SADRAJ

UVOD

Bankarski sistem BiH je nastao iz bankarskog sistema bive SFRJ te samim time naslijedio i loe osobine socijalistikog bankarstva. Bilo bi neozbiljno rei da je bankarski sistem bive republike bio lo ali sa sigurnou tmoemo tvrditi da nije bio prilagoen potrebnim uslovima zmalja u tranziciji kao to je BiH te ulasku privatnih bankarskih i drugih finansijskih institucija. Osim loih osobina, bankarski sistem je naslijedio i dio vanjskog duga bive republike kao i unutranji dug gdje najvei dio ini esto pominjana devizna tednja.Sama slika bankarskog sistema nakon ratnih sukoba bila je veoma loa i ogledala se u nelikvidnosti i nesolventnosti banaka, banke su bile u dravnom vlasnitvu i najbitnije zloupotrebe sredstava banaka su postale praksa. Ukupna politiko- ekonomska situacija u BiH u poratno vrijeme je zbog politkih neslaganja jo vie odmagala bankarskom sektoru.Potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma (22.11.1995.) prvi puta se pravno regulie bankarski sektor u BiH, te se bankarski sektor ureuje kako na nivou drave BiH tako i na nivou entiteta. Osim toga Dejtonski sporazum nalae vrenje daljnjih aktivnosti u bankarskom sektoru u cilju reorganizacije bankarskog sektora u Bosni i Hercegovini.Stvaranjem potrebnih zakonskih propisa, bankarski sistem BiH danas je regulisan savremenim zakonskim regulativama. Centralna banka BiH je nezavisna i samostalna institucija koja obavlja svoju zakonsku funkciju. Bankankarski sistem ima svoje specifinosti i unikatnosti kao to je guvrner Centralne banke stranac, zatim imamo superviziju bankarskog sistema od Meunarodne zajednice, OHR-a te velik utjecaj Meunarodnog monetarnog fonda. Sve navedeno dovelo je do toga da BiH ima svoju stabilnu valutu i neoekivano stabilan bankarski sistem povodom ega su mnogi na poetku bili skeptini. Sam poratni ekonomski napredak drave odrazio se i na bankarski sektor te ga ustabilio i ojaao sa tendencijom daljeg rasta i razvijanja. Dobra zakonska rjeenja dovela su strane banke i strani kapital u BiH, naravno Centralna banka vri nadzor njihovog rada. Promjena vlasni ke strukture banaka je izvrena i one su sada u privatnom vlasnitvu. Osnovane su agencije za bankarstvo i svojim radom pomogle u unapreenju bankarskog sektora.U budunosti e Centralna banka BiH jo vie dobijati na znaaju prvenstveno veim stepenom provoenja zakonskih propisa, zatim oekivanim ekonomskim napredkom drave i sve eim meunarodnim ugovorima kao to je Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju sa Evropskom unijom.

1. BANKARSKI SISTEM

Bankarski sistem predstavlja organizaciju bankarstva u nekoj zemlji ili grupizemalja, u smislu strukture, funkcija, vlasntva i meusobne povezanosti banaka. Ovajpojam moe oznaavati i podjelu rada meu bankama u jednoj zemlji, koja je rezultatspecijalizacije il zakonskih propisa.Bankarski sistem najee ine: sredinja banka, poslovne banke te tedne i drugefinancijske institucije jedne zemlje. Bankarski sistem oznaava veze koje postoje izmeubanaka ili financijskih institucija te sistem kontrole koji je izmeu njih uspostavljen posili zakona. Bankarski sistem Bosne i Hercegovine ini Centralna banka BiH, bankarskisektor FBiH i RS sa svojim Agencijama za bankarstvo te poslovnim bankamaRije banka potie od latinske rijei banco koja oznaava klupu, tezgu, alter, postavljenna ulicu, gdje su se razmijenjivale razliite vrste novca. Postoji mnotvo definicijabanke, ali je najjednostavnija ona po kojoj je banka ,,posrednik izmeu finansijskisuficitarnih i finansijski deficitarnih subjekata", tj. posrednik izmeu onih koji imajuviak i onih koji imaju manjak novca, posrednik izmeu deponenata tedia i onih kojiuzimaju kredite. U svakom sluaju, banka je preduzee koje posluje sa novcem, i touglavnom tuim.Postoje razliite vrste banaka. One se mogu podijeliti po ronosti poslova na:komercijalne banke (koje rade kratkorone poslove) i investicione banke (dugoroniposlovi), po oblasti poslovanja na: trgovake, poljoprivredne, industrijske banke, po teritorijalnom kriterijumu na: optinske, regionalne, nacionalne, multinacionalne. Ipak,najee se podjela banaka vri po jednom multikompleksnom kriterijumu, kojiobuhvata sredstva kojima banka raspolae, izvore tih sredstava i njihovu upotrebu, a toje podjela banaka na: emisionu (centralnu) banku, komercijalne banke, investicione,razvojne banke.

2. CENTRALNA BANKA

U bankarskom sistemu svake drave osnovnu ulogu ima centralna emisionaustanova odnosno CB, ona regule rad i vri kontrolu bankarskog sektora. Prilkomdefinisanja pojma Centralna banka bitno je istai da je to specifna dravna institucijakoja se javlja kao banka-banaka i banka-drave. Iz ostalih dunosti Centralne bankemoemo vidjeti razlke izmeu nje i (obinih) banaka. Glavna karakteristika banke jenjena proftabilnost, dok je Centralna banka neprofitabilna institucija. CB ne moeuspostavljati drektne odnose sa nebankarskim sektorom osim sa dravom, te nepredstavlja konkurenta ostalim bankama. Ona je odgovorna za voenje monetarnepoltike, to znai dinamiziranje ponude novca a sa ciljem: stabilnih cijena, ekonomskograsta, poveanje zaposlenosti i stabilan platni bilans.Funkcije Centralne banke su:-formiranje i dinamiziranje mase opticajnog novca, i-uspostavljanje kreditnih i depozitnih odnosa sa bankama, dravom i inostranim pravnimlicima.U prvoj funkciji ogleda se njena osnovna funkcija monetarne politike ija je osnovakvantifciranje i dinamiziranje ponude novca. U drugoj funkcji predstavlja Posljednjeutote bankama ili zajmodavac u krajnjoj instanci. Iz ovog se vidi njenamakroekonomska uloga u kojoj obezbijeuje lkvidnost u uslovima rastue privrede, toostvaruje snabdijevanjem poslovnih banaka potrebnim kvantumom novca i kredta.Centralna banka time pokriva trenutni defcit novanih sredstava poslovnog bankarstva.Ovim postupcima Centralna banka ne garantuje bezuslovno lkvidnost svake bankepojednano. Takoer, Centralna banka propisuje uslove za likvidnost i nelkvidnost tetime disciplinuje banke na odbranu svoje lkvidnosti i solventnosti.Teoretski,pod pojmom Centralna banka smatra se dravna institucija koja vri:-emisiju novanica i kovanog novca,-regulie ponudu novca i kredita, devizni kurs i kamatne stope,-nadzor finansijskog sistema,-ulogu zajmodavca u krajnjoj instanci,-upravljanje deviznim rezervama zemlje,-uvanje depozita banaka i drugih finansijskih organizacija,-organizovanje platnog prometa,-plaanje i kreditne poslove sa inostranstvom.Navedene aktivnosti Centralne banke su osnovne, one se razlkuju od zemlje do zemlje uzavsnosti od politikog sistema svake zemlje te specifnosti njenog ekonomskog ibankarskog sektora.Centralna banka Bosne i Hercegovine je osnovana 20.06.1997. godine Zakonom oCentralnoj banci usvojenim od strane Parlamentarne skuptine BiH. Centralna bankapoinje sa radom 11.08.1997. godine.Dejtonski mirovni sporazum je Centralnu banku Bosne i Hercegovine pavno regulisaona sljedei nain:-Centralna banka Bosne i Hercegovine; Zasniva se na postojanjuCentralne banke Bosne i Hercegovine koja e biti jedina odgovorna za emisiju novca imonetarnu poltiku u cijeloj Bosni i Hercegovini.-Nadlenosti Centralne banke odrevae Parlamentarna skuptina. Meutim u prvih estgodina od stupanja na snagu ovog ustava, Centralna banka nee mo davati kreditetampanjem novca i u tom pogledu e funkcionisati kao valutni odbor, poslje togaParlamentarna skuptina moe tu nadlenost dati Centralnoj banci.-Upravni odbor CB e se sastojati od guvernera kojeg imenuje Meunarodni monetarnifond, nakon konsultacije sa Predsjednitvom, i tri lana koje imenuje Predsjednitvo, odkojih su dva iz Federacije (jedan Bonjak i jedan Hrvat, koji e djelti jedan glas) i jedaniz Republike Srpske, a svi e imati mandat od 6 godina. Guverner ne moe bitidravljanin BiH. Glas Guvernera e biti odluujui u sluaju nerijeenog rezultataglasanja.-Nakon toga Upravni odbor Centralne banke Bosne i Hercegovine e se sastojati od pet lica koje imenuje Predsjednitvo na period od 6 godina. Odbor e meu svojimlanovima imenovati guvernera na period od 6 godina.

2.1. Ciljevi i zadaci Centralne banke Bosne i Hercegovine

CBBiH odrava monetarnu stabilnost u skladu s aranmanom valutnog odbora, to jestizdaje domau valutu uz puno pokrie u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvimapo fiksnom kursu (1 KM = 0,51129 EUR). CB kontrolira i definira provoenje monetarne politike BiH. CB upravlja slubenim deviznim rezervama ostvarenimizdavanjem domae valute. CB odrava i pomae odgovarajue obraunske i platnesisteme te je odgovorna za kooridnaciju djelatnosti Agencija za bankarstvo entitetaBosne i Hercegovine, koja su nadlena za izdavanje dozvola za rad i superviziju banaka.Currency board aranman ograniava aktivnosti Centralne banke, tako da ne moekredtirarati vladu, ne moe fnansirati ekonomski razvoj, ne moe biti posuiva ukrajnjoj nudi i najbitnije ne moe trvovati kurs KM zbog saniranja ekonomskogdefcita i loeg ekonomskog djelovanja.Zakon o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine propisuje njene zadatke i oni su:- da definie, usvoji i kontrolise monetarnu politiku Bosne i Hercegovine putemizdavanja domae valute (konvertibilna marka) po kursu odreenom u lanu 32. zakonaCB i uz pokrie u slobodno konvertibilnim deviznim sredstvima, kao i kroz ostalefunkcije koje ima prema zakonu,- da dri i upravlja slubenim deviznim rezervama Centralne banke na siguran iprofitabilan nain,- da potpomogne ili uspostavi i odrava odgovarajue platne i obraunske sisteme,- da izdaje propise za ostvarivanje aktivnosti utvrenih u lanu 2. stav a. taka 3. zakonao CB,- da koordinira djelatnosti agencije koje su nadlene za izdavanje bankarskih licenci ivrenje supervizije banaka u Entitetima na nain kakao to odredi Upravno veeCentralne banke, ukljuujui mjesene sastanke rukovodilaca tih agencija sapredstavnicima Centralne banke i podnoenje mjesenih izvjetaja od strane tih agencija16Centralnoj banci o njihovim djelatnostima i o kretanju u finansijskim institucijama injihovoj nadlenosti,- da provodi monetarnu politiku u skladu sa lanom 2. stav a taka 3. zakona o CB,- da prima depozite od Bosne i Herecegovine i komercijalnih banaka radi ispunjenjazahtjeva za obaveznim rezervama. Centralna banka moe drati i depozite Entiteta idrugih javnih institucija, kao i druge obaveze komercijalnih banaka, ukoliko to one ele,-da stavlja i povlai iz opticaja domau valutu (Konvertibilna maraka), ukljuujuinovanice i kovanice zakonskog sredstva plaanja, pridravajui se strogo pravilacurrency boarda definisanog u lanu 2.stav a.taka 3. zakona o CB.Centralna banka ima pravo obavljanja bankarskh usluga stranim vladma, stranimcentralnim bankama te meunarodnim organizacijama. Ona je pravni zastupnik Bosne iHercegovine na meunarodnim sastancima po pitanju monetarne poltike i njenihnadlenosti. Ona moe preuzeti i odgovornosti kao zastupnik BiH, kao i uestvovati umeunarodnim sastancima po pitanju fnansijske i monetarne saradnje.

Slika br.2. Glavne jedinice i filijale CBBiH

3. PRIVATNE KOMERCIJALNE BANKE

Komercijalne banke se bave depozitnim poslovima i to primaju sredstva kratkoronogkaraktera, dalje ih plasirajui u vidu kredta (stanovnitvu i privredi). Ovakve banke suobino vrlo razgranate i imaju puno flijala.3.1.Privatne komercijalne banke u FBiHU Federaciji Bosne i Hercegovine trenutno postoji osamnaest komercijalnih banaka kojesu u privatnom vlasnitvu. Od ukupno osamnaest banaka u iskljuivo privatnomvlasntvu, sedam banaka je u vlasnitvu domaih pravnih i fizikih lica, dok je jedanaestbanaka u inostranom vlasnitvu.3.1.1.Struktura bankarskog sektora FBiHDana 31.12.2010. godine u Federaciji BH bankarsku dozvolu imalo je devetnaestbanaka. Broj banaka je smanjen u odnosu na 31.12.2009. godine zbog toga to je ukinutabankarska dozvola UNA banci d.d.Biha 20.12.2010. godine. Posebnim zakonomregulisano je osnivanje i rad RBFBiH, Sarajevo, koja je pravni sljednik Investicijskebanke Federacije BiH d.d.,Sarajevo, od 01.07.2008. godine. Banke su u 2010. godininastavile da ire mree svojih organizacioni dijelova, ali u dosta manjem obimu. Stvorena su samo tri nova organizaciona dijela.U isto vrijeme, neke od banaka su zatvarale svoje organizacione dijelove, odnosno vrile reorganizaciju, te takoer ipripajanje organizacionih dijelova s ciljem smanjivanja trokova, tako da sa 31.Decembra 2010. godine banke iz FBiH imaju ukupno est stotina organizacionihdijelova, to znai da je dolo do pada od ukupno 5,5% zbog toga to su31.12.2009.godine banke imale 635 organizacionih dijelova.Na dan 31.12.2010. godinesedam banaka iz Federacije je imalo pedeset i etri organzaciona dijela u RS, dok je 9banaka imalo dvanaest organizacionih dijelova u Distriktu Brko. Pet banaka iz RSimalo je dvadeset i tri organizaciona dijela u Federaciji, s poveanjem od desetorganizacionih djelova ili 76,9 posto nastalo je poslije preuzimanja UNA banke d.d.Biha od strane Balkan Investment Bank a.d. Banja Luka.Komercijalne banke koje su u privatnom vlasnitvu u FBiH su: BOR banka ddSarajevo ije je glavno sjedite u Sarajevu, Bosna bank international d.d. Sarajevo saglavnim sjeditem u Sarajevu koja ima 16 filijala u FBiH, Hypo Alpe-Adria-Bank d.d.Mostar koja ima dvije glavne poslovnice u Mostaru, te pet filijala koje su smjetene uSarajevu, Mostaru, Tuzli, Vitezu i Bihau kao i 49 poslovnica i ispostava u FBiH, IntesaSanpaolo Banka d.d. Bosna i Hercegovina ima ukupno 5 filijala koje su smjetene uSarajevu, Zenici, Mostaru, Banja Luci i Tuzli, te 48 poslovnica od kojih 44 u FBiH, teetiri poslovnice u RS, Investiciono-komercijalna banka d.d. Zenica ije se sjeditenalazi u Zenici ima ukupno devet filijala koje su smjetene u FBiH, Komercijalnoinvesticionabanka d.d. V.Kladua sa sjeditem u Velikoj Kladui koja ima pet filijalakoje su smjetene u Cazinu, Sanskom Mostu, Buimu, Bosanskoj krupi i Bihau, MOJABANKA dd Sarajevo sa glavnom poslovnicom u Sarajevu, NLB Tuzlanska bankad.d., Tuzla koja ima tri glavne filijale u Sarajevu, Tuzli i Mostaru, te 42 ekspoziture28koje su smjetene u FBiH, Privredna banka Sarajevo d.d. Sarajevo ije je sjedite uSarajevu ima ukupno 16 filijala u Federaciji BiH, ProCredit Bank Sarajevo imaukupno devet filijala i 15 poslovnica na podruju FBiH, Raiffeisen Bank d.d. BiH saest glavnih filijala koje su smjetene u Sarajevu, Zenici, Tuzli, Mostaru, Banja Luci,Bihau, te 92 poslovnice, Razvojna banka Federacije BiH sa glavnim sjeditem uSarajevu, Sparkasse Bank d.d. koja ima devet filijala, te 36 poslovnica, TurkishZiraat Bank Bosnia d.d. Sarajevo ima ukupno 30 filijala na podruju FBiH,UniCredit Bank d.d. koja ima 11 glavnih filijala, te 90 poslovnica, Union banka d.d.Sarajevo ima ukupno 13 filijala, Vakufska banka d.d. Sarajevo sa sjeditem uSarajevu ima ukupno 28 filijala, Volksbank BH d.d. sa centralom u Sarajevu imaukupno 11 filijala, te 15 altera koji se nalaze na podruju BiH.3.2.Privatne komercijalne banke u RSBankarski sektor Republike Srpske ima 10 banaka s veinskim privatnim kapitalom, uzdominaciju sudjelovanja stranog privatnog kapitala. Privatne komercijalne banke u RSsu: Balkan Investment Bank AD Banja Luka, Bobar banka ad Bijeljina, Hypo Alpe-Adria-Bank a.d. Banja Luka, Komercijalna banka AD Banja Luka, MF banka a.d. BanjaLuka, NLB Razvojna banka, Nova banka ad Banja Luka, Pavlovi International Banka.d., Unicredit Bank a.d. Banja Luka.3.2.1.Struktura bankarskog sekotra RSBroj banaka se nije mijenjao od 2007. godine. Banke Republike Srpske posluju naprostoru Republike Srpske i Federacije BH putem iroke mree poslovnih jedinica. U2010. godini banke su nastavile sa otvaranjem novih poslovnih jednica, ali istovremenosu i zatvarale neprofitabilne poslovne jedinice, tako da je sa 31.12.2010. godine brojposlovnih jedinica priblno isti kao i sa krajem 2009. godine. Stalno nastojanje banakada zauzmu povoljnije pozicije na financijskom tritu, dovelo je, izmeu ostalog, i dopribliavanja bankarskih usluga komitentima koritenjem suvremenih oblika poslovanja,kao to su elektronsko bankarstvo, bankomati i POS ureaji.Ukupan broj organizacijskih dijelova banaka Republike Srpske je 355 (u 2008. godini jebilo 384, a u 2009. godini 347 organizacijskih dijelova), od ega se na filijale odnosi104, a na ostale organizacione dijelove 251. Od tog broja na podruju Republike Srpskeposluje 95 podrunica i 234 ostala organizacijska dijela, a na prostoru Federacije BiH 9podrunica i 17 ostalih organizacijskih dijelova.

4. INVESTICIONE RAZVOJNE BANKE

U Bosni i Hercegovini postoje ovakve dvije banke i to Razvojna banka Federacije Bosnei Hercegovine i Investiciono - razvojna banka Republike Srpske.4.1. Razvojna banka Federacije Bosne i HercegovineRazvojna banka Federacije BiH je finansijska institucija koja ima zadatak sprovoenjaekonomske politike Vlade Federacije BiH zbog zapoljavanja i privrednog razvoja, krozstimulativno kreditiranje koje podrazumijeva razvojne diferencirane i stimulativnekamatne stope, koje su nie od trinih kamatnih stopa. Razvojna banka Federacije BiHnastala je Zakonom o Razvojnoj banci Federacije BiH, a otpoela je sa radom 01.jula 2008. kao nasljednik Investicijske banke Federacije BiH koja je sa svojih 109uposlenika uspjeno poslovala od 1997. godine. Razvojna banka Federacje BiH je jedanod bitnih faktora u realiziranju posebnih projekata bitnih za Federaciju BH i Bosnu iHercegovinu, uvaavajui funkciju uravnoteenja regionalnog i strukturalnog principa,te boljeg ekonomskog razvoja, naroto u oblastima u kojima komercijalne bankenemaju interesa, te onih koje je mogue realzirati samo kroz dugorone i srednjoronekredite uz razvojne kamatne stope. RBFBH e, pod najpovoljnijim kreditnim uvjetima,financirati razvitak i obnovu srednjeg i malog biznisa. Razvojna banka Federacije BiH je u potpunosti u vlasnitvu Federacije. Za sve obaveze Banke bezuvjetno garantujeFederacija, a sama Banka odgovara svojom imovinom. Sjedite Razvojne bankeFederacije BiH je u Sarajevu, a njene poslovnice se nalaze u Mostaru, Zenici, Oraju iBihau. U narednom periodu Banka e izgraditi poslovnice u svim regionalnim centrimaFederacije BiH.Kapital Razvojne banke Federacije BH je u iskljuivom vlasnitvu Federacije. PremaZakonu o Razvojnoj banci Federacije BH, Banka je kod osnivanja preuzela kapitalpravnog predhodnika, Investicijske Banke Federacije BH, a isti se, shodno Zakonutrebao uveavati u periodu 2008-2011 godina iz prorauna Federacije za 400 milionaKM.Razvojna banka Federacije BiH potie sistemski, odriv i ravnomjeran ekonomski idrutveni razvoj Federacije, koji je skladan optim stratekim ciljevima Federacije,posebno financijskim i optedrutvenim. U ostvarenju financijskih ciljeva FederacijeBanka e financirati razvitak i obnovu privrede Federacije, poveanje uposlenosti,gospodarsku infrastrukturu, unapreenje poljoprivredne proizvodnje, razvtak ruralnihpodruja, izgradnju modernih poljoprivredno-turistikih seljakih gazdinstava, razvtakruralnoga turizma kao i poticaj izvoza.Na putu realizacije optedrutvenih ciljeva Federacije, Banka e podupirati unapreenjeobrazovanja, uvoenje novih tehnologija, inovacije poslovnih metoda; razvoj malog isrednjeg poduzetnitva; unapreenje zatite ivotne okolne; stvaranje jedinstvenogekonomskog prostora i proizvodnih lanaca domah proizvoda; raditi na meunarodnojpromociji razvojnih mogunosti Federacije; osiguravati zvoz roba i usluga iz Federacijeod netrinih rizika i pri tome voditi rauna o ravnomjernom razvoju kantona.4.2. Investiciono razvojna banka Republike SrpskeInvesticiono-razvojna banka Republike Srpske (IRBRS) osnovana je06.12.2006. u skladu sa Zakonom o Investiciono-razvojnoj banci Republike Srpske.Banka je registrovana kao akcionarsko drutvo, u kojem 100% vlasnitvo ima RepublikaSrpska. Strateki ciljevi IRBRS su podsticanje investicija i stimulisanje razvoja uRepublici Srpskoj. Pored toga, uloga IRBRS je profesionalno i efikasno upravljanjeimovinom Republike Srpske, koja je formalno-pravno registrovana u est fondova.29IRBRS nema karakter poslovne banke, odnosno, po Zakonu, nema pravo da prikupljadepozite niti da daje garancije, te na taj nain ne spada pod jurisdkciju Agencije zabankarstvo Republike Srpske. IRBRS ne plasira sredstava koja su namjenjena razvojnimprojektima direktno, ve preko mikrokreditnih drutava i poslovnih banaka, a podrku unekim projektima ima od strane meunarodnih finansijskih institucija, kao to su:Evropska banka za obnovu i razvoj, Svjetska banka, Evropska investiciona banka.Aktivnosti IRBRS su usmjerene na finansiranje projekata koji su znaajni za nacionalnuprivredu, a za koje nije zainteresovan privatni sektor, dali iz razloga to ne donoseneposredno profit, zahtijevaju velika ulaganja ili su previe rizini. To znai da IRBRSne konkurie privatnom kaptalu, ve je njeno djelovanje komplementarno saaktivnostima poslovnih banaka i mikrokreditnih drutava. Na primarnom tritu, IRBRSkupuje hartije od vrijednosti iz emisija javnom i privatnom ponudom, izuzev ako se timestie obaveza preuzimanja. Takoer, IRBRS uestvuje u kupovini dionica iz drugih inarednih emisija.