ՄՂՁԱՎԱՆՋ

ԳԳԵԵՀՀԵԵՆՆԻԻ ԱԱՌՌԱԱՔՔԵԵԼԼ

ØØÔÔÒÒ²²ìì²²ÜÜææ

Անհատներն են փոխում պատմությանընթացքը:

« Ես կքանդեմ այս ձեռակերտ տաճարըև երեք օրում կշինեմ մեկ ուրիշը՝

անձեռակերտ » ( Մարկ. ԺԴ 58 ):

« Ես հեղափոխությունը սկսել եմ 82հոգով: Եթե ստիպված լինեի կրկնել դա,ինձ տասնհինգ-քսան հոգին էլ հերիքկլիներ: Տաս հոգի եւ բացարձակհավատք: Կարեւոր չէ, թե քանի հոգիեք: Կարեւորը հավատալն ու հստակպլան ունենալն է: » Ֆիդել Կաստրո

ՄՂՁԱՎԱՆՋՄՂՁԱՎԱՆՋ

GEHENI ARAQEL © 2014

ԳԵՀԵՆԻ ԱՌԱՔԵԼԳԵՀԵՆԻ ԱՌԱՔԵԼ

ԳԵՀԵՆԻ ԱՌԱՔԵԼ © 2014

2

Բեռնատարը կանգնեց դարպասների մոտ, այնտեղիցիջան համազգեստով զինվորականներ, դարպասներիմյուս կողմում կանգնած ոստիկանները զարմացածհետևում էին, կարծես չէին կարողանում կողմորոշվել:Զինվորականների խմբի ավագը առանձնացավ խմբից ևմոտեցավ դարպասներին: Գնդապետի ուսադիրներովհաղթանդամ մարդը մոտեցավ նրանց: — Բարև ձեզ, — ողջունեց նա, ժամապահ ոստիկաններըպատասխանեցին նրա ողջույնին, — ո՞վ է ձեր մեջիավագը, — բամփ ձայնով հարցրեց նա, — Ես, — պատասխանեց սերժանտը, — Սերժա՛նտ, արագ բացե՛ք դարպասները, — կարգադրեցգնդապետը, — Բայց դուք ո՞վ եք, — զարմացավ սերժանտը. — Գնդապետ Ավետիսյան, — ներկայացավ նա գրպանիցհանելով վկայականը, պահեց նրա աչքերի դիմաց, —արագ բացե՛ք դարպասները, — կրկնեց գնդապետը:— Բայց ես չեմ կարող պարոն գնդապետ, — հրաժար-վեց սերժանտը, — եթե սպասեք, վերակարգի ղեկավա-րին իմաց կտամ... — Սերժա՛նտ դու՛ք չլսեցի՞ք հրամանը... Շտապբացե՛ք, — խիստ տոնով կարգադրեց գնդապետը:Սերժանտը տարակուսում էր, փորձեց ռադիոկապովկապվել վերակարգի ղեկավարի հետ: Գնդապետը ձեռքով նշան արեց, իր զինվորներիցերկուսը վազելով մոտեցան ավտոմատները ուղղելովոստիկանների վրա, — դուք չլսեցի՞ք հրամանը,— բար-կացավ նա, — հաշվում եմ երկուսը, նրանք կրակելուեն...

I


3

Վերակարգի ոստիկանները սարսափած էին և ահա-բեկված, երևի ավելի շատ դիմակավորված ավտոմատ-ավորներից նրանք քարացած կանգնել էին, չէինկարողանում անգամ խոսել:— Պարոն գնդապետ մենք իրավունք չունենք, — հազիվխոսեց մյուս ոստիկանը: — Ես չեմ կրկնելու՛. Բացե՛ք արագ, — բղավեց նա: Գնդապետի ետևում կանգնած կապիտանը ձեռով նշանարեց, և երկու այլ դիմակավորված զինվոր արագմագլցեցին դարպասների վրայով և բացեցին դարպաս-ները: — Պարո՜ն գնդապետ, — աղաղակեց սերժանտը, — Ձերբակալե՛ք սրանց, — կարգադրեց գնդապետը ևշարժվեց առաջ, զինվորները արագ զինաթափեցինժամապահ ոստիկաններին, ձեռնաշղթաներ հագցնելովտարան դեպի բեռնատարը: Զինվորականերով լի բեռնատարը մտավ ներս, նորիցփակվեցին դարպասները:Գնդապետը դիմակավորված զինվորներով շրջապատ-ված մտավ առանձնատուն: Մուտքի մոտ կանգնածկապիտանը տեսնելով զինված խմբին շտապեց ընդա-ռաջ,— Ո՞վ եք դու՛ք, — զարմացած հարցրեց նա,— Իսկ դուք ո՞վ եք կապիտա՛ն, ինչու՞ չեք ներկա-յանում ինչպես հարկն է.. .Գնդապետի խիստ ձայնը շփոթեցրեց կապիտանին,այդ տարօրինակ զինյալների հայտնությունը անակըն-կալ էր նրա համար, սակայն նա անմիջապես կարո-ղացավ իրեն տիրապետել, զգաստ կանգնելով զեկու-ցեց, — Վերակարգի հեթապահ կապիտան Առաքելյան.— Ուրեմն կապիտա՛ն Առաքելյան, այս պահից, կատա-րում եք միայն իմ հրամանները.

4

— Կներե՛ք, բայց դու՛ք ո՞վ եք, — շփոթված հարցրեցնա,— Կապիտա՛ն ինձ թվում է, որ դուք չհասկացաքհրամանը, — խիստ տոնով շարունակեց գնդապետը,ամիջապե՛ս հանձնում եք զենքը և վկայականները...— Բայց ի՞նչ իրավունքով, — դիմադրեց կապիտանը, — Ձերբակալել սրա՛ն, — կարգադրեց գնդապետը, ևհրամայեց ջոկատի զինվորներին խուզարկել սենյակ-ները: Հերթապահ կապիտանին ամիջապես զինաթա-փեցին զինվորների ուղեկցությամբ տարան:Գնդապետին մոտեցավ մի լեյտենանտ և զեկուցեց...— Պարոն գնդապետ, երեք հոգու ենք ձերբակալել,կարծում եմ, որ պետք է տեսնեք նրանց, — գնդապետըհամաձայնեց, լեյտենանտը հեռացավ քիչ հետովերադարձավ դիմակավորված զինվորներով, որոնքուղեկցում էին քաղաքացիական հագուստով երեքտղամարդու, — Ո՞վ եք դու՛ք, ի՞նչ եք անում այստեղ, — խիստտոնով հարցրեց գնդապետը. — Ես նախագահի անվտանգության հերթափոխի պետնեմ, — կմկմաց նա:Երևի դիմակավորված զինվորների խումբը նախագահիառանձնատան տարածքում նրանց համար անակնկալէր, նրանք շփոթված էին ու ահաբեկված: — Ինչու՞ չեք զեկուցում ինչպես հարկն է, — խիստտոնը սթափեցրեց նրան, — Նախագահի անվտանգության հերթափոխի պետմայոր Օսիպով.— Ուրեմն մայոր Օսիպո՛վ, այս պահից կատարում եքմիայն իմ հրամանները, — շարունակեց գնդապետը, —ամիջապես հանձնում եք ձեր մոտի եղած զենքը ևզինամթերքը. — Զինվորներն արդեն զինաթափել են, — կմկմաց

5

մայորը. — Դա լավ է. Ձեր անվտանգության համար են արել,— բացատրեց գնդապետը: — Շը՜ շնորհակալություն, — հազիվ արտաբերեց մայորը:— Դե մայոր, ասացե՛ք հիմա որտե՞ղ է նախագահը, —շարունակեց գնդապետը, — Իսկ հիմա ժամը քանի՞սն է, — վախեցած հարցրեցնա,Գնդապետը նայեց ձեռքի ժամացույցին, — Հիմա ժամը երեքն է.— Հիմա նախագահը իր ննջասենյակում է, քնած է.. . — Ավելի լավ, որ քնած է, — ուրախացավ գնդապետը,— ուղեկցիր մեզ այնտեղ... Մայորի երկու ընկերներին առանձնացրին և տարան,դա ավելի դժվարացրեց նրա վիճակը: — Բայց պարոն գնդապետ, նա այս ժամին քնած է, ևմենք իրավունք չունենք անհանգստացնելու նախագա-հին...— Մայո՛ր այդ դուք իրավունք չունեք, բայց ես ունեմ,— կատակեց գնդապետը, դիմակավորված շքախումբըծիծաղեց, դա ավելի սարսափեցրեց Օսիպովին:Այս ներխուժումը և իր ընկերների զինաթափումը ուձերբակալումը քիչ էր, հիմա էլ այդ լկտի պահելա-ձևը ու հռհռոցները: Կարծես թե մի բան կատարվումէր, որից ինքը տեղյակ չէր, — նախօրոք զգուշացնումեմ մայո՛ր, իմ հրահանգները չկատարելու դեպքում,իմ զինվորները հրաման ունեն կրակելու, այնպես որխորհուրդ կտաի ավելորդություններ չանել: — Այո՜ իհարկե պարոն գնդապետ, — հնազանդվեց նա, Գնդապետը և դիմակավորված զինվորների խումբըմայորի ուղեկցությամբ անցան երկար միջանցքով, ուհասան ննջարանին, դռան մոտ կանգնած ոստիկանըզգաստ կանգնեց և պատիվ տվեց:

6

— Սա՞ է ննջարանը, — հարցրեց գնդապետը, — Այո, պարոն գնդապետ, — շշուկով ասաց նա, — Մայո՛ր, կարող եք հերթապահին ուղարկել հանգստիսենյակ, — կարգադրեց գնդապետը: Զինվորներիցերկուսը հերթապահ ոստիկանին ուղեկցեցին: Առանց թակելու դուռը գնդապետը մտավ ներս, նրաետևից մայորը և ողջ խումբը: Կիսախավար սենյակի վերջում երևում էր նախագահիհսկա մահճակալը: Գնդապետը մոտեցավ մահճակալին,ձեռքի լապտերով լուսավորեց: Նախագահն քնած էր,երիտասարդ ժպիտը դեմքին, իսկ կողքին կինն էրվերմակի մեջ փաթաթված: — Պարո՜ն նախագա՜հ, — շշուկով ասաց մայորը, — պա-րոն նախագահ...Նա փորձում էր արթնացնել նախագահին չցանկանա-լով խանգարել առաջին լեդիի քունը: Նախագահըդժվարությամբ բացեց աչքերը, տեսնելով իր գլխիվերև կանգնած անծանոթին զարմացավ, ուղղվեցպառկած տեղից և նստեց, — Ի՞նչ եք անում էստե՛ղ, — բղավեց նա, մայորՕսիպովը ցնցվեց տեղում, չկարողացավ պատասխանել,գնդապետը վառեց սեղանին դրված լամպը, որպեսզիտեսանելի լինի իր դեմքը:— Սե՛րժ Ազատի Սարգսյա՞ն, — խիստ տոնով հարցրեցնա, — Դու՛ ո՞վ ե՛ս, — եղավ պատասխանը,— Հանգի՛ստ երիտասարդ, մի բարձրացրեք ձեր ձայնը.— Դու՛րս կորի, ապու՛շ, — բղավեց նախագահը:Գնդապետի ուժգին ապտակը, սթափեցրեց, նրան դեմքըայլայլվել էր, աչքերը չռվել էին կատաղությունից.հարցական նայում էր իր թիկնազորի պետին, որպե-սզի նա բացատրի թե ինչ է կատարվում, նախա-գահի ձայնից արթնացած կինը շփոթված նայելով

7

կողքերը, նորից վախից ծպտվեց վերմակի տակ, փոր-ձելով գուշակել իրականությու՞ն էր, թե՞ մղձավանջ: — Սե՛րժ Ազատի Սարգսյա՞ն, — բամփ ձայնով կրկնեցգնդապետը:Ննջարանում վառվեցին լույսերը, տեսարանը ահաբե-կել էր նախագահին, ննջասենյակի բոլոր կողմերումդիմակավորված զինված զինվորականներ էին: — Այո՜, — հազիվ արտասանեց նա:— Դու՛ք պետք է գաք մեզ հետ, — հրամայական տո-նով ասաց գնդապետը, — դու՛ք և ձեր կինը, — ավելա-ցրեց նա: Նախագահը վեր կացավ տեղից, ոտքերն ու ձեռքերըդողում էին այլայլված դեմքը կարծես միանգամիցփոխվեց, դեմքը այրվում էր, անհնար էր ճանաչել,կարծես թե քիչ առաջ ինքը չէր երիտասարդ ժպիտովքնածը: — Ռռիտա՜ն ընչի՞ համար գա... Ինչա՞ էղել, — դժգոհհարցրեց նա: — Ռազմադաշտային դատարանի որոշումն է, — բամփձայնով բացատրեց գնդապետը, — դու՛ք և ձեր ընտա-նիքի բոլոր անդամները այս պահից մեր հսկողությանտակ եք.. .— Ի՞նչ ռազմադաշտային դատարան, — բարձրացրեցձայնը, հետո երևի հիշելով գնդապետի ապտակը,ամիջապես մեղմացավ, — մայո՛ր, ո՞վ ա սա, — հարցրեցնա իր թիկնազորի պետին, փորձելով նրանից ճշտելթե ով է գնդապետը: Դիմակավորված զինվորները կանգնել էին ննջարանիանկյուններում, մի մասը խուզարկում էին առանձնա-տան սենյակները: — Քաղաքացի՛ Սարգսյա՛ն արագացրե՛ք, մենք ժամա-նակ չունենք, — շտապեցրեց գնդապետը, — Գոնե դուրս կգա՞ք, որպեսզի հագնվեմ, — դժգոհ

8

տոնով ասաց նախագահը: — Ո՛չ, այստե՛ղ, մեր ներկայությամբ հագնվե՛ք, — ասացգնդապետը, վերցնելով աթոռին դրված սենյակայինխալաթը, ձեռքով շոշափեց այն և մեկնեց նրան, —կարող եք գիշերանոցով գալ, ձեր հագուստներըկբերեն որտեղ որ պետք է.. .— Բայց այսպե ՞ս.. .— Մի անհանգստացեք, քիչ հետո կվերադառնաք, — հան-գստացրեց գնդապետը: Գնդապետի վերադառնալ բառըկարծես թե հանգստացրեց նրան, — տեսնես ո՞վ է այսդաժան կատակի հեղինակը, — մտածում էր նախագահը,— Իսկ կարո՞ղ եմ զանգել.. .— Ո՛չ, արգելված է, ես հրաման ունեմ, — մերժեցգնդապետը:Առանձնատան մյուս սենյակներից զինվորների ուղեկ-ցությամբ դուրս բերեցին նախագահի ընտանիքի մյուսանդամներին: Հսկայական առանձնատան շքեղությունը և դիմակա-վոր ված զինվորների անցուդարձը կարծես պալատա-կան հեղաշրջման տպավորություն էր թողնում:Նախագահի ընտանիքի անդամները սարսափած, քնա-հարամ, կիսամերկ կանգնել էին միջանցքում և չէինպատկերացնում, թե ինչ է կատարվում: Նրանց դեմքե-րի գույնը ճերմակել էր, աչքները չռած հետևումէին դիմակավորված զինվորներին, փորձելով գտնելմի պատասխան: Կարծես « Բարդուղիմեոսյան գիշեր »էր իջել նախագահական առանձնատան վրա:Նախագահը կիսաբաց դռան արանքից տեսավ ընտա-նիքի մյուս անդամներին և սկսեց աղաղակել,— Ու՞ր եք տանում իմ ընտանիքին... — Քաղաքացի՛ Սարգսյան մի՛ աղմկեք, ձեզ ասացինք,որ քիչ հետո կվերադառնաք, սա միայն ձեր ընտա-նիքի անվտանգության համար է արվում, —

9

— հանգստացրեց գնդապետը: Նա հրամայեց որպեսզիմիջանցքում կանգնած ընտանիքի անդամներինտանեն անվտանգ վայր: Նախագահի կինը նույնպեսմիացավ իր զավակներին: ՈՒղեկցող զինվորները դուրստարան նրանց` նստեցնելով բեռնատարը, հեռացան: Նախագահը մնաց ննջարանում կանգնած, նա կատա-ղած էր, սակայն փորձում էր հանգիստ ձևացնել: — Իսկ ու՞ր եք տանում, — հանգիստ տոնով հարցրեցնա,— Ես մոռացա ներկայանալ, կներեք, գնդապետՄամիկոնյան, — ներկայացավ նա, — Գնդապե՛տ Մամիկոնյա՛ն, դու գժվե՞լ էս, գիտե՞սթե ինչ է՛ս անում, — խիստ տոնով շարունակեցնախագահը, — մոռացե՞լ էս, թե ով է կանգնած քոդիմաց... Դու գիտե՞ս թե քեզ ինչ կանեմ, — սպառ-նաց նախագահը, — Սարգսյա՛ն, այնպես մի՛ արեք, որպեսզի կարգադ-րեմ ձեզ ձեռնաշղթաներ հագցնեն. — հանգիստ տոնովասաց գնդապետը, — եկեք նստենք, հիմա ձեզ ամենինչ կբացատրեմ, թե ինչ է ձեզանից պահանջվում.. .Նախագահը նստեց բազմոցին:— Դե, լսում եմ, ասա...— Սարգսյա՞ն, ինչքանով գիտեմ, դուք շատ հարուստմարդ եք.. . Նախագահը կարծես թե զգաց, որ կարելի է բանակ-ցել, ինչպես ասում են ամեն ինչ իր գինն ունի, ևայս գնդապետը բացառություն չէ: — Այո՛ գնդապետ, հարուստ եմ — համաձայնվեց նա, —բայց ավելի լավ կլիներ առանձին զրուցեինք, առանցայս զինվորների... — Չէ, կարիք չկա, ես նրանց վստահում եմ, — ժըպ-տաց գնդապետը.

:

— Այդ դեպքում ասացե՞ք գնդապետ, ինչքա՞ն է ձեզպետք, 500 հազար 800 հազար, — սկսեց սակարկելնա, — եթե ուզու՞մ եք մեկ միլիոն եվրո, առանձնա-տուն Մայամիում կամ Կանարյան կղզիներում.. .Ասացե՛ք ինչքա՞ն և ե՞րբ, գումարը մեկ ժամիցայստեղ կլինի...Գնդապետը սկսեց ծիծաղել:— Չէ՜, դուք ինձ ճիշտ չհասկացաք...— Գնդապետ կարող եմ ավելին, քան դուք կարող եքպատկերացնել, միայն հիմա թույլ տվեք զանգեմ. —խնդրեց նա, — Իսկ ու՞մ պիտի զանգեք, — հարցրեց գնդապետը,— Ռոբերտին` ընկերոջս.— Ռոբերտ Քոչարյանի՞ն նկատի ունեք, — հարցրեցգնդապետը, — Այո՛, հենց նրան, — ուրախացավ նախագահը,— Այո, կարող եք զանգել, բայց միայն իմ հեռախո-սով...— Հա, իհարկե...Գնդապետը գրպանից հանեց բջջային հեռախոսը ևհավաքեց համարը.— Ալյո՜, Սաղաթելյան, ինչպե՞ս ես, — խոսեց գնդապե-տը, — Քոչարյանը քո մո՞տ է, — հարցրեց նա, — դալավ է, կարո՞ղ ես հեռախոսը փոխանցել նրան...Կարծես թե գծի մյուս ծայրում հեռախոսը փոխանցե-ցին Քոչարյանին: Նախագահը զարմացած էր, աչքերըչռած սպասում էր պատասխանի: Գնդապետը հեռա-խոսը փոխանցեց նախագահին: —Ալյո՜, Ռոբի՛կ, դու՞ էս, — խոսեց նա, — կարո՞ղ եսկյալ մեր ղոլը.. .Նախագահի համար անակնկալ էր գնդապետի գիշե-րային հեռախոսազանգը այդ մարդուն, որը չգիտեսթե այդ ուշ ժամին ինչ էր անում Ռոբերտի կողքին:

21

Նա երկար չխոսեց, անջատեց հեռախոսը և տվեցգնդապետին, — Հիմա ի՞նչ Սարգսյան...— Ռոբերտը ասաց, որ իրան ձեռբակալել են.. .— Հա՜ ճիշտ որ, մոռացա ասել այդ մասին, — արդա-րացավ գնդապետը, — Սարգսյան մենք տեղյակ ենք,որ ձեր դեմ մահափորձ է կազմակերպված, ու դրակազմակերպիչը Արթուր Բաղդասարյանն է ու ԱԱԾ – իպետ Գորիկ Հակոբյանը, — բացատրեց գնդապետը, —նրանք հիմա ձերբակալված են, սակայն վտանգը դեռանցած չի, քանի որ նրանք վարձկաններ են վարձելձեզ մեկուսացնելու համար. Այնպես որ, կարծում եմմեր հովանու տակ պաշտպանված եք.. .Նախագահի համար այդքան անսպասելի նորություն-ները, որը մեկը-մյուսին հաջորդում էին, սառը ցնցու-ղի տպավորւթյուն էր թողել.— Աստվա՜ծ իմ, այս ի՞նչ է կատարվում, — նա բռնելէր գլուխը, կարծես թե ուզում էր արթնանալ այդսոսկալի մղձավանջից, — գնդապետ, հետո ի՞նչ էլինելու.. .— Դե՜, Արթուր Բաղդասարյանը այս պահից ցուցմուքէ տալիս, իսկ Գորիկ Հակոբյանին մնացել է մեկժամ, որպեսզի ինքնասպան լինի, — կատակեց գնդա-պետը: — Ինչպե՞ս թե ինքնասպա՜ն, — զարմացավ նախագահը:— Այո՛, նա երկու տարբերակ ունի, — ժպտաց գնդա-պետը, — կամ ինքնասպան է լինելու, կամ էլ դու՛քկսպանեք նրան...— Այս ի՞նչ է կատարվու՜մ.. .— Հա՛, Սարգսյան, մոռացա հայտնել, — շարունակեցգնդապետը, — որ ձեր դեմ մեղադրաք է ներկայացրելԳագիկ Հարությունյանը, նա այս պահին ցուցմունքէ տալիս...

22

—Ա՜խ, շնե՜ր.. . Դավաճաննե՜ր.. . ԱրթուրԲաղդասարյանին մարդ սարքեցի, որ էսօր իմ դեմմահափորձ կազմակերպի՞, իսկ Գորիկի՛ն, քավթառշու՛ն, բա Գագո՞ն, սողու՜ն, ճիշտ են ասում օձըտաքացնողին ա կծում.. . Գնդապետ դրա՛նք ուղն ուծուծով հանցագործ են.. .— Սարգսյան մենակ նրանք չեն, — շարունակեց գնդա-պետը, — նրանց հետ են մի քանի գեներալներ`Մանվել Գրիգորյանը, Սեյրան Սարոյանը, ԱրթուրԱղաբեկյանը և Լովա Երանոսյանը... Այնպես որհնարավոր է մի քանի այլ բարձրաստիճան զինվո-րականներ ևս.. . — Դրա՛նք բոլորն էլ հանցագործնե՛ր են և մարդա-սպաննե՛ր, — բղավեց նախագահը. — Այո՛, ես դա գիտեմ Սարգսյան, — ժպտացգնդապետը, — բայց դու՞ք էիք չէ նրանց վերցրելձեր հովանավորության տակ...— Ո՛չ թե իմ հովանավորության, այլ իմ բռի մեջէին այդ սրիկաները, — ճշտեց նա, — նրանցփոշիացնելու եմ, դեռ չգիտեն իրենց գլխի գալիքը...— Կարող եմ ուրախացնել Սարգսյան, նրանք արդենձերբակալված են, այնպես որ շուտով կտեսնեքնրանց, — խոստացավ գնդապետը, — սակայն վատըայն է, որ Հովիկ Աբրահամյանին չկարողացանբռնել, նա հասցրել է փախնել.. .— Ո՞վ, մուկը՜.. . Ի՞նչ է, նա՞ էլ է դրանց հետ...— Այո՛, նույնիսկ մեզ թվում է թե այդ դավադրութ-յան գլխավոր պատվիրատուն նա է, — բացատրեցգնդապետը,— Մուկ էի կարծում, պարզվեց կռի՛ս դուրս եկավ...— Այո՜ այդպես է, — բամփ ձայնով ասացգնդապետը, սակայն մի անհանգստացեք, նրան շուտթե ուշ կբռնենք, նրա ընտանիքի բոլոր անդամները

23

արդեն ձերբակալված են.. . Եթե նորություններ լինիառաջինը դուք կիմանաք...— Շնորհակալ եմ գնդապետ...— Իմիջիայլոց, այս ամենը ձեզ ասացի, որպեսզիհամագործակցեք, եթե մեզ չօգնեք, ապա ինքներդպատկերացնու՞մ եք, թե ինչ կլինի... — Հարց չկա գնդապետ, ինչ ինձանից որ պետք է,ապա ես կանեմ, — խոստացավ նախագահը: — Մեզ հայտնի է շատ հանցագործությունների գաղտ-նիքներ, Ազգային ժողովի պատգամավորների գործածև չգործած մեղքերի մասին դուք լավ տեղյակ եք:Այնպես որ հարգելի Սարգսյան, կարծում եմ դուքունեք մանրամասն տեղեկատվություն: — Այո՛, ունեմ, շա՜տ լավ էլ ունե՛մ.. . Նրանցբոլորին հատ առ հատ շանսատակ եմ անելու:Դեռ կիմանան Սերժը ո՞վ ա՜.. . — Հա՜, իսկ այն գումարների մասին, որը ասում էիք— հիշեցրեց գնդապետը, — Հա՜, փողերը՜.. . Մի անհանգստացի գնդապետ,ինչքան պետք է կլինի, — խոստացավ նա, — եթեդեմ չես գնդապետ կարող եմ այսօրվանից քեզնշանակել իմ թիկնազորի պետ:Գնդապետը սկսեց ծիծաղել: — Չէ՜, շնորհակալություն Սարգսյան, ես արժանի չեմայդ պաշտոնին...— Ինչու՞ արժանի չես, մեզ քեզ պես նվիրված ուազնի՛վ հայրենասե՛ր մարդիկ են պետք... — Չէ՜ Սարգսյան, այդ հարցին ավելի լավ է հետո,— թեման փոխեց գնդապետը, — դուք այն ասեք,կարո՞ղ ենք վերադարձնել Հայաստանից թալանվածգումարները: Նախագահը կամուկացի մեջ էր, սակայնկարծես թե տարբերակներ չէր մնում, նա շրջա-պատված էր դիմակավորված զինված զինվորներով,

24

և ով գիտե թե ինչ են պատրաստվում անել իրեն: — Ես գիտեմ, թե որ պատգամավորը կամնախարարը, ինչքան գումար ունի, որ բանկերում ևինչպես է այն ձեռք բերել այդ ամենը: Այնպեսոր, այդ քսան տարիների կողոպտված գումարներըիրենց տոկոսներով կարելի է վերադարձնել: — Դա լավ է Սարգսյան, — ուրախացավ գնդապետը,— իսկ ե՞րբ կարող եք տրամադրել մեզ այդ ինֆոր-մացիան...— Եթե թույլ տաք մեկ հեռախոսազանգ...— Այո, իհարկե, միայն իմ հեռախոսով...— Բայց ես Սաշիկի համարը չեմ հիշում, — միամիտասաց նա, — կինս` Ռիտան գիտի...— Ուզու՞մ եք ձեր եղբորը զանգահարել, — հարցրեցգնդապետը,— Այո՛, սաղ ֆայլերը Սաշիկին մոտն ա, ու մեկալ Լյովիկին, այնպես որ պիտի նրանց գտնեմ, — Հասկանալի՜ է Սարգսյան, — գնդապետը ձեռքովնշան արեց թիկունքում կանգնած դիմակավորվածկապիտանին, նա իր հերթին մոտ կանչեց զինվոր-ներից մեկին, ինչ որ բան շշնջաց նրա ականջին,զինվորը դուրս գնաց, — Սարգսյա՛ն, ես զինվորականմարդ եմ, այդպիսի բաներից գլուխ չեմ հանում,հիմա կգա մեր իրավաբանն ու կասի, թե ինչպետք է արվի:Քիչ հետո ննջասենյակ մտավ այն զինվորը, իսկնրա հետ դիմակավորված մի լեյտենանտ:Լեյտենանտը մոտեցավ և պատիվ տվեց, համազգեստիտակից ուրվագծվում էր որ նա կին է:Նախագահը զգաստացավ, բարևեց լեյտենանտին, նագլխի շարժումով պատասխանեց ողջույնին: — Պարո՛ն գնդապետ, ձայնագրիչը միացնե՞մ, — հարցրեցետևի կանգնած կապիտանը,

25

— Այո՛, կապիտան, այդպես ավելի լավ կլինի, —համաձայնվեց գնդապետը, — լեյտենանտ, եկեք նստեք,այն ինչ ասում է Սարգսյանը, գրի առեք, հետոմեզ կասեք, թե ի՞նչ պետք է արվի...Լեյտենանտը մեր իրավաբանն է, դու ասա ի՞նչգիտես նա գրի կառնի: — Շատ լա՜վ, — համաձայնվեց նախագահը, լեյտենանտընստեց բազմոցին, գրպանից հանեց գրիչը և բացեցձեռքի թղթապանակը, իսկ կապիտանը միացրեց ձեռքիձայնագրիչը ու դրեց սեղանին: — Կարող ենք սկսել, պարոն Սարգսյան, — վերջապեսխոսեց լեյտեանանտը, այո նախագահը չէր սխալվել,որ նա կին էր, սև դիմակի տակից անգամնկատելի էին նրա գեղեցիկ դիմագծերը: Նախագահըսկսեց խոսել.— Բոլոր ինֆորմացիան, որը հարկավոր է, գտնվումէ ինձ մոտ, դրանք թվայնացված են ու կոդավորվածշրիֆտներով, դրանք գտնվում են էլեկտրոնայինգրադարանում` գաղտնի հասցեներով, այդ ինֆորմա-ցիան բաժանված է երեք մասի, մեկը Սաշիկինմոտն ա, իսկ մյուսը Լովիկին կուշտն ա, երորրդմասը, ինչքան գիտեմ Շվեցարական բանկիդեպոզիտում ա... Դիմակավորված կինը արագ-արագ արձանագրում էրնախագահի խոսքերը, փորձելով ետ չմնալ ձայնագրի-չից:— Շա՜տ կներեք, պարոն Սարգսյան, իսկ ի՞նչինֆորմացիա է այդ ֆայլերում, — ընդհատեց քնքուշլեյտենանտը:Նախագահը քմծիծաղեց, կարծես թե երիտասարդկինը կասկածում էր իր հնարավորությունների ևընդունակությունների վրա:— Կապիտա՛ն, տեսեք, թե ինչպե՞ս կարող եք կապվել

26

Սաշիկ Սագսյանի հետ, — կարգադրեց գնդապետը,կապիտանը գլխով արեց և դուրս եկավ ննջասենյա-կից, — Սարգսյա՛ն, պարզ խոսա, առանց այն էլժամանակ չունենք, — նկատողություն արեցգնդապետը, — Այդ ֆայլերում է գտնվում այն ինֆորմացիան,թե որ պատգամավորը ինչ ճանապարհով, և որքանգումար է աշխատել, — ասաց նախագահը,— Սարգսյան, ոչ թե աշխատե՛լ, այլ թալանե՛լ, —ընդհատեց գնդապետը, — Հա՛, թալանել, — ուղղեց նախագահը, — ուրեմն թեի՞նչ ճանապարհով է թալանել, ինչքա՞ն և ումից,թե որտե՞ղ, ի՞նչ հաշիվների վրա է պահում այդգումարները, անգամ ընտանիքի անդամների անուն-ներով բացված հաշվները ու դրանց հաշվեհամարնե-րը, ներդրումային ի՞նչ ծրագրերում և բիզնեսով էզբաղված, դրա հետ մեկտեղ, թե ի՞նչ անշարժգույք ունեն Հայաստանում և արտասահմանում: — Սարգսյա՛ն, Ռոբերտ Քոչարյանի՞նն էլ կա, — ընդհա-տեց գնդապետը,— Հա՛, նրանն էլ կա...— Բա՜ Սաշիկինն ու Լևոնի մասին նույնպե՞ս.. .— Չէ՜, նրանց մասին կա, բայց այդ ֆայլերի մեջչի, — միամիտ բերնից թռցրեց նա, — Բա՜ որտե՞ղ է — խիստ տոնով հարցրեցգնդապետը, նախագահը զգաց, որ սխալ է թույլտվել, փորձեց շտկել իրավիճակը, — դե նրանց մասինիմ մոտ կա...— Դե՜ դրանից էլ սկսեի՛ր, — բարկացավ գնդապետը: — Պարո՛ն գնդապետ, եթե թույլ կտա՞ք, այս մեկըավարտենք, նոր կանցնենք մյուսին, — առաջարկեցլեյտենանտը: — Իրավացի ես աղջիկ ջան, կներեք, կարող եք

27

շարունակել, — ներողություն խնդրեց գնդապետը. — Շարունակե՛ք պարոն Սարգսյան, — առաջարկեցաղջիկը, — ասացե՛ք խնդրում եմ, ու՞մ նկատի ունեիքբոլորին ասելով...— Բոլորին նկատի ունեմ բոլորին, — քմծիծաղեց նա,շտկվելով բազմոցին սկսեց թվարկել. — Ազգայինժողովի պատգամավորների՛ն, կառավարության անդամ-ների՛ն, սկսած վարչապետից վերջացրած նախարարնե-րով ու նրանց ենթականներով... Կուսակցություններիցսկսած վերջացրած Եհովայի վկաներով...— Պարո՜ն Սարգսյան, Եհովայի վկաններ ասելով,նկատի ունեք նաև կրոնական աղանդները՞, — միամիտհարցրեց աղջիկը,— Աղջի՛կ ջան, պարզ չե՞մ ասում, — ձայնը բարձրաց-րեց նա, աղջիկը այլայլվեց ու հուզվեց, անգամ սևդիմակի տակից երևացին նրա արցունքակալվածաչքերը: Գնդապետի բամփ ձայնը կարգի հրավիրեցնախագահին, նա ամիջապես մեղմեց ձայնը. — Աղջիկջան պարզ չե՞մ ասում, — շարունակեց նախագահը, —կուսակցություններից սկսած ՀՀՇ, ՀՅԴ, Օէկ, ՀՀԿ,Բարգավաճ ու Ժառանգություն.. . Մի խոսքով բոլորը,չթվարկեմ բոլորին... Կուսակցական վերնախավիցսկսած, վերջացրած կրոնական աղանդների ղեկավար-ները... Աղջիկը արագ-արագ գրում էր նրա ասածները,դիմակի տակից նկատելի էր նրա զարմացած դեմքը.— Սարգսյա՛ն, Հայ առաքելական եկեղեցու մասին էլկա՞, — հետաքրքրվեց գնդապետը, — Այո՛, հայ առաքելական եկեղեցու և աղանդավորա-կան այլ եկեղեցիների սպասավորների գումարների,նրանց բիզնեսների, շրջանառվող գումարների,նվիրատվությունների, սև փողերի լվացման, օֆշորայինգոտիններում ներդրումների մասին և կոնկրետ

28

որտեղ, ինչ ձևով են իրականացնում այդ: — Կներե՛ք, մի բան հարցնեմ, իսկ Գարեգին II-իմասին էլ կա՞, — հետաքրքրությունից ելնելով հարց-րեց գնդապետը:— Ասացի այո՛, բոլորը, այդ թվում նաև՝ ԳարեգինII-ը, — դժգոհ ասաց նախագահը: —Դե լավ, եկեք շարունակենք, — առաջարկեց լեյտե-նանտը, — Բացի Հայաստանի քաղաքական ու հոգևորականգործիչներից, այնտեղ կան Եվրոպայում, Ռուսատա-նում ու Ամերիկայում ապրող հայերի մասին, որըինչ բիզնեսով ու հասարակական գործով է գումար-ներ աշխատում, նրանց կապերի ու նրանց կարո-ղությունների մասին... — Սարգսյա՛ն, ուզում եք ասել, որ տիրապետել եքսփյուռքի ողջ մեծահարուստների տվյալների՞ն, —ընդհատեց գնդապետը, — Չէ՛, մենակ նրանց, ովքեր կեղտոտ բիզնեսով ենգումարներ աշխատել, և ում հովանավորությամբ ենգործել… — Դա լա՜վ է, կեցցե՛ս Սարգսյան, — գովաբանեցգնդապետը, — Տարածաշրջանը մեծ է Իրան, Հնդկաստան, Բրազի-լիա, Ռուսաստան, Կիպրոս ու Մալթա, մի խոսքովորտեղ, որ հայեր կան, — իրենից գոհ ավելացրեցՍարգսյանը: Ննջարան մտավ այն դիմակավորված կապիտանը,որը գնացել էր, մոտեցավ և զեկուցեց,— Պարո՛ն գնդապետ, Սաշիկ Սարգսյանը կապի մեջէ, կարող եք հիմա հեռախոսով խոսել նրա հետ... — Հա՞, դա լա՜վ է, — ուրախացավ գնդապետըուղղվելով նստած տեղից. Կապիտանը ձեռքիհեռախոսը մեկնեց գնդապետին:

29

— Ա՛յս հեռախոսով պարոն գնդապետ. Գնդապետը վերցրեց հեռախոսը, — Այլո՜ ո՞վ է, — բամփ ձայնով հարցրեց նա, —Մանուկյա՛ն դու՞ ես.. . Սաշիկը մո՞տդ է.. .Գնդապետը միացրեց հեռախոսի բարձրախոսը և դրեցսեղանին.— Այո, պարոն գնդապետ, — հեռախոսում լսվեցՄանուկյանի ձայնը, — ճիշտն ասած պարոնգնդապետ, նա տղաներին դիմադրություն էր ցույցտալիս, դե նրանք էլ մի հատ տվեցին վզակոթին... Գնդապետը իր հաստ ձայնով սկսեց ծիծաղել,— Բայց Մանուկյան Սաշիկը կարո՞ղ է չէ խոսել, —հարցրեց գնդապետը,— Այո, իհարկե՛, պարոն գնդապետ, նա հիմա բարձ-րախոսով մեզ լսում է,Գնդապետը հեռախոսը հրեց նախագահին. — Խոսա՛ Սարգսյան, Սաշիկը քեզ լսում է.. .— Սաշի՜կ, դու՞ էս, — հարցրեց նախագահը,— Հա՛ ես եմ, — հեռախոսում լսվեց Սաշիկի ձայնը,նա կարծես չէր կարողանում խոսել, երևի ավելիշատ էր վախեցած, քան իր եղբայրը, — Սաշիկ է՛ն բաները, որ քո մոտն ա, պիտի տաս,որ պիրեն...— Էղա՜վ Սերժո ջան, հունց որ ասես... Սերժ տու՛լյավ է՞ս.. .— Հա՜ Սաշիկ ջան, լ յավ եմ.. .— Դու հիմացա՞ր, որ Նարեկին թակալ են, — նաչկարողացավ շարունակել, սկսեց արտասվել: Գնդապետը անջատեց հեռախոսը, նախագահըխուճապի մեջ էր: — Գնդապետ, Սաշիկի տղուն ինչու՞ են ծեծալ, — հար-ցական նայեց նրա դեմքին: Նարեկը, ՍաշիկՍարգսյանի կրտսեր որդին էր:

2:

— Դե՜ երևի չի հնազանդվել հրահանգներին, տղերքնէլ մի երկու ապտակ տվել են, — հանգիստ տոնովասաց գնդապետը, — Բայց Սաշիկը ասաց, որ ծեծել են.. .— Սարգսյա՛ն այդ թեման փոխի, հազար գործունենք, — առաջարկեց գնդապետը.— Բայց Սաշիկը ասաց, որ ծեծել են, — կրկնեցնախագահը: — Սարգսյան ծեծելը հարաբերական է ասված. ծեծե՛լէլ կա՜, ծեծե՛լ էլ, — կատակեց գնդապետը, — եթեուզում ես ճիշտն իմանալ, ապա նրա բախտըբերել է, որ ես այնտեղ լինեի ձվերը կտրել կտաի...Նախագահը ցնցվեց: — Գնդապետ, կարո՞ղ ենք տղամարդու պես առանձինխոսել, — համոզեց նախագահը, — Է՜հ Սարգսյան, — հոգոց հանեց գնդապետը, —տղամա՛րդ ասացիր, միտս եկավ անցած տարի իմազատամարտիկ ընկերներին, նրանք մեռան կոկորդպատռելով, որպեսզի տղամարդու պես նստես ուհետները խոսես... Գնդապետը քմծիծաղեց, — Գնդապետ, խնդրում եմ միասին առանձին զրու-ցենք, — փորձեց համոզել նրան, խնդրելը նախագահիհամար կարծես խորթ բան էր, ավելի լավ էրինքնասպան լինել, քան թե նման բան խնդրել միքոսոտ գնդապետից:— Ինչի՞ մասին, Սարգսյան, եթե ասելու բան կա՞,կարող ես ասել.. .— Դե՜ այն, որ սկզբից պայմանավորվել ենք... Գնդապետը զամացած դեմք ընդունեց:— Սարգսյա՛ն, մենք բան ենք պայմանավորվե՞լ. . .— Դե՜ են փողերի էլի՞.— Հաա՜, ուզում ես կաշառե՞լ Սարգսյան, — գնդապետը

31

սկսեց ծիծաղել… — Չէ՜, կաշառելս ո՞րն է, ես էդպիսի՛ բան ասացի՞.. .Բա ես չասացի, որ դու իմ թիկնազորի պետըկլինես...— Հաա՜, այդ մեկը՞, — մտաբերեց գնդապետը, — Դե՛ միանգամից ասեմ, որ քեզ բարձր աշխատա-վարձ կտամ, գեներալի կոչում, եթե ուզենա՞ս կարողեմ պաշտպանության նախարար նշանակել.— Յաա՜, Սարգսյա՜ն, պարզվում է այդքան հնարավո-րություննե՞ր ունեմ, — ուրախացավ գնդապետը, — Չէ՜ գնդապետ, ավելին կունենաս, քան կարող եսպատկերացնել, — ճշտեց նախագահը,— Իսկ է՛ն բանից կարա՞մ անեմ, — կմկմաց գնդա-պետը, — է՛ն որ ջահելանում են.. . — Ցողունային պատվաստում պարոն գնդապետ, —հիշեցրեց դիմակավորված լեյտենանտը, — Հա՜, է՛դ մեկից, — համաձայնվեց գնդապետը, — Հա՜, բա ոնց, կարող եմ զանգել ԱրաԱբրահամյանին, հենց այս շաբաթ կարող եք թռնելՀարավային Կորեա: Գնդապետը բամփ ձայնով սկսեց ծիծաղել… — Չէ՛ Սարգսյան, ես վստահ եմ, որ այդ օդանավըօդի մեջ կպայթի, — կատակեց գնդապետը, — չէ՜,ավելի լավ է էսպես մնամ, թե չէ որ ջահելանամպիտի ջահել կնիկ առնեմ...Սենյակում դիմակավորված զինվորները սկսեցինծիծաղել, նախագահին ավելի սարսափեցրեց այդծիծաղը, նրան կարծես ծաղրում էին անցնելով ամենսահման: Նա ահաբեկված շուրջը նայեց, արդյոք նահիմա ի՞նչ կարգավիճակում է, նախագա՞հ է, թե՞մեղադրյալ:Ննջարանի դռները բացվեցին և քաղաքացիականհագուստով մի երիտասարդ շրջապատված դիմակա-

32

վորված թիկնազորով մտավ ներս: Գնդապետը ևնստած լեյտենանտը ամիջապես ոտքի կանգնեցին,նա ժպտալով մոտեցավ և ողջունեց ներկաներին,ձեռքով բարևեց գնդապետին, այնուհետև ձեռքըպարզեց նախագահին: Երևում էր, որ նա էր բոլորիղեկավարը:— Բարև ձեզ, — քաղաքավարի ասաց նա:Նախագահը խոնարհվեց և բռնեց նրա ձեռքը, —ապրե՛ս Սարգսյան, ինձ արդեն զեկուցել են, որհամագործակցում եք և օգնում մեզ...— Հա՜ բա ոնց, մեր երկրի ու ժողովրդի համար եմանում...— Դա լա՜վ է, ժողովուրդն ու հայրենիքը ձեզկգնահատի, — կատակեց նա: Նախագահին դուրչեկավ նրա այդ տոնը, սակայն նա այլ տարբերակչուներ, նա իր տան մեջ գերի էր, իսկ ընտանիքը՝պատանդ:— Պարո՛ն մայոր, Սարգսյանը մեզ ասել է, թե այդՖայլերը ինչպես կարող ենք ստանալ, — զեկուցեցգնդապետը: Արդեն ամեն ինչ պարզ էր,երիտասարդը մայոր էր, բայց ո՞վ էր, դեռ մնումէր անհասկանալի: — Դե՜ եկեք նստենք, ժամանակը կարճ է, արդենլույսը բացվում է — ասաց նա և առաջարկեցնստել: Գնդապետը և դիմակավորված աղջիկընստեցին իրենց տեղերը, երիտասարդը տեղավորվեցգնդապետի մոտ՝ բազմոցին: — Նարինե ջան, ե՛կայստեղ նստի, — առաջարկեց իր շքախմբի հետ եկածդիմակավորված զինվորական համազգեստով աղջկան,օրիորդը տեղավորվեց երիտասարդի և գնդապետիարանքում, — Սարգսյան, Նարինեն մեր նոտարն է,ծանոթացի՛ր, — ներկայացրեց նա,— Շա՜տ ուրախ եմ, — ժպտաց նախագահը, աղջիկը

33

գլխի շարժումով ողջունեց նրան: Սև դիմակիարանքից երևում էին նրա կապույտ ու ջինջաչքերը:— Կարող ենք սկսել, — ասաց երիտասարդը, աղջիկըսեղանին դրեց ձեռքի թղթապանակը, բացեց ևայնտեղից հանեց մի փաստաթուղթ. — Պարոն Սարգսյան, այստեղ մի քանի փաստաթուղթկա, որ պետք է ստորագրեք, — վերջապես խեսեցքնքուշ ձայնով աղջիկը.— Ի՞նչ փաստաթուղթ, — զարմացավ նա, դեմքի արտա-հայտությունից երևում էր, որ նա խուճապի մեջէ, նրա բերանը չորացել էր, հազիվ էրկարողանում խոսել: Երիտասրդը պատվիրեցկանգնած կապիտանին ջուր տալ նրան: Կապիտանըգնաց, քիչ հետո վերադարձավ ջրով լի գավաթով,նա գավաթը մեկնեց նախագահին, նա դողացողձեռքերով վերցրեց և սկսեց կում առ կում խմել, նակարծես այդ մեկ ժամվա մեջ ծերացել էր, մեջքըկորացել էր, դեմքին իջել էր ծերությունը, ձեռքերիդողը նրան մատնում էին. որ վախեցած է: Սրտիաշխատանքը արագացել էր, կարծես թե ուր որ էկրծքի տակից պոկվելու է ու դուս թռնի: Դեմքիսպիտակությունը նրան հանգուցյալի էր հիշեցնում:— Կապիտա՛ն, բժիշկն ու՞ր է, — հարցրեց երիտասարդը.— Ես հիմա պարոն մայոր, — նա դուրս եկավ, քիչհետո վերադարձավ զինվորական համազգեստով,դիմակավորված կնոջ հետ, որի ուսին կախված էրզինվորական սանիտարական պայուսակը, նամոտեցավ և լուռ պատիվ տվեց: — Բժշկուհի, խնդրում եմ տեսեք, թե ինչ էհարկավոր, — պատվիրեց երիտասարդը: Գնդապետի հրահանգով զինվորները բացեցին

ննջասենյակի պատուհանները, որպեսզի օդափոխվի

34

սենյակը: Բժշկուհին ամիջապես գործի անցավ,պայուսակից հանեց ականջակալները և սկսեց լսելսրտի աշխատանքը: Սենյակում լռություն էր, միայնլսվում էր նախագահի սրտի բաբախը: Բժշկուհինպայուսակից հանեց մի քանի դեղահաբեր ևմեկնեց նախագահին: — Սա պետք է խմեք, հասարակ վալերիանա է, —պատվիրեց նա, — ուղղակի դուք հուզված եք, դրանիցէ... — Բժշկուհի, վտանգավոր բան չկա՞, — անհանգստացավերիտասարդը.— Ոչ, պարո՛ն մայոր, ուղղակի նա հուզված է, հիմականցնի, սակայն լավ կլիներ, որպեսզի ճշնումն էլչափեի... — Լա՜վ, եթե այդպես է, ուրեմն ճնշումը կսպասի, —դժգոհեց երիտասարդը, — բժշկուհի այստեղ մնացե՛ք,մինչև վերջացնենք...Բժշկուհին պատիվ տվեց և կանգնեց նախագահիկողքին, — Նարինե ջան թող այս փաստաթղթերըստորագրի, քանի որ դրսում սպասում են.. . Իսկմնացած հարցերը երկրորդական են, — կատակեցնա: Նախագահի վրայով մի սառը քրտինք անցավ,կարծես թե դաշույնի մի հարված էր, ինչպե՞ս թե,իր առողջությունը հիմա դաձել է երկրորդակա՞ն:Մի ինչ-որ քոսոտ երիտասարդ մայոր իրեն ծաղրումէ այսքան մարդկանց ներկայությամբ, և նա ասաց,որ դրսում իրեն սպասում են, բայց ովքե՞ր ենսպասում, այդ հարցը տանջում էր նրան: Այս հանելուկները, որոնք մեկը մեկից անակնկալձևով գալիս էին և թրատում էին նրան: Իրընտանիքի անդամների անհայտանալը, այսդիմակավորված զինվորականների անց ու դարձը, այսհաստամարմին գնդապետի և այս լկտի մայորի

35

ցինիկ կատակները, էլ չհաշված Սաշիկի ու Լովիկիձերբակալությունները և այդ տարօրինակ դավադրութ-յունների պատմությունը: Դիմակավորված օրիորդը նորից թղթապանակիցհանեց փաստաթուղթը և մեկնեց նախագահին: — Պարոն նախագահ, պետք է ստորագրեք այստեղ,քնքուշ ձայնով ասաց նա, — այստեղ գրված է, որնախագահի մամուլի նոր խոսնակ եք նշանակումայս մարդուն...— Իսկ ո՞վ է այդ մարդը, — հազիվ հարցրեց նա. — Ես նրան լավ եմ ճանաչում, — մեջ մտավերիտասարդը, — դու ստորագրի, հետո կիմանաս, թեո՛վ է նա...Նախագահին ուրիշ տարբերակ չէր մնում, նադողացող ձեռքը մոտեցրեց թղթին և ստորագրեց:Աղջիկը թղթապանակից հանեց ևս երկու փաստա-թուղթ ու տվեց նրան: — Սրանք նույն փաստաթղթից է, — բացատրեցօրիորդը, — ուղղակի ամեն փաստաթուղթ կազմված էերեք օրինակից: Նախագահը աչքի պոչով նայեց թղթերին, փորձեցնմանեցնել առաջին գրվածքին, իրոք որ նման էին,առանց վարանելու ստորագրեց երկու օրինակները:Աղջիկը նորից թղթեր հանեց:— Էլի՞ կա՜, — զարմացավ նա, — Այո՛, այս մեկ փաստաթուղթը, որ նշանակում եքձեզ նոր պաշտոնակատար` Կարինե Կարապետյանին,— բացատրեց օրիորդը,— Է՛դ ո՞վ ա՜, — զարմացավ նախագահը. — Դե՜ դա մեր Կարինեն է, շատ լավ մասնագետ էիրավաբանականն է վերջացրել, կրթված աղջիկ է, —բացատրեց երիտասարդը,Նախագահը ստիպված, առանց երկարացնելու ստորագ-

36

րեց երեք օրինակները: Աղջիկը հանեց հաջորդփաստաթուղթը, — Այս մեկ փաստաթուղթը, որ առողջական խնդիրներիպատճառով մեկնում եք բուժման, — բացատրեցօրիորդը, — դրանք, ինչպես և մյուս փաստաթղթերըերեք օրինակից են,— Ի՞նչ առողջական, — ոգևորվեց նախագահը.— Ո՞նց թե՜, բա բժիշկը չասե՞ց որ ճնշումդ պիտիչափի, — զարմացավ երիտասարդը, — ճնշումը վատբան է Սարգսյան, նրա հետ խաղալ չի կարելի,ճնշումից մարդիկ ինֆարկտ են ստանում... Արդեն ամեն ինչ պարզ էր, չստորագրել փաստաթղթիտակ, կնշանակի տարօրինակ հանկարծամահություն:— Իսկ իմ ընտանիքն ու՞ր է, — հանկարծ հիշեց նա, — Բոլորն էլ լավ են ու առողջ, — բացատրեցերիտասարդը, — այնպես որ շուտով կտեսնեք նրանց:Դա արդեն բացահայտ սպառնալիք էր, որը նետեցինիր երեսին:— Իսկ եթե ես չստորագրե՞մ այս թղթերի տակ, —փորձեց հրաժարվել նախագահը. — Սարգսյա՛ն, եթե դու չստորագրես, ապա ԱրթուրԲաղդասարյանը արդեն ստորագրել է, — քմծիծաղեցերիտասարդը, — պակասում է միայն բժշկի ստորա-գրությունը, այն էլ ինչպես տեսնու՛մ ես բժիշկը քոկողքին կանգնած է.. .— Սարգսյա՜ն, հիշու՞մ ես Շանթ Հարութունյանին,հոգեբուժարան գործուղելու պատմությունը, —շարունակեց գնդապետը, — այնտեղի բժիշկը թիկունքիդետևում կանգնած է.. . Ներկաները սկսեցին ծիծաղել: Դա ավելի ահաբեկեցնրան, հրաժարվել համագործակցել, կնշանակիհոգեբուժարան գործուղվել.. . Աստվա՜ծ իմ. ինչքա՞նմեղք եմ գործել, որ միակ հույսի պատուհանն ես

37

անգամ փակել: Իսկ իմ ընտանիքին ի՞նչ էսպասում... Ես փորձեցի տալ նրանց աշխարհքիբոլոր վայելքները, շռայլության հաճույքների մեջգոհացնել.. . Իսկ հիմա պարզվում է, որ այդ ամենըմի գրոշի արժեք չունի: Իսկ այն տականքները,որոնք շրջապատում էին ինձ` Արթուր Բաղդասարյան,Գագիկ Հարությունյան, ու մնացած կռիսները...Հիմա համոզված եմ, որ էն Րաֆֆին այս ամենըտեսնելով զվարճանում է, ո՞վ գիտե, միգուցե այսամենի ետևում նա է կանգնած: Իսկ դավաճա՜նՎահան Հովհաննիսյանը, նա պետք է, որ տեղյակլիներ այդ դավադրությունից, նա պետք է իմականջները լիներ, սակայն նա էլ Հուդայի նմաներեսուն արծաթով ծախվեց: Իսկ Հայրիկյանը՞.. .Հնարավոր է, որ նա լիներ այս ամենին խառնը-ված: Հովիկ Աբրահամյա՜ն, ա՜խ Մու՛կ- Մու՜կ, քեզդեռ այն ժամանակ պիտի սատկացրած լինեի,որպեսզի կռիս չդառնաիր... Բայց հնարավոր է, որգնդապետը խաբած լիներ, նա ասաց, որ Մուկըփախած է, դա նշանակում է, որ Մուկը երբեք չիհանդուրժի այս դավադրությունը, նա գիտի, որմենք մի նավակում ենք, իմ խորտակումը կլինինաև իր վախճանը... Չէ՜, Հովիկ Աբրահամյանըխորամանկ մարդ է, նա մատնոց ու շարիկֆռռցնող է, ղումարբազ, այնպես, որ հաստատ միբլեֆ կանի, նա չի կարող իր քսան տարիներիթալանած հարստությունը ցփնել սրանց ռեխներին,նա գիտի, որ կկործանի իրեն, եթե հանձնվիսրանց, կզրկվի ամեն ինչից, անգամ լույսիերեսից... Դա լա՜վ է, ուրեմն հույսեր կան, որգնդակը կանցնի մեր խաղադաշտ, հարկավոր էուղղակի ժամանակ շահել, փորձել նրանց դուդուկիտակ պարել, մինչև հնարավորություն լինի ոտքի

38

կանգնել: Ես հարյուր տարվա չեկիստ եմ, իզուրչէ, որ ինձ Նարիմանով են ասել, հիմա պիտիփորձեմ իրենց կանոններով խաղալ.. . Իսկգնդապետը Լևոնից ոչինչ չասեց, Տեր-Պետրոսյանըերևի չգիտի սրա մասին, կարծում եմ. որ նա լավհասկանում է, որ իր պոչը իմ ոտքի տակ է,կարծում եմ, որ կփորձի ինձ օգնել, որպեսզի իրկեղտերը չբացահայտվի ու դուրս չգա ջրի երես: Բայց ի՛նչ սխալ արեցի, որ սրանց ասացիֆայլերի մասին, հիմա նրանք ինձ ոչինչ չենկարող անել, քանի այդ ֆայլերը իմ ձեռքին է. . .Լա՜վ էր գոնե չասացի, թե ինչպես կարող ենստանալ դրանք, միայն թե Սաշիկը՜.. . Ա՜խ, իզուրշտապեցի Սաշիկին ասել, որ ֆայլերը սրանց տա,գոնե է՛դ ախմախը մի քիչ ուղեղը աշխատացնիու հասկանա, որ ֆայլերը տալով կարող է մեզդատապարտել կործանման... Քանի ֆայլերը մեզմոտ են, նրանք մեզ ձեռք չեն տա, ուրեմնմնում է Սաշիկի հետ կապվել, որպեսզի նրանհասկացնեմ, թե ինչ պետք է անի: Հիմահարկավոր է ժամանակ ձգձգել մինչև Մուկը միբան անի... Հովիկը շատ գումար ունի և ծանոթու-թյուն, հանցագործ աշխարհը նրա հովանու տակէ, ոնց էլ լինի, մի բան կմտածի... Կա՛մ քաղա-քացիական պատերազմ, կա՛մ սահմանայինկռիվներ... Եթե հարկ լինի, նա Աֆրիկայից ուԱֆղանստանից կարող է վարձկաններ բերել:Սրանց սատկացնել է պետք քանի դեռ ուշ չէ,ժողովուրդը, որ զգաց ազատության համը, ապադեմները առնել չի լինի, ձնագնդիկի պես գնալովկմեծանա: Նրանք դեռ չգիտեն. թե ինչի եմընդունակ: Վատը այն է, որ Սաշիկին ասել եմ,որ ֆայլերը տա, ինչպե՞ս համոզեմ, որպեսզի

39

թույլատրեն Սաշիկին հետ կապվել: Եթեգնդապետին չկարողացա համոզել, ապա այդերիտասարդին դժվար կլինի: Մի ճար գտնեմ,նրանց խաբեմ, ասեմ Սաշիկը կոդերը չգիտի, բայցտեղը գիտի, գուցե նրան կարողանամ հասկացնել,որ ֆայլերը չտա... Սակայն Սաշիկը վախեցած էրերևում, մանավանդ, որ Նարեկին ծեծել էին...Հաստագլու՜խ անասու՛ն, հազար անգամ ասացիէշություն չանես... Կամ էլ ու՞մ մտքովն էրանցնում, որպեսզի պայմանավորվեի նրա հետհեռախոսային կոդավորված բառերի դեպքում նահասկանար իր անելիքը...Դե՜, եթե Մուկը ազատության մեջ է, դա լավ է,ոնց էլ լինի նա Արա Աբրահամյանի միջոցով միբան կձեռնարկի... Բայց Ռուսական Կագեբեն տեղյակչէր: Ինչպես երևում է Պուտինը սրանց առջևկանաչ լույս է վառել, որպեսզի էսպիսի բանանեն, թե չէ սրանք առանց Կրեմլի դաբռոյիչէին շարժվի: Ո՞նց էի մոռացե՜լ, ախր Ալիևի հետմենք վաղուց պայմանավորվել էինք, որ եթեիշխանափոխության փորձեր լինեն մեր երկրներում,ապա պետք է վերսկսենք պատերազմը, այսինքնդրանով կշեղենք ներքին քաղաքական ընդվզումները:Նրա դեմքին պայծառություն երևաց. Դրա մասինմոռացել էի, հիմա պետք է ժամանակ շահել, իսկառաջին հերթին Սաշիկի հետ կապվել: — Սարգսյա՜ն, Սարգսյա՜ն, դու լսու՞մ ես, — նաթիկունքին զգաց գնդապետի ձեռքի ծանր հարվածը,ամիջապես սթափվեց: — Հա՜, հա՜ լսու՛մ եմ, — շփոթված ասաց նա,արթնանալով մտքերից, — ես թույլ եմ, շատ վատեմ զգում, խնդրում եմ մի կես ժամ հանգիստտվեք...

3:

Գնդապետը նայեց երիտասարդին, կարծես սպասումէր հրամանի:— Չէ՛, թող փաստաթղթերի ստորագրությունըվերջացնի նոր, — ասաց երիտասարդը,Նախագահը ընկճված էր, թուլացել էր ու կծկվել,իրականում նա ձևացնում էր, որպեսզի ներկաներիմոտ խղճահարություն առաջացնի: — Լա՜վ, շարունակեք, եթե այդպես է պետք, —ձևացնելով ասաց նա.— Շարունակենք, պարոն Սարգսյան, — առաջարկեցօրիորդը` ներկայացնելով հաջորդ փաստաթուղթը, —սա՛, որ գնալու եք բուժման մեկ շաբաթով... Նախագահը մեծ դժվարությամբ էր ստորագրումփաստաթղթերի տակ, լավ հասկանալով, որմիևնույն է, եթե նա կարողացավ այս իրավիճակիցդուրս գալ, ապա այդ ստորագրությունները իրավա-կան ոչ մի ուժ չէին կարող ունենալ: Բացի այդէլ, նա թքած ունի ցանկացած ստորագրության ևօրենքի վրա: Աղջիկը թղթապանակից հանեցհաջորդ փաստաթուղթը ու դրեց նախագահիդիմաց: — Հաջորդ փաստաթուղթը, որ նշանակում եքանվտանգության խորհրդի նոր նախագահ` մայորԳրիգորյանին, — ներկայացրեց օրիորդը, — Է՛դ ո՞վ ա... Զարմացավ նախագահը, — Դա ե՛ս եմ Սարգսյան, — ներկայացավ երիտասար-դը, — հա՜, եթե միանգամից գեներալի կոչում էլտաիր, դեմ չէի լինի, — կատակեց նա: Բոլորներկաները սկսեցին ծիծաղել, — Ես դե՛մ չեմ, — փորձեց իրավիճակից դուրս գալՍարգսյանը,— Գրիգորյան, եթե այդպես է, ինչու՞ ենքուշացնում, — ուրախացավ գնդապետը. — Սարգսյանը

41

քանի համաձայն է, կարող ենք... Նարինե ջանկարո՞ղ ես մաքուր թղթի վրա ձևակերպել,Սարգսյանը կստորագրի,— Գնդապե՛տ դրա ժամանակը չէ, — դժգոհեցերիտասարդը, — Լա՜վ էլ ժամանակն է, — պնդեց գնդապետը, — թեչէ ո՞նց կլինի, ես գնդապետ մարդ, մայորիհրամաններն եմ կատարում... — Գնդապե՛տ մի խանգարե՛ք, թողեք վերջացնենք, —նախատեց երիտասարդը, — Դե՜, եթե այդպես է թողեք ես դուրս գամ,որպեսզի ձեզ չխանգարեմ, — նա ելավ տեղից,կանգնած կապիտանի ականջին ինչ որ բանշշնջաց, կապիտանը դուրս գնաց: — Լա՜վ, եկե՛ք շարունակենք, — առաջարկեցերիտասարդը, — Գրիգորյան, մի բան էլ ասեմ ու վերջ, — նորիցընդհատեց գնդապետը, — եթե մեր լեյտենանտը ձեզհարկավոր չէ, թող գա ինձ հետ...— Նարինե ջան ի՞նչ ես կարծում, կարո՞ղ եսգլուխ հանել, — հարցրեց երիտասարդը, — Այո՛ պարոն մայոր, — ասաց օրիորդը, — Դե, ուրեմն կարող եք գնալ լեյտենանտ, —թույլատրեց նա, Գնդապետը լեյտենանտի հետ դուրս գնացին, քիչհետո գնդապետը վերադարձավ ժպիտը դեմքին ունստեց իր առաջվա տեղը: Նախագահի համարտարօրինակ էր այդ գնդապետի դեմքիպայծառությունը, նա այս մի քանի ժամ է ինչշրջապատված է սպառազինված ու դիմակավորվածմարդկանցով, սակայն չէր հաջողվել տեսնել և ոչմեկի դեմքը, չհաշված գնդապետի և երիտասարդմայորի:

42

— Կներեք պարո՛ն մայոր, թույլ կտա՞ք Սարգսյանինմի հարց տամ,— նորից ընդհատեց գնդապետը, — Տու՛ր, գնդապետ, — դժգոհ ասաց երիտասարդը, — Սարգսյան կարո՞ղ է կոնյակ ունենաք այստեղ, —հարցրեց նա,— Այո՛ ունեմ, պահարանում է, — զարմացավ նա,— Ձեր թույլտվությամբ կաո՞ղ ենք վերցնել.. .— Այո՛, իհարկե՜.. .Գնդապետը գլխով նշան արեց, զինվորներից մեկըպահարանը բացեց, մեկ շիշ կոնյակ վերցրեց ևմոտեցավ գնդապետին, նա վերցրեց շիշը սկսեցշուռումուռ տալ, — Ինչ էլ լա՛վ կոնյակ է, ֆրանսիակա՜ն է, —ուրախացավ նա, — Պարո՛ն գնդապետ հայկական էլ կար, եթե ուզու՞մեք հայկական բերեմ, — ասաց զինվորը, — Չէ՜, սա՛ թող մնա, ավելի լա՜վ.. .Զինվորը հեռացավ իր առաջվա տեղը: — Գնդապե՛տ, եթե ուրիշ հարցեր չկան, թույլ կտա՞քշարունակենք,— դժգոհ հարցրեց երիտասարդը, — Ինձ կներե՛ք, կարող եք շարունակել, — համաձայն-վեց գնդապետը: Սարգսյանը ինչ որ սպասումներ ուներ, ո՞վ գիտեկարող է հիմա այս պահին մտնեն ներս և ասեն,որ սա մի չար կատակ էր, կամ էլ իր կողմակից-ները կարողացել են շտկել իրավիճակը: Ինչ ուզում է լինի Հովիկ Աբրահամյանը չիկարող լքել իրեն, եթե նա ազատ է, ուրեմնհաստատ Թուրքիա անցած կլինի, այնտեղ նակարող է ավելի ազատ գործել, իզուր չէր իմ2008 թվականի նախաձեռնած Ֆուտբոլայինդիվանագիտությունը, կարծում եմ, որ ԱբդուլլահԳյուլը, կարող է օգնել մեզ, ինչքան չլինի նա

43

իմ արած լավությունը չի մոռանա: Թուրքերի հետավելի հեշտ կլինի բանակցել, քան է՛ս խոզերի...Գյուլը շատ լավ հասկանում է, քանի դեռ եսիշխանության գլխին եմ Հայոց Ցեղասպանությանհարցը մնալու է վերջին պլանում, իմ իշխանակա-լության դրաով է պայմանավորված: Նա չի ուզենա,որ նորից Ցեղասպանության ու հողային պահանջա-տերների հարց բարձրանա, այնպես որ նա ամենինչ կանի, որպեսզի ես շարունակեմ կառավարել:Իսկ դավաճանների՛ն ես գիտեմ, թե ինչ կանեմ,նրանց չեմ սատկացնի, այլ բո՛մժ եմ սարքելու,մանավանդ Գագիկ Հարությունյանի՛ն ու ԱրթուրԲաղդասարյանի՛ն: Այնպես եմ անելու, որ հենցիրենց ընտանիքի անդամները մատներով իրենցաչքերը հանեն, դեռ չգիտեն իրենց գլխի գալիքը:Իսկ է՛դ հաստագլուխ գեներալներին հաստատկնվիրեմ Ալիևին, թուրքերը լա՜վ կուրախանան...Մանվե՜լ, Մանվե՜լ, մոռացա՞ր ա՛յ հաստագլուխ էշ,թե ո՞նց էիր Վազգենից հետո ոտքերս պաչում,որպեսզի քեզ ներեմ... Սա՞ էր քո պատասխանը,անաղուհաց քրդի՛ շուն.. . Բա՜ ԱրթուրԲաղդասարյանը՞, քե՜զ հացի տեր դարձրի, որ օձիպես կծե՞ս.. . Բա՜յց տեսնե՞ս Բակո Սահակյանը ի՞նչէ մտածում. նա այս դավադրությունից եթե տեղյակլիներ, ապա մի բան կաներ... Հաստատ տեղյակ չէ,է՛ս մի քանի թափթփուկները ոչինչ չէին կարողանել.. . Միևնույն է, ես հզոր եմ, և դա գիտեննրանք և դրա համար են այս ներկայացումըսարքել, որպեսզի ինձ կոտրեն... Բայց մոռանում են,որ ե՛ս եմ, ե՜ս.. . Սերժը կոտրվող տղա չի, հինչեկիստ եմ է՜. « чекист должен иметь холоднуюголову, горячее сердце » они еще узнают кто такоеНариманов... Сукини дети.. .

44

Ձեր նմաններին ե՞մ փտացրել բանտերում, մանա-վանդ է՛ս թիզուկես մայորը, իրենից գոհ նստել էհրամաններ է արձակում: — Սարգսյա՜ն, դու՛ք վա՞տ եք զգում, — երիտասարդիձայնը սթափեցրեց նրան: — Հա՜, քիչ վատ եմ զգում, — ձևացրեց նա, — ուզումեմ Սաշիկի հետ խոսել, տեսնեմ ընտանիքս ոնցէ.. .— Սարգսյան այդ հնարավորությունը կլինի, եկեքվերջացնենք այս թղթաբանությունը, — առաջարկեցերիտասարդը: Աղջիկը թղթապանակից հանեց հաջորդ փաստաթուղթը. — Այս մեկ հրամանագիրը, որ արձակում եք ԱզգայինԺողովը, և երկու ամսից հայտարարում նորպատգամավորական ընտրություններ,— բացատրեցօրիորդը, — Բա՜յց ես չեմ կարող դա անել, — արդարացավնախագահը, — դրա համար պետք են լուրջ պատճառ-ներ և փաստեր...Ներս մտավ դիմակավորված կապիտանը, որինգնդապետը հանձնարարական էր տվել. մոտեցավ,գնդապետի ականջին ինչ որ բան շշնջաց, գրպանիցհանեց թերթով փաթաթված մի կապոց և տվեցնրան: Գնդապետի դեմքը ավելի պայծառացավ, իսկդա ավելի էր նյարդայնացնում նախագահին: Ո՛վ գիտե, միգուցէ՞ Սաշիկն հասցրե՞լ է նրանցտալ ֆայլերը, և դրա համար էլ զեկուցեցինգնդապետին, — Սարգսյան դու՛ ստորագրիր այդ հրամանագիրը,հետո կտեսնենք կա՞ն պատճառներ, թե՞ ո՛չ, —հրամայական տոնով ասաց երիտասարդը: Երկարացնելը ավելորդ էր, նախագահը ստորագրեցհրամանագիրը:

45

Ննջարան մտավ դիմակավորված լեյտենանտը իրթղթապանակը ձեռքին, գնդապետը նրան աչքովարեց, աղջիկը գլխով համաձայնության նշան արեց, — Աստղիկ ջան, ե՛կ նստիր քո տեղը, — առաջարկեցգնդապետը, աղջիկը նստեց բազմոցին, թղթապանա-կից հանեց մի թուղթ և տվեց գնդապետին, նասկսեց աչքի պոչով ընթերցել, կարծես թե հետաքր-քիր բան էր գրված, նա սկսեց ժպտալ, — Աստղիկջան, իսկ երեք օրինակի՞ց է, — հարցրեց նա, — Այո՛ պարոն գնդապետ, ինչպես պատվիրել էիք, —նա թղթապանակից հանեց մյուս օրինակները ևտվեց օրիորդին: Դիմակավորված օրիորդը աչքիտակով նայեց լեյտենանտի բերած գրությունը, — Այո Աստղիկ ջան, լավ է, — ասաց նա, օրիորդիդիմակի տակից նկատելի էր նրա ժպիտը, նաայդ փաստաթղթերը դրեց իր թղթապանակը: Երիտասարդը զարմացած նայում էր, փորձելովկռահել, թե ի՞նչ է կատարվում, որից ինքը տեղյակչէ: — Գնդապե՛տ, ինչ-որ բան է կատարվու՞մ, — զարմա-ցած հարցրեց նա, աղջիկները սկսեցին ծիծաղել, — Չէ՜, ամեն ինչ նորմալ է, պարոն Գրիգորյան,կարող եք շարունակել.. . Օրիորդը թղթապանակիցհանեց հաջորդ փաստաթուղթը, և դրեց նախագահիդիմաց. — Պարոն Սարգսյան, սա ա՛յն փաստաթուղթն էր,որի մասին ասացի, այն դեռ չեք ստորագրել, —բացատրեց նա, — Անվտանգության խորհրդի նորնախագահի` գեներալ Գրիգորյանի նշանակմանհրամանագիրը... Երիտասարդը վերցրեց օրինակներից մեկը և սկսեցկարդալ, — Աստղիկ ջան, տեքստը սխալ է կազմված, պետք է

46

լինի մայոր, — ճշտեց նա, — Չէ՛, պարոն Գրիգորյան, ամեն ինչ ճիշտ է, —համոզեց օրիորդը, — ուղղակի թղթերը ետ ու առաջէի դրել: Նա թղթապանակից հանեց մեկ օրինակ և տվեցնրան: Երիտասարդը սկսեց կարդալ « ՀայաստանիՀանրապետության զինված ուժերի մայոր` ԳագիկԳրիգորյանին պարգևատրել « Հայրենիքին մատուցածծառայությունների համար » 1-ին աստիճանի մեդա-լով, տալով նրան Գեներալի աստիճան: ՀայաստանիՀանրապետության նախագահ` Սերժ ԱզատիՍարգսյան: Ներկաները բոլորը սկսեցին ծափահարել: — Գնդապե՛տ սա քո՛ ձեռքի գործն է չէ՞, — բարկա-ցավ նա, — Չէ, իմ սարքածը չէ, պարոն գեներալ, սաՍարգսյանի նախաձեռնությունն է, — կատակեց նա,ծիծաղը ավելի բորբոքվեց, — դե՜ Սարգսյան շուտարա ստորագրի, որպեսզի կոնյակը բացենք...Դա կարծես ավելի ուրախացրեց նախագահին,քանի որ նա այդպես կարող էր ժամանակ շահել:Նա առանց երկարացնելու ստորագրեց հրամանագիրը, — Միանգամից այս փաստաթու՛ղթն էլ ստորագրեք,— առաջարկեց օրիորդը: Կոչումի և նշանակման հրամանագրերը ստորագրվածէին, բոլորը սկսեցին ծափահարել: Գնդապետը ոտքի կանգնեց, գրպանից հանեց կապի-տանի բերած փաթեթը, այնտեղից հանեց գեներալիուսադիրները և մեկնեց երիտասարդին: — Դե՜ պարոն գեներալ, շնորհավորում եմ, — նրանքմտերմաբար համբուրվեցին, — գեներա՛լ ջան, իրո՛քայն վաստակել ես ու արժանի՛ ես.. . Սարգսյանասեմ, որ մեր մայորը Արցախյան պատերազմի

47

սկզբից մինչև վերջ ճակատային գծում է կռվել,այնպես որ, մի բան էլ ուշացել ենք...Բոլորը ոտքի վրա ծափահարում էին ու շնորհավո-րում նորանշանակ Ազգային Անվտանգության խորհրդիգեներալին,— Ես էլ սրտանց շնորհավորում եմ պարոնգեներալ, — ասաց նախագահը պարզելով ձեռքը, —իրո՛ք արժանի եք.. . — Կապիտա՛ն եթե գավաթներ բերե՞ս կարող ենքֆրանսիական կոնյակով նշել, — ասաց գնդապետընախագահի ետևում կանգնած կապիտանին, — եթեիհարկե մեր գեներալը դեմ չէ.. .— Չէ՜ իհարկե դեմ չեմ, — համաձայնվեցերիտասարդը, — մեկ գավաթը վնաս չի տա: Կապիտանը պահարանից բերած գավաթները դրեցսեղանին, — Պարոն գնդապետ, աղջիկների համար էլշամպայն եմ բերել, — ասաց կապիտանը, — եթեՍարգսյանը դեմ չէ կարող ենք բացել, — Չէ՜, իհարկե դեմ չեմ, — համաձայնվեց նախագահ.Կապիտանը պայթեցրեց շամպայնը և լցրեցաղջիկների գավաթները, գնդապետը լցրեց կոնյակը,բոլորը խմեցին:— Լա՛վ, եկեք ավարտենք այս թղթաբանությունը, դեռշատ գործեր ունենք անելու, — ասաց գեներալը: Նախագահը ստորագրեց մի քանի փաստաթղթեր,որոնք ներկայացրել էր դիմակավորված գեղեցկուհին:Կարծես թե ամեն ինչ ստորագրվեց, աղջիկը փակեցթղթապանակը և տվեց գեներալին: Սարգսյանի մտքում միայն ֆայլերն էին, քանի որդրանք էին իրենց ապահովության ու անվտանգու-թյան միակ երաշխիքը: Քանի ֆայլերը ինձ մոտ է, ապա կարող եմ օգնու-

48

թյուն սպասել մարդկանցից, որոնք կախում ենունեցել ինձանից: Ես նրանց չեմ կարող տալ այդհնարավորությունը, քանի որ կզրկվեմ իմհզորությունից: Այդ ինֆորմացիան էր, որը եկամուտէ բերում ինձ և իմ անվտանգության երաշխիքըդա է: Մեր ստեղծած hամակարգը երբեք թույլ չի տաիշխանափոխություն կամ հեղափոխություն, այսվարչախումբը և վերնախավը սվիններով կդիմավորենցանկացած ոտնձգություն իրենց գույքի և սեփակա-նության հանդեպ, այնպես որ արյան մինչև վերջինկաթիլը կռիվ կտան, միայն թե պահեն իրենցունեցվածքը: Իսկ դա իմ անվտանգության երաշխիքնէ, և ուզե՛ն, թե չուզե՛ն ինձ հետ հաշվի եննստելու, հիմա պետք է լռել ու սպասել, թեինչպես կզարգանան իրավիճակները:— Պարոն գեներալ, դու՛ք խոստացել էիք, որ կարողեմ խոսել եղբորս` Սաշիկի հետ, — ասաց նա, — Հա՜ իհարկե, կարող եք խոսել, — խոստացավ նա,— գնդապետին ես ասել եմ, նա կօգնի այդհարցում: Դե՜ ես պետք է գնամ, ինձ կներեք,շատ գործեր կան, — նա հրաժեշտ տվեց և իրշքախմբով հեռացավ: Գնդապետը իր ջոկատով մնացներսում: — Սարգսյա՛ն գեներալը ասել է, որ ուզում եքՍաշիկի հետ խոսել, մեկ ժամից միայն, Սաշիկըճանապարհին է, հարմար չէ հիմա, հենց որ տեղհասնեն ինքը կզանգահարի, բացատրեց գնդապետը:Ռադիոկապով կանչեցին գնդապետին, նա առանձնա-ցավ, քիչ հետո մոտեցավ կապիտանին, նրան ինչ-որ հանձնարարականներ տվեց: — Գնդապետ ընտանիքս ինչպե՞ս է, — հուզվածհարցրեց նախագահը.

49

— Սարգսյա՛ն մի քսան րոպեից ուղղաթիռը այստեղկլինի, պատրաստվե՛ք, որ ուղևորության ենք գնալու,— ասաց գնդապետը,— Ի՞նչ ուղևորություն, ի՞նչ բան...— Սարգսյան, ինչ է չե՞ք ուզում ձեր ընտանիքինտեսնել, — զարմացած դեմք ընդունեց գնդապետը, — Ուզու՜մ եմ, — համաձայնվեց նա,— Դե՜ ուրեմն լռե՛ք, — գնդապետի հրամայական տոնըդուր չեկավ նախագահին:Ի՞նչ են պատրաստել, ի՞նչ են ուզում անել, ու՞րեն ուզում տանել, և այն էլ ուղղաթիռով: Արդեն լուսացել էր, սակայն ամեն ինչ սովորակա-նի պես խաղաղ էր, երևի ոչ մեկ չգիտեր, թեինչ է կատարվել այս պատերի ներսում: Բայցո՞նց եղավ, որ իր ստեղծած շղթայակապ այդհամակարգը չկարողացավ ապահովվել իրանվտանգությունը: Մեկ գիշերվա մեջ փլուզվեցայն անհաղթարելի թվացող բուրգը, որի գագաթինինքն էր: Գնդապետի ասելով ձերբակալվածներըպետք է որ շատ լինեն, դա նշանակում է, որիմ ստեղծած կայսրությունը փլուզվեց և ինչպեսերևում է դեռ շատ արյուն է հոսելու, այսմսաղացի պես կսկսի պտտվել ու կործանել միհամակարգ, որը տասնամյակների արդյունքում էրստեղծվել: Չէ որ իմ հովանու տակ էին գտնվումբոլոր քաղաքական կուսակցությունները իրենց ընդի-մադիր թևերով, հասարակական ու բարեգործականմիությունները. Ազգային ժողովը ու կառավարությու-նը, բանակն ու ոստիկանությունը, անգամ սփյուռքիմիություններն ու հոգևարական կառույցները, դրանգումարած քրեական և հանցագործ աշխարհը: Ի՞նչէ ստացվում, միթե՛ սա լինելու է իմ կայսրությանվերջակետը:

4:

Ես ստեղծել եմ մի այնպիսի հասարակություն, որըխաչասերված է, և ինձանից հետո անգամկշարունակվի դասակարգային մի պայքար, որըհողմապտույտի պես կկործանի ամեն ինչ, անգամքարը քարին չի մնա: Ինչպես ասում էրԼյուդովիկոս XV-րդը` После меня хоть потоп.. .Այնպես կլինի, որ եղբայրը դուրս կգա եղբորդեմ, հայրը որդու, և կլինի եղբայրասպան պատե-րազմ ու քաոս, դա կլինի արդար փոխհատուցումձեր անհնազանդությանը, ես կնզովեմ այն աշխարհիցձեր կառուցած երկիրը: Միևնույն է ես հզոր եմ,և դու՛ք դա լավ հասկանում եք.. . Ես հարուստեմ աստղաբաշխական թվերի հզորությամբ, եթեպետք լինի գետնին կհավասարացնեմ Հայաստանը,մատիս մի շարժումով վարձկանների բանակներկգան ու արյան մեջ կխեղդեն ձեր անհնազանդութ-յան ու դավաճանության համար: Այս նոր Ոսկե երիտասարդությունը, որի կնքահայրըես եղա, զենքով և արյունով է պահելու իրհարստությունը, անկախ նրանից, թե դա ժառան-գություն է ստացել, թե կողոպտել է, միևնույն է,դու՛ք դժվար թե կարողանաք կանգնել հարուստնե-րի առջև, դուք ստրուկ եղե՛լ եք, ու ստրուկիիշխանությունը երկար չի կարող ձգվել: Դեռչգիտե՛ք, թե ո՞վ է Սերժը... Ձեր իսկ մարմնիկտորները մասնատելու եմ և խցկեմ ձեր իսկբերանները, որպեսզի կշտացնեմ ձեր քաղցը... Է՛նժամանակ կհիշեք այս ամենը, ա՛յս ծաղրանքը...Ա՛յ քոսոտներ կյանքու՞մ էիք Ֆրանսիական կոնյակտեսել, երևի չգիտեք, որ այդ կոնյակի մեկ շիշը15 հազար դոլլար է.. . Հիմա տեսա՞ք համը, ա՛յչտեսներ... Տասնյակ այսպիսի շշերի մեջ եմ լցելուձեր արյունը, մանավանդ ձեր գեներալի.. .

51

Բայց գնդապետը ասաց, որ Սաշիկին ինչ որ տեղեն տանում և միայն մեկ ժամից կարող եմ.. . Ասագոնե է՛դ դանդալոշը՛ մոռացած լինի, թե որտե՞ղեն ֆայլերը... Ա՜յ մարդ վախը ի՞նչ բան է,պահի տակ չզգացի, թե ինչպես բերնիցս թռցրեցիֆայլերի պահը: Լա՜վ, եղածը եղած է, տեսնենքթե Մուկը ինչ անակնկալ է մատուցելու սրանց...Եթե ուղղաթիռը գալու է, ապա նշանակում է, որսրանք բավականին ուժեղ են, ինչպես ասում են,չպետք է թերագնահատես թշնամուդ... Չէ՜, ոնց էլլինի Աբդուլլահ Գյուլի ու Ալիևի հետ պայմանավոր-վածությունը ուժի մեջ է, եթե նրանք իմանան իմայս վիճակի մասին, հաստատ ինձ օգնությանկհասնեն: Իսկապես Հայրիկյանը` ճիշտ էր ասումռուսներին հավատալ պետք չի, նրանք ինձ դավա-ճանեցին, թե չէ կարող էին ինձ մի կես բերանիմաց տալ սրա մասին: Կարող ա՞ գնդապետը բլեֆ էր անում, թե ԳորիկՀակոբյանն ու Արթուր Բաղդասարյանն իմ դեմ ենդուրս եկել.. . Չէ՜, Գորիկից չէ, բայց ԱրթուրԲաղդասարյանից ամեն ինչ սպասելի է, ով ասումէր բա՛նս խիյար ա, նա աղը առնում ու վազումէր մոտը: Հարկավոր է ժամանակ շահել, տենասԱստված ինչի՞ ինձանից երես թեքեց, ախր ի՞նչմեղք եմ գործել, ով էլ լիներ իմ տեղը նույննէր անելու.. . Ասա ա՛յ ժողովուրդ, ի՞նչ եք ուզում,մի կտոր հաց էիք լափու՛մ, հիմա դրանից էլկզրկվեք...Բայց որ գումար ու ֆինանս կա ձեռիս դա լավա՜, միայն հնարավոր է գտնել մեկին, որըկարողանա ինձ օգնել այստեղ: Չեմ կարծում, որչկա մեկը, որը չի ուզում Երևանի քաղաքապետդառնալ, կամ ապարանքներ ու փող ունենալ:

52

Միայն թե հարկավոր է առիթ գտնել, գոնե որևէմեկի հետ առանձնանալ, գուցե հնարավո՞ր լինիփախնել, հա՜, այդպես էլ կանեմ:— Պարոն գնդապետ թույլ կտա՞ք զուգարան գնալ,— հարցրեց նա, գնդապետը նստել էր բազմոցին ևծխում էր, — Կապիտա՛ն ուղեկցեք Սարգսյանին, — կարգադրեցնա, — Սարգսյան նախօրոք զգուշացնում եմ, ավելորդգլխացավանք չստեղծեք մեզ...Ներկաները սկսեցին ծիծաղել: Կապիտանը ուղեկցեց նախագահին, առաջինըմտնելով լոգարան ստուգեց, նոր հրավիրեց ներս,— Սարգսյան, դուռը չեք կարող փակել, — զգուշաց-րեց նա, — ես դռան մոտ կսպասեմ...— Ինչպե՞ս թե չեմ կարող փակել, — զարմացավ նա, — Կարգն է այդպես, — բացատրեց կապիտանը, — Իսկ որտեղի՞ կարգն է այդպես, — դժգոհեցնախագահը,— Բայց գնդապետը ձեզ նախօրոք չզգուշացրեց,որպեսզի գլխացավանք չստեղծեք, — հանգիստ տոնովբացատրեց կապիտանը, — Այո՛, բայց ես միայն ուզում եմ.. . — Սարգսյա՜ն, եթե հաճելի է կարող ես ժամապահիհետ մտնել, — ննջարանի ծայրից բղավեց գնդապետը, Նախագահը ստիպված հնազանդվեց և մտավ: Աստվա՜ծ իմ, այսպես անհնար է, նրանք հետևումեն իմ ամեն մի քայլը: Եթե ուղղաթիռը եկավ ուինձ տարան, ապա այնտեղից ես չեմ կարող երբեքփախնել: Չեմ կարծում. որ սրանք ուղղաթիռովմոտիկ տեղ են տանելու, նշանակում է հեռու տեղենք գնալու.. . Գնդապետը ասաց, որ վարձկանմարդասպանները ինձ են փնտրում, երևի նրանքվախենում են, որ ճանապարհին դարանակալած

53

կլինեն, այդ պատճառով է այս զգուշությունը:Բայց սրանց շարժ ու ձևից չեմ կարծում, որնրանք դարանակալումից են խուսափում, սրանցլկտիությունը չափ ու սահման չունի, ծաղրում են,գոնե տարիքս հաշվի առնեն: Հետաքրքի՞ր է,Քոչարյանից լուր չկա, տենա՛ս Ռուբիկը հիմաորտե՞ղ է ու ի՞նչ է անում: Չեմ կարծում, որնրան այսքան շուտ կարող են բռնել, նա հեշտհանձնվողներից չի, հո հիմար չի՞ իր քսանտարվա թալանածը մի վայրկյանում սրանց տա,նա Աֆրիկայում ոսկու ու ադամանդի հանքեր ունի,Ռուանդայից կամ Սոմալիից մի երկու հարյուրվարձկան կբերի ու գնա՜ց... Է՛ս ճիվաղները, որմի երկու զինված նեգր տեսան, հաստատ կմտնենիրենց ծակերը... Արաա՜, դու՛ք կրակի՛ հետ եքխաղու՞մ.. . Ա՜յ ողորմելինե՛ր, դեռ ձեզ ցույց կտամ,ազատամարտի՞կ էք գլխիս խաղում... Էնպեսանեմ, որ անգամ պատմությունը ձեզ չհիշի, ա՛յբոմժեր... Սաղի՛դ գլխից խփել եմ տալու, անխտիրբոլորին, հիվանդ, հաշմանդամ չեմ նայելու.. .Կռվե՞լ էս, կռվող տղա՞ էս.. . Դու՛զ ճակատին,առանց ներում բեկումի... Դրանց ընտանիքներին էլկուղարկեմ գրողի ծոցը... Չէ՜, ավելի լավ էՔյալբաջար, չոր ու ցամաք լեռների մեջ թողսատկեն: Սակայն հիմա դա երկրորդական հարցէ, պետք է գտնել մեկին, որը կարող է օգնելինձ.. . Միգուցէ այն բժշկուհի՞ն կարող է օգնել:Այո՜, լավ միտք է, կարելի է փորձել, հարկավոր էուշագնաց լինել, ինձ կառանձնացնեն, իսկ թռիչքնէլ կհետաձգեն... Լա՛վ միտք է, հենց այդպես էլկանեմ: Նա դուրս եկավ պետքարանից և քայլեց դեպիգնդապետը, ճանհապարին ամբողջ հասակով մեկ

54

տապալվեց գետին, նրան ուղեկցող կապիտանը ևզինվորները անգամ չհասցրեցին բռնել, նա ընկավև գլուխը հարվածեց գետնին: Բոլորը շտապեցինօգնության: — Բժի՜շկ, — բղավեց կապիտանը և շտապեց բարձրա-ցնել նախագահի գլուխը: Լավ էր, որ նա ընկելէր գորգերի վրա, թե չէ ուղեղը դուրս կթափեր.Ընկել էր անզգայացած, բժշկուհին սկսեց ստուգելզարկերակը, կարծես թե դանդաղ էր աշխատում:Նախագահը փակել էր աչքերը և անզգայացել:Բժշկուհին օգնություն էր ցուցաբերում զննելով նրասրտի աշխատանքը: Գնդապետը անհանգիստ էր,սպասում էր, որպեսզի բժշկուհին բացատրի, թեինչ է պատահել:— Բժշկուհի ինչպե՞ս է նա, — հարցրեց գնդապետը, — Վտանգավոր ոչինչ էլ չկա, պարոն գնդապետ.Նյարդային վիճակից է, հիմա կանցնի, — հուսադրեցնա, Դրսից լսվեց ուղղաթիռի ձայնը. Նախագահականառանձնատան բակում վայրեջք էր կատարումուղղաթիռը:— Պարո՛ն գնդապետ, ուղղաթիռը այստեղ է, — զեկու-ցեց զինվորներից մեկը, — Շատ լավ, էլ չենք ուշացնի, պատգարակ բերեք,նրան պատգարակով կտանենք, բժշկուհի՛, կարծումեմ, որ վտանգավոր ոչինչ չկա, — Ինչպես հրամայեք պարոն գնդապետ, — համաձայն-վեց նա: Նախագահի դեմքին դրեցին թթվածնի դիմակը,Զինվորներեը բերեցին պատգարակը, և նախագահինդրեցին վրան: — Կապիտա՛ն, կմնաս այստեղ քո խմբով, — կարգադ-րեց գնդապետը, — կապի մեջ կմնանք...

55

— Լսու՛մ եմ պարոն գնդապետ...Գնդապետը մի քանի տասնյակ զինվորներովտեղավորվեցին ուղղաթիռում, իրենց հետ վերցնելովնախագահին: Ուղղաթիռը հռնդյունով օդ բարձրացավ:

56

Նախագահը վախենում էր բացել աչքերը, չէր ուզումկրկին հայտնվել սարսափելի իրականության մեջ,նա հիմա գերի է, իսկ իր ընտանիքը պատանդ...Ո՞վ գիտի, թե հիմա ու՞ր են տանում, ի՞նչ ենանելու իր հետ... Քանի ֆայլերը մեզ մոտ են,ես վստահ եմ, որ սրանք ինձ ձեռք չեն տա,նրանք ամեն ինչ կանեն, որպեսզի տիրապետենայդ ֆայլերին: Գուցե Սաշիկը տված չլինի այդֆայլերը: Իսկ Լյովիկը հիմա ու՞ր է, երևի նրանէլ Սաշիկի պես ձերբակալել են.. . Հա՜յ աշխարհ,փու՛չ աշխա՜րհ, հազար մարդ կար կողքիս, թագա-վորի պես ապրում էի, բոլորը խոնհարվում էին ուհնազանդվում, միայն անունս բավական էր, որպե-սզի վախից պապանձվեին տեղները... Ո՞վ գիտեր,որ էսպիսի օրեր են գալու, հիմա անտեր շանպես պառկել եմ էս զինվորների ոտքերի տակ:Չէ՜, միևնույն է, ես չեմ հանձնվելու, ես պիտիմինչև վերջ կռիվ տամ, այնպես հեշտ զիջե՞լնրանց իմ այս տարիների չարչարանքը... Ա՜խ, ողջհայ ժողովուրդը բռիս մեջ էր՝ Այլասկայից մինչևԲրազիլիա... Մի մատիս շարժումը բավական էր,որպեսզի գումարները հանգիստ գային ու լցվեինգրպանս... Այո՜, դա կախարդական փայտիկի զորու-թյուն էր, ասում են, թե հրաշքներ չկան, ո՞նցչկա, դա հրա՛շք չի, որ մի հեռախոսազանգովմարդուն ստիպում ես, որ իր աշխատած կամթալանած գումարներից քեզ փա՛յ տա... Հա՜յաշխարհ. Հիմա սովածներն են ուզում կարգ ուկանոն թելադել.. . Է՛ն ժամանակ, որ Սերժիկը

II

57

միլիոնների հետ էր խաղում, դու՛ք ու՞ր էիք,հավի միսը ձեր համար դառել էր դելիկատես, ա՜յսովածնե՛ր, հիմա էլ ուզում էք.. . Ա՜յ բոմժե՛ր,գիտե՛ք, որ մեջքս ուղղեցի ու ոտքի ելա ձեզկփոշիացնեմ: Բայց արդեն գնդապետի ասած մեկժամից բավականին անցել է, Սաշիկի հետ պետք էշտապ խոսել.. . Հիմա էդ հաստագլուխին ինչպե՞սհասկացնեմ, որ Ֆայլերը չտա... Հա՜, կասեմպապայի գերեզմանի հարցերը ես կլուծեմ, թողինքը չմտածի... Երևի էդպես մի բան հասկացնեմ:Սաշիկը լավ գիտի, որ պապայի գերեզմանիհամար Լյովիկը պիտի զբաղվեր, գոնե հասկանա,որ ինչ որ բան եմ ուզում հասկացնել.. . Ա՜խ,ես հիմար եմ, ժողովուրդը իզուր չի ասում, որՍաշիկը հաստագլու՛խ հայվան ա, դէ արի ուդրան բան հասկացրա, ո՞վ գիտի ուղեղ կա՞ դրագլխում: Եվրոպայի մեր գործընկերները, որ իմանան սրամասին հաստատ մեծ աղմուկ կհանեն... Բա՜ իզու՞րէի նրանց գումարները այստեղ լվանում, չհաշվածկլոր գումարների նվիրատվությունները, է՛դ քոնձռոտ-ները իրենց երկրներում մի հատ ավել չայի փողչէին կարում աշխատել, հարկայինը որ իմացավ այդավել փողի մասին, ոտքով գլխով կքաշվեն, էնպեսնրանց թափ տար, տուգանքները կլցներ գլխներին,որ օխտը պորտով էլ աշխատեին, չէին կարողանատակից դուրս գալ.. . Իսկ էստե՛ղ նստած տեղըփողը գալի՜ս ու լցվումա գրպանները... Չէ՜. Նրանքիրենց գումարի աղբյուրը չեն կարա փակեն, իզուրչէր, որ ընտրություններում իմ հաղթանկը հաստա-տեցին, քիչ լափեցի՞ն.. . Երևի իրենց ողջ կյանքումէդքան գումար չէին տեսել.. . Իսկ մեր Ամերիկյանպարտնյորները չեմ կարծում, որ կցանկանան,

58

որպեսզի իրենց թմրադեղերի ճանապարհը փակվի,իմ իշխանությունը նրանց օգտին է: Եթե եսչլինեմ, տենաս ո՞վ է նրանց տրամադրելու այստրանզիտ միջանցքը... Այնպես որ, նրանք այնքանինձ կպահեն, քանի շահ ունեն: Չէ՜, ինչ ուզումես ասա, ես հզո՜ր եմ: Թուրքիա, Ադրբեջան,Եվրոպա, Ամերիկա, բոլորին էլ ձեռք է տալիս իմիշխանությունը: Այնպես որ այսօր կամ վաղըկարող են ինձ ազատել.. . Ես հզոր եմ, ինքս ինձթերագնահատու՞մ եմ, ինչի՜ այսպիսի դժվարություն-նե՞ր եմ հաղթահարել, էն փրչոտ շու՛ն` Վազգենիժամանակ ավելի վատ դրության մեջ էի, Վազգենըուզում էր խփել, նա էլ իրեն սրանց պես առյուծիտեղ էր դրել, բայց տեսա՞ր որ ամեն ինչ փոխ-վեց, էնպե՛ս գլուխը ջարդին, որ հարազատ մերըչէր ճանաչում.. . Դե գնա՛, որտեղ քոնը՛ կասես,ընտե՜ղ էլ իմը.. . Արա՜ ոնց գցում, բռնում եմ,սրանք ինձանից մինչև հիմա վախենում են, թեչէ ինչի՞ պիտի էսպիսի թիկնազոր ինձ հսկեր,երևի գիտեն, որ իրենց ժամանակը սպառվում է,ոնց էլ լինի այսօր կամ վաղը ինձ կազատեն...Հենց որ տեղ հասնենք, գնդապետին կասեմ, որուզում եմ Սաշիկի հետ խոսել.. . Լսի՛ր, կարողա՞ուղղաթիռով հիմա Ղարաբաղ ենք թռնում, հա՜,ճիշտ որ, ու՞մ մտքովը կանցնի, որ ինձ այնտեղփնտրեն... Հաստա՛տ Ղարաբաղ ենք թռնում: Հիմապատկերացնում եմ թե, է՛ն ջահել գեներալը ինչխաղեր ա տալիս: Հիմա նոր մամուլի խոսնակըկհելնի ու իմ անունից կհայտարարի, որ նշանակ-վել է նոր պաշտոնակատար... Կարինե՜.. . Կարինե՜,ինչպե՞ս էր նրա ազգանունը, ո՞վ ա նա, իրանիցի՞նչ ա ներկայացնում... Հա՜, հիշեցի՛, ԿարինեԿարապետյան, նա կհայտարարի, որ նախագահը

59

վատառողջ է, ու ինքն է կատարելու իմ պարտա-կանությունները: Հա՜, հետո կհայտարարեն, որ են« սամազվանեց » գեներալը նշանակվել է նորԱնվտանգության Խորհրդի նախագահ ու գնա՜ց... Բայց են Ազգային ժողովը ցրելու հրամանագիրըչպիտի ստորագրեի, սխալ արեցի, որ ստորագրեցի...Կարծում եմ, որ այսքան կտրուկ փոփոխություններըտեսնելով կգուշակեն, որ սա սարքած դավադրությունէ, ով չջոկի, բայց Լֆիկը հաստատ կջոկի, նաջոկո՛ղ տղա է, չէ՜ Տարոն Մարգարյանի նմանդանդալո՛շ, հերն ի՜նչ էր, որ տղեն ի՛նչ լինի...Դանդալոշից պիտի դանդալոշ ծնվի: Գեղամյանը ուԱրամ Սարգսյանը իրար հետ են, գոնե դրանքխելք -խելքի տան ու մի բան անեն... Չէ՜, բայցԱրամ Սարգսյանը վրես ատամ ունի, նրան ձեռք ատալիս իմ այս վիճակը, հլա մի բան էլ կուրա-խանա... Բայց որ ճիշտը խոսենք նա մի բան էլպետք է շնորհակալ լինի, է՛ն հանցագործ փռչոտի՛նսպարապետ շինեցի... ճիշտ է, ես չշինեցի, բայցթույլ տվեցի, որպեսզի նրան դավաճան չհանեն.Անգամ Ռուբիկին համոզեցի, որպեսզի թույլատրինրա անունով թանգարան սարքեն ու հերոսացնեն...Թե չէ որ մատս մի հատ շարժեի իրա գյոռիցկհանեին ու աղբանոցը կնետեին... Վազգենի հանցան-քները էնքա՜ն շատ էր. որ հաստատ աղբանոցումկհայտվներ... Մենակ Շահումյանն ու Արծվաշենըհերիք էր նրան կենդանի-կենդանի այրելու համար:Արա՜, որ հիշում եմ, թե քանի հոգու եմ հացիտեր դարձրել, բա լա՜վ, հիմա դրանցից մեկըչկա՞ կողքիս... Բա տղերքին իզու՞ր եմ էդքանզինել, նրանք փող էլ ունեն, զենք էլ ունեն ուամենակարևորը, որ օրենքով են նրանքպաշտպանված: Հիմա մնում է, որ հավաքվեն իրար

գլուխ ու ոտքի կանգնեն, պիտի ատամներովպահեն իրենց սեփականությունը, նրանց կարողութ-յունների ու հնարավորությունների երաշխիքը եսեմ... Չէ՜, սրանք էդքան էլ հիմար չեն, լավհասկանում են, որ Սերժիկը վտանգավոր մարդ է,կրակի հետ են խաղում, դրա համար էլվախեցած են.. .Նախագահը բացեց աչքերը, ուղղաթիռի պտուտակնե-րի աղմուկից նրա ականջները փակվել էին:Պատգարակը դրված էր ուղղաթիռի փոքրիկ տաղա-վարի կենտրոնում, իսկ երկու կողմից նստել էինդիմակավորված զինվորները: — Սարգսյա՜ն, — լսվեց գնդապետի ձայնը, — ա՛յ տղա,էդ կարողա՞ կոնյակն էր խփել գլխիդ...Զինվորները ծիծաղեցին: Բժշկուհին կողքին էր, նրաճակատին թաց թրջոց դրեց, — Ուզու՞մ եք նստել, թե՞ պառկած կմնաք, — հարց-րեց նա,Սարգսյանը ծամածռեց դեմքը, պարանոցի ցավըանհանգատացնում էր, չոր պատգարակի վրա ողջմարմինը կարծես բռնվել էր:Զինվորները տեղ բացեցին, որպեսզի կարողանանստել գնդապետի կողքին: Նա դժվարությամբտեղավորվեց գնդապետի կողքին:— Սարգսյա՜ն, երևի կիսաքու՞ն ես, — կատակեցգնդապետը, զինվորները սկսեցին ծիծաղել, — յա՜,հանգստացե՛ք — սաստեց գնդապետը, զինվորներըամիջապես լռեցին, — ես քնելը՛ նկատի ունեի...Նորից ծիծաղ բռնկվեց: Գնդապետի տրամադրությու-նը բարձր էր, նրա անհամ կատակները կատաղեց-նում էին նախագահին: Իսկ զինվորների հռհռոցընրան համբերությունից քիչ էր մնում հաներ:— Ու՞ր ենք գնում գնդապետ, — ծոծրակը շփելով

5:

— ասաց նա, — Լա՜վ տեղ ենք գնում Սարգսյան, ուտել խմելու,— նորից ծիծաղ, — տղերքս երեկվանից մի կտորհաց չեն դրել բերանները, այնպես որ այսօր քոհաշվին ենք ճաշելու.. .Ուղղաթիռի տաղավարում նորից բռնկվեց ծիծաղը: — Բայց ես փող չունե՛մ, — զարմացավ նախագահը, — Ո՞նց թե չունես... Ա՛յ տղա իսկ մի ժամ առաջասում էիր, թե շատ փող ունեմ, դաչա Մայամի-ում.. . Բա՜ դրանք ի՞նչ եղան... Նորից ծիծաղ: — Էլի կա՜ գնդապետ, բայց այս պահին մոտսչկա...— Ոչինչ, հետո կփակվես, միևնույն է քեզ ամենտեղ էլ ճանաչում են, — կատակեց գնդապետը: Այո՜, ողբալի է, մարդ էլ միլիարդներ ունենա ուհիմա մի սենյակային խալաթով ու գիշերանոցովմնա, Վա՜յ աշխարհ, փու՛չ աշխարհ... Ոչի՛նչգնդապե՛տ, քթի՛ցդ եմ բերելու, դու՛ քո արածըչես մարսելու, — նա նզովում էր իր մտքում, կար-ծես թե քիչ էր մնում դուրս գար իր ափերից:— Պարոն Սարգսյան հիմա լա՞վ եք զգում ձեզ, —

հարցրեց բժշկուհին, նա գլխով արեց, — դուք ընկճ-ված եք, դրանից է, միգուցե քաղցա՞ծ եք, կամորևէ բան կխմե՞ք.. .— Այո՛, եթե կարելի է ջուր, — բժշկուհին պայուսա-կից հանեց զինվորական ջրամանը և մեկնեց նրան,— խնդրեմ, խմեք: Նա վերցրեց ջրամանը և մի քանի կում արեց,կարծես թե քիչ թեթևացավ, — Սարգսյա՛ն կարողա՞ կոնյակ խմես, ֆրանսիականէ, — հարցրեց գնդապետը, ձեռքի ջրամանը մեկնեցնրան, — է՛ն կոնյակից է, որը խմեցինք, քիչ

61

մնացել էր, ասացի վերցնեմ, որպեսզի չփչանա...Քո համար եմ վերցրել, թե չէ մենք հասարակմարդիկ ենք, 15 հազար դոլլարանոց կոնյակը մերհամար չի.. .Ուղղաթիռի տաղավարում նորից բռնկվեց ծիծաղը:— Այդ շիշը նվեր եմ ստացել, — արդարացավնախագահը, — Հասկանալի՜ է Սարգսյան, կարիք չկա բացատ-րես, — ասաց գնդապետը, — վստահ եմ, որ դա նվի-րել է կամ Լֆիկը, կամ էլ Տարոն Մարգարյանը... Տաղավարում թնդաց զինվորների ծիծաղը: — Պարոն գնդապետ, դուք խոստացաք, որ կարամՍաշիկի հետ խոսել, — թեման փոխեց նա, — Այո՛, հենց որ տեղ հասնենք կխոսեք, — Դեռ շա՞տ կա որ, տեղ հասնենք, — հարցրեց նա,— Քիչ մնաց Սարգսյան, — ժպտաց գնդապետը, —Սարգսյա՛ն դու հիշու՞մ ես չէ ֆայլերի մասին,խոսակցությունը դեռ չենք ավարտել, հենց տեղհասնենք կասես, որպեսզի լեյտենանտը արձանագրի: — Հա՜ իհարկե...Նախագահը այլայլված էր, փաստորեն դեռ պետք էիրեն հարցաքննեն: Սրանք մինչև ֆայլերը չստանան ինձ հանգիստչեն թողնի: Բայց ես ամեն ինչ պիտի անեմ,որպեսզի ֆայլերը չհայտնվի սրանց ձեռքին... Պիտիասեի, որ Ֆայլերը վարչապետի` ՏիգրանՍարգսյանի մոտ ա, մեկա էդ անասու՛ն գոմիկը,ոչնչից տեղյակ չի, մի լա՜վ կսեղմեին նրան, ուկփորձեին մի բան քաշել բերնից, ես էլ կարաի« сухой отказ ».. . Կասեի որ ոչնչից տեղյակ չեմ,թող գնան, ոնց ուզում են գտնեն...— Սարգսյան, դու գիտե՞ս թե ինչ է պոչամբարը. —հարցրեց գնդապետը,

62

— Չէ՜, ի՞նչ է որ, — զարմացավ նա, — Է՜հ Սարգսյան, Սարգսյան, — քմծիծաղեցգնդապետը, — ո՞նց չգիտես, քո ձեռագործությանարդյունքն է, չգիտե՞ս ինչ է. . .Ուղղաթիռի տաղավարում նորից լսվեց ծիծաղ, — Չեմ լսել ճիշտն ասած, — միամիտ ասաց նա, — Դե հիմա տեղ կհասնենք ու կտենաս, թե ինչ էդա, — կատակով ասաց նա, գնդապետի տոնը դուրչեկավ նրան, նրա մեջ ատելություն և արհամարհ-անք կար: — Պարոն Սարգսյան, պոչամբարը դա հանքաարդյու-նաբերության արդյունքում առաջացած արհեստականամբարտակներ են, — բացատրեց լեյտենանտը, — որտեղհավաքվում է հանքային թափոնների ֆլոտացիոնջրերը` թթվաջրերը: Այդ հանքաջրերը վտանգավոր էշրջակա միջավայրի և բնակչության համար: Անգամտասնամյակներ անց, դրա վտանգը չի անցնում:Ծանր մետաղների ռադիոակտիվ թափոնները անձրե-վաջրերի հետ խառնվելով ներթափանցում է մարդուօրգանիզմ, որն էլ առաջացնում է բազմատեսակհիվանդություններ, մեկ կաթիլ այդպիսի թույնըկարող է ոչնչացնել հազարավոր մարդկանց: — Հա՜, դրանց մասին լսել եմ, — արդարացավ նա, — Իսկ Սարգսյան, դու գիտե՞ս, թե քանի՞ հատայդպիսի պոչամբար կա այս փոքրիկ Հայաստանում,— հարցրեց գնդապետը, — Չէ՛ ճիշտն ասած...— Լեյտենանտ, ասա՛ թող իմանա, — ասաց գնդապետը, Լեյտենանտը բացեց թղթապանակը և սկսեց կարդալ,— Հայաստանում այսօր հաշվառված է 670 հանքա-վայր, այդ թվում` 30 մետաղական: Նշված հանքերիցշահագործվում է 400-ը, ներառյալ` 22 մետաղական:Հայաստանում այսօր գործում է 15 պոչամբար,

63

որոնց ծավալներն անցնում են մի քանի միլիոնխորանարդ մետրից և զբաղեցնում 700 հեկտարտարածք: Պոչամբարները կարող են հատկապեսվտանգավոր լինել ուժեղ երկրաշարժերի ժամանակ:Հանքերի շահագործման ընթացքում գոյացածմիլիոնավոր տոննաների հասնող արդյունաբերականթափոնները լուրջ վտանգ են շրջակա միջավայրին:Թեպետ Հայաստանը սեյսմիկ գոտի է համարվում,թափոնների առաջացած ռիսկերի գնահատում պետու-թյունը չի կատարել: Պոչամբարները հատկապեսվտանգավոր են, որովհետև գտնվում են բնակավայ-րերի, արոտավայրերի, ջրային աղբյուրների հարևա-նությամբ. հասցրած վնասն էլ կարող է լինելանդառնալի:— Լսեցի՛ր, Սարգսյան, — խիստ տոնով ասացգնդապետը, — 700 հեկտար, որտեղ լցված է թույն,իսկ Հայաստանի սեյսմիկ ծառայությունը ռիսկերիգնահատում չի՛ կատարե՛լ, որովհետև դու՛ եսայդպես ուզել.. . — Բայց ես ի՞նչ կապ ունեմ այդ պոչամբաներիհետ... Տաղավարում նորից լսվեց զինվորների ծիծաղը: — Սարգսյան ասեմ, որ շուտով, մեծ Շոու է լինե-լու, հենց այդ պոչամբարներից մեկի վրա, — ուրախասաց գնդապետը, — դու լսե՞լ ես Քաջարանի պղնձա-մոլիբդենային կոմբինատի Արծվանիկի պոչամբարիմասին, նա համարվում էր աշխարհի ամենամեծպոչամբարը: — Չէ՜, ի՞նչ շոու, — զարմացավ նա, — Դե հեռուստատեսային էլի՜, — ուրախ ասաց նա,— երևի է՛ն « Ֆորտ Բոյար » Խաղային շոուի մասինլսել ես.. .— Հա՜, դրա մասին գիտեմ, — ասաց նախագահը,

64

— Դե՜ դա էլ մեր հայկական « Ֆորտ Բոյարն » է,— ուրախ ասաց գնդապետը, նա կարծես թե հաճույքէր ստանում, նրա դեմքի պայծառությունը այդ էրասում, — էն ընտանիքները, որոնք մասնակցություն-ներ են ունեցել այդ պոչամբարների գործում,պիտի մրցակցեն իրար հետ այդ ռադիոակտիվցեխաջրերի մեջ, ժողովուրդն էլ պիտի ուղիղ եթե-րով դիտի ու ուրախանա... Նախագահը ցնցվեց, կարծես թե պատկերացրեց, թեինչ է կատարվելու:— Գնդապետ, իսկ ե՞րբ է լինելու այդ հեռուստատե-սային շոուն, — սարսափած հարցրեց նա. — Սարգսյան մի անհանգստացի, քեզ նախորոք տեղ-յակ կպահենք, — գնդապետը բամփ ձայնով սկսեցծիծաղել, — Սարգսյան գիտե՞ս չէ, ով է պոչամբար-ների հիմնական ճարտարապետը...— Չէ՜, որտեղի՞ց իմանամ թե ով է.. .— Ա՜յ Սարգսյան, ո՞նց թե չգիտես, — զարմացածդեմք ընդունեց նա — դրա ճարտարապետը, քո՛ընկեր` Ռոբերտ Քոչարյանն է.. . Ու պատկերացնու՞մես, թե ինչ շոու է լինելու.. . Պիտի մեծ գումարներֆռռան, աշխարհի բոլոր հեռուստաալիքներով ցույցկտանք, որ աշխարհը իմանա...— Ո՞նց թե Ռոբերտ Քոչարյանը, — սարսափեց նա. — Այո՛, հենց ինքը` Ռոբերտ Քոչարյանը собствен-ной персоной, — այնպես որ նա իր թոռներով ուծոռներով, իր ամբողջ գերդաստանով պիտի լափիէ՛դ կեղտաջուրը:— Ինչպե՞ս, Ռոբիկին բռնե՞լ եք.. .— Տո՜ Ռուբիկին էլ ենք բռնել, քոռ Լևոնին էլ,Տիգրանին էլ, Լֆիկին էլ, Գալուստին էլ, — գնդապե-տը թվարկում էր անուններ, ամեն հնչած անունըկարծես մի դաշույնի պես խրվում էր նրա սիրտը,

65

— հա՜, Սարգսյան, մենակ նրանք չեն, իրենց յոթպորտով, այն ինչ կերել են այս քսան տարիներիընթացքում քթներից է դուրս գալու.. . — Գնդապետ, բայց դա անօրինականությու՞ն է.. .Առանց դատի ոչ մեկ իրավունք չունի, — ասացնախագահը:— Ա՜յ, Սարգսյան հո՛ դատարան չի, որ դատ լինի,— բոլորը սկսեցին ծիծաղել, գնդապետիտրամադրությունը բարձր էր, — դա մենակ հետուստ-ատեսային շոու է. . . Այնքան ռադիոակտիվ ցեխկուտեն, քանի երկրի թալանված գումարները չիվերադարձվել.. . Այնպես որ դատը մոռացիր, լինելուէ զվարճալի մրցույթ: Նախագահը ցնցված էր, — Գնդապետ, իսկ իմ ընտանիքը ու՞ր է. . .— Այնտե՛ղ է, — գնդապետի ծիծաղը և զինվորներիհռհռոցը կարծես թե իր մահվան դատավճիռը լիներ: Բացվեց օդաչուի խցիկի դուռը, օդաչուն գլուխըհանեց այնտեղից, — Պարոն գնդապետ, հասանք, ուղիղ պոչամբարիվրա ենք, — զեկուցեց նա, — Դե՜ ինչ, ուրեմն կարող ենք սկսել.. . Նախագահը ցնցվեց, անորոշությունը և խուճապընկատելի էր նրա դեմքի մկանների ձգվածությունից: — Ինչը՞ սկսել, — հազիվ թուքը կուլ տվեց նա, — Սարգսյան պատրաստվի, որ տանեցիքի մոտ եսգնում, — հռհռաց գնդապետը:Զինվորներից մեկը բացեց ուղղաթիռի դռնակը,ներքևում պոչամբարի հսկայական մակերեսն էր,որտեղ հարյուրավոր մարդիկ ընկղմված ցեխաջրերիմեջ փորձում էին դուրս գալ, նրանց ճիգերըավելորդ էին, հսկայական պոչամբարի կենտրոնում,նրանց փրկվելու հուսը գրեթե անհնարին էր,

66

սակայն նրանք օդում տեսնելով ուղղաթիռըաղերսում էին ձեռքները երկինք պարզած:Տեսարանը սարսափելի էր, ամենաահավորը նրանցաղաղակներն ու աղերսանքն էր, մեկը մյուսինքաշում էր, փորձելով ազատվել, սակայն ավելիէին ընկղմվում: Այն տպավորությունն էր, թե միհսկա նավաբեկություն է եղել, և աղետյալ ուղևոր-ները անհույս փորձում էին կախվել ալիքներիփրփուրներից: Բոլորը աղերսում էին, փրկությունսպասելով: Երեխաների ու կանաց ճիչը խառնվել էրանեծքի ու աղերսանքի... Հայրերը փորձում էինօգնել իրենց զավակներին, սակայն ոչինչ հնարավորչէր անել: Չորն ու թացը կարծես այրվում էինգեհենի կրակների մեջ: Նախագահը նկատեց այտեղծանոթ դեմքեր, նա ավելի էր սարսափել, աչքերըդուրս էին թռել իրենց խոռոչներից: Ներքևումաղետ էր, հսկայական պոչամբարի կենտրոնումլեռների մեջ իրական դժոխք էր, այնտեղից և ո՛չմեկ չէր կարող դուրս գալ, իսկ դուրս եկողներըարդյոք, կարո՞ղ էին փրկվել: Ծանր մետաղներիայդ պարունակությունը կամաց-կամաց քայքայելու էնրանց մարմինը, իսկ կուլ տված հեղուկը, ներսիցէր նրան ուտելու մինչև անշնչանար:— Այս ի՞նչ է գնդապետ, — հազիվ արտասանեց նա,ինչի՞ համար...— Սարգսյա՛ն, ահա իմ ասած շոուն, — նրա բարձրհռհռոցը զինվորների զվաճանքը այդ տեսարանի վրակարծես թե հույսեր չէր տալիս նրան: Ուղղաթիռիպտուտակների ձայնը խլացնում էր ներքևումաղերսող աղետյալների ձայները, պոչամբարի կենտ-րոնում հարյուրավոր դիակներ էին լող տալիս,որոնք տակառի պես ուռել էին և դուրս ելել ջրիերես:

67

Սարգսյանը հարյուրավոր մարդկանց մեջ նկատեցՌոբերտին, նա անճանաչելի էր դարձել, աչքերըուռել էին և մեծացել: Աստվա՜ծ իմ, այս ի՞նչ է, կարծես թունավործծումբի կաթսայի մեջ եփում էին մի ամբողջսերունդ, հանուն ինչի՞, երեխաների ու մանուկներիանշնչացած մարմինները ծնողները պարզել էիներկինք, որպեսզի նրանց հոգինները կարողանանայդ դժոխքից ազատվեն: Այո՛ նրանք այդ սնդիկի ու ծծումբի ամբարտակումթաղվելու են, որ նույնիսկ նրանց հոգիներըչկարողանան դուրս պրծնել. Իրենց գործած մեղքերիպես անհատակ այս դժոխքում պիտի մնան ևտառապեն: Սարգսյանը նկատեց Գալուստին,Հրանուշին, Սաշիկին ու Լովիկին, ո՛չ միայն նրանք,այլև իրենց գերդաստանները: Գնդապետը խաբել էրիրեն, Մուկը նույնպես կռիսի պես կառչել էրՏարոն Մարգարյանից և փորձում էր ազատվել:Փաստորեն այստեղ բոլորն էին, բացի իրենից:Գնդապետի բռունցքի հարվածը նրան ցած գցեցուղղաթիռից, նա էլ բոլորի նման հայտնվեցծծումբի կաթսայում: Ուղղաթիռը պտույտ գործեցնրա գլխավերևում և հեռացավ: Հիմա Սարգսյանինլսելի էր խեղդվողների անեծքը, ոչ մեկ փրկությունչէր աղերսում, Աստված անգամ երես էր թեքելիրենցից: Հիմա իր աչքի առջև կործանվեց իրկայսրությունը: Աստվա՜ծ իմ, այս ի՞նչ պատիժ է,նա փորձեր էր անում, ուզում էր դուրս գալ,սակայն ճահճի տիղմի պես նրան քաշում էր դեպիներքև, դառնավուն հեղուկը լցվում էր բերանը,նույնիսկ շնչելն էր դժվար, այդ թունավոր մածուկըակցանի պես սեղմում էր կուրծքը: Ռիտան նրաձեռքը բռնել էր, փորձում էր ազատվել, նրա

68

զավակները արդեն անշնչացած լողում էին փքվածկարասների պես:— Ռիտա՜, — հազիվ արտասանեց նա, — Ռիտա...Ամեն ինչ վերջացավ, նա սկսեց ցնցվել, թոքերիմեջ լցված հեղուկը չէր թողնում շնչել, նավերջին ճիգը արեց, որպեսզի ելնի, սակայն ինչքանուժ էր գործադրում, այնքան ավելի շատ էրընկղմվում: Այս ծծումբի գերեզմանոցը եղավ մերվախճանը, — ի՞նչ արեցի... Ռիտա՜, Ռիտա՜, Ռիտա՜...Հանկարծ նա վեր թռավ տեղից, և սարսափածբացեց աչքերը; — Ասա՛ Սերժիկ ջան, — լսվեց Ռիտայի ձայնը, — Ռիտա այստե՞ղ ես.. . — Հա՜, Սերժիկ ջան, այստեղ եմ, — հանգստացրեցնա, — երևի վատ երազ ես տեսել, ամբողջությամբջրի մեջ կորել ես.. . Անընդհատ ինձ էիր կանչում, — Ա՜յ կնիկ, դա երազ չէր, — հազիվ շնչելովասաց նա, — կարծես դժոխքում լինեի...— Չէ՜ Սերժիկ ջան, միշտ այստեղ ես եղել, ես էլկողքիդ...Նա վառվում էր, երեսի կարմրությունից կարելիէր կարծել, որ իրական ծծումբի կաթսայից էր ելել: — Աստվա՜ծ իմ, ես ի՞նչ մղձավանջ էր, լավ էրկաթված չստացա, փա՜ռքդ շատ Աստված, որ դամիայն երազ էր, Ռիտա սիրտս կոնյակ ա ուզում.. .— Հա՜ Սերժիկ ջան, ես հիմա, — կինը շտապեց, — Ռիտա, է՛ն ֆրանսիական կոնյակից բեր, որսիրտս հովացնեմ...Նա ծանր էր շնչում, կինը կոնյակի գավաթըմոտեցրեց նրան, — չէ՜, շշով պիտի խմեմ, — ասացնա և շիշը քաշեց գլուխը:

69


6:

Կեսգիշերն անց էր, նախագահը վերցրեց հեռախոսը.— Ալլո, միացրեք Վեհափառի հետ:Քիչ հետո լսափողում լսվեց Ամենայն հայոց կաթո-ղիկոսի ձայնը.— Լսում եմ, պարոն նախագահ, — նկատելի էր, որՎեհափառի քունը խանգարվել էր, — ինչպե՞ս եք,պարոն նախագահ, հո բան չի՞ պատահել այս ուշժամին, — անհանգստացավ Վեհափառը:— Չէ, Գարեգին ջան, բան չի պատահել, ուղղակիվատ երազ եմ տեսել, ասացի զանգեմ քեզանից միբան հարցնեմ:— Պարոն նախագահ, հանգիստ քնեք, հուսով եմ, որոչինչ էլ չի պատահի, լույսը կբացվի, բարին էլհետը: Առավոտյան ձեզ համար կաղոթենք ու ամենինչ լավ կլինի:— Է՜հ, Գարեգին, դու գիտե՞ս, որ ես այդպիսի բաներիչեմ հավատում:Հեռախոսում լսվեց Վեհափառի ծիծաղի ձայնը.— Պարոն նախագահ, քո կարծիքով մենք մեռել ենքհավատալով, — նախագահը սկսեց ծիծաղել:— Էդ չլինի՞ թե դու էլ ես աթեիստ դարձել, — կա-տակեց նա: — Չէ, պարոն նախագահ, ինչ աթեիստ, ինչ բան:Կարգն է, սովորույթն է պիտի պահպանենք չէ:— Գարեգին, էս չլինի՞ թե գլխիս մի բան եք ուզումսարքել, — կատակով հարցրեց նախագահը, Վեհափառըամիջապես լրջացավ: — Պարոն նախագահ, ինչ է ինձ չե՞ք վստահում, —նեղացած տոնով հարցրեց նա:

III

71

— Չէ, Գարեգին վստահելը վստահում եմ, բայց դեգիտես, զգուշությունը լավ բան է: Մոռանում ես, որչեկիստ եմ` доверяй, но проверяй․․․— Չէ, պարոն նախագահ, երեխեքիս արև եմ երդվում,որ նման բան չկա, դուք գիտեք թե որքան եմհարգում ու սիրում ձեզ: — Հա, գիտեմ Գարեգին, Վազգենին էլ էիր երևի նույնխոսքերը ասում, — կատակեց նախագահը:— Պարոն նախագահ, Վազգենին մոռացեք, նա արդենանցած գնացած է, ինչ եղել եղել է, ինչու հինըփորփրենք:— Գարեգին, դու գիտե՞ս, որ հինը նորի շարունակու-թյունն է:— Այսինքն ի՞նչ եք ուզում ասել պարոն նախագահ:— Ուզում եմ ասել, որ երկու տիրոջը ծառայելը դահանցագործություն է, մեկ անգամ ուրացողը կարողէ երկրորդ անգամ ուրանալ, մեկ անգամ դավաճա-

նողը կարող է երկրորդ անգամ դավաճանել:— Պարոն նախագահ, դուք գիտե՞ք որ բացի ձեզա-նից ես ուրիշ տիրոջ չեմ ծառայում, դուք ինչասում եք, իմ համար դա օրենք է:— Ո՞նց թե բացի ինձանից ուրիշին չե՞սծառայում, — խիստ տոնով հարցրեց նախագահը: — Այո, հենց այդպես, պարոն նախագահ, — Վեհափառիձայնը դողաց, — դուք եք մեր տերը:— Գարեգին, բա Աստվա՞ծ, ժողովուրդը՞, — կատակեցնախագահը:Վեհափառը խուճապի մեջ էր, ինչու էր նախագահըայդ ուշ ժամին զանգահարել, երևի ինչ որ բան էպատահել քանի որ նախագահը իր քաղցր քունըչէր թողի ու զանգի իրեն որպեսզի խոսիայսպեսի բաներից, որը իրեն հաճելի չէ:— Հա՜, Աստված, — կմկմաց նա, — այո՛, պարոն նախա-

72

գահ Աստծուն և ժողովրդին նույնպես ծառայումենք: Ինչպես որ դուք եք ասում: — Լավ, Գարեգին արդեն ուշ է գնա՛ քնիր, — քմծի-ծաղեց նախագահը, — բայց տես հա, չմոռանաս որվաղը առավոտյան իմ համար աղոթեք: Մարդ եմուղարկելու որպեսզի ստուգեն:— Հա, իհարկե, պարոն նախագահ, կարող եք չկաս-կածել, անպայման վաղը առավոտյան կկարգադրեմ,որպեսզի Հայաստանի բոլոր եկեղեցիներում Սուրբպատարագ անեն և աղոթեն ձեր ողջության ուառողջության համար` անգամ սփյուռքում, — ավելաց-րեց վերջում: — Դե, դա լավ է, մի քիչ հանգստացա, — ուրախասաց նախագահը: — Դե, բարի գիշեր: — Բարի գիշեր, պարոն նախագահ, Աստված ձեզպահապան:Նախագահը դրեց լսափողը: — Սերժիկ ջան, ի՞նչ կարիք կար այս ուշ ժամինԳարեգինին զանգահարել, խեղճ մարդը երևի քնածէր, — ասաց Ռիտան:— Ոչինչ, էլ ոնց կլիներ, արթնացավ, համ էլ Ռիտաջան հոգևորականը պիտի արթուն մնա, ճրագը միշտվառ պահած, ինչպես ասվում է « Տաս կույսերի »առակում` Հիսուսի ամենահայտնի առակներից է։Այնպես որ Գարեգինը ոչ թե ճրագով պետք է սպա-սի այլ ջահով պետք է պատրաստ լինի Քրիստոսիերկրորդ գալստյանը, ինչպես ասվում է Աստվածա-շնչում` « Ուրեմն արթո՛ւն կեցէք, որովհետեւ գիտէքո՛չ օրը, ո՛չ ժամը»: Այսինքն « Արթուն մնացեք`կրակը միշտ վառ պահած, այնպես չլինի, թե որտերը գա ու ճրագը հանգած լինի » Մաթևոս 25.1-13— Վա՜յ, Սերժիկ ջան, չգիտեի, որ Աստվածաշունչըայդպես անգիր գիտես, — զարմացավ կինը:

73

— Հա, գիտեմ կնիկ ջան, կարդացել եմ ուսանողժամանակ, բայց որ Գարեգինից լավ գիտեմ, դահաստատ է:— Դե, Գարեգինը մեծ մարդ է, Սերժիկ ջան, հիշողու-թյունից թույլ է:— Ի՞նչն է մեծ մարդ, ինձանից ջահել է երևում,— կատակեց նախագահը, — նրա հիշողությանն ինչէ եղել որ, ամեն օր մեղր ու կարագ է ուտում:Հա, Ռիտա լավ հիշեցի, հիմա որ մի բան ասեմուշքդ կգնա, — նախագահը սկսեց բարձրաձայնծիծաղել, — անցած շաբաթ Գարեգինն էր զանգահա-րել ու գիտես թե ինչ էր հարցնում:— Ի՞նչ Սերժիկ ջան, — հետաքրքիր դեմք ընդունեցկինը:— Գարեգինը հարցնում էր, թե ցողունապատվելըցավալի է, թե` ոչ:— Ինչպե՞ս թե, — զարմացավ կինը, նրանք սկսեցինծիծաղել, — չլինի՞ թե Գարեգինը ուզում է երիտա-սարդանալ: Ծիծաղը բորբոքվեց.— Դե, եթե հարցնում էր, ուրեմն մի բան ուզում էանել, — նախագահի աչքերից հոսում էին արցունք-ները, — պատկերացնում ես Գարեգինին ջահել, ասաայ հոգևորական կոչեցյալ, ջահելանում ես որ ինչանես:— Ես մեռա, Սերժո, — կինը ծիծաղում էր` չկարողանա-լով զսպել արցունքները:— Երևի ուզում է ձեռնաշարժությամբ զբաղվել, — հա-զիվ արտասանեց նախագահը, ծիծաղը թեժացավ:Ամուսինների քունը փախել էր, ննջասենյակից չէրդադարում ծիծաղի ձայնը, նախագահը քիչ գինովցածէր, սակայն գիտակցում էր և կատակում:— Սերժո, բայց Գարեգինը այդքան փող ունի՞, — հարց-

74

րեց կինը: — Այ, Ռիտա ինչու չունի որ, Երևանում ու Փարիզ-ում հյուրանոց կառուցելու գումար ունի, իսկ ջահե-լանալու համար փող չունի: Անցած անգամ ինձզեկուցել են, որ մի սփյուռքահայ բարերար է կպցրելԱրգենտինայից, ուզում է նոր եկեղեցի կառուցելԵրևանում, երևի այդ փողերով է ուզում գնալԿորեա — Ռիտան սկսեց ծիծաղել, — լսի, չբռնեմզանգեմ Կորեա ու ասեմ Գարեգինի գլխին մի խաղխաղան:— Ի՞նչ խաղ, Սերժո ջան, — հետաքրքրվեց կինը: — Դե, որ գնա Կորեա, պիտի նարկոզ տան, որպեսզիփոխպատվաստեն, կասեմ քանի նարկոզի տակ էձվերը կտրեն, նարկոզից կհելնի ու կտեսնի ձվերըչկա, — նախագահի ծիծաղը նորից բռնկվեց, — պատկե-րացնում ես Ռիտա, նա նարկոզից ելնում է ու

տեսնում առանց ձվերի:— Վա՜յ, Սերժո ջան, ամոթ է, խայտառակ կլինենք,— քրջքջաց կինը, — չեմ պատկերացնում Գարեգինինառանց ամորձների:— Չհասկացա՛, էդ Գարեգինի ձվերը ե՞րբ ես տեսելոր, — լրջացավ նախագահը, — Է՜հ Սերժո ջան, խոսք էր ասացի, — կատակեցկինը,— Չէ՛, հաստատ Գարեգինը առանց ձվերի է մնալու,— լուրջ ասաց նա, — Սերժո՛ էդ խանդու՞մ ես, — ուրախացավ կինը, — ա՛յտղա վերջացրու, հո ջահել աղջի՞կ չեմ քո համար,որ չես վստահում:— Չէ, վստահում եմ, — ժպտաց ամուսինը, — բայց որճիշտն ասեմ Գարեգինի ինչին են պետք ձվերը,միևնույնն է նա:— Լավ, բավական է կախվենք նրա ամորձներից, եկ

75

թեման փոխենք, — համոզեց կինը, — լույսը կբացվիու ամեն ինչ լավ կլինի:— Լավ, ճիշտ ես ասում Ռիտա ջան, լավ ծիծաղեցինքուրախացանք, այդ մղձավանջից հետո գոնե մի քիչլիցքաթափվեցինք: Դե, բարի գիշեր:Նախագահը մտավ վերմակի տակ, կինը անջատեցսեղանին դրված լամպը:Առավոտյան ամեն ինչ խաղաղ էր, նախագահը բա-ցեց աչքերը, շոշափեց` կինը կողքին չէր: Գլուխըպայթում էր ցավից, հազիվ նստեց, պառկած տեղիցնայեց պատին կախված ժամացույցին` ժամը տասնանց էր:Բացվեց ննջարանի դուռը և ներս մտավ Ռիտան`բարի ժպիտը դեմքին:— Սերժիկ ջան, արթնացա՞ր, — ուրախ հարցրեց նա:— Սերժիկ ջան հա, չուզեցա քունդ խանգարել, —ասաց կինը, — ես արդեն զանգահարել եմ քո աշխա-տակազմի ղեկավարին ու ասել, որ այսօր գործիչես գնալու, այնպես որ մի շտապիր, այսօր կմնաստանը:— Վա՜յ, Ռիտա ջան, առանց քեզ ի՞նչ էի անելու, —ժպտաց նա:— Սերժիկ ջան, այսօր քեզ համար անակնկալ եմպատրաստել, կարծում եմ գիշերվա մղձավանջիցդհետո շատ օգտակար կլինի— Ի՞նչ անակնկալ է, — ուրախացավ նախագահը:— Չէ, Սերժիկ ջան, չեմ ասի, էլ ինչ անակնկալէ, եթե ասեմ:— Լավ, կսպասեմ, — համաձայնվեց ամուսինը:— Սերժիկ ջան, քիչ առաջ կաթողիկոսն էր զանգա-հարել, ասաց, որ Էջմիածինում քեզ համարպատարագ են անում:— Ինչու՛ ես մեռե՞լ եմ, որ պատարագ են անում,

76

— կատակեց նա:— Սերժո, այդպես մի ասա, — զվարճացավ կինը, —խեղճ մարդը անհանգստանում է քեզ համար, աղո-թում է քո ողջության համար: — Է՜հ, Ռիտա, դու՛ հավատացի՞ր քո ասածին, —զարմացավ նա:— Սերժո ջան, կաթողիկոսը վախեցած էր երևում,գիշերվա խոսակցությունը երևի վրան ազդել էր:— Ոչինչ, Գարեգինը վախ բռնող շատ ունի, — կատ-ակեց նա, — Ռիտա, ճիշտն ասած, կուզենայի վարչա-պետին տեսնել:— Լավ էլի՜, Սերժիկ ջան, թող մնա վաղը, — խնդրեցկինը:— Չէ՛, Ռիտա, շատ շտապ է, — անհանգստ ասացամուսինը:— Լավ, ուզու՞մ ես նրան կանչիր, թող այստեղ գա,ինչ ասելու ես, այստեղ կասես, — համաձայնվեց կինը: — Լավ միտք է, Ռիտա, հենց այդպես էլ կանեմ:— Սերժիկ ջան, մինչև տեղերիցդ ելնես, ես կպատ-վիրեմ, որպեսզի նախաճաշի սեղանը պատրաստեն:— Գիտես, ավելի լավ կլինի անվտանգության խոր-հըրդի նիստ անեմ, գիշերվա մղձավանջը հանգիստչի տալիս:— Ինչպես կասես, Սերժիկ ջան, — համաձայնվեց կինը:Մի քանի ժամից անվտանգության խորհրդի ողջկազմը այնտեղ էր, բոլորը լուռ նստած սպասումէին նախագահին, բացվեցին աշխատասենյակի դռնե-րը, և նախագահը մտավ ներս, բոլորը ոտքիկանգնեցին` խոնարհավելով ողջունեցին նրան:— Նստե՛ք, — խիստ տոնով ասաց նա:Բոլորը սարսափած էին նախագահի խիստ տոնից`երևում էր, որ ինչ որ բան է պատահել: Առավոտշուտ այդպիսի անակնկալ նիստի գումարումը նրանց

77

զգաստացել էր, և այն էլ նախագահը առաջինանգամ էր որոշել այդպիսի շտապողականությամբնիստ անցկացնել, և այն էլ իր առանձնատանաշխատասենյակում: Ինչում էր պայմանավորվածայդպիսի շտապողականությունը` այդ փաստը նրանցվախ էր ներշնչում: Նախագահի առանձնատան դի-մաց հայտնված զրահամեքենաները ու զինվածպահակազորը վատ տպավորություն էին թողելնրանց վրա` չհաշված, որ ներս մտնելուց առաջոտքից - գլուխ ստուգեցին, անգամ մերկացրեցին ևնոր թողեցին խորհրդի նիստին: Այդ տարօրինակխուզարկությունից հետո նրանք վախենում էին ինչոր բառ արտասանել: Անվտանգության խորհրդիանդամների մոտից նույնիսկ առգրավեցին գրիչներնու մատիտները: Նախագահի անվտանգության ծառա-յության պետի խիստ տոնից երևում էր, որ շատլուրջ բան է պատահել, սակայն ոչ մեկ համարձա-կություն չէր ունենում հարցնել նրան թե` ինչ: Նախագահը բարկացած էր երևում, բացվեցին աշխա-տասենյակի դռները և ներս մտավ ՍաշիկՍարգսյանը և նրա որդին.— Բարև, ժողովուրդ, — ուրախ ողջունեց Սաշիկը:— Սաշիկ, նստի՛ր, մի երկարացրու, — խիստ տոնովսաստեց նախագահը, Սաշիկը առանց խոսք ասելուամիջապես նստեց ազատ աթոռին, Սաշիկ Սարգսյանիու նրա որդու Նարեկ Սարգսյանի ներկայությունըշատ տարօրինակ էր, քանի որ նրանք Անվտանգու- թյան խորհրդի անդամ չէին և չէին կարող խորհր-դի նիստին մասնակցել, բայց ներկաները լռում էին`չկարողանալով ձայն հանել, — ուրեմն, ժողովուրդ,անվտանգության ծառայությունը պարզել է, որՀայաստանում հեղաշրջում է պատրաստվում, հիմախիստ միջոցներ են ձեռք առնվում:

78

Այդ դավադրութան մեջ խառնված են բարձրաստիճանզինվորականներ ու պաշտոնյաններ, այնպես որ եթեպարզվեց, որ ձեզանից որևէ մեկը դրա հետ կապունի, ապա ինձանից չնեղանաք:— Ո՞նց թե Սերժիկ ջան, ասա ո՞վ է հիմա դրանոտքերիս տակ կսատկացնեմ, — ոգևորվեց Սաշիկը:Անվտանգության խորհրդի անդամները ահաբեկվածէին, չէին փորձում ձայն հանել, քանի որ հենցինքն էլ կարող էր դառնալ առաջին զոհը:— Սաշի՛կ, հանգի՛ստ, երբ պետք լինի կասեմ,— Հոպար ջան, մենակ դու ասա, թե ով է:— Ուրեմն, այսօրվանից անվտանգության խորհրդի նորղեկավարը կլինի Սաշիկի որդին՝ Նարեկը:Արթուր Բաղդասարյանի դեմքի գույնը փախել էր,սառը քրտինքը պատել էր ողջ մարմինը, կարծեսթե նա կասկածյալի դերում լիներ, նախագահընայեց նրա դեմքին, — Բաղդասարյա՛ն հո դու դեմչե՞ս, — խիստ տոնով հարցրեց նա:— Չէ, իհարկե դեմ չեմ, — կմկմաց նա, — ինչպես ճիշտկգտնեք, այնպես էլ արեք: — Պաշտպանության նախարար, անմիջապես զորքերըպատրաստության ես բերում, ազատամարտիկները,որոնք ծառայության մեջ են, գործից հեռացնում եքամիջապես:— Բա՜յց, պարոն նախագահ, — հազիվ կմկմացՕհանյանը:— Օհանյան, ի՞նչ բա՛յց, — խիստ տոնով ասաց նա:— Ինչպես հրամայե՛ք, պարոն նախագահ, — ամիջապեսհամաձայնվեց նա:— Օհանյա՛ն բոլորին հեռացնում եք առանց թոշա-կավորման, թող ինչպես ուզում են գլուխներըպահեն: Ազատամարտիկների ու պատերազմի վետե-րանների, բոլոր հասարակական կազմակերպություն-

79

ներին գործնեությունը արգելե՛լ, ակտիվիստներինձերբակալել առանց զգուշացնելու: Գորի՛կ, քեզառայժմ բան չեմ ասում, դու գիտես քո անելիքը:— Լսու՛մ եմ, պարոն նախագահ, — զգաստացավ ԳորիկՀակոբյանը:— Պարոն նախագահ, հանրության մոտ կարող էդժգոհություն առաջացնել ազատամարտիկների ձերբա-կալությունները, — հազիվ խոսեց Օհանյանը:Նախագահը խիստ դեմք ընդունեց`

— Օհանյա՛ն, եթե չես կարող, այդպես էլ ասա, քոփոխարեն ուրիշները կանեն: — Ո՜չ, ինչ եք ասում պարոն նախագահ, ես կարողեմ, սակայն ես ավելի լավ առաջարկ ունեի: Եթեթույլ կտա՞ք, կարող եմ ներկայացնել:— Դե՛, տեսնեմ ի՞նչ առաջարկ ունես, — համաձայնվեցնախագահը:— Պարոն նախագահ, կարող ենք մոբիլիզացիա ևեռամսյա հավաքներ կազմակերպել, կասենք, որսահմանի վրա իրավիճակը վատ է, եթե պետք լինիկարող ենք կեղծ բախումներ բեմադրել մամուլիհամար: Ազատամարտիկներին կհավաքենք ու կտա-նենք սահմանային գիծ, հրաժարվողներին էլ կհայտա-րարենք դասալիք ու քրեական գործ կսարքենք:Ներքին գործերն էլ թող հետախուզում հայտարարենու ձերբակալեն նրանց, ովքեր խուսափում ենսահման գնալ: Դե, իսկ գնացողներին կտանենքսահմանամերձ տարածք թող թուրքի դիպուկահար-ների համար թիրախ ծառայեն:— Լավ առաջարկ է, Օհանյան, բայց դու գիտե՞սոր ազատամարտիկներին զենք տալը արդեն իսկվտանգավոր է, — հարցրեց նախագահը:— Գիտեմ, պարոն նախագահ, նրանց զենք չենք տա,ամենավտանգավորներին կվնասարզերծենք հենց ճանա-

7:

պարհին, մի քանի ական բավական կլինի, որպեսզիշարասյունը հօդս ցնդի:— Լա՜վ Օհանյան, դու այս ծրագիրը իրականացրուքո ուժերով, միայն տես հա, անաղմուկ և գեղեցիկ,հարկ լինի ԱԱԾ և ոստիկանությունը քեզ կօգնեն,գործը կանես ու կզեկուցես: Հուսով եմ` հուսախաբչես անի:— Ի՞նչ եք ասում, պարոն նախագահ, ինչ հուսախաբ`ամեն ինչ կանենք բարձր մակարդակով, — խոստա-ցավ նա:— Իսկ ոստիկանության ծառայությունն իր անելիքըգիտի, — շարունակեց նախագահը, — Գասպարյա՛ն, հարկեղած դեպքում կաջակցեք Օհանյանի ծրագրի երկ-րորդ մասին, հետախուզումը կհայտարարեք եռամսյահավաքներից խուսափող ազատամարտիկներին:— Լսու՛մ եմ, պարոն նախագահ, — զգաստացավ ՎովաԳասպարյանը:— Վարչապետի՛ն, ամիջապես կազմակերպում եք երի-տասարդական տոնակատարություններ, փողոցայինհամերգներ, թատերական ներկայացումներ` այդպիսովակտիվիստներին կարող եք վռնդել հրապարակներիցև բողոքի երթերից: Կասեք, թե հասարակական տոնա-կատարությունները խոչընդոտելու համար է արվում,վարչական տուժերի փոխարեն կօգտագործեք քրեա-կան տույժ և կալանք:Նախագահը առանձին-առանձին կարգադրություններէր տալիս անվտանգության խորհրդի անդամներին`փորձելով մնալ խիստ տոնի մեջ: Մղձավանջը կարծես թե նախագահի համար դարձելէր իրականություն, նա փորձում էր միջոցներ ձեռքառնել` խուսափելու նման իրավիճակում հայտնվելուց:Ինչ լավ էր, որ դա մղձավանջ էր, հիմա նա

գիտի իր անելիքը, ինչպես պետք է գործել և ումից

81

պետք է զգուշանալ և ինչպես պետք է ապահովելիր ընտանիքի անվտանգությունը: Այդ մղձավանջիպատկերը այնքան պարզ էր, որ իրականից չէրտարբերվում, նա անգամ հիշում էր հաստափորգնդապետի և այն ինքնակոչ գեներալի դեմքերը,նրանց ազգա- նունները: Հարկավոր էր ֆոտոռոբոտիօգնությամբ վերականգնել նրանց պատկերները ևամիջապես ձերբակալել: Այդ մղձավանջը Աստծո կողմից ուղարկված մի « մեսիջ » էր, որպեսզի ես զգուշանամ, հիմա եսպետք է կազմակերպեմ իմ ընտանիքի անվտանգու-թյունը: Իսկ ինչ կլինի եթե Ռիտային երեխաններիհետ ուղարկեմ Կիպրոս կամ Իսպանիա, այնտեղնրանք ապահով են, իսկ ես այստեղ սկսած մաքրութ-յունը պիտի ավարտին հասցնեմ: Պուտինին կարելի է հասկացնել, որ ես տեղյակ եմամեն ինչից` թող նա զգուշանա ու իմ դեմ դավերչգործի, նա կարծում է, թե ես իր համար երեխաեմ, մոռանում է, որ ես էլ նույն « շկոլան » եմանցել: Ալիևի հետ պետք է առանձին հանդիպել,հարկավոր է նրան ասել, որ մենք տեղյակ ենք,որ Ադրբեջանում հեղաշրջում է կազմակերպվում ևմենք ուզում ենք իրեն օգնել այն կանխելու համար:Կարծում եմ` Ալիևը այդ լավությունը չի մոռանա,անպայման կփոխհատուցի: Նրան կասեմ Օհանյանիծրագրի մասին, թող իրենք նմանատիպ միջոցառում-ներ կազմակերպեն, նրան էլ է ձեռնատու ազատվելավելորդ մարդկանցից:Անվտանգության խորհրդի անդամները լքեցին նախա-գահի նստավայրը: Սաշիկը վերցրեց սեղանին դրվածկոնյակի շիշը և լցրեց գավաթները:— Սերժո ջան, իրո՞ք լուրջ բան է պատահե՞լ, — հարց-րեց նա` գավաթներից մեկը մեկնելով եղբորը:

82

— Սաշիկ, վատ երազ եմ տեսել, կարծես իրականլիներ:— Յա՜, Սերժիկ ջան, այդպես ուրեմն:— Հա՛, Սաշիկ ջան, Լյովիկին էլ եմ իմաց տվել,հեսա ուր որ է կգա:— Հա, Սերժիկ ջան, նա զանգեց ու ինձ ասաց, որկանչել ես, հիմա նա ճանապարհին է:— Սաշիկ ջան, երազիս մեջ մեզ բոլորիս մահվանէին դատապարտել՝ քեզ, Լյովիկին, ինձ, մեր երեխա-ներին:— Ո՞նց թե, — զարմացավ Սաշիկը, — ո՞վ Սերժիկ ջան:— Ժողովուրդը, Սաշիկ ջան, ժողովուրդը:— Հա բա հիմա ի՞նչ պիտի անենք, Սերժո ջան:— Հիշու՞մ ես, թե մի տարի առաջ ինչ էի ասում:— Ո՞ր մեկը, Սերժիկ ջան:— Է՛ն նախագահական ընտրությունների ժամանակ, որասում էի, որ եթե ժողովուրդը ինձ չընտրի, դրանցքթերից եմ բերելու:— Հա՛, բայց արեցինք չէ՞, Սերժիկ ջան, ինչ որպետքն էր արեցինք, հլա մի բան էլ ավելի:Պատժեցինք, ինչպես ասել էիր: Թանկացումնե՛ր, նորնշանակումնե՛ր, բարոյական ու քաղաքական ճնշում-նե՛ր: Էլի այդքանից հետո ուզում են գլուխ բարձ-րացնել:— Հա՛, Սաշիկ ջան այդ վրեժից հետո ավելի ենկատաղել:— Սերժո ջան, հիմա լավ ժամանակն է դրանցպատին դեմ տալու, դու գիտես, որ պետք լինիկարող եմ մի 2000 վարձկան բերել, թող սատկաց-նեն դրանց, ստեղ ժողովուրդ չկա: Համ էլ ինչի՞ցես վախենում` Եվրոպան ու Ամերիկան մեր մեջքինեն:— Չէ, Սաշիկ ջան, հռե կոպալի հարց չի, որ այդ-

83

պես հեշտ լուծես:— Լսի՛ր, Սերժո, դու այդ թող իմ վրա, ես ամենինչ կլուծեմ:— Էդ ո՞նց Սաշիկ ջան:— Սերժո, տղերքին կասեմ, որ հանցագործ աշխարհիավտարիտետների « սխոտկա » կազմակերպենԵրևանում` նարկո դիլլերներից ու զակոնի գողերիցսկսած, կհավաքենք նրանց այստեղ, միայն պետքէ ապահովվենք այդ հավաքույթի անվտանգությունը,թող իրար մեջ խորհրդակցեն ու որոշեն, նրանքկլինեն մեր երաշխիքը, թող իրենց կանալներով մերանվտանգությունը ապահովեն, դու գիտես, որ հանցա-գործ աշխարհը ավելի հզոր է, քան մեր բանակնու МВД․․․— Հա՛, էդ մեկը հաստատ այդպես է, — քմծիծաղեցնախագահը, — դե դու տես, ինչ որ պետքն է արդենգիտես: — Սերժո բա Լովիկին ի՞նչ գործ ես տալու:— Լյովիկին առանձին հանձնարարական եմ տալու,այնպես որ Անվտանգության խորհուրդը պետք չիոր իմանա, նրան արտերկրում մի քանի կարևորառաքելություններ ունի, նա պետք է արտասահմա-նում խորացնի մեր հարաբերությունները, որպեսզիազատամարտիկների « չիստկան » առանց աղմուկիանցկացնենք: Ես վստահ եմ, որ ազատամարտիկներինհենց կպանք մեծ աղմուկ կբարձրացնեն, առանցայն էլ նրանցից մի քանիսը շատ են ոգևորված,ինձ զեկուցել են մի կին ազատամարտիկի մասին,անունը Սուսաննա Մարգարյան է:— Հա՜, նրա մասին, — ուրախացավ Սաշիկը, — ես էլեմ շատ լսել այդ կնոջ մասին, դու իմացե՞լ ես, որ այդ կինը մուկ ու կատու էր տարել կառավարութ-յուն: Գիտե՞ս, Մուկն էր զանգել, դժգոհում էր այդ

84

կնոջից, ինձ հարցնում էր ինչ անի, քանի որ արդենհամբերության բաժակը լցվել է:Նրանք սկսեցին ծիծաղել.— Իսկ դու ի՞նչ խորհուրդ տվեցիր:— Ես էլ կես լուրջ կես կատակով ասացի, որ Ավստ-րալիայի տոմս առնի ու ուղարկի այնտեղ, համ ինքըկհանգստանա, համ էլ այդ կինը:— Ու ինչ, Մուկը համաձայնվե՞ց, — հարցրեց նախա-գահը:— Հա՛ ոնց չհամաձայնվեց, նույնիսկ ուրախացավ առա-ջարկիս վրա, ասաց, որ հենց վաղվանից այդհարցով կզբաղվի:Նրանք ծիծաղեցին: — Սաշիկ ջան, մտիցս դեռ այդ մղձավանջն է, ամենվարկյան աչքիս առաջն էին այդ դիմակավորվածզինվորները, Սաշիկ ջան, է՛ս ժողովուրդը իր լավնու վատը չգիտի դրա համար պիտի է՛ս ժողովրդինկենդանի-կենդանի թաղենք` մեծից փոքր պիտի սատ-կեն: Հիշու՞մ ես չէ, որ ասում էր, որ վրեժ եմլուծելու է՛ս ապերախտ ժողովդից, բարոյապես պիտիսատկացնեմ, ինչից որ դժգոհում են պիտի ավելխրախուսվի: Երբ դժգոհում են ղեկավարից, պիտիայդ ղեկավարի պաշտոնը ավելի բարձրացնես` համնա կոգևորվի նոր պաշտոնից ու կսկսի ժողովրդինսեղմել ու արյունաքամ անել, միայն բավական էխրախոսել ու ընդառաջել այդպիսի մարդկանց, նրանքիրենց պաշտոնի համար հարազատ հորն ու մորըկուրանան: Սաշիկ ջան, ինչքան մարդ վատ է աշխա-տում այնքան մեզ օգուտ, ժողովրդին պիտի ազա-տություն չտաս, անգամ ազատության հոտը պիտիքթները չընկնի, պիտի սեղմես նրանց բռիդ մեջ,որպեսզի հնազանդ լինեն: Սաշիկ ջան, ազատութ-յունը մենք պիտի մեր զավակներին տանք, որպեսզի

անեն այն ինչ ուզում են, դա ժողովրդին կզգաս-տացնի, նրանք կիմանան, որ մեզ կպնելով իրենցընտանիքների գլխին փորձանք է գալու, որ մեզզավակներին կպնելով, իրենց հացին են վայիսլինում: Մեզ պետք է խոնհարվեն ու վախենան,իրենց գլուխը պիտի մեր կրունկի տակ լինի, երբպետք լինի պիտի սեղմես, որպեսզի շնչահեղձլինեն, անհնազանդ են պիտի սեղմես, բողոքավորեն պիտի սեղմես, ազատություն են ուզում պիտիսեղմես: Այնպես որ Սաշիկ ջան, ինչքան շատվախենան, այնքան ավելի լավ կլինի մեզ համար:Պիտի հասկանան, որ մեր դեմ խաղ չկա`, սամա-սուդ արեք ցանկացածին, թող դաս լինի մնացածին,չի հնազանդվում ուղիղ ճակատին` թող գնան ուխառնվեն հազար տարվա մեռելներին:Սաշիկ ջան, ինչքան շատ նեղենք ժողովրդին, այնքանհեշտ կլինի նրան ենթարկել, վախը գիտե՛ս ինչհզոր ուժ է, հարազատ հայր ու որդի կարող ենվախից իրար միս ուտել, պետք է ժողովուրդը հաս-կանա, որ մենք շատ հզոր ենք` ոչ այնքան որքանկանք, այլ նույնիսկ չափազանցնելով ու ֆանտա-զիայով պետք է վախենան այդ հզորությունից:Ինչքան դաժան ու խիստ եղանք, այնքան ավելիշատ կհարգեն ու կվախենան: Պետք է մրցակցությունստեղծել, որպեսզի միայն մեր միջոցով կարողանանհաջողությունների հասնել, պետք է նրանց իրարդեմ հանել, բայց աննկատ, նրանք իրար ոտքի տակպիտի քանդեն, մեկը մյուսից պետք է վախենա,որպեսզի մեզ հեշտ լինի նրանց կառավարել ուհնազանդեցնել: Փող, պաշտոն, հնարավորություններ տալով` նրանցպետք է հանենք ժողովրդի դեմ, թող իրար միսուտեն, միևնույն է վերջում օգտվելու է երրորդը`

85

86

այսինքն` մենք: Սաշիկ ջան, հիմա ժամանակներըփոխվել են, բավական է որդին իմացավ, որ իրհայրն է պատճառը, որ չի կարողանում առաջ գնալ,ապա վստահ եղիր նա սեփական հորը իր ձեռքերովխեղդամահ կանի, միայն մնում է նրան մղել դրան,նրան շահագռգռել, որպեսզի հանուն սեփական շահիգնա նրան ինչին, որ դու ես ուզում: Սաշիկ ջան,պիտի իմանաս, որ թշնամիդ ով է, արտաքին թշնա-մինների հետ կարող ես լեզու գտնել, քանի որկարող ես բանակցել փոխզիջումների գնալ, սակայններքին թշնամիդ վատն է, որովհետև քո ծոցից էելնում, նրա պատիժը ավելի սարսափելի է ու դաժան:Այնպես որ չպետք է թույլ տանք, որպեսզի մերոտքի տակ քանդեն, ինչքան շատ բան իմացանքնրանց մասին, այնքան հեշտ կլինի կառավարել:Եթե ժողովուրդը ազատություն է ուզում, պիտիբռնանաս ու ճնշես, եթե ժողովուրդը գումար ուհնարավորություններ է ուզում, պետք է սնունդի ևերթևեկության գները բարձրացնես: Եթե ժողովուրդըղեկավարից դժգոհ է, պիտի բարձրացնես նրապաշտոնը` հնարավորություն չտաս` անես այն ամենիհակառակը, ինչ ժողովուրդն է պահանջում: Սովածմարդը միայն իր օրվա հացի մասին է մտածելու,նա ժամանակ չի ունենա հեղափոխության մասինանգամ մտածել, ժողովուրդը վախենում է, երբխփում ես իր գրպանին, Սաշիկ ջան, նրանք գիտեն,որ տուգանքներով միայն վնասելու են իրենց ընտա-նիքին: Մենք օրենքի ուժով հաստատել ենք մերիշխանությունն ու անվտանգությունը, սակայն ինչ-պես տեսնում ես ժողովրդի մեջ կան կոտոշավորներ,որոնք պոզերը ցցած գալիս են, ուրեմն մենք նրանցհետ պիտի ավելի դաժան լինենք: Գիտես, Սաշիկջան, կաշառակեր ղեկավարին ավելի բարձր պաշտոն

87

տալով դու շատ մեծ գործ ես անում, առաջինը, որնա հավատարիմ շան պես ծառայում է քեզ,երկրորդը` ժողովրդին հասկացնում ես որ իրենցբողոքներն ու դժգոհությունները քո տանձին չեն:Բայց միևնույն է, ով ուզում է լինի, ընկերդ կամբարեկամդ, միևնույնն է, թոկը ձեռիցդ բաց չթողնես,հաճախակի պիտի « քսի » տաս ժողովրդի վրա,որպեսզի հասկանան, որ իր գլխին տեր ունի:Սաշիկ ջան, երբ որ ժողովուրդը զգաց, որ տերըթույլ է, ապա կփորձի ուրիշ տեր փնտրել, քեզանիցուժեղ կամ էլ վատագույն դեպքում կարող է ինքնիրեն հռչակել որպես իր գլխի տեր: Մեր գործումպիտի միշտ լինենք իրենց համար « Տեր » որպեսզիհասկանա, որ իր պարանոցը քո ոտքի տակ է,կարող ես փակել նրա բոլոր ճանապարհները ունա կդառնա ԲՈՄԺ: Գիտես, Սաշիկ ջան, մեր ժողո-վուրդը բոմժ դառնալուց սարսափում է, այնպես որնրանք միայն երկու տարբերակ ունեն` կամ պետքէ ենթարկվեն մեզ, կամ էլ` բոմժ ու ընչազուրկդառնան: Սաշիկ ջան, մենք Հայաստանով չպետք էսահմանափակվենք, քանի որ սփյուռք ունենք, դամեծ եկամուտի միջոցներ է, պետք է այդ հնարա-վորությունից օգտվել, քարոզչական մեքենան շատբան է անում, գիտես, երբ գնում եմ օտար երկր-ներ, սփյուռքահայերը միշտ ծաղիկներով ու աղ ուհացով են դիմավորում, դա նշանակում է, որ պիտիխոստումներով շռայլես, գայթակղես նրանց, որՀայրենիքը իրենց կարոտում է, և միշտ պատրաստէ նրանց ընդունել հայրենիքում, բայց գիտես Սաշիկջան, երբեք պիտի թույլ չտանք, որպեսզիՀայաստանը և Սփյուռքը միավորվեն, քանի որ դաշատ վտանգավոր է մեզ համար, բավական է`նրանք միավորվեն մեկ գաղափարի ու նպատակի

88

շուրջ ու գնա՜ց, նրանց չես կարող երբեք կանգ-նեցնել: Սփյուռքում ապրած մարդը գիտի ազատութ-յունը ինչ բան է և կարիք չկա, որպեսզի իրիմացածը գործածի հայրենիքում, նրանց մտավորկարողությունները մեզ հարկավոր չեն, մեզ միայննրանց գումարներն է պետք, այնպես որ չպետք էթողնենք, որ իրենց ազատության քարոզներովփչացնեն Հայաստանի մթնոլորտը: Այնպես որ Սաշիկջան մենք պետք է անընդհատ սփյուռքի ու հայրե-նիքի միջև պատնեշ սարքենք, որպեսզի խուսափենքավելորդ քաշքշուկներից: Սփյուռքում պետք է ոգևո-րենք, որ մեր նպատակը հայոց ցեղասպանությանհարցն է, նրանք այդ թեման սիրում են, այնպեսոր թող իրենց համար անիմաստ պայքարեն, այսպ-իսով իրենց ուշադրությունը կշեղենք Հայաստանից,Իսկ հայաստանցիներին էլ պիտի հասկացնենք, որտեսեք սփյուռքահայի սոցիալական վիճակը շատ լավէ բայց նրանք չեն ուզում օգնել Հայաստանի իրենցհայրենակիցներին: Երկու դեպքում էլ օգուտը մնում էմեզ, ամենակարևորը` պետք է օգտագործել եկեղեցինև կրոնը, Սփյուռքում այդ խայծը հեշտ են կուլտալիս, իսկ Հայաստանում էլ հեշտ է, ավելի հեշտ էժողովրդին մասնատել օրենքով. մենք արդեն ճանաչելենք աղանդների ու համասեռամոլների ազատությանօրինագիծը, քանի որ դրանք ոչ թե փոքրամասնութ-յուն են, այլ` մեծամասնություն: Համասեռամոլներիցու աղանդներից մեզ օգուտից բացի վնաս չկա,Եվրոպական կառույցները մեծ գումարներ են հատ-կացնում մեզ նրանց պաշտպանելու համար, մենքպետք է շահավետ օգտագործենք այդ գումարները`փողը մեզ օրենքներն էլ գենդերներին ու աղանդա-վորներին: Միևնույն է, Սաշիկ ջան, է՛ս ժողովուրդըգեյերի ու աղանդավորներին դեմ է, իսկ եթե դեմ է,

89

ուրեմն` ի՞նչ ենք անում...— Դե՜, եթե դեմ է, ուրեմն` անում ենք դրա հա-կառակը, — գուշակեց Սաշիկը:— Ապրե՛ս, Սաշիկ ջան, հենց այդպես էլ անումենք, գենդերներին պաշտպանում ենք ժողովրդից,միևնույն է, դրանց բախումներից էլի մեզ է օգուտմնում, թող իրար միս ուտեն, մինչև վերջանան:Ժողովրդին պիտի բաժանենք շերտերի, մասերի, կուս-ակցությունների, աղանդների ու համասեռամոլների...Սաշիկ ջան, Աստված Բաբելոնի աշտարակը կործա-նելու համար ժողովրդին լեզուններ տվեց, մենք էլպիտի նույնը անենք` բաժանենք կուսակցություննե-րի, սոցիալական և դասակարգային շերտերի, որպե-սզի նրանց ջուրը մի առվով չհոսի: Սաշիկ ջան, հենց կարողացանք նրանց զատել իրա-րից, ապա համարիր, որ գործի կեսն արված է`անհրաժեշտության դեպքում նրանց կարող ես իրարդեմ հանել, իսկ նրանք էլ իրենց հերթին իրենցհամար հովանավորյալ են փնտրելու ու ուզեն թեչուզեն գալու են մեզ մոտ, քանի որ մենք հզորենք ամեն ինչով` և գումարով և օրենքով: Մենք, Սաշիկ ջան, բոլորին պիտի պաշտպանենք,որպեսզի հասկանան, որ մենք ենք իրենց գլխիտերը, առանց մեզ նրանք կորած են, մենք պետքէ կարգավորողի դերում լինենք: Սաշիկ ջան, մենքշուտվանից օրենքով ամրագրել ենք մեր իշխանութ-յունը, այնպես որ օրենքից ուժեղ բան չկա, մեռնեմօրենքին... Մեր դեմ ելնողներին պետք է օրենքովպատժենք` անկախ նրանից թե դա արդար է, թե`ոչ.. . Սկզբում գործի ենք դնում վարչական տույժե-րը, հետո` կալանք ու ձերբակալություն.. . Ժողովրդիգրպանին հենց որ խփում ես նրանք իսկույնզգաստանում են ու հնազանդվում, այնպես որ,

8:

Սաշիկ ջան, շարունակիր նույն ոճով: Սաշիկ ջան, երեկոյան Քոչարյանի հետ հանդիպումունեմ, չնայած նրան առավոտյան էի սպասում,պարզվում է գնացել է Ամերիկա, ասաց, որ երեկո-յան այստեղ կլինի: Բացվեց աշխատասենյակի դուռը, ու ներս մտավնախագահի մյուս եղբայրը` Լևոն Սարգսյանը, եղբայր-ները ողջագուրվեցին:— Է՛ս խե՞ր լինի Սերժո ջան, — Սաշիկի դեմքիլրջությունը Լևոնին անհանգստացրեց, — կներեք, շուտչկարողացա գալ.. .— Չէ, Լևոն ջան լավ էլ ժամանակին ես եկել, չէիուզում որ քեզ տեսնեին այստեղ: — Ինչու՞, լուրջ բան է պատահե՞լ. . .— Լևոն ջան, որ ասեմ չես հավատա, — խոսեցնախագահը:— Տղե՛րք լուրջ բան է պատահե՞լ, — անհանգստացավնա, — դե՛ խոսեք ի՞նչ եք բերաններդ ջուր առել.. .— Լևոն ջան, մեզ դատապարտել են մահվան, — ասացնախագահը:— Ինչպե՞ս.. . Ո՞վ, — Լևոնի թուքը չորացավ բերանում:Նախագահի առանձնատան ուժեղացված հսկողությու-նը և ռազմական տեխնիկայի ներկայությունը նրանանհանգստացրել է, և հիմա եղբոր կցկտուր բացատ-րությունը:— Լևոն ջան, վիճակը շատ լուրջ է, — Լևոնի դեմքըայլայլվել էր` հարցական նայում էր մեկ Սաշիկիդեմքին, մեկ` Սերժիկի,— Բա հիմա ի՞նչ պիտի անենք, — խառնվեց նա: — Ես արդեն հրահանգել եմ ինչ որ պետքն է, — հան-գստացրեց նախագահը, — քիչ առաջ Անվտանգությանխորհրդի նիստ էր, Անվտանգության խորհրդի նորնախագահ եմ նշանակել Նարեկին...

91

— Ո՞ր Նարեկին, — զարմացավ նա, — մեր Նարեկին...— Հա, մեր Նարեկին, — բացատրեց Սաշիկը, Ուրեմն իսկապես հարցը ավելի լուրջ էր, քանկարելի էր պատկերացնել, Լևոնը եղբորը` Սերժիկինլավ էր ճանաչում, այնպես որ նա անիմաստ ուառանց հաշվարկի որոշում չէր կայացնի: Սաշիկիորդու` Նարեկի նոր նշանակումը համոզում էր, որՍերժիկը ոչ մեկին չի վստահում, այդ նշանակումըմիայն ձևական է, քանի որ Նարեկը այդպիսի բանե-րից շատ հեռու է: Սերժիկը կարծես ծերացել էր, ինչով էլ պայմանա-վորված այդ լուրի լրջությունը: — Սերժ իսկ որտեղի՞ց իմացաք, ի՞նչ ո՞վ, և ինչու՞են ուզում մեզ սպանել, — անհանգստացավ Լևոնը:— Լևոն ջան, հիմա կարևոր չի թե ով է հայտնելայդ լուրը, կարևորը, որ պետք է զգուշանալ ուխիստ միջոցներ ձեռք առնել հեղափոխությունը կամհեղաշրջումը կանխելու համար:— Սերժո, իսկ ես ի՞նչ կարող եմ անել, ես վստահեմ, որ քո ծրագիրը կաշխատի... — Դե, փորձում ենք, Լևոն ջան, իսկ քեզ համարհստակ ծրագիր ունեմ, — բացատրեց նախագահը:— Այսօր կմեկնես Դուբայ և կհանդիպես ԻլհամԱլիևի հետ, նրան կասես ինչ որ հիմա քեզկփոխանցեմ, տես պետք է դերիդ մեջ մտնես ևկարողանաս համոզել նրան... Այն ինֆորմացիանինչ որ պատրաստել եմ.. .— Սերժո ջան դու գիտես, որ ինչ որ պետքն էես կանեմ, մի՛ անհանգստացի: — Լևոն, ամեն ինչ բանավոր ես ասելու Ալիևին,ոչինչ չկա գրավոր նախապատրաստած` այնպես որուշադիր կլսես, ոչինչ բաց չթողես...— Հարց չկա, Սերժիկ ջան, ինչպես պետքն է

92

կարվի... — Լևոն, սա ոչ պաշտոնական հանդիպում է, խիստգաղտնի, այնպես որ կզանգես անձամբ Ալիևին ունրա հետ կպայմանավորվես... Ալիևին կփոխանցեսոր շատ շտապ է ձեր հանդիպումը, ասա որ իրընտանիքի անվտանգության մասին է խոսքը, վստահեմ նա առանց երկարացնելու կգա հանդիպմանը: — Ինչպես որ կասես, Սերժո ջան. — համաձայնվեցԼևոնը, — վստահիր ինձ` հանդիպումը կլինի...— Ուրեմն, Ալիևին կասես, որ Եվրոպայից պաշտոն-յաններ էին եկել Հայաստան և առաջարկում էինմեզ համագործակցել.. . Բանը նրանումն է, որԱդրբեջանում կազմակերպվում է ռազմական հեղաշր-ջում, մեզ խնդրել են, որպեսզի մենք ձեռնպահմնանք Ադրբեջանի ներքին քաղաքական խառնա-շփոթից, կասես որ դեռ մենք Եվրոպացիներինպատասխան չենք տվել, ցանկանում էինք ձեզտեղյակ պահել` նոր: Եվրոպացիների ասելով` Ալիևիաշխատակազմի բարձրաստիճան զինվորականներիմիջոցով է արվելու հեղաշրջումը: Դե, մենք որպեսվստահելի գործընկերներ, մեր պայմանավորվածութ-յան համաձայն նրան տեղյակ ենք պահումմոտալուտ վտանգի մասին... Լևոն ջան, Ալիևինկասես, որպեսզի միջոցներ ձեռք առնի իր ընտանիքիանվտանգությունն ապահովվելու համար, հարկնեղած դեպքում մենք կարող ենք օգնել ինչով, որհարկ լինի...— Սերժո ջան, սա շատ լավ միտք է, հոյակապգաղափար է.. . Կեցցես... Այնպես որ միանհանգստացի,կմատուցեմ ասածներդ ինչպես հարկնէ...— Լևոն ջան, Ալիևին կասես, որ մենք լավ առաջար-կություն ունենք, եթե կցանկանա լսել առաջարկութ-

93

յունը, ուրեմն կասես նրան այն ինչ կասեմ հիմա։— Եղավ, Սերժիկ ջան, — համաձայնվեց Լևոնը, Սաշիկըկոնյակի գավաթները ձեռքին մոտեցավ Լևոնին ևտվեց նրան, նա վերցրեց գավաթը ու մեկ կումարեց, ֆրանսիական կոնյակը քիչ թարմություն տվեց,առանց այն էլ վախից չորացել էր բերանը: — Լևոն ջան, Ալիևը թող եռամսյա ռազմականհավաքներ կազմակերպի, պատճառաբանելով, որԱդրբեջանա-Ղարաբաղյան սահմանագծին լարվածութ-յուն կա, նույն բանն մենք կանենք, որպեսզիկասկածելի չթվա այդ ներկայացումը, թե չէլրատվական ծառայություններին ավելորդ մեկնաբա-նությունների առիթ են փնտրում: Իսկ սահմանագծիլարվածությունը հասարակական ուշադրությունըկշեղի, այդ ժամանակ ներքին քաղաքական գզվըր-տոցը կարող է մեկնաբանվել որպես պետականդավաճանություն ու ռազմադաշտային տրիբունալովկարելի է գնդակահարել ցանկացածին նրանդարձնելով հայրենիքի դավաճան: Հարկն եղածդեպքում թող նրանց ուղարկի ճակատային գիծ,մեր դիպուկահարների կամ հրետանային մարտկոց-ների կրակի տակ կչեզոքացնենք նրանց, այդպիսովնա զերծ կմնա ավելորդ դատավարություններից: — Սերժո ջան, ճիշտն ասած, այս վերջին ասածդլավ չեմ կարողանում պատկերացնել, — ընդհատեցԼևոնը: — Լավ, բացատրեմ ավելի պարզ, որպեսզի հասկա-նաս... Այս ամենը ինչ ասացի իրականացնելու ենքԱյս ամենը ինչ ասացի իրականացնելու ենք մենք,

սակայն ադրբեջանցիներին նույնպես պետք է դարձ-նենք գործի մասնակից, այնպես որ քո առաքելութ-յունը շատ կարևոր է.. . Լևոն ջան, մեզ սպասվողվտանգը ազատամարտիկների կողմից է լինելու,

94

Ազատամարտիկները ուզում են ռազմականհեղաշրջում անել, և միակ միջոցը այդ աղետըկանխելու համար, նրանց ոչնչացնելն է` առանցդատավարության ու առանց մեկնաբանությունների:Հիմա Օհանյանը հայտարարելու է, որ սահմանագծինվիճակը լարված է, հայտարարելու է եռամսյա զինվո-րական հավաքներ, որպեսզի ազերիների համար դամարտահրավեր չթվա, պետք է Ալիևին ներկայաց-նես իմ բեմադրությունը նույն երանգավորությամբ...Իսկ Ալիևը կարող է առիթից օգտվել ու ազատվելիր թշնամիներից... — Ահա թե ինչ, նոր հասկացա, — ուրախացավ Լևոնը,— ուրեմն, մենք պետք է ասենք Ալիևին, որ միայնիրեն օգնելու համար ենք կազմակերպում այդմիջոցառումները...— Այո՛, Լյով ջան, հե՛նց այդպես, մեր մոտի այսիրավիճակը խիստ գաղտնի պետք է մնա, մենքայդ ամենը անում ենք միայն մեր գործընկերոջանվտանգության համար...— Պա՜րզ է, Սերժիկ ջան... — Ուրեմն, Ալիևը իր եռամսյա հավաքը կուղարկիմարտական հենակետեր, ու մեզ կտա նրանց կոոր-դինատները, այնպես որ մեր հրետանին իր կրակովկոչնչացնի նրանց: Իսկ որպեսզի դա միջազգայինլրատվամիջոցների կողմից չպարզաբանվի մեկ այլձևով, մեր դիրքերի ուղղությամբ կարող են փոխա-դարձ կրակ բացել, մենք նրանց կտանքհամապատասխան կոորդինատները... Այնպես որ ազատամարտիկների հարցերը մեկընդ-միշտ կլուծենք:— Բայց Սերժո ջան իսկ եթե ազատամարտիկներըհրաժարվեն մասնակցել եռամսյա հավաքներին, — հար-ցրեց Լևոնը:

95

— Չէ՛, Լևոն ջան, չեն հրաժարվի, — ուրախ ասացՍաշիկը, — Սերժոն դրա ելքը գտել ա...— Լևոն ջան, հրաժարվողներին կհամարենք դասալիքև հետախուզում կհայտարարենք, — բացատրեց նախա-գահը, — հետո էլ տուգանային գումարտակների հետկտանենք որտեղ հարկն է, ու այնտեղ էլ կավար-տեն իրենց պայքարը... — Սերժո ջան, դա հիանալի գաղափար է` անձայնու անաղմուկ.. . Գիտես, ազերինները ուրախ կլինեն,որ մի այդպիսի գումարտակ նվիրենք իրենց` թողինչ ուզում են անեն, համ իրենք կզվարճանան,համ էլ մեզ օգուտ կլինի...— Հենց այդպես, Լևոն ջան, մնում է, որ դուԴուբայում հանդիպես Ալիևին ու բացատրես իրանելիքը, այնպես որ նա պետք է կուլ տա մերպատրաստած խայծը...— Անհոգ, Սերժո ջան, դա իմ գործն է կանեմ,ինչպես հարկն է, — խոստացավ եղբայրը: Եղբայրները իրար հրաժեշտ տվեցին և դուրս եկանաշխատասենյակից: Նախագահը վերցրեց սեղանին դրված կոնյակի գա-վաթը ու մեկ կում արեց.— Օ՜ֆ, ինչ ծանր գործ է, հոգնեցի...Բացվեց դուռը և Ռիտան մտավ ներս.— Սերժի՜կ ջան, կարելի՞ է. . .— Հա՛, Ռիտա եկ, — կինը ժպիտը դեմքին մոտեցավև փարվեց ամուսնու պարանոցին.— Սերժիկ ջան, չե՞ս մոռացել անակնկալի մասին...— Ռիտա ջան, չեմ մոռացել.. . Բայց լավ կլիներ քիչուշ, Ռոբիկի հետ պիտի հանդիպեմ, վերջացնենք նոր:— Լավ, ինչպես որ ասես... Բայց Սերժիկ ջան, Ռոբիկիհարսը այս երկու օրը պիտի ազատվի, չե՞ս գտնում,որ ավելորդ էր նրան անհանգստացնել, ինչքան

96

չլինի մարդը առաջին անգամ պապիկ է դառնում...— Չէ՛ Ռիտա ջան, ընդհակառակը թող գա, որպեսզիապագայում իր թոռնիկը բոմժի կարգավիճակումչհայտնվի...— Լավ էլի, Սերժիկ, այդպես մի ասա... Աստվածչանի, որ այդպիսի բան պատահի: Համ էլ Ռոբիկի թոռնիկը Ամերիկայի քաղաքացի է,տնով-տեղով ապահովված, այնպես որ այդպիսիփորձանքներից Ռոբիկը արդեն ապահովագրել է իրզավակներին:— Չէ, Ռիտա ջան սխալվում ես, ոչ մեկ ապահով-վագրված չի, ես էլ մինչ երեկ այդպես էի մտածում,սակայն երեկվա մղջավանջս այնպես հստակ ուպարզ էր, որ կարծես իրական լիներ. Եթե չարթ-նացնեիր երևի կաթվածահար լինեի...— Սերժո ջան, դա միայն երազ էր, — հանգստացրեցկինը,— Ռիտա, բայց կարծես իրական պատկեր լիներ, ուհիմա նստել ու սպասել նման վախճանի ես չեմպատրաստվում:Թակեցին աշխատասենյակի դուռը, Ռիտան շտապեցբացել դուռը, սպասուհին շշուկով ինչ որ բան ասեցտանտիրուհուն:— Սերժո՛, Ռոբերտն է ժամանել, — դռան մոտից ձայնտվեց կինը, — Հա՛, թող ներս գա...Ռիտան Ռոբերտին հրավիրեց ներս:— Բարև, Ռիտա ջան, քեզ համար գեղեցիկ նվերեմ բերել, կարծում եմ կհավանես, — ասաց Ռոբերտը,— Ռիտա ջան մուտքի մոտ անվտանգությանաշխատողները վերցրեցին...— Լավ, շնորհակալություն, Ռոբերտ ջան, ես կվերց-նեմ, ներս եկ, Սերժիկը վաղուց քեզ է սպասում:

97

Քոչարյանը մոտեցավ և գրկեց ընկերոջը. — Սերժ ջան, էս ի՞նչ է պատահել, տեսնում եմխառն ես, զրահամեքենաները ինչու են այստեղ...— Ռոբերտ ջան, շատ վատ բան է կատարվել,այնպես որ քեզ չասելը սխալ կլիներ... Մեր ընտա-նիքների անվտանգության հարցն էր, դրա համարմտածեցի քեզ կանչել.. .— Չէ, լավ ես արել որ իմաց ես տվել, դու գիտեսոր իմ համար առաջինը ընտանիքն է` նորմնացածը...— Հա, դրա համար էլ շտապեցի քեզ իմաց տալ:— Դե, ասա տեսնենք ի՞նչ է պատահել, — հարցրեց ընկերը: — Ռոբերտ ջան, երեկ ինձ զեկուցել են, որ մոտա-կա օրերս մեզ մոտ ռազմական հեղաշրջում ենպատրաստում և նրանց առաջին թիրախը իմ ուքո ընտանիքներն են, այնպես որ պետք է միջոց-ներ ձեռք առնենք կանխելու վտանգը: — Ահա թե ինչ, ուրեմն դրա համար էր առանձնա-տան այս զրահատեխնիկան, — ասաց Քոչարյանը, —Սերժ ջան, մի բան ասեմ չես հավատա, մի քանիօր առաջ մի սարսափելի երազ տեսա, մեզ կենդա-նի-կենդանի այրում էին կրակի վրա, սարսափիցվեր թռա, սիրտս ինչ որ վատ բան էր կանխա-գուշակում, ասացի զանգեմ քեզ պատմեմ երազս,Բելլան չթողեց, ասաց քո մղձավանջով Սերժիկինմի անհանգստացրա, առանց այն էլ խեղճ մարդըծանրաբեռնված է աշխատում... Դրա համար չուզեցաքեզ անհանգստացնել.. . Գիտես, Սերժ ուրեմն հենցպատահական չէր այդ երազը:— Ինչպես տեսնում ես, պատահական չէր, — ասացնախագահը: — Սերժ, այնպես պարզ էի տեսնում այդ ամենը,

98

որ կարծես իրական լիներ...— Հա՜, պատկերացնում եմ, Ռոբերտ ջան, — խորա- մանկ ժպտաց նախագահը, — գիտես, երբ ինձ զեկու-ցեցին այդ մասին, հավատալս չէր գալիս, սակայնհետո համոզվեցի, քանի որ հեղաշրջումի մանրա-մասն ծրագիրը իմ աչքով տեսա... — Սերժիկ ջան, իսկ ի՞նչ է հայտնի, — հարցրեցՌոբերտը, — Գիտես, չեմ ուզենա այդ սարսափելի ծրագիրըներկայացնել, քանի որ մուրազի վրա ես, պապիկես դառնալու, այնպես ավելորդ գլխացավանք է,միայն կասեմ, որ քո երազի նման մի բան էր.. .— Լավ, ճիշտ ես, դա կարևոր չի, ես վստահ եմ,որ դու քո անելիքը գիտես, և վստահ եմ, որհամատատասխան միջոցներ արդեն ձեռք ես առել.. .— Հա, այսօր առավոտյան Անվտանգության խորհրդինիստ էի գումարել, մեր Նարեկին նշանակել եմանվտանգության խորհրդի ղեկավար...— Ո՞ր Նարեկին, — զարմացավ ընկերը, — Դե, Սաշիկի տղուն` Նարեկին...— Բայց Սերժիկ ջան, Նարեկը դրանից գլուխ կհանի՞,— զարմացավ նա:— Չէ, իհարկե գլուխ չի հանի, սակայն ուրիշ մարդչկա վստահելի, այնպես որ բոլոր գործերը ինքսկանեմ. այդպես ավելի ապահով է:— Սերժ ջան, դե դու գիտես քո անելիքը, սակայնեթե ինչ որ բանով կարող եմ օգնել ասա` եսպատրաստ եմ թե ֆինանսապես, թե բարոյապես...— Ռոբերտ ջան, հա դրա համար էլ այստեղ ես.. .Ուրեմն, այս ամեն խառնաշփոթի հեղինակներըազատամարտիկներն են, այնպես որ պիտի դրանցիցազատվենք...Ռոբերտը սկսեց ծիծաղել.

99

— Սերժ, հիշու՞մ ես չէ Վազգենը ինչ էր ասում.. .— Չէ, ո՞ր մեկը Ռոբիկ ջան, — հարցրեց նախագահը— Վազգենն ասում էր, որ ազատամարտիկներըպատերազմից հետո դառնալու են մեզ համար մեծգլխացավանք, այնպես որ նրանցից ինչքան շուտազատվենք այնքան լավ, քո կարծիքով նա ինչուհենց հանցագործ Մանվելին նշանակեց 5 -րդ կամա-վորական բրիգադի հրամանատար, նա հենց այդկամավորներին էլ պիտի ոչնչացներ մինչև պատե-րազմի ավարտը: 1994-ին Մարտակերտի Տոնաշենգյուղի ճակատային գծի ականների վրա վարի տվեցբրիգադի կեսը: Սերժ ջան, Վազգենը սրա մասինկանխագուշակում էր, գիտեր որ կամավորականներիու մահապարտների թիկունքի ետև հարստությունդիզելը վտանգավոր է, շուտ, թե ուշ նրանքհասկանալու են ու նրանց վրեժից խուսափել չէրլինի...— Հա՛, այդ մեկին համաձայն եմ, — քմծիծաղեցնախագահը, — Վազգենը երևի կանխագուշակում էր, որավտոմատի կոթով են գլուխը փշրելու.. . Նրանք ծիծաղեցին:— Սերժ ջան, Վազգենի թալանածն անխղճությունէր, — ասաց Քոչարյանը, — ընկերների արյան հաշվինմիլիոններ դիզելուց թող մտածեր, որ պատասխանէ տալու.. . Լավ, դու այն ասա, ես ինչպե՞ս կարողեմ քեզ օգնել.. .— Ռուբիկ ջան, առայժմ հարկավոր չի, բայց եթեֆինանսական հարցեր առաջանան, կարծում եմ`ձեռք կգցես...— Այդ մեկը հարց չկա, դու գիտես, որ ինչքանպետք լինի, երբ պետք լինի գումարները կլինեն.ինձ վրա կարող ես հույս դնել.. .— Դե, դա լավ է, առայժմս պետական միջոցները

9:

բավարար են նման միջոցառումներ իրականացնել,եթե պետք լինի կասեմ... Ռուբիկ ջան, իսկ վատըայն է, որ կարծում եմ` Պուտինը կանաչ լույս էվառել դրանց առաջ, այնպես որ ես ռուսներին չեմվստահում, մեր պայմանավորվածությունները կարծես`հօդս է ցնդում: Ես հանձնարարականներ եմ տվելՄոսկվայի մեր մարդկանց, որպեսզի Կրեմլում կատար-ված մութ գործերի մասին տեղեկություն հավաքեն,իմ կարծիքով Կրեմլը ֆինանսական օգնություն էհատկացնում այդ հեղաշրջման կազմակերպիչներին...Հիմա ձեռքերս կապված են, քանի որ ապացույցներչկան, Պուտինը երևի ինձ փոխարինող է գտել,ուստի, հարկավոր է պարզել մանրամասները: — Ահա՜, ուրեմն ասում ես ռուսները մեզ դե՞մ են.. .— Ռոբերտ ջան, ես ասացի, որ դա իմ կարծիքնէ, բայց երբ Մոսկվայի մեր ընկերները պարզեցին,ապա` կզեկուցեն ամիջապես... — Սերժ ջան, միևնույն է, թե ինչ կզեկուցեն,կարևորը, որ ձեռքերդ ծալած չնստես... Լսի՛ր, իսկինչու՞ Եվրոպացիների հետ չես լավացնում հարա-բերություններդ...— Ահա դա է հարցը, ինչու.. . Դու գիտե՞ս որ վերջինՄաքսային միության անդամակցելու պատճառով, մերու Եվրոպացիների հարաբերությունները վատացան,այնպես որ հիմա նրանք մեզ չեն վստահում, ևնրանցից ինչ որ բան ակնկալելը անիմաստ կլինի...— Սերժ ջան, կարող եմ ասել թե ինչպես փոխելիրավիճակը, — առաջարկեց Քոչարյանը, — այնպես որշատ մեծ ջանքեր հարկավոր չէ, դու միայն հիմաասա թե բացի ֆինանսական օգնությունից ինչպե՞սկարող եմ գործին օգնել: — Դե լավ, ուրեմն այդպես, — խոսեց նախագահը, —Ռուբիկ ջան, ավելի լավ է դու մնաս ստվերում,

:1

այսինքն, կարող ես մամուլում հարցազրույցներտալ, փորձել լինել ընդիմադիր դաշտում, եթեհանկարծ տեսնենք, որ իրավիճակը մեզ համարդառնում է անկառավարելի, դու կգաս նորից քաղա-քական դաշտ, ժողովուրդը քեզ սիրում է, հիմաաշխատիր, որպեսզի շատ գովազդեն քեզ ու քոընտանիքը, դե հարսիդ` Սիրուշոյին ժողովուրդը սի-րում է, մանավանդ որ, թոռնիկ ունենաս դա կլինիամենալավ գովազդը: Մի խոսքով, երբ տեսնենք, որհնարավոր չէ ինչ որ բան անել, դու կգաս ուկլինես նախագահ, որպեսզի կառավարելի դարձնենքկատաղած ամբոխին: Շատ կարևոր է, որ Եվրոպայիմեր ընկերները լուրեր տարածեն, որ ԵվրոպամետՔոչարյանը նախընտրելի է, քան որևէ մեկը:Գիտես, ես Լևոնին Տեր-Պետրոսյանին այլևս չեմվստահում, այնպես որ միակ հույսս դու ես.. . — Սերժ ջան, այդ մասի մի մտածի, ինչ որ պետքն

է կարվի... Հա, իմիջիայլոց Տեր-Պետրոսյանի տղանարդեն երկրորդ կազինոն է գնում Լաս-Վեգասում,դու դրա մասին գիտե՞ս.. .— Հա՛, Սաշիկի տղերքի միջոցով է գնել, — քմծիծա-ղեց նախագահը, — միևնույն է ես Լևոնին չեմվստահում, առանց այն էլ այդ ապուշը՛ մեր վրաթանկ է նստում... Ոնց գցում-բռնում ենք, դրանելենք մարտադաշտ ուղարկելու.. .Նրանք ծիծաղեցին:— Հա՛, Սերժ ջան իսկապես, գիտես, Լևոնին հրացա-նով կրակելը հեշտ կլինի, մի աչքը քոռ է, ուզիթե չուզի մի աչքով է նշան բռնելու.. .Ծիծաղը բորբոքվեց, ներս մտավ Ռիտան.— Կներեք, որ ընդհատում եմ, — քաղաքավարի ասացնա, — Սերժիկ ջան, ճաշն պատրաստ է, առավոտյա-նից հաց չես կերել, կգաք ճաշելու թե՞ պատվիրեմ,

:2

որ ճաշը այստեղ մատուցեն: — Չէ՛, Ռիտա ջան, շատ գործեր ունենք, ավելիլավ կլինի ճաշը այստեղ բերեն, — համաձայնվեցամուսինը:Ռիտան դուրս գնաց, մատուցողները քիչ անցսկուտեղները ձեռքին մտան աշխատասենյակ, Ռիտաննորից մտավ ներս.— Ռոբերտ ջան, երկար ճանապարհ ես եկել, սովածկլինես, — բարեհամբույր ասաց տանտիրուհին, —Սերժիկը անընդհատ իր գործերով քեզ անհանգստաց-նում է:— Չէ, Ռիտա ջան, շատ կարևոր է գործերը, այնպեսոր օդանավում ես ճաշել եմ, շնորհակալություն միանհանգստացեք:— Ես ժանգյալով հաց եմ պատվիրել ձեզ համար,այնպես որ տնական ձևով, — Քոչարյանը ժպտաց, —Ռոբերտ ջան, բերածդ նվերը տեսա, շատ շնոր-հակալություն գեղեցիկ անակնկալ էր:— Իմիջիայլոց Ռիտա ջան, « Դոչե-Գաբանան » ադա-մանդներով ժամացույց չի պատրաստում, — ասացՌոբերտը, — դա հատուկ մեր պատվերով են պատ-րաստել, անհատական անվանումով, այնպես որիրենք շատ գոհ էին այդ պատվերից, նույնիսկորոշել են, քո ժամացույցից հետո նոր բրենդթողարկեն:— Վա՜յ, Ռոբերտ ջան, շատ շնորհակալություն:— Ռիտա ջան, քեզ եմ շնորհակալ, որ իմ ախպորըայսպես լավ ես պահում, — հաճոյախոսեց Քոչարյանը:Ռիտան շոյված զգաց Ռոբերտի ջերմ խոսքերից: — Ռոբերտ ջան, իսկ մեր հարսը՝ Սիրուշոն ե՞րբ էազատվելու, — հարցրեց տանտիկինը:— Շուտով Ռիտա ջան, քիչ մնաց, անհամբերսպասում եմ պապիկ դառնալ, գիտե՞ս չէ, որ

:3

աշխարհի ամենաերանելի բալիկն է լինելու,մանավանդ, որ որոշել են իմ անունով կոչել:— Վայ, Ռոբերտ ջան, թող հարսդ բախտավորազատվի, մի լավ ուրախանալու ենք: — Հա՜, Ռիտա ջան, այդպես էլ լինելու է, եսարդեն օդանավ եմ պատվիրել, որպեսզի հյուրերըգան Ամերիկա, — ոգևորվեց Քոչարյանը, — այնպես որկգաք, միասին լավ կուրախանանք: Ռիտա ջան,Բելլան պաչիկներ էր ուղարկում, չկարողացավ գալ,քանի որ շատ զբաղված էր: Մենք մի անակնկալենք պատրաստել Սիրուշոյին ու թոռնիկիս, մի նորհսկայական առանձնատուն ենք գնել ՄայամիԲիչում, սպասում ենք ծննդաբերությունից հետոնրանց հայտնել այդ նվերի մասին, այնպես որթոռնիկս միանգամից նոր տանը կապրի, նաոչնչի կարիք չի ունենա: Կարևորը` առողջ բալիկլինի:— Հա՜, Ռուբիկ ջան, կարևորը, որ առողջ բալիկլինի: Քեզ պես պապիկ ունեցողը ոչնչի կարիք չիունենա, — բարեխոսեց Ռիտան:— Այնպես որ, Ռիտա ջան այս քանի օրը սպասեք,որ գալու եք մեզ մոտ հանգստանալու, կգաք միքանի ամիս կմնաք, մինչև այս խառնաշփոթըանցնի, Բելլային էլ ընկերուհի է պետք, խեղճըմենակ է մնացել, թոռնիկիս տան համար կահ-կարա-սին է դասավորում, ինքն էլ շատ է խառնված,մտածում է հարսին ու թոռնիկի անակնկալը ճոխլինի: — Ռուբիկ ջան, թոռնիկից քաղցր բան չկա այսաշխարհում, — սրամտեց տանտիրուհին:— Հա, Ռիտա ջան, երևի ամենաշատը ես եմսպասում այդ սպասված բալիկին, այնպես որաշխարհի ամենաերջանիկ մարդը ես եմ:

:4

Ռիտան բարեմաղթանքներ շռայլեց և լքեց աշխատա-սենյակը:Ճաշի սեղանին դրված էին աշխարհի ամենահամեղուտեստները և խորտիկները: Տղամարդիկ խոսակցութ-յունը շարունակեցին ճաշի սեղանի շուրջ:— Ռոբերտ ջան, թոռնիկիդ ծնունդը շատ լավ առիթէ, այնպես որ մերոնց կտանես հետդ, թող այնտեղմի քանի ամիս մնան, մինչև ես կարգավորեմայստեղ այս ամենը: Ճիշտն ասած, ես անհանգիստեմ, որ նրանք այստեղ են.. . Գոնե կգան Ամերիկա,համ իրենք կհանգստանան համ էլ ես ավելիազատ կգործեմ: — Հարց չկա, Սերժ ջան, մեր տանը ամենաապահովտեղն է, թող ուտեն-խմեն, վայելեն` Ամերիկանիրենց ոտքի տակն է.. .— Ռոբերտ ջան, ճիշտն ասած, Սաշիկը մեկ շաբաթառաջ Ռիտայի անունով տուն է առել Մայամիում,իմ անակնկալն է, այնպես որ Ռիտան դեռ չգիտիայդ մասին, կգնա իր աչքով կտեսնի, երբ հավանեցնոր կասեմ, որ իմ անակնկալն է, չհավանի մեկուրիշը կառնենք, միևնույն է ես Հայաստանի բան-կերին չեմ վստահում, այնպես որ փողերս կարողեն մեկ օրվա մեջ ջուր դառնալ.. .Քոչարյանը սկսեց ծիծաղել.— Սերժ դա նշանակում է, որ իմ բանկերին էլ չե՞սվստահում, — կատակեց նա, նրանք ծիծաղեցին:— Լավ, Ռուբիկ ջան, գործից խոսենք, դու արդենքո անելիքը իմացար, միայն, որ ետ գնաս, խնդրումեմ իմաց տուր, որ մերոնց ուղարկեմ...— Սերժիկ ջան, ինչու՞ կանչեմ, — զարմացավ նա, —միանգամից իմ օդանավով կտանեմ, այնպես որկարիք չի լինելու իմաց տալ.. .— Չէ՛, Ռոբերտ ջան, ես վստահ եմ, որ Ռիտան չի

:5

համաձայնվի գալ, գիտի որ այստեղ այս վիճակումեմ, ինձ չի ուզենա մենակ թողնել.. .— Ոչինչ, ես կհամոզեմ, — հանգստացրեց ընկերը, — կը-զանգեմ Բելլային թող Ռիտային համոզի, այնպեսոր մի անհանգստացի, — տե՛ս եթե Սաշիկի ու Լյովիկիընտանիքները գալու են միանգամից բոլորինկտանեմ... Այնպես որ, մեր « Բոյինգում » բոլորիհամար էլ տեղ կգտնվի, — կատակեց նա:— Հա՛, շատ լավ կլինի, — ուրախացավ ընկերը, —Ռոբերտ ջան. դու սկզբում ասացիր, որ հակապու-տինյան ինչ որ առաջարկ ունես, եթե խորհրդովօգնես, շնորհակալ կլինեմ...— Հա՛, իսկապես, Սերժ ջան, դու ասացիր որ Մաքս-ային միության անդամակցումը վնասել է Եվրոպա-կան մեր գործընկերներների հարաբերություններիվրա, և անվստահություն է ստեղծել մեր նկատ-մամբ...— Այո՛, Ռուբիկ ջան հենց այդպե՛ս.. . Չհաշված, որՊուտինը սկսել է մեր դեմ դուրս գալ, մի քանիհռթիռներ է վաճառել ադրբեջանցիներին, նրանքհռթիռներից երկուսը տեղադրել են Նախիջևանում,դրա մասին հայտնել են ամերիկացի մեր գործ-ընկերները... Գիտե՞ս, բավական է այդ հռթիռներըկրակ բացեն, էլ չեմ պատկերացնում թե Երևանումինչ կլինի, էլ չեմ ասում որ.. .— Ինչպե՞ս թե, նրանք արդեն տեղադրե՞լ ենհռթիռները Նախիջևանում...— Ցավոք սրտի, այո՛ Ռուբիկ ջան, — հաստատեց նա,— մենք առայժմս ձայն չենք հանում, քանի որգիտես. բավական է մեր մամուլը իմացավ,բերանները չենք կարող փակել.. . Հայաստանումկարող է մեծ իրարանցում և խուճապ սկսվել,հետո ուշ կլինի, չենք կարող այդ խառնաշփոթից

:6

դուրս գալ, դու գիտես, որ մեր արտասահմանյանգործընկերները կարող են դադարեցնել իրենց ակտիվ-ների հոսքը Հայաստան, ներդրումային բոլոր ծրագ-րերը հօդս կցնդեն, իսկ այդ ամենից հետոկհայտնվենք ֆինանսական կռախի առջև.. Դու գիտե՞ս, որ եթե այդ գումարները չլինեն, մենքինչ վիճակում կհայտնվենք...— Սերժ, դա նորություն էր ինձ համար, իսկ ինչու՞շուտ չասացիր այդ դրա մասին, — վիրավորվեցընկերը:— Հիմա եմ ասում, — կատակեց նախագահը:— Սերժ, դու գիտե՞ս, որ իմ գումարները և ակտիվ-ների մի զգալի մասը Հայաստանում էշրջանառվում, — դժգոհ ասաց Ռոբերտը, — հանկարծմի հռթիռ ընկավ Երևանի վրա, այդ ամբողջգումարներն ու ակտիվները մեկ օրում դառնալու ենջրի գին... — Մի նեղացիր, Ռուբիկ ջան, դրա համար էլ քեզկանչել եմ, որպեսզի զգուշացնեմ այս մասին, — խո-րամանկեց նա:— Լա՜վ, ես այսօրվանից կկարգադրեմ, որպեսզիգումարների շրջանառությունը դադարեցնեն հայկականբորսայում, կսկսեմ արտերկում կրկնապատկել գու-մարների պտույտը...— Բայց Ռոբերտ քո ֆինանսական ակտիվի պտույտըշատ մեծ է, երբ դադարեցնես դրանց շրջանառութ-յունը, նկատելի կլինի ու արտասահմանյան մերպարտնյորները կդադարեցնեն իրենց ֆինանսականմուտքերը...— Սերժ, դու գիտե՛ս որ ես չեմ կարող վտանգելիմ կարողությունները, այնպես որ մի նեղացի՛ր, —դժգոհեց ընկերը, — բայց միայն քեզ օգնելուհամար, կարող եմ գումարների 15%-ը թողնել

:7

Հայաստանում, կարծում եմ դա բավական կլինիստաբիլ պահել իրավիճակը: — Այո՛, ես էլ եմ այդպես կարծում, որ բավականէ...— Սերժ ջան, տղաս` Լևոնը, վերջերս Մոնակոյումաուկցիոնով մի դղյակ է գնել, շատ թանկ նստեցմեզ վրա, այնպես որ մենք ֆինանսական նեղությանմեջ ենք, չհաշված, որ մի քանի ամիս առաջ մեծտղաս` Սեդրակը Հունաստանում մեկ կղզի է գնել,իմիջիայլոց, քեզ նույնպես խորհուրդ կտայ այնտեղնույնը անել. Հունաստանում տնտեսական խորըճգնաժամի պատճառով Էգեյան ծովում գտնվողկղզիներից մի քանիսը վաճառքի են հանել, այնպեսոր դրանք հետագայում մեծ կապիտալ են: Եթե ցանկություն ունես գնելու Սեդրակին կսեմ թողքեզ համար պայմանավորվի: — Այո՛, Ռոբերտ ջան, լավ միտք է, — ուրախացավնախագահը, — արդեն ժամանակն է մտածելուարժանապատիվ թոշակի մասին, — կատակեց նա:— Գիտես, ապագայում կարող ես այդ կղզու վրամի հյուրանոց կամ առողջարան կառուցել, ծերութ-յունդ կարող ես այնտեղ անցկացնել, կլիմանէկզոտիկ է` ողջ տարին այնտեղ ծաղիկ ու ծաղ-կունք է.. . Իսկական դրախտավայր...— Հա՜, Ռոբերտ ջան, իսկապես Հայաստանի գաղջիցու գորշությունից հետո, միայն դրախտը մեզկփրկի, — կատակեց նա, — որ իմանաս ինչքան եմզզվել, ամեն անգամ գալիս են ու զեկուցում իրա-վիճակը, գլուխս պայթում է, քիչ է մնում հրամա-յեմ, որ տանկերի թրթուրների տակ ճզմեն է՛սժողովրդին... Գիտես, ինչ կեղտոտ ու ապերախտազգ են հայերը...— Է՜հ, Սերժո ջան խնայիր առողջությունդ, կարևորը

:8

մի քանի տարի է դիմացիր, մի բան կմտածենք,— հանգստացրեց ընկերը, — եթե ուզում ես իմանալ,մենք մեր զավակների համար արեցինք ամեն ինչ,հիմա էլ իրենք թող խելացի լինեն, որպեսզիպահեն իրենց ունեցածը...— Հա՛, այդ մեկը ճիշտ ասեցիր Ռոբերտ ջան, բայցդեռ անելու շատ բան ունենք, կիսատ չթողնենք ուփախնենք... Թե չէ Նիկոլայ Չաուշեսկու պես պատիտակ կսատկացնեն...— Չէ՛, Սերժո ջան, սխալվում ես, ժամանակներըփոխվել ինչքան Վանոյին ու Բուդոյին կգտնեն,այնքան էլ մեզ:Նրանք ծիծաղեցին:— Այդ մեկը հաստատ…— Լսի՛ր, Վանո ասեցի, մի բան հիշեցի, — շարունա-կեց Քոչարյանը, — մեկ ամիս առաջ Վանոյին տեսա,գնացել է Մոնակո հանգստանալու, կազինո եմմտնում ու տեսնում եմ Վանոն աղջիկների հետնստած զվարճանում է, մեռածը ջահելացել էր.. .Հետաքրքիրն այն էր, որ մեր վարձած հյուրանոցումասացին, որ ՎԻՊ համարներից մեկը վարձել էԻրանի արքայազնը: Հետո պարզվեց, որ այդ արքա-յազնը Վանոն է:Նրանք սկսեցին ծիծաղել:— Ուրեմն, Վանոն ներկայացել է որպես Իրանիշահի որդի, — հազիվ խոսեց նախագահը:— Այո՛, ասում էին շատ առատաձեռն արքայազն է:— Վա՜յ Վանո՛, Վանո՛, իրեն երբեք չի կորցնում:— Սերժ ջան, Վանոն ինձ որ տեսավ շատ ուախա-ցավ, նույնիսկ առաջարկեց ընթրել իր հաշվին, դեմենք էլ չմերժեցինք, Բելլան զարմացած էր մնացել:Ասեմ, որ Վանոն հեչ չէր փոխվել, առաջվա քեֆչիՎանոն էր:

:9

Քեզ էլ ջերմ բարևներ էր ուղարկում:— Ռոբերտ ջան, գոնե պարզեցի՞ր, թե ինչով էզբաղված կամ որտեղ է ապրում:— Հա՛, հեռախոսի համարը վերցրել եմ, այնպես որկապի մեջ ենք, — բացատրեց Քոչարյանը, — Սերժոջան, պարզվում է Վանոն « Ջեներալ- Մոթորսում »բաժնետոմսեր ունի, նստած տեղը գումարը գալիսէ ու լցվում գրպանը, Վանոն ասաց, որ Չինաս-տանում բջջային հեռախոսների գործարան ունի,համակարգիչների արտադրություն ևս կա, այնպեսոր ցանկություն ունի իր գործարաններ արտադրանքըբերել Հայաստան:— Թող գա, աչքներս լույս, ուրախ կլինենք, — համա-ձայնվեց նախագահը, — այնպես որ Ռուբիկ ջան,կարող ես զանգահարել ու ասել, ճիշտն ասած,հիմա նրա կարիքը շատ ունենք, եթե կուզենակարող ենք նորից Երևանի քաղաքապետ նշանակել: — Լա՛վ, Սերժիկ ջան, անպայման կհաղորդեմ:— Ռուբիկ ջան, նորից Պուտինի թեման մոռացանք:— Հա՜ Պուտինի՜… Չէ, Սերժո ջան Պուտինը հիմաառաջվանը չէ, վատ վիճակում է հայտնվել. Ղրիմիդեպքերից հետո չորս կողմից գզում են: Հիմակարող ես խելացի քայլեր անել, նա ուզի, թեչուզի, քեզ հետ հաշվի է նստելու:— Ռոբերտ ջան, երևում է հստակ ծրագրեր ունես:— Այո՛, ունեմ Սերժո ջան, բայց պետք է ամենինչ իրականացնել ինչպես կասեմ, եթե ոչ, ապահնարավոր չի լինի խուսափել աղետից: Բանը այնէ որ « Հարավ-Կովկասյան երկաթուղում » պետք էմի վթար ստեղծել, որպեսզի շատ զոհեր լինեն,կամ Ռուսաստանին պատկանող որևէ ընկերությու-նում, լավ կլինի որ միաժամանակ լինի մի քանիվթարներ բազմաթիվ զոհերով, կրկնում եմ զոհերը՛

::

պետք է շատ լինեն, որպեսզի միջազգային լրատվա-միջոցների ուշադրության կենտրոնում հայտնվի:Կարող եք անգամ ռուսական ռազմաբազաներիցմեկում մի պայթյուն կազմակերպել: Դե, դուք էլպետք է մեղադրեք Ռուսական կողմին` պահանջելովփոխհատուցում: Եվրոպացիներին պետք է ներկայաց-նել, որ ռուսները կանխամտածված են իրականացրելվթարները։ Դե, եվրոպացիներին էլ առիթ է պետքՊուտինի վրա հարձակվել, Ազգային ժողովում կըհաս-տատեք, որ չեղյալ եք համարում Ռուսաստանի հետբոլոր պայմանագրերը և պարտավորությունները, ան-գամ կպահանջեք ռուսական զորքերի դուրս բերումըՀՀ տարածքից: Դա Ռուսաստանին կզգաստացնի, քանիԱնդրկովկասում նրա միակ ռազմական հենակետըՀայաստանն է: Դրա համար կփակվի ճանապարհըդեպի Իրան: Այնպես որ, Պուտինը ուզի, թե չուզիհամաձայնվելու է քո պահանջների հետ:— Բայց Ռուսաստանից եկող ֆինանսական դադարե-ցումը կարող է մեզ նեղել, — ասաց նախագահը: — Չէ՛, Սերժ ջան, դա ժամանակավոր բնույթ է, —հանգստացրեց Քոչարյանը, — հարկ եղած դեպքում « Հայ-Ռուս -Գազարդի » պայմանագիրը չեղյալ կհամա-րես և Իրանից գազը կգնես ավելի էժան գներով:Բավական է, այդ ամենից հետո օգնությունխնդրել` պատճառաբանելով, որ դադարեցնում եսՌուսաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություն-ները և ցանկություն կհայտնես, որ ուզում ես ան-դամակցել ՆԱՏՕ-ին: Հիմա Եվրոպան և Ամերիկանդրան են սպասում, ամիջապես քեզ օգնության ձեռքկմեկնեն:— Ռոբերտ ջան, բայց ռուսները կարող են Ադրբե-ջանին խառնել պատերազմի մեջ` փորձելով ճնշելմեզ:

211

— Չէ՛, չեն կարող, — հանգստացրեց ընկերը, — Ադրբե-ջանին հիմա պատերազմը կարող է խանգարել:Ալիևը հիմա իր շրջապատում շատ թշնամիներ ունի,անցած շաբաթ նրա հետ էինք Լաս-Վեգասում,դժգոհում էր` ասելով, որ թշնամիներով շրջապատ-ված է, ամեն վարկյան պատրաստ են իրենհոշոտել: — Իսկապես, Ռոբերտ ջան, ինչ լավ բան ասացիր,— ուրախացավ նախագահը, — քիչ առաջ եղբորս՝Լյովիկին հանձնարարական եմ տվել, որպեսզիԱլիևին հանդիպի ու ասի, որ իր դեմ դավադրու-թյուն է կազմակերպվում, կարծում եմ քո պատմա-ծից հետ, նա մեր պատրաստած խայծը կուլ կտա,այնպես որ ամեն ինչ լավ է:— Սերժո, ինչ որ բան ես ծրագրե՞լ, — զարմացավընկերը, — Այո՛, Ռոբերտ ջան, բայց թողնենք դա, հետոկբացատրեմ, — խոստացավ նա, — ուրեմն ասում ես,որ կարող ենք Պուտինի գլխին սարքել, որպեսզիհամաձայնվի մեր պայմաններին:— Այո՛, Սերժ ջան, բավական է իրականացնել այնմիջոցառումները, որոնք ասեցի, ամիջապես կնկնիՌուսաստանի վարկանիշը: Դե, դու գիտես, որՌուսաստանը Օսեթիան ու Աբխազիան չմարսած`Ղրիմի ու Ուկրանիայի հարցն իր վզին վերցրեց,Հայաստանը նրա համար սառը ցնցուղի ազդեցությունկթողնի: Ռուսները գիտեն` եթե մենք անդամակցենքԵվրոպային, ապա իր զորքերը այստեղից հեռանալուեն, այնպես որ նրանց արդեն Անդրկովկասից վըռն-դել են վրացիներն ու Ադրբեջանը: Այնպես որ,Պուտինը չի ցանկանա կորցնել Հայաստանի իրվերջին հանգրվանը: Այս անգամ դու կարող եսդաշնակցի պես խոսել, « Գազպրոմի » հետ պայմա-

212

նագրերը չեղյալ կհայտարարես ու նրա վրա տու-գանք կդնես, Իրանը պատրաստ է գազը տասնապ-ատիկ անգամ էժան վաճառել մեզ, քան ռուսները:Չհաշված, որ մենք տրանզիտային գազը կհասցնենքՎրաստան: — Ռուբերտ ջան, ի՞նչ ես կարծում ես այդ վարկա-ծը կաշխատի՞, — տարակուսանքով հարցրեցնախագահը:— Իհարկե՛, կաշխատի, բավական է մի պայթունլինի և բավականին զոհեր, այդ ժամանակ վստահեղիր, որ կլինի այնպես, ինչպես ես ասացի, — հու-սադրեց ընկերը: — Դե, լավ, Ռոբերտ ջան ես հաշվի կառնեմ, — ասացնախագահը, — այնպես որ շնորհակալություն խորհր-դի համար, շատ օգնեցիր...— Բայց Սերժ ջան, դու չասացիր թե ի՞նչ եսնախաձեռնել, միգուցե գաղտնի՞ք է, որը ես չպետքէ իմանամ, — կատակով հարցրեց ընկերը:— Ռոբերտ ջան, այդպես մի ասա, դու գիտես որքեզանից գաղտնիքներ չունեմ, այնպես որ կարողեմ ասել, — արդարացավ նախագահը, — գիտես,Ռոբերտ ջան ճիշտն որ ասեմ, ազատամարտիկներըկոկորդիս են մնացել, ամեն անգամ պատմությունեն սարքում, չհաշված որ մամուլն ու լրատվականմիջոցները նրանց արձագանքում են: Մի խոսքով,նրանք պատերազմ են հայտարարել մեզ...— Այո՜, հասկանալի է, դե դա այդպես էլ պիտիլիներ, — չզարմացավ Քոչարյանը, — Սերժ ջան, դուպետք է Վազգենի ծրագիրը գործի դնես, սուսու-փուս վերջները տաս, այնպես որ գլխներին սարքիպատահական միջադեպեր, ավտովթարներ, այնպեսոր ազատամարտիկների տեղը ինքդ էլ գիտես,որ Եռաբլուրն է:

213

— Ես արդեն կարգադրություններ եմ տվել ուժայինկառույցների ղեկավարներին, Գորիկին ասել եմ, որ-պեսզի միջոցներ ձեռք առնի... Դրանց աչքը եթելավ վախեցնենք, տեղներից չեն շարժվի: Հենա միակտիվիստ ազատամարտիկի արդեն փակել ենք, ինչարեցինք չի հրաժարվում իր պայքարից, դե թողհիմա գնա ու պայքարի ճաղերի ետևում. Տեսնեմինչի է հասնելու:— Այդ մեկը ճիշտ ես որոշել, լավ ազատամարտիկըմեռա՛ծ ազատամարտիկն է, — սրամտեց Քոչարյանը:— Հիմա արդեն ակտիվ պայքար ենք մղելու դրա՛նցդեմ, — բացատրեց նախագահը, — ծեծկռտուքներ դանա-կահարություններ, ավտովթարներ, միջադեպեր, պետքէ նաև քրեականներին օգտագործենք, որպեսզիդրանց բերանները փակենք: Դե, դու գիտե՞ս, որես Մուկին վարչապետ եմ նշանակել, կարգադրել եմնրան, որպեսզի քրեականներին հրահանգի ազատա-մարտիկ որսան: Ազատամարտիկները այս վերջերսքրեականներին ևս կպել են, դե դա առիթ կլինիօգտագործել: Վարչապետը խոստացել է կարճ ժամա-նակահատվածում այդ գործը փակել, դե տեսնենք,ինչպես կկատարի իր խոստումը: — Ոչինչ, Սերժ ջան, ազատամարտիկը այսօր կա վաղըչկա, դու կարևորը նյարդերդ խնայի, դրանց հարցըհամարիր լուծված, — հանգստացրեց ընկերը, — Գիտես,Վազգենը մի անգամ ինձ խորհուրդ տվեց, ասում էր,որ ազատամարտիկներին պիտի իրավունքներ ու ազա-տություն չտաս, քանի ազատություն տվեցիր, հետոչես կարող դրանց դեմն առնել: Եթե ուզում եսիմանաս, Մոնթեի վերացնելու հրամանը իմ ներկա-յությամբ է տվել, ես զարմացել էի, ա՛յ նոր հիմաեմ հասկանում, թե Վազգենը ինչու էր ուզում ժամառաջ նրանց ոչնչացնել: Գիտես, նա իր կենդանութ-

214

յան ժամանակ չփորձեց դրանց օգնել, ուրեմն մի բանգիտեր, որ այդպես էր վարվում: Շահումյանի ու Արծ վաշենի դեպքերից հետո նաազատամարտիկների վրա ավելի էր կատաղել,պարզվում է ազատամարտիկներից մի քանիսը մտելեն մոտը ու զենքը դրել են ճակատին ու սպառնա-ցել են, որ կսպանեն, եթե միջոցներ ձեռք չառնիայդ երկու տարածքները ետ բերել: Վազգենն էլխոստացել էր, թե Շահումյանը և Արծվաշենը ետկվերցնենք, տղաներին ճանապարհ է դնում ու հրա-հանգում է, որպեսզի նրանց խփեն...— Եվ ի՞նչ, խփեցի՞ն, — հարցրեց նախագահը, — Հա՜, խփեցին, տղերքի գլխին սարքել էր, հակա-տանկային ականի վրա պայթեցին Լաչինի միջանցք-ում, այնպես որ պատահական միջադեպ էր.. .— Ռոբերտ, այդ մասին ես չգիտեի...— Դե՜ այդ ժամանակ ամեն ինչ շատ խառն էր,մենք շատ բան չգիտեիննք, եթե ուզում ես ճիշտըիմանալ Վազգենն էլ չգիտեր, թե ինքն ինչ էանում, միայն գիտեմ որ նա ամեն ինչ ձեռնար-կում էր, որպեսզի Շահումյանի ծախելու պամութ-յունը չբացահայտվի, դրա համար էլ շտապեցՇահեն Մեղրյանի գլուխը ուտել.. .— Հա՛ այդ մասին ես տեղյակ եմ, — հաստատեցնախագահը, — հիշում եմ այդ դեպքերից հետոՎազգենը կատաղել էր, ազատամարտիկները նրանմեղադրում էին դավաճանության մեջ: Ռուբիկ ջանմի անգամ Վազգենենց տանը ուտում - խմում էինք,նա էլ քիչ հարբած էր, բերանից թռցրեց, որ միքանի հոգի վստահելի տղա ունի « ազատամարտիկորսացող են »: Հետո մի քանի տարի անց իմացաոր Արտաշատի քրեականներից են եղել, այդ էլՄուկը պատմեց, դու մի ասա դրանք Վազգենի

215

հրահանգով մարտադաշտում և թիկունքում խփումէին նրանց: Դու տեղյա՞կ ես, որ ՄովսեսԳորգիսյանը Վազգենի առաջին զոհն է եղել:— Բայց այդ ժամանակ Վազգենը ՀՀՇ-ի հետ կապչուներ, և չէր կարող պատվիրել նրա սպանությու-նը, — զարմացավ Քոչարյանը:— Այդ քեզ է թվում, որ կապ չի ունեցել, — քմծի-ծաղեց նախագահը: — ԿԳԲ-ի արխիվի փաստաթղթերիմեջ կար Վազգենի ДОСИЕ-ն, այն իմ ձեռքի տակովէ անցել, պարզվում է, որ КГБ-Ի այն ժամանակվակադրերի բաժնի պետը՝ Պարանյանը, Վազգենի մասինզեկուցել է իր ղեկավարությանը, զեկուցագրումասված էր Արարատի կոմսոմոլի ակտիվիստի եռան-դուն գործունեության մասին, որին էլ հանձնարա-րականներ էր տրված Մովսես Գորգիսյանին չեզո-քացնելու վերաբերյալ, հենց այդ հանձնարարականընրա առաջին քննությունն էր: Զեկուցագրում նշվումէր, որ ԽՍՍՀ Կոմկուսի ղեկավարները Վազգենինպատրաստել էին ապագա ՀՀՇ-ի մեջ ներարկելուհամար, Վազգենը այդ ժամանակ լավ հարաբերութ-յունների մեջ էր Արարատի և Արտաշատի քրեա-կան հեղինակությունների հետ, մանավանդ արտա-շատցի հեղինակություններից մեկի՝ « Կծան Միշիկի »Միշա Խուդավերդյանի հետ: Վազգենի առաջարկովայդ քրեականներից ստեղծվում է Ֆիդայականջոկատ, որը և զուգահեռ պետք է իրականացներֆիդայական ջոկատների լիկվիդացման ծրագիրը:Վազգենին ամիջապես նշանակում են ՀՀՇ-ի Ռազմա-կան խորհուրդի ղեկավար, Տեր-Պետրոսյանն ուՎազգեն Մանուկյանը գիտեին, որ Վազգենը ԿԳԲ-իլրտեսներից է, դրա համար ճանապարհ էին բացելնրա համար։ Այդ բոլոր ներկայացումների գլխավորդիրիժորը գեներալ Կառլոս Բագրատիչն էր, հենց

216

ինքը՝ Կառլոս Ղազարյանը, նա Վազգենին « проход »տվեց, որպեսզի կարողանա իր լծակներով կառավա-րել Ազգային շարժումը, սակայն հետագայումՎազգենը ամրացրեց դիրքերը և սկսեց ինքնուրույնգործել: Կառլոս Բագրատիչը չկարողացավ կառավա-րել Վազգենին, քանի որ ԽՍՀՄ փլուզվեց և ամենինչ մնաց ինքնահոսի, իսկ հետո արդեն եղավինչպես դու գիտես: — Փաստորեն, ազատամարտիկներին ոչնչացնելուՎազգենի ծրագիրը սեփական նախաձեռնությունըչէ՞ր, — հարցրեց Քոչարյանը:— Կարելի էր ասել` այո և ոչ, քանի որ ծրագիրըառաջ էր քաշվել ԽՍՀՄ ղեկավարների կողմից,որպեսզի ոչնչացվի Հայաստանում ծագած ազգայինշարժումը, բայց դե հետո, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետոՎազգենը գործեց ինքնուրյուն, սեփական շահիցելնելով, — բացատրեց նախագահը:— Դե, դա հասկանալի էր, քանի որ Վազգենը գի-տակցում էր, որ պատերազմի տարիներին իր թալա-նածը չի կարող մարսել, — համաձայնվեց ընկերը, —այդ ազատամարտիկները շուտ թե ուշ նրա առջևհարցեր էին դնելու, թե որտեղից այդ հարստութ-յունը, դրա համար Վազգենը ցանկանում էր օրառաջ ազատվել դրանցից:— Գիտե՞ս, Ռոբերտ ջան, Վազգենը չէր սխալվում,նա ճ իշտ ճանապարհին էր, — համաձայնվեց նախա-գահը, — այնպես որ չպետք է շեղվենք նրա առաջար-կած տարբերակից:— Սերժ ջան, ես վստահ եմ, որ ամեն ինչ լավկլինի, — հանգաստացրեց ընկերը, — այնպես որ, երբհասա Ամերիկա քեզ կուղարկեմ Վազգենի ծրագրերիմի մասը, կտեսնես և կգործես, ինչպես ինքն էրարել, վստահ եմ, որ այդ փաստաթղթերը քեզ շատ

217

օգտակար կլինեն:— Չհասկացա՛, Ռոբերտ, դու՛ Վազգենի ծրագրերըորտեղի՞ց ես գտել, — զարմացավ նախագահը:Քոչարյանը սկսեց ծիծաղել.— Սերժ, բայց դու ասացի՞ր որ Վազգենի ДОСЬЕ-նքո ձեռքի տակով է անցել, — խորամանկ ժպտացՔոչարյանը:— Այո՛, անցել է, — հաստատեց նա, — բայց այնտեղմի մասն էր միայն: Այնպես որ, այն ինչ ես էիփնտրում, չկար:— Իսկ ամոթ չլինի հարցնել, դու՛ ի՞նչ էիր փընտ-րում, որը այդպես էլ չկարողացար գտնել:Նախագահը ինչ որ բան էր թաքցնում ընկերոջից,չցանկանալով հայտնել իր իմացածը։— Դե, դա նեղ անձնական կյանքի վերաբերյալ է, —խոստովանեց նա, — դե, լավ, դա այնքան էլ կարևորչէ: Դու այն ասա՛, իսկ քեզ որտեղի՞ց Վազգենիծրագրերը:— Սե՛րժ, դու ինչ որ բան թաքցնում ես, — նկատեցընկերը, — եթե փնտրել ես, ուրեմն դրանք շատկարևոր են եղել, չեմ կարծում, որ դու անիմատժամանակ վատնած լինես:— Ռոբերտ, այն արխիվի փաստաթղթերի կարևորմասը չկար, — խոստովանեց նախագահը,— Ինչպես տեսնում եմ, շատ կարևորություն եստալիս այդ փաստաթղթերին, — խորամանկ ժպտացընկերը, — հնարավոր է ինչ փնտրում ես դու իմձեռքին է:— Ինչպե՞ս թե, որտեղի՞ց:Ռոբերտը սկսեց ծիծաղել:— Պարոն Սարգսյան, զարմացրեցի՞, — կատակեց նա,— ա՛յ տեսնու՞մ ես, որ ես էլ շատ բան գիտեմ,միայն դու չես:

218

— Ռոբերտ, լու՜րջ այդպիսի բան կա՞, խնդրում եմասա, ինչ և որտեղի՞ց ես գտել այդ փաստաթղթերը:— Ուրեմն, մաղարիչ ունես, — կատակեց ընկերը, — դաերկար պատմություն է, այնպես որ կարծում եմկխլեմ քո ոսկի ժամանակից:Նախագահը վերցրեց կոնյակի շիշը, լցրեց գավաթներըև տվեց ընկերոջը:— Ոչինչ, դրա համար ժամանակ կգտնենք, — պնդեցնախագահը — պատմի՛ր ինչպե՛ս և ո՞վ է տվել այդփաստաթղթերը:— Լավ եթե շտապելու բան չունես կասեմ, — համա-ձայնվեց նա — հիշու՞մ ես 1999-ի հոկտեմբերի 27-ը:— Այո՛ շատ լավ եմ հիշում:— Հիշու՞մ ես, որ Նաիրի Հունանյանը պահանջումէր, որպեսզի հանդիպեմ իրեն:— Այո:— Ուրեմն, երբ ես հանդիպեցի Հունանյանին, նա ինձպատմեց այն ամենը, և ինձ հանձնեց Վազգենի մա-սին եղած թղթապանակը ու տեսաերիզները: — Ահա՜ թե ինչ, — զարմացավ նախագահը, — իսկ այդմասին ինչու՞ այն ժամանակ չասացիր:— Չէ՛, եղբայր, այդ ժամանակ մի մոռացիր, որխառն էինք, մեզ համար անակնկալ էր դեպքերինման զարգացումը, — արդարացավ նա, — առանց այնէլ դու ծանրաբեռնված էիր, Վազգենի ախպերներինմոռացա՞ր: Նրանք մեզ էին մեղադրում այդ ամենիհամար, հարյուր կողմից վրա էին տվել, քիչ մնացոր ես հրաժարական տայի ու հեռանայի:— Իսկ այդ առանձնազրույցի ժամանակ Հունանյանըքեզ հասցրե՞ց ասել, թե որտեղից է ձեռք բերելայդ թղթապանակը:— Ասե՛լ է, իհարկե, ասել է, — հաստատեց նա, —բանը այն է, ինչպես դու ասացիր, Կառլոս

219

Բագրատիչը՝ ԿԳԲ-ի նախկին ղեկավարը, Վազգենիմասին պատրաստել էր ողջ ինֆորմացիան: Վազգենը իմացել էր այդ մասին, և կարգադրել էրիր մտերիմներից մեկին՝ Վահրամ Խորխոռունունհայտնաբերել այդ թղթապանակը: Խոռխոռունունհաջողվում է ԿԳԲ-ի արխիվից աննկատ հանելթղթապանակը, մինչ Վազգենին տալը` նա աչքի տա-կով անցկացնում է, տեսնում է, որ թղթապանակըշատ հզոր ինֆորմացիա է պարունակում, վերցնումէ ու պատճենահանում ամենը` և տեսաերիզները ևաուդո ժապավենները: Խոռխոռունին հանձնում էՎազգենին արդեն պատճենահանված տարբերակները,բնօրինակները պահելով իր մոտ: Հետո Վազգենըպարզում է, որ Խոռխոռունին իրեն խաբել է, պա-հանջում է նրանից բնօրինակները: Խոռխոռունինհասկանում է, որ սխալ է թույլ տվել, սակայնգիտակցում է, որ բնօրինակները վերադարձնելուցհետո իրեն կվերացնեն: Նա վստահ էր, որ քանիՎազգենի գաղտնիքները իր ձեռքին են, իրեն ձեռքչեն տա, բայց իր ապահովության համար, իրծանոթ լրագրողներից մեկին պահ է տալիս թղթա-պանակը, և պատվիրում որպեսզի իր հետ որևէբան պատահելուց հետո նա բացի թղթապանակըև տարածի ողջ ինֆորմացիան: Բացառված չէր, որհենց այդ լրագրողն էլ օգնել էր Խոռխոռունունպատրաստել վիդեո ու աուդո երիզների պատճեները: — Ուրեմն, Խոռխոռունին նախօրոք իմացել էր իրգլխի գալիքը:— Այո, իմացել էր, դրա համար էլ փորձել է գտնելիր կյանքի համար երաշխիքներ: Եվ այդ թղթապա-նակը իր կյանքի երաշխիքն էր: Սակայն նասխալվեց, քանի որ մեզ մոտ Հայաստանում ամենինչ թարս է արվում, — քմծիծաղեց Քոչարյանը, — դե,

21:

Խոռխոռունուն խփում են, իսկ ինֆորմացիան` այդպեսէլ չեն գտնում:— Իսկ ինչպե՞ս հետո այդ թղթապանակը հայտնվեցՆաիրի Հունանյանի ձեռքում, — հարցրեց նախագահը,— հա՜, երևի հենց այդ լրագրողը Հունանյանն էր,որին Խոռխոռունին հանձնել էր գաղտնիքը, — գուշա-կեց նա:— Ո՛չ Նաիրին չէր, — ժպտաց նա, — ինձ թվում էդու կարող ես գուշակել:— Մտքովս անգամ չէի անցնում, — տարակուսեց նա-խագահը:— Այդ լրագրողը Տիգրա՛ն Նաղդալյա՛նն էր:— Ահա՜ թե ինչ…— Այո՛, Նաղդալյանը: Խոռխոռունու սպանությունիցհետո բացում է թղթապանակը և նայում, սակայնվախենում է, որ ինքն էլ կարժանանա նույնԽոռխոռունու ճակատագրին, լռում է այնքանժամանակ, մինչև որ հանդիպում է ՆաիրիՀունանյանին։ Նաիրի Հունանյանը թղթապանակիդիմաց խոստանում է պաշտպանել Նաղդալյանին,քանի որ նախապատրաստում է հոկտեմբերի 27-իառաջին թիրախը ընտրել Վազգեն Սարգսյանին, սպա-նելով Վազգենին նա փրկելու էր Նաղդալյանին։Իսկ թղթապանակը, որը իր ձեռքի տակ էր, դառնա-լու էր իր համար անվտանգության երաշխիք:— Լա՜վ, իսկ հետո՞:— Դե, ինչպես ասացի, — շարունակեց Քոչարյանը, —Նաիրի Հունանյանի առաջին թիրախը Վազգենն էր,քանի որ նա համոզված էր, որ թղթապանակիինֆորմացիան հասարակությանը հայտնի լինելուց,ժողովուրդը ոտքի կկանգնի, դե, իմ ու քո մասինէլ գիտեր, որ Վազգենից ԱԲԻԺՆԻԿ ենք, կարողենք նրա համար երաշխիք լինել, չհաշված որ

221

հայրենանվեր գործ արած կլիներ սպանելով ազգիդահիճներից մեկին, որը հարյուրավոր ազատամարտիկ-ների գլուխն էր կերել, էլ չհավվենք մնացածբաները։— Դե, դա հասկանալի է: — Նաիրի Հունանյանը պատրաստել էր թղթապանակիպատճեն և Ազգային ժողովում Հոկտեմբերի 27- ինտվեց ինձ, երբ առանձնազրույց ունեցանք, — շարու-նակեց նա, — Հունանյանը տվեց ինձ ու խնդրեց,որպեսզի այդ ամենը հրապարակվի, և միայն այդդեպքում նա հոժարակամ կհանձնվի առանց դիմադ-րության: Դե, ես էլ խոստացա, որ հասարակությունըկիմանա դրա մասին: Նաիրին ուզում էր աղմկահար-ույց դատավարություն, որպեսզի կարողանա ներկա-յացնել այս ամենը:— Թեհլերյանի դատավարության պե՞ս:— Այո՛, հե՛նց այդպես, — քմծիծաղեց Քոչարյանը, —բայց, դե, գիտես, մեզ մոտ Բեռլինը չէ, որպեսզինման դատավարություն սարքեինք: ՆաիրիՀունանյանը ազնիվ ու խելացի երիտասարդ է, նագիտեր թե ինչ է անում, նա թղթապանակի բնօրի-նակը տվել էր մորը, որպեսզի դատարանում ներկա-յացնի ի պաշտպանություն որդուն, սակայն ինչպեսգիտես, աղմկահարույց դատավարություն չեղավ, ուհետո էլ այդ կնոջը գտան սպանված Ռուսաստանիլողափներից մեկում:— Ահա՜, ուրեմն այդպես:— Սա դեռ ամենը չէր, — շարունակեց Քոչարյանը, —Նաղդալյանի մոտ կար այդ փաստաթղթերի պատճեն-ները, և դրա համար էլ Վազգենի եղբայրներըշտապեցին լռեցնել նրան:— Ուրեմն, Վազգենի եղբայրները գիտեի՞ն այդ թղթա-

222

պանակի գոյության մասին:— Այո՛, իհարկե գիտեին, — հաստատեց Քոչարյանը, —դրա համար նրա եղբայրները սպանությունից հետո,փորձում էին անել ամեն ինչ, որպեսզի չբացահայտվիեղբոր գաղտնիքը: Նրանք ոչնչի առջև կանգ չենառնի: Գիտես, Հոկտեմբերի 27- ից հետո մի անգամայցելել էի Նաիրի Հունանյանին, աչքերիս չհավատ-ացի, նա սոսկալի վիճակում էր, Վազգենի եղբայր-ները ատամները և եղունգները ակցանով քաշել էին,ռեժիմով ծեծում էին ու էլեկտրահարում, ողջ դեմքըու մարմինը ուռած էր կապտուկների մեջ, այնպեսէին այլանդակել, որ անճանաչելի էր դարձել, սա-կայն նույն հպարտ երիտասարդն էր, նա չկարողա-ցավ խոսել, ասացին, որ ներքին արյունահոսություն-ներ ունի, նա միայն հարցրեց ինձ հարցնել` Ինչիհամար պարոն Քոչարյան: Ճիշտն ասած, Սերժ ջան,շատ ափսոսացի, բայց, դե, ինքդ գիտես, այդ ժամա-նակ մենք չէինք կարող Բեռլինյան դատավարությունսարքել:— Դե՜ դա հասկանալի է Ռոբերտ ջան, — համաձայն-վեց նախագահը։— Դրանից հետո ես Նաիրիին չտեսա, որովհետև փոշ-մանեցի, որ գնացի այցի, այնպես որ չուզեցատրամադրությունս փչացնել:— Ռոբերտ, երևում է թղթապանակի պարունակությունըշատ հետաքրքիր է, որ Վազգենի վկաները ետևից ենընկած, — կատակեց նախագահը:— Իհարկե՛ հետաքրքիր է, — ծիծաղեց Քոչարյանը, —կարելի է անգամ պոռնո ֆիլմ նկարահանել այդթեմայով:— Ահա՜ թե ինչ, — զարմացավ նախագահը, — ուրեմն,դրա մասին ինչ որ բան կա՞:— Այո՛, նույնիսկ ավելին, — խորամանկ ժպտաց նա,

223

— թղթապանակի տեսաերիզը դա իսկական ատոմա-յին ռումբ է վազգենականների համար: Վազգեննու Աստվածատուր Պետրոսյանը ինչ որ օբեկտներիցմեկում իրար հետ կրքոտ գիշեր են անցկացրել,մանրամասն նկարահանված է, այնպես որ շնորհա-վորում եմ արևամոլ սպարապետ և գեներալունենք: Լավ էր, Վազգենի գլուխը շուտ կերան,թե չէ մեր մոտ գեյ պառադ էին անցկացնելու.. . Քոչարյանը սկսեց բարձրաձայն ծիծաղել: — Լու՞րջ, Ռոբերտ ջան, — ուրախացավ նախագահը, —գիտե՞ս, հենց այդ օբեկտը Արտաշատի խճուղու վրաէր, Վազգենի հրամանով այն այրել են, որպեսզիչբացահայտվի գաղտնիքը, սակայն պարզվում էտեսաերիզը կա, ա՜յ, քեզ հետաքրքիր պատմություն:— Այո՛, այնպես որ ոչինչ չի ոչնչացվել, — ասացընկերը:— Ռոբերտ, սատանեն ասում ա, վերցրու ու է՛դվիդեոն համացանցում տեղադրի, տենամ դրանիցհետո ինչ պիտի ասեն նրա մասին:— Հա՜ շատ զվարճալի կլինի:— Ռոբերտ, բայց դու ասացիր, որ Վազգենի ծրագ-րերի մի մասը կուղարկես ինձ, իսկ ինչու՞ միայնմասը:— Դե՜, Սերժո ջան, առաջին մասը այս էր, ինչպատմեցի, սա քո գործին չի օգնի, իսկ երկրորդմասը ավելի օգտակար կլինի քո գործերին, — արդա-րացավ նա:— Դե՛ լսու՞մ եմ.. . Ի՞նչ կա, որը կարող է օգնել.. .— Հիշու՞մ ես 1993 թվականին երբ « Արաբոյի » ջո-կատի 79 հոգին անհայտ կորան...— Այո՛ ի՞նչ կա որ, նրանք ընկել էին ազերիներիծուղակը, — ասաց նախագահը:Քոչարյանը սկսեց ծիծաղել:

224

— Չէ՜.. . Չէին ընկել ծուղակը, այլ` գցե՛լ էին ծուղա-կը՛: Վազգենը կարգադրել էր, որպեսզի տղաներըազատագրեն Մարտակերտի Լևոնարխ գյուղը, բայցիմանալով, որ ազերիները բավականին ուժեր ունենայնտեղ կուտակված, նախօրոք հեռախոսային զրույցէ ունեցել Ադրբեջանի իր գործընկերոջ հետ, տեղե-կացնելով մեր մարտական ջոկատի մասին... Դե, ազերիներն էլ ծուղակ են պատրաստում ևոչնչացնում նրանց: Վազգենի այդ հեռախոսազրույցիաուդո -ժապավենները թղթապանակում է: Ինչպեսպարզվում է, Կառլոս Ղազարյանը դեռևս սկզբիցկարգադրել էր, որպեսզի Վազգենի առանձնասենյակիբոլոր խոսակցությունները ձայնագրեն, հետո նրամոտից անհայտանում է թղթապանակը, նա Վազգենիվրա կոմպրոմատ չուներ: Վազգենը Բագրատիչիգլուխը չկերավ, որովհետև Կառլոսը իրեն խորհուրդ-ներ էր տալիս, թե չէ Վազգենին գիտես, որ անու-ղեղ շիզոֆրենիկ էր: Վազգենը Կառլոսի դաստիարա-կած հրեշն էր.. . Սերժ ջան, թղթապանակում կանկոնկրետ փաստեր, թե Վազգենի հրամանով ում ևորտեղ են ոչնչացրել, Արթուր Մկրտչյանից սկսածվերջացրած Մոնթե Մելքոնյանով ու ԱրծրունՄարգարյանով: Այնպես որ, այդ ազատամարտիկներիոչնչացման ծրագիրը օգտակար կլինի նաև հիմա: — Հա՜, այդ մեկը իրոք որ մեր գործին օգտակարկլինի, — ուրախացավ նախագահը, — Ռոբերտ, իսկուրիշ ինչ ինֆորմացիա կա այնտեղ...— Դե՛, մնացածի մասին Սերժ ջան, դու երևիտեղյակ ես, — շարունակեց Քոչարյանը, — այնտեղկար` Արտաշատի « Անկախության բանակի » տղանե-րի դեմ սարքած դավադրության մասին, ՍամվելՄարգարյանի սպանության, հետո Գարեգին կաթողիկո-սի ու Վազգենի գործարքի մասին, հետո Հրազդանի

225

« Լիզինի » գործարանի ու Չեչեն գրոհայիններինհակաօդային հռթիռների առք ու վաճառքի մասին...Հետո Քըրք Քրքորյանի կողմից ստացված միլիոններիյուրացման մանրամասնություններն են.. .— Գիտե՞ս, Ռոբերտ, ես Մոսոյի հետ խոսացել եմ, — ասաց նախագահը, — Մովսես Իսագուլյանը հաստա-տում էր, որ Քըրք Քըրքորյանի նվիրատված 99 մի-լիոն դոլլարի մի մասը` շուրջ 66 միլիոն դոլլարՎազգենը իր անունով Շվեցարական բանկում էգցել.. . Մոսոն ցանկանում էր մեզ օգնել, որպեսզիայդ գումարը վերադարձնեինք, սակայն չհասցրեցինք`Վազգենի եղբայրները Մոսոյի գլուխը կերան: Եսհանձնարարականներ եմ տվել, որպեսզի պարզեն թեինչպես կարելի է ստանալ այդ փողը...— Գիտե՞ս, Սերժ ես լավ ծանոթներ ունեմ Շվեյցար-իայում, այնպես որ կարող ենք գումարի 50%վերադարձնել, եթե ուզենաս կարող եմ խոսել նրահետ: — Այո, իրարկե Ռոբերտ ջան, շատ լավ կլինի, —ուրախացավ նախագահը, — այնպես որ ախպերավարի25% քեզ, 25% էլ ինձ, որպեսզի իրարից նեղանալչլինի: — Լավ, ես կպայմանավորվեմ Շվեյցարիայում մերընկերներին ու քեզ տեղյակ կպահեմ, — խոստացավնա: — Ռոբերտ ջան, շնորհակալություն, շատ օգնեցիր, —ասաց նախագահը, — տես հա, ես սպասում եմթղթապանակին...— Լավ, ես գնամ, եթե հարցեր լինի կզանգահարես,— ասաց Քոչարյանը, — վաղը երեկոյան մեկնելու եմ,հուսով եմ Ռիտան և երեխաները կուղեկցեն ինձ, եսիմաց կտամ Բելլային, որպեսզի Ռիտային համոզի..— Շատ լավ, Ռոբերտ ջան. կտեսնվենք...

226

Քոչարյանը հրաժեշտ տվեց և դուրս եկավ աշխատա-սենյակից, ներս մտավ Ռիտան:— Սերժո ջան, վերջացրեցիք, — հարցրեց նա, — Այո, Ռիտա ջան, բայց մի քսան րոպեից, կուզե-նայի զրուցել Վաչիկի հետ: — Շատ լավ, Սերժիկ ջան, — համաձայնվեց կինը: — Ռիտա, իմաց տուր, թող ներս գա...Քիչ անց ներս մտավ նախագահի Անվտանգությանծառայության ղեկավար՝ գեներալ Վաչիկ Ղազարյանըմոտեցավ և զգաստ կանգնեց.— Լսում եմ, պարոն նախագահ...— Վաչիկ ջան, ասա թող մեքենաները պատրաստեն,գնում ենք «Հարսնաքար » քիչ լիցքաթափվելու.. .— Լսու՛մ եմ.. .— Վաչիկ ջան, առանձին հրահանգ ունեմ տալու,այնպես որ, ուշադի՛ր լսի՛ր, — նա զգաստացավ լսե-լով առանձին հրահանգ բառը, — քո տղերքին կասես`թող Օհանյանին հետևեն, նրա ընտանիքի անդամնե-րին նույնպես ոչ մի պահ չկտրես տեսադաշտից...Նրա հեռախոսազրույցի ձայնագրությունները կներկա-յացնես անձամբ ինձ, պետք է լսվի նրա մտերիմներիու հարազատների բոլոր խոսակցությունները:Այսօրվանի՛ց նրա բնակարանում ու առանձնատանխոսակցություննեը կձայնագրե՛ք, կասկածելի բաննկատելու դեպքում կզեկուցեք, որ ժամին էլ որլինի...— Լսու՛մ եմ պարոն նախագահ...— Օհանյանին մի գաղտնի ծրագիր է հայտնի,այնպես որ դա հույժ գաղտնի տեղեկատվություն է`պետական գաղտնիք, ոչ մեկ չպետք է իմանա դրամասին... Ցանկացած մարդ, ով իմացավ այդ մասին,ուրեմն ոչնչացրեք տեղում, լինի դա Օհանյանիկինը, կամ թե որդին...

227

— Լսու՛մ եմ պարոն նախագահ... Պարոն նախագահ,Օհանյանին չե՞ք վստահում, — միամիտ հարցրեց նա,— Վաչիկ ջան, այսօրվանից ետ ես ոչ ոքի չեմվստահում, բացի քեզանից...— Ծառայու՛մ եմ, հայրենիքի՛ն, — զգաստացավ թիկ-նազորի պետը: — Դե, ուրեմն, առա՛ջ, հայրենիքին ծառայելը սուրբգործ է, — լուրջ ասաց նախագահը, — տե՛ս, հա՛,աչքդ Օհանյանի վրա...— Լսու՛մ եմ, — ասաց նա և դուրս եկավաշխատասենյակից:

228

— Աստված իմ ինչ ապուշ ազգ է, երևի աշխարհումհայերից հիմար ազգ չկա... Ողջ կյանքներըստրուկի պես ապրեցին, մեկ թուրքի տակ, մեկպարսիկի... Դա նրանից է, որ քծնելու ու խոնհար-վելու համար մեռած են: Նրանց հայրենասիրությունըմիայն ամպագոռգոռ բառերի մեջ է, նրանց պայ-քարը գոռալն ու պահանջելն է: Հիմա հայիհայենասիրությունը սկսցում է Facebook – ի կոմենթ-ներից և վերջանում է Одноклассник-ի ստատուսնե-րով: Ողջ պատմության մեջ չկարողացան դասերքաղել անցյալից, էս ազգը դատապարտված էլինելու հավիտենից հավիտենիս... Միևնույն է,ապերախտ են ու անարժան, եթե լավն էլ անեսսրանց համար, միևնույն է ուրանալու են ուգնան ուրիշի ձեռքը համբուրեն... Էլ ինչու անել,եթե պետք է մոռանան: Սրանց պետք չիսատկացնել, միայն տուր հնարավորություն իրարկհոշոտեն... Սրանք իրար հոշոտելու համար ոչինչչեն խնայի, միայն պետք է մի քիչ ոգևորել.. .Դարերով այսպես է եղել, օտարները այնքան վնասչեն տվել, որքան ինքներդ ձեզ: Սրանց համարարժեքները միայն որովայնն է ու ամորձները: Դուբավարարի այդ երկուսը և կտեսնես թե հարազատհորն ու մորը ինչպես է ուրանում... Եսզարմանում եմ, թե այսքան դարերի ընթացքումսրանք ոնց են գոյատևել, հիմա վաղուց կարմիրգրքում կլինեին...

IV

229

Որ մտածում եմ սուլթան Համիդը ճիշտ էր անում`Մի հայ պիտի թողներ թանգարանում, որ գնացողեկողը թքեր երեսին... Ոնց էին ասում « Մենք քիչենք, սակայն մեզ հայ են ասում.. .» Դե, դա լավ էոր քիչ եք, շատ լինեիք պիտի ապականեիք ամենինչ. Առանց այն էլ ձեր երկուսը երեք չի դառնում,որովհետև ագահ եք ու անկուշտ... Ձեր համարօտարի իշխանությունը նախընտրելի է, քան սեփականիշխանի... Դարեր առաջ եղել է այդպես է հիմա,այդպես էլ կլինի հետագայում.. . Ինչու պիտի խըղճ-ամ ձեզ, եթե բարի լինեմ ձեր հանդեպ, վստահեմեմ դավաճանելու եք ու օտարին ծառայեք, ավելիլավ է սոված պահեմ քանի դեռ ուրիշի հացիհամը չեք առել.. . Իմ չարությունը ձեր նկատմամբգալիս է ձեզանից, ես մեղք չունեմ, այդպես դուքեք ցանկացել.. . Ապերախտներ: Ինչու՞ խղճամ, եթե դու՛ք ինքներդ ձեզ չեքխղճում: Ազատամարտի՛կ, դե, դուք գիտեք, թեովքեր են նրանք, բայց ուրացա՞ք չէ՞: Ուրացա՛քու դավաճանեցի՛ք, իմանալով, որ նրանք իրենցկյանքով ձեզ համար բերեցին հաղթանակը, սակայնմիևնույնն է, ուրացա՛ք ու պղծեցի՛ք նրանց շիրիմ-ները, նրանց թափած արյունը: Ուրեմն, ինչու՞ անելբարին ու լավը ձեզ համար, միևնույն է, դու՛քչեք գնահատելու: Արդեն քանի անգամ ապացուցե-ցիք, որ ձեզ ծեծող մահակը ավելի հաճելի է ունախընտրելի, քան քեզ փայփայող ձեռքը: Դու՛ք,ձեր ձեռքով փորել եք ձեր գերեզմանը, այնպես որմեղավորներ մի փնտրեք մեր մեջ: Տեր-Պետրոսյանինազգովի կանչեցիք, որպեսզի էլի սոված ու ցուրտօրերը վերադարձնեք: Չեմ հասկանում, երևի աշխարհիամենամազախիստ ժողովուրդը դուք եք, ինչքան ձերգլխին խփում են, դրանից ավելի մեծ հաճույք եք

22:

ստանում: Ես վստահ եմ, որ մի տաս տարի հետոիմ անունով եք երդվելու` Տիգրան Մեծի տիտղոսնե-րով կփառաբանեք ինձ, բայց եթե բարի աչքովնայեմ, ինձ մոռանալու եք, դուրս կգաք իմ դեմ,այնժամ դժվար կլինի ձեզ կառավարել, որովհետևպապերի պիղծ արյունը խոսելու է ձեր մեջ:Երևի աշխարհի ամենաբութ ու ապուշ ազգը դուքեք, քանի որ 15 թվականին ոչխարի պես քշեցինԴեր-Զորի անապատները ու կոտորեցին: Ո՞վ է տեսել,որ երեք ասկյար 800 հոգու ոչխարի պես քշում էանապատ: Լավ, ձեր մեջ մի հատ թասիբով մարդչկար, որ քարը վերցներ ու էդ ասկյարի գլուխըկոտրեր: Չէ՜, բա ոնց կլիներ, բա՜ ամոթ չի արյու՜նթափել: Պիտի հավի պես մորթվեին ու աշխարհովմեկ կոկորդ պատռեն, որ գենոցիդի զոհ են դարձել:Ինչ կեղտոտ ազգ եք, զզվելս գալիս է, որ հիշումեմ, որ ինչ որ կապ ունեմ է՛ս ազգի հետ:Տեսե՛ք, Օհանյանի ծրագիրը, է՛դ էլ հո ես չե՞մմոգոնել, ձե՛ր մեջի, ձեր դրացի՛ն առաջարկեց, թեինչպես ոչնչացնի իր բարեկամին ու ընկերոջը։Ձե՛ր մեջի, ձեր ծոցից ելածը ձեր դեմ է դավադ-րություն սարքում, էլ ի՞նչ եք ուզում: Դա էլ հոես չե՞մ, դու՛ք եք ձեզ ոչնչացնում, ես ի՞նչ մեղքունեմ: Աստված տեսնում է, ես միայն օգնում եմ,որ շուտ իրար հոշոտեք, ընդհակառակը ես լավութ-յուն եմ անում ձեզ, ինչքան շուտ վերանաք, այնքանօգուտ կլինի մարդկությանը։ Կեղտո՛տ եք ու գռեհի՛կ, մի տեսե՞ք, թե ովքեր ենքո սպարապե՛տն ու գեներալը՛: Եփած հավին, որպատմես ծիծաղը կգա. բանակ չծառայած կոմսոմոլըկյանքում զենք չէր տեսել, հանկարծ վերցրեցիք ուհո՛պ, դարձրեցիք սպարապետ... Էդ էլ եմ ես մեղա-վո՞ր, դու՛ք դարձրեցիք հերոս:

231

Իսկական Քաջ Նազարի բախտը ուներ, գոնե ՔաջՆազարը մի տաս հատ ճանճ էր սատկացրել, որոնքխանգարում էին իր հանգիստը, իսկ Վազգենին ինչէին խանգարում, որ յուրային ընկերներին խոշտան-գեց ու ոչնչացրեց։ Նրա մասին երգերն էլ հո եսչգրեցի: Սպարապետ ասելով էլ սատկելու եք, չհաս-կանալով որ ձեր մեջի պիղծ զավակն էր, նա էրձեր դեմ դավադրություն սարքում, նա էր ձերհերոսներին կոտորու՛մ, նա էր ձեր վրա կրակու՛մ:Անգամ նրան պատժող քո զավակին՝ ՆաիրիՀունանյանին դավաճան հանեցիք, մարդը իր ազգիհամար լավություն արեց, սակայն ուրացա՛ք նրաարածը, փոխարենը պիտի նրա հուշարձանը կանգնեց-նեիք: Եթե Վազգենը ողջ մնացած լիներ, ապա ավելիէիք ստրկանալու, գոնե սատկե՛ց պրծաք: Նաիրինհիմա ու՞ր է` ցմահների խցում: Դու՛ք դատապարտե-ցիք նրան, ոչ թե ես: Ձեր գեներալներին տեսե՛ք`Շարիկովներից ոչնչով չեն տարբերվում` Մանվել,Սեյրան Սարոյան, երևի իրենց կյանքում իրենցծննդականից բացի ոչինչ չեն կարդացել, ով գիտիերևի կարդալ էլ չգիտեն, դրանց արած գործը ինչպիտի լինի: Եթե մարդը գրել կարդալ չգիտի,դրանից ի՞նչ « խեռիս » գեներալ: Դուք մեղադրումեք, որ դրանց նմաններին պաշտոն եմ տալիս, բայցդու՛ք եք, չէ՞, այդպես ուզում, ես էլ կատարումեմ ձեր ցանկությունը։ Մկանը վարչապետ, որ ողջկյանքում ոչինչ չի արել, թալանելուց բացի, դրանէլ ես բերեցի պաշտոնի, դուք նրան դարձրեցիքայդպիսին: Ո՞վ է տեսել, որ նման մարդիկ դառնանառաջնորդներ: Սովետի ժամանակ դրանք պատերիանկյուններում թափված էին, թաղայինը շաբաթըմեկ գալիս մի լավ « կլիզմա » էր անում դրանցու գնում էր: Հիմա նրանք դարձել են վարչապետ

232

ու նախարար, դու՛ք այդպես ցանկացաք: Դու՛ք 5000դրամով ծախվում եք, հետո էլ մեղավորներ եքփնտրում, մի ծախվեք: Ձե՛զ ո՞վ է խնդրում․ Դու՛քծախվում եք Շարիկովներին, հետո էլ դժգոհում եքնրանցից: Ինքներդ ձեզ դատապարտել եք․․․ Գիր ուգրականություն կարդացած մարդը ձեզ համար արժեքչունի, չգիտեք գնահատել` ձեր անգրագիտություննէր, որ լույս աշխարհ բերեց ձեր ղեկավարներին:Ողջ հանրապետությունում, որ փնտրես երևի իմպես կարդացած ղեկավար չգտնես, ես գոնե բարձրա-գույն կրթությունը ստացել եմ օրենքով, ոչ թե` է՛սաղբի պես, կաշառքով ու փողով: Այսպիսի անգրա-գետներին դուք գնահատել գիտեք, քանի որ դաէ ձեր արժեքը, իսկ սովորող մարդը ձեր շրջապա-տում տեղ չունի: Ես զարմանում եմ թե ինչպե՞սեք համարձակվում ձեզ համեմատել հրեաների հետ:Ա՜խր, հրեաները գիր ու գրականություն սիրող ազգեն, կարողանում են իրենց արժեքները գնահատել,պահպանել ու սիրել: Իսկ դու՛ք ի՞նչ գնահատելգիտեք, ձեր վանքերի ու եկեղեցիների վրա փորա-գրում եք ու կեղտոտում, ոչնչացնում եք ու ապա-կանում անցյալի արժեքները ու հիմա մեղադրու՛մեք, որ ես ե՞մ մեղավոր: Ե՞ս եմ մեղավոր, որձեր հոգևորականները պիղծ են ու հրեշավոր: Ե՞ս եմ մեղավոր, որ քո բժիշկները դահիճ են ուանխիղճ: Ե՞ս եմ մեղավոր, որ քո գիտնականներըու ուսուցիչները, գեներալն ու զորավարը, ուսանողնու պատգամավորը տհաս են ու անգրագետ։ Ձեզմիայն բութ ու անգրագետ ղեկավարներ են պետք,տգետներին հեշտ է կառավարել, միայն մահակըցույց տուր, նրանք խոնարհ ոչխարի պես կգնանուր որ քշես.. . Թուրքը 15 թվականին իզուր չքշեցանապատները, իրար տակ փորելը հայի արյան մեջ

233

է, իրար խանգարելը ու բամբասելը գալիս է գենե-րով... Ձեր շրջապատում բոլորը ազգադավ են ուպիղծ... Սակայն դուք միայն ինձ եք նկատում...Թուրքերը 15 -ին կոտորեցին, ես էի մեղավոր...Ստալինը 37-ին քշեց Սիբիր ու հեռավոր արևելք,ես էի մեղավոր... Նախիջևանը հայաթափվեց ես`էլի ե՛ս.. . Տեսե՛ք, ձեր ժամանակակից գրականութ-յունն ու արվեստը, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում,երգն ու երաժշտությունը, ձեր երգիչն ուարվեստագետը... Հազիվ էլի՜ MP-3-ները ձեզ ներկա-յացնեն աշխարհին... Թու՜հ, թքե՛մ ձեր նամուսին...Ի՞նչ ազգ եք.. . Եթե թալանում եք գողանում, եսմեղավո՞ր եմ, որ իրար եք խաբում, մեղավո՞ր եմ,որ դատավորներդ կաշառակեր են ու անխիղճ...Մատենադարանի գրքերը ե՞ս էի նվիրում պարսիկ-ներին... Հայաստանի գործարանների հաստոցները ե՞սէի ծախում պարսիկներին, այն էլ մետաղի գնով...Այս երկրում ինչքան վատ բան բան կատարվելու կատարվում է մեղավորը Սե՛րժն է.. . Իսկ ինչու՞եք մեղադրում եթե այդ երաժշտությունը դու՛ք եքպատվիրում, ես դիրիժորի դերում եմ, միայն իմփայտիկով չափ եմ տալիս, որպեսզի ռիթմով իրարհոշոտեք... Ազատամարտի՜կ.. . Գաղափարի զինվո՜ր.. .Ձեզ հաշված օրեր են մնացել, կգնաք թնդանոթիհամար մսացու կդառնաք, նոր կհիշեք, թե հայրենիքիարժանի զավակի դեմ ինչպես ըմբոստացաք... Դեռերանի կտաք ձեր սպարապետ կոչեցյալին, որըկոտորում էր ավելի դաժանաբար... Վազգենի արած-ները մոռացա՞ք, մոռացաք թե ինչպես էր « Լիզինի »գործարանի հաստոցները ծախում, մոռացաք թեինչպես էր Չեչենների զենք ու զինամթերք վաճա-ռում.. . Այն չեչենների՛ն, որոնք Ղարաբաղում 200դոլլարով հայ էին գլխատում... Դե, ինչու՞ չեք

234

հիշում նրան, ինչու՞ չեք նզովվում.. . Սատկելուցհետո էլ բերեցիք առոք-փառոք թաղեցիք հերոսներիկողքին... . Եթե այդպես է, ուրեմն արժանի ե՛ք,ինչ վաստակել եք, արժանի եք ու կստանաք, ինչ-պես ասում են, « Ինչ ցանեցիր այն էլ կհնձես »:Տխմարներին խոնհարվելով` տխմարացաք ազգովին,դրա համար էլ սկսեցիք իրար ուտել.. . Չարություննու նախանձը` սա է ձեր միակ թշնամին, ոչ թե`իշխանությունները... Դուք եք իրար քարկոծում, ոչ`մենք... Դու՛ք եք իրար հետ թշնամացել` բաժանվե-լով բանակների ու թիմերի, կուսակցությունների ուաղանդների... Մի Սե՜րժ ու մի ժողովու՜րդ... Ո՞նցկարամ ես հարյուր տարվա ձեր ավանդույթը փո-խեմ... Իրար հոշոտելու սովորությունը եկել է ձերպապերից... Ոչ թե ես եկա ու բերեցի... Ձեզ պետքեն ապուշներ ու տխմարներ... Ես էլ տալիս եմ.. .Բայց, դե, հորս տնից հո չեմ բերել էդ ապուշներին... Ձեր ծոցից ելածն է. . . Էլ ու՞մ եք մեղադ-րում.. . Ինչքան փալա՛ս ու ա՛ղբ կար դարձրեցիքզորավար ու հերոս, ինչքան գո՛ղ ու ավազա՜կկար, բիզնեսմեն ու գործարար... Դրանում մեղքըմիայն ձերն է: Շահն գնահատում եք սեփականընտանիքից ու զավակից ավելին... Դավաճանը՛հիմա ե՞ս եմ, թե՞` դու՛ք.. . Թուրքը տխմար է, բայցկոկորդ չի պատռում, որ խելացի է, բայց դուքաշխարհով մեկ կոկորդ եք պատռում, որ մշա-կույթ ու գիտություն ունեցել.. . Հիմա ասացե՞ք,եվրոպացիներն են ծառների վրա, թե՞ դու՛ք.. . Այսլուսավոր դարում դարձաք մարդակեր... Աշխարհըզարգանում է՜, իսկ դու՛ք միջնադարում ծվարելեք ու բացի ձեր ապուշ տխմարությունից ոչինչչեք տեսնում... Չեք ուզում տեսնել.. . Եթե թուրքնայդքան վատն է, ինչու՞ եք թուրքի երաժշտությունն

235

ու արվեստը գողանում... Ինչու՞ եք թուրքին ծախ-վում.. . Դրանում էլ եմ ե՞ս մեղավոր... Ձեր ռաբիզախպերները թուրքի հետ բաժակ են բարձրացնում,ուտում-խմում են` ուրանալով ազգ ու հայրենիք,դրանում էլ եմ ես մեղք ունե՞մ.. . Դուք ձեր յուղիմեջ եք տապակվելու ու վերջանաք... Մեղավորներմիշտ գտնվում են, բայց դուք ձեր մեղավորությունըչեք տեսնում, չեք փորձում տեսնել ձեր մեղքերը...Ապերախտությունը ձեր մեջ արմատավորված է, այնարմատախիլ անել չի լինի... Խելացի ու իմաստունմարդը ձեր մեջ տեղ չունի, ամիջապես նրանկհոշոտեք, ձեզ միայն ապուշներն են սիրելի:Ասացեք ո՞վ էր մեղավոր, որ Չարենցի ու Սևակիպես մարդկանց գլուխը կերաք... Էլի՞ Սերժն էրմեղավոր, որ Նժդեհի ու Անդրանիկի պես հերոս-ները թքեցին ու հեռացան ձեզանից... Որտեղ որգնացիք ապականեցիք... Եվրոպայում լցվել` գողութ-յունով ու թալանով ապրում եք, հլա մի բան թուքու մուր եք շաղ տալիս հայրենի ղեկավարներիվրա... Խաչագողերը մի գյուղ չէին, այլ մի ամբողջազգ... Հոգևորականներդ փողին մեռած են, երկուկոպեկ ցույց տուր, սիրելի Աստծուն էլ կուրանան...Դրանում էլի՞ ես եմ մեղավոր... Սփյուռքահայե՛ր,երևի ամենաապուշ մասսան դուք եք, 100 տարուցավելի է չհասկացաք, որ արդեն կոկորդ պատռելովցեղասպանություն չի ճանաչվում... Ո՞վ է տեսել, որգոռալով ու կուրծք ծեծելով հարց լուծվի... Միայնտխմար ազգը այդպես կմտածի, ձեր պապերը ոչխա-րի պես քշվեցին անապատները... Հիմա էլ դուքոչխարի պես նույն բանն եք անում... Դե, գնացե՛ք,տեսնեմ թուրքը ձեզ կլսի, թուրքը հիմար է, որոսկի սկուտեղով « Ծովից ծով Հայաստանը » խելոքբերի ու ձեր ոտքերի առաջը դնի...

236

Ողջ պատմության մեջ մի հատ Տիգրան Մեծ եքունեցել, երևի ով գիտի, նա էլ երևի հայ չիեղել.. . Թե չէ նրա արած գործերին, որ նայում ես,հային արժան ոչինչ չի արել.. . Մարդը հայրենասեր,նամուսով մարդ է եղել.. . Իսկ նամուսն ու հայրե-նասիրությունը հայի մոտ բացակայել է, անգամ չիէլ եղել.. . Բա, լա՜վ, որ թուրքը ձեր թշնամին է,ինչու՞ են ձեր աղջիկները Ստամբուլի « բառդելներ-ում » թուրքի տակ շինվում.. . Դրանու՞մ էլ ենքմենք մեղավոր... Ես հո նրանց զոռով չտարա՞Ստամբուլ. . . Դուբայում ու Եվրոպայում վխտում են,սրա նրա տունն եք քանդում, դրանում էլ էլի՞Սերժն է մեղավոր... Ռուսաստանում իրար հետմրցակցության մեջ են` թե ով կարող է շատթալանել, խաբել ու գռփել.. . Ես` էստե՜ղ, դուք`էնտե՜ղ... Բայց արի ու տես Սերժին են մեղավորհանում: Է՛ս մոլորակի վրա ի՜նչ կատարվում է,ես եմ մեղավոր... Էսինչի կնիկը չբեր է՜, ե՛ս եմմեղավոր... Էս ինչի առնանդամը չի կանգնու՜մ, ե՛սեմ մեղավորը... Չինաստանում երկրաշարժ է, էլիՍերժն է մեղավոր... Ռուանդայում ու Սոմալիումսով է, էլի` ե՛ս.. . Վա՜յ, ձեր հերն եմ անիծել.. .Որ ձեզ սատկացնել եմ, արժանի եք, նույնիսկսատկած ժամանակ էլ վտանգավոր եք.. . Ձեզ պետքէ սատկացնել ու հետո վառել, մի խոր փոսումլցել ու վրան էլ մի քանի տոննա բետոն թափել,որպեսզի շրջակա միջավայրը չաղտոտեք... Բայցի՞նչ ուզում ես ասա, ապերախտ եք ու վե՛րջ.. .Մոռացա՞ք, թե ով ձեզ է՛ս վիճակին հացրեց...Մոռացա՞ք, քոռ Լևոնին, որ ձեզ սովի ու ցրտիմեջ էր պահում... Մոռացա՞ք, որ գիշերները լույսըտալուն պես հոպոպի պես վազում էիք այս ուայն կողմ, որպեսզի մի կտոր տաք ճաշ ուտեիք...

237

Լողանալու մասին էլ չեմ խոսում.. . Դրանու՞մ էլ էրՍերժը մեղավոր թե՞` դու՜ք ու ձեր քո՛ռ Լևոնը՛.. .Մոռացա՞ք Դեմիրճյանին, որ հաշվեհարդար էր տես-նում Ղարաբաղ կանչողներին... Մոռացա՞ք. ՎազգենՄանուկյանի « Քավորի սեղանիկները », որ մի ամբողջսերունդ տգիտության մեջ մեծացավ, այդ սեղանիկներիառջև... Մոռացա՞ք, Բլեյանին ու Վանոյին, Վազգենինու Զադոյանին, Խոսրովին ու Բագրատյանին, մոռացա՞քբոլոր ազգադավներին, սակայն հիշեցի՛ք ի՛նձ ուՔոչարյանին... Մեզ անվանելով թուրք, դուք ավելիեք արժեզրկում ձեզ, քանզի հայ լինելը պատիվ չիբերում մարդուն... Եթե թուրքը ձեզանից վատըլիներ, այսօր նրան ողջ աշխարհը չէր ճանաչի...Մինչդեռ Թուրքիան հզորանում է օր-օրի... ՄիայնԱնատոլիայի հյուրանոցների ճոխությունն ու շքեղութ-յունը խամրեցնում է իրենց անցյալի սև էջերը,այնպես որ նրանք նվաճում են աշխարհը իրենցմշակույթով ու արվեստով... Ձեր կարծիքով մեզանվանելով թուրք` վիրավորո՞ւմ եք մեզ,ընդհակառակը` ավելի եմ ուրախանում, քանզի նախ-ընտրում եմ լինել թուրք, քան թե խարդախ ևխաբեբա, խաչագող ու աստվածապիղծ հայ: Հայմարդը իր առաքինությամբ մնաց անցյալում, հիմամիայն տգետների ու ապուշների սերունդ է, որըմիայն սեռական անդամից բացի, ուրիշ ոչինչ չիտեսնում: Դրանում Քոչարյանը ու Սերժն ենմեղավո՞ր.. . Ձեր աչքի գերանը չեք տեսնում, մերաչքի փուշն եք տեսնում... Մեղադրում եք, թեՔոչարյանն ու Սերժը Հայաստանը ծախեցին: Միհարցնող լինի` մենք ծախեցի՞նք, թե` դու՞ք.. . Անինու Տիգրանակերտն ո՞վ ծախեց... Էրզրումն ուԿարսն էլ մենք ծախեցի՞նք, իսկ Շահումյանն ուԱրծվաշենը... Դու՛ք եք իրար ծախում` հայրը

238

որդուն, որդին` հորը... Մոռացա՞ք Լևոնի ու Վազգենիծախածները, մոռացա՞ք « Արմենթելի » ու Կոնյակիգործարանները... Որ ուզում եք իմանալ, մենք ծա-խեցինք մեր բաժինը, եթե մեր փոխարեն մեկուրիշը գար, էլի նույնն էր անելու, քանզի դաարյան կանչն է` ծախել, գռփել, դավաճանել ուուրանալ.. . Հիմա ասացեք` Սերժն ի՞նչ մեղք ունի,որ ձեր մեջի հրեշն է ձեզ հոշոտում... Ճիշտ ենասում « Ավելի լավ է մարդու աչքը դուրս գա, քանանունը »: Բայց ժամանակն ամեն ինչ գցում էտեղը, միևնույնն է, մոռանալու եք այսօրվա դժվար-ությունները, մոռացաք Լևոնին ու Վազգենին, մոռա-ցաք Դեմերճյանին ու Վանոյին... Ուրեմն, հաստատկմոռանաք մեր արածները... Այնպես որ, ես չեմշտապում, գալու է ժամանակ, երբ համբուրելու եքմեր ոտնահետքերը անգամ: Դուք ձեզ վատությունանողներին բարի խոսքերով եք հիշում, նրանցփառաբանում եք ու խոնհարվում, մինչդեռ քեզլավություն անողներին գամում ես անարգանքիսյունին, պիտակելով ու որակավորելով` դավաճանիկնիքը խարանում ես նրա ճակատին: ՆաիրիՀունանյանը քեզ օրինակ... Մարդն ինչ արել էր,ձեր համար էր արել.. . Չգնահատեցի՛ք, դե, այդպեսէլ մնացեք տառապանքների մեջ, քանզի ուրացաքձեր հերոս զավակներին... Դրանում ես ոչ միմեղք չունե՜մ.. . Ծառուկյանների նման գողավազակին բարերար ու բարեգործ կանվանեք...Րաֆֆի Հովհաննիսյանի պես բանսարկուին, որըհազար դիմակ ու շապիկ է փոխում, կանվանեքհայրենասեր ու ազնիվ... Շուշան Պետրոսյանին էլես սարքեցի՞ այդպիսին, նա ձեր ծոցից է ելել,ինչու՞ դարձավ այդպես սարսափելի վհուկ.. . Դա՛չե՞ք.. . Դա՛ չի ձեր արվեստը... Նունե Եսայան,

239

Արմենչիկ ու MP-3, Սպիտակցի Հայկո ու Թաթուլ. . .Ինչքան աղբ ու փալաս կա ելել են բեմ ուայնտեղից ոռնում են.. . Դրանու՞մ էլ մենք ենքմեղավոր... Աղանդավորները շատանում են, մենքենք մեղավոր... Գենդերներն ու պոռնիկները փողոց-ներում վխտում են, էլի մենք ենք մեղավոր...Դու՛ք, դու՛ք` ինչու՞, երբեք հարց չեք տալիս, թեինչու՞ այսպես եղավ, թե ինչու՞ լուսավոր երկրիցվերածվեցինք հետամնաց ցեղի: Դու՛ք ինչու՞ հարցչեք տալիս, թե ինչու՞ տխմարները եկան իշխանու-թյան գլուխ, բոզին ու պոռնիկին ինչու՞ սարքեցինբարոյական ու ազնիվ... Դրա արմատները որտեղի՞ցեն գալիս, այս գարշանքի սկիզբը ո՞վ դրեց...Գիտե՜ք... Շատ լավ գիտեք, ուղղակի ձեզ ձեռնատուչէ հիշել. . . Կամ թե ինչու՞ հիշել, եթե կա Սերժնու Քոչարյանը... Միանգամից ինչ կեղտ կա կբարդեքմեր վզին ու վերջ.. . Այդպիսով հեշտ կպրծնեք: Հայե՜ր, հայե՜ր, երկու հայ մեկ տեղ չեն կարողա-նում հանգիստ ապրել, պիտի բամբասեն ու իրարվրա ցեխ շաղ տան... Դուք եք իրար հանդեպթույն շնչում` ղարաբաղցի, հայաստանցի, թուրքահայ,պարսկահայ, դաշնակ հնչակ... Դրանու՞մ էլ եմ եսմեղավոր... Դաշնակը ասում է, « Եթե սա դաշնակչի, ուրեմն սա հայ չի » Բա ո՞նց կլինի` ՀՀՇ-ականները հիմա դարձան լավը՜, մենք դարձանքվատը... Գայլը գառան մորթի հագավ, դարձավգառ... ՀՀՇ-ին բերեցիք դարձրեցիք « Կոնգրես », ՔյոռԼևոնին էլ դարձրեցիք կոնգրեսական... Բա դրանումէլի ղարաբաղցի՞ներն են մեղավորը... Ղարաբաղցինի՞նչ մեղք ունի, որ պատերազմի ձեր հանցագործ-ներին դարձրեցիք բիզնեսմեն... Գռզոն հիմա լավգործարար է.. . Մոռացա՞ք, թե ինչ էր խաղումձեր գլխին, մենակ « ագնետուշիտելների » պատմութ-

23:

յունը բավական էր, որպեսզի նրան կախաղանհանեիք, բայց դե կուլ տվեցիք, չէ՞. . . Այդպեսբոլորը դարձան լավը, իսկ մենք դարձանք վատը:Հրանուշին էլ հո ե՞ս չբերեցի դրեցի պաշտոնի...Մայրուղու վրայի պոռնիկ էր, նրան սիրու՜ն ազգովիբերեցիք ու մտցրի՜ք Ազգային ժողով... Ազգայինժողովում ինչքան բութ ու անհամ կենդանի կա,դու՛ք բերեցիք ու դարձրեցիք պատգամավոր... Դե,ես էլ է՛դ անկուշտներին պիտի ուղղություն ցույցտամ, որ իրենց չափը ճանաչեն, թե չէ շատ լա-փելուց կպայթեն... Դուք ի՞նչ ժողովուրդ եք, որձեր ընտրյալներն ի՞նչ լինեն... Հազիվ Շմայսի ուՄանվելի պես տհասները ձեր համար օրենքգրեն... Ինչքան թափթփուկ կար դարձրեցիք պատ-գամավոր, ինչքան պոռնիկ կար դարձրեցիք նախա-րար... Դու՛ք դարձրեցիք, ես միայն հաստատեցի,դուք որոշում եք, ես էլ` համաձայնվում եմ:Պատգամավորները նորմալ երկրներում ծառայում ենժողովրդին, իսկ մեզ մոտ հակառակն է, ժողովուրդնէ ծառայում պատգամավորին... Այդ օրենքն էլ հոես չեմ հնարել.. . Դու՜ք ու ձեր սահմանադրությու-նը՜.. . Մի սահմանադրություն, որ քոռ Լևոնը գրի,էլ ի՞նչ եք ուզում: Հլա բախտներդ բերեց, որպատերազմը հաղթեցիք, բա որ պարտվեիք, ի՞նչէիք անելու.. . Վազգենի ու Լևոնի միլիոնները ձերփորն էր կշտացնելու՞, որ աստվածացրիք, դե,գնացե՜ք ու ձեր սպարապետներով ու առաքյալներովսատկե՛ք, հետո չասեք թե Հայաստանը դատարկվեց...Սերժն ու Քոչարյանը երկիրը դատարկեցի՜ն.. . Մեկդչեղավ, որ հիշեր քոռ Լևոնին 1,5 միլիոն մարդտարագիր եղավ, դա սպիտակ սպանդ չէ՞ր.. .Խորհրդային Հայաստանի գործարաններ ու կոլտնտե-սությունները մի քանի ամսում փոշիացավ, բա դրա

241

մասին ինչու՞ չեք ասում: Երկրաշարժի գոտու համարնախատեսված միլիոնները, որ կերան, դա՞ էլ իմգրպանը գնաց... Սփյուռքահայ բարերարների նվիրա-տվություններով կարելի էր մի ամբողջ պետությունկառուցել, բա մեկը չկա, որ հարցնի` բա ու՞րգնաց այդ փողերը... Արցախյան պատերազմումազատագրված տարածքների ադրբեջանական գյուղե-րի թալանը ո՞վ կերավ... Երևի չգիտեք, որ Մանվելնու ձեր սիրելի սպարապետն են լափել դրանք, որհիմա պալատներում են ապրում... Մի լրագրող չեղավ, որպեսզի գրեր դրանց թալա-նածի ու սպանությունների մասին... Ժամը մեկ միվարչապետ էիք փոխում, ով գալիս էր թալանումէր... Մոռացա՞ք Խոսրով Հարությունյանին, ՀրանդԲագրատյանին, Արամ Սարգսյանին, ԳագիկՀարությունյանին, Արմեն Դարբինյանին` մեկը մեկիցանկուշտ ու թալանչի... Դրանց էլ ես հո չբերեցի...Դրանք վաղուց պիտի գնդակահարված լինեին, սա-կայն մինչև հիմա աքլորի պես կուրծքները ցցածծուղրուղու են կանչում: Որովհետև գիտեն, որապուշ եք, որովհետև գիտեն, որ տխմար եք.. . Ո՞վ է տեսել, որ գողերն ու թալանչիները հարթակբարձրանան ու հեղափոխության ու արդարությանդրոշակակիր դառնան, միայն ձեր մոտ է այդպես...Եթե սպասում եք, որ ես նրանց պիտի պատժեմ,չարաչար սխալվում եք, որովհետև նրանց միջոցովձեզ եմ պատժում... Դու՛ք նրանց պահող փայփա-յողն եք, ես էլ նրանց չափ տվողը: Երբ խոսում եք բարոյականությունից զզվելս, գալիսէ, դու՛ք եք բարոյակա՞ն, ձեր հեռուստասերիալներովերիտասարդությանը բութ ու տհաս եք դարձնում.. .« Որոգայթներով » ու հանցագործ կիլլերներով սեր-ունդ եք դաստիարակում, գողերն ու մարդասպան-

ները ձեր եթերների հերոսներն են, դրա համարէլ Տարոն Մարգարյանի պես բութ արարածներ լույսաշխարհ եկան... Բու՛թ ու շատակե՛ր` լափու՜մ են,լափու՜մ.. . Դրանց ինչքան տաս, այնքան շատկուտեն, գլուխներում միայն դատարկություն է.. . Է՛դսերունդն էլ իմ ձեռքի գո՞րծն է.. . Դա ձեր դաստի-արակածն է` դու՛ք եք պահել, փայփայել դրանց,նրանք չոբանի շան պես են, պիտի տաս ուտեն,որպեսզի նախիրին տիրություն անեն: Մի երկրումայսքան կեղտոտ արյուն, տականք, որտեղիցկգտնես... Չէ՜ չկա այդպիսի երկիր, միայն մեզմոտ է հավաքվել: Երևի հենց Սոդոմ Գոմորը էլայսպես է եղել, որ կործանվեց ծծումբի հեղեղա-տում, կործանվեց, որպեսզի այդպիսիները լույսաշխարհ չգան: « Ողբում եմ քեզ, հայոց աշխարհ, ողբում եմ քեզ,բոլոր հյուսիսային ազգերի մեջ վեհագույնդ, որովհ-ետև վերացան թագավորդ ու քահանադ, խորհրդա-կանդ ու ուսուցանողդ, վրդովվեց խաղաղությունը,արմատացավ անկարգությունը, խախտվեց ուղղափա-ռությունը, հիմնավորվեց տգիտությամբ չարափառութ-յունը... Կրոնավորները կեղծավոր, ցուցամոլ, սնափառ,պատվամոլ, քան թե աստվածասեր։ Աշխարհականներըամբարտավան, ստահակ, մեծախոս, աշխատանքիցխուսափող, արբեցող, վնասակար, ժառանգությունիցփախչող։ Զինվորականները անարի, պարծենկոտ, զենքատող, ծույլ , ցանկասեր, թուլամորթ, կողոպտիչ, գինե-մոլ, ելուզակ, ավազակներին համաբարո։ Իշխաններըապստամբ, գողերին գողակից, կաշառակեր, կծծի,ժլատ, ագահ, հափշտակող, երկիր ավերող, աղտեղա-սեր, ստրուկներին համախոհ։ Դատավորները տմարդի,ստախոս, խաբող, կաշառակեր, իրավունքը չպաշտպա-նող, անկայուն, ընդդիմացող։

242

243

Եվ առհասարակ սերն ու ամոթը ամենքից վերացած:»Մովսես Խորենացին ողբում էր 5-րդ դարում, 5-իցդարից այս կողմ բան չի փոխվել.. . Նույնն եք.. .Դրանու՞մ էլ է Սերժն ու Քոչարյանը մեղավո՞ր.. .Դարեր առաջ ինչպես եղել եք, այնպես էլ կաք...Այնքան կեղտոտ ազգ եք, որ անգամ ձերմեծությունները` Խորենացին ու Նարեկացին, Ֆրիկնու Սայաթ -Նովան են գրել դրա մասին... Իսկդուք ասում եք թե մենք ենք... Ձեր ունեցածըկորցնում եք առանց ափսոսանքի, մենք ենքմեղավո՞ր.. . Աշխարհով մեկ պարծենում եք ձերառևտրաան ազգ լինելով, մի հարցնող լինի, ու՞մէր պետք ձեր առևտուրը... Սեփական գրպանիհամար չե՞ք ծախում... Սեփական փորը լցելուհամար չե՞ք անում: Առևտրական... Ինչ նողկալիբառ է, աշխարհում երբեք ազնիվ առևտրական չիեղել, այն էլ հայի մենթալիտետով... Ինչու՞ նրանքազնիվ են աշխատել.. . Նրանք մտածել են միայնսեփական փորը լցնելու մասին... Այդ չե՞ք.. . Ձերանհաջողությունների մեջ ուրիշ մեղավորներ փնտ-րելը հեշտ է, բոլորը մեղավոր են բացի ձեզանից:Մինչդեռ դու՛ք այն ազգն եք, որ պրոբլեմ չունենա-լուց էլ այն կստեղծեք ու կսկսեք լացել.. . Լացելու մուրալ, որպեսզի ձեզ կարեկցեն, բայց հենցկարեկցեցին ու խղճացին ձեզ, կոգևորվեք անգամպատրաստ եք խմել ձեզ կարեկցողի արյունը:Լինում են պահեր, որ ափսոսում եմ, որ հայ եմծնվել.. . Անտաշ ճարպակալած դեմքերով գորիլաններ,որ զզվում ես.. . Քանի որ հետույքն ու դեմքը նույնպատկերն ունեն... Ու մտածում եմ` ինչու՞, ո՛րմեղքիս համար դրանք պիտի շրջապատեն ինձ.. .Ինչու՞ ես պիտի շնչեմ նույն օդը, որ իրենք ենշնչում.. . Ազգն է՞լ Նարեկացու ու Նժդեհի նման

244

մեծություններ ունենա՞ ու չկարողանա ճիշտ կողմ-նորոշվել: Բոլոր դարերերում ունեցել ես տաղանդավորու հզոր մարդիկ, որոնց մտքի թռիչքը հասնում էրմինչև մեր օրերը... Սակայն բութ ու տխմարներիմեջ խամրեց նրանց գործերը, որովհետև ապուշ եք,չեք ցանկանում խելացի մարդուն լսել. . . Որովհեևբոլորդ ուզում եք թագավոր ու զորավար լինել,առանց ջանքեր գործադրելու.. . Նախանձը ձեզ չիթողնում, որպեսզի առաջ գնաք: Այն անեկդոտում,որ սատանան կաթսայում եփում է ազգերին, ձերկաթսան բաց է, որովհետև մեկդ մյուսին եք քաշումցած, չցանկանալով, որ մեկը դուրս գա... Դու՛քչեք թողնելու, որ իմաստունն ու խելացին առաջգնան, որպեսզի ձեզ էլ իր հետ առաջ տանի... Չէ,ձեր մոտ հակառակն է.. . Կուսակցությունների համար իրենց կուսակցականշահն ավելին է, քան ժողովրդի և պետության:ՀՀՇ-ից սկսած` վերջացրած ՀՅԴ-ով... Դրանու՞մ էլէլի մեղավորը մենք ենք... Որ պատրաստ եք իրարդեմ պատերազմել. Պատրաստ եք ժողովրդի արյանհաշվին փառաբանել ձեր կուսակցությունը... Տեսե՛քթե ովքե՞ր են գրում ձեր պատմությունը... Բլեյանինման ստո՛ր արարածները, որոնք մաղարիչով կամերկու կոպեկով ԲՈՒՀ են ավարտել ու դարձելմագիստրոսներ ու պատմաբաններ... Ու դրանք գիրքեն գրում.. . Ես ի՞նչ մեղք ունեմ, որ այդպես բութարարածը գիրք է գրում, կամ կինո նկարահանում,թատրոն բեմադրում... Այնպես որ, Աստված քեզմիայն քարերի երկիր չի տվել, այլ անուղեղ ուտխմար առաջնորդներ, որպեսզի տառապեք հուրհավիտյան: Ու պիտի տառապեք 40 տարի կամ էլ40 դար, որովհետև հրեաները 40 տարի անապատնե-րում թափառելուց հետո միայն հասկացան ճշմարիտ

245

ճանապարհը: Որ իրենց ազգի համար կարևորը հրեամնալն է, որ հրեայի համար ամենասուրբ բանը, դաիր հայրենիքն է` Իսրայելը, որը անգամ չեն էլտեսել, բայց համարում են հայրենիք: Իսկ դու՛ք,այդպես էլ չհասկացաք, որ ձեր թշնամին դրսից չէ,այլ ձեր միջից, որովհետև յուրաքանչուրիդ մեջնստած է թշնամին, այդ թշնամին ձեր վախն է,ձեր շահամոլությունը, ձեր քծնանքը: Երբ դա կարողանաք վանել ձեզանից, ապա կգտնեքճշմարիտ ճանապարհը, իսկ քանի հիմար ու ապուշեք, պիտի այրվեք գեհենական կրակներում: Բա լավ,որ ասում եք, թե ես եմ մեղավորը ձեր անհամա-ձայնության մեջ, բա սփյուռքում էլ էլի ե՞ս եմ.. .Սփյուռքում ձեր ավանդական կուսակցություններնիրար միս են ուտում, բաժանվել են ոհմակներիու իրար կոկորդ կրծում.. . Ես ի՞նչ անեմ, այդպիսինեք` անկախ նրանից, թե սփյուռքում եք կամ թեՀայաստանում: Ժամանակի ընթացքում տխմարները իմաստուն չենդառնում, սակայն քո ազգի մեջ այդպես լինումէ.. . Առաջնորդ եք ընտրում, նրան խոնարհվում եք.. .Իսկ իմաստուն ղեկավարին քարկոծում եք և ոչնչաց-նում, նվիրյալներին ուրանում եք ու դավաճանում...Դա մենք չենք ներարկել ձեզ, դու՛ք այդպիսինեք... Չարությունը մեկ մեկու հանդեպ գալիս էանցյալ դարերից, ձեր գենետիկական կոդավորումանմեջ է այդպես դրված: Քո թագավորներն ու իշխան-ներին օտարները չոչնչացրեցին, այլ` դու՛ք,ինքներդ... Բողոքե՜լ, դժգոհե՜լ, լռել ու ստրուկի պեսապրել.. . Նախընտրում եք չորս ոտի վրա լինել,քան երկու.. . Ասում եք, թե թուրքերը ապուշ են,իսկ դու՛ք խելացի ե՞ք, ո՞րն է թուրքի ապուշութ-յունը, այն որ նվաճում է աշխարհը, այն որ

246

կարողացավ փոխել իր գենետիկան, այն որ հզորկայսրություն ունեցավ, այն որ չփորձեց ըմբոստա-նալ, ու իրար տակ փորել.. . Թուրքի մոլլան գիտիառաջնոդել իր հոտը, իսկ ձեր հոգևորականներըպատրաստ են երեսուն արծաթով հոգին ծախելuատանին: Ողջ պատմության ընթացքում ունեցել եքմի քանի հոգևորական, որոնք նվիրված են եղելհայրենիքին և ժողովրդին: Խրիմյան Հայրիկն էր, որքեզ ցույց տվեց ճշմարիտ ուղին, սակայն միևնույնէր, քանի որ ապերախտ եք.. . Ձեր լավն ու վատըդուք չգիտեք... Ուրիշին գերի լինելը ձեզ պատիվէ բերում, ուրիշի մահակը քաղցր է, քան սեփականիշխանի փայփայող ձեռքը: Այնպես որ մեղքը ձերմեջ փնտրեք, ձեր հոգիները մաքրեք, որպեսզիկարողանաք սիրել.. . Դուք չսիրեցիք ինքներդ ձեզ,ինչպես կարող եք սիրել Աստծու խոսքը: Այսքաննախանձ ու չարություն երևի ոչ մի ազգ չունի,որքան դուք ունեք... Գիտություն ունեիք, դարձրե-ցիք տգիտություն, արվեստ մշակույթ ունեիք,դարձրեցիք մոխիր ավերակ, հիմա մեղադրում եքմե՜զ, մե՜զ, որ իր ջղերի հաշվին տանում է ձե՛րբոլոր քմահաճույքները, տանում է ձե՛ր տականք-ների ու գողերի ներկայությունը: Ի՞նչ կարող եմանել ես, եթե դու՛ք այդպիսին եք, ի՞նչ կարող եմանել ես եթե դու՜ք այդպես չարացած եք ինքներդձեր վրա... Ի՞նչ կարող եմ անել երբ նախընտրումեք տգետներին ու ապուշներին... Ի՞նչ կարող եմանել ես, եթե փչացնում եք ձեր շրջապատումգեղեցիկն ու բարին: Մոռացա՞ք, թե ինչպես էիք ազգովին կացնահարումայգիների ու պուրակների ծառերը, որոնք ձերպապերն էին տնկել.. . Մոռացաք, դա էլ հո ես չեմկտրել.. . Դու՛ք ու ձե՛ր քոռ Լևոնը չկտրեցիք, կարծես

247

թե աշխարհի վերջն էր, մինչդեռ ծառերի փոխարենպետք է կացնահարեիք ՀՀՇ-ի ձեր առաջնորդներին`Լևոնից ու Վազգենից սկսած: Մինչդեռ դուք կացնիբերան տվեցիք մի ամբողջ սերունդ, որը դարձավտգետ ու անուղեղ: Սերժ, Քոչարյան... ինչու՞մն էմեր մեղքը, եթե դուք չարացած եք աշխարհիվրա... Ոնց ասում էր Տերյանը` « Մի խառնեք մեզ ձեր,վայրի արջի ցեղերին »: Այո՛, դարձել եք, վայրիցե՜ղ: Տեսե՛ք, արդյո՞ք տղամարդ կա ձեր մեջ`միայն հաստափոր ու անճոռնի ճարպակալած հետ-ույքներով, որ ով գիտե թե վերջին անգամ երբ էտեսել իր առնանդամը... Դրանում էլ եմ ե՞սմեղավոր... Երբ շակալի պես ոհմակով թափում ենմեկի վրա ու հաշվեհարդար տեսնում, դրանում մենքի՞նչ կապ ունենք... Սաշիկի անունն է դարձել ձեզհամար լոզունգ, մինչդեռ տեսեք ինչքան անճոռնիկա ԲՀԿ-ում ու ՀՅԴ-ում.. . Նիկոլ Փաշինյանի պեսճիճուին դարձրել եք ձեր համար սլաքավար...Արժանի եք է՛դ անողնաշարավոր միաբջիջին, որըինքն իրա հետ է կենակցում, որպեսզի բազմանա...Է՜հ, ինչքան մեղք եք, բայց ձեզ խղճալ չիկարելի.. . Ձեր աչքին ոչինչ չի գալիս, չեք նկատումգեղեցիկ ու իմաստուն խոսքը, չեք նկատումհերոսին, չեք նկատում ձեզ օգնողին ու կարեկցո-ղին: Չարացած մարդու համար ամեն ինչ գորշգույներով է ներկայանում... Նրա համար, միևնույննէ, պատրաստ է իր դրացուն հոշոտել, ոչնչացնել.. . .Ապերախտը այդպես է, նրան չպետք է լավությունանես, քանի որ նա այդպիսին է.. . Մահակն ումտրակը նրա անբաժան ընկերը պիտի լինեն, որպե-սզի իմանա իր տեղն այս արևի տակ: Գիր ու գրականություն սիրող սերունդ ունեցաք,

248

դրա համար հաղթեցիք պատերազմը, իսկ հիմա,տգետների գնդերով անգամ չես կարող մի մարտհաղթել, ուր մնաց` պատերազմ: Այնպես որ, պիտիշնորհակալ լինեք, որ պատերազմ չկա, և այն էլմեր շնորհիվ, որովհետև մենք ենք այս խաղաղութ-յան երաշխիքը... Ե՛ս.. . Սեր՛ժ Սարգսյանս՛.. . Դեռկգա ժամանակը ու կհասկանաք իմ ասածները,դեռ հազար անգամ երանի կտաք այս օրերին,որովհետև ավելի վատ օրեր են սպասվում...Որովհետև ինձանից հետո գալու է նա, որը ձեզխաչերին է գամելու.. . Որովհետև Աստծո համբերութ-յունը ևս սպառվել է, ձեր մեղքերի համար պատաս-խան են տալու ձեր որդիներն ու զավակները...Այնպես որ, վախեցեք ոչ թե ինձանից, այլ` ահեղդատաստանից... Մղձավանջ... մղձավանջ… գիտես, այնքան պարզ էիտեսնում այդ երազը, որ թվում էր` իրական էր.. .Ռիտան պատկերացրեց իմ պատմածը... Սաշիկն ուԼյովիկը նույնպես հասկացան, որ դա իրականդավադություն է: Ռոբերտը չհասկացավ, որ դա իմերազի տպավորության տակ է, բայց պարզվում էնա այդպիսի մղձավանջ տեսել է: Ուրեմն կնշանա-կի, որ ինչ որ դավադրություն է կազմակերպվումմեր դեմ... Չէ, ինչ ուզում ես ասա, պետք էխիստ միջոցներ առնել նման աղետը կանխելուհամար... Այնպես որ կենդանի ազատամարտիկներմեզ հարկավոր չեն, իզուր տեղը նյարդայնանանքու մտածենք... Ազատամարտիկի տեղը կամ կռվիդաշտն է, կամ էլ` Եռաբլուրը:Դրսից լսվեց դռան թակոցը, նախագահը սթափվեցմտքերից: Բացվեց աշխատասենյակի դուռը, Ռիտան մտավ ներս:— Սերժիկ ջան ազա՞տ ես.. .

249

— Հա՛, Ռիտա ջան, կարող ենք դուրս գալ, — ասացնա: Վերցնելով աթոռի մեջքին դրված կոստյումը`դուրս եկավ աշխատասենյակից:

ԳԵՀԵՆԻ ԱՌԱՔԵԼ © 30/01/2014

ՄՂՁԱՎԱՆՋ

I Մաս ....................................................... 1 էջII Մաս ........................................................ 45III Մաս ....................................................... 59 IV Մաս ....................................................... 117

Հեղինակային իրավունքների իրավունքներըպատկանում են դրա հեղինակին՝ ԳեհենիԱռաքելին: Գրքում տեղ գտած նյութերըպաշտպանված են Հեղինակայինիրավունքով GEHENI ARAQEL © [email protected]

Պատմության ՀԵՐՈՍՆԵՐԸ հորինված են դեպքերընույնպես:

ԳԵՀԵՆԻ ԱՌԱՔԵԼ © 2014 GEHENI ARAQEL © 2014Խմբագիր Ս. ԱՐԾՐՈՒՆԻ

Գեղ ձևավորող Բ. ՕԳԱՆԵՍ[email protected]

Documents

ՄՂՁԱՎԱՆՋ