1

ขาวหอมมะลไทยกบความจาเพาะทกาลงจะจางหายไป

สมพร อศวลานนท0

1

ขาวเปนพชอาหารจานหลกของประชากรในเอเชย ทาใหเอเชยเปนแหลงผลตและบรโภคขาวทสาคญของโลก

ขาวทเพาะปลกในภมภาคนมความหลากหลายในพนธกรรมทงในดานองคประกอบทางกายภาพ เคม ธาตอาหารและ

สสนของเมลดขาวรวมถงคณสมบตของความหอม ความนมอรอยเมอหงสก เปนตน ทาใหเกดเปนลกษณะของ

คณสมบตและคณภาพนาไปสคณคาและความจาเพาะของขาวทเพาะปลกได ขาวหอมมะลหรอขาวขาวดอกมะล 105

ของไทยกเปนหนงในขาวทมคณคาและลกษณะจาเพาะในตวของสนคา โดยเฉพาะในเรองของความหอมและความนม

เดมทขาวทเพาะปลกในภมภาคเอเชยเปนขาวพนธไวแสงหรอทเรยกกนวาพนธพนเมองซงมความ

หลากหลายของสายพนธจานวนมาก แตหลงจากไดมการคนพบขาวพนธไมไวแสงโดยสถาบนวจยขาวนานาชาตท

ตงอยทประเทศฟลปปนสในชวงปลายทศวรรษ 1950 ทเรยกกนในยคนนวาขาวพนธมหศจรรย(miracle rice) หรอขาว

พนธ IR8 ซงเปนขาวทใหผลผลตสง ตอบสนองตอป ยเคมไดดเมอปลกในพนทชลประทาน ไดนาไปสยคของการปฏวต

เขยวและกอใหเกดการเปลยนแปลงในพนธขาวในระดบไรนาและระบบการผลตโดยเฉพาะการทานาแบบเขมขน

มากกวา 1 ครงในรอบป มการแพรกระจายของขาวพนธใหมไปในวงกวางแตขาวพนธไมไวแสงทเพาะปลกกนใน

ขณะนนเปนพนธขาวทใหนาหนกกบการเพมผลผลตและปรมาณอปทานผลผลตเปนสาคญ เนองจากเปนชวงเวลาท

อปทานขาวโลกขาดแคลน และไมไดใหความสาคญกบมตในเชงของรสชาตและคณภาพเพราะขาวพนธใหมจะมความ

แขงกระดางเมอหงสกไมนมนวลเหมอนขาวพนธพนเมองทนยมปลกกนอยดงดมตลาดขาวในขณะนนจงไดแยกขาวทม

มตดานคณภาพโดยเฉพาะคณสมบตของความหอมและความนมออกจากตลาดขาวสารเจาพนธไมไวแสงเกดเปนตลาด

ขาวหอมทใหความสาคญกบลกษณะจาเพาะ พรอมๆกบการใหคาพรเมยมในตวของสนคาดงเชน ขาวหอมมะลและขาว

บาสมาต

ขาวหอมมะลไทยกบขาวบาสมาตอนเดยหากเทยบกนแลว ขาวทงสองชนดนแมจะอยในกลมของสนคาขาว

หอม แตจดไดวาไมไดเปนสนคาทดแทนกน และมความตางกน ทงนเพราะขาวหอมมะลมคาอะไมโลสตากวาขาวหอม

บาสมาต ทาใหขาวหอมมะลมรสชาดนมนวล จงไดรบความนยมจากกลมผบรโภคในเอเชยตะวนออกและใน

สหรฐอเมรกา สวนขาวบาสมาตเปนขาวทมคาอะไมโลสระดบปานกลางและสงกวาคาอไมโลสของขาวหอมมะลไทย ทา

ใหขาวบาสมาตเมอหงแลวรวนไมนมเหมอนขาวหอมมะล ไดรบความนยมในเอเชยใตและในตะวนออกกลางขาวหอม

ทงสองชนดจงตางกนทงในลกษณะของตวสนคาขาวและลกษณะของการนาไปปรงเปนอาหาร

การขยายตวของความตองการของผบรโภคขาวหอมมะลทงในประเทศและตางประเทศในชวงกวาสอง

ทศวรรษทผานมา ไดเปนแรงขบเคลอนใหเกดการขยายตวของพนทการเพาะปลกขาวหอมมะลในไทย กลาวคอพนท

เพาะปลกขาวหอมมะลและผลผลตไดขยายตวของพนทจากประมาณ 11ลานไรผลผลต 2.82 ลานตน(ประมาณ 1.41

ลานตนขาวสาร)ในป 2532 ขยบเพมขนเปน 17 ลานไรผลผลต 5.5 ลานตน(ประมาณ 2.75 ลานตนขาวสาร) ในป 2545

และไดขยายตวเพมขนเปน 22 ลานไรผลผลต 9 ลานตน(ประมาณ 4.5 ลานตนขาวสาร) ในป 2556 โดยมพนทขยายตว

เพมขนเกอบเทาตวในสามทศวรรษทผานมา อกทง มผลผลตเพมขนเกอบสองเทาตวซงผลผลตดงกลาวสวนหนงไดใช

ในประเทศและอกสวนหนงสงเปนสนคาออก

11นกวชาการอาวโส สถาบนคลงสมองของชาตและผประสานงานชดโครงการ ”งานวจยเชงนโยบายเกษตรและเสรมสรางเครอขายงานวจย

เชงนโยบาย”สานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.) บทความนตพมพในนตยสารขาวไทย ฉบบท 43 ประจาเดอนกรกฎาคม-สงหาคม

2557

2

ตลาดสงออกขาวหอมมะลไทยเดมทจะอยในสงคโปรคและฮองกงกอนจะขยายตวไปในตลาดสหรฐอเมรกา

ตะวนออกกลาง และอาฟรกาใต ปรมาณการสงออกไดขยายตวอยางรวดเรวจในชวงจากป 2531 ถงชวงป 2550

กลาวคอมประมาณขาวหอมมะลสงออก0.15 ลานตนขาวสารในป 2531 ปรบเพมมาเปน 1.1 ลานตนในป 2541 และใน

อก 10 ปถดมาไดชขยายตวเพมขนเปน 2.9 ลานตน ในป 2550 อยางไรกตาม หลงจากป 2550เปนตนมาการสงออก

ขาวหอมมะลของไทยไดเรมถดถอยลงเรอยมา จนเหลอเพยง 1.5 ลานตนในป 2556

ปจจยสาคญททาใหการสงออกขาวหอมมะลไทยถดถอยลงนนดานหนงเปนผลมาจากปจจยดานราคาเพราะ

การเกดวกฤตขาวแพงในป 2551 ทาใหราคาขาวหอมมะลไทยไดปรบตวเพมสงขนเกอบเทาตว (ตารางท 1) และ

หลงจากนนราคากคงอยในระดบสงและเพมขนจากเดม ราคาขาวหอมมะลทปรบตวเพมสงขนไดเปนปจจยสาคญท

กระตนใหเกดการขยายการผลตขาวหอมมะลไปในประเทศคแขงขนทางการคาโดยเฉพาะเวยดนาม

ตารางท 1 แสดงราคาสงออกขาวหอมมะลไทยเฉลยและการเปลยนแปลงราคา

ชวงป ราคาขาวหอมมะลไทย

(ดอลลาหสหรฐตอตน)

เปลยนแปลง(%)

2548-2550 492 -

2551-2553 971 +97.35

2554-2556 1108 +14.11

ทมา: คานวณจากขอมลขององคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต(FAO)

เวยดนามนาพนธขาวหอมมะลไทยไปปลกในหลายพนทโดยใชชอ Thai Fragrant Rice เนองจากเวยดนาม

สามารถทาการปลกขาวหอมไดในระดบตนทนทตากวาไทย ขณะเดยวกนแมคณภาพของขาวหอมมะลทปลกใน

เวยดนามจะมคณภาพและความหอมสขาวหอมมะลจากไทยไมไดทงหมด แตระดบราคาสงออกทตากวาไทยเกอบหนง

เทาตว ไดทาใหปรมาณการสงออกขาวหอมมะลของเวยดนามไดขยายตวออกไป ดงจะเหนไดวาในป 2554 เวยดนาม

สงออกขาวหอมรวมทงหอมมะลไดเพยง0.47 ลานตน และไดเพมขนเปน 0.90 ลานตนในป 2556 ซงเพมขนกวา 1

เทาตวในชวง 3 ป ทงนเวยดนามสามารถสงออกขาวหอมมะลไดในราคาเพยงตนละ 671 ดอลลาหสหรฐ1

2ในขณะท

ราคาสงออกขาวหอมมะลจากไทยในชวงเดยวกนอยทราคาตนละ 1,180 ดอลลาหสหรฐ ขาวหอมมะลจากเวยดนามจง

เขาไปแทนทตลาดขาวหอมมะลจากไทยในหลายตลาดการคาและทาใหการสงออกขาวหอมมะลจากไทยลดลง

ขณะเดยวกน กมพชาทเปนประเทศเพอนบานใกลชดมพรหมแดนตดกบไทย มพนธของขาวหอมใกลเคยงกบ

พนธขาวหอมมะลของไทยอยางมากเชนพนธขาวหอมผกามะล(PhakaMalis) พนธขาวหอมผกาลาดวน

(PhakaRomdul) เปนตน ขาวหอมผกามะลของกมพชาเพงไดรบรางวลทหนงในการประกวดขาวโลกครงท 4 และครงท

5 ถงสองปซอนในการประกวดทประเทศะอนโดนเชยและฮองกงในป2555 และ ป 2556 ตามลาดบ ทาใหขาวหอมมะล

กมพชามชอเสยงเปนทรจกของนานาชาตมากขนอกทง การผลตขาวในกมพชาไดขยายตวของปรมาณการสงออกอยาง

รวดเรวจากทมปรมาณการสงออกขาวในป 2554 เพยง 0.20 ลานตน ไดขยายตวเพมขนเปน 0.38 ลานตนในป 2556

การทประเทศกมพชาไดใหความสาคญกบการผลตขาวหอมคณภาพเพอการสงออก ทาใหกมพชามปรมาณการสงออก

ขาวหอมถงรอยละ 41 ของปรมาณการสงออกในป 2556 อกทงระดบราคาสงออกของขาวหอมมะลกมพชาจะมราคา

ประมาณ 890 ดอลลาหสหรฐตอตน ซงกตากวาระดบราคาของขาวหอมมะลไทยเชนกน

2ราคาในเดอนพฤษภาคม 2557 จาก www.Oryza.com

3

ขาวหอมทผลตไดทงจากเวยดนามและจากกมพชาจงไดกลายเปนสนคาทดแทนขาวหอมมะลจากไทยใน

ตลาดขาวหอมสงออกระหวางประเทศ โดยเฉพาะขาวหอมจากเวยดนามไดกาวขนเปนสนคาทดแทนขาวหอมมะลจาก

ไทยในตลาดเอเชยตะวนออกและในตลาดสหรฐอเมรกา สวนขาวหอมมะลจากกมพชากไดเขามาเปนสนคาทดแทนขาว

หอมไทยในตลาดสหภาพยโรป2

3และบางสวนของเอเชยตะวนออก

นอกจากขาวหอมทงจากเวยดนามและจากกมพชาไดเขามาเปนคแขงขนแลว ขาวหอมจากพมาทมชอวา Paw

San ซงไดรบรางวลทหนงในการประกวดขาวโลกครงท 3 ทจดขนทประเทศเวยดนามในป 2554 กนบไดวาเปนขาว

หอมทมความหอมและความนมไมแพขาวหอมมะลไทยและกาลงเปนทนยมเพมมากขน การผลตขาวของพมาทเพม

มากขนในชวงสองสามปทผานมาเพราะความขดแยงดานการเมองภายในประเทศของพมาเองไดสงบลงไดสงผลให

ปรมาณการสงออกขาวของพมาไดเพมขนตามไปดวย โดยพมาไดสงออกขาวเพมจาก0.37ลานตน ในป 2552 เพม

ขนมาเปน1.31 ลานตนในป 2555ในจานวนนขาว Paw San นาจะเปนหนงในขาวหอมคณภาพทพมาสงออกเพมขน

ตามมาดวยเชนกน

อกทงประเทศสหรฐอเมรกาไดมการพฒนาพนธขาวหอมขนหลายพนธและไดเผยแพรใหมการผลตเปนการคา

ในหลายพนทปลกขาวของสหรฐอเมรกา เชน ขาวพนธ Jassman, Calrose, Jasmin 85 เปนตน ขาวหอมเหลานเปน

สวนหนงของขาวหอมทจะเขามาเปนสนคาทดแทนกบขาวหอมมะลไทยไมมากกนอยในตลาดการคาขาวหอมใน

ประเทศของสหรฐอเมรกาทเดมมการนาเขาขาวหอมมะลจากไทยกกาลงมสนคาขาวหอมมะลทดแทนจากการผลตขาว

หอมในสหรฐอเมรกาเอง

สวนปจจยภายในประเทศของไทยเองทเปนแรงกดดนทาใหคณภาพของขาวหอมมะลไดถดถอยตาลงนน คง

จะหนไมพนระบบการเพาะปลกและการเกบเกยวขาวหอมมะลโดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอทเปนแหลง

เพาะปลกขาวหอมมะลทสาคญของประเทศ การปลกขาวหอมมะลในพนทดงกลาวไดเปลยนแปลงไปจากเดมอยางมาก

จากทเคยทานาดากเปลยนมาเปนทานาหวานกนมากขนเพราะหาแรงงานไดยาก อกทงมความพยายามทจะเพม

ผลผลตโดยใชป ยเคมจากทเคยใชป ยคอกและอาศยธาตอาหารทมากบกระแสนาในชวงนาหลาก รวมถงการเกบเกยวท

ใชรถเกบเกยวแทนแรงงานคนเพราะคาจางแรงงานแพง การใชเครองอบลดความชนขาวเนองจากเกบเกยวดวยรถเกบ

เกยวทาใหขาวมความชนสง ปจจยดงกลาวไดมผลตอคณภาพและการสญเสยลกษณะความจาเพาะของขาวหอมมะล

ไทย โดยเฉพาะการลดลงของกลนหอมทนบวนจะเลอนหายไป อกทงการใชเทคโนโลยในการปรบปรงพนธทาใหเกด

ขาวพนธใหมทมลกษณะใกลเคยงกบขาวหอมมะล อยางเชน ขาวปทมธาน 1 ทมลกษณะของเมลดและคาอไมโรส

ใกลเคยงกบขาวหอมมะล ขาวพนธดงกลาวเปนขาวพนธไมไวแสงทสามารถปลกไดในพนทชลประทานและปลกได

มากกวาหนงครงในรอบป ทาใหเกดเปนสนคาทดแทนขาวหอมมะลไดในบางตลาดการคา เปนตน

สถานภาพดงกลาวกาลงเปนปจจยเรงทรมเราใหกบขาวหอมมะลไทยในตลาดการคาขาวโลกเพราะมสนคา

ขาวหอมทดแทนไดมากขนตามมา ประเดนขอปญหาดงกลาวจงเปนเรองททาทายตอผบรหารนโยบายขาวไทยเปน

อยางมากวาจะมมาตรการอยางไรทจะปกปองและคมครองคณภาพและคณคาของขาวหอมมะลใหเปนสมบตอนลาคา

ของขาวไทยไดอยางยงยนตลอดไป

3กมพชาไดรบสทธพเศษในการยกเวนภาษสนคาขาวทสงเขาไปจาหนายในสหภาพยโรป เนองจากเปนประเทศในกลมพฒนานอยทสด