MESLEKĐ BULAŞICI HASTALIKLAR Sıra No / Konu 38 / Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar Amaç Mesleki bulaşıcı hastalıkların çalışma hayatındaki önemi, çeşitleri,

tanı ve korunma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak. Öğrenim hedefleri

• Mesleki bulaşıcı hastalıklar, • Mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açabilecek etmenler, • Korunma yöntemleri, • Erken tanı yöntemleri, • Đlgili mevzuat

hakkında bilgi sahibi olmak. Alt başlıkları • Mesleki bulaşıcı hastalıklar

• Mesleki bulaşıcı hastalıklara yol açabilecek etmenler • Korunma yöntemleri • Erken tanı yöntemleri • Đlgili mevzuat • Örnek vaka çalışması

Süresi 2 saat Eğitim şekli 1 saat örgün eğitim zorunludur. Eğitici niteliği Yönetmeliğin 47/c (tıp)* bendine uygun eğitimci

* Halk sağlığı, göğüs hastalıkları, iç hastalıkları ve enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji uzmanları.

Sosyal Sigortalar Sağlık Đşlemleri Tüzüğü Madde 62’ye göre ; “Sigortalının çalıştırıldığı

işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleri meslek hastalığı” olarak tanımlanmıştır.

Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması halinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği yine aynı tüzükte ayrıntılandırılmıştır. Ancak herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir”.hükmü gereğince katı bir yükümlülük süresi uygulaması olmadığı da söylenebilir.

Yine aynı tüzüğün 64. maddesinde Meslek hastalıkları; A. Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları,

B. Mesleki cilt hastalıkları,

C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları,

D. Mesleki bulaşıcı hastalıklar,

E. Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları, olmak üzere 5 grupta toplanmıştır.

Meslek hastalıkları listesinin D grubunda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuvar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir. Meslek hastalıkları listelerinde yer almayan ve fakat görülen iş ve görev icabı olarak alındığı kesin olarak tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuvar deneyleriyle teyit edilmesi gereklidir. Hastalığın azami kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak kabul edilir.

D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmada hastalıkların bulaş yolundan ziyade etkenin esas alındığı görülmektedir. Sosyal Sigortalar Sağlık Đşlemleri Tüzüğü’ne göre MESLEKĐ BULAŞICI HASTALIKLAR

Hastalık ve belirtileri Yükümlülük

süresi Hastalık tehlikesi olan başlıca işler

D 1.GRUBU Helminthiasis grubu Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar: - Ankilostomiasis - Necatoriasis

3 ay 3 ay

Tünel ve yeraltı maden işleri, pirinç tarlalarında, killi, nemli toprak zeminde çalışmalar.

D 2. GRUBU: Tropik Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar - Malarya, - Amebiasis, - Sarı humma, - Veba, - Rekürrent ateş - Dank, - Leishmanioz, - Frambosie, - Lepra, - Lekeli humma, - Riketsiöz,

40 gün 30 gün 10 gün 10 gün 12 gün 10 gün 7 ay 8 hafta 25 yıl 20 gün 20 gün

Bu gibi hastalıkların saptandığı ve tedavi edildiği sağlık örgütlerinde ve kurumlarında veya bu hastalıkların patojen ajanları ile çalışılan laboratuarlardaki sağlık görevlerinde ve araştırmalarında çalışmalar.

D 3.GRUBU: Hayvanlardan insana bulaşan Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar - Bruselloz, - Tetanoz, - Şarbon, - Salmonella enfeksiyonları, - Weill hastalığı, - Kuduz, - Ornithozlar, psittakoz, - Rekurrent ateş, - Şap hastalığı, - Çiçek, - Q humması, - Lekeli humma, - Ekinokok humması, - Ruam, - Bovin tipi tüberküloz.

6 ay - 30 gün 30 gün 30 gün 14 gün 2 yıl 30 gün 12 gün 10 gün 12 gün 30 gün 20 gün 1 yıl 1 ay 1 yıl

Hayvan gütme, bakma, terbiye etme, veterinerlik hizmetleri, Hayvanlardan elde edilen materyelle veya hayvan artıklarıyla yakın temas, bunların işlenmesi, saklanması, taşınması (ahır, mezbaha, hayvan taşımacılığı, veteriner hastaneleri, kasap sakadatçı, sucukçu, et ve balık konserveciliği, süt ve süt mamullerinin işlenmesi, mutfak işleri, hayvan derisi, kılı, yelesi, yünü, kemik v.b.nin işlendiği, toplandığı, yok edildiği v.b. yerlerdeki çalışmalar.), -Laboratuvarlarda bu hastalıkların etkenleriyle veya hastalanmış hayvanlardan alınmış biyolojik materyalle yapılan çalışmalar.

D 4.GRUBU: Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki Mesleki Bulaşıcı enfeksiyon hastalıkları - Viral hepatit, - Tüberküloz,

6 ay 1 yıl

- Hastane, dispanser, poliklinik araştırma laboratuvarı v.b. sağlık kurumlarında çalışmalar.

Burada öncelikle her bir gruptan seçilmiş örnek bir hastalık ayrıntılı olarak verilecek diğer hastalıklar tablo halinde sunulacaktır:

Salmonellozis Salmonellozis D3 grubu bir mesleki bulaşıcı hastalık olup, etkeni S.Typhimurium, S.Newport

ve S.Enteritidis gibi salmonella türü bakterilerdir. Rezervuarı ve bulaş yolu: Domuz, küçükbaş, kümes ve ev hayvanları, yumurtalar yumurta

tozu, pişmiş kontamine et parçaları, salatalar, enfekte etler, bayat yemek artıkları, süt, süt ürünlerinde çoğalabilen ve bunlar tarafından insana bulaşabilen bir hastalıktır.

Başlıca semptomları; Karında kramplar, ishal, titreme, ateş, kusma ve bulantıdır. Đshal çoğu kez uzun sürer.

Kuluçka süresi, 6 saatten 72 saate kadar uzayabilir. (ortalama 18 saat). Korunma için yapılabilecek başlıca uygulamalar şunlardır:

Konserve gıdaları korumak, gıdaları özenle pişirmek, evlerdeki kemiricileri ve hayvanları yok etmek. Portörleri aramak. Kümeslerin sağlıklı olmasını temin etmektir.

Amipli dizanteri hastalığa neden olan etkeni: Entamoaba histolytica hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı yeri (Rezervuar), Portörlerin ve enfekte kişilerin

gaitaları, belki fareler hastalığın bulaş şekli, Su, gıdalar, enfekte çiğ yenen sebze ve meyveler, sinekler, hamam

böcekleri semptomların başlıca özellikleri ve kısa semptom tanımı,

• Gizli ve belirtisiz başlangıç, • ishal ya da kabız ya da hiçbiri, • iştahsızlık, • karında dolgunluk, • kanlı ve balgamlı gaita

hastalık etkenin kuluçka süresi ve 5 günden birkaç aya değişebilir, ortalama 3-4 hafta hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler;

• Su, gıdalar, kirlenmiş sular için tifoda bahsedilen önlemlerin alınması, • Sütün pastörizasyonu (bebekler için kaynatılması). • Sineklerin yok edilmesi, • portörlerin izlenmesi. • Suyun kaynatılması ya da uyugn arıtımı, genelde hızlı filtrasyon ve klorlama %100 emin

bir yöntem değildir. Yavaş süzme ve sonra klorlama tercih edilen yöntemdir.

Tüberküloz Hastalığa neden olan etkeni, Mycobacterium Tuberculosis (insan ve sığır tipi) Hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı yeri (Rezervuar), Đnsan, seyrek olarak hayvan

solunum yolları Hastalığın bulaş şekli, Temas, aynı şekilde tabak-çatal, gıda ve süt Semptomların başlıca özellikleri ve kısa semptom tanımı, • Öksürük, • ateş, • yorgunluk ve • plörezi Hastalık etkenin kuluçka süresi, Değişik Hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler • Sütün pastörizasyonu, • tüberkülozlu sığırların ortadan kaldırılması, • kontamine kişilerin röntgen muayenesi ve izlenmesi, • PPD taraması ile BCG

Her bir meslek hastalığı grubundaki bütün hastalıkların her birini ayrıntılı olarak burada

vermek imkansızdır. Bu nedenle bütün hastalıkların genel bir tablo halinde anlatmak için her bir hastalıkla ilgili olarak;

• hastalığa neden olan etkeni, • hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı yeri (Rezervuar), • hastalığın bulaş şekli, • semptomların başlıca özellikleri ve kısa semptom tanımı, • hastalık etkenin kuluçka süresi ve • hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler

bir tablo halinde aşağıda verilmiştir. Elbette bu tabloda bile dünyada görülen bütün enfeksiyoz hastalıkları sıralamak mümkün

olmamıştır. En çok görülen, meslek hastalığı olarak kabule dilen ve tedavisi/aşısı olanlar başta olmak üzere her bir etken grubundan önemli olanlar tabloya alınmıştır.

Aşağıda hazırlanmış olan tabloda tüzüğe göre “mesleki bulaşıcı hastalıklar” listesinde olan hastalıklar (*) işareti ile belirtilmiştir.

Bulaşıcı Hastalıkların Özellikleri ve Korunması

Hastalık Neden Olan Ajan Rezervuar Bulaş Şekli Semptomların Kısa

Tanımı Kuluçka Süresi

Korunma

Botulizm C1. Botulinum Toprak, toz, meyve, sebze ve bütün gıdalar

Toksin içeren gıda maddelerinin konserve edilmesi

Gastrointestinal ağrı, ishal, kabız, güç kaybı, dispne, yutma güçlüğü, çift görme,

2 saatten 8 güne kadar, genellikle 24 saat içinde

Evde yapılan ve asit olmayan konserveleri 5 dakika süre ile kaynatma, et, balık ya da kurutulmuş gıdaları uzun süre pişirmek, şüpheli gıda maddelerini tatmamak.

Stafilakoka bağlı gıda zehirlenmesi

Enterotoksin yapan stafilakoklar, St. Albus, St. Aureus (toksini ısıya dayanıklıdır)

Deri, muköz, membranlar, cerahat, toz, hava, balgam, boğaz

Kreması kontamine olan pastalar, etler, kümes hayvanları, süt ve ürünleri

Şiddetli bulantı, kusma ve güç kaybı, ishal, kramplar, ani ve bazen şiddetli başlangıç, kişinin süratle iyileşmesi.

1 - 6 saat ortalama 3 saat.

Derinliği az kaplarda hazırlanan yiyecekleri soğuduktan sonra derhal 7 oC den düşük ısıda soğutmak, Artıkları 4 saat içinde kullanmak, gıdaların hazırlanmasında el işlemlerinden sakınmak, gıda elleyicilerinin sağlık ve hijyen eğitimi

BA

KT

ER

Đ T

OK

SĐN

LE

RĐ

Salmonellozis

(*)

S.Typhimurium S.Newport S.Enteritidis S.Montevideo vb.

Domuz, küçükbaş, kümes ve ev hayvanları, yumurtalar yumurta tozu

Pişmiş kontamine et parçaları, salatalar, enfekte etler, bayat yemek artıkları, süt, süt ürünleri

Karında kramplar, ishal, titreme, ateş, kusma ve bulantı, ishal çoğu kez uzun sürer.

6 saatten 72 saate, ortalama 18 saat

Konserve gıdaları korumak, gıdaları özenle pişirmek, evlerdeki kemiricileri ve hayvanları yok etmek. Portörleri aramak. Stafilakok zehirlenmesi için bahsedilen benzer önlemleri almak. Kümeslerin sağlıklı olmasını temin etmek.

BA

KT

ER

ĐL

ER

Tifo Salmonella typhi 3 -38 gün ortalama 7-14 gün.

Paratifolar

(*) Salmonella A,B,C

Portör ya da hastanın gaita ve idrarı

Su, süt, süt ürünleri, kabuklu deniz ürünleri, kontamine gıdalar, sinekler.

Devamlı bir ateşle beraber genel enfeksiyon belirtileri, gövdede pembe lekeler ve ishal

Gastroenterit formu için 1-10 gün, barsak enfeksiyonu formu için 1-3 hafta.

Kullanılan suyun arıtımı, dezenfeksiyonu ve korunması. Süt ve süt ürünlerinin pastörizasyonu, kirlenmiş suların sağlıklı bir şekilde izolesi, gıda işçilerinin eğitimi, gıda maddelerinin ve kabuklu hayvanların kontrolü, sineklerin yok edilmesi, jerm portörlerinin kontrolü, aşılama, kişisel hijyen.

Streptokoksik gıda zehirlenmesi

A grubu Str, B grubu hemolitik Str Str. Faecalis, Str.Viridans

Ağız, burun boğaz ve insan solunum yolları

Etler, süt, köfte, peynir, kontamine soslar

Bulantı, bazen kusma, kolik ve ishal

2 - 18 saat Stafilokok zehirlenmesindeki benzer önlemlerin alınması. Süt ve süt ürünlerinin pastörizasyonu

Shigellozis (Basili dizanteri)

Sh. dysentherie Sh. Flexneri Sh.Soydil ve Sh.Sonnei

Jerm portörlerinin ve enfekte kişilerin saltaları

Su, gıdalar, süt ve kontamine süt ürünleri, sinekler

Birden bire ishal, ateş, tenezm ile başlangıç, sık kanlı ve balgamlı ishal

1 - 7 gün, ortalama 4 günden az.

Su, gıdalar, kirlenmiş sular için tifoda bahsedilen önlemlerin alınması, Sütün pastörizasyonu (bebekler için kaynatılması). Sineklerin yok edilmesi, portörlerin izlenmesi.

Kolera V.Cholarae Galita, kusmuk, Jerm portörleri

Su, kontamine çiğ yiyecekler, sinekler

Sulu ishal, kusma, susuzluk, ağrılar, koma

2-5 gün ortalama 3 gün

Tifoda bahsedilen önlemlerin alınması, aşılama, karantina, hastaların izole edilmesi

Hastalık Neden Olan Ajan Rezervuar Bulaş Şekli Semptomların Kısa

Tanımı Kuluçka Süresi

Korunma

Brusella

(*)

Brucella melitensis (keçilerde) Brucella arbortus (sığırlarda) Brucella suis (domuzlarda)

Enfekte hayvanın kanı, dokuları, sütü, idrarı

Enfekte inek ve keçiden alınan çiğ süt, aynı zamanda enfekte hayvanla temas

Belirtisiz, düzensiz bir ateş, terleme, titreme, kas ve eklem ağrıları

6 ila 30 gün arasında değişebilir

Sütün pastörizasyonu, enfekte hayvanların imha edilmesi, enfekte etlerin önlem alınarak işlenmesi

Meliodozis Preudomonas Pseudomalle

Fare, kobay, kedi, tavşan, köpek, at

Fare gaitası ile enfekte olmuş gıda maddeleri

Đshal, kusma, yüksek ateş, hezeyan

10 günden az Farelerin imhası, gıdaların uygun taşınma ve korunması, sineklerle savaş, kişisel hijyen

Streptotok anjin Str.hemolyticus Burun, boğaz ve ağız akıntısı

Kontamine süt ve ürünleri

Anjin, birden başlayan ateş, kusmalar

2 günden 5 güne

Sütün pastörizasyonu, temaslıların muayenesi, portörlerin bulunması ve tedavisi

Difteri Corynebacterium Diphtheriae Solunum yolları, hasta ve portör jermleri

Temas, süt ve süt ürünleri

Bademciklerin, boğazın ve burunun iltihablı, ateşli hastalığı

2-5 gün ve daha fazla

Sütün pastörizasyonu, araç-gerecin dezenfeksiyonu, temaslıların muayenesi, aşılama

Tüberküloz

(*) Mycobacterium Tuberculosis (insan ve sığır tipi)

Đnsan, seyrek olarak hayvan solunum yolları

Temas, aynı şekilde tabak-çatal, gıda ve süt

Öksürük, ateş, yorgunluk plörezi

Değişik Sütün pastörizasyonu, tüberkülozlu sığırların ortadan kaldırılması, kontamine kişilerin röntgen muayenesi ve izlenmesi, PPD taraması ile BCG

BA

KT

ER

ĐLE

R

Tularemi Francisella Tutarensis

Kemiriciler, tavşan, sinekleri, tahta kenesi, köpek, tilki, domuz

Enfekte tavşan eti, kontamine su, yabani hayvanlarla temas

Ani başlangıç, ateş ağırlar vs.

1-10 gün ortalama 3 gün

Tavşan etinin uzun süre pişirilmesi, suyun temizlenmesi, kauçuk eldiven kullanılması(vahşi hayvanlarla temasta, korunma amacı ile)

Gastroenterit Bilinmeyen mikroorganizmalar

Đnsan ve hayvanlar Su, gıdalar, süt, hava Đshal, bulantı, kusmalar, kramplar, belki ateş

Değişik, ortalama 8-12 saat

Çevre sağlığı sağlık eğitimi, kişisel hijyen

RĐC

KE

TS

IA

Ricketsia Humması

(*) Coxiella burnetti

Süt inekleri, koyun, keçi

Mezbahalar, enfekte hayvanla temas eden süt sağıcıları, çiğ inek ve keçi sütü

Bol terleme ve titreme, migren, rahatsızlık

2-3 hafta

Süt ve sütlü ürünlerin pastörizasyonu. Enfekte hayvanların oluşturduğu rezervuarların yok edilmesi, mezbaha ve süthanelerin temizliği. Hastalığın tespit edildiği yerlerden gelen ürünlerin 63 oC de 30 dakika ya da 72 oC de15 saniyede pastörize edilmesi.

Lenfositer Korio- menenjit

Filtre olan bir virüs Ev farelerinin idrarı, gaita, ifrazat

Kontamine gıdalar Ateş, grup, şiddetli baş ağrısı, tortikolis, kusma, uyku hali.

Ortalama 8-13 gün

Farelerin yok edilmesi ya da sayılarının azaltılması. Genel temizlik ve çevre temizliği.

VĐR

US

ENFEKSĐYÖZ HEPATĐT

(*)

Hepatit A virüsü Enfekte şahısların dışkısı

Enfekte su gıdalar, süt

Ateş, bulantı, iştahsızlık, muhtemelen kusma, yorgunluk, baş ağrısı, sararma

15-35 gün, ortalama 25 gün

Kirli suların izolesi, gıda hijyeni, kişisel hijyen. Sulun koagülasyon, dekantasyon ve filtrasyonla arıtımı, daha sonra klorla dezenfeksiyonu (litrede 0.6 ml. Serbest klor olacak şekilde)

Hastalık Neden Olan Ajan Rezervuar Bulaş Şekli Semptomların Kısa Tanımı

Kuluçka Süresi

Korunma P

RO

TO

ZO

A

Amipli dizanteri

(*) Entamoaba histolytica Portörlerin ve enfekte kişilerin gaitaları, belki fareler

Su, gıdalar, enfekte çiğ yenen sebze ve meyveler, sinekler, hamam böcekleri

Gizli ve belirtisiz başlangıç, ishal ya da kabız ya da hiçbiri, iştahsızlık, karında dolgunluk, kanlı ve balgamlı gaita

5 günden birkaç aya değişebilir, ortalama 3-4 hafta

Schigellada alınan önlemlerin aynısı. Suyun kaynatılması ya da uyugn arıtımı, genelde hızlı filtrasyon ve klorlama %100 emin bir yöntem değildir. Yavaş süzme ve sonra klorlama tercih edilen yöntemdir.

SP

ĐRO

KE

T

Leptospiroz (weil hastalığı)

(*)

Leptospira haemorrhagiae L. habddomadis, L.cola vb.

Fare, domuz, köpek, kedi, sıçan, tilki, koyun idrarı ve gaitası

Gıdalar, su, enfekte hayvanların gaitaları ve idrarları ile kirletilmiş toprak, temas

Ateş, titreme, baş ağrısı, bulantı, adale ağrısı, kusma, susama, halsizlik, sararma

4-19 gün, ortalama 9-10 gün.

Farelerin imhası, gıdaların korunması, mutfak araç gerecinin dezenfeksiyonu. Suların kirletilmemesi. El ve kollardaki çatlakların tedavisi

Trişinozis

(*) Trichinella spiralis

Domuz, ayı, yabani domuz, fare, tilki, kurt

Enfekte domuz eti ve domuz eti ürünleri, enfekte ayı ve yaban domuzu eti

Bulantı, kusmalar, ishal, adale ağrısı, yüzün ve göz kapaklarının şişmesi, yutkunma zorluğu

9 gün civarında, 2-29 gün

Domuz ayı ve yaban domuzu etlerinin, domuz eti ve et ürünlerinin iyice pişirilmesi, farelerin imhası. Domuzların pişmiş yiyeceklerle beslenme ya da bunları gıdalardan çıkarmak. Eti -15 C derecede, 20 gün ya da 31 C derecede 24 saat muhafaza etmek.

Sistozamiyazis (bilharziose)

Schistosoma haematobium, S.Monsoni, S. Japonicum

Đnsanda venöz dolaşım, idrar, gaita

Enfekte olmuş su, bu suyun içme ve yıkanma için kullanılması

Dizanterik, akciğer ve karın semptomları, titreme, kaşıntı, dermatit

1-3 ay ya da daha fazla

Enfekte sudan sakınmak. Suyu aşağıdaki yöntemlerden biri ile sağlıklı duruma getirmek. 1)1 saat sürede koagülasyon ve çöktürme, daha

sonra yavaş süzme(saatte 1 m2 de, 7 m3 su) ya da

diatomitten süzme (saatte 1 m2 de 12 m3 su), sonra klorlama (1 mg/L), 2) Kaynatma, bakır sülfat ilave ederek (16 mg/L) 48 saat süre ile çöktürme ve klorlama, 3) Sodyum penta-chlorophenat ya da bakır (10 mg/L) ilave etmek, yavaş kum filtrelerinden süzmek ve klorlama

PA

RA

ZĐT

OZ

LA

R

Askariyozis Ascaris Lumbricoides Đnsan, goril, maymun kalın barsağı

Enfekte su ve gıdalar, lağım suları

Gaitada kurtlar, karın ağırısı, deri döküntüleri, karın şişmesi, bulantı, iştahın artması

1-5 gün ve 2-4 ay

Kişisel hijyen, çevre sağlığı. Endemik bölgelerde suyu kaynatarak içmek. Đnsan dışkı ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi

Hastalık Neden Olan Ajan Rezervuar Bulaş Şekli Semptomların Kısa

Tanımı Kuluçka Süresi

Korunma

Ekinokok (Hidatidoz)

Echinococcus Granulosus (köpek tanyası)

Köpek, koyun, kurt, domuz, at, maymun

Kontamine içecekler ve gıdalar, elle ağzın kontamine olması, enfekte köpeklerle temas.

Dokulardaki kistler(karaciğer, akciğer, böbrek, kursak), Semptomların olmaması, ölümle sonuçlanması olanaklı.

Değişik, birkaç gün.

Köpekleri mezbahaya sokmamak ve çiğ etle beslenmelerini önlemek, çocukları ve yetişkinleri köpeklerle doğrudan temas etmelerinin sakıncalı olduğu hakkında eğitmek.

Teniaz Taenla Sollum(Domuz tanyası) T.Saginata (Sığır tanyası)

Đnsan, davar, domuz, manda, muhtemelen fare ve sıçan

Enfekte etlerin çiğ yenmesi. Đnsan, fare ve sıçan gaitası ile kirletilmiş gıda maddeleri

Karın ağrıları, ishal, konvulziyonlar, uykusuzluk, iştahının artması

1-3 ay

Eti uzun süre pişirmek, sineklerle savaş, insan gaita ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi, gıdaları elle işleyenleri hijyen kurallarına uymaları konusunda denetleme, kontrol edilmemiş etleri yememek, Eti 6 gün-10 C derecede saklamak.

Botriosefalozis Diphyliobotrium latum(balık tenyası) ve diğer varyeteleri

Siklops, insan, kurbağa, köpek, kedi

Çiğ yenen enfekte tatlı su balıkları

Karın ağrıları, zayıflama, anemi, halsizlik

18 gün Balığın ve balık yumurtalarının (havyar) iyice pişirilmesi. Đnsan gaita ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi.

Paragonimiyazis Paragonimus westermani, P.kellicotti (akciğer trematodu)

Đnsan, köpek, kedi, domuz, fare, kurt

Enfekte su, tatlı su yengeci, kerevit

Kronik öksürük, boğumlu parmaklar, künt ağrılar, ishal

Değişik Endemik bölgelerde içme suyunun kaynatılması. Tatlı su yengeçlerinin ve kerevitlerinin iyice pişirilmesi.

Klonorkiyazis Clonorchis sinensis, opistherchis fellneus (karaciğer trematodu)

Đnsan, köpek, kedi, domuz karaciğeri

Enfekte tatlı su balıkları Kronik ishal, niktolopi (gece görmesi)

26 gün Endemik bölgelerde içme suyunun kaynatılması. Balıkların iyice pişirilmesi

Fasiyoliyazis Fasciola hepatica Koyun karaciğeri Çiğ yenen koyun karaciğeri

Muntazam olmayan ateş, ağrılar, ishal

Birçok ay Koyun karaciğerinin iyice pişirilmesi

Trikosefalozis Trichuris trichlura Đnsan, domuz, köpek kalın barsağı

Kontamine gıdalar

Özellik arzeden semptomları yok. Muhtemelen karında şişkinlik

6-12 ay Çevre sağlığı, suyun kaynatılması, gıdaların pişirilerek yenmesi. Gaitanın sağlıklı bir şekilde izolesi.

Oksiyur Enterobius vermicularis Đnsan kalın barsağı

Parmaklar, yumurta ihtiva eden tozlar, kontamine gıdalar ve sular, lağım suları

Burun kaşıntısı, pruritis, ishal

14 gün Heladan çıktıktan sonra ellerin yıkanması, tırnakların kesilmesi, yatarken pamuklu don giyilmesi, hijyen önlemleri

Fasciolopsis Fasciolopsis buski Đnsan ve domuz ince barsağı

Çiğ yenen su bitkileri, su gıdaları

Karın ağrıları, ishal, yeşilimtrak gaita, kabız, ödem

1-2 ay Lotus, bambu, su kestanesi köklerinin pişirilmesi

PA

RA

ZĐT

OZ

LA

R

Himenolopiyaz Hymenolopis Nana Đnsan ve kemiriciler Yumurtalar ile kirlenmiş gıdalar, direk temas

Đshal ya da karın ağrıları, barsak irritasyonu

1 ay Đnsan dışkı ve idrarının sağlıklı bir şekilde izolesi. Kişisel hijyen, gıdaların sağlık denetimi, kemiricilerin yok edilmesi, vakaların tedavisi.

VAKA ÇALIŞMASI: VEKTÖRLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR Vektörlerle bulaşan hastalıklar bazı iş kollarında daha fazla önem arzedebilir.

Veterinerlik, hayvancılık, gıda ve tarım sektöründe çalışanlarda vektörlerle bulaşan hastalıklar önemli sağlık sorunları oluşturabilirler.

Vektörlerle bulaşan hastalıkların çok görüldüğü başlıca iş kolları; • Hayvan gütme, bakma, terbiye etme, • veterinerlik hizmetleri, • Hayvanlardan elde edilen materyelle veya hayvan artıklarıyla yakın temas, bunların

işlenmesi, saklanması, taşınması (ahır, mezbaha, hayvan taşımacılığı, veteriner hastaneleri, kasap sakadatçı, sucukçu, et ve balık konserveciliği, süt ve süt mamullerinin işlenmesi, mutfak işleri, hayvan derisi, kılı, yelesi, yünü, kemik v.b.nin işlendiği, toplandığı, yok edildiği v.b. yerlerdeki çalışmalar.)

• Laboratuvarlarda bu hastalıkların etkenleriyle veya hastalanmış hayvanlardan alınmış biyolojik materyalle yapılan çalışmalardır.

• Bu gibi hastalıkların saptandığı ve tedavi edildiği sağlık örgütlerinde ve kurumlarında veya bu hastalıkların patojen ajanları ile çalışılan laboratuarlardaki sağlık görevlerinde ve araştırmalarında çalışmalar.

Vektörlerle bulaşan hastalıklardan biri olan sıtmayı örnek evrecek olursak; sıtma etkeni

olan plazmodium türü mikroorganizmalar, dişi sivrisineklerinin vücudunda gelişimini tamamlar sonra bu sineğin insanı sokmasıyla sağlam insana geçerek hastalık yapar. Đnsanda hastalığın ortaya çıkabilmesi için etkenin mutlaka sivrisineğin vücudunda bir süre kalarak gelişim aşamasını tamamlaması gerekir. Bu hastalığın bulaş zinciri-çevresi göz önüne alındığında;

Etken: Plazmodium türü mikroorganizmalardır. Kaynak: Sıtma hastalığı olan insandır. Bulaşma yolu: Vektör (anofel türü sivrisinek) Konakçı: Sivrisineğin ısırdığı sağlam insandır. Bu zinciri ikim koşulları, sıcak ve nem stimule eder, bulaşı hızlandırır. Bütün bu

ögeleriyle birlikte enfeksiyon çevresi anlaşılmış olur alınması gereken önlemler zincirin her bir halkasına ve kolaylaştırıcı çevresel faktörlere yönelik olarak sistematik bir biçimde planlanırsa salgın veya bulaşıcı hastalığa sistematik ve bilimsel olarak müdahale edilmiş olacaktır. Bu sistematik yaklaşımla ele alındığında sıtmayla ilgili olarak alınması gereken önlemlerin şunlar olacağı açıkça ortaya çıkacaktır:

Temel prensip bulaştırma aracı olan vektörlerin ortadan kaldırılması olmakla birlikte, enfeksiyon zinciri göz önünde bulundurularak enfeksiyonun bulaşma aşamalarının her birine yönelik olarak entegre (bütün önlemler birlikte) önlemler alınmalıdır.

1. Etkene Yönelik Önlemler:

• Etkenin antijenik yapısının ve immunolojik özelliklerinin laboratuar ortamında incelenmesi

2. KAYNAĞA Yönelik Önlemler:

• Hastalık insandan insana bulaşıyorsa hastaların tedavi edilmesi, hasta tarama-bulma çalışmaları, erken tanı koymak. Vakaların izolasyonu ve tanının konması

• Hayvandan insana bulaşan hastalıklarda hasta hayvanların aranması ve tedavisi gereken durumlarda itlafı • Kaynağın bulunması, yeni bulaşların önlenmesi ve kaynağa ve bulaşma yollarına yönelik önlemlerin alınması açısından çok önemlidir. • Sağlık Eğitimi ile erken tanı ve tedaviye katkı sağlamak • Hastalık bildirim sistemi ile, hastaların erken ve doğru tanısının konmasını sağlayarak hastalığın yayılmasını önlemek

3. Kaynaktan Çıkış Yoluna Yönelik Önlemler:

• Hasta insanların vektörlerle temasını ve ısırılmayı önlemek amacıyla; Uzun kollu giysiler, kaçırıcı kimyasalların kullanılması, cibinlik ve sinek telleri kullanmak • Hayvan barınaklarının ilaçlanması, vektörleri uzaklaştırıcı kimyasalların kullanılması

4. BULAŞ YOLUNA (Vektöre) Yönelik Önlemler: • Öncelikle vektörlerin, üreme ve yaşama alanlarının saptanması gerekir. • Vektörlerin yaşama ve üreme alanlarına yönelik çevre sağlığı (barınma, atık, ve gıda hijyeni) önlemleri. • Fiziko-biyolojik (kapan, tuzak, UV elektrikli lamba, larva yiyen bakteriler, kedi beslemek vb) önlemler.

• Toksik kimyasal maddeler kullanarak (pestisitleri kullanarak) vektör mücadelesi.

5. Konakçıya Giriş Yoluna Yönelik Önlemler:

• Sağlam insanların vektörlerle temasını ve ısırılmayı önlemek amacıyla; Uzun kollu giysiler, kaçırıcı kimyasalların kullanılması, cibinlik ve sinek telleri kullanmak • Sağlık eğitimi ile kişisel önlemleri önemsetmek.

6. KONAKÇIYA Yönelik Önlemler:

• Sağlamların ilaçla korunması (ve/veya aşılanmaları) • Yeterli ve dengeli beslenme • Sağlık eğitimi ve kişisel hijyen önlemlerinin alınması • Toplumun sosyoekonomik ve sosyokültürel düzeyinin yükseltilmesi en önemli önlemdir.

Şekil 3. Vektörlerle Bulaşan Hastalıklarda, Enfeksiyon zinciri (çevresi) ve vektörlerle

bulaşan hastalıklara karşı alınması gereken önlemler.