พุ�ทธศาสนาสมัยหลังพุ�ทธศาสนาสมัยหลังพุ�ทธกาลัพุ�ทธกาลั

ผู้��ช่�วยศาสตราจารย� ดรผู้��ช่�วยศาสตราจารย� ดร..พุ�ทธรกษ์� พุ�ทธรกษ์� ปราบนอกปราบนอก

สาขาว!ช่าปรช่ญาแลัะศาสนาสาขาว!ช่าปรช่ญาแลัะศาสนาคณะมัน�ษ์ยศาสตร�แลัะสงคมัศาสตร�คณะมัน�ษ์ยศาสตร�แลัะสงคมัศาสตร�

การสงคายนาคร'งท() การสงคายนาคร'งท() 11 เวลัาในการกระท,าเวลัาในการกระท,า :: หลังจากพุระพุ�ทธเจ�าหลังจากพุระพุ�ทธเจ�า

ปร!น!พุพุาน ปร!น!พุพุาน 3 3 เด-อน เด-อน ว!ธ(ท,าการสงคายนาว!ธ(ท,าการสงคายนา : : พุระมัหากสสปเถระ เป/นพุระมัหากสสปเถระ เป/น

ประธานสงฆ์�แลัะเป/นผู้��ถามั มั(พุระอ�บาลั(เป/นผู้��ตอบพุระประธานสงฆ์�แลัะเป/นผู้��ถามั มั(พุระอ�บาลั(เป/นผู้��ตอบพุระว!นย พุระอานนท�เป/นผู้��ตอบพุระส�ตรว!นย พุระอานนท�เป/นผู้��ตอบพุระส�ตร

ผู้��เข�าร�วมัประช่�มัผู้��เข�าร�วมัประช่�มั : : พุระอรหนต�จ,านวน พุระอรหนต�จ,านวน 500 500 ร�ปร�ป สาเหต�ของการกระท,าสาเหต�ของการกระท,า : : พุระส�ภัททะกลั�าวจ�วงจาบพุระพุระส�ภัททะกลั�าวจ�วงจาบพุระ

ธรรมัว!นยธรรมัว!นย สถานท()สถานท() : : ถ,'าสตตบรรณค�หา ข�างภั�เขาเวภัารถ,'าสตตบรรณค�หา ข�างภั�เขาเวภัาร

บรรพุต เมั-องราช่คฤห�บรรพุต เมั-องราช่คฤห� ผู้��อ�ปถมัภั�ผู้��อ�ปถมัภั� : : พุระเจ�าอช่าตศตร� พุระเจ�าอช่าตศตร� ระเวลัาในการประช่�มัระเวลัาในการประช่�มั : : 7 7 เด-อนเด-อน

การสงคายนาคร'งท() การสงคายนาคร'งท() 22 เวลัาในการกระท,าเวลัาในการกระท,า :: ประมัาณ พุประมัาณ พุ..ศศ .100 .100 ว!ธ(ท,าการสงคายนาว!ธ(ท,าการสงคายนา : : พุระยสกากณฑกบ�ตรเถระพุระยสกากณฑกบ�ตรเถระ

เป/นประธาน พุระเรวตะเป/นผู้��ถามั พุระสพุพุกามั(ผู้��เป/นประธาน พุระเรวตะเป/นผู้��ถามั พุระสพุพุกามั(ผู้��ตอบตอบ

ผู้��เข�าร�วมัประช่�มัผู้��เข�าร�วมัประช่�มั : : พุระอรหนต�จ,านวน พุระอรหนต�จ,านวน 700 700 ร�ปร�ป สาเหต�ของการกระท,าสาเหต�ของการกระท,า : : วตถ� วตถ� 10 10 ประการ ประการ สถานท()สถานท() : : วดวาลั!การามั เมั-องเวสาลั( แคว�นวดวาลั!การามั เมั-องเวสาลั( แคว�น

วช่ช่(วช่ช่( ผู้��อ�ปถมัภั�ผู้��อ�ปถมัภั� : : พุระเจ�ากาฬาโศกราช่ พุระเจ�ากาฬาโศกราช่ ระเวลัาในการประช่�มัระเวลัาในการประช่�มั : 8: 8 เด-อนเด-อน

ผู้ลัของการสงคายนาผู้ลัของการสงคายนา1) 1) ในท()ประช่�มัสงคายนา ได�พุ!จารณาข�อในท()ประช่�มัสงคายนา ได�พุ!จารณาข�อ

บญญต!บญญต! 10 10 ประการ เหลั�าน'น ว�า ข�อวตรของประการ เหลั�าน'น ว�า ข�อวตรของภั!กษ์�ช่าววช่ช่( ไมั�ถ�กต�องตามัพุระว!นย ให�ก,าจดข�อภั!กษ์�ช่าววช่ช่( ไมั�ถ�กต�องตามัพุระว!นย ให�ก,าจดข�อบญญต! บญญต! 10 10 ประการ เหลั�าน'นออกไป ประการ เหลั�าน'นออกไป

2) 2) พุระภั!กษ์�วช่ช่(บ�ตร ช่าวเมั-องเวสาลั( ไมั�พุระภั!กษ์�วช่ช่(บ�ตร ช่าวเมั-องเวสาลั( ไมั�เห7นด�วย ไมั�พุอใจ จ8งได�จดท,าสงคายนาข8'นเองเห7นด�วย ไมั�พุอใจ จ8งได�จดท,าสงคายนาข8'นเองต�างหาก เร(ยกว�า ต�างหาก เร(ยกว�า ““มัหาสงค(ต!มัหาสงค(ต!” ” แลัะพุระภั!กษ์�แลัะพุระภั!กษ์�ฝ่:ายน(' เร(ยกว�า ฝ่:ายน(' เร(ยกว�า ““มัหาสงฆ์!กะมัหาสงฆ์!กะ” ”

3) 3) ส�วนภั!กษ์�อ(กฝ่:ายหน8)งท()ย8ดมั)นในพุระส�วนภั!กษ์�อ(กฝ่:ายหน8)งท()ย8ดมั)นในพุระว!นยได�ช่-)อว�า ว!นยได�ช่-)อว�า ““เถรวาท!นเถรวาท!น” ” การเปลั()ยนแปลังท()ย!)ง การเปลั()ยนแปลังท()ย!)งใหญ�ในสงฆ์มัณฑลัเร!)มัก�อตวข8'นจากเหต�การณ�น('ใหญ�ในสงฆ์มัณฑลัเร!)มัก�อตวข8'นจากเหต�การณ�น('

4) 4) ฝ่:ายเถรวาท ฝ่:ายเถรวาท //เถรวาท!น แตกแยกออกเป/นน!กายเถรวาท!น แตกแยกออกเป/นน!กายย�อย ย�อย 11 11 น!กาย ค-อ เถรวาทะ น!กาย ค-อ เถรวาทะ ((หร-อ อรยสถว(รวาทะหร-อ อรยสถว(รวาทะ ) ) วช่ช่(ป�ตวช่ช่(ป�ตตกะ มัห!สาสกะ ธรรมัมั�ตตร!กะ ตกะ มัห!สาสกะ ธรรมัมั�ตตร!กะ ((ธรรมัค�ปตะธรรมัค�ปตะ ) ) สพุพุตถ!กวาทะสพุพุตถ!กวาทะ ((สรวาสต!วาทะสรวาสต!วาทะ ) ) กสสป;กะ กสสป;กะ ((กาศยป;ยะกาศยป;ยะ ) ) สงกนต!กะ สงกนต!กะ ((เสาตรานเสาตรานต!กะต!กะ ) ) ส�ตวาทะ สมัมัต!ยะส�ตวาทะ สมัมัต!ยะ ((วาสส(ป�ตร!ยะวาสส(ป�ตร!ยะ ) ) ภัททยาน!กะ แลัะจนทภัททยาน!กะ แลัะจนทคาร!กะคาร!กะ

5) 5) ฝ่:ายมัหาสงฆ์!กะ ฝ่:ายมัหาสงฆ์!กะ ((ท()ไมั�ย8ดมั)นต�อพุระธรรมัว!นยท()ไมั�ย8ดมั)นต�อพุระธรรมัว!นย ) ) ได�ได�แยกออกเป/นน!กายย�อย แยกออกเป/นน!กายย�อย 7 7 น!กาย ค-อ น!กายมัหาสงฆ์!กะ โคก�ร!น!กาย ค-อ น!กายมัหาสงฆ์!กะ โคก�ร!กะกะ ((ก�กก�ร!กะก�กก�ร!กะ ) ) ป<ญญตต!วาทะ ป<ญญตต!วาทะ ((ปรช่ญาปต!วาทะปรช่ญาปต!วาทะ ) ) พุห�สส�ต!กะ พุห�สส�ต!กะ ((พุห�ศร�ต!ยะพุห�ศร�ต!ยะ ) ) เจต!ยวาทะ เอกพุโยหาระ เจต!ยวาทะ เอกพุโยหาระ ((เอกวยวหาร!กะเอกวยวหาร!กะ ) ) อ�ตรอ�ตรเสส!ยเสส!ย

6) 6) จากส!บแปดน!กายน(' เก!ดเป/นน!กายย�อยๆ ข8'นอ(กจากส!บแปดน!กายน(' เก!ดเป/นน!กายย�อยๆ ข8'นอ(กหลัายน!กาย เมั-)อพุระภั!กษ์�เหลั�าน(' แยกย�ายกนไปท)วอ!นเด(ย หลัายน!กาย เมั-)อพุระภั!กษ์�เหลั�าน(' แยกย�ายกนไปท)วอ!นเด(ย แลัะประเทศใกลั�เค(ยง น!กายเหลั�าน(' จ8งไปเจร!ญร��งเร-อง ข8'นในแลัะประเทศใกลั�เค(ยง น!กายเหลั�าน(' จ8งไปเจร!ญร��งเร-อง ข8'นในท()น'นๆท()น'นๆ

การสงคายนาคร'งท() การสงคายนาคร'งท() 33เวลัาในการกระท,าเวลัาในการกระท,า :: ประมัาณ พุประมัาณ พุ..ศศ .236 .236ว!ธ(ท,าการสงคายนาว!ธ(ท,าการสงคายนา : : พุระโมัคคลัลั(บ�ตรต!สสเถระพุระโมัคคลัลั(บ�ตรต!สสเถระผู้��เข�าร�วมัประช่�มัผู้��เข�าร�วมัประช่�มั : : พุระอรหนต�จ,านวนพุระอรหนต�จ,านวน

700 700 ร�ปร�ปสาเหต�ของการกระท,าสาเหต�ของการกระท,า : : เด(ยรถ(ย�ปลัอมัเข�ามัาเด(ยรถ(ย�ปลัอมัเข�ามัา

บวช่ในพุระพุ�ทธศาสนา บวช่ในพุระพุ�ทธศาสนา สถานท()สถานท() : : วดอโศการามั เมั-องปาฏลั(บ�ตรวดอโศการามั เมั-องปาฏลั(บ�ตรผู้��อ�ปถมัภั�ผู้��อ�ปถมัภั� : : พุระเจ�าอโศกมัหาราช่ พุระเจ�าอโศกมัหาราช่ ระเวลัาในการประช่�มัระเวลัาในการประช่�มั : 9: 9 เด-อนเด-อน

สมัณท�ต สมัณท�ต 9 9 สายสายสายท() สายท() 1 1 พุระมัช่ฌันต!กเถระ ไปแคว�นกศมั(ร�แลัะคนธาระพุระมัช่ฌันต!กเถระ ไปแคว�นกศมั(ร�แลัะคนธาระ อย��ทางท!ศอย��ทางท!ศตะวนตกเฉี(ยงเหน-อของอ!นเด(ยตะวนตกเฉี(ยงเหน-อของอ!นเด(ย

สายท() สายท() 2 2 พุระมัหาเทวเถระ ไปแคว�นมัห!สสกมัณฑลั ทางท!ศใต�ของน,'าพุระมัหาเทวเถระ ไปแคว�นมัห!สสกมัณฑลั ทางท!ศใต�ของน,'าโคธาวาร(โคธาวาร( ได�แก�ไมัซอร�ในป<จจ�บน ได�แก�ไมัซอร�ในป<จจ�บน ((อย��ทางได�ของอ!นเด(ยต!ดกบเมั-องมัทอย��ทางได�ของอ!นเด(ยต!ดกบเมั-องมัทราสราส))

สายท() สายท() 3 3 พุระรกข!ตเถระ ไปวนวาส(ประเทศพุระรกข!ตเถระ ไปวนวาส(ประเทศ อย��ในเขตกนราเหน-อ ภัาคอย��ในเขตกนราเหน-อ ภัาคตะวนออกเฉี(ยงใต�ตะวนออกเฉี(ยงใต�

สายท() สายท() 4 4 พุระโยนกธรรมัรกข!ตเถระพุระโยนกธรรมัรกข!ตเถระ ((ซ8)งเข�าใจกนว�าเป/นฝ่ร)งคนแรกในซ8)งเข�าใจกนว�าเป/นฝ่ร)งคนแรกในช่าต!กร(กท()ได�เข�าบวช่ในพุระพุ�ทธศาสนาช่าต!กร(กท()ได�เข�าบวช่ในพุระพุ�ทธศาสนา)) ไปปรนตช่นบทไปปรนตช่นบท ร!มัฝ่<) งทะเลัร!มัฝ่<) งทะเลัอาระเบ(ยนท!ศเหน-อของบอมัเบย�อาระเบ(ยนท!ศเหน-อของบอมัเบย�

สายท() สายท() 5 5 พุระมัหาธรรมัรกข!ตเถระ ไปแคว�นมัหาราษ์ฎร�พุระมัหาธรรมัรกข!ตเถระ ไปแคว�นมัหาราษ์ฎร� ภัาคตะวนตกไมั�ภัาคตะวนตกไมั�ห�างจากบอมัเบย�ห�างจากบอมัเบย�

สมัณท�ต สมัณท�ต 99 สายสายสายท() สายท() 6 6 พุระมัหารกข!ตเถระ ไปโยนกประเทศพุระมัหารกข!ตเถระ ไปโยนกประเทศ ได�แก� เขตแบคได�แก� เขตแบคเท(ยในเปอร�เซ(ยป<จจ�บนเท(ยในเปอร�เซ(ยป<จจ�บน

สายท() สายท() 7 7 พุระมัช่ฌั!มัเถระ พุร�อมัด�วยคณะ ค-อพุระกสสปโคตรพุระมัช่ฌั!มัเถระ พุร�อมัด�วยคณะ ค-อพุระกสสปโคตรเถระ พุระมั�ลักเทวเถระ พุระท�นทภั!สสระเถระ แลัะพุระเทวเถระ เถระ พุระมั�ลักเทวเถระ พุระท�นทภั!สสระเถระ แลัะพุระเทวเถระ ไปแถบภั�เขาห!มัาลัยไปแถบภั�เขาห!มัาลัย ได�แก� เนปาลัได�แก� เนปาลั

สายท() สายท() 8 8 พุระโสณเถระ แลัะพุระอ�ตตรเถระ พุร�อมัด�วยคณะ พุระโสณเถระ แลัะพุระอ�ตตรเถระ พุร�อมัด�วยคณะ ไปแดนส�วรรณภั�มั!ไปแดนส�วรรณภั�มั!

สายท() สายท() 9 9 พุระมัห!นทเถระ พุระมัห!นทเถระ ((โอรสพุระเจ�าอโศกมัหาราช่โอรสพุระเจ�าอโศกมัหาราช่ ) ) พุร�อมัพุร�อมัด�วยคณะ ค-อพุระอร!ฏฐเถระ พุระอ�ทร!ยเถระด�วยคณะ ค-อพุระอร!ฏฐเถระ พุระอ�ทร!ยเถระ พุระสมัพุลัเถระ พุระสมัพุลัเถระ แลัะพุระหททสารเถระ ไปลังกาทว(ปแลัะพุระหททสารเถระ ไปลังกาทว(ป ((ศร(ลังกาศร(ลังกา)) ในรช่สมัยในรช่สมัยของพุระเจ�าเทวานมัป;ยต!สสะ กษ์ตร!ย�แห�งลังกาทว(ปของพุระเจ�าเทวานมัป;ยต!สสะ กษ์ตร!ย�แห�งลังกาทว(ป

การสงคายนาคร'งท() การสงคายนาคร'งท() 44 เวลัาในการกระท,าเวลัาในการกระท,า :: ประมัาณ พุประมัาณ พุ..ศศ .643 .643 สาเหต�ของการกระท,าสาเหต�ของการกระท,า : : พุระปรารศวเถระได�แนะน,าพุระปรารศวเถระได�แนะน,า

พุระเจ�ากน!ษ์กะ เพุ-)อหวงท()จะปรบหลักธรรมัในพุระพุ�ทธพุระเจ�ากน!ษ์กะ เพุ-)อหวงท()จะปรบหลักธรรมัในพุระพุ�ทธศาสนาให�เป/นเอกภัาพุ แลัะประสงค�จะบนท8กคมัภั(ร�ของศาสนาให�เป/นเอกภัาพุ แลัะประสงค�จะบนท8กคมัภั(ร�ของน!กายฝ่:ายสพุพุตถ!กวาท เป/นภัาษ์าสนสกฤต แลัะเพุ-)อน!กายฝ่:ายสพุพุตถ!กวาท เป/นภัาษ์าสนสกฤต แลัะเพุ-)อท,าให�พุ�ทธศาสนาแบบมัหายานมั)นคงท,าให�พุ�ทธศาสนาแบบมัหายานมั)นคง

สถานท()สถานท() : : เมั-องช่าลันธร แต�บางหลักฐานกลั�าวเมั-องช่าลันธร แต�บางหลักฐานกลั�าวว�าท,าท()กศมั(ร�หร-อแคช่เมั(ยร� ตอนเหน-อของประเทศอ!นเด(ย ว�าท,าท()กศมั(ร�หร-อแคช่เมั(ยร� ตอนเหน-อของประเทศอ!นเด(ย

ผู้��อ�ปถมัภั�ผู้��อ�ปถมัภั� : : พุระเจ�ากน!ษ์กะพุระเจ�ากน!ษ์กะ ระเวลัาในการประช่�มัระเวลัาในการประช่�มั : 9: 9 เด-อนเด-อน

ผู้ลัของการสงคายนาผู้ลัของการสงคายนา                    1. 1. มั(การเข(ยนค,าอธ!บายพุระไตรป;ฎกหร-ออรรถกถาเป/นมั(การเข(ยนค,าอธ!บายพุระไตรป;ฎกหร-ออรรถกถาเป/นภัาษ์าสนสกฤตป;ฎกลัะ ภัาษ์าสนสกฤตป;ฎกลัะ 100,000 100,000 โศลัก โศลัก ((คาถาคาถา ) ) รวมัรวมั 300,000 300,000 โศลัก กลั�าวค-อ พุระส�ตร โศลัก กลั�าวค-อ พุระส�ตร 100,000 100,000 โศลัก เร(ยกโศลัก เร(ยกว�า อ�ปเทศศาสตร� พุระว!นยว�า อ�ปเทศศาสตร� พุระว!นย 100,000 100,000 โศลัก เร(ยกว�า ว!นยว!โศลัก เร(ยกว�า ว!นยว!ภัาษ์าศาสตร� พุระอภั!ธรรมั ภัาษ์าศาสตร� พุระอภั!ธรรมั 100,000 100,000 โศลัก เร(ยกว�า โศลัก เร(ยกว�า อภั!ธรรมัว!ภัาษ์าศาสตร�อภั!ธรรมัว!ภัาษ์าศาสตร�

                    2. 2. มั(การประสานความัค!ดระหว�างน!กายต�างๆ ท'ง มั(การประสานความัค!ดระหว�างน!กายต�างๆ ท'ง 18 18 น!กายแลั�วจาร8กอกษ์รคมัภั(ร�ทางศาสนาเป/นสนสกฤตเป/นน!กายแลั�วจาร8กอกษ์รคมัภั(ร�ทางศาสนาเป/นสนสกฤตเป/นคร'งแรก หลัวงจ(นยวนฉี�าง ได�กลั�าวถ8งการสงคายนาคร'งน('คร'งแรก หลัวงจ(นยวนฉี�าง ได�กลั�าวถ8งการสงคายนาคร'งน('ว�าได�มั(การจาร8กพุระธรรมัว�าได�มั(การจาร8กพุระธรรมัลังแผู้�นทองเหลั-อง แลัะเก7บไว�ในห(บลังแผู้�นทองเหลั-อง แลัะเก7บไว�ในห(บท,าด�วยศ!ลัาเพุ-)อเก7บรกษ์าไว�ในพุระเจด(ย�ท,าด�วยศ!ลัาเพุ-)อเก7บรกษ์าไว�ในพุระเจด(ย�                    

ผู้ลัของการสงคายนา ผู้ลัของการสงคายนา ((ต�อต�อ))

            3) 3) ในการสงคายนาคร'งน(' มัหายานแยกตวออกในการสงคายนาคร'งน(' มัหายานแยกตวออกไปอย�างช่ดเจนแลัะเจร!ญร��งเร-องแพุร�หลัาย มั(พุระไปอย�างช่ดเจนแลัะเจร!ญร��งเร-องแพุร�หลัาย มั(พุระสงฆ์�แลัะช่าวพุ�ทธส,าคญเป/นปราช่ญ� เป/นท()ปร8กษ์า สงฆ์�แลัะช่าวพุ�ทธส,าคญเป/นปราช่ญ� เป/นท()ปร8กษ์า เป/นกว(ในราช่ส,านก เป/นกว(ในราช่ส,านก

4) 4) พุระเจ�ากน!ษ์กะทรงส�งสมัณท�ตไปประกาศพุระเจ�ากน!ษ์กะทรงส�งสมัณท�ตไปประกาศพุระศาสนาในอาเซ(ยกลัาง ซ8)งท,าให�พุระพุ�ทธศาสนาพุระศาสนาในอาเซ(ยกลัาง ซ8)งท,าให�พุระพุ�ทธศาสนาแพุร�หลัายไปยง จ(น เกาหลั( มัองโกเลั(ย แลัะญ()ป�:น ในแพุร�หลัายไปยง จ(น เกาหลั( มัองโกเลั(ย แลัะญ()ป�:น ในสมัยต�อมัาทรงสร�างสถ�ปแลัะวดวาอารามัเป/นอนมัาก สมัยต�อมัาทรงสร�างสถ�ปแลัะวดวาอารามัเป/นอนมัาก แลัะเป/นสมัยท()ศ!ลัปะแบบคนธาระ เจร!ญถ8งข(ดส�ด แลัะเป/นสมัยท()ศ!ลัปะแบบคนธาระ เจร!ญถ8งข(ดส�ด

ข�อมั�ลัจาก ข�อมั�ลัจาก ((พุระธรรมัป;ฎก พุระธรรมัป;ฎก ((ประย�ทธ� ปย�ตโตประย�ทธ� ปย�ตโต)), , พุระพุ�ทธศาสนาในอาเซ(ยพุระพุ�ทธศาสนาในอาเซ(ย . . กร�งเทพุฯกร�งเทพุฯ : : ธรรมัสภัา ธรรมัสภัา 2540, 2540, หน�า หน�า 342)342)