ΕΛΠ30 - ΟΡΙΣΜΟΙ ΡΕΥΜΑΤΩΝ & ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ (ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΟ)

Ορισμοί λογοτεχνικών ρευμάτων - Έννοιες κλειδιά

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ και ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ- Πρόκειται για τα δύο πιο ισχυρά

και αντιτιθέμενα αισθητικά ρεύματα του 19ου αιώνα.

ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ: (17ος-18ος αι.) είχε ως κύριο αίτημα τη σύνδεση της νεότερης

ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τα πρότυπα και τις αξίες της κλασικής λογοτεχνίας. Έτσι,

το κέντρο βάρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας έπεφτε στα ανυπέρβλητα πρότυπα

του παρελθόντος και στη νηφάλια αντικειμενική θεώρηση του κόσμου.

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ : η επικρατούσα στα Επτάνησα ποιητική θεωρία μέχρι το

1830, σε συνδυασμό με την ιδεολογία του Διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού. Ο

ιταλικός νεοκλασικισμός των τελευταίων δεκαετιών του 18ου αι., που διαμόρφωσε

πνευματικά τη γενιά του Σολωμού και του Κάλβου κατά την παραμονή της στην

Ιταλία, απέκλινε από το αμιγές κλασικιστικό ιδεώδες του 17ου αι. και διαμορφώθηκε

μέσα από τη διαπλοκή του με τον προρομαντισμό.

Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός προήλθε από τον ιταλικό και συνδυάζει

την υιοθέτηση σταθερών κλασικών κανόνων (ισορροπία, αρμονία,

τελειότητα) με προρομαντικές τάσεις συναισθηματισμού. Έχει τα εξής

χαρακτηριστικά:

1. Ακολουθούνται σταθεροί ποιητικοί κανόνες

2. Δημιουργεί ένα συναισθηματικό και ταυτόχρονα ιδεολογικό κόσμο.

3. Η θεματολογία αντλείται από το λαμπρό ελληνικό παρελθόν και το

σύγχρονο Αγώνα του 1821

4. Επηρεάζεται από το γερμανικό ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό του Hegel.

Αθηνά Σαλούστρου ΕΛΠ30 (2011-2012)

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ: χρησιμοποιείται κατά παράδοση για να ονομαστεί η

λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου μέχρι

περίπου το τέλος του 19ου αιώνα.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ: αισθητική τάση (α’ μισό 19ου αι.) που χαρακτηρίζεται από

ποικιλομορφία και αντιφατικότητα:

1. Αισθητική του αρχή: η αναζήτηση της πρωτοτυπίας και της δημιουργικότητας

του καλλιτέχνη.

2. Ρήξη με το κλασικιστικό αισθητικό ιδεώδες,

3. Προβολή της ανάγκης για απελευθέρωση της φαντασίας και του συναισθήματος

4. Μετάθεση του κέντρου βάρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας από τα

ανυπέρβλητα πρότυπα του παρελθόντος και από τη νηφάλια αντικειμενική

θεώρηση του κόσμου στην καθαρά υποκειμενική θέαση της πραγματικότητας,

μέσα από το «εγώ» του δημιουργού.

5. Μετά το 1830, στα Επτάνησα, ο νεοκλασικισμός υποχωρεί ενώ ο ρομαντισμός,

και ιδίως ο γερμανικός, ασκεί ολοένα και πιο αισθητή επίδραση.

6. Ο ευρωπαϊκός ρομαντισμός επηρέασε τόσο την Επτανησιακή όσο και την Α’

Αθηναϊκή Σχολή.

Ο επτανησιακός ρομαντισμός προήλθε από τον γερμανικό και

προσδιορίστηκε από τον ιδεαλισμό, που έδινε προτεραιότητα στο πνεύμα και

τη συνείδηση, χωρίς ιδεολογικές δεσμεύσεις για τον άνθρωπο ή την τέχνη.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ : τα στοιχεία που συνδέουν τον επτανησιακό με τον ευρωπαϊκό

και διαφοροποιούν τον επτανησιακό από τον αθηναϊκό ρομαντισμό είναι:

1. Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης

2. Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων, σχολών ή κύκλων ( π.χ ο κύκλος του

Σολωμού ή του Πολυλά).

3. Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του

λαϊκού πολιτισμού, όπως η δημοτική γλώσσα και ο 15σύλλαβος.

4. Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα

5. Η προσφυγή στη φύση και η έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών

καταστάσεων και προβλημάτων.


6. Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία (π.χ. με τον

ιδεαλισμό)

7. Η αποσπασματικότητα, με παραδειγματική την περίπτωση της ύστερης

ποίησης του Σολωμού

8. Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου. Στην

Αθήνα αυτά θα καλλιεργηθούν αρκετά αργότερα, από τη Γενιά του 1880.

9. Η κύρια διαφορά μεταξύ του επτανησιακού και του αθηναϊκού ρομαντισμού

εντοπίζεται κυρίως στο γεγονός ότι:

Μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους ο ελλαδικός ρομαντισμός

τάχθηκε στην υπηρεσία του νεοσύστατου βασιλείου, προκειμένου να

συμβάλει στη συγκρότηση και επιβολή της εθνικής ιδεολογίας.

Αντιθέτως, ο επτανησιακός ρομαντισμός δεν ήταν δέσμιος μιας τέτοιας

ιδεολογικής βλέψης.


2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΣΟΛΩΜΟΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ : το γεγονός ότι τα συνθετικά και σημαντικότερα

ποιήματα μάς παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η

αποσπασματική μορφή στην οποία βρίσκονται αποτελούν πρόβλημα για τους

μελετητές και τους σχολιαστές του έργου του, που προτείνουν ερμηνείες

βιογραφικές-ψυχολογικές (αλκοολισμός, τελειομανία, τεμπελιά), ανυπέρβλητων

εξωτερικών δυσκολιών (έλλειψη γνώσης ελληνικής γλώσσας), τεχνοτροπίας και

ποιητικής (Mackridge: έκανε διάκριση μεταξύ της μεγαλεπίβολης ποιητικής ιδέας

από τη γλωσσική εκφραστική υλοποίηση της, Βελουδής: επίδραση της σύγχρονης

ρομαντικής τεχνοτροπίας, που ευνοούσε την αποσπασματικότητα, Βαγενάς: η

ασυμβατότητα περιεχομένου και έκφρασης, αφού προσπαθούσε να γράψει τραγικού

και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση με λυρική γλώσσα. Για τους νεώτερους

αναγνώστες η αποσπασματικότητα έπαψε να αποτελεί «πρόβλημα», από τη στιγμή

που αναγνωρίστηκε η αισθητική ακεραιότητα και η ποιητική αυτάρκεια των

διαφόρων αποσπασμάτων.

«ΛΥΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ» Η «ΛΥΡΙΚΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ»: έτσι χαρακτήρισε τα

αποσπάσματα ο Λίνος Πολίτης, καθιερώνοντας την άποψη ότι ο Σολωμός εστίασε

στην καθαρή λυρική έκφραση και αδιαφόρησε για τη μη λυρική συνδετική ουσία, τη

σύνδεση δηλ. των λυρικών κομματιών σε ένα ενιαίο αφηγηματικό ή «επικολυρικό»

σύνολο.

« ΑΥΤΟΓΡΑΦΑ ΕΡΓΑ »: Η μνημειώδης δίτομη έκδοση του Λ. Πολίτη (1964)

στην οποία δίνονται σε φωτοτυπική μορφή (α’ τόμος) και τυπογραφική μεταγραφή

(β’ τόμος) τα αυτόγραφα τετράδια του Σολωμού, όπου περιλαμβάνονται συνθέματα

ανολοκλήρωτα και ανέκδοτα.

« ΜΕΙΚΤΟΣ ΓΝΗΣΙΟΣ ΤΡΟΠΟΣ »: Πρόκειται για την (απραγματοποίητη)

πρόθεση του Σολωμού να συνδυάσει τους δύο διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους,

τον «κλασικό» της νεανικής νεοκλασικιστικής συγγραφικής του περιόδου και τον

«ρομαντικό» της ύστερης τεχνοτροπικής του περιόδου. Αυτή καθ’ αυτή η έννοια του

«μικτού τρόπου» αποτελεί μια από τις κεντρικότερες αισθητικές προσεγγίσεις του Αθηνά Σαλούστρου ΕΛΠ30 (2011-2012)

αισθητικού ρομαντισμού. Ο ίδιος ο ποιητής σ’ έναν Στοχασμό του πάνω στο Β΄

Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων εκφράζει τη φιλοδοξία του να

δημιουργήσει ένα νέο, άγνωστο έως τότε, ποιητικό «τρόπο», που να ενώνει τους δύο

ποιητικούς «τρόπους» της εποχής του: τον «κλασικό» και το «ρομαντικό», σε έναν

τρόπο «μεικτό γνήσιο».


4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Α’ ΑΘΗΝΑΪΚΉ ΣΧΟΛΗ

ΚΛΑΣΙΚΟΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ: Ενώ η αθηναϊκή λογοτεχνία εμφανίζεται αρχικά

(1830) με τη ρηξικέλευθη ορμή του ρομαντικού πνεύματος, σύντομα μετατρέπεται σε

μια γλωσσικά και ιδεολογικά συντηρητική λογοτεχνία κλασικιστικής αντίληψης,

καθώς ευθυγραμμίζεται με τη συντηρητική ιδεολογία του εθνικού κράτους. Το

αποτέλεσμα είναι η αθηναϊκή ποίηση της περιόδου 1830-1880 να κρίνεται όχι ως

αμιγώς ρομαντική αλλά ως κλασικορομαντική. Ωστόσο, έστω και από αδράνεια

συνεχίζει να διατηρεί ρομαντικά θέματα

ΠΑΛΑΙΑ ‘Η ΠΡΩΤΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1830-1880) : η ποίηση,

τεχνοτροπίας κυρίως ρομαντικής και γλώσσας καθαρεύουσας, η οποία γράφετε την

περίοδο 1830-1880 στην Αθήνα και στα άλλα κέντρα του ελλαδικού και του

"αλύτρωτου" ελληνισμού (Κων/λη, Σμύρνη, Πάτρα, Ερμούπολη κ.ά.).

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ "ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ": η πεζογραφία, στα πλαίσια

της Α’ Αθηναϊκής Σχολής, που αξιοποιώντας ρομαντικά μοτίβα, προβάλλει πρότυπα

κοινωνικής οργάνωσης και ηθικής συμπεριφοράς με στόχο την υπόταξη των

ατομικών συμφερόντων στο συλλογικό-εθνικό συμφέρον και την εξέλιξη του νεαρού

κράτους σε αρμονικά ιεραρχημένη και λειτουργική κοινωνία.

ΒΥΡΩΝΙΣΜΟΣ: η μίμηση της ζωής και του λογοτεχνικού ύφους του λόρδου

Βύρωνα, ο ρομαντισμός που χαρακτηρίζεται απ` την απογοήτευση και την

απαισιοδοξία, τις ριψοκίνδυνες πράξεις και την ανυποταξία στους κοινωνικούς

θεσμούς. Τα κύρια στοιχεία του ποιητικού έργου του λόρδου Βύρωνα είναι η

μεγαλοστομία, η ρητορεία, ο ενθουσιασμός και ο σαρκασμός, η ελευθεριότητα και ο

κυνισμός, το φλογερό πάθος για τη ζωή και τον έρωτα, η αχαλίνωτη φαντασία, ο

ρομαντισμός και ο εγωκεντρισμός. Τη βυρωνική ποίηση ακολούθησαν ιδιαίτερα όσοι

ήθελαν να απαλλαγούν από τους κανόνες του νεοκλασικισμού ή όσοι φλέγονταν από

τα ιδανικά της κοινωνικής και εθνικής ελευθερίας. Ο βυρωνισμός άσκησε για

δεκαετίες σημαντική επίδραση στους Ευρωπαίους ποιητές (βλ. Σολωμός).


ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΑ (έως το 1850): Η έννοια της συνδεδεμένη περισσότερο με την

θεματική του ελληνιστικού μυθιστορήματος: Ερωτικό ειδύλλιο δύο εραστών που

αντιμετωπίζουν δυσκολίες ώσπου να ενωθούν και να ζήσουν ευτυχισμένοι. Κεντρικό

θέμα μια ιστορία αγάπης με σκοπό την τέρψη και τη διδαχή (dulce et utile). Τείνει

προς την εξιδανίκευση.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ (από το 1850): Πιο αληθοφανές, με ρεαλιστικότερες τάσεις και

κριτικότερη διάθεση προς την κοινωνία, μέσα στην οποία παράγεται και την οποία

περιγράφει. Οι δύο εραστές δεν ενώνονται αλλά πεθαίνουν, συνήθως αυτοκτονούν.

Εμφάνιση γύρω στο 1850. Ωστόσο δεν είναι στεγανά τα όρια ανάμεσα στα δύο είδη.


6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Β’ ΑΘΗΝΑΪΚΉ ΣΧΟΛΗ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η

πιστή και λεπτομερής αναπαραγωγή της στο κειμενικό επίπεδο.

Οι όροι «αναπαραγωγή» και «απεικόνιση», εκφράσεις του μιμητικού μοντέλου,

συνδέθηκαν με το μοτίβο του καθρέφτη που έγινε σύμβολο της ρεαλιστικής

γραφής της περιόδου.

Το ρεαλιστικό μυθιστόρημα είναι μια «ανθρωπολογία των λαών». Μέσα από

την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων του εξετάζεται η

σύγχρονη κοινωνία και δημιουργείται η σύγχρονη ιστορία των ηθών. Στην

ελληνική ιστορική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα της εποχής

συνδέθηκε στην πράξη με την ηθογραφία.

Κλασικά στοιχεία του ύφους του ρεαλισμού είναι:

1. Η αντικειμενικότητα στην αφήγηση

2. Η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό

3. Η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος

4. Μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλλει την

ύπαρξή του σε έναν κόσμο αδιάφορο και χωρίς κατανόηση.

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ: Ο όρος εμφανίστηκε στη λογοτεχνία από την επίδραση των

εικαστικών τεχνών και με εισηγητή τον Emile Zola (Νανά). Αποτελεί την προσπάθεια

συγκερασμού της επιστήμης με την λογοτεχνία και θεωρείται η ακραία μορφή του

ρεαλισμού. Στην Ελλάδα ο νατουραλισμός προήλθε μέσα από τη σύζευξη του

ρεαλισμού και της ηθογραφίας. Ήταν η απάντηση στο ρομαντικό και εξωραϊστικό

μεγαλοϊδεατισμό του παρελθόντος, και συχνά λειτούργησε ως κοινωνική κατακραυγή

και διαμαρτυρία. Χαρακτηριστικά:

1. Ο συγγραφέας ως ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις

διακυμάνσεις της και προσπαθεί να ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που

βρίσκονται πίσω από αυτήν.

2. Ο άνθρωπος κληρονομεί ισχυρά ένστικτα, όπως την πείνα, την παρόρμηση να

συγκεντρώνει υλικά αγαθά και τη σεξουαλικότητα, ενώ συγχρόνως υπόκειται στις


κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις του περιβάλλοντός του. Όλα αυτά

επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργεί συμπιέζοντας ταυτόχρονα τα περιθώρια της

ελεύθερης βούλησής του.

3. Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το καθημερινό, αλλά κυρίως

το νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό.

4. Ήρωες-έρμαια των παθών τους: αλκοολισμός, εγκληματικά ή σεξουαλικά

ένστικτα, άλλες νοσηρές ιδιαιτερότητες.

5. Κοινωνικές συνθήκες: τάξη ευημερούντων αστών # πολυπληθή τάξη εργατών

που ζουν στην αθλιότητα, τρέφοντας με τον κόπο τους τη βιομηχανική μηχανή

6. Μολονότι ο ελληνικός νατουραλισμός εμφανίζεται στην Ελλάδα όταν το κίνημα

έχει ουσιαστικά εκπνεύσει στη Γαλλία, επιβιώνει για αρκετά χρόνια με

διαφορετικές εκφάνσεις σε μυθιστορήματα και διηγήματα της περιόδου.

7. Πεζογραφήματα με νατουραλιστικά στοιχεία: Ζητιάνος του Καρκαβίτσα, η

Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Ο νατουραλισμός φτάνει «στα ακραία του όρια»

με τον Καραγάτση.

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Πεζογραφικό είδος που αναπτύχθηκε κυρίως την περίοδο 1880-1910 και

απεικονίζει τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία, την ψυχοσύνθεση και εν γένει

το χαρακτήρα του ελληνικού λαού και κυρίως της ελληνικής υπαίθρου.

2. Πρόκειται για πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και γι’ αυτό

συμπίπτει με τη γενική έννοια του ρεαλισμού.

3. Ως λογοτεχνικός όρος δηλώνει : την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά

της από τις κοινωνίες της υπαίθρου και τις αστικές γειτονιές.

4. Με την ηθογραφία συνδέεται την εποχή αυτή η φόρμα του διηγήματος,

διευκολύνοντας έτσι την ανάπτυξη της.

ΔΙΗΓΗΜΑ : σε άνθηση (1880-1910) λόγω του Τύπου. Το υλικό που στάλθηκε στο

διαγωνισμό διηγήματος της Εστίας το 1883, όρισε εκ των υστέρων το αφηγηματικό

είδος του ελληνικού διηγήματος.

1. Ένα σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο με πλαίσιο δράσης κυρίως τον παραδοσιακό

αγροτικό τόπο.


2. Συνδέεται σταδιακά με τη σύγχρονη ρεαλιστική προοπτική (ζωγραφική εκ του

αληθούς - Ξενόπουλος).

3. Η ανάπτυξη του ξεκινάει με τον Λουκή Λάρα του Βικέλα (Ξενόπουλος-

Παλαμάς), ωστόσο αποκτά υπολογίσιμη υπόσταση με το Αμάρτημα της μητρός

μου (Εστία, 1893) του Βιζυηνού.

4. Μεγάλη ποικιλία θεμάτων, ενώ συχνά το ρεαλιστικό στοιχείο συνδέεται με

ρομαντικά, ιστορικά ή αισθητιστικά στοιχεία, π.χ. Ο Τρελλός με τους Κόκκινους

Κρίνους του Ξενόπουλου.

Κύριοι διαμορφωτικοί παράγοντες του ρεαλισμού και του νατουραλισμού:

(δραστηριότητα 2η)

1. Επιστημονική μεθοδολογία για την απόκτηση γνώσης: εμπειρική εξέταση και

επαλήθευση δεδομένων με πείραμα

2. Τεχνολογική εξέλιξη, δημιουργία αστικών κέντρων και συνεπαγόμενες

κοινωνικές ανακατατάξεις.

3. Ανάπτυξη φυσικών επιστημών και διατύπωση εξελικτικής θεωρίας

(Δαρβίνος).

ΣΥΜΒΟΛΙΣΤΙΚΟ Ή ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ (της ψυχολογικής

ανάλυσης)

1. Ουσιαστικός εκπρόσωπος του είδους θεωρείται ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος,

εκφραστής επίσης της συμβολιστικής ποίησης στην Ελλάδα.

2. Αντίδραση στην ορθολογιστική προσέγγιση της ζωής του ατόμου και της

λογοτεχνίας από το νατουραλισμό και γενικότερα το θετικισμό.

3. Δίνεται μια λεπτομερέστερη περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων.

4. Συχνά αντιστοιχίζονται τα συναισθήματα τους με κάποιο στοιχείο της φύσης ή

κάποιο άλλο επαναλαμβανόμενο στοιχείο ή σύμβολο

5. Το σημαντικό δεν είναι πλέον τα αίτια και το αποτέλεσμα των πράξεων τους,

αλλά τι σκέφτονται και τι αισθάνονται οι ήρωες.

6. Μέσω της διερεύνησης του εσωτερικού κόσμου δίνεται έμφαση επίσης στην

κοινωνική ανάλυση.

7. Ο περιβάλλων χώρος λειτουργεί ως σύμβολο.


6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Β’ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΠΟΙΗΣΗ


ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ : ξεκινάει από τη Γαλλία το 1866 (Τεοφίλ Γκωτιέ, Σαρλ

Μπωντλέρ, Λεκόντ ντε Λιλ), ως αντίδραση στις συναισθηματικές υπερβολές του

ρομαντισμού και κηρύττει την αξία του δόγματος της αυτοδυναμίας της τέχνης («η

Τέχνη για την Τέχνη»).

Χαρακτηριστικά Παρνασσισμού: οι Γάλλοι Παρνασσιστές ενδιαφέρονται για:

1. Τη φόρμα του ποιήματος, που είχε παραμεληθεί

2. Τη ρυθμική και μελωδική στιχουργία

3. Την καλλιέργεια έντεχνων στροφικών συμπλεγμάτων

4. Προκρίνουν τη φόρμα του σονέτου (2 4άστιχες και 2 3στιχες στροφές)

5. Στρέφονται προς το αρχαιοελληνικό παρελθόν και τα καλλιτεχνικά

δημιουργήματα του

«ΈΛΛΗΝΕΣ ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΤΕΣ»:

1. Εμπνέονται από τους Γάλλους αλλά εμφανίζονται αρκετά αργότερα

2. Αντιδρούν στις γλυκερότητες των ρομαντικών, όπως ο Παράσχος και η ομάδα

του

3. Επιδιώκουν να αφήσουν το στίγμα τους δημιουργώντας κάτι καινούργιο

4. Δίνουν έμφαση στο απλό και το καθημερινό (ο έρωτας ως παιχνίδι και χαρά, ο

οικείος χώρος του σπιτιού, σκέψεις της στιγμής και απλά πράγματα κτλ.).

ΠΕΔΙΑ ΠΑΛΑΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ (οι τρεις τάσεις κατά Beaton):

1. «Λυρισμός του εγώ» : αφορά μια τάση απομόνωσης, μελαγχολίας και

απαισιοδοξίας. Περιλαμβάνεται και ο ερωτικός τόνος της ποίησης του

2. «Λυρισμός του εμείς» : εκφράζεται σε μεγάλες συνθέσεις επικού τόνου, μέσω

των οποίων προβάλλει τα εθνικά ιδεώδη

3. «Λυρισμός του όλοι» : περιλαμβάνει τα ποιήματα μέσω των οποίων εκφράζει

παγκόσμια μηνύματα. Ο ποιητής εμβαθύνει στη λειτουργία της ποίησης για να

εκφράσει την ουσία της ύπαρξής του και του κόσμου (ο Ποιητής Μύστης)

ΠΟΙΗΤΗΣ-ΜΥΣΤΗΣ: μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν

ασύλληπτα για τον υπόλοιπο κόσμο.


Βασικό χαρακτηριστικό της παλαμικής ποίησής:

Δυισμός , δηλ. η ύπαρξη δύο διαμετρικά αντίθετων τάσεων, που είτε

συναιρούνται είτε απορρίπτονται και οι δυο.

Ζεύγη αντιθέσεων : Ελλάδα-κόσμος, ζωή στη φύση-ζωή στην πόλη, πίστη-

απιστία, έντονη δράση-απόμερη ζωή, θέση-άρνηση.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ:

1. Βασίζεται στην έννοια του μυστηρίου, το οποίο κυριαρχεί σε φύση και άνθρωπο

και είναι η ουσία της πραγματικότητας.

2. Τα συμβολιστικά ποιήματα επιδιώκουν να προκαλέσουν συναισθήματα και

σκέψεις, παρά να τα περιγράψουν.

3. Μέσω συμβολιστικών εικόνων υποδηλώνεται η ψυχική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου.

4. Η ποίηση για τους συμβολιστές δεν μπορεί να είναι περιγραφική. Για να φωτίσει

την ψυχή των πραγμάτων θα χρησιμοποιήσει το σύμβολο, θα γίνει υπαινικτική,

υποβλητική, ρευστή, μουσική: θα γίνει τραγούδι.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ:

1. Υποβολή

2. Πρόκληση συναισθημάτων

3. Χρήση συμβόλου

4. Υπαινικτική ποίηση

5. Υποδήλωση της ψυχικής κατάστασης του ποιητικού υποκειμένου.

ΘΕΜΑΤΑ:

1. Η τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής,

2. Ο μυστικισμός και η πνευματική αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου,

3. Μια οξυμμένη συναίσθηση της θνητότητας,

4. Η δύναμη του ερωτισμού.


7 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΚΑΒΑΦΗΣ

ΠΟΙΗΜΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ: τα ποιήματα που πραγματεύονται θέματα της ποιητικής

τέχνης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αναφορά, σχολιασμός στη λειτουργία της

ποίησης.

ΠΟΙΗΤΙΚΗ: οι κανόνες μέσα από τους οποίους ο λογοτέχνης δημιουργεί το

λογοτεχνικό κείμενο: Τροπικότητα, Τεχνικές, Ειδολογικά χαρακτηριστικά

ΕΙΡΩΝΕΙΑ :

1. Δομικό στοιχείο της ποιητικής του Καβάφη και βασική πηγή συγκίνησης.

2. Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της είναι η αντίφαση ανάμεσα σε αυτό που

φαίνεται και σε αυτό που πραγματικά είναι.

3. Απαραίτητη προϋπόθεση για την εμφάνιση της ειρωνείας είναι η

αποστασιοποίηση του καλλιτέχνη από το αναπαριστώμενο γεγονός.

4. Στον Καβάφη και κυρίως στο ώριμο έργο του υπάρχουν δύο είδη ειρωνείας

(σύμφωνα με το Βαγενά): η λεκτική ειρωνεία και η ειρωνείας των

καταστάσεων.

ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: εμφανίζεται με τη χρήση λέξεων που δηλώνουν έννοιες

και συναισθήματα, αλλά εννοούν αντιφατικές έννοιες και νοήματα.

ΕΙΡΩΝΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ:

1. Ο ήρωας είναι θύμα μιας κατάστασης που ο ίδιος, σε αντίθεση με τον ποιητή και

τους αναγνώστες, την αγνοεί, ζώντας σε μια αυταπάτη.

2. Έτσι, αυτό που φαίνεται είναι διαφορετικό από αυτό που είναι και η τραγικότητα

αναδεικνύεται την στιγμή που αποκαλύπτεται στον ήρωα η απόσταση μεταξύ του

είναι και του φαίνεσθαι.


ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ / ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ:

1. Η κατάσταση όπου ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος

1. με την αδυσώπητη (προσωπική αλλά και κοινή) μοίρα,

2. με το δόλο των θεών,

3. με τη νομοτελειακά προαποφασισμένη πορεία προς το τέλος.

2. Η δραματική/τραγική ειρωνεία αποτελεί σταθερό στοιχείο της θεματικής της

καβαφικής ποίησης και μαζί με την σωκρατική ειρωνεία θεωρούνται οι πρώτες

χρονολογικά μορφές ειρωνείας, τις οποίες ενστερνίστηκαν η λογοτεχνία και η

κριτική.

3. Πρόκειται εξάλλου για μια εκδοχή της Ειρωνείας των καταστάσεων.

Στην καβαφική ποίηση για την επίτευξη της ειρωνείας γίνεται χρήση μιας

συγκεκριμένης και ιδιαίτερα μελετημένης ρητορικής. Κυρίως χρησιμοποιεί

τεχνάσματα που στηρίζονται στο μέτρο, στη ρίμα, στη στίξη, στη γλώσσα

(συγκερασμός γλωσσικών επιπέδων), στη γραμματική, στη σύνταξη και δομή του

λόγου, στα σχήματα λόγου: υπερβολή, υποκριτική άγνοια, χρήση προσωπείου

ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΒΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ:

1. Η χρήση της ιστορίας: η ιστορία των προσώπων του ποιήματος, η ιστορία του

ελληνισμού, οι προσωπικές εμπειρίες του ποιητή μετουσιώνονται και αναβιώνουν

μέσα από ζωηρές και ευκρινείς εικόνες και καταστάσεις.

2. Η χρήση του συμβόλου: το σύμβολο κατέχει κεντρική θέση στην ποίηση του

Καβάφη. Άλλοτε είναι πρόσωπα και άλλοτε αντικείμενα, τα οποία μεταφέρουν

μετουσιωμένη την εμπειρία του ποιητή.

3. Η μνήμη: προσωπική (κυρίως ερωτικής), ιστορική εθνική, αποτελεί σταθερό

μοτίβο της καβαφικής θεματικής ακόμα και όταν δεν αποτελεί κεντρικό πυρήνα

του ποιήματος.

4. Η φαντασία: ο κόσμος της φαντασίας υπάρχει πάντα παράλληλα με την

πραγματικότητα και είναι αξεδιάλυτα δεμένος μαζί της.

5. Ο ιδιότυπος λυρισμός του: αποδίδεται έμμεσα και υπαινικτικά πίσω από τις

ρεαλιστικές περιγραφές και τις ακριβείς λέξεις.


8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΟΥ 1910: Πρόκειται για ένα σύνολο ποιητών που

εμφανίστηκαν την ίδια περίοδο (1η δεκαετία του 20ου αι.) και θεωρούνται ομάδα

μόνο από γραμματολογικής απόψεως, καθώς το έργο τους δεν παρουσιάζει κανένα

σημείο ομοιογένειας, εκτός του ότι επηρεάζονται από φιλοσοφικά ρεύματα του

εξωτερικού και εκφράζουν τα εθνικά οράματα της εποχής. Στην ομάδα αυτή ανήκει ο

Α. Σικελιανός, ο Ν. Καζαντζάκης, κ.ά.

ΝΙΤΣΕΪΚΟΣ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ: Πρότυπο ανθρώπου που προέρχεται από τις

ιδέες του Γερμανού φιλοσόφου και ποιητή Friedrich Nietzche (1844-1900).

Απεικονίζει τον άνθρωπο που υπερβαίνει τα όρια της παγιωμένης αντίληψης περί

ηθικής και δημιουργεί με την ισχυρή θέληση και δύναμή του μια ανώτερη τάξη

πραγμάτων. Σύμφωνα με τον Nietzche κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να τείνει

προς αυτό το πρότυπο. Το πρότυπο του νιτσεϊκού Υπερανθρώπου βρήκε πρόσφορο

έδαφος στην ελληνική κοινωνία, που μετά την ήττα του 1897 προσπαθούσε να

ανασυγκροτηθεί.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΤΙΧΟΣ: Είναι ο στίχος που δεν υποτάσσεται στους κανόνες της

παραδοσιακής ποίησης, όπως το μέτρο, η ισοσυλλαβία και η ομοιοκαταληξία

ΛΥΡΙΚΗ/ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: Σικελιανός # Καβάφης

ΑΝΤΙΛΟΓΟΚΡΑΤΙΑ (ΙΡΑΣΙΟΝΑΛΙΣΜΟΣ): Φιλοσοφικό ρεύμα.

Αναπτύχθηκε στην Ευρώπη από τα μέσα του 19ου αι., μέσα από το έργο διανοητών

(Nietzche, Bergson). Αναπτύχθηκε στον αντίποδα των ορθολογιστικών αρχών του

Διαφωτισμού και υποστήριζε ότι για την επίτευξη της ευτυχίας δεν αρκεί μόνο η

χρήση του ορθού λόγου, αλλά απαιτείται η καλλιέργεια εσωτερικών δυνάμεων,

υπερβατικών ιδιοτήτων και αξιών, όπως το συναίσθημα, η θέληση, το ένστικτο, η

ενόραση, κλπ.


ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ : Είναι η πίστη σε μια αλήθεια υπερβατική και η βίωση μιας

ενορατικής ένωσης με το θείο. Για παράδειγμα, ο Ορφισμός, τα Ελευσίνια Μυστήρια,

οι Δελφικές και οι Διονυσιακές Εορτές περιελάμβαναν μυστικιστικές λατρευτικές

εκδηλώσεις.

ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ : Η σκέψη του Σικελιανού, ειδικά στα πρώτα έργα του

ποιητή, είναι έντονα επηρεασμένη από τα μανιφέστα του διανοητή Περικλή

Γιαννόπουλου, σχετικά με την ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού, της

ελληνικής φύσης και της ελληνικής φυλής. Από τον ελληνοκεντρισμό του Σικελιανού

γεννήθηκε σε μεταγενέστερη φάση η Δελφική Ιδέα, που έχει διεθνική διάσταση.

ΔΕΛΦΙΚΗ ΙΔΕΑ: Το όραμα συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών κατά τα

πρότυπα των Δελφικών Αμφικτιονιών. Το όραμα αυτό θα πραγματοποιείτο μέσω

ενός διεθνούς ρυθμιστικού οργανισμού που θα είχε κέντρο τους Δελφούς, θα

αποτελούνταν από εκλεκτούς εκπροσώπους κρατών και θα διοργάνωνε πνευματικές

και καλλιτεχνικές δραστηριότητες σε τακτά χρονικά διαστήματα. Στη βάση της

Δελφικής Ιδέας διοργανώθηκαν Δελφικές Εορτές (1927-1930), με τη συνεργασία της

πρώτης συζύγου του Σικελιανού, Eva Palmer.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΗΤΙΣΜΟΣ: Η προσπάθεια ένωσης όλων των

θρησκειών, θρησκευτικών δογμάτων και μορφών στην υπηρεσία ενός σκοπού

(συγκρητισμός: η τακτική των Κρητών να ενώνονται ενόψει ενός κοινού κινδύνου ή

αγώνα). Βασική πεποίθηση του Σικελιανού ήταν ότι «Εν Το Πάν».

Βάσει αυτής επιδόθηκε στη μελέτη των προσωκρατικών φιλοσόφων και των

μυστικιστικών παραδόσεων του ελληνισμού προσπαθώντας να τις συγκεράσει με τις

χριστιανικές και τις νεότερες λαϊκές παραδόσεις, με σκοπό την ενεργοποίηση της

συλλογικής πολιτισμικής μνήμης του λαού, την εθνική του αυτοσυνειδησία και τη

δυναμική αναγέννησή του. Στα πλαίσια αυτά χρησιμοποιεί σύμβολα, όπως αυτό του

Διονύσου-Ιησού και μορφές όπως αυτή της μάνας-φύσης-Παναγίας.Αθηνά Σαλούστρου ΕΛΠ30 (2011-2012)

«ΚΑΘΑΡΗ ΠΟΙΗΣΗ»: καθαρή ποίηση υπήρξε η ακραία μορφή συμβολισμού και

είναι η ποίηση που δεν απευθύνεται στη διάνοια του αναγνώστη, αλλά στόχο έχει να

του προξενήσει αισθητική απόλαυση με τον ήχο και το ρυθμό, με μέσα δηλαδή

καθαρά ενδοποιητικά. Πρόκειται ουσιαστικά για το ανέφικτο ιδεώδες μιας ποίησης

απόλυτα καθαρισμένης από οποιοδήποτε μη ποιητικό στοιχείο, που λειτουργεί

κυρίως με την υποβλητική μαγεία της γλώσσας.


9 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΒΑΡΝΑΛΗΣ

ΑΝΤΙ/ΠΟΙΗΣΗ: τον όρο εισήγαγε ο Δάλλας, και σύμφωνα με το ίδιο πρόκειται

για τον διάλογο που αναπτύχθηκε μεταξύ του ώριμου έργου του Βάρναλη και εκείνου

άλλων δημιουργών ή και προγενέστερο δικό του. Αυτός ο διάλογος προϋποθέτει την

ιδιοποίηση της πηγής του και την αναίρεσή της. Ιδεολογική αντιπαράθεση και

ποιητική συνομιλία συνδέει τον Βάρναλη με τον Παλαμά, τον «Πατέρα της

σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης», όπως τον χαρακτήρισε ο ίδιος. Αρκετές φορές

πάντως ο Βάρναλης αντιπαρατέθηκε στον Παλαμά και μέσω της αντι/ποίησης και

μάλιστα σαρκαστικά – για τις οποίες πάντως φαίνεται ότι μετάνιωσε, γιατί αρκετές

φορές υποβάλλει τα κείμενα του σε νέες επεξεργασίες, όπου αυτές οι επιθετικές

αναφορές είτε είναι ηπιότερες, είτε εκλείπουν.

ΜΥΘΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: εντάσσεται στο πλαίσιο της αντι/ποίησης.

Πρόκειται για την αξιοποίηση χαρακτήρων και μορφών από την αρχαία ελληνική και

τη χριστιανική θρησκεία ως συμβόλων, που στη συνέχεια απομυθοποιεί:

1. Είτε αναιρώντας τη θρησκευτική παράδοση από την οποία έλκουν την καταγωγή

τους

2. Είτε αντιπαραθέτει μορφές, που υπονομεύουν την ιδεολογία τους.


10 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ

ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ: αναπτύχθηκε στα πλαίσια του γαλλικού

συμβολισμού. Πρόκειται για τον ποιητή ο οποίος βρίσκεται σε διαρκή δυσαρμονία με

την περιβάλλουσα πραγματικότητα, κυριαρχείται από ολέθρια πάθη και συνθέτει το

έργο του αναλώνοντας τον εαυτό του, επειδή η ζωή και η τέχνη του είναι αδιαίρετες.

ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΣΜΟΣ: (1828-1935) η στάσιμη και αρνητική μίμηση του έργου του

ποιητή που έγινε βραχύβια μόδα μετά την αυτοκτονία του. Με τον καιρό απέκτησε

διπλή σημασία:

1. Την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής, διαπιστωμένη στο έργο νεώτερων

ποιητών, της Γενιάς του ’30 (Σεφέρης, νεανικός Ρίτσος) και της πρώτης (π.χ.

Αναγνωστάκης) και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς.

2. Τη μυθοποίηση του προσώπου του Καρυωτάκη και της πράξης του από

νεώτερους ποιητές και κριτικούς.


11 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΓΕΝΙΑ ’30 - ΠΟΙΗΣΗ

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ:

1. Ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως για να προσδιορίσει τα καινοφανή και

χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παρουσιάζουν τα θέματα, οι μορφές, οι ιδέες και

το ύφος της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών τις πρώτες δεκαετίες του 20ου

αιώνα και ιδίως μετά τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918):

1. Σκόπιμη και κάθετη ρήξη με ορισμένα παραδοσιακά θεμέλια όχι μόνο της

δυτικής τέχνης, αλλά και του δυτικού πολιτισμού εν γένει.

2. Αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων στις οποίες κατά παράδοση στηριζόταν η

κοινωνική οργάνωση, η θρησκεία και η ηθική (έργα Karl Marx, Sigmund

Freud, Friedrich Nietzsche και James G. Frazer).

3. Χρονικά όρια: 1890 έως 1940.

4. Υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη της πραγματικότητας

(υποσυνείδητο-υπερρεαλισμός, άλογο στοιχείο, χρήση τεχνικής του

«εσωτερικού μονολόγου»).

ΜΥΘΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: όρος του Έλιοτ που πρωτοεμφανίζεται στην ελληνική

ποίηση με το Μυθιστόρημα του Σεφέρη (1935). Γενικά στο μοντέρνο ποίημα έχουμε:

1. Συνύπαρξη μυθολογικών & ιστορικών προσώπων και γεγονότων που

παραπέμπουν σ’ ένα ενιαίο «μυθο-ιστορικό» παρελθόν.

2. Κατάργηση της διάκρισης ανάμεσα στο παρόν και στο ενιαίο «μυθο-ιστορικό»

παρελθόν στο πλαίσιο του μοντερνιστικού χρονικού συνταυτισμού.

3. Όσον αφορά τον Βάρναλη, στο πλαίσιο της αντι/ποίησης εντάσσεται και η

μυθική μέθοδος, η αξιοποίηση δηλαδή ως συμβόλων διαφόρων χαρακτήρων και

μορφών της αρχαίας ελληνική και χριστιανικής θρησκείας, τις οποίες

απομυθοποιεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις η προσωπικότητα και οι επιλογές των

μορφών αυτών ερμηνεύονται έτσι, ώστε αναιρείται η θρησκευτική παράδοση, από

την οποία αντλείται η καταγωγή τους. Σε άλλες περιπτώσεις ο ποιητής

οικειοποιείται την επίσημη εκδοχή τους, αλλά αντιπαραθέτει στα σύμβολα αυτά

μορφές, που υπονομεύουν την ιδεολογία τους.


ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ/ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Γεννήθηκε το 1924 στη Γαλλία ως

«καθολική επανάσταση, κοινωνική και ατομική. Για την κοινωνική απελευθέρωση οι

σουρεαλιστές στηρίχτηκαν στον Μάρξ, ενώ για την ατομική στον Φρόυντ και την

ψυχανάλυση» (Vitti).

1. Σύμφωνα με το υπερρεαλιστικό μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν:

1. Σουρεαλισμός είναι η έκφραση της πραγματικής λειτουργίας της σκέψης,

χωρίς τον έλεγχο λογικής και προκαταλήψεων.

2. Σταθερή επιδίωξη λοιπόν των υπερρεαλιστών ήταν η συναίρεση συνειδητού

και ασυνείδητου κόσμου.

2. Βασική πεποίθησή των υπερρεαλιστών είναι ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να

μένει εγκλωβισμένος στην καθημερινότητα, αλλά να επιδιώκει να ξεφύγει από

τον ρεαλισμό, την αληθοφάνεια και την ευλογοφάνεια με τη χρήση της

φαντασίας, της τύχη, του ονείρου ώστε να προσεγγιστεί μια «υπερ-

πραγματικότητα».

3. Ο υπερρεαλισμός συνίσταται:

1. Στην άρνηση της μονοκρατορίας της έλλογης σκέψης και κάθε περιορισμού

και κανόνα.

2. Στην απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική

3. Στους απρόσμενους συνδυασμούς λέξεων

4. Στις εντυπωσιακές εικόνες

5. Κεντρική θέση έχουν το όνειρο, το παράλογο, ο έρωτας, το χιούμορ.

4. Βασικό εργαλείο: η αυτόματη γραφή

Πρόκειται για έκφραση του ασυνείδητου στον γραπτό λόγο χωρίς λογική ή

ηθική παρέμβαση. Η λειτουργία της είναι παρόμοια με τον μηχανισμό των

ονείρων του Φρόιντ.

Η αυτόματη γραφή είναι περισσότερο ένα πειραματικό εγχείρημα, παρά μια

μέθοδος καλλιτεχνικής παραγωγής, γιατί ο σκοπός της δεν είναι η δημιουργία

«τέχνης» αλλά:

1. Η ριζική αλλαγή των όρων παραγωγής τέχνης, η οποία προϋποθέτει την

ακύρωση εννοιών όπως η καλλιτεχνική αυθεντία, το ταλέντο, η έμπνευση

κ.α.

2. Η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της τέχνης


3. Η μετατροπή του κοινού/δέκτη σε κοινό/δημιουργικό παραγωγό, αφού το

κοινό με το υπερρεαλιστικό έργο έρχεται αντιμέτωπο με τη μη

ερμηνεύσιμη «εικόνα», που προβάλλει το ασυνείδητο του δημιουργού.

5. Έλληνες υπερρεαλιστές είναι ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο

Νίκος Γκάτσος και εν μέρει ο Οδυσσέας Ελύτης.

ΤΑ 4 ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΟΥ ‘30:

1. Η εκφραστική λιτότητα

2. Η χρήση του ελεύθερου στίχου

3. Η γόνιμη σύνδεση με τις συγκαιρινές ευρωπαϊκές αισθητικές αναζητήσεις

(μοντερνισμός, υπερρεαλισμός)

4. Η έμφαση στο νέο, στην αλλαγή και στη ρήξη με το παρελθόν.

ΣΕΦΕΡΗΣ & ΑΓΓΛΟΣΑΞΟΝΙΚΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ:

1. Ελεύθερος στίχος

2. Δραματικότητα

3. Χρήση καθημερινού, μη-ποιητικού λεξιλογίου, προφορικότητα ποιήματος.

4. Σκοτεινότητα νοήματος

5. Αποσπασματικότητα & ελλειπτική ανάπτυξη της ποιητικής σύνθεσης.

6. Υπαινικτικές παραπομπές σε κείμενα λογοτεχνικά κι άλλα

7. Πολυγλωσσισμός

8. Μυθική μέθοδος

ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ: Βασικά χαρακτηριστικά:

1. Διάλυση μορφής, πειραματισμός στις φόρμες

2. Απουσία μέτρου και ομοιοκαταληξίας (ελεύθερος στίχος)

3. Παραβίαση γραμματικών και συντακτικών κανόνων (π.χ. απουσία ρημάτων)

4. Κατάργηση των σημείων στίξης

5. Εγκατάλειψη διακοσμητικών στοιχείων

6. Προτάσεις αποσπασματικές και ελλειπτικές

7. Μοντέρνα ποίηση = κρυπτική, με δυσκολία αποσαφηνίζονται οι έννοιες,

πολυσημία, επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες, στόχος όχι η κατανόηση της

ποίησης αλλά το ότι η τέχνη πρέπει να υπηρετεί τον εαυτό της (l’ arte pour l’arte).


8. Αντίθετα, υιοθετούνται στοιχεία που ως τότε θωρούνταν αντιποιητικά:

1. Τολμηρές μεταφορές,

2. Απροσδόκητοι και ετερόκλητοι συνδυασμοί λέξεων,

3. Εικόνες και ελεύθεροι συνειρμοί

4. Μια γλώσσα συμβολική, ελλειπτική, υπαινικτική και πολύσημη.

5. Επιστροφή στοιχείου υποκειμενισμού.


1 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΓΕΝΙΑ ’30 - ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ (1929) ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ

1. Το μανιφέστο της γενιάς του '30.

2. Αποκρυσταλλώνει τη διάθεση για ανανέωση

3. Υποδεικνύει την ανάγκη αφύπνισης

4. Επισημοποιεί τη ρήξη με την παράδοση, με το παρελθόν

5. Ρήξη με την παράδοση = ΑΠΟΡΡΙΨΗ της ρεαλιστικής ηθογραφίας ως

φωτογραφικής

6. Φανερώνει ότι οι νέοι συγγραφείς επιθυμούσαν όχι τόσο τη ρήξη με το παρελθόν,

όσο με το λογοτεχνικό παρόν (δηλαδή με καβαφισμό και καρυωτακισμό που

πρεσβεύουν την άρνηση).

7. Απέναντι στην «άρνηση» προβάλλουν τη δική τους ισχυρή κατάφαση, την πίστη

τους: στο μέλλον, στην ταχύτητα του κόσμου, στη ρώμη της νιότης, στην

ατομικότητα, στην ελεύθερη βούληση, στη δημιουργική φιλοδοξία, στη δύσκολη

τέχνη.

Οι λόγοι που απορρίπτεται η παράδοση (= ηθογραφία):

1. Φωτογραφική η ρεαλιστική ηθογραφία: Παθητική & περιοριστική

2. Δεν εκφράζει την εσωτερικότητα ανθρώπων και τοπίων.

3. Δουλική και παθητική η στάση του πεζογράφου απέναντι στη ζωή.

Ο στόχος του πεζογράφου σύμφωνα με τον Θεοτοκά:

1. Να διαπεράσει την επιφάνεια της ζωής και να αγωνιστεί να βρει το βαθύτερο

νόημα των όντων και των πραγμάτων.

2. Να αποδεσμευτεί από την περιγραφή της εξωτερικής πραγματικότητας.

3. Να μη διστάζει εμπρός σε τολμηρές συλλήψεις, πλατιές συνθέσεις ή στην

αφομοίωση της φιλοσοφικής σκέψης.

4. Κυρίαρχος στόχος: η ατομικότητα, η εσωτερικότητα, ο ίδιος ο Άνθρωπος.

Ποιους εξέφρασε τελικά: Τους Αθηναίους φιλελεύθερους αστούς λογοτέχνες, που

επεδίωκαν έναν καθοδηγητικό ρόλο στα πνευματικά πράγματα της χώρας.

Ποιο το αποτέλεσμα: Γρήγορα διαψεύστηκαν και άλλαξαν προσανατολισμό από το

‘36 και μετά. Οι πιο τολμηροί πειραματισμοί προέρχονται τελικά. από τους

μοντερνιστές (Σχολή Θεσσαλονίκης, Σκαρίμπας κ.α.).


ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Η καταγραφή της εμπειρίας της πραγματικότητας, όπως μπορεί να

την προσδιορίσει ένας αντικειμενικός αναγνώστης (Beaton).

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η

πιστή και λεπτομερής αναπαραγωγή της στο κειμενικό επίπεδο.

Οι όροι «αναπαραγωγή» και «απεικόνιση», εκφράσεις του μιμητικού μοντέλου,

συνδέθηκαν με το μοτίβο του καθρέφτη που έγινε σύμβολο της ρεαλιστικής

γραφής της περιόδου.

Το ρεαλιστικό μυθιστόρημα είναι μια «ανθρωπολογία των λαών». Μέσα από

την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων του εξετάζεται η

σύγχρονη κοινωνία και δημιουργείται η σύγχρονη ιστορία των ηθών. Στην

ελληνική ιστορική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα της εποχής

συνδέθηκε στην πράξη με την ηθογραφία.

Κλασικά στοιχεία του ύφους του ρεαλισμού είναι:

5. Η αντικειμενικότητα στην αφήγηση

6. Η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό

7. Η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος

8. Μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλλει την

ύπαρξή του σε έναν κόσμο αδιάφορο και χωρίς κατανόηση.

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Πεζογραφικό είδος που αναπτύχθηκε κυρίως την περίοδο 1880-1910 και

απεικονίζει τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία, την ψυχοσύνθεση και εν γένει το

χαρακτήρα του ελληνικού λαού και κυρίως της ελληνικής υπαίθρου.

2. Πρόκειται για πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και γι’ αυτό συμπίπτει με

τη γενική έννοια του ρεαλισμού.

3. Ως λογοτεχνικός όρος δηλώνει : την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά

της από τις κοινωνίες της υπαίθρου και τις αστικές γειτονιές.

4. Στοιχεία της ηθογραφίας που προέρχονται από το νατουραλισμό είναι :

1. Κριτική κατά των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων,

2. Παρουσίαση της παντοδυναμίας των ενστίκτων και της ψυχικής διαφθοράς,

3. Επισήμανση του ρόλου της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των

χαρακτήρων.


ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ: Ο όρος εμφανίστηκε στη λογοτεχνία από την επίδραση των

εικαστικών τεχνών και με εισηγητή τον Emile Zola (Νανά). Αποτελεί την προσπάθεια

συγκερασμού της επιστήμης με την λογοτεχνία και θεωρείται η ακραία μορφή του

ρεαλισμού. Στην Ελλάδα ο νατουραλισμός προήλθε μέσα από τη σύζευξη του

ρεαλισμού και της ηθογραφίας. Ήταν η απάντηση στο ρομαντικό και εξωραϊστικό

μεγαλοϊδεατισμό του παρελθόντος, και συχνά λειτούργησε ως κοινωνική κατακραυγή

και διαμαρτυρία.

1. Ο συγγραφέας ως ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις

διακυμάνσεις της και προσπαθεί να ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που

βρίσκονται πίσω από αυτήν.

2. Ο άνθρωπος κληρονομεί ισχυρά ένστικτα, όπως την πείνα, την παρόρμηση να

συγκεντρώνει υλικά αγαθά και τη σεξουαλικότητα, ενώ συγχρόνως υπόκειται στις

κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις του περιβάλλοντός του. Όλα αυτά

επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργεί συμπιέζοντας τα περιθώρια της ελεύθερης

βούλησής του

3. Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το καθημερινό, αλλά κυρίως

το νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό.

4. Ήρωες - έρμαια των παθών τους: αλκοολισμός, εγκληματικά ή σεξουαλικά

ένστικτα, άλλες νοσηρές ιδιαιτερότητες.

5. Κοινωνικές συνθήκες: τάξη ευημερούντων αστών # πολυπληθή τάξη εργατών

που ζουν στην αθλιότητα, τρέφοντας με τον κόπο τους τη βιομηχανική μηχανή

6. Πεζογραφήματα με νατουραλιστικά στοιχεία: Ζητιάνος του Καρκαβίτσα, η

Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Ο νατουραλισμός φτάνει «στα ακραία του όρια»

με τον Καραγάτση.

7. Μολονότι ο ελληνικός νατουραλισμός εμφανίζεται στην Ελλάδα όταν το κίνημα

έχει ουσιαστικά εκπνεύσει στη Γαλλία, επιβιώνει για αρκετά χρόνια με

διαφορετικές εκφάνσεις σε μυθιστορήματα και διηγήματα της περιόδου.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ: είναι η σκοπιά από την οποία γίνεται η αφήγηση.

ΡΟΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ: η εσωτερική περιπέτεια που λαμβάνει χώρα μέσα στον

εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.


ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΤΗΣ ΑΦΗΓΗΤΗΣ:

1. Είναι ο δυτικών προδιαγραφών μυθιστοριογράφος, που «γνωρίζει τις σκέψεις

όλων των προσώπων του, όλα τους τα μυστικά» (Vitti).

2. Συνήθως απαντάται σε έργα σύνθετης δομής, όπου του παρέχεται η

δυνατότητα να «μετακινεί τον αναγνώστη από τον ένα χώρο στον άλλον, από

το ένα πρόσωπο στο άλλο, εισχωρώντας στα αισθήματα και στις σκέψεις του

ενός προσώπου, που είναι άγνωστο στο άλλο, παρακολουθώντας γεγονότα που

συμβαίνουν την ίδια στιγμή σε δύο διαφορετικούς χώρους».

3. Πολλά από τα μέλη της γενιάς του '30 επιχείρησαν να καλλιεργήσουν αυτόν

τον τύπο αφηγητή.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ:

1. Φαινόμενο «απελευθέρωσης από τα λογικά δεσμευτικά σχήματα και την

αντικειμενική αναπαράσταση του έξω κόσμου», ενδιαφέροντος για τον

εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, μέσα στον οποίο διαδραματίζεται μια

εσωτερική περιπέτεια, η ροή της συνείδησης.

2. Στην περίπτωση της ποίησης είναι ο λόγος που δεν απαγγέλλεται και δεν έχει

ακροατή, καθώς αποδίδει τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του, αυτές που είναι

πλησιέστερα προς το ασυνείδητο, και επομένως αποδίδεται μέσα από λέξεις

και φράσεις χωρίς σύνταξη.

3. Ο εσωτερικός μονόλογος μπορεί να αποδοθεί με ευθύ λόγο (α’ πρόσωπο) ή με

ελεύθερο/ανεξάρτητο πλάγιο λόγο (γ’ πρόσωπο)

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: είδος λόγου μεταξύ ευθύ και πλάγιου, που

συναιρεί το λόγο του αφηγητή με αυτόν του ήρωα. Ο συγγραφέας μιλά σε α’

πρόσωπο προκειμένου να αποδώσει τις σκέψεις και τους λόγους του ήρωα και

χρησιμοποιώντας τον τρόπο ομιλίας και έκφρασης που ταιριάζει στον ήρωα αυτό.

ΕΙΡΩΝΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗ: Η απόσταση ανάμεσα στον αφηγητή και

τα πρόσωπα του έργου, που δημιουργείται από την εναλλαγή της οπτικής γωνίας των

ηρώων.


13 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ:

Στη μεταπολεμική λογοτεχνική παραγωγή εντάσσεται το σύνολο του

λογοτεχνικού έργου που παρήχθη κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου.

Η μεταπολεμική λογοτεχνία περιλαμβάνει τόσο έργα λογοτεχνών του

Μεσοπολέμου αλλά και της γενιάς του ’30, τα οποία εκδόθηκαν μεταπολεμικά

(π.χ. Κίχλη, Σεφέρη), όσο τα έργα των μεταπολεμικών λογοτεχνών που

εμφανίστηκαν για πρώτη φορά, μεταπολεμικά, δηλ. μετά το 1944.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ:

Οι λογοτέχνες που συγκροτούν την μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά γεννήθηκαν

ανάμεσα 1917-1940 και εξέδωσαν για πρώτη δουλειά τους μεταπολεμικά.

Σύμφωνα µε την αμφισβητήσιμη από άλλους μελετητές κατηγοριοποίηση του

Αργυρίου διαιρούνται µε κριτήρια ηλικιακά:

1. στην 1η μεταπολεμική γενιά: στους παλιότερους λογοτέχνες, όσους

δηλαδή γεννήθηκαν στην περίοδο 1917-1928

2. στη 2η μεταπολεμική γενιά: στους νέους λογοτέχνες που γεννήθηκαν στο

διάστημα 1929 – 1940.

Οι λογοτέχνες των δύο γενιών διαφοροποιούνται ως ένα βαθμό και όσον αφορά

τη σχέση τους µε τα σημαντικά γεγονότα και την επίδραση που δέχτηκαν από

αυτά.

Έτσι, ενώ οι πρώτοι μεταπολεµικοί λογοτέχνες συμμετείχαν ενεργά στον Αγώνα

της Αντίστασης και έζησαν τις διώξεις του Εμφυλίου, οι νεώτεροι έζησαν τον

απόηχο αυτών των γεγονότων και γεύτηκαν τη διάψευση των οραμάτων και την

αίσθηση της ήττας.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΤΗΤΑ (Λεοντάρης):

το κοινό στίγμα που έφεραν οι μεταπολεμικοί λογοτέχνες που στην κρίσιμη

ηλικία της νεότητας έζησαν τα οδυνηρά βιώματα του πολέμου και αποκόμισαν

μια αίσθηση της «ήττας» του ανθρώπου και της καθολικής παρακμής των ηθικών

αξιών.

Το ενοποιητικό αυτό σχήμα του Λεοντάρη έχει εκτοπίσει και καταδείξει την

αδυναμία υποστήριξης των θέσεων του Αργυρίου.


ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:

1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:

1. Δηλώνει τη μαχητική στράτευση του ποιητή στη μαρξιστική ιδεολογία

2. Απαραίτητη διευκρίνιση, καθώς ο πολιτικός προβληματισμός είναι διάχυτος

και κοινός σε όλους τους μεταπολεμικούς ποιητές.

3. Απαραίτητη προϋπόθεση τα ποιήματα να μην είναι απλώς προπαγανδιστικά

αλλά να έχουν και λογοτεχνική αξία.

4. Η ποίηση στρέφεται σε θέματα κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού, τον

οποίο οι ποιητές προβάλλουν µε αμεσότητα.

5. Ωστόσο τα ποιήματα τους δεν είναι μονοδιάστατα και εκφράζουν ευρύτερα

ανθρώπινα συναισθήματα.

6. Εκφραστές της είναι οι: Κατσαρός, Αναγνωστάκης., Πατρίκιος., Κατσαρός,

Λειβαδίτης, Αλεξάνδρου, Θασίτης, Δούκαρης κ.ά.

2. ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ:

1. Αναφέρεται στην ανάγκη πολλών μεταπολεμικών ποιητών να εκφράσουν τη

σύγχρονη υπαρξιακή αγωνία: άγχος, φόβος, αβεβαιότητα και αίσθηση

αδιεξόδου.

2. Κεντρική θέση στο έργο τους έχουν οι τραυματικές εμπειρίες από τον

πόλεμο, το βίωμα του θανάτου, η διάψευση των οραμάτων, ο κλονισμός των

ανθρωπιστικών αξιών, η (φυσική και ηθική) φθορά που συνεπάγεται το

πέρασμα του χρόνου, η κοινωνική λειτουργία της ποίησης.

3. Οι μεταπολεμικοί αυτοί ποιητές δεν υπηρετούν κοινούς ποιητικούς στόχους.

4. Προσπάθεια να συνδυαστεί η υπαρξιακή εμπειρία της μεταπολεμικής εποχής

με την εσωτερική ανάγκη της ποιητικής έκφρασης.

1. Σινόπουλος, Καρούζος: το έργο τους αναδεικνύει την έντονη σύνδεση τους

με την εποχή, μέσα από την υπαρξιακή αγωνία τους για την τύχη του

μεταπολεμικού ανθρώπου

2. Δηµουλά, Ασλάνογλου (νεώτεροι): εσωτερικεύουν τα συμβάντα της εποχής

και δίνουν έμφαση στα ανθρώπινα συναισθήματα του εσωτερικού βίου

3. Εκφραστές της είναι ακόμη οι: Σαχτούρης, Παπαδίτσας, Μέσκος.


4. Λειβαδίτης, Δούκαρης: στράφηκαν σε υπαρξιακές και μεταφυσικές

αναζητήσεις διαψεύσθηκε η ιδεολογική τους πίστη.

5. Αναγνωστάκης: αν και πολιτικά ενταγμένος, έγραψε κυρίως υπαρξιακά και

ερωτικά ποιήματα.

3. ΜΕΤΑ-ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:

1. Εκφράζει τις υπερρεαλιστικές και άλλες μοντερνιστικές τάσεις.

2. Εκφραστές της είναι οι: Κακναβάτος, Χατζηλαζάρου κ.α.


ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Κύριο χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής ποίησης είναι η ρεαλιστική έκφραση,

η πρόθεση δηλ. για πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας,

2. Έρχεται ως απόρροια του έντονου κοινωνικού προβληματισμού της εποχής και

της σύνδεσης μεταξύ της ιστορικής και ποιητικής πραγματικότητας.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Ως προς τις ποιητικές φόρμες η μεταπολεμική ποίηση που ακολουθεί τα

πρότυπα της σύγχρονης, μοντέρνας ποίησης:

Ελεύθερος στίχος και συνειρμική γραφή της Γενιάς του ’30.

Ένας νεωτερικός τρόπος έκφρασης, ικανός να συμβάλλει στην ανανέωση της

ποίησης.

2. Διατηρεί ωστόσο και τους δεσμούς τους και µε την ελληνική ποιητική

παράδοση, ενσωματώνοντας αρκετά συχνά παραδοσιακά μορφολογικά στοιχεία

(κυρίως οι νεώτεροι), π.χ. τον δεκαπεντασύλλαβο.

ΎΦΟΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Οι μεταπολεμικοί ποιητές είναι κοινωνικά και πολιτικά προβληματισμένοι και

ακολουθούν το πρότυπο σοβιετικών επαναστατών ποιητών (π.χ. Μαγιακόβσκι)

2. Γράφουν σε ύφος απλό και κατανοητό, ικανό να εξασφαλίσει την απήχηση του

έργου τους στον ευρύ αναγνωστικό κοινό.

3. Το ύφος αυτό, του προφορικού λόγου, αποσκοπεί να εκφράσει τα καθημερινά

γεγονότα της ζωής και τις ανθρώπινες σχέσεις.

ΓΛΩΣΣΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Γλώσσα απλή, προφορική, λαϊκή, σε ύφος καθημερινής συνομιλίας με πρόθεση

να περάσουν μηνύματα στο λαό, να αναδείξουν την ποίηση σε επαναστατικό

μέσο, να αναδείξουν καθημερινά γεγονότα, να επιτείνουν τη δραματικότητα και

να έρθουν σε επαφή µε τον απλό λαό.

2. Απογυμνωμένη από εκφραστικά στολίδια του κατά παράδοση «ποιητικού

λεξιλογίου» (σπάνιες λέξεις, μουσικότητα, κοσμητικά επίθετα)

3. Εμπλουτισμός γλώσσας µε τολμηρούς γλωσσικούς, συντακτικούς και

εκφραστικούς πειραματισμούς. Νέες λέξεις και φράσεις, χρήση ξενικών λέξεων.


4. Ειρωνική χρήση της καθαρεύουσας, ρητορικό ύφος και επισημότητα της

γραφειοκρατίας. Υπενθυμίζει την αντίθεση άρχουσας και λαϊκής τάξης.

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ:

1. Σειρά πατριωτικών ποιημάτων επώνυμων ποιητών (π.χ. Σικελιανός) εμπνευσμένα

από τον αγώνα εναντίον των κατακτητών, με σκοπό να ανυψώσουν το ηθικό των

αγωνιστών και να υμνήσουν τα ιδανικά της ελευθερίας.

2. Ποιήματα με ιδεολογικό περιεχόμενο, γραμμένα μετά την απελευθέρωση, με

σκοπό να ενισχύσουν την πίστη στα οράματα της αριστερής ιδεολογίας. Τα

ποιήματα αυτά σηματοδοτούν την είσοδο των μεταπολεμικών ποιητών στην

αγωνιστική δράση και στην ποίηση.

3. Ποιήματα που μιλούν για την καθημερινή αγωνία του ανθρώπου στην Κατοχή και

στον Εμφύλιο και την παθητική αντίσταση του λαού τα κρίσιμα εκείνα χρόνια.

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ:

1. Έργα µε θέμα την ήττα της αριστερής παράταξης, σε πολιτικό και σε

ενδοπαραταξιακό επίπεδο.

2. Τα ποιήματα αυτά γράφτηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 από ποιητές

που βίωσαν τις συνέπειες της διπλής ήττας και αναθεώρησαν τις απόψεις τους για

την πολιτική και την ποιητική.

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ:

1. Ο όρος διατυπώθηκε αρχικά από τον Λεοντάρη (Επιθεώρηση της Τέχνης, 1963),

και αναφερόταν στη διάψευση που διακατέχει τη σύγχρονη ποίηση: ο σημερινός

άνθρωπος βγαίνει καθημαγμένος από μια ήττα, που δε σημαδεύει ανεξίτηλα µόνο

τον ελληνικό χώρο αλλά αποτελεί γενικότερα ήττα της ανθρωπότητας, του

πολιτισμού.

2. Η χρήση του παρερμηνεύτηκε, καθώς συσχετίστηκε με τη στρατιωτική ήττας της

αριστερής παράταξης, και παρανοήθηκε ως συνώνυμη της ηττοπάθειας.


ΤΟΠΙΟ ΘΑΝΑΤΟΥ, Τάκης Σινόπουλος, 1η Μ.Γ., Υ.Ε.:

1. Νεκρόδειπνος (1972): κεντρικό πρόσωπο ο «επιζών», που βασανίζεται από το

βίωμα του θανάτου, ενώ η ύπαρξη του είναι δεμένη με το παρελθόν. Κύριο

γνώρισμα του, όπως και στους πολιτικούς ποιητές η διχασμένη προσωπικότητα.

Ωστόσο δεν έχει κοινές ιδεολογικές, πνευματικές καταβολές με αυτούς

2. Στο ξεκίνημα του (1951-1963) καθοδηγήθηκε από την άμεση ποιητική επίδραση

του Σεφέρη και την έμμεση της αγγλοσαξονικής σχολής και πιο συγκεκριμένα

από τους T.S Eliot και Ezra Pound.

3. Με βάση τα πρότυπα αυτά ανέπτυξε αρχικά ένα «τοπίο θανάτου» με βάση την

μυθική μέθοδο (πρόσωπα, συμβολισμοί, αρχέτυπα, κ.ά.), το οποίο εγκατέλειψε.

4. «Τοπίο θανάτου»: κατοικείται από τα φαντάσματα των φίλων και γνωστών του

που σκοτώθηκαν στον Πόλεμο και στον Εμφύλιο. Συχνά τα πρόσωπα αυτά

ταυτίζονται µε μυθικά, εκφράζοντας την πρόθεσή του να μνημονεύσει τα αφανή

θύματα μιας πολεμικής κατάστασης που δεν προσφέρει περιθώρια για ηρωισμούς

(Beaton).

ΟΙ ΡΟΜΑΝΤΙΚΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΟΥΖΟΥ

1. Η ποιητική πορεία του Καρούζου χαρακτηρίζεται από µια διαρκή μετάβαση σε

διαφορετικά πεδία προβληματισμού και υπαρξιακών αναζητήσεων, οι οποίες

συχνά αποδεικνύονται αντιφατικές μεταξύ τους.

1. Η στάση του απέναντι στο θρησκευτικό αίσθημα.

2. Οι ιδεολογικές-μαρξιστικές αναζητήσεις του, οι οποίες διέπονται από µια

ρομαντική ροπή προς την επαναστατικότητα.

3. Ανατρεπτική διάθεση απέναντι στο καθιερωμένο γλωσσικό σύστημα,

διαμορφώνοντας µια ιδιόμορφη ποιητική γλώσσα, που συνδυάζει λυρικά και

δραματικά στοιχεία µε τον προφορικό λόγο.

ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ & ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΤΣΑ

1. Ο ποιητικός του λόγος χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια και λυρικότητα. Πρώτη

ποιητική συλλογή (1943): ένας ένθερμος υπερρεαλιστής


2. Στη συνέχεια: μια εκλεπτυσμένη γλωσσική συνείδηση ασκημένη σε όλα τα πεδία

του λυρικού ποιητικού λόγου, κυρίως: τον έρωτα, την υπαρξιακή αγωνία του

ανθρώπινου όντος και τη μεταφυσική αναζήτηση του θεού.

ΕΦΙΑΛΤΙΚΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

ΤΟΥ ΣΑΧΤΟΥΡΗ

1. Βασικό γνώρισμα της σαχτουρικής ποίησης:

1. Εφιαλτικές εικόνες

2. Σπαράγματα ενός παράλογου κόσμου μέσα στον οποίο κυριαρχεί το αίσθημα

του φόβου και της απειλής.

2. Διαμορφώνει έναν περίκλειστο ποιητικό κόσμο.

3. Η ποίηση του είναι αμιγώς ατομική και δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί. Η

καταγωγής της έχει αναζητηθεί:

1. Στον παράλογο κόσμο και την υπαρξιακή αγωνία της μεταπολεμικής εποχής

(Αναγνωστάκη)

2. Στον υπερρεαλισμό (Αργυρίου)

3. Στα αρχετυπικά σύμβολα και την εξπρεσιονιστική συνείδηση του ποιητή

(Δάλλας)

4. Η μορφή και το περιεχόμενο του έργου του επηρεάστηκε από τη συναναστροφή

του µε υπερρεαλιστές (π.χ. Εγγονόπουλο), ειδικά στο επίπεδο της εικονοποιΐας:

Κύριο χαρακτηριστικό της ποιητικής εικόνας του Σαχτούρη είναι:

1. Η αποδέσμευση από τις συμβατικές παραστάσεις της καθημερινότητας

2. Η συνάρτησή της µε την εποχή και την αγωνιακή αίσθηση μέσα από την

οποία ο ποιητής προσλαμβάνει τον κόσμο (μεταπολεμικότητα).

5. Η γλώσσα του χαρακτηρίζεται από λιτότητα εκφραστικών μέσων και

ευρηματικότητα στην εκλογή νέων λέξεων.

6. Η θεματική του περιορισμένη με βασικά:

1. Τον έρωτα

2. Την υπαρξιακή αγωνία

3. Το φόβο του θανάτου

4. Την πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού

5. Αισθητές οι αναλογίες µε εικόνες της παιδικής φαντασίας. Αντλεί θεματικά

στοιχεία από τον κόσμο του παραμυθιού


Οι επιμέρους αρχετυπικοί συμβολισμοί του: ουρανός, φεγγάρι, δρόμος,

κήπος κ.ά. Συγκροτούν έναν ιδιότυπο κόσμο προσωπικής ποιητικής

μυθολογίας, που αναπαριστά με εξπρεσιονιστικό τρόπο τη διαταραγμένη

ισορροπία της ζωής του μεταπολεμικού ανθρώπου.

ΕΣΩΣΤΡΕΦΗΣ ΤΟΝΟΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗΣ ΑΓΩΝΙΑΣ (2 η Μ.Γ.Π)

Θεματική των νεότερων μεταπολεμικών ποιητών

1 η μεταπολεμική γενιά: σημείο αναφοράς ο κοινωνικοπολιτικός προβληματισμός

2 η μεταπολεμική γενιά: διακριτικό γνώρισμα της ποιητικής τους έκφρασης ο

εσωστρεφής τόνος της υπαρξιακής αγωνίας

Θεματική της 2 ης μεταπολεμικής γενιάς:

1. Στηρίζεται κυρίως στις ποικίλες εκφάνσεις του ανθρώπινου βίου:

τη σχέση του ανθρώπου µε τον περιβάλλοντα κόσμο: φύση, πολιτισμός,

κοινωνικές δομές, ανθρώπινες σχέσεις

2. Δίνει έμφαση στην αποτύπωση των συναισθηματικών αντιδράσεων μπροστά στις

δραματικές κορυφώσεις της ζωής, π.χ. έρωτας, θάνατος

3. Υποχωρεί εμφανώς η ιδεολογική σημασιοδότηση του ποιητικού λόγου

4. Χαμηλόφωνη ποίηση που εκφράζει ενδόμυχα αισθήματα και υπογείωση της

υπαρξιακής αγωνίας

5. Μοναχική η πορεία των νεώτερων ποιητών και η προσήλωσή τους στην ποίηση

6. Η σιωπηλή τους προσήλωση στην ποίηση είναι φορέας μιας ενδόμυχης

συγκίνησης, διαποτισμένη από μία προσωπική μνήμη, κι όχι συλλογική όπως

συμβαίνει με τους ποιητές της 1η μεταπολεμικής γενιάς.

7. Σε αυτό το συγκινησιακό κλίμα της μνήμης ακόμα και ο έρωτας ως θέμα, που

τους απασχόλησε πολύ, «καταντά μια απελπισμένη χειρονομία»

Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, Η ποίηση δε μας αλλάζει.

Κική Δημουλά, Ο πληθυντικός αριθμός.

Μάρκος Μέσκος, Ο μετανάστης

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑ-ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ:

1. Μικρής έκτασης, συνήθως πεζόμορφα, ποιήματα

2. Καθημερινό λεξιλόγιο

3. Αφηγηματικός χαρακτήρας + μοντερνιστικές τεχνοτροπικές τάσεις


4. Αφομοίωση πολλών στοιχείων από γλώσσα και εικονοποιΐα του υπερρεαλισμού

5. Διαφοροποίηση από τις αισθητικές αρχές του υπερρεαλισμού της γενιάς του ’30.

6. Τη γενιά του υπερρεαλισμού αξιοποίησε γόνιμα ο Κακναβάτος.

14 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ:

1. Δημοσίευση μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο

2. Ρεαλιστική καταγραφή της αλήθειας των ιστορικών γεγονότων της εποχής

3. Αξιώσεις αυθεντικότητας της μαρτυρίας.

4. Εκπρόσωποι : Σωτήρης Πατατζής, Ματωμένα Χρόνια (1946), Ρόδης Ρούφος,

Χρονικό μιας σταυροφορίας, Ρένος Αποστολίδης, Πυραµίδα 67 (1950)

(αντιλογοτεχνικότητα).

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Δυναμική παρουσία των γυναικών και ως συγγραφέων και ως λογοτεχνικών

ηρωίδων

2. Θέμα : η διαμόρφωση της γυναικείας ταυτότητας και η ανάδυση της γυναίκας ως

υποκειμένου στη νέα κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της εποχής.

3. Έργα με αξιόλογες λογοτεχνικές αξιώσεις που αξιοποιούν, άλλα περισσότερο

άλλα λιγότερο, νεωτερικούς αφηγηματικούς τρόπους.

4. Εκπρόσωποι : Μαργαρίτα Λυµπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα (1946), Τ. Γκρίτση –

Μιλλιέξ, Αλλάζουµε; (1957), Και ιδού ίππος χλωρός (1963

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

1. Κοινά χαρακτηριστικά έργων:

1. Αναγνωρίζονται οι κοινωνικοί προσδιορισμοί του φύλου

2. Οι χαρακτήρες τείνουν να είναι αντιπροσωπευτικοί


3. Διερευνώνται οι σχέσεις του Ανθρώπου µε τις ιστορικές δυνάμεις, θέτοντας

στο κέντρο της δημιουργίας τους τον άνθρωπο, π.χ. η θέση του ατόμου

απέναντι στις προκλήσεις της νέας εποχής, προβληματισμός για τη

σχετικότητα της γνώσης των ιστορικών γεγονότων και ενεργούς διαμόρφωσης

της ιστορίας.

2. Εκπρόσωποι :

1. Δημήτρης Χατζής:, Το διπλό βιβλίο (1976): μαρτυρά την αδυναμία να

συντεθεί ένας ενιαίος μύθος που να συνδέει το ιστορικό παρελθόν με ότι

προέκυψε από αυτό.

2. Στρατής Τσίρκας, Ακυβέρνητες πολιτείες (1960-1965): σχετικισμός όσον

αφορά και την αντίληψη των ιστορικών γεγονότων και τη δυνατότητα της

ενεργούς διαμόρφωσης των ιστορικών εξελίξεων.

ΑΠΟ ΤΗ ΧΑΜΗΛΗ ΣΚΟΠΙΑ


1. Είναι γραμμένα από νεότερους συγγραφείς, της 2ης μεταπολεμικής γενιάς.

2. Προβάλουν τις αντι-ηρωικές όψεις και τα παραλειπόμενα από τα καθοριστικά

ιστορικά γεγονότα της σύγχρονης εποχής καθώς και τον κόσμο που

αναδύθηκε μέσα απ’ αυτά, κρατώντας άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε

λιγότερο κριτική στάση απέναντι του.


1. Γιώργος Ιωάννου, Για ένα φιλότιμο (1964), Η σαρκοφάγος (1971), Η μόνη

κληρονομιά (1974): διηθεί το συλλογικό μέσα από το απολύτως προσωπικό,

αναδεικνύοντας μέσα από το καθημερινό και ασήμαντο έναν πλούτο

μεταφορικών σημασιών με μεγάλη εμβέλεια.

2. Κώστας Ταχτσής, Το τρίτο στεφάνι (1962): μικρές, προσωπικές,

μικροαστικού ήθους ιστορίες μέσω του ακατάπαυστου και άναρχα

δομημένου λόγου των 2 «αναγνωρίσιμων» τύπων γυναίκας, στο περιθώριο

μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Εκφραστικοί τρόποι, στερεότυπα, λαϊκές

εκφράσεις, λόγια απολιθώματα μιας «καλής εκπαίδευσης» πλάθουν τους

χαρακτήρες τους περισσότερο από τα ίδια τα περιστατικά που εξιστορούν.

3. Μάριος Χάκκας, Ο Μπιντές κι άλλες ιστορίες (1970), διηγηματογράφος:

παρακολουθούμε το βλέμμα ενός πρωτοπρόσωπου αφηγητή απέναντι στις


απογοητευτικές εξελίξεις του μεταπολεμικού κόσμου. Η ανατρεπτική του

διάθεση απέναντι στον μικροαστισμό αποκτά βάθος, με την απειλή του

θανάτου, αντικρίζουν τον κόσμο στοχαστικά και με χιούμορ χωρίς τον

εξωραϊσμό της ιδεολογίας.

«Η ΣΥΜΒΟΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ», Η

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΕΝΑ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΟΝΟΜΑ


1. Απομάκρυνση από το ιδίωμα του ρεαλισμού.

1. Το θέμα και το νόημα λιγότερο αναγνωρίσιμα, ώστε δίνουν την

εντύπωση ότι συνορεύουν με το φανταστικό.

2. Χωροχρόνος αόριστος

3. Η ταυτότητα των προσώπων μη ευδιάκριτη

4. δράση παράδοξη ή εντελώς παράλογη

2. Μεταφορά λοιπόν της εμπειρίας και των προβληματισμών του

μεταπολεμικού κόσμου σε έναν φαινομενικά απροσδιόριστο χωροχρόνο,

μέσα από αφηγηματικές επιλογές που προέρχονται από τον μοντερνισμό, τον

υπερρεαλισμό (εναλλασσόμενες οπτικές γωνίες, εσωτερικός μονόλογος) και

τον εξπρεσιονισμό.

2. Εκπρόσωποι:

1. Ανδρέας Φραγκιάς, Ο λοιμός (1972): και θεματικά και μορφολογικά

αναδεικνύεται το παράλογο που κρύβεται πίσω από τη μεγέθυνση της

λεπτομέρειας. Δυστοπικός ο Λοιμός

2. , Ε.Χ Γονατάς, Η κρύπτη (1959): δημιουργεί αμηχανία στον αναγνώστη

λόγω της φυσικότητας με την οποία περιγράφει παράδοξες καταστάσεις,

χωρίς χωροχρονικούς προσδιορισμούς και χωρίς τελικό συμπέρασμα ή

κλείσιμο που να βοηθά στη μεταφορική ερμηνεία και να δικαιώνει τον

μύθο.

3. Ν. Καχτίτσης, Ο εξώστης (1964):

4. Γ. Χειμωνάς, Ο Γιατρός Ινεότης (1971): ριζοσπαστικά μυθιστορήματα.

Η δυσκολία του αναγνώστη φτάνει μέχρι και την πρωτογενή κατανόηση

της πλοκής. Χαρακτήρες προσχηματικοί, κρυφά κίνητρα δράσης,

διαταραγμένη σύνταξη των προτάσεων. Σύμφωνα με τον ίδιο το


συγγραφέα ήρωας είναι πάντα τα πλήθη, οι μάζες και κυρίως θέμα η

συντέλεια του κόσμου. Θεματική σταθερά: η εξερεύνηση του οριακού, το

τέλος του πολιτισμού, το όριο του ανθρώπου.

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ


1. Τα έργα αυτής της κατηγορίας ασχολούνται με γεγονότα της πρόσφατη

ιστορίας.

2. Διερευνούν θεματικά και μορφολογικά (π.χ. γλώσσα) πώς μπορεί κάποιος να

φτάσει στον πυρήνα των γεγονότων, να εντοπίσει από τι αποτελείται η

αλήθεια τους και πώς μπορεί κάποιος να τη συλλάβει και να την αναδείξει.

3. Τα μυθιστορήματα αυτής της κατηγορίας φέρνουν στο προσκήνιο γενικά τη

σημασία της γλώσσας και ειδικά τη σημασία των κάθε είδους κοινωνικών

λόγων και ιδιολέκτων, όσον αφορά την αντίληψη και ουσιαστικά την

κατασκευή της γλώσσας.

4. Στα κείμενα αυτά η αλήθεια δεν είναι θέμα υποκειμενικό αλλά ζήτημα

κοινωνικό και πολιτισμικό.

5. Έμφαση στη γλώσσα ως φορέα πολιτισμικών παραστάσεων και αξιών, όσον

αφορά την αντίληψη και καταγραφή της πραγματικότητας.


1. Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο (1974): η αναζήτηση της αλήθειας γύρω από

τη μεταφορά της άδειας κάσας αλλά και του κυριολεκτικού αλλά και

μεταφορικού νοήματος της δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Υπάγεται στα

διαφορετικά αξιακά συστήματα που κατευθύνουν τη σκέψη, τη μνήμη και

την ατέλειωτη αφήγηση. Το εγώ του αφηγητή είναι τελικά μια σειρά από

προσωπεία, αφού παρά το αδιάκοπο παραλήρημα του, το πραγματικό

πρόσωπο φαίνεται στην ουσία να σωπαίνει και στη θέση του να μιλά η

γλώσσα.

2. Αλέξανδρος Κοτζιάς Αντιποίησις αρχής (1979): γίνεται εμφανής ο τρόπος με

τον οποίο η γλώσσα και κυρίως οι διαφορετικές κοινωνικές ιδιόλεκτοι

μεταφέρουν ένα ιδεολογικό φορτίο που διαμορφώνει τους ανθρώπους και την

αλληλεπίδραση τους με την πραγματικότητα. Αρνητικός ήρωας αφού ο


αναγνώστης δεν μπορεί να ταυτιστεί μαζί του. αν και 3 μέρες με αναλήψεις

επεκτείνεται σε 30 χρόνια μέσα από τη συνείδηση του χαφιέ. Η ροή της

συνείδησης δεν αποτυπώνεται με εσωτερικό μονόλογο αλλά με ανεξάρτητο

πλάγιο λόγο, δηλαδή τριτοπρόσωπη αφήγηση αλλά με το λεξιλόγιο και τις

εκφράσεις του ήρωα. Ο συγγραφέας εκμεταλλεύεται αυτή την τεχνική

προκειμένου να αναδείξει τους διαφορετικούς εξουσιαστικούς λόγους που

συγκρότησαν την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του ήρωα. Πολυφωνικό

γλωσσικό σύμπαν που συμβάλλει στην αληθινή αναπαράσταση του

εσωτερικού κόσμου του χαρακτήρα και κυρίως αποκαλύπτει ποιες ιστορικές

συγκυρίες το διαμόρφωσαν ως συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά και ως τύπου

μιας ορισμένης παθογένειας της ελληνικής κοινωνίας.

3. Θ. Βαλτινός, Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60 (1989): τα αμετουσίωτα

παραθέματα καλούν τον αναγνώστη να λάβει ενεργό ρόλο για να

ανασυστήσει την αφήγηση που λείπει και να ολοκληρώσει την

αναπαράσταση που υπονοείται. Υλικό αρχείου, φαινομενική απουσία μιας

ερμηνευτικής θέσης εκ μέρους του συγγραφέας,

ΑΝΤΙΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Ειδολογική κατηγορία έργων που «διευρύνουν ψυχαναλυτικά τις εσωτερικές

πτυχές της συνείδησης» (Πολίτης). Τέτοια έργα είναι π.χ. του Χειμωνά, τα οποία

ακολουθούν την νεωτερική γραφή με υπερρεαλιστική προέλευση και αναπτύσσονται

στην «ουδέτερη ζώνη μεταξύ ποίησης και πεζογραφίας». (ακόμα το Θείο Τραγί του

Σκαρίμπα και Το Κιβώτιο του Αλεξάνδρου)

ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ: η πολιτικοποιημένη γραφή της μεταπολεμικής πεζογραφίας

προέκυψε από την τάση αυτονόμησης από τα ηθογραφικά πρότυπα της γενιάς του

1880 και την πεζογραφία της γενιάς του ’30.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ / ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ: η νεωτερική αφήγηση

διαφοροποιείται από την παραδοσιακή κατά την ρεαλιστικότερη οπτική της.

Σημαντικό ρόλο γι’ αυτή τη στροφή στην ελληνική μεταπολεμική πεζογραφία έπαιξε


η επίδραση του μοντέρνου ευρωπαϊκού μυθιστορήματος (F. Kafka, M. Proust,

J.Joyce, κα.) και της ιστορικής πραγματικότητας, την οποία χαρακτήριζαν βαθιές

ιδεολογικές αντιπαραθέσεις.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΤΗΤΑ: (Πυραμίδα 67, Ρένος Αποστολίδης)

Όταν ένα βιβλίο δεν επιβάλλει εκ των υστέρων κάποιο «σχήμα» σε μαρτυρίες,

επιστολές, ημερολόγιο -δίνοντάς τους λ.χ. τη μορφή διηγημάτων ή συναρθρώνοντάς

τες σε μυθιστόρημα- με αποτέλεσμα το έργο να έρχεται πιο κοντά στο είδος της

αμιγούς μαρτυρίας. Η «αντι-λογοτεχνικότητα» συνεπάγεται βέβαια ένα άνισο έργο:

1. Από τη µια λειτουργεί ως τεκμήριο αυθεντικότητας, καθώς πρόκειται για µια

μαρτυρία «εν θερμώ», που δεν έχει δεχτεί επεξεργασία, ενώ και το πλήθος των

πραγματολογικών σημειώσεων, που προστέθηκαν στις μεταγενέστερες εκδόσεις

λειτουργεί ως τεκμηρίωση, που ενισχύει την αξιοπιστία του.

2. Από την άλλη γίνεται το όχημα μιας άναρχης και ατιθάσευτης κριτικής διάθεσης

απέναντι στην ανθρώπινη κατάπτωση, που εν μέρει επέφερε και εν μέρει ανέδειξε

ο Εμφύλιος.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ: (Ψάθινα καπέλα, Μαργαρίτα Λυμπεράκη) τα

μυθιστορήματα εφηβείας και ενηλικίωσης.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΑΝΤΙ-ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ: (Αλλάζουμε; Τατιάνα Γκρίτση-

Μιλλιέξ): Η ηρωίδα του μυθιστορήματος καταλήγει στην ερήμωση και την

αποξένωση

Στρατευμένος συγγραφέας

ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΙΣΜΟΣ: ο όρος συχνά χρησιμοποιείται για τη λογοτεχνία και την

τέχνη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945). Ο μεταμοντερνισμός δεν

επιδίωξε απλώς να συνεχίσει –ενίοτε σε ακραίο βαθμό- τους πειραματισμούς του

μοντερνισμού εναντίον της παράδοσης, αλλά και να αποκηρύξει με διάφορους

τρόπους μορφές του μοντερνισμού (που αναπόφευκτα είχαν καταστεί με τη σειρά

τους συμβατικές), καθώς και να ανατρέψει τον ελιτισμό της μοντερνιστικής «υψηλής

τέχνης», υιοθετώντας πρότυπα της «μαζικής κουλτούρας» από τον κινηματογράφο,

την τηλεόραση, τα κόμικς και της λαϊκή μουσική. Ανάμειξη σοβαρού με παιγνιώδες,


αποκάλυψη ανοησίας της ύπαρξης, υποκείμενη «άβυσσος», ή «κενό», ή «τίποτα».

Λογοτεχνία του παραλόγου, αντι-ήρωας, αντι-μυθιστόρημα κτλ…


Documents

ΕΛΠ30 - ΟΡΙΣΜΟΙ ΡΕΥΜΑΤΩΝ & ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ (ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΟ)