ไมดอกไมประดบในวงสวนบานแกว

ผศ.ชลอ ดวงดารา

คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณ

ค าน า

ในวงสวนบานแกว ซงในอดตเปนทประทบของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท 7 มการออกแบบตกแตงสวนไวอยางสวยงาม มพรรณไมดอกไมประดบนานาชนด ทงไมยนตน ไมพม ไมเลอยและไมดอกประเภทหวหลายชนด ซงพรรณไมเหลานบางชนดมคณคาและหายากจงควรไดศกษาถงการปลก และการขยายพนธเพอจะไดหาแนวทางอนรกษและสงเสรมใหมการปลกเลยงใหแพรหลายยงขน เพอเปนการร าลกถงพระมหากรณาธคณของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณทพระองคทรงสนพระทยในการท าการเกษตรอยางพอเพยง ทรงรเรมงานดานการเกษตร ทงดานการปลกไมดอกไมประดบ การปลกผกสวนครว ไมผล พชไรและเลยงสตวเพอเปนแบบอยางแกพสกนกรชาวจงหวดจนทบรและจงหวดใกลเคยง บทความเรองไมดอกไมประดบในวงสวนบานแกวไดเคยตพมพแลวครงหนงในหนงสอทระลกครบรอบ 20 ป การกอตงสถาบนราชภฏร าไพพรรณ ชอหนงสอ สองทศวรรษร าไพพรรณ ซงจดพมพขนเมอป พ.ศ. 2535 ในเอกสารเลมนเปนการจดพมพครงท 2 ไดปรบปรงแกไขและเพมเตมเนอหาใหมความถกตองและสมบรณยงขน เพอแจกเปนทระลกในโอกาสทผเขยนจะเกษยณอายราชการในวนท 30 กนยายน พ.ศ. 2554 ในรอบปของทกปไมดอกไมประดบในสวนบานแกวจะทยอยออกดอกแตกตางกนไปในแตละฤด ตนปการศกษาประมาณเดอนพฤษภาคม – มถนายน จะมดอกชยพฤกษและดอกหางนกยงฝรงออกเปนการตอนรบนกศกษาใหมและนกศกษาเกาทกลบมาเรยนหลงจากปดภาคเรยนฤดรอน ในชวงปลายปการศกษาประมาณเดอนมกราคม – กมภาพนธ ดอกแคฝรงและดอกราชฤกษจะบานสะพรงเปนสญญานเตอนใหนกศกษาไดรวาฤดสอบก าลงใกลเขามาตองรบเตรยมตวดหนงสอสอบ ถดมาในชวงเดอนมนาคมจะเปนชวงทบณฑตเขารบพระราชทานปรญญาบตรเปนประจ าทกป จะมดอกเหลองอนเดยออกดอกเหลองอรามไปทงมหาวทยาลย การออกดอกของไมดอกในวงสวนบานแกวจะหมนเวยนกนไปเชนนตลอดไปทกปเปนการบงบอกถงฤดกาลและภาระกจทอาจาราย นกศกษาและบคลากรของมหาวทยาลยจะตองปฏบตกนไปตามบทบาทและหนาทของแตละคนตลอดระยะเวลาทรบราชการอยในสถาบนการศกษาทเปนแผนดนพระราชทานของพระองคทานใหเราไดใชเปนอทยานแหงการเรยนรทมคณคายง

ผชวยศาสตราจารยชลอ ดวงดารา

2 สงหาคม 2554

ไมดอกไมประดบในวงสวนบานแกว

สวนบานแกวซงในอดตเคยเปนทประทบของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ พระบรมราชนในรชกาลท 7 ตงแตวนท 20 มถนายน พ.ศ. 2493 จนถงเดอนมถนายน พ.ศ. 2511 เปนเวลาถง 18 ป บรเวณพระต าหนกทงสองหลงทงต าหนกเทาและต าหนกแดงซงเปนเขตพระราชฐาน ไดรบการออกแบบและตกแตงไวอยางสวยงามดวยพรรณไมนานาชนด ซงมทงไมยนตน เชนราชพฤกษ ชยพฤกษ ศรตรง เหลองอนเดย เสลา อนทนล หางนกงยงฝรง และมะฮอกกาน สวนไมพมกมหลายชนด เชน แคฝรง ลนทม โศกสปน ดอนญา และตนแกว และทมมากทสดและหาดทอนไดยากเหนจะเปนพวกไมเถาเลอย เชน พวงหยก พวงโกเมน พวงคราม พวงแสด พวงทอง พวงชมพ พวงแกวแดง และมะลวลย นอกจากนยงมไมดอกประเภทหว (Bulbs) ทยงคงเหลอใหเหนอยบางคอ พวกวานสทศและบวสวรรค ไมดอกเหลานจะทยอยกนออกดอกตามฤดกาล ท าใหบรเวณพระต าหนกทงสองดมชวตชวาสวยงามตลอดป จงขอกลาวถงไมดอกไมประดบบางชนดทมความส าคญและยงมปลกอยในบรเวณสวนบานแกว เพอเปนการร าลกถงพระมหากรณาธคณของพระองคทานทไดทรงรเรมงานดานการเกษตรทงดานไมดอกไมประดบ ไมผล พชผก พชไร และงานดานการเลยงสตว และเพอเปนการแนะน าเผยแพรใหอนชนรนหลงและผสนใจไดรจกพรรณไมทสวยงามและมคณคาอนควรอนรกษและสงวนรกษาไวใหคงอยคกบวงสวนบานแกวตลอดไป ประเภทไมยนตน

1. เหลองอนเดย ชอสามญ Trumpet Tree ชอพฤกษศาสตร Tabebuia chysantha Nichols. วงศ BIGNONIACEAE

เหลองอนเดยเปนไมยนตนขนาดเลก ถงขนาดกลาง ความสงประมาณ 40 ฟต ใบเปนใบรวมมใบยอย 5 – 7 ใบ ดอกมสเหลองสดเปนรปปากแตร โคนดอกเปนหลอดเลก ปลายกลบดอกผายออก มกลบดอก 5 กลบ ขนาดดอกโตประมาณ 2 นว เหลองอนเดยจะออกดอกในหนาแลง

2

ประมาณเดอน มกราคม – เดอน เมษายน เวลาออกดอกจะทงใบหมดเหลอแตดอกสเหลองสดทงตน ดอกจะบานอยไดประมาณ 2 – 3 วนกจะรวงหลนอยบรเวณโคนตนมองเหนเหมอนปดวยพรมสเหลองสวยงามยง ถงแมวาเหลองอนเดยจะบานดอกอยไดเพยง 3 วน แตในปหนง ๆ สามารถออกดอกได 2 - 3 ครง จากการทดลองเคยบงคบใหเหลองอนเดยออกดอกในเดอนมกราคม ปรากฏวาสามารถท าได การบงคบท าไดไมยากแตตองใหตนเหลองอนเดยผานชวงแลงมาแลวประมาณ 2 เดอนขนไป โดยสงเกตดทปลายกงถาพบวามการฟอรมดอกแลวใหรดน าใหเตมท เหลองอนเดยจะบานดอกใหเหนภายใน 7 – 8 วน แตถาไมใหน าเลยดอกตมจะยงไมบานจนกวาจะมฝนตกลงมาครงแรกดอกจะบานพรอมกนทงตน

เหลองอนเดยตนแรกทปลกในสวนบานแกว

เหลองอนเดยเปนไมทมถนก าเนดในเมกซโก เวเนซเอลาและหมเกาะเวสดนดส ในเมองไทยมผน าเขามาจากอนเดยจงเรยกกนวาเหลองอนเดย ไมในสกล Tabebuia เชนเดยวกบเหลองอนเดยมหลายชนดเชน ชมพพนธทพย (Tabebuia rosea) มดอกสชมพ เดมทกเรยกวาชมพอนเดยเหมอนกนภายหลงมการตงชอใหมวา”ชมพพนธทพย” เพอเปนเกยรตแก ม.ร.ว. พนธทพย บรพตร

3 ซงเปนผน าเขามาปลกในประเทศไทย อกตนหนงทเปนญาตกนคอเหลองปรดยาธร เปนไมในสกลเดยวกนกบเหลองอนเดย มดอกสเหลองเชนเดยวกนมทรงพมสวยงามเวลาออกดอกไมทงใบและดอกบานอยไดนานกวาเหลองอนเดย เมอตอนสรางถนนมอเตอรเวยใหม ๆ มปลกอยมากบรเวณสองขางทาง แตพอขยายถนนมอเตอรเวยถกขดยายออกและตายจนเกอบหมด เหลองอนเดยมปลกอยหลายแหงบรเวณสวนบานแกว ตนแรกอยตรงหนาพระต าหนกเทาหลงพระบรมราชนยานสาวรยของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ ปจจบนนาจะมอายกวา 50 ป แลว สวนตนอน ๆ เปนตนทไดขยายพนธมาปลกใหม ทมมากจะอยบรเวณรมรวสวนสวนพระองคและไดขยายมาถงบรเวณอาคารเรยนดวย ลกษณะเดนของเหลองอนเดยคอมสทเหลองสดใสและออกดอกพรอมกนทงตนในขณะททงใบหมดท าใหดเหลองอรามไปทงตน สมยหนงเคยคดวาจะใหเปนตนไมประจ าสถาบนราชภฏร าไพพรรณดวยซ าไป แตพอท าประชามตแลวมผเลอกตนชยพฤกษมากกวา ชยพฤกษจงไดรบการเสนอชอใหเปนตนไมประจ ามหาวทยาลยราชภฎร าไพพรรณมาจนถงปจจบน การขยายพนธ ใชวธตอนกงหรอตดช า การตอนแบบควนกงใชเวลาประมาณ 1 เดอนกออกรากสามารถตดไปปลกได

2. จ าปา ชอสามญ Champac, Orange Chempaka ชอพฤกษศาสตร Michelia champaca Linn. วงศ MAGNOLIACEAE จ าปาเปนไมยนตนขนาดกลางสงประมาณ 20 ฟต เปลอกล าตนมสน าตาลปนขาว ล าตน

และกงมตมเลก ๆ ทวไป ใบใหญยาวปลายแหลม ใบกวางประมาณ 5 นว ยาวประมาณ 10 นว ออกดอกตามโคนกานใบ ดอกเปนดอกเดยวกลบดอกซอน 2 ชน ม 8 – 10 กลบ กลบดอกเปนรปใบหอก ยาวประมาณ 2 นว สเหลองเขมหรอสจ าปา ดอกมกลนหอมเยน จ าปามถนก าเนดในชวา อนเดยและพมา ในเมองไทยมอยประมาณ 3 – 4 ชนด มชอพนเมองตางกน ทางใตเรยกวา จ าปากอ ตรงเรยกจ าปาเขา นครศรธรรมราชเรยกจ าปาทอง จ าปาเปนไมกลางแจงชอบดนรวนซย ปลกเปนไมประดบไดด ดอกนยมน ามารอยมาลยท าเปนอบะหอยชายพวงมาลย ประโยชนในทางสมนไพร ดอกใชบ ารงหวใจ บ ารงธาต ขบปสสาวะ แกธาตไมปกต เปลอกแกไข ขบปสสาวะ รากใชเปนยาถายและขบระดสตร

4

จ าปา (ตนไมของพอ)

ในสวนบานแกวมจ าปาปลกอยบนลานดานหลงพระต าหนกเทา ซงมความส าคญทางประวตศาสตรมากเพราะเปนตนทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลปจจบนทรงปลกไวเมอวนท 17 พฤศจกายน 2499 ปจจจบนมอาย 55 แลวยงเจรญงอกงามและใหดอกไดทกป จ าปาตนนสถานโทรทศนชอง 3 เคยมาถายท ารายการตนไมของพอและยอมรบวาเปนตนไมตนหนงทมอายมากทสดตนหนงทรายการเคยถายท ามา จ าปาเปนไมในวงศเดยวกบตนแมกโนเลยซงในตางประเทศเปนไมดอกทนยมปลกกนมาก ดอกมหลายสและมขนาดดอกใหญกวาจ าปา นอกจากจ าปาแลวในสวนบานแกวยงมจ าป (Mihcelia alba D.C.) ซงเปนไมในสกลเดยวกน ดอกมสขาวนวลและมกลนหอม ซงมอยหลายตนแตละตนมอายไมต ากวา 50 ป การขยายพนธ ใชวธตอนกง เพาะเมลด และสกดรากใหเกดหนอแลวแยกไปปลก

5

3. ศรตรง ชอไทย ศรตง แคฝอย ชอสามญ Jacarunda, Fern Tree ชอพฤกษศาสตร Jacaranda obtusifolia Humb.& Bonpl. วงค BIGNONIACEAE

ศรตรงเปนไมยนตนขนาดกลาง สงประมาณ 30 ฟต เปนไมพมโปรง ใบเปนใบรวม ใบยอยแยกออกเปนคตามกานใบ ใบยาวรปลายแหลมเลกเปนฝอย จงมผเรยกศรตรงวาแคฝอย ออกดอกเปนชอ ดอกเปนรปกรวย ปลายกลบดอกแยกออกเปน 5 กลบ ดอกมสน าเงนปนมวง ยาว 1 – 2 นว

ตนศรตรง ออกดอกในฤดหนาวประมาณเดอน มกราคม – มนาคม เวลาออกดอกจะทงใบหมดเหนแตดอกพรสะพรงทงตน บานดอกอยไดประมาณ 5 – 7 วน และคอย ๆ ทยอยลวงหลนลงบรเวณโคนตนดคลายปดวยพรมสมวง ถาปลกไวใกลกบเหลองอนเดยและบานดอกพรอมกนไดจะยงสวยงามมาก

7 ศรตรงมก าเนดในบราซล พระยารษฎานประดษฐ ไดน าพนธมาจากตางประเทศและน ามาปลกไวทจงหวดตรง จงไดชอวา ”ศรตรง” ในสวนบานแกวตนเดมปลกอยตรงสระบวหนาพระต าหนกเทา ตอมาภายหลงปลวกกนและลมลง จงไดปลกทดแทนใหมแตกตายเสยอก ขณะนยงมเหลออยทหนาอาคารคณะครศาสตร 3 – 4 ตน ในจนทบรมตนศรตรงปลกอยจ านวนมากทถนนพระยาตรง ตงแตสแยกพระยาตรงผานไปทางหางเทสโกโลตส เวลาออกดอกจะมองเหนแตดอกสมวงตลอดแนวถนน การขยายพนธ เพาะเมลด หรอตอนกง

4. หางนกยงฝรง

ชอไทย หางนกยงฝรง สมพอหลวง หงอนยง ชอสามญ Flame of The Forest, Royal Poinciana, Flamboyant ชอพฤกษศาสตร Delonix regia (Boger) Raf. วงศ CAESALPINIACEAE

หางนกยงฝรงของเดมทยงมเหลออยเพยง 3 ตน

8

หางนกยงฝรงมชอเรยกแตกตางกนไปในแตละทองถน ภาคกลางเรยกหางนกยงฝรง ภาคเหนอเรยกสมพอหลวง ภาคใตเรยกหงอนยง หางนกยงฝรงเปนไมยนตนขนาดใหญ สงประมาณ 60 ฟต ล าตนมผวเรยบสเขยวออน เมอแกจะเปลยนเปนสน าตาล ใบเปนใบรวมมใบยอยเลก ๆ จ านวนมาก ใบยอยยาวประมาณ 1 นว ออกดอกเปนชอตามปลายกง ดอกม 5 กลบ กลบดอกลางมสขาวประจดแดงคลายหางนกยง ดอกกวางประมาณ 2 นว ครง ออกดอกประมาณเดอน เมษายน – พฤษภาคม หางนกยงฝรงทปลกกนในบานเราม 3 สายพนธ คอพนธดอกสแดง สสมและสเหลอง ทปลกในสวนบานแกวเปนชนดดอกสแดงทงหมด ถนก าเนดของหางนกยงฝรงอยแถวหมเกาะมาดากาสการ ตอมาไดกระจายพนธไปทงในยโรปและเอเชย สามารถขนไดในดนทกชนด เจรญเตบโตเรว เปนไมกลางแจง ทนไดทงแลงและใกลทะเล แตเปนไมเนอออนกงหกโคนลมงาย ไมเหมาะทจะปลกใกลบานพกอาศย ในสวนบานแกวเดมมปลกอยหลายตนตลอดแนวถนนจากบรเวณเรอนเขยวมาถงสามแยกหนาอาคารคณะเทคโนโลยการเกษตร เมอมอายมากตนแกล าตนผโคนลมงายเมอมลมพายมา มหาวทยาลยจงไดโคนทงหมดและปลกทดแทนใหม ขณะนโตพอสมควรเรมใหดอกแลวหลายตน อกหลายปกวาจะคนสภาพเหมอนในอดต หางนกยงฝรงเปนไมประจ ามหาวทยาลยธรรมศาสตร แตเรยกชอทแตกตางจากทชาวบานเขาเรยกกน คอเรยกวา”ยงทอง” การขยายพนธ เพาะเมลด ตอนกง หรอปกช า

5. แคฝรง ชอสามญ Quick Stick , Mother of Cocoa

ชอพฤกษศาสตร Gliricidia sepium (Jacg.) Kunth ex Walp. วงศ FABACEAE

9

แคฝรงพนธดอกสชมพ

แคฝรงพนธดอกสขาว

10 แคฝรงเปนไมยนตนขนาดกลาง ความสง 5 – 15 เมตร ล าตนเปนไมเนอออนเปลกมส

น าตาล มถนก าเนดในอเมรกาใต แคฝรงเปนไมทเจรญเตบโตเรว ใบเปนใบรวมหลงใบสเขยวเขม ทองใบมสนวล ขนไดในดนเกอบทกชนด ถาปลกในทแหงแลงเวลาออกดอกจะทงใบเหนแตดอกเตมตน ออกดอกเปนชอรอบกง ดอกคลายดอกแคแตมขนาดเลกกวา มสองสคอขาวและชมพ ออกดอกในฤดหนาวประมาณเดอนธนวาคม – กมภาพนธ ดอกอยไดนาน 2- 3 สปดาหแลวจงลวงหลน แคฝรงมปลกมากบรเวณต าหนกแดง และรมถนนหนาต าหนกเทาจงเรยกต าหนกแดงวา”ต าหนกดอนแค “

การขยายพนธ เพาะเมลด ตอนกง และตดช า

6. ราชพฤกษ ชอไทย ราชพฤกษ ชยพฤกษ คน ลมแลง ชอสามญ Golden Shower, Amaltus Tree ชอพฤกษศาสตร Cassia fistula Linn. วงศ CAESALPINIACEAE

ราชพฤกษตนเดมทไดรบการตดแตงทรงพมใหม

11

ดอกราชพฤกษ หรอดอกคน

ราชพฤกษมชอเรยกกนมากมายหลายชอ ภาคกลางเรยกวาคน ภาคอสานเรยกลมแลง บางต าราเรยกชยพฤกษ จงท าใหเกดการสบสนวาเปนตนไหนกนแน ราชพฤกษถอวาเปนไมมงคลจากชอกมความหมายวาตนไมของพระราชา ทส าคญไดรบการคดเลอกใหเปนตนไมประจ าชาตไทยดวยเหตผลหลายประการ เนองจากมดอกสเหลองสดและสเหลองเปนสประจ าวนจนทร ซงเปนวนพระราชสมภพของพระบาทมเดจพระเจาอยหว ฯ รชกาลท 9 แมแตงานพชสวนโลกทประเทศไทยเปนเจาภาพเมอป พ.ศ. 2549 ทจดขนทจงหวดเชยงใหม กใชชองานวา “ราชพฤกษ 2549” ราชพฤกษเปนไมยนตนขนาดใหญมขนอยตามปาเบญจพรรณทวไป ล าตนเปนไมเนอแขง เปลกมผวเรยบสขาวนวล ตนแกมเปลอกสสมใชรบประทานกบหมากได ใบเปนใบรวมกวางประมาณ 5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 10 เซนตเมตร ดอกออกเปนชอหอยลงดนสเหลองออนดอกดกมาก ถาปลกในทแหงแลงขณะออกดอกจะทงใบหมดเหลอแตดอกเหลองทงตน เมอดอกรวงจะตดฝก ฝกแกมสด าใชท ายาได ราชพฤกษมปลกอยบรเวณดานหลงพระต าหนกเทา ปจจบนตนใหญโตมากเกรงวาจะหกโคนลงท าความเสยหายแกตวพระต าหนก จงไดลานกงออกจนเหลอทรง

11

พมเลกลงกวาเดมมาก ราชพฤกษจะออกดอกในหนาแลงประมาณเดอน มกราคม – เมษายน ดอกบานอยไดหลายวน ดอกทเหนในภาพเปนดอกชยพฤกษทออกหลงฤดถายเมอวนท 14 สงหาคม พ.ศ. 2551 การขยายพนธ ใชวธเพาะเมลด

7. ลนทม หรอลลาวด

ชอไทย ลนทม ลลาวด จ าปาลาว ชอสามญ Temple Tree, Frangipani ชอพฤกศาสตร Plumeria spp. วงศ APOCYNACEAE

ลนทมทหนาต าหนกเทามอายมากกวา 50 ป

12

ลนทมเปนไมยนตนขนาดเลกแตกกงกานสาขามาก สงประมาณ 25 ฟต เปนไมอวบน า กงเปราะมยางสขาวขน ใบเปนใบเดยวรปหอก กวางประมาณ 4 นว ยาวประมาณ 12 นว ปลายใบ แหลม ลนทมมหลายพนธ ดอกมหลายส เชน เหลอง ขาว สม ชมพและแดง ปจจบนมการผสมพนธขนใหมและมพนธใหม ๆ ออกมาจ านวนมาก สมเดจพระนางเจาสรกต พระพรมราชนนาถ ไดพระราชทานชอใหใหมวา “ลลาวด” เปนพนธไมทไดรบความนยมสงในการจดสวนและมราคาแพง ยงตนใหญ ๆ อายมาก ๆ ราคาตนหนงเปนหลกหมนหลกแสนกม ลนทมแตละพนธมขนาดดอกและลกษณะของกลบดอกแตกตางกนออกไป บางชนดดอกมขนาดใหญ เชนพนธดอกสขาว บางชนดมดอกขนาดเลก เชนพนธดอกสแดงและสชมพ ลนทมมถนก าเนดในอเมรกาเขตรอน ในเมองไทยแตเดมมาไมนยมปลกไวในบานเพราะมความเชอวาชอลนทมไมเปนมงคล ปลกแลวท าใหระทม โศกเศรา จงมปลกกนแตในวดและในวงเทานน ดอกลนทมมกลนหอมเยนคนโบราณถอกนวาถาปลกไวใกลหองนอนจะท าใหหมดอารมณทางเพศ จงไมควรปลกไวในบาน แตในปจจบน ความเชอดงกลาวหมดไป ท าใหตนลลาวดขายดบขายดและมราคาสงมากในปจจบน ลนทมเปนไมกลางแจงปลกงาย ทนแลงไดดเปนพเศษไมชอบดนเปยกแฉะ ในสวนบานแกวมลนทมปลกอยหลายแหง โดยเฉพาะบรเวณรมทางเขาพระต าหนกเทามอยหลายตนยงมอายมากยงงดงาม ตนเดมทปลกไวในสมยทสมเดจ ฯ พระทบอยปจจบนมอายมากกวา 50 ป ออกดอกในฤดแลง เวลาออกดอกจะทงใบหมดเหนแตดอกทงตน ลนทมเปนดอกไมประจ าชาตลาว แตลาวเรยกลนทมวาดอกจ าปา มปลกมากทแขวงจ าปาศกดของลาว การขยายพนธ ตดช า ตอนกง และเพาะเมลด

8. จ าป

ชอสามญ White Chempaka ชอพฤกษศาสตร Michelia alba DC. วงศ MAGNOLIACEAE

จ าปเปนไมยนตนขนาดใหญ สง 10 – 20 เมตร ทรงพมเปนรปกรวยคว า แตกกงจ านวนมากทยอด เปลอกมสเทาอมขาว ใบเปนใบเดยว เรยงเวยนสลบ ใบรปหอกแกมขอบขนานกวาง 8 – 12 เซนตเมตร ยาว 15 – 30 เซนตเมตร ใบหนาแขงเปนมนเหนเสนใบชดเจน ดอกเปนดอกเดยวสขาวนวล ออกดอกตามซอกใบ ดอกตงขน ดอกตมรปกระสวยยาว 3 – 5 เซนตเมตร มปลอกสเขยว

14 คลมอยแตจะหลดไปเมอดอกบาน กลบเลยงและกลบดอกเหมอนกน รวม 8 – 12 กลบ กลบดอกรปรแกมรปหอกคอนขางยาว กลบนอกกวาง 0.7 – 1 เซนตเมตร ยาว 4- 6 เซนตเมตร กลบในแคบและ สนกวา ดอกจะมกลนหอมในชวงเยนและหอมแรงตอนกลางคน พอรงเชากลนจะจางลง ดอกบานวนเดยวและหลดรวง ออกดอกไดทกซอกใบและออกดอกไดตลอดปแตจะมดอกมากในชวงฤดฝน การใชประโยชนจ าปเปนไมทมทรงพมหนาทบสวยงาม เปนไมใหรมเงาและมดอกหอมนยมปลกเปนไมเพอเกบดอกขายเพอน าไปรอยเปนมาลย ในสวนบานแกวมจ าปอยหลายตนลวน

ตนจ าปทต าหนกแดงอายมากกวา 50 ป

มขนาดใหญโตทงสน โดยเฉพาะตนทอยทต าหนกแดงมขนาดใหญมากอายไมต ากวา 50 ป จ าปเปนไมทชอบแดดจงควรปลกไวกลางแจงทมแสงแดด ถามรมเงาบดบงมกจะไมออกดอก การขยายพนธ นยมขยายพนธโดยการตอนกงและทาบกง การตอนกงใชเวลาประมาณ 2 เดอน โดยเลอกกงตอนขนาดใหญยาวกวา 1 เมตร และควรเปนกงกระโดงทตงปลายกงขนเมอปลกแลวจะไดทรงพมทสวยงามสมดล

15

9. ชยพฤกษ ชอสามญ Javanese Cassia ชอพฤกษศาสตร Cassia javanica L. Subsp. Javanica วงศ CAESALPINIACEAE

ชยพฤกษเปนไมยนตนขนาดกลาง ความสงประมาณ 5 – 15 เมตร ขนาดทรงพมกวาง 5 – 6 เมตร ล าตนมสน าตาล ใบเปนใบประกอบมสเขยวออนมผวสมผสละเอยด ดอกออกเปนชอตาม

ตนชยพฤกษตนไมประจ ามหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณ

ปลายกง ขนาดดอกประมาณ 2 – 5 เซนตเมตร ดอกมสชมพจะเปลยนเปนแดงเขมและขาวเมอใกลโรย ดอกบานอยไดประมาณ 2 – 3 สปดาห เมอดอกโรยแลวจะตดฝกสเขยวมลกษณะกลมกวางประมาณ 1 – 1.5 เซนตเมตร ยาวประมาณ 30 เซนตเมตร เมอฝกแกจะมสด าเชนเดยวกบฝกคนชยพฤกษเปนไมประดบทมทรงพมแผกวางสวยงาม ใบดกสเขยวสดเวลาออกดอกจะไมทงใบ

16

ดอกชยพฤกษเวลาออกดอกจะไมทงใบ

มองเหนดอกเดนสะดดตา เนองดวยสชมพของดอกตดกบสเขยวของใบ จงไดรบการเลอกสรรใหเปนตนไมประจ ามหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณ เพราะวามดอกสชมพตดกบใบทมสเขยวเชนเดยวกบสประจ ามหาวทยาลย นอกจากนชยพฤกษยงเปนไมมงคลทนยมน ามาใชในพธกรรมตาง ๆ เชน ใชใสลงในหลมเวลายกเสาเอกบานเรอนทพกอาศย เปนตน ชยพฤกษมถนก าเนดในเอเชยตะวนออกเฉยงใตจะเหนวาชอชนด (Species) ของชยพฤกษใชค าวา Javanica ซงแสดงใหเหนวามถนก าเนดในหมเกาะชวาของดนโดนเชย แตพบวามขนอยทวทกภาคของประเทศไทย ในภาคตะวนออกทงจนทบร ระยองและตราดกพบวามขนอยตามชายปาทวไป ในสวนบานแกวแตเดมมอยหลายตนภายหลงมการกอสรางอาคารมากขน จงถกรถแบคโฮขดทงเสยจนหมดสน เหลออยตนเดยวตรงหนาเรอนเขยวกถกปลวกกนจนลมลงและตายไปในทสดเมอไดรบการเสนอชอใหเปนตนไมประจ ามหาวทยาลย ผเขยนจงไดไปเทยวหาเกบเมลดมาปลกใหม ขณะนมปลกอยตรงเกาะกลางถนนทางเขามหาวทยาลยทางดานถนนสขมวท ซงจดปลกเนองในวโรกาสครบรอบวนคลายวนพระราชสมภพ 50 พรรษา เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร เมอเดอนกรกฎคม ป พ.ศ. 2545 ขณะนอายประมาณ 9 ปมดอกใหเหนแลวทกตนนอกจากนยงมปลกอยทดานหลงต าหนกเทา 1 ตน และทอาคารเฉลมระเกยรต 100 ป สมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ (อาคารคณะเทคโนโลยการเกษตร) กมปลกอยหลายตน ใหดอกแลวทกตน เชนเดยวกน

17 การขยายพนธ เพาะเมลด ตอนกง การเพาะเมลดใหใชฝกทแกเตมทมสเหลองปนน าตาลแกะเอาเปลอกหมเมลดออกแลวเพาะขณะทฝกยงสดอยจะงอกไดเรวกวาการใชฝกแหงทมสด า ประเภทไมพม ไมประดบประเภทไมพมทมปลกอยมหลายชนดแตจะขอกลาวถงเฉพาะทมความส าคญและมปลกมาตงแตสมยทสมเดจ ฯ ประทบอย ณ สวนบานแกวเทานน เชน

1. โศกสปน ชอไทย อโศกสปน โสกพวง ชอสามญ Rose of Venezuala ชอพฤกษศาสตร Brownea grandiceps Jacq. วงศ CAESALPINIACEAE

ดอกโศกสปน

18

ตนโศกสปน โศกสปนเปนไมพมขนาดใหญ สงประมาณ 10 – 15 เมตร ยอดแผพมกวาง 4 – 6 เมตร ล าตนมสน าตาลเขม ใบเปนชอเรยงสลบกน ใบออนออกเปนปลแลวคอย ๆ คลออกเปนพหอยระยาจากกง จงมผเขาใจผดคดวาเปนโศกระยา ดอกออกเปนชอใหญกลมปอมสแดงสด ชอหนงมดอกยอยหลายดอก ดอกยอยแตละดอกมองเหนเปนรคลายฟองน าจงเรยกกนวาโศกสปน ขนาดชอดอกตงแต 4 – 9 นว ออกดอกไดทงป แตจะมดอกมากชวงเดอนมกราคม – กมภาพนธ

17

ลกษณะใบออนของโศกสปนทมปลหมใบอย

ลกษณะใบของโศกสปนทเรมคลออกเปนพวง

18

ชอดอกโศกสบนทใกลบาน

ชอดอกโศกสบนทเรมบาน

20

โศกสปนมถนก าเนดในอเมรกาใต ดวยเหตทมดอกสวยงามเปนทตดตาตรงใจคน ไมตนนจงไดกระจายพนธไปทวโลก ในสวนบานแกวในอดตมโศกสปนมปลกอยหลายตน ตนเดมอยตรงบรเวณรมสระน าลนขางพระต าหนกเทา เมอมอายมากขนตนใหญโตมากและไดลมลงในปเดยวกบทสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณเสดจสวรรคต ตอมาอาจารยบญม นกเสยงไดไปขอตอนมาใหมจากวงศโขทย และไดน ามาปลกทดแทนตนเดมซงเปนตนทเหนอยในปจจบน ขณะนใหดอกแลว

การขยายพนธ ตอนกง หรอเพาะเมลด แตเมลดหายากมากเพราะไมคอยตดเมลดใหเหน 2. ดอนญา

ชอไทย ดอนญา ใบตางดอก ชอสามญ Dona ชอพฤกษศาสตร Mussaenda spp. วงศ RUBIACEAE

ดอนญาพนธดอกสชมพ(Mussaenda Alicia)

21

ดอนญาพนธดอกสขาว (Mussaenda philippica) ดอนญาเปนไมพมขนาดกลางทมใบแปรรปไปท าหนาทลอแมลงแทนดอก จงมชอเรยกอกอยางหนงวาใบตางดอก ทมองเหนเปนสสรรสวยงามนนทจรงคอใบประดบนนเอง แตดอกทแทจรงนนมขนาดเลกไมสวยงาม ดอนญามถนก าเนดในเขตรอน เชนอาฟรกา มาเลเชยและฟลปปนส ในปาชนเมองไทยกมพนธไมพวกดอนญาขนอยทวไปแตดอกมขนาดเลกไมสวยงาม ดอนญาทปลกในเมองไทยมอย 3 – 4 ชนด เปนพนธทน าเขามาจากตางประเทศทงสน ทปลกในสวนบานแกวมอย 2 พนธ คอพนธดอกสขาว Mussaenda philippica หรอทเรยกกนวา ดอนญาออโรรา (Dona Aurora) เปนพนธทมก าเนดในฟลปปนส ดอกมสขาวเปนพวงใหญ ใบมสเขยวออนนมใบดก อกพนธหนงเปนพนธดอกสชมพ Mussaenda Alicia หรอดอนญาแมกไซไซ เปนชอสามญทตงใหเปนเกยรตแกภรยาของประธานาธบดแมกไซไซของฟลปปนส ชอดอกมสชมพดอกใหญ และมดอกดกมากทมปลกในสวนบานแกวสวนใหญจะเปนพนธดอกสชมพ ดอนญาสชมพยงมพนธควนสรกตอกพนธหนงทมลกษณะคลายคลงกบพนธแมกไซไซมาก อกพนธหนงเปนพนธดอกสแดง ไมคอยแพรหลายนก ดอกมสแดงสดแตกลบดอกบางและมกลบดอกนอยดอกไมคอยดกเปนพนธทน าเขามาปลกภายหลง

22 3.หนามแดง ชอไทย หนามแดง มะนาวไมรโห หนามขแฮด ชอพฤกษศาตร Carissa carandus Linn. วงศ APOCYNACEAE

ตนหนามแดงทปลกอยรมคน าทใชแชกก

หนามแดงเปนไมพมขนาดกลาง ตนสงประมาณ 3 เมตร มยางสขาวขน แตกกงเปนงามมหนามแหลมคม ใบเดยวออกเปนคตรงขามกน ใบกลมรรปไข กวางประมาณ 4 – 7 เซนตเมตร ดอกมสขาวหรอชมพ มกลนหอมออนๆ ออกดอกเปนชอ โคนกลบดอกตดกนเปนหลอด ปลายกลบเปนรปหอกปลายแหลม ม 5 กลบ ผลสดมสแดงรปกลมรขนาด 1.2 – 2.5 เซนตเมตร เมอแกจดจะเปนสด ารบประทานได ภายในผลมเมลด 5 เมลด หรอมากกวา คณะเทคโนโลยการเกษตรไดน าผลหนามแดงไปท าเปนน าผลไมพรอมดมและท าไวนหนามแดง ไดไวนทมสสวยมากรสชาตอรอยไมแพ

23

ไวนผลไมชนดอน ๆ แตผลผลตมนอยมากเนองจากยงไมมการปลกเปนการคา ผลสดนกศกษาชอบน ามารอยเปนมาลยใชในกจกรรมรบนองใหม ส านกศลปวฒนธรรม ฯ มหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณเคยน าผลสดมาแตงรถผลไมดงดงามและแปลกตาเปนทสนใจของผชมจ านวนมาก

ผลของหนามแดงทยงออนอยจะมสชมพถงแดง

หนามแดงมปลกอยบรเวณรมถนนขางคน าทเปนแปลงสาธตพนธกกบรเวณหนาเรอนเขยว แตเดมมอยหลายตน แตปจจบนมไมใหญขนบดบงท าใหตายไปหลายตนเหลอเพยงไมกตน ผเขยนจงไดขยายพนธและปลกใหมไวบรเวณหนาอาคารคณะเทคโนโลยการเกษตรตดกบสนามกอลฟ ร าไพพรรณ

23

ผลสกจะมสมวงด ารบประทานได

การขยายพนธ ตอนกง และเพาะเมลด การเพาะเมลดใหใชผลสกสมวงด าปบเอาเมลดออกมาลางใหสะอาดแลวน าลงเพาะในวสดเพาะ เชนดนผสมขยมะพราวหรอดนผสมขเถาแกลบ กลบเมลดหนาประมาณ 1 เซนตเมตร เมลดจะงอกภายในเวลา 10 – 15 วน ประเภทไมเลอย ไมเลอยทมปลกอยในสวนบานแกวมมากมายหลายชนดสวนใหญจะปลกอยบนลานดานขางและดานหลงพระบรมราชนยานสาวรยของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ บางชนดกปลกอยทซมไมเลอยดานหลงพระต าหนกเทา เชน

25 1. พวงหยก ชอสามญ Philippine Jade Vine ชอพฤกษศาสตร Strongylodon macrobotrys วงศ LEGUMINOSAE พวงหยกเปนไมเถาเลอยอยในตระกลถวเชนเดยวกบหมามย มถนก าเนดในหมเกาะฟลปปนส จงมชอสามญวา “Philippine Jade vine “ ม.ร.ว. พนธทพย บรพตร เปนผน าเขามาและตงชอวา”พวงหยก” เนองจากดอกมสเขยวเหมอนหยก พวงหยกเปนไมเถาเลอยมอายยนหลายปใชปลกคลมเรอนตนไมหรอปลกบนรานทอยตดกบตวบานไดดเพราะมรมใบหนาทบ ใบมสเขยวปลายใบแหลม ล าตนเปนเถาเลอยชอบพนรอบ ฯ สงทเกาะเลอยขนไป แตกกงแตกยอดไดด ออกดอกเปนชอยาวหอยลงดน ชอดอกยาว 30 – 40 เซนตเมตร ลกษณะดอกคลายดอกแค ชอหนงมดอกมากมายนบรอยดอก

ดอกพวงหยกออกเปนชอหอยยอยลงดน

26

ฤดดอกประมาณเดอนพฤศจกายน – กมภาพนธ พวงหยกแตเดมมปลกอยบรเวณเทอรเรซดานหลงพระต าหนกเทา ปจจบนไมมแลวแตไดน ามาปลกทดแทนไวตรงซมตนไม ซมเดยวกบพวงโกเมน การขยายพนธ ตอนกง หรอปกช ากง 2.พวงโกเมน ชอสามญ New Guinea Creeper ชอพฤกษศาสตร Mucuna bennettii F. Muell วงศ LEGUMINOSAE

ดอกพวงโกเมนออกเปนชอตงแตโคนตนจนถงปลายกง

27 พวงโกเมนเปนพชตระกลถวเชนเดยวกบพวงหยก ล าตนเปนไมเถาเลอยทแขงแรงอายยนหลายป สามารถเลอยทอดเถาไปไดไกลถง 50 เมตร ใบเปนใบรวมชดหนงม 3 ใบ ใบดกหนาทบ เหมาะทจะปลกใหเลอยปกคลมซมตนไม ควรแยกปลกเฉพาะพวงโกเมนอยางเดยวถาปลกรวมกบไมเลอยชนดอนจะถกพวงโกเมนขนปกคลมหมดจนมองไมเหนตน พวงโกเมนออกดอกในฤดฝนประมาณเดอนมถนายน – กรกฎาคม เวลาออกดอกจะออกพรอมกนทงตนดอกดกมาก ออกตามล าตนเกอบทกขอตงแตโคนตนจนถงปลายกง ดอกมสแดงแสดถงแดงเพลง ชอหอยยอยยาวประมาณ 50 – 70 เซนตเมตร ดอกยอยแตละดอกคลายดอกแค ขนาดกวาง 3 – 5 เซนตเมตร ยาว 8 – 10 เซนตเมตร พวงโกเมนชอบดนรวนปนทราย ควรปลกใหถกแดดเตมทจะออกดอกดกมาก ในสวนบานแกวแตเดมมพวงโกเมนปลกอยบนซมตนไมหลงต าหนกเทา ใกลกบตนเงาะทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถทรงปลกไว ภายหลงซมตนไมผพงลงจงสรางขนใหมและปลกทดแทนของเดม ขณะนเรมใหดอกแลว ทมมากทสดอยทคณะเทคโนโลยอตสาหกรรมและอญมณศาสตร ปลกใหเลอยขนซมขนาดใหญเวลาออกดอกเหนสสมแดงหอยเตมซมสวยงามยง ทอาคารวจยพชหรออาคารโดมคณะเทคโนโลยการเกษตรกมปลกเชนเดยวกน การขยายพนธ ตอนกงทมขนาดใหญ

3. พวงชมพ ชอสามญ Coral Vine, Mexican Creeper, Chain of Love ชอพฤกษศาสตร Antigonon leptopus Hook.& Arn. วงศ POLYGONOCEAE

28

พวงชมพ

พวงชมพเปนไมเถาเลอยมถนก าเนดในเมกซโก ล าตนเปนเถาเลอยทอดยอดพนหลกหรอตนไมอน ใบมสเขยวออนรปรางคลายใบโพธ ออกดอกเปนชอใหญประกอบดวยดอกเลก ๆ สชมพคลายรปหวใจนบรอยดอก ปลายชอดอกเปนสขาว ดอกเรยงเปนแถวคลายโซสวยงามมาก จงมผเรยกพวงชมพวา “Loves Chain” ไมเลอยประเภทเดยวกบพวงชมพแตมดอกสขาวกม เรยกชอวา ”พวงขาว” ลกษณะตนและใบเหมอนกบพวงชมพแตดอกมสขาว พวงชมพมปลกอยบนซมตนไมรปดอกเหดทางดานหลงของพระบรมราชนยานสาวรยของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ

การขยายพนธ ใชวธเพาะเมลด

4. พวงคราม ชอสามญ Purple Wreath, Sandpaper Vine ชอพฤกษศาสตร Petrea volubilis Linn. วงศ VERBENACEAE

29

พวงคราม

พวงครามเปนไมเถาเลอยขนาดใหญ ล าตนเปนไมเนอแขงเลอยพนขนซมตนไมหรอตนไมใหญ ล าตนมสเทาอมเขยว ใบมสเขยวสากมอคลายกระดาษทรายฝรงจงเรยกวา “Sandpaper” ใบออกเปนคอยตามปลายกง ดอกออกเปนชอทปลายกงชอหนงมดอกเปนจ านวนนบรอยดอก กลบดอกเลกแคบม 5 กลบ ขนาดดอกโตประมาณ 1 นว ดอกมสฟาครามหรอสมวงออน จงมชอเรยกอกอยางหนงวา “Purple Wreath” พวงครามชอบแดดจด จงควรปลกไวกลางแจง ชอบอากาศเยนจะออกดอกไดด ฤดดอกประมาณเดอน ธนวาคม – มกราคม พวงครามมปลกอยบนซมตนไมรปดอกเหดทางดานหนาพระบรมราชนยานสาวรยของสมเดจพระนางเจาร าไพพรรณ

30

ดอกพวงคราม

นอกจากพนธไมทไดกลาวถงมาแลวยงมพนธไมอน ๆ อกมากทยงไมไดกลาวถงและมปลกอยทวไปในสวนบานแกวอกมากมายหลายชนดถาจะเขยนเปนต าราไมดอกไมประดบคงจะไดต าราเลมใหญทเดยว พนธไมทพบมากและยงไมไดกลาวถงมทงไมเลอย เชน พวงแสด พวงทอง พวงแกวแดง พทธชาด มะลเลอย เลบมอนาง ฯลฯ พวกไมยนตนกยงมอกมาก เชน ประด เสลา อนทนล ตะแบก มะฮอกกาน ยางอนเดยใบดาง ฯลฯ สวนไมพมกยงมอกหลายชนด เชน พดตะแคง พกล หางกระรอกแดง ค าเงาะค าแสด ตนแกว พวกไมดอกประเภทหวกมอยหลายชนดเชน วานสทศ วานแสงอาทตย และบวสวรรค

31

ดอกไฮแดรนเยย

พนธไมอกชนดหนงทพบวามปลกมานานและยงคงขยายพนธตอกนเรอยมาและกลายเปนของฝากจากมหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณ คอไฮแดรนเยย (Hydrangea) เปนไมดอกประเภททชอบรมเงาหรอชอบแสงร าไร ปลกไดเจรญงอกงามดในทมอากาศชนและเยน ถาอากาศดจะใหดอกไดทงป แตจะใหดอกไดดในฤดหนาว ทปลกในสวนบานแกวเปนชนด Hydrangea macrophylla ใหดอกสชมพหรอสน าเงนฟา ไฮแดรนเยยสามารถเปลยนสไดตามสภาพของดน ถาดนเปนกรดมกจะใหดอกสน าเงน ถาใสปยทมฟอสเฟตสงหรอปยคอก เชนขไก ขคางคาว ดอกจะออกไปทางสชมพ

การขยายพนธ ใชวธปกช าโดยตดกงทใหดอกแลวยาวประมาณ 5 – 6 นว แลวปกช าลง ในดนรวนผสมทรายหรอวสดปกช าอน ๆ ประมาณ 20 – 30 วน จะออกรากสามารถยายปลกได ประมาณ 5 – 6 เดอนกมดอกใหเหน พนธไมทงหลายเหลานบางชนดหายากและใกลสญพนธจงจ าเปนทจะตองอนรกษไวและท าการขยายพนธไหมจ านวนมากขน ผใดสนใจและอยากไดพนธไมประดบเหลานตดตอไดท คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏร าไพพรรณ ไมบางชนด

32 มขยายพนธไวจ านวนมากพอจะแบงใหไปปลกเลยงไดบางตามสมควร จะไดชวยกนสงเสรมใหมการปลกเลยงกนอยางแพรหลายตอไป

บรรณานกรม

คณะบรรณาธการส านกพมพบานและสวน. 2540. สารานกรมไมประดบในประเทศไทย. ส านกพมพบานและสวน. กรงเทพมหานคร:

ชลอ ดวงดารา. 2535. ไมประดอกไมประดบในสวนบานแกว ใน สองทศวรรษร าไพพรรณ. วทยาลยร าไพพรรณ. จนทบร :. ปยะ เฉลมกลน. 2540. ไมดอกหอมเลม 1 . ส านกพมพบานและสวน. กรงเทพมหานคร : ____________ . 2540. ไมดอกหอมเลม 2 . ส านกพมพบานและสวน. กรงเทพมหานคร ____________ . 2543. ไมดอกหอมเลม 3. ส านกพมพบานและสวน. กรงเทพมหานคร : เออมพร วสมหมาย. 2526. หลกการจดสวนเบองตน. คณะเกษตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพมหานคร: เออมพร วสมหมายและคณะ. 2540. พรรณไมในงานภมสถาปตยกรรม. สมาคมภมสถาปนก

แหงประเทศไทย. กรงเทพมหานคร: