สำ�หรบนกศกษ�ใหม (1) คนถ�รมภะ

ชอหนงสอ

บาลไวยากรณเบองตนสำาหรบนกศกษาใหมISBN 974-8417-06-9

ผเรยบเรยง

พระมหาสมปอง มทโตศนยกลางการศกษาบาลใหญและพระไตรปฎก

ศ.พ.ว.ธ. เอฟเอม ๙๓.๕ คลนธรรมะ นำาสาระสสงคมไทยวดวหารธรรม ๓๓๓ หม ๖ บานศรวราช ต.โสมเยยม

อ.นำาโสม จ.อดรธาน ๔๑๒๑๐ โทร. ๐๘-๑๓๖๑-๗๗๓๕facebook วดวหารธรรม, sompong.mac@gmail.com

จดพมพเผยแพร

ครงท ๑ ๑๓ กมภาพนธ ๒๕๓๙ จำานวน ๕๐๐ เลมครงท ๒ ๑๓ มถนายน ๒๕๓๙ จำานวน ๕๐๐ เลมครงท ๓ ๑๔ กมภาพนธ ๒๕๔๒ จำานวน ๑,๐๐๐ เลมครงท ๔ ๑๓ กมภาพนธ ๒๕๔๓ จำานวน ๑,๐๐๐ เลมครงท ๕ ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๔๕ จำานวน ๑,๐๐๐ เลมครงท ๖ ๑๙ สงหาคม ๒๕๔๗ จำานวน ๓,๐๐๐ เลมครงท ๗ ๓ กนยายน ๒๕๖๒ จำานวน ๓,๐๐๐ เลม

พมพท

(3)

อารมภกถา(พมพครงท ๑-๒-๓-๔)

ผ ประสงค ศกษา พระบาลคอพระ ไตรปฎก ใหเขาใจอยางถกตองครบถวน ทง อตถะ และ พยญชนะ ตอง เรม ตน ดวย การ ศกษา คมภร นรตตหรอบาลใหญทง ๔ คมภร ดงตอไปน

๑. คมภร บาล ไวยากรณ วา ดวย กฏ เกณฑ ของ หลก ภาษา บาล๒. คมภร อภธาน ป ปทป กา วา ดวย คำา ศพท ทมความหมายตางๆ๓. คมภร วต โตทย วา ดวย ระเบยบ ฉนทลกษณ๔. คมภร ส โพธ า ลงกา ระ วา ดวย สำานวน โวหาร นยตางๆ

บรรดาคมภร นรตตทง ๔ น คมภรบาล ไวยากรณ ใหญทนกปราชญทานนยมเรยนและสอนสบทอดกนมาแตโบราณกาล คอคมภรไวยากรณ ๓ สาย ไดแก สายกจจายนะ สาโมคคลลานะ และสายสททนต

คมภรปทรปสทธ เปนไวยากรณบาลใหญสายกจจายนะคมภรหนง ทนยมเรยนกนมาก เพราะมเนอหาครบบรบรณ ทงไมยอไมพสดารเกนไป งายตอการทำาความเขาใจ

หนงสอบาล ไวยากรณ เบอง ตนเลม น ยอ เนอหา มา จาก คมภร ป ทรป สทธ แลวเรยเรยงขนใหม เพอใชเปนสอการสอนภาษาบาลเบองตน ใหผศกษาภาษาบาลเขาถงเนอหาสาระในพระไตรปฎกไดตรงตามพระพทธประสงค เหมาะสำาหรบนกศกษาใหมทจะศกษาคมภรบาลใหญตอไป ทชมรมนรตตศกษา วดมหาธาต คณะ ๒๕ พระนคร กรงเทพฯ

ขอ ขอบคณ และ อนโมทนาใน ทก กศล เจตนา ของทกทาน ท ได รวม จด พมพ หนงสอ เลม น ออก เผยแพร ขอใหผลานสงสนจงอำานวยใหทานมปญญารแจงในสจธรรมคำาสงสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา โดยทวกนเทอญ

พระมหาสมปอง มทโต ชมรมนรตตศกษา วดมหาธาต

๑๓ กภาพนธ ๒๕๓๙

(4)

อารมภกถา(พมพครงท ๕-๖)

เนองจากหนงสอเลมน มเนอหาไมยอและไมพสดารเกนไป เหมาะสำาหรบผเรมศกษาบาลไวยากรณ จงมผสนใจนำาไปใชเรยนใชสอน และใชประกอบในการเรยนการสอนและสอนบาลใหญจำานวนมาก ทำาใหหนงสอทพมพออกมาเผยแผแตละครงไมเพยงพอตอการแจกจาย

การจดพมพครงท ๕ และ ๖ น ไดปรบปรงแกไขเนอหาทบกพรองใหสมบรณยงขน เพอใหเกดประโยชนแกผเรยนมากทสด และจะไดมอบใหแกสถาบนการศกษา ผศกษา และผสนใจทวไป ตามสมควร

ขออนโมทนาในกศลเจตนาของทกทานทมสวนชวยใหหนงสอเลมน สำาเรจลลวงไปดวยด ขอใหทานจงมสวนแหงมหาอานสงสนดวยกนทกประการเทอญ

พระมหาสมปอง มทโต

ประธานชมรมนรตตศกษา

วดมหาธาต คณะ ๒๕พระนคร กรงเทพฯโทร. ๒๒๔๑๔๑๘, ๒๒๒๒๙๗๙๑๔ กมภาพนธ ๒๕๔๓

(5)

อารมภกถา(พมพครงท ๗)

โสต ชน คอบคคล ผ ใฝใน การ ศกษา ภาษาบาลและพระ ไตรปฎก ใหครบ ถวน ดวย อตถะ และ พยญชนะ ควร เรม ตนจาก การ ศกษา คมภร นรตต ศาสตร อน เปน คมภร บาล ใหญ หรอ บาล หลวง ทง ๔ คมภร เหลา น คอ

๑. คมภร บาล ไวยากรณ วา ดวย กฏ เกณฑ ของ หลก ภาษา บาล ม คมภร กจ จาย นะ ป ทรป สทธ โมค คล ลา นะ

และ สท ทน ต เปนตน๒. คมภร อภธาน ป ปทป กา วา ดวย คำา ศพท ใน อรรถ ตางๆ๓. คมภร วต โตทย วา ดวย ระเบยบ ฉนทลกษณ (รอยกรอง)๔. คมภร ส โพธ า ลงกา ระ วา ดวย การใช โวหาร สำานวนทไมมโทษ ใน

การ รจนา คมภร ภาคภาษาบาล

หนงสอบาล ไวยากรณ เบอง ตนเลม น ได ยอ สรป เนอหา มา จาก คมภร ป ทรป สทธ อน เปน สาย ของ คมภร กจ จาย นะ เพอ ใช เปน สอ การ การ เรยน การ สอน ภาษา บาล ใน เบอง ตน เหมาะ กบ นกศกษา มอ ใหม เมอ ได เรยน บาล ไวยากรณ เบอง ตน แลว จะ สามารถ ขน ไป ศกษา คนควา คมภร บาล ใหญ ทง ๔ นน ได ด และ เปนการ เตรยม ความ พรอม เพอ จะ ขยบ ความ ร ของ ตนเอง ขน ไป ศกษา ชน พระ ไตรปฎก ได ด อก ดวย

ในการจดพมพครงท ๗ น ไดแกไขและเพมเตมเนอหาทเกอกลตอการศกษาภาษาบาลดวยตนเองใหงายยงขน โดยเฉพาะกณฑสดทาย คอ การกกณฑ ไดแสดงเนอหาการกะ และ วาจกะ เพมเขามาเปนพเศษ

ขอ ขอบคณ และ อนโมทนาสาธ ใน กศล เจตนา ของทกทานท ม สวน รวมในการ จด พมพ หนงสอเพอเปน คมอ ใน การ ศกษา บาล ใหญและ พระ ไตรปฎก สบไป

พระมหาสมปอง มทโต

(6)

สารบญเรอง หนา

คนถารมภะ ๑อกษรลกษณ ๓

๑. สนธกณฑ สญญาวธาน อกขรสต สนธวธาน ๔ ๑.๑. สญญาวธาน วธเรยกชออกษร ๔ อกขรวธ ๔ อกขร ๔๑ ตว ๕ สระ ๘ ตว ๕ พยญชนะ ๓๓ ตว ๕ ๑.๒. อกขรสต วธออกเสยงอกษร ๖ ฐาน ๖ ๖ กรณ ๔ ๗ ปยตนะ ๔ ๘ สถละ ธนตะ โฆสะ อโฆสะ วมตตะ ๘ การอานและการเขยน ๙ พยญชนะสงโยค ๑๐ ๑.๓. สนธวธาน วธตออกษร ๑๒ ๑.๓.๑. สรสนธ ๑๔ ๑.๓.๒. พยญชนสนธ ๑๖ ๑.๓.๓. นคคหตสนธ ๑๙

๒. นามกณฑ นาม = ปกตลงค + วภตต ๒๑ ๒.๑. สทธนาม ๒๑ ๒.๒. คณนาม ๒๒ ๒.๓. สพพนาม ๒๒ ๒.๔. ลงค ๒๕

สำ�หรบนกศกษ�ใหม (7) ส�รบญ

๒.๕. การนต ๒๗ ๒.๖. วภตต ๒๘ ๒.๗. วจนะ ๒๙ ๒.๘. สททปทมาลา ๓๐ สททปทมาลาในปงลงค ๓๑ สททปทมาลาในอตถลงค ๔๓ สททปทมาลาในนปงสกลงค ๔๘ สททปทมาลาในสพพนาม ๕๓ ปรสสพพนาม ๕๓ อลงคสพพนาม ๕๔ วเสสนสพพนาม ๕๕ กสททปทมาลา ๖๑ ๒.๙. สงขยา ๖๒ สททปทมาลาในสงขยาสพพนาม ๖๒ ปกตสงขยา ๖๕ คณตปกตสงขยา ๖๖ สททปทมาลาในปกตสงขยา ๖๘ ปรณสงขยา ๖๙ ๒.๑๐. อพยยศพท ๗๐ ๑. ปจจยนตะ ๗๐ ๒. อปสค ๗๑ ๓. นบาต ๘๒ นบาตมอรรถเดยวกน ๘๒ นบาตมหลายอรรถ ๘๙ นบาตอรรถตางๆ ๙๒

๓. สมาสกณฑ สมาส = นาม+นาม+วภตตนาม ๙๔

ส�รบญ (8) บ�ลไวย�กรณเบองตน

๑. อพยยภาวสมาส ๙๕ ๒. กมมธารยสมาส ๙๕ ๓. ทคสมาส ๙๗ ๔. ตปปรสสมาส ๙๗ ๕. พหพพหสมาส ๙๘ ๖. ทวนทสมาส ๑๐๐

๔. ตทธตกณฑ ตทธต = นาม+ปจจย+วภตตนาม ๑๐๑ ๑. อปจจตทธต ๑๐๑ ๒. อเนกตภตทธต ๑๐๒ ๓. ภาวตทธต ๑๐๔ ๔. วเสสตทธต ๑๐๕ ๕. อสสตถตทธต ๑๐๕ ๖. สงขยาตทธต ๑๐๗ ๗. อพยยตทธต ๑๐๗

๕. อาขยาตกณฑ อาขยาต=ธาต+ปจจย+วภตตอาขยาต ๑๐๙ ธาต ๘ คณะ ๑๐๙ ๑. ภวาทคณะ ๑๐๙ ๒. รธาทคณะ ๑๑๐ ๓. ทวาทคณะ ๑๑๐ ๔. สวาทคณะ ๑๑๑ ๕. กยาทคณะ ๑๑๑ ๖. คหาทคณะ ๑๑๒ ๗. ตนาทคณะ ๑๑๒ ๘. จราทคณะ ๑๑๒ ธาต ๒ กลม ๑๑๓ ปจจยในอาขยาต ๑๑๓

สำ�หรบนกศกษ�ใหม (9) ส�รบญ

ธาตปปจจย ๓ กลม ๑๑๔ วภตตในอาขยาต ๑๑๕ ตารางแสดงวภตต กาล บท บรษ วจนะ โยคะ ๑๑๙ สททปทมาลา ๑๒๐ วตตมานาวภตต ๑๒๐ ปญจมวภตต ๑๒๒ สตตมวภตต ๑๒๔ ปโรกขาวภตต ๑๒๖ หยยตตนวภตต ๑๒๖ อชชตนวภตต ๑๒๗ ภวสสนตวภตต ๑๒๘ กาลาตปตตวภตต ๑๒๘ กรยาอาขยาตทมใชมาก ๑๒๙

๖. กตกณฑ กต = ธาต+ปจจย+วภตตนาม ๑๓๔ ธาต ๑๓๔ ปจจย ๑๓๔ วภตต ๑๓๕ กต ๒ ประเภท ๑๓๕ กต ๓ ขนตอน ๑๓๕ สาธนะ ๗ ๑๓๖ ตวอยางนามกต ๑๓๘ ตวอยางกรยากต ๑๓๙ ตวอยางศพทกตทมใชมาก ๑๓๘ ตวอยางนามกต ๑๓๘

๗. วากยกณฑ ประโยค = การกะ+วาจกะ ๑๔๖ วากยะ ๑๔๖

ส�รบญ (10) บ�ลไวย�กรณเบองตน

๗.๑. การกะ นามผทำากรยาใหสำาเรจ ๑๔๖ การกะโดยยอ ๒ (๑) ๑๔๗ การกะโดยยอ ๒ (๑) ๑๔๗ การกะโดยยอ ๖ ๑๔๗ การกะโดยพสดาร ๒๖ ๑๔๘ กตตการกะ ๕ ๑๔๘ กมมการกะ ๗ ๑๔๙ กรณการกะ ๒ ๑๕๐ สมปทานการกะ ๓ ๑๕๐ อปาทานการกะ ๕ ๑๕๑ โอกาสการกะ ๔ ๑๕๒ ๗.๒. วาจกะ กรยาทเรยกหาการกะ ๑๕๒ วาจกะ ๕ ๑๕๓ กรยา ๒ ๑๕๔

หลกการแปลบาลเปนไทย ๑๕๕ การแปล ๓ นย ๑๕๕ ตวอยางฝกแปล ๑๕๗ ประโยคบาล ๑๕๗ แปลโดยโวหาร ๑๕๘

คำาทกทายทายบท ๑๖๐คนถนต ๑๖๑

1

คนถารมภะปาลภาสา ภาษาบาล

ปา ล หรอ ปาฬ แปล วา รกษา ไว, ภาสา แปล วา  ถอยคำา สำาเนยง  (ศพท และ เสยง), เมอ รวม เขา กน เปน ปา ล ภาสา จง แปล วา ภาษา ท รกษา ไว

รกษาอะไรไว ? รกษาพระไตรปฎกไว

ตปฏก พทธวจน ปาเลตต ปาล (ปาฬ).ภาษาทรกษาไวซงพระพทธพจนคอพระไตรปฎก ชอวา บาล

การ ศกษา ภาษา บาล หมาย ถง การ ศกษา ภาษา ใน พระ ไตรปฎก อน เปน คำา สง สอน ของ พระ สมมา สม พทธ เจา ซง คำา สง สอน เหลา นน บรสทธ บรบรณ ดวย อตถะ และ พยญชนะ

อตถะ คอ เนอความ ม ๓ อยาง๑. โลกยตถะ เนอความทเปนโลกยธรรม ไดแก โลกยจต ๘๑  เจตสก ๕๒  รป ๒๘

๒. โลกตตรตถะ เนอความทเปนโลกตตรธรรม ไดแก มรรค ๔  ผล ๔  นพพาน

๓. โวหารรตถะ เนอความทเปนโวหารบญญต ไดแก มนษย ภเขา แมนำา วตถ เปนตน

ผไดศกษาหลกพยญชนะคออกษรภาษาบาลจนเขาใจดแลว ยอมเขาใจ ในอตถะทง ๓ นไดอยางถกตอง หากไมเขาใจหลกพยญชนะ จะเปนเหตใหเขาใจอตถะทง ๓ นนผดพลาดได พระพทธองคจงตรสวา

“เทว เม ภกขเว ธม มา สท ธมมสส สม โม สาย อนตรธา นาย สวต ตน ต. กต เม เทว. ทน นกขตตญจ ปทพยญ ชน อต โถ จ ทน น โต, ทน นกขตตสส ภกขเว ปทพยญ ชนสส อต โถป ทน น โย โห ต.

เทว เม ภกขเว ธม มา สท ธมมสส €ต ยา อ สม โม สาย อนนตร- ธา นาย สวต ตน ต. กต เม เทว.  ส นกขตตญจ ปทพยญ ชน อต โถ จ

คนถารมภะ 2 บาลไวยากรณเบองตน

ส น โต, ส นกขตตสส ภกขเว ปทพยญ ชนสส อต โถป ส น โย โห ต.”  (อง.ทก. ๒๐/๒๐-๒๑)

“ภกษ ทง หลาย ธรรม ๒ อยาง เหลา น ยอม เปน ไป เพอ ความ เสอม สลาย เพอ ความ อนตรธาน ไป แหง พระ สทธรรม ธรรม ๒ อยาง อะไร บาง คอ บท พยญชนะ ท นำา มา ไม ถก ตอง และ เนอ ความ ท เขาใจ ไม ถก ตอง เมอ บท พยญชนะ นำา มา ไม ถก ตอง แม เนอ ความ ก ยอม เขาใจ ไม ถก ตอง เชน กน

ภกษ ทง หลาย ธรรม ๒ อยาง เหลา น ยอม เปน ไป เพอ ความ ตง มน ไม เสอม สลาย ไม อนตรธาน ไป แหง พระ สทธรรม ธรรม ๒ อยาง อะไร บาง คอ บท พยญชนะ ท นำา มา ถก ตอง และ เนอ ความ ท เขาใจ ถก ตอง เมอ บท พยญชนะ นำา มา ถก ตอง แม เนอ ความ ก ยอม เขาใจ ถก ตอง เชน กน”

เมอเปนเชนน จงควรอยางยงทผปรารถนารและเขาใจเนอความอยางถกตองครบถวนทงอตถะและพยญชนะ ควรศกษาใหเขาใจในวธของพยญชนะอนเปน อกขรวธ คอ วธการจำาแนก การอาน และการเขยน ซงอกษรภาษาบาล ใหถกตองนนเอง เมอเขาใจหลกภาษาดแลว ยอมเขาใจเนอความไดด และเมอมความเขาใจเนอความด ยอมสามารถปฏบตตามไดถกตองจนถงความสนทกขได หากแมหลกภาษาบาลยงไมเขาใจ จกทำาใหสงสยในเนอความและขอปฏบตนนๆ ถาปรารถนาจะศกษาคนควาพระบาลคอพระไตรปฎกอนเปนหลกคำาสงสอน กยงมความสงสยแทบทกบท ดงนน ทานพระโมคคลลานมหาเถระผปรชาชาญในหลกภาษาบาลจงไดกลาวไวเปนคาถาวา

โย นรตต น สกเขยย สกขนโต ปฏกตตย ปเท ปเท วกงเขยย วเน อนธคโช ยถา. (โมคคลลานปญจกา) 

บคคล ใด ไม ได ศกษา คมภร นรตต อน เปน หลก ภาษา กอน บคคล นน เมอ ศกษา คนควา พระ ไตรปฎก ยอม สงสย ทกๆบท ดจ ชาง ไพร ตาบอด เทยว ไป ใน ปา

นรตตบขดเขยน หวงเพยงเพยรเรยนพระไตร ทกบทยอมสงสย ดจชางไพรไรดวงตา

3

อกษรลกษณตารางอกษรบาล ๔๑ ตว

สระ พยญชนะ ฐาน กรณ ปยตนะ โฆสะ อโฆสะ สถละ ธนตะ วมตตะ

สระ ๘ พยญชนะ ๓๓

ฐานเสยง ๖

กรณกระท

บ ๔

๑ หรอ ๒

ฐาน

รสสะ ทฆะ วรรค ๒๕ อวรรค ๘อโฆสะ โฆสะ โฆสะ อโฆ วมต

สถล ธนต สถล ธนต วมต

อ อา ก ข ค ฆ ง ห กณฐะ สกะ

เอกชะ

อ อ จ ฉ ช ฌ � ย ตาล ชว-มช

ฏ € ฑ ฒ ณ ร ฬ มทธะ ชว-ปค

ต ถ ท ธ น ล ส ทนตะ ชวหค

อ อ ป ผ พ ภ ม โอฏฐะ สกะ

เอ กณ-ตา สกะ+

ทวชะโอ กณโฐฏ สกะ+

ว ทนโตฏ สกะ+

อ นาสกา สกะ

๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ลำาดบพยญชนะวรรค

สงวต ววฏะ ผฏฐะ อสงผฏฐะ ววฏะ รสสานคตะปยตนะ ความพยายามออกเสยง ๔

เอกชะ

4

๑. สนธกณฑสญญาวธาน อกขรสต สนธวธาน

สนธ กณฑ วาดวยเนอหาทควรศกษาใหเขาในในเบองตน ๓ ตอน คอ (๑) สญญาวธาน วธเรยกชออกษร (๒) อกขรสต วธออกเสยงอกษร (๓) สนธวธาน วธตออกษรใหเปนบท

๑.๑. สญญาวธานวธการเรยกชออกษร

อกขระ หรอ อกษร แปลวา ไมหมด ไมสน แมจะมจำาานวนเพยง ๔๑ ตว กใชแสดงอรรถไดเรอยไป ไมหมดสน จงเรยกวา “อกขระ” หรอ “อกษร” และเรยกวา “วณณะ” “การะ” บาง

สญญา แปลวา ชอ เหมอนกบคำาวา สมญญา อาขยา อภธาน นาม อวหย นามเธยย อธวจน เปนตน, วธาน แปลวา วธการ, เมอรวมเขากนเปน สญญาวธาน จงแปลวา วธการเรยกชอ หรอ การเรยกชอ ตามอกขรวธทจะกลาวตอไป

สญญาวธาน วธการตางๆ เกยวกบอกษรภาษาบาล เชน วธกำาหนดจำานวนอกษร วธแบงอกษรทประเภทอกษรทออกเสยงไดและไมได วธออกเสยงอกษร วธเรยกชออกษร วธการอานและการเขยนอกษร วธตออกษร และวธซอนอกษรเหมอนกนหรอไมเหมอนกน เปนตน

อกขระ ๔๑ ตวอกขระ คอ อกษร ใน ภาษา ล ม ๔๑ ตว แบง ออก เปน ๒ ประเภท คอ

๑. สระ คอ อกษร ท เปน เสยง อาน ออก เสยง ได จง เรยก วา “สระ” และ เปน ท อาศย ของ พยญชนะ ใหอานออก เสยง ไดดวย จง เรยก วา “นสส ยะ” ม ๘

สำาหรบนกศกษาใหม 5 1.1. สญญาวธาน

ตว ๘ เสยง ไดแก  อ อา  อ อ  อ อ  เอ โอ

๒. พยญชนะ คอ อกษร ท มเนอ ความปราก ฎ ทำา เนอ ความ ท ซอน อย ให ปรากฏออกมา จง เรยก วา “พยญชนะ” การอาน ออก เสยง ยง ตอง อาศย เสยง ของ สระ จง เรยก วา “นส ส ตะ” ม ๓๓ ตว ไดแก ก ข ค ฆ ง,  จ ฉ ช ฌ ญ,  ฏ € ฑ ฒ ณ,  ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม,  ย ร ล ว ส ห ฬ อ ( พยญชนะ อาศย เสยง สระ อ จง เขยน อยาง น)

สระ ๘ ตวสระ ๘ ตว แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. รสสสระ สระทออกเสยงสน ม ๓ ตว คอ อ อ อ๒. ทฆสระ สระออกเสยงยาว ม ๕ ตว คอ อา อ อ เอ โอ

พยญชนะ ๓๓ ตวพยญชนะ ๓๓ ตว แบงออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. พยญชนะ วรรค  คอ พยญชนะ ท ถก จด ไว ใน กลม เดยวกน โดย จด อกษร ท ม การ ออก เสยง อาศย ฐาน กรณ ปย ตนะ เดยวกน เขา เปน กลม เดยวกน จง เรยก วา “วรรค” ม ๒๕ ตว จด เปน ๕ วรรค วรรค ละ ๕ ตว ดงน

ก ข ค ฆ ง เรยกวา กวรรค เพราะม ก อกษรเปนหวหนาจ ฉ ช ฌ ญ เรยกวา จวรรค เพราะม จ อกษรเปนหวหนาฏ € ฑ ฒ ณ เรยกวา ฏวรรค เพราะม ฏ อกษรเปนหวหนาต ถ ท ธ น เรยกวา ตวรรค เพราะม ต อกษรเปนหวหนาป ผ พ ภ ม เรยกวา ปวรรค เพราะม ป อกษรเปนหวหนา

๒. พยญชนะ อ วรรค คอพยญชนะ ท ไม ถก จด ไว ในกลม เดยวกน เพราะ ออก เสยง โดย อาศย ฐาน กรณ ปย ตนะ แยก กน จง เรยก วา “อ วรรค” ม ๘ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ อ (นคหตอาศยสระ อ จงอานวา อง)

1. สนธกณฑ 6 บาลไวยากรณเบองตน

อกษรบาล ๔๑

สระ ๘ พยญชนะ ๓๓

รสสสระ ๓ ทฆสระ ๕ พยญชนะวรรค ๒๕ พยญชนะอวรรค ๘

๑.๒. อกขรสตวธออกเสยงอกษร

อกขรสต แปลวา เสยงของอกษรภาษาบาล ๔๑ ตว ผสวดจะเปลงเสยงออกมาได ตองอาศย ฐาน กรณ และปยตนะ ดจเสยงระฆง จะดงขนได ตองอาศยฐานคอตวระฆง กรณคอลกตมหรอฆอนสำาหรบต และปยตนะคอความพยายามของผต

นกศกษาผมเวลานอย ประสงคศกษาโดยยอ ใหขามหวขอ ฐาน ๖ กรณ ๔ ปยตนะ ๔ สถละ ธนตะ โฆสะ อโฆสะ วมตตะ ไปกอน และไปศกษาตอทหวขอ การอานและการเขยน สวนผประสงคศกษาครบถวนดวยอรรถและพยญชนะ ควรศกษาใหครบทกหวขอไปตามลำาดบ

ฐาน ๖ฐาน คอทตงทเกดของเสยงอกษร ม ๖ คอ

๑. กณฐฐาน ลำาคอ เปนทตงทเกดของเสยง๒. ตาลฐาน เพดานปาก เปนทตงทเกดของเสยง๓. มทธฐาน ปมเหงอกบน เปนทตงทเกดของเสยง๔. ทนตฐาน ฟน เปนทตงทเกดของเสยง๕. โอฏฐฐาน รมฝปาก เปนทตงทเกดของเสยง๖. นาสกาฐาน โพรงจมก เปนทตงทเกดของเสยง

สำาหรบนกศกษาใหม 7 1.1. สญญาวธาน

จาแนกอกษร ๔๑ ตว โดยฐาน ๖

อ อา ก ข ค ฆ ง ห เกดทกณฐฐาน (กลองเสยงในลำาคอ)อ อ จ ฉ ช ฌ ญ ย เกดทตาลฐาน (เพดานปาก)ฏ € ฑ ฒ ณ ร ฬ เกดทมทธฐาน (ปมเหงอกบน)อ อ ป ผ พ ภ ม เกดทโอฏฐฐาน (รมฝปาก)เอ เกดทกณฐ+ตาลฐาน (คอและเพดานปาก)โอ เกดทกณฐ+โอฏฐฐาน (คอและรมฝปาก)ว เกดททนต+โอฏฐฐาน (ฟนและรมฝปาก)อ เกดทนาสกาฐาน (โพรงจมก)ง ญ ณ น ม เกดทสก+นาสกาฐาน (ฐานเดมและโพรงจมก)อกษรบางตวเกดจากฐานเดยว เรยกวา เอกชะอกษรบางตวเกดจาก ๒ ฐาน เรยกวา ทวชะ

กรณ ๔กรณ คออวยวะทไปกระทบกบฐานทำาใหเสยงเกดขน ม ๔ คอ

๑. ชวหา มชฌ กรณ กลาง ลน กระทบ กบ ตาล ฐาน ทำาให เสยง เกด ขน ๒. ชวโหปคค กรณ ใกล ปลาย ลน กระทบ กบ มทธ ฐาน ทำาให เสยง เกด ขน ๓. ชวหคค กรณ ปลาย ลน กระทบ กบ ทนต ฐาน ทำาให เสยง เกด ขน ๔. สก ฐาน กรณ ฐาน ของ ตน กระทบ กบ ฐาน ของ ตน ทำาให เสยง เกด ขน

จาแนกอกษร ๔๑ ตว โดยกรณ ๔

๑. กลางลน ทำาใหเกดเสยง อ อ เอ จ ฉ ช ฌ ญ ย ๒. ใกลปลายลน ทำาใหเกดเสยง ฏ € ฏ ฑ ฒ ณ ร ฬ ๓. ปลายลน ทำาใหเกดเสยง ต ถ ท ธ น ล ว ส ๔. ฐานของตน ทำาใหเกดเสยง อ อา อ อ เอ โอ ก ข ค ฆ ง ป ผ พ ภ ม ว ห อ

1. สนธกณฑ 8 บาลไวยากรณเบองตน

นกศกษา ควร ฝก ออก เสยง อกษร ทก ตว โดย พยายาม ให กรณ ไป กระทบ กบ ฐาน ของ อกษร ตว นนๆ ตาม ท จำาแนก ไว ให ถก ตอง หรอ ใกล เคยง มาก ทสด

ปยตนะ ๔ปยตนะ คอความพยายามในการเปลงออกเสยง ม ๔ คอ

๑. สงวตปยตนะ ความพยายามปดฐานเปลงเสยง๒. ววฏปยตนะ ความพยายามเปดฐานเปลงเสยง๓. ผฏฐปยตนะ ความพยายามกระทบฐานหนกเปลงเสยง๔. อสงผฏฐปยตนะ ความพยายามกระทบฐานเบาเปลงเสยง

จาแนกอกษร ๔๑ ตว โดยปยตนะ ๔๑. ปดฐาน เปลงเสยง อ อ (นคหต)๒. เปดฐาน เปลงเสยง อา อ อ อ อ เอ โอ ส ห  (อำ อ อำ)๓. กระทบฐานหนก เปลงเสยงพยญชนะวรรคทง ๒๕ ตว คอ

ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ ญ, ฏ € ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม

๔. กระทบฐานเบา เปลงเสยง ย ร ล ว ฬ

สถละ ธนตะ โฆสะ อโฆสะ วมตตะอกษร บาล ๔๑ ตว นน เฉพาะ พยญชนะ ๓๓ ตว ม การ ออก เสยง ตาง กน

บาง ตว ออก เสยง ออน (นม) บาง ตว ออก เสยง แขง (กระดาง) บาง ตว ออก เสยง กอง กงวาล บาง ตว ออก เสยง ไม กอง กงวาล บาง ตว ออก เสยง ทง ออน ทง กงวาล เปนตน จำาแนก ได ดงน

จาแนกพยญชนะ ๓๓ ตว โดยสถละ ธนตะ วมตตะ

๑. สถละ พยญชนะทออกเสยงออน ไดแก พยญชนะตวท ๑ และ ๓ ของวรรคทง ๕ คอ ก ค, จ ช, ฏ ฑ, ต ท, ป พ

สำาหรบนกศกษาใหม 9 1.1. สญญาวธาน

๒. ธนตะ พยญชนะทออกเสยงแขง ไดแก พยญชนะตวท ๒ และ ๔ ของวรรคทง ๕ คอ ข ฆ, ฉ ฌ, € ฒ, ถ ธ, ผ ภ

๓. วมตตะ พยญชนะทออกเสยงพนจากเสยงสถละและธนตะ ไดแก พยญชนะตวท ๕ ของวรรคทง ๕ และพยญชนะอวรรค ทงหมด คอ ง ญ ณ น ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อ 

จาแนกพยญชนะ ๓๓ ตว โดยโฆสะ อโฆสะ วมตตะ

๑. โฆสะ พยญชนะทออกเสยงกงวาล ไดแก พยญชนะตวท ๓, ๔ และ ๕ ของวรรคทง ๕ คอ ค ฆ ง, ช ฌ ญ, ฑ ฒ ณ, ท ธ น, พ ภ ม  และพยญชนะอวรรค ๖ ตว คอ ย ร ล ว ห ฬ

๒. อโฆสะ พยญชนะทออกเสยงไมกงวาล ไดแก พยญชนะตวท ๑ และ ๒ ของวรรคทง ๕ คอ ก ข, จ ฉ, ฏ €, ต ถ, ป ผ และ พยญชนะอวรรค ๑ ตว คอ ส

๓. วมตตะ พยญชนะทออกเสยงพนจากความเปนโฆสะและอโฆสะ ไดแก อ (นคหต)

การอานและการเขยนการ อาน อกษร บาล ๔๑ ตว นน  สระ ๘ ตว  อาน ออก เสยง ได เลย

วา อ อา อ อ อ อ เอ โอ, สวน พยญชนะ ๓๓ ตว อาน ออก เสยงยง ไม ได ตอง อาศย สระ จง อาน ออก เสยง ได วา ก กา ก ก ก ก เก โก เปนตน, เฉพาะ   ำ (น คหค) นน อาศย รสสระ อ อ อ ๓ ตว เทานน จง อาน ออก เสยง ได วา อำ อ อำ, พยญชนะทยง ไมอาศยสระ จะ ม จด อย ขาง ลาง ให อาน เปน สะกด กลำา หรอ สะกด ควบ กลำา ตาม หลก พยญชนะ สงโยค ใน บท ท ๕ เชน จกก  (จก กง) ภกข (ภกข) พรห มา (พ ระ-ห มา) ตส มา (ตส มา) เปนตน

1. สนธกณฑ 10 บาลไวยากรณเบองตน

การ เขยน  ภาษาบาล เปน ภาษา ท เขา ได กบ ทก ภาษา ประเทศท รบ เอา ภาษา บาล ไป ศกษา ก จะ ใช อกษร ของ ตน เขยน ให ออก เสยง เหมอน หรอ ใกล เคยง กบภาษา บาล มาก ทสด แม ประเทศไทย เรา ก เชน กน เมอ รบ เอา ภาษา บาล มาใชในภาษาไทย ก ใช อกษร ไทยแตละยค เขยน เพอใหอานออกเสยงตรงกบ อกษร ภาษาบาล จง จำาแนก การ เขยนได ดงน

สระเขยนได ๒ แบบ

๑. สระ ลอย สระ ลวนๆ ท ยง ไมม พยญชนะ ประกอบ คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ

๒. สระ จม สระ ท ใช ประกอบ กบ พยญชนะ คอ - -า - - - - เ- โ- เวลาเขยนสระจม ตว อ ทอยในสระทง ๘ ตว จะไม ปรากฏ เหมอนหายไป เหลอเพยง - -า อยหลงพยญชนะ, - - อยบน, - - อยลาง, เ- โ- อยหนา

พยญชนะเขยนได ๒ แบบ

๑. พยญชนะลวนๆ ทยงไมไดประกอบกบสระ ใหเตมจด (-) ไวขางลางเพอแสดงความไมมสระ เขยนดงน ก ข ค ฆ ง เปนตน

๒. พยญชนะทประกอบกบสระแลว ใหเขยนดงน ก กา ก ก ก ก เก โก เปนตน

พยญชนะสงโยควธการซอนพยญชนะ (เทวภาวะ)

พยญชนะ สงโยค คอ พยญชนะ ๒ ตว หรอ ๓ ตว ซอน กน โดย ไมม สระ หรอเวนวรรคคน กลาง การซอนพยญชนะทานเรยก วา “เทว ภาวะ” แตคน

สำาหรบนกศกษาใหม 11 1.1. สญญาวธาน

ทวไปมก เรยก วา ตว สะกด บาง ตว กลำา บาง และ ตว สะกด ควบ กลำา บาง ซง ม วธ การ ซอน ๒ อยาง คอ

๑. สทส เทว ภาวะ ซอน ตว อกษร ท เหมอน กน เชนกก - จกกำ, คค - อคคำ, จจ - กจ จำ, ชช - วชชำ,ญญ - ปญญา, ฏฏ - วฏฏำ, ฑฑ - กฑโฑ, ณณ - สว ณณำ, ตต - อต ตา, ทท - สท โท, นน - อนนำ, ปป - กปป,พพ - สพพำ, มม - กมมำ, ยย - อย โย, ลล - โก สลลำ, สส - อสโส.

๒. อสทส เทว ภาวะ ซอน ตว อกษร ท ไม เหมอน กน เชนกข - ภกข, คฆ - อคฆ ต, จฉ - ปจฉา, ชฌ - สมชฌ ต, ฏ€ - อฏ€, ฑฒ - วฑฒ, ตถ - อต ถาย, ทธ - สทธ,ปผ - ปปผำ, พภ - ลพภ ต, งก - สง กา, งข - กง ขา,งค - องคำ, งฆ - สงโฆ, งขย - สงข ยา, นทร - อน ท รยำ.

หลก การ ซอน พยญชนะ

พยญชนะ ตว ท ๑ ใน วรรค ทง ๕ ซอน หนา พยญชนะ ตว ท ๑ และ ๒ ใน วรรค ของ ตน (๑ ซอน ๑ ซอน ๒)

พยญชนะ ตว ท ๓ ใน วรรค ทง ๕ ซอน หนา พยญชนะ ตว ท ๓ และ ๔ ใน วรรค ของ ตน (๓ ซอน ๓ ซอน ๔)

พยญชนะ ตว ท ๕ ใน วรรค ทง ๕ เวน ง ซอน หนา พยญชนะ ตว ท ๑-๒-๓-๔ และ ๕ ใน วรรค ของ ตน (๕ ซอน ๑, ๒, ๓, ๔, ๕ เวน ง)

สวน พยญชนะ อ วรรค ซอน ตว เอง และ ตว อน ได ม ๔ ตว คอ ย ล ว ส ท เหลอ ซอน กบ ตว อน ได ทวไป เชน อย โย มลโล นพ พานำ (นว วานำ) อสส มยหำ กล ยาณำ ชว หา อส ม เปนตน

1. สนธกณฑ 12 บาลไวยากรณเบองตน

๑.๓. สนธวธานวธการตออกษร

สนธวธาน หรอ สนธ คอวธการนำาเอาอกษรของบทหรอศพท ๔ ประเภท คอ นาม อาขยาต อป สค และ นบาต มา ตอ ใหตดกนอยางถกวธ

การตออกษร ๘ วธ

การตออกษร คอวธการตออกษรของบท ๘ วธ ดงคาถาวา

โลปาเทโส จ อาคโม วกาโร ปกตป จ ทโฆ รสโส สญโญโคต สนธเภทา ปกาสตา.

ประเภทแหงวธการตอสนธ ทานแสดงไว ๘ วธ คอ

๑. โลปะ (โล) ลบสระ พยญชนะ นคคหต๒. อาเทสะ (อา) อาเทศ หรอแปลงสระ พยญชนะ นคคหต๓. อาคมะ (อา) ลงอาคม หรอลงสระ พยญชนะ นคคหต๔. วการะ (ว) วการ วปรต หรอทำาใหตางจากสระเดม๕. ปกต (ป) ปรกตไว ไมเปลยนแปลง๖. ทฆะ (ท) ทำาสระเสยงสนใหยาว๗. รสสะ (ร) ทำาสระเสยงยาวใหสน๘. สญโญคะ (สำ) ซอนพยญชนะ (ตามหลกพยญชนะสงโยค)

ประโยชนของสนธ ๓

เมอตอสนธใหถกตองตามวธแลว จะไดประโยชน ๓ ประการ คอ

๑. ทำาใหอกษรและเสยงของอกษรลด นอย ลง๒. ทำาใหมครและลหตรงตาม ฉนทลกษณ๓. ทำาใหคำา พด สละ สลวย อานงาย สวดงายขน

สำาหรบนกศกษาใหม 13 1.1. สญญาวธาน

วธเรยกชออกษร วธออกเสยงอกษร และวธตออกษร ลวนเปนวธเกยวกบอกษรทมอยในบท ๔ อยาง ตอไปน

บท ๔

ปท จตพพธ วตต นามาขยาโตปสคคญจนปาตญจาต วญญห อสโส ขลวาภธาวต.

ผรกลาววา บทม ๔ อยาง คอ

๑. นาม เชน อสโส มา๒. อาขยาต เชน ธาวต วง๓. อปสค เชน อภ เรวยง๔. นบาต เชน ขล ทราบมาวา

๑. นาม หมายถง บทหรอคำาทนอมไปสเนอความทเปนสภาวะ ลกษณะ และอาการ มแสดงไวใน (๑) นามกณฑ (๒) สมาสกณฑ (๓) ตทธตกณฑ (๔) กตกณฑ

๒. อาขยาต หมายถง คำากรยาอาขยาต มแสดงไวในอาขยาตกณฑ

๓. อปสค หมายถง คำาทประกอบอยหนาคำานามและคำากรยา เพอปรงนามและกรยาใหมอรรถพเศษขน มแสดงไวตอนทายในนามกณฑ

๔. นบาต หมายถง คำาอพยยศพททไมเปลยนรป ซงตกแทรกลงไปใน ระหวางนามและกรยา มแสดงไวในนามกณฑ

บทสนธ ๒

บทสนธ คอบททจะทำาการตอสนธ ม ๒ อยาง

๑. บททมวภตตแยกกน (นอกสมาส)

เชน จตตาโร อเม ตอเปน จตตาโรเม เทว อเม ตอเปน เทวเม

1. สนธกณฑ 14 บาลไวยากรณเบองตน

๒. บททมวภตตรวมกน จะลบหรอไมลบวภตตกได (ในสมาส)

เชน นล อปปล ตอเปน นลปปล โสต อาปนโน ตอเปน โสตาปนโน

อกษรสนธ ๓อกษรสนธ คออกษรทจะนำามาตอเปนสนธม ๓ อยาง คอ

๑. สรสนธ  การตอสระกบสระ๒. พยญชนสนธ  การตอพยญชนะกบสระหรอกบพยญชนะ๓. นคคหตสนธ การตอนคหตกบสระหรอกบพยญชนะ

๑.๓.๑. สรสนธสรสนธ  การตอสระกบสระ ม ๗ วธ คอ โลปะ อาเทสะ อาคมะ

วการะ ปกต ทฆะ รสสะ (เวน สญโญคะ)

๑. โลปะ ลบสระ ม ๒ วธ

๑.๑. ลบสระหนา

เชน ยสส อนทรยาน เปน ยสสนทรยาน มาต อปฏ€าน เปน มาตปฏ€าน ปญญา อนทรย เปน ปญญนทรย

๑.๒. ลบสระหลง

เชน อต อป โส  เปน อตป โส จกข อนทรย  เปน จกขนทรย จตตาโร อเม  เปน จตตาโรเม ภควา อต  เปน ภควาต

สำาหรบนกศกษาใหม 15 1.1. สญญาวธาน

๒. อาเทสะ แปลงสระ ม ๒ วธ คอ

๒.๑. อาเทศสระหนา คอเพราะสระหลง อาเทศ อ เอ เปน ย, อ โอ เปน ว

เชน วตต อสส  เปน วตยสส   (อ เปน ย) เต อสส    เปน ตยสส  (เอ เปน ย) พห อาพาโธ  เปน พหวาพาโธ (อ เปน ว) อถ โข อสส  เปน อถ ขวสส  (โอ เปน ว)

๒.๒. อาเทศสระหลง คออาเทศ เอ ของ เอว ศพททอยหลง ยถา ตถา เปน ร บาง แลวทำารสสะสระหนา

เชน ยถา เอว  เปน ยถรว ตถา เอว เปน ตถรว

๓. อาคมะ ลงสระใหม ม ๒ วธ คอ

๓.๑. ลงสระ อ คอเพราะพยญชนะหลง ใหลบสระ โอ หนาแลว ลงสระ อ มาใหมบาง

เชน โส สลวา  เปน ส สลวา เอโส ธมโม เปน เอส ธมโม

๓.๒. ลงสระ โอ คอเพราะพยญชนะหลง ใหลบสระ อ หนาแลว ลงสระ โอ มาใหมบาง

เชน ปร สต  เปน ปโรสต ปร สหสส เปน ปโรสหสส

๔. วการะ ทาสระใหตางจากเดม ม ๒ วธ คอ

๔.๑. วการสระหนา คอเมอลบสระหลงแลว วการสระหนา คอ อ เปน เอ, อ เปน โอ

เชน มน อาลโย  เปน มเนลโย

1. สนธกณฑ 16 บาลไวยากรณเบองตน

ส อตถ เปน โสตถ

๔.๒. วการสระหลง คอเมอลบสระหนาแลว วการสระหลง คอ อ เปน เอ, อ เปน โอ

เชน พนธสส อว  เปน พนธสเสว ยถา อทเก   เปน ยโถทเก

๕. ปกต ปรกตสระไวตามเดม ไมเปลยนแปลง

เชน โก อม คงเปน โก อม

๖. ทฆะ ทาสระเสยงสนใหยาว ม ๒ วธ คอ

๖.๑. ทฆะสระหนา คอเมอลบสระหลงแลว ทำาทฆะสระหนาบาง

เชน โลกสส อต  เปน โลกสสาต สาธ อต   เปน สาธต

๖.๒. ทฆะสระหลง คอเมอลบสระหนาแลว ทำาทฆะสระหลงบาง

เชน พทธ อนสสต  เปน พทธานสสต อต อโต  เปน อตโต

๗. รสสะ ทาสระเสยงยาวใหสน มวธดงน

ถามพยญชนะหรอ เอว ศพทอยหลง ใหรสสะสระหนาบาง

เชน โภวาท นาม เปน โภวาทนาม ยถา เอว เปน ยถรว

๑.๓.๒. พยญชนะสนธพยญชนสนธ  การตอพยญชนะกบพยญชนะ ม ๕ วธ คอ โลปะ

อาเทสะ อาคมะ ปกต สญโญคะ (เวน วการะ ทฆะ รสสะ)

สำาหรบนกศกษาใหม 17 1.1. สญญาวธาน

๑. โลปะ ลบพยญชนะ ม ๑ อยาง คอ

เมอลบสระหลงจากนคหตแลว ถามพยญชนะเหมอนกนซอนกน ๒ ตว ใหลบ ๑ ตว

เชน เอว อสส  เปน เอวส ปปผ อสสา  เปน ปปผสา

๒. อาเทสะ อาเทศพยญชนะ ม ๔ วธ คอ

๒.๑. เพราะสระหลง อาเทศ ต เปน จ แลวซอน จ

เชน อต เอว  เปน อจเจว อต อาท  เปน อจจาท

เพราะสระหลง อาเทศ อภ เปน อพภ

เชน อภ อคคจฉต   เปน อพภคคจฉต อภ อกขาน  เปน อพภกขาน

เพราะสระหลง อาเทศ อธ เปน อชฌ

เชน อธ อคมา   เปน อชฌคมา อธ โอกาโส เปน อชโฌกาโส

๒.๒. เพราะสระหลง อาเทศ ธ ของ อธ ทอยหลงจาก เอกำ เปน ท

เชน  เอก อธ อห  เปน เอกมทาห

๒.๓. เพราะสระหรอพยญชนะขางหลง อาเทศพยญชนะไดไมจำากด

เชน สาธ ทสสน  เปน สาห ทสสน (ธ เปน ห) ทกกต   เปน ทกกฏ (ต เปน ฏ) ปนต   เปน ปณต (น เปน ณ)

๒.๔. เพราะพยญชนะหลง อาเทศ อว เปน โอ

เชน อวนทธา  เปน โอนทธา

1. สนธกณฑ 18 บาลไวยากรณเบองตน

อวกาโส  เปน โอกาโส

๓. อาคมะ ลงพยญชนะใหม ๙ ตว คอ ค ย ว ม ท น ต ร ฬ (ล)

ค อาคม เชน ปา เอว เปน ปเคว ย อาคม เชน ยถา อท เปน ยถยท ว อาคม เชน ตองคล เปน ตวงคล ม อาคม เชน ลห เอสสต เปน ลหเมสสต ท อาคม เชน อ อคโค เปน อทคโค    น อาคม เชน อโต อายต เปน อโตนายต ต อาคม เชน ยสมา อห เปน ยสมาตห ร อาคม เชน น อนตร เปน นรนตร ฬ อาคม เชน ฉ อภญญา เปน ฉฬภญญา

๔. ปกต ปรกตพยญชนะไวตามเดม ไมเปลยนแปลง

เชน สาธ  คงเปน สาธ

๕. สญโญคะ ซอนพยญชนะใหม ม ๒ วธ คอ

๕.๑. ซอนพยญชนะเหมอนกนตามหลกพยญชนะสงโยค (บทท ๕)

เชน อธ ปโมทต   เปน อธปปโมทต อปมาโท     เปน อปปมาโท วปยตโต     เปน วปปยตโต

๕.๒. ซอนพยญชนะตางกนตามหลกพยญชนะสงโยค (บทท ๕)

เชน ปฆรต      เปน ปคฆรต ป€มฌาน เปน ป€มชฌาน ทภกข     เปน ทพภกข

สำาหรบนกศกษาใหม 19 2.1. ปงลงค

๑.๓.๓. นคคหตสนธนคคหตสนธ การตอนคคหตกบสระหรอพยญชนะ ม ๔ วธ คอ โลปะ

อาเทสะ อาคมะ ปกต (เวน วการะ ทฆะ รสสะ สญโญคะ)

๑. โลปะ ลบนคหต ม ๑ อยาง คอ

เพราะสระหรอพยญชนะหลง ใหลบนคหตขางหนาบาง

เชน ตาส อห เปน ตาสาห อรยสจจาน ทสสน เปน อรยสจจาน ทสสน เอต พทธาน สาสน เปน เอต พทธาน สาสน

๒. อาเทสะ อาเทศนคหต ม ๕ อยาง คอ

๒.๑. เพราะ พยญชนะ วรรค ขาง หลง อาเทศ นคหต เปน พยญชนะ ตวสด ทายของวรรค นนๆ บาง

เชน เอว โข   เปน เอวงโข ต ชาต   เปน ตญชาต ต €าน   เปน ตณ€าน ต ตโนต   เปน ตนตโนต ต ผล   เปน ตมผล

๒.๒. เพราะ เอ หรอ ห ขางหลง อาเทศนคหตเปน ญ

เชน ต เอว   เปน ตญเญว ต ห   เปน ตญห

๓. เพราะ ย ขางหลง อาเทศนคหตกบ ย เปน ญ แลวซอน ญ

เชน สโยโค  เปน สญโญโค สโยชน   เปน สญโญชน

2. นามกณฑ 20 บาลไวยากรณเบองตน

๔. เพราะ ล ขางหลง อาเทศนคหตเปน ล

เชน ปลงค เปน ปลลงค

๕. เพราะสระขางหลง อาเทศนคหตเปน ม และ ท

เชน ต อห เปน ตมห ย อนจจ เปน ยทนจจ

๓. อาคมะ ลงนคหตใหม มวธดงน

เพราะสระหรอพยญชนะขางหลง ลงนคหตอาคมไดบาง

เชน จกข อทปาท เปน จกข อทปาท อวสโร  เปน อวสโร

๔. ปกต ปรกตนคหตไวตามเดม ไมเปลยนแปลง

เชน ธมม จเร  คงเปน ธมม จเร

เมอรวธเรยกชออกษร วธออกเสยงอกษร และวธตออกษรดแลว ทงหมดลวนเปนวธเกยวกบอกษรทมอยในบท ๔ อยาง ดงกลาวแลว (ยอนดหนา ๑๓) ตอไปจะแสดงวธของบททง ๔ คอ นาม อปสค นบาต และอาขยาต ไปตามลำาดบ ใหตรงตามพระไตรปฎก

จบ สนธกณฑท ๑

21

๒. นามกณฑนาม = ปกตลงค + วภตตนาม

นาม คอ คำาทนอม ใจผศกษาไปสความ หมายทซอนอยในทพ พ วตถอนเปนตวจรง และ นอม ความ หมาย ของ ทพ พ วตถ มาซอน ไว ใน คำา นาม(บญญต) ม ประโยชน ตอ การ เรยก ชอ และใหรจกสภาวะ ลกษณะ อาการ ซงเปนปกตของ คน สตว วตถ สงของ สถาน ท ตนไม แมนำา ภเขา ธรรมะ เปนตน ทานเรยกวา “ปกตลงค”

นาม หรอ ปกตลงค มแหลงทมาจากตนกำาเนด ๓ แหลง คอ

๑. สมาส คำาทยอนามเขากบนาม (นาม+นาม) สำาเรจเปนนาม๒. ตทธต คำาทรวมนามเขากบปจจย (นาม+ปจจย) สำาเรจเปนนาม๓. กต คำาทรวมธาตเขากบปจจย (ธาต+ปจจย) สำาเรจเปนนาม

ปกตลงค หมายถง สภาวะ ลกษณะ อาการ ทซอนอยในคำานามทมาจาก ๓ แหลงน แบงเปน ๓ ประเภท คอ สทธ นาม คณนาม และ สพ พนา ม

คำานามทเปนปกตลงค แมจะมเสยงและเนอความกจรง แตยงไมตรงตามพระไตรปฎก จงตองลงวภตต (ดตารางหนา ๒๙) เพอจำาแนกเนอความของปกตลงค เพอใหไดเสยงตรงกบอกษรและสอเนอความตรงตามพระไตรปฎก

๒.๑. สทธนามสทธนาม หรอ วเสสยนาม หรอ นามนาม คอคำานามลวนๆ เปน

ชอของคน สตว วตถสงของ สถานท สภาวธรรม เปนตน เปนบทเดยวหรอบทหลกทควรขยายเนอความใหพเศษขน ม ๒ อยาง ดงน

๑. สาธารณ นาม ชอ ทวไป ไม เจาะจง คน ใด สง ใด หรอ สถาน ท ใด

เชน มน สโส มนษย

2. นามกณฑ 22 บาลไวยากรณเบองตน

ธน ทรพย นคร เมอง

๒. อสา ธารณ นาม ชอ เฉพาะ เจาะจง คน สงของ หรอ สถานท

เชน สา ร ปต โต พระ สา ร บตร สว ณณ ทองคำา สาว ตถ เมอง สา วต ถ

สทธนาม มกมคำาคณนามมาขยายลกษณะใหพเศษขนไดอก

๒.๒. คณนามคณนาม หรอ ว เส สนนาม คอ คำา ขยาย ลกษณะ พเศษ ของ สทธ นามให

ร วา ด ชว สง ตำา ดำา ขาว ยาว สน เปนตน ม ๓ ระดบ ดงน

๑. ปกต คอ คณนามระดบธรรมดาไมมความพเศษอะไร

เชน กสโล ภกข ภกษผฉลาด ปาโป ปาปปรายโน คนชว มงหาแตกรรมชว

๒. วเศษ คอ คณนามระดบพเศษขนกวาปกต จะม ตร อย อสก-ปจจย หรอม อต-อปสค เปนเครองหมายของคณนามนน

เชน ปณฑตตโร ฉลาดยง ฉลาดกวา ปาปโย ปาปสโก บาปยง บาปกวา

๓. อตวเศษ คอ คณนามระดบพเศษทสด จะม ตม อฏ€-ปจจย หรอม อตวย-ศพท เปนเครองหมายของคณนามนน

เชน เสยโย, เสฏโ€ ประเสรฐทสด อตวย โสภมาโน งดงามเหลอเกน

๒.๓. สพพนามสพ พนา ม คอ คำา ท ใช แทนสทธ นาม ทง ปง ลงค อตถ ลงค น ปง สก ลงค

เหมอนเปนคณนาม ม ๒๗ ตว คอ

สำาหรบนกศกษาใหม 23 2.1. ปงลงค

สพพ กตร กตม, อภย อตร อญญ, อญญตร อญญตม, ปพพ ปร อปร, ทก ขณ อตตร อธร, ย ต เอต อม อม ก, เอก อภ ท ว ต จต, ตมห อมห

สพพนาม ๒๗ ตว พรอมคาแปลท สพพนาม คาแปล๑ สพพ ทงหมด ทงปวง ทงสน สรรพ๒ กตร ไหน เปนอยางไร เปนไฉน อะไรบาง๓ กตม ไหน เปนอยางไร เปนไฉน อะไรบาง๔ อภย ทงสอง ทงค๕ อตร อน อนอก อนๆ นอกน๖ อญญ อน๗ อญญตร อน บางอยาง บางเวลา บางคน คนใดคนหนง๘ อญญตม อน บางอยาง บางเวลา บางคน คนใดคนหนง๙ ปพพ กอน ขางหนา เบองหนา ตะวนออก บรพะ เคย๑๐ ปร อน ตรงขาม นอกน๑๑ อปร อนอก๑๒ ทก ขณ เบองขวา ดานขวา ใต๑๓ อตตร เบองซาย ดานซาย เบองบน เหนอ สง๑๔ อธร ใต ภายใต เบองลาง ตำา๑๕ ย ใด๑๖ ต นน (วเสสนะ), เขา มน (ปรสะ)๑๗ เอต นน น๑๘ อม น๑๙ อม โนน

2. นามกณฑ 24 บาลไวยากรณเบองตน

๒๐ ก อะไร ใคร อยางไร ไหน ไร๒๑ เอก หนง เดยว พวกหนง บางพวก (สงขยา)๒๒ อภ ทงสอง ทงค๒๓ ท ว สอง (สงขยา)๒๔ ต สาม (สงขยา)๒๕ จต ส (สงขยา)๒๖ ตมห ทาน เธอ คณ เจา (ปรสะ)๒๗ อมห เรา ขาพเจา ผม ฉน (ปรสะ)

สพพนามทง ๒๗ ตวน แบงออก เปน ๓ กลม คอ (๑) ป รส สพ พนา ม (๒) ว เส สน สพ พนา ม (๓) สงขยา สพ พนา ม

(๑) ปรสสพพนาม

ป รส สพ พนา ม คอ สพ พนา ม ท บงถง บรษ ใน การเลาเรองและ สนทนา ม ๓ บรษ คอ

๑. ปฐม บรษ ใช ต สพพนาม แปล วา เขา มน เปนตน แทน ชอ คน หรอ สง ท เรา เอย ถง

เชน โส คาม คจฉ ต. เขา ไป บาน

๒. มชฌม บรษ ใช ตมห สพพนาม แปล วา ทาน เธอ คณ เจา เปนตน แทน ชอ คน ท เรา พด ดวย

เชน ตม เห ก สล ก โรถ. ทานทงหลาย จง พา กน ทำา กศล

๓. อต ตม บรษ ใช อมห สพพนาม แปล วา เรา ขาพเจา ผม ฉน เปนตน แทน ชอ ตน เอง

เชน อห ปญจ ส ลา น สมา ท ยา ม. ขาพเจา สมาทาน ศล ๕

สำาหรบนกศกษาใหม 25 2.1. ปงลงค

(๒) วเสสนสพพนาม

วเสสนสพพนาม คอสพพนามทใชแทนและขยายสทธนามเหมอนเปนคณนาม ม ๒ อยาง

๑. อนยมะ คอวเสสนสพพนามทบอกความไมแนนอน ม ๑๓ ตว คอ

สพพ ทงปวง, กตร กตม คนไหน อะไรบาง, อภย ทงสอง, อตร นอกน, อญญ อน, อญญตร อญญตม คนใดคนหนง สงใดสงหนง, ปร อน, อปร อนอก, ย ใด, เอก หนง พวกหนง, ก ไหน ไร

๒. นยมะ คอวเสสนสพพนามทบอกความแนนอน ม ๘ ตว คอ

ปพพ ขางหนา, ทกขณ ดานขวา, อตตร ดานซาย ดานเหนอ, อธร ดานลาง ภายใต, ต นน, เอต นน, อม น, อม โนน 

(๓) สงขยาสพพนาม

สงขยาสพพนาม คอสพพนามทใชนบจำานวนสทธนาม ม ๕ ตว คอ เอก หนง, อภ ทงสอง, ทว สอง, ต สาม, จต ส

สทธ นาม คณนาม และ สพ พนา ม ทง ๓ ตอง ประกอบ ดวย ลงค การนต วภตต และวจนะ จง สามารถ นำา ไป ประกอบ ใน ประโยค ตางๆ ได เชน มน สโส, สา ร ปต โต, สนท โร, สพ โพ, โย, โส, ตว, อห เปนตน

ลงค การนต วภตต และวจนะ ทง ๔ น จะประกอบรวมอยในสทธนาม คณนาม และสพพนาม

๒.๔. ลงคลงค หรอ ปกตลงค คอ เนอ ความทบงถง สภาวะ ลกษณะ และ อาการ

อน ซอน อย ใน คำา ปกต ลงคหรอ ในคำา นามทเปน ศพท เดม ซงยง ไม ประกอบ ดวยวภตต ม ๓ อยาง คอ

๑. ปง ลงค สภาวะ ลกษณะ อาการทซอนอย ร ได งาย เหมอน

2. นามกณฑ 26 บาลไวยากรณเบองตน

ผ ชาย เรยกวา ปงลงค๒. อตถ ลงค สภาวะ ลกษณะ อาการทซอนอย ร ได ยาก เหมอน

ผ หญง เรยกวา อตถลงค๓. น ปง สก ลงค สภาวะ ลกษณะ อาการทซอนอย ร ได ไม งาย ไม

ยาก เรยกวา นปงสกลงค

ลงค ๒ ประเภท

ลงคอนเปนเนอความทซอนอยในคำานามนน ม ๒ ประเภท

๑. ลงคโดยชาตกาเนด คอ คำานามทบงลงคตามปกตของตวจรง

เชน ปรโส ชาย เปนปงลงค อตถ  หญง เปนอตถลงค จตต  จต  เปนนปงสกลงค

๒. ลงค โดย สมมต คอ คำา นาม ท บงลงค ตาม สมมต ขน

เชน ทาโร ภรรยา  เปนปงลงค ป€ว  แผนดน เปนอตถลงค

จาแนกนาม ๓ โดยลงค ๓๑. สทธ นาม บาง ศพท เปน ลงค เดยว

เชน ปรโส ชาย  เปนปงลงคอยางเดยว อตถ หญง  เปนอตถลงคอยางเดยว จตต จต     เปนนปงสกลงคอยางเดยว

บางศพทเปนได ๒ ลงค

เชน ราชา พระราชา เปนปงลงค ราชน พระราชน  เปนอตถลงค

ศพทเดยวกน

โพธ  โพธกมาร เปนปงลงค โพธ  โพธญาณ เปนอตถลงค

ศพทเดยวกน

สำาหรบนกศกษาใหม 27 2.1. ปงลงค

ทวโส ทวส วน  เปนปงลงคและนปงสกลงค

๒. คณนามและสพพนาม เปนไดทง ๓ ลงค เพราะตองเปลยนลงคไปตามสทธนามทตนขยายและใชแทน

เชน กลยาโณ ปรโส บรษด  เปนปงลงค กลยาณ อตถ หญงด  เปนอตถลงค กลยาณ จตต จตด  เปนนปงสกลงค โส ปรโส บรษคนนน เปนปงลงค สา อตถ หญงคนนน เปนอตถลงค ต จตต จตดวงนน เปนนปงสกลงค

๒.๕. การนตการนต คอสระทเปนเสยงสดทายของปกตลงค ม ๗ การนต คอ

อ อา อ อ อ อ โอ (เวน เอ)

จาแนกลงค ๓ โดยการนต ๗

๑. ปงลงค มการนต ๗ คอ  อ อา อ อ อ อ โอ

เชน ปรส ชาย เปนอการนต สา   สนข เปนอาการนต อคค  ไฟ เปนอการนต ทณฑ ผมไมเทา เปนอการนต ภกข  ภกษ เปนอการนต อภภ  ผเปนใหญ เปนอการนต โค  วว เปนโอการนต

๒. อตถลงค มการนต ๕ คอ  อา อ อ อ อ (เวน อ โอ)

เชน กญญา สาวนอย เปนอาการนต

2. นามกณฑ 28 บาลไวยากรณเบองตน

รตต กลางคน เปนอการนต อตถ หญง เปนอการนต ยาค ขาวยาค  เปนอการนต ชมพ  ตนหวา   เปนอการนต

๓. นปงสกลงค มการนต ๗ คอ อ อา อ อ อ อ โอ

เชน จตต จต เปนอการนต อสสทธา ไมมศรทธา เปนอาการนต อฏ€ กระดก เปนอการนต สขการ  ทำาใหมสข เปนอการนต อาย  อาย  เปนอการนต โคตรภ  ขามโคตร  เปนอการนต จตตโค  ววดาง เปนโอการนต 

๒.๖. วภตตกมมาทวเสน เอกตตาทวเสน จ ลงคตถ วภชนตต วภตตโย.

คำา ศพทท จำาแนก อรรถ ของ ลงค (ลงคตถะ) โดยกรรมและเอกพจนเปนตน ชอวา วภตต

วภตต หมายถง คำา ศพทท เปน เสยง ประกอบ อย ทายปกต ลงค ใน นาม กณฑ สมาสกณฑ ตทธตกณฑ และกตกกณฑ จำาแนกปกต ลงค ให ม รป และ อรรถ ตาง กน ใหเปนการกะ ๖ อยาง คอ กตต (อาลปนะ) กมมะ กรณะ สมปทานะ อปาทานะ (สามสมพนธะ) และ โอกาสะ เพอ ให ม เนอ ความ สมพนธ กบ บท อน ใน ประโยคเดยวกน ม ๗ ลำาดบ ๑๔ ตว เปน เอกพจน ๗ พหพจน ๗ ตามตาราง

สำาหรบนกศกษาใหม 29 2.1. ปงลงค

นามวภตต ๗ ลาดบ ๑๔ ตว พรอมคาแปลลำาดบวภตต เอก. พห. คำาแปล

ปฐมา (กตต+กมมะ) ส  โย อนวา (หรอไมแปล)อาลปนะ (อาลปนะ) ส โย แนะ ดกอน ขาแต น (หรอไมแปล)ทตยา (กมมะ) อ โย ซง ส ยง สน ตลอด กะ เฉพาะตตยา (กตต-กรณะ) นา ห ดวย โดย อน ตาม เพราะ ม ดวยทงจตตถ (สมปทานะ) ส น แก เพอ ตอ สำาหรบปญจม (อปาทานะ) สมา ห แต จาก กวา เหต เพราะฉฏฐ (สามสมพนธะ) ส น แหง ของ เมอ บรรดาสตตม (โอกาสะ) สม ส ใน ใกล ท ครนเมอ ในเพราะ เหนอ บน บรรดา

นามวภตตเหลาน มความสำาคญเปนอนดบหนง เพราะเปนเครองหมายของนามทงหมด จงควรจำาไวใหขนใจ

ปฐมา กบ อาลปนะ ใชวภตตเดยวกนคำาแปลวภตตฝายพหพจน ใหเพมคำาวา “ทงหลาย” ดวย

๒.๗. วจนะวจนะ หรอ พจน คอ วภตตท บง จำานวน ของสทธ นาม ให ร วา นอยห รอ

มาก ม ๒ วจนะ คอ

๑. เอกวจนะ หรอ เอกพจน บงจำานวนของสทธนามวา หนง เดยว

เชน ปรโส ชายหนงคน ชายคนเดยว อตถ  หญงหนงคน หญงคนเดยว จตต  จตหนงดวง จตดวงเดยว

๒. พหวจนะ หรอ พหพจน บงจำานวนของสทธนามวา มากกวาหนง

2. นามกณฑ 30 บาลไวยากรณเบองตน

เชน ปรสา  ชายหลายคน (ชายทงหลาย) อตถโย  หญงหลายคน (หญงทงหลาย) จตตาน  จตหลายดวง (จตทงหลาย)

เมอ ร ราย ละเอยด ของ คำา นาม โดย ลงค การนต วภตต และ วจนะ แลว ตอ ไป จะ นำา เอา นาม ศพท ทง ๓ ลงค ๗ การนต ๑๔ วภตต ๒ วจนะ มา รอย รวม กน ให เปน ระเบยบ เหมอน พวง มาลา เรยก วา “นาม สททป ทมา ลา” แปลวา “รวม ระเบยบบท ของ นาม ศพท” เพอใหงายตอการศกษาบทตางๆของคำานาม

๒.๘. สททปทมาลาระเบยบบทของนามศพทตามลาดบวภตต

สททป ทมา ลา คอ วธ จำาแนก นาม ศพท ออกเปนบทๆ ตามลำาดบ วภตต ๑๔ ตว รวมไวดวยกนอยางเปน ระเบยบ (ถา นบ อาลปนะ ดวย เปน ๑๖ ตว) เพอ ให เหน รป ศพท และ เนอ ความ ท แตก ตาง กนอยในทเดยวกน ซงจะม ประโยชน ตอ การศกษาเรยนร และงายตอการ นำาบททจำาแนกแลวไปสมพนธ เนอ ความ เขา กบ บทอน โดย เรยง ตอ กน ไป ตาม ลำาดบ ลงค การนต วภตต และ วจนะ

นาม ศพท ท เปน ลงค และ การนต เดยวกน ม การ จำาแนก รป ศพท เปน แบบ เดยวกน ซง จะ งาย ตอ การ กำาหนด ร

ศพท ท สามารถ นำา มา จำาแนก ดวย นาม วภตต ได นน ม ๓ ประเภทใหญ ๗ ประเภทยอย คอ สมาส นาม ตทธ ตนาม ก ตก นาม สทธ นาม คณนาม สพ พนา ม และ สงขยา นาม

สวน ศพท จำาพวก อป สค และ นบาต แม จะ ประกอบ อรรถ ของ วภตต ได ก ประกอบ ได เฉพาะ บาง อรรถ จง จะ ไม นำา มา จำาแนก ให เหน เปน ตวอยาง เมอ เรยน ไป ถง อป สค และ นบาต ก จะ สามารถ เขาใจ ได โดย ไม ยาก

ตอ ไป จะ ยก ตวอยาง การ จำาแนก นาม ศพท ทง ๗ ประเภท ให เหน ระเบยบ บท อยาง ครบ ถวน ตาม ลำาดบ ลงค การนต วภตต และ วจนะ

สำาหรบนกศกษาใหม 31 2.1. ปงลงค

สททปทมาลาในปงลงค(๑) ปงลงค อการนต ปรส สททปทมาลา (บรษ, ชาย)วภตต เอกวจนะ พหวจะ

ปฐมา ปรโส ปรสาอาลปนะ ปรส ปรสา ปรสาทตยา ปรส ปรเสตตยา ปรเสน ปรเสห ปรเสภ   จตตถ ปรสสส (ปรสาย ปรสตถำ)* ปรสานปญจม ปรสา ปรสมหา ปรสสมา ปรเสห ปรเสภฉฏฐ ปรสสส ปรสานสตตม ปรเส ปรสมห ปรสสม ปรเสส

*รป วา ป ร สาย ป รสตถำ ม ใช ใน อรรถ ตำ ปจจย แปล วา “เพอ”

ศพทจาแนกตาม

พทธ พระพทธเจา ธมม พระธรรม   สฆ (สงฆ) พระสงฆ โลก โลกอาจรย อาจารย มนสส มนษยปคคล บคคล ชน ชน คนนร คน วานร ลงสห ราชสห สงโต สกณ นกทารก เดกชาย รกข ตนไมปมาท ความประมาท จาค การสละโลภ ความโลภ โทส ความโกรธโมห ความหลง คาม หมบานชนปท ชนบท นคม นคม เปนตน

2. นามกณฑ 32 บาลไวยากรณเบองตน

(๒) ปงลงค อการนต มน สททปทมาลา (ใจ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา มโน มนาอาลปนะ มน มนา มนาทตยา มน มเนตตยา มนสา มเนน   มเนห มเนภจตตถ มนโส มนสส มนานปญจม มนา มนมหา มนสมา    มเนห มเนภฉฏฐ มนโส มนสส มนานสตตม มนส มเน มนมห มนสม มเนส

ศพทจาแนกตามมโน วโจ วโย เตโช ตโป เจโต ตโม ยโสอโย ปโย สโร ฉนโท สโร อโร รโห อโห.

ใจ วาจา วย เดช ตบะ ใจ ความมด ยศเหลก นำานม ศรษะ ฉนท สระนำา อก ทลบ วน

(๓) ปงลงค อการนต คจฉนต สททปทมาลา (ผไปอย)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา คจฉ คจฉนโต คจฉนโต คจฉนตาอาลปนะ คจฉ คจฉ คจฉา คจฉนโต คจฉนตาทตยา คจฉนต คจฉนเตตตยา คจฉตา คจฉนเตน คจฉนเตห คจฉนเตภจตตถ คจฉโต คจฉนตสส คจฉต คจฉนตานปญจม คจฉ ตา คจฉน ตา คจฉน ตม หา คจฉนตส มา คจฉนเตห คจฉนเตภฉฏฐ คจฉโต คจฉนตสส คจฉต คจฉนตานสตตม คจฉต คจฉนเต คจฉนตมห คจฉนตสม คจฉนเตส

สำาหรบนกศกษาใหม 33 2.1. ปงลงค

ศพทจาแนกตามคจฉ มห จร ตฏ€ ทท ภญช สณ ปจชย ชร วจ มย สร กพพ ชป วช.

ผไป ผประเสรฐ ผเทยวไป ผยน ผให ผบรโภค ผฟง ผหงผชนะ ผชรา ผกลาว ผตาย ผคดถง ผกระทำา ผสวด ผไป

(๔) ปงลงค อการนต ภวนต สททปทมาลา (ผเจรญ)วภตต เอกวจนะ หพวจนะปฐมา ภว โภนโต ภวนโต ภวนตาอาลปนะ โภ ภนเต โภนต โภนตา โภนโต ภวนโต ภวนตาทตยา ภวนต โภนเต ภวนเตตตยา โภตา ภวตา ภวนเตน ภวนเตห ภวนเตภจตตถ โภโต ภวโต ภวนตสส ภวต ภวนตานปญจม ภวตา ภวนตา ภวนตมหา ภวนตสมา ภวนเตห ภวนเตภฉฏฐ โภโต ภวโต ภวนตสส ภวต ภวนตานสตตม ภวต ภวนเต ภวนตมห ภวนตสม ภวนเตส

(๕) ปงลงค อการนต สนต สททปทมาลา (สตบรษ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ส สนโต สนโต สนตาอาลปนะ ส ส สา สนโต สนตาทตยา สนต สนเตตตยา สตา สนเตน สนเตห สพภจตตถ สโต สนตสส สต สนตานปญจม สตา สนตา สนตมหา สนตสมา สนเตห สพภฉฏฐ สโต สนตสส สต สนตานสตตม สต สนเต สนตมห สนตสม สนเตส

2. นามกณฑ 34 บาลไวยากรณเบองตน

(๖) ปงลงค อการนต ราช สททปทมาลา (พระราชา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ราชา ราชาโนอาลปนะ ราช ราชาโนทตยา ราชาน ราช ราชาโนตตยา รญญา ราชห ราชภ ราเชห ราเชภจตตถ รญโญ ราชโน รญญ ราชน ราชานปญจม รญญา ราชห ราชภ ราเชห ราเชภฉฏฐ รญโญ ราชโน รญญ ราชน ราชานสตตม รญเญ ราชน ราชส ราเชส

(๗) ปงลงค อการนต มหาราช สททปทมาลา (พระมหาราชา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา มหาราชา มหาราชาโนอาลปนะ มหาราช มหาราชาโนทตยา มหาราช มหาราเชตตยา มหาราเชน มหาราเชห มหาราเชภจตตถ มหาราชสส มหาราชานปญจม มหาราชา มหาราชมหา มหาราชสมา มหาราเชห มหาราเชภฉฏฐ มหาราชสส มหาราชานสตตม มหาราชสม มหาราเชส

ศพทจาแนกตามเทวราช เทวราช, เทพเจา นาคราช  พญานาคมคราช พญาเนอ หสราช  พญาหงสสหราช ราชสห ธมมราช ราชาแหงธรรม

ศพทเหลานสามารถจำาแนกตาม ราช ศพทไดดวย

สำาหรบนกศกษาใหม 35 2.1. ปงลงค

(๘) ปงลงค อการนต อตต สททปทมาลา (ตน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อตตา อตตาโนอาลปนะ อตต อตตาโนทตยา อตตาน อตต อตตาโนตตยา อตตนา อตเตน อตตเนห อตตเนภจตตถ อตตโน อตตานปญจม อตตนา อตตเนห อตตเนภฉฏฐ อตตโน อตตานสตตม อตตน อตเตส

อตตศพท นยมใชในรปเอกวจนะ บางคราวกใชเอกวจนะควบกน ๒ ตว แทนพหวจนะ เชน อตตโน อตตโน ของตนๆ เปนตน

(๙) ปงลงค อการนต พรหม สททปทมาลา (พรหม)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา พรหมา พรหมาโน

อาลปนะ พรหเม พรหมาโน

ทตยา พรหมาน พรหมาโน

ตตยา พรหมนา พรหเมห พรหเมภ

จตตถ พรหมโน พรหมาน

ปญจม พรหมนา พรหเมห พรหเมภ

ฉฏฐ พรหมโน พรหมาน

สตตม พรหมน พรหเมส

2. นามกณฑ 36 บาลไวยากรณเบองตน

ปงลงค อาการนต สา สททปทมาลา (สนข)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สา สาอาลปนะ ส สา สาทตยา ส เสตตยา เสน สาห สาภจตตถ สสส สาย สานปญจม สา สสมา สมหา สาห สาภฉฏฐ สสส สานสตตม เส สมห สสม สาส

ศพทจาแนกตามปจจกขธมมา ผมธรรมประจกษ คาณฑวธนวา ผมธนมขอมาก

ปงลงค อการนต อคค สททปทมาลา (ไฟ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อคค (อคคน)* อคค อคคโยอาลปนะ อคค อคค อคคโยทตยา อคค อคค อคคโยตตยา อคคนา อคคห อคคภ อคคห อคคภจตตถ อคคโน อคคสส อคคน อคคนปญจม อคคนา อคคมหา อคคสมา อคคห อคคภ อคคห อคคภฉฏฐ อคคโน อคคสส อคคน อคคนสตตม อคคมห อคคสม อคคส อคคส

* บทในวงเลบ มเฉพาะ อคค ศพท

สำาหรบนกศกษาใหม 37 2.1. ปงลงค

ศพทจาแนกตามมน พระมน อส ฤาษมณ แกวมณ  นธ ขมทรพยสมาธ สมาธ  คร ภเขากว นกกว สารถ คนขบรถอญชล พนมมอ อห  งอร ขาศก วธ วธการปต ผปกครอง อธปต ผเปนใหญคหปต คฤหบด, เจาของเรอน อส ดาบ

ปงลงค อการนต ทณฑ สททปทมาลา (ผมไมเทา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ทณฑ ทณฑ ทณฑโนอาลปนะ ทณฑ ทณฑ ทณฑโนทตยา ทณฑ (ทณฑน)* ทณฑ ทณฑโนตตยา ทณฑนา ทณฑห ทณฑภจตตถ ทณฑโน ทณฑสส ทณฑนปญจม ทณฑนา ทณฑมหา ทณฑสมา   ทณฑห ทณฑภฉฏฐ ทณฑโน ทณฑสส ทณฑนสตตม ทณฑน ทณฑมห ทณฑสม ทณฑส

* บทในวงเลบ มเฉพาะ ทณฑ ศพท

ศพทจาแนกตามเมธาว ผมปญญา ธมม ผมธรรมหตถ ชาง, หตถ, ผมงวง โยค ผมความเพยรญาณ ผมญาณ จกก ผมจกรปกข นก, ปกษ, ผมปก ทกข ผมความทกข

2. นามกณฑ 38 บาลไวยากรณเบองตน

ทา€ ผมเขยว รฏ€ ผมแวนแควนฉตต ผมรม มาล ผมดอกไมภาค ผมสวน โภค ผมทรพยสาม สาม, เจาของ สส ดวงจนทรสข ผมความสข ธมมจาร ผประพฤตธรรม

(๑) ปงลงค อการนต ภกข สททปทมาลา (ภกษ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ภกข ภกข ภกขโวอาลปนะ ภกข ภกข ภกขเว ภกขโวทตยา ภกข ภกข ภกขโวตตยา ภกขนา ภกขห ภกขภ ภกขห ภกขภจตตถ ภกขโน ภกขสส ภกขน ภกขนปญจม ภกขนา ภกขมหา ภกขสมา ภกขห ภกขภ ภกขห ภกขภฉฏฐ ภกขโน ภกขสส ภกขน ภกขนสตตม ภกขมห ภกขสม ภกขส ภกขส

ศพทจาแนกตามคร คร  เหต เหตชนต  สตว   เสต สะพานเกต เกต, ยอด ราห ราหภาน ดวงอาทตย, รศม เวฬ ไมไผมจจ  ความตาย  พนธ เครอญาตเนร, เมร ภเขาพระสเมร อจฉ ออยสนธ  แมนำาสนธ  สตต ศตรการ  นายชาง  รร กวางรรปงค  คนเปลย ปฏ คนฉลาด

สำาหรบนกศกษาใหม 39 2.1. ปงลงค

(๒) ปงลงค อการนต สตถ สททปทมาลา (พระศาสดา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สตถา สตถาโรอาลปนะ สตถ สตถา สตถาโรทตยา สตถาร สตถาเร สตถาโรตตยา สตถารา สตถนา สตถาเรห สตถาเรภจตตถ สตถ สตถโน สตถาราน สตถานปญจม สตถารา สตถาเรห สตถาเรภฉฏฐ สตถ สตถโน สตถาราน สตถานสตตม สตถร สตถาเรส

ศพทจาแนกตามกตต ผกระทำา โสต ผฟง, ผเรยน, นกเรยนเนต ผนำาไป ญาต ผรทาต ผให ธาต ผทรงไวนตต หลาน เภตต ผทำาลายเฉตต ผตด วตต ผกลาวภตต ผเลยง, สาม เชต  ผชนะโพทธ ผร  วญญาเปต ผใหรกาเรต ผใหทำา สาเวต ผใหฟง, ผประกาศ

(๓) ปงลงค อการนต ปต สททปทมาลา (บดา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ปตา ปตโรอาลปนะ ปต ปตา ปตโรทตยา ปตร ปตเร ปตโร

2. นามกณฑ 40 บาลไวยากรณเบองตน

ตตยา ปตรา ปตนา ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ ปตห ปตภจตตถ ปต ปตโน ปตสส ปตราน ปตาน ปตน ปตนปญจม ปตรา ปตเรห ปตเรภ ปตห ปตภ ปตห ปตภฉฏฐ ปต ปตโน ปตสส ปตราน ปตาน ปตน ปตนสตตม ปตร ปตเรส ปตส ปตส

ศพทจาแนกตาม

ภาต พนองชาย 

(๔) ปงลงค อการนต คณวนต สททปทมาลา (ผมคณ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา คณวา คณวนโต คณวนตาอาลปนะ คณว คณว คณวา คณวนโต คณวนตาทตยา คณวนต คณวนเตตตยา คณวตา คณวนเตน คณวนเตห คณวนเตภจตตถ คณวโต คณวนตสส คณวต คณวนตานปญจม คณวตา คณวนตา คณวนตมหา

คณวนตสมาคณวนเตห คณวนเตภ

ฉฏฐ คณวโต คณวนตสส คณวต คณวนตานสตตม คณวต คณวนเต คณวนตมห

คณวนตสมคณวนเตส

ศพทจาแนกตามคณวนต ผมคณะ กลวนต ผมตระกลดผลวนต ตนไมมผลดก ยสวนต ผมยศธนวนต ผมทรพย สตวนต ผมการศกษา

สำาหรบนกศกษาใหม 41 2.1. ปงลงค

ภควนต พระผมพระภาค หมวนต ภเขาหมาลยพลวนต ผมกำาลง สลวนต ผมศลปญญวนต ผมปญญา สตมนต ผมสตธตมนต ผมปญญา คตมนต ผมปญญามตมนต ผมปญญา มตมนต ผมปญญามตตมนต ผมความหลดพน ชตมนต ผมรศมสรมนต ผมสร กลมนต ผมโทษหรมนต ผมความละอาย ถตมนต ผไดรบการสรรเสรญยตมนต ผมความเพยร สจมนต ผมความสะอาดพลมนต ผมพลกรรม กสมนต ชาวนา ผมการไถรจมนต ผมความยนด จกขมนต ผมจกษ

(๑) ปงลงค อการนต อภภ สททปทมาลา (ผเปนใหญ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อภภ อภภ อภภโวอาลปนะ อภภ อภภ อภภโวทตยา อภภ อภภ อภภโวตตยา อภภนา อภภห อภภภจตตถ อภภโน อภภสส อภภนปญจม อภภนา อภภมหา อภภสมา   อภภห อภภภฉฏฐ อภภโน อภภสส อภภนสตตม อภภมห อภภสม อภภส

ศพทจาแนกตามสยมภ พระสยมภ, ผตรสรเอง ปราภภ ผปกครองผอนเวสสภ พระเวสสภพทธเจา

2. นามกณฑ 42 บาลไวยากรณเบองตน

(๒) ปงลงค อการนต สพพญญ สททปทมาลา (ผรทกสง)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สพพญญ สพพญญ สพพญญโนอาลปนะ สพพญญ สพพญญ สพพญญโนทตยา สพพญญ สพพญญ สพพญญโน

ทเหลอจำาแนกตาม อภภ ศพท

ศพทจาแนกตามกตญญ  ผกตญญ  ปารค ผถงฝงธมมญญ ผรธรรม  มคคญญ ผรทางอตถญญ ผรประโยชน กาลญญ ผรกาลเวลารตตญญ ผรราตร  มตตญญ ผรประมาณวญญ ผร ตถญญ ผรความจรงโลกวท ผรแจงโลก อนตค ผถงทสด

ปงลงค โอการนต โค สททปทมาลา  (วว, โค)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา โค คาโว คโวอาลปนะ โค คาโว คโวทตยา คาว คาว คว คาโว คโวตตยา คาเวน คเวน โคห โคภจตตถ คาวสส ควสส คว คนน โคนปญจม คาวา คาวมหา คาวสมา

ควา ควมหา ควสมาโคห โคภ

ฉฏฐ คาวสส ควสส คว คนน โคน

สำาหรบนกศกษาใหม 43 2.1. ปงลงค

สตตม คาเว คาวมห คาวสม คเว ควมห ควสม

คาเวส คเวส โคส

สททปทมาลาในอตถลงคอตถลงค อาการนต กญญา สททปทมาลา (สาวนอย)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา กญญา กญญา กญญาโยอาลปนะ กญเญ กญญา กญญาโยทตยา กญญ กญญา กญญาโยตตยา กญญาย กญญาห กญญาภจตตถ กญญาย กญญานปญจม กญญาย กญญาห กญญาภฉฏฐ กญญาย กญญานสตตม กญญาย กญญาย กญญาส

ศพทจาแนกตามสทธา ความเชอ เมธา ปญญา ปญญา ปญญาวชชา ความร จนตา ความคด มนตา ความคดวณา พณ ภกขา ขาว ตณหา ตณหา, ความอยากคงคา แมนำา มายา มารยา อจฉา ความปรารถนานาวา เรอ เมตตา เมตตา มตตา มาตรา, ประมาณคาถา คาถา เลขา รอยเขยน สกขา ขอควรศกษา ควา คอ  สาขา กงไม วสาชา นางวสาขา, ชอดาว ชวหา ลน วาจา คำาพด ฉายา รมเงาสาลา ศาลา มาลา พวงดอกไม เวลา เวลาปชา การบชา เวทนา เวทนา สญญา สญญา

2. นามกณฑ 44 บาลไวยากรณเบองตน

เจตนา เจตนา ปชา หมสตว เทวตา เทวดาปรสา บรษท ชฎา ชฎา, ตณหา กรณา กรณากถา ถอยคำา ปปา ศาลานำาดม สมา ขอบเขตชายา ภรรยา ลสกา ไขขอ ปภา รศม, แสงสวางตลา ตราชง ลลา ทาทาง ขมา ความอดทน สลา กอนหน สรา เหลา, สรา กลา สวน (เสยว)วสธา แผนดน คหา ถำา อจฉรา นางอปสร ชณหา แสงจนทร นาสา จมก อหา ความพยายามทสา ทศ มญชสา หบ, ต ลาลา นำาลายมสา เบา โทลา ชงชา ขตตยา กษตรสขา ยอด วสขา ถนน, ซอย สธา อาหารทพยนททา การหลบ ลตา เถาวลย วาสนา วาสนาสภา ทประชม โคธา เหย

อตถลงค อการนต รตต สททปทมาลา (ราตร)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา รตต รตต รตตโย (รตโย)*อาลปนะ รตต รตต รตตโยทตยา รตต รตต รตตโยตตยา รตตยา รตตห รตตภ รตตห รตตภจตตถ รตตยา รตตน รตตนปญจม รตตยา (รตยา)* รตตห รตตภ รตตห รตตภฉฏฐ รตตยา รตตน รตตนสตตม รตตยา รตตย

(รตย รตยา รตต รตโต)*รตตส รตตส

* บทในวงเลบ มเฉพาะ รตต ศพท

สำาหรบนกศกษาใหม 45 2.1. ปงลงค

ศพทจาแนกตามปตต ทหารบก ยตต ความสมควร วตต คำาอธบายกตต เกยรต, ชอเสยง มตต ความหลดพน ปต   ปตขนต ความอดทน กนต ความชอบใจ สนต ความสงบตนต แบบแผน สทธ ความสำาเรจ พทธ ปญญาสทธ ความบรสทธ อทธ ความสำาเรจ ภม  แผนดนวทธ ความเจรญ นนท ความเพลดเพลน โพธ โพธญาณชาต ชาต, การเกด สต การเกด  ปสต การเกด สาณ ผามาน ทฏ€ ความเหน ปาฬ บาลวฑฒ ความเจรญ ตฏ€ ความยนด  คต    การไปนาฬ ทะนาน, กระดอง เกฬ  กฬา, การเลน  มต   ความรสต    ความระลก จต    ความตาย  ยวต  ผหญง ธต    ความเพยร รต   ความพอใจ องคล นวรจ รศม รสม รศม อสน  สายฟาผาธล    ธล, ฝน    วห ขาวเปลอก เปนตน

อตถลงค อการนต อตถ สททปทมาลา (หญง)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อตถ อตถ อตถโยอาลปนะ อตถ อตถ อตถโยทตยา อตถย อตถ อตถ อตถโยตตยา อตถยา อตถห อตถภจตตถ อตถยา อตถนปญจม อตถยา อตถห อตถภฉฏฐ อตถยา อตถนสตตม อตถยา อตถย อตถส

2. นามกณฑ 46 บาลไวยากรณเบองตน

ศพทจาแนกตามมห แผนดน  วาป สระนำาปาฏล ตนแคฝอย กทล ตนกลวยฆฏ หมอนำา นาร ผหญงกมาร เดกหญง  ตรณ หญงสาวพราหมณ นางพราหมณ สข เพอนหญงกนนร กนนร นาค นางนาคเทว เทพธดา, มเหส  ยกข นางยกษกาก อกา กกกฏ แมไกปถว, ปถว แผนดน คาว แมโคคณวต หญงมคณ สลวต หญงมศลกลวต หญงมตระกล ยสวต หญงมยศรปวต หญงมรปงาม  สตมต หญงมสตโคตม นางโคตม ภกขน ภกษณคหปตาน แมบาน ยกขน นางยกษเมธาวน หญงมปญญา ปยภาณน หญงพดจาไพเราะธมมจารน หญงผประพฤตธรรม ภตวาน หญงผกลาวตามจรงอตถวาทน หญงผบอกประโยชน ธมมวาทน หญงผบอกธรรม

(๑) อตถลงค อการนต ยาค สททปทมาลา (ขาวตม)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ยาค ยาค ยาคโยอาลปนะ ยาค ยาค ยาคโยทตยา ยาค ยาค ยาคโยตตยา ยาคยา ยาคห ยาคภ ยาคห ยาคภ    จตตถ ยาคยา ยาคน ยาคน

สำาหรบนกศกษาใหม 47 2.1. ปงลงค

ปญจม ยาคยา ยาคห ยาคภ ยาคห ยาคภฉฏฐ ยาคยา ยาคน ยาคนสตตม ยาคยา ยาคย ยาคส ยาคส

ศพทจาแนกตามกาส ร, ชอง, หลม, บอ ธาต ธาตเธน แมโคนม ททท โรคกลากกณฑ โรคเกลอน กเรณ ชางพงรชช เชอก สสส แมยาย แมสาม

(๒) อตถลงค อการนต มาต สททปทมาลา (มารดา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา มาตา มาตโรอาลปนะ มาต มาตา มาตโรทตยา มาตร มาตเร มาตโรตตยา มาตรา มาตยา (มตยา)* มาตเรห มาตเรภ มาตห มาตภ

มาตห มาตภจตตถ มาต มาตสส มาตยา มาตราน มาตาน มาตน มาตนปญจม มาตรา มาตยา มาตเรห มาตเรภ มาตห มาตภ

มาตห มาตภฉฏฐ มาต มาตสส มาตยา มาตราน มาตาน มาตน มาตนสตตม มาตร มาตเรส มาตส มาตส

* บทในวงเลบ มเฉพาะ มาต ศพท

ศพทจาแนกตาม ธต, ทหต ลกสาว

2. นามกณฑ 48 บาลไวยากรณเบองตน

อตถลงค อการนต ชมพ สททปทมาลา (ตนหวา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ชมพ ชมพ ชมพโยอาลปนะ ชมพ ชมพ ชมพโยทตยา ชมพ ชมพ ชมพโยตตยา ชมพยา ชมพห ชมพภจตตถ ชมพยา ชมพนปญจม ชมพยา ชมพห ชมพภฉฏฐ ชมพยา ชมพนสตตม ชมพยา ชมพย ชมพส

ศพทจาแนกตามวธ หญงสาว สรภ แมนำาสรภสรพ ตกแก, จงจก จม ทหารราบสตน หญงรางกายงาม วามร หญงขางามกจฉ โรคหต สภ หญงควงามนาคนาสร หญงขาเรยวงามดจงวงชาง ภ แผนดน

สททปทมาลาในนปงสกลงค

(๑) นปงสกลงค อการนต จตต สททปทมาลา (จต)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา จตต จตตา จตตานอาลปนะ จตต จตตา จตตานทตยา จตต จตเต จตตานตตยา จตเตน จตเตห จตเตภ

สำาหรบนกศกษาใหม 49 2.1. ปงลงค

จตตถ จตตสส จตตานปญจม จตตา จตตมหา จตตสมา   จตเตห จตเตภฉฏฐ จตตสส จตตานสตตม จตเต จตตมห จตตสม จตเตส

ศพทจาแนกตามปญญ บญ, กศล บาป บาป, อกศลผล ผล, ผลไม, วบาก รป รป, รปรางสาธน ความสำาเรจ โสต ห, เครองฟงฆาน จมก สข ความสขทกข ความทกข การณ เหตทาน การให สล ศลธน ทรพย ฌาน ฌานมล มล, ราก, ราคา พล กำาลงชาล ขาย, แห มงคล มงคลนฬน ดอกบว ลงค ลงค, ซอน, เพศมข หนา, ปาก องค อวยวะ, องคอมพช ดอกบว ปลน ทรายธญญ ขาวเปลอก ชล นำาปท บท, นพพาน หรญญ เงนอมต นพพาน ปทม ดอกบวปณณ ใบไม, หนงสอ สสาน สสานวน ปา อาวธ อาวธหทย หวใจ, หทยวตถ จวร ผาจวรวตถ ผา, เครองนงหม กล ตระกลอนทรย อนทรย นยน นยนตาวทน หนา ยาน ยาน, พาหนะ

2. นามกณฑ 50 บาลไวยากรณเบองตน

อทาน อทาน ปาน นำาดมโลห เหลก รตน แกวป€ เกาอ อณฑ ไขมรณ ความตาย ภตต ขาวสวย, อาหาร, ภตรญาณ ญาณ, ปญญา อารมมณ อารมณอรญญ ปา ตาณ นพพานนคร เมอง ตร ฝงนำาฉตต ฉตร, รม, เหด อทก นำา

(๒) นปงสกลงค อการนต กมม สททปทมาลา (กรรม)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา กมม กมมา กมมานอาลปนะ กมม กมมา กมมานทตยา กมม กมเม กมมานตตยา กมมนา กมมนา กมเมน       กมเมห กมเมภจตตถ กมมโน กมมสส กมมานปญจม กมมนา กมมา กมมมหา กมมสมา กมเมห กมเมภฉฏฐ กมมสส กมมานสตตม กมมน กมเม กมมมห กมมสม กมเมส

ศพทจาแนกตามถาม กำาลง อทธ ทางไกล 

นปงสกลงค อาการนต อสสทธา สททปทมาลา (ไมศรทธา)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อสสทธ อสสทธา อสสทธาน

ทเหลอจำาแนกเหมอน จตต ศพท

สำาหรบนกศกษาใหม 51 2.1. ปงลงค

นปงสกลงค อการนต อฏ€ สททปทมาลา (กระดก, เมลด)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อฏ€ อฏ€ อฏ€น

อาลปนะ อฏ€ อฏ€ อฏ€น

ทตยา อฏ€ อฏ€ อฏ€น

ตตยา อฏ€นา อฏ€ห อฏ€ภ อฏ€ห อฏ€ภ

จตตถ อฏ€โน อฏ€สส อฏ€น อฏ€น

ปญจม อฏ€นา อฏ€มหา อฏ€สมา  อฏ€ห อฏ€ภ อฏ€ห อฏ€ภ

ฉฏฐ อฏ€โน อฏ€สส อฏ€น อฏ€น

สตตม อฏ€มห อฏ€สม อฏ€ส อฏ€ส

ศพทจาแนกตามสตถ  ขาออน ทธ  นมสมวาร นำา สปป เนยใสอกข, อจฉ นยนตา อจจ เปลวไฟ

นปงสกลงค อการนต สขการ สททปทมาลา (ทำาใหมความสข)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สขการ สขการ  สขการน

อาลปนะ สขการ สขการ  สขการน

ทตยา สขการ สขการ  สขการน

ทเหลอจำาแนกเหมอน ทณฑ ศพท

2. นามกณฑ 52 บาลไวยากรณเบองตน

นปงสกลงค อการนต อาย สททปทมาลา (อาย)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อาย อาย อายนอาลปนะ อาย อาย อายนทตยา อาย อาย อายนตตยา อายสา อายนา อายห อายภ อายห อายภจตตถ อายโน อายสส อายน อายนปญจม อายนา อายมหา อายสมา  อายห อายภ อายห อายภฉฏฐ อายโน อายสส อายน อายนสตตม อายมห อายสม อายส อายส

ศพทจาแนกตามจกข นยนตา ทาร ทอนไมมธ นำาผง, นำาตาล พนท จด, หยดนำาอมพ นำา ตป ดบกมตถ เนยเหลว วตถ วตถ, เรองชต ครง อสส นำาตา

นปงสกลงค อการนต  โคตรภ สททปทมาลา (จตขามโคตร)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ                

ปฐมา โคตรภ โคตรภ โคตรภน

ทเหลอจำาแนกเหมอน อภภ ศพท

นปงสกลงค โอการนต จตตโค สททปทมาลา (ววดาง)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ                      

ปฐมา จตตค จตตค จตตคน

ทเหลอจำาแนกเหมอน อาย ศพท

สำาหรบนกศกษาใหม 53 2.1. ปงลงค

สททปทมาลาในสพพนามการจำาแนกปรสสพพนาม และวเสสนสพพนาม มรปตางกนทง ๓ ลงค

สวน ตมห และ อมห ศพท มรปเหมอนกนทง ๓ ลงค ดงตอไปน

ปรสสพนาม

(๑) ปงลงค อการนต ต สททปทมาลา (เขา, นน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา โส เน เตทตยา น ต เน เตตตยา เนน เตน เนห เนภ เตห เตภจตตถ อสส นสส ตสส เนส เนสาน เตส เตสานปญจม อสมา นมหา นสมา ตมหา ตสมา เนห เนภ เตห เตภฉฏฐ อสส นสส ตสส เนส เนสาน เตส เตสานสตตม อสม นมห นสม ตมห ตสม เนส เตส

(๒) อตถลงค อาการนต ตา สททปทมาลา (เขา, เธอ, นน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา สา นา ตา นาโย ตาโยทตยา น ต นา ตา นาโย ตาโยตตยา นาย ตาย นาห นาภ ตาห ตาภจตตถ ตสสาย ตสสาย อสสาย นสสาย

ตสสา ตสสา อสสา นสสา นาย ตาย

นาส นาสาน ตาส ตาสาน

ปญจม นาย ตาย นาห นาภ ตาห ตาภ

2. นามกณฑ 54 บาลไวยากรณเบองตน

ฉฏฐ ตสสาย ตสสาย อสสาย นสสาย ตสสา ตสสา อสสา นสสา นาย ตาย

นาส นาสาน ตาส ตาสาน

สตตม ตสส ตสส อสส นสส นาย ตาย นาส ตาส

(๓) นปงสกลงค อการนต ต สททปทมาลา (นน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา น  ต นาน  ตาน

ทตยา น  ต นาน  ตาน

ทเหลอจำาแนกเหมอนปงลงค

อลงคสพพนาม

อลงค อการนต ตมห สททปทมาลา (ทาน, เธอ, คณ)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ตว ตว ตมเห โว

ทตยา ตว ต ตว ตว ตมหาก ตมเห โว

ตตยา ตยา ตวยา เต ตมเหห ตมเหภ โว

จตตถ ตมห ตว ตยห เต ตมห ตมหาก โว

ปญจม ตยา ตมเหห ตมเหภ

ฉฏฐ ตมห ตว ตยห เต ตมห ตมหาก โว

สตตม ตย ตวย ตมเหส

สำาหรบนกศกษาใหม 55 2.1. ปงลงค

อลงค อการนต อมห สททปทมาลา (ขาพเจา, ผม, ดฉน, เรา)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อห มย อมเห โน

ทตยา มม ม อมหาก อมเห โน

ตตยา มยา เม อมเหห อมเหภ โน

จตตถ อมห มม มยห มม เม    อมห อมหาก อสมาก โน

ปญจม มยา อมเหห อมเหภ

ฉฏฐ อมห มม มยห มม เม อมห อมหาก อสมาก โน

สตตม มย อมเหส

วเสสนสพพนาม

(๑) ปงลงค อการนต สพพ สททปทมาลา (ทงปวง)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สพโพ สพเพ

อาลปนะ สพพ สพพา สพเพ

ทตยา สพพ สพเพ

ตตยา สพเพน สพเพห สพเพภ

จตตถ สพพสส สพเพส สพเพสาน

ปญจม สพพมหา สพพสมา สพเพห สพเพภฉฏฐ สพพสส สพเพส สพเพสานสตตม สพพมห สพพสม สพเพส

2. นามกณฑ 56 บาลไวยากรณเบองตน

(๒) อตถลงค อาการนต สพพา สททปทมาลา (ทงปวง)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สพพา สพพา สพพาโย

อาลปนะ สพเพ สพพา สพพาโย

ทตยา สพพ สพพา สพพาโย

ตตยา สพพาย สพพาห สพพาภ

จตตถ สพพสสา สพพาย สพพาส สพพาสาน

ปญจม สพพาย สพพาห สพพาภ

ฉฏฐ สพพสสา สพพาย สพพาส สพพาสาน

สตตม สพพสส สพพาย สพพาส

(๓) นปงสกลงค อการนต สพพ สททปทมาลา (ทงปวง)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา สพพ สพพาน

อาลปนะ สพพ สพพาน

ทตยา สพพ สพพาน

ทเหลอเหมอนปงลงค

ศพทจาแนกตามกตร, กตม ไหน อะไรบาง อภย ทงสอง ทงคอตร นอกจากน อญญ อนอญญตร, อญญตม คนใดคนหนง ย ใด

สำาหรบนกศกษาใหม 57 2.1. ปงลงค

(๑) ปงลงค อการนต ปพพ สททปทมาลา (ขางหนา, กอน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ปพโพ ปพเพ ปพพาอาลปนะ ปพพ ปพเพ ปพพาทตยา ปพพ ปพเพตตยา ปพเพน ปพเพห ปพเพภจตตถ ปพพสส ปพเพส ปพพสานปญจม ปพพา ปพพมหา ปพพสมา  ปพเพห ปพเพภฉฏฐ ปพพสส ปพเพส ปพเพสานสตตม ปพเพ ปพพมห ปพพสม ปพเพส

(๒) อตถลงค อาการนต ปพพา สททปทมาลา (ขางหนา, กอน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ปพพา ปพพา ปพพาโย

ทเหลอเหมอน สพพา ศพท

(๓) นปงสกลงค อการนต ปพพ สททปทมาลา (ขางหนา, กอน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา ปพพ ปพพานอาลปนะ ปพพ ปพพานทตยา ปพพ ปพพาน

ทเหลอจำาแนกเหมอนปงลงค

ศพทจาแนกตามปร อน อปร อนอก

2. นามกณฑ 58 บาลไวยากรณเบองตน

ทกขณ ขางขวา, ทศใต อตตร ขางซาย, ทศเหนออธร ขางลาง, ภายใต

สพพนามตงแตนไป ไมมอาลปนะ      

(๑) ปงลงค อการนต เอต สททปทมาลา (นน, น)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา เอโส เอเตทตยา เอต เอเต

ทเหลอเหมอน สพพ ศทพ ปงลงค

(๒) อตถลงค อาการนต เอตา สททปทมาลา (นน, น)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา เอสา เอตา เอตาโยทตยา เอต เอตา เอตาโยตตยา เอตาย เอตาห เอตาภจตตถ เอตสสาย เอตสสา เอตาย   เอตาส เอตาสานปญจม เอตาย เอตาห เอตาภฉฏฐ เอตสสาย เอตสสา เอตาย เอตาส เอตาสานสตตม เอตสส เอตาย เอตาส

(๓) นปงสกลงค อการนต เอต สททปทมาลา (นน, น)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา เอต เอตานทตยา เอต เอตาน

ทเหลอจำาแนกเหมอนปงลงค

สำาหรบนกศกษาใหม 59 2.1. ปงลงค

(๑) ปงลงค อการนต อม สททปทมาลา (น)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อย อเมทตยา อม อเมตตยา อมนา อเนน เอห เอภ อเมห อเมภจตตถ อมสส อสส เอส เอสาน อเมส อเมสานปญจม อมมหา อมสมา อสมา  เอห เอภ อเมห อเมภฉฏฐ อมสส อสส เอส เอสาน อเมส อเมสานสตตม อมมห อมสม อสม เอส อเมส

(๒) อตถลงค อาการนต อมา สททปทมาลา (น)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา อย อมา อมาโยทตยา อม อมา อมาโยตตยา อมาย อมาหจตตถ อสสาย อมสสาย อสสา อมสสา อมาย อมาส อมาสานปญจม อมาย อมาหฉฏฐ อสสาย อมสสาย อสสา อมสสา อมาย อมาส อมาสานสตตม อมสสา อมสส อสส อมสสา อมาย  อมาส

(๓) นปงสกลงค อการนต อม สททปทมาลา (น)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา อท อม อมานทตยา อท อม อมาน

ทเหลอจำาแนกเหมอนปงลงค

2. นามกณฑ 60 บาลไวยากรณเบองตน

(๑) ปงลงค อการนต อม สททปทมาลา (โนน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อส อม อมทตยา อม อมตตยา อมนา อมห อมภ อมห อมภจตตถ อมสส อทสส อมส อมสาน อมส อมสานปญจม อมมหา อมสมา อมห อมภ อมห อมภฉฏฐ อมสส อทสส อมส อมสาน อมส อมสานสตตม อมมห อมสม อมส อมส

(๒) อตถลงค อการนต อม สททปทมาลา (โนน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา อส อม อม อมโยทตยา อม อม อมโยตตยา อมยา อมห อมภจตตถ อมสสา อมยา อมส อมสานปญจม อมยา อมห อมภฉฏฐ อมสสา อมยา อมส อมสานสตตม อมสส อมย อมส

(๓) นปงสกลงค อการนต อม สททปทมาลา (โนน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะปฐมา อท อม อมนทตยา อท อม อมน

ทเหลอจำาแนกเหมอนปงลงค

สำาหรบนกศกษาใหม 61 2.1. ปงลงค

กสททปทมาลาจนโต กา โก จ กสทโท อปปกตถสส วาจโกยการยตโต อาทมห สกลตถสส  วาจโกอจนโต จ อยาท จ ปจฉาวจกสมมโต.

กศพททม จ อยทายเปน โกจ กาจ กญจ เปนตน มอรรถวา “นอย”,

กศพททม ย อยหนา และม จ อยทายเปน โย โกจ ยา กาจ ยำกญจ (ยงกญจ) เปนตน มอรรถวา “ทงหมดทงสน”,

กศพทอยางเดยวเปน โก กา ก เปนตน มอรรถคำาถามวา “ใคร อะไร อยางไร ทไหน เมอไร หรอ”

ขอสงเกต กศพท เมออาเทศเปน ก แลว มการจำาแนกวภตตเหมอน สพพ ศพท ทง ๓ ลงค  ตางแตในนปงสกลงคเอกะเทานนทมรปเปน ก

(๑) ปงลงค กสทท-ยปพพ-จอนตปทมาลา (ทงหมดทงสน)

วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา โย โกจ เย เกจ

ทตยา ย กญจ เย เกจ

ตตยา เยน เกนจ เยห เกหจ

จตตถ ยสส กสสจ เยส เกสญจ

ปญจม ยสมา กสมาจ เยห เกหจ

ฉฏฐ ยสส กสสจ เยส เกสญจ

สตตม ยสม กสมญจ ยสม กสมญจ   เยส เกสจ

2. นามกณฑ 62 บาลไวยากรณเบองตน

(๒) อตถลงค กสทท-ยปพพ-จอนตปทมาลา (ทงหมดทงสน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ยา กาจ ยา กาจทตยา ย กญจ ยา กาจตตยา ยาย กายจ ยาห กาหจจตตถ ยสสา กสสาจ ยาย กายจ   ยาส กาสญจปญจม ยาย กายจ ยาห กาหจฉฏฐ ยสสา กสสาจ ยาย กายจ ยาส กาสญจสตตม ยสส กสสญจ ยาย กายญจ ยาส กาสจ

(๓) นปงสกลงค กสทท-ยปพพ-จอนตปทมาลา (ทงหมดทงสน)วภตต เอกวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ย กญจ ยาน กานจทตยา ย กญจ ยาน กานจ

ทเหลอเหมอนปงลงค

๒.๙. สงขยาสงขยา ทเปนสพ พนา ม เปนคำาสำาหรบนบจำานวนสทธนาม ม ๕ ตว

คอ เอก อภ ท ว ต จต สวนสงขยาทสงกวานสำาหรบนบจำานวนทวไป ม ๒ จำาพวก คอ ปกตสงขยา และ ปรณสงขยา

สททปทมาลาในสงขยาสพพนามสงขยา สพพนาม ๕ ตว คอ เอก อภ ท ว ต จต มวธจำาแนกวภตต

เหมอนสพพนามทวไป

สำาหรบนกศกษาใหม 63 2.1. ปงลงค

เอก สททปทมาลา (หนง, เดยว)ปงลงค อตถลงค นปงสกลงค

ว. เอกวจนะ เอกวจนะ เอกวจนะป. เอโก เอกา เอกท. เอก เอก เอกต. เอเกน เอกาย เอเกนจต. เอกสส เอกสสา เอกสสา เอกาย เอกสสปญ. เอกมหา เอกสมา เอกาย เอกมหา เอกสมาฉ. เอกสส เอกสสา เอกสสา เอกาย เอกสสส. เอกมห เอกสม เอกสส เอกสส เอกาย เอกมห เอกสม

ทว สททปทมาลา ๓ ลงค (สอง)วภตต เอกวจนะ

ปฐมา เทว ทเวทตยา เทว ทเวตตยา ทวห ทวภจตตถ ทวนน ทวนนปญจม ทวห ทวภฉฏฐ ทวนน ทวนนสตตม ทวส

อภ สททปทมาลา ๓ ลงค (ทงสอง)วภตต พหวจนะ

ปฐมา อโภ อเภทตยา อโภ อเภ

2. นามกณฑ 64 บาลไวยากรณเบองตน

ตตยา อโภห อโภภ อเภห อเภภ   จตตถ อภนนปญจม อโภห อโภภ อเภห อเภภฉฏฐ อภนนสตตม อโภส อเภส

ต สททปทมาลา ๓ ลงค (สาม)ลงค ปงลงค อตถลงค นปงสกลงควภตต พหวจนะ พหวจนะ พหวจนะ

ปฐมา ตโย ตสโส ตณทตยา ตโย ตสโส ตณตตยา ตห ตภ ตห ตภ ตห ตภจตตถ ตณณ ตณณนน  ตสสนน ตณณ ตณณนนปญจม  ตห ตภ ตห ตภ ตห ตภฉฏฐ ตณณ ตณณนน ตสสนน ตณณ ตณณนนสตตม ตส ตส ตส

จต สททปทมาลา (ส)๓ ลงค ปงลงค อตถลงค นปงสกลงควภตต พหวจนะ พหวจนะ พหวจนะ

ปฐมา จตตาโร จตโร จตสโส จตตารทตยา จตตาโร จตโร จตสโส จตตารตตยา จตห จตภ จตพภ จตห จตภ จตห จตภ จตพภจตตถ จตนน จตสสนน จตนนปญจม จตห จตภ จตพภ จตห จตภ จตห จตภ จตพภ

สำาหรบนกศกษาใหม 65 2.1. ปงลงค

ฉฏฐ จตนน จตสสนน จตนนสตตม จตส จตส จตส

เอก ๑ทว ๒ต ๓จต ๔ปญจ ๕ฉ ๖สตต ๗อฏ€ ๘นว ๙ทส ๑๐เอกาทส ๑๑ทวาทส พารส ๑๒เตรส ๑๓จตททส จททส โจททส ๑๔ปญจทส ปณณรส ๑๕โสฬส ๑๖สตตรส ๑๗อฏ€ารส ๑๘เอกนวสต อนวสต ๑๙วส วสต ๒๐

ปกตสงขยาปกตสงขยา คอ คำาทใชนบจำานวนตามธรรมดา ดงน

เอกวสต ๒๑ทวาวสต พาวสต ๒๒เตวสต ๒๓จตวสต ๒๔ปญจวสต ๒๕ฉพพสต ๒๖สตตวสต ๒๗อฏ€วสต ๒๘เอกนตสต ๒๙ตส ตสต ๓๐เอกตตส ๓๑ทวตตส พตตส ๓๒เตตตส ๓๓เอกนจตตาฬส ๓๙จตตาฬส ตาฬส ๔๐เอกจตตาฬส ๔๑เทวจตตาฬส ๔๒เตจตตาฬส ๔๓ปญญาส ปณณาส ๕๐สฏ€ ๖๐

2. นามกณฑ 66 บาลไวยากรณเบองตน

สตตต ๗๐อสต ๘๐นวต ๙๐สต ๑๐๐

สหสส ๑,๐๐๐ทสสหสส นหต ๑๐,๐๐๐สตสหสส ลกข ๑๐๐,๐๐๐ทสสตสหสส ๑,๐๐๐,๐๐๐

คณตปกตสงขยา

คณตปกตสงขยา คอ คำาใชนบจำานวนตามปกตทมการคณ ดงน

ปกตสงขยา คณดวย ชอสงขยา เลข เลขศนย หนง (ไมมคณ) ๑ -สอง ถง เกา ” ทว ถง นว ๒-๙ -หนง คณ สบ ทส ๑ ๑สบ ” สต ๑ ๒รอย ” สหสส ๑ ๓พน ” ทสสหสส, นหต ๑ ๔หมน ” สตสหสส, ลกข ๑ ๕แสน ” ทสสตสหสส ๑ ๖แสน คณ รอย โกฏ ๑ ๗แสน โกฏ ” ปโกฏ ๑ ๑๔แสน ปโกฏ ” โกฏปปโกฎ ๑ ๒๑แสน โกฎปปโกฎ ” นหต ๑ ๒๘แสน นหต ” นนนหต ๑ ๓๕แสน นนนหต ” อกโขภ ๑ ๔๒แสน อกโขภณ ” พนท ๑ ๔๙แสน พนท ” อพพท ๑ ๕๖แสน อพพท ” นรพพท ๑ ๖๓แสน นรพพท ” อหห ๑ ๗๐

สำาหรบนกศกษาใหม 67 2.1. ปงลงค

แสน อหห ” อพพ ๑ ๗๗แสน อพพ ” อฏฏ ๑ ๘๔แสน อฏฏ ” โสคนธก ๑ ๙๑แสน โสคนธก ” อปปลล ๑ ๙๘แสน อปปลล ” กมท ๑ ๑๐๕แสน กมท ” ปณฑรก ๑ ๑๑๒แสน ปณฑรก ” ปทม ๑ ๑๑๙แสน ปทม ” กถาน ๑ ๑๒๖แสน กถาน ” มหากถาน ๑ ๑๓๓แสน มหากถาน ” อสงเขยยย ๑ ๑๔๐

อพพทาทปทมาวสาน  สตนรกนามเธยยฏ€าน. อพพท ถง ปทม   เปนชอของสตนรกทหนาวจด

จตตาลสสต สญญ  อสงเขยยยนต วจจต.เลขศนย ๑๔๐ ตว เรยกวา อสงเขยยย (อสงไขย)

คาถาจาแนกสงขยาโดยลงค ๓ วจนะ ๒

ทวาทโย อฏ€ารสนตา ตลงเค พหวาจกาวสตยาท นวตยนตา อตถลงเคกวาจกาสตาท อสงเขยยยนตา นปสกา ทววาจกาโกฏตตยมกโขภณ อตถลงคา ทววาจกา.

ทว (๒) ถง อฏ€ารส (๑๘) เปน ๓ ลงค พหวจนะเอกนวสต (๑๙) ถง อฏ€นวต (๙๘) เปน อตถลงค เอกวจนะเอกนสต (๙๙) ถง อสงเขยยย เปนนปงสกลงค ๒ วจนะโกฏ ปโกฏ โกฏปปโกฎ อกโขภณ เปนอตถลงค ๒ วจนะ

2. นามกณฑ 68 บาลไวยากรณเบองตน

จาแนกสงขยาโดยนาม ๓

เอก ถง จต เปนสพพนามปญจ ถง อฏ€นวต เปนคณนามเอกนสต ขนไป เปนสทธนาม

สททปทมาลา ในปกตสงขยาปกต สงขยา ตงแต ปญจ ถง อ สง เขยยย ไม เปน สพ พนา ม จง ม ม วธ

จำาแนก ตาง จาก สพ พนา ม ดงน

ปญจ สททปทมาลา ๓ ลงควภตต พหวจนะปฐมา ปญจทตยา ปญจตตยา ปญจหจตตถ ปญจนนปญจม ปญจหฉฏฐ ปญจนนสตตม ปญจส

ฉ ถง อฏ€ารส ใหจำาแนกวภตตตาม ปญจ

เอกนวส สททปทมาลาเปนอตถลงคอยางเดยว

วภตต เอกวจนะปฐมา เอกนวสทตยา เอกนวสตตยา เอกนวสาย

สำาหรบนกศกษาใหม 69 2.1. ปงลงค

จตตถ เอกนวสายปญจม เอกนวสายฉฏฐ เอกนวสายสตตม เอกนวสาย

ตงแต วส ถง อฏ€ปญญาส จำาแนกวภตตตาม เอกนวส

เอกนวสต ถง อฏ€นวต ม ต อยทายใหจำาแนกตาม รตต ฝาย เอกวจนะ, ถาม ส อยทายใหจำาแนกตาม เอกนวส, ถาม อ ลงทายใหจำาแนกตาม อตถ ฝายเอกวจนะ

เอกนสต ถง อสงเขยยย ใหจำาแนกตาม จตต ทง ๒ วจนะโกฏ ปโกฏ โกฏปปโกฎ ใหจำาแนกตาม รตต ทง ๒ วจนะอกโขภณ ใหจำาแนกตาม อตถ ทง ๒ วจนะ

ตวอยางปรณสงขยา

ปรณสงขยา คอ คำาทใชนบใหเตมหรอนบตามลำาดบ ดงน

ปงลงค อตถลงค นปงสกลงค แปลป€โม ป€มา ป€ม ท ๑ทตโย ทตยา ทตย ท ๒ตตโย ตตยา ตตย ท ๓จตตโถ จตตถา จตตถ จตตถ ท ๔ปญจโม ปญจมา ปญจม ปญจม ท ๕ฉฏโ€ ฉฏ€า ฉฏ€ ฉฏ€ ท ๖สตตโม สตตมา สตตม สตตม ท ๗อฏ€โม อฏ€มา อฏ€ม อฏ€ม ท ๘นวโม นวมา นวม นวม ท ๙ทสโม ทสมา ทสม ทสม ท ๑๐

2. นามกณฑ 70 บาลไวยากรณเบองตน

เอกาทสโม เอกาทส เอกาทส เอกาทสม ท ๑๑ทวาทสโม พารสโม ทวาทส พารส ทวาทสม พารสม ท ๑๒เตรสโม เตรส เตรสม ท ๑๓จตททสโม จททสโม จตททส จาตททส จตททสม ท ๑๔ปณณรสโม ปญจทสโม ปณณรส ปญจทส ปณณรสม ท ๑๕โสฬสโม โสฬส โสฬสม ท ๑๖สตตรสโม สตตทสโม สตตรส สตตรสม ท ๑๗อฏ€ารสโม อฏ€าทสโม อฏ€ารส อฏ€ารสม ท ๑๘เอกนวสตโม เอกนวสตมา เอกนวสตม ท ๑๙วสตโม วสตมา วสตม ท ๒๐

ป รณ สงขยา จดเปน คณนาม ม ใช ทง ๓ ลงค เปนเอก วจนะ อยาง เดยว ให จำาแนก ตาม สทธ นาม ใน ลงค และ การนต นนๆ

๒.๑๐. อพยยศพทอพย ยศพท คอ ศพท ท คง รป เดม ไว ไมเปลยนรปไปตาม ลงค การนต

วภตต และ วจนะ ม ๓ อยาง คอ ปจจ ยน ตะ อป สค และ นบาต

๑. ปจจยนตะปจจ ยน ตะ คอ ศพทท ม ปจจย ๒๒ ตว อย สดทาย ม ๒ อยาง คอ

วภตตปจจยนตะ และ ตเวตนาทปจจยนตะ

๑.๑. วภตตปจจยนตะ

วภตตปจจยนตะ ประกอบปจจย ไวหลงสทธ นาม และ สพ พนา ม แทน วภตต ม อรรถ เหมอน วภตต เมอสำาเรจรปแลว จดเปนอพยยศพท ม ๓ อยาง คอ

๑. โต ปจจย ประกอบ หลง สทธ นาม และ สพ พนา ม ม อร รถ ตตย า วภตต

สำาหรบนกศกษาใหม 71 2.1. ปงลงค

แปล วา “ขาง, โดย” เชน ปร โต ขาง หนา, ปฏ€โต ขางหลง. ม อรรถ ปญจม วภตต แปล วา “แต, จาก” เชน ตโต €าน โต แต ท นน, จาก ท นน

๒. ปจจย ๙ ตว คอ ตร ถ ห ธ ธ ห ห หญ จน ว ประกอบ หลง สพ พนา ม ม อรรถ สต ตม วภตต แปล วา “ใน...” เชน ตตร ตตถ ใน...นน, อห อธ ใน...น, สพพธ ใน...ทง ปวง, ก ห กห กหญ จน กว ใน...ไหน

๓. ปจจย ๗ ตว คอ ทา ทา น รห ธ นา ทา จน ชช ช ช ประกอบ หลง สพ พนา ม ม อรรถ กาล สต ตม แปล วา “ใน กาล, ใน เวลา” เชน สทา ใน กาล ทก เมอ, อ ทา น เอตรห ใน เวลา น บดน, อธ นา ใน กาล น, ก ทา จน ใน กาล ไหน, อชช ใน วน น, ปรช ช ใน วน อน

๑.๒. ตเวตนาทปจจยนตะ

 ตเวตนาทปจจ ยน ตะ มตเวตนาทปจจย ๕ ตว คอ ตเว ต ตน ต วา ต วาน ประกอบหลงธาต เมอสำาเรจแลว จดเปนอพยยศพท ม ๒ อยาง คอ

๑. ปจจย ๒ ตว คอ ตเว ต ลง หลง จากธาต ม อร รถ จตตถ วภตต แปล วา “เพอ” เชน กาตเว กา ต เพอ กระทำา เปนตน

๒. ปจจย ๓ ตว คอ ตน ต วา ต วาน ลง หลง จากธาต ใชใน อดตกาล แปล วา “แลว” เชน กา ตน กต วา กต วาน กระทำา แลว เปนตน

สวน อตถ โชตก ปจจย ใน นาม ปจจย ในตทธต ปจจย ใน อาขยาต และ ปจจย ใน กต (เวน ตเวตนาทปจจย) ไม จด เปน อพย ยศพท

๒. อปสคอปสค คอศพททใชประกอบหนานามเหมอนเปนคณนามและประกอบ

หนากรยาเหมอนเปนกรยาวเสสนะ ทำาใหมอรรถพเศษขน วเคราะหวา “อเปจจ นามกรยานำ อตถำ สชชนตต อปสคคา บททเขาไปปรงแตงเนอความของนามและกรยา ชอวาอปสค” ม ๒๐ ตว คอ

2. นามกณฑ 72 บาลไวยากรณเบองตน

ป ปรา น น อ ท ส, ว อว (โอ) อน ปร อธ อภ ปต (ปฏ), ส อา อต อป อป อป

ตารางอปสค อรรถ อทาหรณ และคาแปล

ป อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

ปการ ปญญา รทวอาทกมม วปปกต ทำาคางไวปธาน ปณต สงสด, ประณตอสสรย ปภ อย เทสสส ผนเปนใหญในประเทศอนโตภาว ปกขตต ใสเขาไววโยเค ปวาส แยกกนอยตปปร ปาจรโย บรพาจารยภสตถ ปวทธกาโย ผมรางกายใหญโตสมภว ปภวต เรมตน, เกดขนตตต ปหตมนน ขาวมากเพยงพออนาวล ปสนนมทก นำาใสสะอาดปตถน ปณหต ตงความปรารถนา เปนตน

ปรา อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

ปรหาน ปราภโว ความเสอมปราชย ปราชโต ปราชย, แพคต ปรายน การไปสภพหนาวกกม ปรกกมต กาวไปขางหนา, กาวหนาอามสน องคสส ปรามสน   การลบคลำาอวยวะ เปนตน

สำาหรบนกศกษาใหม 73 2.1. ปงลงค

น อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

นสเสส นรตต คำาทกลาวโดยไมเหลอนคคต นกกเลโส ปราศจากกเลส

นยยาต ออกไปนหรณ นทธารณ การถอดถอน, การถอยออกอนโตปเวสน นขาโต ฝงไวอภาว นมมกขก (รงผง) ไมมตวออนนเสธ นวาเรต หามไวนกขนต นพพาน สภาวะอนออกจากตณหาปาตภาว นมมต เนรมต, บนดาลอวธารณ นจฉโย การตดสนวภชน นทเทโส การชแจง, การแสดงโดยพสดาร อปมา นทสสน อทาหรณ, การเปรยบเทยบอปธารณ นสามน การพจารณาอวสาน นฏ€ต จบ, อวสานเฉก นปโณ ฉลาด เปนตน

น อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

นหรณ นหรต นำาออกอาวรณ นวรณ กดขวาง, กนไมใหบรรลความด

อ อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อคคต อคคจฉต ขนไป

2. นามกณฑ 74 บาลไวยากรณเบองตน

อทธกมม   อาสนา อฏ€โต ลกขนจากทนงอกเขโป ยกขน

ปธาน อตตโม ประเสรฐ, สงสดโลกตตโร ธรรมอนเหนอโลก

วโยค อพพาสโต ถกแยกจากกนสมภว อพภโต เกดขนแลวอตถลาภ อปปนน ญาณ ปญญาเกดขนแลวสตต อสสหต คนต อาจ (สามารถ) เพอจะไป  สรปกถน อททสต สตต สวดพระสตร เปนตน

ท อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อโสภณ ทคคนโธ มกลนเหมนอภาว ทพภกข อาหารขาดแคลน, ทพภกขภยกจฉต ทกกฏ ทำาความเสยหาย, ทำาไมสมควรอสมทธ ทสสสส ขาวกลาไมสมบรณกจฉ ทกกร ทำายาก, ลำาบากวรปตา ทพพณโณ ผวพรรณไมงาม

ทมมโข หนาไมสวย, หนาบง เปนตน

ส อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

สโมธาน สนธ การตอ, เชอมโยงสมมา สมาธ สมาธ, จตตงมน, ตงไวดสม สมปยตโต ประกอบอยเสมอสมนตภาว สกณณา เกลอน, กระจดกระจาย

สำาหรบนกศกษาใหม 75 2.1. ปงลงค

สมลลปนา พดเลยบเคยง

สงคต สงคโม สงคม, พบปะ, ไปมาหาส

สงเขป สมาโส การยอ

ภสตถ สารตโต กำาหนดจด, ตณหาจด

สหตถ สวาโส การอยรวมกน

อปปตถ สมคโฆ ราคาถก

ปภว สมภโว เกดขน

อภมขภาว สมมข ตอหนา, เฉพาะหนา

สงคห สงคณหาต สงเคราะห, รวบรวม

ปธาน สวต ปด,ครอบ, สำารวม, ระวง

ปนปปนกรณ สนธาวต วงไปเรอยๆ, ทองเทยว

สมทธ สมปนโน สมบรณ, เพยบพรอม เปนตน

ว อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

วเสส    วมตต ความหลดพน

วสฏโ€ พเศษ, ประเสรฐ

ววธ วมต ความสงสย

วจตร วจตร, ลาย, ดาง

วรทธ ววาโท การทะเลาะ, ความขดแยง

วคต วมล ปราศจากมลทน

วโยค วปปยตโต แยกจากกน, ไมประกอบ

วรปตา วรโป รปไมงาม, รปแปลกตา เปนตน

2. นามกณฑ 76 บาลไวยากรณเบองตน

อว อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อโธภาค อวกขตตจกข ทอดสายตาลงตำา, มองตำา

วโยค โอมกกอปาหโน ถอดรองเทาแลว

อวโกกล วน ปาทนกดเหวาจากไป

ปรภว อวชานน การดหมน, ดถก

อวมญญต ดหมน

ชานน อวคจฉต ยอมร

สทธ โวทาน ขาวสะอาด, หมดจด

นจฉย อวธารณ การตดสน

เทส อวกาโส สถานทโลงแจง

เถยย อวหาโร การลก, ขโมย เปนตน

อน อปสค

อรรถ อทาหรณ คำาแปล

อนคต อเนวต ตดตามไป

อนปจฉนน   อนสโย อนสย, กเลสในกนบงหวใจ

ปจฉาสททตถ อนรถ ฝนทปลวตามหลงรถ

ภสตถ อนรตโต กำาหนดจด, มกยนด

สาทสส อนรป สมควร, มสภาพเหมอนกน

หน อนสารปตต ปญญวนโต ผมปญญาดอยกวาพระสารบตร

ตตยตถ นทมนววสตา เสนา กองทพตงเรยงรายตามแมนำา

ลกขณ รกข อน วชโชตเต วชช ฟาแลบสวางทตนไม

สำาหรบนกศกษาใหม 77 2.1. ปงลงค

อตถมภตกขาน สาธ เทวทตโต มาตร อน

นายเทวทตดเฉพาะกบมารดา

ภาค ยเทตถ ม อน สยา,ต ทยต

ในทรพยทงหมดนน ทรพยใด เปนสวนของเรา จงใหทรพยนน

วจฉา รกข รกข อน วชโชตเต จนโท

ดวงจนทรสองสวาง ทตนไมทกตน เปนตน

ปร อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

สมนตโตภาว ปรวโต แวดลอม, หอมลอมปรจเฉท ปรญเญยย ควรกำาหนดรวชชน ปรหรต หลก, เวนอาลงคน ปรสสชต กอดนวาสน วตถ ปรธสสต นงหมผาปชา ปารจรยา การรบใชโภชน ภกข ปรวสต องคาสภกษอวชานน ปรภวต ดหมนโทสกขาน ปรภาสต บรภาษ, ตดพอ, ตอวา, ดาลกขณ รกข ปร วชโชตเต วชช ฟาแลบสวางทตนไม เปนตน

อธ อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อธก อธสล อธศล, ศลทยงหรอเครงครดอสสร อธปต อธบด, ผเปนใหญอปรภาว อธโรหต งอกขน

ปถว อธเสสสต จกนอนทบแผนดนอธภวน อธภวต ครอบครอง, ปกครอง, ครอบงำา

2. นามกณฑ 78 บาลไวยากรณเบองตน

อชฌายน พยากรณมธเต สวดคมภรไวยากรณอธฏ€าน ภมกมปาท อธฏ€าต อธษฐานใหแผนดนไหวเปนตนนจฉย อธโมกโข การตดสนปาปณน โภคกขนธ อธคจฉต ไดกองโภคทรพย เปนตน

อภ อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อภมขภาว อภมโข ตอหนา, เฉพาะหนา, มงตรงอภกกมต กาวไปขางหนา, เดนหนา

วสฏ€ อภธมโม ธรรมอนประเสรฐสดอธก อภวสสต ฝนตกหนกอทธกมม อภรหต ขนไปกล อภชาโต เกดในตระกลดสารปป อภรโป รปงาม, หลอ, สวยวนทน อภวาเทต กราบ, ไหว เปนตน

ปต อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

ปตคต ปจจกข ประจกษ, ชดเจนปฏโลม ปตโสต ทวนกระแสปตนธ อาจรยโต ปต สสโส ศษยเปนตวแทนจากอาจารยปตทาน เตลตถกสส ฆต

ปตททาตใหนำ าม น เปร ย งแทน แ กผตองการ นำามน

นเสธ ปฏเสธน การปฏเสธ, การหามนวตตน ปฏกกมต กลบ, เดนกลบสาทสส ปฏรปก รปเหมอนปตกรณ ปตกาโร ตอบแทน, ทำาคน

สำาหรบนกศกษาใหม 79 2.1. ปงลงค

อาทาน ปตคคณหาต (ปฏ-) รบเอาปตโพธ ปฏเวโธ ปฏเวธ, รแจง, การแทงตลอดปฏจจ ปจจโย เหต, ปจจย เปนตน

ส อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

สฏ€, สมมา สคโต ผเสดจไปด, เสดจไปโดยชอบสขตถ สกโร ทำางาย, สะดวกสบาย เปนตน

อา อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อภมขภาว อาคจฉต มา

อทธกมม อาโรหต ขน

มรยาทา อาปพพตา เขตต นาจรดภเขา

อภวธ อากมาร ยโส กจจายนสส

ชอเสยงของพระกจจายนะ แผไปถงเดก

ปตต อาปตตมาปนโน ตองอาบต

อจฉา อากงขา หวง, ตองการ

ปรสสชน อาลงคน การกอด

อาทกมม อารมโภ การรเรม, การเรมตน

คหณ อาทยต ถกถอเอา

อาลมพต หวไป, หอยไว, รบเอา

นวาส อาวสโถ ทอย, บาน

สมป อาสนน ใกล

อวหาน อามนเตม เรยกมา, เรยกหา เปนตน

2. นามกณฑ 80 บาลไวยากรณเบองตน

อต อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อตกกมน อตโรจต อมเหห รงเรองกวาพวกเราอตโต ลวงเลยไปแลว

อตกกนต อจจนต เกนขอบเขต, เกนประมาณอตสย อตกสโล ฉลาดยงภสตถ อตกโกโธ โกรธจด

อตวทธ เจรญมาก เปนตน

อป อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

สมภาวนา อป ทพเพส กาเมส แมในกามอนเปนทพยเมรมป วนวชฌตวา คจเฉยย

เจาะแมเขาพระสเมรไป

อเปกขา อยมป ธมโม อนยโต แมอาบตนกไมแนนอนสมจฉย อตป อรห เพราะเหตน จงทรงเปนพระ

อรหนตอนตมป อนตคณมป อาทาย

หมายเอาทงไสใหญและไสนอย

ครห อป อมหาก ปณฑตก นบณฑตนาเกลยดของพวกเราปญห อป ภนเต ภกข ลภตถ ผเจรญ ทานไดภกษาบางหรอไม

อป อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อปคต อปมาโน ผปราศจากมานะอเปโต หลกไปแลว

ครห อปคพโภ มครรภเลว

สำาหรบนกศกษาใหม 81 2.1. ปงลงค

วชชน อปสาลาย อายนต วานชา

พวกพอคาเดนออมศาลามา

ปชา วทธาปจาย มปรกตนอบนอมตอผใหญปทสสน อปรชฌต ประทษราย, ประพฤตผด

อป อปสคอรรถ อทาหรณ คำาแปล

อปคมน นสนน วา อปนสเทยย เขาไปนงใกลผนงอยแลวบางสมป อปนคร ใกลเมองอปปตต สคค โลก อปปชชต เขาถงโลกสวรรค

อปปตตโต อกขตต อเปกขา

รอดตามสมควร ชอวาอเบกขา

สาทสส อปมาน อปมา การเปรยบเทยบ ชอวาอปมาอธก อปขารย โทโณ (ปรมาณเทากน) นบทะนาน

มากกวาขารอปรภาว อปสมปนโน ผถงความเปนผสงสด,

ผไดรบอปสมบทอนสน อปวาโส การอยจำา, สมาทานงดอาหารโทสกขาน ปร อปวทต กลาวหาผอนสญญา อปสคโค ชออปสคปพพกมม อปกกโม กาวไปขางหนา, พากเพยร

อปกาโร ทำากอน, ผมอปการคณปชา พทธปฏ€าโก อปฏฐากพระพทธเจา, เขาเฝา

พระพทธเจามาตปฏ€าน การเลยงดมารดา

คยหการ โสเจยยปจจปฏ€าน ปรากฏโดยความเปนผสะอาด

2. นามกณฑ 82 บาลไวยากรณเบองตน

ภสตถ อปาทาน การยดถอ, การตดอปายาโส ความลำาบากอยางหนกอปนสสโย ทอาศยอย, อปนสย เปนตน

๓. นบาตนบาต คอ ศพท ท ตกลงระหวาง นาม ศพท บาง กรยา ศพท บาง ม รป คง

เดม ใน ลงค ทง ๓ ใน วภตต ทง ๗ และ ในวจนะ ทง ๒ แบงเปน ๓ กลม คอ นบาต อรรถ เดยวกน นบาต หลาย อรรถ และ นบาต ใน อรรถ ตางๆ

กลมท ๑ นบาตอรรถเดยวกนกลม นบาต หลาย ศพท ม อรรถ เดยวกน น บาง ตว ม อรรถ ของ วภตต นาม

ประกอบ อย เรยก วา “ว ภต ยตถ นบาต” บาง ตว ไมม อรรถ ของ วภตต นาม ประกอบ เรยก วา “อ ว ภต ยตถ นบาต”

วภตยตถนบาตนบาตมอรรถวภตตนาม

นบาตทมอรรถของวภตตนาม แบงกลมตามทมอรรถวภตตเดยวกน ม ๘ อรรถ คอ

๑. อรรถอาลปนะนบาต คำาแปล นยมใช

ยคเฆ ขอเดชะ,ขอโอกาส

เปนคำาทสามญชนเรยกเจานายชนสง, เปนคำาทภกษรปหนงขอโอกาสตอสงฆ

ภนเต ทานผเจรญ เปนคำาทคฤหสถหรอบรรพชตผนอย เรยกบรรพชตผใหญ

สำาหรบนกศกษาใหม 83 2.1. ปงลงค

ภททนเต ทานผเจรญ เปนคำาทคฤหสถหรอบรรพชตผนอย เรยกบรรพชตผใหญ

อาวโส ผมอาย เปนคำาทบรรพชตผใหญ เรยกบรรพชตผนอย หรอเรยกคฤหสถ

โภ, อมโภ ผเจรญ เปนคำาเรยกผชายดวยวาจาสภาพภทเท นางผเจรญ,

นองสาวเปนคำาเรยกผหญงดวยวาจาสภาพ

เร, อเร เวย, โวย เปนคำาเรยกคนเลว คนชนตำาภเณ พนาย เปนคำาทเจานายเรยกผอยใตบงคบของตนเช แม, เธอ เปนคำาเรยกสาวใช

๒. อรรถปฐมาอตถ มอย สกกา อาจ, สามารถลพภา พงได, ควรได ทวา กลางวนภยโย ยง นโม ความนอบนอม

๓. อรรถทตยาทวา ทงวน ภยโย ใหยง นโม ซงความนอบนอม

๔. อรรถตตยาส, สย, สาม  ดวยตนเอง, เอง สมมา ดวยด, โดยชอบกนต ดวยเหตไร ปทโส โดยบทสตตโส โดยสตร ทกขโต โดยลำาบากอนจจโต โดยไมแนนอน ทวธา โดยสองสวนเอกธา โดยสวนเดยว

2. นามกณฑ 84 บาลไวยากรณเบองตน

๕. อรรถจตตถ (ตเว ต ปจจย)

กาตเว, กาต  เพอทำา ทาตเว, ทาต  เพอให         กาเรต เพอใหทำา ทาเปต เพอใหถวาย

๖. อรรถปญจม (โส โต ปจจย)

ทฆโส จากดานยาว โอรโส จากฝงนราชโต จากพระราชา โจรโต จากโจร

๗. อรรถสตตม

สมนตา ในทกท, ในทรอบๆ สามนตา ในทใกล, ในทรอบๆปรโต ในทรอบๆ สมนตโต ในทรอบๆอภโต ในขางหนา เอกชฌ ในสงเดยวเอกมนต ในทหนง, ณ ทสมควร เหฏ€า ในภายใต, ภายใตอปร ในเบองบน, เบองบน อทธ ในเบองบน, เบองบนอโธ ในภายใต, เบองลาง ตรย ในทขวาง, ขดขวางสมมขา ในทเฉพาะหนา, ตอหนา ปรมมขา ในทลบหลงอาว ในทแจง รโห ในทลบตโร ในขางหนง อจจ ในทสงนจ ในทตำา อนโต ในภายในอนตรา ในระหวาง อชฌตต ในภายในพหทธา, พาหรา, พาหร, พห ในภายนอก, ขางนอก

อารา, อารกา ในทไกล

ปาร ในฝงนน โอร ในฝงนปจฉา ในภายหลง ปเร ในกาลกอนหร ในโลกอน เปจจ ในโลกหนา

สำาหรบนกศกษาใหม 85 2.1. ปงลงค

อรรถสตตม (โต ตร ถ ธ ว ห ห หญจน ห ธ ปจจย)

เอกโต ในผเดยว ปรโต ในขางหนา

ปสสโต ในขาง ปจฉโต ในขางหลง

สสโต บนศรษะ ปาทโต บนเทา, ทเทา

อคคโต บนยอด มลโต ทโคน, ทราก, ใตควง

ยตร, ยตถ ในทใด ตตร, ตตถ ในทนน

สพพธ ในททงปวง อห, อธ ในทน

กห, กห  ในทไหน กหญจน, กว ในทไหน

๘. อรรถกาลสตตม

อถ ครงนน หยโย วนวาน, เมอวาน  

ปาโต รงเชา, ในเวลาเชา ทวา ในเวลากลางวน

สมปต เดยวน, ขณะน ภตปพพ, ปรา ในกาลกอน 

อายต ตอไป, ขางหนา อชช ในวนน

สเว, เสว ในวนพรงน อปรชช, ปรชช ในวนอน

ปรสเว ในวนมะรน ปเร ในกาลอน

สชช ในขณะนน สาย ในเวลาเยน

กาล ในกาล ทวา ในเวลากลางวน

นตต ในเวลากลางคน กลล ในเวลาสมควร

นจจ, สตต ในกาลเปนนตย อภณห, อภกขณ เนองๆ

มห พลน, พลาม มหตต ชวคร, ครเดยว

ยทา ในกาลใด ตทา ในกาลนน

กทา ในกาลเชนไร สทา ในกาลทกเมอ

2. นามกณฑ 86 บาลไวยากรณเบองตน

อวภตยตถนบาตนบาตไมมอรรถวภตตนาม

นบาตทไมมอรรถของวภตตนามประกอบ ม ๑๔ หมวด คอ

๑. อรรถปรจเฉทะ (กำาหนด)กว เพยงไร ยาวตา มประมาณเพยงใดยาว เพยงใด ตาวตา มประมาณเพยงนนตาว เพยงนน กตตาวตา มประมาณเทาไรยาวเทว  เพยงใดนนเทยว เอตตาวตา มประมาณเทานนตาวเทว เพยงนนนนเทยว สมนตา โดยรอบ

๒. อรรถปฏภาคะ (อปมา-อปไมย)ยถา ฉนใด ตถา, เอว  ฉนนนยเถว ฉนใดนนเทยว ตเถว ฉนนนนนเทยวยถรว ฉนใดนนเทยว ตถรว ฉนนนนนเทยวเอวเมว, เอวเมว ฉนนนนนเทยว วย, อว ราวกะ, เพยงดงยถาป แมฉนใด เสยยถาป แมฉนใดยถานาม ชอฉนใด ตถานาม ชอฉนนนยถาห ฉนใดแล ตถาห ฉนนนแลยถาจ ฉนใดแล ตถาจ ฉนนนแลเสยยถาป นาม ชอแมฉนใด

๓. อรรถปฏเสธะ (ปฏเสธ, หาม) น ไม เอว เทานนโน ไม วนา เวน, หามมา อยา อญญตร เวน

สำาหรบนกศกษาใหม 87 2.1. ปงลงค

ว เทานน อ ไม, ไมใชหล อยา อล พอ, อยาเลย, สามารถ, ประดบ

๔. อรรถอนสสวนะ (เลาลอ, ไดยนมา)กร, ขล, สท  ไดยนวา, เขาเลาวา, ฟงมาวา, ทราบวา

๕. อรรถปรกปปะ (วตก, กงวล)เจ หากวา อถ  ถาวา     สเจ ถาวา ยนนน กระไรหนอยท ผวา อปเปว นาม ชอแมไฉน, อะไรแนนะ

๖. อรรถปญหา (คำาถาม)ก, วา หรอ นน  มใชหรอ, ใชหรอไม   กถ อยางไร อทาห หรอวากจจ หรอ, แลหรอ อาท หรอวาน หรอ, หรอหนอ เสยยถท อยางไรนกนน อะไรหรอ กส อะไร, อยางไหน

๗. อรรถสมปฏจฉนะ (รบคำา) อาม, อามนตา เออ, ครบ, คะ สาธ  ดแลว  เอว อยางนน โอปายก  สมควรปตรป สมควร, เหมาะสม ลห ด, ตามสบาย

๘. อรรถโจทนะ (เตอน)องฆ เชญเถด หนท, ตคฆ เอาเถด

2. นามกณฑ 88 บาลไวยากรณเบองตน

    ๙. อรรถวากยารมภะ (ตนขอความ)จ อนง, ก, จรงอย ปน สวนวา, กวา หรอ, หรอวา อป แมห ก, จรงอย, เพราะวา อปจ เออกต สวน, สวนวา, ก  อถวา อกอยางหนง

๑๐. อรรถสงสยะ (ความสงสย)อปเปว อยางไร อปเปวนาม ชออยางไร น หรอไม

๑๑. อรรถเอกงสะ (สวนเดยว)อทธา, อญญทตถ, ตคฆ, ชาต, กาม, สสกก  แนแท, จรงๆ, สวนเดยว

๑๒. อรรถสฆะ (รวดเรว) ขปป, อร, ลห, อาส, ตณณ, อจร, สฆ, ตรต เรว, ดวน, พลน, ไมนาน

๑๓. อรรถปทปรณะ หรอ วจนาลงการะ (เตมใหเตม ประดบคำา)

นบาตเหลานคอ อถ ขล วต วถ อโถ อสส ยคเฆ ห จรห น ต วา จ ต ว โว ปน หเว กว ห ตโต ยถา น ส สท โข เว ห เอน เสยยถท เปนตน เพมใสใหเตมระหวางบท เพอความสละสลวยแหงถอยคำาสำานวน ไมมเนอความพเศษอะไร

๑๔. บททม ตน ตวา ตวาน ปจจยปสสตน, ปสสย, ปสสตวา, ปสสตวาน, ทสวา, ทสวาน พบแลว, เหนแลว, ประสบแลว, ชมแลว, เยยมแลวทสเสตวา แสดงแลว ทาตน, ทตวา, ทตวาน ใหแลวอปาทาย ถอเอาแลว ทาเปตวา ใหถวายแลว

สำาหรบนกศกษาใหม 89 2.1. ปงลงค

วญญาเปตวา ใหรแลว วเจยย พจารณาแลววเนยย แนะนำาแลว นหจจ เบยดเบยนแลวสเมจจ ถงดแลว อเปจจ หลกไปแลวอารพภ เรมแลว, ปรารภแลว อาคมม มาแลว, อาศยแลว

กลมท ๒ นบาตหลายอรรถ ๑๗ ตวจ วา อถ ขล วต ห ต ห อต ยถา เอว อโห นาม สาธ กร นน

ธว นบาตเหลาน แตละศพทมอรรถหลายอยาง

จ ศพท มอรรถ ๕ อยาง

๑. สมจจย รวบรวม  ม ๓ อยาง    ก. กรยาสมจจย รวบรวมกรยา        เชน ตว ปจาห จ ภญชาห จ.               ทานจงหงและจงกน

    ข. การกสมจจย รวบรวมนาม        เชน สารปตโต จ โมคคลลาโน จ ธมม เทเสนต.               พระสารบตรและพระโมคคลลานะแสดงธรรม

    ค. วากยสมจจย รวบรวมประโยค เชน สารปตโต จ ธมม เทเสต, โมคคลลาโน จ ธมม เทเสต. พระสารบตรแสดงธรรม พระโมคคลลานะกแสดงธรรม

๒. อนวาจย รวบรวมวากยะหลงทมกรยาตางจากวากยะหนา เชน ทาน เทห, สลญจ รกขาห. ทานจงใหทาน และรกษาศล

2. นามกณฑ 90 บาลไวยากรณเบองตน

๓. อตรตรโยค รวบรวมโดยไดเนอความแยกกน (อสมาหารทวนท)

เชน จนโท จ สรโย จ จนทสรยา.

ดวงจนทรและดวงอาทตย

๔. สมาหาร รวบรวมโดยไดเนอความรวมกน (สมาหารทวนท) เชน มขญจ นาสกา จ มขนาสก. ปากและจมก

๕. อวธารณ หามเนอความทไมไดกลาวถง เชน พยญชนนตสส โจ ฉปปจจเยส จ. เพราะ ฉ ปจจยเทานน จงอาเทศพยญชนะทสดธาต เปน จ

วา ศพท มอรรถ ๔ อยาง

๑. วกปปน ไมแนนอน เชน เทโว วา มาโร วา. เปนเทพหรอเปนมาร

๒. อปมาน เปรยบเทยบ เชน มธ วา มญญต พาโล. คนพาลยอมสำาคญผดวาเหมอนนำาผง๓. สมจจย รวบรวมบท เชน ราชโต วา โจรโต วา ภย. ภยจากพระราชาและจากโจร

๔. ววตถตวภาสา กลาวกำาหนดวธ ๓ อยาง คอ แน ไมแน และไมม เชน วา ปโร อสรปา. ลบสระหลงจากสระทมรปไมเหมอนกนบาง

สำาหรบนกศกษาใหม 91 2.1. ปงลงค

อถ ศพท มอรรถ ๓ อยางปญหา คำาถาม อนนตรย ไมมระหวาง, ตอไป อธกาล กำาหนดกาล

ขล ศพท มอรรถ ๓ อยางปฏเสธ ปฏเสธ อวธารณ หาม ปสทธ สำาเรจ

วต ศพท มอรรถ ๔ อยางเอกส อยางเดยว เขท ลำาบาก, เหนดเหนอยอนกมป อนเคราะห  สงกปป คด, ดำาร, รำาพง

ห ศพท มอรรถ ๒ อยางเหต เหต  อวธารณ หาม, จำากด

ต ศพท มอรรถ ๓ อยางวเสส แตกตาง, พเศษ เหต เหต นวตตน หาม

ห ศพท มอรรถ ๒ อยางวสาท เหนดเหนอย สมภม ตกใจ

อต ศพท มอรรถ ๓ อยางวากยปรสมตต มเทาน, ดวยประการฉะนเหต  เพราะเหตนน นทสสน แสดง, วา

ยถา ศพท มอรรถ ๔ อยางโยคคตา ความสมควร วจฉา คำาซำาปทตถานตวตต กลาวเทาอรรถของบท นทสสน แสดง

บาลไวยากรณเบองตน 92 [ ๒. นามกณฑ

เอว ศพท มอรรถ ๓ อยางอปเทส แนะนำา ปญหา คำาถาม นทสสน แสดง

อโห ศพท มอรรถ ๓ อยางครห ตำาหน, นนทา ปสสน สรรเสรญ, ชนชม ปตถน ปรารถนา

นาม ศพท มอรรถ ๔ อยางครห ตำาหน ปสสน สรรเสรญ, ชนชม สญญา ชอ ปญหา ถาม

สาธ ศพท มอรรถ ๒ อยางปสสน สรรเสรญ, อนโมทนา ยาจน ขอ, ออนวอน

กร ศพท มอรรถ ๒ อยางอนสสวน ไดยนมา อสสทเธยย ไมเชอถอ

นน ศพท มอรรถ ๓ อยางอนมาน คาดคะเน อนสสรณ คลอยตาม ปรวตกก คด, กงวล

ธว ศพท มอรรถ ๒ อยางถร มนคง อวธารณ หาม, จำากด

กลมท ๓ นบาตอรรถตางๆอาว  แจง อญญทตถ โดยแทอโถ อนง อจจ สงอทธา แนแท, แนนอน อารา ไกลอวสส แนแท สจฉ แจง

93

ปน อก กญจาป แมนอย, แมกจรงสาม, สย เอง อโห โอ, ออกวจ บาง นจ ตำา, เตยมจฉา ผด นน แน, แนนอนมธา เปลา นานา ตางๆ, นานามสา เทจ ภยโย, ภยโยโส  โดยยง, มากสก คราวเดยว สตกขตต รอยครงปจฉา ภายหลง ปฏ€าย จำาเดม, เรมตน, ตงแต   สห, สทธ  พรอม, กบ ปภต จำาเดม, เรมตน, เปนตนสณก คอยๆ, เบาๆ ปนปปน บอยๆ, หลายครงปฏกจเจว กอนเทยว เสยยถท อะไรบางวนา, รเต เวน วส ตางหาก, แผนกหนงทฏ€, ก นาเกลยด ปน อกอสก นอย จร, จรสส กาลนานปถ มาก, ตางหาก หา หา, โอไมนาเลยตณห นง อลก หลอกลวง, เหลาะแหละอต เพราะเหตนน, วา....ดงน, ชอ, ดวยประการฉะน

ปเคว จะปวยกลาวไปไย, กลาวใหปวยกาล, กอนเทยวสวตถ สวสด, ความสบาย

จบ นามกณฑท ๒

94

๓. สมาสกณฑสมาส = นาม+นาม+วภตตนาม

สมาส คอ วธยอนามศพทตงแต ๒ ศพทขนไป ใหเขาเปนบทเดยวกน โดยใชวธในสนธและวธในนามมาทำาการยอ เมอยอตามวธถกตองดแลว จะไดสมาส ๒ อยาง ลกษณะ ๓ อยาง และชอ ๖ อยาง ดงน

สมาส ๒ อยาง

๑. ลตตสมาส  สมาสทลบวภตตของศพทหนา

เชน ก€นสส ทสส ก€นทสส. ผาเพอกฐน ชอวา กฐนทสส

๒. อลตตสมาส สมาสทไมลบวภตตของศพทหนา

เชน ปรสส ปท ปรสสปท. บทเพอผอน ชอวา ปรสสปท

 ลกษณะของสมาส ๓ อยาง

๑. ประกอบเขาเปนบทเดยวกน๒. มวภตตตวเดยวกน๓. สวดใหเปนบทเดยวกน (ไมเวนวรรคกลางสมาส)

ชอของสมาส ๖

สมาส วาโดยชอม ๖ คอ อพยยภาวะ กมมธารยะ ทค ตปปรสะ พหพพห และทวนทะ (ยอจำาวา อพย-กมม-ทค-ตปป พหทวนทา สมาสกา)

ตอไป จะแสดงวธการยอตามลำาดบสมาส ๖ ดงน

สำาหรบนกศกษาใหม 95 3.1. อพยยภาวสมาส

๑. อพยยภาวสมาสอพย ย ภาว สมาส คอ สมาส ท ม อป สค หรอ นบาต เปน บท หนา และ เปน

ประธาน บท สำาเรจ เปน น ปง สก ลงค เอกพจน ม ๒ อยาง คอ

๑. อปสคคปพพกะ มอปสคเปนบทหนาและเปนประธาน

เชน นครสส สมป อปนคร. ทใกลแหงเมอง ชอวา อปนคร

๒. นปาตปพพกะ มนบาตเปนบทหนาและเปนประธาน

            เชน ชวสส ยตตโก ปรจเฉโท ยาวชว.                  กำาหนดเพยงใดแหงชวต ชอวา ยาวชว

๒. กมมธารยสมาสกมมธารยสมาส คอสมาสทยอสทธนามกบสทธนาม สทธนามกบ

คณนาม หรอคณนามกบคณนาม ทมวภตตและวจนะเหมอนกนเขาดวยกน เหมอนกรรมทรงไวซงกตตาและกรยา ม ๙ อยาง คอ

๑. วเสสนปพพปทะ มบทวเสสนะอยหนา

เชน มหนโต จ โส ปรโส จาต มหาปรโส. บรษผประเสรฐ ชอวา มหาปรส

๒. วเสสนตตรปทะ มบทวเสสนะอยหลง

เชน สารปตโต จ โส เถโร จาต สารปตตตเถโร. พระสารบตรผเถระ ชอวา สารปตตตเถร

๓. วเสสโนภยปทะ มบททง ๒ เปนวเสสนะ

เชน สต จ อณห จาต สตณห. เยนและรอน ชอวา สตณห

3. สมาสกณฑ 96 บาลไวยากรณเบองตน

๔. อปมานตตรปทะ มบทหลงเปนอปมา

เชน มน จ โส สโห จาต มนสโห. พระมนเพยงดงสหะ ชอวา มนสห

๕. สม ภาว นา ปพพป ทะ ม บท หนา ประกอบ ดวย อ ต ศพท ใน อรรถ ยก ขน แสดง

เชน ธม โม อ ต พทธ ธมม พทธ. ความ ร วา ธรรม ชอ วา ธมม พทธ

๖. อว ธารณ ปพพป ทะ ม บท หนา ประกอบ ดวย เอว ศพท เพอ หาม เนอ ความ อน

เชน สทธา เอว ธน สทธาธน. ศรทธา เทานน เปน ทรพย ชอ วา สทธา ธน

๗. น น ปาต ปพพป ทะ ม น นบาต เปน บท หนา เพอ ปฏเสธบทหลง

เชน น มน สโส อม นสโส. ไมใช มนษย ชอ วา อม นสส

๘. ก ปพพป ทะ ม ก นบาต เปน บท หนา ใน อรรถ นา รงเกยจ

เชน กจฉ โต ป รโส กา ป รโส. บรษ ผ นา รงเกยจ ชอ วา กาปรส 

๙. ปา ทป พพป ทะ ม ป อป สค เปนตน เปน บท หนา

เชน ปธาน ว จน ปาว จน. คำา ท เปน ประธาน ชอ วา ปาวจน

อ โสภณ กต ทก กฏ. กรรม ท ทำา ไม ด ชอ วา ทก กฏ

สำาหรบนกศกษาใหม 97 3.1. อพยยภาวสมาส

 ๓. ทคสมาสทคสมาส คอกมมธารยสมาสทมสงขยาเปนบทหนา เหมอนคำาวา “วว

๒ ตว” ม ๒ อยาง คอ

๑. สมา หาร ท ค ท ค สมาส ท ยอ สงขยาเขากบนาม ศพท ใน ลงค ตางๆ ท เปน พห วจนะ สำาเรจเปน น ปง สก ลงค เอก วจนะ

เชน ตโย โลกา ตโลก. โลกทง ๓ ชอวา ตโลก

๒. อ สมา หาร ท ค ท ค สมาส ท ยอ สงขยาเขากบนาม ศพท สำาเรจเปน ลงค และ วจนะ ตาม บทหลง

เชน จตสโส ทสา จตททสา. ทศทง ๔ ชอวา จตททสา

๔. ตปปรสสมาส ตป ป รส สมาส คอ สมาส ท ยอ นาม ๒ บท ท ม วภตต ตาง กน เขา เปน

บท เดยวกน เหมอนคำาวา “บรษของเขา” ม ๖ อยาง ตาม ลำาดบ ตงแต ท ต ยา วภตต ถง สต ตม วภตต ดงน

๑. ทตยาตปปรสะ บทหนาประกอบดวยทตยาวภตต

เชน สรณ คโต สรณคโต. ผถง (ซงพระพทธเจาวาเปน) สรณะ ชอวา สรณคต

๒. ตตยาตปปรสะ บทหนาประกอบดวยตตยาวภตต

เชน พทเธน ภาสโต พทธภาสโต. (พระ ธรรม) อน พระพทธเจา ทรง ภาษต แลว ชอ วา พทธ ภา สต

๓. จตตถตปปรสะ บทหนาประกอบดวยจตตถวภตต

3. สมาสกณฑ 98 บาลไวยากรณเบองตน

เชน ก€นสส ทสส ก€นทสส.

ผาเพอกฐน ชอวา กฐนทสส

๔. ปญจมตปปรสะ บทหนาประกอบดวยปญจมวภตต

เชน โจรมหา ภย โจรภย. ภยจากโจร ชอวา โจรภย

๕. ฉฏฐตปปรสะ  บทหนาประกอบดวยฉฏฐวภตต

เชน พทธสส สาวโก พทธสาวโก. สาวกของพระพทธเจา ชอวา พทธสาวก

๖. สตตมตปปรสะ  บทหนาประกอบดวยสตตมวภตต

เชน วเน ปปผ วนปปผ. ดอกไมในปา ชอวา วนปปผ

๕. พหพพหสมาสพหพพหสมาส คอสมาสทมบทอนเปนประธาน เหมอนคำาวา “ผม

ขาวเปลอกมาก” ม ๙ อยาง คอ

๑. ทวป ท ตล ยาธ กรณะ บท ทง ๒ ม เนอ ความ เขา เปน อน เดยวกน ใน อรรถ วภตต ทง ๖ ม ท ต ยา วภตต เปนตน

เชน อาค ตา สมณ า อม สฆา รา มน ต อาคต สมโณ. (สำฆา รา โม) สมณะ มา ส อาราม น ฉะนน อาราม น จง ชอ วา อาคต สมณ

ทฏ€า ธม มา เยน สมเณน โสย ทฏ€ธม โม. (สมโณ) ธรรม อน สมณะ ใด เหน แลว สมณะ นน ชอ วา ทฏ€ธมม

ทน โน สง โก ยสส รญโญ โสย ทน น สง โก. (ราชา) ภาษ อน เขา ให แลว แก พระ ราชา ใด พระ ราชา นน ชอ วา ทน น สงก

นคค ตา ชนา อส มา คา มา โสย นคคตช โน. (คา โม) คน ออก ไป แลว จาก หมบาน นน หมบาน นน ชอ วา นคคต ชน

สำาหรบนกศกษาใหม 99 4.1. อปจจตทธต

ขณา อา สวา ยสส ภกขสส โสย ขณาส โว. (ภกข) อา สวะ ของ ภกษ ใด สน แลว ภกษ นน ชอ วา ขณาสว

สม ปน นา น สส สา น ยสม ชนป เท โสย สม ปนนสสโส. ขาว กลา ใน ชนบท ใด อดม สมบรณ ชนบท นน ชอ วา สม ปนนสสส 

๒. ทวปทภนนาธกรณะ  บททง ๒ มเนอความของวภตตตางกน

เชน ฉตต ปาณมห อสสาต ฉตตปาณ. (ปรโส) บรษผมรมในมอ ชอวา ฉตตปาณ

๓. ตปทะ  บททง ๓ มเนอความวภตตเดยวกน

เชน มตตา พหโว มาตงคา อสมนต มตตพหมาตงค. (วนำ) ปาทมชางตกมนมาก ชอวา มตตพหมาตงค

๔. นนปาตปพพปทะ  บทหนาเปน น นบาตปฏเสธ

เชน นตถ เอตสส สโมต อสโม. (ภควา) พระพทธเจาไมมผเสมอเหมอน ชอวา อสม

๕. สหปพพปทะ  บทหนาเปน สห นบาต

เชน สห เหตนา โย วตตเตต สเหตโก. (ธมโม) ธรรมทเปนไปพรอมดวยเหต ชอวา สเหตก

๖. อปมาปพพปทะ  บทหนาเปนอปมา

เชน  กาโก วย สโร อยนต กากสโร. (ปรโส) บรษผกลาเหมอนกา ชอวา กากสร

๗. สงขโยภยปทะ  บททง ๒ เปนสงขยา

เชน ฉ วา ปญจ วา วาจา ฉปปญจวาจา. วาจา ๕-๖ คำา ชอวา ฉปปญจวาจา

๘. ทสนตราฬตถะ  ไดเนอความระหวางทศ หรอทศเฉยง

4. ตทธตกณฑ 100 บาลไวยากรณเบองตน

เชน ปพพสสา จ ทกขณสสา จ ทสาย ยทนตราฬ สาย ปพพทกขณา. (วทสา) ระหวางทศตะวนออกกบทศใต ชอวา ปพพทกขณา

๙. พยตหารลกขณะ  ไดลกษณะทำากรยาตอส (ฝายตรงขาม)

เชน เกเสส จ เกเสส จ คเหตวา อท ยทธ ปวตตตต เกสาเกส.

การดงทผมตอสกนไป ชอวา เกสาเกส

 ๖. ทวนทสมาสทวนทสมาส  คอสมาสทยอบททเปนคกน มวภตตเหมอนกน ตงแต

๒ บทขนไป เขาเปนบทเดยวกน ม ๒ อยาง คอ

๑. สมาหาระ ยอนามทมลงคและวจนะตางกนบาง เหมอนกนบาง มรปสำาเรจเปนนปงสกลงคเอกวจนะ

เชน ปตโต จ จวร จ ปตตจวร. บาตรและจวร ชอวา ปตตจวร

สมโถ จ วปสสนา จ สมถวปสสน. สมถะและวปสสนา ชอวา สมถวปสสน

๒. อ สมา หา ระ  ยอ นาม ท ม วจนะ เหมอน กน สำาเรจ แลว ม ลงคตาม บท หลง และ เปน พห วจนะ

เชน มาตา จ ปตา จ มาตาปตโร. มารดาและบดา ชอวา มาตาปต

สโร จ อสโร จ นโร จ อรโค จ นาโค จ ยกโข จ สราสรนโรรคนาคยกขา.

เทวดา อสร คน ง นาค และยกษ ชอวา สราสรนโรรคนาคยกข

จบ สมาสกณฑท ๓

101

๔. ตทธตกณฑตทธต = นาม+ปจจย+วภตตนาม

ตทธต คอ ปจจยทเกอกลแกนาม ๓ เพราะประกอบอยหลง นาม ๓ อยาง ไดแก สมาส นาม ตทธ ตนา ม และกตนาม (หรอ สทธ นาม)

ตทธต ถกแบงออกตามอรรถของปจจยแลวเรยกชอ ม ๗ หมวด คอ อปจจตทธต อเนก ตถตทธต ภาว ตทธต ว เส สตทธต อส สตถ ตทธต สงข ยาตทธต และ อพยยตทธต

อปจจตทธต (หรอ โคตตตทธต) อเนก ตถต ทธ ต อส สตถ ตทธต และ สงข ยาตทธต ทง ๔ น รวมเขากน เรยก วา “สามญ ญตทธต” และมกใช เปน บท ว เส สนะ (หรอคณนาม)

๑. อปจจตทธตอปจจตทธต คอ ตทธตทมอรรถวา “เหลากอ ลก หลาน” ลงปจจย ๙

ตว คอ ณ ณายน ณาน เณยย ณ ณก ณย ณว เณร แทนศพทเหลาน

แทน อปจจ ศพท เรยกวา “อปจจตทธต” กไดแทน โคตต ศพท เรยกวา “โคตตตทธต” กไดแทน ปตต ศพท เรยกวา “ปตตตทธต” กได

เชน วสฏ€สส อปจจ วาสฏโ€. (ณ) เหลากอของวสฏฐะ ชอวา วาสฏ€

กจจสส อปจจ กจจายโน, กจจาโน. (ณายน, ณาน) เหลากอของกจจะ ชอวา กจจายน, กจจาน

4. ตทธตกณฑ 102 บาลไวยากรณเบองตน

กตตกาย ปตโต กตตเกยโย. (เณยย) ลกของนางกตตกา ชอวา กตตเกยย

สกยปตตสส อปจจ สกยปตต. (ณ) ลกหลานของสกยบตร ชอวา สกยปตต

สกยปตตสส อปจจ สกยปตตโก. (ณก) ลกหลานของศกยบตร ชอวา สกยปตตก

อทตยา อปจจ อาทจโจ. (ณย) ลกหลานของนางอทต ชอวา อาทจจ

มนโน อปจจ มานโว.  (ณว) ลกหลานของนายมน ชอวา มานว

สมณสส อปจจ สามเณโร. (เณร) ลกหลานของสมณะ ชอวา สามเณร

 ๒. อเนกตถตทธตอเนกตถตทธต คอ ตทธตทมอรรถมาก ลงปจจย ๑๔ ตว คอ ณก

ณ เณยย อม อย กย ย ณย กณ ตา อายตตต ล อาล มย

แทน สสฏ€ ศพท เรยกวา “สงสฏฐตทธต” แปลวา “ผสม เจอ คลก”แทน ตรต ศพท เรยกวา “ตรตตทธต” แปลวา “ขาม”แทน จรต ศพท เรยกวา “จรตตทธต” แปลวา “เทยวไป”แทน วหต ศพท เรยกวา “วหตตทธต” แปลวา “นำาไป” เปนตน 

เชน ตเลน สสฏ€ เตลก. (ณก) ขาวผสมงา ชอวา เตลก

นาวาย ตรตต นาวโก. (ณก) ผขามดวยเรอ ชอวา นาวก

สำาหรบนกศกษาใหม 103 4.1. อปจจตทธต

ปาเทน จรตต ปาทโก. (ณก) ผเทยวไปดวยเทา ชอวา ปาทก

อเสน วหตต อสโก. (ณก) ผนำาไปดวยบา ชอวา อำสก

กสาเวน รตต กาสาว, กาสาย. (ณ) ผายอมดวยนำาฝาด ชอวา กาสาว, กาสาย

วเน ชาต วาเนยย.  (เณยย) ดอกไมเกดในปา ชอวา วาเนยย

ปจฉา ชาโต ปจฉโม. (อม) ผเกดภายหลง ชอวา ปจฉม

มนสสชาตยา ชาโต มนสสชาตโย. (อย) ผเกดดวยชาตมนษย ชอวา มนสสชาตย

ชาตยา นยตโต ชาตกโย. (กย) ประกอบดวยชาต ชอวา ชาตกย

สภาย สาธ สพภ. (ย) ดในสภา ชอวา สพภ

สมณาน หตา สามญญา. (ณย) เกอกลสมณะ ชอวา สามญญ

ราชปตตาน สมโห ราชปตตโก. (กณ) หมแหงราชบตร ชอวา ราชปตตก

คามาน สมโห คามตา. (ตา) หมแหงชาวบาน ชอวา คามตา

ธโม วย ทสสตต ธมายตตต. (อายตตต) ปรากฏเหมอนควนไฟ ชอวา ธมายตตต

4. ตทธตกณฑ 104 บาลไวยากรณเบองตน

ทฏ€ €าน ทฏ€ลล. (ล) ฐานะอนไมด ชอวา ทฏ€ลล

อภชฌา อสส ปกตต อภชฌาล. (อาล) ผมอภชฌาเปนปกต ชอวา อภชฌาล

สวณเณน ปกตนต สวณณมโย. (มย) ทำาดวยทอง ชอวา สวณณมย

๓. ภาวตทธตภาวตทธต คอ ตทธตทมอรรถวา “ม เปน” ลงปจจย ๗ ตว คอ ณย

ตต ตา ตตน เณยย ณ กณ แทน ภาว ศพท เรยกวา “ภาวตทธต” แปลวา “ความม ความเปน” รปสำาเรจสวนมากเปนนปงสกลงคเอกพจน

เชน อโรคสส ภาโว อาโรคย.  (ณย) ความเปนผไมมโรค ชอวา อาโรคย

ปสกลกสส ภาโว ปสกลกตต, ปสกลกตา. (ตต, ตา) ความเปนผทรงผาบงสกลเปนวตร ชอวา ปสกลกตต, ปสกลกตา

ปถชชนสส ภาโว ปถชชนตตน. (ตตน) ความเปนปถชน ชอวา ปถชชนตตน

อธปตสส ภาโว อาธปเตยย.  (เณยย) ความเปนใหญ ชอวา อาธปเตยย

วสมสส ภาโว เวสม. (ณ) ความเปนทไมสมำาเสมอ ชอวา เวสม

รมณยสส ภาโว รามณยก. (กณ) ความเปนทนายนด ชอวา รามณยก

สำาหรบนกศกษาใหม 105 4.1. อปจจตทธต

๔. วเสสตทธตวเสสตทธต  คอ ตทธตทมอรรถวา “พเศษ” ลงปจจย ๕ ตว คอ

ตร ตม อสก อย อฏ€ แทน วเสส ศพท เรยกวา “วเสสตทธต” แปลวา “พเศษ, มากกวา”

เชน สพเพ อเม ปาปา, อยมเมส วเสเสน ปาโปต ปาปตโร.  (ตร) คนเหลานทงหมดเปนคนเลว, บคคลนเปนคนเลวมากกวาคนเหลาน ชอวา ปาปตร

ตโตป อธโก ปาปตโม, ปาปสโก, ปาปโย, ปาปฏโ€.

(อสก, อย, อฏ€) คนเลวยงกวาคนนนอก ชอวา ปาปตม, ปาปสก, ปาปย, ปาปฏ€

สพเพ อเม วฑฒา, อยมเมส วเสเสน วฑโฒต เชยโย, เชฏโ€. (อย, อฏ€)

คนเหลานทงหมดเปนผเจรญ, คนนเปนผเจรญพเศษ กวาคนเหลาน ชอวา เชยย, เชฏ€

สพเพ อเม ปสตถา, อยมเมส วเสเสน ปสตโถต เสยโย, เสฏโ€. (อย, อฏ€)

คนเหลานทงหมดเปนผประเสรฐ, คนนเปนผประเสรฐพเศษ กวาคนเหลาน ชอวา เสยย, เสฏ€

๕. อสสตถตทธตอสสตถตทธต คอ ตทธตทมอรรถวา “ผม” ลงปจจย ๑๒ ตว คอ ว

โส อล ว อาล ส อก อ ร วนต มนต ณ แทน อสสตถ (อสส+อตถ) ศพท

5. อาขยาตกณฑ 106 บาลไวยากรณเบองตน

เรยกวา “อสสตถตทธต” แปลวา “ของเขามอย, ผม”

เชน เมธา อสส อตถต เมธาว. (ว) ผมปญญา ชอวา เมธาว

สเมธา อสส อตถต สเมธโส. (โส) ผมปญญาด ชอวา สเมธโส

ชฏา อสส อตถต ชฏโล. (อล) ผมชฎา (ผมตณหา) ชอวา ชฎล

เกสา อสส อตถต เกสโว. (ว) ผมผมดกดำา ชอวา เกสว

วาจา อสส อตถต วาจาโล. (อาล) ผมวาจาไพเราะ ชอวา วาจาล

ตโป อสส อตถต ตปสส. (ส) ผมตบะ ชอวา ตปสส

ทณโฑ อสส อตถต ทณฑโก, ทณฑ. (อก,อ) ผมไมเทา ชอวา ทณฑก, ทณฑ

มธ อสส อตถต มธโร. (ร) ผมความหวาน (ไพเราะ) ชอวา มธร

คโณ อสส อตถต คณวา. (วนต) ผมคณ ชอวา คณวนต

สต อสส อตถต สตมา. (มนต) ผมสต ชอวา สตมนต

สทธา อสส อตถต สทโธ. (ณ) ผมศรทธา ชอวา สทธ

สำาหรบนกศกษาใหม 107 5.1. ภวาทคณะ

๖. สงขยาตทธตสงขยาตทธต คอ ตทธตทมอรรถวา “เตม” ลงปจจย ๖ ตว คอ ตย

ถ ม € อ ก หลงจากปกตสงขยา แทน ปรณ ศพท จงเรยกวา “สงขยาตทธต” สำาเรจเปนปรณสงขยา แปลวา “เตม, ลำาดบท” และแทน ปรมาณ ศพท ทอรรถวา “เตม” เหมอนปรณศพท เปนตน

เชน ทวนน ปรโณ ทตโย.  (ตย) เตม ๒ ชอวา ทตย (ท ๒)

ตณณ ปรโณ ตตโย.  (ตย) เตม ๓ ชอวา ตตย (ท ๓)

จตนน ปรโณ จตตโถ.  (ถ) เตม ๔ ชอวา จตตถ (ท ๔)

ปญจนน ปรโณ ปญจโม. (ม) เตม ๕ ชอวา ปญจม (ท ๕)

ฉนน ปรโณ ฉฏโ€.  (โฐ) เตม ๖ ชอวา ฉฏ€ (ท ๖)

เอกาทสนน ปรณ เอกาทส.  (อ) เตม ๑๑ ชอวา เอกาทส  (ท ๑๑)

เทว ปรมาณาน เอตสสาต ทวโก.  (ก) หมวดมปรมาณ ๒ ชอวา ทวก (หมวด ๒)

๗. อพยยตทธตอพยยตทธต คอ ตทธตทเปนอพยยศพท มรปคงท ลงปจจย ๕ ตว

คอ กขตต ธา โส ถา ถ หลงจากนามและสพพนาม

แทน วาร ศพท แปลวา “ครง คราว วาระ”

4. ตทธตกณฑ 108 บาลไวยากรณเบองตน 108

แทน วภาค ศพท แปลวา “แบง แจก จำาแนก”แทน ปการ ศพท แปลวา “ประการ” เปนตน

เชน เอกสม วาเร ภญชตต เอกกขตต.  (กขตตำ) กนครงเดยว ชอวา เอกกขตตำ

ทวห วภาเคห ทวธา.  (ธา) โดยแบง ๒ สวน ชอวา ทวธา

อปาเยน วภาเคน อปายโส. (โส) โดยจำาแนกดวยอบาย ชอวา อปายโส

โส ปกาโร ตถา. (ถา) ประการนน ชอวา ตถา

โก ปกาโร กถ. (ถำ) ประการไร ชอวา กถำ

จบ ตทธตกณฑท ๔

109

๕. อาขยาตกณฑอาขยาต = ธาต+ปจจย+วภตตอาขยาต

อาขยาต คอ กรยาศพททแสดงกรยาทาทาง ยน เดน นง นอน ดม กน ทำา พด คด เปนตน มกเรยกวา กรยาอาขยาต

กรยาอาขยาต มสวนประกอบ ๓ อยาง คอ ธาต ปจจย และ วภตต

ธาต ๘ หมวดธาต คอ คำาททรงไวซงอรรถกรยา มอรรถเปนกรยา เปน รากของ ศพท

อาขยาตและกต

ธาต ทม อรรถ เปน กรยา อาการ ทาง กาย และ วาจา ให แปล อรรถ วา “การ” เชน “ส สเย ใน การ นอน, วจ วยตตย วาจาย ในการกลาว” เปนตน

ธาตทมอรรถเปนภาวะหรอสภาวธรรม ใหแปลอรรถวา “ความ” เชน “ภ สตตาย ในความม ความเปน, จนต จนตาย ในความคด” เปนตน

ในไวยากรณ ทานลงวกรณปจจย ๑๓ ตว แบงธาต เปน ๘ คณะ ดงน

๑. ภวาทคณะภ ธาตเปนตน ลง อ วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทย

ภ สตตายำ ในความม ความเปน ภวต ยอมม ยอมเปน

ห สตตายำ ในความม ความเปน โหต ยอมม ยอมเปน

ส สเย ในการนอน เสต สยต ยอมนอน

5. อาขยาตกณฑ 110 บาลไวยากรณเบองตน

มร มรเณ ในความตาย มรต ยอมตาย

ปจ ปาเก ในการหง ตม แกง ปจต ยอมหง ยอมตม

ลภ ลาเภ ในการได ลภต ยอมได

คม คตมห ในการไป คจฉต ยอมไป, ยอมถง

วจ วยตตยำ วาจายำ ในการพดชดเจน วจต ยอมกลาว

วส นวาเส ในการอย วสต ยอมอย

๒. รธาทคณะรธ ธาตเปนตน ลงนคหตอาคมหลงสระตวแรก และลง อ วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทยรธ อาวรเณ ในการปดกน รนธต รนเธต ยอมปด-กน  มจ โมจเน ในการปลอย มญจต ยอมปลอยภช พยวหรเณ ในการกน ภญชต ยอมกน-บรโภคภท วทารเณ ในการผา ทำาลาย ภนทต ยอมผา-ทำาลายฉท ทวธากรเณ ในการตด ฉนทต ยอมตดยช โยเค ในการประกอบ ยญชต ยอมประกอบ

๓. ทวาทคณะทว ธาตเปนตน ลง ย วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทยทว กฬายำ ในการเลน ทพพต ยอมเลนปท คตมห ในการไป อปปชชต ยอมเขาไป

สำาหรบนกศกษาใหม 111 5.1. ภวาทคณะ

พธ อวคมเน ในการตรสร พชฌต ยอมตรสร

กธ โกเป ในความโกรธ กชฌต ยอมโกรธ

มน ญาเณ ในความร มญญต ยอมร

สม อปสเม ในความสงบ สมมต ยอมสงบ

ชน ชนเน ในการเกด ชายต ยอมเกด

๔. สวาทคณะส ธาตเปนตน ลง ณ ณา อณา วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทย

ส สวเน ในการฟง สโณต สณาต ยอมฟง

ห คตมห ในการไป ปหณาต ยอมสงไป

อป ปาปณเน ในการถง บรรล ปาปณาต ยอมถง บรรล  

สก สตตมห ในความสามารถ สกกณาต ยอมอาจ สามารถ

๕. กยาทคณะก ธาตเปนตน ลง นา วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทย

ก ทพพวนมเย ในการซอ-ขาย กณาต ยอมซอ

ช ชเย ในการชนะ ชนาต ยอมชนะ

จ จเย ในการสะสม จนาต ยอมสะสม

ญา อวโพธเน ในความร ชานาต ยอมร

ล เฉทเน ในการตด ลนาต ยอมตด

5. อาขยาตกณฑ 112 บาลไวยากรณเบองตน

๖. คหาทคณะคห ธาตเปนตน ลง ปป ณหา วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทยคห อปาทาเน ในการถอเอา เฆปปต คณหาต ยอมถอเอา

๗. ตนาทคณะตน ธาตเปนตน ลง โอ ยร วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทยตน วตถาเร ในความแผไป ตโนต ยอมแผไปกร กรเณ ในการกระทำา กโรต กยรต ยอมกระทำาสก สตตมห ในความสามารถ สกโกต ยอมสามารถอป ปาปณเน ในการถง บรรล ปปโปต ยอมถง บรรล

๘. จราทคณะจร ธาตเปนตน ลง เณ ณย วกรณปจจย

ธาต อรรถ แปลอรรถของธาต อาขยาต แปลไทยจร เถยเย ในการลก ขโมย โจเรต โจรยต ยอมลก ขโมยมนต คตตภาสเน ในการปรกษา มนเตต มนตยต ยอมปรกษาปาล รกขเน ในการดแล รกษา ปาเลต ปาลยต ยอมดแล รกษาฆฏ ฆฏเน ในการสบตอ ฆาเฏต ฆาฏยต ยอมสบตอวท ญาเณ ในความร เวเทต เวทยต ยอมรคณ สงขยาเน ในการนบ คเณต คณยต ยอมนบตกก จนตายำ ในความคด ตกเกต ตกกยต ยอมคด ตรกจนต จนตายำ ในความคด จนเตต จนตยต ยอมคด

สำาหรบนกศกษาใหม 113 5.1. ภวาทคณะ

ธาต ๒ กลมธาตทง ๘ หมวดนน จดเปน ๒ กลม คอ

๑. อกม มก ธาต ธาต ท ไมม กรรม (คอ ไม มอง หา อรรถกร รม แต มอง หา อรรถของวภตตอนทไมใชทตยา)

เชน ภกข สยเน เสต. ภกษนอนบนทนอน โส เคเห วสต. เขาอยในบาน

๒. สกม มก ธาต ธาต ท ม กรรม (คอมอง หา กรรมอนเปนอรรถ ของท ต ยา วภตต เปนตน) แบงเปน ๒ อยาง คอ ธาตทม ๑ กรรม และธาตทม ๒ กรรม

เชน ปรโส กมม กโรต. บรษกำาลงทำาซงงาน โส คาโว คาม เนต. เขานำาววทงหลายไปสบาน

เพมกรรมใหธาต

เมอลงอปสคหนาธาต จะทำาใหธาตทไมมกรรม กลายเปนธาตมกรรม

เมอลงการตปจจยในอรรถเหต ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป ณาปย ขางหลงธาต จะเปนการเพมการตกรรมใหแกธาต ซงจะไดผลดงน

ทำาใหธาตทไมมกรรม กลายเปนธาตม ๑ กรรมทำาใหธาตม ๑ กรรม กลายเปนธาตม ๒ กรรมทำาใหธาตม ๒ กรรม กลายเปนธาตม ๓ กรรม

ปจจยในอาขยาตปจจย คอ ศพทสำาหรบประกอบหลงธาต เพอกำาหนดวาจก ม ๕

หมวด คอ

๑. หมวดกตตวาจก ไดแก วกรณปจจยประจำาหมวดธาต ๑๓ ตว คอ อ, - อ (เอ), ย, ณ ณา อณา, นา, ปป ณหา, โอ ยร, เณ ณย

5. อาขยาตกณฑ 114 บาลไวยากรณเบองตน

๒. หมวดกมมวาจก ไดแก ย ปจจย หรอ ย ปจจยทม อ อ อาคมขางหนา (รวมกนเปน อย, อย)

๓. หมวดเหตกตตวาจก ไดแก การตปจจย ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป ณาปย

๔. หมวดเหตกมมวาจก ไดแก การตปจจย ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป ณาปย และ ย ปจจยทม อ อ อาคมขางหนา (รวมกนเปน ณย, ณยย, ณาปย, ณาปยย)

๕. หมวดภาววาจก ไดแก ย ปจจย และวภตตฝายอตตโนบท ปฐมบรษ เอกวจนะ ทง ๘ หมวด (รวมกนเปน ยเต ยต เยถ ยตถ ยตถ ยา ยสสเต ยสสถ) รป ยเต ในวตตมานาวภตต จะมใชมากกวา

ธาตปจจย ๓ กลมธาต ปจจย คอ ปจจย พเศษ ๕ ตว ทรวมเขากบธาตและนาม

๑. ปจจย ๓ ตว คอ ข ฉ ส ประกอบหลง ตช คป กต มาน ธาต เปน อน เดยวกน กบ ธาต และมการซอนพยญชนะตนธาตพรอมสระ

เชน ตตกขต  ยอมอดทน ชคจฉต  ยอมตำาหน ตกจฉต  ยอมเยยวยา วมำสต  ยอมทดลอง

๒. ปจจย ๓ ตวเดม คอ ข ฉ ส ประกอบหลง ภช ฆส หร ส ปา ธาตเปนตน ปน อน เดยวกน กบ ธาต และมการซอนพยญชนะตนธาตพรอมสระ ในอรรถ “ปรารถนาเพอ” หรอ “อยาก”

เชน พภกขต ยอมปรารถนาเพอกน (อยากกน, หว) ชฆจฉต ยอมปรารถนาเพอกน (อยากดม, กระหาย)

สำาหรบนกศกษาใหม 115 5.1. ภวาทคณะ

ชคสต ยอมปรารถนาเพอนำาไป (อยากนำาไป) สสสสต  ยอมปรารถนาเพอฟง (อยากฟง) ปวาสต  ยอมปรารถนาเพอดม (อยากดม)

๓. ปจจย ๒ ตว คอ อาย อย ประกอบ หลง นาม เปน เหมอน ธาต ใน อรรถ ประพฤต เพยงดง หรอ เหมอน

เชน จรายต  ยอมประพฤตเหมอนชาอย ปตตยต  ยอมประพฤตเพยงดงบตร

วภตตอาขยาตกาลาทวเสน เอกตตาทวเสน จ ธาตวตถ วภชนตต วภตตโย.

วภตต คอ คำาศพททประกอบอยหลงปกตธาตตอจากปจจย เพอทำาหนาทจำาแนกธาตใหมรปศพทและความหมายตางกนโดย กาล บท บรษ วจนะ ม ๙๖ ตว แบงเปน ๘ หมวด หมวดละ ๑๒ ตว ดงน

ตารางวภตตอาขยาต ๘ หมวด ๙๖ ตวบท ๒ ปรสสบท อตตโนบทบรษ ๓ ปฐมบรษ มชฌมบรษ อตตมบรษ ปฐมบรษ มชฌมบรษ อตตมบรษ

วจนะ ๒ เอก. พห. เอก. พห. เอก. พห. เอก. พห. เอก. พห. เอก. พห.

วตตมานา ต อนต ส ถ ม ม เต อนเต เส วเห เอ มเห

ปญจม ต อนต ห ถ ม ม ต อนต สส วโห เอ อามเส

สตตม เอยย เอยย เอยยาส เอยยาถ เอยยาม เอยยาม เอถ เอร เอโถ เอยยาวโห เอยย เอยยามเห

ปโรกขา อ อ เอ ตถ อ มห ตถ เร ตโถ วโห อ มเห

หยยตตน อา อ โอ ตถ อ มหา ตถ ตถ เส วห อ มหเส

อชชตน อ อ โอ ตถ อ มหา อา อ เส วห อ มเห

ภวสสนต สสต สสนต สสส สสถ สสาม สสาม สสเต สสนเต สสเส สสวเห สส สสามเห

กาลาตปตต สสา สสส สเส สสถ สส สสามหา สสถ สสส สสเส สสวเห สส สสามหเส

5. อาขยาตกณฑ 116 บาลไวยากรณเบองตน

วภตตอาขยาตและคาแปล๑. วตตมานา ต อนต ส ถ ม ม, เต อนเต เส วเห เอ มเห. แปลวา “อย ยอม จะ กำาลง”

๒. ปญจม ต อนต ห ถ ม ม, ต อนต สส วโห เอ อามเส.

แปลวา “จง ขอจง ชวย กรณา โปรด...เถด, เทอญ”

๓. สตตม เอยย เอยย เอยยาส เอยยาถ เอยยาม เอยยาม, เอถ เอร เอโถ เอยยาวโห เอยย เอยยามเห. แปลวา “พง ควร อาจ สามารถ นาจะ”

๔. ปโรกขา อ อ เอ ตถ อ มห, ตถ เร ตโถ วโห อ มเห แปลวา “แลว” (อดต ๓ วนขนไป)

๕. หยยตตน อา อ โอ ตถ อ มหา, ตถ ตถ เส วห อ มหเส. แปลวา “แลว” “ได...แลว” (อดตเมอวาน)

๖. อชชตน อ อ โอ ตถ อ มหา, อา อ เส วห อ มเห. แปลวา “แลว” “ได...แลว” (อดตวนน)

๗. ภวสสนต สสต สสนต สสส สสถ สสาม สสาม, สสเต สสนเต สสเส สสวเห สส สสามเห. แปลวา “จก จะ” (อนาคตไมจำากด)

๘. กาลาตปตต สสา สสส สเส สสถ สส สสามหา,

สสถ สสส สสเส สสวเห สส สสามหเส.

แปลวา “จก...แลว” “จกได...แลว” (อดตลวงเลยไปเปลา)

สำาหรบนกศกษาใหม 117 5.1. ภวาทคณะ

จาแนกวภตต ๘ หมวด โดยกาล ๓

กาล คอ ชวงเวลาททำากรยา ม ๓ กาล คอ ปจจบน อดต และ อนาคต วภตตทง ๘ หมวดนน แบงออกเปน ๓ กาล ดงน

วตตมานา ปญจม  เปนปจจบนกาล (กำาลงทำา) สตตม 

ปโรกขา หยยตน เปนอดตกาล (ทำาเสรจแลว) อชชตน

ภวสสนต เปนอนาคตกาล (ยงไมทำา) กาลาตปตต เปนอนาคตกาลลวงเลยไปกบอดต (ไมไดทำา)

ปจจบนกาล ๓

๑. ปจจบน ใกล จะเปนอดต ใช วต ตมา นา วภตต แปล วา “ยอม” (หรอ ไม แปลวภตต)

เชน กโต น ตว อาคจฉส. ทานมาจากทไหนหนอ

เทวมหานครโต อาคจฉาม. มาจากกรงเทพมหานคร

๒. ปจจบนแท ใชวตตมานาวภตต แปลวา “อย, กำาลง”, ปญจมวภตต แปลวา “จง ขอจง จงชวย กรณา โปรด...เถด”, และสตตมวภตต แปลวา “พง ควร อาจ สามารถ นาจะ”

เชน ภกข ธมม เทเสต. ภกษแสดงอยซงธรรม, ภกษกำาลงแสดงธรรม

5. อาขยาตกณฑ 118 บาลไวยากรณเบองตน

ตว ปญญ กโรห. ทานจงทำาซงบญ, เชญทานทำาบญ

อห สมาธ ภาเวยยาม. เราสามารถเจรญสมาธ, เราควรเจรญสมาธ

๓. ปจจบนใกลอนาคต ใชวตตมานาวภตต แปลวา “จะ”

     เชน กห คจฉส. จะไปทไหน อตตรนคร คจฉาม. จะไปอดรธาน

อดตกาล ๓

๑. อดตทลวงตงแต ๓ วนขนไปโดยไมมกาหนด ใชปโรกขาวภตต แปลวา “แลว”

เชน โส กร ราชา พภว. ไดยนวา เขาเปนพระราชาแลว

เตนาห ภควา. เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรสแลว

๒. อดตทเพงลวงไปเมอวาน ใชหยยตตนวภตต แปลวา “แลว”, ถาม อ อาคมนำาหนา นยมแปลวา “ได...แลว”

เชน โส โอทน ปจา. เขาหงขาวแลว โส คาม อคจฉา. เขาไดไปบานแลว

๓. อดตทเพงลวงไปในวนน ใชอชชตนวภตต แปลวา “แลว”, ถาม อ อาคมนำาหนา นยมแปลวา “ได...แลว”

เชน มย ทานาทน ปญญาน กรมหา. พวกเราทำาแลวซงบญมทานเปนตน

สำาหรบนกศกษาใหม 119 5.1. ภวาทคณะ

ภกข ปณฑาย คาม ปาวส. ภกษไดเขาไปแลวสหมบานเพอบณฑบาต

อนาคตกาล ๒

๑. อนาคตของปจจบน ใชภวสสนตวภตต นยมแปลวา “จก, จะ”

เชน มย ธมม สณสสาม. พวกเราจกฟงธรรม

กทา ปญจ สลาน สมาทยสสถ. เมอไรพวกทานจกสมาทานศล ๕

๒. อนาคตของอดต คอในอดตไมไดทำาเหตไว ในอนาคตจงไมสามารถ มได ใชกาลาตปตตภตต นยมแปลวา “จก...แลว”, ถาม อ อาคมนำาหนาแปลวา “จกได...แลว”

เชน โส เจ ป€มวเย ปพพชช อลภสสา, อรหา ภวสสา. หากวาเขาจกไดบวชในปฐมวยแลวไซร, จกเปนพระอรหนตแลว

ตารางแสดง วภตต กาล บท บรษ วจนะ โยคะวตตมานา เปนปจจบน แปลวา อย ยอม จะ กาลงฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม โส - ต เต - อนต โส - เต เต - อนเตมชฌมบรษ : ตมห ตว - ส ตมเห - ถ ตว - เส ตมเห - วเหอตตมบรษ : อมห อห - ม มย - ม อห - เอ มย - มเห

5. อาขยาตกณฑ 120 บาลไวยากรณเบองตน

ปรสสบทนยมเปนกตตรป อตตโนบทนยมเปนกมมรปกรยาทเปนปฐมบรษ ใช สทธนาม ปฐมาวภตต เปนประธานกรยาทเปนมชฌมบรษ ใช ตมห ศพท ปฐมาวภตต เปนประธานกรยาทเปนอตตมบรษ ใช อมห ศพท ปฐมาวภตต ศพทเปนประธาน

วภตต ๗ หมวดทเหลอ นกศกษาสามารถจำาแนกไดดวยวธเดยวกนน

สททปทมาลาวตตมานาวภตต

ภธาต กตตวาจก (ยอมม ยอมเปน)

ฝาย ปรสสบท อตตโนบท

วจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ภวต ภวนต ภวเต ภวนเต

มชฌมบรษ : ตมห ภวส ภวถ ภวเส ภววเห

อตตมบรษ : อมห ภวาม ภวาม ภเว ภวามเห

  ภธาต เหตกตตวาจก (ยอมใหม ใหเปน เจรญ)

ฝาย ปรสสบท อตตโนบท

วจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ภาเวต ภาเวนต ภาวยต ภาวยนต

มชฌมบรษ : ตมห ภาเวส ภาเวถ ภาวยส ภาวยถ

อตตมบรษ : อมห ภาเวม ภาเวม ภาวยาม ภาวยาม

สำาหรบนกศกษาใหม 121 5.1. ภวาทคณะ

อนปพพะ ภธาต กมมวาจก (เสวย)ฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม อนภยต อนภยนต อนภยเต อนภยนเตมชฌมบรษ : ตมห อนภยส อนภยถ อนภยเส อนภยวเหอตตมบรษ : อมห อนภยาม อนภยาม อนภเย อนภยามเห

ภธาต เหตกมมวาจก (ใหม ใหเปน ใหเจรญ)ฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ภาวยต ภาวยนต ภาวยเต ภาวยนเตมชฌมบรษ : ตมห ภาวยส ภาวยถ ภาวยเส ภาวยวเหอตตมบรษ : อมห ภาวยาม ภาวยาม ภาวเย ภาวยามเห

ตวอยางประโยควาจก ๕

๑. โส ปณฑโต ภวต, เต ปณฑตา ภวนต. ๒. ตวำ ปณฑโต ภวส, ตมเห ปณฑตา ภวถ. ๓. อหำ ปณฑโต ภวาม, มยำ ปณฑตา ภวาม. ๔. โส สมาธ ภาเวต, เต สมาธ ภาเวนต. ๕. ตวำ สทธำ ภาเวส, ตมเห ปญญำ ภาเวถ. ๖. อหำ กสลำ ภาเวม, มยำ เมตตำ ภาเวม. ๗. เตน เวทนา อนภยต, เตน เวทนาโย อนภยนต. ๘. ตยา ทกขำ อนภยต, ตมเหห โสมนสสา อนภยนต. ๙. มยา สขำ อนภยต, อมเหห โทมนสสเวทนาโย อนภยนต. ๑๐. ปคคเลน สมาธ ภาวยต, ปคคเลน สมาธโย ภาวยนต

5. อาขยาตกณฑ 122 บาลไวยากรณเบองตน

๑๑. ตยา สมาธ ภาวยต, ตมเหห สมาธโย ภาวยนต ๑๒. มยา สมาธ ภาวยต, อมเหห สมาธโย ภาวยนต.

ปญจมวภตตปจธาต กตตวาจก (จงหง จงตม)

ฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ปจต ปจนต ปจต ปจนตมชฌมบรษ : ตมห ปจ ปจาห ปจถ ปจสส ปจวโหอตตมบรษ : อมห ปจาม ปจาม ปเจ ปจามเส

ปจธาต เหตกตตวาจก (จงใหหง จงใหตม)ฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ปาเจต ปาเจนต ปาจยต ปาจยนตมชฌมบรษ : ตมห ปาเจห ปาเจถ ปาจยสส ปาจยวโหอตตมบรษ : อมห ปาเจม ปาเจม ปาจเย ปาจยามเส

ปจธาต กมมวาจก (จงหง จงตม)ฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ปจจต ปจจนต ปจยต ปจยนตมชฌมบรษ : ตมห ปจจ ปจจาห ปจจถ ปจยสส ปจยวโหอตตมบรษ : อมห ปจจาม ปจจาม ปจเย ปจยามเส

สำาหรบนกศกษาใหม 123 5.1. ภวาทคณะ

ปจธาต เหตกมมวาจก (จงใหหง จงใหตม)ฝาย ปรสสบท อตตโนบทวจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม ปาจยต ปาจยนต ปาจยต ปาจยนตมชฌมบรษ : ตมห ปาจยาห ปาจยถ ปาจยสส ปาจยวโหอตตมบรษ : อมห ปาจยาม ปาจยาม ปาจเย ปาจยามเส

ประโยคทดลองแปล ๑. สโท โอทนำ ปจต, ปจตำ. ปาจกา โอทนำ ปจนต, ปจนตำ. ๒. ตวำ โอทนำ ปจ, ปจาห, ปจสส. ตมเห โอทนำ ปจถ, ปจวโห. ๓. อหำ โอทนำ ปจาม, ปเจ. มยำ โอทนำ ปจาม, ปจามเส. ๔. อมสม ทเน เช ตวำ มทกำ โอทนำ ปจ. ๕. ตวำ เสว เตสำ ภตตำ ปจาห. ๖. สาธ ภนเต อธวาเสถ, ยาคำ เต ปาจาเปม. ๗. มยำ โอทนญจ พยญชนญจ สปญจ เอกโตว ปาจาปยาม. ๘. ทายกา อารามกภกขสส อาคนตกภกขสส จ ภกขำ ปาจยนต. ๙. สเทน โอทโน ปจยต, ยาค สทกาย ปจจตำ. ๑๐. สามเกน สทำ ปหโต โอทโน ปาจาปยต. ๑๑. น ปจาม น ปาเจม น ฉนทาม น เฉทเย ตำ มำ อกญจนำ ญตวา สพพปาเปห อารตำ (ข. ชา. ๒๗/๒๘๕/๓๒๔)

5. อาขยาตกณฑ 124 บาลไวยากรณเบองตน

สตตมวภตตคมธาต กตตวาจก (พงไป ควรไป)

ฝาย ปรสสบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม คจเฉ คจเฉยย คจฉ คจเฉยย

มชฌมบรษ : ตมห คจเฉ คจเฉยยาส คจเฉยยาถ

อตตมบรษ : อมห คจเฉ คจเฉยยาม คจเฉยยาม

ฝาย อตตโนบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม คจเฉถ คจเฉร

มชฌมบรษ : ตมห คจเฉโถ คจเฉยยาวโห

อตตมบรษ : อมห คจเฉ คจเฉยย คจเฉยยามเห

คมธาต เหตกตตวาจก (พงใหไป ควรใหไป)

ฝาย ปรสสบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม คจฉาเปยย คจฉาเปยย

มชฌมบรษ : ตมห คจฉาเปยยาส คจฉาเปยยาถ

อตตมบรษ : อมห คจฉาเปยยาม คจฉาเปยยาม

สำาหรบนกศกษาใหม 125 5.1. ภวาทคณะ

คมธาต กมมวาจก (พงไป ควรไป)

ฝาย อตตโนบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม คจฉเยถ คจฉเยร

มชฌมบรษ : ตมห คจฉเยโถ คจฉเยยยาวโห

อตตมบรษ : อมห คจฉเยยย คจฉเยยยามเห

คมธาต เหตกมมวาจก (พงใหไป ควรใหไป)

ฝาย อาเทศอตตโนบท เปนปรสสบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม คจฉาปเยยย คจฉาปเยยย

มชฌมบรษ : ตมห คจฉาปเยยยาส คจฉาปเยยยาถ

อตตมบรษ : อมห คจฉาปเยยยาม คจฉาปเยยยาม

ประโยคทดลองแปล ๑. โส คามำ คจเฉยย, เต คามำ คจเฉยยำ. ๒. ตวำ อตตโน คามำ คจเฉยยาส, ตมเห อตตโน คามำ คจเฉยยาถ. ๓. อหำ อรญญำ วา นท วา คจเฉยยาม, มยำ อรญญำ วา นท วา คจเฉยยาม. ๔. น ห เอเตห ยาเนห คจเฉยย อคตำ ทสำ ยถาตตนา สทนเตน ทนโต ทนเตน คจฉต. (ข.ธ. ๒๕/๓๒๓/๗๒)

5. อาขยาตกณฑ 126 บาลไวยากรณเบองตน

ปโรกขาวภตตพรธาต กตตวาจก (กลาวแลว, พดแลว)

ฝาย ปรสสบทวจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม อาห อาห อาหสมชฌมบรษ : ตมห อาเห อาหตถอตตมบรษ : อมห อาห อาหมห

ปโรกขาวภตต มใชนอย จงแสดงไวเทาน

ประโยคทดลองแปล ๑. เย ธมมา เหตปปภวา เตสำ เหตำ ตถาคโต อาห เตสญจ โย นโรโธ จ เอวำ วาท มหาสมโณ. (ข.อป. ๓๒/๒๘๖)

๒. มาตาเปตตภรำ ชนตำ กเล เชฏ€าปจายนำ. สณหำ สขลสมภาสำ เปสเณยยปปหายนำ. มจเฉรวนเย ยตตำ สจจำ โกธาภภำ นรำ. ตำ เว เทวา ตาวตสา อาห สปปรโส อต. (สำ.ส. ๑๕/๒๕๗)

หยยตตนวภตตวจธาต กตตวาจก (กลาวแลว, พดแลว)

ฝาย ปรสสบทวจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม อวจา อวจมชฌมบรษ : ตมห อวจ อวโจ อวจตถอตตมบรษ : อมห อวจ อวจ อวจมหา

หยยตตนวภตต มใชนอย จงแสดงไวเทาน

สำาหรบนกศกษาใหม 127 5.1. ภวาทคณะ

อชชตนวภตตกรธาต กตตวาจก (ทำาแลว ไดทำาแลว)

ฝาย ปรสสบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม อกาส อกร กร อกรส อกส อกร อกาส กรส

มชฌมบรษ : ตมห อกาส อกร กร อกาสตถ อกรตถ กรตถ

อตตมบรษ : อมห อกาส อกร กร อกาสมห อกรมห กรมห

กรธาต กมมวาจก (ทำาแลว, ไดทำาแลว)

ฝาย ปรสสบท

วจนะ เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม อกรย อกรยส

มชฌมบรษ : ตมห อกรย อกรยตถ

อตตมบรษ : อมห อกรย อกรยมห

ประโยคทดลองแปล ๑. โส โรทตวา ปรเทวตวา ปต สรรกจจำ อกาส. ๒. ปณฑตา จตตมตตโน อชกำ อกำส. ๓. อกาส สตถ วจนำ ยถา มำ โอวท ชโน. (ข.เถร. ๒๖/๖๒๖)

๔. ฉนทราควรตโต โส ภกข ปญญาณวา อธ. อชฌคา อมตำ สนต นพพานำ ปทมจจตำ. (ข.ส. ๒๕/๒๐๖)

5. อาขยาตกณฑ 128 บาลไวยากรณเบองตน

ภวสสนตวภตตสธาต กตตวาจก (จกฟง)

ฝาย ปรสสบท อตตโนบท

วจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม สณสสต สณสสนต สณสสเต สณสสนเต

มชฌมบรษ : ตมห สณสสส สณสสถ สณสสเส สณสสวเห

อตตมบรษ : อมห สณสสาม สณสสาม สณสส สณสสามเห

กาลาตปตตวภตต   กรธาต กตตวาจก (จกไดทำาแลว)

ฝาย ปรสสบท อตตโนบท

วจนะ เอก. พห. เอก. พห.

ปฐมบรษ : นาม อกรสส อกรสสส อกรสสถ อกรสสส

มชฌมบรษ : ตมห อกรสเส อกรสสถ อกรสสเส อกรสสวเห

อตตมบรษ : อมห อกรสส อกรสสามห อกรสส อกรสสามหเส

ประโยคทดลองแปล

๑. สททำ อนทสสนำ สปปฏฆำ สณ วา สณาต วา สณสสต วา. ๒. โส เจ หยโย กมมนตำ อกรสส, อชช กหาปณาน อลภสส. ๓. สเจ อทาน อเนสนำ กรสสำ, อายตมป ทลลภสโข ภวสสาม.

ธาต คณะ อนจากภวาทคณะ นกศกษา สามารถ จำาแนก ตาม วธ เชน น จะ ตาง กน บาง เพยง การ ลง ปจจย ประจำา หมวด ธาต แตละ หมวด และ การ เปลยนแปลง รป ของ ธาต ตว นนๆ เทานน

สำาหรบนกศกษาใหม 129 5.1. ภวาทคณะ

ตวอยางกรยาอาขยาตทมใชมากภวาทคณะ

ภวต ภวนต ยอมม-เปน พรห พรถ จงบอก-กลาว

โหต โหนต ยอมม-เปน อจเฉต เอสต ยอมปรารถนา

ภวต ภวนต จงม-เปน สญญมต ยอมสำารวม

โหต โหนต จงม-เปน อจฉต อปาสต ยอมเขาอย

อโหส อเหส ไดม-เปนแลว อนโภต ยอมเสวย

ภเว ภเวยย พงม-เปน ลภต ลภนต ยอมได

สยา สย พงม-เปน อลภ อลภส ยอมได

ลภสสต จกได วจต วจนต ยอมกลาว

วจจต วจจเต ยอมถกกลาว อโวจ ไดกลาวแลว

วสต วสนต ยอมอย วจฉต วจฉาม ยอมอย

โรทต โรทนต ยอมรองไห คจฉต คจฉนต ยอมไป

คจฉ คจฉาห จงไป วหต วหนต ยอมนำาไป

อคมาส ไดไปแลว อชฌคา บรรลแลว

ชรต ชรนต ยอมแก อกโกสต ยอมดา

อกโกจฉ ไดดาแลว อกโกส ไดดาแลว

อธวาเสต จงรบ มรต มยยต ยอมตาย

เทเสต จงแสดง ปสสต ปสสนต ยอมด-เหนนสทต ยอมนง ทกขต ทกขนต ยอมด-เหนนสท นสทส นงแลว ยชต ยชนต ยอมบชาวชเชต วชชต ยอมกลาว วเทต วทต ยอมกลาววเทม วทาม ยอมกลาว จลต จญจลต ยอมหวนไหว

5. อาขยาตกณฑ 130 บาลไวยากรณเบองตน

ตทต ตทนต ยอมทมแทง ฌายต ฌายนต ยอมคด-เพงอททสต ยอมสวด ปวสต ปวสนต ยอมเขาไปลขต ลขนต ยอมขดเขยน ผสต ผสนต ยอมสมผสเสต เสนต ยอมนอน ปวต ปวนต ยอมดมสยต สยนต ยอมนอน ตฏ€ต ตฏ€นต ยอมตงไวอตถ สนต ยอมม อตถ สนต จงมอสส อสส พงม-เปน หนต หนต ยอมเบยดเบยนอาห อาห กลาวแลว หญญต หญญเต ยอมถกฆาชหาต ชหนต ยอมสละ ททาต ททนต ยอมใหเทต เทนต ยอมให ทชชา ทชช พงให ควรใหอทาส อทส ไดใหแลว นเธต นเธนต ยอมฝงไว

รธาทคณะ

รนธต รนธนต ยอมปด-กน ฉนทต ฉนทนต ยอมตดยญชต ยญชนต ยอมประกอบ ภญชต ภญชนต ยอมกนมญจต มญจนต ยอมปลอย-พน สญจต สญจนต ยอมรด

ทวาทคณะ

ทพพต ทพพนต ยอมรงเรอง สพพต สพพนต ยอมเยบ

อปปชชต ยอมอบต-เกด พชฌต พชฌนต ยอมตรสร

ยชฌต ยชฌนต ยอมตอส กชฌต กชฌนต ยอมโกรธ

สนนยหต ยอมผกรด มญยต มญญนต ยอมร

สมาทยต ยอมสมาทาน สมมต สมมนต ยอมสงบ

กปปต กปปนต ยอมโกรธ ชายต ชายนต ยอมเกด

สำาหรบนกศกษาใหม 131 6.1. เตกาลกะ

สวาทคณะ

สณาต สโณต ยอมฟง ปหณาต ยอมสงไป

อาวณาต ยอมสำารวม มโนต มนนต ยอมใสไว

ปาปณาต ยอมบรรล สกกณาต ยอมสามารถ

กยาทคณะ

วกกณาต ยอมขาย ชนาต ชนนต ยอมชนะ

จนาต จนนต ยอมกอ-สะสม ชานาต ชานนต ยอมร

วชานาต ยอมรแจง วชานยา วชญญา พงรแจง

สมชาน สญชาน รดแลว อญญาส ไดรแลว

มนาต มนนต ยอมนบถอ ลนาต ลนนต ยอมตด-เดด

ธนาต ธนนต ยอมหวนไหว คณหต คณหาต ยอมถอเอา

คยหต คยหนต ยอมถกถอเอา คณห คณหส ถอเอาแลว

อคคเหส ไดถอเอาแลว อคคณหาต ยอมถอเอา

ตนาทคณะ

ตโนต ตโนนต ยอมแผไป กโรต กโรนต ยอมทำา

กพพนต ยอมทำา กรเต ยอมทำา

กเร กเรยย พงทำา ควรทำา กยรา กยราถ พงทำา ควรทำา

อกาส อกาส ไดทำาแลว อกร อกรส ไดทำาแลว

กรส อกส ไดทำาแลว กาหต กาหนต จกทำา

กรสสต กรสส จกทำา อภสงขโรต ยอมปรงแตง

ปปโปต ปปโปนต ยอมบรรล สกโกต สกโกนต ยอมสามารถ

6. กตกกณฑ 132 บาลไวยากรณเบองตน

จราทคณะ

โจเรต โจเรนต ยอมลก-ขโมย โจรยต โจรยนต ยอมลก-ขโมย

จนเตต จนตยต ยอมคด จนเตส จนตย คดแลว

มนเตต มนตยต ยอมปรกษา ปาเลต ปาลยต ยอมรกษาไว

ฆาเฏต ฆาฏยต ยอมสบตอ เวเทต เวทยต ยอมร

คเณต คณยต ยอมนบ คเณต คณยต ยอมนบ

ธาตปจจยนตคณะ

ตตกขต ยอมอดกลน ชคจฉต ยอมคนครอง

ตกจฉต ยอมเยยวยา วจกจฉต ยอมเยยวยา

วมสต ยอมทดลอง พภกขต ยอมปรารถนาเพอกน

ชฆจฉต ยอมปรารถนาเพอกน ชคสต ยอมปรารถนาเพอกน

สสสสต ยอมปรารถนาเพอฟง ปวาสต ยอมปรารถนาเพอดม

วชคสต ยอมปรารถนาเพอชนะ

นามปจจยนตคณะ

สมททายต ทำาตวดจสมทร ปพพตายต ทำาตวเชนภเขา

ธมายต ทำาเหมอนควน ฉตตยต ทำาเหมอนรม

ปตตยต ทำาเหมอนบตร ปตตยต ตองการบาตร

วตถยต ตองการผา ปรกขารยต ตองการบรขาร

จวรยต ตองการจวร ปฏยต ตองการผา

ธนยต ตองการทรพย ปตตยต ตองการบตร

จรายต ประพฤตชาอย

สำาหรบนกศกษาใหม 133 5.1. ภวาทคณะ

คำา แปล ภาษา ไทย นน นกศกษา สามารถ ใช สำานวน การ แปล ได หลาย นย แมจะแปลตางกนกขอให ได ความ หมาย เดยวกน เวลา แปล พระ ไตรปฎก จะ ได ไม ตด อย เพยง สำานวน เดยว ซงจะเปนประโยชนตอคนผมอธยาศยตางกน

กรยา บท อนนอกจาก น สามารถ หา อทาหรณ ได จาก หนงสอ วา ดวย เรอง ธาต และ กรยา ทวไป เชน คมภร ธาต วต ถ สงคหะ หนงสอ รวม บท กรยา อาขยาต และ อาขยาต กณฑ ใน ไว ยา กรณ อนๆ เปนตน

โปรด จำา ไว วา บท กรยา อาขยาต ใน ประโยค บาล จะ ม บรษ และ วจนะ ตรง กบ บท ประธาน ท เปน นาม ศพท ตมหศพท และ อมห ศพท เสมอ

จบ อาขยาตกณฑท ๕

134

๖. กตกณฑกต = ธาต+ปจจย+วภตตนาม

กต คอ วธ สราง คำา ศพท เพอ บรรเทา ความ สงสย ๕ เรองสำาคญ คอ

๑. บรรเทาความสงสยเรอง ปกตธาต๒. บรรเทาความสงสยเรอง ปกตลงค๓. บรรเทาความสงสยเรอง ปจจย ทประกอบหลงจากปกตธาต๔. บรรเทาความสงสยเรอง วภตต ทประกอบหลงจากธาตตอจากปจจย๕. บรรเทาความสงสยเรอง การกะอนเปนวธสรางคำาศพท จาก ธาต

ไปส อาขยาตและกต และสำาเรจบทอยางสมบรณทวธของนาม

กต มสวนประกอบ ๓ อยาง คอ ธาต+ปจจย+วภตตนาม

ธาต

ธาตในกต ก คอ ปกต ธาต ทง ๘ หมวด อยาง เดยวกน กบ ธาต ใน อาขยาต (กรณา ยอน ไป ด อาขยาตกณฑ หนา ๑๐๙-๑๑๓)

ปจจย

ปจจย ใน ก ตสามารถบง กาล และ วาจกได ม ๒ หมวด คอ กจ จ ปจจย และ ก ตปจจย

๑. กจจปจจย คอ ปจจยทแสดงกมมวาจกและภาววาจก กลาวอรรถ อรหะ (พง ควร) และ สกกะ (อาจ สามารถ) ใน ๓ กาล ม ๕ ตว คอ ณย รจจ (รปสำาเรจเปนนามกต) และ ตพพ อนย เตยย (รปสำาเรจเปนกรยากต)

๒. กตปจจย คอ ปจจยท (ใหเพมจำานวนตามปทรปสทธ) ม ๗๕ ตว คอ ณ อ ณว ต อาว ย รตถ รต ราต กว รมม ณ ร ณก ร อ ต ต

สำาหรบนกศกษาใหม 135 6.1. เตกาลกะ

รรย อน ข กต ตก อก ณ ฆณ นต มาน อาน ณ ม มน ถ ม ล ย ยาณ ลาณ ล ถ ตตม ณม อาน ตรณ ณตต ตต ฒ € ธ ท อทท ก อร อล อม ต ท อวร อร ณ น อสส นส อส การ (รปสำาเรจเปนนามกต) เปนตน, และ ต ตวนต ตาว ตเว ต ตน ตวาน ตวา มาน อนต (รปสำาเรจเปนกรยากต)

วภตต

วภตต กเปนวภตต ๑๔ ตว ทบงการกะ ๖ และวจนะ ๒ อยางเดยวกน ทงใน นาม สมาส ตทธต และ กต นนเอง

กต ๒ ประเภท

กต เมอ อาศย กลม ปจจย เปนตว แบง และผานวธการปรบเปลยนครบถวนทกขนตอนแลว มบทสำาเรจ เปน ๒ ประเภท คอ นา มกต และ กรยา กต

๑. นา มกต คอ ศพท กต ท มรปสำาเรจเปนสทธ นามบาง คณนามบาง

๒. กรยากต คอ ศพทกตทมรปสำาเรจเปนกรยา

นามกตและกรยากตทง ๒ เมอผานสาธนะ ๗ อนเปนกระบวนการสรางคำาศพทใหสำาเรจ โดยผสมผสานอรรถของธาต อรรถของปจจย และอรรถของวภตต ใหเขากนอยางลงตว ตามขนตอน ๓ ขน ดงน

กต ๓ ขนตอน

ขน ตอน ท ๑ เรม จาก นำา ปกต ธาต ท ม อรรถ เปน กรยา ทง ๘ หมวด มา ตง ไว แลว นำา ปจจย ท กำาหนด วา จก ๕ หมวด มา ประกอบ เขา กน ลงทาย ดวย วภตต อาขยาต ท กำาหนด กาล บท บรษ และ วจนะ

เชน พธ+ย+ต = พชฌต ยอมตรสร

ขน ตอน ท ๒ นำา ปกต ธาต เดยวกนกบ กรยา อาขยาตมา ตง ไว แลว นำา ปจจย

6. กตกกณฑ 136 บาลไวยากรณเบองตน

ท กำาหนด กาล รวมกนเขาโดยการประกอบอรรถวภตตในนามใหสำาเรจเปนสาธนะ ๗ มกตตสาธนะเปนตน อน เปนขนตอนของ กต

เชน พธ+ต = พทธ ผตรสร

ขน ตอน ท ๓ นำาเอา พทธ ทสำาเรจมาจากวธของกต สงไปเปนนาม เพอเตรยมประกอบวภตตในนาม

เชน พทธ+ส = พทโธ พระพทธเจา

วธการ สราง คำา ศพททง ๓ ขนตอนนน จะปรากฏสาธนะทเปนฐานะของบทสำาเรจตามอรรถของวภตตนาม ๗ อยาง ดงน

สาธนะ ๗

สา ธนะ คอ วธสรางคำาศพททถกกำาหนดดวยอรรถของวภตตนาม ม ๗ อยาง คอ กตต สา ธนะ กมม สา ธนะ ภาว สา ธนะ กรณสา ธนะ สมปทาน สา ธนะ อ ปาทาน สา ธนะ และ อธก รณ สา ธนะ

๑. กตตสาธนะ ผทำากรยาดวยตนเองหรอใหผอนทำา รปสำาเรจจดเปนกตตและเหตกตต แปลวา “ผ” เปนตน

เชน พชฌตต พทโธ

ผตรสร ชอวา พระพทธเจา

ททตต ทายโก ผให ชอวา ทายก

๒. กมมสาธนะ ผทถกกระทำา รปสำาเรจจดเปนกมมะและเหตกมมะ แปลวา “ผถก, ผอนเขา, ผทเขา” เปนตน

เชน มาตาปตห ธรยตต ธตา. ธดาทมารดาบดาคมครอง ชอวา ธดา

สยเต พนธยตต สส.

สำาหรบนกศกษาใหม 137 6.1. เตกาลกะ

อวยวะอนคอผกไว ชอวา ศรษะ

๓. ภาวสาธนะ สงทสกวาเปนกรยาอาการหรอสภาวะตามปกต รปสำาเรจเปนภาวะ แปลวา “การ, ความ” เปนตน

เชน จชชเต จชน วา จาโค. การสละ ชอวา จาคะ

รชชเต รชน วา ราโค. ความกำาหนด ชอวา ราคะ

๔. กรณสาธนะ อปกรณชวยทำากรยา รปสำาเรจเปนกรณะ แปลวา “เปนเครอง, เปนเหต” เปนตน

เชน วเนต เอเตนาต วนโย. ธรรมเปนเครองแนะนำา จงชอวา วนย

ปชชเต อเนนาต ปาโท. เทาเปนเครองชวยไป จงชอวา บาท 

๕. สมปทานสาธนะ ผรบจากกรยา รปสำาเรจเปนสมปทานะ แปลวา “ผทเขาให, ผรบ” เปนตน

เชน สมมา ปกาเรน ททาต อสสาต สมปทาน. ผรบสงทเขาใหทกประการ ชอวา สมปทาน 

๖. อปาทานสาธนะ เขตทถกละทงไป รปสำาเรจเปนอปาทานะ แปลวา “เปนท, เปนเขต” เปนตน

เชน ปภวต เอตสมาต ปภโว. สถานทเรมตน ชอวา ปภวะ (เขตเรมตน)

๗. อธก รณ สา ธนะ สถาน ท หรอกาล เวลาของกรยา รป สำาเรจ เปน โอกาสะ (ทวาง) ภมมะ (ทอยประจำา) อธกรณะ (ทตง) อาธาระ (ทรองรบ) แปล วา “เปน ท, เปน เวลา” เปนตน

6. กตกกณฑ 138 บาลไวยากรณเบองตน

เชน สยต เอตถาต สยน. ทเปนทนอน จงชอวา สยนะ (เปนทนอน) รมต เอตถาต รตต. เวลาทเขายนด จงชอวา ราตร (เปนเวลายนด)

ตวอยางนามกต

นามกต ธาต+ปจจย+วภตต คาแปลสสโส สาส+ณย+ส ศษยกจจ กร+รจจ+ส กจมาลากาโร มาลา+กร+ณ+ส นายมาลาการธมมธโร ธมม+ธร+อ+ส ผทรงธรรมการโก กร+ณว+ส ผกระทำา, นายชางกตตา กร+ต+ส ผกระทำาภยทสสาว ภย+ทส+อาว+ส ผเหนภย, ผเหนวาเปนภยสตถา สาส+รตถ+ส พระศาสดา, ผพรำาสอนปตา ปา+รต+ส บดามาตา มาน+ราต+ส มารดาสยมภ สยำ+ภ+กว+ส พระสยมภธมโม ธร+รมม+ส ธรรมะ, ทรงไวซงสภาวะนนๆพรหมจาร พรหม+จร+ณ+ส ผประพฤตพรหมจรรยโฆสนา ฆส+ย+อา+ส การประกาศภวปารค ภวปาร+คม+ร+ส ผถงฝงแหงภพภรโก ภ+รอาคม+ณก+ส ผขลาดกลวสโฆ สำ+หน+ร+ส พระสงฆ, ผพรอมเพรยงกนอทธ อท+ธา+อ+ส มหาสมทร, ทรงไวซงนำาสต ส+ต+ส การฟง, เสยง

สำาหรบนกศกษาใหม 139 6.1. เตกาลกะ

กรยา กร+รรย+อา+ส กรยา, อาการทควรทำาชโน ช+อน+ส ผชนะทกกร ท+กร+ข+ส อนใครๆทำาไดยากพทโธ พธ+ต+ส ผตรสร, ผใหตรสรอาคนตโก อา+คม+ตก+ส อาคนตกะ, ผมาเยอนคมโก คม+อก+ส ผควรไป, คนเดนทางอกาโร อ+การ+ส ออกษร

ตวอยางกรยากต

กรยากต ธาต+ปจจย+วภตต คาแปลทาตพพ ทา+ตพพ+ส พงให, ควรใหทานย ทา+อนย+ส พงให, ควรใหญาเตยย ญา+เตยย+ส พงร, ควรรคโต คม+ต+ส ไปแลวหตวา ห+ตวนต+ส บชาแลวหตาว ห+ตาว+ส บชาแลวกาตเว กร+ตเว+ส เพอทำากาต กร+ตำ+ส เพอทำากาตน กร+ตน+ส เพอทำากตวาน กร+ตวาน+ส ทำาแลวกตวา กร+ตวา+ส ทำาแลวคจฉมาโน คม+มาน+ส ไปอย, เมอไปคจฉนโต คม+อนต+ส ไปอย, เมอไป

ตวอยางศพทกตทมใชมากเตกาลกะ กจจคณะ

6. กตกกณฑ 140 บาลไวยากรณเบองตน

ภวตพพ พงม พงเปน ภวนย พงม พงเปนอภภวตพโพ พงครอบงำา อภภวนโย พงครอบงำาอาสตพพ พงเขาไป อาสนย พงเขาไปสยตพพ พงนอน สยนย พงนอนอตสยตพโพ ควรนอนใหมาก อตสยนโย พงนอนใหมากปฏปชชตพโพ พงปฏบต ปฏปชชนโย พงปฏบตพชฌตพโพ พงตรสร พชฌนโย พงตรสรโสตพโพ สณตพโพ พงฟง สวณโย พงฟงกตตพพ กาตพพ พงทำา กรณโย กรณย พงทำาภรตพโพ พงเลยง ภรณโย พงเลยงคเหตพโพ พงถอเอา คหณโย พงถอเอารมตพโพ นารนรมย รมณโย นารนรมยปตตพโพ พงบรรล ปาปณโย พงบรรลคนตพโพ พงไป คมนย ควรไปหนตพพ พงเบยดเบยน หนนย พงเบยดเบยนมนตพโพ พงร มญญนย พงรปชยตพโพ พงบชา ปชนโย ผควรบชาหรตพพ พงนำาไป หารย พงนำาไปลภตพพ ลพภ พงได สาสตพโพ พงพรำาสอนวจนย วากย พงกลาว ภชนย ภาคย พงคบหาเนตพพ เนยโย พงนำาไป ภวตพโพ ภพโพ พงม พงเปนวชช วทนย พงกลาว มชช มทนย พงมวเมาคนตพพ คมม พงไป โยคค พงประกอบคารยโห ครหณย พงตำาหน คชช คทนย พงกลาว

สำาหรบนกศกษาใหม 141 6.1. เตกาลกะ

ปชช ปชชนย พงถง ขชช ขาทนย ควรขบเคยวทมโม ทมนโย ควรฝก โภคค โภชช ควรบรโภคคยห คเหตพพ ควรถอเอา เทยย ทาตพพ ควรใหเปยย ปานย ควรดม เหยย หานย ควรสละเญยย ญาตพพ ควรร ชานตพพ วชานนย ควรทราบสงเขยยย ควรนบ กตตพพ กรณย ควรทำาภจโจ ควรเลยงด ทฏ€พพ ควรทราบโภชช โภชนย ควรกน ภญชตพพ ควรกนอชเฌยย ควรบรรล ภาเวตพโพ ควรใหเจรญ

เตกาลกะ กตกคณะกมภกาโร ชางหมอ มาลากาโร ชางดอกไมรถกาโร ชางรถ สวณณกาโร ชางทองสตตกาโร ชางทอหก ปตตคคาโห ผถอบาตรรสมคคาโห ผถอเอาเชอก รชชคคาโห ผถอเอาเชอกตนนวาโย ผทอผา ธญญมาโย ผตวงขาวทานทาโย ผใหทาน ธมมกาโม ผใครธรรมอตถกาโม ผใครประโยชน ธมมปาโล ผรกษาธรรมสขกาโม ผใครความสข อรนทโม ผขมศตรเวสสนตโร ผขามทางคาขาย ตณหงกโร ผสรางตณหาเมธงกโร ผสรางปญญา สรณงกโร ผสรางทพงทปงกโร ผสรางทพง ปรนทโท ผเคยใหทานธมมธโร ผทรงธรรม วนยธโร ผทรงวนยทนกโร ทวากโร ผทำากลางวน สพพทโท ผใหทกสงอนนโท ผใหขาว ธนโท ผใหทรพย

6. กตกกณฑ 142 บาลไวยากรณเบองตน

สจจสนโธ ผยดมนคำาสจ โคตต ผรกษาชอเสยงนยน เครองนำาทาง วนโย เครองแนะนำานสสโย ผอาศย อนสโย ธรรมทนอนเนองว นจ ฉ โย การ วนจฉย ปจจ โย ธรรมยงผลใหเปน ไปอจจโย สญจโย การสะสม ธมมวจโย ผวจยธรรมขโย ความสนไป วชโย ชโย การชนะกโย วกกโย การซอ การขาย อาลโย ลโย ทอาศย อาลยอาสโว อาสวะ รโว เสยงรองปภโว ทเกด นคคโห การขมปคคโห การยกยอง สงคโห การรวบรวมสวโร การสำารวม อาทโร ความเออเฟออาคโม การมา อาคม สปโป งเทโว เทวดา, ฝน วนจโร นกทองไพร, พรานกามาวจโร กามาวจร โคจโร โคจรปาทโป ตนไม กจฉโป เตาสโรรโห เสนผม คหาสย จตโอสธ ยาสมนไพร เคห คห เรอนโลกนายโก ผแนะนำาชาวโลก วนายโก ผแนะนำาสตวการโก ผทำา ชาง ทายโก ผให ทายกสาวโก ผเชอฟง สาวก อปาสโก ผนงใกลปาจโก ผหง พอครว ชนโก ชนกา ผใหกำาเนดสมโก ผสงบ วธโก นกฆาฆาตโก นกฆา กายโก นกขายชานนโก ผร การาปโก ผใชใหทำาภตตา ผเลยงด สาม ทาตา ผใหวตตา ผกลาว พชฌตา ผตรสร

สำาหรบนกศกษาใหม 143 7.1. กตตการกะ

ญาตา ผร โสตา ผฟงสรตา ผระลกถง มนตา ผรภยทสสาว ผเหนภย สตถา พระศาสดาปตา ผรกษาบตร ธตา ผมารดาบดาดแลมาตา ผยกยองเทดทนบตร ราโค เครองกำาหนดปาโท เครองชวยไป เทา โภโค โภคทรพยลาโภ สงทควรได โวหาโร โวหารวหาโร ทอยสงบ อาราโม ทนารนรมยโสโก ความเศราโศก จาโค การสละปรฬาโห ความรอนรม สงขาโร สงขารปรกขาโร บรขาร โลโภ ความโลภโทโส ธรรมประทษรายจต โมโห ธรรมทจตหลงสมภ สยมภ ผเปนเอง วภ อภภ ผเปนใหญวภา ปภา แสงสวาง สภา ทประชมกญชโร ชาง ผชอบหบเขา กมมโช เกดจากกรรมจตตช เกดจากจต อตช เกดจากอตอาหารช เกดจากอาหาร อตตโช เกดจากตนทวโช เกดสองครง อนโช เกดภายหลง

อตตคณะ

ภโต เปนแลว ภต พระอรหนต หโต หตวา บชาแลววตโถ จำาพรรษาแลว อสโต วสโต อยแลวภตโต กนแลว ยตโต ประกอบแลวววตโต สงดแลว มตโต พนแลววมตต ความหลดพน กทโธ โกรธแลวอารทโธ เรมขนแลว สทโธ สำาเรจแลว

7. การกวาจกกณฑ 144 บาลไวยากรณเบองตน

วฑโฒ เจรญแลว พทธ การตรสรสปณโณ สมบรณแลว สนโต สงบแลวคต คำาทสวด นจจ นฏฏ การฟอนรำาหสต การยมแยม ภาสโต ภาสตแลวเทสโต แสดงแลว วตต กลาวแลวปชโต บชาแลว มานโต นบถอแลววนทโต ไหวแลว สกการโต สกการะแลว

ตเวตนาทคณะ

กาตเว กาต เพอทำา กาตน กตวา กตวาน กรตวา ทำาแลวโสตเว โสต เพอฟง สณตวา สตวา สตวาน ฟงแลวคนต เพอไป คนตวา ไปแลวปสสต เพอด ปสสย ปสสตวา ทสวา เหนแลวสยต เพอนอน สยตวา สยตวาน นอนแลวภญชต เพอกน ภญชตวา ภญชตวาน กนแลวทาต เพอให ทตวา ทตวาน ใหแลวอภวนทย ไหวแลว อภวนทตวา ไหวแลวนสสาย อาศยแลว  วภชช วภชย จำาแนกแลว

วตตมานกาลกคณะคจฉ คจฉนโต คจฉมาโน ไปอยมห มหนโต มหมาโน บชาอยจร จรมาโน เทยวไปอยภว ภวนโต อภภวมาโน เจรญอยลภ ลภมาโน ลพภมาโน ไดอย

สำาหรบนกศกษาใหม 145 7.1. กตตการกะ

อจฉ อจฉมาโน ปรารถนาอยปสส ปสสมาโน เหนอย ดอยทท ททมาโน ใหอยภญช ภญชมาโน บรโภคอยกพพ กพพนโต กโรนโต กรมาโน กระทำาอย

อณาทคณะการ นายชาง วาย ลมสาท ของหวาน สาธ ยนด ขอบคณพนธ เผาพนธ อาย อายทาร ฟน ทอนไม ราห อสรนทราหกรณา ความสงสาร วาโต ลมภม ภาคพน เขโม ความสน-เสอมอตตา ตวตน ตน สมโถ ธรรมสงบกเลสสปโถ สบถ สาปแชง อาวสโถ ทอย เปนตน

ศทพประเภทก ต สามารถนำา ไป จำาแนกรปและอรรถดวย วภตต นามได เพราะ จด เขาเปน ศพท ประเภท นาม ยกเวนเฉพาะศพทกตทลง ตเว ต นาท ปจจย ๕ ตว คอ ตเว ตำ ตน ตวา ตวาน ท จำาแนก วภตต ไม ได ผ ร จง จด เปน อพย ยศพท ลง ส วภตตแลวลบไป

นกศกษา ควร คนควาหา ศพท อนเพมเตมจาก พจนานกรม บาล -ไทย

จบ กตกณฑท ๖

9. ปทตถวธาน 146 บาลไวยากรณเบองตน

๗. การกกณฑประโยค = การกะ+วาจกะ

ตามทไดเรยนบาลไวยากรณมาแลว ๖ กณฑ คอ สนธกณฑ นามกณฑ สมาสกณฑ ตทธตกณฑ อาขยาตกณฑ และกตกณฑ ทำาใหไดทราบวา ภาษาบาลในพระไตรปฎก มคำาศพทอยเพยง ๒ ประเภท คอ คำานาม และคำากรยา

คานาม และ คากรยา เมออยในประโยคเดยวกน จะมเกยวของ สมพนธ กน สงทเชอมโยงคำานามและคำากรยาใหเกยวของกนกคอ วภตต ๒ อยาง ไดแก วภตตนาม และ วภตตอาขยาต

นาม เปน การกะ, อาขยาต เปน วาจกะ

การกะนามผทากรยาใหสาเรจ

กตตกมมฏ€ กรย กโรต นปผาเทตต การโก.นามผทำากรยาทตงอยในกตตและกมมะใหสำาเรจ ชอวา การกะ

นาม ๓ ประเภท คอ สมาสนาม ตทธตนาม กตนาม (หรอ สทธ นาม นา มนาม วเสสยนาม ปกตลงค) ท ประกอบ ดวย วภตต นามเพอ จาแนกอรรถของลงค ใหมหนาทเกยวของกบกรยา สามารถทำากรยาใหสำาเรจ ทานเรยกวา “การกะ” หรอ “การก” แปลวา “ผทำากรยาใหสำาเรจทงโดยตรงและโดยออม”

การกะ ๒ (๑) ๑. มขยการกะ ผทำากรยาใหสำาเรจโดยตรง ไดแก กตตการกะ ๒. อปจารการกะ ผชวยทำาใหกรยาสำาเรจโดยออม ไดแก

สำาหรบนกศกษาใหม 147 นามปทตถะ

กมมการกะ กรณการกะ สมมปทานการกะ อปาทานการกะ โอกาสการกะ

การกะ ๒ (๒)

๑. สภาวการกะ การกะตามสภาพทมอยจรง (โดยปกต)

เชน จกข รป ปสสต.

ตา ยอมเหน ซงรป

โสต สทท สณาต.

ห ยอมไดยน ซงเสยง

๒. ปรกปปการกะ การกะทใหเปนไปตามประสงค

เชน สวณณกาโร สวณณ เกยร กฏก วา กโรต.

ชางทอง ยอมกระทำา ซงทอง ใหเปนนกยงบาง

กำาไลบาง

การกะ ๖ ๑. กตตการกะ ปฐมาวภตต และ ตตยาวภตต กรยานปผาทนสตต มความสามารถทำากรยาใหสำาเรจไดโดยตรง

๒. กมมการกะ ปฐมาวภตต และ ทตยาวภตต กรยาปาปณนสตต มความสามารถดงกรยาใหมาหา

๓. กรณการกะ ตตยาวภตต กรยาสาธกตมสตต มความสามารถเปนอปกรณชวยทำากรยา ใหสำาเรจดยงขน

๔. สมปทานการกะ จตตถวภตต กรยาวตถปฏคคาหกสตต มความสามารถรบสงของจากกรยา

9. ปทตถวธาน 148 บาลไวยากรณเบองตน

๕. อปาทานการกะ ปญจมวภตต กรยาอปคมนสตต มความสามารถผลกกรยาออกไปจากตน

๖. โอกาสการกะ สตตมวภตต กรยาปตฏฐาปนสตต มความสามารถเปนทตงและกาลเวลา ของกรยา

การกะ ๒๖๑. กตตการกะ ๕

กตตการกะ คอ กรยานปผาทนสตต มความสามารถทำากรยาใหสำาเรจ

ไดโดยตรง ม ๕ อยาง ไดแก

๑. สทธกตตา หรอ สยกตตา กตตาทำากรยาเอง เชน สโท โอทน ปจต. พอครว ยอมหง ซงขาว

๒. เหตกตตา กตตาทใชใหผอนทำากรยา เชน สามโก สท โอทน ปาเจต. เจานาย ใชพอครว ยอมใหหง ซงขาว

๓. กมมกตตา กตตาทเปนกรรมสำาเรจเอง เชน สย ปจจเต โอทโน. ขาว ยอมสก เอง

๔. อภหตกตตา หรอ วตตกตตา กตตาทถกกรยากลาว (มบรษและวจนะตรงกบกรยา) เชน กฏ กโรต เทวทตโต. นายเทวทต ยอมกระทำา ซงเสอ

สำาหรบนกศกษาใหม 149 นามปทตถะ

๕. อนภหตกตตา หรอ อวตตกตตา กตตาทไมถกกรยากลาว (ไมมบรษและวจนะตรงกบกรยา) เชน พทเธน เทสโต ธมโม.

พระธรรม อนพระพทธเจา ทรงแสดง

๒. กมมการกะ ๗กมมการกะ คอ กรยาปาปณนสตต มความสามารถดงกรยาใหมาหา

ม ๗ อยาง ไดแก

๑. นพพตตนยกรรม กรรมทเปนผลอนเกดขน เชน อาหาโร สข ชนยต. อาหาร ยงความสข ยอมใหเกดขน

๒. วกรณยกรรม หรอ วกตกรรม กรรมทแปรรปแลว เชน มนสโส กฏ€ องคาร กโรต. มนษย ยอมทำา ซงฟน ใหเปนถาน

๓. ปาปณยกรรม กรรมทกรยามงไปหา เชน เทวทตโต นเวสน ปวสต. นายเทวทต ยอมเขาไป สทอย

๔. กถตกรรม หรอ ปธานกรรม กรรมทกรยากลาวกอน เชน ยญญทตต กมพล ยาจเต พราหมโณ. พราหมณ ยอมขอ ซงผากมพล กะนายยญทต

๕. อกถตกรรม หรอ อปธานกรรม กรรมทกรยากลาวภายหลง เชน อชปาโล อช คาม เนต. คนเลยงแพะ ยอมนำาไป ซงแพะ สหมบาน

9. ปทตถวธาน 150 บาลไวยากรณเบองตน

๖. อภหตกรรม หรอ วตตกรรม กรรมทกรยากลาว (มบรษและวจนะตรงกบกรยา) เชน สเทน โอทโน ปจจเต. ขาว อนพอครว ยอมหง

๗. การตกรรม กรรมของการตปจจย เชน สสส ธมม โพเธต อาจรโย.

อาจารย ยงศษย ยอมใหร ซงธรรม

๓. กรณการกะ ๒ กรณการกะ คอ กรยาสาธกตมสตต มความสามารถเปนอปกรณ

ชวยทำากรยาใหสำาเรจดยงขน ม ๒ อยาง ไดแก

๑. อชฌตตกกรณะ เครองมอภายในรางกาย

เชน การโก หตเถน กมม กโรต.

ชาง ยอมกระทำา ซงงาน ดวยมอ

๒. พาหรกรณะ เครองมอนอกรางกาย

เชน กสโก ทาตเตน วหโย ลนาต.

ชาวนา ยอมเกยว ซงขาวเปลอก ท. ดวยเคยว

๔. สมปทานการกะ ๓ สมปทานการกะ คอ กรยาวตถปฏคคาหกสตต มความสามารถรบ

สงของจากกรยา ม ๓ อยาง ไดแก

๑. อนรากรณสมปทาน หรอ อนวารณะ ผรบไมไดหาม เชน ปรโส โพธรกขสส ชล ททาต. บรษ ยอมให ซงนำา แกตนโพธ

สำาหรบนกศกษาใหม 151 นามปทตถะ

๒. อชเฌสนสมปทาน หรอ อาราธนะ ผรบวงวอน เชน เสฏ€ ยาจกาน ธน ททาต. เศรษฐ ยอมให ซงทรพย แกขอทาน ท.

๓. อนมตสมปทาน หรอ อพภนญญะ ผรบอนญาต

เชน คหปต ภกขสส จวร เทต. คฤหบด ยอมถวาย ซงจวร แกภกษ

๕. อปาทานการกะ ๕ อปาทานการกะ คอ กรยาอปคมนสตต มความสามารถผลกกรยาออกไปออกตน ม ๕ อยาง ไดแก ๑. นททฏฐวสยาปาทาน แดนทควรหลกออก เชน คามา อเปนต มนโย. พระมน ท. ยอมหลกออก จากหมบาน

๒. อปาตตวสยาปาทาน แดนออกจากทเคยอย เชน วลาหกา วชโชตเต วชช. สายฟา ยอมสวาง จากกอนเมฆ

๓. อนเมยยวสยาปาทาน แดนหลกออกทอนมานวายงกวา เชน มาถรา ปาฏลปตตเกห อภรปา. ชาวมถรา ท. มรปงาม กวาชาวปาฏลบตร ท.

๔. จลาปาทาน แดนหลกออกทเคลอนทไป เชน ธวตา หตถมหา ปตโต องกสธาร. ควาญชาง ตกแลว จากชาง ตววงไปอย

๕. อจลาปาทาน แดนหลกออกทไมเคลอนท เชน ปพพตา โอตรนต วนจรา. พรานปา ท. ยอมลง จากภเขา

9. ปทตถวธาน 152 บาลไวยากรณเบองตน

๖. โอกาสการกะ ๔ โอกาสการกะ คอ กรยาปตฏฐาปนสตต มความสามารถเปนทตงและ

กาลเวลาของกรยา ม ๔ อยาง ไดแก

๑. พยาปโกกาสะ หรอ พยาปกาธาระ เปนทแผไปทวถง เชน ตเลส ตล อตถ. นำามนงา มอย ในเมลดงา

๒. โอปสเลสโกกาสะ หรอ โอปสเลสกาธาระ ทตงทตดแนบแนน เชน อาสเน นสนโน ภกขสโฆ. พระภกษสงฆ นงแลว บนอาสนะ

๓. สามปโกกาสะ หรอ สามปกาธาระ ทตงทอยใกล เชน คงคาย โฆโส วสต. คอกปสสตว ยอมอย ใกลแมนำา

๔. เวสยโกกาสะ หรอ เวสยกาธาระ ทตงเปนทอาศยอยตามปกต

เชน ภมส มนสสา จรนต.

มนษย ท. ยอมเทยวไป บนแผนดน

วาจกะวาจกะ หรอ วาจก หมายถง ศพทกรยาอาขยาตททำาหนาทดงดด

เอาการกะใหเขามาเกยวของกบตน หรอมหนาทเรยกหาการกะ ทานจงเรยวา “วาจกะ” แปลวา “ผเรยกหาการกะทงโดยตรงและโดยออม”

ปจจย และ วภตตอาขยาต ทประกอบอยหลงธาต มบทบาทสำาคญในการกำาหนดวาจะเรยกหาการกะใดใน ๖ อยางนน ใหมาทำากรยาอาขยาตใหสำาเรจ ทงโดยตรงและโดยออม

สำาหรบนกศกษาใหม 153 นามปทตถะ

วาจกะ ๕๑. กตตวาจกะ มวกรณปจจย ๑๓ ตว คอ คอ อ, - อ (เอ), ย,

ณ ณา อณา, นา, ปป ณหา, โอ ยร, เณ ณย และวภตตอาขยาตทง ๙๖ ตว เปนเครองหมาย

๒. กมมวาจกะ ม ย ปจจย หรอม ย ปจจยทม อ อ อาคมขางหนา (รวมกนเปน อย, อย) และวภตตอาขยาต ฝายอตตโนบท ๔๘ ตว เปนเครองหมาย

๓. เหตกตตวาจกะ มการตปจจย ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป ณาปยและวภตตอาขยาตทง ๙๖ ตว เปนเครองหมาย

๔. เหตกมมวาจกะ ม การตปจจย ๔ ตว คอ เณ ณย ณาเป ณาปย และ ย ปจจยทม อ อ อาคมขางหนา (รวมกนเปน ณย, ณยย, ณาปย, ณาปยย) และวภตตอาขยาต ฝายอตตโนบท ๔๘ ตว เปนเครองหมาย

๕. ภาววาจกะ ม ย ปจจย และวภตตฝายอตตโนบท ปฐมบรษ เอกวจนะ ทง ๘ หมวด (รวมกนเปน ยเต ยต เยถ ยตถ ยตถ ยา ยสสเต ยสสถ) เปนเครองหมาย รปวา ยเต ในวตตมานาวภตต มใชมากกวา

กรยา ๒กรยา หมายถง กรยาอาขยาต และ กรยากต

๑. กรยาอาขยาต คอคำาทประกอบดวย ธาต+ปจจย+วภตตอาขยาต กรยาอาขยาต บอกใหรกาล บท บรษ วจนะ (ดตวอยางกรยาอาขยาต หนา ๑๒๘-๑๓๑)

๒. กรยากต คอคำาทประกอบดวย ธาต+ปจจย+วภตตนาม กรยากต บอกใหรลงค วภตต วจนะ (ดตวอยางกรยากต หนา ๑๓๘)

จบ การกกณฑท ๗

9. ปทตถวธาน 154 บาลไวยากรณเบองตน

ปทตถวธานวธแปลบทบาลเปนไทย

การแปลบาลเปนไทยนน ใหถอหลกการแปลตามคำาศพทตอไปน

๑. อาลปนะ เชน ภกขเว, ปรส, ภนเต, อาวโส, โภ, ภทเท, เช๒. นบาตตนขอความ เชน จ, ปน, ห ต, อถวา, ยนนน๓. นบาตบอกขาวลอ เชน กร, ขล, สท๔. กาลสตตม เชน อตเต, อถ, เอก สมย, ปาโต, สาย๕. ประธานในประโยค (วเสสยะ) เชน พทโธ, ปรโส, อตถ, จตต๖. บทขยายประธาน (วเสสนะ) เชน มหาการณโก, โส, สา, ต๗. กรยาในระหวาง หรอประโยคแทรก เชน กตวา, ตสม คจฉนเต๘. บทขยายกรยาในระหวาง เชน อตตโน กมมนต กตวา๙. กรยาคมพากยหรอกรยาอาขยาต เชน คจฉต, ปจต, ปสสต๑๐. บทขยายกรยาคมพากย เชน ทกกร, ทกกฏ, สข, น, โน, มา๑๑. นบาตคำาถาม เชน ก, น, กนน, วา

หลกการแปลทง ๑๑ ขอน หากขอใดไมมอยในประโยคบาลใหเวนไป แลวดขอตอๆ ไป

วากยตถวธานวธการแปลประโยคบาลเปนไทย

ใหนกศกษาอานประโยคบาลตอไปนแลว ดวาศพทไหนเปนอาลปนะ นบาต ประธาน หรอกรยาเปนตนแลว ทดลองแปลโดยถอตามหลกการแปล ๑๑ ขอขางตนนน (ดคำาแปลหนาถดไป)

๑. พทโธ ธมมำ เทเสต.๒. ภกข ธมมำ สณนต.

สำาหรบนกศกษาใหม 155 นามปทตถะ

๓. ตวำ ปาเทห สปปาคารำ อาคจฉส.๔. ตมเห รเถน คามำ คจฉถ.๕. อหำ ยาจกสส เอกกหาปณำ ททาม.๖. มยำ ภกขสำฆสส ทานำ เทม.๗. มนสสา ปาณาตปาตา วรมนต.๘. อปาสกา คามา นคคตา.๙. มยำ อตตโน สนตกำ ปรจจชาม.๑๐. อโต อมหากำ คาโม อวทเร โหต.๑๑. โลเก มหาการณโก พทโธ เทวมนสสานำ หตาย สขาย อปปชชต.๑๒. อตเต กร พห มนสสา ธมมสสวนาย วหารำ อคจฉส.๑๓. เอกโกว ภนเต ตวำ ปณฑาย อปปสทธกานำ อมหากำ เคหำ ปวสาห.๑๔. เสว ภนเต นวห ภกขห สทธ ภญชนตถาย อมหากำ ฆรำ อาคเมถ.

๑๕. อเถกทวสำ สตถา ปจจสกาเล โลกำ โวโลเกนโต ตำ พราหมณำ ทสวา “กนน โข”ต อปธาเรนโต “อรหา ภวสสต”ต ญตวา สายญหสมเย วหารจารกำ จรนโต วย พราหมณสส สนตกำ คนตวา “พราหมณ ก กโรนโต วจรส”ต อาห.

๑๖. โส พราหมโณ “ภกขนำ วตตปปฏวตตำ กโรม ภนเต”ต อาห. “ลภส เตสำ สนตกา สงคห”นต. “อาม ภนเต, อาหารมตตำ ลภาม, น ปน มำ ปพพาเชนต”ต.

๑๗. สตถา เอตสม นทาเน ภกขสำฆำ สนนปาตาเปตวา ตมตถำ ปจฉตวา “ภกขเว อตถ โกจ อมสส พราหมณสส อธการำ สรนโต”ต ปจฉ. สารปตตตเถโร “อหำ ภนเต สราม, อยำ เม ราชคเห ปณฑาย จรนตสส อตตโน อภหฏำ กฏจฉภกขำ ทาเปส, อมสสาหำ อธการำ สราม, สาธ ภนเต, ปพพาเชสสาม”ต อาห.

๑๘. นธนำว ปวตตารำ  ยำ ปสเส วชชทสสนำ นคคยหวาท เมธาว  ตาทสำ ปณฑตำ ภเช ตาทสำ ภชมานสส เสยโย โหต น ปาปโย. (ข.ธ. ๒๕/๗๖)

9. ปทตถวธาน 156 บาลไวยากรณเบองตน

คาแปล๑. พระพทธ องค ทรง แสดง ซง ธรรม๒. ภกษ ทง หลาย กำาลง ฟง ซง ธรรม๓. เธอ มา ส โรงเรยน ดวย เทา (เธอ เดน มา โรงเรยน)๔. พวก เธอ ไป ส บาน ดวย รถ (พวก เธอ นง รถ กลบ บาน)๕. ขาพเจา ให เงน ๑ บาท แก ขอทาน๖. พวก ขาพเจา ถวาย ทาน แก ภกษ สงฆ๗. มนษย ทง หลาย จง พา กน เวน จาก การ เบยดเบยน สตว๘. อบาสก และ อบาสกา ออก ไป แลว จาก บาน๙. พวก ขาพเจา พา กน บรจาค ซง ทรพย ของ ตน๑๐. หมบาน ของ พวก ขาพเจา ม อย ไม ไกล จาก(โรงเรยน)น

๑๑. พระพทธเจา ผทรง ม พระ มหากรณา เสดจ อบต ขน ใน โลก เพอ เกอกล เพอ ความ สข แก เทวดา และ มนษย ทง หลาย

๑๒. ไดยน วา ใน อดตกาล มนษย เปน อน มาก ได พา กน ไป แลว ส วหาร เพอ ฟง ธรรม

๑๓. ทาน ครบ ทาน ผ เดยว เทานน นมนต เขาไป ส เรอน ของ พวก กระผม ผ ม ศรทธา นอย เพอ รบ บณฑบาต

๑๔. ขา แต ทาน ผ เจรญ ใน วน พรง น นมนต ทาน มา ส บาน ของ พวก ขาพเจา เพอ ฉน ภตตาหาร พรอม ดวย ภกษ ๙ รป

๑๕. ครง นน วน หนง พระ ศาสดา ทรง ตรวจ ด สตว โลก ใน เวลา ใกล รง ทอด พระเนตร เหน พราหมณ นน แลว ทรง ใครครวญ อย วา “เหต ไร หนอ” ดงน แลว ทรง ทราบ วา “ราธ พราหมณ จก เปน พระ อรหนต” ใน เวลา เยน ทรง เปน เหมอน เสดจ เทยว ไป ใน วหาร เสดจ ไป ส ท อย ของ พราหมณ แลว ตรส วา “พราหมณ เธอ เทยว ทำา อะไร อย”

สำาหรบนกศกษาใหม 157 นามปทตถะ

๑๖. พราหมณ นน กราบทล วา “ขา พระพทธ องค ทำาวตร และ ปฏ วตร แก ภกษ ทง หลาย อย พระพทธเจา ขา” “เธอ ไดการ สงเคราะห จาก สำานก ของ ภกษ เหลา นน หรอ” “ได พระพทธเจา ขา ขา พระพทธ องค ได แต เพยง อาหาร แต ทาน ไม ให ขา พระพทธ องค บวช”

๑๗. พระ ศาสดา รบสง ให ประชม ภกษ สงฆ ใน เพราะ เรอง นน แลว ตรส ถาม ความ นน แลว ตรส ถาม วา “ภกษ ทง หลาย ใครๆ ระลก ถง คณ ของ พราหมณ น ได ม อย บาง หรอ” พระ สา ร บตร เถระ กราบทล วา “พระพทธเจา ขา ขา พระพทธ องค ระลก ได เมอ ขา พระพทธ องค เทยว บณฑบาต อย ใน กรง ราช คฤห พราหมณ น ให คน ถวาย ภกษา ทพพ หนง ท เขา นำา มา เพอ ตน ขา พระพทธ องค ระลก ถง คณ ของ พราหมณ น ได ดแลว พระพทธเจา ขา ขา พระพทธ องค จก ให บวช”

๑๘. บคคล พง เหน ผ ม ปญญา ซง เปน ผ กลาว ช โทษ วา เปน เหมอน ผ บอก ขมทรพย ให พง คบ ผ ม ปญญา ซง เปน บณฑต เชน นน เมอ คบ ทาน ผ เชน นน ม แต คณ อยาง ประเสรฐ ไมม โทษ อน เลว ทราม เลย

9. ปทตถวธาน 158 บาลไวยากรณเบองตน

คำ�ทกทายทายบท๑. สปภาตำ ภนเต. สปภาตำ อาวโส.

๒. กจจ ขมนยำ ยาปนยำ ภนเต. ขมนยำ อาวโส, ตวำ ปน.

๓. กนนาโมส ตวำ. (กนนามาส ตวำ) มน นาม ภนเต. (สรมา นาม ภนเต)

๔. กโต อาคจฉส ภนเต. คามโต อาคจฉาม, ตวำ ปน. นำาโสมนคมโต อาคจฉาม.

๕. กห คจฉถ ตมเห. อาปเณ คจฉาม, ตมเห ปน. อตตรนครำ คจฉาม.

๖. กำ สปป สกขถ ตมเห ปาลพยากรณำ สกขาม, ตมเห ปน. ตปฏกำ อคคณหาม.

๗. สรตตำ ภนเต. สรตตำ อาวโส.

สำาหรบนกศกษาใหม 159 นามปทตถะ

คนถนต

๑. คนกบโค

อสน เมถน นททา โคเณ โปเสป วชชตวชชา วเสโส โปสสส หโน โคณสโม ภเว.

อาหารการหลบทง เสพกามมแกชายโคนาม นบผชายไววทยางาม เหนแปลก โคแฮแมบมศลปร  เสอมราย ราวโค

๒. เอาแตเรยน

โย สสโส สปปโลเภน พห คณหาต ต สปปมโคว สปน ปสส กเถตมป น อสสเห.

ศษยเสพศลปมากลน เหลอจำาครรไลหลงงมงำา อดอนบอาจตอตอบคำา นานนงดดจใบลนสน ไปแกสบน

๓. ชาดกวา

สเน สปป สเน ธน สเน ปพพตมารหสเน กามสส โกธสส อเม ปญจ สเน สเน.

เรยนศลปแสวงทรพยดอม เดนไศลสามสงอยาเรวไว ชอบชาเสพกามหนงคอใจ มกโกรธสองประการนถา ผอนนอยเปนคณ

9. ปทตถวธาน 160 บาลไวยากรณเบองตน

๔. เสนทางบณฑต

สจปภาวลมตโต น ห โส ปณฑโต ภเวสจปภาวลคาโห ปณฑโตต ปวจจต.

เวนวจารณวางเวน สดบฟงเวนทถามอนยง ไปรเวนเลาลขตสง  เกตวาง เวนนาเวนดงกลาววาผ   ปราชญไดฤาม

ส = สตนำ  สนใจฟง จ = จนตนำ  คดพจารณาป = ปจฉนำ  ถามขอสงสย ภา = ภาสนำ  ทองบนสาธยายว = วสชชนำ  อธบายความได  ล = ลขนำ  บนทกจดจำา

๕. ศลปกบทรพย

โปตถเกส จ ย สปป ปรหตเถส ย ธนยทา กจเจ สมปปนเน น ต สปป น ต ธน.

บจำาความรไว ใบลานทรพยฝากทานสาธารณ ปนปคาบใดกจบนดาล  ดลเกด บางแฮทรพยแลความรน  หอนไดเปนคณ

๖. เกยจครานเสยคน

อลสสส กโต สปป อสปปสส กโต ธนอธนสส กโต มตต อมตตสส กโต สขอสขสส กโต ปญญ อปญญสส กโต วร.

สำาหรบนกศกษาใหม 161 นามปทตถะ

มกครานฤารอบร วทยาศลปศาสตรเสอมสนหา ไปไดไรทรพยอบผมา เปนเพอนเวนมตรสขบญไซร เลศลำาแรมโรย

๗. มนตกบมลทน

อสชฌาย มลา มนตา อนทธาน มลา ฆรามล วณณสส โกสชช ปมาโท รกขโต มล.

เจดวนเวนวางซอม ดนตรหาวนอกขระหน  เนนชาสามวนจากนาร  เปนอนวนเดยวบลางหนา อบเศราศรหมอง

๘. ศลปจตรภาค

อาจรยา ปาทมาทตเต ปาท สสโส สชานนาปาท สพรหมจารห  ปาท กาลกกเมน จ.

สวนหนงจากครผ  สอนสงสวนสองปญญาหลง รอบรสวนสามจากเพอนนง เคยงค ตนแฮสวนสคนวนส ศาสตรไดสมถวล

ไวยากรณบาลปฐมภมสาหรบผเรมศกษาภาษาบาล

เสนอรางโดยพระมหาสมปอง มทโต