“ขนตอนการปฏบตกรรมฐาน”

พระครเกษมธรรมทต  (สรศกด  เขมรส)

                                               

          นมตถ  รตนตตยสสะ   ขอถวายความนอบนอมแดพระรตนตรย    ขอความผาสกความเจรญในธรรม จงมแกญาตสมมาปฏบตธรรมทงหลาย 

          ตอไปนจะไดปรารภธรรมะตามหลกคำาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเกยวกบการเจรญวปสสนากรรมฐาน    ขนตอนการปฏบต อนดบแรกกเจรญสตระลกในสวนของบญญตอารมณกอนได   ในชวงทสตเพงระลกรในบญญตอารมณนกยงไมไดเปนวปสสนา  ยงไมเขาถงปญญาทรจรงเพราะวาวปสสนานนกคอปญญาทรแจงเหนจรง   ขณะทเรมแรกเพงดรบญญต บญญตนนเปนสมมตโดยสภาวะยงไมใชของจรง   ทเพงบญญตกเพอจะใหเกดสมาธ  คอใหเกดจตตงมนไมซดสายไปในเรองราวตาง ๆ หรอวาเพอสงบระงบกเลสนวรณตาง ๆ ใหระงบลง   แลวจงจะเชอมโยงระลกใหลกซงลงไปถงปรมตถธรรม   แตถาหากวาบคคลใดมความเขาใจตอปรมตถธรรมกไมตองไปเรมตนจากบญญตอารมณกได  เจรญสตตรงตอปรมตถเลย   ถาหากวายงไมเขาใจในเรองของปรมตถธรรมหรอวาจตยงไมคนเคยกบการเจรญภาวนา  กมความจำาเปนตองเพงบญญตอารมณไปกอน   รวมความวาบญญตกดปรมตถกดกเปนกรรมฐานดวยกน  ทวาเปนกรรมฐานกหมายถงเปนทตงของสตเปนทตงของจต  แตวามผลตางกนเทานน  บญญตเปนทตงของสตของจตใหเกดความสงบเกดสมาธ ตงมน จตตงมน    สวนปรมตถใหเกดปญญาให

เกดความรแจงเปนกรรมฐานใหเกดความรแจง    ฉะนน ขนตอนถายงระลกในสวนปรมตถธรรมไมออกกใหเพงรบญญตไปกอน   แลวจงนอมระลก ลกซงลงไปถงปรมตถธรรม

 

          ตานการระลกถงปรมตถธรรมนนกยงมความละเอยดลกซงแตกตางกนอก   บางทานอาจจะระลกปรมตถธรรมไดแตวายงเจาะจงปรมตถธรรมอย   เรยกวาเจาะจงเฉพาะท ยงไมไดทวไป ยงรปรมตถธรมเฉพาะทอย หรอวากลม สวนเดยว หรอวาสองอยางสามอยาง  ยงไมทวไปทงหมด  กทำาในระดบนไปกอน  ระลกรปรมตถโดยเจาะจง    เมอยงขนไปกใหลกซงลงไปอก  คอการรปรมตถโดยทวไปกวางขวางขน  คอไมเจาะจงเฉพาะท  ดร ระลกรในปรมตถธรรมตางๆ ทปรากฏทกสวน  ไมวาจะเปนปรมตถในสวนรปตางๆ ปรมตถในสวนนามตางๆ  กร ทวไป    ในระดบทรปรมตถทวไปนกเรยกวามสตปญญารบรปรมตถตางๆ ไดด   เหนรปตางๆ นามตางๆ   แตวากยงวางสตสมปชญญะไมเปนกลาง  ยงจองจบ ยงตดตาม ยงคนหา ยงเพงเลง  ยงยดอย ยดอารมณ   ฉะนนเมอถงระดบลกซงลงไปแลวกจะตองรปรมตถทวไป  จะตองมการปรบผอนดวย  เปนปรกตถงขนทไมบงคบอะไรเลย  ไปถงขนไมมการบงคบแมเพยงเลกนอย   เขาถงความหยด  หยดการแลนไป   กจะเขาถงการสลายบญญตอารมณไดมากไดหมดจดขน   เรยกวาบญญตอารมณนอยลง นอยลง   รปรมตถบรสทธขน คอมแตสวนของปรมตถ  ผลกจะเกดขน  ปญญาทรเหนสภาวธรรมตามความเปนจรงกเกดขน   กจะเปนไปเพอเขาสวมตต ความหลดพนไดในทสด   นคอขนตอนระดบของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

 

          ทนยอนมาทำาความเขาใจในเบองตนทบอกวา  เมอยงไมสามารถระลกรใหตรงตอปรมตถ กเพงบญญตไปกอน   เพราะวางายตอการจะฟง ในการทจะปฏบตตาม   เพราะเรองบญญตเรอง สมมตนนเปนเรองทสตวโลกทงหลายคนเคยดอยแลว   สตวโลกทงหลายตดอยใชอยกบบญญตกบสมมตอยแลว  จะใหไปรปรมตถยงเปนเรองทแปลกอย  ไมสามารถทำาความเขาใจได   ถาไมเขาใจปฏบตไมถกกจะเปลาประโยชนไป   เพราะฉะนนกตองเกอกลตอผทยงไมสามารถรปรมตถไดใหไดทำากรรมฐานได  กคอตองสอนการเพงบญญตอารมณ ซงเปนไปใหเกดสมาธ   บคคลททำาจตใหเขาถงสมาธได  กจะไดรบความสขสงบความเยนอกเยนใจ  ทำาใหเกดกำาลงใจ  เกดเหนคณคาของธรรมะของพระพทธศาสนา  ทำาใหมศรทธามความเพยรมากขน  สนใจทจะประพฤตปฏบต  อยางมหลายคนทเคยประพฤตตวไมด  บางคนกนเหลาเมายาอย เลนการพนน กนเหลาอยทกวน ไดเกดมโอกาสไปเขากรรมฐาน ปฏบต   ซงการปฏบตนนกเพงบญญตนแหละ  ดในระยะเจดวน เกดความสขใจทไมเคยพบมากอน  หลงจากนนกเลกหมดเลย  เปลยนไปเปนคนละคน  เลกดมเหลา  แลวกสนใจแตวด  วางกจะไปวดไปฟงธรรมไปปฏบต  อยบานมเวลากจะนงกรรมฐาน  นมตวอยางทไมตองไปบงคบใหเลกเหลาไมตองไปบงคบใหเลกการพนน   แตเขาเลกเองโดยเดดขาด  เพราะวาอาศยการเขาปฏบตกรรมฐาน  ไปสมผสความสงบ  เหนคณคาของการปฏบตธรรม  เหนคณคาของพระพทธศาสนา   เปลยนจากคนทสำามะเลเทเมาเปนคนเรยบรอยกทำาใหเงนทองเหลอเฟอ  สมยกอนเปนหนเปนสน เงนเดอนไดมากไมพอ   อยางคนนเปนทหารดวย เปนหนเปนสนเพราะวากนเหลา  เซนตเชอไว พะรงพะรง  แตพอหลงจากกลบตวไดเงนเดอนกเหลอ  ครอบครวกมความสขขน  ลกภรรยากมความสข   เพราะคนเราถาหากไมไปตดอบายมขเสย

อยาง  ไมเลนการพนน ไมดมสราเมรย ไมเทยวซกซน  ถงเวลากลบบาน  ไมเมากลบมากคยกนรเรอง   กลายเปนชวยเหลอกน  เปนทอบอนใจในครอบครว   เงนทองกเหลอใชเพราะไมตองสญเสยไปในเรองสรายาเมา ไมตองไปสญเสยในเรองการพนนอะไรตาง ๆ     ฉะนนการปฏบตกรรมฐานนกไดประโยชน  มผลพลอยได   ขนาดวายงไมเขาถงวปสสนาเพยงแคใหเกดความสงบ

 

          ทกลาวแลววาอนดบแรกเพงบญญตอารมณ   เรากมาทำาความเขาใจวาบญญตอารมณนนมนมอะไรบาง   บญญตกแบงออกเปนสองอยาง  หนง สททบญญต ไดแกชอตาง ๆ ภาษา   สองอตถบญญต กไดแก รปรางสณฐานกบความหมาย    นเรากจำาหลกไว   ถาหากอารมณอนใดทมนปรากฏเปนรปรางสณฐานขน  กตองตดสนไดวา นนคอบญญตอารมณ   อารมณอนใดมนแสดงความหมายขน อารมณอนนนกจะเปนบญญต   อารมณอนใดทเปนชอเปนภาษานนกเปนบญญต นกจำางาย ๆ

 

           ตานวาเราจะเพงบญญตสวนไหนด   ทจรงกคงมมากหลายอยาง  แตพระพทธเจากแสดงไวใหจะไดไมตองไปคดหากนมา  กแสดงไวใหแลว    อารมณของสมถะโดยตรงแสดงไวสสบอยาง  แลวกยงมอนๆ อก   ทแสดงไวในสตปฏฐานในขอของกายานปสสนาสตปฏฐานขอทหนงกยงมสวนของบญญตอารมณ   ฉะนนในสตปฏฐานนกยงเปนสมถะอยบางสวน   เรากลองมาพจารณาด   เราตดสนดวยตนเองวามนเปนสมถะไดอยางไร   เรากตดสนตรงทอารมณ   อารมณนนเปนบญญตไหม  ถาอารมณนนเปนบญญตมนกจะตองเปนไปเพอความ

สงบ   เกดความสงบนนกคอสมถะ   ในสตปฏฐานสขอทหนงคอกายานปสสนาสตปฏฐาน   ทานแสดงวาใหเจรญสต  สตตามดรทนในกายในกายอยเนองๆ  คอเรยกวาตองทำากนอยเรอย  ตามดรกนอยเรอยอยเนอง ๆ ใชสตน  สตระลกรกายในกายอยเนอง ๆ   กายในกายกกายทงหลาย  มนมกายอะไรบาง  ทานกแสดงไปอกวา  มกายทเปนลมหายใจ  กายทเปนอรยาบถ  กายทเปนธาตดนนำาลมไฟ  กายทเปนอรยาบถตาง ๆ นอกจากอรยาบถใหญแลวกมอรยาบถยอย  กายทเปนอาการสามสบสอง ผม ขน เลบ ฟน หนง เปนตน  แลวกกายทเปนซากศพ   นอมมาเปรยบเทยบในกายของตนเอง   กายในกายซงทานกแสดงไวหลายอยางกนอมมาพจารณา   เอากายอยางใดอยางหนงมาพจารณา  มาระลกรในกาย   เชน ลมหายใจ กายคอลมหายใจ  กตงสตระลกถงลมหายใจ   บคคลทยงมชวตอยกจะมลมหายใจ  ลมหายใจมนผานโพรงจมก ไปดนทรวงอก ไปดนถงหนาทอง  ทจรงลมมนกไปไมถงทองหรอก แตวามนกไปเบงไดเหมอนกน ใหทองเคลอนไหว  กตงสตไว  สตระลกรใหจตไปดลมหายใจไว ไปรไปด  ดดวยใจ ดลมหายใจ   ทจรงลมหายใจนเปนปรมตถธรรม เปนรป  ประกอบไปดวยรปตาง ๆ  มทงรปดน รปนำา รปไฟ รปลมทหายใจเขาไป   แตลมกอาจจะมาก มสวนผสมของลมมากกวา    แตวายงไมมปญญาพอทจะไประลกถงปรมตถกใหดบญญตไป  ระลกรบญญตไปกอน  คอเมอหายใจเอาลมหายใจเขาไปกใหร  รวาลมหายใจเขาไป   เมอลมหายใจออกกใหรวาลมหายใจออกมา    อยางนมนกงาย  ฟงเขาใจแลวกนำาไปปฏบตได   หาทนงทสงบแลวกนงคบลลงกตงกายตรงแลวกดำารงสต  ตงสตกำาหนดลมหายใจ   หายใจเขากใหรวา เอา นหายใจเขาขณะนหายใจออก  ขณะนหายใจเขา  ขณะนหายใจออก  รไปอยางน   หรอวาหายใจมนยาว เขายาว ออกยาว  บางขณะมนเขาสนออกสน   เพอเปนขอสงเกตเพอ

เปนการผกจตใหมนอยกบลมหายใจ   ถาไมสงเกตอะไรเลยจตมนกคอยเตลดไป   ททำาอยางนกเพอทจะใหจตมนสงบ คอใหมนมาอยทลมหายใจทเดยว  มนกไมซดสายไปเรองนนเรองน    ถามนมารวมอยทเดยวมนกเกดสมาธคอความสงบ   พอเกดสงบกเกดความสขใจสบายใจ

 

          ในกรณทรลมหายใจเขาออก หรอวาเขายาวออกยาว เขาสนออกสน   ถามวาการรอยางนเปนบญญตหรอปรมตถ   ผปฏบตกตองตดสนไดโดยเอาหลกวชามาจบด   เรากนกถงวาบญญตมนมอะไรบาง   มนมชอ มนมความหมาย มนมรปราง   การใหรวาลมเขาลมออกเปนความหมายไหม   มนกเปนความหมาย   ความหมายวาเขาไป ความหมายออกมา  นคอความหมาย    นกแสดงวาจตจะตองนกถงบญญตอารมณ   ความหมายนนขยายออกไปอกวา  เขานเขายาว  ออกนออกยาว  เขานเขาสน   นกเปนความหมายทขยายออกไป   ฉะนนบญญตอารมณนจงเปนกรรมฐานใหเกดสงบ   ดลมหายใจเขาออก เขาออก ๆ เขายาว กจะเกดสมาธได

 

          ตานบางคนนนดลมเขาลมออก เขาออก กยงไมคอยจะอย   จตไมคอยจะอยคอยจะไปคดเรองอนลมลมหายใจ   ครบาอาจารยททานมประสบการณปฏบตในรนหลง ๆ ในเมองไทยเราน  ทานมประสบการณของการปฏบต   ทานเหนวามนไดผลด คอใหจตมนอยกบลมหายใจไดดขน ทานกเลยมาแนะนำาเพมเตมคอบรกรรมพทโธ   บรกรรมหายใจเขาพท  หายใจออกโธ  หรอบางทกบรกรรมเพมเปนธมโม สงโฆ สลบกน    เพราะวาคำาพทโธรสกมนจะพองกบลมหายใจไดด  มนเปนสองพยางค  หายใจเขาพท หายใจออกโธ   แลวคำาวาโธมนกไมขดเปนจงหวะ

ทระบายลมออก กเหมาะสม    เพราะฉะนนนอกจากจะดลมเขาลมออกแลวกเรยกพทโธไปดวย  บรกรรมในใจพทโธ   ถามวาพทโธนเปนบญญต เปนอารมณทเปนบญญตไหม   เรากเอาเรองบญญตมาจบด หลกการหลกวชาบญญตมสองอยาง  สททบญญต อตถบญญต   สททะคอชอตาง ๆ  คำาวาพทโธเปนชอไหม   เอา เปนชอ   แสดงวาเอาบญญตมาใชสองอยาง  ใชทงสททบญญตคอเรยกชอไปดวย  ใชทงอตถบญญตคอความหมายไปดวย  ความหมายวาเขาวาออก  ใชสองอยางกจะชวยใหมนอยไดมากขน  จตมนอยไดมากขน

 

          ตานดความหมายแลวบางทกยงไมพอตองดรปรางไปดวย   หรอวาไมดบางทมนกเกดขนใหด เชน เมอทำาไปมากขน ๆ  มนกเหนเปนสายลมเหมอนกบเปนสาย สายเขา สายออก  บางทกเปนเหมอนสายรง เหมอนกบปยนน เหมอนกบควน เหมอนละออง อะไรอยางน  ผลบเขาไปผลบออกมา   นคอบญญตอารมณเกดขนอกในสวนของรปราง  อยางนเขาเรยกวาเปนนมตเกดขนจากการทำากรรมฐาน  จตมนสรางนมตขนมาใหเหน   หรอวาตอนทมนยงไมเกดนมต มนกมอยนะรปราง  บางทมนกเหนเปนโพรงจมก เหนจมก เหนลำาคอ หนาอก หนาทอง อะไรอยางน   มนจะสลบกน  มนจะมบญญตซงเปนรปรางเขามา 

 

          ........เพอใหเกดความสงเกตมากขนในขณะทกำาหนดทหนาทอง  เวลาหายใจเขาบรกรรมพอง สวนทองกพอง   หายใจออกทองยบกยบหนอ   ในขณะนนนะจตจะตองเหนบญญต  จะตองไปรบรบญญตอารมณ    คอบญญตทงสามอยาง   เรยกชอไปดวย  คำาวาพองหนอยบหนอเปนชอ เปนสททบญญต   ร

ความหมาย ความหมายวามนพอง ความหมายมนยบกเปนอตถบญญต  หรอวาเหนเปนมโนภาพทองมนโปงออกมา  ทองมนแฟบ  มนกเปนรปรางสณฐาน  เปนบญญต  ฉะนนดไปดมาเพงไปเพงมากเกดสมาธได  เกดความสงบ

 

          ตานปรมตถมนอยทไหน  ทจรงหายใจเขามนกมปรมตถอย ถามนกระทบ   ถาเพงทโพรงจมกมนจะตองรสกกระทบ  รสกเยนรสกรอน  นนคอตวปรมตถ   เวลาหายใจเขาไปมนจะกระทบ ทมนรสกกระทบเพราะวามนมธาตดนเขาไปดวย  หายใจเอาธาตดนเขาไป มนจงกระแทกรสกแขง  แตวามนแขงนดเดยว  มนกรสกกระทบกระแทกนดหนอย  แขงนอย  ออน   แลวกมนหายใจเอาธาตไฟเขาไปดวย  เพราะฉะนนเวลาหายใจเขาไปมนกเยน  ไฟนอยมนกเยน   พอหายใจเขาไปแลว  ลมมนกไปซกฟอกโลหตเผาผลาญ   ถกเผาผลาญกกลายเปนคารบอนไดออกไซดออกมากจะรอน  คอไฟมนเพมมากขนเพราะถกเผาผลาญ   ฉะนนเวลาหายใจออกมนกจะมธาตไฟมาก มนกจะแสดงกระทบรอนทโพรงจมก    ฉะนนถาหากวาเขาไปสงเกตการกระทบและสงเกตความรสกทมนรอนมนเยน  อนนคอตวปรมตถธรรม    ถากำาหนดอยางนมนจะกำาหนดปรมตถ มนกจะเปนวปสสนา

 

          ถากำาหนดตรงตอปรมตถกจะตองลบบญญตอารมณออกไป   คอจะตองไมมชอบรกรรม ไมมรปราง ไมมความหมายวาเขาวาออก   มแตความรสก ใหรอยความรสกลวน ๆ   ไดไหม  มนกคงจะทำายงไมไดในเบองตน   ทไมไดนนเพราะอะไร  เพราะวามนยงไปเนนเจาะจงทเดยว   ตานถาหากวากำาหนดบญญตแลวกเชอมเขาสปรมตถ  แตยงเปนปรมตถทเจาะจง  ไปรบร

ปรมตถเจาะจง  ไปรบรความเยนรอนกระทบทโพรงจมก    เพราะฉะนนการรปรมตถเจาะจงนมนจะไมบรสทธ  คอมนจะไมไดปรมตถบรสทธ จะมบญญตสลบกนไปสลบกนมา    หรออยางในกรณทบางทานกำาหนดทหนาทอง พองหนอ ยบหนอ   ตวปรมตถจรง ๆ นนกคอความตงความหยอน ความไหว    ทรสกมนไหว มนตง มนหยอน นนคอปรมตถ ปรมตถธรรม    ฉะนนกำาหนดเพงไป

ทหนาทอง   ถาไปสงเกตความตง ความหยอน ความไหว นนคอไปรบปรมตถ    กำาหนดอยกบปรมตถไมใหเหนรปรางไดไหม  ไมใหเหนวาทองมนพองมนยบ  ไมใหรความหมายวามนพองมนยบ  แลวกไมมการบรกรรมชอวาพองวายบ   ใหรแคความรสกทมนไหว มนตง มนหยอน มนไหว มนกคงจะเปนไปไดยากอก  มนจะมการรปรมตถบางรบญญตบาง    เพราะอะไร เพราะมนมการไปเจาะจง  ไปเจาะจงเฉพาะท   การไปเนนอารมณปรมตถเฉพาะทมนกจะอดขยายไปสบญญตไมได  คอสรปรางสความหมายไมได   แตบางครงบางคนบางขณะมนลบบญญตออกไปไดบาง  ได บคคลผนนกจะรสกวา เอะ บรกรรมพองยบอย ไมเหนมนมเสยแลว  ไมมพอง ไมมยบ  มนมแตความรสกอยกได   หรอบางคนไมสงเกตความรสก หนกเขาๆ มนเลยหายไปไมมอะไร  วาง กลายเปนความวางเขามาแทนทเปนบญญตอกชนดหนง   หรอวาดลมหายใจไปกเหมอนกน  ตอนแรกดความหมายวาเขาวาออก เขายาว ออกยาว   หนกเขา ๆ ลมมนละเอยด ละเอยด จบไมได   พอจบไมได   มนกไพลไปรบความวาง เปนบญญตอกเหมอนกน  วางเปลาไมมอะไรเลย    เพราะความวางกคอความหมายชนดหนง  เปนความหมายทไมมอะไร   กตองรวาวางแบบนยงไมใชสจธรรม ยงไมใชปรมตถธรรม

 

          ฉะนนในสตปฏฐานน ทานกแสดงกำาหนดกายานปสสนาในขอทหนง  กำาหนดลมหายใจเขาออกไป  หรอวาดลมหายใจจะดโพรงจมกจะดหนาทองหรอทรวงอกกไมถนด   ทานกมขอใหเลอกคอกำาหนดอรยาบถ   อรยาบถใหญทงส  ยน เดน นง นอน   การกำาหนดอรยาบถทานกสอนไววา นงกใหรชดวานง ขณะทนง  หรอยนกใหรชดวายน  เดนกใหรชดวาเราเดน  นอนกรชดวาเรานอน  ในนนทานกบอกไวอยางน   นกแสดงวายงเปนบญญตอย  ยงมคำาวาเราดวยซำา   หรอไมมคำาวาเราแตมนกยงเปนความหมายอย  ความหมายวานง ความหมายวายน ความหมายวาเดน  ยนเดนนงนอนมนตางกน   ทมนตางกนกคอความหมาย ไมใชปรมตถธรรม   ปรมตถธรรมนนจะตองปลอดจากความหมาย   ตานยนเดนนงนอนนมนมาไดอยางไร  อยางไรจงบอกวายน  อยางไรจงบอกวานง   มนกตองมาจากสณฐาน มาจากรปรางคอขา   ถาขาพบงอ ลำาตวตงฉาก ศรษะอยเบองบน   ถาเปนลกษณะอยางนคอสณฐานอยางนหรอทาทางอยางนกจะตความหมายวาเปนการนง ใสความหมายวานง   แตถาสณฐานไปอกอยางหนง คอตงฉากแขนขาลำาตวตรงตงฉากกบพน กบอกความหมายวาเปนการยน   ยนตางจากนง   แตถาสณฐานของกายมนพงพาบไปกบพน  นาบไปกบพน  สณฐานอยางนนรปรางอยางนนกมความหมายวานอน   แตถาหากวาสณฐานของกายมนมการกาวไป กาวไป กใหความหมายวาเปนการเดน    ฉะนนสณฐานรปรางหรอความหมายวายนเดนนงนอนนน จงเปนความจรงโดยสมมต    เปนจรงเหมอนกนแตมนจรงโดยทสมมตไว    เมอสงเหลานนเปนบญญตมนกเปนทตงใหเกดความสงบได  เอามาเปนกรรมฐานได เมอนงกใหร  เพงรในกายในรปรางของกายหรอวาในความหมายวานงอย   การรวานงกตองมการสมผสในทาทางของ

กายซงกอยในเรองของสณฐานของกาย    ซงมนจะเปนบญญตอารมณเขามา  เพราะฉะนนกเกดสมาธได  เกดความสงบ

         

ตานตรงไหนทเปนปรมตถ   สวนทจะเปนปรมตถมนกจะตองปลอดจากรปรางสณฐาน จะตองปลอดจากความหมาย  จะตองเปนธรรมชาตทมอยจรง ๆ  ทสตไปสมผสไดจรง ๆ  ทมทเปนอยจรง ๆ   เมอบคคลดบญญต ยนเดนนงนอน รปรางสณฐานอยระยะหนงเกดสมาธในระยะทสองทจะเชอมเขาไปสปรมตถกจะตองเขาไปรบรในความรสก  ความรสกนนไมใชรปรางสณฐาน ไมใชความหมายวายนเดนนงนอน   ความรสกนนรสกอะไร  กตองรสกในสงทมากระทบ สงทปรากฏทกายทมากระทบ  ทกายกจะมสงกระทบอยคอโผฏฐพพารมณ  ไดแกธาตดน ไฟ ลม ดนกจะแสดงลกษณะแคนแขง ไฟกเยนรอน  ลมกตงหรอวาไหวหรอหยอน   จะกระทบผวกายกตาม จะกระทบภายในกายกตาม  มนกกระทบไดเพราะวาในกายมนกมธาตดน ธาตไฟ ธาตลม เหมอนกน   ฉะนนเมอเจรญสตตรงตอปรมตถกจะไปสมผสความแคนแขง  ความตงความหยอนความไหว ความเยนความรอน   ความรสกถาไปรสกกบโผฏฐพพารมณพอดๆ กจะเปนสขเวทนา เปนความรสกในสวนสบาย   ถารสกในโผฏฐพพารมณทแรงเกนไปกรสกไมสบาย  ไมสบายกายทเรยกวาปวดเมอย ชา คนหรอหวกตาม  รอนเกนไป หนาวเกนไป ปวดเจบไมสบายกายขนมา  นนกเพราะวาโผฏฐพพารมณมนกระทบแรงเกนไป รอนเกนไป แขงเกนไป ตงเกนไปกทำาใหเจบปวด รสกขนมา   แตเมอยงรสกโผฏฐพพารมณนน เวทนากเขาไปเสวยรสของโผฏฐพพารมณ  ไปเสวยความแขงความตงมนกเกดอาการใหรสกไมสบายกาย   นคอสวนปรมตถธรรม

 

          ถาวาละเอยดลงไปมนกจะมทงจตมทงเวทนามทงสงทมากระทบ   ถาเราพดภาษาปฏบตกใหไปสงเกตความรสกนนแหละ  กรสกเยนรอน ออนแขง หยอนตง   ซงจะตองเปนสวนยอยลงไป   เพราะวาปรมตถนนมนไมใชเปนกอนใหญ แตละปรมตถธรรม   เยนรอน ตงไหว มนจะเปนเพยงจดเลก ๆ นดเดยวเทานน   แตเมอรปรมตถตางๆ แลวจตมนประมวลออกมา กลายเปนสณฐานเปนกอนเปนทอนคอแขนขาหนาตาขนมา   อนนนกจะเปนบญญต  บญญตเขามาเสวย คอสวนของรปรางสณฐาน  เปนความหมาย  ใสความหมาย ยน เดน นง นอน เขามา   ฉะนนถาหากวาสตเขาไปรตรงตอปรมตถอย  ปรมตถไดสวน  รบรปรมตถบรสทธ   ไมไปบญญต ไมขยายไปบญญตกจะลบรปรางสณฐานออกไปหมด  จะไมมใหเหนวาแขนขาหนาตารปรางอยางไร   เมอไมมรปรางสณฐานมนกจะลบความหมาย  ความหมายวายนเดนนงนอนนจะลบไป   เพราะมนจะบอกไมไดแลว   เพราะความหมายยนเดนนงนอนมนมาจากสณฐานรปรางของกาย   มนกรอยกบความรสกตาง ๆ   แตการทเขาไปรเจาะจงเฉพาะท   รปรมตถเฉพาะทมนกยากทจะร ปรมตถโดยบรสทธอยางเดยว  เฉพาะปรมตถเทานน   มนกอดขยายไปบญญตไมได   เนองจากการไปเนนปรมตถเฉพาะทมนอดจะขยายไปบญญตไมได    กพสจนได  อยางเชนเราทดลองด  เรากำามอแบมอ   การทเอาจตไปเพงทมอแลวใหรบรแคปรมตถไดไหม   รแคความรสกทมนตง มนไหว มนตง มนหยอน มนไหว   อยาใหเหนเปนรปมอ อยาใหเหนเปนรปนวรปมอ   เพราะการเหนเปนรปมอรปนวขนมานนคอบญญต   ปรมตถจรง ๆ จะตองเปนเฉพาะความรสก   เราทดลองดได  ลองขยบนวแลวกจตไปเพงไปรบรแคความรสก  คอจะรแคปรมตถ  ความรสกมนตงมนไหว    แตถามนฉายออกไปเปนมอ

ฉายเปนรปรางนวเปนมอ นนบญญตแลว  พอบญญตรปรางเดยวมนกรความหมายนคอมอนคอนว  ใหรบรแคความรสก   ทมนรบรแคความรสกไมคอยจะไดบรสทธ เฉพาะปรมตถเพราะวามนมการไปเพงมการไปจองไปดเฉพาะท  มนกอดไปบญญตไมได

 

          ฉะนนขนตอนในการปฏบตในตอนทาย ๆ ลงไปจงตองไมมการไปจองด ไปจดจอง ไปเพงเลง ตองเคลยร   รบร ปรมตถอยางทวถงและปลอยวาง  ไมจองไปในอารมณ    ถาจองไปในอารมณแลวกจะขยายไปบญญต   การรบรปรมตถในสวนทวารอนกเหมอนกน  ไมวาจะเปนทางตา ทางห ทางจมก ถามการไปจองแลวมนกไปบญญต   ฉะนนบคคลจงระลกร  เวลาเหนจะระลกรเฉพาะการเหน  กไมไดเฉพาะปรมตถเลยไปเปนบญญต    เพราะอะไร   เพราะมนมการไปจอง  มนยงไมมการระลกรอยางปรกต   ถาระลกรอยางปรกต คอจะตองรปรมตถอน ๆ ดวย   แลวกไมเพงไปไมจองไป   อยางกรณทเราทดสอบตอนแรกเราดทมอ  สตเพงดทมอทกำาทแบอย ทกำาทแบอย  ถาเราจองกจะเหนวามนมรปราง   แตลองฝกไมจองด   คอเอาสตรบรจตดวย  รบรทจตใจทอยทหทยวตถ  แลวกรทางมโนทวารทางจต  แลวกรความรสกทมอ  รอารมณทมาสลบซบซอนอย ถาไมจองไปอารมณใดอารมณหนงมนจะสามารถลบรปรางออกไปไดมากขน  รปรางสณฐานความหมายจะลบออกไป  จะเหลออยกบความรสกได   อนนกเปนสงทพสจนไดวาสวนไหนเปนของจรงเปนสงทจรงทเปนปรมตถ

 

          ฉะนนเมอปฏบตเรมทแรกเพงบญญต  จะเพงดลมหายใจ จะเพงอรยาบถ หรอวา..  ทานกมใหเลอกอก  ไปเพง

พจารณาอาการสามสบสองทเรยกวาปฏกลปพพะ ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก กได    อนนนกคอบญญตอารมณ  เหนเปนเสนผมเสนขน  เหนเปนหนง  มนกเปนรปรางสณฐาน  แลวมความหมายวามนไมสะอาด   หรอวาสณฐานออกมาใหเหนชดวามนสกปรก  คอมนมสณฐานตาง ๆ กมความหมายวามนไมสะอาด   มนกเปนไปเพอความสงบ คอจตใจจะละคลายจากความทะเยอทะยาน    ยนดทจะตดยดในความสวยงามในสงทเปนกามคณอารมณตาง ๆ   มนกสงบ    เมอสงบแลวกเชอมตอไปสปรมตถ  นนกคอจะตองทงจากรปรางความหมายออกไป

 

          เมอเขามาสปรมตถแตยงเปนปรมตถทเจาะจง กจะตองขยายการรบรปรมตถใหกวางขวาง คอไมเจาะจงเฉพาะท   ร ความรสกทกายกรทวไป จะเปนทขาทแขนทลำาตวทศรษะกตาม   มทงนน  มความรสกทงนน  มความไหวความตง   แลวกยงไมพอ กจะตองรทวถงไปถงทางจตใจอก รถงอาการทปรากฏในจตและลกษณะของจตโดยตรงซงเปนปรมตถธรรม    ตอนรเขามาทจตใจมนกอาจจะยากขนอก  แตกมความจำาเปนจะตองศกษาเรยนรใหได    ถาการปฏบตรจตไมเปน มนกจะไมกาวหนา   การปฏบตมนกจะรแคทางกาย  รทางกายมนกอดไมไดทจะขยายไปสบญญต  โดยเฉพาะวาจตทจะตรกนกไปสเรองราวตาง ๆ   และบางครงมนไมตองผานทางตา ห จมก ลน กาย  จตมนกสามารถจะไปรบบญญตอารมณคอเรองราวตางๆ ได  มนจะปรงแตงไปทางใจเองได  คอมนนกมนคดไปในเรองนนเรองน   ขณะทมนคดไปมนกสรางรปรางสณฐานสรางความหมาย  ใชไหมละ   บางทเรานกไปถงบานนกไปถงคนนนคนน   มนกเหนรปรางของคนนน  เหนรปรางของบาน  แลวกม

ความหมาย   จะเปนการงานเปนสถานทอะไร  มนจะตองมมโนภาพคอมรปรางเขามา มความหมายในสงเหลานนเขามา  แลวกมชอเรยกเขามา  นนคอบญญตอารมณ   แตตวทมนนกไปหาสงเหลานนคอปรมตถ  ฉะนนผปฏบตจะตองระลกใหตรงได   สตจะตองระลกตรงตอปรมตถ  ตรงทมนกำาลงนกทมนกำาลงคด  หรอมนกำาลงรบรอารมณนน   ตวทมนรตวทมนนกตวทมนไหวไปรนนคอปรมตถธรรม  คอจต   สตนอมรสงเหลานใหตรง  ซงมนกรไดเพยงนดเดยว นดเดยว  เพราะวามนดบ มนดบไปหมด  มนไมไดตงอย    แตทจรงมนดบกอนหนาทจะร ดวยซำา  ถาวาโดยละเอยด   เพราะวาสตเกดขนมาทจะรจตมนจะซอนทเดยวสองอนไมได   จตซอนกนไมได  เพราะฉะนนมนจะรในสงทมนดบไปแลว  แตวามนดบหยก ๆ นนแหละ ทกระชน   มนกยงเหมอนกบมนรบรไดนดหนงจงสลาย  มนจงทำาใหรไดยาก  คนจง.. เอ จตเปนอยางไร  จตอยตรงไหน   เพราะวามนละเอยด มนไว มนดบหมดดวย    มนกสมผสนดเดยว รสภาพร สภาพคดนก นดเดยว   ไปจองมากกไม....   ถาจองมากมนกไปบญญตอก  เดยวมนกสรางความหมายขนมา  มนตองพอด   การเขาไปรบรจตจะตองวางสตเขาไปรอยางพอด  ไมเพงเลง แตกไมเผอเรอกสมผสรได

 

          ถารลกษณะของจตทรบรอารมณยงไมออกกฝกการรอาการในจต  กคอเจตสกตาง ๆ ทมนแสดง   อาการในจตตาง ๆ จะเปนความรก ความชง ความชอบไมชอบ ความสงบไมสงบ กแลวแต   กดวาจตเวลานมนขนมว มนผองใส มนสงบ มนไมสงบ กรใหออก    เมอทำายงขนไปแลวกรทวถงกนหมดทงความรสกทกาย ทงความรสกทจตใจ   ไมตองวนวายไปตดตามไปเพงเลงไปจองจบ   กกลบเขาสความเปนกลาง  มจดยนตงมน

เปนปรกต  กจะไมไปบญญตไดมากขน  เราจะเหนความเปลยนแปลง   เหนสภาวธรรมเหนปรมตถธรรมแสดงความจรงใหด   กคอมนเกดดบใหด   แสดงอนจจง ทกขง อนตตาใหด   กเปนวปสสนาขนมา

 

กใชเวลาวนนมาพอสมควร  ขอยตไวแตเพยงเทาน   ทสดนขอความสขความเจรญในธรรมจงมแกทกทานเทอญ