1

2

ในการจดกจกรรมเพอการเรยนรนน กอนอนตองเขาใจวา การเรยนร คอ การเปลยนแปลงพฤตกรรม/นสยใหเปนไปในทางทดหรอพฒนาขน ดงนนกระบวนการในกจกรรมจงตองสรางสรรคเพอสรางการเรยนรทมคณคาตอตนเอง ชมชนและสงคม เราเชอวา กจกรรมเปนการเรยนรอยางหนง ดงนนแลวทฤษฎและหลกการเรยนรจงสามารถน ามาใชไดในกจกรรมทกรปแบบ “จดมงหมายส าคญไมใชผลลพธแตเปนวธการ” หมายความวา เราจะใหหลกอะไรกไดเพอใหผเขารวมเกดการเปลยนแปลง เชน หลกจตวทยาตะวนตก หลกพทธศาสตร หลกเซน หลกทฤษฎทางการศกษา หรอ ศาสตรของในหลวง เปนตน ทงนเราปรารถนาทกษะเปนตวตงสวนความรเปนตวรอง

หลกคดส าคญในการจดกจกรรมในหนงสอเลมน เนนไปทโลกทศนใหมของการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ เพราะการเรยนรผานกจกรรมนนตองเนนใหผเขารวมหรอผเรยนเกดทกษะทจ าเปน โมเดลการออกแบบกจกรรมเพอใหบรรลผลส าเรจ และวธการจดกจกรรมทเอาปญญาเปนตวตง โดยขออธบายเพอความเขาใจ ดงน

หลกคด

โลกทศนใหม

ปรชญาและ

จตวทยา

การจดกระบวน

การ

3

โลกทศนใหมของการเรยนผานกจกรรม 4 ทกษะในศตวรรษท ๒๑ 7 กระบวนการส าคญกวาความร 10 ดลยภาพเเหงปญญา 12 การเรยนบนฐานชวตจรง 15 ปรชญาและจตวทยาการจดกจกรรมสศตวรรษใหม 16 ปรชญาการจดกจกรรมเพอการเรยนร 21 จตวทยากบกจกรรมเพอการเรยนร 28 การจดกระบวนการเรยนร 29 การเปนกระบวนกรและหลกคดทส าคญ 36 ปญญา3ฐานกบการจดกจกรรม 43 การจดกจกรรมบนฐานพทธ ในศตวรรษท ๒๑ 51 การจดการความรในกจกรรม 60

4

ทกษะแหงศตวรรษท 21

ความรเกยวกบโลก (Global Awareness)

ความรเกยวกบการเงน เศรษฐศาสตร ธรกจ และการเปนผประกอบการ (Financial, Economics, Business and Entrepreneurial Literacy)

ความรดานการเปนพลเมองทด (Civic Literacy)

ความรดานสขภาพ (Health Literacy)

ความรดานสงแวดลอม (Environmental Literacy)

5

ทกษะดานการเรยนรและนวตกรรม จะเปนตวก าหนดความพรอมของนกเรยนเขาสโลกการท างานทมความซบซอนมากขนในปจจบน ไดแก

ความรเรมสรางสรรคและนวตกรรม

การคดอยางมวจารณญาณและการแกปญหา

การสอสารและการรวมมอ

ทกษะดานสารสนเทศ สอ และเทคโนโลย เนองดวยในปจจบนมการเผยแพรขอมลขาวสารผานทางสอและเทคโนโลยมากมาย ผเรยนจงตองมความสามารถในการแสดงทกษะการคดอยางมวจารณญาณและปฏบตงานไดหลากหลาย โดยอาศยความรในหลายดาน ดงน

ความรดานสารสนเทศ

ความรเกยวกบสอ

ความรดานเทคโนโลย

ทกษะดานชวตและอาชพ ในการด ารงชวตและท างานในยคปจจบนใหประสบความส าเรจ นกเรยนจะตองพฒนาทกษะชวตทส าคญดงตอไปน

ความยดหยนและการปรบตว

การรเรมสรางสรรคและเปนตวของตวเอง

ทกษะสงคมและสงคมขามวฒนธรรม

การเปนผสรางหรอผผลต (Productivity) และความรบผดชอบเชอถอได (Accountability)

6

ภาวะผน าและความรบผดชอบ (Responsibility)

ทกษะของคนในศตวรรษท 21 ททกคนจะตองเรยนรตลอดชวต คอ การเรยนร 3R x 7C

3R คอ Reading (อานออก), (W)Riting (เขยนได), และ (A)Rithemetics (คดเลขเปน)

7C ไดแก

Critical Thinking and Problem Solving (ทกษะดานการคดอยางมวจารณญาณ และทกษะในการแกปญหา)

Creativity and Innovation (ทกษะดานการสรางสรรค และนวตกรรม)

Cross-cultural Understanding (ทกษะดานความเขาใจความตางวฒนธรรม ตางกระบวนทศน)

Collaboration, Teamwork and Leadership (ทกษะดานความรวมมอ การท างานเปนทม และภาวะผน า)

Communications, Information, and Media Literacy (ทกษะดานการสอสารสารสนเทศ และรเทาทนสอ)

Computing and ICT Literacy (ทกษะดานคอมพวเตอร และเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร)

Career and Learning Skills (ทกษะอาชพ และทกษะการเรยนร)

อนงอลเบรต ไอนไตส กลาวไววา “Knowledge is not wisdom” (ความรไมใชปญญา) เปนค าคมอมตะทสะทอนถงระบบการศกษาจากอดตถง

7

ปจจบนไดเปนอยางด ความเชอ ความร ความจรง เปนไตรภาคทเราควรเสรมสรางความรความเขาใจใหกบเดกยคใหม การศกษาในยคนมความส าคญตอความเขาใจของทงคร นกเรยน และผปกครอง ตลอดจนบคคลหรอองคกรอนๆทควรเหนถงความเปลยนแปลงอยางเปนพลวตรของความเชอ ความร และความจรง มมายาคตมากมายทกลอมเกลาใหเราเชอ ใหเราคดวาเราร แตแทจรงนน “เราไมไดรอะไรเลย” แตเราเพยงจ าไดในสงทเราจ าเพยงแคนน

ยคสมยแหงการเปลยนแปลงน คอ ยคศตวรรษท ๒๑ เปนยคโลกาภวฒน ซงเกดความเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวและหลากหลาย ทงมตสงคม เศรษฐกจ วตถ และวฒนธรรม มตตางๆเหลานไดรบอทธพลของความเจรญใหเกดกลายเปนสงคมเชงอตสาหกรรมเกอบทงหมด ไดแก การท าเกษตร สนคายหอ บรโภคนยม หรอแมแตการศกษา ซงกระแสความเจรญทางวตถทนอกจากเขามาเปลยนแปลงประเทศในมตตางๆแลวนน ระบบความร ความเชอ กเปลยนแปลงตามไปดวยเชนเดยวกน

ปญหาทางสงคมโดยเฉพาะปญญาของเยาวชนสวนใหญคงจะหนไมพนระบบการศกษาทไมสอดคลองกบการด าเนนชวต เดกเรยนเพอคะแนน เพอสอบ แตไมไดเรยนเพอชวต ท าใหเดกสวนใหญรจกแตความรและภายนอก แตไมรจกตนเองภายในเลย ประการนเปนปญหาส าคญทเราควรพฒนาระบบการศกษาใหตอบโจทยชวต เพราะเดกคอก าลงส าคญของชาต

เมอมการเปลยนแปลงของระบบความรมตตางๆมากมายนน เราจงตองสรางยทธวธในการพฒนาการศกษาในศตวรรษท ๒๑ ขนและกจกรรมกเชนเดยวกน เพอใหเดกสามารถเรยนรอยทามกลางความเปลยนแปลงได โดยเนนททกษะเปนหลก ซงตางจากการสอนทเนนความรในสมยกาลกอน โดยสงทผด าเนนกจกรรมควรเขาใจ มดงน

8

(The learning process is more important than knowledge)

สงส าคญในการศกษายคศตวรรษท ๒๑ คอ การมทกษะใหสามารถด ารงอยทามกลางความเปลยนแปลงของกระเเสโลกาภวฒนได โดยเฉพาะอยางยง คอ ทกษะการเรยนร(Learning skills) ทส าคญ ซงทงการศกษาในระบบ หรอ นอกระบบ หรอ การศกษาตามอธยาศย ควรจะสรางเสรมทกษะนใหกบผเรยน เพราะทกษะนเปนพนฐานทจะน าไปสการเรยนรตลอดชวต คอ การเรยนร 3R x 7C (ทกษะ ๒๑) ซงเราเขยนไวใน พรบ.การศกษาแหงชาต ป ๒๕๔๒ ดานแนวการจดการศกษาตลอดชวตส าหรบประชาชนมานานเเลว สงส าคญคอความรเรมสรางสรรคและนวตกรรม การคดอยางมวจารณญาณและการแกปญหา การสอสารและการรวมมอ ซงสวนใหญเปนการพฒนาทฐานคด "การเรยนรตองพงฐานคด" โดยเนนการลงมอท าหรอศกษาเเลวแลกเปลยนเรยนรกนเเละกน

การเขาใจกระบวนการของการเรยนรจงมความส าคญมากกวาการเขาใจความร เพราะเมอโลกเปลยนแปลงไป ความรเหลานนกมการเปลยนแปลงตามไปดวย หากเราสอนเพยงจดจ า เดกจะขาดทกทกษะทจ าเปนตอการเรยนรในยคสมยน การเขาใจกระบวนการเรมตนจาก

๑)การเขาใจความเปลยนแปลงของความร ทมเกดขน ตงอย เเละเปลยนแปลงไปอยางเปนพลวตร "ส าคญทสด คอ ครตองเขาใจ" ซงความ

9

เปลยนแปลงของความรนนจงเปนสงส าคญทตองชใหผเรยนเหนถงกระเเสโลก(นโนภาพภายนอก) เขามาสหลกความรภายใน ใหเหนความส าคญทตองมทกษะหรอมเบด(ทกษะ)ทจะไปตกปลา(ความร) ทมอยเทาเมดทรายแตความรทใชไดจรงเทากอนหนขนาดใหญ

๒)การมทกษะทจะไดมาซงความรอนไมนงนนหรอการตความ เชน กระบวนการทางวทยาศาสตร กระบวนการทางประวตศาสตร กระบวนการอรยสจ ๔ หรอ กาลามสตร เปนตน ซงกระบวนการดงกลาวนน เปนกระบวนการทสามารถใหเดกเกดการเรยนรไดดวย การร จดจ า เขาใจ วเคราะห สงเคราะห ประเมน วพากย วจารณ เเละวจกขณ ยงกระบวนการนเกดซ าๆกบการเรยนรในสงๆเดม ยงจะเขาใจเนอหานนมากยงขน "รจรง" จากเครองมอ คอ กระบวนการของการเรยนร สการมองหลายมตดงหลกคดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

๓)ความสามารถในการขหมวดประเดนหรอจบประเดนทเปนประโยชนตอตนเองเพอสามารถประยกตความรนนใชไดจรงในอนาคต การจบประเดนมความส าคญ เพราะหากตความผด ขอสรปกผด โดยอาจเสรมทกษะการจบประเดนใหเขาเบองตน ไดแก ๑)ขอตงแรก สอง หรอสาม นนมนยอยางไร ๒)เเตละขอตงเหลานนแยกกน หรอเชอมโยงกน หรอเปนเสนขนานกน หรอสวนทางกน หรอไปดวยกนทเขากนไดบางมม เปนตน ๓)ขอตงทมจดเชอมโยงตางๆเหลานนสวนใหญคออะไร สวนนอยคออะไร ๔)เเตละสวนหากมองในหลายๆมตเปนอยางไร ๕)สรปแบบไมสรป

10

กระบวนการ ๓ ขอนมความส าคญตอการพฒนาทกษะการเรยนรของเดกเเละเยาวชน ใหผเรยนเกดเรยนรอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงการศกษาในระบบโรงเรยนทครควรเสรมทกษะดานนกบเดกอยางแทจรง "ส าคญ คอ การไมยดในความร" โดยนอกเหนอจากความรนนครผสอนเอง ควรเสรมทกษะการมองเเละใครครวญ จากกระบวนทศนแบบองครวม ไดแก ดานคณคาของความด ความงาม เเละความจรง เขาไปดวย "สอนใหเขาเปนผไมเชอและตองกลาหาญทจะพสจน" นนอาจเปนหวใจของทกษะการเรยนรกยอมได โดยไมยดกบทฤษฎใด ทฤษฎหนง เเนวคดแบบใดแบบหนง เเตสามารถหาจดรวมของทฤษฎหรอการปฏบตโดยกระบวนการขนตนอยางพหศาสตร พรอมจะเดนทางไปสความจรงฉะนนกระบวนการเรยนรจงส าคญกวาความร

11

ในระบบการศกษาสงทปรารถนา คอ ตองการอยากให เดกเกด Skill(ทกษะ) เกด Development(การพฒนาชมชน) เเละเกด Learn (การเรยนรในเชงมตตางๆ) ถาในการท างานของเรานนมทง 3 อยางน อาจท าใหเดกเกดค าทเราตองการมากทสด คอ "วฒภาวะ" ทงในเเงของการมองโลก การท างาน เเละการปฏบต เเตกวาจะถงขนนน ในทางปฏบตนนยากมาก จะตองคอย Coaching and Mentoring อยอยางมสมานตตา อาจยดอตถจรยา อาจใชปยะวาจา หรออาจทานอยเปนนจ อนนขนอยกบเทคนคของเเตละบคคล

ภาวะดลภาพเเหงปญญา ประดวย 3 อยางดงตอไปน

๑) Skill คอ ทกษะทเกดขน โดยทกษะนน อาจเปนทกษะทเกดขนทง 3 ทาง ไดเเก ทางการคด ทเปนกระบวนการคดอยางเปนระบบ คดวเคราะห สงเคราะห เเละประยกตใช หรอมหลกในการคดเบบตางๆ ทางใจ เปนทกษะทเกดขนดวยการฝกใจ เชน มขนต มการยอมรบผอน มการเหนอกเหนใจผอน มสมาธ ฯ ทกษะทางกาย เปนทกษะในการทางปฏบต เชน การพด การกลาเเสดงออก การควบคมอารมณ การมสมาธเมอเปนผน ากจกรรมตางๆ ฯ เเลวนอกจากนนยงมทกษๆในมตอนๆอก เชน ทกษะในการด าเนนชวต ทกษะใน

Knowledge

Skills Develop

ment

12

การท างาน ทกษะในการจดการตนเอง ทกษะในการสอสาร เเละทกษะในการเเสวงหาความรดวยตนเอง

๒) Learn คอ การเรยนรทเกดขนในตนทาง ระหวางทาง เเละปลายทาง การด าเนนงาน โดบในการเรยนรนน เรากอาจเเบงไดหลายๆอยางจากการเกดภาวะนขน คอ การเรยนรทเกดขนไดดวยตนเอง เเละการเรยนรทไดมาจากมคนบอกคนสอน ททาน ศ.นพ.วจารณ พาณชย กลาวเอาไว คอ "การเรยนรทเเทจรงนนจะเกดขนไดดวยตนเอง" ฯ เเลวเมอทงเหนดวยตนเอง หรอเหนดวยผอนนน กจะน ามาซงการมองตนเองเพอปฏบตจรง ในการเรยนร ในบรบทนนน เรากอาจเเบงประเภทของความรได 2 อยางดวยกน คอ วชาการ กบวชาคน ... วชาการ คอ ความรในเเงเเนวทางการศกษาขอมลเพอพฒนาโครงการ เชน ขอมล เชงวตถ เชงสงคม สงสงเเวดลอม เเละเชงวฒนธรรม อนจะเกดประโยชนตองานทท า สวนวชาคน คอ ความรในเเงของการพฒนาตนเอง เชนจากการเเลกเปลยนเรยนร เเลวไดขอเรยนร หรอจากการ AAR ทเปนขอปฏบต เเละน าไปปฏบต

๓) Development คอ การพฒนาชมชน โดยในการท างานของเรานนจดหมายส าคญทเดกจะเหน คอ การพฒนาชมชนของตนเองตามเเผนงานทวาดเอาไวรวมกน ซงแผนงานนนจะเปนอนหนงอนเดยวกน โดยในการพฒนาชมชนนอาจเกดผลตอ ชมชนมากหรอนอยนน อนนขนอยกบ ทนในชมชน เเละการระเบดมาจากดานในชมชนเปนส าคญ อาจเกดผลนอย หรอไมอาจเกดผลเลย กสามารถเปนไปไดหมด เเตเมอเกดผลเเละไมเกดผล เดกสามารถเรยนรในขอน เเลวพฒนาทกษะการคด เเละการเรยนรของเขาได

ดลยภาพเเหงปญญาจะเกดขนไดดวย การเฝาดเเลของผดเเล ใหกลาเจรญเตบโต เดกทม "หลกดลยภาพเเหงปญญา" อนไดเเก มทกษะ มการเรยนร เเละมการพฒนาสงคม อาจท าใหเกดภมคมกนอนเเขงเเกรงตอตวเขาเอง ตอสงคม ฯ

13

การศกษาทตงอยบนฐานของชวตจรง เปนการศกษาทจะท าใหเราทกคนอยรอดไดในสงคมทมความเปลยนแปลงอยตลอดเวลา การเรยนรผานโครงงานเปนการเรยนรทอยบนปญหาของชวตจรง แกไขปญหาของชวตจรง จงเปนการพฒนาหลกคด “จตอาสา” ในอกมตหนง ควบคกบการแกไขปญหา เรยนรไปพรอมกบการแกไขปญหา และยงเปนการพฒนาจตใจไปกบการแกไขปญหา จงเปนการเรยนรททรงคณคาตอตนเองและสงคม การเรยนรทไมมวนสนสด เพราะสงทไดเรยนมการพฒนาทกขณะเชนเดยวกบสงคมทเปลยนแปลงไปในทกขณะ ท าใหเปนการเรยนรท “พอด” กบตนเองและสงคมโดยรวม

ปญหาในชวตจรงนนเเตละพนท เเตละทองถนจะเเตกตางกนออกไป อาท ปญหาขาวรวงเลก ปญหาน าทวมขง ปญหาขยะสงกลนเหมน ปญหาการขาดความเขาใจกน ซงเปนปญหาทถอวาอยในระดบทศนคตทเเกไขยากทสดเพยงทงสน ปญหาทเกดขนบางทนนอยใหเราพบเหนฝนชวตประจ าวนของคนเราในทกๆวน เดกๆเหนสงนเหมอนกบเราทกๆวน บางทเขากสงสยไต

14

รถาม บางทเขากเมนเฉยเชนเดยวกบเรา เมอเดกเดนทางมาถงโรงเรยน มาเรยนทโรงเรยน เดกจะเรยนตามปกตทเนนทางทฤษฎไป เนนทางความเปนเเบบเเผนไป โดยไมไดใหเดกมองทตวตน มองทครอบครว มองทชมชน เเตกลบใหเดกมองทกระดาษ มองทดนสอ มองทกระดาน มองทหนงสอทเปนเพยงมมเลกๆเมอเทยบกบชวตจรง ท าใหเดกชนจนเกดอปนสยทอยในมมแคบๆซงเปนผลในเวลาตอมา ซงถาเราลองมาเทยบกบความเปนจรงเเลว เราจะมองในอกมตหนงวา การเรยนรนน เปนสงทอยกบเราตลอดชวต การเรยนรหลก คอ ชวต หองเรยนหลก คอ ชวต เทยบกบหองเรยนเเลว ในหองเรยนเปนเพยงการเรยนรทคอยจดประกายเเละเสรมหลกคดเพยงเทานน

การอยในหองสเหลยมเลกๆ จงไมใชค าตอบของชวตอยางเเทจรง เพราะความรอยทกท อยกบทกๆสงพรอมทงสงคมมการเปลยนเเปลงอยตลอดเวลา ฉะนนความรทไดมาเปนสงทไมคงทน ถาเราสอนใหเดกมความรในต าราเรยนไมเพยงพอทจะท าใหเดกด าเนนชวตทามกลางความเปลยมเเปลงได เเตสงทควรสอนเดกอยเปนประจ า คอ วชาในการด าเนนชวต วชาในการคด เพยงเพราะเมอคดได กจะด าเนนชวตบนความเปลยนเเปลงนไดอยางไมล าบาก ซงวชาในการด าเนนชวตเเละวชาในการคดเหลานไมไดบรรจไวในหลกสตร สงทบรรจไวในหลกสตรบางครงไมจ าเปนในการด าเนนชวต ท าใหเดกมหลกคดทนอยมาก มอารมณโกรธงายขน เเยกเเยะไมไดวางานไหนเปนงานสวนรวมเเละงานไหนเปนงานสวนตน กาลเทศะการไหวผหลกผใหญนอยลง ท าใหเปนประเดนปญหาทเกดขนทางการศกษาทบรรจไวเพยงหลกสตรทในหลายๆครงไมจ าเปนตองใชในการด าเนนชวต เรยนคณตศาศาสตรสอนเพยงตวเลข เรยนภาษาไทยสอนเพยงตวอกษร เรยนสงคมสอนเพยงทฤษฎเเตไมไดสอนการน าไปใช

การเรยนรเเบบโครงงานจงเปนการเรยนรอยบนความจรง เปนการเรยนรทไมไดอยเพยงหองสเหลยมในกรอบเลกๆ เเตเปนการพฒนาหลกคดของเดกไปพรอมกบหลกวชาทเดกสนใจ เมอเขาเกดความสนใจเขามกจะ

15

เขาใจกบสงนนๆ ไดดกวาการทเราจะมาคอยปอนใหซงสงทปอนใชสกระยะหนงไมนานเขาจะลม เเตเมอเขาไดสนใจเเลวนนมกจะศกษาตอๆไปอยางมนคง...เพราะระเบดมาจากตนเอง ไมไดระเบดมาจากภายนอก... การเรยนรทใหเดกเรยนรไดดวยตนเองจงเปนการเรยนรททรงคณคาตอทกสงคม เเละทกชาตชน

คอ โลกทศนใหมของการเรยนรตองเนนทกษะ

มากกวาความร เนนกระบวนการมากวาผลลพธ จดมงหมายตองน าไปสทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ ตองเขาใจดลยภาพแหงปญญา และตองตงอยบนฐานชวตจรง

ความเขาใจในสงเหลานมความส าคญอยางยง เพราะจะเปนเขมทศน าทางสปญญา ถกทางตามหลกวชาการและสรางสรรค ใหเกดคณคาตอตนเอง ชมชน และสงคมอยางแทจรง

ในบทบาทของกระบวนกรหรอครหรอผน ากจกรรม ควรเขาใจและพยายามสะทอนตนเองอยเสมอวากจกรรมทตนเองจดนนน าไปสอะไร น าไปสทกษะในศตวรรษท ๒๑ หรอไม หรอ น าไปสหลกศลธรรมหรอไม หากไมน ามาซงจดหมายสขาว เราตองมานงทบทวนแลวละวาจะน าไปสปญญาไดอยางไร

16

ทศทางการศกษาในปจจบน เนนทกษะมากกวาความร เนนกระบวนการมากกวาผลลพธ ดงทเราก าลงพฒนาไปสการศกษาในศตวรรษท ๒๑ นน สงทเราเหนเดนชดในกระบวนทศนใหม คอ แนวการการศกษาแบบปฏรปนยม ปฏบตนยม เเละพพฒนานยมซงตางจากการศกษาแบบเดมทเนนสารตถนยมเเละปฏฐานนยม เพราะสงคมมนษยตองเคลอนไปขางหนาเสมอหรอม ความเจรญงอกงามนนเอง

การจดกจกรรม เปนการเรยนรอกแบบหนง ไมวาจะเปนกจกรรมทครจดใหกบเดก กจกรรมทวทยากรพาเรยนร หรอกจกรรมฐานแบบลกเสอ กเปนการเรยนรทงหมด เพราะฉะนนเเลวเมอกจกรรม คอ การเรยนรเเละการเรยนรตองเคลอนไปสเปาหมายของทกษะในศตวรรษท ๒๑ ผมมองวานกท ากจกรรมทงหลายตองเขาใจถงวาจะท าใหกจกรรมเคลอนไปสศตวรรษท ๒๑ ไดอยางไร ทงนกอนทจะไปเขาใจถงวธการ เราตองเรยนรเรองปรชญาเเละ

17

หลกจตวทยาการจดกระบวนการกอนเพอใหเขาใจตรงกน วากจกรรมเพอเดกเเละเยาวชนหรอเพอผใหญนนมหลกการ มคณคา เเละมความหมาย

กอนจดกจกรรมเพอผอน จงตองเขาใจปรชญาเเละจตวทยาเสยกอน เพอใหผเขารวมมงสความหมายทเเทแหงปญญา ทงนบทความน อาจไมจ าเปนเลยเมอไดลงพนทจรง เหนบรบทชดเเละจดกระบวนการได เเตอาจเปนประโยชนส าหรบเปนหลกคดวาเรายดหลกอะไรเเละใชวธการแบบไหน อยางไร โดยจะอธบายรายละเอยดดงน

๑.ปรชญาการจดกจกรรมเพอการเรยนร ค าวาปรชญานน หมายถง ความรกในความร ความรอนปราดเปรอง ความรอบร หรอความรอนประเสรฐ หรออนๆ ซงความหมายทงหมดนนพยายามอธบายวา "ปรชญา คอ ความรทดงาม" ซงปรชญาในมตของกจกรรมเพอการเรยนร จงหมายถง ความรทดงามหรอท าใหเจรญงอกงาม นนเอง ซงมอย ๓ ประเภทไดแก

คณวทยา ส าหรบมมมมองกจกรรมวาดวยสงคม,ความถกผด เชน กจกรรมปองกนยาเสพตด รณรงคไมสบบหร รณรงคไมดมเหลาเขาพรรษา รณรงคใหเกบขยะ เเละรณรงคเรองทองไมพรอม เปนตน

ญาณวทยา ส าหรบมมมองกจกรรมวาดวยความรเเละความเขาใจโดยผานกระบวนการทางปญญา เชน จตตปญญา การเรยนรแบบโครงงาน/โครงการเเละการใหเดกท ากจกรรมสะทอนตนเองเเละสงคม เปนตน

อภปรชญา ส าหรบมมมองกจกรรมวาดวยการเขาใจตนเองอยางลกซง เขาใจจตเเละเขาใจโลก เชน การท าสมาธ การภาวนาในแบบตางๆ เปนตน

ทงนเพอมงจากคณวทยาสอภปรชญานนเอง โดยเพอความเขาใจปรชญากบกจกรรม จงจะแบงปรชญาออกเปน ๓ ลกษณะ ไดแก ปรชญาตะวนตกปรชญาตะวนออก และปรชญผสมผสาน ดงน

18

๑.๑ ปรชญาตะวนตกกบกจกรรมเพอการเรยนร (ปรชญาตะวนตกเนนวตถเเละความเปนรปธรรม) ปรชญาตะวนตก(Western Philosophy) ในปจจบนชาวตะวนตกน ารองเรองการศกษาเเละการจดกจกรรมเพอการเรยนรในทวโลก โดยเฉพาะฟนดแลนดเเละชาตอนๆทพฒนาเเลว ทงนยอมมสงปจจยทกอใหเกดการพฒนาขนของประเทศ ปจจยอกอยางหนงนน คอ ปรชญาการเรยนรนนเอง โดยจะอธบายปรชญาตะวนกบการจดกจกรรมเพอการเรยนร ดงน

แนวคดปฏบตนยม(Pragmatism) น าโดยจอหน ดวอ แนวคดนจะถอวาจะเปนจรหรอจะมคณคากตอเมอผานการปฏบตเทานน ซงในมมมองของกจกรรมเเลว การเรยนรจะเกดขนไดกตอเมอผานการลงมอท า กจกรรมควรเนนไปทการปฏบตมากกวาการอธบาย เพราะการลงมอท า(Learning by doing) จะน าไปสความเขาใจอยางลกซงเพอจะสามารถถอดบทเรยนได สงส าคญ คอ ผน ากจกรรมตองใหลงมอท าเเละพยายามใชค าวา "ลองท าด"

แนวคดเหตผลนยม(Logicalism) น าโดยอมมานเอล คานท แนวคดนจะถอวาการเขาใจความจรงหรอคณคาทกอยางตองใชตรรกะวทยาหรอหลกเหตผล ซงในมมมองของกจกรรมเเลว การเรยนรจะเกดขนไดเมอผานกระบวนการทางปญญา กจกรรมตองมการคดวเคราะห สงเคราะห เเละคดวพากษเพอจะเขาใจเรองนนได เชน กจกรรมทเนนการระดมสมองใหคดรวมกน(Brain storming) หรอ การฝกพดเเละแลกเปลยนเรยนร หรอจดการความร(Knowledge management) เปนตน

ประจกษนยม(Experience) น าโดยจอหน ลอค เเนวคดนถอวาประสบการณทางประสาทสมผสเปนแหลงบอเกดความร ซงในมมมองของกจกรรมเเลว การเรยนรจะเกดขนกตอเมอเราไดลงมอท าจรงเเละมประสบการณกบสงนนๆ ใหเกดผสสะ(อายตนะ) กจกรรมจะตองไดเกดกร

19

สมผสผานทางตา ห จมก ลน เเละกาย เชน กจกรรมทใหฝกลงมอท าทกประเภท เปนตน

แนวคดจตนยม(Idealism) น าโดย เรเน เดสตการด เเนวคดนถอวามนษยมอ านาจเเละสามารถคดสงทลกซงได ซงในมมมองของกจกรรมเเลว การเรยนรเกดไดโดยการคด ซงตามปรชญานมกระบวนการ คอ การรบผานผสสะ สการรผานความรสก สการคดผานเหตผล เเละการจ าโดยจต หมายถง ความเขาใจนนมนมกระบวนการภายในของมน ซงในการจดกจกรรมเราตองพยายามสรางบนไดกระบวนการใหเกดการรบ การร การคด เเละการจ า นนเอง

กลาวโดยสรป คอ ปรชญาตะวนตกกบกจกรรมเพอการเรยนร ตองยดหลกการเรยนผานการลงมอท า เอาเหตผลเปนตวตง มความประจกษเเละมขนบนไดการเรยนรนนเอง

๑.๒ ปรชญาตะวนออกกบกจกรรมเพอการเรยนร (ปรชญาตะวนออกเนนจตวญญาณเเละนามธรรม) ปรชญาตะวนออก(Eastern Philosophy) ตงเเตอดตจนถงปจจบนปรชญาตะวนออกยงคมความเปนสารตถนยมอยเสมอๆ เพราะบรบทตางจากตะวนตก ฉะนนมมมองการศกษาเเละการพฒนาของตะวนออกจะเเตกตางจากตะวนตก คอ ตะวนออกหาทางออกผานจตวญญาณสวนตะวนตกหาผานออกผานวตถ ฉะนนความเจรญทางปญญาของตะวนออกมไดหมายถงเพยงสมองมนษยเทานนเเตยงหมายถงความเจรญทางจตอกดวย โดยจะอธบายดงน

แนวคดญาณตรรกะวทยา (การผสมระหวางญาณวทยา-อภปรชญากบกบตรรกะวทยา เชน พทธศาสนา)แนวคดนรวมหลายๆแนวคดเขาไวดวยกน เชน ญาณวทยา ปฏบตนยม ปญญานยม เเละเหตผบนยมเปนตน โดยแนวคดนประกอบดวย ๒ รปแบบ ไดแก ทฤษฎแหงความร วาดวยมนษยเรยนรโดยประสาทสมผส การคด เเละการหยงรภายใน สวนอกรปแบบหนง คอ

20

อภปรชญา วาดวยหลกอรยสจ ปฏจจสมปบาท กฎแหงกรรม สามญลกษณะ เเละจรยศาสตร ซงในมมมองของกจกรรมเเลว การเรยนรตองน าไปสการเขาใจตนเองอยางลกซงโดยการปฏบตดวยประสาทสมผส กระบวนการทางปญญา โดยมขนตอนการเขาใจ เชน หลกอรยสจเเละกฏแหงกรรมเปนตน เชน กจกรรมเรยนรผานกลนบนฐานของสภาพปญหา(PBL) หรอ กจกรรมปฏบตการกลมเชงนวตกรรม หรอ กจกรรมแนวจตตปญญา หรอ กจกรรมการภาวนาแนวเซน เปนตน

แนวคดปญญาจรยะตะวนออก แนวคดนวาดวยการเรยนรตามหลกครรลอง หลกศลธรรม เเละหลกจรยศาสตร เชน พทธ เตา ขงจอ เปนตน ซงเนนสอนใหเดกเปนคนด ซงในมมมองของกจกรรมนน เราปรารถนาใหเดกเตบโตไปเปนพลเมองทดของชาต เเละหวงอยากใหผเขารวมกจกรรมน าสงทไดรบไปสรางความดเหลานตอไป โดยจดกจกรรมเนนศลธรรมเเละจรยธรรมหรอมนษยธรรมเพอประโยชนของมวลชน เชน กจกรรมอนรกษสงเเวดลอม กจกรรมบ าเพญประโยชนเเละกจกรรมฝกวนย เปนตน ทงนเเนวคดนเปนประโยชนนการสอนเดกใหเปนคนดเเละสรางคนด เเตทวากไมอาจยดจนลมเเนวทางปฏบตนยมผานกระบวนการทางปญญาไดเพราะทง ๒ อยางตองควบคกน ทจะเคลอนไปสความเจรญงอกงามของปญญาตามยคสมย

๑.๓ ปรชญาผสมผสาน (ปรชญาเนนทงรปธรรมเเละนามธรรม) ปรชญาผสมผสานน เปนมมมองทวา เปนเเนวคดทเหมอนกน สามารถน าไปปรบประยกตกบกจกรรมได ดงน

ความด ความจรง เเละความงาม เปนกระบวนทศนใหมแบบองครวม ทรวมทงปรชญาตะวนตกเเละตะวนออกเขาไวดวยกนอยางเปนดงกนเเละกน แนวคดนวาดวยจดหมายสงสดของกจกรรมหรอการเรยนรนน ตองเคลอนไปสความด(จรยศาสตร) ความจรง(ตรรกศาสตร) เเละความงาม(สนทรยศาสตร) โดยในมมมองของกจกรรมนนเราตองมจดหมายตาม ๓ ประการในขางตน ให

21

เดกเปนคนด มทกษะคนพบความจรงดวยตนเอง เเละมความสรางสรรค นนเอง

สนทรยศาสตร(Aesthetics) วาดวยความงาม คณคา เเละความหมาย ม ๒ หลก ไดแก อตวสย(ความงามไมขนอยกบวตถ) เเละวตถวสย(ความงามขนอยกบวตถ) โดยในมมมองของกจกรรมนน เราปรารถนาทรรศนะทวาความงามทเเทตองไมยดทวตถ เชน ความเปนธรรมชาต เปนตน ซงเราใชสนทรยศาสตรนกบกจกรรมการเรยนร ในการมองโลกอยางเขาใจ ฟงอยางลกซง(สนทรยสนทนา/ปญญาสนทนา) เเละคดอยางใครครวญนนเอง เชน กจกรรมจตตปญญาเปนตน

การเขาใจตนเอง(Self awareness ) ทงปรชญาตะวนออกเเละตะวนตก พยายามบอกวาจดสงสด คอ การเขาถงเเละเขาใจตนเองภายใน ในมมมองของกจกรรม คอ การจดกจกรรมทเออตอการใหผเขารวมเขาใจตนเองเเละผอนอยางลกซง เชน กจกรรมฟงเสยงตวเอง กจกรรมสะทอนบทเรยน/ถอดบทเรยน การจดการความรตนเอง การสะทอนตนเองหรออนๆ

กลาวโดยสรป คอ ทงปรชญาของตะวนออกเเละตะวนตกมความคลายคลงกนมากในเชงวธการ คอ เนนปฏบต ผานกระบวนการทางปญญา เเละน าไปสผล คอ ความด ความจรง เเละความงาม ซงจะขาดหลกใดหลกหนงไปมได นอกจากนยงมปรชญาอกจ านวนมาก เเตในบทความน ขออธบายถงหลกส าคญในตอการจดกจกรรมเพอการเรยนรไวในระดบเบองตน ทงนนอกจากปรชญาเเลวยงมหลกจตวทยาการจดกจกรรมอกหลายเเนวความคด ซงจะอธบายตอไป

ปรชญาในการจดกจกรรมสศตวรรษท ๒๑ ทงฝงตะวนออกเเละตะวนตกมทศทางเดยวกน นนคอ การเนนลงมอปฏบต ผานกระบวนการทางปญญา เเละน าไปสคณคาทเเทของความจรง ความด เเละความงาม โดยสงเหลานน าไปสการท ากจกรรมในศตวรรษท ๒๑ ทงหมด ทงนหลกจตวทยากม

22

ความส าคญอยางยง เพราะหากผด าเนนกจกรรมไมเขาใจหลกการดงกลาวในเบองตน อาจน าไปสทศทางทไมสรางสรรคได เพราะกระบวนทศนแบบองครวมเปนสงทเราตองพยายามผลกดนการศกษาในทกดานเพอไปใหถง

ในบทความนจะอธบายวาหลกจตวทยากบกจกรรมส าคญอยางไรเเละมวธการปรบใชกบกจกรรมอยางไร ซงอาจมประโยชนนอยส าหรบผท ากจกรรมมามาก มประสบการณมาก เเตอาจเปนประโยชนส าหรบนกเรยนรทสนใจในหลกวชาการ การจดกจกรรมการเรยนร วาจะเขาใจผเขารวมไดอยางไร จะท าใหสนก มความสขเเละสรางสรรคไดอยางไร นนเอง ทงนเปนการตความหลกจตวทยาเพอน ามาใชกบกจกรรมอยางมแบบแผนมากขน

จตวทยา(Psychology) หมายถง ศาสตรทศกษาเรองวญญาณ เรองจต เเละเรองพฤตกรรม ซงในปจจบนเราเนนพฤตกรรมมากกวาเรองวญญาณเเละเรองจต ฉะนนเเลวจตวทยาการจดกจกรรมจงหมายถง การศกษาพฤตกรรมของผเขารวมเพอพฒนากระบวนการทน าไปสสภาวะแหงปญญา

ทงนเพอความเขาใจทตรงกนกบเรองปญญาในขางตนจงจะขออธบายวา ปญญาในทางตะวนตกเเละตะวนออกตางกน โดยปญญาในทางตะวนตก หมายถง กระบวนการคดโดยสมอง สวนปญญาในทางตะวนออก หมายถง กระบวนการคดโดยสมองเเละการเขาใจจต-เขาใจโลกอยางลกซงอกดวย เเละค าวาจตนน ทางตะวนตก หมายถง ความคด สวนทางตะวนออก หมายถง สภาวะทเปนนามธรรม นนเอง

๒.จตวทยากบกจกรรมเพอการเรยนร มรายระเอยดดงน

๒.๑ ความเขาใจธรรมชาตของมนษยหรอผเขารวมกจกรรม ความเขาใจพนฐานความเปนมนษยมความส าคญอยางมากตอการจดกระบวนการเรยนร(เขาใจทงสภาวะภายในเเละภายนอก) เพราะจะท าใหผจดจดอยางถกทาง ใหสนก มความสข เเละสรางสรรค โดยในพนฐานของความเปนมนษยทควรเขาใจ มดงน

23

มนษยทกคนมพฒนาการทจะเคลอนไปขางหนาเสมอ โดยอาจแยกเปน ๕ ดาน ไดแก สตปญญา รางกาย จตใจ-อารมณ สงคม เเละดานคณธรรม ฉะนนเเลวจดมงหมายของกจกรรมตองไปตอบโจทยพฒนาการเหลานนเจรญงอกงาม โดยอยในทศทางทกษะในศตวรรษท ๒๑ นนเอง

มนษยทกคนลวนแตกตางกน เพราะทกคนมความชอบ ความสนใจ เเละความถนดตางกนโดยสนเชง เชน ทฤษฎพหปญญา(Multiple Intelligence) บางคนชอบภาษา ชอบดนตร ชอบกฬา หรอ อนๆ เพราะพนฐานของมนษยเเตกตางกน ไมมกจกรรมใด ใชไดทกพนทเเละกบทกคน ผจดตองประเมนวาผเขารวมเปนอยางไรจงจะจดกจกรรมไดถกทาง

มนษยมความตองการพนฐานเเละพยายามเคลอนไปสระดบสงเสมอ เชน ทฤษฎล าดบความตองการของมาสโลว ทกลาววามนษยมความตองการทางรางกาย ความปลอดภย สงคม การยอมรบ เเละการเขาใจตนเอง ทงนเมอเราขาดแคลนในสงไหน เราจะตองการสงนน เชน เมอเราขาดแคลนความรก เราจะตองการความรก เปนตน โดยในกจกรรมโดยสวนมากผจดตองพยายามจดกระบวนการเพอตอบสนองความตองการนน เชน มปจจย ๔ ครบ มบรรยากาศของความไววางใจ มเพอน มการชนชมเเละมการสะทอนผลตนเองใหเหนคณคาภายในตน สงเหลานจะท าใหสมองอยในโหมดปกตเเลวสามารถเปดใจรบรไดมากทสด

ความเปนมนษยมทงภายในเเละภายนอก ภายในคอจต(ความคด,สภาวะนามธรรม) เเละภายนอก(พฤตกรรม) โดยในมมมองของผจดเราควร จดกจกรรมเพอสงเสรมพฒนาการทางจตเเละพฒนาการทางพฤตกรรม ในทางตะวนตกเรองพฒนาการทางจต ซกมนต ฟรอยด อธบายวา ตองยกระดบจากจตไรส านกมาสจตส านกเเละจากอ(Id) ไปยงซปเปอรอโก(Super ego) สวนการพฒนาพฤตกรรมนน จอหน บ วตสน อธบายวา ตองพฒนาขนผานกลไกเงอนไข เปนสวน เเละในทางตะวนออกเรองพฒนาการทางจตนน

24

พทธเจาทรงตรสมานานเเลววา ตองน าไปสความร ตน เเละเบกบาน จากด าเปลยนเปนขาว สวนการพฒนาพฤตกรรมนนเราพยายามสรางคนด ตามเเนวคดปญญาจรยะตะวนออก นนเอง โดยเมอมองผานกจกรรมนน ภายในเราตองยกระดบทางสตปญญา(กระบวนการคด)เเละจตใจของเดกใหสงขนพรอมคณธรรม เเละภายนอกเราตองใหกจกรรมเปนเเรงจงใจหรอแรงขบ ในการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเขาในเวลาตอมา

การเรยนรของมนษยตองเนนปฏบตจรง จงจะเกดการเรยนร เพราะการเรยนร หมายถง การเปลยนแปลงพฤตกรรมใหเปนไปในทางทด ในทางพทธ คอ การปฏบต(ลงมอท า) ปรยต(เรยนรเนอหา) จงจะน าไปสปฏเวธ(ปญญา) ไดนนเอง ซงในกจกรรมเพอการเรยนรเชงสงคมนน เราปรารถนาการเปลยนแปลงตนเองเเละเปลยนแปลงสงคมไปดวยกนอยางองครวม

๒.๒ การออกแบบกจกรรมหรอกระบวนการเรยนรตามจตวทยาการเรยนร

ความเขาใจถงพนฐานของมนษยวามนษยวาทกคนพยายามท าใหตนเองเปนมนษยทสมบรณ พรอมจะเคลอนไปขางหนา ทกคนมความเเตกตางกน มความตองการ มทงภายในเเละภายนอกเเละพยายามเคลอนไปจากความไมรไปสความรอยเสมอ เดกเเละผเขารวมกจกรรมกเชนเดยวกน เมอมาเขารวมกจกรรมเขายอมปรารถนาตองการความรหรอปรสบการณอยางบางอยางกลบไปเสรมความเปนมนษยทสมบรณของตนเอง โดยในกจกรรมนน เราควรใหเขาเหนความส าคญ คณคาเเละจดประสงคของกจกรรมทชดเจน เเลวเมอจบกระบวนการผด าเนนกจกรรมควรสรปหรอถอดบทเรยนใหผเขารวมไดรบในจดประสงคนนเชงประจกษ

ในการออกแบบกระบวนการในกจกรรมควร มเงอนไขทสามารถดงใจผเขารวมใหสนก สข เเละสรางสรรคได จอหน บ วตสน อธบายวา สงเราบางอยางกอใหเกดเงอนไขการเรยนร เเละบางอยางไมกอใหเกดเงอนไขใน

25

การเรยนร ในมมมองกจกรรม คอ เราตองสรางเงอนไขทมนกอใหเกดความสนก สข เเละสรางสรรค เชน ใชกตกาคาย ใชสนทนาการเพอเรงเราความสนใจ ในเพลงในการจดบรรยากาศใหไมเครยดจนเกนไป ใชกตกาของเกมททาทาย ไมยากเเละไมงายจนเกนไป ทงนความยากงายของเงอนไขขนอยกบศกยภาพของผเขารวมเเละอายดวย

ในการออกแบบควรมจดมงหมายสงสด คอ ทกษะการเรยนรในศตวรรษท ๒๑ หลกคณธรรม หรอกระบวนทศนแบบองครวม เชน การตงจดประสงคของกจกรรมวาเอาทกษะเปนตวตงหรอคณธรรมเปนตวตง เปนตน สวนวธการวดนนอาจวดคณภาพ คอ ใหสะทอนผลตนเองเเละผลสะทอนจากเพอน

กจกรรมตางๆควรออกแบบตามหลกสมอง๓ชนปญญา๓ฐาน ซงส าหรบเดกควรออกแบบใหเอาฐานกายเปนตวตงเพราะเดกจะเรยนรไดดเมอไดลย ส าหรบวยรนใหเอาฐานกายเเละฐานคดเปนตวตงเพราะวยรนตองเสรมทกษะทางการคดเเละการลยจะท าใหสนก ไมนาเบอ เเละส าหรบผใหญใหเอาฐานใจเเละฐานคดเปนตวตงเพราะวยผใหญตองใชหวใจในการมองโลกเเละใชความคดในการแยบคายเพอพฒนาเดกตอไปนนเอง

เนนผลลพธปลายเปด กลาวคอ ตองพยายามสรางบรรยากาศอสรภาพใหเกดขนมากทสด นน คอ ไมมผดเเละถก เพอจะสรางองคความรใหมทางจากลงมอท าจรง(Tacit knowledge) บรเนอร อธบายวา การเรยนรตองสรางการคนพบ(Discovery learning) ผานการลงมอท านนเอง ในมมมองกจกรรม คอ การพยายามจดการความรเพอน าไปสการคนพบใหมนนเอง

ล าดบทายๆของกจกรรมเมอมการรบเขา(Input) ในชวงแรกๆ ตองมการจดการออก(Output) นอกจากนตองสะทอนผล(Reflection) อยเสมอ เพอฝกใหเกดทกษะทางการคดเเละความเจรญงอกงามของปญญาสงคมนนเอง เเละผด าเนนกจกรรมตองเปนครฝก(Coach) ใชค าถามหรอใหโจทย

26

เพอกระตนการคด อาจใชค าถามในเกมหรอในกจกรรมกลมสดเเทเเลวเเตจะออกแบบ

5W1H คอ ออกแบบใหใคร(ตองดหลกพฒนาการในเเตละชวงวยหรอทฤษฎสมอง๓ชน เปนตน) ใหกจกรรมอะไร(ตองดหลกทฤษฎการเรยนร) จดอยทไหน-จดเวลาไหน(ตองดหลกการจดบรรยากาศการเรยนร) เเละด าเนนกจกรรมอยางไรผ(ตองใชทฤษฎทงหมดและประสบการณตรง) ซงหากเรายดหลกการไปหมด กจกรรมคงไมสนกเลยทเดยว เพราะพนทจรงมนไมไดส าเรจรปเหมอนในความคดทเราออกเเบบ เเตทวาเราควรรในเเนวคดส าคญๆเพอน าไปส ๓ส. ดงทกลาวมาในขางตน เทานนกถอวาส าเรจเเลว

๒.๓การด าเนนกจกรรมหรอด าเนนกระบวนการเรยนรตามจตวทยาการเรยนร

กอนจะเขาสกจกรรมเนอหาควรเปนกจกรรมน าเขาสบทเรยนกอน เชน กจกรรมสนทนาการ กจกรรมกลม การรองเพลง หรออนๆ ใหสนก บรรยากาศนาเรยนร ตามหลก Law of Readiness อธบายวา ตองใหเกดความพรอมกอนถงจะเรยนรไดนนเอง หรอ รดอฟ สไตสเนอร อธบายวา ตองปรบสมองใหอยในโหมดปกต นน คอ ความกลา ความสบายใจเเละคดบวก นนเอง

การเขาสกระบวนการ วตสน อธบายวา ควรมเงอนไขทกอใหเกดการเรยนร ในทางกจกรรม เชน กตกาทนาสนใจเเละเรองททาทายตอความสามารถ เพยเจต อธบายวา ตองผานประสาทสมผสเเละกระบวนการคด ในทางกจกรรม คอ การเนนใหลงมอท าเเละฝกคดไปดวย ท าไปคดไป จงจะเกดปญญาจากการปฏบต เชน กจกรรมลยฐาน กจกรรมกลมท าโจทยรวมกน หรอ กจกรรมชมรมเนนปฏบต เปนตน

บรรยากาศในการด าเนนกจกรรมควรเปนบรรยาการทอสระเเละไหล(Flow) มากกวาบรรยากาศแบบปด(Fit) เพราะบรรยากาศแบบโฟลว ความคดความสนก ความสข เเละความสรางสรรคจะเกดขนในชวงน โดย

27

Loucks-Horsley อธบายวา บรรยากาศการเรยนรตองสนบสนนความตองการสวนบคคล เรยนรผานสงคมการเรยนร กระตนทกษะ ๒๑ ICT Team work เเละสออนไลน ในมมมองของกจกรรม คอ บรรยกาศตองเปนบรรยากาศแหงการเตมสวนทขาดใหเตมนนเอง โดยใชเเงบวกเปนตวตง ใหเกด ๓ส.

กจกรรมหรอกระบวนการทเปนเนอหา ไมวาจะจดแบบเดยว ค หรอกลม ควรน ามาซงการสรางองคความรดวยตนเอง(Constructivism) เนนการฝกคดจากการลงมอท า เพราะเราปรารถนาปญญาใหงอกงาม กจกรรมกลมสมพนธ กจกรรมการละคร กจกรรมเลานทาน กจกรรมท าโปรเจค เปนตน

๒.๔ กจสรปกจกรรมหรอสรปกระบวนการเรยนรตามจตวทยาการเรยนร

การสรปผลตองน ามาซงการสรางองคความรใหมจากการลงมอท า โดยในกจกรรมเราใชการถอดบทเรยน(AAR:After action review) เชน การท าแบบประเมนตนเอง การเขยนเรองเลาสะทอนบทเรยน การท าละครสอสาร การตงวงคยแลกเปลยนเรยนร เปนตน

การสรปผลตองตอบโจทยจดประสงคกจกรรมเเละความคาดหวงของผเขารวม เพราะตองตงพฒนาอยอยบนฐานของความตองการ นนเอง

การสรปผลตองเชอมโยงไปสกระบวนทศนแบบองครวม กลาวคอ ใหเหนหลายๆมตเเละเชอมโยงจากความถก-ผด มาเปนความร เเละเชอมโยงจากความรมาเปนความจรง "จตวญญาณตองพฒนาไปทสงเสมอ"

ตองสรปแบบปลายเปด ใหผเขารวมน าไปคดตอเเละสามารถน าไปพฒนาตามแบบของตนเองได ตามโมเดล R and R : Review and Review นนเอง

กลาวโดยสรป คอ จตวทยาการเรยนรมความส าคญมากตอการจดกจกรรม เพราะจะไดจดสภาวะหรอรปแบบตรงกบความตองการของ

28

ผเขารวมกจกรรม กอนการจดกจกรรมใดๆตองเขาใจความเปนธรรมชาตของมนษย วามนษยทกคนมพฒนาการทจะเคลอนไปขางหนาเสมอ ทกคนลวนแตกตางกน มนษยมความตองการพนฐานเเละพยายามเคลอนไปสระดบสงเสมอ ความเปนมนษยมทงภายในเเละภายนอก และการเรยนรของมนษยตองเนนปฏบตจรง สงเหลานเปนโลกทศนทส าคญทสดของผน ากจกรรม ทจะจดกจกรรมสศตวรรษท ๒๑ ได เพราะเราปราถนากระบวนทศนแบบองครวม เเละเราปราถนาการพฒนาของปญญา "จากปญญาธรรมดา(Thinks-Fact)ใหขามพนสปญญาทเเท(Reality-Wisdom)"

29

ณ ทนขอยกตวอยางการจดกระบวนการเรยนร ดงน

การเปนกระบวนกร หรออาจเรยกวาวทยากรกระบวนการนน เปนผน ากจกรรมทสามารถออกแบบกระบวนการได น ากระบวนการได เเละเขาใจหลกการเรยนรของมนษยเปนอยางด ซงไมวาจะจดการเรยนรในรปแบบใด สงส าคญทกระบวนกรจ าเปนตองม ไดแก ๑)ความสามารถในการออกเเบบกระบวนการ ๒)ความรจากประสบการณตรง ๓)ทกษะทจ าเปนส าหรบกระบวนกร ๔)ความรเชงเนอหาทฤษฎดานการเรยนร หลกจตวทยา หลกคลนสมอง เเละหลกปญญา ๓ ฐาน เปนตน โดยสงทส าคญตางๆนน เปนสงทกระบวนกรตองร ตองเขาใจ ทงฐานคด ฐานท า ในบทบาทนกพฒนาคน

30

หวใจการเปนกระบวนกร คอ "การจดกระบวนการเพอการเรยนรในเชงบวกใหเกดการเปลยนแปลงไปในทางทดขน" การจดกระบวนการในเชงบวกหรอเเนวทางการคดบวก(Positive thinking) มความส าคญทสด เพราะการเรยนรจะเกดขนไดจากพลงบวก โดยสมองอยในโหมดปกตโดยธรรมชาต เชน กจกรรมจตตปญญา การเรยนรดวยกระบวนการกลม การสรางบรรยากาศใหเกดการเรยนร เปนตน

ซงจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงความคดเเละพฤตกรรมของเดก(Transformative learning) ทงนจะเปลยนแปลงมากหรอนอยขนอยกบเครองมอ กระบวนการ ระยะเวลา กลไก เเละฐานเดมของตวเดกทมอยเเลว ฉะนนจงเนนการจดกจกรรมในเชงบวกถงจะเกดการเปลยนแปลงในเชงบวก เพราะพลงบวกคอแรงกระตนจากภายนอกทสามารถท าใหเดกท าได(Pygmalion effect)

หลกกระบวนทศนในทน เปนทรรศนะหนงในหมนความหมาย ซงหลกพนฐานในทน คอ หลกการทกระบวนการจ าเปนตองร เขาใจ เเละน าไปปฏบตอยเเลว เปนพนฐาน ไดแก

กระบวนทศนใหมแบบองครวม โดยยดหลกความเชอมโยงเขาสกนเเละกนโดยไมตดสน เเตจะยอมรบเเละเขาใจอยางลกซงเเทน

การจดกจกรรมเพอสงเสรมการเรยนรในเชงบวกเปนส าคญเพอเปลยนแปลงความคดเละพฤตกรรมในเชงบวกของเดก

กระบวนการส าคญกวาค าตอบ กลาวคอเนนใหความส าคญทระยะทางมากกวาเสนชย เพราะการเรยนรเกดขนทระยะทาง

31

การจดกจกรรมตองน าไปสการเกดผลดตอตนเอง ตอชมชน เเละตอสงคม

การเรยนรเกดขนจากการลงมอท าจงจะน าไปสปญญาเเละทกษะ อนเปนความรทยงยน

๑.จดประสงคของกจกรรมหรอเปาหมายของกจกรรมทเราควรรอยเสมอวาคออะไร ซงจดประสงคนเองทจะเปนเสนมาตรฐานของกจกรรมเราวาจะไปในทศทางใด ถาจะใหชดเจนในขนการออกเเบบกระบวนการควรเเยก ตองการจรง กบ ตองการนอย คอ สงทตองการจรงๆเเละสงทตองการรองลงมาไวรวมดวยเพราะหากเรามจดประสงคหลายๆอยาง ภาพทออกมาเราอาจจะเหนเปนภาพเบลอๆได

๒.ชดค าถาม ในกระบวนการ อนนยงส าคญเพราะวาหากเราใชค าทยากๆอาจไมเหมาะสมกบเดกๆตวเลกๆ หรอหากเราใชค าถามทก ากวมไมเขาใจ เราจนกลายเปนคนทไมเขาใจเสยเอง ค าถามทควรถามเดกๆ ไดเเก รสกอยางไร ประทบใจอะไร เรองนสอนอะไรเรา ฯ ค าถามหลกๆทเราคนเคยจะมอย 2 อยางดวยกน ไดเเก ปลายปด เชน ใชหรอไม ปลายเปด เชน เปนอยางไร เพราะอะไร (เหนถงเหตผล) ในบทบาทนเราควรทจะใชค าถามปลายเปดเขาไวเพอเปดพนทใหเดกๆไดสะทอนมมมองเเลกเปลยนเรยนร สวนค าถามปลายปดนนเราอาจถามไดในในชวงเวลาเชน เขายงไมชดเจน เขายงเบลอๆ เขายงเขาใจผด เปนตน

๓.เครองมอในกระบวนการ อนทจรงเเลวทเราเหนๆกนนนเครองมอ คอ สงทท าใหเรามองเหนภาพรวมกนไดชดเจนยงขน น าไปสการเรยนร เครองมอกมหลายๆอยาง วธการใช คอ เราควรประเมนกอนวาบคคลทเราจะน าไปใชนนเขามศกยภาพมากนอยเพยงใดดวย วธการด าเนนเครองมอกมอย

32

2 อยางหลกๆเชนเดยวกน ไดเเก น าเเบบปลายปด คอ ท าไปตามค าสงทละอยางๆ ท าไปโดยมรปเเบบเดยวมาใหคด ฯ เเละน าเเบบปลายเปด คอ ใหออกเเบบรปเเบบดวยตนเอง ใหสรปกจกรรมลงบนกระดาษ เปนตน

๔.ประเมนตลอด เปนการประเมนดวากจกรรมเราทท านนมนเกดผลมากนอยเพยงใด อะไรทเราควรทจะเสรมเขาไปอกในกระบวนการ เมอเสรมเขาไปเเลวเราย าทเดมหรอไม เชน การละลายพฤตกรรม หากเรายงไมคอยพดคยกน เราควรจะเพมอะไรลงไปไดอกโดยมองดจดประสงคของกจกรรมเปนหลก หรอ เครองมอนมนยากไปส าหรบคนทไมเคยท า เรามเเผนส ารองทจะใชเครองมองายๆกวานหรอเปลยนรปเเบบวธการไดไหม ฯ

๕.ล าดบขนของกจกรรมในตอนออกเเบบทเราควรเชอมรอยกน เเมเเตกจกรรมสนทนาการกควรทจะทงทายเพอเขาสบทเรยนของกจกรรมหรอเครองมอ หากมการปรบเเผนควรปรบความเชอมรอยนไปดวยเพราะหากไมเชอมกนกระบวนการน จะเหมอนกบ "กระตก" ท าเเลวเปลยนอนใหมๆ เดกอาจจะเบอไดเเละหลดบทเรยนไปเลยกได

๖.ตวอยางทดมมากกวาค าอธบาย หมายถงวา ในการด าเนนกจกรรมตางๆนานานน เราจะชอบอธบายอะไรยาวๆทหลายๆคนไมเขาใจ หากเราลองอธบายสนๆเเลวยกตวอยางใหดเลย เขาอาจจะเขาใจไดเรวขนเยอะ หากใชกบเดกๆควรยกตวอยางเปนหลก

๗.เมอมการจบประเดนอะไรสกอยางไมควรทจะใสความคดของตนเองลงไป เพราะมนความคดของทกๆคน สามารถรวบยอดได วธการทชวยใหงายขน ไดเเก การวาดเเมปปง การท าตาราง วาดภาพ เปนตน

33

หลกเบองตนหรอพนฐานในการจบประเดนหรอชวนคย กบทกๆคนเพอเเลกเปลยนเรยนรหรอเพอใหทกๆคนเหนในสงๆหนงรวมกน ในการเปนกระบวนกรทน ากระบวนการ นาจะม ๔ ทกษะส าคญทอยตว คอ ทกษะทางการคด การฟง การพด เเละการเขยนออกมา ดงน

๑ ) ทกษะทางการคด เปนสงส าคญทควรระวงมากทสด เเละควรใชมากทสด ไดเเก วางโครงความคดแทนการวางความคด ความเชอมโยงกน/แยกออกจากกน ประเดนส าคญ/ประเดนรอง หลกการ/ทฤษฎ สงส าคญในขอน คอ ในการจะคดเพอจบประเดนตางๆ เรามกจะเอาความคดของตนเองใสเขาไปดวย เเตจรงๆเเลวเราไมควรใสความคดของตนเองลงไป เพราะขอมลมาจากการฟง ไมใชการคดของเราเอง ไมไดเอาความคดของตนเองใส เเตใหเอาโครงความคดของตนเองใสได เชน หลกคด ปศพพ. หลกคด PDCA หลกคดเชงวธการ/เชงกระบวนการ เปนตน

34

๒ ) ทกษะทางการฟง เปนสงส าคญอยางหนงทจะท าใหประเดนไมเพยน ค าถามทเกดขนอยางเเรก คอ จะฟงอยางไร ไมใหเพยน ขอนคงจะไมมใครตอบใครได เเตหลก พนฐาน คอ ใคร ท าอะไร ทไหน อยางไร เมอไหร กบใคร เกดผลอยางไร ฯ เเละสงทควรจะมในการฟง คอ มสมาธ การเเยกเเยะประเดนจากการฟง เรองเดยวกนหรอคนละเรอง ใจความส าคญของเรอง/สวนขยาย เรองนตองฝกไปเรอยๆ เชนเดยวกบเรองอนๆ

๓ ) ทกษะทางการพด สงนอาจเปนสงอนดบเเรกกอนกระบวนการ ระหวางกระบวนการ เเละหลงกระบวนการ ไดเเก การตงค าถาม การชวนคย/สรป การสะทอนผลการพดคยฯ เปนสงส าคญอยางหนงทจะน าไปสการสะทอนผลออกมาสการฟงเเละเขยน

๔ ) ทกษะทางการเขยน อนนเปนเรองของศลปะทจะตองหดๆกนไป เพราะหากสามารถสอสารทางการเขยนนไดตรง ผรบสารจากทเราเขยนหรอวาด กจะเหนภาพเดยวกนกบเรา โดยควรจะม มศลปะ เขาใจงาย/มโมเดล เนนจดส าคญ/ประเดนหลก - รอง ใชสญลกษณ /ภาพสอความหมาย ประเดนทกอยางมาจากขอมล ในเรองการเขยนหากเราใชสญลกษณหรอใชภาพ ผรบสารจะเขาใจตรงกนกบเรามากยงขน ผมคดวา การเขยนเเบบแผนผงความคด หรอวาดภาพเปนขนเปนตอนจะสอไดชดเจนมายงขน

35

การจดกระบวนการอยางเขาใจ "เขาใจอะไร" ความเขาใจนน ควรเขาใจในเรอง ดงตอไปน

เขาใจเรยนการเรยนร คอ การเปลยนแปลงพฤตกรรมในเชงบวก โดยกจกรรม กระบวนการ เเละเครองมอ ตองมความเหมาะสมกบบรบทของผเขารวมเปนมาตรฐานส าคญ เชน กจกรรมคายพฒนาทกษะ คายเรยนรวถอาหารดงเดม คายฝกทกษะทางภาษา เปนตน

เขาใจ เปาหมาย วธการ กระบวนการ การวดผล เเละการพฒนาตอ ทชดเจน เเละเปนพลวตรอยในฐานคดของนกเรยนรอยเสมอ

เขาใจมตทางสงคม วฒนธรรม สงเเวดลอม เเละเศรษฐกจ โดยสามารถเชอมโยงจากประเดนสประเดนไดอยางมเหตมผล

เขาใจกระบวนการการหลายรปแบบเเละสามารถประยกตหลกคดสหลกท าไดอยางสอดรบกนเเละกน

เขาใจการมองปญหา-ปญหา เหตปจจย ผลทเกดขน-ตามมา-กระทบ วธการสรางสรรค-เปนไปได เปาหมายในการพฒนาเเละพฒนาอยางตอเนอง

เขาใจเรองการศกษาในศตวรรษท ๒๑ หลกจตวทยาการศกษา ทฤษฎสมอง-ปญญา ทฤษฎการเรยนรของมนษย เปนตน

เขาใจการจบประเดนในมตตรรกศาสตร เชน รวมกนได แยกกนอย เปนเหตใหไปสสงนน ไมสามารถเชอมโยงกนได เเละ สวนทางกน เปนตน

มความรในการอธบายสรรพสง(Propositional knowledge) ในการชรปธรรมเเละนามธรรมใหคนไดเหน หากเรองนนเปนรปธรรมใหเสรมนามธรรม เเละหากเรองนนเปนนามธรรม ใหเสรมรปธรรม เปนตน

มความรเรองศลปะทางการสอสาร เชน การวาดภาพ การท าแผนผงความคด สอดวยภาพเเละค าส าคญ เปนตน เพอจะสอใหคนไดเขาใจมากยงขน

36

คอ กระบวนกร เปนคนจดกระบวนการเพอการ

เรยนรในเชงบวกใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมไปในทางทดขน ซงหลกคดส าคญ คอ ตองเปนผอ านวยการเรยนรและคอยตงค าถามกระตนการเรยนร โดยตองเขาใจถงหลกการเรยนร แนวทางการศกษาในศตวรรษท ๒๑และ

ความรเชงปรชญา เพอจะกระตนปญญาใหผเขารวมกระบวนการ

37

อนง ซนวกลาววา "เราตองมทงกลยทธเเละยทธวธ" กลยทธ คอ หลกคดทใชตนทนต าเเตสามารถท าไดผลด เเละยทธวธการหลกการลงมอท างานในพนทจรงกบสงคม ซงเราตองมทงกลยทธเเละยทธวธในเรองการท ากจกรรม ตองเปนกจกรรมทตงอยบนฐานปญญา โดยฐานปญญาในทน หมายถง หลกการของปญญา ๓ ฐาน เปนหลกของรดอลฟ สไตเนอร ซงเปนการตความหลกไตรสกขาในพระพทธศาสนา ไดแก ฐานกาย(ศล) ฐานใจ(สมาธ) เเละฐานคด(ปญญา) ซงเราทกคนตองพฒนาปญญาทงฐานกาย ฐานใจ เเละฐานคดไปพรอมกน ฉะนนกจกรรมทตงอยบนปญญา ๓ ฐานจงเปนกจกรรมทจะน าไปสการสรางเสรม ทกษะการลงมอท า(ฐานกาย) ทกษะการเขาใจตนเอง(ฐานใจ) เเละทกษะทางการคด(ฐานคด)

38

ของรดอลฟ สไตเนอร สรปไดดงน

๑. ฐานกาย (Reptilian brain) สมองชนตน สมองสตวเลอยคลาน โหมดปกปอง = กลว โหมดปกต = กลา พฒนาการมนษย ๐-๗ ป ใหไดลงมอท า เกลอกกลงของจรง เรยนรดวยความรสกทางกาย สการพฒนาความรสกตวทวพรอม

39

๒. ฐานใจ (Old mammalion brain) สมองชนกลาง สมองสตวเลยงลกดวยนมเกา โหมดปกปอง = โกรธ เกลยด เซง อจฉา นอยใจ โหมดปกต = ความรก ชอบ ชนชม ใหอภย พฒนาการมนษย ๘-๑๔ ป รถงจตใจตวเอง รถงจตใจผอน จนสามารถปลอยวางได

๓. ฐานคด (New mammalion brain) สมองชนนอก สมองสตวเลยงลกดวยนมใหม เชน คน หรอ ลง โหมดปกปอง = ยดตด คดเเตเรองเดม โหมดปกต = สรางสรรค ยดหยน พฒนาการมนษย ๑๕-๒๑ ป ชวงเวลาแหงการอยอยางมความหมาย สามารถจบประเดนไดและ มปญญา

๑.การออกแบบกจกรรม (ในทนกาย คอ บรบทกายภาพ, ใจ คอ ความรสก,คด คอ ความคดเหน)

ออกแบบโดยค านงถงบรบทของปญหา(กาย) ปญหาคออะไร เกดขนทไหน มสาเหตคออะไร ตงเเตเมอไร ใครทเกยวของบาง ปญหานนสงผลอยางไร กบใคร เกดอะไรขนบาง โดยเอาขอมลเปนตวตง เเละลงพนทส ารวจอยางชดเจน

ออกแบบโดยเขาใจความคดเเละความเชอของกลมเปาหมาย เชน โครงการพฒนาชมชนชาวบานมความคดเรองปญหานวาอยางไร มความรสกอยางไร เเละความเชอของคนในระเเวกนนเปนอยางไร บางทความเชออาจสวนทางกบความคดกม

40

ออกแบบใหเปาหมายชด สอดรบกบจดประสงคทน าไปสการแกไขปญหาได โดยมองพนบรบท(กาย) เปนตวตง

ออกแบบใหเกดการมสวนรวมของกลมเปาหมายมากทสด เชน ใหชมชนออกมามสวนรวมทางการเเสดงความคดเหน(คด) เเละเเสดงความรสก(ใจ) จากปญหาทเกดขน(กาย)

๒.การสรางกจกรรมเเละด าเนนกจกรรม (ในทนกาย คอ ทกษะทางกาย, ใจ คอ ทกษะทางใจ,คด คอ ทกษะทางการคด)

สรางสรรคกจกรรมทสอดรบกบสงทควรเสรมใหกลมเปาหมาย ไดแก

เมอฐานคดนอยใหเสรมฐานคด เชน หลกการคดวเคราะห สงเคราะห ประเมน ใครครวญ-แยบคาย คณคาเเท-คณคาเทยม เปนตน

ฐานใจนอยใหเสรมฐานใจ เชน ความสามารถในการเขาใจตนเอง เสรม EI หรอ ฝกใจตนเอง เปนตน

ฐานกายนออใหเสรมฐานกาย เชน เสรมทกษะการท างาน การสอสาร การพด บคลกภาพ การใหเกยรต-ถอมตน เปนตน

การสรางบรรยากาศกจกรรมใหอยในโหมดปลอดภย "สบายใจเขารวม" ซงผเขารวมจะเกดความกลา ความรก สรางสรรคเเละยดหยน ไมควรเปนกจกรรมทน าไปสโหมดปกปอง เชน ความกลว ความเกลยดชง ความไมสรางสรรคเเละตดกรอบ เปนตน

เนนผลลพธทสรางเสรมทกษะทางการคด ทกษะทางใจ เเละทกาะทางกายเปนส าคญ ในกจกรรมควรเรยนรผานการลงมอท าแบบฐานกาย(Learning by doing) มกจกรรมทบทวนใหคดใหเกดทกษะการคดเเละการทบทวนความรสกใหเกดการเขาใจอารมรณ(Reflection process)

๓.การประเมนผลกจกรรมอยางคณภาพ (ในทนกาย คอ ตวโครงงานทงหมด-ทกษะทางกาย, ใจ คอ ทกษะทางใจ,คด คอ ทกษะทางการคด)

41

การประเมนตวโครงการ เปาหมาย จดประสงค กจกรรม ผลลพธ "มความสอดคลองกนเพยงใด เเละเกดผลอยางไร ตามเปาหมายมากนอยเเคไหน" เหมอนการทบทวนศล(กาย)

การประเมนตวผเขารวมในการเปลยนแปลงดานความคด-ทกการคด(คด) ดานความรสก-ทกษะทางใจ(ใจ) เเละดานพฤตกรรม-ทกษะการปฏบตงาน(กาย) โดยเนนทตวความเปลยนแปลงความเปลยนแปลงทงภายในเเละภายนอก

กระบวนทศนแบบองครวม คอ กระบวนทศนใหมในทางปรชญาเเละการศกษาซง เปนการมองจากภายในเชอมโยงสภายนอก เปนแนวความคดทเนนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformative learning) โดยมองสรรพสงอยางเชอมโยงสกนเเละกน(The same oneness) ครอบคลมตงแตการเรยนรจกตนเองอยางลกซง (Contemplative practices) การขยายศกยภาพของการเรยนร การฝกทกษะ ปฏสมพนธแหงการเรยนรจากผอนและสรรพสงอยางเปน

กลยาณมตร และการเขาถงคณคาของสาระตาง ๆ ดวยปญญา (โยนโสมนสการ) ในทสด จงสามารถจดการความร (Knowledge management) ใหเกดประโยชนตอชวตอยางมความสขและพอเพยง

กระบวนทศนแบบองครวมในกจกรรมเปนเรองเดยวกนกบการศกษา เพราะกจกรรมเปนรปแบบในการจดการเรยนรอกวธการหนง โดยความเปนองครวมน ควรสรางเสรมความคดเเละพฤตกรรมของเดกในกจกรรมได ดงน

กจกรรมควรสรางเสรมหลกการคดเเยบคาย เเละเชอมโยงจากภายนอกสภายในเเละจากภายในสภายนอก ใหเหนตนเอง เหนผอนทงในภายในเเละภายนอก นน คอ การเขาใจตนเองเเละเขาใจผอนอยางลกซง "ด

42

อยางไมตดสน ฟงอยางนอมใจฟง เเละนอมใจมาใครครวญดวยความเมตตา" โดยการไมตดสน

กจกรรมควรเสรมหลกความเคารพซงกนเเละกน ใหเกยรตกนเเละกน มองโลก มองปญหาดวยความจรง ท างานดวยความด เเละมความเมตตาทงาม ซงมความสมพนธอนดตอกนเเละกนในกจกรรม

กจกรรมควรเสรมใหมอสรภาพในการเรยนร มความยดหยน ไมเรงรบจนเกนไป "ทละกาวเเตมนคง"

กจกรรมควรเสรมใหไดฝกจดการความรตนเอง "สามารถท า KM ตนเองดวยตนเองได" เชน การเขยน การวาดภาพ หรอ การพดคยสนทนาเพอการเรยนร

กจกรรมควรเสรมใหไดพจารณาเเยบคายเปนส าคญดวยการเอาค าถามเปนตวตงเเลวพยายามหาค าตอบ ดวยการฝกใหดความจรง ความด เเละความงาม ของโลกเเละจต จากการคดเเละการลงมอท า

กจกรรมควรเสรมใหไดฝกสรางความรดวยตนเอง(Self Knowledge) เเละใหฝกการสะทอนผลจากผอนเเละจดการความรของตนเอง เชน การเรยนรแบบโปรเจค การเรยนรบนสภาพปญหา การเรยนรดวยหนวยทสรางขนเอง เปนตน

กระบวนทศนแบบองครวมทกลาวมานน ส าคญ คอ การชวยใหผเขารวมมองโลกอยางองครวม ไมตดสนเเละเเมตดสนกชอบดวยเหตเเละผลอนสมควร สามารถเรยนรไดดวยตนเอง ซงเปนความคาดหวงสงสดของการเรยนร โดยในมตกจกรรมเปาหมายสงสด คอ สามารถเขาใจตนเอง เขาใจผอน อยางลกซงเเละสามารถตงค าถาม ลงมอท า จนถอดบทเรยนดวยตนเองได

43

หลกความมคณคาเเทเเละคณคาเทยมเปนหลกการใหความหมายสรรพสง ซงในทกสรรพสงทงมความเเทเเละความเทยมอยในตวมนเอง โดยคณคาเเทเเละคณคาเทยม โดยสรปมตการเรยนรผานกจกรรมได ดงน

๑. คณคาแท หมายถง ความหมาย คณคา หรอประโยชนของสงทงหลาย ในแงทสรางสรรค เออประโยชนสขตอตนเอง สงคม เเละชาต การชวยเหลอผคน การมความสข มจตส านกพลเมอง เปนผน าการเปลยนแปลง เปนผรกษาศลปวฒนธรรมอนดงาม การปฏบตตามหลกวชาการ หลกคณธรรม หลกความพอเพยง หลกการเรยนร เเละหลกการเปลยนแปลงทดงาม การท ากจกรรมจงควรเนนไปทการสรางคณคาเเทโดยตรง

๒. คณคาเทยม หมายถง ความหมาย คณคา หรอประโยชนของสงทงหลายทไมสรางสรรค เออประโยชนเพยงตอตนเอง ขาดการชวยเหลอสงคม มมายาคตความสข คอ เงน ไมมจตส านกพลเมองเเตจะปลกฝงใหเอาตวรอดเปนยอดคน เปนผวจารณเเตไมลงมอท า เสรมทกษะดวยเเนวคดเเบบลบใหมภมคมกนในภาวะสมองอยในโหมดปกปอง ปฏบตตามขนบทขาดการเเยบคายใหเชอโดยขาดปญญา มกใชตรรกะวบตเทยบเคยงกจกรรมกบชวตจรง เเละเปลยนแปลงตนเองเพอมายาคตของบทบาท หนาท หรอ สงคมเพอนพนอง ซงการท ากจกรรมไมควรเนนคณคาเทยมลกษณะเชนนดวยประการทงปวง

คอ ปญญา๓ฐานเปนหลกคดส าคญทสดในการก

จดกระบวนการ กระบวนทศนแบบองครวมเปนสงทตองเคลอนไปใหถง สวนคณคาแทและคณคาเทยมเปนสงทผด านเนนกจกรรมตองเขาใจเพอน าไปใชอยางถกทาง

44

ในกจกรรมบนฐานปญญานน สงส าคญทสดของฐาน คอ การสรางปญญาใหกบบคคลผเขารวมกจกรรมโดยในบทนเปนการสรางปญญาในรปแบบพทธวธ ดวยความจรง ความด เเละความงาม ซงเปนกระบวนทศนแบบองครวมในการศกษาของศตวรรษท ๒๑ โดยตรง การปรยต การปฏบต เเละปฏเวธ เปนหนทางการจดการเรยนรเเละการจดกจกรรมทงในระบบเเละนอกระบบ โดยพทธวธใหเนนการเรยนรจากการปฏบต(Learning by doing) เปนหลกส าคญ ใหมทกษะการเรยนรหรอการคด(หลกไตรสกขา,กาลามสตร,วภชชวาท) ทกษะการแกไขปญหาเเละการท างาน(หลกอรยสจ๔,สงคหวตถ๔) ทกษะชวต(หลกไตรลกษณ,มงคล ๓๘) ทกษะการสอสารเเละการเเสดงออกซงพฤตกรรมทด(หลกศล๕,ปยะวาจา,พรหมวหาร๔) กลาวคอหลกพทธศาสตรสามารถน ามาเปนหลกคดของการเรยนรหรอการท ากจกรรมได เเละยงสอดรบกบการสรางการเรยนรสรางทกษะในศตวรรษท ๒๑ (21st century skills) ไดอยางรอยเรยงกน การเขาใจหลกคดเเนวพทธจงมความส าคญในการจดกจกรรม

45

ศาสนาพทธเปนศาสนาแหงความจรง ความด เเละความงาม หลกคดของพระพทธศาสนาเปนหลกคดของการเรยนรการสงเสรมการเรยนรศตวรรษท ๒๑ เเละการสรางสรรคกจกรรมในศตวรรษท ๒๑ หลายคนเขาใจวาจดกจกรรมเเนวพทธ "ตองนงสมาธ ตองปฏบตธรรม" ซงท าใหทกคนเหนหางไปเรอยๆซงนนเปนการจดคายในทางธรรม เเตในความเปนจรงเเลวในทางโลกเราใชพทธศาสตรเปนหลกคดของกระบวนการหรอเรยกวากระบวนการของกระบวนการ ในการจดคายซงสามารถประยกตมาออกเเบบกระบวนการเพอสรางความรเเละทกษะทจ าเปนได โดยหลกคดการจดการเรยนรในรปแบบกจกรรม สามารถมองไดดงน

๑) หลกไตรสกขา ไดแก ศลสกขา(ปญญาฐานกาย) จตสกขา(ปญญาฐานใจ) เเละปญญาสขา(ปญญาฐานคด) ซงปญญาทง ๓ ฐานนเปนกระบวนทศนในการพฒนาการเรยนรทรวม ๓ ดานของมนษย เรยกวา "สมอง ๓ ชน ปญญา ๓ ฐาน" โดยมนย ดงน

ศลสกขา(ปญญาฐานกาย) คอ การศกษามตภายนอก(สงคม,เศรษฐกจ,สงเเวดลอม,วฒนธรรม) การฝกทกษะทางกายใหเกดพฤตกรรมหรออปนสยทดงาม มคณธรรม กลาเเสดงออกซงความคดเหน มทกษะการพด ทกษะการปฏบตงาน ในมตกจกรรม คอ การใหเรยนภายนอก การฝกทกษะการท างาน สรางคณธรรม วนย ทกษะการสอสาร-การพด การกลาเเสดงออก เปนตน

จตสขา(ปญญาฐานใจ) คอ ความสามารถในการเขาใจภายในของตนเอง ฝกความตงมน การเขาใจตนเองเเละเขาใจผอน รอารมณบวกหรอลบหรอเฉย รความฝน สามารถจดการอารมณตนเองได ในมตกจกรรม คอ การ

46

เขาใจตนเองดานความเปนตวตน ความเปนผน า ความเขาใจอารมณของตนเองภายใน เเละการฝกความตงมน เปนตน

ปญญาสกขา(ปญญาฐานคด) คอ การฝกทกษะทางการคดวเคราะห สงเคราะห ประเมนคา การคดใครครวญ การเขาใจโลกเขาใจชวต เขาใจความมอยเเละดบไป เขาใจหลกการของธรรมชาต เขาใจความฝนตนเอง ในมตกจกรรม คอ การฝกกระบวนการคดทงหมด ความยอมรบการเปลยนแปลง เขาใจความฝนตนเอง เปนตน

๒) หลกอรยสจ ๔ ไดแก ทกข(ปญหา) สมทย(สาเหตแหงปญหา) นโรธ(ปญหาดบลง) เเละมรรค(วธการท าใหดบ)

สมทย -> ทกข

มรรค -> นโรธ

ซงใชในการจดการเรยนร เชน PBL:Problem based learning เปนการจดการเรยนรใหบนฐานสภาพปญหาซงสอดรบกบหลกคดของ PBL โดยตรง เเละในการจดกจกรรมเรามกใหผเขารวมเรยนรดวยกระบวนการนเชนเดยวกน กลาวคอ มการระดมปญหา หาสาเหต หาผลกระทบ หาวธการแกไข เพอเดนไปสเปาหมายปลายทางในการพฒนา ซงเปนกระบวนการทางวทยาศาสตรทเราใชอยางสากลในโลก โดยในกระบวนการของกจกรรม มกจะเหน ดงน

ทกข คอ กระบวนการก าหนดประเดนปญหาหรอปญหา การตงค าถาม วเคราะหทางกายภาพของปญหา จดเดน-จดดอย

สมทย คอ กระบวนการหาสาเหตของปญหาในเชงสงคม เชงโครงสราง เเละเชงปจเจกบคคล(โลภ โกรธ หลง)

47

นโรธ คอ กระบวนการก าหนดเปาหมายในการพฒนาทจะเดนทางไป เปาใกล-ไกล ใหญ-เลก ขนอยกบการออกแบบ เเตตองเนนจบตองการเเละไมยากไมงายจนเกนไป

มรรค คอ กระบวนการหาค าตอบ การออกแบบวธการหรอวธการท างาน ใหพอดกบศกยภาพของบคคล เเละสามารถท าไดจรง

อยางไรกดกระบวนการของอรยสจ๔ จะหมนไปเรอยๆเปนพลวตร ใหเกดการตงค าถามเเละหาค าตอบอยอยางน ซงเปนหลกคดของทกกระบวนการของการเรยนรในกจกรรมอยางไมสนสด

๓) หลกวภชชวาท วธคดแบบวภชชวาท คอ การคดวเคราะหแยกเเยะประเดน โดยเปนการสรางเสรมทกาะการฝกคดวเคราะหเเละจบประเดนในกจกรรมไดเปนอยางด โดยมหลกการเเยบคาย ดงน

จ าแนกตามความเปนจรง เเละการมองหลายดาน

จ าแนกตามสวนประกอบ เเละล าดบความส าคญ

จ าแนกตามความสมพนธของปจจยตางๆ

จ าแนกโดยมเงอนไข

โดยในการฝกวเคราะหในกระบวนการของกจกรรมนน มความส าคญมากทสดในการฝกทกษะทางการคด หลกวภชชวาท จงเปนหลกทมความส าคญในการฝกการคดของเยาวชนไดดอยางยง

๔) หลกกาลามสตร เปนหลกแหงความไมเชอ ไมใหงมงาย เเตใหใชปญญาเเยบคายพจารณาด หรอเปนทกษะการเรยนรนนเอง

ความไมเชอทส าคญ ไดแก อยาเชอในค าทเลาตอกนมา อยาเชอต ารา อยาเชอคร หรออยาเชอตามตรงกบความเหนของตน เปนตน เมอแยบคายดวยกาลามสตรเเลว ใหใชอรยสจ๔ ในการคนหาค าตอบ ขระหาค าตอบใหเสรมปญญาฐายกาย ฐานใจ เเละฐานคดไปดวยกน เเนวคดเหลานจงเปนเเนว

48

คดการศกษาเเละการจดกจกรรมยคใหม เพราะความรนนไมเทยง จงมงเนนความสข ใหเรยนเพอชวต เอาชวตเปนตวตงเอาทฤษฎเปนตวรอง นนเอง

๕) หลกสงคหวตถ ๔ เเละพรหมวหาร ๔ ทตองมาคกนเพราะสงคหวตถ๔(หลกการท างานรวมกน) ไดแก ทาน(ให) ปยวาจา(พดเพราะ) อตถจรยา(ท าเพอสวนรวม)เเละสมานตตา(เสมอตนเสมอปลาย) สวนพรหมวหาร ๔(หลกการวางตวในการท างาน) ไดแก เมตตา(ความรก) กรณา(ชวยเหลอกน) มฑตา(รวมยนด) เเละอเบกขา(วางเฉย) โดยเปนทกษะการท างานเเละทกษะชวตทส าคญทควรเสรมใหผเขารวมกจกรรมอยางองครวม เเละยงมหลกอนๆอกหลายหลกธรรมทสามารถน ามาประยกตเพอการพฒนาได เชน มงคล ๓๘ หรอ โพชฌงค ๗ เเละอนๆ เปนตน

๑) การสรางสรรคกจกรรมควรเปนกจกรรมเเหงการเรยนรทมเปาหมาย คอ ปญญา โดยมกระบวนการตงค าถามน าเเลวตามดวย การปรยต(เรยนรทฤษฎ) การปฏบต(ลงมอท าจรง) ใหเกดปฏเวธ(ปญญา) โดยกจกรรมใหเนนการลงมอท าเปนหลก ทฤษฎเปนรอง จงจะเกดความรใหมจากประสบการณทเเทจรง

๒) การออกแบบกจกรรมควรเปนกจกรรมทเสรมสรางการเรยนรเเละความเปนกศล(การละวาง) ซงการละวางน ส าคญ คอ วางอตตา ทฐ มานะ พยาบาท โลภ โกรธ เเละหลง โดยกจกรรมใหเนนกจกรรมทสรางสรรค เนนการเสรมสรางการให การเขาใจตนเองเเละเขาใจผอน การใครครวญตนเอง เปนตน

๓) ค าถาม เครองมอ เเละกระบวนการ เนนการกระตนการคดวเคราะห สงเคราะห ประเมนคา ใครครวญ-แยบคาย ใหเหนความเปนจรงของโลกเเละชวต โดยในกจกรรมเนนกจกรรมทฝกการคด คดวเคราะห

49

สงเคราะห ประเมนคา ดงกลาวอาจใชวธการระดมสมอง(Brain storming) หรออนๆ

๔) เนอหาเสรมการเรยนรทง ๓ ดาน ไดแก ฐานกาย(ท าทนท) ฐานใจ(พลงใจ) เเละฐานคด(คดบวก,สรางสรรค) โดยในกจกรรมใหเนนเสรมการเรยนรทง ๓ ฐานนเขาบรณาการในตวกจกรรมเเละสลบเชอมโยงซงกนเเละกนใหเกดการเรยนรอยางเเนบเนยน "เรยนโดยไมรวาเรยน"

๕) ระหวางด าเนนกระบวนการควรมกจกรรมเสรมทกษะตางๆเพมเตม เชน ทกษะชวต ทกษะการท างาน-การวางตว ทกษะการสอสารใชวาจา โดยในกจกรรมเนนการเสรมใหเหน หรอการสะทอนผลใหเหน หรอ การเทยบเคยงใหเหน คณคาเเละความส าคญของทกษะชวต ทกษะการท างาน เเละทกษะการสอสารการท างาน

๖) ระหวางการด าเนนกระบวนการใหเนนการเรยนรในเชงบวกน า หากมเชงลบใหเปนสวนนอยพอกระตน โดยในกจกรรมเนนการเรยนรผานอายตนะ ๖ โดยเปนการเรยนรผานทางกายเเละใจโดยตรง ใชกายเปนฐาน "กายคตาสขา" เลนไปเรยนไป "หองเรยนมชวต"

๗) การถอดบทเรยนใหเนนถอดปญญาทเกดจากการคด การลงมอท า เเละหลกการบรหารจดการตนเองภายใน โดยในกจกรรมในสวนถอดบทเรยนแบบบคคลเนนสะทอนใหเหนถงทกษะทางการคดทได ทกษะทางการลงมอท าทได ทกษะการเขาใจตนเองเเละผอนทได เเละคณธรรม-ความรทไดรบ

๘) การสรปผลหรอสรปประเดนใหสรปแบบไมสรป "ความไมเชอ-ตงค าถามตอไปเพอพฒนา" โดยในกจกรรมสรปนนเนนเสรมใจเเละความทาทายในการด าเนนงานครงตอไป โดยการตงค าถามเเละพฒนาตอ "ไมหลงในความด หรอ ศกยภาพของตนเอง"

50

ความด จรง เเละงาม ในกจกรรมนน เปนกระบวนทศนทเราควรเขาใจเเละหนนเสรมเดกใหเเยบคายในเรองน เพราะเปนเรองของการมองตน มองคน เเละมองงานอยางองครวม การท าเพอสงคม การคนหาตนเองเพอพฒนาตนเอง การเขาใจธรรมะคอธรรมชาต เขาใจตนเองดวยตนเอง โดยทงความด จรง เเละงามน เปนสงเดยวกนเเตจะเเสดงออกมาคนละมตเพยงเทานนเอง ในกจกรรมเราใชกระบวนทศนแหงความด ความจรง เเละความงามน พฒนาเดกในดาน ๑) การท าประโยชนเพอสงคม ๒) การเขาใจตนเอง โลก เเละธรรมชาต ๓) การบรหารตน คน งาน เเละครอบครว เปนตน ซงตองเปนกจกรรมกระตนใหเกดการตงค าถาม สการใครครวญดวยใจเพอการหาค าตอบภายในตนเอง เมอไดค าตอบเเลวจะเรมเขาใจความด ความจรง เเละความงาม เชน บางครงดอกไมเกดอยทามกลางขยะเเตมนสามารถออกดอกมาสวยงามได นนคอ ความงาม ความดเเละความจรง เปนตน

ในพนฐานของปรชญาม ๓ ระดบ ไดแก ๑) คณวทยา(การตงค าถาม โลกคออะไร ชวตคออะไร ความดคออะไร ความจรงคออะไร) ๒) ญาณวทยา(การตงค าถามเกยวกบความร) เเละ ๓) อภปรชญา(ค าตอบเเหงความจรง ความด เเละความงาม) การเสรมกระบวนทศนเเบบนเขาไปจงเปนการยกระดบปญญาของบคคลใหสงขนตามไปดวย

ในการท ากจกรรมนนเราท ากจ ซงเราควรเสรมการท าจตเขาไปดวย เพราะจตนเองทเปนพลงใหเราสามารถท ากจไดส าเรจ หากพลงจตออนงานกอาจไมบรรลเปาหมายได ในการจตกอนท ากจ ท าจตระหวางท ากจ เเละท าจตหลงท ากจ มความส าคญอยางยง โดยในระยะเวลาดงกลาวมเรองราวเขามามากมายทงบวกเเละลบ มาคอยกระทบใหจตเทยวเลนไปตามวฏการสงออก

51

เเละรบเขาอยมากมายนบไมได การท าจตจงมความส าคญเปนอยางยง ซงเปนผลดตอกระบวนกร

ธรรมชาตของจตจะวงไปตามกจอยเเลว เเตใหเราดความคดบวก ลบ ดความรสก บวก ลบ เฉย ใหเหนความไมเทยง เมอเกดทกขอยาไหวเอน เเตใหมองสกเเตวามอง คดสกเเตวาคด พดสกเเตวาพด ไดยนสกเเตวาไดยน เเลวจตจะสบายมพลงในการท ากจ เสรมจตใหคดบวก เพอการเขาใจตนเองเเละโลกในระดบทสงขนไป

คอ การจดกจกรรมบนฐานพทธนนเนน

กระบวนการน าไปสปญญา ความด ความจรง และความงาม เปนทรรศนะในการมองโลกซงผน ากจกรรมควรถายทอดสงเหลานแกผเขารวม ทงนส าหรบผน ากจกรรมนนการท ากจและทจตของตนเองนนส าคญมากตอการพฒนาตนเองเพอพฒนาผอน

52

ในการท ากจกรรมทน าไปสปญญาทงฐานกาย ฐานใจ เเละฐานคดนน ตองมกระบวนการสะทอนผลการเรยนร(Reflection process) ทจะท าใหผเขารวมไดทบทวนจากภายในตนเองสภายนอก เเละยงเปนการสรางรปแบบชดความรใหภายนอกไดเรยนรจนอาจเปนเเนวทางในการปฏบต ซงความรทจะจดการในกจกรรมนน เปนความรทไดเรยนรจากประสบการณตรง(Tacit knowledge) ใหออกมาเปนความรรปธรรมทสามารถใหผอนเรยนรได(Explicit knowledge) ดวยกระบวนการระดมสมอง(Brain storming) หรอ การตระหนกรจากดานใน(Self awareness) ใชบรรยากาศแบบชคอยเปนคอยไป ใหผเขารวมเปดใจรบพรอมทจะถอดบทเรยนโดยสมองอยในโหมดปกต กายสบายไมรอนไมหนาว โดยหลกคดการจดการความร(Knowledge management)มความส าคญตอผน าการจดการความรเปนอยางยง ฉะนนการจดการความรในกจกรรม ในทน หมายถง การถอดบทเรยนของผเขารวมกจกรรมเเละการจดการชดความร จากขอมลทยงไมจดระบบใหเปนระบบมากยงขน

53

๑) หลกคดการถอดบทเรยนในกจกรรม(การถอดบทเรยนในกจกรรม คอ การถอดความรจากประสบการณตรงเเละความรเชงทฤษฎใหออกมาจากภายในของผเขรวมกจกรรม) โดยมองไดดงน

การก าหนดเปาหมายในการถอดบทเรยนตองชดเจน เครองมอหนงมเปาหมายเดยว หรอ หลายเปาเเตตองชดเจน ไมสบสน

ค าถามการถอดบทเรยนตองเปนค าถามท ๑) ใชค างายเขาใจงาย ๒) ค าถามเดยวตอเปาหมายเดยว ๓) เรยงจากงายไปยาก ๔) ไมก ากวมเเตชดเจนถามตรงๆ

เครองมอการถอบทเรยนควรเปนเครองมอทเหมาะสมกบบคคล(ใชความเงยบ)เเละกลม(ใชการแลกเปลยนพดคย) โจทยไมงายเเละไมยากจนเกนไปเนนการใหเหตผล การเชอมโยงเชงอตนย โดยอาจใช วธการเขยนเลาเรอง การท าแผนผงความคด การวาดภาพ การใชผงกางปลา เเละการใชแผนผงตนไม เปนตน

เนอหาการถอดบทเรยน เนนถอด ๒ สวน ไดแก ๑) เนนใหถอดความรจากการปฏบตหรอประสบการณตรงของบคคล การจดการงาน วธการแกไขปญหา หลกคดการแกไขปญหา ขอเรยนรจากการลงมอท า ความเปลยนแปลงในตวบคคล เพอน ชมชน เเละสงคม เเละความรสกนกคด เเละ ๒) เนนการประเมนผลของงาน ประเมนเปาหมาย วตถประสงค วธการ ผลทไดรบ วาเกดผลมากนอยเพยงใด สามารถเดนไปสเปาหมายไดมากนอยเพยงใด(เนนการประเมนโดยกลมเปนส าคญ)

การสะทอนผลการถอดบทเรยนเปนสงส าคญ โดยเนนการแลกเปลยนเรยนรดวยวาจา เรยกวา สนทรยสนทนา(Dialogue) นอกการเปนการย า

54

เตอนตนเองเเลวนนยงเปนการสอสารความรของตนเองใหผอนไดเรยนรรวมกนเราดวย

๒) ถอดบทเรยน "ของคนท างาน" ถอดใหเหนอะไร (จากเครองมอ KUSA) ใหเหนดงน

Knowledge ความรจากการปฏบต หลงลงมอท าจรงจากกจกรรม

Use การน าไปใชเเละประยกตใชกบตน คน เเละงานในอนาคต

Skills ทกษะจากการกฏบตลงมอท างาน ไดแก ทกษะการเรยนร ทกษะชวต ทกษะการแกไขปญหา-การท างาน เเละทกษะการสอสาร เปนตน

Attitude ทศนคต ความคด ความรสก-ความสข ทเปลยนแปลงไป หลงจากการท ากจกรรม

๓) ถอดบทเรยน "ของงานทท า" ถอดใหเหนอะไร (จากเครองมอ ภาพเลาเรอง) ใหเหนดงน

เรมเขามาท างานนไดอยางไร เพราะอะไร

สภาพปญหาคออะไร เปนอยางไร เกยวของกบใคร ทไหน เกดผลกระทบอยางไร

เกดปญหาอะไรบาง แกไขดวยวธการอะไรอยางไร มหลกคดในการแกไขปญหาอยางไร ใชหลกคณธรรมอะไร-ความรอะไรในการแกไขปญหา

ผลของงานเกดผลทขนขน(Out put) ผลทตามา(Out come) เเละผลกระทบ(Impact) เกดขนอยางไรตอเปาหมายในการพฒนา เกดผลอยางไรตอพนทท างาน คนท างาน เเละองคกรภายนอก

จะพฒนางานตออยางไร ใหเสรมจดดอย เปนจดเดน สรางโอกาส เสรมตนทนอะไรบาง

55

๔) หลกคดการจดการความร (การจดการชดความรมความส าคญ โดยเฉพาะอยางยงมความส าคญตอคนท างานในการเกบขอมลขอการลงพฒนากจกรรม) โดยมองไดดงน

ก าหนดดปาหมายการจดการความรนนอยางชดเจน จบตองไดเปนรปธรรม

ชดขอมลเรยงล าดบดงน Data(ขอทจจรง) -> Information(ขอมลทประมวลผลเเลว) -> Knowledge(สาระ หลกการ,ประสบการณ) -> Wisdom(ปญญา ความรลก รจรง) ฉะนนการจดการความรจงตองเรมจากขอมลทจรง โดยในกจกรรมอาจเปนขอถอดบทเรยนของผเขารวม เเลวเราน ามาประมวลผล ใหเปนความรผานการตความเเละสงเคราะหใหเกดความรเเละความเขาใจผลทเกดขนตอผถอดบทเรยนเเละตอตนเอง ซงกระบวนการอาจใชการวเคราะห-สงเคราะหรวมกนใหเหนผลการเปลยนแปลงในตวบคคลทเขารวมเเละตนเอง

การคดบวก คดไปในเเนวทางสรางสรรค ไมตดสน เเตใหมองเเละฟงอยางเขาใจความรเเละเขาใจความเขาใจ

การพจารณามมมองบทเรยนในหลายมต เชน มตตรรกศาสตร มตสงคม มตวฒนธรรม เปนตนเเละขอมลควรเปนขอมล คอ ไมควรเตมเเตง

การจดการความรโดยเฉพาะการถอดบทเรยนของผอน ส าคญทสด คอ ทกษะการฟงอยางเขาใจ (Dialogue) โดย ตองมความใสใจ จดจอ,ตงมน สนใจ-ถามกลบ มอารมณรวมตาม ถาม-ทวน เเละเตมเตมซงกนเเละกน

ส าคญ คอ ตองเขาใจความเปนตวตนของผทถอดบทเรยนโดยเนนถอดทประสบการณตรง(Tacit knowledge) เปนหลกส าคญ

ปรบของคดของตนเอง(ผถอดบทเรยนผอน) โดย "ท าจตใหวาง" พรอมเปดรบสงใหมๆอยเสมอ

56

๑) การก าหนดเปาหมายการจดการความรทชดเจน กระบวนการเเจม

เเจง

วางแผนจะจดเพออะไร ใหใคร ท าอยางไร ทไหน เวลาใด จะเกดผลอยางไร วางแผนการด าเนนกระบวนการ จะด าเนนอยางไร

๒) ใชค าถามน าโดยเปนค าถามทชดเจน ไมก ากวม เรยงจากยากไปงาย น าไปสการตอบทเนนใหเหตผลเชงอตนย

ตงจดหมายในการถามเพอกระตนการคดเเละการเรยนรเพอหาค าตอบ ใชค างายเขาใจงาย ค าถามเดยวตอเปาหมายเดยว เเละไมก ากวมเเตชดเจนถามตรงๆ เรยงจากงายไปยาก หลงจากถามเเลวใหเวลาทกๆคนไดรวมกนระดมสมองหรอใครครวญคด

57

๓) ใชเครองมอการจดการความร ทสามารถกระตนความคด การประเมนกจกรรมหรอประเมนตนเอง (บางเครองมอคอค าถามเเละบางค าถามคอเครองมอ) เเละค าถามกบเครองมอจะมาคกน

เเนะน าการใชเครองมอ อธบายเชอมโยงใหทกๆคนเขาใจ ใชค าถามน าเขาสเครองมอ เครองมอกระดาษ เชน การเขยนเรองเลา การท าแผนผงความคด แผนผงตนไม แผนผงกางปลา การวาดภาพ ผงไขดาว กราฟ หรอเครองมออนๆ เชน วธการทางศลปะทสรางสรรค การแลกเปลยนความคดกนระหวางด าเนนกระบวนการ

๔) ด าเนนการจดการความรโดยกระบวนการระดมสมอง(กลม)เเละการใครครวญดวยตนเอง(บคคล)

กระบวนการกลมใชการแลกเปลยนเปนหลก สวนกระบวนการเดยวใชความเงยบในการใครครวญเปนหลก บรรยากาศในการจดการความรตองคอยเปนคอยไป ไมรบรอน

๕) แลกเรยนเรยนรสการผนวกรวมความรจากประสบการณดวยกระบวนการสนทรยสนทนา โดยจดหมายสงสด คอ การสรางองคความรใหมรวมกนจนสกดเปนความรทลกอยางเปนหลกการ

น าประเดนทไดจากการสนทนามาเเลกเปลยนเรยนรซงกนเเละกน เเลกเปลยนเรยนร เนนไปทความรทเกดขนจากการปฏบตงานจรงของเเตละคน ขหมวดบทเรยนเเตเเตละคนเปนดานๆ พรอมขอสงเกตตางๆ เพอใหงายตอความเขาใจเเละสอสารไดชดเจน

58

การสกดความรทตกผลกจากการลงมอท า ใหบคคลหรอองคกรอนสามารถน าไปใชไดจรง

กจกรรมเปนการเรยนรรปแบบหนง เเตเปนการเรยนรแบบปฏบต การถอดบทเรยนตองเนนการถอดความรจากประสบการณตรงเปนหลก ซงแนวทางการจดการความรในกจกรรมในทน หมายถง ตวอยางเครองมอทนยมใชในการจดการความรในกจกรรม เเละขอควรคดในการจดการความร โดยมรายละเอยดดงน

๑. ตวอยางเครองมอทนยมใชในการจดการความรในกจกรรม

๑) การใชการเขยนเรองเลาถอดบทเรยน มเทคนคการปรบใชดงน

การตงค าถามใหตงค าถามชดเจนน าไปสความรแหงคณคาเเท ไดแก วนนไดท าอะไรมาบาง ท าเเลวมความรสกอยางไร ประทบใจอะไรบาง เกดปญหาอะไรขนบาง แกไขอยางไร ดวยวธการอะไรหรอหลกคดอะไร สงทไดเรยนรในวนนมเรองอะไรบาง เรองเหลานนเปนอยางไร สอนเราวาอยางไร เกดทกษะอะไรบาง "เปนค าถามมาตรฐานทใชทกเครองมอ"

การเขยนใหเขยนยอหนาละประเดน โดยมหลกการ คอ ทกยอหนาม

หวขอเดยว(Topic) บรรทดเเรกใหเขยนประเดน(Main Idea) ตอมาจาก

ประเดนใหเขยนเหตเเละผลอธบายวาเพราะอะไรจงเปนเชนนน

(Supporting) ตามมาเขยนตอไปอกวาเรองราวเหลานนเปนอยางไร,ม

ตวอยางหรอองคประกอบใดๆในประเดนนนบาง(Evidence) โดยในเเตละ

ยอหนาควรม ๕-๘ บรรทด จะพอด ซงอาจเเบงเปน ๓ สวนไดแก สวนค าน า สวนเนอหา เเละสวนสรป เปนตน

59

การเขยนหากอยในกระบวนการใหใชความเงยบ หรอ เสยงกระตนการเรยนรเบาๆ ใหคลนสมองอยในโหมดผอนคลายมากขนซงชวยใหคดออกเเละเขยนออกมาได

๒) การใชแผนผงความคดถอดบทเรยน มเทคนคการปรบใชดงน

การใชแผนผงความคดเเนะน าใหใชแบบรากไม เพราะงายเเละสามารถเชอมโยงไปสกนเเละกนไดเปนอยางด ก าหนดองคประกอบของแผนผง ไดแก หวขอ(แกนแกน) รากแกว(กงแกว) เเละรากฝอย(กงกอย) ประเดนเดยวกนใหมาอยดวยกน เมอมประเดนใหมกใหเขยนกงแกวใหม สามารถเชอมโยงระหวางกงกอยเเละรากอนๆไดเเบบองครวม เปลยนจากตวอกษรมากๆมาเปนตวอกษรนอยๆเเตอานเเลวเขาใจเลย

เเบบสรป(Log line)

เพมรปภาพ ใชภาพในการสอความหมายเเทนตวอกษรเพราะ "ภาพเดยวสอไดเปนลานค า" ใชสเพอความนาอานนาสนใจ เเละเพอความสามารถในการจดจ า

๓) การใชเครองมอในลกษณะการเทยบเคยงเพอถอดบทเรยน เชน แผนผงตนไม ผงกางปลา ผงไขดาว เปนตน มเทคนคการปรบใชดงน

เทยบเคยงใหเหนผลของงานเเละผลของคน "งานไดผลคนเปนสข" การใชค าถาม เปนค าถามทงายมองเหนภาพชดเจน ทงรปธรรมเเละนามธรรม โดยเนนสอดวยภาพเพมดวยอกษร เปนหลกค าคญ เปนเครองมองายๆไมซบซอน ถามหลายประเดนใหแยกชน สวนมประเดนรวมใหรวมเปนชนเดยว เปนตน

60

ตองชวยใหเหนถงมตความสมพนธทเชอมโยงระหวางคนท างานกบชมชนหรอกลมเปาหมาย คนท างานกบคนท างาน เเละคนท างานกบเครอขายทคอยหนนเสรมกจกรรม เปนตน

๒.ขอควรค านงในการจดการความร

บรรยากาศในการจดการความรตองคอยเปนคอยไป ไมรบรอน "ไปทละกาวเเตมนคง" ใชภาษาทเขาใจงาย ค าถามเขาใจงาย ใชวธการทางศลปะเขาชวย จะท าใหเกดความคดสรางสรรค สมองอยในโหมดปกต คลนสมองอยในโหมดผอนคลายขนจากคลอนเบตาปกต มองงานตามสภาพความเปนจรง เเตใหคดบวก ท าใจใหวาง เปนตน

# อยางไรกด จดหมายสงสดทคาดหวง คอ บคคลมทกษะการจดการความร

ของตนเองดวยตนเอง โดยวธการของตนเอง ทตนเองถนด เชน ชอบเขยนใหเขยน ชอบวาดใหวาด หรอ ชอบสรางสออนๆใหสรางสอ ฯ นอกจากเปนการฝกตนเองเเลวยงเปนประโยชนตอสงคมใหไดเรยนรรวมกนในมตสงคมอกดวย

คอ การจดการความรในกจกรรมเปนขนตอนใน

การกลนปญญาออกมาเปนรปธรรม จากประสบการณตรงทปฏบตผานมา ทงนท าไดโดยการสะทอนผลตนเองแลวมองตนเองและมองผอน เพอการเปลยนแปลงตนเองและสงคมทเราปรารถนา

61

Knowledge

is not

wisdom