Embed Size (px)
DESCRIPTION
หนังสือนี้เป็นคู่มือที่เกิดการทำงานวิจัยเชิงปฏิการ ที่ได้นำกลุ่มเยาวชนจังหวัดขอนแก่น มาฝึกฝนการเป็นผู้นำพัฒนาเรื่องที่อยู่อาศัย ในโครงการ "บ้านอยู่สบาย" ที่ได้รับความร่วมมือจากหลากภาคส่วนที่เชื่อมั่น ศรัทธาในศักยภาพของเยาวชน
Citation preview
โดยความรวมมอระหวาง กคช l สพฐ l สพป. ขอนแกนเขต ๑ l เทศบาลนครขอนแกน l สถาบนอาศรมศลป
หลกสตรทองถนวาดวยเรอง การสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวผานการจดการทอยอาศย
โอกาสความสามารถ
กผลบาน
เมอเปด
คมอ การจดกจกรรมพฒนาผเร�ยนผานโครงการ
พฒนาผนำเยาวชนบานอยสบาย
คณะนกวจย
โครงการศกษาเพอพฒนารปแบบการจดการเรยนรของทองถนในดานการพฒนาทอยอาศย
รองศาสตราจารยประภาภทร นยม หวหนาโครงการ
รองศาสตราจารย ดร.วรรณา ประยกตวงศ นกวจยหลก
นางอภษฎา ทองสอาด นกวจย
นายวรวฒน วรายน นกวจย
นายสญญา มครนทร นกวจย
นายชาญณรงค ภทรมนญ นกวจย
นางโชตกา นตยนนท ผชวยนกวจย
นางสาวธนยพร เปรมปร ผชวยนกวจย
นายปราโมทย ธปบชา ผชวยนกวจย
จดทำโดย
สถาบนอาศรมศลป
๓๙๙ ซอยอนามยงามเจรญ ๒๕ แขวงทาขาม เขตบางขนเทยน กรงเทพฯ ๑๐๑๕๐
โทรศพท ๐๒ ๔๙๐-๔๗๔๘-๕๔ เวบไซต www.arsomsilp.ac.th
เมอเปดโอกาส ความสามารถกผลบาน :
คมอการพฒนาผเรยนผานโครงการพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบาย .
กรงเทพฯ : สถาบนอาศรมศลป, ๒๕๕๕.
๒๙๓ หนา.
๑. การพฒนาทอยอาศย. ๒. กจกรรมพฒนาผเรยน. ๓. การเรยนรในศตวรรษท ๒๑.
I. รศ.ประภาภทร นยม, หวหนาโครงการ. II. รศ.ดร.วรรณา ประยกตวงศ, นกวจย.
III. การเคหะแหงชาต, ผสนบสนนโครงการ. IV. ชอเรอง.
372.139
ISBN 978-616-90726-4-5
ราคา ๔๐๐ บาท
การเคหะแหงชาตเปนหนวยงานหลกในการพฒนาทอยอาศยและการพฒนาเมองเพอยกระดบคณภาพชวต
ของประชาชนใหมความมนคงและยงยน หลกสำคญของการพฒนาทอยอาศยเพอใหประชาชนมคณภาพ
การอยอาศยทดคอ การเผยแพรใหความรดานการพฒนาทอยอาศยและการพฒนาเมองโดยเฉพาะอยางยงการดแล
ทอยอาศยของประชาชน ยงถอเปนอกบทบาทและภารกจขององคกร
การเคหะแหงชาตจงไดรวมกบสถาบนอาศรมศลปในการศกษาเพอจดทำขอเสนอดานการเรยนรเกยวกบการพฒนา
ทอยอาศยสำหรบนกเรยนและประชาชน ตามโครงการบานอยสบาย โดยทำการสำรวจลกษณะการดแลทอยอาศย
ของประชาชนและรปแบบการเรยนรเกยวกบการพฒนาทอยอาศย ทมอยในหลกสตรการเรยนการสอนของโรงเรยน
นอกจากไดผลการสำรวจตามวตถประสงคแลว ยงพบวาการพฒนาทอยอาศยมสวนสำคญในการสรางความเขมแขง
ใหกบสถาบนครอบครว เพราะการรวมกนดแลใสใจในทอยอาศยของคนในครอบครว ชวยสรางบรรยากาศความรก
และความอบอนซงนำไปสความเขมแขงของชมชนและสงคม
จากการศกษาดงกลาวทำใหไดขอเสนอการจดการเรยนร และไดนำไปขยายผล ในโครงการศกษาเพอพฒนารปแบบ
การจดการเรยนรของทองถนดานการพฒนาทอยอาศย เปนโครงการนำรองโดยคดเลอกพนทศกษาในจงหวด
ขอนแกน มการพฒนารวมกบภาคเครอขายในระดบทองถนไดแก สำนกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน
สำนกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาขอนแกนเขต ๑ และเทศบาลนครขอนแกน โดยการเชญชวนผแทนคร
และนกเรยนจากโรงเรยนตางๆในสงกด เขาคายรวมเรยนรและปลกฝงใหตระหนกเหนความสำคญของทอยอาศย
และเปนผนำเยาวชนบานอยสบายซงจะไดนำความรเหลานนไปถายทอดและพฒนาปรบปรงทอยอาศยของตนเอง
ใหเปนบานทนาอยอกดวย
คำนยม
ผลสำเรจของการพฒนาโครงการ มใชเพยงใหเยาวชนสามารถพฒนาความสามารถและการเรยนรดานทอยอาศย
เทานน แตยงหมายถงผลในเชงปฏบตในการสรางครและผนำเยาวชน เพอเปนตวแทนในการเผยแพร เพมเครอขาย
สมาชกใหมสวนรวมในการตระหนกถงคณคาและความสำคญของทอยอาศยพรอมกบนำองคความรทไดในครงน
จดทำหลกสตรทองถนวาดวยเรองการเสรมสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวผานการจดการทอยอาศย
โดยใชชอเรองวา “เมอเปดโอกาส ความสามารถกผลบาน” ซงจดทำเปนหนงสอคมอเผยแพรใหครในโรงเรยนตางๆ
ไดใชเปนเครองมอพฒนาเยาวชนในสถานศกษาตอไป
การเคหะแหงชาตมความภมใจและยนดเปนอยางยงทไดมโอกาสสนบสนนการเผยแพรองคความรดานการพฒนา
ทอยอาศยทผานการวจยในทองถน และมสวนสนบสนนใหเกดรปแบบการเรยนรรปแบบใหมเพอพฒนาการศกษาไทย
ใหเยาวชนมความสามารถในการดแลพฒนาทอยอาศยของตนเอง รวมถงชมชนและสงคมตอไป และสนบสนน
ใหเกดการนำความรดานการพฒนาทอยอาศยใหเขาสการเรยนรในสาระวชาตางๆ ของสถานศกษา และตดตาม
ผลการนำคมอเหลานไปใช เพอใหสงคมไทยไดเปนสงคมแหงการเรยนรเพอยกระดบคณภาพชวตประชาชนอยาง
มนคงและยงยน
(นายวฑรย เจยสกล)
ผวาการการเคหะแหงชาต
กระผมในฐานะตวแทนของสำนกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) มความยนดทไดเขารวมเปนเครอขาย
กบการเคหะแหงชาต เทศบาลนครขอนแกน และสถาบนอาศรมศลปในฐานะผวจยในการพฒนาหลกสตรทองถน
วาดวยเรองการเสรมสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวผานการจดการทอยอาศย ซงเปนสถาบนพนฐาน
ทสำคญของสงคมไทย ความรวมมอดงกลาวจงเปนกลยทธสำคญในการพฒนาการศกษาของชาตใหสามารถตอบสนอง
ความตองการของสงคมไทยในการพฒนาใหผเรยนมทกษะชวตทสำคญในการพฒนาทอยอาศยของตน
โดยเฉพาะอยางยงเมอทราบวา การพฒนาหลกสตรดงกลาว ไดใชการวจยเชงปฏบตการเปนเครองมอในการพฒนา
นบตงแตการสงเคราะหองคความรเพอพฒนาหลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย และนำหลกสตรนนไปทดลองใช
กบตวแทนนกเรยนชนมธยมปท ๓ ของโรงเรยนในสงกดสำนกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาขอนแกนเขต ๑
และเทศบาลนครขอนแกน จำนวน ๑๔ โรงเรยน และไดผลเชงประจกษโดยผนำเยาวชนจากโรงเรยนทงหมดสามารถ
ดำเนนโครงการบานอยสบาย ดวยการสรางเครอขายสมาชกบานอยสบายในโรงเรยนของตน เขาไปสงเกตและสำรวจ
ปญหาททำใหบานสมาชกอยไมสบาย วเคราะหหาทางแกไข นำเสนอทางเลอกในการแกไขและชกชวนสมาชกรวมกน
ลงมอแกไขปญหานน ทำใหบานของสมาชกเกดเปนบานอยสบาย นอกจากนผนำเยาวชนยงไดฝกฝนทกษะสำคญ
ทจำเปนตอการดำเนนชวตในศตวรรษท ๒๑ ทงในทกษะการเรยนรและสรางนวตกรรมจากการเรยนรผานโครงการ
ทกษะการใชสอ ICT จากการทำสอตางๆ และทกษะชวตและสงคม จากการทำงานเปนทมและการพาตวเองเขาไปส
เปาหมายงานจนสำเรจ รวมถงความเปนผนำและมจตอาสาทเขาไปชวยแกปญหาใหกบสงคม เปนตน อนเปน
สมรรถนะสำคญและคณลกษณะอนพงประสงคของหลกสตรแกนกลางขนพนฐาน พ.ศ. ๒๕๕๑ ของกระทรวง
ศกษาธการ ทำใหเหนวาหลกสตรนเปนหลกสตรทพฒนาไดจรง
คำนยม
การทสถาบนอาศรมศลป ไดจดทำคมอหลกสตรนขนเพอเปนคมอใหกบคณครในโรงเรยนตางๆ เพอเปนแนวทางในการ
พฒนาหลกสตรกจกรรมพฒนาผเรยนดวยโครงการผนำเยาวชนบานอยสบายใหเกดขนในสถานศกษาของตน ยอมเปนการ
สงเสรมใหเกดการพฒนาการศกษาของชาต และชวยทำใหเกดบานอยสบาย เปนความอบอนในครอบครวอนเปน
สถาบนสงคมขนพนฐาน นำไปสความเขมแขงของชมชน สงคม สบไป
กระผมจงขอขอบคณทางสถาบนอาศรมศลป และการเคหะแหงชาตในการสนบสนนใหเกดหนงสอคมอน เพอจะไดรวม
เผยแพรใหสถานศกษาไดนำคมอหลกสตรนำไปใชและพฒนาตอยอดตอไป
(นายชนภทร ภมรตน)
เลขาธการสำนกงานคณะกรรมการ
การศกษาขนพนฐาน
คำนยม
ผมในฐานะตวแทนของสำนกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาขอนแกนเขต ๑ มความยนดเปนอยางสงทไดรบเกยรต
จากทางสถาบนอาศรมศลปใหนำคณครและตวแทนนกเรยนชนมธยมปท ๓ จากโรงเรยนในสงกดเขารวมใน
โครงการพฒนารปแบบการจดการเรยนรของทองถนดานการพฒนาทอยอาศย อกทงยงไดรวมกบเทศบาลนคร
ขอนแกนในการสงคณครและตวแทนนกเรยนเขารวมเรยนรในคายพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบาย
เมอไดยนชอโครงการนครงแรก ผมรสกดใจทนทเพราะวาชอโครงการนาสนใจ โครงการบานอยสบาย พอเอยถง
บานกอบอนขนทนท ภาษาไทยกมคำอยแลววา “บานคอวมาน” ในขณะทตางประเทศกมคำวา “Home Sweet
Home” ความอบอนในบานยอมนำมาซงความเขมแขงของครอบครวและชมชนใหเกดขนและยอมนำมาซงการแกไข
ปญหาหลายปญหาทมผลตอการพฒนาคณภาพเยาวชนไทย โดยเฉพาะอยางยงปญหายาเสพตด
ผมไดเขารวมตดตามเฝาดและสนบสนนโครงการนมาโดยตลอด นบตงแตการเขารวมในคายครงท ๑ พบปะและพดคย
กบผนำเยาวชนทมาเดนรณรงคเชญชวนใหผใหญอยางเราเขาไปดการนำเสนอโครงการของพวกเขาในเวท
สาธารณะ (กลางแจง) บรเวณถนนคนเดน หนาศาลากลางจงหวด และไดเขารวมชมการนำเสนอโครงการของแตละ
โรงเรยนอกดวย แมวามฝนตกหนกทำใหการนำเสนอในวนนนไมสามารถดำเนนการได จงตองยายสถานทไปท
หองประชม สพป.ขอนแกน เขต ๑ แทน แตผนำเยาวชนทงหมดกสามารถรบมอกบสถานการณทเปลยนแปลง
อยางกระทนหนไดอยางนาชนชม สามารถดำเนนการนำเสนอและการแสดงตางๆ ไดอยางพรอมเพรยงในเวลาท
กำหนดไดอยางนาประทบใจ ตอกยำความสามารถทผลบานของเขา นอกเหนอไปจากความสามารถในการนำพา
ผองเพอนและสมาชกมารวมทำบานของพวกเขาใหเปนบานอยสบายขนมาได สอดคลองกบชอของหนงสอคมอเลมน
“เมอเปดโอกาส ความสามารถกผลบาน”
ผมขอขอบคณสถาบนอาศรมศลปทไดเขยนคมอหลกสตร อนเปนการถอดรหสใหเหนถงวธการใหโอกาสใหกบ
คณครทสามารถนำไปใชในการจดการเรยนการสอนดวยการใหโอกาสรปแบบการเรยนรในลกษณะนใหเกดขนใน
สถานศกษาของตน และเฝาดความสามารถของลกศษยทผลบาน เชนเดยวกบเยาวชนกลมน อกทงยงขอบพระคณ
การเคหะแหงชาตทมสวนสำคญในการชวยสนบสนนการศกษาของชาต และสงเสรมใหเกดการนำองคความรดาน
การพฒนาทอยอาศยใหเขาไปอยในหลกสตรของโรงเรยนผานโครงการน โดยขอปวารณาตวเขารวมสงเสรมให
คณครในโรงเรยนทงในสงกดและนอกสงกดไดนำหนงสอคมอนไปใชจดการศกษาเพอพฒนาทอยอาศยของสงคม
ไทยใหเปนบานอยสบาย อนอบอนและเขมแขงตอไป
(นายสายณห ผานอย)
ผอำนวยการสำนกงานเขตพนท
การศกษาประถมศกษาขอนแกนเขต ๑
ผมในนามของเทศบาลนครขอนแกนเลงเหนความสำคญการพฒนาการศกษาทเปนพนฐานสำคญตอการพฒนา
ชมชน สงคม และประเทศชาต จงมนโยบายและผลกดนใหเกดการพฒนาครผสอน สงเสรมกจกรรมพฒนาผเรยน
ดวยการจดคายในหลายรปแบบ และพฒนาสถานศกษาใหเปนทพงของชมชนในเทศบาลนครขอนแกนอยางตอเนอง
ตงแตเขารบหนาทในตำแหนงน
เมอไดรบการตดตอจากสถาบนอาศรมศลป ในการเขารวมโครงการดๆ ทนาสนใจ โครงการบานอยสบาย หรอชอเตมวา
โครงการพฒนารปแบบการจดการเรยนรของทองถนดานการพฒนาทอยอาศย จงนบเปนโอกาสทดของคณครและ
นกเรยนในสงกดของเทศบาลทไดเขารวมเรยนรในครงน
ผลทเกดขนจากการเขารวมโครงการของเยาวชนของเรา ทงในดานการพฒนาทกษะดานตางๆ และไดรบความร
ดานการพฒนาทอยอาศย จนสามารถพากนทำโครงการบานอยสบายจนสำเรจ อนเปนเครองยนยนถงพลงเยาวชน
ทเขาสามารถเรยนรไดเมอเปดโอกาส สอดคลองกบหนงสอเลมน โดยเฉพาะอยางยงเมอสถาบนอาศรมศลป ไดนำ
ความรในหลกสตรนมาจดทำเปนคมอครในการจดการเรยนการสอนเพอพฒนาผเรยน กชวยทำใหเรองราวของ
เยาวชนไดถกเลาขานขนอกหลายครง อนเกดจากการทคณครไดนำแนวทางจากหนงสอเลมนไปเปดโอกาสให
กบลกศษยของตนในการแสดงความสามารถเชนเดยวกบเยาวชนกลมน หรอสรางสรรคขนไปได
ผมจงขอบพระคณสถาบนอาศรมศลปและการเคหะแหงชาตทรวมกนสรางสรรคการศกษาของชาตใหสามารถพฒนา
ผเรยนใหกาวขนมาเปนผนำเยาวชนเพอจดชนวนในการสรางสรรคบานของชมชนใหเปนบานอยสบาย อนเปนความ
อบอนในครอบครวและความเขมแขงอนเปนพนฐานของชมชนและสงคมอยางแทจรง และขอรวมสนบสนนในการ
เผยแพรคมอหลกสตรนไปยงโรงเรยนในสงกดของเทศบาลนครขอนแกนตอไป
คำนยม
(นายพระพล พฒนพระเดช)
นายกเทศมนตรนครขอนแกน
สารบญ
๓
๕
๗
๙
๑๔
๑๖
๑๗
๒๐
๒๒
๒๖
๒๘
๒๙
๓๐
๓๔
๓๙
๔๒
๔๓
๔๗
๕๐
๕๔
๕๖
๕๗
๕๙
คำนยม
ผวาการเคหะแหงชาต
เลขาธการสำนกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน
ผอำนวยการสำนกงานคณะกรรมการประถมศกษาเขต ๑ จงหวดขอนแกน
นายกเทศบาลนครขอนแกน
ภาคท ๑ เปดมานโอกาส
๑ กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
ชวตในศตวรรษท ๒๑ ฤาแคบรบทเทานนทเปลยน
กจกรรมพฒนาผเรยนในฐานะองครวมแหงสาระการเรยนร
โครงการบานอยสบายกบหลกสตรพฒนาผนำเยาวชน
ความหมายแหงโอกาส
๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
เรองเลาการเรยนร
ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑
กระบวนการเรยนรในศตวรรษท ๒๑
ภาพทขาดหายในแบบจำลองจกรยานการเรยนรแบบโครงการ
๓ หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
ความคดรวบยอดหลกสตร (Curriculum Concept) สคณคาใหมของการพฒนาทอยอาศย
กระบวนการเรยนรในหลกสตร: การสรางเกลยวพลวตรการเรยนร
แผนการจดการเรยนรในหลกสตร
ภาคท ๒ รปแบบการเรยนร
๔ การเรยนรจากเกม: ไปไกลกวา Ice Breaking
ไมมใครไมชอบความสนก
เกม Matrix บานฉนอยไหน
เกมเกาอแหงสต
เกมในบรบทอน
เกมเสนแบง (The Line)
นวตกรรมการเรยนรจากเกม: ความสนกและการเรยนทไมรจบ
๕ การเรยนรจากสอ: การเทาทนและการสราง
สอภาพยนตร: ตวอยางและเครองมอการเรยนรททรงพลง
วธการสอนโดยใชสอภาพยนตรเพอการเขาถงคณคาใหมของทอยอาศย
การสรางสอเพอเทาทน
รเทาทนและสะทอนขอเทจจรง
๖ การเรยนรจากการนำเสนอและแลกเปลยน: การตอยอดความร
การตอยอด…หวใจการเรยนรจากการปฏบต
กจกรรมการนำเสนออยางสรางสรรค
กจกรรมการแลกเปลยนเรยนร (Share & Learn) กบบทบาทครทตองเปลยนไป
สเกลยวพลวตรการเรยนร
ภาคท ๓ การทำโครงการบานอยสบาย
๗ การทำโครงการขนตอนท ๑: การระบปญหา
การทำโครงการบานอยสบาย: การเรยนรจากปญหา
การทำโครงการบานอยสบาย ๖ ขนตอน: การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม
ประสทธภาพการเรยนรจากปญหาอยทปญหาของใคร
การระบปญหาทเกยวของกบการพฒนาทอยอาศยหรอบานอยสบาย
๘ การทำโครงการขนตอนท ๒-๓: การสำรวจปญหาและวเคราะหขอมล
การสำรวจและวเคราะห: การรบรความจรงแบบวทยาศาสตร
วธการสำรวจขอมล: นวตกรรมการเยยมบานนกเรยน
การสำรวจขอมลตามลกษณะปญหาบานอยไมสบาย
๖๔
๖๘
๗๐
๗๕
๗๘
๗๙
๘๑
๙๒
๑๐๕
๑๐๖
๑๐๗
๑๐๙
๑๒๔
๑๔๑
๑๔๒
๑๔๔
๑๔๕
๑๔๗
๑๕๑
๑๖๒
๑๗๘
๑๗๙
๑๘๑
๑๘๔
การวเคราะหขอมล: การคนหาแนวทางในการแกปญหา
การสำรวจและวเคราะห: เคลดลบความสำเรจในการแกปญหา
๙ การทำโครงการขนตอนท ๔-๖: การนำเสนอกบผเกยวของ
การนำเสนอ ลงมอ และประเมนผล: ความทาทายของนกแกปญหา
รปแบบการนำเสนอทหลากหลาย: การกระตนใหเกดความรวมมอในการแกปญหา
การลงมอแกปญหาและประเมนผล: ไปไกลกวา “การพดหรอเพยงนงดดาย”
การทำบานใหอยสบาย: พลงเยาวชนทเปลงประกาย
ภาคท ๔ ความสามารถทผลบาน
๑๐ การประเมนผล: ความกาวหนาของผเรยน
การประเมนผล: ความหมายและคณคา
รปแบบการประเมนผลระหวางทาง(ในแตละกจกรรม): ผลเชงประจกษ
การประเมนผลปลายทาง (สนสดโครงการ): นวตกรรมการประเมน
การประเมนผลทไมใชระหวางหรอปลายทาง: ความกาวหนาของผเรยน
๑๑ บทสงทาย
ภาคผนวก
ตวอยางขอเสนอโครงการบานอยสบายของโรงเรยนหนองหญาแพรก-ทาแร
บทความ โครงการบานอยสบาย โดย เดก (ขอนแกน) สรางบาน อยสบายแน
คณะนกวจยในโครงการศกษาเพอพฒนารปแบบการจดการเรยนรของทองถนในดานการพฒนาทอยอาศย
บรรณานกรม
๑๘๘
๑๙๐
๑๙๒
๑๙๓
๑๙๔
๒๐๐
๒๐๒
๒๐๔
๒๐๖
๒๐๗
๒๐๙
๒๑๑
๒๓๐
๒๓๒
๒๔๐
๒๔๑
๒๕๗
๒๘๘
๒๙๒
เปดมานโอกาส
ภาคท๑
วางแผนชกชวนเพอนเขารวมโครงการ
กจกรรมจำกนไดบ
ชวตในศตวรรษท ๒๑ ฤาแคบรบทเทานนทเปลยน
ในเชาวนท ๒๖ ธนวาคม ๒๕๔๗ ณ ชายหาดไมขาวในจงหวดภเกต ขณะทเดกหญง Tilly Smith อาย ๑๐ ขวบ
กำลงเลนนำอยกบครอบครว ไดเหนระดบนำทะเลลดลงอยางรวดเรวพรอมกบเสยงและนำเรมแตกฟอง เธอจำไดวา
เหมอนกบสงทเรยนรในวชาภมศาสตร จงไดรองตะโกนบอกคนในครอบครวใหขนจากชายหาดโดยเรวเพราะกำลงจะเกด
“Tsunami” พอแมไมเขาใจคำนจนกระทงเธอพดวาเปนคลนทะเล (ยกษ) เพยงไมกนาทผคนบนชายหาดกไดรบคำเตอน
จากเธอ ทำใหทนเปนชายหาดแหงเดยวในจงหวดภเกตทไมมผไดรบอนตรายจากคลนยกษตนน สวนเธอกไดรบการ
ยกยองและใหเกยรตเปนหนนอยสนาม
ในเชาวนท ๑๗ มนาคม ๒๕๕๔ เพยง ๕ วน หลงจากการเกด Tsunami ทญปน ตวแทนเดกชนมธยมท ๒
จาก ๑๔ โรงเรยน ตางเขารวมกจกรรมในคายบานอยสบาย ณ วดปาธรรมอทยาน (วดหลวงพอกลวย) จงหวดขอนแกน
อยางหนาวสน เพราะตองเผชญกบสภาวะอากาศทหนาวเยนอยางฉบพลน เชนเดยวกบประชาชนในภมภาคตางๆ
ยานเอเชย ตางพบปรากฏการณทไมเคยเผชญมากอน เชน หมะตกทฮานอย เปนตน
กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
บทท ๑
๑7
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ในชวงกลางเดอนตลาคม ๒๕๕๔ สงคมไทยไดพบคำใหมๆ เกดขน หนงในจำนวนนนคอ “นำตลบหลง” ทเกดจาก
ประสบการณของผประสบภยจากมหาอทกภยทผานมา ทงๆ ทไดเตรยมเขอนปองกนนำโดยใชวสดตางๆ เปนอยางด
แตกพบปรากฏการณทไมคาดคดคอนำทเขามาทางดานหลง หรอตามจดตางๆ ภายในบาน เปนมวลนำจำนวนมาก
ทตลบหลงแลวไมยอมไปไหนอยเปนเวลานาน หลายตอหลายคนตองละทงบานเรอน เพราะเสบยงกรงทกกตนไวหมด
หรอไมมสาธารณปโภคคอไฟฟาและนำประปาไวบรการ
สภาพการณในชวงเวลาขางตน มเปนเพยงสภาพธรรมชาตแวดลอมทแปรปรวนอยางฉบพลนจนเปนภยพบตท
ทวความรนแรงและเกดบอยครงขน ใหผคนในศตวรรษท ๒๑ ไดเผชญพรอมไปกบบรบทอนๆทแปรเปลยนไป
คอการขาดแคลนทรพยากรหรอพลงงานฟอสซลทใชแลวหมดไป จำนวนประชากรสงวยทมสดสวนสงขนในขณะท
วยเจรญพนธรวมถงอตราการเกดลดลง และความเหลอมลำระหวางกลมผมรายไดสงและรายไดตำ ตลอดจนความรวดเรว
และการไหลบาของขาวสารบนสงคมออนไลน
บรบทตางๆ ขางตน ไดกอปญหาทเชอมโยงซงกนและกนในลกษณะปฏสมพนธ (Interrelation) คอ สภาพของบรบท
ในปญหาหนงๆ มไดเปนผลทเกดจากเหตมากมายกอนหนาเทานน แตยงไดแปรสภาพเปนเหตเรงใหปญหาอนๆ
ทวความรนแรงมากยงขน เชน การขาดแคลนพลงงานฟอสซสสงผลใหราคานำมนแพงขน และสงผลกระทบตอเนอง
ตอความเหลอมลำทางรายไดโดยเฉพาะกลมคนยากจน หรอกรณภยพบตตางๆ ทงแผนดนไหว หรออทกภยทเกดขน
บอยครง แมหลายคนอาจมองเหนวาเกดในภมภาคตางๆ ในโลกทหางไกลกน แตกเปนโลกใบเดยวกนอยในระบบนเวศ
(Ecosystem) ทมขดจำกดในความสามารถรองรบ (Absorbing Capacity) ความแปรปรวนทางธรรมชาตเหลานน
เปรยบเสมอนถงลมนรภย (Air Bag) ของผใชรถ และนบวนถงลมนกจะเหยวแฟบลง การฟนตวทางธรรมชาต
ยงเปนเรองทใชเวลานาน เชนเดยวกบการเตมลมในถงลมนทเปนเรองทยากกวาการเตมลมลอรถยนต หากตองการ
เปลยนถงลมอาจตองเปลยนรถยนตคนใหม ในขณะทเราไมมโลกใบใหมใหเปลยน
๑8
บทท ๑ กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
โดยสรป ศตวรรษท ๒๑ จงไมใชชวงเวลาทบรบทเปลยนแปลงไปในสภาพแยกสวนออกจากกน (Fragmentation)
อยางทมนษยรบรเทานน แตเปนบรบททปญหาตางๆ ตอบสนองเชอมโยงแบบมผลสะทอนกลบ (Feedback) ซงกนและกน
ทวความรนแรงเพมมากขน ยงสงผลตอวกฤตการณอนๆ ทมนษยกยงไมอาจรได และยากตอการคาดการณ/
พยากรณเพอรบมอปองกน รวมทงเปนสถานการณทมนษยไดประสบอยางเปนองครวมทเปนมากกวาผลรวมของ
แตละบรบทหรอปญหาตางๆ (The whole is more than the sum of its part) ทสำคญ คงปฏเสธไดยากวา...
ไมไดเกดจากการกระทำของมนษยอยางเปนองครวม
ในขณะทการเรยนรของมนษย ทงในระดบการศกษาขนพนฐานหรอการศกษาวชาชพ ยงเปนเรยนรทางวชาการ
สาขาใดสาขาหนงอนเปนฐานคดแบบลดทอน (Reductionist View) เปนการยดกบกรอบใดกรอบหนง อนเปนแนวทาง
การรบร/เรยนรหลกของสงคมโลก ทสำคญยงเปนความเคยชนทดำรงอยในผคนยคปจจบน ทงมมมองแบบลดทอน
และการแกปญหาแบบแยกสวน การเรยนรเชนนคงยากตอการนำไปใชใหมชวตรอดในยคสงคมเสยงมากขนเชนน
คงไมงายนกตอการยตความเคยชนเหลานน หากระบบการศกษายงแยกสวนอยบนวชาตางๆ หรอสาระการเรยนรท
แยกขาดจากกน อกทงยงไมแสดงเปาหมายทตองการบรรลใหชดเจน ทงในเรองทกษะ สมรรถนะ ความสามารถ
ของผเรยนทตองบรรล โดยเฉพาะการสงมอบผเรยนใหเปนพลเมองเขาสสงคมในศตวรรษท ๒๑ ยคแหงบรบทท
แปรเปลยนแบบองครวมททาทายเชนน จงเปนโอกาสครงสำคญของการจดระบบการศกษาใหมเพอเปลยนมมมอง
กาวขามความเคยชนเดม ใหเขาถงและเขาใจความเปนองครวมดงกลาว เพอทำใหมนษยสามารถดำรงชวต
ในศตวรรษท ๒๑ ใหรอดอยางมคณภาพ ไมเพยงลำพงตนเองเทานน แตยงสามารถรกษาชวตของผคนโดยรอบให
รอดไดดวย ดงเชนหนนอย Tilly
๑9
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
กจกรรมพฒนาผเรยนในฐานะองครวมแหงสาระการเรยนร
การปฏรปการศกษาในประเทศไทยไดเรมขนในปพ.ศ. ๒๕๔๒ เพอผลกดนใหแนวคดการจดการศกษาตามพระราชบญญต
การศกษาแหงชาต พ.ศ. ๒๕๔๒ และทแกไขเพมเตม (ฉบบท ๒) พ.ศ. ๒๕๔๕ ใหเกดขน เปนระบบการศกษาทเนน
ผเรยนเปนสำคญและสรางกระบวนการสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนาตามธรรมชาตและเตมศกยภาพ ดวยเนอหาสาระ
และกจกรรมทสอดคลองกบความสนใจ ความถนด และความแตกตางของผเรยน ตลอดจนบรบทสถานการณและ
สงคมทเผชญอย ทำใหผเรยนสามารถปรบเปลยนวถการดำเนนชวตใหดำรงอยในสงคมไดอยางมคณคา มศกดศร
มความสขบนพนฐานของเศรษฐกจพอเพยงและยงยน (สำนกงานคณะกรรมการศกษาแหงชาต, ๒๕๔๖)
กระทรวงศกษาธการไดวางนโยบายตามแนวคดดงกลาว ดวยหลกสตรแกนกลางขนพนฐาน พ.ศ. ๒๕๕๑ เปนแนวทาง
ในการพฒนาเยาวชนของชาตเขาสโลกในศตวรรษท ๒๑ อนเปนมนษยทมความสมดลทงดานรางกาย ความร คณธรรม
มจตสำนกในความเปนพลเมองและพลโลก โดยกำหนด ๘ กลมสาระการเรยนร คอ ภาษาไทย คณตศาสตร
วทยาศาสตร สงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม สขศกษาและพลศกษา ศลปะ การงานอาชพและเทคโนโลย
และภาษาตางประเทศ ใหเรยนรรวมกบกจกรรมพฒนาผเรยน อนเปนการบรณาการองคความร ทกษะ และเจตคต
ทเกดจาก ๘ กลมสาระการเรยนร และประสบการณของผเรยนมาปฏบตเพอเสรมสรางสมรรถนะและคณลกษณะ
อนพงประสงคของผเรยนตามหลกสตรแกนกลาง
กจกรรมพฒนาผเรยนในหลกสตรแกนกลาง ม ๓ ลกษณะคอ
๑. กจกรรมแนะแนว เปนกจกรรมทสงเสรมใหผเรยนไดรจกตนเอง วางแผนชวต และปรบตวใหดำรงอยใน
สงคม รวมถงการใหคำปรกษาแกผปกครองในการดแลนกเรยน
๒. กจกรรมนกเรยน เปนกจกรรมทมงพฒนาสมรรถนะสำคญๆ ตามคณลกษณะอนพงประสงคของผเรยน
อนไดแก กจกรรมลกเสอ เนตรนาร และยวกาชาด รวมถงกจกรรมชมนมหรอชมรมตางๆ
๓. กจกรรมเพอสงคมและสาธารณประโยชน เปนกจกรรมสงเสรมใหผเรยนบำเพญตนใหเปนประโยชน
ตอสงคม ชมชน และทองถนตามความสนใจในลกษณะจตอาสา
อกทงยงไดกำหนดโครงสรางเวลาในการทำกจกรรมไวอยางชดเจน คออยางนอย ๑๒๐ ชวโมงตอปการศกษา ในแตละชวง
ชนเรยน และตองมการประเมนผลโดยใชเกณฑ “ผาน” หรอ “ไมผาน” เปนสวนหนงของเกณฑการจบแตละระดบการศกษา
20
บทท ๑ กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
แมคำวา “การบรณาการ” ของกระทรวงศกษาธการ กยงมความหมายไมชดเจนวาจะเปนเรองเดยวกบความเปนองครวม
ทเปนมากกวาผลรวมของแตละสาระการเรยนรและประสบการณผเรยนหรอไม รวมถงแนวคดการบรณาการความร ทกษะ
และเจตคตจาก ๘ กลมสาระการเรยนร และประสบการณผเรยนมาปฏบต กยงไมปรากฏใหเหนชดเจนนกใน ๓ ลกษณะ
ของกจกรรมพฒนาผเรยนขางตน ทงนเพราะกจกรรมพฒนาผเรยนดงกลาว ถกอธบายจากกจกรรมทจดกนอยตาม
สถานการศกษาทวไปทปรากฏในปจจบน เพอเปนตวอยางใหเกดความเขาใจไดงายขนเทานน ดงนนลกษณะการจดกจกรรม
ยงสามารถทำใหเกดความยดหยนหรอสรางสรรคเปนนวตกรรมไดตามเงอนไขและบรบทของทองถนและสถานศกษา
เพยงแตใหสอดคลองกบแนวการจดกจกรรมทกำหนดไว อนไดแก เปนกจกรรมทใหผเรยนไดลงมอทำดวยความสมครใจ
ผานประสบการณทหลากหลายอยางสมดลครบทกลกษณะ โดยผเรยนเปนผดำเนนการอยางรวมมอมากกวาแขงขนกน
หากสถานศกษาใดไดทำความเขาใจในความหมายขององครวมทมองมากไปกวาการรวมกนของสวนประกอบ แตมงเนน
การบรรลทกษะ สมรรถนะ และความสามารถทเปนองครวมอนเปนเปาหมายสดทาย (Ultimate Goal) ของการจดการ
ศกษาเพอพฒนามนษยทสามารถเอาตวเอง ครอบครว สงคม และธรรมชาตสงแวดลอม ใหอยรอดในศตวรรษน
ทเปนสงคมทมความเสยงและความปนปวนสง ตวอยางเชน การวางเปาหมายไวท การสรางผนำในการแกปญหาตางๆ
ทเผชญอย เปนตน ยอมทำใหโอกาสของกจกรรมพฒนาผเรยนไดกาวสความเปนหลกสตรการศกษาทมฐานะองครวม
แหงสาระการเรยนรและการปฏบตในชวตจรง ใหมความเปนไปไดมากยงขน และเปนสถานศกษาทจดการศกษาเขาถง
การพฒนามนษยใหกบสงคมไดอยางแทจรง
2๑
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ในชวงป พ.ศ. ๒๕๕๒-๒๕๕๓ สถาบนอาศรมศลปไดรบมอบหมายจากการเคหะแหงชาต จดทำขอเสนอ
การจดการเรยนรเกยวกบการพฒนาทอยอาศยสำหรบนกเรยนและประชาชน หรอการทำโครงการบานอยสบาย
ระยะท ๑ ดวยการสำรวจลกษณะและการดแลทอยอาศยตามเกณฑคณลกษณะการอยอาศยทพงประสงค
๗ ประการ (ตามรปภาพดานลาง)
โครงการบานอยสบายกบหลกสตรการสรางความเขมแขง ของสถาบนครอบครวผานการจดการทอยอาศย
22
บทท ๑ กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
จากกลมตวอยางโรงเรยนในเครอขายจำนวน ๒๘ โรงเรยน กระจายอยทกภมภาคของประเทศ ดวยการบรณาการ
เครองมอการศกษาหลายรปแบบ และมการประชมสรป/วพากษ/การจดการความรดวยการประชมเชงปฏบตการกบ
ผปกครอง คร และนกเรยนทงในระดบภมภาค และระดบประเทศ ทำใหไดพบองคความรเกยวกบการพฒนา
ทอยอาศยในประเทศไทย
ผลสงเคราะหขอมลทงหมดพบวา กลมตวอยางนกเรยนในแตละครวเรอนมความเขาใจองคความรเกยวกบการดแล
และปรบปรงทอยอาศยตามคณลกษณะทพงประสงคทง ๗ ประการขางตนอยบาง แตสภาพทอยอาศยโดยสวนใหญ
กลบยงไมบรรลถงคณลกษณะทพงประสงคน สรปกคอมความร แตไมไดใชความรนนในการดแลปรบปรงทอยอาศย
หรอเทากบขาดจตสำนกตอการพฒนาทอยอาศยนนเอง
นอกจากน ในการวจยยงพบตวอยางรปแบบการดแลและจดการทอยอาศยเพอแกปญหาตามคณลกษณะตางๆ
บางตวอยางในแตละพนททนาสนใจ เชน การใชรวมนษยอนเกดจากความสมพนธทดของคนในชมชนเพอ
แกปญหามนคงปลอดภย หรอ การจดพนทภายในบานทมพนทจำกดใหเพยงพอกบสมาชกในครอบครว เปนตน
ทงหมดลวนเปนกรณตวอยางทด (Good Practice) ในการดแลและปรบปรงทอยอาศยทสามารถนำไปปฏบตและ
สรางความตระหนกรในการจดการและดแลทอยอาศยได
อกทงยงมองคความรสำคญหลายประการ เชน บทบาทของนกเรยนในการเขามามสวนรวมในการจดการพฒนาท
อยอาศย และคณคาใหมของการพฒนาทอยอาศยทงทเปนการสรางบทบาทใหบตรหลานเขามามสวนรวมในการ
พฒนาทอยอาศย ซงจะเชอมโยงสความอบอนของครอบครว ความเขมแขงของชมชน สงแวดลอมทเปนธรรมชาต
และคณภาพชวตทด
ในขณะทรปแบบการเรยนรเรองการดแลและปรบปรงทอยอาศย ในโรงเรยนทมอยในปจจบนพบวาเปนเนอหาในเรอง
การดแลทอยอาศยในมตทางกายภาพเทานน และกระจายเนอหาไปในรายวชาตางๆ ถงแมวาโรงเรยนตางๆ ไดจด
กจกรรมเยยมบานนกเรยนกเปนไปเพอการสรางความสมพนธระหวางครและผปกครองเทานน ยงไมไดมการจดรป
แบบการเรยนรทไปใหถงการดแลทอยอาศยใหสอดคลองตามคณลกษณะทพงประสงค ๗ ประการ รวมถงคณคา
ใหมของการพฒนาทอยอาศย
23
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
แนวทางการสรางความรความเขาใจในการดแลปรบปรงทอยอาศย จงมเพยงเฉพาะการพฒนารปแบบการเรยนร
ทเนนเนอหาความรการดแลทอยอาศยตามคณลกษณะขางตนเทานน แตตองเปนไปเพอการกระตนจตสำนกของ
ผอยอาศยดวยการพาไปใหถงคณคาใหมของการพฒนาทอยอาศย ทไมใชวธการถายทอดความรเดม (ทรกนอยแลว)
จากครสเดก อนเปนขอจำกดในการเรยนรสงใหมๆ โดยเฉพาะคณคาใหมของการพฒนาทอยอาศย จงควรใชวธการ
ชกชวนใหผเรยนลงมอทำสงเหลานนพรอมกบคร ผานการแลกเปลยนเรยนรเพอสรางประสบการณใหเกดขน และให
ผเรยนไดเขาถงคณคาใหมนนดวยตนเอง อนเปนการเรยนรดวยการปฏบต (Active Learning) ไปพรอมกน
ดงนนการศกษาและพฒนารปแบบการเรยนรหรอหลกสตรทองถนเรองการสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครว
ผานการจดการทอยอาศย หรอการทำโครงการบานอยสบาย ระยะท ๒ ดวยการจดกจกรรมในโครงการพฒนา
ผนำเยาวชน ทเนนการลงมอปฏบตจรงของนกเรยนในโครงการพฒนาทอยอาศยของตนเอง โดยอาศยเครอขาย
ความรวมมอขององคการบรหารสวนทองถน สำนกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน และเขตพนทการศกษา
จงมไดเปนเพยงการศกษาและพฒนาเพอตอบคำถามถงรปแบบการจดการเรยนรทเหมาะสมเทานน แตยง
ครอบคลมถงเนอหาและกระบวนการเรยนรทเยาวชนผเรยนจะไดรบประสบการณจากการลงมอปฏบตผานโครงการ
พฒนาทอยอาศยในทองถนของตนเอง อกทงยงไดนำไปทดลองปฏบตดวยการจดอบรมเชงปฏบตการกบเครอขาย
พรอมตดตามผลการอบรมและพฒนาโครงการเยาวชน เพอสรางการเรยนรระหวางเยาวชน-ผปกครอง คร และ
ผบรหาร-เจาหนาทจากองคการบรหารสวนทองถนและหนวยงานสพฐ. อนเปนตนแบบเครอขายความรวมมอในการ
พฒนาทอยอาศยในระดบทองถนทสรางความเขมแขงใหกบครอบครวอยางเปนรปธรรม และสามารถนำองคความร
ไปขยายผลสชมชนอนๆ จงเปนกลไกสำคญเพอใหเกดการเปลยนแปลงทศนคต ตลอดจนพฤตกรรมในการพฒนาท
อยอาศย ทเชอมโยงชมชน สงคมและสงแวดลอม เพอยกระดบคณภาพชวต สขอนามยและสงแวดลอมไดอยางยงยน
หลงจากไดทำโครงการบานอยสบาย ระยะท ๒ ในพนทศกษาจงหวดขอนแกน ตงแตวนท ๑ กมภาพนธ ๒๕๕๔
จนถง ๑๕ ตลาคม ๒๕๕๔ โดยจดอบรมในรปแบบคาย “ผนำเยาวชนบานอยสบาย” จำนวน ๔ คายอยางตอเนอง
ใหกบตวแทนนกเรยนชนมธยมปท ๓ ทงหมดประมาณ ๑๐๐ คน และครจำนวน ๑๔ คน จาก ๑๔ โรงเรยน
โดยเปนนกเรยนโรงเรยนละ ๖ คน พรอมคณครทปรกษา ๑ คน ซงประกอบไปดวย
24
บทท ๑ กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
โรงเรยนในสงกดเทศบาล จำนวน ๗ แหง คอ โรงเรยนเทศบาลวดกลาง โรงเรยนเทศบาลบานหนองใหญ โรงเรยน
เทศบาลบานสามเหลยม โรงเรยนเทศบาลบานตม โรงเรยนเทศบาลสวนสนก โรงเรยนเทศบาลบานโนนชย
และโรงเรยนเทศบาลบานศรฐาน
โรงเรยนสงกดสพป. เขต ๑ จำนวน ๗ แหง คอ โรงเรยนบานหนองหญาแพรก-ทาแร โรงเรยนชมชนบานทาพระ
โรงเรยนทาพระวทยายน (สพม. ๒๕) โรงเรยนพระบบานหนราษฎรประสาท โรงเรยนไทยรฐวทยา๘๔ โรงเรยนบานมวง
และโรงเรยนบานแดงใหญ
ผนำเยาวชนแตละโรงเรยนไดนำความร ทกษะ และเจตคตตางๆ ไปหาเครอขายสมาชกรวมจดทำโครงการปรบปรง
บานใหอยสบาย จำนวน ๑๔ โครงการในรปแบบแตกตางกน และไดมานำเสนอแลกเปลยนเรยนรกนในคาย
เปนการแสดงผลการเรยนรเชงประจกษรวมกบผลอนๆ คอ
การปรบเปลยนพฤตกรรมของผนำเยาวชนและสมาชกในการเขามาชวยทำใหบานของตนอยสบายดวยความ
กระตอรอรน ตวอยางเชน การลกขนมาชวยกนดแลทำความสะอาดบาน เปนตน จนผปกครองหลายทานกเกด
ความประหลาดใจ และยงสามารถแสดงบทบาทของการเปนผนำเยาวชนดวยการจดทำสอวดทศนและการจด
กจกรรมในรปแบบตางๆ ชกชวนใหผคนทเกยวของ เขามารวมกนดแลปรบปรงบานใหอยสบายทงทางกายภาพ
ความอบอนในครอบครวและชมชน
ดงนน การจดทำโครงการพฒนาทอยอาศยของเยาวชนในครงน นอกจากเปนการยนยนศกยภาพของเยาวชนไทย
ทมอยแลว ยงเปนการยนยนวาการพฒนาทอยอาศยโดยการรเรมและทำโดยผนำเยาวชนทผานการอบรมโครงการ
ผนำเยาวชนบานอยสบายนน สามารถเปนหลกสตรทองถนเรองการสรางความเขมแขงของสถาบนครอบครวผาน
การจดการทอยอาศย เปนกจกรรมทชวยสรางจตสำนกความเปนพลเมองทไมนงดดายตอปญหาของสงคมหรอ
ชมชน ใหกาวเขามาเปนผนำในการแกปญหานนได
25
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ความหมายแหงโอกาส
การนำหลกสตรการพฒนาผนำเยาวชนในโครงการบานอยสบายไปจดการเรยนการสอนในกจกรรมพฒนาผเรยน
จงมเปนเพยงโอกาสของการจดกจกรรมพฒนาผเรยนใหเปนการบรณาการความร ทกษะ และเจตคตจาก ๘ กลม
สาระการเรยนร และประสบการณผเรยนมาปฏบตอยางแทจรงเทานน แตมเปาหมายชดเจนคอการสรางผนำใหกบ
สงคมไทยในอนาคต ในขณะทเรากำลงเผชญภาวะวกฤตผนำอยในปจจบน
อกทงยงเปนโอกาสทคณครและผบรหารสถานศกษาสามารถหยบยนรปแบบการเรยนการสอนรปแบบใหมนใหกบ
นกเรยน ในการเรยนรวธการพฒนาใหถงความเปนมนษยทสมบรณและสามารถอยรอดไดในศตวรรษท ๒๑ จากการ
จดหลกสตรพฒนาผนำเยาวชนขนในสถานศกษา นอกเหนอจากรปแบบการเรยนรตามทตนเองไดรบมาแบบทเนน
การสอน (บรรยาย) วชาความรแกผเรยนหรอตามความเคยชนเดม ทงนกขนอยวาบรรดาผบรหารสถานศกษาและ
คณครจะเลอกโอกาสนหรอไม หากเลอกโอกาสน ยอมแสดงใหเหนถงความพยายามของผบรหารและคณครในการ
กาวขามความเคยชนเดมเหลานน อนสะทอนถงความศรทธาตอวชาชพและจตวญญาณความเปนครทบรรดา
ผบรหารและคณครมอยเตมเปยม
นอกจากน ยงเปนโอกาสทผเรยนไดแสดง “ความพยายาม” ทเขามอยแลวใหพฒนามากยงขน ดวยการลงมอทำ
กจกรรมตางๆ และเรยนรพฒนาขดความสามารถในทกษะชวตเหลานนขนมา สำหรบเยาวชนทเปนนกเรยนแลว
กมเพยงคณครในโรงเรยนเทานนทจะหยบยนโอกาสเชนนใหเขาได นอกเหนอจากพอแม ทจะทำใหเขาไมเปนเดก
“ดอยโอกาส” และ “ดอยความสามารถ” ในเวลาใกลเคยงกน
เชนเดยวกบตวแทนนกเรยนชนมธยมชนปท ๓ จาก ๑๔ โรงเรยนในจงหวดขอนแกนทไดรบโอกาสเขามาเรยนร
ในคายผนำเยาวชนบานอยสบายดวยกจกรรมทหลากหลาย ทงการสรางสอเพอใหเทาทนสอ การเปนผนำทตอง
ชกชวนสมาชกมาสรางเครอขายบานอยสบาย ใหมารวมลงมอทำโครงการปรบปรงบานอยสบายดวยตวเขาเอง
ดวยการใหเขารจกมองปญหา เผชญกบปญหา และสรางการมสวนรวมเพอแกปญหานนรวมกน ผลสำเรจจากการ
ทำโครงการจงมเปนเพยงความภาคภมใจของเขาเทานน ยงเปนผลเชงประจกษทยนยนถงความสามารถในดานตางๆ
ของเขาทไดเบกบานออกมาแลว ทสำคญเปนความสามารถทไมไดเกดขนจากความพยายามของเขาเพยงลำพง แตเปน
ความพยายามรวมอนเกดจากการทำงานรวมกนเปนทมของกลมผนำ และกระบวนการแลกเปลยนเรยนรกบเพอน
ตางโรงเรยนและคณคร
26
บทท ๑ กจกรรมพฒนาผเรยน: ความหมายแหงโอกาส
คำถามจงอยทคณครจะหยบยนโอกาสเชนนนใหไดหรอไม เพราะความไมชดเจนในความหมายของเรอง “ความเปน
องครวม” ทเปนมากกวาผลรวมของแตละสาขานนอาจเปนทมาตงแตระดบนโยบายการจดการศกษา ซงมผลทำให
การปฏบตยงมงเนนการประเมนผลคะแนนในแตละวชา ตลอดจนคานยมของผปกครองทหยดอยทผลสอบหรอการสอบเขา
มหาวทยาลยเปนเปาหมายของการเรยน นโยบายหรอวธการททำใหคณครไดกาวขามเคยชนเดมใหเขาใจถงคณคาของทกษะ
ชวตวาสำคญมากกวาเกรดเฉลย เพราะเปนสงทนำไปใชทงชวตไมใชเฉพาะตอนสอบเทานนจงยงมอยไมมากนก
หนงสอชอ “เมอเปดโอกาส ความสามารถกเบกบาน” เลมน จงขอเปนคมอ (Teacher’s Guide) ทชวยใหครไดรถงวธการ
หยบยนโอกาสใหกบผเรยน เยาวชนของชาตใหกาวขนเปนผนำเยาวชนบานอยสบาย ดงเชน ตวแทนนกเรยนจาก
๑๔ โรงเรยน พรอมไปกบการใหโอกาสตนเองกาวขนเปนครทมหวใจเปนคร เปนครดทสงคมปจจบนกำลงเรยกรองหาอย
หลกสตรการพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบาย ในหนงสอเลมน จงเรมจาก
ภาคท ๑ การชวนคณครใหมาเหนความสำคญของการเปดโอกาสใหกบผเรยน ในบทท ๑ และบทท ๒
นำเสนอทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ อนเปนสมรรถนะสำคญในการพฒนาผเรยน ตลอดจนบทท ๓
ทนำเสนอหลกสตรทพฒนามาจากโครงการบานอยสบายระยะท ๒
ภาคท ๒ การนำเสนอรายละเอยดกจกรรมตามแผนการจดการเรยนรของหลกสตร โดยแบงตามรปแบบการ
เรยนรประเภทตางๆ คอ บทท ๔ รปแบบการเรยนรจากเกม บทท ๕ รปแบบการเรยนรจากสอ และบทท ๖
การเรยนรจากการนำเสนอและแลกเปลยน
ภาคท ๓ การนำเสนอรายละเอยดการทำโครงการบานอยสบาย ในบทท ๗ ถง ๙ ดวยวธการทำโครงการ
๖ ขนตอน อนประกอบดวย ๑) การระบปญหา ๒) การสำรวจปญหา ๓) การวเคราะหขอมล ๔) การนำเสนอ
กบผเกยวของ ๕) การลงมอแกปญหา และ ๖) การประเมนผลโครงการ
ภาคท ๔ การนำเสนอความสามารถทผลบานของผเรยน ดวยบทท ๑๐ วธการประเมนผลความสามารถ
เหลานน และบทท ๑๑ บทสงทายทชวนคณครใหมารวมกนเรยนรพฒนาเยาวชนดวยการนำหลกสตรนไปใช
ในสถานศกษา
27
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ผนำเยาวชนนำเสนอผลงานในวนปดโครงการ
ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
เรองเลาการเรยนร
ในชวงสนทนาวงนำชาเลาเรองทดใหกน อนเปนกจกรรมสนทรยสนทนาในวชาเรยนหนง นกศกษาคนหนงไดนำ
ประสบการณเปนบรกรตอนปดเทอมมาบอกเลา แรกๆ เขากทำงานแบบใหเสรจๆ ไปเพอแลกกบรายไดพเศษ
ทตองการ จนกระทงเขาไดรบคำขอบคณจากลกคาทานหนงทมอบใหเขาอยางตงใจ ทงๆ ทเขากมไดตงใจทำงานนน
อยางเตมท จนตองมาทบทวนและรสกวาเขาตองตงใจทำงานนใหดมากขนสมกบคำขอบคณนน
นกศกษาสวนใหญสะทอนผานงานเขยน ๑ ประโยควา เรองเลาเรองนเปนเรองทอยากเลาใหเพอนฟง เมอออกจาก
หองเรยนไป ตวอยางเชน ความหมายของคำวา “ขอบคณ” เปนพลงทพเศษมาก สามารถเปลยนมมมองของผให
และผรบได นอกจากความประทบใจในเรองเลานแลว นกศกษาสวนใหญยงแสดงถงความเขาใจในการเรยนรของผเลา
จากการลงมอทำงานพเศษและไดรบคำขอบคณจากลกคา ตลอดจนการสะทอนมองยอนกลบมาทบทวนตนเองเปน
ความเขาใจใหม กาวขามความเคยชนเดมดวยการเปลยนแปลงการทำงานของตนเอง และเปนความสามารถในการ
เรยนรทไกลกวาการเรยนรขนพนฐานคอการเอาตวรอด แตยงไปถงขนการพฒนาคอทำใหดหรองอกงามเพมขน
อกดวย
บทท 2
29
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
หากพจารณาสาเหตของความสามารถเหลานน คงมไดเกดขนจากตวเขาเองอนเปนลกษณะเฉพาะบคคลทมแตเดม
หากยงรวมถงโอกาสในสองลกษณะคอ โอกาสทเขาเปนผสรางขนจากการพาตวเขาไปทำงานพเศษ และความบงเอญ
ทเขาไปพบลกคาคนนนอนเปนเงอนไขเพมเตม เมอรวมกบลกษณะเฉพาะของเขาจงกลายเปนความเปลยนแปลง
ของมมมองและการทำงานของเขา เปนภาวะองครวมทมากกวาผลรวมของแตละสาเหตรวมกน
ทสำคญ มนษยแตละคนทเตบโตมาไดจนถงทกวนนกดวยความสามารถเรยนรทตนเองสะสมมาตงแตเกดดวยกนทงสน
ในขณะทสตวทวไปสามารถอยไดดวยสญชาตญาณ เชน ทนททลกววหลดจากทองแมกเดนได และหากนได
แตมนษยเกดมา ถาถกทงกตายทนท ตองใชเวลากวาหนงปฝกทงการกน การนอน ขบถาย พด ฯลฯ เพอการดำรงชวต
อยใหได ทำใหมนษยไดโอกาสฝกฝนเรยนร เปนลกษณะเฉพาะบคคลทสะสมกนมาตงแตเกด ดงนนการสรางโอกาส
และเงอนไขเพมเตม ตลอดจนการสรางความอยากเรยนรใหเกดขนในตวผเรยนจงเปนเรองสำคญและจำเปน หากสามารถ
ระบและทำความเขาใจในความสามารถของผเรยนทตองการใหเกดขนไดอยางชดเจน ยอมทำใหเกดวธ/แนวทางการเรยนร
อนเปนการสรางโอกาส เงอนไข และความอยากรอยากเหน ทมความชดเจนและมทศทาง เปนกระบวนการมงเหต
อยางแทจรง
ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑
การเปลยนแปลงอยางรวดเรวและเปนองครวมของบรบทของสงคมในศตวรรษท ๒๑ ทามกลางกระแสขอมลทไหลบา
ยากตอการคาดคะเน สงผลตอวถชวตของมนษยเปลยนไปจากเดม ดงทกลาวในบทกอน ทำใหการจดการศกษา
ขนพนฐานตองปรบตวเขากบการเปลยนแปลง เพอการเตรยมคนใหสามารถรกษาชวตใหอยรอดในสงคมทเตมไปดวย
ความเสยงและความไมแนนอน
หลายหนวยงานในตางประเทศ เชน หนวยงานการศกษาของประเทศสหรฐอเมรกา The Partnership for 21st
Century Skill (Trilling & Fadel, 2009: 48-86) ไดทำการศกษาการจดการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ เพอกำหนด
ผลลพธของการเรยนร (Learning Outcome) ใหครอบคลมความหมายความเขาใจในสาระความรเรองสถานการณโลก
การเงน, เศรษฐกจ, ธรกจและการเปนผประกอบการ ความเปนพลเมอง สขภาพ ตลอดจนธรรมชาตสงแวดลอม
30
บทท ๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
อนเปนความรทสามารถนำไปใชไดในชวตประจำวน และเนนทกษะสำคญทผเรยนตองไดรบในสามกลม คอ ทกษะ
การเรยนรและสรางนวตกรรม ทกษะการใชสอสารสนเทศและเทคโนโลย และทกษะชวตและวชาชพ ทำใหสถานศกษา
สามารถจดระบบการเรยนรอยางมคณภาพพฒนาผเรยนใหเทาทนตอสภาวะการเปลยนแปลงในศตวรรษท ๒๑ กาวขาม
ความเคยชนเดม เปนผนำในการเปลยนแปลงตนเองและในฐานะพลเมองทสามารถดแลตนเอง ครอบครว สงคม
และธรรมชาตแวดลอมบนโลกใบนไปพรอมกนได
หลกสตรพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบายอนเปนการเรยนรผานการปฏบต/ลงมอทำโครงการปรบปรงบานอยสบาย
ทำใหผเรยนเกดความสามารถในการดแลและปรบปรงทอยอาศย การดแลสขอนามยของตนเองและครอบครว
การมจตสำนกพลเมองในระดบครวเรอนและชมชน รวมทงเกดทกษะทงสามกลม อนเปนเนอหาในหลายสาระ
การเรยนรคอสงคมศกษา สขศกษา และเทคโนโลยสารสนเทศ ทำใหการนำหลกสตรนไปจดการเรยนในสถานศกษา
นอกจากชวยใหผสอนไดหยบยนโอกาสสำคญใหกบนกเรยน ยงไดความสามารถและทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑
เปนผลลพธการเรยนร (Learning Outcome) ทสำคญอกดวย โดยมรายละเอยดของทกษะแตละกลมอนเกดจากการ
เรยนรในหลกสตร คอ
๑. ทกษะการเรยนรและสรางนวตกรรม (Learning and Innovation Skills)
ทกษะนเปนกญแจสำคญทชวยใหผเรยนเปดประตสการเรยนรตลอดชวตอยางสรางสรรคได หลกสตรนจงจดการ
เรยนรใหผเรยนไดฝกฝนทกษะในกลมนอยางตอเนองเปนลำดบตน คอ
• การคดเชงวจารณญาณ การคดอยางสรางสรรค และการคดดวยความหวงใย นำสการแกปญหา (Critical,
Creative and Caring Thinking and Solving Problem) แมวาการคดเชงวจารณญาณ (Critical Thinking)
อาจมหลายแนวคด แตมจดรวมกนคอเปนความสามารถทไกลกวาการวเคราะหคอรวมถงการตความ
(Intrepret) การประมาณ (Estimating) การประเมน (Evaluating) การตดสนใจโดยใชเกณฑ (Justifying)
การจดจำแนก (Classifying) การตงสมมตฐาน (Hypothesizing) การวเคราะหแยกแยะขอเทจจรง
(Analyzing/Facts) และการพจารณาตรรกะความเปนเหตเปนผล (Reasoning/Logic) เพอนำสการแกปญหา
(Solving Problem)
3๑
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
นอกจากผเรยนจะไดฝกฝนทกษะการคดเชงวจารณญาณขางตนอยางตอเนองจากทำโครงการโดยตรงแลว
ยงไดเรยนรจากกจกรรมตางๆ กอนหนานน เชน การเขยนแผนทใน Matrix บานฉนอยไหน หรอ การวางแผนงาน
โครงการบานอยสบาย ตอน เมอเราประสบภยสนาม ตลอดจนการนำหลกคดสำคญในพทธศาสนาคอ
“โยนโสมนสการ” มาใชเปนกจกรรมวเคราะหคดเลอกภาพปญหา เปนตน นอกจากนผเรยนยงไดฝกการคด
สรางสรรค (Creative Thinking) ทงทเปนการรเรมดวยตนเอง หรอตอยอดจากผอน ภายใตบรรยากาศรบฟง
ความคดอยางเปดกวางโดยไมขดฆาความคดใดๆ รวมถงกจกรรมจตอาสาทเปดโอกาสใหผเรยนทำกจกรรม
ชวยเหลอผอนและสงคม รวมทงไดมาทบทวนรวมกนถงความหมายของการให ททำใหเกดกศล (จตใจท
บรสทธ) อนเปนความเขาใจสำคญตอการคดดวยความหวงใย (Caring Thinking) และทำใหผเรยนเกดความผกพน
ไมทงธระเมอพบปญหาตางๆ ในสงคม ดงเชน ผนำเยาวชนบานอยสบาย
• การสอสารและความรวมมอ (Communication and Collaboration) กระบวนการเรยนรจากการปฏบตโดย
ใหผเรยนลงมอทำดวยตนเองเปนแนวคดหลกของหลกสตรน ทำใหผเรยนไดฝกฝนการสอสารระหวางเขากบ
คณครและเพอนนกเรยนดวยกนไปพรอมกน ทงกอนลงมอ (การวางแผนรวมกน) ทำกจกรรมหรอโครงการ
และหลงจากลงมอทำเสรจแลว (สะทอนการเรยนร) ในรปแบบสนทรยสนทนา (Dialogue) ตามแนวทางของ
David J. Bohm (2010) ทเนนใหเปน/การเปนผฟงในวงสนทนา โดยมหลกการคอ
- ไมดวนสรปตความหรอตดสนความคดเหนของคนอน (Suspending of Judgment)
- พยายามฟงความคดเหนของผอนอยางลกซง ทงทชอบและไมชอบ ไมโจมตความคดทไมเหนดวย
(Deep Listening)
- ฝกสงเกตตามความคดของตนเอง และตามใหทนความเชอเดมๆ อนเปนความเคยชนของผฟง
ทำใหสามารถมองโลกในแงมมทแตกตางออกไปได (Identifying Assumption)
- ทบทวน สอบถามเมอไมเขาใจ ดวยการหาคำตอบอยางบรสทธใจ เปนคำถามเพอการคนหาและ
เรยนรรวมกน (Inquiry and Reflection)
ดวยวธการเชนน ยอมทำใหผจดวงสนทนาคอคณครซงเปนหนงในผฟงในวงสนทนานนๆ สามารถเปนผเรยน
ไปพรอมกบนกเรยนหรอสมาชกในวงได ผลทเกดขนในวงสนทนาจงไมจำกดอยเพยงเกดการรบรในมมมองใหม
32
บทท ๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
บนฐานความเขาใจใหมเทานน แตยงสงผลตอการทำงานรวมกนเปนทม อนเปนการฝกทกษะความรวมมอ
โดยตรง นอกจากนผเรยนยงไดฝกทกษะนอยางตอเนองดวยการสรางเครอขายสมาชกบานอยสบายใหเกดขน
ในชมชนของตนเอง
• การสรางสรรคและนวตกรรม (Creativity and Innovation) นอกจากการคด สอสารเพอการวางแผนแลว
กระบวนการ ในหลกสตรนยงกำหนดใหมการนำเสนอผลแหงการลงมอทำ พรอมทงแลกเปลยนเรยนรระหวางกน
จงเปนเงอนไขสำคญทใหผเรยนตองรวมกลมชวยกนคดสรางสรรค ทำงานรวมกน และนำเสนอผลงานนน
ตอเพอนรวมชนเรยน
๒. ทกษะในการใชสอ สารสนเทศ และเทคโนโลย (Media, Information, and Technology Skills)
ในพจนานกรมองกฤษ-ไทย แปลคำวา “Literacy” แตเพยงวา “การอานออกเขยนได” เพราะเปนคำทใชในวชาดานภาษา
แตเมอเปลยนวชา/เรองมาเปน Information, Media and Technology Literacy การใชคำแปลนนจงมขอจำกด
ทไมไดเกดเพราะการเปลยนสาระวชาเทานน แตรวมถงสภาวะปจจบนทเทคโนโลยการสอสารไดพฒนาสโลก
ไรพรมแดนใหสามารถตดตอถงกนไดตลอดเวลา และจากการไหลบาของเทคโนโลยและขาวสารขอมลนน เพยงการอานออก
เขยนไดหรอความสามารถในการใชคงไมเพยงพอ แตตองรวมถงการเทาทนในสอ เทคโนโลย และสารสนเทศ
ในปจจบน เพอใหผเรยนสามารถใชสอเทคโนโลย และสารสนเทศเหลานน อยางรเทาทนและมความเปนอสระ
ไมหมกหมนตกเปนเหยอ หรอเสพตดสงเหลานน จนไมสามารถทำหนาทของตนไดอยางเหมาะสม จนปรากฏเปนปญหา
สงคมในปจจบน หลกสตรนจงไดนำหวขอการสรางสอใหผเรยนไดเรยนรถงทมาและวธการสรางสอ สามารถสรางสอ
เพอนำเสนอการทำโครงการของผเรยน โดยมเปาหมายสำคญคอใหผเรยนไดเทาทนกบสอตางๆ เทคโนโลย
และสารสนเทศทไหลบาเขามาในปจจบนและอนาคต
๓. ทกษะชวตและสงคม (Life and Social Skills)
การเรยนรผานการทำโครงการบานอยสบายในหลกสตรน เปดโอกาสใหผเรยนไดกลบไปเรยนรเรอง “บาน” ของเขา
ดวยการลงมอปฏบตในชวตประจำวน จงเปนการฝกฝนทกษะชวตและวชาชพโดยตรง ดวยการเขาไปสงเกตปญหา
การอยไมสบายในบานของตนเอง สมาชก และคนในชมชน และรวมกนระบปญหาทสนใจ มกระบวนการคดถง
สาเหตและทางแกไข ชกชวนใหเกดการลงมอแกปญหาและตรวจสอบการลงมอแกปญหาทอยในชวตจรงของผเรยน
33
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ซงมเงอนไขและสถานการณทควบคมไดยากในหลายเรอง เพราะเขาตองไปเผชญกบผคนในสงคมนอกรวโรงเรยน
นบตงแตผปกครองของเพอนนกเรยน และผใหญในชมชน ทำใหเขาตองปรบตวและมความยดหยน (Adaptability
and Flexibility) เพอใหเขากบสถานการณนน อกทงยงไดฝกการเปนผนำและความรบผดชอบ (Leadership and
Responsibility) ในการชกชวนสมาชกเขามารวมลงมอแกปญหา ซงตองรบผดชอบโครงการนทงหมด เปนการ
ฝกฝนทกษะการรเรมและนำตวเองไปสเปาหมายได (Initiative and Self-Direction) ดวยการรเรมระบเปาหมายท
ตองบรรลภายใตกรอบเวลา ใหสามารถนำพาตนเองและทมทำโครงการนใหบรรลความสำเรจตามเปาหมายทวางไว
อยางรบผดชอบ อนเปนทกษะการทำงานใหสำเรจและรบผดชอบตอผลงาน (Productivity and Accountability)
ทเกดขนพรอมไปกบทกษะการอยรวมกนในสงคมตางวฒนธรรม (Social and Cross-cultural Skills) ภายใต
การทำงานรวมกบเพอนในกลมและสมาชกในเครอขาย
กระบวนการเรยนรในศตวรรษท ๒๑
กระบวนการเรยนรในหลกสตรพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบาย ชวยใหผเรยนมความสามารถ และเกดความสข
ในขณะลงมอทำทงจากการเรยนรอยางรนรมยกบเพอนๆ และการไดเผชญสถานการณทไมคาดคดมากอน มาเปน
ความภาคภมใจในผลงานเมอทำเสรจ นอกเหนอไปจากทกษะสำคญขางตน แมวากระบวนการนใชโจทยหรอปญหา
และกระบวนการแกปญหาเปนแนวคดหลก แตยงมขนตอนรายละเอยดและบทบาทของครและนกเรยนทตอง
ทำความเขาใจเพอการทำงานประสานรวมมอกน ดงท The Partnership for 21st Century Skill (Trilling & Fadel,
2009: 96-104) ไดอธบายเปรยบเทยบกระบวนการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ ดวยแบบจำลองจกรยานการเรยนรแบบ
โครงการ (The 21st Century Project Learning Bicycle) ไวอยางนาสนใจ โดยเรมจาก
ลอจกรยาน: กำหนด (Define) วางแผน (Plan) ลงมอทำ (Do) ยอนทวน (Reflect)
การเรยนรจากการทำโครงการ ประกอบดวยขนตอนยอยไปตามการลงมอทำในแตละชวง เชนเดยวกบโครงการ
ตางๆ เชน การสรางบานทมขนตอนการทำหลายขนตอนเปนชนงานยอย เชน การทำฐานราก การทำโครงสราง
การมงหลงคา การเทพน เปนตน การลงมอทำในแตละชวงจงมขนตอนยอยกอนและหลงการลงมอทำ คอ
34
บทท ๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
• การกำหนด (Define) นอกจากกำหนดปญหาทสนใจแลว ในแตละชวงของการลงมอทำ นกเรยนตองรวมกน
กำหนดหรอระบเปาหมายทตองการบรรลในแตละชวง เพอเปนแนวทางในการทำ เชน ชวงการสำรวจ
ปญหาทเกดขนในบานสมาชก ผเรยนรวมกนกำหนดเปาหมายการสำรวจทงเชงปรมาณคอ สำรวจบานกหลง
ระยะเวลาทตองเสรจ และคณภาพการสำรวจเปนอยางไร ทงลกษณะขอมลจากการสมภาษณและการถายภาพ
วดโอหรอภาพนง เปนตน
• การวางแผน (Plan) เปนขนตอนสำคญทชวยทำใหผเรยนเกดความชดเจนในการลงมอทำ สามารถเตรยม
เครองมอ/อปกรณทจำเปน รวมกนหาทางปองกนความเสยงและความไมแนนอนทจะเกดขน กอนการเผชญ
สถานการณจรง เชน หากกำหนดเปาหมายในการสำรวจบานสมาชกจำนวน ๑๒ หลง มผนำเยาวชนอย ๖ คน
ใหเสรจในเวลา ๒ สปดาห ดวยการสมภาษณและทำสอ กตองแบงทมทำงาน พรอมจดหาอปกรณใหครบ
ในการทำงาน เปนตน
• การลงมอทำ (Do) ตามแผนทวางไว
• การยอนทวน (Reflect) เปนการยอนทวนสรปบทเรยน (Lesson Learn) ถงผลทไดรบวาเปนไปตามท
วางแผนไวหรอไม เกดอปสรรคหรอพบเงอนไขใหมๆ อยางไร และผเรยนไดความเขาใจใหมๆ อยางไร
35
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ภาพท ๑ วงลอจกรยานสองลอ เปนวงลอของนกเรยนและวงลอของคร
ขนตอนยอยขางตนเกดขนอยางตอเนอง เปรยบไดกบวงลอจกรยานสองลอ ทเปนวงลอของนกเรยนและวงลอของคร
ดงภาพท ๑ เปนลอหนาและลอหลงทตองประสานความรวมมอกนขบเคลอนการเรยนรจากโครงการอยางตอเนอง
และจะขาดลอใดไปกไมได
36
บทท ๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
โครงสรางและองคประกอบของจกรยานโครงการ
นอกจากลอจกรยานแลว ยงมโครงสรางทยดโยงสวนตางๆ เปนจกรยาน เปรยบไดกบการทนกเรยนและคณคร
ไดรวมทำโครงการในภาพรวม ดวยการรวมจบแฮนดจกรยานคอปญหาหรอคำถามใหมน แลวใชเกยรจกรยานและ
อปกรณตอเนองเพอชวยในการปรบการขบขใหเหมาะสมกบลกษณะเสนทางทไป เชนเดยวกบการใชเครองมอและ
อปกรณในการเรยนร รวมถงการใชอปกรณอนๆ ของรถจกรยานในการขบข ทงในเรองเบรคเพอใชในการชลอการขบข
เปรยบไดกบการบรหารเวลา หรอตวบอกระดบเกยรเปรยบไดกบการใชเครองมอในการประเมนผลการเรยนรอยเปน
ระยะๆ ดงภาพท ๒
ภาพท ๒ โครงสรางจกรยาน ทนำมาใชเปรยบเทยบการทำงานโครงการรวมกนของครและนกเรยน
37
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
บนถนนโครงการ
ทงผสอนและผเรยนตางชวยกนขจกรยานไปบนถนนโครงการ ทมทงทางราบและทางลาดสลบกนไปมา เปนเสนทางท
ไมไดโรยดวยกลบกหลาบ แตอาจเปนยางมะตอย หนคลก บลอกปถนน หรออาจไมมวสดปพนผวใดๆ เปนเพยง
เสนทางดนใหสญจร ซงนบเปนความทาทายใหนกขบขไดเผชญ เชนเดยวกบการทำโครงการบานอยสบาย ทผเรยน
รวมกนเลอกประเดนปญหาทตนเองสนใจแลวเขาไปเผชญกบปญหาอนเปนสถานการณจรง ทงนกขนอยกบเงอนไข
หรอบรบทสภาพแวดลอมทางสงคมนนๆ ทเปนดงสภาพถนนทรอใหผเรยนและคณครไดขจกรยานฝาออกไป
ภาพท ๓ เสนทางการวงของจกรยานไมไดวงอยบนทางราบเสมอไป เปรยบกบการทำโครงการทตองเผชญความทาทายจากปญหา
38
บทท ๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
เสนชยความสำเรจ
บนเสนทางการขจกรยานไปจนถงจดหมายปลายทาง ผเรยนไดรบการฝกทกษะตางๆ อยางชำนชำนาญ โดยม
คณครเปนผชวยพรอมแรงสนบสนนจากทางโรงเรยนและชมชนเปรยบเสมอนลมใตปกทชวยหนนใหเขาเสนทาง
ความสำเรจไดเรวมากยงขน ในทางตรงกนขามหากขาดแรงสนบสนนเหลาน มไดหมายถงการไมมลมใตปกทชวยโอบอม
จกรยานโครงการเทานน ยงอาจเปนลมเหนอหรอลมตานททำใหการเขาสเสนทางนนยากลำบากมากขน ดงนน
การสงเสรมและสนบสนนจากผอำนวยการโรงเรยน และผปกครอง ตลอดจนผหลกผใหญในชมชนจงเปนเงอนไข
สำคญหรอเปนลมใตปกทชวยทำใหจกรยานโครงการ ดงภาพท ๓ โดยเฉพาะโครงการบานอยสบายสามารถเขาส
เสนชยความสำเรจดวยกนทกคน ดงเชนตวอยางผนำเยาวชนจาก ๑๔ โรงเรยนในจงหวดขอนแกน ทไดรบการ
สนบสนนทงจากผอำนวยการโรงเรยน ผบรหารโรงเรยนในระดบทองถนคอสำนกงานเขตพนทการศกษาและ
เทศบาล ผปกครอง ผนำชมชน ทำใหตวแทนนกเรยนทง ๑๔ โรงเรยนสามารถกาวเปนผนำเยาวชนในการ
ทำโครงการบานอยสบายจนประสบความสำเรจ
ภาพทขาดหายในแบบจำลองจกรยานการเรยนรแบบโครงการ
แมวา The Partnership for 21st Century Skill (Trilling & Fadel, 2009) ไดนำเสนอแบบจำลองจกรยานการเรยนร
แบบโครงการไวอยางชดเจนดงภาพท ๑-๓ อธบายกระบวนการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ ใหเหนอยางเปนรปธรรม
ชดเจน แตยงไมสามารถนำมาใชอธบายกระบวนการเรยนรในการทำโครงการบานอยสบายไดทงหมด มภาพยอยท
ขาดหายไปอย มอกหลายจกซอวทรอการตอใหเกดภาพใหญทสมบรณสอดคลองกบบรบทอยางชดเจน เพอชวย
ทำใหเกดการเรยนรโครงการบานอยสบายไดบรรลผลมากยงขน
นบตงแตครและนกเรยนทเปรยบเสมอนลอจกรยานทงสองลอ ทสะทอนการทำงานรวมกนแบบองอาศยกนอยาง
ชดเจน จงทำใหตำแหนงของครอาจไมจำเปนตองอยลอหนาอนแสดงถงการนำหรอชนำผเรยนตลอดเวลา
ประสบการณของคณครทง ๑๔ โรงเรยน ทไดทำโครงการบานอยสบาย ไดยนยนบทบาทของครในฐานะผอำนวย
ความสะดวก (Facilitator) ชกชวนใหนกเรยนไดมารวมคด และลงมอทำตามขนตอนทไดรเรมวางแผนไว มากกวา
การชนำ (Leading or Directing) ใหนกเรยนทำตาม ในยามทนกเรยนอาจหลงลมทำใหลดความสนใจในโครงการ
39
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
หรอไมมประสบการณในการลงมอปฏบตในชวตจรง คณครอาจตองแสดงบทบาททมากขนดวยการเตอนสตให
นกเรยนเหนถงขอจำกดตางๆ ทเขาตองเผชญ หากไมลงมอปฏบตในชวงเวลาตางๆ อยางเหมาะสมชวยใหเขา
ไดอยในโลกของชวตจรงมากยงขน หรอยกตวอยางในการปฏบตเพอเปนทางเลอกสำหรบเขาไดนำไปใช เปนตน
ทงนขนอยกบเงอนไขและสถานการณตางๆ อยางไรกตามการทผเรยนไดกาวขนมาอยทลอหนาไดมากเทาไร กยอม
หมายถงความสามารถในทกษะทเขามเพมมากยงขน
สบเนองจากผนำเยาวชนบานอยสบายมบทบาทสำคญประการหนงคอ การหาสมาชกเพอพฒนาเปนเครอขายบาน
อยสบาย ดงนนจกรยานโครงการบานอยสบายจงมเพยงมทนงหลายทเทานน แตยงมทถบจกรยานจำนวนมาก
เพอใหแกนนำและสมาชกไดรวมกนขบขจกรยานโลดแลนไปบนเสนทางแหงบานอยสบายไปพรอมกน
บนเสนทางจกรยานการเรยนรแบบโครงการบานอยสบายนน เกดจากการเคลอนไปของทงลอหนาและลอหลงอยาง
ตอเนอง เปรยบเสมอนการทำโครงการบานอยสบายในกจกรรมแตละชวง แตละขนตอนอยางตอเนอง ซงเปน
ความตอเนอง (Continuous) ทปรากฏขน ใน ๓ ลกษณะคอ
๑) เปนความตอเนองทมากกวาการทำซำ แมเปนจกรยานและผขบขกลมเดมแตวงลอทเคลอนไปในเสนทาง
ตางๆ สรางรอยลอใหมใหปรากฏในทองถนน และสรางเสนทางใหมๆ ใหกบผขบขไดเรยนรเสมอ จงไมใช
เปนการทำซำแบบเดยวกบการผลตสนคาอตสาหกรรม แตเปนผลผลตทมการเปลยนแปลงในเชงปรมาณและ
เชงคณภาพอยางเปนพลวตรตลอดเวลา อนเนองจากทกษะความสามารถของผเรยนทเพมขน
๒) เปนความตอเนองทยดโยงเปนระบบ จากการมงแกปญหาใดปญหาหนง ดงนนการสรปบทเรยนมองยอน
ทวน (Reflect) ในแตละชวงของการลงมอทำกจกรรมแลวนำมาเรยนรเพอปรบปรงแกไขในวงรอบหรอ
การทำกจกรรมชวงตอไปจงเปนเรองสำคญ ไมใชการทำกจกรรมเพยงขอใหเสรจภารกจเปนครงๆ เทานน
๓) เปนความตอเนองทเปนองครวม คอการบรณาการสาระการเรยนรและทกษะในหลายดาน ตลอดจนผคน
ในสงคมอนหลากหลาย นอกหองเรยน ชวยทำใหผเรยนสามารถเผชญสถานการณทหลากหลายทไมเคย
ประสบมากอน โดยเฉพาะกรณสถานการณทยากลำบาก เขากอาจไมชอบและหลบเลยงไมเผชญได
40
บทท ๒ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑: ความสามารถทผลบาน
ถาเปนการเรยนรแบบภารกจทเสรจสนเปนครงๆ ไป แตดวยความตอเนองในแตละชวงการทำงาน ทำใหเขา
ไดเรยนรการทำงานทงในสภาวะทเขาชอบและไมชอบและอยกบสงเหลานใหได ดงตวอยาง ผนำเยาวชน
บานอยสบายของโรงเรยนเทศบาลบานวดกลาง ทสนใจปญหาการอยไมตดบานของสมาชก หลงจากทเขาไป
สำรวจปญหาของสมาชกและพบวามปญหาเชนนนจรง เขาจงคดคนหาวธการทำใหสมาชกเหลานน
ปรบเปลยนพฤตกรรม ดวยการจดคายเรยนรระหวางเดกและผปกครอง ทำใหเขาตองเกยวของกบบคคล
หลายกลมทงผปกครอง คณครหลายคน และสมาชกเครอขาย ตลอดจนการตดตอวทยากรจากภายนอก รวมถง
ตองใชทกษะและสาระความรในวชาตางๆ ในการทำโครงการ ทำใหเขาไดเผชญสถานการณทยาก และเมอเขา
สามารถกาวขามอปสรรคนำพาจกรยานโครงการของเขาเขาสเสนชย ความสขและความภาคภมใจของนกเรยน
ทไดทำโครงการจนสำเรจ กคอ กลมผนำเยาวชนไดเหนนองๆ สมาชกปรบเปลยนพฤตกรรม รวมถงการไดรจก
ตวเองของพวกเขา ความสขของคณครทไดเหนนกเรยนเตบโตมความสามารถ และผปกครองทไดเหน
บตรหลานในมมมองใหมอนเปนมมมองททำใหเขากลบมาอยทบานอนแสนอบอนของเขารวมกน ทงหมด
เปนการรบรทเปนองครวม คอมากกวาผลรวมขององคประกอบยอยรวมกนไดอยางแทจรง
โดยสรป หลกสตรการพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบาย จงเปนกระบวนการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ ทมไดทำให
ผเรยนเกดทกษะทสำคญและจำเปนเทานน หากแตยงไดขยายวงการเรยนรไปสคณคร ผปกครองและคนในชมชน
ทไดเหนความสามารถทผลบานของผนำเยาวชนบานอยสบายทง ๑๔ โรงเรยน ถาเชนนน...
...คณพรอมทจะขบขจกรยานการเรยนรโครงการบานอยสบายไปตามทองถนนกนแลวหรอยง
4๑
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
เกมสบานฉนอยไหน
ความคดรวบยอดหลกสตร (Curriculum Concept): การเปลยนแปลงตนเอง (Transformative Learning) สคณคาใหมของการพฒนาทอยอาศย
เมอครงเรมโครงการผนำเยาวชนบานอยสบาย ทจงหวดขอนแกน ดวยการวจยเชงปฏบตการเพอศกษาและพฒนา
รปแบบการเรยนรของทองถนดานการพฒนาทอยอาศย เพอนรวมงานไดถามผเขยนในฐานะนกวจยหลกเกยวกบ
โครงการนวาเปนอยางไร เมอทราบคำตอบวาเปนการชวนนกเรยนชนม.๓ ใหลกขนมาเปนผนำดแลบานของตน
และในชมชน เธอกถามตอทนทวา “สงเหลานไมไดเปนจตสำนกของแตละบคคล และเปนเรองททกคนรอยแลว
ไมใชหรอ” ผเขยนไมไดตอบคำถามนนโดยตรงไดแตยมและกลาววา “แนใจหรอ... แลวบานเรอนทเหนทวไป
ในสงคมไทยเปนดงทแนใจแลวหรอ” แมการสนทนาไดหยดลง ผเขยนขอฝากใหคณครและทานผอานไดนำคำถาม
ไปยอนทวนหาคำตอบรวมกบนกเรยนทรวมกนขบขจกรยานโครงการบานอยสบาย ดงทผเขยนไดนำไปพดคยกบ
ผนำเยาวชนหลงจากทำโครงการเสรจสนลงวา
หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
บทท 3
43
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ผนำเยาวชนทง ๑๔ โรงเรยนตางเหนวาเรองราวการดแลบานมไดเปนเพยงการทำความสะอาดปดกวาดเชดถเทานน
ขอบเขตบานนนกวางขวางกวาตวเรอนและบรเวณ รวมไปถงพนทรอบทงชมชน (สาธารณปโภค) และสงแวดลอม
(ระบบนเวศทางธรรมชาต) อนเปนสวนประกอบของบานนอกเหนอไปจากหองและพนททงภายในและภายนอก
ทยดโยงดวยผอยอาศยซงมความสมพนธระหวางกน คอ ความสมพนธระหวางผอยอาศยกบองคประกอบตางๆ
และความสมพนธของสมาชกภายในบานแตละคน อนเปนความอบอนในครอบครว
พวกเขาตระหนกวาความอบอนของครอบครวกลบเปนเรองสำคญและเปนรากฐานของทกเรอง ผนำเยาวชน
ในกลมโรงเรยนทลงมอทำโครงการแกปญหาความอบอนเพอทำใหเปนบานอยสบายโดยตรง เมอเขาไดยนและ
เหนการทำกจกรรมสนกสนานรวมกนระหวางผปกครองกบลก หรอ การแสดงคำขอโทษจากลก และพอแม
ผปกครองทสวมกอดลกพรอมใหอภยลกในสงตางๆ ทลกทำ ทำใหเขาเขาใจความหมายของคำวาอบอนทมากไปกวา
การไดรบฟงในหองเรยนหรอการอานหนงสอเทานน เพราะผนำฯ หลายคนเกดความรสกอยากกลบบานไปกอดพอแม
และหลายคนอยากบอกเพอนวา “ถาจะทำอะไร ขอใหคดถงพอแมบาง” เปนการเรยนรความหมายทลกซงและม
คณคา จากการลงมอทำดวยการจดกจกรรมของพวกเขา
ในกลมโรงเรยนททำโครงการบานอยสบายดวยการดแลจดบานใหสะอาดเรยบรอย หลงจากทผนำเยาวชนเขาไป
เอาใจใสดแลบานของตนมากยงขนและชกชวนใหสมาชกไดทำตาม พวกเขามเพยงเหนการเปลยนแปลง
ทางกายภาพบานกอนและหลงทำโครงการเทานน แตยงพบการเปลยนแปลงทงในตวเขาเอง ทงของเพอนสมาชก
และยงรวมถงความสมพนธในครอบครวทกลบมาใกลชดกนมากขน จนผปกครองหลายคนสงเกตเหนการ
เปลยนแปลงนนดวย ทสำคญ การเปลยนแปลงเหลานเกดจากการลกขนมาแสดงพลงผนำเยาวชนจากการดแลบาน
ใหประจกษ ตอกยำคณคาใหมของการดแลทอยอาศยทมไดเปนเพยงทพกผอนอาศยเทานน ยงสามารถนำความ
อบอนใหกบครอบครว ความเขมแขงใหกบชมชน และคณภาพทดของสงแวดลอมธรรมชาต ใหเกดขนไปพรอมกน
ดวยการเรยนรในโครงการพฒนาผนำเยาวชนบานอยสบายของหลกสตรน
44
บทท ๓ หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
ผลการศกษาและพฒนารปแบบการเรยนรของทองถนดานการพฒนาทอยอาศย จากการทำโครงการพฒนาผนำ
เยาวชนบานอยสบายดงทกลาวมาแลว ไดถกนำมาใชในหลกสตรน จงทำใหหลกสตรน มไดตงอยบนฐานสาระ
การเรยนร ๘ สาระวชา (The Subject Based Approach) แตเปนการทำหลกสตรแบบหวขอ/เรอง (The Thematic
or Topic Approach) โดยใชเรอง “บานอยสบาย” เปนแกนในการเรยนร ททำใหหลกสตรเขาไปเกยวของโดยตรง
กบวฒนธรรมชวตความเปนอย (ทอยอาศย) ในทองถนของผเรยน และเตรยมผเรยนใหพรอมในการใชชวตจรง
ในโลกของผใหญ รวมถงการเปดโอกาสใหเขาไดรจกตนเองจากศกยภาพใหมทเขาคนพบ รวมถงความสามารถ
ควบคมตนเองในการใชชวตในสงคมทมความเสยงสงของศตวรรษน
ดงนน หลกสตรน จงมเปาหมายสำคญ (Aims) คอ ชวยเยาวชนใหเปน
• ผเรยนทประสบความสำเรจ จากการนำทกษะตางๆ ทไดรบไปสรางการเรยนรอยางตอเนองและมความสข
สามารถพฒนาตนเองใหกาวหนาและบรรลสงทคาดหวงได
• บคคลทมความมนใจในตนเอง ในการดำรงชวตอยางปลอดภย มสขภาวะทด และมคณภาพชวตทด
• พลเมองทมจตสำนกความรบผดชอบ ในการสรางประโยชนใหกบครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต
ทสำคญ ลกษณะการเรยนรในหลกสตรน ยงสอดคลองกบการจดการศกษาตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงของ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ดวยการมงปลกฝงเยาวชนใหรจกใชชวตตามปรชญาพอเพยง ดวยคานยมสำคญ
(Values) ในเรอง
• การใหคณคาเหนอราคาสงของ เปนเครองชวยในการตดสนและกำหนดการกระทำของตนดวยการให
ความสำคญถงเปาหมายทแทจรงของวตถหรอสงทจบตองได คอประโยชนจากการใชวตถสงของนนใหบรรล
เปาหมาย อนเปนคณคาแท ตามความหมายท พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) (๒๕๕๒) ไดเสนอไวใน
ฐานะวธคดหนงของการคดแบบโยนโสมนสการ โดยเสนอรวมกบคณคาเทยม คอราคาหรอมลคาสงของ
ทกำหนดโดยผคนในสงคม เชน การใหคณคาความหมายของบานทสรางความอบอนใหกบครอบครว (คณคาใหม)
ยอมอยเหนอราคาบานทซอขายในตลาดอสงหารมทรพยทวไป เพราะทำใหบคคลในครอบครวกลบมาสราง
ความสมพนธในครอบครวใหใกลชด เปนตน รวมถงการเชอมโยงจากคณคาแทของบานอนเปนหนวยท
สำคญในสงคม สการเหนคณคาในทรพยากรและสงแวดลอม และคณคาในวฒนธรรมทอยในการดำเนนชวต
ของบรรพบรษอนเปนเอกลกษณของทองถนไทย
45
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
• การดำเนนชวตดวยความไมประมาท ทงจากสงคมเสยงสงในยคปจจบน และการเชอมโยงระหวางตวเรากบ
สงตางๆ รอบขาง ดงนนการพงตนเอง และการมภมคมกน ยอมชวยใหตวเราอยไดและสามารถอยรวมกบ
ผอนอยางเออเฟอและเกอกล ชวยทำใหทงเราและผอนสามารถดำเนนชวตอยางไมประมาท
การพฒนาผเรยนตามหลกสตรนทมงใหผเรยนเกดสมรรถนะสำคญ คอเกดความสามารถจากการมทกษะการเรยนร
ในศตวรรษท ๒๑ ดงทกลาวแลวในบททสอง และมความเปนผนำเยาวชน อนเปนการพฒนาผเรยนใหเกดสมรรถนะ
และคณลกษณะอนพงประสงคสำคญ ในทศทางเดยวกบหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน ๒๕๕๑ ทกระทรวง
ศกษาธการไดกำหนดไว (กระทรวงศกษาธการ ๒๕๕๑)
หลกสตรนใชกบกลมผเรยนชวงชนมธยม ๓ หรอมอายประมาณ ๑๕ ป อนเปนปสดทายของวยท ๔ วยรน
“วยทาทายความไมร” ตามแนวคดของรองศาสตราจารยประภาภทร นยม ทไดจดทำแผนทการเรยนรตามวยของเดก
จากประสบการณการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนรงอรณ มาเปนเวลากวา ๑๐ ป โดยเหนวา “ชวงท ๔ วยรน
(๑๓-๑๕ ป) นน เปนวยททาทายพลงการเรยนร และการเปลยนแปลงอยางกาวกระโดด เพอเปดตวออกไปเผชญ
ความไมรทรออยแลว ทงรางกายและจตใจของตนเอง และความสมพนธกบผคนและโลกทกวางขวางขน” (ประภาภทร
๒๕๕๓: ๑๕๑) จงเปนชวงชนทเหมาะสมในการนำเดกใหออกไปพบความไมรนอกหองเรยน ทอยในวถการดำเนน
ชวตในแตละวนของเขา
นอกจากนนหลกสตรนยงชวยเปนการเตรยมความพรอมใหผเรยนไดกาวเขาส “ชวงวยท ๕ ยวชน (๑๖-๑๘ ป)
เปนวยรนทพรอมในการพงพาสตปญญาตนเอง มความสามารถ มวฒภาวะเทยบเทาผใหญ แมดอยประสบการณกวา
กยงสามารถรบผดชอบงานทไดรบมอบหมายได” (ประภาภทร ๒๕๕๓: ๑๖๖) อนเกดจากการกาวขนมาเปนผนำ
เยาวชนของผเรยน
46
บทท ๓ หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
หลกสตรนมรปแบบการเรยนร จากแนวคดการตอยอดความรเดม อนเปนความสามารถของมนษยทสะสมมาตงแต
เกดเพอการดำรงชวตใหอยรอด จงเปนรปแบบการเรยนรทกระตน/ตอยอดการเรยนร ทเนนผเรยนเปนสำคญ
ดวยการใชกระบวนการเรยนรหลายรปแบบผสมผสานกน มลกษณะสำคญคอ
กระบวนการเรยนรในหลกสตร: การสรางเกลยวพลวตรการเรยนร
• เปนกระบวนการเรยนรจากการปฏบต (Active Learning) โดยผเรยนไดลงมอปฏบตจนเกดการเรยนร
ดวยตนเอง ทงจากการปฏบตในกจกรรมตางๆ เชน เกม การทำสอ และการแสดงบทบาทสมมต ตลอดจน
การปฏบตผานการเรยนรแบบโครงการ (Project Based Learning)
• เปนกระบวนการเรยนรจากการยอนทวนมองตนเอง (Learning through Reflection) แมวาผเรยนตองเปน
ผสรปใหเกดการเรยนรดวยตนเอง แตคณครกยงมบทบาทสำคญในการชวยจดกจกรรมใหเกดการเรยนรนน
เปนการจดกจกรรมทมากไปกวาการสรปการเรยนรในแตละครง หากยงรวมถงการกระตนใหผเรยนไดยอนทวน
ประสบการณ ความร ความเขาใจและความรสกทเกดขนจากการปฏบตเทยบเคยงกบประสบการณและความรเดม
พรอมการวเคราะหสาเหตทมาของประสบการณนน และผลทเกดขนเมอผเรยนไดเขาใจสงเหลานนแลว
• เปนกระบวนการเรยนรเปนกลม (Group Learning) ซงเปนการเรยนรทจดขนในหลกสตรตลอดเวลา ทงจาก
การปฏบตและยอนทวนมองตนเองในการกลมเรยนร พรอมกบนำเสนอและแลกเปลยนเรยนร (Share & Learn)
ประสบการณจากการลงมอทำและมมมองทแตกตางกนในกลมใหญ เพอสรางความเขาใจในการเรยนรรวมกน
• เปนกระบวนการเรยนรจากปญหา (Problem Based Learning) อนเปนพนฐานสำคญสำหรบทกษะในศตวรรษ
ท ๒๑ (Barell 2010: 176) ซงแตกตางจากปญหาหรอโจทยในหองเรยนหรอในแบบฝกหดทายบท แตเปนโจทย
ในชวตจรงหรอปญหาจรงเกยวกบบานอยสบาย ซงผเรยนจะไดฝกสงเกตมองปญหา สำรวจขอมลเพอตรวจสอบความ
รนแรงปญหา และวเคราะหขอมลเพอหาทางแกไข อกทงยงตองไปกระตนใหผเกยวของเขามามสวนรวมในการ
ลงมอแกปญหา และประเมนผลการแกปญหานน โดยตองใชทกษะการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเขามา
เปนความรพนฐานในการเรยน
47
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
เกลยวพลวตรการเรยนรในหลกสตรน
48
บทท ๓ หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
กระบวนการเหลานถกนำมาใชอยางบรณาการเพอตอยอดความรและประสบการณเดมของผเรยน ทมไดเปนเพยงการ
เพมเตมความรและประสบการณ หากรวมถงความชำนาญในการใชทกษะในศตวรรษท ๒๑ อนเปนเครองมอการ
เรยนรเพอกาวเขาสความเปนผใหญทตระหนกถงสถานการณความซบซอนแหงปญหาในยคปจจบน และไมนงดดาย
กบปญหาเหลานน พรอมกาวขนมาแสดงบทบาทความรบผดชอบในฐานะพลเมองโลกทสำคญในอนาคต อนเปนการ
เขาสเกลยวพลวตรแหงการเรยนรอยางแทจรง ภายใตบรรยากาศการเรยนรทสนกสนานจากเกมและการแสดงออก
ของผเรยนในกจกรรมตางๆ ทเปดโอกาสใหผเรยนไดแสดงความคดเหนดวยทาทของการรบฟงแบบสนทรยสนทนา
(Dialogue) รวมกน ภายใตทาทของคณครทเฝารอดการแสดงความคดเหนเหลานนอยางอดทน คอยกระตนให
ผเรยนสามารถแสดงความเหนไปในทางทถกตองเปนระยะๆ โดยไมดวนตดสน หรอทำหนาทตดสนใจแทน
ผเรยน
กลมการเรยนร (Group Learning) เพอนตางโรงเรยนรวมแตงเพลง “บานฉนอยสบาย” ตามคณลกษณะของทอยอาศย
49
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
แผนการจดการเรยนรในหลกสตร
เพอใหกระบวนการเรยนรในหลกสตรนบรรลถงวตถประสงคทตงไว และมกระบวนการเรยนรตามลกษณะทกลาวมาแลว
แผนการจดการเรยนร (Lesson Plan) ในหลกสตรน จงมโครงสรางประกอบดวย หวขอการเรยนร จดประสงคการ
เรยนร รปแบบการเรยนร และกจกรรม โดยมเนอหาทครอบคลมหวขอการเรยนรในเรองความรความเขาใจเรอง
บานอยสบาย จตอาสา การเปนผนำ การวางแผนโครงการ และการสรางสอ ตลอดจนกระบวนการเรยนรการทำ
โครงการ ๖ ขนตอน คอ ๑) การระบปญหา ๒) การสำรวจปญหา ๓) การวเคราะหขอมลเพอคนหาทางเลอกในการ
แกปญหา ๔) การนำเสนอใหกบผเกยวของ ๕) การลงมอแกปญหา และ ๖) การตดตามประเมนผล รวมถงการ
ประเมนผลการเรยนรระดบภาพรวมของทงหลกสตรอกดวย
๑. ความหมาย
บานอยสบาย
(๔ ชวโมง)
๒. คณคาใหม
ของการทำ
บานอยสบาย
(๖ ชวโมง)
หวขอการเรยนร (ชวโมง)
• เขาใจความหมายของบานอยสบาย
ทงทางกายภาพและทางนามธรรม
• เกดทกษะการคดเชงวจารณญาณ
• เกดทกษะการคดอยางสรางสรรค
• เกดทกษะการสอสารและความรวมมอ
• เกดทกษะการสรางสรรคและนวตกรรม
• ทกษะการทำงานเปนทม
• เขาใจคณคาใหมของการพฒนาทอย
อาศย (บานอยสบาย)
• เขาใจแนวทางการทำบานใหอยสบาย
ในแบบกายภาพและความอบอน
ในครอบครว
• เกดทกษะการคดเชงวจารณญาณ
จดประสงคการเรยนร
เกม
การนำเสนอ
รปแบบ การเรยนร
เกม Matrix บานฉนอยไหน
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
การแตงเพลงบานอยสบาย
• การจบคสนทนา
• กจกรรมนำเสนออยาง
สรางสรรคดวยการแตงเพลง
(๒ ชวโมง ๓๐ นาท)
การชมภาพยนตร Children of
Heaven (การเรยนรจากสอ
ภาพยนตรและการจบกลม
สนทนา: “จากบานอาล
สบานของเรา”) (๓ ชวโมง)
กจกรรม (ชวโมง)
เลขหนา
๖๐
๑๑๐
๘๒
ดตวอยางไดจากวดทศน
50
บทท ๓ หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
๓. จตอาสา
(๒-๓ ชวโมง
ขนอยกบปรมาณงาน)
๔. การเปนผนำ
(๖ ชวโมง)
หวขอการเรยนร (ชวโมง)
• เกดทกษะการสอสารและความรวมมอ
• ทกษะการทำงานเปนทม
• ทกษะการใชสอ สารสนเทศ
และเทคโนโลย
• เขาใจความหมายของจตอาสา
• เขาใจความหมายของการทำบญ
• เกดทกษะการทำงานเปนทม
• เกดทกษะการคดดวยความหวงใย
• เกดทกษะการสอสารและความรวมมอ
• เขาใจความหมายการเปนผนำ
และผตาม
• เกดทกษะการเปนผนำ-ผตาม
• เขาใจในคณลกษณะการเปนผนำทด
• เกดทกษะการคดอยางสรางสรรค
• เกดทกษะการสอสารและความรวมมอ
• เกดทกษะการสรางสรรคและนวตกรรม
• เกดทกษะการทำงานเปนทม
จดประสงคการเรยนร
การนำเสนอ
สอ
การนำเสนอ
เกม
การนำเสนอ
การนำเสนอ
รปแบบ การเรยนร
การประชนสนทรพจน
“บานนนสำคญไฉน”
(๒ ชวโมง)*
การชมรายการ TV Champion
ตอน ปรบปรงบานเพอบานอย
สบายทางกายภาพ (๑ ชวโมง)
จตอาสาตามฐานงานและ
สะทอนการเรยนร
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
(การทำกจกรรมจตอาสาและ
การสะทอนการเรยนร
จากกจกรรม) (๓๐ นาท)
เกมเกาอแหงสต
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
การแสดงละครบทบาทสมมต
(๓ ชวโมง)
การสนทนาสภากาแฟ
World Cafe (การสะทอนการ
เรยนรดวยการจดการความร
เรองผนำเยาวชนบานอยสบาย)
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
กจกรรม (ชวโมง)
เลขหนา
๑๑๕
๘๖
๑๒๘
๖๔
๑๑๘
๑๓๕
5๑
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
๕. การสรางสอ
(๖ ชวโมง)
๖. การวางแผน
(๓ ชวโมง)
๗. การทำโครงการ
๖ ขนตอน
ขนตอนท ๑:
การระบปญหา
ขนตอนท ๒:
การสำรวจปญหา
ขนตอนท ๓:
การวเคราะหขอมล
และหาทางเลอกใน
การแกปญหา
หวขอการเรยนร (ชวโมง)
• เกดทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑
โดยเฉพาะทกษะการใชสอ สารสนเทศ
และเทคโนโลย
• เกดทกษะการทำงานเปนทม
• เหนความสำคญของการวางแผน
• เขาใจการวางแผนการทำโครงการ
แบบแผนภมแกนต (Gantt Chart)
• เขาใจการทำโครงการใน ๖ ขนตอน
• เขาใจการวางแผนงานและการเขยน
โครงการ
• เกดทกษะการคดเชงวจารณญาณ
การคดอยางสรางสรรคและการคดดวย
ความหวงใยนำสการแกปญหา
• เกดทกษะการสอสารและความรวมมอ
• เกดทกษะการสรางสรรคและนวตกรรม
• เกดทกษะการใชสอ สารสนเทศ
และเทคโนโลย
• เกดทกษะชวตและสงคม
จดประสงคการเรยนร
สอ
สอ
การทำ
โครงการ
การทำ
โครงการ
การทำ
โครงการ
การทำ
โครงการ
การทำ
โครงการ
รปแบบ การเรยนร
กจกรรม “สงทฉนเหน”
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
การถายคลปวดโอ “มมนทฉนชอบ”
(๒ ชวโมง)
การทำหนงสน “บานคออะไร”
(๒ ชวโมง ๓๐ นาท)
การวางแผนไปทศนศกษา
“ไปทะเลกนดกวา”
กจกรรมการฝกโยนโสมนสการ:
การวเคราะหและคดเลอกภาพ
(ปญหา) บานอยไมสบาย
กจกรรมการฝกโยนโสมนสการ
ระบโจทย/ปญหาบานอยสบาย
ทเราสนใจและเขยนโครงการ
๖ ขนตอน
การสำรวจขอมลตามลกษณะ
ปญหาบานอยไมสบาย
การวเคราะหขอมลและหาทาง
เลอกในการแกปญหาบานอย
ไมสบาย
กจกรรม (ชวโมง)
**
เลขหนา
๙๓
๙๖
๑๐๐
๑๕๓
๑๖๓
๑๖๘
๑๘๔
หมายเหต : ทงหมดคอจดประสงคการ
เรยนรการทำโครงการ ๖ ขนตอน
52
บทท ๓ หลกสตรผนำเยาวชนบานอยสบาย: การสรางเหต/โอกาส
ขนตอนท ๔:
การนำเสนอส
ผเกยวของ
ขนตอนท ๕:
การลงมอแกปญหา
ขนตอนท ๖:
การตดตามและ
ประเมนผล
๘. การประเมนผล
การเรยนรในภาพรวม
(๖ ชวโมง)
หวขอการเรยนร (ชวโมง)
• เพอกระตนกลมผทไดรบผลกระทบจาก
ปญหา ไดตระหนกถงความสำคญและ
ความรบผดชอบรวมกน จนกระท ง
เกดพลงรวมคดหาทางออก
• เพอใหเกดกระบวนการลงมอปฏบตจรง
ตามแผนท ค ดไว ซ งนก เร ยนจะได
ประสบการณตรงมากกวาทคด
• เพ อยอนทวนให เหนผลท เกดข น
ทงดานดและดานดอย และสามารถ
แกไขปรบปรงไดตอไป
• เพอการประเมนผลการเรยนรในระดบ
บคคล กลม และผลงานในภาพรวม
จดประสงคการเรยนร
การทำ
โครงการ
รปแบบ การเรยนร
การนำเสนอกบผเกยวของ
เปนการสรางสรรคจากผเรยน
โดยตรง
ผนำฯ และสมาชกลงมอแก
ปญหาตามทางเลอกและแผน
งานทไดวางไว
ผนำฯ ตดตามผลการลงมอ
แกไขของสมาชกและแกนนำ
พรอมประเมนผลในภาพรวม
การนำเสนอ: การทำโครงการปรบปรง
บานอยสบายในเวทสาธารณะ
เกมเมาทเรองตวเอง
(๑ ชวโมง)
เกมเมาทเรองคนอน
(๒ ชวโมง)
เกมตามลาหาจดออน
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
เกมลายแทงชวต
(๑ ชวโมง ๓๐ นาท)
กจกรรม (ชวโมง)
**
**
**
**
เลขหนา
การนำเสนอรายละเอยดกจกรรมตางๆ ในแผนการเรยนรน ไดจดเรยงการนำเสนอตามรปแบบการเรยนรประเภทตางๆ
ในภาคท ๒ คอ การเรยนรจากเกมในบทท ๔ และการเรยนรจากสอในบทท ๖ การนำเสนอและแลกเปลยนเรยนร
ในบทท ๗ ตลอดจนกระบวนการทำโครงการในภาคท ๓ บทท ๗-๙ และการประเมนผลการเรยนรในภาพรวมในบทท ๑๐
หมายเหต: ๑. ระยะเวลาในการนำเสนอนสำหรบกลมผเรยนจำนวน ๗-๘ กลม หากจำนวนกลมมากหรอนอยกวา เวลาการนำเสนอกจะมากขนหรอนอยลงตามลำดบ ๒. ** เปนกจกรรมทลงมอปฏบตโดยผเรยน (ผนำเยาวชน) รวมกบสมาชกและอาจารยทปรกษาในการทำโครงการบานอยสบายของแตละโรงเรยน
ดตวอยางไดจากวดทศน
๒๒๖
๒๒๑
๒๑๖
๒๑๒
53
คมอโครงการพฒนา ผนำเยาวชนบานอยสบาย
ISBN 978-616-90726-4-5
ราคา 400 บาท
