ล ำพวน

เทพกำ รอดสกำร

โครงการพฒนาทกษะกลมเยาวชนศลปะการแสดงล าพวนดวยกระบวนการ

มสวนรวม เพอปองกนปญหาการตงครรภในวยเรยน

ค ำน ำ

หนงสอเรอง “ล ำพวน” ฉบบน เปนหนงสอทถอดบทเรยนจำกองคควำมรดนตรไทยพวน ทไดจำกโครงกำรพฒนำทกษะกลมเยำวชนศลปะกำรแสดงล ำพวนดวยกระบวนกำรมสวนรวม เพอปองกนปญหำกำรตงครรภในวยเรยน ซงเปนโครงกำรบรกำรวชำกำร ของมหำวทยำลยศรนครนทรวโรฒ ประจ ำปงบประมำณ 2560 โดยมผชวยศำสตรำจำรย ดร.ปยวด มำกพำ เปนผรบผดชอบโครงกำร ดวยมวตถประสงคจะน ำไปใชเปนเอกสำรขอมลทเกยวกบดนตรของชำตพนธไทยพวน ของต ำบลหนองแสง อ ำเภอปำกพล จงหวดนครนำยก ส ำหรบใหผทสนใจน ำไปศกษำ และเพอเปนสมบตทำงควำมรทจะสงตอใหชำวไทยพวนรนหลงตอไป

เทพกำ รอดสกำร

สำรบญ

หนำ บทท 1 กลมชำตพนธไทยพวน 1 ควำมเปนมำของชำตพนธไทยพวน 1 วถชวตชำวไทยพวน 3 วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณชำวไทยพวน 4 บทท 2 ล ำพวน 11 รปแบบกำรล ำพวน 11 กำรแตงกำยล ำพวน 12 เครองดนตรล ำพวน 14 บทท 3 กำรฝกเปำแคนล ำพวน 17 ลกษณะสวนประกอบของแคน 17 ต ำแหนงโนตแคน 18 วธกำรเปำแคน 19 กำรอำนโนตแคน 24 ลำยแคน 25 แบบฝกหดกำรเปำแคน 27

สำรบญ (ตอ)

หนำ บทท 4 บทเพลงไทยพวน 31 บทท 5 บทล ำพวน 34 บทท 6 บคคลภมปญญำล ำพวน 37 คนล ำ 37 หมอแคน 39 รำยกำรอำงอง 41 ภำคผนวก 42

สำรบญภำพประกอบ

หนำ

ภำพประกอบท 1 แผนทกำรยำยถนฐำนของชำวไทยพวน 2 ภำพประกอบท 2 อำหำรไทยพวน 3 ภำพประกอบท 3 ประเพณเอำะเฮอน (ขนบำนใหม) 5 ภำพประกอบท 4 ประเพณสำรทพวน 6 ภำพประกอบท 5 กำรแสดงล ำพวน 7 ภำพประกอบท 6 กำรล ำพวน ในประเพณ 8 ภำพประกอบท 7 กำรแสดงล ำพวน โดยเยำวชนชำตพนธไทยพวน 8 ภำพประกอบท 8 กำรแสดงล ำพวน 12 ภำพประกอบท 9 กำรแตงกำยของผหญงในกำรล ำพวน 13 ภำพประกอบท 10 กำรแตงกำยของผชำยในกำรล ำพวน 14 ภำพประกอบท 11 แคนเจด 16 ภำพประกอบท 12 แคนแปด 16 ภำพประกอบท 13 สวนประกอบของแคน 17 ภำพประกอบท 14 ต ำแหนงโนตแคน 18 ภำพประกอบท 15 กำรจบแคน 19 ภำพประกอบท 16 กำรวำงระดบแคนในกำรเปำ 20 ภำพประกอบท 17 กำรจรดรมฝปำกบนเตำแคน 21 ภำพประกอบท 18 กำรยนจบแคนทำปกต 22

สำรบญภำพประกอบ (ตอ)

หนำ ภำพประกอบท 19 กำรยนจบแคนทำอสระ 23 ภำพประกอบท 20 ต ำแหนงคเสยงของโนตแคน 24 ภำพประกอบท 21 บคคลภมปญญำล ำพวน ต.หนองแสง

อ.ปำกพล จ.นครนำยก 40

1

บทท 1 กลมชาตพนธไทยพวน

ความเปนมาของชาตพนธไทยพวน

“ชาวไทยพวน” เดมเปนกลมชาตพนธหนงทตงถนฐานอยในเมอง เชยงขวาง หรอนครเชยงขวาง ทราบสงซงตงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ ของนครเวยงจนทน หางออกไปประมาณ 70 – 80 กโลเมตร ปจจบนนเรยกวา ทราบสงเชยงขวาง อยในสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มอาณาเขตตดตอกบญวน ไดชอวาพวน เพราะเชยงขวางมแมนาสายสาคญไหลผานพนท ชอแมนาพวน ชาวพวนนยมตงถนฐานสรางททากน บรเวณลมแมนา ดวยมอาชพเกษตรกรรม ทาไรไถนาบนทรายสงนน

ตามหลกฐานทางประวตศาสตร พบวา ชาวไทยพวนไดอพยพยาย ถนฐานเขามาประเทศไทยหลายชวงดวยกน ดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอพระองคเจาดศวรกมาร กรมพระดารงราชานภาพ ไดอธบายไววา ปลายสมยกรงธนบร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ครงเมอดารง พระยศเปนสมเดจเจาพระยามหากษตรยศก ไดยกทพไปตเมองเวยงจนทน และหวเมองทงหลาย กวาดตอนชาวเวยงจนทน หลวงพระบาง ซงอาจเลยไปถงเมองเชยงขวางดวย ฉะนน ไดกวาดตอนผคนเขามาสประเทศไทยกนาพาชาวพวนลงมาดวย รวมไปถงชาวพวนทอาศยอยใกลๆ กบบรเวณเวยงจนทนกเชนกน โดยใหผอพยพทงหมดตงภมลาเนาในบรเวณหวเมอง

2

ชนในตางๆ คอ ลพบร สระบร นครนายก ฉะเชงเทรา และจงหวดอนๆ อาศยกระจายอยใน 19 จงหวดของประเทศไทย

ภาพประกอบท 1 แผนทการยายถนฐานของชาวไทยพวน ทมา: http://meoneogeo.blogspot.com/2010/02/blog-post_25.html

จงหวดนครนายก มชาวไทยพวนตงบานเรอนอยกนเปนคมๆ ชมชน ชาวไทยพวน สวนใหญมวถชวตแบบชาวนา และมวถชวตดงเดมอยกบธรรมชาต เมอมการอพยพยายถน จงเลอกตงถนฐานททากนบรเวณลมนา เนองจากตองการใชนาเพอการเกษตร และการเลยงชพ จงพบวามชมชนชาวไทยพวนในจงหวดนครนายกอยทอาเภอปากพล ซงเปนพนทตดกบอทยานแหงชาตเขาใหญ และเปนตนทางนาของแมนานครนายก ไหลผานอาเภอปากพล โดยจะพบชมชนไทยพวนใน 7 ตาบล คอ ตาบลเกาะหวาย ตาบลทาเรอ ตาบลหนองแสง ตาบลเกาะโพธ ตาบลโคกกรวด และตาบล นาหนลาด

3

วถชวตชาวไทยพวน ชวตความเปนอยชาวไทยพวน สวนใหญมความเปนอยเรยบงาย

รกสงบ ซอสตย ยดมนในศาสนา และมสงศกดสทธเปนทยดเหนยวจตใจ มขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอ ภาษา อาหารพนบานเปนเอกลกษณ ปฏบ ต ตนในขนบธรรมเน ยมประเพณอย า ง เคร งคร ด และมการปลกฝง ถายทอดความคด คานยม ความเชอ ทเปนเอกลกษณนสผสบทอดชาตพนธจากรนสรน แสดงใหเหนถงการมความผกพนธในระบบเครอญาตชาตพนธอยางเหนยวแนน ดงจะพบวามการรวมตวกนอยตงเปนสมาคมไทยพวนขน

ภาพประกอบท 2 อาหารไทยพวน ทมา: http://xn--72c5aba8cga4a2ayg5gd2mvef9e.blogspot.com/2014/09/blog-post_30.html

ชาวไทยพวนสวนใหญจะประกอบอาชพ ทานาเปนอาชพหลก ทา

ไร ทาสวนเปนสวนนอย ปจจบนรจกคาขาย และประกอบอาชพอนๆ ตามวถและการเปลยนแปลงทางสงคมตามยคสมย

4

วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณชาวไทยพวน เมอชาวไทยพวนมการเคลอนยายถนฐานจากเมองเชยงขวาง

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มาสราชอาณาจกรไทย ตงแตคร งสมยกรงธนบร นาไปสการเคลอนยายทางวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณตามมาดวย โดยมการสบทอดวฒนธรรมดงเดม และถายทอดเรองราวทางวฒนธรรม อนไดแก ภาษาตระกลไท-กะได การแตงกาย ทผชายแตงเสอมอฮอม ผหญงนงผาถง พาดสไบ รวมถงความเชอ ฮตสบสอง คองสบส (ฮตสบสอง คอ ประพณทปฏบตใน 1 ปของชาวไทยพวน และ คองสบส คอ คตการถอปฏบต ถอเปนหลกธรรมในการครองบานครองเรอน 14 ขอ) อาหารททาจากปลารา และศลปะลาพวน สผสบทอดชาตพนธสบเนองกนจากรนสรนจนถงปจจบน

ความเชอ ชาวไทยพวน มความเชอในเรองผเรอน ผประจาหมบานทเรยกวา

ศาลเจาปบาน หรอบางทเรยกวา "ศาลปตา" ความเชอวาปบานจะเปนผดแลรกษา ลกบาน ใหอยเยนเปนสขปราศจากโรคภยไขเจบ เวลาเดนทางมกจะไปขอใหปบานชวยคมครอง และทก ๆ ป จะมการเลยง มผทาพธ ซงเรยกวา "เจาจา"

5

ประเพณ ประเพณชาวไทยพวน มมากมาย เชน ลงแขกเกยวขาว (เฮา)

บญขาวจ ทานขาวเมา บญขาวหลาม เซงนางแมว ประเพณบงไฟ สงกรานตมการลาพวน บายศรพระ ประเพณฮตสบสอง คองสบส ประเพณเอาะเฮอน (ขนบานใหม) ประเพณสารทพวน เปนตน

ภาพประกอบท 3 ประเพณเอาะเฮอน (ขนบานใหม) ทมา: http://www.stou.ac.th/Offices/rdec/nakornnayok/Main/OnlineExhibitions/Nakhon%20nayok/Nakhon-NayokPage3.html

6

ภาพประกอบท 4 ประเพณสารทพวน ทมา: http://www.stou.ac.th/Offices/rdec/nakornnayok/Main/OnlineExhibitions/Nakhon%20nayok/Nakhon-NayokPage4.htm

ภมปญญาและวถวฒนธรรมของชาวไทยพวน 1. การทอผาพนบานของชาวไทยพวน ถอไดวาเปนวฒนธรรมอน

เกดมาจากภมปญญา ความสามารถ ความคดสรางสรรคทมเอกลกษณ สบทอดกนมาตงแตบรรพบรษ โดยจะทอเปนผา 2 ประเภท คอ ผาพน และผาทอลาย ใชกระบวนการยอมผาโดยการมด เสนดายเพอยอมสวนทตองการ หรอการมดหม เพอเปนการอนรกษลายทอผาโบราณชาวไทยพวนปากพลไดรวมตวเปนกลมทอผาและสบสานวธการทอผา “ลายพญานาค” เพอสงตอใหคนรนหลงตอไป นอกจากการทอผาลายโบราณและ ลายผาขาวมาแลว ชาวไทยพวน อาเภอปากพล มการตอยอดทางความคดโดยการพฒนารปแบบและลวดลายผาทอใหเขากบยคสมยปจจบน และพฒนาออกแบบลายผาใหม โดยคณสนนท จนนา เรยกวา “ลายดอกสพรรณการ” ซงเปนดอกไมประจาจงหวดนครนายก

7

2. ลาพวนและลาตดพวน เปนศลปะและวรรณคดพนบานท สบทอดมาจากบรรพบรษของชาวพวน โดยเรยกคนลา วา หมอลาพวน ผลาคดคารองขนเองเปนการแสดงความสามารถทางภาษาและเปนการแสดงศลปะการขบรอง ทานองขบขาน ใชเสยงแคนเปนเครองดนตรประกอบ การลา เนอหาเรองราวเกยวกบการถามสารทกขสขดบ ถามขาวคราว คากลอนทใชลานนมทงคาทนกคดขนขณะลา (ดนสด) และคาทแตงขนมาแตโบราณ ลาพวนเปนการแสดงพนบานของชาวไทยพวนในงานเทศกาล รนเรงตาง ๆ สวนลาตดพวนคอการนาเอาเพลงพนบานหลายชนดมาตดรวมเขาเปนบทเพลง เพอการแสดงลาตด โดยมลกษณะของเพลงและทานองเพลงทนามาใหลกครบ มจงหวะและทานองทสนกสนาน

ภาพประกอบท 5 การแสดงลาพวน ทมา:http://www.isan.clubs.chula.ac.th/webboard/index.php?transaction=post_view.php&room_no=20&id_main=1111&star

8

ภาพประกอบท 6 การลาพวน ในประเพณ ทมา: http://www.stou.ac.th/Offices/rdec/nakornnayok/Main/OnlineExhibitions/Nakhon%20nayok/Nakhon-NayokPage3.html

ภาพประกอบท 7 การแสดงลาพวน โดยเยาวชนชาตพนธไทยพวน ทมา: เทพกา รอดสการ

3. ราโทน เปนการละเลนพนบานเพอความสนกสนานและเพอ พบปะเกยวพาราสระหวางหนมสาวใช "โทน" เปนเครองดนตร ตใหจงหวะ

- - - ปะ - โทน - ปะ - โทน - ปะ - โทน - โทน

หรอ - - - ปะ - โทน – โทน - - - ปะ - โทน – โทน

9

โดยทวไปแลวจะมเนอรองคอนขางสน ดงนนใน 1 เพลงจะรองซากน2-4 เทยว การราไมมทาราแนนอนตายตว มกเปนการใสทาทางตบทตามเนอรอง

4. การสขวญแบบพวน เปนการเรยกขวญเพอเปนสรมงคลใหแกผทรบการสขวญ ขวญคอจตวญญาณของบคคลซงมกจะถอวารางกายกบจตใจหรอขวญจะอยรวมกน แตเมอมเหตการณนาตกใจเกดขนขวญมกจะออกจากราง จงมการสขวญเพอเรยกขวญกลบคนมา การสขวญแบ งออกเปนหลายประเภทเชน สขวญใหเดกเกดใหม สขวญใหนาคผ จะบวช สขวญแตงงานใหคบาวสาว สขวญนา สขวญขาว เปนตน เครองสขวญจะมพานบายศรแยกลกษณะตามประเภทของการสขวญ

5. ประเพณฮตสบสอง คองสบส โดยคาวาฮต มาจากคาวาจารตประเพณ หรอสงทยดถอปฏบตสบตอกนเปนระยะเวลายาวนาน สวนคาวา ฮตสบสอง (12) หมายถง เดอนทง 12 ใน 1 ป ทความหมาย งานบญประเพณในแตละเดอนซงยดถอปฏบตสบตอกนมาแตโบราณ โดยมจดมงหมายเพออทศสวนกศลใหบรรพบรษผลวงลบ ตอบแทนบญคณธรรมชาต สงศกด สทธทชวยดลบนดาลใหมชวตความเปนอยทด โดยในแตละเดอนจะมงานบญทแตกตางกน สวนคาวา คองสบส (14) หมายถงขอกาหนดหรอขอควรปฏบต 14 ขอของพทธศาสนกชน ซงชาวไทยพวนยดถอสบตอกนมา

10

11

บทท 2 ล าพวน

ลาพวน เปนศลปะการแสดงและวรรณคดพนบานของชาวไทยพวน

ทสบทอดมาจากบรรพบรษ เปนการแสดงพนบานของชาวไทยพวนในงานเทศกาล รนเรงตางๆ รปแบบการล าพวน

ในการลาพวน จะประกอบไปดวย “คนลา” (รองหรอขบ) วา “หมอลาพวน” ทาหนาทเปนผขบรอง โดยคนลานจะคดคารองขนเอง หรอทเรยกกนวา “รองดนสด” ซงเปนการแสดงความสามารถทางภาษาและความสามารถในศลปะการขบรองเปนอยางมาก โดยในการลาพวนนนจะใชเสยงแคนทาทานองเพลงคลอเคลาไปกบการลาอยางแนบสนท ดงนนผทเปน “หมอแคน” กจะตองใชปฏภาณไหวพรบในการจบทานองของบทลาพวน และความสามารถในการบรรเลงแคนใหสอดรบกบคนลาอยางเหมาะสมทสด จงจะทาใหใหการลาเพลนนนเกดไพเราะ เกดสนทรย

รปแบบการรองจะสลบกนระหวางชายหญง ในเนอหาเรองราวเดยวกน (ไมไดรองแกกน) โดยเรมตนลาดวยผชายเปนลาดบแรก แลวสลบกนไปกบผหญง ทาเชนนจนหมดเรองราวทตองการสอสาร ทานองรอง

มกเรองดวย “แมนคะวะโอ โอหนอ นละเนอ”

12

เนอหาเรองราวในการลาพวนนนจะเกยวกบการบอกเรองราว การถามขาวคราว สารทกขสขดบกนของคนในชาตพนธ ดวยการใชภาษาไทยพวน (ภาษาตระกลไท-กะได) คากลอนทใชลานนมทงคาทนกคดขนขณะลา (รองดนสด) และคาทแตงขนมาแตโบราณ ปจจบน การลาพวนถกนามานาเสนอใชรปแบบของการแสดงลาพวน เพอเปนสญลกษณทางศลปวฒนธรรมของชาตพนธไทยพวนในประเทศไทย โดยลกษณะการลา และทานองแคน ภาษาในการลา ยงคงยดถอตามรปแบบดงเดม แตในตวบทรองอาจมการแตงขนมาใหม เพอสอสารในเรองราวตางๆ ในสถานการณปจจบน เชน บทลาเกยวกบทบรรยายถงวถชวตของคนในชมชน ของดชมชน เปนตน

ภาพประกอบท 8 การแสดงลาพวน ทมา: เทพกา รอดสการ

13

การแตงกายล าพวน การแตงกายลาพวนนน ผหญงจะนงผาถงยาว ใสเสอแขนกระบอก

แขนยาวหรอเสอแขนสน และพาดสไบ ผชายแตงเสอมอฮอม

ภาพประกอบท 9 การแตงกายของผหญงในการลาพวน ทมา: เทพกา รอดสการ

14

ภาพประกอบท 10 การแตงกายของผชายในการลาพวน ทมา: เทพกา รอดสการ เครองดนตรล าพวน เครองดนตรทใชประกอบในการลาพวน ไดแก แคน ซงเปนเครองดนตรทเปนเอกลกษณของกลมชาตพนธทมเชอสายไท-ลาว สนนษฐานวามอายไมตากวา 3000 ป ดงปรากฏหลกฐานซากแคนในชนหนอายกวา 2000 ป ในมณฑลยนนาน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน และการขดพบทางโบราณคดทเมองดองซอง ประเทศสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม พบขวานสารดสลกเปนรปคนเปาแคนนาเตาอายประมาณ 3000 ป

15

แคน เปนเครองดนตรประเภทเปาใหเกดเสยง ทาจาก “ไมซาง”ขนาดตางๆ ประกอบกนเขาเปนตวแคน ตรงกงกลางไมซางม “เตา”ทาจากไม ตดสด (ขสด) ขางบนและขางลางเตา เพอไมใหลมเปาเขาสบออกรว แลวยงมลนแคน รแพว ซงรดงกลาวจะทาหนาทกาหนดเสยงแคน ขางในของแตละลาไมลกแคนประกอบดวยลนทาจากโลหะ (ทไดรบความนยมมากทสดจะทาจากเงน) แคนหนงอนทมหนงเสยง และจะตองเจาะ รแพวใหถกตามเสยง เสยงจะเกดจากการเปาลมผานลนโลหะไปตามลาไมทเปนลกแคน การเกดเสยงของแคนสามารถเกดเสยงไดทงเปาลมเขาและดดลมออก สรางเสยงประสานไดในตวเอง ถอเปนเครองดนตรชนดหนงทใหเสยงไพเราะ เปนเอกลกษณเฉพาะตว แคน มสองชนด คอ แคนนอย (ยาวศอกคบ ยาวสองศอก ยาวสองศอกคบ) และแคนใหญ (ยาวสามศอก ยาวสามศอกคบ สศอก สศอกคบ หกศอก) โดยแคนสองลกษณะนแบงเปนสองประเภทยอยๆ คอ แคนเจด และแคนแปด แคนเจดนนมลกเจดค สวนแคนแปดนนมลกแปดค

16

ภาพประกอบท 11 แคนเจด ทมา: https://www.kaidee.com/product-137845105/

ภาพประกอบท 12 แคนแปด ทมา: เทพกา รอดสการ

17

บทท 3 การฝกหดเปาแคนล าพวน

ลกษณะสวนประกอบของแคน

ภาพประกอบท 13 สวนประกอบของแคน ทมา: เทพกา รอดสการ

เถายานาง

กแคน หรอลกแคน

เตาแคน รนบ

รเปา ขสด

18

ต าแหนงโนตแคน

ภาพประกอบท 14 ตาแหนงโนตแคน ทมา: https://drkaen.wordpress.com/2014/07/28/

19

วธการเปาแคน วธจบแคน/วธถอแคน 1. ใชมอทงสองขางจบแคน ใหเตาแคนอยระหวางองมอทงสองขาง เพอใหนวเคลอนไหวไดสะดวก และปองกนแคนหลดมอ หรอตก

ภาพประกอบท 15 การจบแคน ทมา: เทพกา รอดสการ

20

2. ยกแคนขนระดบปากของผเปา และหนรปากเปาเขาหาตวผเปา

ภาพประกอบท 16 การวางระดบแคนในการเปา ทมา: เทพกา รอดสการ

21

3. ใชรมฝมากจรดกบรปากเปาบนเตาแคน และกางแขนออก เลกนอง

ภาพประกอบท 17 การจรดรมฝปากบนเตาแคน ทมา: เทพกา รอดสการ

22

ลกษณะการจบแคน การเปาแคนในขณะบรรเลงสามารถปฏบตไดทงการยนเปา และนงเปา ตามแตลกษณะของการแสดง และมวธการจบแคน 2 ลกษณะ ดงน 1. จบแคนทาปกต (ตวแคนตงฉากกบพน)

ภาพประกอบท 18 การยนจบแคนทาปกต ทมา: เทพกา รอดสการ

23

2. จบแคนทาอสระ (ตวแคนเอยงไปทางดานซายหรอขวา)

ภาพประกอบท 19 การยนจบแคนทาอสระ ทมา: เทพกา รอดสการ

วธการเปาแคน การกาเนดเสยงของแคน สามารถเกดจากการเปาลมเขาเตาแคน และการดดลมออกจากเตาแคน ทงนเพอความตอเนองของทานองเพลง และในการกาหนดเสยงแคนนน ผเปาจะตองใชนวปดลงทตาแหนงโนตทตองการเปาทงแพดานซายและแพดานขวา เพอใหไดเสยงทตองการ ถกตอง เชน เสยงโด ตองใชนวหวแมโปงปดทเสยงโดในแพซาย และใชนวชปดไปทเสยงโดในแพขวา เปนตน ดงภาพ

24

ภาพประกอบท 20 ตาแหนงคเสยงของโนตแคน ทมา: https://drkaen.wordpress.com/2014/07/28/

การอานโนตแคน วธการอานโนตแคน และการเคาะจงหวะ จะเหมอนกบการอานโนตเพลงไทย ซงม 2 ระบบ คอ โนตตวเลข กบโนตตวอกษร ทง 2 ระบบประกอบไปดวย 7 เสยง คอ โด เร ม ฟา ซอล ลา ท ซงโนตตวอกษรจะนยมใชมากทสด โดยมหลกการอานดงน สญลกษณโนตเพลง ด คอ โด ร คอ เร ม คอ ม ฟ คอ ฟา ซ คอ ซอล ล คอ ลา ท คอ ท

25

โดยโนตทง 7 เสยงนจะแบงระดบเสยงออกเปน 3 ชวงเสยงคอ สง กลาง ตา มสญลกษณดงน ด มจดอยขางบนตวโนต หมายถง ระดบเสยงสง ด ไมมจด หมายถง ระดบเสยงกลาง ด มจดอยขางลางตวโนต หมายถง ระดบเสยงตา หองเพลง หองเพลง คอหองสาหรบบรรจตวโนตลงไป เพอกาหนดจงหวะเคาะ โดยหองเพลงของไทยมทงหมด 8 หอง (1 บรรทด) และใน 1 หองเพลง จะประกอบไปดวยโนตเทากบ 4 ตว หรอสญลกษณเทยบเทา ดงน

ดดดด ดด-ด -ดดด ดดด- -ด-ด - - - - - - - ด ด - -ด การเคาะจงหวะ จะเคาะตรงทายหองเพลง ดงน x x x x x x x x ลายแคน ลายแคน หมายถง ทานองเฉพาะดงเดมของแคนทมการบรรเลงเปนภาษาเสยงหรอสาเนยงพนบานของคนอสาน สามารถจาแนกเปน 2 ประเภทใหญดวยกน คอ

26

1. ลายใหญ หมายถง ทานองทอยในบนไดเสยงทมตา ภาษาไทย-ลาว เรยกเสยงทมตาวา เสยงใหญ โนตเสยง ลา เปนเสยงทมตาทสดในแคนแตละเตา เมอลายใหญมเสยง ลา เปนศนยกลางของทานอง จงมชอเรยกวา ลายใหญ ลายใหญ มเสยงลาตา เปนเสยงศนยกลางของทานอง ใชโนตในทานองไดเพยง 6 โนต คอ ลา ท โด เร ม ซอล สวนเสยงฟา เปนเสยงสมของลายใหญ “สม” หมายถง เปรยว เสยงสม หมายถง เสยงทไมเขาพวกกบเสยงอนเมอบรรเลงทานอง หากนาเสยงนมาใชรวมทานอง จะฟงดแปรงๆ ห เปรยวห กเลยเรยกวาเสยงสม ลายใหญนจะมโนตหลก 5 ตว คอ ลา โด เร ม ซอล

2. ลายนอย หมายถง ทานองทอยในบนไดแหลมสง ภาษาไทย-ลาว เรยกเสยงแหลมวา เสยงนอย เสยง เร ซงเปนเสยงศนยกลางของทานองลายนอย แหลมกวาเสยงลา ของทานองลายใหญ จงไดชอวา ลายนอย เพราะมเสยงแหลมกวาลายใหญ ลายนอยกคอทานองลายใหญ ทเลอนบนไดเสยง ลา มาเปน เร นนเอง ลายนอย มเสยงเรตา เปนเสยงศนยกลางของทานอง ใชโนตในทานองไดครบทง 7 โนต คอ เร ม ฟา ซอล ลา ท โด ลายนอยนจะมโนตหลก 5 ตว คอ เร ฟา ซอล ลา โด

27

แบบฝกหดการเปาแคน 1. ปฏบต 3 รอบ - - - ด - - -ด - - -ด - - -ด - - -ด - - -ด - - -ด - - -ด

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 2. ปฏบต 3 รอบ - - - ร - - -ร - - -ร - - -ร - - -ร - - -ร - - -ร - - -ร

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 3. ปฏบต 3 รอบ - - - ม - - -ม - - -ม - - -ม - - -ม - - -ม - - -ม - - -ม

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 4. ปฏบต 3 รอบ - - - ฟ - - -ฟ - - -ฟ - - -ฟ - - -ฟ - - -ฟ - - -ฟ - - -ฟ

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 5. ปฏบต 3 รอบ - - - ซ - - -ซ - - -ซ - - -ซ - - -ซ - - -ซ - - -ซ - - -ซ

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา

28

6. ปฏบต 3 รอบ - - - ล - - -ล - - -ล - - -ล - - -ล - - -ล - - -ล - - -ล

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 7. ปฏบต 3 รอบ - - - ท - - -ท - - -ท - - -ท - - -ท - - -ท - - -ท - - -ท

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 8. ปฏบต 3 รอบ - - - ด - - -ร - - -ม - - -ฟ - - -ซ - - -ล - - -ท - - -ด

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 9. ปฏบต 3 รอบ - - - ด - - -ท - - -ล - - -ซ - - -ฟ - - -ม - - -ร - - -ด

ดด เปา ดด เปา ดด เปา ดด เปา 10. ปฏบต 3 รอบ -ด-ด -ด-ด -ด-ด -ด-ด -ด-ด -ด-ด -ด-ด -ด-ด

ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา

29

11. ปฏบต 3 รอบ -ร-ร -ร-ร -ร-ร -ร-ร -ร-ร -ร-ร -ร-ร -ร-ร

ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา 12. ปฏบต 3 รอบ -ม-ม -ม-ม -ม-ม -ม-ม -ม-ม -ม-ม -ม-ม -ม-ม

ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา 13. ปฏบต 3 รอบ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ -ฟ-ฟ ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา 14. ปฏบต 3 รอบ -ซ-ซ -ซ-ซ -ซ-ซ -ซ-ซ -ซ-ซ -ซ-ซ -ซ-ซ -ซ-ซ

ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา 15. ปฏบต 3 รอบ -ล-ล -ล-ล -ล-ล -ล-ล -ล-ล -ล-ล -ล-ล -ล-ล

ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา

30

16. ปฏบต 3 รอบ -ท-ท -ท-ท -ท-ท -ท-ท -ท-ท -ท-ท -ท-ท -ท-ท

ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา ดดเปา 17. ปฏบต 3 รอบ -ดดด -รรร -มมม -ฟฟฟ -ซซซ -ลลล -ททท -ดดด

ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด 18. ปฏบต 3 รอบ -ดดด -ททท -ลลล -ซซซ -ฟฟฟ -มมม -รรร -ดดด

ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด 19. ปฏบต 3 รอบ -ดรม -รมฟ -มฟซ -ฟซล -ซลท -ลทด -ทดร -ดรม

ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด 20. ปฏบต 3 รอบ -มรด -รดท -ดทล -ทลซ -ลซฟ -ซฟม -ฟมร -มรด

ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด ดดเปาดด

31

บทท 4 บทเพลงไทยพวน

ลาพวน -ร-ล -ซ-ล -ฟ-ล -ซ-ล -ร-ล -ด-ล -ซ-ล -ฟ-ล

ฟอนไทพวน (ลายนอย) - - - - - ลดร - - - ฟ ซฟซร - - - - - ลดร - - - ฟ ซฟซร - - - - - ฟซล - - - ด รดรล - - - - - ฟซล - - - ด รดรล - - - ซ - ฟ -ซ ลซฟร - ด - ร - ล -ซ - ฟ -ซ ลซฟร - ด - ร ฟอนไทพวน (ลายใหญ) - - - - - มซล - - - ด รดรล - - - - - มซล - - - ด รดรล - - - - - ดรม - - - ซ ลซลม - - - - - ดรม - - - ซ ลซลม - - - ร - ด - ร มรดล - ซ - ล - ม -ร - ด - ร มรดล - ซ - ล ลายเตยโขง (ลายนอย) - - - - - - - ร - - - ด -ล-ร - - - ด -ฟ-ร - - - ด -ล-ร - - - - -ด-ล - - - ซ -ฟ-ล - - - ซ -ด-ล - - - ซ -ฟ-ร - - - ฟ -ซ-ล -ซ-ฟ -ด-ร - - - ฟ -ซ-ล -ซ-ฟ -ด-ร

32

ลายเตยโขง (ลายใหญ) - - - - - - - ล - - - ซ -ม-ล - - - ซ -ด-ล - - - ซ -ม-ล - - - - -ซ-ม - - - ร -ด-ม - - - ร -ซ-ม - - - ร -ด-ล - - - ด -ร-ม -ร-ด -ซ-ล - - - ด -ร-ม -ร-ด -ซ-ล ลายโปงลาง (ลายนอย) - - - ล ดรดร - - - ซ ฟรดร - - - ฟ ซลซล - - - ร ดลซล - - - ล ดรดร - - - ซ ฟรดร - - - ด ลรดล - - - ฟ ซลซล - - - ด ลรดล - - - ฟ ซลซล - - ลซ ฟรดร ฟซลซ ฟรดร ลายโปงลาง (ลายใหญ) - - - ม ซลซล - - - ร ดลซล - - - ด รมรม - - - ล ซมรม - - - ม ซลซล - - - ร ดลซล - - - ซ มลซม - - - ด รมรม - - - ซ มลซม - - - ด รมรม - - มร ดลซล มดมา ดลซล ลายภไท (ลายนอย) - - - ฟ ซลซฟ - รลฟ ซลซฟ รรลด ซลดฟ - รดล ซลดฟ - ลซฟ ซลดร - ลซฟ ซลดร

33

ลายภไท (ลายใหญ) - - - ด รมรด - ลมด รมรด ลมรซ รมซด - ลมซ รมซด - มรด รมซล - มรด รมซล เซงบงไฟ (ลายนอย) - - - ร - ดลร - ดฟร -ดลร - - - ร - ดลร - ดฟร -ดลร - - - ล - ซฟล - ซดล - ซฟล - - - ล - ซฟล - ซดล - ซฟล - - - ฟ - ล - ซ ลซฟร - ด - ร - ล -ฟ - ล - ซ ลซฟร - ด - ร เซงบงไฟ (ลายใหญ) - - - ล - ซมล - ซดล -ซมล - - - ล - ซมล - ซดล -ซมล - - - ม - ดรน - รซม - รดม - - - ม - ดรน - รซม - รดม - - - ด - ม - ร มรดล - ซ - ล - ม -ด - ม - ร มรดล - ซ - ล

34

บทท 5 บทล าพวน

บทล าพวน 1 ผแตงเนอ นางผองศร บญขน ใชในโครงการบรการวชาการ มศว ปงบประมาณ 2559

ผชาย: แมนคะวะโอ โอหนอ นละเนอ หมบานบงเขเฮาน ม โฮมสเตยแถบชายเขา อางเกบนาคลองสเสยดของเฮา เกบนามมานานแลว

ผหญง: อนของดในบาน โอทอปนนกหลากหลาย เปนวฒนธรรม ถนนมาแตโบราณ

ผชาย: เพลงไทยพวนสบสาน ขานเรองราวมานานแลว หมบาน บงเขเฮาน มแตความสขข ทกขภยบมกะมาตอง

ผหญง: จะเฮอพอแมพนอง มาเยยมยามถามขาว เฮอมาแวะกนเขา กบนาซะแลวจงคอยเมอ นละเดอ

35

บทล าพวน 2 ผแตงเนอ นางสภาพ บญเลศ ใชในโครงการบรการวชาการ มศว ปงบประมาณ 2560

ผชาย: หมบานบงเขเฮาน มโฮมสเตยแถบชายเขา อางเกบนาของ สเสยดของเฮา ร.9 คดสรางไว

ผหญง: เฮามวดวาอารามด เปนศรสงา บงเขสขารามงามตา ถาวร นมตรเดน

ผชาย: มโรงเรยน โรงพยาบาล เอาไวบรการเฮอพนอง เฮอสะดวก เฮอคลอง บตองไปไกล

ผหญง: อนของดในบาน โอทอปนนกหลากหลาย ขนมฝรงขนมไทย หนอไมลวนมซอ ทงไมกวาด พรมเชดเทา เฮานนกด

ผชาย: หมบานเฮาน ฮกษาประเพณโบราณ การเอดบญเอดทาน กเอดกนบไดขาด

ผหญง: ตนมอซาว เซอบาทพระสงฆ คามดลง กอนจนอนไวพะเจา ผชาย: พวกเฮาน ฮกใครสามคคกน บดเวลามงาน โฮมกนไปซอย

นาใจเลกๆ นอยๆ เฮากะแบงปนกน ผหญง: อยางสนกสขสนต กะลาพวนกนเฮอมนมวน ผชาย: ขอเลาเรองพอทอน ดนนมอกหลาย จขยายตอเจา

คราวหนาจงคอยฟง เดอพนองเดอ

36

บทล าพวน 3 ผแตงเนอ นางสภาพ บญเลศ นางผองศร บญขน ใชในโครงการบรการวชาการ มศว ปงบประมาณ 2560

ผชาย: ตาบลหนองแสงเฮาน กะมดหลายอยาง ดงคาเพลเอยอาง เอาไวในคาขวญ

ผหญง: สตงามเลศลา แหลงวฒนธรรมไทยพวน นาลวนสวนเกษตร อนทร ผชาย: สงศกดสทธม ปตาการะเกด แนวเขตตดอทยานเขาใหญ

นาใสอางเกบนาคลองสเสยด ผหญง: คาขวญของตาบลเฮาน เฮอพนองจอจา บดมคนมาถาม

หมเฮาสไดตอบ ผชาย: คนแมนเพลมกเพลซอบ จไดมาเบงกน เดอพนองเดอ

37

บทท 6 บคคลภมปญญาล าพวน

ปจจบน ตาบลหนองแสง อาเภอปากพล จงหวดนครนายก มบคคล

ทเปนภมปญญาลาพวนเหลอเพยง 3 ทานเทานน โดยเปนคนลา 2 ทาน และหมอแคน 1 ทาน ดงน คนล า ชอ นามสกล นางผองศร บญขน อาศยอย บานเลขท 15 หม 8 บานบงเข ตาบลหนองแสง อาเภอปากพล

จงหวดนครนายก

เบอรโทรศพท 08-9506-5072

คณวฒการศกษา และสถาบนทส าเรจการศกษา

-ชนประถมศกษาปท4 โรงเรยนบานบงเข ตาบลหนองแสง

อาเภอปากพล จงหวดนครนายก

-ศกษาการรองลาพวนจาก นายพล นางแจง ทบานหนแร อาเภอปากพล

จงหวดนครนายก

-ศกษาการรองลาพวน และราจากนางมาลย บญสวสด ทบานหนตง

อาเภอปากพล จงหวดนครนายก

38

ความเชยวชาญ

รองลาพวน การแสดงราพวน

ผลงาน

-นกรองลาพวน ปราชญชาวบานเรองดนตรพวน

-ตวแทนของตาบลหนองแสงในการแสดงลาพวน รอง และราในงานแสดง

วฒนธรรมทงในและนอกพนทอาเภอปากพล

ชอ นามสกล นางสภาพ บญเลศ อาศยอย บานบงเข ตาบลหนองแสง อาเภอปากพล จงหวดนครนายก

เบอรโทรศพท 08-0792-1122

คณวฒการศกษา และสถาบนทส าเรจการศกษา

-ปรญญาตร สาขาพลศกษา วทยาลยครพระนครศรอยธยา

-ศกษาการรองลาพวนตงแตเดก

ความเชยวชาญ

-รองลาพวน การแสดงราพวน

ผลงาน

-นกรองลาพวน ปราชญชาวบานเรองดนตรพวน

39

-ตวแทนของตาบลหนองแสงในการแสดงลาพวน รอง และราในงานแสดง

วฒนธรรมทงในและนอกพนทอาเภอปากพล

หมอแคน ชอ นามสกล นายเหลยน กนหา อาศยอย หม 8 บานบงเข ตาบลหนองแสง อาเภอปากพล จงหวดนครนายก

เบอรโทรศพท 08-0792-1122

คณวฒการศกษา และสถาบนทสาเรจการศกษา

-ชนประถมศกษาปท 4 โรงเรยนบานบงเข ตาบลหนองแสง อาเภอ

ปากพล จงหวดนครนายก

-ศกษาการเปาแคนลาพวนตงแตอาย 7 ป

ความเชยวชาญ

หมอแคนลาพวน การแสดงราพวน

ผลงาน

-หมอแคนลาพวน ปราชญชาวบานเรองดนตรพวน ทเหลอเพยง

ทานเดยวในชมชน

-ตวแทนของตาบลหนองแสงในการแสดงลาพวน หมอแคนลาพวน

ในงานแสดงวฒนธรรมทงในและนอกพนทอาเภอปากพล

40

ภาพประกอบท 21 บคคลภมปญญาลาพวน ต.หนองแสง อ.ปากพล

จ.นครนายก ซายมอ นางสภาพ บญเลศ กลาง นางผองศร บญขน ขวามอ นายเหลยน กนหา

41

รายการอางอง

ดอกเตอรแคน. (2561). การเปาแคน : ฝกเปาแคนพนบานอสาน. แหลงทมา: https://drkaen.wordpress.com/. สบคนเมอ วนท 22 พฤษภาคม 2561.

นาชย ศภฤกษชยสกล และคณะ. (2557). รายงานการวจยเรอง “การ พฒนารปแบบการสงเสรมพฤตกรรมตามคานยมและวฒนธรรมไทยอยางยงยน ดวยการสงเคราะหงานวจย”. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

สภาภรณ ประสงคทน. (2556). ทนทางสงคมกบแนวทางการสงเสรมการ ทองเทยวโดยชมชนเชงสรางสรรค : กรณศกษาชาวไทยพวน อ.ปากพล จ.นครนายก. วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ ปท 16 ฉบบเดอนมกราคม – ธนวาคม 2556.

42

ภาคผนวก

43

ภาพกจกรรมบรการวชาการ

44

45

46

47

48

49

50

51