Embed Size (px)
Citation preview
Komunitetet Rome, Ashkali dhe Egji-ptase vuajnë nga një prevalencë e lartë e të ushqyerit joadekuat dhe të pamja-ftueshëm, gjë që kontribuon në shën-detin e dobët dhe jetëgjatësinë e shkurtër. Me një qasje të kufizuar dhe me shfrytëzimin e dy shërbimeve para-ndaluese dhe kurative shëndetësore, këto komunitete minoritare të Kosovës vazhdojnë të vuajnë nga shëndeti i dobët.
Për të vlerësuar ndikimin e vërtetë të ushqyerit, mënyrës së jetesës, dhe nivelet e aktiviteteve në shëndetin e komuniteteve Rome, Ashkali dhe Egjiptase, Solidar Suisse së bashku me partnerin Balkan Sunflowers Kosovë ndërmori një aksion për adresimin e mungesës së njohurive duke e kryer një anketë shëndetësore në mesin e tri komuniteteve në vitin 2014. Rezultatet e plota dhe metodologjia do të raportohen në një publikim të veçantë.
HYRJE
Ky policy brief i përmbledh të gjeturat dhe
rekomandimet në lidhje me të ushqyerit dhe
mënyrat e jetesës.
POLICY BRIEF 3
TË USHQYERIT DHE MËNYRA E JETESËS NË
KOMUNITETET ROME, ASHKALI DHE EGJIPTASE
Qëllimi kryesor i Projektit KOSANA është përmirësimi i sigurisë shën-detësore dhe sociale të popullatës së Kosovës nëpërmjet mbështetjes të pjesëmarrjes aktive nga shoqëria civile në zhvillimin dhe implemen-timin e një sistemi të sigurimit shëndetësor në vend.
Projekti KOSANA i fuqizon SHC-të që i përfaqësojnë qytetarët dhe pacientët të krijojnë pozita të avokimit të bazuara në fakte, informata, dhe nevoja të njerëzve. Ky proces kërkon një përpjekje afatgjatë dhe për-kushtim nga organizatat që i përfa-qësojnë interesat e qytetarëve.
1 New National Health Insurance Will Save Lives: Life Expectancy and Health in Kosovo's Roma, Ashkali and Egyptian Communities
NË
NT
OR
20
15
GJETJET KYÇE
Higjiena në komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase është e dobët dhe shpeshherë e kufizuar nga kushtet ekstreme të varfërisë: mungesa e ujit, shpenzimet e ujit dhe materialeve të pastrimit, etj. Deri në 38.1% e të anketuarve raportojnë se bëjnë dush apo lahen për çdo ditë dhe 17.0% të tjerë lahen katër deri gjashtë herë në javë.
Komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase nuk e
konsumojnë një dietë të balancuar apo
plotësojnë marrjen e një bilanci të ushqimit ditor
që rekomandohet nga Organizata Botërore e
Shëndetësisë (WHO). Racionet normale kanë
tendencë të përfshijnë një kombinim të fasuleve,
patateve dhe sallameve të kualitetit të dobët,
ushqimeve të përgatitura që janë të pasura me
yndyrë dhe përbërje të kripës.
Të dhënat e anketës tregojnë se më pak se një e
katërta e individëve (18.7%) konsumojnë mish
apo prodhime mishi në baza ditore dhe vetëm
rreth gjysma në një racion ditor i përfshijnë
perimet (60.7%), frutat (49.8%) dhe qumështin
(50%). Një përqindje e konsiderueshme e
familjeve i konsumon ushqimet themelore një
here në javë apo më rrallë: perimet (15%), frutat
(23.6%), qumështin (17.2%), vezët (25.1%).
Ndërkohë, rreth gjysma e të anketuarve tregojnë
se ata i konsumojnë ëmbëlsirat (41.6%) në baza
ditore. Komunitetet kanë tendencë të kon-
sumojnë më tepër patatet, bukën dhe ushqimet
tjera me bazë brumi që në përgjithësi janë të
dobëta me materie ushqyese. Mjeku i mjekësisë
familjare Sylfije Bajrami e cila punon në Gaqke,
Ferizaj, është gjithashtu e brengosur për dietën
mono-tone të familjeve Rome, Ashkali dhe
Egjiptase.
Ajo raporton se një racion i zakonshëm ditor
përbëhet nga fasulet, patatet, specat dhe buka si
dhe shumica e familjeve në komunitetin e saj nuk
i konsumojnë frutat, perimet apo produktet e
qumështit në baza ditore. Pa ushqim të duhur,
individët nuk i marrin vitaminat dhe mineralet e
nevojshme, dhe janë në rrezik nga anemia,
obeziteti, dhe sëmundjet kronike si hipertensioni
dhe diabeti.
i. Të ushqyerit e dobët ii. Mungesa e higjienës
Konsumimi i përditshëm i duhanit është i zakonshëm te përafërsisht një e katërta e Romëve, Ashkalive dhe Egjptasve (29.6%). Përderisa kjo statistikë nuk është mjaft e lartë, ajo rezulton në 70.1% të familjeve që e kanë të paktën një duhanxhi që rezulton në konsumimin e madh të tymit të dorës së dytë të duhanit gjë që ndërlidhet me problemet shëndetësore.
Përkundër pirjes së duhanit, konsumimi i alkoolit në komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase është shumë i ulët. Pothuajse të gjithë (96.7%) të anëtarëve të familjeve në anketë kurrë nuk konsumojnë pije alkoolike, pasi që një numër i madh i anëtarëve të komuniteteve Rome, Ashkali dhe Egjiptase i përkasin besimit Islam.
iii. Kultura e konsumimit të madh të duhanit dhe konsumimit të vogël të alkoolit
Aktiviteti fizik është i ulët në mesin e komuniteteve Rome, Ashkali dhe Egjiptase, me të rinjtë që janë më aktiv dhe popullatën e vjetër që është më pak aktive. Në përgjithësi, më pak se gjysma (41.1%) e njerëzve janë të angazhuar në më shumë se aktivitetet themelorë fizike me vetëm një të katërtën (26.8%) të angazhuar në baza ditore.
iv. Mungesa e aktivitetit fizik
02
Një dietë e pabalancuar, me lloje të pamja-
ftueshme të ushqimeve, dhe vlera ushqyese
joadekuate paraqesin rreziqe shëndetësore për
komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase. Prandaj,
propozohen pesë rekomandime vijuese për të
rritur vetëdijesimin e komunitetit në lidhje me
dietën dhe mënyrën e stilit të jetesës:
Rritja e marrjes ditore të frutave dhe perimeve;
Ulja e konsumimit të ushqimeve të përpunuara ,
yndyrës, kripës dhe sheqerit;
Zvogëlimi dhe ndalimi i përdorimit të duhanit;
Zhvillimi i vetëdijes për opsionet e zgjedhjes së
ushqimeve që janë më të mira për shëndetin me
ndikim të vogël ose pa ndikim në shpenzimet
familjare.
Rritja e frekuencës së aktivitetit fizik;
Fëmijët duhen të informohen në qendrat e
mësimit, shkolla, dhe familje për lidhjen në mes të
higjienës si larjen e duarve dhe larjen e dhëmbëve,
dhe sëmurjes.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
”…çfarë kemi mundur të shohim gjithashtu
shumë është … komuniteti i Romëve, ndoshta
ka, një perceptim pak më ndryshe të vdekjes.
Dhe kjo është diçka që, ju e dini, i inkurajon
ata shumë. Është një pikë interesante e hyrjes
për gjenerimin e – koncentrimit apo gati-
shmërisë së tyre për të bërë diçka për
shëndetin e tyre – në qoftë se ajo do të
përmirësojë jetëgjatësinë e tyre. Kjo ishte
interesante për mua – për të parë se kjo i bëri
ata të gjithë shumë, shumë të interesuar.”
Ardita Tahirukaj
Ekspert Kombëtar i Shëndetit Publik në
Organizatën Botërore të Shëndetësisë Kosovë
Intervistë në zyre me partnerët
Balkan Sunflowers, Kosovë, 2014
REKOMANDIMET PËR KOMUNITETET
Në mënyrë që të realizohen pesë rekomandimet,
është i nevojshëm pranimi dhe bashkëpunimi në
mes të komuniteteve, institucioneve kombëtare
dhe lokale qeveritare, organizatave donatore,
dhe organizatave të shoqërisë civile. Përveç
kësaj, duhet të merren parasysh sugjerimet
vijuese për disejnimin dhe implementimin e
aktiviteteve:
??“Jeta e gjatë” si dhe “shëndeti i mirë” mund të
paraqiten si nxitje gjatë promovimit të ushqyerit
më të mirë dhe mënyrës së jetesës.
??Aktivitetet e promovimit të shëndetësisë duhet
të marrin parasysh realitetin socio-ekonomik të
shumicës së familjeve Rome, Ashkali dhe
Egjiptase.
??Ofrimi i zgjedhjeve reale të dietave, për
shembull, mund të jenë: zierje në vend të pjekjes;
fruta në vend të ëmbëlsirave; çaj të bërë në shtëpi
me pak sheqer në vend të pijeve të karbonizuara;
perime dimërore në vend të bukës.
Parimet kryesore
??Duhet të përmendet kostoja financiare e
konsumimit të duhanit në baza ditore dhe
mujore, dhe të pyeten njerëzit e të marrin
parasysh se çfarë ata mund t'i sigurojnë
familjes së tyre nëse ndalohet djegia e parave
të tyre nga pirja e duhanit.
??Aktivitetet e ndërhyrjes shëndetësore
duhet të arrijnë larg, duke i përfshirë të gjitha
grupmoshat dhe të dy gjinitë.
03
GJETJET KYÇE
Higjiena në komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase është e dobët dhe shpeshherë e kufizuar nga kushtet ekstreme të varfërisë: mungesa e ujit, shpenzimet e ujit dhe materialeve të pastrimit, etj. Deri në 38.1% e të anketuarve raportojnë se bëjnë dush apo lahen për çdo ditë dhe 17.0% të tjerë lahen katër deri gjashtë herë në javë.
Komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase nuk e
konsumojnë një dietë të balancuar apo
plotësojnë marrjen e një bilanci të ushqimit ditor
që rekomandohet nga Organizata Botërore e
Shëndetësisë (WHO). Racionet normale kanë
tendencë të përfshijnë një kombinim të fasuleve,
patateve dhe sallameve të kualitetit të dobët,
ushqimeve të përgatitura që janë të pasura me
yndyrë dhe përbërje të kripës.
Të dhënat e anketës tregojnë se më pak se një e
katërta e individëve (18.7%) konsumojnë mish
apo prodhime mishi në baza ditore dhe vetëm
rreth gjysma në një racion ditor i përfshijnë
perimet (60.7%), frutat (49.8%) dhe qumështin
(50%). Një përqindje e konsiderueshme e
familjeve i konsumon ushqimet themelore një
here në javë apo më rrallë: perimet (15%), frutat
(23.6%), qumështin (17.2%), vezët (25.1%).
Ndërkohë, rreth gjysma e të anketuarve tregojnë
se ata i konsumojnë ëmbëlsirat (41.6%) në baza
ditore. Komunitetet kanë tendencë të kon-
sumojnë më tepër patatet, bukën dhe ushqimet
tjera me bazë brumi që në përgjithësi janë të
dobëta me materie ushqyese. Mjeku i mjekësisë
familjare Sylfije Bajrami e cila punon në Gaqke,
Ferizaj, është gjithashtu e brengosur për dietën
mono-tone të familjeve Rome, Ashkali dhe
Egjiptase.
Ajo raporton se një racion i zakonshëm ditor
përbëhet nga fasulet, patatet, specat dhe buka si
dhe shumica e familjeve në komunitetin e saj nuk
i konsumojnë frutat, perimet apo produktet e
qumështit në baza ditore. Pa ushqim të duhur,
individët nuk i marrin vitaminat dhe mineralet e
nevojshme, dhe janë në rrezik nga anemia,
obeziteti, dhe sëmundjet kronike si hipertensioni
dhe diabeti.
i. Të ushqyerit e dobët ii. Mungesa e higjienës
Konsumimi i përditshëm i duhanit është i zakonshëm te përafërsisht një e katërta e Romëve, Ashkalive dhe Egjptasve (29.6%). Përderisa kjo statistikë nuk është mjaft e lartë, ajo rezulton në 70.1% të familjeve që e kanë të paktën një duhanxhi që rezulton në konsumimin e madh të tymit të dorës së dytë të duhanit gjë që ndërlidhet me problemet shëndetësore.
Përkundër pirjes së duhanit, konsumimi i alkoolit në komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase është shumë i ulët. Pothuajse të gjithë (96.7%) të anëtarëve të familjeve në anketë kurrë nuk konsumojnë pije alkoolike, pasi që një numër i madh i anëtarëve të komuniteteve Rome, Ashkali dhe Egjiptase i përkasin besimit Islam.
iii. Kultura e konsumimit të madh të duhanit dhe konsumimit të vogël të alkoolit
Aktiviteti fizik është i ulët në mesin e komuniteteve Rome, Ashkali dhe Egjiptase, me të rinjtë që janë më aktiv dhe popullatën e vjetër që është më pak aktive. Në përgjithësi, më pak se gjysma (41.1%) e njerëzve janë të angazhuar në më shumë se aktivitetet themelorë fizike me vetëm një të katërtën (26.8%) të angazhuar në baza ditore.
iv. Mungesa e aktivitetit fizik
02
Një dietë e pabalancuar, me lloje të pamja-
ftueshme të ushqimeve, dhe vlera ushqyese
joadekuate paraqesin rreziqe shëndetësore për
komunitetet Rome, Ashkali dhe Egjiptase. Prandaj,
propozohen pesë rekomandime vijuese për të
rritur vetëdijesimin e komunitetit në lidhje me
dietën dhe mënyrën e stilit të jetesës:
Rritja e marrjes ditore të frutave dhe perimeve;
Ulja e konsumimit të ushqimeve të përpunuara ,
yndyrës, kripës dhe sheqerit;
Zvogëlimi dhe ndalimi i përdorimit të duhanit;
Zhvillimi i vetëdijes për opsionet e zgjedhjes së
ushqimeve që janë më të mira për shëndetin me
ndikim të vogël ose pa ndikim në shpenzimet
familjare.
Rritja e frekuencës së aktivitetit fizik;
Fëmijët duhen të informohen në qendrat e
mësimit, shkolla, dhe familje për lidhjen në mes të
higjienës si larjen e duarve dhe larjen e dhëmbëve,
dhe sëmurjes.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
”…çfarë kemi mundur të shohim gjithashtu
shumë është … komuniteti i Romëve, ndoshta
ka, një perceptim pak më ndryshe të vdekjes.
Dhe kjo është diçka që, ju e dini, i inkurajon
ata shumë. Është një pikë interesante e hyrjes
për gjenerimin e – koncentrimit apo gati-
shmërisë së tyre për të bërë diçka për
shëndetin e tyre – në qoftë se ajo do të
përmirësojë jetëgjatësinë e tyre. Kjo ishte
interesante për mua – për të parë se kjo i bëri
ata të gjithë shumë, shumë të interesuar.”
Ardita Tahirukaj
Ekspert Kombëtar i Shëndetit Publik në
Organizatën Botërore të Shëndetësisë Kosovë
Intervistë në zyre me partnerët
Balkan Sunflowers, Kosovë, 2014
REKOMANDIMET PËR KOMUNITETET
Në mënyrë që të realizohen pesë rekomandimet,
është i nevojshëm pranimi dhe bashkëpunimi në
mes të komuniteteve, institucioneve kombëtare
dhe lokale qeveritare, organizatave donatore,
dhe organizatave të shoqërisë civile. Përveç
kësaj, duhet të merren parasysh sugjerimet
vijuese për disejnimin dhe implementimin e
aktiviteteve:
??“Jeta e gjatë” si dhe “shëndeti i mirë” mund të
paraqiten si nxitje gjatë promovimit të ushqyerit
më të mirë dhe mënyrës së jetesës.
??Aktivitetet e promovimit të shëndetësisë duhet
të marrin parasysh realitetin socio-ekonomik të
shumicës së familjeve Rome, Ashkali dhe
Egjiptase.
??Ofrimi i zgjedhjeve reale të dietave, për
shembull, mund të jenë: zierje në vend të pjekjes;
fruta në vend të ëmbëlsirave; çaj të bërë në shtëpi
me pak sheqer në vend të pijeve të karbonizuara;
perime dimërore në vend të bukës.
Parimet kryesore
??Duhet të përmendet kostoja financiare e
konsumimit të duhanit në baza ditore dhe
mujore, dhe të pyeten njerëzit e të marrin
parasysh se çfarë ata mund t'i sigurojnë
familjes së tyre nëse ndalohet djegia e parave
të tyre nga pirja e duhanit.
??Aktivitetet e ndërhyrjes shëndetësore
duhet të arrijnë larg, duke i përfshirë të gjitha
grupmoshat dhe të dy gjinitë.
03
Foto
t n
ga
Ve
da
t X
hy
msh
iti
pë
r S
oli
da
r S
uis
se K
oso
va
20
14
?Qeveria e Kosovës duhet të:
??Finalizojë implementimin e programit kom-bëtar të sigurimit shëndetësor, veçanërisht sigurimin e shpenzimeve të shërbimeve të kujdesit primar shëndetësor;
??Alokojë fonde të sigurimit shëndetësor për programet e edukimit shëndetësor të komuniteteve.
Organet lokale duhet të:
??Angazhohen në mënyrë aktive në disejnimin dhe implementimin e programeve të edukimit të komuniteteve. Kjo do të përfshinte kontri-butin në programe me resurse njerëzore, mate-riale dhe objekte;
??Japin detyra punonjësve të kujdesit shën-detësor dhe social në planifikimin dhe ofrimin e edukimit shëndetësor në vendet e tyre të punës, duke përfshirë, edukimin shëndetësor si një aspekt i aktiviteteve të përditshme.
Organizatat ndërkombëtare duhet të:
??Mbështesin Qeverinë e Kosovës në imple-mentimin e sigurimit shëndetësor.
Organizatat e shoqërisë civile duhet të :
??Zhvillojnë dhe ofrojnë trajnime për punë-torët e kujdesit shëndetësorë;
??Planifikojnë dhe mbajnë sesione të edukimit të komunitetit;
??Lehtësojnë komunikimin dhe dialogun në mes të komuniteteve dhe hartuesve të politikave.
Aktorët e komuniteteve, ata që i përfaqësojnë interesat e komuniteteve Rome, Ashkali dhe Egjiptase , duhet të:
??Konsultohen me komunitetet përkatëse në lidhje me nevojat dhe pritjet e tyre lidhur me programet e edukimit të komuniteteve;
??Sigurojnë monitorimin dhe vlerësimin e nivelit të parë sipas standardeve të përcaktuara nga organizatat e shoqërisë civile dhe organeve të donatorëve.
Solidar Suisse Kosovo main office in Pejë/Pec: Str. Isa Demaj 14, 30000 Pejë/Pec
Contact: +381 39 421-411Email: [email protected]
REKOMANDIMET PËR PALËT E INTERESUARA
04
Kosovo's Roma, Ashkali and Egyptian communities suffer from a high prevalence of under-nutrition and malnutrition, contributing to poor health and reduced life expectancy. With limited access and use of both preventative and curative healthcare services, these Kosovo minority communities continue to suffer from poor health.
In order to assess the actual impact of nutrition,
life style, and levels of activity on the health of the
Roma, Ashkali and Egyptian communities, Solidar
Switzerland together with partner Bal-kan
Sunflowers Kosova took action to address the
knowledge gap by conducting a health sur-vey
among the three communities in 2014. The full
research findings and methodology will be 1
available in separate publication .
INTRODUCTION
The main aim of the KOSANA Project is improvement of the health and social security of the population of Kosovo through support of active participa-tion by civil society in the develop-ment and implementation of a health insurance system in the country.
The KOSANA Project empowers the CSO-s representing citizens and patients to create advocacy positions based on facts, information, and the needs of the people. This process requires a long-term effort and com-mitment by organizations that repre-sent citizens' interests.
POLICY BRIEF 3
NUTRITION AND LIFE CHOICES IN THE ROMA,
ASHKALI AND EGYPTIAN COMMUNITIES
This policy brief summarizes findings and
recommendations concerning nutrition and life
choices.1 New National Health Insurance Will Save Lives: Life Expectancy and Health in Kosovo's Roma, Ashkali and Egyptian Communities
NO
VE
MB
ER
20
15
