5/06/27 : 09 ﻪﻟﺎﻘﻣ ﺖﻓﺎﻳرد ﺦﻳرﺎﺗ - …journals.iau.ir/article_536969_5ed9bcc2dbc5b2a6c7ce...ب ن ا برا یر اعمال قدرت Hafezniya, 1999: 5-8(

اي قـدرت طلق خود و بـا وسـعتي وزه تمـدني ق، و تمـدن ن بخـش از ان انـرژي،

اي العـاده ق اجرايـي و

دهنده شكيل اسـتفاده از حاصـل از وريسـتي و

اق

يران

يران

139

هاياست گذاريقعيت نسبي و مطشين خاورميانـه ـاطع چهـار حـو

رانـي در شـرقايگي مسـائل ايـندن ذخـاير فـراوان از اهميـت فـوقطـاي اختيـارات ق جغرافيايي تشك

اي و ش كتابخانـه ن گردد. نتـايج

هـاي توار جاذبـه

دستان عرا

، ايتهران ،قيقات

، اتهران ،قيقات

27/06/95 مقاله:

هميتي كه در سييي بر اساس موقشد. منطقه كردنششدن در محل تقـ

ا -مـدن آريـايي ش باعـث پيچيـدگبه لحاظ دارا بودي و توريستي آنسـي عـراق و اعطژئوپليتيكي مناطق

گيري از روش هور بررسي و تبيينوپليتيكي در كنـا

ن ژئوپليتيكي

تيكي كرد راد

حد علوم و تحق1

حد علوم و تحق

تاريخ پذيرش

طق و نيز ميزان ا مختلف جغرافياباش صي را دارا مي

فته است. واقع شجنوب غرب، تمـه، بـيش از پـيشواقع شده است، بر موقعيت معبريـودن نظـام سياسپيش بر اهميت ژ

تحليلي و با بهر ر شمال اين كشووميكي و هيـدرو

باشد. وردار مي

وپليتيك، وزن

يت ژئوپليترالرضا فرجي

آزاد اسالمي واحنژادز قرباني

آزاد اسالمي واح

اري بر ساير مناط كدام از مناطق

مخصوصليتيكي ورميانه جاي گرفي در جنوب و جهار كشـور منطقـمال اين كشور وط به آن در كنار غيـر متمركـز بـسي آن، بيش از پ-كردي توصيفيدر ردنشين عراق

برتـر ژئواكونـوبل توجهي برخو

پليتيك، هيدرو

rebazg

ليل موقعيتعبدا

دانشگاه آياسي، ريباسياسي، دانشگاه

09/04/1395

قدرت تأثيرگذاوردار نيستند. هر ويش، وزن ژئوپل

بحراني خاو طقهسامي -مدن عربي

شدن در بين چه عراق كه در شمدروپليتيك مربوط

خـوردار اسـت.نون اساسر در قا

است تا با رويكليتيكي منطقه كر داشتن موقعيـتراق از جايگاه قاب

ه، عراق، ژئوپل

ghorbani@gm

سي و تحل

ار جغرافياي سي

يار جغرافياي س

خ دريافت مقاله:

لحاظ ي جهان به اه يكساني برخو و كاركردي خو مربع در قلب منطيي در شمال، تمق، و نيز تقسيم شن بين، كردستان جه و مسائل هيدي ايـن كشـور بر

هاي اين كشو نمقاله، سعي شدهه و اهميت ژئوپل منطقه به خاطر چوب كشور عر

تان، خاورميانه

mail.comمسئول)

نساني 1395 ز

بررس

دانشيا

استادي

تاريخ

ختلف جغرافيايي دارند، از جايگا

هاي ساختاري يكيلومتر 47500

آلتاي -دن ترك ني در شمال شرقشده است. در اين

جاري قابل توجي جغرافياي سياسي به مناطق و استاه است. در اين من مرتبط، جايگاهشان داد كه اينرگاهي در چارچ

ردستاليدي: ك

ي نژاد (نويسنده مس

پژوهشي -نامه علميي نو در جغرافياي ان

پاييز ،هارمچ شماره

چكيدهمناطق مخ

هاي جهاني ساير ويژگي

0در حدود متفاوت؛ تمد

ارمني -اسالو خاورميانه ش

هايرودخانهدر ساختار جقانونگذاريعراق افزودهاسناد و متوناين تحقيق نشموقعيت گذ

واژگان كل

ريباز قرباني -1

فصلنهاينگرش

سال هشتم،

1395 زییاپ ،مراهچ هرامش ،متشه لاس – يناسنا یایفارغج رد ون یاه شرگن يشهوژپ - يملع همانلصف 2

همدقم هداننر کهنام هار تاسا رادرواارب ياباا يدررراار و يراتاااس يااهيگژیو زا يیایفارغج ياضف و ناکم ره رد يیااضف - ياسایس ياهداحاو یراتيلبا ناونع هب زین اهروشر .دشابيم نآ ياهتیدودحم و اهتبرف ،اه شزرا يافلتخم ياهانگنت و اهتبرف رما یمه و دنرادروارب يعونتم و توافتم يدرررار و يراتااس ياهيگژیو زا ناهج ،ي والونکت ،يعاامتجا ،يداااتقا ههاسوت توافتم داهبا ریظن يگنهرف ياهيگژیو .تسا هداد رارق اهنآ يور شیپ ار راع و لواط)طلقم تایهقوم راانر رد ،...و يفارگویزیف ،اهکاا ،اوه و بآ ریظن يهیبط تااخشم ، ...و تیهمج هانیمز ،تاسا رادروارب نآ زا يیایفارغج ياضف و روشر ره هر (طابترا و هلباف ،تهج)يبسن تیهقوم و (يیایفارغج .تسا هدومن مهارف يیایفارغج ططانم و اهروشر ياهتیدودحم و اهتبرف رد يرباربان و فالتاا شیادیپ يارب ار هاققنم رد و ایاسآ هرااق براغ رد ،(www.cia.gov/Iraq )تهاسو وابرم رتموالیر 729294 تاشاد ااب اراع روشر نراق رد هر تسا يیاهروشر هلمج زا روشر یا .تسا هتفرگ رارق سراف جیلا کیتیلپوئ هزوح هیشاح رد هنایمرواا نااکم ناوانع هاب زااتمم و يانغ يندمت هقباس تشاد مغر يلع و هدش داجیا ينامثع يروطارپما يشاپورف زا و متسیب تالم – تالود کی ناونع هب يموق يخیرات هنیشیپ دقاف ،ينادلر و يروشآ ،يلباب ،يرموس ياهندمت شیادیپ یزاغآ داشاب يام اهدرر رانر رد ههیش و ينس بارعا زا اهيسیلگنا يعونام ًالالمار هتااس ،دیدج ارع وقاو رد .تسا لقتسم یداب .داندوب کرتاشم و ناسکی يسایس نامرآ دقاف روشر نآ یسأت زاغآ زا و هتشاد مه اب يررتشم تفب رتمر هر تائااضتقا هار تساهگنهرف و بهاذم ،اهتیموق زا يعونتم و گنراگنر کییازوم دحاو ، ارع يعامتجا تفاب بیترت .تسا هدرر لیمحت روشر یا يجراا تسایس و يلااد طیحم رد يسایس راتفر رب ار دوا دانریگ يام راب رد ار نآ تایهمج دبرد05 دودح رد هر روشر یا يموق گرزب هورگ یمود ناونع هب ارع ياهدرر (Mertaymer, 2009: 102). و کواهد ،لایبرا ،هینامیلاس ناتاسا رااها رد ًالاتدامع و اراع يقرش لامش و لامش رد زا يائزج ار ااهدرر ناواتيم تخس رایسب .دنتسه راس یدلاحالب و هلاید ،اونین ياه ناتسا زا يیاه شخب و کوررر نراق رد ااهدرر ااب اراع يزاررم تلود يماظن دروارب تفه لقادح ،اعدم یا دهاش .دروآ باسح هب ارع ههماج تالود ااب گانج لا اح رد هتاسویپ اای ااهدرر ،هتشذگ ارع لالقتسا زا هر ياههد تشه يط .دشابيم يدالیم متسیب یرات مراراتم ناونع هب ارع ناتسدرر .(Ahmadi, 2004: 68) دناهدوب يراتخمدوا يارب هرراذم لوغشم ای و يزررم ایا يقراش لاماش و يلاماش ططاانم رد ار ارع تهسو دبرد 97 دودح رد ،يتیهمج ظاحل هب روشر یا شخب راثرا هار داشابيم يبآرپ ياههناادور ياراد يناتسهور ياوه و بآ رطاا هب هققنم یا .تسا هتفرگ رب رد روشر زاگ و تفن ریااذ مظعا تمسق ،هوالع هب .دنتسه نایرج رد ارع بونج و زررم یشن برع ططانم تمس هب اهنآ و يهاگرذاگ تیهقوم هب طوبرم لماوع رانر رد لماع ود یا .تسا هدش وقاو نآ يلامش یشندرر يحاون رد ارع هتشگ ارع يبونج و يزررم ططانم ریاس اب سایق رد نآ يکیتیلپوئ نزو تفر الاب ثعاب ارع ناتسدرر يتسیروت .تسا

9 ...يکیتیلپوئژ تیعقوم لیلحت و يسررب

1کیتیلپوئژ

يدالیام 1405 اات 9275 يااه هاهد يط رد نارگرامهتسا تباقر هرود رد تردق شناد زا يلکش ناونع هب کیتیلپوئ ،داندوب ينااهج ياهگنج اهنآ زا هنومن ود هر يددهتم ياهدربن رد بیقر ياهيروطارپما ،ماگنه نآ رد هر دمآ دیدپ و باترم ،داجیا ،دندوب ناهج يسایس ياههشقن ياهزرم هر ار تردق ياههدودحم ،ًالامئاد ات دندیگنجيم و هدوب ریگرد هل یاسو هاب يدالیام 0075 لاس رد ادتبا کیتیلپوئ ه او .(Etotail & et.al., 2000: 51) دنیامن حیحات و رییغت پس هاهلاقم ،مالع ایا .(Atkinson & Dodds, 2000:1 ) داش وضو 7 لیر فلودور مان هب يدئوس يسایس مولع دنمشناد و هلاباف ،تایهقوم رایظن يیایفارغج لماوع ریثأت يترابع هب .تسا يیایفارغج ظاحل زا تاعزانم و اهروشر یب طباور .(Barden&Shelley,2000:5) داهديم لیکشت کیتیلپوئ عوضوم ار للملا یب طباور رب يناسنا و يهیبط وبانم ویزوت ،يیااضف يااهوگلا لاباقتم ریثأات و ،تسایس اب يیایفارغج ياضف طباور يدربرار ههلاقم ار کیتیلپوئ ، هوريب لئاس هاب کایتیلپوئ ًالالوبا .(Cohen,1994:17) دنريم فیرهت يسایس تالماهت و تاسسؤم ،هشیدنا اب اهراتااس و لاکشا ،کیژتارتاسا تایهقوم ،تایهمج ، یمزرس هلمج زا ،يیایفارغج ياهروتراف هنوگا هر تسا عوضوم یا يسررب لابند رثؤاام نارااگید رااب الیتااسا و تردااق بااسر يارااب نااانآ شالاات و اهروااشر یااب طااباور رااب هراایغ و يااهیبط وبااانم نورد فالتخم حوقاس رد ار ل الملا یاب متسیس و ناهج ،کیتیلپوئ یداینب ياهورین اذل .(Bellamy,2006:1)تسا طاباور مالع ار کایتیلپوئ ناواتيم يترابع هب .(Bray,1998:473) دیشخب دنهاوا لکش يللملا یب و ياهققنم ،يلم ,Hafezniya) دوامن دادملق رگیدکی اب اهنآ بیررت زا يشان ياه شنر و تسایس و تردق ،ایفارغج رتماراپ هس لباقتم

2005: 37). 3یکیتیلپوئژ نزو نزو ،يتراابع هاب .روشر کی يلم تردق رد رثؤم يفنم و تبثم لماوع و اهورین لقث زا تسا ترابع يکیتیلپوئ نزو ،رادرایگاو يااه يراامیب عویش ،يجراا ياهيهدب نوا يلماوع و اهورین يلم تردق لماوع يربج ومج يکیتیلپوئ يیاایفارغج ططانم و اه ناکم .(Frankel, 1996: 150) دوشيم لماش ار هریغ و يهیبط يایالب ،يداوسيب ،يراکیب ،رقف تاحت يیاایفارغج هاققنم اای نااکم کی شزرا .دنتسه يتوافتم ياه شزرا ياراد دوا تااخشم و تیهقوم هب هتسب و تاابث زا اذال ،ددرگ يم رییغت و لوحت رااد نامز رتسب رد ،نآ ينوماریپ طیارش و دوا يضایر و يبسن تیهقوم ریثأت و ااه ياگژیو ریثأات تاحت يیاایفارغج هاققنم اای نااکم کای يکیتلپوائ شزرا ینا مه .تسین رادروارب يرادیاپ ياملع ،يگنهرف ،يعامتجا ،يدااتقا ،يسایس ،يخیرات ،يناسنا ،يهیبط ياهيگژیو .دشاب يم زین نآ ينورد تااخشم .دانر يم کهنم ار يیایفارغج هققنم ای ناکم کی لئاسم و لهفلاب و هوقلاب ياهدادهتسا و اهتیلباق عومجم رد هریغ و زاین و هاققنم نآ ترداق نازایم راتهب کرد رد ار اام يیاایفارغج هاققنم اای ناکم کی ياهيگژیو و تیهقوم ههلاقم زا يهباات يیاایفارغج هاققنم و ناکم کی تردق هر تفگ ناوتيم يترابع هب .دناسر يم يرای نآ ياه شقن و اهدرررار نآ ياراب يیاایفارغج هاققنم و نااکم يکیتیلپوئ نزو ،يلر روط هب .تسا نآ تااخشم و تیهقوم يساسا لماع ود

1 Geopolitics 2 Rudolf Kjellen 3 Geopolitical Weight


يتراابع هاب و هتشاذگ رثا رت نزو مر ططانم و اه ناکم يور رب دناوتيم هر دروآيم راب هب ار تردق زا ياخشم نازیم يکیتیلپوائ نزو شیازافا يارب وپاکت و ششور لاح رد ًالامئاد ،يیایفارغج ططانم و اه ناکم یاربانب .دنر تردق لامعا .(Hafezniya, 1999: 5-8) دنیامنيم تباقر رگیدکی اب و هدوب رتشیب تردق بسر و يروآدراگ شور ،هاهلاقم دروم عوضوم عون و تیهام هب هجوت اب و تسا يلیلحت – يفیبوت ،طیقحت یا ماجنا شور ،سااسا یا رب .تسا ...و تنرتنیا ،اههمانلاف و تالجم ،بتر نوا يهبانم زا يبیررت و ياهناخباتر لکش هب تاعالطا رایز هیاضرف يباایزرا هب يفیر لیلحت و هیزجت هویش هب و طیقحت ياههتفای زا هدافتسا اب ات تسا ددبرد رضاح طیقحت :دزادرپب و ماسیروتوئ ، ي رانا کیتیلپوئ ،بآ کیتیلپوئ ریظن يیاهصااش ندوب اراد رطاا هب ارع لامش یشندرر ططانم رد يرتاشیب يکیتیلپوئ نزو زئاح و تسا رادروارب ارع ططانم ریاس هب تبسن ياهژیو هاگیاج زا يهاگرذگ تیهقوم .دشابيم ارع يسایس يایفارغج بواراا قیقحت هلأسم یسانش طیحم یایهت شقن ،ناهج رد اهدرر تسیز ناکم و يیایفارغج تیهقوم هر دهديم ناشن اهدرر لاح و هتشذگ خیرات لیلحت زا هار دوشيم هتفگ هنایمرواا رد يهفترم يیایفارغج ياضف هب ناتسدرر .تسا هتشاد نانآ تشونرس ییهت رد ياهدننر براغ لاماش و براغ زا يیااه شاخب وافترم هققنم یا .دهديم لیکشت ار اهدرر طوم و هاگتسیز يکی ولورا رظن راب هار درایگ يام راب رد ار زاقفق برغ زین و هیروس و ارع رش لامش و لامش ،هیررت رش بونج و رشم ،ناریا ،يدالیام 95 نراق زا .(Hafezniya, 2006: 9-10) داشاب يام فراشم دواا فارطا عافترا مر ياه یمزرس و اه تالف مدرام هاب ااهنت ،ناتاسدرر ه او .تاسا هداش فورهم ناتسدرر هب دشابيم درر مدرم تیرثرا تسیز ناکم هر ياهققنم نااشن يارب ه او یا .دنر يم هراشا مه درر مدرم يعامتجا و يسایس ياهراتااس هب هکلب درادن تلالد ناکم نآ راس هار يا هاققنم ،دور يام راار هاب ،تاسا هدش وقاو هیررت و هیروس ، ارع ،ناریا ياهروشر لااد رد هر ياهققنم نداد رد هداش هتااناش هوراگ کای ناونع هب اهدرر .Fieldhouse, 2002: 33) )دنمانيم درر ار ناشدوا ،شنانراس تیرثرا .دانهد يام تباسن ااهدام هاب ار ناشدوا اهدرر هزورما .دناهتشاد تنوکس یمزرس یا رد لاس رازه ود زا شیب لوط تماس هاب يزاررم يایاسآ زا دالیام زا لابق 450 لاس دودح رد هر دنوريم رامش هب يیاپورا و دنه هورگ کی اهدام ينکاس سراگاز هوار هتاشر رد هار تفريم رار هب يیاهنآ هب هراشا يارب رتشیب ،درر ه او .دندش ریزارس ناریا تالف بااسح هب هنایمرواا خیرات رد وماوج یرت يمیدق زا يکی اهدرر ،وقاو رد .((Usherwood,2005:55-54دندوب هدیزگ و ياگنهرف ،يداااتقا ظااحل هاب هار دنتاسه يمواق ااهدرر ،يدزیا روسفورپ داقتعا هب (Nisan, 2002: 33). دنیآيم و اداج نااشرواجم يمواق ياه هورگ زا ار اهنآ هر يروط دنتسه دوا هب طوبرم صاا يگدنز بادآ ياراد يعامتجا .(Izady,1992:73) دراديم هگن لقتسم راظن هانایمرواا ی اشندرر ططانم تهسو دروم رد ينوگانوگ طیالس و اه هاگدید اب يفلتخم نارظن بحاب و ناققحم ناتاسدرر تحااسم اهنآ افتا هب بیرق رثرا هر تسا یا دسريم رظن هب لمأت لباق هنیمز یا رد ها نآ يلو .دناهداد 124 ار ناتاسدرر يیایفارغج دودح ،نابز درر ناققحم بلاغ .دناهدرر ررذ وبرم رتمولیر 999/991 ات 999/994 یب ار 12 ،نارایا رد وابرم رتمولیر رازه 905 ،هیررت رد وبرم رتمولیر رازه 117 رادقم یا زا هر .دنناديم وبرم رتمولیر رازه


فرااهملا هرایاد رد .(Lazrif, 2001: 6) تاسا واقاو هیرواس رد وبرم رتمولیر رازه 15 و ارع رد وبرم رتمولیر رازه رتموالیر رازاه 905 هایررت ناتاسدرر :تاسا هدمآ ینا هنایمرواا یشندرر ططانم تهسو هب طوبرم ثحب رد مالسا رازاه 75 هیرواس ناتاسدرر و وابرم رتموالیر رازاه 10 ارع ناتسدرر ،وبرم رتمولیر رازه 175 ناریا ناتسدرر ،وبرم ,Bosworth, Donzel 1986:342 )تاسا وابرم رتموالیر رازاه 709 دوداح رد يزیا اهنآ عومجم هر .وبرم رتمولیر

Heinrichs&). قیقحت یاه هتفاي

ناتسدرک یکیتیلپوئژ یاه شزرا -1 راواجمه ططاانم هب تبسن يزاتمم تیهقوم زا ي رنا کیتیلپوئ و بآ کیتیلپوئ ظاحل هب هنایمرواا یشندرر هققنم نآ بآ وباانم ،ناتاسدرر یمزراس يیاایفارغج هیامراس یرت شزرااب و یرت گرزب هر تفگ ناوتيم .تسا رادروارب هاسیاقم رد نآ يابآ ياه هضوح و اه هناادور دادهت تهج زا مه و يوج تالوزن و شراب نازیم تهج زا مه دشابيم هلأاسم لاابق رد هاققنم ياهرواشر يراذاگ تاسایس رد ماهم لماع کی ینا مه بآ وبانم .هیاسمه ياه یمزرس اب لاماش تاهج رد هار ناتاسدرر يزاررم يناتاسهور تااعافترا .دوريم رامش هب يجراا و يلااد داهبا رد ناتسدرر 9915 اات 9995 دوداح رد ،دراد داداتما نارایا رد سرگاز هور هتشر ات هیررت رد ناو هاایرد زا يقرش بونج -يبرغ رد دیداش يایادز لاگنج و ااه هور يفارگوپوت صاا لکش رطاا هب .دننريم تفایرد يوج تالوزن لاس رد رتمیلیم ااجنآ رد ار يا هاناادور يااه متاسیس و دابایيم نایرج اه هرد تمس هب ناتسدرر رد يوج تالوزن رتشیب ،اهنآ هنماد یمأات یاشندرر ططاانم زا رااا رد يتح و تشد ییاپ ياه یمز رد ار يزرواشر ياهيدنمزاین هر دننريم هیذغت ,Kreyenbroek) داسر يام لااس رد راتمیلیم 994 هاب تردان هاب ناتسدرر ياهتشد رد يهقاو شراب نازیم .دننريم

ططاانم هایقب ،تاسا هداش واقاو ناابایب هیشاح رد هر هیروس و ارع ناتسدرر زا يیاه شخب زج هب .(1992:197-199 ،هاققنم ماهم هاناادور هاس تاسدالاب تمسق هر يروط هب .دنراد رایتاا رد ار يناوارف بآ وبانم هنایمرواا یشندرر .تسا هدش وقاو يیایفارغج هدودحم یا رد سرا و تارف ،هلجد ينهی راداقم زا هدیاشر کالف هبراس و دانلب ياه ناتسهور ندوب اراد ینا مه و نآ تیهقوم هب هجوت اب ناتسدرر یمزرس ایا ندش رتينغ ثعاب يوج تالوزن شراب نازیم ندوب الاب .تسا رادروارب راوج مه ططانم هب تبسن يناوارف شراب یریاش بآ وباانم و ااه هاناادور زا يرایاسب همشارس ،هر يروط .تسا هدیدرگ یریش بآ وبانم ظاحل هب یمزرس و باز ،دور هنیمیس ،دور هنیرز ، امریا لزق ،سرا ،تارف ،هلجد مهم ياهدور .تسا هدش وقاو ناتسدرر رد هنایمرواا ،رزاا ياایرد هب ناتسدرر بآ وبانم .دنریگيم همشارس ناتسدرر زا يلاف ياهدور زا رگید يرایسب رانر رد ناوریس ، اراع ،ناتاسنمرا ،نااجیابرذآ ،ناریا ،هیررت ياهروشر و دنوشيم ریزارس هایس يایرد و هیمورا هاایرد ،سراف جیلا ططاانم تفراگ راراق ، ایا راب هوالع .(Hafezniya, 2006: 12) دنراد يگتسباو ناتسدرر ياهبآ هب تیور و هیروس یمأات يیااه هناادور زا ار دوا یریش بآ ياهزاین مظعا تمسق هر ناتسدرر یمزرس نوماریپ رد يبآ مر و کشا فرطرب يارب زین يبسانم یزگیاج لاح یع رد و دوش يم اهنآ کاا دراو و هتفرگ همشارس ناتسدرر زا هر دننريم رد يا هداهلا وف تیمها بآ کیتیلپوئ ظاحل هب ناتسدرر هر هدش ثعاب يگمه ؛دنرادن رایتاا رد يگتسباو یا ندرر


يواج مار تالوزان تالع هاب هنایمرواا ياه یمز زا دبرد 97 دودح هر اج نآ زا ، ینا مه .دنر ادیپ هققنم حقس يااه یمزراس زا تسا يراج هنایمرواا يبرع ياهروشر ياه هناادور رد هر يبآ دبرد 17 دودح و دشابيم کشا یزااغآ لاحارم رد اه رواشر ایا هر نآ رطاا هب ،رگید يوس زا و (Etaat, 1996: 8-9) دریگيم همشارس يبرعریغ ،دانراد یریاش بآ وباانم هاب ،شیواا ههاسوت زا هلحرم یا رد يمربم زاین و دنراد رارق يزرواشر و يتهنب ههسوت .تفای دهاوا ءاقترا شیپ زا شیب بآ ظاحل هب ناتسدرر يکیتیلپوئ تلزنم ناتاسدرر کااا رد يددهتم يکیلوردیه ياه ه ورپ ، یشندرر ططانم رد بآرپ و ناوارف ياه هناادور دوجو ببس هب يااه هاناادور يور رب يبآ رب دیلوت و بآ وبانم يزاس هریاذ روظنم هب گرزب دس یدنا و .تسا هدمآ رد ارجا هب رد .دراد دواجو يکیرتکلاوردایه يتااسیسأت داحاو 7 و داس 2 ،هایررت ناتاسدرر رد .دناهدش یسأت ناتسدرر بآرپ رب زین ارع ناتسدرر رد .دراد دوجو بهکم رتم نویلیم 127 يلر شیاجنگ اب بآ يزاس هریاذ دس 9 ،ناریا ناتسدرر يور راب هداش هتاااس دس ود هر تسا هتفرگ تروب يزاس دس هلاید و کاور باز ،گرزب باز هناادور هس يور رد بآ يزااس هرایاذ حراط یرات گرزاب یانا ماه .داننريم یمأت ار دادغب رب ریغب باز و هلاید ياه هناادور اای يقراش بوانج يلوتانآ ه ورپ هب هر دشابيم هیررت ناتسدرر رد بآ دازام لرتنر و يبآ رب دیلوت ه ورپ ،هنایمرواا دراد مان 7نابر هر هعومجم یا يبآ دس یتسخن و دیدرگ عورش يدالیم9205 لاس رد ه ورپ یا .تسا فورهم 5پگ دور يام راماش هاب ناهج رد يتاسیسأت ياهحرط یرت گرزب زا يکی پگ ه ورپ .دیسر يرادرب هرهب هب 4205 لاس رد دوداح رد اهداس یا .دشابيم تارف و هلجد ياه هناادور يور رب يکیرتکلاوردیه و يرایبآ هدمع ه ورپ 9 لماش هر دوامن دانهاوا يرایبآ ار هیررت ناتسدرر ياه یمز زا راتکه نویلیم 7 ات 1/5 و درر دنهاوا دیلوت رب تاواگم 9912(Oshea,2004:47-51). زا شیاب ياراب بآ وباانم لرتنر يتایح و کیژتارتسا شزرا و تیمها هدنهد ناشن پگ ه ورپ - هراهب طاح هار ایا زا دنريم يدنمتردق و رادتقا ساسحا ًالادیدش ،هیررت تموکح .دشابيم ياهنایمرواا روشر کی دابرد 90 زا شیاب .دریگيم رظن رد دوا يارب ،دنریگيم تأشن يللملا یب ياهزرم زا هر ار يیاهبآ همه زا يرادرب کای ناونع هب ناتسدرر بآ ، یا رب هوالع .دریگيم همشارس يلوتانآ زا تارف و هلجد ياه هناادور يتسدالاب ياهبآ جیالا بآ مار و کاشا ياهرواشر هب حلب هلول طا طیرط زا دوريم راظتنا هر دیآيم رامش هب شزرااب يلام يالار هتاشر يقراش شاخب رد 9ناهیج هناادور زا لیام 9925 لوط هب ياهلول طا ینا ثادحا حرط .دوش هتاورف سراف هایذغت ندرا و هیرواس ریاسم زا ار ناتاسبرع هدج هققنم ،هلول طا یا .دش هئارا يدالیم 9005 لاس رد سوروت هور ایا هب ارع کاا طیرط زا زین يبرع هدحتم تاراما و نامع ریظن ،ناتسبرع هریزج هبش ياه شخب رگید .دومن دهاوا هاب نونراات ، اراع رد تابثيب ياهتلود ندمآ رار يور لیلد هب ریاا حرط .تشاد دنهاوا يسرتسد بآ لاقتنا حرط یانا .تاسا هداش دروآراب رالد درایلیم 57 دودح رد حرط یا ماجنا هنیزه ،لاح ره هب .تسا هدماین رد ارجا هلحرم ياجورا مرااها کای زا شیب دنمزاین هر تااس دهاوا مهارف ار بآ بهکم رتم درایلیم 0 دودح رد هنالاس ،يحرط زا هئطوت و هسیسد کی ناونع هب ار حلب هلول طا يداهنشیپ حرط هیروس .دشابيم 4ناهیس و ناهیج ياه هناادور بآ

1 Gap 2 Keban 3 Ceyhan 4 Ceyhan&Seyhan


يحرط ینا ،لر رد .دومن دادملق پگ ه ورپ ياهنایز و ررض زا يمومع راکفا فارحنا روظنم هب هیررت تلود بناج تااشاد دااهاوا لااابند هااب هااققنم رد بآ هدااننر تاافایرد ياهروااشر يوااس زا هاایررت يارااب ار يرتااشیب تاایامح(Oshea,1992:48-50). هانایمرواا یاشندرر ططانم رد هر يبآ رپ ياه هناادور زا يدادهت يماسا 5 هرامش لودج رد .تسا هدش ررذ ،دنراد نایرج

هنایمرواخ نیشندرک قطانم رد یراج گرزب یاه هناخدور :1هرامش لودج هناادور رتمولیر هب لوط هناادور رتمولیر هب لوط 7هلجد 290 5سرا 241

4تارف 520 9کاور باز 997 0تاروم 904 1ناوریس 999 7گرزب باز 914 2دوردیفس 997 59وتغج 947 0دور هنیرز 977

Source: Oshea, 2004:48

زا زاین ي رانا کایتیلپوئ تاهج زا هاققنم ایا ،کیتیلپوردیه ظاحل هب هنایمرواا یشندرر هققنم تیمها رب هوالع ریاااذ ،ناتاسدرر رد ي رانا وبنم یرت مهم .تسا رادروارب ناهج يتح و هنایمرواا هققنم حقس رد يبسانم هاگیاج سراگاز هوار هتشر يبونج شخب عافترا مر ياه هنماد رد و ارع ناتسدرر رد کوررر يتفن هزوح .دشابيم ماا تفن هکاشب نوایلیم رازاه05 نآ ریاااذ هار ارع لامش رد يتفن هزوح یا .تسا ناهج يتفن ياه هزوح یرتگرزب زا يکی تافن دیلوت دبرد 92 و دور يم رامش هب روشر یا رد هلیمور هزوح زا دهب يتفن مهم هزوح یمود ،تسا هدش دروآرب- يام صاااتاا دوا هب ،دیسريم زور رد هکشب نویلیم9 هب هر يدالیم 9005 لاس رد جیلا گنج زا لبق ات ار ارع ،نازرااگ ياتفن ياههزوح ،ناریا ناتسدرر رد هاشنامرر ياههزوح ، یقناا فارطا و لبوم لامش يتفن ياه هزوح .داد تایمها هار دنتاسه يا هدامع وباانم زا يگمه هیروس يقرش لامش يتفن هزوح و هیررت ناتسدرر رد ادنامار و کمرگ- هزواح ياناوارف رد ااهنت ناتسدرر يتفن وبانم تیمها .دناهدیشخب هنایمرواا زا هققن یا هب يرایسب يسایس -يدااتقا هاب ار ينادنا ود شزرا ،اهنآ هدزاب يناورف و کوررر تفن ياه هاا ییاپ رایسب ارختسا هنیزه هکلب ،تسین نآ ياه ،دانراد ينااهج تیمها هر هیررت ناتسدرر رد م و هآ ،مورر میظع ریااذ فشر ،تفن زا يادج .تسا هدیشخب نآ .(Lazrif, 2001: 10-11) دنا هداد رارق يناهج کیژتارتساوئ -کیمونوراوئ نونار رد ار ناتسدرر قارع ناتسدرک -2

،ناتاسدرر یمزراس رد تاقیقح رد شاخب ایا ااما دواش يام دای يبونج ناتسدرر ناونع اب ارع ناتسدرر زا بلغا ناتاسدرر اای هایررت ناتاسدرر هاب ها نآ یب تسا يدنویپ هقلح وقاو رد و دراد يزررم و ينایم شیب و مر يتیهقوم ایا .تسا زرم مه زین هیروس یشندرر ًالاتدمع يحاون اب و تسا فورهم يرواا ناتسدرر ای ناریا ناتسدرر و يلامش

1 Aras 2 Tigris 3 Little Zab 4 Euphrates 5 Sirvan 6 Murat 7 Sefidrud 8 Greater Zab 9 Zarrinerud 10 Jaghtu


- ناتاسهور يوس هب ناریا ناتسدرر رد وقاو سرگاز هلسلس زا هر يناتسهور و ينغ تسا ينیمزرس ناتسدرر زا شخب ياشیجلا واس هار راس رب 7دروگله هور هتشر رد5تسر رااح،هققنم یا هلق یرتدنلب .تسا هدش هدیشر هیررت ياه و عاافترا مار يه وار هتاشر .دراد عافترا ایرد حقس زا رتم 2729 و تسا فرشم ناریا زرم کیدزن رد وقاو 9نوتلیماه Kendal) دهديم لیکشت ارع رد ار برع و درر ياه یمزرس یب يهیبط زرم 4 یرمح لبج مان هب تارد زا يراع

& et.al, 1999: 174). يااه تاشد و تاسا براغ بونج و بونج تمس هب ناتسدرر زا تمسق یا ياه هور بیش و تاسا ياهنارتیدم ،ناتسدرر ياهتشد میلقا .دناهدش وقاو نآ تسد ییاپ رد 2روز هراش و 0ریرح ،1لیبرا زیخلباح کاور باز ،گرزب باز ،هلجد ياهدور و دنریگف رب و درس اهناتسهور اما تسا دایز هبسنلاب اهنآ رد ناراب شراب و .(Ezzati, 2001: 330-331) دانتررح رد يلفاس یراهنلا یاب یشن برع ططانم تمس هب و هتشذگ نآ زا ناوریس و ناتاسدرر رد داگ و نامیاس ،دالوف ،درگوگ ،الط ،تسیروب ،موینیمولآ ، م ،مورر ، هآ گنس ،تفن ریظن يهیبط وبانم ایا توراث هدامع وابنم يلو .تسا هدماین لمع هب يرادرب هرهب يبوا هب اهنآ زا زورما هب ات هر .دوش يم تفای ارع اات یاشندرر ططاانم رد وقاو يتفن ياه هزوح هر يروط .(Molla Omar Issa, 2000: 32) تسا تفن نامگيب ،هققنم ططاانم رد زاین اراع زاگ هدش هتاانش وبانم زا يمین زا شیب و دنريم دیلوت ار ارع تفن دیلوت لر دبرد 91 دودح کوهد و هینامیلس ،لیبرا ،کوررر ناتسا راها ارع ياه ناتسا عومجم زا .(Ahmadi, 2004: 71) دراد رارق یشندرر راراق وف ناتسا راها زا راا یشندرر ططانم زا يیاه شخب لاح یا اب .دنا وقاو ناتسدرر کاا رد لامر و مامت هب يااه شاخب هلاید ناتسا ،تسا رامز و راجنس ،ناخیش ،هررآ یشندرر ياه شخب لماش اونین ناتسا لاثم يارب .دناهتفرگ داشاب يام هرداب یشندرر شخب لماش هر طساو ناتسا و دوشيم لماش ار وق هرق و نادیم و يلدنم ، یقناا یشندرر(Kendal & et.al, 1999: 175). ااب کواهد ناتاسا زا ارع ناتسدرر :تسا هدمآ ینا هقبار یا رد ارع ناتسدرر يساسا نوناق لوا دنب زا 7 هدام رد ،ناخیاش ،يرارآ يااه ناتاسرهش ه ارامه هاب لیبرا و هینایملس ،کوررر ياه ناتسا و 7005 لاس زا لبق يرادا ياهزرم و یقنااا ياهناتسرهش زین و ،اونین ناتسا زا کلر يکسآ و هقیشاب ،رامز يحاون و شوق هرق ،فیلکت ، رفهلت ، راگنش .تاسا هدش لیکشت 7005 لاس يرادا ياهزرم اب طساو ناتسا زا ناسج هیحان و هردب ناتسرهش و هلاید ناتسا زا يلدنم نونااق 945 هداام سااسا راب ناتسدرر لاردف هققنم يرادا ياهزرم ییهت» :هر تسا هدمآ ینا زین 7 هدام مود دنب رد راگید لالم ریااس و درر تلم زا ارع ناتسدرر تلم هر تسا هدمآ نوناق یمه زا 0 هدامرد «دوب دهاوا میاد يساسا .(Ooni, 2007: 8 ) تاسا هدش لیکشت ،دنتسه ناتسدرر هققنم راس هر برع و ينمرا ،يروشآ ،ينادلر ، مررت ریظن میاسقت اه ناتسا یب رد ریز بیترت هب هر ،تسا وبرم رتمولیر 99942 دودح ارع ناتسدرر تحاسم ،دروآرب کی ربانب :تسا هدش

1 Hasar-Rost 2 Hilgurd 3 Hamilton 4 Jabal-Hamrin 5 Arbil 6 Harir 7 Share-Zoor


Source: www.institutkurde.org قارع نیشندرک قطانم تعسو و تیعقوم هشقن :1 لکش

ناتاسا ،وابرم رتمولیر 90055 هینایملس ناتسا ،وبرم رتمولیر 05915 لیبرا ناتسا ،وبرم رتمولیر 94105 کوررر ناتسا 107 طاساو ناتاسا و وابرم رتموالیر 9911 هلاید ناتسا ،وبرم رتمولیر 4120 کوهد ناتسا ،وبرم رتمولیر 99955 اونین وبرم رتمولیر 70929 ينهی کوهد و هیناملس ،لیبرا ياه ناتسا هدودحم اهنت ،وبرم رتمولیر 99942 یا زا .وبرمرتمولیر-يم بوسحم راتخم دوا ورملق وزج زین 1205 لاس ات رادقم یا هر دراد رارق ناتسدرر ياهققنم تموکح ورملق رد 17 اات 97 دودح هر يلاحرد .تسا ارع روشر تحاسم لر زا دبرد 25 دودح ارع ناتسدرر يبیرقت تحاسم .دش ناتاسدرر لار تیهمج و تحاسم هب طوبرم ياهدبرد یب فالتاا .دنهديم لیکشت اهدرر ار ارع تیهمج دبرد .تاسا تاراف يابرغ بونج يحاون هژیو هب ارع يبرع ياه یمزرس رد نوکسم ریغ ياهنابایب دوجو زا يشان ، ارع 7/77 اراع يابرع ططاانمرد يلو ،وبرم رتمولیر رد رفن 4/09 ناتسدرر رد تیهمج مرارت 1205 يرامش رس ساسارب .(Kendal & et.al, 1999: 178)دشابيم وبرم رتمولیر ره رد رفن

روشک نيارد قارع ناتسدرک کيژتارتسا هاگياج - 3 ،يیاایفارغج تایهقوم باسحرب ينااهج و يا هاققنم ،يلااد هناگ هس داهبا رد ناهج رد فلتخم يیایفارغج ياهاضف يتوااافتم يکیژتارتااسا هاااگیاج زا اااهنآ يااگنهرف ياااهيااگژیو یاانیمه و يکیتیلپواائ و يکیمواانوراوئ تیهااضو دااب زین روشر کی لااد رد رما یا ،دننريم يزاب اه تسایس لامعا رد يتوافتم شقن ساسا یا رب و .دنرادروارب تاشاد ااب يحاوان ز ا ياضهب .دنوشيم هدهاشم يکیژتارتسا شزرا ظاحل هب ينوگانوگ يحاون ،اهروشرهمه رد .تسا- مراها تاشاد رایتاا رد زین و يحاون نآ نانراس یب رد يلم تیوه ساسحا ندوب الاب ،روشر دااتقا رد يرثؤم شقن .دنرادروارب روشر کی نورد رد يرترب يکیژتارتسا هاگیاج زا ،يزررم تموکح رب راشف ياه هاب ار يزااتمم تایهقوم ،رواشر ایا تیهمج دبرد 77 و ارع تحاسم زا دبرد 25 ندوب اراد اب ارع ناتسدرر راایتاا رد ، یاشندرر ططانم رد ارع ي رنا ریااذ زا دبرد 91 دودح تفرگ رارق .دراد رایتاا رد يکیژتارتسا ظاحل ططاانم هایقب هب تبسن بسانم يمیلقا تیهضو تشاد زین و ارع رد يراج ياهدور رثرا تسد الاب ياه شخب تشاد


و يزاررم ططاانم يیاوه و ينیمز يطابترا ياههار روبع ینیمه و نآ رد تیهمج مرارت ندوب الاب نآ وبت هب و روشر نزو تافر الااب ثاعاب ياگمه ...و يیااپورا ياهرواشر ریااس و هایررت اب طابترا روظنم هب ناتسدرر زا ارع يبونج .تسا هدش روشر یا رد ارع ناتسدرر يکیتلپوئ 1کیتلپوردیه ظاحل هب قارع ناتسدرک رترب تیعقوم -3-1 هاب تباسن يرتدعااسم يامیلقا و يواج طیاراش زا يرادروارب تلع هب روشر یا لامش رد ارع یشندرر ططانم تیهاضو نداش رات يانغ ثعاب رما یمه و تسا دنم هرهب يرتشیب يوج ياه شزیر زا ارع يزررم و يبونج ططانم هکباش تیهاضو هب يهاگن اب .تسا هدش ارع ططانم ریاس اب سایق رد ارع زا شخب یا ينیمزریز و يراج ياهبآ ياط ار يبونج ا يلامش يریسم روشر یا رد يراج ياههناادور رتشیب هر میبایيم رد ، ارع يحقس ياه بآ يدنب داناره .دنراد دادتما ارع يبونج و ينایم یشن برع ططانم تمس هب يلامش یشندرر ططانم زا يترابع هب .دننريم هار اجنآ زا يلو دراد رارق هیررت يقرش بونج ياه شخب رد تارف و هلجد مهم ياه هناادور هدمع ياه همشارس هر و (Abdi & Mokhtari, 2005: 213) دوشيم یمات هیررت تاعافترا زا هلجد هنالاس نایرج دبرد 44 اهنت عومجم رد و يناایم ططاانم هب تبسن ارع ناتسدرر هقبار یا رد .ددرگيم یمأت ارع لامش و ناریا يبرغ تاعافترا زا نآ هیقب ریغاب باز ،ریبر باز ،هلجد مهم و يمئاد هناادور راها هزورما .دراد رارق يتسدارف تیهضو رد یرهنلا یب يبونج و اراع ناتاسدرر زا روابع ااب يلو ،دریگيم همشارس ارع زا راا زا ناشبآ هدمع تمسق هر دنا ره ،ناوریس و .(7 لکش) تسا هدوزفا نآ يکیتلپوردیه تیمها رب نآ يزرواشر ياه یمز ندومن باریس یژرنا رياخذ ظاحل هب قارع ناتسدرک رترب تیعقوم -3-2 کایمونوراوئ هابرع رد ار يامهم رایسب هاگیاج زاگ و تفن ي رنا میظع ریااذ ندوب اراد ظاحل هب هنایمرواا هققنم دابرد 40 و دانراد راراق هاققنم ایارد اایند تفن هدننر دیلوت لوا روشر راها .تسا هداد صااتاا دوا هب يناهج ياتفن ياهنادیم یرت گرزب نآ رب هوالع .(Rabiei, 2005: 167) دراد رارق هنایمرواارد ناهج تفن هدش تیبثت ریااذ رد دابرد 2/17 زا تافن ينا اهج دایلوت رد سراف جیلا هققنم مهس دوشيم ينیب شیپ و دراد رارق هققنم یا رد ایند کیژتارتاسا و زیاتفن هققنم رد ارع روشر .(Behjat, 2008: 170) دسرب 9797 لاس ات دبرد 0/94 هب 0005 لاس ریاااذ .تسا هدش وقاو ،هتفرگ مان ایند ي رنا کیژتارتسا يضیب نونار کیتیلپوئ دیدج ياههیرظن رد هر سراف جیلا ریاااذ هدانراد یامود هاب ار رواشر ایا تسا هدش وقاو روشر یا يبونج و يلامش ططانم رد هر ارع تفن گرزب رد نااهج زااگ ریاااذ دابرد 7/7 و ناهج يتفن ریااذ دبرد 95 دودح رضاح لاح رد .تسا هدرر لدبم ایند ي رنا ططاانم رد واقاو ياتفن يااه هزواح يداع طیارش رد ،رادقم یا زا .(Seyfzadeh, 1999: 144) دراد رارق ارع روشر وباانم زا يامین زا شیاب یانا ماه .دانهد يام صااتاا دوا هب ار ارع تفن دیلوت لر دبرد 91 دودح یشندرر هار تافگ ناوات يام رگید يترابع هب .(Ahmadi, 2004: 71) دراد رارق یشندرر ططانم رد زین ارع زاگ هدش هتاانش ناتاسدرر هار ااجنآ زا و تاسا هداش وقاو ناتسدرر رد ارع روشر زاگ و تفن ریااذ زا دبرد 91 دودح رد يزیا زا يامین تاشاد راایتاا رد ،(Ezzati, 2001: 331) دوشيم لماش ار روشر یا تحاسم زا دبرد 25 دودح رد ارع

1 Hydropolitics


هاب اراع ططاانم ریااس هاب تباسن ار هاققنم یا رترب هاگیاج روشر لر مجنپ کی زا رتمر يتحاسم رد ي رنا ریااذ ریاااذ لار دابرد 1 دوداحرد تهاسو وبرم رتمولیر 99942 اب ارع ناتسدرر ،رگید ينایب هب .دهديم ناشن حوضو براغ بونج رد وقاو 5تقرش رد ناهج درگوگ ریااذ یرتگرزب ،زاگ و تفن رب هوالع .دریگيم رب رد ار ناهج يتفن درگواگ .دواب هدش دروآرب ت نویلیم 151 نآ ریااذ نازیم ،يدالیم 7705 لاس رد .دراد رارق ارع ناتسدرر رد 7لیبرا ایا زا ات نوایلیم 4/5 ،0705 لااس رد .دیآيم رامش هب يهیبط زاگ و ماا تفن هیفات و شیالاپ يعرف هدروآرف کی راراق هدافتسا دروم يزرواشر ياه یمز شرتفآ و يیایمیش ياهدور دیلوت رد درگوگ .دوب هدش ارختسا يندهم هدام Oshea ,2004:46-48) .)ديآيم رامش هب يمس ياهزاگ يارب و توراب هدنهدلیکشت يلبا رانع ، ینامه و دریگيم

Source: www.kurd.us قارع ناتسدرک یکیتیلپوردیه تیعقوم هشقن :2 لکش

قارع ناتسدرک یهاگرذگ تیعقوم -3-3 يتنقلس هداج يشنماخه هرود رد .تسا هدش وقاو يراجت و يطابترا مهم ياههار ریسم رد ناتسدرر ،يخیرات ظاحل هب هدااج ریاسم رد ناتاسدرر اهداهب .تاشاد داداتما ناتسدرر کاا رد و لیبرا ریسم زا یدراس هب شوش زا ،شویراد

1 Sharqat 2 Arbil


نراق رد يیاایرد ياهریسم ندش هدوشگ نامز ات ،برغ هب رش زا يلبا يطابترا ياههار يمامت و تفرگ رارق مشیربا هاب ایناتیرب يروتارپما يسرتسد ينیمز هار ریسم رد ناتسدرر ،زین ریاا ياههدس رد .درريم روبع نآ زا يدالیم مهدزناپ هر يیاوه و ينیمز يطابترا ياههار مامت زین هزورما .((Kreyenbroek & Sperl, 1992: 265 تشاد رارق دنه هراق هبش تاردااب هانیمز رد ینا مه .درذگ يم نآ یشندرر ططانم زا ،دنريم لاتم اپورا هب نآ طیرط زا و هیررت هب ار ارع-هلول مظعا تمسق ،هنارتیدم يایرد و هایس يایرد رد يیاپورا فرام ياهرازاب تمس هب روشر لامش ياه شخب تفن يزرام يااه هاگرذاگ زا زااین دروام و ياساسا ياهالار تادراو اب هقبار رد .دنريم روبع ناتسدرر زا تفن لاقتنا ياه ططاانم تایمها ناوات يام هبالا روط هب یاربانب .دنراد هدهع رب ار يلیدب يب شقن ارع یشندرر ططانم ،زین هیررت :درر ررذ ریز دراوم رد نآ يربهم تیهقوم ظاحل هب روشر یا يارب ار ارع یشندرر اپورا اب طیرط نآ زا و هیررت اب يیاوه و ينیمز طابترا -5 هنارتیدم يایرد و هایس يایرد رد يیاپورا فرام ياهرازاب هب تفن تارداب -7 .(Ghorbani Nejad, 2007: 132) روشر یا طیرط زا يرورض ياهالار تادراو و هیررت اب يراجت طباور -9 مسيروتوئژ ظاحل هب قارع ناتسدرک رترب تیعقوم -3-4

ياحور يااه شنات زا يایادز يگتاسا ،تحارتاسا ،حیرفت ،شدرگ هب اهناسنا زاین رب ينتبم هر تسا يتیلاهف مسیروت یمأت رب هوالع مسیروت و يرگشدرگ .تسا ههسوت و شرتسگ هب ور تعرس هب و هتفرگ لکش يرهش و نردم يگدنز ور تداش هاب ور ایا زا .تسا يتینما و يسایس ،يگنهرف ،يعامتجا ،يدااتقا دیفم ياهدرررار ياراد روبزم ياهزاین .تاسا هداد راراق عاهاشلاتحت ار يناهج و يلم ياهدااتقا و للملا یب طباور ،اهروشر تشونرس و هدوب شرتسگ هب يااه تایلباق و ااه لیاسناتپ يروآراف رب يهس ،تیلاهف یا اب دوا يلم ياهراتااس يزاس بسانتم اب اهروشر هزورما ماسیروت بذاج دیدج ياهيزاس تیفرظ هب تسد يیوس زا و هتشاد يناهج و ياهققنم دهب رد هژیوب مسیروت بذج وفاانم هاکلب دنزادرپب نایناهج هب دوا يلم تیوه و خیرات ،تلم ، یمزرس ،روشر ،گنهرف يفرهم هب اهنت هن ات دننزيم- تالود .دانهد شیازفا يعامتجا تابسانم ههسوت طیرط زا ار يللملا یب مهافت و هدومن دوا بیان ار يبوا يئااتقا ،يتااناشناتساب و يخیراات يااههنیمز رد يتسیروت زاس هبذاج ياه تیفرظ زا هر دوب دنهاوا طفوم هنیمز یا رد يیاه و يهاافر و يهااگ تحارتاسا ،يمرگرس و يحیرفت ،يترایز و ينید ،يتاانش مدرم و يگنهرف ،مسیروتورا و ينیمزرس نادرگنااهج بذاج و ماسیروت ههسوت تیروحم رب ار دوا يلم تسایس هکنیا نآ زا رتمهم و دنشاب رادروارب نآ ریغ .(Hafezniya, 2005: 103-104) دنیامن شزادرپ و هداد لکش يجراا مدرام و يخیراات ،يیاایفارغج يااه هانیمز رد ياناوارف و عونتم يتسیروت لهفلاب ياهتیلباق تشاد اب ارع ناتسدرر حقاس رد ياهژیو زایتما زا يهافر و يهاگ تحارتسا ،يحیرفت و يمرگرس هنیمز رد هوقلاب ياهتیفرظ رانر رد يتاانش يااه هاناادور ، اراع ططاانم ریااس تباسن هب لدتهم و بسانم ياوه و بآ تشاد .تسا رادروارب ياهققنم و يلم و يناتاساب رااثآ ،يبهذام و يانید کاسانم و ااهرواب رد رثکت و عونت ،ههماج يتنس تفاب ،ریذپلد يهیبط رظانم ،بآرپ نادرگنااهج و نارگاشدرگ بذاج رد هققنم یا ياهيیاناوت زا تیاکح يگمه يسرتسد تلوهس رانر رد ...و يخیرات مااا تفن تارداب رب ينتبم يلواحم کت رامیب دااتقا کی زا ار لاردف هققنم یا دااتقا دناوتيم هدنیآ رد هر .دراد .دنزادرپب زرا دیلوت هب شخب یا رد کدنا يراذگ هیامرس اب و دناهرب


یریگ هجیتن-هیحان ،يلحم فلتخم داهبا رد يیاضف -يسایس دحاو ره يکیتیلپوئ و يیایفارغج ياهتیدودحم و اهتیزم تاانش و فاداها هاب يبایتاسد روظنم هب طبریذ یلوئسم و نارارردنا تسد يوس زا يناهج و ياهققنمارف ،ياهققنم ،يلم ،يا ااب يکیژتارتاسا و يکیتراات طباور میظنت رد دوا فهض و توق طاقن تاانش زین و تدم دنلب و تدم هاتور ارغا فاداها رات ویراس و راتهب یمأات ياراب ار هانیمز و .تسا بجاو و يرورض يرما تسدرود ياهروشر و ناگیاسمه .دنريم مهارف للملا یب هنحب رد ابقر ندیشر شلاا هب و يجراا و يلااد تسایس هداعاق ایا زا اراع رواشر بواراا رد ياهیحان حقس رد يیاضف -يسایس دحاو کی ناونع هب زین ارع ناتسدرر دادملق ارع زررمتم ریغ يسایس يایفارغج راتااس رد لاردف تلایا کی ناونع هب نونرا مه هققنم یا .تسین ينثتسم ااب طاباور میاظنت و هد رتاسگ يحقاس رد ار دواا يالااد رواما هرادا هزاجا ، ارع يساسا نوناق ساسا رب و دوشيم رد يیاضف -يسایس دحاو اهنت هققنم یا .تسا هدروآ تسد هب دودحم يحقس رد ار يجراا ياهروشر و ناگیاسمه ایا لاماش رد 5 ناتاسدرر يا هاققنم تاموکح مسا هب ار يلحم تموکح کی تسا هتسناوت هر دوريم رامش هب ارع .دنر یسأت روشر ياراب ار مزال يااهرازبا تاسا رادرواارب نآ زا اراع ياایفارغج بواراا رد هققنم یا هر يکیتیلپوئ ياهتیزم ریااذ تشاد رب رد .تسا هدومن مهارف هققنم نآ مدرم ياههتساوا و فادها هب لین تهج نآ يسایس هبرع نارگیزاب تاشاد ،نآ هاب طوابرم کیتیلپوردایه لئااسم و نآ رد يرااج يااه هاناادور و بآ وبانم ،زاگ و تفن ي رنا ناوارف و ،يیااپورا ياهرواشر و هایررت ااب طاابترا تاهج اراع يبونج و يزررم ططانم يارب يهاگرذگ و يربهم تیهقوم .تسا هدش ارع لامش یشندرر ططانم يکیتیلپوئ نزو تفر الاب ثعاب يگمه مسیروتوئ ظاحل هب رترب تیهقوم عبانم

Abdi, A., & Mokhtari, H., 2006, A Look to Opportunities and Threats of Irans Hydropolitics, Second Congress of Geopolitics Association of Iran, Tehran.

Ahmadi, K., 2005, Iraq after Elapse of Bagdad, Foreign affairs Ministry Press, Tehran. Amin, A., & Bigdeli, M.,2001, Kurd and Kurdistan,Magazine of Jahane Andishe,Vol.6,No.4, pp.67-

74.Tehran. Atkinson,D., & Dodds, K., 2000, Geopolitical Traditions, Routledge, London & Newyork. Avni, A., 2007, The Version of Written Constitution of Iraqi Kurdistan, Arbil, Iraq,

http://www.krg.net Barden, K., & Shelley, F., 2000, Engaging Geopolitics, Pearson Education Limited, England. Behjat, J., 1999, Oil Security in New Millenary: Geostrategy Versus Geoeconomy. Paydar, Tehran. Bray,M., 1998, Regional Examination Councils and Geopolitics change, Commonality, Diversity and

Lessons from Expeience, International Educational Development, vol8,no6. Bellamy, F., 2006, The New Geopolitics of Empire,Monthly Review, January. Bosworth, C.,& Van Donzel,W., & Heinrichs,p.,1986,.New Edition of the Encyclopedia of Islam,

E.J.Brill, Leiden. Cohen, S., 1994, Geopolitics in the New World Era, The paper in book: Reordering the world. Edited

by: George Demko, west view press, U.S.A. Edmounds, C., 2003, Kurds,Turks,Arabs, Translated by Ebrahim Yonesi, Roozbehan, Tehran Etahat, J., 1995, Geopolitcal Traits of Middle East, Centre of Strategic Stydies of Middle East, Tehran. Europa Publications, 1996, The Middle East and North Africa, Europa Publications, London

1 Kurdistan Regional Government(KRG)


Ezati, E., 2001, Geopolitics in 21 Century, Samt, Tehran. Ezati, E., 2002, The Analysis of Iran and Iraq Geopolitics, Foreign affairs Ministry Press, Tehran Fieldhouse, D., 2002, Kurds, Arabs, and Britons: The Memoir of Wallace Lyon in Iraq, I.B. Tauris,

London. Frankle, J.,1997, International Relations in The Diverse World, Translated by Abdorahman Alam,

Foreign affairs Ministry Press, Tehran. Ghorbaninejad, R.,2008, Comparative study of Self-Governing model in Iraqi Kurdistan with

Autonomy and Federalism models, Masters of Philosophy Thesis in Political Geography, Department of Geography, Tarbiat Modares University, Supervisor: Mohammad Reza Hafeznia, Tehran.

Hafeznia,M.R.,2006, Principles and Concepts of Geopolitics, Papoli, Mashhad. Hafeznia,M.R.,2000, Panjab Geopolitics Situation in Pakistan, Alhoda, Tehran. Hafeznia,M.R.,2007, Influence of Kurds Self-Governing in North of Iraq Upon Neighbor Countries,

Geography Research Quarterly, No.83, pp.1-31. Izady, M.,1992, The Kurds: A Concise Handbook ,Taylor & Francis, London. Kandal,M., & et al, 2000, Kurds, Translated by Ebrahim Yonesi, Roozbahan, Tehran. Kreyenbroek, P,. & Stefan, S., 1992, The Kurds. A Contemporary Overview, Routledge/SOAS,

London. Larzief, M.C.,2002, Kurdistan and Kurd and The Causes of Crisis, Translated by Behzad Khoshhali,

Midia, Sanandaj. Maria, T.O’Shea.2004. TRAPPED BETWEEN THE MAP AND REALITY: Geography and

Perceptions of Kurdistan, Routledge, London. Mohamadi,H.R.,1997, The Role of Kurds in Political Geography of Middle East Region, Geography

Roshd Journal, No.17, pp.27-39, Tehran. Mola Omar Hisa,S., 2001, Superpowers Creating of Crisis in Iraqi Kurdistan, Tavakoli, Tehran. Nami, M.H.,&Mohammadpour,A., 2008, Geography of Iraq emphatically Geopolitical Issues,

Geographical Organization, Tehran. Nikitin, V.,1987, The Kurd and Kurdistan, Translated by Mohammad Gazi, Niloofar, Tehran. Nisan, M., 2002, Minorities in the Middle East: A History of Struggle and Self-Expression, Jefferson:

McFarland & Company, Inc, New York. O’Shea, M., 1992, Kurdistan: Political & Economic Potential , Geopolitics Research Centre, SOAS,

London. Otuathail, G.,&Dalby,S.,& Routledge,P., 2001, The Geopolitics Thoughts in Twentieth Century,

Foreign affairs Ministry Press, Tehran. Rabihi, H., 2006, Oil of Iraq: Contest of Powers and The future of Persian Gulf, Second Congress of

Geopolitics Association of Iran, Tehran. Seif zade, H.,2000, Iraq: Stractures and Process of Political Tendencies The Center of Documents

Islamic Revolution, Tehran. Usherwood, R, 2005, WORLD WAR I AND THE PRINCIPLE OF NATIONAL SELF-

DETERMINATION: A CLOSER LOOK AT KURDISTAN, A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of Requirements for the Degree of Master of Arts. Georgia State University.

Zaki, M., 1998, Historical Research about Kurd and Kurdistan, Translated by Habibilla Tabani, Idin, Tehran.

www.institutekurde.org www.kurd.us www.cia.gov/Iraq.Country Analysis Briefs/Iraq(2008)