25.11.2008 Onderzoek rekenproblemen/ dyscalculie

Structuur

1 conceptueel kader tav dyscalculie:ifv beschrijvende diagnostiek

2 nood aan impliciete kennis om behandelingsgerichte aspect van de diagnostiek te vatten

Dyscalculie/ rekenstoornissen

REKENPROBLEEM

Rekenstoornis Rekenmoeilijkheid

PRIMAIR SECUNDAIR

Dumont

Criteria?

Criteria dyscalculie/ rekenstoornis?Beschrijvende diagnose

Ernstige ‘achterstand’ op bepaalde aspecten van het rekenen/wiskunde

Vanuit persoonskenmerken: ‘unexpected underachievement’ (Fletcher, Denton & Francis, 2005)

Het gaat niet om een éénmalig probleem (didactische resistentie)

1. Genetisch chromosomaal/etiologische niveau1. Genetisch chromosomaal/etiologische niveauVb: Fragiel X, Turner, Velocardiofaciaal syndroom, Vb: Fragiel X, Turner, Velocardiofaciaal syndroom, afwijking afwijking Loci op chromosoom 7,9,15,22Loci op chromosoom 7,9,15,22

2. neuro-anatomie2. neuro-anatomieVb: intrapariëtale probleemVb: intrapariëtale probleem

3. neurofysiologie, neurochemie3. neurofysiologie, neurochemieVb: EEG/ ERP/ transcraniale magnetische stimulatie Vb: EEG/ ERP/ transcraniale magnetische stimulatie (TMS) afwijking(TMS) afwijking

4. cognitief endofenotype) Vb: V(S)LD4. cognitief endofenotype) Vb: V(S)LD

5. klinisch beeld (fenotype) 5. klinisch beeld (fenotype) Vb: dyslexie, dyscalculie, ADHD, ......Vb: dyslexie, dyscalculie, ADHD, ......

Van belang om dit in het achterhoofd te houden: 5 niveaus Van diagnostiek van dyscalculie (is géén comorbiditeit)

Mentale getallenrij=weergave van betekenis van getallen in de intrapariëtale (geel op figuur) groeve.

Dyscalculie ModificeerdersModificeerders

aandacht, intelligentie/ taal/ metacognitie

OmgevingSchool/thuis

Niveau 4Cognitieve endofenotypes

Niveau 5Voldaan aan beschrijvendecriteria

Verklaring?

Leerstoornis ModificeerdersModificeerders

aandacht, intelligentie/ taal/ spelling/metacognitie

OmgevingSchool/thuis

Verklaring? Subitizeerprobleem? Probleem met mentale getallenrij?

Subitizing (2 vs.3)

8/12-8/16

 Drie  3

Waarom zijn basale getalvergelijking/subizeerervaringen van belang? Triple code model

Dehaene, 1992; Dehaene & Cohen (1992)

Problemen met rekentaalProblemen met TE omkeringen

Leerstoornis ModificeerdersModificeerders

aandacht, intelligentie/ taal/spelling metacognitie

OmgevingSchool/thuis

Verklaring? Probleem met STM, LTM: oproepen? Onderdrukken?

Leerstoornis ModificeerdersModificeerders

aandacht, intelligentie/ taal/ spelling/metacognitie

Verklaring? Vertraagde ontwikkeling van cognitieve strategieën,probleem EF, probleem met visuospatiele vaardigheden

OmgevingSchool/thuis

Leerstoornis ModificeerdersModificeerders

aandacht, intelligentie/ taal/ metacognitie

OmgevingSchool/thuis

Niveau 4Cognitieve endofenotypes

Niveau 5Voldaan aan

beschrijvendecriteria

Verklaring?

Criteria dyscalculie/ rekenstoornis?Beschrijvende criteria Ernstige ‘achterstand’ op tellen/rekenen Mazzocco,

Devlin, McKenney (2008): 1,2,3de lj Minstens 2x ≤ pc 1O MLD Nooit ≤ pc 1O TA Bij herhaling pc 11-25 LA

Geary, Hoard, Byrd-Craven, Nugent & Numtee (2007) 2x ≤ pc 15 MLD 2x ≤ pc 25 LA 2x > pc 5O TA

Persoonskenm: ‘unexpected underachievement’ (Fletcher, Denton & Francis, 2005) vs. Comorb. problemen

17-43% +dyslexie/ 50% spellingsproblemen 20-60% +ADHD 43% +gedragsproblematiek ? + DCD

Didact resist : RTI (Responsiveness to Intervention) –(Fuchs e.a.,2007)

Leerstoornis ModificeerdersModificeerders

aandacht, intelligentie/ taal/ metacognitie

OmgevingSchool/thuis

Niveau 4Cognitieve endofenotypes

Niveau 5Voldaan aan beschrijvendecriteria

Verklaring?

Cognitieve endofenotypes: 4 soorten?

Geary Semantische geheugen DC Procedurele DC Visuospatiële DC

McCloskey Semantische geheugen DC Procedurele DC Getallenkennis DC

Hoort Triple Code model hierbij? = verklarend Problemen met hoeveelheden/ getallenrij Problemen Arabische getallen Problemen Getalwoorden

Andere subtyperingen?

Kosc: verbale DC, lexicale DC, grafische DC, practognostische DC, ideognostische DC, operationele DC

Njiokiktjien: centrale DC, DC tgv verstoorde randvoorwaarden

McCloskey: getalkennisDC, geheugenDC, procedurele DC

Geary: visuo-spatiële DC, geheugen DC, procedurele DC

Rourke: NLD, LH probleem

Van Borsel: semantische DC, logografische DC

Levine: DOF1 (geheugenstoornis), DOF2 (aandachtsprobleem)

Lucas: algoritme probleem, probleem met deductief werken

Semantische geheugenDC

Problemen met oproepen van rekenfeiten Moeite met taal Minder accuraat/ trager in hoofdrekenen Onregelmatige reactie tijden Trager in snel serieel benoemtaken

ANDERE ONTWIKKELING

Procedurele DC

Problemen met schriftelijke rekenprocedures vnl ‘lenen’

Moeite met complexe stappenplannen en hoofdrekenen

Gebruiken van onrijpe strategieën Moeite met verstaan van concepten in

procedures Moeite met conceptuele kennis, taalbegrip,

passieve woordenschat en verbaal aangeboden opdrachten

VERTRAAGDE ONTWIKKELING

Visuospatiële subtype

(vroeger:NLD, nu V(S)LD)

Moeite met plaatsen op getallenas Omkeren van cijfers Probleem visuo-spatieel geheugen Problemen meetkunde Verstoord schatten en vgl hoeveelheden Moeite temporele ordening en planning

SVS – VSLD-score

Optellen van de 10 specifieke items: item 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, 15, 16 = score voor visuospatiële leerstoornis

Basiscut-off: RS = 21 Komt overeen met Pc 10 (-1.5 SD) RS 17 = Pc 3-4 (-2 SD) Hoe lager de score, hoe meer

visuospatiële problemen!

Signaal voor visuospatiële leerstoornis (VSLD) wanneer de VSLD-score < Pc 10 en wanneer verbale score > RU 5 (= item 1 en 10 optellen).

GetalkennisDC

Moeite met abstract getallenbegrip, verstoorde getallenkennis

Problemen met getalproductie Problemen met vergelijken van

hoeveelheden, ordenen van getallen en benoemen van getallen

Beschikbare wetenschappelijke evidentie

Ervaring en mogelijkheden

lk./school…

Kenmerken, noden, voorkeuren van de ll.

De ‘beste’ keuze

Omgeving

Evidence-based practice = the integration of the best available research with clinical expertise in the context of patient characteristics, culture and preferences Levant, R.F. (2005)

EB (=verantwoord handelen) nodig voor begeleidingsgerichte aspect van de diagnostiek

Beschikbare wetenschappelijke evidentie

Ervaring en mogelijkheden

Lk/school/th…

Kenmerken, noden, voorkeuren van de ll.

De ‘beste’ keuze

omgeving

component 2

= rekening houden met etnische diversiteit, individuele verschillen …(betrokkenheid van ll.bevorderen)

Beschikbare wetenschappelijke evidentie

Ervaring en mogelijkheden

Lk/school/th. …

Kenmerken, noden, voorkeuren van de ll.

De ‘beste’ keuze

Omgeving

component 3

Is de lk geschoold in een bep. aanpak?Kan hij/zij goed omgaan met pubers…?

Met tests alleen geraken we er niet.Er is veel impliciete kennis!

Impliciete kennis wordt in het onderwijs/gezondheidszorg zelden benut

Die impliciete kennis is echter aanwezig bij een aantal actoren waar tot nu toe niets mee gedaan werd Leerling: wat is moeilijk/niet moeilijk, wat helpt, … Ouders: hebben al een heel traject afgelegd Leerkracht: wat helpt bij die lln/ bij de meeste

lln/STICORDI… Zorgcoördinator: wat helpt/niet… Therapeuten

Nood aan een mixed design (tests + impliciete kennis bevragen)

 Leerling

Lk/ Zorgcoördinator/ CLB

Kwalitatief onderzoek + tests:

 Ouders

tests vanuit 4 cognitieve fenotypes: hoofdrekenen, getallenkennis, automatisatie van rekenfeiten, SVS

Spellenvaak comorbide problemen

J. Geelhoed & P. Reitsma, 2000

LezenEen minuut test (EMT) Brus & Voeten (1999)

KLEPEL (van den Bos e.a., 1993)

Concreet

interview bij kinderen en hun ouders interview bij zorgcoördinatoren en

de CLB-medewerker (samen) tests lezen, spellen (comorbiditeit),

rekenen (cognitieve fenotypes)

oudersleerlingen

Interview

CLB medewerker

Leraar wiskunde

Zorgcoördinator

Rekenen, lezen, spellen testen

Interview

Diepteinterview

Diepteinterview

Interview kinderen/oudersALGEMEEN

Zichzelf voorstellen, gezinssituatie, hobby’s , medicatie? …Historiek problemen …

ZELFBEELDGoede/zwakke kanten …

IMPACT OP TOEKOMSTPERSPECTIEFBeroep later?

HOE KIJKT MEN NAAR WISKUNDE OP SCHOOLPerceptie wiskunde op school: leuk/moeilijk ...

ZIJN ALLE DEELHANDELINGEN VAN HET REKENEN GETROFFEN?Kloklezen, hoofdrekenen, tafels, getallenkennis, visuospatiële vaard.? Breuken…

IMPLICIETE KENNIS VAN WAT HELPT EN WAT NIET HELPTGeschiedenis hulp/comorbide problemen/ welke aanpak slaat aan/slaat niet aan? …

HOE KIJKT MEN NAAR LEREN LEREN/ HUISWERKAanpak huiswerk (leren leren)

Interview ‘opnemen’

Bv. interview mama Stefanie

Interview opnemen

Bv. interview Stefanie (ll. met rekenproblemen)

Transcriberen interviews bv. Interview mama Stefanie

Interview ouder … Als je nu drie dingen zou moeten opnoemen waar Stefanie goed in is, wat zou je zeggen?Waar ze goed in is?Ja. Drie dingen.Taal, schooltaal… euh… ik moet wel denken,ze. Op de computer is ze ook wel redelijk goed. Is er dan nog iets? Ah, kaarten.

Als je nu drie dingen zou moeten opnoemen die niet zo goed lukken, wat zou je zeggen?Rekenen alleszins al, euh niet goed… ja… het instuderen van lessen heeft ze vree veel tijd nodig. En haar grote mond houden als ik ietszeg, is ze ook niet goed in.

…Wat vindt zij leuk aan wiskunde op school?Ze maakt vree graag bewerkingen. En wat vindt ze minder leuk aan wiskunde op school?Meetkunde en metend rekenen omdat ze dat heel slecht kan. Wat is er gemakkelijk of moeilijk in de rekenles/wiskundeles?Ik zou het eigenlijk niet weten. Cijferen, maar ja, zij zegt dat. Ik zou het niet weten.

Oké. Wat heeft men al geprobeerd om het rekenen/wiskunde gemakkelijker te maken?Geprobeerd… eum… als Stefanie problemen heeft met iets dat ze niet begrijpt ofzo, dan zou ik haar dat soms vragen aan de juffrouw. Meestal leggen ze het dan nog eens uit op school.

En wat lukt volgens jou en wat niet?

Eum… die dingen… vorig jaar was dat met een andere juffrouw. Ze hadden zo gelijk een beetje bijles ofzo van juffrouw Jacqueline opschool en dat hielp wel. En zo herhaling en dingen, lessen zo.

…Oké. Kan Stefanie goed het uurwerk lezen?Nee. Kan ze dan op tijd zijn?Ze kan wel op tijd zijn, maar ik moet haar dan wel specifiek zeggen van 13u25 thuis. Ze moet het echt wel kunnen zien, op haar GSMofzo, van dan moet ik thuis zijn.

…Aan welk beroep denk je voor later voor Stefanie?Ik weet het echt niet. Zij wil iets doen met masseren, maar ik weet tot nu toe… ik denk dat het zal afhangen van de testen en zo. En op basis van interesses dat ze heeft, over wat praat ze dan? Zo van later zou ik…?Awel, ze zou vree graag iets doen met masseren of model zijn, als ze haar lijntje houdt.

Wat doe je? Luisteren & zoeken naar betekenis in de ‘citaten’

Wat is het probleem volgens ll/ouders Kind

Ouders

probl

geen probl

probl geen probl.

Wat helpt volgens ll/oudersKind

Ouders

helpt

helpt niet

helpt Helpt niet

verder

We bekijken ook volgende topics:

ZELFBEELDATTRIBUTIE (intern/extern, stabiel/niet stabiel..)IMPACT OP TOEKOMSTPERSPECTIEF

HOE KIJKT MEN NAAR WISKUNDE OP SCHOOLZIJN ALLE DOMEINEN VAN REKENEN GETROFFEN ?

IMPLICIETE KENNIS WAT HELPT/ HELPT NIETMETACOGNITIE/ HOE LEREN LEREN/ HUISWERK?

Vaardigheden

Stressoren

FactorenConsequen

ties

1: Oorzaken rekenproblemen?

Life-events

Gedrag

Erfelijkheid

Kennis

Beliefs

Biopsychosociaal perspectief

REKENPROBLEEM

HinderNeuropsychol.Beschadiging

Schoolaanpak

Catastroferen

Zelfbeeld

Coping

Socioeconomische status

Persoonlijkheid

Sociale steun

Shoppinghulpverlening

Erfelijkheid

Wisk.angst

Vermijding

Citaten mama Stefanie (11j): neuropsychologische beschadiging

…”Langzaam, zo een beetje op het gemak bijleren omdat ze een letsel heeft. De mentale toestand staat ze op drie jaar, vier jaar in plaats van acht.”

Oorzaak: letsel

GEDRAG: rekenproblemen Consequenties

Mechanisme: Operante Conditioner

en

C+/C-

Stoornis

2: Gevolg van rekenprobemen?

Consequenties

Hoe help je haar dan? “Gelijk dat ik zeg, maakt ze haar huiswerk eerst alleen. En als er dan iets is, gelijk met taal of met wiskunde van ‘mama, ik begrijp dat niet’ of ‘ik kan dat niet’, dan leg ik haar uit met één voorbeeldje hoe ik het zou doen en dan laat ik haar het volgende doen, dus dat ik kijk en meestal is ze er dan wel mee weg.”

Kun je goed op tijd zijn als je ergens naartoe moet gaan?Ja, maar mijn mama legt dan uit van om dat uur en dat uur moet je thuis zijn, want ik ben ook ne keer bij mijn vriendin gegaan en mama zei van je moet om vijf uur terug zijn en ik wist dat niet zo goed en dan heeft een andere mevrouw mij geholpen.

Informatie

GedragNeuropsych.

“Is er gevaar?” Catastroferen

Wat kan ik eraan doen?

Sense of control

3:Stoornis gerelateerde “beliefs”

Hypervigilantie

Probl. Catastroferen Angst

Citaat: angst? fobie?“Kun je iets vertellen over vorige schooljaren? Hoe verliep school dan?”“Goed. Ik had veel vriendinnen, ze praten altijd met mij.”“En jouw vakken, ging dat goed?”“Ja, behalve mijn rekenen ging niet goed en Frans redelijk. ““Doe je graag wiskunde op school?”“Ja, maar ook een beetje nee, omdat ik het niet zo goed kan. ““Oké. Wat vind je leuk aan wiskunde?”“Dat ik cijferen kan doen, want cijferen ben ik echt goed in en euh… en ja… soms die centen en al… zo optellen met elkaar en van die dingen. ““Wat vind je minder leuk aan wiskunde?”“Metend rekenen en meetkunde. En ook soms een keer dat van de… ja.. ja, eigenlijk niets. ““Wat is er makkelijk of moeilijk in de wiskundeles?”“Makkelijk cijferen en centen optellen en al, en moeilijk is metend rekenen. “…

Vermijden of persisteren?

Probleem met rekenen

Vermijden van rekenactiviteitenDoorgaanVerder proberen/ Persisteren

Catastroferen - Angst

+ intact zelfbeeldVermijden van falen

“Ja. Ken je snel je tafels?” “Ja.” “Kun je me eens vertellen hoe je dat doet?” “Meestal hebben we zo kaartjes gekregen van de meester of juffrouw en dan oefen ik soms een keer op mijn tafels en ook op de computer heb ik daar een cd-rom voor om tafels te oefenen.“

Is er vermijden?Is er doorgaan? Bv. extra oefenen …

ERVARING VAN BEPERKINGEN EXPOSURE+STICORDI

GEEN HANDICAP

HANDICAPDEPRESSIE

Stoornis

ZIEN ALS UITDAGING

WISKUNDE-ANGST/VREES, FAALANGST

Vlaeyen et al., Pain, 1995

CATASTROFEREN

REMEDIËRING WISK.

VERMIJDINGSGEDRAG

‘aangepast’ vrees-vermijdingsmodel

Quote/ citaat ‘zien als uitdaging’

“Is het erg om dyscalculie te hebben? Voor mij persoonlijk niet, ik zie er de uitdaging wel van in en ik beleef er een groot plezier aan om die uitdaging en integraal deel van mijn persoonlijkheid met anderen te delen en hen de wegen vol hindernissen en soms onoverkoombare barrières te laten zien. Wat niet wegneemt dat dat niet altijd zonder de nodige frustraties en teleurstellingen kan. Ook voor mij zijn er momenten dat ik de handdoek in de ring wil gooien. Soms gebeurt dat ook. Daartegenover staan echter de zoete momenten van succes, een euforie die niet te beschrijven is en die het allemaal de moeite waard maken. Dat dit laatste een voorrecht is en niet een vanzelfsprekendheid, daar ben ik mij terdege van bewust”

Aanvaarden ‘niet kunnen’

+ accomodatieBv. ZRM

Hulp vragen

Ervaringen met rekenen van elke dagToch willen

‘kunnen’+ assimilatie

Bv. Meer oefenen

Op de computerLager lerenExtra bijles

The Dual Process Model of CopingThe Dual Process Model of Coping

Wisselwerking tussen assimilatie en accomodatie

4: Wat helpt? Accomodatie/ assimilatie/ STICORDI

Restoration-orientation

DPM: Familie dynamiekDPM: Familie dynamiek

Restoration-orientation

Loss-orientation

Loss-orientation

Restoration-orientation

Loss-orientation

Kind met leerproblemenKind met leerproblemen

Lkn/ zorgcoördinator/ Lkn/ zorgcoördinator/ CLB medewerkerCLB medewerker

Broers/zussenBroers/zussen

OudersOuders

♂ ♀

“Kun je goed tabellen lezen?” “Tabellen? Eum…”“Of kaarten uit je atlas verstaan, lukt dat goed?”“Ja, soms. Het is te zien welke kaart dat het is eigenlijk.”“En die tabellen, lukt dat goed?” “Nja, redelijk toch.” “Kun je me eens vertellen hoe je dat doet?” “Gewoon als ik euh…” “Die tabellen lezen?” “Ik lees dat wel gewoon en dan doe ik soms zo… vraag ik het aan mijn papa en dan leer ik dat gewoon.”

“Kun je goed betalen en omgaan met getallen?” “Ja.” “Hoe doe je dat?” “Ja… gewoon…” “Lukt dat goed om met briefjes te betalen en met muntstukken?” “Ja. Soms duurt het langer als het met grote briefjes zijn dan met kleine briefjes.” “Ja.” “Als je wisselgeld terugkrijgt ofzo.” “Ja.” “Of als je moet denken hoeveel je moet betalen. Dat is allemaal gemakkelijk… meestal met die briefjes, da gaat wel, maar dan duurt dat veel langer om na te denken.”

Citaat ‘hulp vragen’(acc.) + ‘gewoon leren’ / ‘meer tijd nemen’(ass.)

Analyses

NVivo8: analyse diepte-interviews Wat is het probleem volgens wie? Wat helpt volgens wie? Inventarisatie

STICORDI maatregelen

SPSS: Vgl Jongens/ meisjes Correlatie rekenen, lezen, spellen Correlatie soorten rekentests Kijken of er subtypes zijn

KRT-H, KRT-G, TTR, SVS