3 Srpska Arhitektura u 13 Veku

8/12/2019 3 Srpska Arhitektura u 13 Veku

1/6

3.SRPSKA ARHITEKTURA U XIII VIJEKUXIII vijek predstavlja poseban period u razvoju srpske srednjovijekovne umjetnosti,koje zapoinje u

periodu kada je Vizantija pala pod latinsku vlast,a u Srbiji dolo do sreivanja prilika poslije sukobaNemanjinih starijih sinova i povratka najmlaeg Save sa oevim motima sa Svete Gore u Studeniu oko!"#$%&avrio se pred sam kraj vijeka,poslije osvajanja kralja 'ilutina u 'akedoniji i uspostavljanja trajnijihmiroljubivih odnosa sa Vizantinima%(oslije toga je bio omogu)en sasvim drugaiji umjetnikitok%*mjetniki razvitak su uslovili mnogi va+ni dogaajiproglaenje Srbije kraljevinom i uzdizanje rkve na

stepen autoke-alne arhiepiskopije,teritorijalna proirenja prema jugu i sjeveroistoku%* graditeljstvu jeuoblien novi plan rkava prilagoen izmijenjenim liturgikim namjenama%Nalaze)i se na polo+ajuarhimandrita u Studenii,Sava je preduzeo niz mjera kako bi uredio duhovni +ivot u zemlji i podstakaopodizanje novih bogomolja%

Crkva Hrisovog vaznesenja u manasiru !i"i.podigao ju je Sava sa bratom,velikim +upanomSte-anom,a gradnja je trajala najmanje "#.ak godina%/ada je zavrena postala je uzor i ostala to kroz itavXIII vijek%0ime je u istoriji rakog graditeljstva zauzela kljuno mjesto%1rkva je kao jelina nastalagraenjem u dva navrata,u kratkom vremenskom razmaku%Isprva je bila samo manastirska rkva,a potom jepostala katedrala prvog srpskog arhiepiskopa%(rvo je podignuta jednobrodna rkva sa tri traveja ipripratom,polukru+nom apsidom i kupolom%(rogram je razvijen i uve)an i u horizontalnom i u vertikalnomsmislu%Novine u odnosu na hramove iz doba Ste-ana Nemanje pojavile su se na bonim stranamahramanekadanji vestibili su zatvoreni i tako pretvoreni u niski transept,a uz pripratu su dodate kapele sakupoliama i malim trijemovima%&apadna -asada je oblikovana kao da je u pitanju proelje trobrodnebazilike%0akav je izgled 2ia imala u drugoj deeniji%

/ada se Sava !""#%godine vratio iz Nikeje sa titulom arhiepiskopa i kada je 2ia odreena za njegovosjedite,dolo je do izmjena i dogradnji%Sa zapadne strane dozidana je spoljanja priprata sa 3 stuba i 4traveja,nad njom katihumena,a ispred nje visoki zvonik%0ada je,izgleda,poruen zid izmeu zapadnog travejarkve i stare priprate,a uz oltar su izgraeni proskomidija i akonikon%5o tada,u tre)oj deeniji vijeka,ijelarkva je premalterisana i obojena rveno%Graenje priprate bilo je povjereno skupini majstora iz zapadnihkrajeva,sa romanskog podruja,koji su vjerovatno poslije toga izgradili veliku spoljnu pripratu uStudenii,kulu zvonik iznad ulaza u manastir,zatim (ridvoriu i 6ogorodiu 7vostansku%

Graditelji su vjerovatno bili iz raznih krajeva%Stariji dio,izidan opekom,vjerovatno su podigli majstoriobrazovani u vizantijskim radioniama%'lai dio su izgradili primori,jer su zapadni dijelovi graevineizvedeni kamenom,kapela na kuli.zvoniku na kotorski nain zasvoena rebrima pravougaonog presjeka,doksu prozori i portali isklesani u romanikom stilu%&avrne radove.nekada raskoan pod i unutranju plastiku.izveli su mramornii iz 1arigrada%

Novine koje se su je javile na 2ii bile su posljedia ugledanja na Svetu Goru,po Savinoj +elji%6onekapele sa kupoliama uz pripratu imale su ve) prve atonske rkve 8avra,Vatoped i Iviron%* 2ii su kapeleposve)ene sv%Ste-anu 9ju+na: i sv%Savi 5erusalimskom 9sjeverna:,svetiteljima koji su bili imenjai i zatitniiktitora%* njima su odr+avane posebne slu+be%Niski transept je obrazovan da bi u njega bili smjeteni horovipjevaa i nastao je pretvaranjem vestibila u zatvorena bona odjeljenja pod utiajem svetogorskih bonihkonhi namijenjenih horovima%Svetogorski utiaj pokazuje i to to je rkva obojena rvenom bojom,poput8avre i Vatopeda,a to je bio izraz ideje da rkva poiva na krvi muenika,to je i Ste-an Nemanja +elio daiska+e rvenom kupolom Studenie%Istoni dio rkve u 2ii podsje)a,razmjerama i odnosom apside premajelini,na odgovaraju)i dio katolikona u 8avri%Name)e se misao da su se kod graditelja protomajstora kojiutvruje zamisao jeline nali skiirani i izmjereni detalji iz svetogorske arhitekture,iz 8avre prijesvega%0ako bi se moglo objasniti otkud nagla promjena u arhitekturi oltarskog prostora,koja nastaje u 2ii%*2ii se u sklopu oltarskog prostora i u potkupolnoj konstrukiji naputa do tada uobiajeni raspored imeusobni odnosi dijelova%*z sna+an prodor atonskog utiaja posredstvom Save u srpskom graditeljstvunastaje novi oblik rakog hrama%

Iz vizantijskih episkopskih sredita poteklo je shvatanje,uslovljeno posebnim liturgikimnamjenama,da su uz zapadni dio jedne katedrale neophodni spoljanja priprata i kule.zvonii%* 2ii je naprvom spratu izgraena mala kapela koja je bila lina bogomolja prvog srpskog arhiepiskopa%;na je direktvo

!


2/6

povezana sa prostorijom na spratu nad pripratom,u kojoj je arhiepiskop Sava prisustvovaobogoslu+enju%8ogino je za +iku spoljnu pripratu potra+iti uzor u svetogorskim pripratama%'eutim,dok suarigradske i svetogorske priprate srazmjerno male prostorije,u rakoj arhitekturi one su,poevi od2ie,izrazito velikih razmjera u odnosu prema rkvama uz koje se podi+u%Najlake bi se pojava velikespoljne priprate u 2ii mogla objasniti nekim izvorom na adoslav i Vladislav%>adoslav je,kao oev nasljednik,spoljanjom pripratom proiriodjedovu zadu+binu 9Studeniu:,a Vladislav je podigao manastir 'ileevu%

Crkvu Hrisovog vaznesenja u i)e*evipodignuta je oko !""?%godine%Svojim planom i osnovnomprostornom zamilju oslanja se na 2iu,mada su graditelji sebi dopustili izvjesna odstupanja%6udu)i da jeizmijenjena u poznijim prepravkama,ne zna se pouzdano njen izvorni oblik%>adila ju je ista skupina majstorakoja je podigla >adoslavljevu pripratu u Studenii%0o je jednobrodna rkva sa polukru+nom apsidom,dvatraveja i pripratom%Nad istonim travejem podignuta je kru+na kupola,dok su na njega sa bonih stranaoslonjene dvije pravougaone pjevnie 9niski transept:%;na nema oltarski travej kao 2ia,a razlika je vidljiva iu postavljanju kokastog postolja za kupolu koje nema irinu broda kao raniji hramovi u Srbiji,ve) je znatnou+e%@ini se da je krovni pokriva prvobitno bio izveden u obliku kakav se upotrebljavao na trobrodnimbazilikama,pa je kokasto postolje stajalo nad srednjim dijelom%&a takav izgled mileevskog pokrivaagovorila bi i injenia da je u isto vrijeme podignuta trobrodna spoljanja priprata u Studenii%

(roskomidija i akonikon dodati su naknadno,po +ivopisanju rkve,najkasnije do !""A,vjerovatno pougledu na 2iu%Na 'ileevi je veoma uoljivo da majstori nisu bili vini radu na novom tipu rakoghrama,jer je plan rkve dosta nepravilan,sa neobjanjivim su+avanjem prema zapadnoj strani,a povezanostizmeu apside i potkupolnog prostora sasvim je proizvoljna%;snovni okvir plana ima oblik trapeza%Spolja,nasjevernom i ju+nom zidu zapadnog traveja naosa sagraeni su jaki pilastri,koji ovde oigledno imaju ulogu

"


3/6

kontra-ora%I sama kupola je boja+ljivo izvedena%Na bonim stranama konstruisani su,uz bonezidove,udvojeni lukovi,ime je i prenik kupole smanjen%Nesigurnom ponaanju graditelja vjerovatno jedoprinjela velika visina kupole%


4/6

ora"a.natpisom je tano datovana u !"?!.?"%godinu,a ktitor joj je bio knez Ste-an,Vukanov sin iNemanjin unuk%;na je jednobrodna,sa tri traveja i okruglom kupolom,trolanim oltarskim prostorom,bezbonih apsida,sa pripratom sa uzdu+nim poluobliastim svodom i bonom kapelom uz nju,posve)enomsv%Ste-anu%Svi bitni lanovi plana i prostornog sklopa iz 2ie i (e)i skladno su se stekli u morakojrkvi%2ia i 'ileeva utiale su na njenu izuzetnu visinu%5edino odstupanje u 'orai je u tome to nijedobila dvije kapele uz pripratu kao ostali hramovi,ve) samo jednu%&idana je tesaniima sige%;blikom izanatskom obradom bi-ora na apsidi i proelju, i izgledom dva portala pokazuje klesarsko umje)e kotorskih

majstora%&avrni -riz arkadia i plitki pilastri predstavljaju elemente arhitektonske obrade -asada%>itampilastara ne pokriva u jelini unutranji ritam graevine,ve) je nastao po sasvim drugoj shemi%Pri$vori%a.datuje se oko sredine XIII vijeka%Ni+a je i manja od 'orae,ali ima sve njene sastavne

dijelove%'eutim,ovde su bone kapele uz zapadni travej,priprata ima kalotasti svod,a kupola jeosmostrana,vie nalik na +iku%(e) je uslovila njenu malu visinu i opti sklop masa%Sa sv%


5/6

arkadia na konzolama%&atim su zvoniku zazidana dva bona otvora u prizemlju,jer je postalo oigledno da 3stupa ne mogu da nose te+inu visokih zvonika%/asnije su su+eni otvori ispod druga dva luka%Bo dogradnjepriprate dolo je zato to su Sopo)ani jedno vrijeme bili sjedite rake episkopije%Sopo)ani su na nov nainuobliili programske ideje rake rkve%'eutim,to nije bilo odmah prihva)eno%0ek krajem XIII i poetkomXIV vijeka njihov utiaj se vie osjetio%

0ra$a%1kraljia 5elena,+ena *roa I,je oko !"#% godine podigla svoju zadu+binu Grada na Ibru,aline uzimaju)i za uzor Sopo)ane%;snovan je kao veliki manastir ograen zidom i imao je dva ulaza%* sklopu

manastira se nalazila velika 6ogorodiina rkva u sreditu,a uz ogradni zid rkvia sv%Nikole%*6ogorodiinoj rkvi je sahranjena kraljia 5elena adoslavljevom pripratom,ali tu je pro-il rebara romaniki,a u Gradu je gotiki:%Niski transepti imajudvoslivne krovove,a na kapelama 9posve)enim istim patronima kao u Sopo)anima: su jednoslivnikrovovi%Nad sredinjim prostorom rkve uzdi+e se kupola%;slonjena je na 3 luka i uokvirena sa dva bonazida i dva luka kao baldahin%;vakav sistem je odlika rake arhitekture od poetka njenog -ormiranja%@etiripandanti-a u uglovima ravno su zavrena,tako da se iz etvorougaone osnove prelazi u osmougaonik,a ne ukrug,kako je to na svim drugim starijim i poznijim spomeniima%/upola je spei-ina po tome to je tamburosmostran i spolja i iznutra,a kupola je krikasta%

;ltarski prostor se nastavlja na ijelu irinu naosa i od njega je odijeljen pomo)u dva masivna stupapovezana luima%Sastoji se od tri dijela od kojih svaki ima zasebnu apsidu,a meusobno su odvojeni samo ugornjoj konstrukiji%;vakvo prostorno rjeenje oltara karakteristika je ranih rkava rakog tipa zakljuno saStudeniom%/asnije se javlja samo u Gradu%&apadni travej i pijevnie otvoreni su ukupnim irinama premasredinjem prostoru iznad koga se uzdi+e kupola%Bobro osvjetljenje postignuto je prozorima postavljenim nabonim zidovima zapadnog traveja,kubinog postolja i pjevnia,kao i pomo)u A velikih prozora na tamburu%

Spoljni oblik gradake 6ogorodiine rkve ima obilje+ja velikih rakih hramova,nastalih do prve DXIII vijeka%6rod rkve pokriven je dvoslivnim krovom,presjeen je kubinim postoljem iste irine,nad kojimse uzdi+e masivna kupola%/apele su posebne graevine prislonjene uz pripratu i pokrivene jednovodnimkrovovima,a pjevniki prostori oblikovani kao nizak popreni brod pod dvoslivnim krovom%0ri polukru+neapside na istonoj strani zavravaju se na istoj visivi,ime se razlikuju od do tada poznatih rjeenja%;vakvimsklopom masa Grada ne prati te+nje srpske arhitekture " D XIII vijeka,kada se rake rkve pribli+avajuobliima zapadnjake trobrodne bazilike sa uvuenim kubinim postoljem i kupolom manjegraspona%Nasuprot tome,arhitektura Grada se vra)a na stare uzore od kojih je najbli+a Studenia%

1rkva je zidana tesaniima sige,a spolja presvuena uglaanim svijetlim mermerom -inestrukture%(oslije Studenie to je najbogatije ukraena rkva XIII vijeka u Srbiji%*kraavanje -asada je posistemu rako,preuzeto sa romanikog graditeljskog podruja jo na poetku vijeka%;snovni obraza bila jeStudenia pa je rkva dobila reprezentativni izgled%Niz slijepih arkadia na konzolama postavljen je podkrovne vijene glavnog broda,kupole,kalkana i pjevnia%;sobenosti ovih ukrasa su gotiki prelomljenilui,to je jedinstven primjer u rakoj arhitekturi%;sobenost su kontra-ori,koji su ovde upotrijebljeni kaoukras%8jepoti rkve doprinose mermerni portali i prozori%Naroito se istiu zapadni portal i prozor na srednjojoltarskoj apsidi%&apadni portal ima stepenasto zasjeene strane,a oltarski prozor je dvodijelni i ima dvagotika prelomljena luka%Grada je najstarija poznata srpska rkva na kojoj je izra+en utiajgotike%P2ASTI(A 4EK5RACIJA U SVESCI666

?


6/6

Ni u druge dvije,skoro u isto vrijeme podignute rkve,nisu bile ugraene sopo)anske zamisli%0o surkve sv.Pear u #og$a*i/ima i 4avi$ovi%a na 2imu.0ek su na posljednjoj rakoj rkvi iz XIIIvijeka,sv%

Documents

3 Srpska Arhitektura u 13 Veku