4/16/2012 1проф.Горан Станикевски-Горјански

БЕЛИБЕЛИ МУГРИМУГРИ

(стихозбирка од 12 песни)

КочоКочо РацинРацин (КостаКоста СолевСолев)

БЕЛИБЕЛИ МУГРИМУГРИ(стихозбирка од 12 песни)

4/16/2012 2

ПРЕДАВАЊЕ

Притисни Shift+F5

4/16/2012 3

4/16/2012 4

4/16/2012 5

4/16/2012 6

4/16/2012 7

КостаКоста СолевСолев РацинРацин (1908(1908--1943)1943)

КОСТАКОСТА СОЛЕВСОЛЕВ е роден на22 декември 1908 годинаво Велес, во семејството насиромашниот грнчарАпостол Солев. Ималгладно и сиромашнодетство во кое многуработел и учел. Рано го сфатил ропскиотживот на македонскиотнарод и затоа уште водетството кај него сејавила омраза конексплоататорите.

Марија Солева

4/16/2012 8

Родната куќа на Рацин во Велес

4/16/2012 9

Поради сиромаштијата го прекиналшколувањето во II клас нижа гимназија иму се посветил на татковиот, грнчарскиотзанает. Но, секој слободен момент гокористел за читање, повлекувајќи се натаванот и учејќи на свеќа. Ги читалделата на најистакнатите марксисти, социолози, писатели и мислители.

Меѓу двете светски војни станал член наКомунистичката партија на Југославија.

Во 1939 година, во Самобор, доЗагреб, била отпечатена на македонскијазик стихозбирката „БелиБели мугримугри“. Книгата била забранета, но сепак брзо сераширила меѓу македонското население.

ВАЖНО

4/16/2012 10

Во 1941 година тој работел во Софија, но посмртта на Коле Неделковски, тој бил гонетод софиската полиција, па избегал воСкопје. Тука работел во Народнатабиблиотека, а живеел илегално. Малкуподоцна се вклучил во партизанскитеодреди. Го издавал весникот „Илинденскипат“. Работел во партизанската печатница иподготвувал нова книга за печатење. Загинал несреќно(?) на 13.6.1943 година, на планината Лопушник.

ВАЖНО

4/16/2012 11

ЛИТЕРАТУРНОЛИТЕРАТУРНО ТВОРЕШТВОТВОРЕШТВО

Кај Рацин јасно сеиздвојуваат дведве

фазифази во неговототворештво.

Првата фазаопфаќа песнинапишани насрпски јазик, автората, намакедонски.

4/16/2012 12

Оваа фаза ги опфаќа песните посветени наневозвратената љубов што тој ја чувствувал конРахилка Фирфова-Раца.Тој и` пишувалкартички со љубовни изливи, а некои од нив гинапишал со сопствена крв.

ВАЖНО

ПРВА ФАЗА

4/16/2012 13

Овие песни, вкупно 24 (19 на српски и 5 набугарски јазик) како и 31 картичка госочинуваат поетскиот ракопис „Антологија наболката“.Во картичката од 6.10.1928 година, тој ќенапише:

„Го земам твоето име како мое, а затоа типодарувам бесмртност, кондезиран воздив потебе. Антологија на болката...и мое портре акопобараш...Капка крв од моето тело и душа- јаимаш веќе...Моето идно име- ме врзувазасекогаш со тебе...

...Прости ми или проколнувај- сеедно.А јас се` љубам, се` проштевам, и се` заборавам...Едно само жалам: што не ја чув Смислата прекузвукот на твоите зборови...или барем нивната трага со мастило...“Таа никогаш не му одговорила на неговитељубовни изливи. ВАЖНО

4/16/2012 14

Освен овие песни, во првата фаза спаѓа иобидот да напише роман „Афион“ или „Опиум“, на српски јазик, кој не го довршил, а ракописотбил запален при неговото апсење во 1934 година.Во 1932 година, добива награда од хрватскотосписание „Литература“ за новелата „ВоВокаменоломоткаменоломот“. Тој ги напишал и расказите: „Резултат“, „Златен занает“, „Татко“, „Тутуноберачи“, „Пладне“, „Еден живот“, „Радоста е голема“, „Јулус“, „Новак“.

ВАЖНО

4/16/2012 15

Во втората фаза, РацинРацин ќе биде преокупирансо животот и експлоатацијата на македонскиотнарод и ќе пишува на македонски јазик.Ќе ја напише и објави стихозбирката „„БелиБелимугримугри““, како и неколку есеи, критики иисториски осврти.

ВТОРА ФАЗА

ВАЖНО

4/16/2012 16

БЕЛИМУГРИ

Стихозбирката „БелиБели мугримугри“ е составена од12 песни, во 5 циклуси напишани навелешки дијалект со примеси одзападно-македонските говори, во коидоминираат социјални и револуционернитеми.

Насловот на стихозбирката е симболичен-пејзаж кој е посакуван од работниците, аргатите и сите експлоатирани луѓе. Тоа еново утро, нов почеток, нов живот во којсите ќе бидат еднакви.

„БелиБели мугримугри“ е создадена под влијание нанародната поезија, на Зборникот наБраќата Миладиновци.

ВАЖНО

4/16/2012 17

БЕЛИБЕЛИ МУГРИМУГРИ

Стихозбирката опфаќа 12 песни:

ВАЖНО

ДеновиПечал

Селска макаТутуноберачите

ЛенкаПроштавање

Балада за непознатиотЕлегии за тебеУтрото над нас

ТатунчоНа Струга дуќан да имам...

Копачите

4/16/2012 18

СОДРЖИНАСОДРЖИНА

Со аргатски мотив се песните: „Денови“, „Селска мака“, „Тутуноберачите“, „Печал“.

Како на вратот ѓердани

ниски камења студени,

така на плешки денови

легнале та натежнале.

Денови ли се – денови

аргатски маки големи!На почетокот на песната, преку компарација, поетот ги опишува тешките аргатски денови. Тие сетолку мачни- како ѓердан од камења постојановиснат на вратот од аргатот. ВАЖНО

АргатскиАргатски мотивмотив

Денови

4/16/2012 19

Стани си утре порано

дојди си вечер подоцна,

наутро радост понеси

навечер тага донеси –

ај пусти да е, пуст да би

останал живот кучешки!

Во продолжение, Рацин ги опишува аргатскитеденови, долги, неиздржливи, но сепакзапочнуваат со надеж дека овој ден ќе бидеподобар од претходниот, но завршуваат соистата тага и очај дека ништо не се сменило.

Употребувајќи го контрастот (наутро радост-навечер тага) тој го засилува чувството набезнадежност. Затоа преку метафората(живот кучешки), го завршува овој дел. ВАЖНО

4/16/2012 20

Роди се човек – роб бидироди се човек – скот умри,скотски цел живот работиза други, туѓи имоти.За туѓи бели дворовикопај си црни гробови!

Врвот на незадоволството и деградацијата нанаемните работници е претставена во овој трет делод песната. Аргатите се принудени да работат задруг, за да преживеат. Тие повеќе не се слободнилуѓе, туку се робови на експлоататорите, кои имплаќаат толку малку, колку да сврзат крај со крај.

На крајот повторно употребува контраст (белидворови-црни гробови), потенцирајќи ја огромнатасоцијална разлика (некој може да живее раскошно, а за другите гробот е доволен). ВАЖНО

4/16/2012 21

За себе само р’гај си

за себе маки тргај си –

нижи си ѓердан денови

нижи си алки ковани,

нижи си синџир железен

околу вратот навезен!

Во завршните стихови, во исчекување набарем малку оптимизам- го дочекува крајниотбезизлез. Поетот го прикажува постојаното, трајно страдање на аргатите кои до крајот насвојот живот ќе си го нижат ѓерданот од тешкиденови. Метафорично го претставува какожелезен синџир од алки ковани.

ВАЖНО

4/16/2012 22

Освен наведените стилски фигури, поетотупотребува епитети (камења студени, макиголеми, живот кучешки, скотски живот, белидворови, црни гробови, синџир железен); како и анафора (повторување на исти зборовина почетокот на стихот)- роди се...,

за себе...,нижи си...

Според мотивот (аргатски), песната е поддиректно влијание на народната поезија. Собавен ритам и патетичен тон се искажаниелегичните чувства за тешкиот живот намакедонскиот народ.

* Песната ја сочинуваат 8 строфи и тоа4 со по 4 стиха (катрени) и4 со по 2 стиха (дистих).Стихот е осмерец и не е римуван

(бел стих). ВАЖНО

4/16/2012 23

Вечната македонска мака со тутунот итутуноберачите Рацин поетски ја преточил вооваа песна.

На кантар студен со туч го мерата можат ли да го измерат,нашиот тутун – нашава маканашава солена пот!

Тутуноберачите го носат својот тутун намерење (за откуп), но трудот што е вложенпри обработката, никој не може да го плати. Преку реторско прашање поетот ја давапочетната слика на маката и безизлезот.

ВАЖНО

Тутуноберачите

4/16/2012 24

Од темни зори на утрини летнидо никоја доба на вечери зимнитој гладно пие тагата нашаи потта и крвта и снагата ни.Жолт – жолти прави лицата бледнии жолта гостинка у градите носи.

Во продолжение го потенцира лошотовлијание на тутунот врз работниците, нивнатаработа од утро до мрак и жолтата болест(туберколозата) која тутунот ја носи порадинивната незаштитеност. Поетската силина во овој дел е постигната соперсонификацијата на тутунот(оживување)- тој ја пие тагата и животот. Покрај тоа, со инверзија и полисиндетон(нижење на сврзници) тој уште повеќе гозасилува страшното влијание на тутунот

(и потта и крвта и снагата ни). ВАЖНО

4/16/2012 25

По утрини росни, по мугрите пресни,наведени ничкум по полињата роднизачмаени ние го береме.

Лист по лист кинилист по лист нижилист по лист превртуј, притискај,лист по лист милно, таговно редии на долга низа од капки поти надеж со клетва и зелена јад,со коров поглед на очите матнипо кревките лисја жолтозлатниприкаса горка на живот клетнанижи безгласна а така јасна.

Описот на работата на тутуноберачите е најубавиотдел во песната. Поетот со спокоен тон ја раскажуваприказната за листот и неговиот пат, за работницитекои својот живот му го посветиле нему и ропски мусе предале. Со употреба на анафората се постигнува силниотвпечаток на доминација на листот- тој е главниотносител на преживувањето (заработката), но и намаката и смртта.

ВАЖНО

4/16/2012 26

Та не знаеш ли?

Денот ли дојде тој да се мери –мерка му нема, а в градите длабибез да се запре, без дно да најдене тага а клетва, и в очи матнии не сакајќи сама се дига фуријата.

Кога доаѓа моментот на откуп, веќеспомнат на почетокот од песната- трудот, маката, деноноќната работа, болеста, замагленоста на очите- никој не може даја плати.

ВАЖНО

4/16/2012 27

Кантарот носи лисјето златноа в гради луто далгите беснатна жолтата мака – на жолтиот тутунна жолтата пот на рацете ни!

Песната завршува како и „Денови“, без надеждека нешто ќе се подобри.Се чувствува само маката и тивкиот револт натутуноберачот и неговата помиреност сосудбината. Горчливоста на животот речиси јачувствуваме и гледаме преку жолтата бојакоја е доминантна во песната. Жолти селистовите, тутунот, жолти се лицата, жолта егостинката во гради, жолта е маката и жолта епотта.

* Песната не е организирана во строфи, туку вослободни делови со нерамномерен бројстихови.

ВАЖНО

4/16/2012 28

„„ЛЕНКАЛЕНКА““ одод КочоКочо РацинРацин

БАЛАДИ

4/16/2012 29

БаладиБалади се „Ленка“ и „Балада за непознатиот“.

„ЛенкаЛенка“ е можеби најпознатата, антологискатапесна на Кочо Рацин.

Откако Ленка оставикошула тенка лененанедовезена на разбоји на наломи отидетутун да реди в монопол –лицето и се изменивеѓи паднаја надолуи усти свија кораво.

Баладата за девојката Ленка, Рацин ја започнувадиректно, концизно и јасно, со принуденоста надевојката да го остави подготвувањето на својотчеиз и поради сиромаштијата да оди и да работиво монополот. Таа мачна работа не е за девојки итаа веднаш се изменила во ликот и се разболела.

ВАЖНО

БАЛАДИБАЛАДИ

ЛЕНКА

4/16/2012 30

Не беше Ленка роденаза тија пусти тутуни!Тутуни – жолти отровиза гради – китки розови.

Поетот револтирано извикува дека таане требала да оди и да работи, бидејќитутунот е отров кој за таквото нежно имладо суштество ќе биде кобен.

Прва година поминагрутка в срцето и легна,втора година наминаболест ја в гради искина.Трета година земјатана Ленка покри снагата.

ВАЖНО

градација

4/16/2012 31

Со многу стегнат израз, само во шестстиха,преку стилската фигура градација,поетот успева да ни ја претстави нејзинататрагедија. Нејзината болест (грутка в срце), нејзината претсмртна мака (болеста ја в градиискина) и нејзината смрт (земјата ја покриснагата). Во тие услови толку вреди човековиотживот- шест стиха.

И ноќе кога месечкогроб и’ со свила виеше.Ветерчок тихо над неажална и тага рееше:

„Зошто ми, зошто останакошула недоткаена?Кошула беше даровна...“

Сепак поетот не може да не ја изрази својататага за залудно изгубениот живот, занеоствареноста на девојчините соништа, да сеомажи и да создаде семејство. ВАЖНО

4/16/2012 32

Со мотивот на пропаднатите занаети, Рацинсе преокупира во циклусот песни „НаСтруга дуќан да имам“. Циклусот содржиседум песни кои, можат да се поделат надва дела:првитепрвите- во кои се искажува тагата зарадипропаднатите занаети; ивторитевторите- во кои се искажува револт противкапиталистичкото општество.

Циклусот, жанровски го определуваме какоелегија, во која се искажува носталгијатапо некогашниот чаршиски живот, љубовтамеѓу луѓето, љубовта кон саканата ижелбата за враќање на старите времиња.

ВАЖНО

МотивМотив заза пропаднатитепропаднатите занаетизанаети

4/16/2012 33

"3анаетот е златен... "Народна пословица

Изгори, - мерак, изгори,изгори - пепел се стори!Сал не скоривај јадовина стари, добри мајстори!Времиња тешки дојдовауште по тешки прокуди,од ден на ден се умираи душа бере с години.

Не пеј песната страдална –в гората капат лисjата,водите течат - ронат бреги влечат млади јасики,Чаршиите изумреа,дуќаните запустеа –пропадна сичко, прокопсазанает златен - 'рѓоса.

ВАЖНО

На Струга дуќан да имам...

4/16/2012 34

Ние имавме чаршиии рој - кошница пазарии ред редени маазиполни, преполни со стока.Слегнеш ли долу в чаршиjа,минеш ли покраj дуќани –пукот и врева - работаи алтан полно чекмеџе!

Сами ковавме кондуриправевме бочви, мотики,с нашите раце маjсторскидигнавме бели градови.Кој ни ги срина, кој ни гиочумаве градовите?Кој ни запусте, затворидуќани, куќи високи?

ВАЖНО

4/16/2012 35

Наквечер доjди, наквечер,наквечер - в прва темница,мини го прагот раскапанвлези во трошна одаја,на миндер седни накривенсо каракамен на гради:каде е, каде радостакаде е куќа весела?Штамата чмае, штаматадебнее пуста проклета,како ли, боже, чуматав косите, сичко стегнала.По сокацитe чекораткондури с клинци ковани,штамата сечат с ножовии пиjат вино румено.А в бафчи трендафилитеслушат ги – со темницаташепотот севда без мерак,шепотат – златни времиња! ВАЖНО

4/16/2012 36

Прикаски си останаастарите бочви со вино!Прикаски болни, таговнигрутки во срце снеговни!Раскапани, буѓосанисо обрачи 'рѓосани,по темни изби мемливириjат ги црвци смрдливи.Никоj не кова, не правистарите бочви големи!Старите бочви - преполнисо руіно вино црвено!И ноќе - слушаш! - баботатпо бочвите саjбиите!Деца се плашат - бегаатсништа за стари времиња...

ВАЖНО

4/16/2012 37

Банки дигнаа палатираспнаа мрежи широки,банки дигнаа палатии кули танки, високи:нагоре кула високанадолу земjа длабока.Од сичко носат кајмакотод потта цедат го сокот,од сичко носат кајмакотмаката нам оставаат!Банки дигнаа палати,банки на нови имами,кондури друзи коваатс мотики гроб ни копаат –паjдоса, златен, 'рѓосанашиот чесен занает!

ВАЖНО

4/16/2012 38

Aj, на наломи излезибело Фиданче писано,прошетаj долу в чаршиjакога седам на ќепенци!Ако со око погледнамоко е - да го ископам,ако со рака посигнамрака е - да ja исечам.Но ако срам ме залисаоти сум жив закопан,кажи ми, кажи, Фиданчекaj да се кpиjaм со лице?Majcтop бев и устабашамajcтop бев - станав чираче:за борч продадов дуќанотза борч продадов алатот –с две раци сум, и тијa двескапаjа се без работа!

ВАЖНО

4/16/2012 39

Тешката тага, тeшката,тешката тешко засвири!Севда е тешка, голема,уште по тешка прокуда!Наточи вино крваво!Наточи на вepеcиja!Донеси да ja ковамена Крали Марко сабjата!В горите лисjа капале –в избитe веди м'cкajaт!В поле над млади jаганцаножеви остри л'скаjат.На Струга дуќан да имамна ќепенците да седам,да видам, само да видами на ќепенкот да умрам!

ВАЖНО

4/16/2012 40

Разочараноста на поетот од животот наработниците во капиталистички услови еосновен мотив во целата збирка песни. Тојречиси во сите песни се помирува со таквиотживот, односно само ја потенцира тешкотијатабез да даде предлог како тој живот да сеподобри. Единствено во песната „КопачитеКопачите“, поетотјасно повикува на борба против таквиот живот(револуција).

ВАЖНО

ЕкспресионистичкоЕкспресионистичко--револуционеренреволуционерен мотивмотив

4/16/2012 41

Се к'ти ноќта црна!Се рути карпа - мрак!И петли в село пеати зората се зори –над карпа в крв се пиеи темнината пиесилносветналден!

Пробудете се морникопачки и копачи –на трудотцрннарод!

Уште на почетокот на песната, поетот со извичнаинтонација ги повикува работниците (копачите икопачките) да тргнат во новиот ден кој силно ќесветне (слободата). Тој ги повикува да се разбудат, да ја кренат главата од ропството во кое се наоѓаати самите да си го создадат подобриот живот.

ВАЖНО

КОПАЧИТЕ

4/16/2012 42

Во продолжение го опишува мизерниотживот на работниците, нивните страдањаи работата од утро до мрак за дапреживеат.

Со мотика на рамоза корка сува леб,по патиштата стрмни,по полињата paмни,у вивналиов денда тprнeмe и ниестрадалници од век!

Поетското јас се поистоветува соработниците. Тој е подготвен да им сепридружи во борбата.

ВАЖНО

4/16/2012 43

Преку работата на копачите, симболичное претставена борбата и револуцијата:

... На работа!На труд!Да прокопаме мекополињата родниафион, тутун, житцеда родат благородни.И по кривите вадида пропуштиме водиза оризите младии зелени лободи.На работа!На труд!

ВАЖНО

4/16/2012 44

Да роди род богат!Да бликне живот млад!На пепел троскот, пелинво огин пламен jад!Жилите да пуштаткорења длабокоплодови да бликнатвисоко, високослободнона воздух!Ораме со ралоно земjата ни златнаколку е богата!На пепел троскот, пелин!Во огин пламен јaд!Да престане, да снематагата големаза голиот животна човекстанал –скот. ВАЖНО

4/16/2012 45

И в тaјa мугра преснада екне дружна песнана дружните удари –та биjат срца младии растат силно градипребликнати со јaд!Од сички маки тешкине видовме бел ден,а од солзи жешкине стануе меденнашиот живот!На работа!На труд!

ВАЖНО

4/16/2012 46

Повикот за борба станува посиленповикувајќи ги работниците на работа, на труд! Поетот револуцијата ја сфаќасериозно и сеопфатно. Тој мисли насветска револуција, на револуцијапротив сите експлоататори и затоа вели:

Та не сме саде ниета не сме саде тука –ние сме по цел светбезброjнимилионина трудотцрн –народ!

ВАЖНО

4/16/2012 47

Песната, за разлика од претходните, завршуваоптимистички, односно со надеж за подобарживот:

Да биде честит деноти првата ни стапкау првиот ни век!Ќе мине силен екќе б'сне сонце златно –по секаде на светотќе згине срамно гнетот -ке л'сне живот нов!И реки ќе потечат,и бреме ќе одвлечатна вековита смрт!Реките од живии пробудени силина копачикопачкии страдниголигладнипо целата земjа!

ВАЖНО

4/16/2012 48

Се к'ти ноќта црна!Се рути карпа - мрак!И петли в село пеати зората се зори –над карпа в крв се миеи темнината пиесилносветналден!

На крајот поетот ја повторува првата строфаза да ја искаже својата увереност, а и уштееднаш да поттикне и да нагласи декавремето за револуцијата е дојдено.Останатите песни на Рацин се со: печалбарски мотив, песната„Проштавање“; патриотски мотив, „Елегииза тебе“ и „Утрото над нас“ иисповедно-патриотска е песната„Татунчо“.

ВАЖНО

4/16/2012 49

Кочо Рацин - Проштевање

Не ли ти кажав, не ли ти кажав,нели ти реков на проштавање?Ич не ме чекај, ич не ме пекајБелград е ламња, во Белград ја робснага по туѓи палати оставам,снага во усни несити клавам,и дома — дома не ќе се вратам,не ќе ги пијам очите твоине ќе ја гледам снагата твоја -далеку негде сувата ракапо тебе, Вело, пустата макапуста ќе остане…Знам оти ѓердан веќе не нижеш,знам оти чеиз и ти не везеш,знам, Вело, пусто остана сичко -не ли си и ти аргатка клета?Тутуни садиш, тутуни нижеш,тутун таговно у монопол редиш,ме споменуваш и ем си жалишденови — крепи тешки си редиш -Величко, мори, другачко златна!

ВАЖНО

печалбарскипечалбарски мотивмотив

4/16/2012 50

Но почуј, Вело, што ќе ти кажам!Не ми се, Вело, жали и клети!Подигни очи — очи засветинија очи, што душа горат!Тој што ни, Вело, однесе сичко -тој ни остави од темно теменвеков за мака — но и за борба.Има на вој свет како нас многу!Има ги, има — мачат се, копат,копачи копат по темнината,копачи копат и тунел дупат.И има, има — радост големарадост длабока во темнината:да светиш, Вело, жар да се стопиш -во борба гроб ти душа не зема.

ВАЖНО

4/16/2012 51

Кочо Рацин - Елегии за тебе

Вчера си појдов, наминавниз таја гора зеленапод тија буки високипо ќилим сенки широки.

Одев со глава замаеннаведната, мртов, зачмаен,одев со грутка на срцеи каракамен на гради.

Деј гиди горо зелена!Деј гиди водо студена!Пилците пеат – ти плачеш,сонцето грее – ти темнееш.

Ако ги криеш коскитена дели млади јунацитука што лежат по тебеза тија темни дубрави –зошто ги таеш песните?Зошто по тебе дрвјатаи на дрвјата гранкитеи на гранките лисјаташумолат скришно таговно? ВАЖНО

патриотскипатриотски мотивмотив

4/16/2012 52

Таму горе на неботозора руди, земја буди,ден морави шири крилаи алова точи свила,таму зора црвенее –мое срце ми црнее.

Ископајте длабок бунаризвадете ладна воданатопете лути ранида не горат, да не болат.

Зоро златно и румено!Зоро слатка посестримо!Ти изгреваш на далеку –да ли еднаш ќе изгреешсилно, силно, дури милнонад долови и над горинад полиња и над рекинад мојата татковина?

Два брега – двата стрмнини.А од брег на брег танок мост.Под мостот вода морава –тече и мие ранава.

Тече од векот вековити нова и се` нова по нова,тече, а тука макитесе` стари и се` постари. ВАЖНО

4/16/2012 53

Тече и влече со себесичко што стои пред неа,а на брегови живототчмае у троскот зараснат!

Течи си водо студена!Течи си – рони брегови!Течи – и нам низ срцетонели и крвта ни тече?

Скотски е, скотски животот аргатскиу темно заѕидан,до скот сме синко попритиснатина овој свет убав.

Кој ни ги скрши белите крилцакрилца на галаби бели?Кој ни замати извори бистриизвори на души чисти?

И кој раздвои, и кој раздвоичовек од човек со ѕид?И кој направи, и кој направичовек на човека роб!

ВАЖНО

4/16/2012 54

Та човек од човекда страдаи тегнеи бегаод лулка до гроб?

Ти да знаеш, паметуваши ем да си на ум да имаш –работник си – и работникти ќе паѓаш и се дигаш.

Луњи ли ќе пусти дојдатсонце ли ќе јасно грејне –патиштата, патиштатапред тебе се на борбата.

Како сртта вечна што етака борба долго трае.Но од смртта е по силнапо патиштата борбата!

Исцедете, ограбетепот и труд и меса голи,уста пуста затворетеда не каже оти боли.

ВАЖНО

4/16/2012 55

Очи црни ископајтеда гледајат не давајте,раци машки прекршетесрце лудо наранете.

Угаснете и светлини!Мрак ќе биде – каракамен.

Има, има – в темнинатанешто живо пак да свети:има болка на душатаима души наранети.

Болка боли – болка гориболка пече, душа мори.А болката кога свети –тешко, тешко, тешко клети!

ВАЖНО

4/16/2012 56

Кочо Рацин - Утрото над нас

Од далечнините модри се веатна сонцето златните далги,од далечнините модри се леатна утринта росните влаги.Под долги, меки ширини рамнимагла се танка креваи по селата мали - заспалишумоли скришно врева.Шумоли - в срце тага налеваза црноземните робjа,шумоли скришно за мртви пољаза села и градови - гробjа.Ех, тија долги ширини рамни!Ех, тaja мака пуста!Мртви и темни сурови гламњискршена гранка маслинка!По тиja пот се човечка димии снага крвава цвили,по тијa радост никого немаа сонце радосно има!Но тиja росни утрини пресникопнат во гради и тлеат.Копнат и како бура пеати како огин палат.

патриотскипатриотски мотивмотив

ВАЖНО

4/16/2012 57

Кочо Рацин - ТатунчоНа Бана

Не ме колни, не ме жали!Не ми нижи низа клетви!Камен тежок живот ми еа по тежок одзив пустипо народни думи свети!Ако куќа не направивсо високи шимшир порти,куќа цел свет братски ми ебратски срце што отвора,срце - порта наjвисока,срце - куќа наjширока.Ако жена не донесовѓул - трендафил во одаjаверна, добра млада љуба –не ме колни, не ме жали:во борбата другаркатасонце cjae, сонце трепти!Ако млади си годинипо друмишта, по патиштав младост горка распосеjав –погледни ми право в очи:ти ли беше што пееше"Аjдутин мајкa не рани... "И ако не умрам доматуку кaj што стии пиштатв борба искри кaj што л'штат –блазе, речи на душатаима зошто душа да е! ВАЖНО

исповедноисповедно--патриотскапатриотска песнапесна

ЦитатЦитат заза овојовој часчас::

„Тешко ние да можеме да најдеме

во нашата културна историја

друга толку монолитна личност

како Рацин, што по еден

творечки начин гради мостови

меѓу минатото и иднината, што знае на

здрави основи да создава

културна традиција... Блаже Конески

КРАЈ

4/16/2012 58

БелиБели мугримугри е збирка поезија од Кочо Рацин, објавенаво 1939 година во Самобор близу Загреб. Таа е третастихозбирка објавена на македонски јазик постихозбирките на Венко Марковски, „Народнибигори“ и „Огинот“, објавени во 1938 година.Стихозбирката е испечатена на 25 ноември вопечатницата на Драгутин Шпулер во 4.000 примероци. Според вообичаената комунистичкапрактика, насловот е испечатен со црвени букви, апоради опасноста да се дознае идентитетот наавторот, Коста Солев ја објавува под псевдонимот„К. Рацин“.Црвен наслов на корицата, а над него иметоК.Рацин. Импресивен симболичен наслов штоозначува премин од темнината, од тешкото ропствошто го носеше неговиот народ кон светлината наденот што се раѓа, чекорење кон новиот ден наденовите.

Извонредно крупен настан во културната иполитичката историја на македонскиот народ ипошироко. Тоа е врвен дострел на неговототворештво. Дело неделиво од неговиот живот инеговото класно и национално определување. Делосо кое ги потврдува можностите за изразување и нанајсуптилните чувства на јазикот кој е забрануван иодрекуван.

ДООБЈАСНУВАЊЕ

4/16/2012 59

Творечки се потпира врз достоинствата што ги носимакедонското народно епско и лирско творештвозбогатени со сопствен творечки однос. Се создавапоезија изворна и своевидна, автентична и длабокодоживеана со јазик на убавината. Со полна поетскасугестивност и емотивност ги изразува црнилата наживотот на македонскиот човек и вечните стремежина човекот за подобар, поправичен свет, песни штоќе ги отворат прозорците за племенит културеннатпревар со другите народи во светот. Со „Белимугри“ се отвори пат на современата македонскалитература и така Кочо Рацин стана основоположникна современата македонска литература.

Полицискиот режим ја оценува големината изначењето на оваа книга во будењето нанационалната и класната револуционерна свест, насамосвеста на македонскиот народ и отпочнува соголема потера по авторот и книгата „Бели мугри“. Се испраќаат потерници од Министерството завнатрешни работи и банските управи до сремскитеначелства и испостави за запленување на „„БелиБелимугримугри““ и за апсење на Рацина.

ДООБЈАСНУВАЊЕ

4/16/2012 60

„Бели мугри“ од Самобор по разни патишта сепренесува низ Југославија и како буревесник јаогласува свеста на македонскиот човек занеговите права на слободен живот.

Со неговото перо се искажува богата творечкаприрода, што извира од корените на животот, наугнетениот и поробениот народ, за да мине вопркос и отпор, за чекорење кон сончеватаслобода. Со својата поезија на македонски јазик, тој ги создаваше вредностите на македонскатанационална култура и го објавуваше нејзинотоправо на слободен развиток токму во времето когабеше одрекувана и забранувана.Рацин го завршува животот на трагичен начин. Вечерта на 13 јуни, додека се враќал вопартизанската печатница на планината Лопушник, Кичевско, смртоносно бил застрелан од стражароткојшто го чувал пристапот кон печатницата.

ДООБЈАСНУВАЊЕ

4/16/2012 61

„И ако не умрам доматуку кај што стии пиштатв борба искри кај што л’штат -блазе речи на душатаима зошто душа да е!“

„Ако куќа не направивсо високи шимшир портикуќа цел свет братски ми е,братски срце што отвора,срце - порта највисока,срце - куќа најширока“.(„Татунчо“)

Во овие стихови Рацин го предвести сопствениотживотен крај. Во нив е вткаена иреволуционерната пролетерска порака зависоките човечки идеали.

ДООБЈАСНУВАЊЕ

Стихозбирката опфаќа12 12 песнипесни:

ДеновиПечалСелска макаТутуноберачитеЛенкаПроштавањеБалада за непознатиотЕлегии за тебеУтрото над насТатунчоНа Струга дуќан да имамКопачите

ВАЖНО

4/16/2012 62

ДОПОЛНИТЕЛЕН

МАТЕРИЈАЛ(информативно)

Притисни Shift+F5

4/16/2012 63

КОЧО РАЦИН(1908-1943)

Кочо Рацин е, без сомнение, средишна личност вомакедонската литература меѓу Двете светски војни иеден од основоположниците на современата нашапоезија. Неговиот придонес како поет е неспорен, ноне е без значење ниту неговото ангажирање какопрозаист, како публицист, дури и како историчар илитературен критичар. Севкупниот негов ангажман билплод на неуморната работа да ги осознавапротивречностите на општеството во кое живеал, засновано на експлоатација на наемните работници, на кои тој им припаѓал од своето раѓање. Роден еВелес, во повеќедетното семејство на Апостол иМарија Солеви. Поради сиромаштија го напуштилшколувањето во првиот клас на гимназијата, за да мубиде од припомош на татко му во грнчарскиот занает. Ниту напорната работа не можела да го оттргне оджелбата да чита и да се наобразува.

4/16/2012 64

Во слободното време, и особено ноќе, читал сЀшто ќе му дојде прирака. Дури читал и дела одавтори кои биле тешко разбирливи занеговата возраст (Хегел и др.). Веќе на 20 години поетскиот изблик ќе го преточи вопесната Синови на гладот, како и во прозниотсостав Резултат, напишани на српски јазик. Покрај револуционерната борба на која ѐостанал верен до крајот на својот живот ипоради која често бил затворан и интерниран, Рацин наоѓал време да ѐ се посвети и налитературната дејност. Покрај пишувањето напоезија и прозни состави, Рацин се јавува икако уредник на весникот Искра во којсоработувале повеќемина напредни писателиод Македонија. Уште позначајно е што тојорганизирал литературни читања на кои седемонстрирал отпор против тогашниот режим. Од тие причини постојано бил под присмотрана полицијата.

4/16/2012 65

По окупацијата на Југославија, Рацин билзаробен и интерниран, за потоа да побегне одлогорот. Извесно време престојувал во Софијакаде што се среќавал со група младимакедонски писатели, меѓу кои бил и КолеНеделковски. По неговата трагична смрт, Рацин се вратил во Македонија и одново билпроследуван од полицијата на новата власт -на бугарската, која го уапсила и интернирала. Во пролетта 1943 година се приклучил напартизанските единици наНародноослободителната војска на Македонијачиј Главен штаб се наоѓал на планинатаЛопуштник. Бил ангажиран околу издавањетона борбеното гласило Илинденски пат, како ина збирки со македонски народни песни. Животот несреќно го завршил на 13 јуниистата година, во околности кои не се докрајразјаснети.

4/16/2012 66

Творечката дејност Рацин ја започнал состихови посветени на саканата девојкаРахилка - Раца Фирфова. Од тој период естихозбирката во ракопис Антологијата наболката, со песни напишани на српски ибугарски јазик. На страниците на некоисписанија биле објавени повеќе негови песни, а заедно со уште двајца другари ја отпечатилестихозбирката 1932. Неколку години подоцна(1936) ја објавил и првата песна намакедонски јазик До еден работник. Врв наРациновото творечко созревање е објавата настихозбирката Бели Мугри (1939, Самобор кајЗагреб). Нејзината појава со интерес билапроследена од напредната критика и биларастурана на просторите на тогашната државаи пошироко. Таа мала книшка (со сЀ на сЀ 12 песни) ќе поттикне и охрабри и други младимакедонски автори да се свртат консопствениот јазик.

4/16/2012 67

Во нашата литературна историја Кочо Рацин епознат и како автор на повеќе прозни дела, објавени низ периодичните списанија или понеговата смрт (Во каменоломот, Тутуноберачите, Пладне; Татко, Радоста еголема; делови од недовршениот роман Опиум/Афион). Речиси сите ја обработуваатсоцијалната тематика. Интересот на Рацин заисторијата на нашиот народ најдобро можемеда го согледаме преку објавените статии заБогомилството кое како социјално движење одМакедонија, преку Босна се раширило низповеќе европски краишта. Една од тритестатии е објавена и на македонски јазик. Рацин како литературен критичар напишалповеќе статии и прилози кои се однесуваат наРазвитокот и значењето на една наша новакнижевност (читај македонската).

4/16/2012 68

Сепак, заслугите на Рацин за нашата литература сенајвредни на полето на поезијата.Со песните одстихозбирката Бели мугри ја премостува празнинатанастаната по Константин Миладинов, да се пишувана народен јазик и по углед на народната поезија.Воречиси сите песни (со исклучок на Копачите идонекаде Утрото над нас , Тутуноберачите и Елегииза тебе ) се користи метриката која е застапена вонародната песна. Во поглед на мотивите, песните сеглавно социјални и во нив се пее за тешкиотаргатски живот (Денови, Селска мака, Печал иТутуноберачите). Подлогата на Татунчо, Елегии затебе и Утрото над нас е родољубива, додека заКопачите ќе кажеме дека е таа нагласенореволуционерна. Песната Ленка е една од најубавитеелегии во нашата уметничка поезија Иако фонот напесната е социјален, восхитува лиризмот кој епроткаен низ целата песна:

И ноќе кога месечко гроб ѐ со свила виеше, ветерчоктихо над неа жална ѐ тага рееше: „Зошто ми, зоштоостана кошула недоткаена? Кошула беше даровна...“

4/16/2012 69

Воведната песна во збирката Денови на најубав начинја ја отсликува поврзаноста на Рацин со народнатапесна. Напишана е во осумсложник (осмерец), со двадактила и еден трохеј во средината, кои се типични инародната поезија. Со употреба на повеќе стилскифигури (споредба на почетокот: Како на вратот ѓердани; контрасти: роди се човек - роб биди, роди се човек -скот умри; метафори, клетви ај пуст да е, пуст да биостанал; и симболи: алки ковани, синџир железен) поетот пее за ропската положба на аргатите:

Скотски цел живот работи за други туѓи имоти. За туѓибели дворови копај си црни гробови!

Во Тутуноберачите поетот ги прикажува бледите ииспиени лица, кои со мака секој лист тутун по неколкупати го превртуваат низ прстите, со насолзени очи ипоглед во кои има и надеж и јад, го очекуваат денот когатреба да им се измери и плати трудот: Денот ли дојде тојда се мери – мерка му нема, а в градите длаби без да сезапре, без дно да најде... Кантарот носи лисјето златно ав гради луто далгите беснат на жолтата мака – нажолтиот тутун на жолтата пот на раците ни!

4/16/2012 70

Копачите е песна во која провејувапоетовиот оптмизам дека ќе дојдат подобривремиња. Тие светли денови ќе дојдат самосо борба која ќе ја поведат тие што сеугнетени. Само здружени и од цел свет соработа со труд ќе можат да го направатпоубав. Песната почнува и завршува соистите стихови: Се к'ти ноќта црна! Се рутикарпа – мрак! И петли в село пеат и зоратасе зори – над карпа в крв се мие итемнината пие силно светнал ден! Целатапесна е исполнета со метафорчност исимболика, низ која е проткаен повикот Наработа // на труд! Копачите е песна исполнета сореволуционерен патос, но и песна со силнаверба за новиот светол ден. Низ сите песнина Рацин се огледува љубовта кон малиотчовек, кон оној кој е ограбуван, чиј труд сепотценува.

4/16/2012 71

Иако Рацин во песните тргнува однепресушните извори на народнототворештво, тој во нив внесува новидоживувања, нови мотиви и идеи. Наекспресивните елементи од народните песниим придодава современа, и би рекле, модернасензибилност. Затоа неговата поезија колкубила блиска до времето кога е создавана, толку е актуелна и денес и ќе биде секогаш, додека постои социјална неправда инееднаквост. Цитат за овој час: „Тешко ниеда можеме да најдеме во нашата културнаисторија друга толку монолитна личност какоРацин, што по еден творечки начин градимостови меѓу минатото и иднината, што знаена здрави основи да создава културнатрадиција... Блаже Конески

4/16/2012 72

� Иако не многу обемно,Рациновото дело еразновидно непроценливо значајно за целатамакедонска култура.Освен поезија,тојпишувал и проза,а има објавено и повеќестатии и студии.зад себе оставил неколкураскази како и незавршениот роман ,,Афион’’.

� Неоспорно е дека својот највисок творешкидомен Кочо Рацин го постигнал во поезијата итоа со книгата ,,Бели мугри’’.Во дванаесеттепесни колку што се содржани во збирката сечини дека е насобрана сета аргатска ипечалбарска мака на еден мал,но виталеннарод.Тоа се песни што ги испеал човек кој восвоите гради носел ,,срце-на срца срцето’’ идо болка ја почувствувал и доживеалсудбината на својот народ.

4/16/2012 73

� Кочо Рацин е роден 1908г.во Велес,восиромашно грнчарско семејство.Вистинскотоиме му е Коста Солев.Поради немањетоматеријални средства,бил принуден да јанапушти гимназијата и да работи на татковиотзанает-грнчарството.Книгата останува неговверен сопатник.

� Работи како коректор во весникот,,Вардар’’.Членува во комунистичка група.

� Големата љубов кон читањето и книгата ќе гикруниса со издавањето на збирката ,,Белимугри’’ -1939г.во Загреб.

� По враќањето од интернација Рацин оди вопартизани.Трагично загинува на планинатаЛопушник 1943г.

4/16/2012 74

ПРЕДАВАЊЕ

од учебникот(информативно)

Притисни Shift+F5 Важно

4/16/2012 75

КОЧО РАЦИН

Поважни биографски податоци

4/16/2012 76

ЖИВОТ ИСПОЛНЕТ СО РЕВОЛУЦИОНЕРНА БОРБАИ ТВОРЕШТВО

4/16/2012 77

4/16/2012 78

4/16/2012 79

4/16/2012 80

Од „НА СТРУГА ДУЌАН ДА ИМАМ...“песна седма

4/16/2012 81

Од „ЕЛЕГИИ ЗА ТЕБЕ“песна шеста

4/16/2012 82

Од „ЕЛЕГИИ ЗА ТЕБЕ“песна втора

4/16/2012 83

ПЕЧАЛ

4/16/2012 84

ДЕНОВИ

4/16/2012 85

ЛЕНКА„Билјана платно белеше...“

4/16/2012 86

..АЛГОРИТАМ ЦЕНТАР