86353228 Finansijski Sistem BiH

U N I V E R Z I T E T U S A R A J E V U

Ekonomski fakultet

u Sarajevu

Predmet Meunarodno bankarstvo

Seminarski rad

Tema: FINANSIJSKI SISTEM BIH

MENTOR: STUDENT:

Prof.dr.Fikret auevi Dizdarevi Selma 188-64893-BiO/08

Sarajevo, februar 2010. godine

2 Finansijski sistem BiH

Uvod

U okviru privrednog sistema jedan od najvanijih podsistema je finansijski sistem.

Sastavljen je od vie elemenata koji omoguavaju nesmetan tok finansijskih sredstava u jednoj drutveno-ekonomskoj zajednici. Pomou finansijskog sistema vri se transfer finansijskih sredstava izmeu razliitih grupa i subjekata u privredi. Obavlja ogroman broj funkcija u privredi: funkciju tednje, funkciju blagostanja, likvidnosnu funkciju, kreditnu funkciju, funkciju plaanja, funkciju zatite od rizika, makroekonomsku funkciju, funkciju transfera resursa kroz prostor i vrijeme, obezbjeivanje informacija, funkciju kreiranja novca.

Najvanije osobine finansijskog sistema su dinaminost, otvorenost i kompleksnost.

Dinaminost znai da se u finansijskom sistemu stalno deavaju promjene i pojavljuju novi dogaaji koji sistem dovode u privremena stanja ravnotee i neravnotee.

Karakteristika otvorenosti je jako izraena kod finansijskog sistema, tu se prvobitno misli na otvorenost prema inostanstvu, pa se stoga govori o globalnom karakteru finansijskog sistema.

Karakteristika kompleksnosti nam govori da je i sam finansijski sistem sastavljen iz veeg broja podsistema. Finansijski sistem se sastoji od kombinacije veeg broja institucija i uesnika (Centralna banka, komercijalne banke, osiguravajua drutva, mikrokreditne institucije, lizing kompanije, investicioni fondovi), finansijskih trita (devizno, trite novca i kapitala) i finansijskih instrumenata (instrumenti duga, vlasniki instrumenti i derivativni izvedeni instrumenti).

Finansijske institucije ini veliki broj fizikih i pravnih lica koja se pojavljuju u najrazliitijim ulogama i esto sa dijametralno suprotnim motivima.

Finansijsko trite je organizovani trini prostor na kome se susree ponuda i tranja finansijsko-novanih sredstava i formira cijena trine alokacije finansijskih sredstava. Finansijsko trite predstavlja instituciju kreiranu od strane drutva kako bi se na to bolji nain alocirali ogranieni i oskudni finansijski resursi i kako bi se na najefikasniji nain zadovoljila tranja za njima. Ono je mjesto gdje se kreiraju finansijski instumenti gdje se okupljaju svi uesnici. Po svom predmetu poslovanja, finansijsko trite se obino dekomponuje na novano trite, devizno trite i trite kapitala.

Finansijski instrumenti predstavljaju predmet trgovanja na finansijskim tritima. Njihova razvijenost i diverzifikovanost su najbolji pokazatelj stepena razvijenosti pojedinih finansijskih trita. Finansijski instrumenti su: vrijednosni papiri, depoziti, potraivanja, finansijska prava, iralni novac, devize i devizni kursevi kao i zlato i plemeniti metali. Vrijednosni papiri su najvaniji i najzastupljeniji finansijski instrumenti.

U seminarskom radu predstavit u sve relevantne finansijske institucije u BiH, te finansijsko trite BiH kojeg ine trite novca i kapitala.


1. Finansijski sistem BiH

Iako finansijski sitem BiH jo uvijek nije dovoljno razvijen, ine ga odgovarajue institucije i uesnici koji su i sami na razliitom stupnju razvoja. Finansijski sistem BiH ine: Centralna banka, komercijalne banke, osiguravajua drutva, mikrokreditne organizacije, leasing kompanije, trite kapitala i trite novca.

Struktura sektora finansijskih usluga u BiH

2005 2006 2007 2008

Vrijednost (u mil.KM)

Udio (%)


Udio (%)


Udio (%)


Udio (%)

Banke 11.440 77,3 14.622 79,6 19.570 79,9

20.815

80,9

Investicioni fondovi

1.793 12,1 1.553 8,5 1.762 7,2

1.225

4,8

Lizing kompanije

660 4,5 1.025 5,6 1.422 5,8

1.600

6,2

Drutva za osiguranje i reosiguranje

587 4,0 684 3,7 800 3,3 890 3,5

Mikrokreditne organizacije

314 2,1 486 2,6 946 3,9

1.213

4,7

Ukupno 14.794 18.370 24.501

25.743

Tabela 1 Struktura sektora finansijskih usluga u BiH

Posmatrajui period od 2005. do 2008. godine, moemo vidjeti da je finansijski sektor BiH bankocentrian, njime dominira bankarski sektor. Udio bankarskog sektora se svake godine sve vie poveava da bi u 2008. godini inio vie od 80% udjela u ukupnoj aktivi cijelog finansijskog sektora BiH.

Najvei rast u sektoru finanijskih usluga u BiH biljee mikrokreditne organizacije i lizing kompanije. Mikrokreditne organizacije su zabiljeile rast u 2008. godini u odnosu na 2007. godinu od ak 28%, dok lizing kompanije za isti period biljee rast od 12,5%.

Drutva za osiguranje i reosiguranje biljee rast ukupne aktive iz godine u godine u godinu, meutim njihovo uee u ukupnoj aktivi sektora finansijskih usluga opada.

Moe se uoiti znaajan pad udjela investicionih fondova u ukupnoj aktivi finansijskog sektora, kao posljedica krize na svjetskom finansijskom tritu (tritu kapitala).


Broj zaposlenih u finansijskom sektoru BiH

Broj zaposlenih u: 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 CBBiH

190 241 250 264 276 287 295 315 326

Bankama

6.986 7.315 7.519 7.623 7.840 8.292 9.164 10.208 11.054

Osig. drutvima

N.P. N.P. 1650 N.P. N.P. 2727 2850 3147 3.362

Mikrokr. organizacijama

N.P. N.P. 100.000 N.P. 603 878 N.P. 1441 1779

Tabela 2 Broj zaposlenih u finansijskom sektoru BiH

Na prethodnoj tabeli je prikazan broj prijavljenih zaposlenih osoba u institucijama finansijskog sektora. Ako se podatak o broju zaposlenih u finansijskom sektoru1 uporedi sa zvaninim podacima CBBiH o ukupnom broju zaposlenih u BiH (890 hiljada), dolazimo do procentualnog uea ovog sektora u ukupnom broju zaposlenih od priblino 2%.

Meutim, ne zna se koliko je taj broj zaposlenih vei kada se dodaju i neprijavljeni radnici. Obavljena studija uticaja mikrokredita na klijente pokazuje da jedan aktivan kredit zapoljava 2,1 radnika, to ukazuje na znaaj ovog sektora i na radno angaovanje po ovom osnovu. Prema ovom pokazatelju pretpostavka je da je ovaj sektor u 2005. godini mogao obezbjediti zapoljavanje 306.350 radnika (broj se dobije kada se broj aktivnih klijenata pomnoi sa brojem radnika koje jedan aktivan kredit zapoljava), to bi trebalo omoguiti prelazak zaposlenih iz neformalnog u formalni sektor. Tako veliki broj zaposlenih samo ukazuje na znaaj mikrokreditnih institucija.

1.1. Centralna banka Bosne i Hercegovine

Najvanija finansijska institucija u finansijskom sistemu je centralna banka.

Centralna banka BiH je osnovana 20.06.1997. godine. Njene osnovne funkcije su: voenje monetarne politike, posljednje utoite banaka, i supervizija nad poslovanjem. Najznaajniji instrument monetarne politike CBBiH i jedini koji ova centralna banka ima na raspolaganju su obavezne rezerve.

Stopa obavezne rezerve

Godina 2001 2002 20032 2004 2005 2006 2007 2008 Stopa obavezne rezerve

15% 20%3 5% 10% 15% 15% 15% 18%4

Tabela 3 Stopa obavezne rezerve BiH

1 Ne treba zaboraviti da podaci o broju zaposlenih u ostalim finansijskim institucijama nisu dostupni. 2 Pravila za izraunavanje obavezne rezerve su promijenjena 1.juna 2003. godine s ciljem da se osigura jednak tretman domae i stranih valuta. Osnovica je proirena tako da ukljuuje pasivu denominovanu u stranim valutama, ne samo u domaoj valuti. Stopa obavezne rezerve smanjena je sa 10 na 5 procenata. 3 Stopa je 10% na depozite u KM. 4 Rast stope obavezne rezerve u 2008. godini desio se da bi se usporila kreditna ekspanzija.


Centralna banka poveavala je stopu obavezne rezerve u cilju usporavanja intenzivnog kreditnog rasta sve do oktobra 2008. godine. Tada, stopa obavezne rezerve je smanjena sa 18% na 14%. Od 1. januara 2009. godine stopa obavezne rezerve je 14% na depozite i pozajmljena sredstva sa ugovorenim rokom dospijea do jedne godine, a 10% na depozite i pozajmljena sredstva sa ugovorenim rokom dospijea preko jedne godine. Od 1. maja 2009. godine stopa obavezne rezerve na depozite i pozajmljena sredstva sa ugovorenim rokom dospijea preko jedne godine iznosi 7%.

Ovo snienje stope obavezne rezerve u periodu finansijske krize izvreno je u cilju podsticanja banaka da vie sredstava usmjeravaju na plasiranje kredita. Meutim, banke su u krizi smanjile odobravanje kredita unato smanjenju stope obavezne rezerve.

1.2. Komercijalne banke

Komercijalne banke su finansijski posrednici koji prikupljaju sredstva izdavanjem transakcijskih, tednih i oroenih depozita pojedinaca i institucija i tako prikupljena sredstva koriste za odobravanje poslovnih, potroakih i hipotekarnih kredita.

2000. godina je obiljeena kao godina u kojoj je bankarski sektor konano poeo da se kree u pozitivnom smjeru. Povjerenje se vraa i deponenti se poinju vraati u banke. Banke daju vie kredita, a uslovi kreditiranja su realniji.

Nadzor nad poslovanjem banaka vri Agencija za bankarstvo, koja takoer vri i nadzor nad mikrokreditnim organizacijama i lizing kompanijama.

Zakonom propisani minimalni iznos osnovnog kapitala koji jedna banka mora da ima je 15 miliona KM i taj iznos je na snazi od 2002. godine kada je podignut sa 10 miliona na 15 miliona to je uzrokovalo vee spajanje banaka.

Broj banaka u BiH

Godina 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ukupan broj banaka

55 48 40 37 33 33 32 32 32

Banke u privatnom vlasnitvu

36 36 34 30 27 27 27 30 30

Banke u dravnom vlasnitvu

19 12 6 7 6 6 5 2 2

Tabela 4 Broj banaka u BiH5

U posmatranom periodu je proces privatizacije banaka u dravnom vlasnitvu je priveden kraju. Nivo stranog vlasnitva je nastavio da raste, a broj banaka je opadao kroz ujedinjavanje i zatvaranje banaka.

5 http://www.cbbh.ba/files/specijalne_teme_istrazivanja/sti_01_09_bs.pdf


Finansijski sektor BiH je 95% u vlasnitvu nerezidenata i to: Italije, Austrije, Njemake.

Uee banaka u veinskom stranom, veinskom domaem privatnom i veinskom dravnom kapitalu u ukupnoj aktivi bankarskog sistema.

2005 2006 2007 2008 U

hiljadama KM

Uee u ukupnoj aktivi

U hiljadama

KM


U hiljadama

KM


U hiljadama

KM


Strane 11.012.705 86,1% 14.185.796 90,3% 18.764.264 91,0% 20.283.182 91,3%

Domae 678.718 5,3% 399.155 2,5% 860.359 4,2% 882.528

4,0%

Dravne 1.098.500 8,6% 1.122.016 7,2% 1.003.375 4,9% 1.058.068 4,8% Tabela 5 Uee banaka u veinskom stranom, privatnom i dravnom kapitalu

Primjetno je da banke u veinskom stranom vlasnitvu jo imaju dominantan udio (91,3%) u ukupnoj aktivi bankarskog sistema i da domae privatne i dravne banke kontroliu vrlo mali segment trita, te stoga ne mogu imati uticaj na trina kretanja.

Stopa adekvatnosti kapitala

Godina 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Prosjeni KAK (%)

28,4 25,1 20,5 20,3 18,7 17,8 17,7 17,1 16,3

Tabela 6 Stopa adekvatnosti kapitala u BiH

Supervizorske institucije u odreenoj zemlji mogu da odrede i vie stope kapitala od 8%, tako da je stopa adekvatnosti kapitala u BiH 12%. Ona ne smije biti ispod 12% i ne bi trebala da bude vea od 12%. Banke u naoj zemlji je dre na znatno veem nivou od minimalno potrebnog. Efekti globalne finansijske krize nisu se negativno odrazili na stopu adekvatnosti kapitala koja sa 30. 06. 2009. godine iznosi 16,6%.

Osiguranje depozita u BiH

Godina 20006 2001 2002 20037 2004 2005 2006 2007 2008 Iznos osiguranih depozita

- 5.000 7500 7500 7500 7500 7500 7500 20.000

Broj banaka koje osig.depozite

- 7 10 19 21 22 24 24 24

Tabela 7 Osiguranje depozita u BiH

Kao odgovor na nadolazeu finansijsku krizu, u decembru 2008. izvrena je promjena zakona kojom se poveava iznos osiguranog depozita za fizika lica na 20.000 KM.

6 2000. godine osnovana je Agencija za osiguranje depozita u FBiH, a uskoro treba da pone sa radom i Agencija za osiguranje depozita u RS-u. 7 Osiguranje depozita postaje obaveza za sve banke. Banke da bi postale lanice spomenutih Agencija moraju da ispunjavaju odreene kriterije.


Posljednje informacije vezano za osiguranje depozita su:

Potpisan ugovor sa EBRD-om o kreditnoj liniji u iznosu od 50 miliona eura, a u svrhu poveanja iznosa osiguranog depozita na 50.000 KM,

Union banka d.d. Sarajevo (banka u dravnom vlasnitvu) je ula u program osiguranja depozita u okviru Agencije za osiguranje depozita.

Rona struktura depozita i kredita

S obzirom da bh. trite kapitala jo uvijek nije razvijeno, klijenti, za potrebe finansiranja svojih aktivnosti, koriste bankarske usluge kao dominantni izvor finansiranja.

Rona struktura depozita i kredita

2001 2002 2003 2004

Iznos Uee Iznos Uee Iznos Uee

Iznos Uee

Depoziti po vienju

2.148.903 65% 2.390.674 58% 2.679.691 51% 3.258.456 48%

Kratkoroni depozit

743.263 22% 780.295 19% 932.523 18% 1.005.101 15%

Dugoroni depozit

431.078 13% 982.776 24% 1.620.746 31% 2.548.487 37%

Ukupni

depoziti 3.323.244 100% 4.153.745 100% 5.232.960 100% 6.812.044 100%

Kratkoroni krediti

646.742 31% 883.864 27% 985.411 24% 1.292.619 22%

Dugoroni krediti

1.175.201 56% 2.097.558 65% 2.955.554 71% 3.909.498 72%

Dospjela potraivanja

278.974 13% 237.092 7% 237.404 6% 255.355 6%

Ukupni

krediti 2.100.917 100% 3.218.514 100% 4.178.370 100% 5.457.472 100%

Tabela 8 Rona struktura depozita i kredita u BiH U hiljadama KM

Pored sveobuhvatnog rasta depozita, dodatni pozitivni trend je poboljanje u strukturi njihove ronosti. Udio dugoronih depozita raste iz godine u godinu, to ukazuje da graani imaju povjerenja u bankarski sektor.

Dugoroni krediti biljee rast i ine 72% (u 2004.godini) ukupnih potraivanja od banaka to ukazuje na to da stanovnitvo i preduzea preferiraju finansiranje na dugi rok. Visoko uee depozita po vienju i dugoronih kredita ukazuje na ronu neusklaenost izmeu izvora i plasmana u bankarskom sektoru.


Sektorska struktura depozita i kredita

Grafik 1 Sektorska struktura depozita u BiH

Ukupni depoziti bankarskog sektora na kraju 2008. iznosili su 12,01 milijardi KM. U poreenju sa prethodnom godinom zabiljeili su pad od 125,5 miliona KM, odnosno za 1%. Takvo kretanje posljedica je smanjenja depozita vlade poto su ostale kategorije depozita zabiljeile porast. Na depozite stanovnitva na kraju 2008. otpadao je najvei procenat (43,3%) ukupnih depozita domaeg bankarskog sektora.

Grafik 2 Sektorska struktura kredita u BiH

Najvei dio rasta kredita se odnosi na dva sektora: domainstva i privatna preduzea. Na ova dva sektora zajedno se odnosi preko 95% ukupnog rasta kredita. Oigledno je da i dalje komercijalne banke uzimaju ova dva sektora kao najpouzdanije klijente, dok ostali sektori imaju vrlo malo kapaciteta za zaduivanje. Posmatrajui strukturu potraivanja u 2008. godini najvei dio se odnosi na privatna nefinansijska preduzea (46,30%), i po prvi put imala su najvee uee za razliku od predhodnih godina, zatim na domainstva (46,02%), dok se na sektor vlade odnosi samo mali dio (manje od 1%) ukupnih potraivanja.

U 2009. godini zabiljeen je pad i kredita odobrenih stanovnitvu i kredita odobrenih privatnim preduzeima.

0,8 1 1,2 1,4 1,71,9 1,90,6 0,8

0,9 1,11,5

3,1 2,31,6

1,92,5

3,24,1

5,25,2

0,7 0,21

1,3

1,6

1,92,1

0

2

4

6

8

10

12

14

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Nefinansijska privatna

preduzea

Domainstva

Vlada

Ostalo

1,4 1,3 0,8 0,8 0,9 1 1,1

1,5 2 2,6 3,54,4

5,7 6,71,41,9 2,5

3,24,1

5,3

6,7

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Preduzea

Stanovnitvo

Ostalo


Kamatne stope na depozite i kredite

Datum

Kamatne stope na kredite denomirane u KM Kamatne stope na depozite denomirane u KM Privatna preduzea Stanovnitvo

Stope na kratkorone zajmove u %

Stope na dugorone zajmove u %

Stope na a-vista depozite u %

Dugorona tednja u %

2002 12,07 10,59 1,44 4,38 2003 10,54 9,18 0,96 3,40 2004 9,92 8,23 0,77 4,02 2005 9,03 7,70 0,63 3,63 2006 7,66 7,39 0,49 3,48 2007 7,03 7,13 0,35 3,98 11.2008. 7,26 7,21 0,32 3,57 01.2009. 8,28 9,14 0,35 3,30

Tabela 9 Kamatne stope na depozite i kredite

U periodu od 2002. do 2008. primjetan je pad kamatnih stopa i na depozite i na kredite, to se prije svega moe povezati sa privatizacijom bankarskog sektora i smanjenim rizikom poslovanja u BiH. U 2009. godini primjetan je rast kamatnih stopa kao jedna od posljedica finansijske krize.

1.3. Osiguravajua drutva

Odgovornost nad poslovanjem osiguravajuih drutava ima Agencija za osiguranje na nivou BiH.

Zakonom propisani minimalni iznos osnovnog kapitala za osnivanje drutva za osiguranje koje se bavi poslovima neivotnog osiguranja je 5 mil.KM, ivotnog osiguranja je 3 mil.KM i drutva za reosiguranje je 3 mil.KM.

Segment osiguranja kao dio ukupnog finanijskog sistema ima znaajan udio na finansijskom tritu BiH.

Broj osiguravajuih drutava u BiH

Godina 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Broj osig. drutava

28 N.P. 26 25 25 25 27

Tabela 10 Broj osiguravajuih drutava u BiH

Stanje na tritu osiguranja u BiH je takvo da postoji veliki broj osiguravajuih drutava u usporedbi sa npr. susjednom Hrvatskom, a tamo je privreda u boljem stanju i po slobodnoj procjeni stanovnitva ima za 1 milion vie.

U budunosti se moe oekivati dolazak drutava iz Slovenije, Hrvatske i Srbije, a za zemlje van regije BiH trite je suvie malo.


Ukupna premija drutava za osiguranje u BiH

2004

Udio (%)

2005 Udio (%)

2006 Udio (%)

2007 Udio (%)

2008 Udio (%)

Neivotno 268.054.119 90,2 302.000.164 90,4 320.650.450 88,9 347.721.898 86,5 387.155.865 85,5

ivotno

29.176.486 9,8 31.946.987 9,6 39.944.571 11,1 54.504.117 13,5 65.937.908 14,5

Ukupno

297.230.605 100 333.947.151 100 360.595.021 100 402.226.015 100 453.093.773 100

Tabela 11 Ukupna premija drutava za osiguranje u BiH

Vano je naglasiti da je udio neivotnog osiguranja dominantan ali udio ivotnog osiguranja u ukupnom osiguranju8 u BiH biljei rast iz godinu u godinu, to je pozitivan znak. U sklopu neivotnog osiguranja dominantno uee ima osiguranje od autoodgovornosti sa ueem od 49,2% u 2008. godini, s tim da premija po osnovu ovog osiguranja iz godine u godinu i dalje raste, ali uee ovog osiguranja se smanjuje postepeno.

U budunosti se oekuje da autoodgovornost nee vie puno rasti u pogledu broja vozila (ali novi vii limiti e zahtijevati veu premiju). Perspektiva su imovinska osiguranja, autokasko, te odgovornost. Posebno perspektivno je ivotno osiguranje i mirovinsko osiguranje.

Stepen razvijenosti osiguravajueg sektora se mjeri odnosom premije i broja stanovnika. Taj odnos u 2006. godini u BiH je iznosio 83 KM po stanovniku (uz pretpostavku 4,3 miliona stanovnika). Samo poreenja radi iznos premije po jednom stanovniku u Sloveniji iznosi 1.687 KM.

Aktiva i kapital u bankarskom i sektoru osiguranja u BiH

2005 2006 2007 2008 Banke Osiguranje Banke Osiguranje Banke Osiguranje Banke Osiguranje Aktiva 12.156.809 676.065 15.231.189 707.633 19.682.436 853.339 20.820.631 888.896 Kapital 1.295.177 254.300 1.612.918 263.776 1.967.104 301.287 2.237.198 332.579

Tabela 12 Aktiva i kapital u bankarskom i sektoru osiguranja u BiH

1.4. Mikrokreditne organizacije

U junu i augustu 2006. nadleni organi RS i FBiH donijeli su nove Zakone o mikrokreditnim organizacijama koji predvia da entitetske Agencije za bankarstvo preuzmu supervizorsku ulogu u ovom segmentu finansijskog sistema BiH. Poslovanje mikrokreditnih organizacija u BiH je zakonski regulisano od poetka 2007. godine kada su na snagu stupili entitetski zakoni o mikrokreditnim organizacijama. Sve MKO ispunjavaju zakonom propisani minimalni iznos osnovnog kapitala uplaenog u novcu koji od 50.000 KM za mikrokreditne fondacije i 500.000 KM za mikrokreditna drutva.

8 Udio ivotnog osiguranja se poveao sa 9,6% u 2005. godini na 14,6% u 2008. godini.


Glavni klijenti mikrokreditnih organizacija nemaju sredstava za kolateral i imaju nikakve ili male prihode. Ove organizacije imaju znaajnu ulogu u smanjenju siromatva i podrci razvoju malog i srednjem poduzetnitva meu socijalno ugroenom populacijom.

Broj mikrokreditnih organizacija, broj i vrijednost plasiranih kredita, broj aktivnih klijenata

Godina 2004 2005 2006 2007 2008 Broj mikrokr. organizacija

469 5010 N.P. 24 27

Broj plasiranih kredita

90.073 155.261 203.485 N.P. N.P.

Vrijednost plasiranih kredita (u mil.KM)

282 441 605 971 830,1

Broj aktivnih klijenata (u hiljadama)

88 146 198 287 390

Tabela 13 Broj mikrokreditnih organizacija, broj i vrijednost plasiranih kredita, broj aktivnih klijenata

Sektorska i rona struktura mikrokredita

Mikrokrediti Kratkoroni

krediti Dugoroni

krediti Dospjela potraivanja Ukupno

Pravna lica 3.576 11.970 325 15.871 Fizika lica 91.363 707.526 15.421 814.310 Ukupno 94.939 719.496 15.746 830.181

Tabela 14 Sektorska i rona struktura mikrokredita

Prema sektorskoj strukturi mikrokredita 98% (814,3 mil.KM) od ukupnih kredita plasirano je fizikim licima, a 2% (15,8 mil.KM) pravnim licima.

U ronoj strukturi mikrokredita na kratkorone kredite, u koje se ukljuuju i dospjela potraivanja odnosi se 11% (94,9 mil.KM), a na dugorone kredite 87% (719,4 mil.KM).

Podaci ukazuju na znaajno poveanje finansijskih sredstava koja se koriste za podravanje mikrobiznisa. Kao rezultat uspjenog rada mikrokreditnog sektora u BiH, sedam mikrokreditnih organizacija iz BiH se nalaze meu prvih 100 rangiranih mikrokreditnih organizacija u svijetu prema izvjetaju 2008 MIX45 Global:Microfinance institutions.

Performanse ostvarene u mikrokreditnom sektoru u BiH, pokazuju da ovaj sektor ostvaruje i socijalnu i ekonomsku funkciju.

9 Od toga lanice udruenja mikrokreditnih organizacija dre veinu aktive i njihov broj je 14. 10 Od toga njih 12 dri 97% uea na tritu i lanice su Association of Microfinance Institutions in BiH (AMFI).


1.5. Lizing kompanije

Lizing je pisani ugovor izmeu lizing kompanije (davaoca lizinga) i korisnika predmeta (primaoca lizinga). U BiH lizing je regulisan putem dva zakona: Zakona o lizingu Federacije BiH i Zakona o lizingu RS. Bankarske agencije FBiH i RS vre nadzor i licenciranje kompanija za lizing. Minimalan iznos osnovnog kapitala lizing drutva iznosi 250.000KM. Brzo su prepoznate prednosti leasinga, kao to su ekonominost i laki pristup, jer nisu potrebna dodatna sredstva obezbjeenja, brza obrada zahtjeva i fleksibilnost. Na bh. tritu ove kompanije su prisutne od 2001. kada je osnovana prva leasing kompanija.

Broj lizing kompanija, broj i vrijednost lizing ugovora

Godina 2004 2005 2006 2007 2008 Broj lizing kompanija

4 6 6 8 8

Broj lizing ugovora

N.P. N.P. 5.560 7.301 7.218

Vrijednost lizing ugovora (u mil. KM)

208 358 466 757 690

Tabela 15 Broj lizing kompanija, broj i vrijednost lizing ugovora

Vidljivo je smanjenje vrijednosti iz tabele u 2008. godini za razliku od 2007. godine i to zbog finansijske krize i neprilagoenosti regulative koja prati lizing poslovanje.

Struktura lizing kompanija u BiH

Sredstva 2005 Udio (%)

2006 Udio (%)

2007 Udio (%)

2008 Udio (%)

Vozila 159,68 44 171,96 37 262,12 35 268,14 39 Oprema 152,97 42 113,94 24 174,98 23 153,53 22 Nepokretna imovina

45,14 12 177,57 38 307,19 41 264,43 38

Ostalo 4,07 2 3,92 1 12,82 1 1,66 1 Ukupno 361,87 100 467,39 100 757,11 100 687,77 100

Tabela 16 Struktura lizing kompanija u BiH U milionima KM

U strukturi lizinga, kada je rije o vrijednosti ugovora, najvie ih je sklopljeno za vozila (39%) i nekretnine (38%), na opremu otpada 22%, a na ostale aranmane 1%.

Globalna ekonomska kriza ostavila je traga na naem tritu kada su u pitanju lizing kompanije. U posljednjem kvartalu 2008. godine lizing kue su gotovo u potpunosti obustavile finansiranje nekretnina (nepokretne imovine).

U nekom buduem vremenu se oekuje dalji razvoj lizing poslovanja i otvaranje novih lizing kompanija u Bosni i Hercegovini.

Da bi lizing doivio uspjeh na BH tritu, kao to je to sluaj sa susjednim zemljama, potrebne su izmjene Zakona o PDV-u u oblasti nekretnina, to bi svim lizing kompanijama u


BiH omoguilo povoljnije uslove za poslovanje i doprinijelo razvoju i modernizaciji privrede u BiH. Jo neki problemi sa kojima se suoavaju lizing kompanije u BiH su: raslojenost trita lizinga po entitetima koje stvara potekoe lizing kuama koje posluju na teritoriji cijele drave, jo uvijek nije rijeen ni problem koji proizlazi iz odredbi Zakona o cestovnom prevozu FBiH.

1.6. Finansijsko trite

Finansijsko trite je mjesto na kom se trguje finansijskim instrumentima i na kom se susreu ponuda i potranja za finansijskim instrumentima. Finansijsko trite ine trita kapitala i trita novca.

Trita kapitala su ona na kojima postoje dugoroni finansijski instrumenti, tj. instrumenti ije je dospijee neodreeno ili se njima trguje barem jednu godinu dana. Na tritima novca se trguje vrijednosnim papirima ije dospijee je manje od godinu dana.

Finansijsko trite BiH ima trite kapitala, ali nema razvijeno trite novca. Instrumenti finansijskog trita su relativno nerazvijeni (bez ijednog inovativnog instrumenta).

1.6.1. Trite novca BiH

Trite novca u BiH je u ranoj fazi razvoja, ne postoji trgovanje svim instrumentima koje podrava trite novca.

Naime, postojei institucionalni okvir domaeg bankarskog sektora, prije svega nedovoljna razvijenost novanog trita, uslovljavan da se komercijalne banke pri upravljanju likvidnou u znatnoj mjeri oslanjaju na investiranje u instrumente novanih trita u inostranstvu kroz mehanizam kupovine i prodaje KM kod CBBiH (engl.forex window). Od 1. januara 2008. godine postoji platforma gdje e komercijalne banke na dnevnoj osnovi moi ponuditi vikove i prijaviti potrebe.

1.6.2. Trite kapitala BiH

Trite kapitala BiH je organizovano i regulisano na dva trita kapitala, od kojih je jedno u Federaciji BiH, a drugo u RS. Vrijednosnim papirima se takoe trguje na dvije berze, SASE (sarajevska berza) i BLSE (banjaluka berza).

Trite kapitala u BiH, po obimu prometa i broju uesnika i investitora na tritu, jo uvijek spada u red malih i slabo razvijenih trita kapitala. Njegov ubrzaniji razvoj onemoguavali su entitetska raslojenost trita, njegova nelikvidnost, ograniena ponuda trinog materijala i nedovoljna ekonomska razvijenost zemlje.

Pad domaeg trita kapitala bio je konstantan jo od sredine aprila 2007, a istovremeno je prouzrokovan negativnim deavanjima u zemlji, kao i svjetskom ekonomskom krizom.

1

4

Fin

an

sijs

ki si

ste

m B

iH

Sar

ajev

ska

i ban

jalu

ka

berz

a

Ber

za je

mje

sto

za p

ovez

ivan

je p

onud

e i p

otra

nje

vri

jedn

osni

h pa

pira

i po

slov

anje

vri

jedn

osni

m p

apir

ima

po u

napr

ijed

utv

ren

im p

ravi

lim

a

S

araj

evsk

a be

rza,

SA

SE

B

anja

luk

a be

rza,

BL

SE

20

03

2004

20

05

2006

20

07

2008

20

03

2004

20

05

2006

20

07

2008

Pro

met

11

8.88

9 20

1.13

7 55

5.35

4 65

4.71

7 1.

274.

3401

1 47

7.07

9 72

.529

10

0.80

7 27

8.10

8 38

8.46

5 74

2.58

2 27

5.09

0

Bro

j tr

gova

nih

V

P-a

25

.470

38

.647

64

.554

50

.084

70

.773

17

.116

-

348.

093

360.

153

787.

970

702.

488

506.

993

Bro

j tr

ansa

kcij

a 37

61

11

6 78

15

9 39

-

86

191

183

191

31

Tr

in

a ka

pit

aliz

acij

a 76

2.12

8 3.

751.

848

6.46

9.64

1 11

.404

.787

15

.518

.257

7,

808,

682

871.

580

1.60

1.03

2 2.

874.

140

7.45

9.17

9 7.

747.

850

3.68

5.73

0

T

ab

ela

17

Pro

me

t n

a b

erz

i, b

roj

trg

ov

an

ih V

P-a

i t

ran

sak

cija

, tr

in

a k

ap

ita

liza

cija

U

hil

jad

am

a

U 2

003.

god

ini o

snov

ano

je d

rav

no V

ije

e za

tri

te

kapi

tala

. Ovo

tri

te

je u

tom

mom

entu

igra

lo s

amo

ogra

nie

nu e

kono

msk

u ul

ogu

u B

iH. U

20

05. g

odin

i zna

aj t

ri

ta k

apit

ala

ubrz

ano

rast

e.

11 S

amo

je u

sep

tem

bru

mje

secu

pro

met

ovan

o 62

% u

kupn

og p

rom

eta.

U BiH trita kapitala investicioni fondovi koji su prisutni nemaju uticaja na realni sektor jer su proizali iz privatizacije, tu nema stvarnog toka finansijskih sredstava. Broj brokerskih kua i drutava za upravljanje fondovima u BiH 2005 2006 2007 2008 Brokerske kue 26 27 35 35 Drutva za upr.fondovima

24 24 2412 26

Tabela 18 Broj brokerskih kua i drutava za upravljanje fondovima u BiH

Ekonomska kriza i povlaenje investitora sa trita kapitala, najvie se odrazila na rad brokerskih kua u BiH. Pad prometa na burzama uzrokovao je gubitke mnogih brokerskih kua, koje su zahvaljujui velikoj dobiti iz prethodnih godina nastavile sa radom. Meutim, tri brokerske kue su likvidirane, uslijed niske likvidnosti, te je na kraju godine posao berzanskih posrednika u BiH obavljalo 35 brokerskih kua.

12 Dugo oekivana transformacija privatizacijskih investicionihfondova (PIF) u investicione fondove u FBiH zavrena je i u FBiH posluje 11 investicionihfondova.


Zakljuak

Iz rada se moe zakljuiti da najvaniju kariku finansijskog sistema BiH ine bankarske

institucije. S obzirom da je sistemom dominira bankarski sektor loginim se namee da treba

po svaku cijenu treba sauvati stabilnost ovog sektora. Stabilnost bankarskog sektora je

proizala iz privatizacije koja je moe se rei uspjeno zavrena. Neke od karakteristika ovog

sektora su: banke u veinskom stranom vlasnitvu jo imaju dominantan udio u ukupnoj

aktivi bankarskog sistema, banke dre stopu adekvatnosti kapitala znatno iznad minimalno

propisanog nivoa, sistem osiguranja depozita je prisutan i dovoljno stabilan iako ima nizak

iznos osigurane vrijednosti, udio dugoronih depozita raste iz godine u godinu, to ukazuje da

graani imaju povjerenja u bankarski sektor.

Svakako su i druge institucije prisutne u BiH vane karike finansijskog sistema. Te institucije

imaju jo dosta prostora za napredak i iako su neke prisutne dugo koliko i banke (kao npr.

osiguravajua drutva) one su zbog ratnih deavanja zapale u krizu gdje se jo uvijek nalaze.

Mikrokreditne organizacije i lizing kompanije biljee najvei rast u sektoru finansijskih

usluga i njihovo vrijeme tek dolazi.

Za finansijski sistem u cjelini moe se rei da nije dovoljno razvijen. I da predstavlja

tradicionalan oblik finansijskog sistema. Veliki nedostatak predstavlja slaba povezanost

finansijskog sistema sa realnom ekonomijom to posebno predstavlja problem u uslovima

trenutne finansijske krize.

Finansijski sistem u BiH jeste pretrpio odreene udarce finansijske krize, on se ipak pokazao

stabilnim. Jedan od glavnih nedostataka predstavlja i podjeljenost na dva entiteta koja se

oslikala i na finansijski sistem. Potrebno je izvriti jo reformi u finansijskom sektoru kako bi

se on uskladio sa standardima Europske unije. Meu reformama potrebnim za pristupanje

Europskoj uniji nalazi i zahtjev za formiranje, odnosno uspostavljanje bankarske supervizije

na dravnoj razini.


Literatura

CBBiH, Godinji izvjetaji od 2000 do 2008 godine,

CBBiH Bilten, juli 2009. godine,

CBBiH, Izvjetaj o finansijskoj stabilnosti za 2007. i 2008. godinu,

Mr Ljubia Vladui, mr Vidosav Panti, Specijalne teme istraivanja: tednja

stanovnitva i porast povjerenja u bankarski sektor u BiH, CBBiH, decembar 2007.

godina,

Agencija za bankarstvo FBiH Informacija o bankarskom sistemu FBiH na dan

31.12.2006., 31.12.2007, 31. 12. 2008

Agencija za osiguranje BiH, Statistika trita osiguranja u BiH godinji izvjetaji za

2006, 2007 i 2008. godinu,

Udruenje mikrofinansijskih organizacija u BiH AMFI Bulletin, Broura izdata u

povodu godine mikrokreditiranja u BiH, 2005. godina,

Informacija o mikrokreditnom sistemu FBiH sa stanjem na dan 31.12.2008. godine,

Agencija za bankarstvo FBiH,

Almir Petek, Edukacijski materijal trita kapitala, CBBiH.

Internet:

http://www.cbbh.ba/

http://www.azobih.gov.ba/

http://www.nados.ba/

http://www.fba.ba/hr/

http://www.amfi.ba/

http://www.leasing.org.ba/bs

Documents

86353228 Finansijski Sistem BiH