ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 1

บทท ๑ปฐมบท

อารมภบทคำาวา แพทย เปนคำาทมความหมายสำาหรบผเขยนคอนขางมาก เทาทจำา“ ”

ความไดมความใฝฝนทจะเปนแพทยตงแตอยชนประถมปท ๑ เนองจากผเขยนเตบโตมาจากครอบครวใหญและผเขยนเปนบตรคนเกอบสดทองจากพนองจำานวน ๑๒ คน ในปนนพชายคนหนงสอบเขาเรยนแพทยไดทมหาวทยาลยแพทยศาสตร1 และในปถดไปกมพชายอกคนหนงสอบเขาเรยนแพทยไดทมหาวทยาลยแพทยศาสตรอกคนหนง และตอมาขามฟากมาเรยนแพทยทโรงพยาบาลศรราช ดงนนผเขยนคอนขางมแรงบนดาลใจทตองการเรยนเปนแพทยตามพชายทงสองคนเปนอยางมาก และในความคดของผเขยนในขณะนนการเรยนแพทยนนหมายถงการเรยนทศรราชเทานน จนกระทงจบมธยมศกษาปท ๘ จากโรงเรยนเตรยมอดมศกษาแนวความคดนกยงไมเปลยนแปลง ดงนนเมอสมครสอบเขามหาวทยาลยทขณะนนใหนกเรยนเลอกคณะทมความประสงคจะเขาเรยนไดถง ๖ คณะ ผเขยนกยงยนยนความคดทจะเขาเรยนแพทยโดยเฉพาะทศรราชโดยผเขยนเลอกคณะแพทยถง ๕ คณะโดยมคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาลเปนอนดบแรก จฬาฯ อนดบสอง ทงในปกอนหนานนคณะแพทยจฬา มคะแนนสอบสงกวาศรราช ซงหมายความวาถาไมไดแพทยศรราชกจะไมไดทจฬาดวย การเลอกจฬาเปนอนดบสองจะเปนการเสยเปลาซงถกทกทวงจากคณะกรรมการรบสมคร แตกไมไดทำาใหผเขยนเปลยนใจ สวนอนดบถดไปทเลอกไดแก คณะแพทยศาสตรรามาธบด เชยงใหม และขอนแกน ตามดวยคณะวนศาสตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ซงมคะแนนสอบเพยงประมาณรอยละหาสบเทานนโดยตงใจวาถาไมไดเปนแพทยจะไปทำางานเกยวกบปาและตนไมแทน อยางไรกตามผเขยนมโอกาสไดเขาเรยนและจบการศกษาจากศรราชตามทตนเองตองการ

จากการทผเขยนมความมงมนทจะเปนแพทยมาก ทำาใหในขณะนนผเขยนไมไดสนใจแมกระทงวาการทไปรายงานตวกอนเขาเรยนนนจะตองทำาสญญาเพอจะตองออกไปทำางานใชทนใหรฐบาลโดยเฉพาะในตางจงหวดและโรงพยาบาลชมชน ทงทเวลานนพชายผเขยนซงรบราชการเปนแพทยทวชระพยาบาลเปนผทำาสญญาคำาประกนให ความละเลยความเขาใจเกยวกบการทำาสญญาใชทนกบรฐบาลนนยงคง

1 มหาวทยาลยแพทยศาสตร ตอมาเปลยนชอเปนมหาวทยาลยมหดล

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 2อยจนกระทงปสดทายกลางๆป ซงเพอนๆตองเขามาจดการใหตงแตการทจะเลอกเปนแพทยสงกดกระทรวงกลาโหมหรอไมซงมโอกาสเลอกกอนทการเลอกสถานทเปนแพทยฝกหด และเลอกสงกดในการไปปฏบตงานใชทนตอนปลายปของการเปนแพทยฝกหด นอกจากนผเขยนยงไมทราบวาตวเองจะตองเขามาทำางานในสงกดของสำานกงานสาธารณสขจงหวด หรอโรงพยาบาลชมชนหรอโรงพยาบาลจงหวด2 ทงๆทขณะเรยนกมโอกาสไดสมผสและขอความชวยเหลอจากหนวยงานทงสองแหงโดยเฉพาะอยางยงโรงพยาบาลนครปฐมและสำานกงานสาธารณสขจงหวดนครปฐมเนองจากในขณะนนตองมาตดตอในฐานะหวหนาสายขายธงวนมหดลของโรงพยาบาลศรราช นอกจากนนขณะปดภาคเรยนป ๒ และป ๓ ยงมโอกาสขอคณะฯ ออกไปฝกงานทโรงพยาบาลสรรพสทธประสงค จงหวดอบลราชธาน โรงพยาบาลอตรดตถ และโรงพยาบาลชมชนของทงสองจงหวดดงกลาว ซงไมไดทำาใหเกดความคดวาจะตองมาทำางานในสงกดของกระทรวงสาธารณสขดงกลาวมากอนเนองจากในเบองลกนนตองการเปนอาจารยแพทยในโรงเรยนแพทยมากกวา อยางไรกตามเมอทราบวาตองออกมาทำางานในโรงพยาบาลอำาเภอกมความตงใจทจะเลอกโรงพยาบาลขนาดเลกและเปดใหมลาสดเพอทจะไดทดสอบความสามารถของตนเองดวย จนกระทงวนท ๓๑ มนาคม ๒๕๒๕ เปนวนทตองจบฉลากเพอเลอกสถานทปฏบตงานทหอประชมโรงพยาบาลสงฆมโรงพยาบาลทใหเลอกไดตามทตองการหลายแหงแตตอนนนผเขยนเลอกอย ๒ แหงไดแก โรงพยาบาลหวยพล อ.นครชยศร จ.นครปฐม และอกแหงไดแกโรงพยาบาลรตภม อ.รตภม จ.สงขลา ซงผเขยนไดแอบมาดสถานททโรงพยาบาลหวยพลแลวกอนหนานรสกมความประทบใจมากเพราะเทาทไปฝกงานมาจะพบวาโรงพยาบาลอำาเภอทเคยรจกเปนแบบมาตรฐานประกอบดวยอาคารผปวยนอกขนาด ๑๐ เตยง ๓๐ เตยงหรอ ๖๐ เตยงตามขนาดของโรงพยาบาล มอาคารสำาหรบผปวยใน มบานพกใหเจาหนาทอย แตสภาพของโรงพยาบาลหวยพลในขณะนนมเพยงเรอนไมของสถานอนามยเกาๆหนงหลงและอาคารผปวยในซงไมเคยพบในสาระบบของแบบของกระทรวงสาธารณสข ความกวางประมาณ ๑๐ เมตรยาวประมาณ ๒๔ เมตรเทานน ตงอยบนพนทเพยง ๑ไรเศษ ไมมบานพกใหเจาหนาทเครองมอแพทยแทบไมมอะไรใหเลย สวนโรงพยาบาลรตภมนนไมมโอกาสไดไปดกอนการตดสนใจเลอก ทราบเพยงแตวาเปนโรงพยาบาลทเพงเปดประมาณปพ.ศ. ๒๕๒๔-๒๕๒๕ เทานน

2 ชอเรยกในระยะนนปจจบนเปนโรงพยาบาลทวไป หรอโรงพยาบาลศนย

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 3

วธการเลอกโรงพยาบาลเพอปฏบตงานในสมยนน ใชวธตดรายชอโรงพยาบาลทมโควตาใหแพทยจบใหมออกไปปฏบตงาน จากนนใหแพทยจบใหมไปใสชอวาตนเองตองการไปปฏบตงานทใดโดยแบงออกตามเขตของกระทรวงสาธารณสข ๑๒ เขตไลจากเขตท ๑ ๑๒ เมอมผลงรายชอครบทกคนแลว คณะ–กรรมการจะมาตรวจสอบวาโรงพยาบาลแหงใดมคนเลอกเทาจำานวนทตองการกจะใหแพทยทเลอกไดไปปฏบตงานไดเลย ถาโรงพยาบาลใดมแพทยเลอกเกนจำานวนโควตากจะใชวธจบสลาก ในปนนใชกระดมดำากบขาว ถาเลอกไดกระดมขาวถอวาเลอกได แตถาเลอกไดกระดมดำาจะตองรอเลอกรอบท ๒, ๓ หรอ ๔ ไปเรอยๆ บางคนทโชคไมคอยเขาขางจะตองจบฉลากถง ๓ หรอ ๔ รอบไลจากเขตท ๑ ใกลกรงเทพฯ ออกไปเรอยๆ จนไกลสดทภาคใต ในปนนมผทสมครทโรงพยาบาลหวยพล ๒ คนไดแกผเขยนและแพทยอกคนจบจากขอนแกน ผเขยนโชคดทจบไดตงแตรอบแรกไดมาปฏบตงานทโรงพยาบาลหวยพลตามทตงใจ ซงกเกอบพลาดไปถาไมเชอตามทคณหมออดศร รงสแพทยโรงพยาบาลกลางทผเขยนไปเปนแพทยฝกหดกอนจบฉลากทานบอกวาในการจบฉลากถาหยบไดอนแรกใหตดใจทงไปกอนแลวหยบใหม วธการนทำาใหผเขยนลงเลทจะทำาตามอยนานพอสมควรขณะมออยในกลองแตในทสดกตดสนใจเสยงทำาตาม แตคนทสมครคกนเปนคนทนาสงสารทตองรอจบฉลากจนรอบท ๔ กวาจะทราบผลตองรอจนหาโมงเยนและตองไปปฏบตงานทจ.นราธวาส หลงจากนนผเขยนไมทราบขาวเพอนคนดงกลาวอกเลย

เมอไดมาปฏบตงานในโรงพยาบาลหวยพล ซงเปนโรงพยาบาลอำาเภอสงกดสำานกงานสาธารณสขจงหวดนครปฐม กระทรวงสาธารณสข ซงผเขยนไมไดมความรเกยวกบความเปนมาของโรงพยาบาลอำาเภอ สำานกงานสาธารณสขจงหวด ตลอดจนสภาพของโรงพยาบาลกแตกตางจากโรงพยาบาลศรราชทผเขยนจบการศกษามา และทสดกแตกตางจากโรงพยาบาลอำาเภออนๆทเคยเหนมาทงในจงหวดนครปฐม หรอจงหวดอนๆทผเขยนเคยสมผส ทงดานกำาลงคน เครองมอแพทยตางๆ อปกรณสนบสนนตางๆ และงบประมาณ ทำาใหเกดความยากลำาบากอยางแสนสาหสในการปฏบตงานในระยะแรก แตไมเปนไรเมออยากเปนแพทยแลวและเลอกมาปฏบตงานในโรงพยาบาลทไมมความพรอมสกอยางแลวสงหนงทชวยใหสามารถทำางานอยไดไดแกการทำาใหชอบและรกทจะทำางาน( ฉนทะ ) แมวาจะลำาเคญเพยงใดกตาม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 4

ทวาลำาเคญเนองจากในป พ.ศ. ๒๕๒๖-๒๕๒๗ ผเขยนเปนแพทยคนเดยวในโรงพยาบาลหวยพล ตองทำาหนาททงเปนแพทยประจำาและเปนผอำานวยการโรงพยาบาลดวย มเจาหนาทเพยง ๑๗ คนเครองมอแพทยแทบจะไมม ไมมเครองมอในการตรวจทางหองปฏบตการมเพยงกลองจลทรรศนตาเดยว ๑ เครอง ไมมเครองเอกซเรย อยานกถงรถพยาบาลแมแตรถกระบะสำาหรบใชในโรงพยาบาลสกคนกไมม เงนโรงพยาบาลแทบไมมแถมมหนสนคายาเกอบครงลาน ไมมบานพกสำาหรบเจาหนาทสกหลง ตองไปเชาบานอยในตลาดและนำาเจาหนาทเกอบทงหมดไปพกรวมกน ทงหมดเปนความยากลำาบากสำาหรบแพทยจบใหมทเงนเดอนแรกบรรจไดรบเพยง ๓,๙๔๕ บาทเทานนตองจายเปนคาเชาบานถงเดอนละ ๑,๕๐๐ บาทโดยทกวาเงนเดอนเดอนแรกจะไดรบกลวงไปเปนเวลา ๖ เดอน ตองอยเวรนอกเวลาทกวนคอปละ ๓๖๕ วนโดยทไมไดคาอยเวร จะไมอยกไมไดเนองจากเปนการเดอดรอนแกผมารบบรการ ตอนกลางวนกตองมานงตรวจผปวยคนเดยวตงแตเชาถงเยน จำาไดวาบางครงตอนกลางวนพยาบาลตองบอกใหไปนอนพกเนองจากตอนกลางคนกอนนนแทบจะไมไดนอนเลยและจะตรวจผปวยแทน

ดงนนการทำางานในระยะแรกนนเกดจากความรกความชอบทจะเปนแพทยและทำางานในหนาทอยางแทจรง โดยคดถงผลของการทำางานมากกวาทจะออกมาทำางานใหกบชมชน ซงผลแหงความรกในหนาทแพทยของผเขยนนเองทผเขยนคดวาทำาใหผเขยนเกดความขยน อดทน มความละเอยดกบงานททำาเพอใหผลงานทออกมามความเปนเลศในตวของงานเองโดยไมไดหวงผลทจะทำาเพอการแขงขนกบใคร เพยงแตหวงผลทจะใหงานออกมามผลสมฤทธทงปรมาณและคณภาพ

อยางไรกตามความรกในงานเพยงอยางเดยวนนผเขยนยงคดวาไมเปนการเพยงพอเนองจากความยากลำาบากในการทำางานในชนบทเชนโรงพยาบาลหวยพล3 ตองประกอบดวยความเพยรความมานะทจะทำางานทตนเองตงใจไวใหสำาเรจเปนอยางมาก ( วรยะ ) ซงทำาใหเกดความกลาทจะททำางาน เกดใจสไมทอแททจะฝาฟน

3 ในป พ.ศ. 2526 สภาพชมชนหวยพลยงมความเปนบานนอกคอนขางมากทงทตงอยหางจากตวอำาเภอนครชยศรเพยง 9 กม. แตถนนเปนดนลกรงเสอมสภาพบางตอนเปนดนเหนยวเปนหลมเปนบอ ในฤดฝนทางเขาจะเขาดวยรถธรรมดาไมได หากขบรถไมช ำานาญรถทขบอยสามารถหนกลบทศได 180 องศา ไมมโทรศพท ทงชมชนมบานซงมรถเพยง 2 คนทำาเปนรถรบจางซงโรงพยาบาลไดอาศยจางวานเปนรถสงผปวยเขารกษาในเมองซงบางครงเจาหนาทจะถกนำาไปปลอยทงไวเปนเวลา 4-5 ชวโมงเนองจากคนขบรถถอโอกาสเขาไปซอของในตลาดนครปฐม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 5อปสรรค เชน ไมมอปกรณการแพทยตางๆทจะใช ตวอยางไดแก ระยะแรกไมมถงปสสาวะใชแตมผปวยตองสวนคาสายปสสาวะกตองใชขวดนำาเกลอใชแลวมาทำาความสะอาดและใชแทนถงปสสาวะ ไมมเครองชวยหายใจมแตถงบบชวยหายใจ เคยมเดกถกงเหากดมาตอนกลางคนไมสามารถหารถในตลาดเพอนำาสงผปวยเขาเมองไดเนองจากรถทง ๒ คนในตลาดมผจางเหมาไปแลว และรถโรงพยาบาลกไมมตองใชพยาบาลและแพทยชวยกนนงบบถงชวยหายใจเปนเวลาถง ๑๒ ชวโมงและกนบเปนความโชคดของเดกคนนนทรอดชวตมาไดจนปจจบน

สงหนงททำาใหผเขยนสามารถทำางานอยางตอเนองไดกอาจเปนลกษณะทภาษาปจจบนเรยกวา กดไมปลอย นนคอ นอกจากใจรกทจะทำา มความขยนทจะ“ ”ทำาแลวยงตองมความคดจดจอ มความฝกใฝ มใจผกพน ประเภทไมเสรจไมเลกแมจะเปนงานทตองใชเวลาในการหวงผลเปนเวลานานมากกตาม( จตตะ ) ซงขอนไดแกการทผเขยนมความคดทจะมาปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชนขนาด ๑๐ เตยงเปดใหมและจะทดสอบความสามารถของตนเองทจะทำาใหเปนโรงพยาบาลขนาด ๖๐ เตยงไดหรอไม ซงในทสดโรงพยาบาลหวยพลกไดรบการยกฐานะเปนโรงพยาบาล ๖๐ เตยงเปนแหงแรกของอำาเภอนครชยคร4 ซงใชเวลาถง ๑๒ ปนบแตผเขยนเขามาเปนผบรหารโรงพยาบาลหวยพล อยางไรกตามบางครงกเกดความทอแทเชนกนเนองจากเกดวกฤตการณทงดานสวนตวและดานงานหลายครงกอนทจะไดรบการยกฐานะเปนโรงพยาบาลขนาด ๖๐ เตยง

วกฤตในดานสวนตวของผเขยนไดแกความชอบพนฐานของตนเองทตองการเปนอาจารยในโรงเรยนแพทย และระบบการแพทยทเนนความเปนแพทยเฉพาะทาง ทำาใหในปท ๒ทผเขยนกำาลงจะหมดภาระการใชทนรฐบาล ผเขยนขวนขวายทจะไปศกษาตอเปนแพทยเฉพาะทางเชนเดยวกบแพทยทานอนๆเชนกน ซงผเขยนไดรบทนเรยนแพทยเฉพาะทางสตนรเวช ของคณะแพทยศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน ซงหลงจากทไดไตรตรอง คดทบทวนหลายครง ( วมงสา ) หาเหตผลสนบสนนตวเองวาจะไปเรยนตอหรอจะอยโรงพยาบาลหวยพลเพอสานปณธานทตนเองตงใจออกมาอยชนบทในทสด กคดไดวาหากตนเองไปตามกระแสของแพทยเฉพาะทางความตงใจของตวเองกจะไมเปนผลและยงไมสามารถพสจน

4 อำาเภอนครชยศรเปนอำาเภอทมโรงพยาบาลอำาเภอหรอโรงพยาบาลชมชนถง 3 แหงโรงพยาบาลหวยพลเปนโรงพยาบาลทเกดขนเปนลำาดบท 2 จากการบรจาคของประชาชนทงทเงอนไขดานสถานทไมไดตามขอกำาหนดของกระทรวงสาธารณสข

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 6ความเปนตวของตวเองหรอความสามารถของตนเองได ดงนนจงตดสนใจแจงขอยกเลกทนเรยนตอและอยปฏบตงานในโรงพยาบาลหวยพลตอไปจนปจจบน

วกฤตดานงานเกดจากระบบของกระทรวงสาธารณสขทยดตดกบกรอบและระเบยบของราชการมากเกนไป เมอผเขยนตดสนใจอยโรงพยาบาลหวยพลตอ กดำาเนนการตดตอกระทรวงเพอขอสรางอาคารผปวยนอกและผปวยในทดแทนของเดมทมอายมากกวาผเขยน แตเนองจากเนอทของโรงพยาบาลหวยพลมจำากด กระทรวงสาธารณสขสงเจาหนาทออกมาซมด (ทเรยกวาซมเนองจากเวลาเขามาตรวจสอบแทนทจะเขามาคยกบเจาของทเพอชวยกนหาแนวทางแกไขกไมทำามาทำาลบๆลอๆ แลวกกลบ พอเหนรถกวงออกไปตามไมทนแลว) แลวกกลบไปเขยนรายงานวาไมมทไมสามารถสนบสนนใหกอสรางทดแทนไดทกครง หากโรงพยาบาลหวยพลไมได นพ. สมพงษ จนทขนธ สาธารณสขนเทศก ซงเขามาเยยมเยยนโรงพยาบาลเมอป ๒๕๓๒ และเหนวาโรงพยาบาลหวยพลมผมารบบรการมากและอยกนอยางแออดชวยประสานงานออกแบบอาคารแบบ ๔ ชนสำาหรบใชเฉพาะทใหโรงพยาบาลหวยพล ซงผเขยนจำาแบบไดเปนอยางดเนองจากเปนผทรวมพจารณาแบบรวมกบเจาหนาทกองแบบแผน อยางไรกตามโรงพยาบาลหวยพลกเกดวกฤตจากระบบรอบ ๒ เนองจากแบบอาคาร ๔ ชนทออกแบบใหหวยพลนนถกระงบกอสรางนอกจากนนโรงพยาบาลหวยพลกถกสงยบและยายในป ๒๕๓๓ เนองจากขณะนนมความพยายามทจะสรางโรงพยาบาลชมชนอกแหงใกลๆโรงพยาบาลหวยพล อยางไรกตามจากความรวมมอของชมชนในการตอรองทำาใหโรงพยาบาลหวยพลยงคงอยอยางเขมแขงมาจนปจจบน ถงแมจะไมมอาคาร ๔ ชนกตามแตกทำาใหเกดประโยชนกบโรงพยาบาลอนทมปญหาเรองเนอทดนทมจำานวนจำากด ซงเหตวกฤตทงสองนสามารถผานมาดวยดเนองจากแกไขปญหาดวยการไตรตรอง หาเหตผล การตรวจสอบจดออน ความยดหยนในกระบวนการแกไขปญหาโดยอาศยองคประกอบหลายๆดานเขามาประกอบกนซงเปนหลกของ วมงสา ทำาใหสามารถผานวกฤตมาไดเปนอยางดปฐมบทวาดวยโรงพยาบาลชมชน

ดงทผเขยนไดกลาวไวแตตนวาตงแตกอนเขาเรยนแพทยนนผเขยนไมไดสนใจวาเมอเรยนแพทยจะตองออกไปทำางานใหกบหนวยงานใดเชนกระทรวงสาธารณสข สำานกงานสาธารณสขจงหวด โรงพยาบาลจงหวด โรงพยาบาลอำาเภอซงตอมาเรยกวาโรงพยาบาลชมชนนนกไมรจกเนองจากไมสนใจ สนใจแตเพยงใหได

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 7จบมาเปนแพทยเทานน ดงนนเมอเขามาทำางานจงมความจำาเปนตองแสวงหาความเขาใจวาหนวยงานเหลานนมความเปนมาอยางไร และเมอจะทำางานจะตองทำาอยางไร ปรบตวอยางไรเพอใหสามารถทำางานไดเปนอยางดและมประสทธภาพ

ผเขยนพบวาโรงพยาบาลชมชนทผเขยนตองมาปฏบตงานนนตามฐานะทกระทรวงสาธารณสขจดไวเปนหนวยงานบรการสาธารณสขเทยบเทาระดบแผนก มสายบงคบบญชาขนตรงตอสำานกงานสาธารณสขจงหวด และสำาหรบตวผอำานวยการโรงพยาบาลเองถาอยในโรงพยาบาลขนาด ๑๐-๓๐ เตยง มฐานะเทยบเทาหวหนาแผนก แตถาเปนผอำานวยการโรงพยาบาลขนาด ๖๐ เตยงขนไป มฐานะเทยบเทาผอำานวยการกอง ซงกตองมความรบผดชอบมากพอสมควร นอกจากนตามความคาดหวงของกระทรวงสาธารณสขยงตองการใหโรงพยาบาลชมชนทำาหนาทเปนดานหนาของการใหบรการสาธารณสขโดยแพทยแผนปจจบนของกระทรวงสาธารณสขเพอใหคนในชนบทไดรบบรการจากแพทยแผนปจจบนเทาเทยมกบคนในเมอง(ซงพยายามเทาไรกยงไมสำาเรจ มแตแพทยจบใหมทเปนหนวยกลาตายอยางหลกเลยงไมได) อกทงคาดหวงและสงใหทำางานอยางกวางขวางทงดานการรกษาพยาบาล การสงเสรมสขภาพ และการปองกนโรคภายใตการสนบสนนทแสนจำากด โดยเฉพาะอยางยงการจดสรรแพทยเพอมาชวยกนทำางาน

หากจะยอนดวาโรงพยาบาลชมชนเกดมาไดอยางไรประเทศไทยผเขยนตองยอนไปดถงระยะกอนการปฏรปการปกครองในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเมอวนท ๑ เมษายน ๒๔๓๕ ทพบวารฐไมเคยมนโยบายเกยวกบการจดบรการดานสาธารณสขเนองจากขณะนนรปแบบของการปกครองยงแบงออกเปนหวเมองตาง ๆ ไดแก เมองชนใน เมองชนนอกและเมองประเทศราช และแตเมองจะมผรบผดชอบปกครองตนเองดานตาง ๆ รวมทงการจดบรการทางดานสาธารณสขดวย ซงสวนใหญเปนการบรการดวยการแพทยแผนไทยจะมการบรการทางการแพทยแผนตะวนตกอยบางจากมชชนนารทเขามาสอนศาสนาในประเทศไทย

ตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงเหนวาจะตองมการปฏรปการปกครองบานเมองใหมความทดเทยมกบตางประเทศ มการเปลยนแปลงการปกครองจากระบบมณฑลตาง ๆ มาขนกบสวนกลาง มการจดโครงสรางของการบรหารขนใหมทก ๆ ดาน รวมทงกจการดานการรกษาพยาบาลโดยมองคกรใหมทเรยกวา กรมหมอ ขนมารบผดชอบการบรการดานการรกษาพยาบาลและกรม“ ”

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 8หมอนเองเปนจดเรมตนของความคดทรฐถอวาเปนหนาททตองจดการรกษาพยาบาลใหกบประชาชนจนทำาใหประชาชนมความรสกวาหนาทดงกลาวเปนหนาทของรฐบาลฝายเดยวจนละเลยการดแลสขภาพของตนเองในลำาดบตอมา

นอกจากนนผเขยนยงพบวาระหวาง พ.ศ. ๒๔๖๕ - พ.ศ. ๒๔๗๕ รฐยงไมมนโยบายในดานการจดสรางโรงพยาบาลหรอสขศาลา รฐบาลทำาหนาทเพยงสนบสนนใหทองถนหรอเอกชนจดสรางโรงพยาบาลขนเองเนองจากเหนวาเปนประโยชนกบทองถนโดยตรงในขณะนน ถงแมรฐบาลจะมการจดตงโรงพยาบาลในตางจงหวดบางแลว เชน โรงพยาบาลระนอง โรงพยาบาลอยธยา โรงพยาบาลนครราชสมา โรงพยาบาลเชยงใหม โรงพยาบาลสงขลา โรงพยาบาลเจาพระยายมราชสพรรณบร และโรงพยาบาลนครสวรรค แตรฐบาลกไมไดสนบสนนเกยวกบเงนงบประมาณและเจาหนาทรวมทงอปกรณตาง ๆ ใหกบโรงพยาบาลเหลานนทำาใหเกดปญหาการขาดแคลนในการใหบรการทกดาน(คลายกบโรงพยาบาลชมชนในระยะแรกๆและเรอยๆมา)

จดเรมตนทสำาคญของการจดตงโรงพยาบาลทเปนจดกำาเนดของโรงพยาบาลชมชนนนเกดภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองป พ.ศ. ๒๔๗๕ โดยคณะราษฎรทผบรหารประเทศมาจากสามญชนจงใชนโยบายทจะเรงสรางสถานพยาบาลขนมาสำาหรบใหการพยาบาลแกประชาชนเพอสรางความชอบธรรมในการบรหารประเทศ อยางไรกตามในระยะแรกมการจดสรางโรงพยาบาลแถบชายแดนเพอเพมเกยรตภมของชาตและเพอความมนคงของประเทศ เชน โรงพยาบาลประจำาจงหวดอบลราชธาน โรงพยาบาลหนองคาย และโรงพยาบาลนครพนมซงรฐบาลใชงบประมาณของแผนดนทงหมด แตถาเปนสถานพยาบาลตามอำาเภอและตำาบลขนาดใหญทรฐบาลจดใหมการสรางสขศาลาชนสองรฐจะใหเงนเพยงครงเดยวโดยราษฎรจะตองออกคากอสรางสมทบครงหนงรฐบาลจงจดสงผชวยแพทยไปประจำาขนโดยจดใหมการจดการอบรมผชวยแพทยจากผสมครนายสบและพลเสนารกษรวมนางผดงครรภชนสองไปประจำาและสขศาลาชนสอง จากจดกำาเนดของสขศาลาชนสองนเองถอเปนจดเรมตนของโรงพยาบาลชมชนในปจจบน

ในสวนของการจดตงกระทรวงสาธารณสขนนจดหกเหทสำาคญเกดขนในสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม เมอพ.ศ. ๒๔๘๐(จอมพล ป. พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร ๕ สมย) กจการเกยวกบการรกษาพยาบาลยงกระจดกระจายอยในหนวยงานตาง ๆ ทงกระทรวงมหาดไทย โรงพยาบาลของรฐในสวนกลาง โรง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 9พยาบาลของสขาภบาลตาง ๆ ระหวางปพ.ศ. ๒๔๘๓ ประเทศไทยเรมเขาสภาวะสงครามมการเรยกรองดนแดนทฝรงเศสยดไปทำาใหรฐบาลเหนความสำาคญของการแพทยมากขนอกทงวนท ๘ ธนวาคม ๒๔๘๔ ญปนยกพลเขาประเทศไทยทำาใหเกดภาวะขาดแคลนเวชภณฑตาง ๆ มากขน รฐบาลมความจำาเปนทจะตองเตรยมทรพยากร บคลาการทางการแพทยและการสาธารณสขใหมความพรอมรวมทงมความสามารถสงขนรฐบาลในขณะนนจงมนโยบายทจะรวมกจการเกยวกบการแพทยทงหมดเขามาอยในหนวยงานเดยวกน จนกระทงวนท ๗ กมภาพนธ ๒๔๘๕ จงมการจดตงคณะกรรมการขนเพอทำาการปรบปรงการแพทยและจดตงเปนกระทรวงสาธารณสข มหนาทรบผดชอบทงกจการสภากาชาดไทยทถกยกเลก กจการของกรมมหาวทยาลยแพทยศาสตรททำาหนาทในการผลตแพทยและกจการของกรมการแพทยและกรมสาธารณสขเขาไวดวยกน จนจดตงเปนกระทรวงสาธารณสขสำาเรจในวนท ๑๐ มนาคม ๒๔๘๕ หลงจากนนเมอจอมพล ป. พบลสงครามเขารบตำาแหนงนายกรฐมนตรครงท ๒ เมอวนท ๑๖ มนาคม ๒๔๘๕ มการประกาศนโยบายดานการสาธารณสขในการทจะจดใหมสถานพยาบาลสำาหรบบำาบดโรคแกประชาชนใหมากแหงขน เชน การเพมสขศาลา โรงพยาบาลบำาบดโรคทวไปและบำาบดโรคเฉพาะ เชน โรคไขจบสน กามโรค วณโรค และโรคเรอน เปนตน และรฐบาลอนๆตามมาในภายหลงกเรมมนโยบายทจะจดตงสขศาลาในตางจงหวดเรอยๆมา

จดหกเหทสำาคญทสดของการจดตงโรงพยาบาลชมชนขน เกดขนสมยรฐบาล มรว.เสนย ปราโมช พ.ศ. ๒๕๑๙ มการประกาศนโยบายทจะใหมโรงพยาบาลประจำาอำาเภอใหครบถวนทกอำาเภอ รวมทงสถานอนามยชน ๒ ใหครบถวนทกตำาบลภายใน ๔ ป จงมการยกฐานะสขศาลาชน ๑ ทเรยกกนวา ศนยการแพทย“และอนามยประจำาอำาเภอ ขนเปน โรงพยาบาล โดยไมมการเตรยมการเกยวกบ” “ ”จำานวนบคลากร ทำาใหระยะนเปนระยะทมความขาดแคลนบคลากรและทรพยากรสาธารณสขมากทสดรวมทงแพทยทเปนเหตตองบงคบแพทยเชนผเขยนออกมาอยในชนบท

ผเขยนพบวาหลงจากรฐบาลมนโยบายในการจดตงสถานพยาบาลในตางจงหวดมากขนทำาใหความตองการแพทยมมากขนแตกำาลงการผลตในแตละประยะนนทำาไดเพยงเลกนอย ทำาใหรฐบาลสมยตอมามภาระทจะตองจดนโยบายเกยวกบการผลตและการกระจายแพทยออกไปใหไดมากแตปรากฏวาในระยะนนแพทยทจบใหมไมมความนยมรบราชการรวมทงไมนยมทจะปฏบตงานในชนบทเนองจากใน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 10ขณะนนคาตอบแทนจากทางราชการตำา ประกอบกบแพทยสมยนนนยมเดนทางไปศกษาตอตางประเทศเปนจำานวนมากทำาใหชนบทขาดแคลนแพทย เชนป พ.ศ. ๒๕๑๒ พบวามแพทยไทยทงหมด ๕,๐๓๒ คน แตไปอยตางประเทศทงไปศกษาตอหรอไปประกอบอาชพแบบถาวรถง ๑,๑๗๘ คน หรอคดเปนรอยละ ๒๐ นอกจากนยงพบวาแพทยทยงอยในประเทศไทยมอตราโนมเอยงทจะไปอยตางประเทศรอยละ ๑๙.๙ ในขณะทพบวาแพทยไทยทกำาลงอยในตางประเทศมอตราโนมเอยงทจะอยในสหรฐอเมรกาไมกลบประเทศไทยสงถงรอยละ๕๐ ซงเหตดงกลาวทำาใหแพทยรนหลงอยางผเขยนและรนตอๆไปตองถกมาตรการบงคบใหมาปฏบตงานภายหลงจบการศกษาเทาทผเขยนคนพบ พบวาการบงคบแพทยออกไปใชทนในชนบทนนเปนการทำาแบบมดมอชกเปนการใชอำานาจรฐสงการโดยตรง ไมมการแจงใหผถกบงคบใชใหทราบลวงหนากอนเขาเรยน วาจะตองเปนผรบทนรฐบาล ทำาใหนกศกษาแพทยชนปท ๓ ทกำาลงศกษาอยในป พ.ศ. ๒๕๑๐ ตองรบสภาพการเปนผรบทนรฐบาลอยางจำายอม แมจะมการทกทวงจากนสตนกศกษาในระยะนนกไมเปนผล ซงเปนลกษณะของการใชอำานาจในการบงคบ โดยนกศกษาแพทยทถกบงคบไมสามารถหลกเลยงไดโดยใชมาตรการตามลำาดบขนตอนแรกออกเปนมตคณะรฐมนตร เมอวนท ๑๔ เมษายน ๒๕๑๐ บงคบนกศกษาแพทยชนปท ๓ ทกำาลงศกษาอยใหจายคาบำารงการศกษาปละ ๑๐,๐๐๐ บาท สำาหรบผทไมสามารถชำาระไดใหถอวารฐเปนผชำาระใหโดยเปนการบงคบนกศกษาแพทยทไมสามารถจายคาบำารงการศกษาไดเปนผรบทนรฐบาลโดยกำาหนดสดสวนไวสำาหรบผทตองชำาระคาบำารงการศกษาไวไมเกนรอยละ ๒๕ และในกลมนจะตองเปนผหญงไมเกนรอยละ ๑๐ โดยมกำาหนดทจะตองปฏบตงานชดใชทนเปนเวลา ๓ ป หากไมปฏบตงานชดใชทนจะตองเสยคาปรบเปนเงน ๑๒๐,๐๐๐ บาท หรอเทากบ ๓ เทาของจำานวนเงนทรฐบาลออกให (ในขณะนนการเรยนแพทยนบการเปนแพทยฝกหดดวยรวมเปนเวลาทเรยน ๗ ปมาตรการนผเขยนเหนวาไมเกดความเปนธรรมกบนกศกษาแพทยทมาจากครอบครวทฐานะไมดเนองจากจะไมสามารถชำาระคาบำารงการศกษาไดเทาเทยมกบผทมาจากครอบครวทมฐานะดกวา หลงจากนนไมนานคณะรฐมนตรมมตเหนชอบตามทกรมอยการเสนอใหนกศกษาแพทยทกคนเปนผรบทนของมหาวทยาลยทนกศกษานนศกษาอย เมอวนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๕๑๐ แลวตามมาดวยการกำาหนดใหนกศกษาแพทยเปนผรบทนของมหาวทยาลยมาเปนผรบทนการศกษาจากรฐบาลตามมตคณะรฐมนตร

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 11วนท ๒๓ เมษายน ๒๕๑๑ จากนนมมตเพมคาปรบจาก ๑๒๐,๐๐๐ บาท เปน ๒๐๐,๐๐๐ บาท โดยบงคบใชกบผทเขาศกษาวชาแพทยศาสตรชนปท ๑ ทกคนตงแตปการศกษา ๒๕๑๔ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท ๘ ธนวาคม ๒๕๑๓ และสดทาย และขนสดทายเพมคาปรบจาก ๒๐๐,๐๐๐ บาท เปน ๔๐๐,๐๐๐ บาท ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท ๑๗ เมษายน ๒๕๑๖ หากนกศกษาแพทยไมไปปฏบตงานในชนบท ซงผเขยนไมมปญญาหาเงนขนาดนนมาใชรฐบาลไดแนนอน ขณะเดยวกนนกศกษาคณะอนทเรยนในมหาวทยาลยของรฐกใชเงนรฐบาลแตไมถกบงคบใหเปนผใชทน ซงตอมามาตรการบงคบใชทนนยงขยายออกไปถงแพทยทเรยนดวยทนตนเองในมหาวทยาลยเอกชนดวย

การบงคบแพทยใหมาทำางานในชนบทนนกอใหเกดปญหาสะสมมาจนกระทงปจจบน เนองจากแพทยสวนใหญเมอใชทนหมดแลวจะยายออกจากโรงพยาบาลอำาเภอไปสสถานททมความสะดวกในการปฏบตงานมากกวาโดยเฉพาะอยางยงมาเรยนเปนแพทยเฉพาะทางตามทแพทยสภาเปดประตรบอยางกวางขวาง (ผเขยนกเกอบเปนหนงในแพทยเหลานนเชนกน) เนองจากการทำางานในโรงพยาบาลชมชนนนเปนงานทตองใชทงพลงกายและพลงใจและตองรบผดชอบงานตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสขเปนอยางมาก

สำาหรบความคาดหวงทกระทรวงฯสงแพทยจบใหมมาทำางานเปนหนวยกลาตายในโรงพยาบาลชมชนนนไดกำาหนดหนาทและความรบผดชอบอยางครอบจกรวาลชนดหนมานยงทำาไดยาก มหนำาซำายงไมคอยสงแพทยมาชวยดวยโดยเฉพาะอยางยงในโรงพยาบาลหวยพลทผเขยนมาปฏบตงานตงแตเปนโรงพยาบาลขนาด ๑๐ เตยงจนถง ๓๐ เตยงกยงคงมแพทยปฏบตงานเพยง ๒ คนซงจำานวน ๒ คน นนหมายรวมถงตวผเขยนซงเปนผอำานวยการดวย เพงจะลมตาอาปากไดในระยะเวลา ๒-๓ ป ทมแพทยมาอยชวยทำางานรวมผอำานวยการซงเปนแพทยดวยเปนจำานวน ๔ คนและมากทสดเมอป ๒๕๔๔-๒๕๔๕ ทมแพทยทงหมด(รวมผเขยน) ๕ คน และคดวามแตแนวโนมจะลดลงตามพษของโครงการ ๓๐ บาท

ยอนกลบมาดหนาททถกหนดใหทำาจะเหนไดวาตองมหนาทใหบรการสาธารณสขแบบผสมผสาน ซงหมายรวมการใหบรการดานการสงเสรมสขภาพ ไดแกการบรการงานอนามยแมและเดก งานใหภมคมกนโรค งานวางแผนครอบครว งานอนามยโรงเรยน งานโภชนาการ งานสขศกษา งานสงเสรมสขภาพจต งานทนตสาธารณสข และงานเภสชกรรมชมชน เปนตน ทงนจะตองดำาเนน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 12การใหบรการทงในและนอกสำานกงานโดยเนนการครอบคลมประชากรในเขตรบผดชอบหรอตำาบลทตงเปนเปาหมายหลก ตองใหบรการดานการควบคมและปองกนโรค ไดแก การใหบรการงานสขาภบาลทวไป งานอนามยและสงแวดลอม งานควบคมและปองกนโรค และงานเฝาระวงโรค ใหบรการดานการรกษาพยาบาลและการฟ นฟสภาพ ไดแกการบรการงาน รกษาพยาบาลทวไป งานรกษาพยาบาลในหนวยสาธารณสขเคลอนท งานรกษาพยาบาลทางวทย งานชนสตรสาธารณสข งานเภสชกรรม งานทนตกรรมบำาบด เปนตน ทงนดำาเนนการใหบรการทงในและนอกสำานกงานโดยใหบรการครอบคลมทงอำาเภอ ใหบรการตามระบบรบสงผปวยเพอตรวจรกษาตอ โดยจดดำาเนนการสำาหรบ ผรบบรการทกประเภท ไมจำากดเฉพาะเพยงผปวยเทานน

นอกจากนตองทำาตวเปนผรอบรซงตองทำาหนาทดำาเนนงานทางดานวชาการ ไดแก ใหการฝกอบรมและสนบสนนทางดานวชาการแพทย และสาธารณสขแกเจาหนาทสาธารณสขทงของโรงพยาบาลเอง และของหนวยงานอน ตลอดจนนกศกษาทางดานสาธารณสขหลกสตรตางๆ รวมถงอาสาสมครและประชาชนโดยทวไป ดำาเนนการนเทศงานทางวชาการการแพทย และสาธารณสขแกสถานบรการสาธารณสขระดบรองลงไปจนถงการนเทศสาธารณสขมลฐาน หรอหนวยงานอนทเกยวของ ตองศกษา คนควา วจย เพอใหมการพฒนาวชาการทเกยวของกบการแพทยและสาธารณสข ซงความเปนไปไดคอนขางนอยมากเนองจากแคหนาทในการใหบรการรกษาพยาบาลผปวยแพทยแตละคนกบอบชำาพอสมควร ตองใหคำาปรกษาและสนบสนนทางดานวชาการแพทย และสาธารณสขแกหนวยงานหรอองคกรทเกยวของ

แพทยโรงพยาบาลชมชนทกกำาหนดหนาทใหเปนนกลยตองนอนกลางดนกนกลางทรายไดจงถกกำาหนดใหสามารถดำาเนนงานการสาธารณสขมลฐานและการพฒนาชนบท ไดแก ดำาเนนงานสาธารณสขมลฐานในเขตตำาบลทตงโรงพยาบาลซงถาอยใกลเมองกแลวไป แตถาอยตามชายแดน กลางภเขา บนเกาะฯลฯ คดดวาแพทยทมพนเพอยในเมองทไมไดมความตงใจจะไปผจญภยหรออาจเรยกวาผจญยถากรรมจะประสบเคราะหกรรมอยางไร จงไมเปนการแปลกทแพทยเหลานนจะยายหนหมดเมอหมดพนธะกบรฐบาล(ถอยดกวา ไมเอาดกวา)

นอกจากเปนนกลยตองเปนนกประชาสมพนธ สามารถตดตอสอสารกบคนอนไดดดวยจงถกคาดหวงจากกระทรวงฯใหมหนาทใหการสนบสนนการดำาเนน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 13งานการสาธารณสขมลฐานในเขตอำาเภอ ทงดานวชาการ กำาลงคน วสดอปกรณ และดานอนๆ ทสามารถสนบสนนได สนบสนนองคกรระดบหมบาน ตำาบล และหนวยงานอนทเกยวของในการดำาเนนการพฒนาชนบท ในเขตตำาบลทตงโรงพยาบาล ใหการสนบสนนการดำาเนนการพฒนาชนบทในเขตอำาเภอ ในทกดานทสนบสนนได รวมทงหนาทอนๆ สารพด เชน ดำาเนนงานใหมระบบขอมลขาวสารของโรงพยาบาลทมประสทธภาพ และสามารถเชอมโยงกบหนวยงานอนทงในระดบอำาเภอและจงหวดได สามารถสนบสนนสถานบรการสาธารณสขระดบเดยวกนและระดบรองนอกเหนอจากงานดานวชาการ เชน ดานวสดอปกรณ กำาลงคน ฯลฯ เทาทสามารถจะสนบสนนไดโดยไมขดกบระเบยบราชการ สามารถใหความคมครองผบรโภคดานสาธารณสข ไดแก อาหาร ยา เครองสำาอาง และวตถมพษ

นอกจากนยงมงานพเศษอนๆ อกมากมายสารพดทไดรบมอบหมายจากหนวยงานระดบจงหวดหรอกระทรวงสาธารณสขหรอเปนงานททำารวมกบหนวยงานอนทตองทำางานนอกเวลาราชการโดยไมไดรบเบยเลยงคาตอบแทนอนๆนอกเหนอจากเงนเดอนในขณะทหนวยงานอนหรอเจาหนาทอนๆไดกนถวนหนา เชน ตองรวมปฏบตงานอำาเภอเคลอนทเพอบรการประชาชนในทองถนหางไกล รวมปฏบตงานกบหนวย พอ.สว. หนวยแพทยโดยพระราชประสงค และหนวยแพทยเคลอนทของ กรป.กลาง เปนตน รวมงานตรวจคนเขาเมอง กบกองตรวจคนเขาเมอง กรมตำารวจในอำาเภอชายแดนทมดานตรวจคนเขาเมอง รวมงานตรวจรกษาปองกนตลอดจนดแลสขภาพอนามยและการสขาภบาลในศนยอพยพในอำาเภอทมศนยผอพยพลภยตงอย หนาทพเศษตามนโยบายและโครงการเฉพาะของกระทรวงสาธารณสข ไดแก โครงการบตรสขภาพ โครงการพฒนาระบบบรการของสถานบรการ และหนวยงานสาธารณสขในสวนภมภาค (พบส.) โครงการโรงพยาบาลชมชนสาขา โครงการแพทยหมนเวยนทปฏบตงานทสถานอนามยตำาบล โครงการผลตแพทยเพม โครงการเวชศาสตรชมชน และโครงการอนๆ รวมงานดแลรกษาพยาบาลนกโทษในเรอนจำาของกรมราชทณฑ กระทรวงมหาดไทย รวมงานกบเทศบาลและสขาภบาลดำาเนนการใหบรการตางๆ ทเกยวของกบการแพทยและสาธารณสข ในเขตเทศบาลและเขตสขาภบาล รวมงานโครงการพเศษของจงหวด เชน รวมงานหนวยปฏบตงานจตวทยา หรอรวมงานอนๆ เปนตน รวมงานกบหนวยราชการอนๆ ทเกยวของในระดบอำาเภอ เชน รวมเปนกรรมการ เปนวทยากรในงานตางๆ เปนตน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 14

ทงนจะเหนไดวา แพทยทอยในโรงพยาบาลชมชนซงมจำานวนนอยมากเมอเทยบกบจำานวนงานทตองรบผดชอบจำาเปนตองรบบทบาทเปนพระเอกในเกอบทกเรอง ซงบางครงกสดวสยทคนธรรมดาจะรบไดดงนนหากแพทยทหมดพนธะกบรฐบาลเรยบรอยแลวและไมยอมอยปฏบตงานตอในโรงพยาบาลชมชนตอ และพากนขอยายออกไปหมดไมวาจะไปเรยนตอ ยายเขาใกลเมองหรอลาออกจากราชการจงไมใชเรองทจะถกตำาหนหรอตฉน ซงเปนปญหาทกระทรวงฯ ยงไมสามารถแกไขไดตลอดระยะเวลา ๒๐ ปทผเขยนอยในโรงพยาบาลชมชน สวนแพทยทอยในโรงพยาบาลชมชนไดนานๆนนสกลบเปนเรองทแปลกประหลาด

นอกเหนอความคาดหวงของกระทรวงแลว เมอแพทยมาปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชนยงตองเผชญกบความคาดหวงจากสงคมอยางมากมายจนบางครงดเหมอนวาแพทยจะตองเปนมนษยพนธใหมทไมสามารถมอารมณและความรสกเชนเดยวกบมนษยทวไปได ความคาดหวงนนถกสรางตงแตระดบโรงเรยนแพทยทตงความหวงใหแพทยซงเปนผลผลตของตนเองไปปฏบตงานในบานนอกวาจะตองเปนผมปญญา มวจารณญานบอกไดวา อะไรถก อะไรไมถก อะไรควร อะไรไมควร ตองเปนผใฝรและจะตองมวญญานแหงการใฝรถงแมวางานจะหนกแตกตองพยายามหาความรใหได (เปนทมาของ CME ในปจจบนทงทแพทยบานนอกมภาระงานมากมายและหลายดานกวาอาจารยโรงเรยนแพทยซงมแพทยมากและทำางานดานเดยว) และทายทสดตองพยายามมความเขาใจสงคมหรอกลาวไดวาแพทยจะสามารถปฏบตงานบานนอกไดจะตองเปนผมมนษยสมพนธด มความสามารถในการประสานงานกบบคลากรสาธารณสขในทองถนชนบทไดเปนอยางด มเจตคต อดมการณ และทกษะทดสามารถดำารงชวตในชนบทได ตองเปดใจใหกวางใหสามารถยอมรบเทคโนโลยชาวบาน เพอใหสามารถทำางานรวมกนไดโดยทตองไมเขาไปเปลยนแปลงชมชนใหเปนไปตามแบบทตวเองตองการแตตองมความเขาใจชมชนและเขาไปสนบสนนชมชนเพอใหสามารถชวยเหลอตนเองได

ดานสงคมแพทยทปฏบตงานในโรงพยาบาลชมชนมกถกคาดหวงจากสงคมใหมบทบาทในการเปนหวหนาทมในดานการรกษาพยาบาลประชาชนในชนบท ยงตองเปนผสรางศรทธาใหกบประชาชนโดยการชวยเหลอดานตาง ๆ การตรวจรกษาโรค การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค ถกคาดหวงใหมบทบาทในดานการพฒนาสงคมและตองมความรทางดานสงคมวทยา ถกคาดหวงในดานการมบทบาทของนกบรหารในทก ๆ ดาน ถกคาดหวงในบทบาทของการเปนครทจะตองแนะนำาสง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 15สอนคนระดบตาง ๆ ถกคาดหวงในบทบาทของทปรกษาหารอทางใจรวมทงตองเปนตวแทนทางสาธารณสขในงานพธการตาง ๆ กน ซงเปนบทบาททหลกเลยงไดยากและตองแบงเวลาใหดเพอใหสามารถปฏบตงานในชนบทไดอยางด ถกคาดหวงใหเปนผทมความสภาพออนโยนตอคนทกชนชนอยางเสมอตนเสมอปลาย มจตใจเมตตาปราณไมเหนแกเงนพรอมทจะบรการผปวยทกเวลา สามารถรบฟงความทกขของผอนไดอยางอดทน มความสามารถในการตรวจรกษาผปวยดวยเครองมอทนสมยตามทผปวยตองการ ตรงตอเวลา มความสามารถเปนหวหนาหนวยงานทดและมประสทธภาพ และเปนหวหนากลม สโมสรตาง ๆ ไดอยางด นอกจากนน ในดานสวนตวแพทยจะตองเปนคนทนสมย มความรด จบจากตางประเทศ มฐานะด และสามารถตงตวไดอยางรวดเรวภายในเวลาหาป แพทยจะตองเปนหวหนากลมสโมสรในฐานะผมความร เกยรตยศโดยเฉพาะอยางยงควรเสยสละเงนทองในการรวมกลม สโมสรสมาชกในกจกรรมตาง ๆ แพทยทนานยมเลอมใสมคณวฒด และถกคาดหวงใหคนทมมโนธรรมคอนขางสงมาก ตองเสยสละทกประการเพอชวยเหลอชาวบาน

จะเหนไดวาการเปนแพทยอยในโรงพยาบาลชมชนนน ตวแพทยเองจะตองกลายเปนสงมหศจรรยชนดหนงของโลกทจะตองพบกบภาระงานทหนกหนวง ถกคาดหวงจากผบงคบบญชาอยางมากมาย และถกคาดหวงจากสงคมอยางสงสงจงไมเปนการแปลกประหลาดทตลอดระยะเวลาทผเขยนทำางานในโรงพยาบาลชมชนมาเปนเวลาเกอบ ๒๐ ปจงกลายเปนปโสมเฝาโรงพยาบาลมาตลอดโดยมนองๆแพทยรนใหมๆ ทหมนเวยนกนมาปฏบตงานเฉพาะชวงเวลาทตองชดใชทนกบรฐบาลเปนเวลา ๑-๒ ปแลวกจากไปรนแลวรนเลาซงในระยะแรกๆกเกดความกงขา(วจกจฉา) ทำาใหเกดความขดของหมองใจในการทำางานเปนอยางมาก แตในทสดกจำาเปนตองวางอเบกขาวาทกสงนนเปนเชนนนโดยมเหตและปจจยตางๆมาสนบสนน(อทบปจจยตา)5

อยางไรกตามเมอผเขยนเขามาสวมบทบาทเปนทงแพทยและผอำานวยการโรงพยาบาลสงทตองทำากคอทำาทงหนาทแพทยและหนาทผอำานวยการใหดทสด โดยทผเขยนซงจบจากโรงเรยนแพทยมาไมมการสอนเรองการบรหารมาเลยสกนดหนงแตกตองพยายามทำาตามคาดหวงของหนวยงานตนสงกดไดแกสำานกงาน5 ผทมความสนใจสามารถหาอานไดในดษฏนพนธเรอง การขาดแคลนแพทยในโรงพยาบาล“ชมชน สำาหรบปรญญาสงคมศาสตรดษฎบณฑต สาขาสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข” มหาวทยาลยมหดล ของผเขยนได

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 16สาธารณสขจงหวด และกระทรวงสาธารณสขใหได ซงความรเกยวกบงานบรหารโรงพยาบาลชมชนนนในระยะแรกผทผเขยนถอวาเปนครในดานการบรหารโรงพยาบาลชมชนไดแก นายแพทยเปลง ทองสม อดตรองปลดกระทรวงสาธารณสข ซงในสมยทผเขยนมาปฏบตงานแรกๆทานดำารงตำาแหนงนายแพทยสาธารณสขจงหวดนครปฐม และอกทานหนงไดแก นายแพทยสมภาษณ พงษเพชร อดตผอำานวยการโรงพยาบาลนครปฐม ทไดเรยกผเขยนเขาไปรบความรเรองการบรหารเกอบทกวนในระยะแรกๆ

และเมอผเขยนไดมโอกาสไปศกษาตอปรญญาเอกดานสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข การบรหารงานสาธารณสขกเปนวชาหนงทผเขยนไดมโอกาสศกษาทำาใหเกดความเขาใจในทฤษฎของการบรหารมากยงขนโดยเฉพาะววฒนาการดานการบรหารซงผปฏบตงานตามบานนอกจะไดรบการสงการจากผบรหารและนกวชาการในกระทรวงฯมาเปนระยะๆ ประเดยวเปลยนประเดยวเปลยนทำาใหตามไมทน ทงทสงทถกสงการออกมาทงหมดนนเปนเพยงการเลยนแบบจากตะวนตกตามทฤษฎททานนกวชาการเลานนไดมโอกาสไปศกษามาและนำามาสงและสงใหเจาหนาทบานนอกตองทำาตามโดยทไมมการดดแปลงใหเขากบสงคมไทยซงเปนสงคมพทธศาสนาทมของดอยแลว ดงนนในบทตอไปผเขยนจะไดกลาวถงววฒนาการของทฤษฎการบรหารซงจะรวบรวมใหผทไมมเวลาไดศกษาดานนมากอนอานไดงายขน และจะไดเชอมโยงสงเหลานนกบหลกคำาสอนทางพระพทธศาสนาทมอยและสามารถนำามาประยกตใชใหเหมาะกบการบรหารงานของโรงพยาบาลไดโดยไมตองเลยนแบบตะวนตกมากจนเกนไป

บทท 2บทวาดวยทฤษฎการบรหารและทฤษฎองคกร

ระหวางทมารบหนาทเปนผอำานวยการโรงพยาบาลกมโอกาสไดเรยนรศพทตางๆทใชในการบรหารจากทตางๆทมผถายทอดใหฟงตงแต เอมบโอ(MBO) ยอมาจาก Management by Objectives ซงแปลวาการบรหารโดยใชเปาหมาย ระยะตอมากไดยนคำาวา POCCC ซงเปนกระบวนการบรหารตามหนาททยอมาจาก การวางแผน(Planning), การจดองคการ(Organizing), การบงคบบญชา(Commanding), การประสานงาน(Coordinating), และการควบคม(Controlling) ในระยะตอมากมคำาใหมขนมาไดแก พอสคอรบ(POSDCORB) ซงเปนตวยอมาจากอกษรตวตนของชอเตมไดแก การ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 17วางแผนการวางแผน(Planning), การจดองคการ(Organizing), การบรหารบคคล(Staffing), การสงการ(Directing), การประสานงาน(Coordinating), การทำารายงาน(Reporting), และการงบประมาณ(Budgeting) ตอมากมคนพดถงกระบวนการทประกอบดวยปจจยนำาเขา(Input), กรรมวธ(Process), และผ ลลพท(Output) ระยะตอมากมคนพดถงทฤษฎเอกซ(X) ทฤษฎวาย(Y) ทฤษฏแซท(Z), มคำาวากลมควบคมคณภาพ(Quality Control Circle) มคำาวาอำานาจหนาท(Authority) การรวมอำานาจและการกระจายอำานาจ(Centalization, Decentalization) มคำาวาความรบผดชอบตอผอน(Responsibility) มคำาวาความรบผดชอบสวนบคคล(Accountability) มคำาวาความมระเบยบวนย(Discipline) และคำาอนๆอกมากมายตอมาเมอมความพยายามจะเปลยนแปลงระบบราชการกไดยนคำาวาความลาชาของการทำาาน(Red tape) มคำาวาธรรมาภบาล(Good Governance) จนในปจจบนมการเปลยนแปลงของระบบสาธารณสขตามโครงการประกนสขภาพถวนหนากมคำาใหมไดแกการบรหารเชงกลยทธ มการบรหารโดยใชงบประมาณเปนตวกำาหนด และอนๆอกมากมายตามแตจะถกสงมาซงหากไมไดทำาความเขาใจกบคำาตางๆเหลานและอยากจะทำางานเอาใจสวนกลางทกอยางทสงมาผปฏบตคงจะงงมากและไมรจะเรมตนดวยอะไรและจะทำาอะไร กจะเกดความลงเลและขาดความมนใจทจะเลอกปฏบตซงหากไดทำาความเขาใจใหถองแทแลวกจะพบวาคำาตางๆเหลานนเปนเพยงววฒนาการของทฤษฎการบรหารตามลำาดบเวลาและแลวแตนกวชาการจะไปเรยนมาจากทใดเมอกลบมากมความพยายามทจะนำาความรเหลานนมาพด มาเหนยวนำาใหผปฏบตงานในสวนภมภาคทำาตามซงทำาใหเกดความสบสนเนองจากนกวชาการในสวนกลางมการเปลยนแปลงและหมนเวยนเรวมากและไมมความเทยงตรงวาจะใชทฤษฎอยางใดอยางหนงเพอจะใหผปฏบตยดได จนกระทงเกดความไมมนใจในหมผปฏบต ดงนนบทความบทนจะไดสรปคำาตางๆเหลานใหเปนหมวดหมเพอใหผอานไดทำาความเขาใจและไมลงเลทจะเลอกเอามาใชดวยตนเองไมเอนเอยงตามนกวชาการสวนกลางมากจนเกนไปนกโรงพยาบาลในฐานะองคการไมแสวงหากำาไร

องคการ(Organization) หมายถงกลมบคคลททำางานรวมกนภายใตโครงสรางทกำาหนดไวเพอเปนเปาหมายของกลมบคคลทเขามาทำางานรวมกนและมการทำางานหรอมหนาททตองทำาอยางตอเนองเพอใหบรรลเปาหมายรวมกน ในฐานะ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 18ของโรงพยาบาลชมชนกเปนกลมสหวชาชพททำาหนาทดานสขภาพ ไดแก แพทย ทนตแพทย เภสชกร พยาบาล เจาหนาทเทคนกบรการดานสขภาพดานตางๆ เจาหนาทสนบสนนเชน เจาหนาทฝายบรหาร หรอแมแตคนงานทไมไดเรยนวทยาศาสตรสขภาพทมหนาทใหบรการดานตางๆ ประกอบกนโดยมเปาหมายใหบรการดานสขภาพแกประชาชนตามนโยบายของรฐบาล ซงตองมองคประกอบตางๆ ไดแก การรจกและประสานงานกน(Consciously coordinated) ไดแก การมบคคลและทรพยากรตางๆรวมกน ดำาเนนกจกรรมเกยวของกน มการรวมกนอยโดยมการแบงเปนชนและระดบหนาท ทำางานในฐานะเปนหนวยของสงคม(Social entity) มความพยายามทจะขจดความแตกตางหรอความไมเขาใจหรอปญหาตางๆในกลมใหลดลง มการแสดงขอบเขตทชดเจน(Identifiable boundary) โดยทกลมทรวมกนจะมการสรางสญญลกษณบางอยางทบงของถงความเปนตนเอง และมความสมพนธทตอเนองมนคง(Continuing bond) รวมทงมการกำาหนดเปาหมายรวมกน(Goals)

ในลกษณะขององคการทเรยกวาโรงพยาบาลนนสามารถจดอยในองคการทไมแสวงหากำาไร(Not-for Profit Organization) ซงหมายถงองคการทไมไดประกอบการเพอมงหวงเพอการทำาเงนทเรยกวากำาไรใหแกองคการ แตมงเปาหมายทางสงคม สขภาพ วฒนธรรม ดงเชนโรงพยาบาลกมงเปาหมายเพอสขภาพทดของประชาชนในชาต เพอความสงบสขและความมนคงของประเทศชาต แมวาโรงพยาบาลจะใหบรการสขภาพซงทางภาษาของนายทนหรอทนนยม6จะถอวาเปนการขายสนคาซงไดแกการรกษาพยาบาล บางครงมการรวบรวมเงนบรจาคแตกไมใชเปนเปาหมายเพอกำาไรของโรงพยาบาล แตเงนทไดจะเปนวถทางเพอการบรรลเปาหมายของโรงพยาบาลซงไดแกการตอบสนองความตองการของประชาชนเทานน7

6 ทนนยม(Capitalim) เปนกระแสของโลกในการบรหารทเนนเรองกำาไรสงสด ขาดทนนองสด โดยพยายามทำากำาไรสงสดใหตนเองเปนหลก ไมคำานงถงความเสยหายของผอนเกดการเอารดเอาเปรยบซงกนและกน ผทมอำานาจทางดานเศรษฐกจการเมองมากกวาจะไดเปรยบผทมอำานาจนอยกวาเชนสหรฐอเมรการทเอาเปรยบประเทศกำาลงพฒนาเชนประเทศไทยในปจจบน หรอกจการซเปอรสโตรทกำาลงเอาเปรยบรานชำาในขณะน7 สงทเปลยนแปลงในการจดระบบสขภาพแบบใหมตามนโยบายประกนสขภาพถวนหนา เมอปพ.ศ. 2544 ทำาใหเกดทางสองแพรงเนองจากการจดงบประมาณมาตามรายหวประชากรโดยรวมเงนเดอนเจาหนาทและคาดำาเนนการทกประเภทอยในเงนรายหวทำาใหเกดความระสำาระสายในความคดของผบรหารโรงพยาบาลเนองจากหากมประชากรขนทะเบยนนอยกจะมเงนเดอนให

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 19 แมวากระทรวงสาธารณสขพยายามบอกผบรหารวาโรงพยาบาลเปนหนวยงานทไมแสวงหากำาไรแตกมสงทแปลกประหลาดอยประการหนงกคอในการนเทศงานของกระทรวงขอมลแรกทขอดกคอสถานะของเงนบำารงวามเงนโรงพยาบาลเหลอเทาไร มหนสนคางชำาระอยเทาไร มสภาพคลองเทาไร มเงนสดหมนเวยนเทาไร ทงทในแตละปนนงบประมาณทใหมาสำาหรบดำาเนนการกไมเพยงพออยแลว โรงพยาบาลจำาเปนตองดนรนดวยประการทงปวงเพอหาเงนมาสนบสนนตวเองไมวาจะเปนคานำาคาไฟ คายาชดเชยใหผมรายไดนอย คาจางลกจางชวคราว คาอยเวรนอกเวลาราชการของเจาหนาททกระดบ นอกเหนอจากนนระยะหนงยงมการใหคะแนนผบรหารโรงพยาบาลตามสถานะเงนบำารงคงเหลอซงเปนสงทขดกบปรชญาการตงโรงพยาบาล โดยเฉพาะอยางยงในปจจบนทมการจดงบประมาณตามรายหวผขนทะเบยนทำาใหปรชญาของหนวยงานทไมแสวงหากำาไรถกทาทาย โรงพยาบาลถกนโยบายวาจะตองหาเงนสวนอนจากทางอนๆเพอมาชดเชยกบเงนงบประมาณทไดมาจำานวนจำากดซงเปนสงทตองตดตามตอไปวาในอนาคตถายงมรฐบาลทเปนทนนยมบรหารประเทศตอไปทศทางของการบรหารงานสาธารณสขอาจจะตองมการเปลยนแปลงไปโรงพยาบาลในฐานะองคการในอดมคต กบธรรมาภบาล

เมอผเขยนมโอกาสไดเปนผอำานวยการโรงพยาบาลชมชนเนองจากไมมคนอนจะเปนดวยทเปนแพทยคนเดยวในโรงพยาบาลทมเจาหนาทรวมทงโรงพยาบาลเพยง 17 คนในปแรก ความคดแรกกคอจะทำาอยางไรใหโรงพยาบาล(ทไมคอยเหมอนโรงพยาบาล) คงสถานะอยได ทำาอยางไรใหเจาหนาททมอยเพยงหนงหยบมอสามารถทนกบสภาพงานทหนกหนาสาหสได ทำาอยางไรใหชมชนเขามามสวนรวมกบโรงพยาบาลเพอมสวนรวมในการพฒนาโรงพยาบาล ทำาอยางไรใหคนมความศรทธาการรกษาพยาบาลของโรงพยาบาลเพอทจะเขามารกษาทโรงพยาบาลโดยทไมไปทอนเพอใหโรงพยาบาลมรายไดมากขน เนองจากในปพ.ศ. 2526 ทผเขยนรบตำาแหนงตอจากผอำานวยการทานเดมโรงพยาบาลมเงนบำารงคงเหลอประมาณสองแสนบาทเศษ แตมภาระหนสนคาเวชภณฑถงหาแสนบาทเศษ นนหมายถงโรงพยาบาลจะไมมเงนทจะนำามาพฒนางานดานตางๆโดยทไมตองอาศยเงนงบประมาณทไมคอยจะไดรบอยแลว

เจาหนาทซงเปนขาราชการเชนเดยวกบขาราชการกระทรวงอนๆแตไมเหมอนกนตามวธการจดเงนเดอนตามแนวใหม ไมเพยงพอ ทำาใหเกดทางสองแพรงในเรองทจะตองนำาแนวคดกำาไรขาดทนเขามาบรหารเพอความอยรอดของโรงพยาบาลเปนหลกกอน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 20

เมอผเขยนมแนวคดวาจะตองดำาเนนการใหโรงพยาบาลมความอยรอดและสามารถดำาเนนงานไดอยางกาวหนาตอเนอง สงทจำาเปนนอกเหนอจากการพฒนาขดความสามารถของโรงพยาบาลในความจำากดของภาวะเงนหรอเครองมอทจำากด สงสำาคญทตองทำากคอสรางขวญกำาลงใจ ความพรอมเพรยงและความสามคคทงของคนในโรงพยาบาลและของคนในชมชนเพอจะเขามามสวนรวมในการทำางานเพอการพฒนาโรงพยาบาล อยางไรกตามสำาหรบโรงพยาบาลหวยพลมปจจยเออเนองจากโรงพยาบาลหวยพลนนเรมตนจากการรวมตวกนของประชาชนทจะสรางอาคารใหเพอเปนขอตอรองกบกระทรวงสาธารณสขเพอทจะไมใหโรงพยาบาลในขณะทเปนศนยการแพทยและอนามยตำาบลหวยพลถกยบ ดงนนจงมคณะกรรมการทเรยกวาคณะกรรมการทปรกษาโรงพยาบาลทประกอบดวยประชาชนในทองถนในการสนบสนนกจกรรมของโรงพยาบาลในดานตางๆและกรรมการทปรกษาชดนกมบทบาทอยางมากในการเจรญเตบโตของโรงพยาบาลชมชนมาจนปจจบนการทเจาหนาทของโรงพยาบาลจะมความสามคค ความพรอมใจและความพรอมเพรยงทจะทำางานอทศใหกบโรงพยาบาลไดอยางเตมท ตลอดจนบคคลภายนอกทจะเขามาใหความรวมมอกบโรงพยาบาลไดอยางไรความกงขา ไดนนจำาเปนทผบรหารโรงพยาบาลจะตองมความมงมน มเปาหมายทชดเจน ตลอดจนมความจรงใจความบรสทธใจและมความซอสตยตอการทำาหนาทดานตางๆและพรอมทจะเปดเผยขอมลทกดานดวยความเตมใจเพอใหเกดความเชอถอและการยอมรบทงในระดบเจาหนาทของโรงพยาบาลและชมชน ซงองคประกอบตางๆเหลานเปนปจจยพนฐานของการทำางานโดยเฉพาะในสงคมพทธศาสนาซงมคณธรรมขอตางๆเปนเครองเตอนใจใหปฏบตอยแลวโดยไมตองไปอาศยความรเลยนแบบตะวนตกซงมาเปนตวชนำาใหนกวชาการในปจจบนตนตมนำามาใชโดยไมไตรตรองไดแกคำาวา “Good Governance” ทมคำาแปลเปนภาษาไทยอยางสวยหรวา ธรรมาภบาล อยางไร“ ”กตามเมอมกระแสของคำาวาธรรมาภบาล ผเขยนจะไดกลาวถงคำานวาหมายถงอะไรดวยและจะไดเปรยบเทยบวาไมมความจำาเปนทผบรหารจะตองตนเตนไปกบคำาใหมเหลานเลยหากไดยดตามคณธรรมตามคำาสอนของพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาประจำาชาตของเรา

คำาวา Good Governance เปนคำาทเกดมาพรอมกบสญญาทาสยคใหมสำาหรบประเทศกำาลงพฒนาทถกเอารดเอาเปรยบทางเศรษฐกจจากประเทศกลมตะวนตกจนกระทงอยดวยตนเองไมไดจำาเปนตองไปกยมเงนคนอนไมวาจะเปน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 21ธนาคารโลก กองทนการเงนระหวางประเทศ(International monetary fund) มาใชเพอพยงฐานะของตนเองไมใหเกดความลมจมของประเทศ เมอเกดภาวะเชนนนจงเปนโอกาสอนดทจะใหประเทศทเปนเจาของเงนกรายใหญทงในธนาคารโลกหรอกองทนการเงนระหวางประเทศโดยเฉพาะอยางยงประเทศสหรฐอเมรกาเขามาแทรกแซงโดยผานกระบวนการทางการเมอง การบรหาร การวางแผนทางเศรษฐกจ โดยมขออางวาเพอจะเขามาปรบปรงระบบการวางแผนการเงนการคลง การเมองทเปนประชาธปไตยมากขน มประสทธภาพมากยงขน โดยการทจะมการปฏรประบบราชการใหมการกระจายอำานาจมากขน มการสงเสรมประชาสงคม และองคการของรฐใหมความเขมแขงขน มการปองกนการคอรปชน ดงนนสงทประเทศทมอำานาจสามรถเขามาใชเปนขออางในการแทรกแซงกจการภายในของประเทศทเปนหนได ไดแก การบงคบแกกฎหมาย การอางสทธมนษยชน การตอตานการโกงในหนวยราชการและองคการตางๆ การตอตานความยากจน(ซงประเทศนายทนเปนผกอและนายทนภายในประเทศเปนสนบสนน) การพฒนาทยงยน เปนตน

สำาหรบประเทศไทยนนคำาวา “Good Governance” นนเกดขนในขณะทประเทศเกดภาวะวกฤตทางเศรษฐกจ มความจำาเปนตองกยมเงนจากกองทนการเงนระหวางประเทศ ซงเหตการณทงหมดนนเกดจากความไมซอตรงตอการปฏบตงานของผบรหารงานในระดบประเทศ ไมวาจะเปนรฐบาลทผานมา ผบรหารงานองคการขนาดใหญทมความไดเปรยบทางเศรษฐกจไมวาจะเปนธนาคารแหงประเทศไทย ธนาคารพาณชย หรอสถาบนทางการเงนตางๆ โดยคนเพยงไมกคน ททำาใหเกดปญหากบประเทศชาต ในขณะเดยวกนกพยายามสรางภาพเพอคำาวา “Good Governance” เพอนำามาอางความชอบธรรมในการทำางานและพยายามเหนยวนำาและบงคบใหทกคนตองทำาตาม(มอถอสากปากถอศล) ไมเวนแตหนวยงานโรงพยาบาลทตองไดรบผลกระทบจากคำาๆนดวย

แมจะมการนำาคำาๆนมาเผยแพรใหสาธารณชนทราบ พรอมกบโนมนำาใหผบรหารองคการตองในแนวคดนมาใชแตกลบปรากฎวาคำานยาม และความหมายของคำาๆนในประเทศไทยไมมใครตอบไดชดเจนวาคออะไร ประกอบดวยสาระอยางไร และจะใหทำาอะไรบางแตผบรหารระดบประเทศ ระดบกระทรวงกพยายามพด(ไมใหเชย) ผปฏบตในระดบลางเลยงงไมรจะทำาอะไรตอไปดงนนผเขยนจะพยายามกลาวถงคำาๆนเพอใหเกดความเขาใจบางแมเพยงเลกนอยกอาจเกดประโยชน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 22คำาวา Good governance นนสำานกงานพฒนาทรพยาการมนษยแหงสหประชาชาต (UNDP) ไดพยายามใหความหมายถงการทำางานโดยเนนทความคมคาของการลงทนโดยเฉพาะอยางยงในดานธรกจ(มคนพยายามมองการบรการสขภาพใหเปนการบรการทาดานธรกจ) โดยเนนทความรวมมอระหวางภาครฐ, ภาคเอกชน, และตวแทนของประชาสงคม(Civil Society) ทอาศยกลไกแบบไรพรมแดนและยกเลกขอจำากดแบบดงเดดานตางๆทเปนอปสรรคตอการทำางาน และอาศยกลไกของการตลาดเปนตวนำา

ดงนนองคประกอบทสำาคญของ ธรรมาภบาล(Good governance)จงประกอบดวย การมสวนรวมของภาคเอกชนและประชาสงคม(Participatory ) แบบยงยน(Sustainable ) มความถกตองตามทำานองคลองธรรมและถกกฎหมายเปนทยอมรบของคนทวไป(Legitimate and acceptable to the people ) มการบรหารงานอยางโปรงใสและสามารถตรวจสอบได(Transparent) เนนทความเสมอภาคและความเทาเทยมกนของคนในสงคม(equity and equality ) และความเสมอภาคระหวางเพศชายและหญง(gender balance) มการสนบสนนภมปญญาของทองถน(Strengthens indigenous mechanisms )และการสนบสนนทรพยากรโดยทองถนเพอประโยชนของทองถนเอง (mobilise resources for social purposes) โดยอาศยกลไกและทรพยาการภาครฐทมการพฒนามากขน แลว ธรรมาภบาล(Good governance) มาเกยวของกบนโยบายสขภาพของเราไดเนองจากนโยบายสขภาพนนเปนองคประกอบโดยรวมของปจจยทางดานสงคม เศรษฐกจ การเมองและแรงผลกดนจากสถาบนตางๆในสงคม โดยทความมงคงหรอความมนคงทางเศรษฐกจจะเปนตวหลกเนองจากเปนปจจยทจะสนบสนนทรพยากรในการดแลสขภาพดงนนจะเหนวาเมอเกดภาวะเศรษฐกจตกตำาทงทเปนผลงานของของผมโอกาสทางสงคมเพยงเลกนอยกลบทำาใหเกดผลกระทบททกคนตองหนมามองการปฏรปนโยบายสขภาพจนเดอดรอนในการทำางานของเจาหนาทระดบลางกนถวนหนา ตอจากนนกเปนนโยบายของรฐบาลวาจะตองการใหนโยบายสขภาพดำาเนนไปทางดานใดเชนนโยบายประกนสขภาพถวนหนาในขณะน ตามมาดวยกระแสของการกระจายอำานาจและการปฏรประบบราชการทเขามามบทบาททสำาคญ ซงกระทบตอระบบการจดสรรงบประมาณลงสสถานบรการระดบลางจนตองเกดการปรบโครงสรางและการจดองคการรปแบบใหมอยางฉกละหกดงทผานมา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 23นอกจากนนยงทำาใหเกดกระแสของการนำาภาคเอกชนเขามารวมตดสนใจในนโยบายสขภาพและการใชทรพยากรรวมกนกบภาครฐ ซงผเขยนเหนดวยกบนโยบายในการใชทรพยากรดานสาธารณสขรวมกนและมขอทพงระวงไดแกตองมการควบคมใหเกดความเสมอภาคในการตดสนนโยบายมใหเอนเอยงไปดานใดดานหนงดงทผานมา

ไมวาจะมคำาวาธรรมาภบาลหรอไมกตามในการบรหารงานโรงพยาบาลชมชน ซงชอกใชคำาวา ชมชน อยแลวดงนนหากจะทำาใหโรงพยาบาลอยไดนนกคอจะตอง“ ”ทำาใหเปนโรงพยาบาลของชมชนจรงๆ นนคอทำาใหเกดความเชอถอ ความไววางใจ ความศรทธาตอคณะเจาหนาทของโรงพยพบาลเสยกอนเพอทจะใหชมชนเขามารวมมอในการทำางานกบโรงพยบาลไดอยางจรงใจ ดงนนสงทตองคำานงถงกคอ ตวผบรหารนนจะตองเปนไปในลกษณะใด องคคณะเจาหนาทของโรงพยาบาลจะตองมลกษณะอยางไรเพอจะประสานศรทธาใหเกดไดอยางไรขอกงขาลกษณะของผนำา (จะเปนผนำาแบบไหน)

ในดานของผบรหารองคการหรอผนำานนแลวแตจะเลอกวาจะเปนผนำาชนดใดซงมขอแตกตาง ขอดขอเสยแตกตางกนและเหมาะกบสถานการณทแตกตางกนตามลำาดบเวลา ในระยะแรกมผกลาววาลกษณผนำานนแบงออกเปน ประเภททหนงผนำาแบบเผดจการ(Autocretic Leader) ฟงชอแลวนากลว แลวกลาวไววาผนำาประเภทนเปนผทชอบใชวธสงการใหผใตบงคบบญชาตองทำาและตองฟงคำาสงโดยไมมขอสงสย ตามลกษณะของทฤษฎ X ของแมคเกรเกอร ผนำาชนดนเปนคนทนาสงสารมากถาจะเปนแบบน เนองจากตามทฤษฎนผนำาจะเหนวาเปนธรรมชาตของเจาหนาททกคนจะมความเกยจครานถาไมถกบงคบใหทำางาน ไมมความทะเยอทะยานหรอตองการมความรบผดชอบ ชอบทจะถกสงและถกบงคบ ไมมแรงจงใจทจะทำาใหองคการของตนเองบรรลเปาหมายทตองการ ซงถาจะเปนผนำาประเภทนคงเปนคนทนาสงสารทสด ผนำาประเภททสองถกมองวาเปนผนำาแบบมสวนรวม(Participative Leader) หมายถงผทยอมใหผใตบงคบบญชามสวนรวมในการตดสนใจ แตบางครงกพยายามรกษาอำานาจหนาทในการตดสนใจไวจนโอกาสสดทาย ลกษณะแบบนนาจะดในบางโอกาสและสถานการณและไมใชเปนผทมองโลกในแงรายจะเกนไป ผนำาประเภททสามถกเรยกวาเปนผนำาแบบประชาธปไตย (Democretic Leader) ถาเปนผนำาประเภทนคอนขางนาจะเปนคนทมความสขทสดเนองจากเปนคนทพยาบายมจะทำาสงทผอยใตบงคบบญชาตองการ มสวนรวม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 24ภายใตขอบเขตของเปาหมายขององคการ ซงอาศยความรวมมอและกลวธใหมๆ ทเกดจากความรวมมอของคนในองคการ เนองจากผนำาประเภทนจะมองผใตบงคบบญชาตามแนวคดทฤษฎ Y ของแมคเกรเกอรทวา คนทำางานทกคนจะมความสามารถในการทำางานไดเปนอยางดถามสภาะแวดลอมทอำานวย ทกคนมแรงจงใจในตนเองทจะทำางานดวยความสามาถของตนเองอยางเตมท ดวยความรบผดชอบถาไดรบการสนบสนนทเพยงพอ ดงนนถาเปนผนำาประเภทนนาจะมความสขทงตนเองและผใตบงคบบญชา สวนผนำาประเภทสดทายเรยกวาผนำาแบบเสรนยม(Laissez-Faire Leader) เปนผนำาทปลอยผใตบงคบบญชาทำางานดวยตนเองอยางอสระ วธนเหมาะทจะใชกบคนทมความรบผดชอบในตวเองและวชาชพเฉพาะทมความทะเยอทะยานมากอยแลวเชนงานในหองวทยาศาสตร พวกนกวชาการ(ทมความรบผดชอบ) คงไมเหมาะทจะนำามาใชกบโรงพยาบาลทมความหลากหลายของคนตงแตคนงานจนถงแพทย

นอกจากนมนกวชาการบางคน( Rensis Likert) ไดกลาวถงลกษณะของผนำาทเรยกวา Likert’ s System of Management ทบงลกษณะของผนำาออกเปนผนำาแบบเผดจการ(Exploitative Autocretic) ซงเปนลกษณะผนำาทคงไมมความสขในการทำางานมากนกเนองจากเปนผสงอยางเดยวไมคอยไวใจผใตบงคบบญชามากนกถาเปนอยางนนานๆการทำางานองคกรคงแยเนองจากความสามารถของผใตบงคบบญชาจะถกปกปดเอาไวไมกลาแสดงออก นอกจากนยงมผนำาแบบเผดจการแบบมเมตตา (Benevolent Autocretic) ผนำาประเภทนยงใหความไววางใจผใตบงคบบญชาคอนขางนอยแตยงมากกวาประเภทแรก และมกมทศนคตแบบพอปกครองลกใหความไววางใจบางสวนแตผใตบงคบบญชาตองปฏบตตวตามกรอบและแนวทางทวางไวอยางด ถดไปเปนผนำาแบบเปนทปรกษาหารอ(Consultative) มการปรกษาหารอกบผใตบงคบบญชาเปนรายบคคลกอนทจะทำางานสงใดสงหนง และแบบสดทายคอแบบมสวนรวม(Participative) แบบนจะใหผใตบงคบบญชาสวนรวมมการถกเถยงกนเพอหาแนวทางรวมกนกอน มการกำาหนดเปาหมายการทำางานรวมกน เพอใหเกดคานยม แรงบนดาลใจ เปาหมายและความคาดหวงรวมกน(ใหสงเกตใหดวาเปนแนวทางเดยวกบทนำามาใชในการทำา 5 ส QA ISO และ HA ทตองมการกำาหนดวสยทศน พนธกจและแผนกลวธซงจะกลาวในโอกาสตอไป)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 25อยางไรกตามแนวคดเกยวกบการเปนผนำาเดมนนจะเหนวาเปนการเนนเกยวกบพฤตกรรมทมความยดหยนนอย ในบางครง บางสถานการณอาจไมมความเหมาะสมจำาเปนทจะตองมการเปลยนแปลงไปใหเหมาะสมกบเหตการทเปลยนไป จงมผนำาเสนอเกยวกบทฤษฎเชงสถานการณ(Situation Theory) ทกลาววาการทจะเปนผนำาทมประสทธภาพนนตองขนอยกบสถานการณ ภายในสถานการณหนงตองใชลกษณะผนำาแบบหนง เมอสถานการณเปลยนแปลงไปลกษณะความเปนผนำาอกอยางจงจะมความเหมาะสมมากกวาแบบเดม (ทเปนลกษณะของทางสายกลาง ในลกษณะของสปปรสธรรม ขอ กาลญญตา รกาลเวลา ปรสญญตา รเหตการณ) ซงทฤษฎในกลมนทมคนพดถงมากไดแก ทฤษฎตามสถานการณของฟดเลอร(Fielder’s Contingency Theory) ทฤษฎตามสถานการณของเฮอรซยและแบลนชารด(Hersey and Blanchard’s Situation Theory) ทฤษฎเชงเสนทางและเปาหมาย(Path-Goal Theory) ซงทฤษฎทงสามนจะเนนความยดหยนของผบรหารทจะตองปรบกระบวนการทำางานใหเขากบสถานการณทเปนอยขององคกรในขณะนนซงเราจะดรายละเอยดของแตละทฤษฎดงน

รายละเอยดของทฤษฎตามสถานการณของฟดเลอร(Fielder’s Contingency Theory) เนนความปรบตวของผนำาองคกรกบสถานการณวาจะตองใชเงอนไขอยางไรในการทำางานกบองคกร เชน ในระยะทตองการสรางบรรยากาศขององคกรจะตองเนนทจะใหความสำาคญกบคนในองคกร มการสรางความสมพนธระหวางผใตบงคบบญชากบกบผบงคบบญชามการปฏบตตอผใตบงคบบญชาอยางกรณาและใหการสนบสนนในการทำางานทกดาน ในระยะนการเนนทเปาหมายขององคกรจะเปนเปาหมายรองลงมาและเมอความสมพนธของคนในองคกรดแลวการบรรลเปาหมายกจะตามมาภายหลง แตในบางครงหากตองการผลสำาเรจของงานอาจตองใชเปาหมายเปนเครองกำากบไดแกการทำางานใหดและความสมพนธระหวางผนำาองคกรกบผใตบงคบบญชาทดจงจะตามมา สวนประกอบทสำาคญในการปฏบตตามทฤษฎนไดแก ความสมพนธระหวางผนำากบสมาชกในองคกรทสามารถเปลยนแปลงได โศรงสรางของงานทสามารถเปลยนแปลงได รวมทงอำานาจทมอบหมายใหคนปฏบตงานตามตำาแหนงทสามารถปรบเปลยนไดเชนกน

รายละเอยดของทฤษฎตามสถานการณของเฮอรซยและแบลนชารด(Hersey and Blanchard’s Situation Theory) กลาววาผนำาองคกร

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 26จะเลอกใชวธการบรหารงานกบผใตบงคบบญชานนจะตองพจารณาตามระดบความเจรญวยของผใตบงคบบญชาดวย(Maturity level) เนองจากผใตบงคบบญชาแตละคนจะม ระดบของความตองการผลสำาเรจของงานตางกน มความสามารถทแตกตางกน มระดบการศกษาทแตกตางกน มความเตมใจทจะยอมรบความรบผดชอบทแตกตางกน รวมทงมประสบการณในการทำางานทแตกตางกน ดงนนวธการทจะใหคนทมความแตกตางกนทำางานจะตองประกอบดวย การสงงาน(Telling)ในบางกลม การชกจงใหทำางาน(Selling)ในบางกลม การเนนการมสวนรวม(Participation)ในบางกลม รวมทงการมอบหมายงานใหทำา(Delegating)ในบางกลมแลวกลมใดบางทผนำาจะเลอกใช ตามทฤษฎนกลาววา การสงงานนนเหมาะกบคนทมความไมเตมใจและขาดความสามารถทจะปฏบตตงานดวยตนเอง เนองจากบคคลนนอาจไมมความเชอมนในตนเองมากหรอขาดประสบการณการทำางาน ดงนนการจะใหปฏบตงานจะตองบอกและอธบายสงทตองทำาวาจะทำาอยางไรใหละเอยด การชกจง ใชในกรณทผปฏบตงานมความพรอมทจะทำางานแตยงขาดทกษะในการทำางานดงนนผนำาจำาเปนตองใชความรในการอธบายเชนกนแตไมมากและไมตองละเอยดมากเทากลมแรก การมสวนรวม ใชในกรณเรมงานใหมทผปฏบตยงมทกษะไมมากนก ขาดความเชอมนในการทำางานดวยตนเองจำาเปนตองใชแรงกระตนจากกลมเพอน และ การมอบหมายงาน วธนเหมาะทจะใชกบผปฏบตทมทกษะในการทำางานสง มความเชอมนในตนเองมาก ผนำาเพยงแตใหโอกาสและการสนบสนนเพอเปดโอการแกผปฏบตใหทำางานใหสำาเรจดวยตนเอง

ในสวนของทฤษฎเชงเสนทางและเปาหมาย(Path-Goal Theory) กลาววาในการทำางานของคนนนมเปาหมายสองสวนทบซอนกนไดแกเปาหมายสวนบคคลและเปาหมายขององคกร หนาททสำาคญของผนำาองคกรคอการเพมแรงจงใจของผปฏบตงานเพอใหสามารถทำางานเพอใหบรรลเปาหมายทงสวนบคคลและขององคกร ซงจะเกดขนไดตอเมอมการตงเปาหมายซงถอเปนรางวลของแตละสวนไวใหชดเจนและมการวางแนวทางแกผปฏบตงานเพอเปนแนวทางในการปฏบตไปสเปาหมายซงถอเปนรางวลของการปฏบตงานโดยการสนบสนนของผนำาองคกรไมวาจะเปนการสอนงาน การกำากบและการชวยเหลอเมอผปฏบตมความตองการ ซงลกษณะของผนำานนจะปรบเปลยนไปตามบทบาทของผปฏบตวาจะเปนไปแนวทางใด อาจตองเปนผนำาแบบบงการ(Detective Leadership) ทมการบอกสงทผปฏบตจะตอง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 27ทำาอยางชดเจน มการมอบหมายงานเปนรายละเอยดและกำาหนดการทชดเจน(ดแลวคลายกรณของ ISO และ HA) ผนำาแบบสนบสนน(Supportive Leadership) ทเนนใหเหนความสนใจตอความตองการและความกนดอยดของผปฏบตงาน มการปฏบตตอผใตบงคบบญชาอยางเสมอภาค มคการสรางสภาพแวดลอมการทำางานทเปดเผย และมความเปนมตรกบทกคน ผนำาแบบมสวนรวม(Participative Leadership) ทมสวนรวมในการปรกษาหารอ การแสดงความคดเหนและมสวนรวมในการตดสนใจรวมกน หรอผนำาแบบมงความสำาเรจของงาน(Archievement-Oriented Leadership) ทมการกำาหนดเปาหมายทชดเจนในการทำางานและกระตนใหผปฏบตแสวงหาแนวทางในการปรบปรงการทำางานเพอบรรลเปาหมายและมการปรบปรงผลการปฏบตงานขององคกรใหดยงขนตลอดเวลา เปนการแสดงความเชอมนวาผปฏบตทกคนมความสามารถทจะบรรลมาตรฐานทสงสดขององคกรได

ผนำากบการยอมรบการไดมาซงอำานาจในการสงการของผนำาองคกรนนตามทฤษฎของนายแกร

ย ยลค นอกเหนอจากอำานาจตามกฎหมาย(Legitimate Power) ซงเปนอำานาจหนาทตามตำาแหนงซงองคกรมอบหมายใหเชน ผอำานวยการ หวหนากลมงาน หวหนาฝาย หวหนางาน ซงเปนการจดงานตามโครงสรางหนาทขององคกร ทำาใหผนำาหรอผบรหารองคกรมอำานาจอนชอบธรรมทจะสงการไดและผปฏบตกถกคาดหวงวาจะตองปฏบตตาม ซงอำานาจตามกฎหมายทไดรบจากโครงสรางขององคกรนนยงรวมถงอำานาจในการใหรางวล(Reward Power) ไมวาจะเปนการขนเงนเดอน การเลอนตำาแหนง การยกยอง การสงไปรบการฝกอบรม รวมทงการมอบงานทตองการ และอำานาจการบงคบ(Coercive Power) ซงเปนอำานาจเกยวกบการลงโทษไมวาจะเปนการลดตำาแหนง การไมขนเงนเดอน การลงโทษตามกฎระเบยบทวางไว ซงอำานาจทงสามประการนนเปนลกษณะของอำานาจตามตำาแหนง อยางไรกตามการจะเปนผนำาทดนนจำาเปนตองมอำานาจสวนบคคลดวยไดแก อำานาจทางขอมล(Information Power) ไดแกการทผนำาจะตองมความสามารถในการใชขอมลทสำาคญมาวางแผนในการดำาเนนงานและพฒนาองคกรไดเปนอยางด ซงอำานาจทางขอมลนจะมไดเนองจากผนำามอำานาจทางความเชยวชาญ (Expert Power) ซงไดแก ทกษะ ความรและประสบการณสวนบคคล ทจะนำาขอมลตางๆมาใชใหเปนประโยชนกบหนวยงานซงจะทำาใหผปฏบตงานหรอผใตบงคบบญชายอมรบ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 28ในคณคาและความชำานาญของผนำาองคกรมากยงขน รวมทงผนำาองคกรจะตองมอำานาจทางการอางอง(Reference Power) ซงใกลเคยงกบบารมของผนำาองคกร ไดแกความสามารถในการกระตนความเคารพ ความชนชม ความจงรกภกดของคนในองคกรใหเชอฟงผนำาองคกรไดมากนอยเพยงไรเพอประโยชนในการปฏบตงานใหบรรลเปาหมายขององคกร

ปญหาของการบรหารงานตามแนวคดของทฤษฎการบรหารกคอ ทำาอยางไรใหผปฏบตงานยอมรบหวหนา หรอ ผบงคบบญชา ซงไมเปนเรองทงายนกดงนนการบรหารอำานาจทไดรบมาจงมความจำาเปนสำาหรบผบงคบบญชาเปนอยางมาก จงอยาลมวาในการทำางานของบคคลใดบคคลหนงนนมความพงพอใจทงในระดบหนวยงานและระดบบคคลดงนนผบงคบบญชาตองมความชำานาญในการทำาใหการสงงานนนไดรบความพอใจทสมดลกนทงสองระดบ ดงนนจงจำาเปนตองทำาใหผปฏบตเขาใจวาคำาสงนนมเหตผลและสอดคลองกบความตองการและความมงหมายขององคกรอยางชดเจน ลกษณะของคำาสงตองมความชดเจนทผปฏบตจะพงปฏบตได รวมทงบางครงตองมกลวธทสอดคลองกบคานยมของผปฏบตดวย ดงนนผบรหารจำาเปนตองบรหารอำานาจทตนเองไดรบหรอมอยอยางถกวธดงน

การบรหารอำานาจทไดรบตามกฎหมาย ผบรหารจำาเปนตองมความเชอมนในการสงการของตนเอง อยางไรกตามกตองมความสภาพและจรงใจในการออกคำาสงซงจะแตกตางกนตามสถานการณของผไดรบคำาสง เนองจากผรบคำาสงหรอผใตบงคบบญชาบางครงเปนคนทมอายมากกวาและมประสบการณมากกวามกจะมความออนไหวเรองความสมพนธสวนตว ดงนนผนำาจะตองแสดงความเชอมนในตวเองใหเกดขน นอกจากนนยงตองมการตดตามบงคบบญชาวาคำาสงนนไดรบการปฏบตตามขนตอนหรอไมดวย หากคำาสงนนยงไมไดรบการตอบสนองผนำาจำาเปนตองวเคราะหสถานการณเพอหาเหตผลและปญหาทเกดขนรวมทงหาแนวทางในการแกไขปญหาทเหมาะสมกบสถานการณทเกดขนเพอใหคำาสงทถกตองตามชอบธรรมนนไดรบการปฏบตและบรรลเปาหมาย

การบรหารอำานาจการใหรางวล ผนำาตองมความสามารถในการหาวธทจะทำาใหผปฏบตงานรวาสงทไดรบเปนการตอบแทนนนมความสมพนธกบผลการปฏบตงาน อยางไรกตามในลกษณะการตอบแทนนนจำาเปนตองเปนสงทชอบธรรมและถกจรยธรรมซงไมใชเปนการใหสนบนในการปฏบตงานตามคำาสง เพอใหผใตบงคบ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 29บญชานนมความเตมใจและความสะดวกใจทจะปฏบตงานใหบรรลเปาหมายไดตามคำาสง

การบรหารอำานาจในการบงคบ อำานาจในการบงคบนนเปนสงทผนำาจะนำามาใชเปนกรณสดทายในสถานการณทเหมาะสมเทานน ซงปกตไมควรจะนำามาใช เนองจากธรรมชาตของคนไมมผใดทตองการถกบงคบ หรอการลงโทษ ซงการทผนำาหรอผบรหารจะนำาการบงคบหรอการทำา โทษมาใชนนผนำาหรอผบรหารจำาเปนตองมขอมลทสมบรณชดเจนเกยวกบเหตการณทเกดขนเพอไมใหเกดการลงโทษผดคนทจะทำาใหองคกรเกดความป นปวนขนมาได

การบรหารการใชอำานาจความเชยวชาญ เนองจากความเชยวชาญเปนทกษะในการทำางาน โดยอาศยความรความสามารถทตองเรยนร ฝกฝน ดงนนผนำาองคกรมความจำาเปนตองขวนขวายหาความรความชำานาญในงานทตนเองทำา ขณะเดยวกนมหนาททจะตองสงเสรมใหผปฏบตงานไดรบทราบความสำาคญของการใชความรพรอมทงสงเสรมผใตบงคบบญชาทจะใหเปนผแสวงหาความเชยวชาญเชนเดยวกนเพอใหเกดการพฒนาขององคกร แตอยางไรกตามมขอหามวาผนำาเองนนตองเปนผทไมแสดงตนเองวาเปนผทมความรอบรไปทกอยาง

การบรหารอำานาจการอางอง การอางองนนเปนความรสกทผใตบงคบบญชานนมความรสกทดตอผนำาองคกร และมความรสกอยากจะเลยนแบบหรอทำาตาม ดงนนผนำาองคกรจงตองเปนผทมการวางตวทเหมาะสมในทกๆดานเพอใหสามารถเปนแบบอยางกบบคคลอนรวมทงผใตบงคบบญชาไดเปนอยางด

การบรหารอำานาจทางขอมล เนองจากขอมลเปนสงทสำาคญในการวางแผนงานขององคกรดงนนผนำามความจำาเปนตองทราบขอมลและสามารถนำาของมลเหลานนมาใชใหเกดประโยชนกบองคกรใหไดมากทสดเพอเปนการควบคมและการพฒนาขอมลทไดมา อยางไรกตามขอมลบางอยางทมความสำาคญมากผนำาจำาเปนตองมการกำาจดขอบเขตของขอมลไมใหแพรหลายมากนกเชนกนเพอประโยชนของทงตวผนำาเองและตอองคกรดวย

ทงนจะเหนไดวาการเปนผนำาองคกรนนเปนสงทไมงายนกแมวาจะมอำานาจตามกฎหมายทมอบหมายไวใหแลว ยงตองมองคประกอบอนๆอกหลายประการตามมาซงขนอยกบตวผนำาองคกรเองทมพนฐานทแตกตางกน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 30ทฤษฎการบรหารกบคำายอทนาปวดหว

ดงทไดกลาวมาแลววาขณะททำางานมาตลอดกมความพยายามของนกวชาการจากกระทรวงสาธารณสขพยายามเสนอแนวคดเกยวกบการบรหารงานทจะใหผปฏบตงานในสวนภมภาคทมความเปนนกวชาการนอยกวาไดทดลองวางแผนงานตางๆตามทตวเองถนด(ใชคำาวาถนดเนองจากทฤษฎการบรหารนนเปนอนจจงและมาจากหลายคายผใดใครใชกใช และไมมความจรงยงยน) ดงนนเพอไมใหเกดความสบสนผเขยนจะพยายามสรปอยางยอๆเพอใหทราบวาทฤษฎตางๆพรอมคำายอทปวดเศยรเวยนเกลาถาพยายามจะทองจำาโดยไมคำานงถงรากเหงาแหงความเปนไทยพทธนนมววฒนาการมาอยางไรเพอใหผอานทไมใชนกวชาการทเรยนมาดานการบรหารงานโดยตรงไมสบสนกบคำายอตางๆทเราไดยนมาการบรหารโดยใชเปาหมาย(Management by Objectives, MBO)ในระยะแรกของการทำางานประมาณปพ.ศ.2526- 2528 ในเรองทเกยวกบการบรหารงานคำาทไดยนอยเสมอไดแกคำาวา MBO หรอการบรหารงานโดยยดเปาหมายในการทำางานเปนหลก ซงเปนทแนนอนวาในการทำางานขององคกรใดกตามทกองคกรตองมเปาหมายในการทำางานเพอใหคนในองคกรนนสามารถรวมกนทำางานเพอใหบรรลสความสำาเรจทตงไวรวมกนได จะเหนไดวาแคคำาวา เปาหมาย ซงในระยะแรกเรยกวา objectives ในระยะหลงทมการกลาวถงคำาวาเปาหมาย จะใชคำาวาจดประสงคบาง เปาประสงคบางและในภาษาองกฤษจะถกเปลยนเปนเรยกวา Goal ดงนนในการทำางานจงไมควรสบสนกบคำาเหลานเปนเบองตน

ใครเปนผกำาหนดเปาหมาย ในการใชกระบวนการกำาหนดเปาหมายขององคกรเปนกระบวนการในการทำางานนน สงทตองทำากคอ การกำาหนดเปาหมายขององคกรรวมกน(เนนคำาวารวมกน) เนองจากในการทำางานนนไมไดมเพยงแตผบรหารองคกรเทานนแตมบคคลตางๆทตองเขามามสวนรวมในการกำาหนดเปาหมายดวยไดแก พนกงานหรอผปฏบตการในองคกรเหลานนดวย นอกจากนยงมบคคลอนๆทเกยวของไดแก นโยบายของรฐบาล สงคม และลกคา ซงในกรณของโรงพยาบาลลกคาไดแกผมารบบรการ(อยาลมวารายไดของโรงพยาบาลมาจากการใหบรการแกผปวยตงแตกอนมนโยบาย 30 บาทรกษาทกโรค)กำาหนดเปาหมายแลวทำาอยางไรตอภายหลงการกำาหนดเปาหมายรวมกนระหวางผนำาองคกร กบ ผปฏบตงานจะตองวางกรอบระยะเวลาในการทำางานใหชดเจนรวม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 31ทงการกำาหนดทรพยากรทจำาเปนสำาหรบการทำางานโดยมการมอบอำานาจใหผปฏบตงานมอำานาจในการดำาเนนการและการบรหารทรพยากรเทาทจำาเปน ตองมการตดตามความคบหนาเปนระยะๆ และทำาการประเมนผลขนสดทายเมอสนสดระยะเวลาของการกำาหนดเปาหมายหรอเมอบรรลถงเปาหมาย และเปาหมายใหมจะถกกำาหนดขนมาสำาหรบระยะเวลาตอไป(เปนกระบวนการพลวตรหากไดรบการปฏบตอยางตอเนอง)

เมอมการกำาหนดเปาหมายแลว สงทตามมาไดแกการหาตวชวดวาเปาหมายทวางไวนนบรรลผลหรอไมนนคอการกำาหนดคาทเปนทตกลงกนในองคกรวาจะวดดวยอะไร ซงบางอยางกวดงาย บางอยางกวดยาก เชน การเพมยอดผมารบบรการรอยละ 10 จากยอดผมารบบรการปทแลวมา การลดคาสาธารณปโภครอยละ 5 จากเดอนกอน แตบางอยางกคอนขางยากในการวดเชนการวดคณภาพของการใหบรการ การวดความสำาเรจของการอบรมทไมใชการวดดวยจำานวนผเขารวมอบรม หรอวดความสามารถของผเขารบการอบรมซงไมสามารถประเมนดวยคะแนนทดสอบภายหลง การอบรม (โปรดสงเกตวาในการบรหารดวยการกำาหนดเปาหมายนนกมการกำาหนดเครองชวดเพอประเมนความสำาเรจของเปาหมาย ซงตอมาในการบรหารเชงกลยทธจะเรยกตวนวา Bench mark8 ดงนนไมตองตกใจเมอไดยนคำาๆนในภายหลง)

กลวธทจะทำาใหถงเปาหมาย นนกไดแกการสรางแรงจงใจใหผปฏบต มสวนรวมในการทำางานเพอใหบรรลเปาหมายตามกรรมวธทกำาหนดไวรวมกน ซงหากเปาหมายไดรบการกำาหนดรวมกนกอนการดำาเนนการ สงทเกดขนไดแก การบรรลสเปาหมายทดกวา ซงจะทำาใหคนในองคกรมความผกพนกนเพอทจะทำางานมากขน สามารถสรางใหเกดความคดรเรมททำาใหคนในองคกรนนมความสามารถและการรบรทจะทำาการปรบปรงตนเองในการทำางานเปนระยะโดยเปรยบเทยบความสำาเรจของงานของตนเองกบเปาหมายทกำาหนดขนมา (ในระยะนนนยมเรยกเครองชวดในขณะดำาเนนงานไปสเปาหมายทกำาหนดขนวา Milestone9) ความรวมมอ และทศนคตทดในการปฏบตงานอยางไรกตามความนยมของการกลาวถง MBO ในระยะหลงๆนนเรมลดลงเนองจากมทฤษฎใหมๆ ขนมาหลายทฤษฏ และมผทกลาววาในการบรหารงานโดยใช8 Bench mark ตามพจนานกรม หมายถง หมดรงวดใชสำาหรบกำาหนดระยะทาง9 Milestone ตามพจนานกรม หมายถง หลกไมล หรอ หลกกโล ซงใชสำาหรบบอกระยะทางเชนกน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 32เปาหมายนนมขอเสย ไดแก ความลาชาของแตละองคกรกวาทจะบรรลถงเปาหมายรวมกนได หลายองคกรมกจะเนนการกำาหนดเปาหมายระยะสนแทนทจะมการกำาหนดเปาหมายระยะยาว (ถกทาทายดวยคำาวาไมมวสยทศน ในทฤษฎการบรหารงานในยคหลง นอกจากนยงมองวาทำาใหเกดปญหาทางจรยธรรม โดยเฉพาะในองคกรทแสวงหากำาไรเชนภาคธรกจ ทพยายามทำาใหองคกรของตนเองบรรลเปาหมายโดยไมพจารณาถงผลกระทบตอผอนหรอแมแตสงแวดลอม ( โปรดพจารณาวาเหลานเปนปญหาของสงคมและระดบบคคลทขาดศลธรรม การเคารพซงกนและกนตามหลกของคารวธรรม ซงมผลตอการเคารพกบธรรมชาตทเราอาศยอยดวย ในทฤษฎการบรหารระยะหลงเอาเรองเหลานมากลาวถงเทากบเปนการยอนเวลาหาอดต ในเรองผลกระทบตอชมชนทำาใหตองออกกฎหมายคมครองสทธ พระราชบญญตขอมลขาวสาร การประชาพจารณ ฯลฯ สงแวดลอมทตองออกมาตรฐานเรอง ISO 14000 หรอการออกกฎหมายเพอคมครองธรกจตางๆ )

ดงนนหากจะศกษาเรองการบรหารงานตางๆจำาเปนตองเขาใจพนฐานของการบรหารงานโดยเปาหมายขององคกรใหถองแทเสยกอนและอยาลมเรองจรยธรรมของคนทงผบรหารงานและผปฏบตงานเพอจะเปนตวกำากบการทำางานใหถงเปาหมายโดยไมเกดปญหาเรองผลกระทบทไมพงประสงคทงตอผอนและตอองคกรเองในภายหลงววฒนาการของทฤษฎการบรหาร

ววฒนาการของทฤษฎการบรหารในระยะตอมาทถกนำามาใชเปนแนวทางใหผปฏบตทำาตามหรองงตาม ซงหากไดมการทำาความเขาใจแลวกจะทำาใหไมเกดความสบสน และนกวชาการของกระทรวงสาธารณสขกเลอกมาใชแลวแตยคสมย(เขาใจวาจะเปนเพราะนกวชาการเหลานนเรยนมาทางคายไหนกถนดทางนนเปนเรองของกระแสนยม หรอ ตามความชอบสวนบคคล ทำาใหผปฏบตเกดความสบสนมาก) ซงผเขยนจะไดกลาวและสรปใหกระชบเพอเปนแนวทางในการทำาความเขาใจดงตอไปน

เกยวกบศาสตรของการบรหารงานทผานมานนสามารถจดกลมของพฒนาการของทฤษฎการบรหารไดออกเปน 4 ยคไดแก

ยคท 1 เปนเรองของทฤษฎสมยเดม ไดแก การบรหารงานตามระบบราชการ (Bureaucracy) การบรหารงานตามทฤษฎการบรหาร (Administrative Theory) และการบรหารงานแบบวทยาศาสตร (Scientific Management) ซงเนนเรองการกำาหนดโครงสรางขององคกรเปนหลกรวมทงการแบงหนาทกนทำา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 33

ยคท 2 เปนยคของทฤษฏสมยกลางเกากลางใหม ซงเนนเรองของกระบวนการมนษยสมพนธในการทำางาน การมสวนรวนในการทำางาน เปนตน

ยคท 3 เปนยคทตองมการวเคราะหองคกรแบบเปนระบบ คลายสงมชวตทตองมการเปลยนแปลงตวเองและการพฒนาตวเอง

ยคปจจบน เปนยคทมการพฒนาของเทคโนโลยและขอมลขาวสาร เปนยคของทนนยมเตมตวทตองมการแขงขนกนเพอการเอาชนะคลายอยในสนามรบ ดงนนกระบวนการคดการวางแผนจงใชคำาวา การบรหารเชงกลยทธ

ทฤษฎยคท 1-ทฤษฎการบรหารงานแบบเดมในการบรหารงานระบบเดมทนำามาใชไดแกกระบวนการจดการบรหารงานตาม

ระบบราชการ(Bureaucracy) ทในปจจบนถกกระแสการเปลยนแปลงตำาหนอยางรนแรง วาเปนการบรหารงานทลาหลง ไมทนสมย ไมสามารถปรบตวกบการเปลยนแปลงของเศรษฐกจสงคมได รวมทงเปนองคกรทไรประสทธภาพ เทอะทะ มความจำาเปนทจะตองถกปฏรปใหเขากบยคสมย ซงผเขยนจะไดกลาวถงในทน ทฤษฎการบรหารงานแบบเดมยคท 1-การบรหารงานแบบระบบราชการ

ทฤษฎการจดองคการและการบรหารงานตามระบบราชการนนพฒนาขนมาจากความคดของนกสงคมวทยา คนทสำาคญและมบทบาทตอแนวคดของการบรหารงานระบบราชการไดแก แมกซ เวเบอร (Max Weber) ทการจดองคกรนนมการเนนทรบแบบโครงสราง ความมนคงและความเปนระเบยบเรยบรอยขององคกรเปนหลก โดยมความเชอวาการจดโครงสรางทมนคง และความเปนระเบยบเรยบรอยนนจะเปนปจจยททำาใหองคกรสามารถเอาชนะความสบสนของงานตางๆได จงเหนไดวาในการจดองคกรประเภทนจะเตมไปดวยกฎระเบยบตางๆทออกมาเพอใหคนในองคกรไดปฏบตตาม ทฤษฎนมทใชและแพรหลายมาตงแตป ค.ศ. 1900 เปนตนมา

ลกษณะขององคกรแบบระบบราชการนนไมไดหมายความถงระบบราชการเทานนแตจะพบไดทวไปไมวาจะเปนองคกรของราชการเองกตาม องคกรการเมอง องคกรศาสนา องคกรธรกจตางๆ กมการจดโครงสรางตามองคกรระบบราชการทมจดเดนคอ การเนนทการแบงงานกนทำาโดยเฉพาะเปนงานเฉพาะดานเพอใหผปฏบตงานทมความเชยวชาญไดรบผดชอบในสายงานของตนเองเตมท ในการทำางานทกอยางนนจำาเปนตองปฏบตตามกฎระเบยบทวางไวเพอใหงานออกมาเปน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 34รปแบบเดยวกน เพอประโยชนของการประสานงานและปองกนความไมแนนอนของงานทออกมาได เมอมการแบงงานกนทำาทเฉพาะดานกทำาใหเกดหนวยงานยอยขนในองคกรซงจะตองมผรบผดชอบบงคบบญชาในสายงานแตละสายจงทำาใหเกดรปแบบของการบงคบบญชาทเรยกวาสายการบงคบบญชาและผบงคบบญชาระดบสงสดตามมาเปนลำาดบ การทำางานจำาเปนตองทำาใหเปนแบบแผนโดยแยกความรสกสวนบคคลและการตดสนใจอยางเปนทางการออกจากกนเดดขาด เนองจากผทสามารถตดสนใจไดนนจะตองไดรบมอบอำานาจตามสายงานบงคบบญชา และการคดเลอกคนเขาทำางานและการเลอนตำาแหนงสงขนจะขนอยกบคณสมบตทางวชาชพ ขอดของการจดองคกรตามระบบราชการ

จากองคประกอบของการจดองคกรตามระบบราชการนนขอดกมอยททำาใหสงคมมความเจรญและคงอยมาจนถงปจจบนไดแก การทมการแบงโครงสรางทคอนขางชดเจนทำาใหเกดความงายตอการตดตามผลการปฏบตงานและงายตอการบงคบบญชา จากการทมการแบงงานกนทำาเฉพาะดาน(specialization) ทำาใหผปฏบตงานในแตละดานแตละคนมความชำานาญในงานทตวเองทำาเนองจากไดทำางานตามทตนเองถนด จากการทมกฎระเบยบทแนนอนในการควบคมการปฏบตงาน ทำาใหสามารถคาดเดาสถานการณตางๆไดคอนขางชดเจน เนนการวางเปาหมายการปฏบตงาน การคาดการณจำานวนบคลากรทตองการใช การคาดการการจางงานหรอการปลดคนออก เชนการกำาหนดการเกษยนอาย ทำาใหผปฏบตงานมความรสกมนคงในการทำางาน การวนจฉยสงการและการตดตอสอสารของคนในองคกรใชระบบการตดตอดวยหลกฐานทเปนลายลกษณอกษรเพอความชดเจนและการอางอง ซงหากเปนคนทมคณภาพกจะสามารถสรางงานใหกบองคกรไดดเชนกน

ขอดของการบรหารองคกรตามระบบราชการอกประการหนงไดแกการทผมอำานาจสงการนนมการวางเปนระบบโดยอาศยกฎระเบยบตางๆทกำากบไว ทำาใหการสงการทสงออกไปตองสงดวยความมเหตผลตามกฎและระเบยบทวางไวของแตละองคกร ดงนนการทจะตดสนลงโทษคนในระบบราชการนนจะทำาไดกตอเมอการกระทำานนผดตอระเบยบทวางไวอยางชดเจนและปรากฎหลกฐานทชดเจน และหากคนในองคกรมคณภาพและมจรยธรรม(โปรดสงเกตวาเปนเรองของจรยธรรมของคนในองคกรซงเปนพนฐานของชวต) การบรหารงานแบบระบบราชการกสามารถทำาใหเปนองคกรในอดมคตไดไมแพการบรหารงานอยางอน เนองจากสภาพใน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 35องคกรจะมความเปนประชาธปไตยททกคนมอำานาจและขอบเขตในการตดสนใจของตนเอง มความเปนธรรมหากไมใชเหตผลทางอารมณมาตดสนและเนองจากความสมพนธขององคกรระบบราชการนนเปนรบแบบของความสมพนธตามระเบยบทวางไวไมมความสมพนธเปนการสวนตว การพจารณาความกาวหนาของผปฏบตงานจะพจารณาตามความสามารถในการทำางานของคนนน การลงโทษจะเปนการลงโทษตามกฎระเบยบทวางไว ไมมเหตผลสวนตวมาเกยวของ และจะไมเกดระบบอปถมภ(ซงเปนปญหาสวนบคคลในองคกรมใชปญหาของรปแบบขององคกร)ขอเสยของการจดและการบรหารงานตามระบบราชการ

แมวาการบรหารจดการตามระบบราชการนนจะเปนกลไกททำาใหเกดการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศมาไดจนปจจบน อยางไรกตามกระแสการเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจทเปนผลจาการพฒนาเทคโนโลย การพฒนาทางดานการเมอง และกระแสความตนตวของภาคเอกชน การบรหารงานระบบราชการนนกลบถกมองวาเปนการบรหารงานแบบลาหลง เปนเครองถวงความเจรญของระบบเศรษฐกจโดยรวม เปนองคกรทตายแลวไมสามารถปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงของสงคมไดจงเปนตองมการปฏรปอยางรวดเรวเพอใหสามารถเขากบกระแสโลกาภวฒนได ดงนนเราจงสมควรทจะมาดวาการบรหารงานระบบราชการนนถกกลาวหาอยางไรบาง

การบรหารงานตามระบบราชการนนถกมองวาเปนองคกรทใหความสำาคญกบระเบยบปฏบต ความสมพนธระหวางหนวยขององคกรนนจะเปนความสมพนธกนแบบทไมใชความสมพนธแบบบคคลตอบคคล ดงนนหากความสมพนธนนไมตรงกบระเบยบปฏบตกจะไมมการปฏบต หรอเกดการขาดความกระตอรอรนทจะทำางาน นอกจากนน กฎระเบยบทมมากเกนไปทำาใหเกดความลาชาเนองจากกอนมการนำาไปปฏบตจะตองมการตความ และปฏบตใหเปนระเบยบแบบแผน จนบางครงทำาใหเกดการปฏบตตามระเบยบแบบแผนทมากเกนไปจนเกดความลาชา หรอไมกลาปฏบตเนองจากจะเปนการไมปฏบตตามระเบยบแบบแผนของทางราชการทเคยทำามา(เลยถกกลาวหาวาไมมความเปนนกปฏรป ทงทในความเปนจรงอยากทำาแตถกกฎระเบยบกดไว) นอกจากนการทการบรหารงานตามระบบราชการมกฎ ระเบยบ แบบแผนทมากมาย ทำาใหเกดการปฏบตทตายตว การอยกบท ทำาใหเกดความไมคลองตว ถกมองวาเปนองคกรทเปนระบบปด ไมมความยดหยนทำาใหไมสามารถปรบตวเขากบกระแสการเปลยนแปลงของสงคมทเปลยนแปลงไปตลอดเวลา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 36

การมการแบงแยกแผนกงานทมากเกนไปกเชนกน กทำาใหเกดความเกนพอดของจำานวนคนทำางาน เนองจากมการแยกประเภทและกจกรรมทเครงครดจนเกนไป ไมมการกระจายงานเพอใหสามารถทำางานรวมกนไดดงเชน หากในหนวยงานหนงมสองแผนกแตละแผนกม ความตองการพนกงานทำาความสะอาดเพยง หนงคนครงกสามารถทำางานไดแลว ดงนนหาสามารถปรบระบบงานหรอระเบยบการปฏบตงาน หนวยงานนจางคนทำาความสะอาดเพยงสามคนกเปนการเพยงพอ แตหากเปนระบบราชการแบบเดมทำาใหตองมการจางคนถงสคนซงเกนความจำาเปนไปถงหนงคนเนองจากระบบราชการจะทำาใหไมสามารถกระจายคนไปทำางานขามแผนกและหนวยงานได

จะเหนไดวาหากใหความเปนธรรมการบรหารงานระบบราชการนนกมทงขอดและขอเสยสมควรทจะทำาของดขนมาใช สวนขอทเปนขอจำากดนนกตองมการเปลยนแปลงไมวาจะเปนการพฒนาหรอการปฏรปกตามทฤษฎการบรหารแบบเดมยคท 2-ทฤษฎการบรหาร

ในลกษณะการบรหารงานแบบนเปนพฒนาการของนกคดนกปฏบตกลมหนงทนำาแนวความคดของการบรหารงานแบบราชการมาปรบปรงโดยเนนทการวางแผนการควบคมงานเพอเปาหมายทดขน ในการบรหารงานตามแนวคดของกลมนทำาใหเราไดรบการนำาเสนอคำาตางๆไดแก พอรสคอรบ (POSDCORB) การมผบงคบบญชาเพยงคนเดยว(Unity of Command), การมทศทางเดยวกน(Unity of Direction), การแบงงานกนทำา(Division of Work), การรวมอำานาจ(Centralization), อำานาจหนาทและความรบผดชอบ(Authority and Responsibility), สายการบงคบบญชา(Scalar chain), การใหผลตอบแทน(Remuneration), ความเปนระเบยบเรยบรอย(Order), ความมระเบยบวนย(Discipline), ความคดรเรม(Initiative), ผลประโยชนของบคคลเปนรองจากผลประโยชนสวนรวม(Subordination of the Individual Interest to the General Interest), ความมนคงของงาน(Stability of Personnel Tenure) และความสามคคในองคกร(Esprit de corps)

นกคดในกลมนไดแก ฟายอล(Fayol) ทเขยนไวตงแตปค.ศ. 1900 มนนและไรล(Mooney,Reiley) ทเขยนไวตงแตป ค.ศ. 1931 ซงหากเรามาพจารณาวาแนวคดการบรหารแบบนมขอแตกตางจากการบรหารงานตามระบบราชการอยางไร กจะพบวา แมทงสองทฤษฎนจะเนนเรองสายการบงคบบญชาทมผ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 37บงคบบญชาเพยงคนเดยว การแบงงานตามสายวชาชพ เนนเรองการมเปาหมายขององคกรทรวมกนแตการบรหารงานตามระบบราชการมกจะเนนเรองการจดองคกรมากกวากระบวนการทำางาน ซงตางจากนกคดในกลมนทเรมพดถงกระบวนการบรหารงานเพอความสำาเรจของงานวาจะทำางานใหสำาเรจไดอยางไร

แลวนายเฮนร ฟายอลนนเปนใคร คำาตอบกคอ เปนนกอตสาหกรรมชาวฝรงเศส ดงนนเปาหมายของการบรหารงานและการทำางานในระบบนกคอ การเพมผลผลตใหมากขน โดยอาศยอำานาจสงการทเปนหนงเดยว(Unity of Command) โดยมความเชอวาคำาสงทมทศทางเดยวจะทำาใหไมเกดความขดแยง ความสบสนในการดำาเนนงานของผปฏบต อยางไรกตามในแนวคดดงกลาวไมไดหมายความวาจะตองมผบงคบบญชาเพยงคนเดยว ผบงคบบญชาสามารถมอบอำานาจใหผบงคบบญชาระดบรองลงไปมอำานาจในการสงการไดเปนลกษณะของการกระจายอำานาจเชนเดยวกน พรอมกบการมอบอำานาจหนาทและความรบผดชอบไปพรอมกน นนหมายถงวาเมอมอบอำานาจใหแลวยอมมหนาททจะตองรบผดชอบสงการใหไดผลตามทไดรบมอบหมายมาแลวเชนกน ดงนนเพอใหเกดความยตธรรมในการทำางานตามแนวคดกลมนจงมการพดถงการตอบแทนแกผปฏบตงานในระดบทเปนทพอใจทงผบรหารและผปฏบตงาน แตทงนผทปฏบตงานจำาเปนตองมความเปนระเบยบเรยบรอย มระเบยบวนย มความสามคค รวมทงตองมความคดรเรมในการทำางานเพอพฒนางานใหดขน รวมทงตองมความคดถงประโยชนสวนตนใหนอยกวาประโยชนของงาน เมอผปฏบตงานทำาไดผบรหารกจะรบรองความมนคงของการจางงานตอไป ในการนำาแนวทางการบรหารในชวงนจะมการพดถงกระบวนการบรหารทมคำายอวา POCCC ทยอมาจาก การวางแผน(

Planning) การจดองคกร(Organizing) การบงคบบญชา(Commanding) การประสานงาน(Coordinating) และการควบคม(Controlling) ซงจะเหนไดวามสวนใกลเคยงกบขนตอนของ POSDCORB มากเพยงแตรายละเอยดนอยกวา และมบางสวนทหนาทเดยวกนเรยกชอตางกนไดแก การบงคบบญชา ฟายอลใชคำาวา Commanding แตกลลก ใชคำาวา Directing และไมไดแยกการบงคบบญชาออกมาจากการบรหารงานบคคล อยางไรกตามฟายอลไดกลาวถงการควบคมซงไมมการกลาวในคำายอของ POSDCORB

ววฒนาการตอมาเกดขนในป ค.ศ. 1931 นกอตสาหกรรมชอมนนและไรล ไดกลาววา การบรหารเปนเทคนกหรอศลปะของการสงการ การชกนำาบคคลอน การ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 38ชกนำาเพอใหเกดการประสานกนเพอความเปนระเบยบเรยบรอย สามารถทำาหนาทตางๆทสอดคลองกนเพอเปาหมายขององคกร

ตอมาในปค.ศ. 1936 มนกคดอกคนหนงชอ กลลก(Gulick) เสนอแนวทางการบรหารโดยกระบวนการตางๆ และเพอใหสามารถจำาไดงายขนจงนำาอกษรตวตนของชอเตมมารวมกนเพอใชอธบายหนาทของการบรหารงานทเรยกวา POSDCORB โดยทตวยอเหลานมาจากคำาวา การวางแผน(Planning) การจดองคกร(Organizing) การบรหารงานบคคล(Staffing) การสงการ(Directing) การประสานงาน(Coordinating) การทำารายงาน(Reporting) และการจดการเกยวกบงบประมาณ(Budgeting) ซงมรายละเอยดดงน

การวางแผน หมายถงวาผบรหารตองมการตดสนใจลวงหนาวาจะทำาอะไร มการกำาหนดเปาหมายทงระยะสนและระยะยาวขององคกร รวมทงมการวางแนวทางวาจะทำาอะไรโดยผบรหารจะตองมการพยากรณเหตการณทจะเกดขนในอนาคตโดยอาศยปจจยแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง เพอจะใหสามารถทำาไดตามกระแสของเศรษฐกจได(ลองเปรยบเทยบดวานนคอการมวสยทศน มพนธกจและการมกลวธในการทำา รวมทงมการวเคราะหสงแวดลอม คลายการบรหารเชงกลยทธทจะกลาวถงในลำาดบตอไป)

การจดการองคการ ผบรหารจำาเปนตองมการตดสนใจเกยวกบตำาแหนงหนาทความรบผดชอบทจำาเปนทจะทำาใหองคกรสามารถดำาเนนงารใหบรรลเปาหมายทกำาหนดไว โดยตองกำาหนดรปแบบขององคกรวาขณะนจำาเปนตองใชรปแบบใด(ไมตางกบในการบรหารงานเชงกลยทธเชนกน)

การบรหารงานบคคล หมายถงการจดการหาบคคลทเหมาะสมกบลกษณะงานตามทไดรบมอบหมาย การจดบคคลใหเหมาะสมกบงานนนเปนพลวตรมความจำาเปนตองทำาอยางสมำาเสมอโดยเฉพาะอยางยงในเวลาทมการปรบเปลยนตำาแหนงหรอเปลยนลกษณะงาน

การสงการ ผบรหารมหนาทออกคำาสง ชแนะผใตบงคบบญชาวาจะตองปฏบตงานเหลานนเมอไร และปฏบตอยางไร โดยทคำาสงนนตองมความชดเจนสามารถนำาไปปฏบตได

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 39

การประสานงาน เปนการตดตอสอสารกนทงภายนอกและภายในหนวยงาน เพอใหเกดความรวมมอกนในการปฏบตงานเพอเปาหมายหรอผลสำาเรจทมประสทธภาพ

การทำารายงาน เปนเรองเกยวกบการรายงานผลการปฏบตงานทไดทำาตามระยะเวลาวามผลสำาเรจตามเปาหมาายทวางไวหรอไม การทำารายงานนนจะชวยใหหนวยงานทราบสถานการณทเปนปจจบนขององคกรไดเปนอยางด

การงบประมาณ เปนแผนงานทแสดงใหเหนวาหนวยงานไดใชจายเงนเพอดำาเนนการอยางใดอยางหนงแลวไดรบผลตอบแทนกลบมาตามทกำาหนดไวหรอไม เปนกระบวนการประเมนประสทธภาพและประสทธผลของการทำางานอยางหนง

จะเหนไดวาในกระบวนการบรหารงานในระยะนเนนทกระบวนการจดโครงสรางขององคกร กระบวนการและขนตอนของการทำางานเชนเดยวกบการบรหารงานแบบราชการยงไมมการกลาวถงคนในองคกรในฐานะผมสวนรวมในการผลตทเปนบคคล แตผปฏบตงานเปนเพยงปจจยการผลต ยงไมมการเนนเรองขวญ กำาลงใจของผปฏบตงานออกมาชดเจน รวมทงยงไมมการใชขอมลทเปนระบบมากนกหรอแมแตการใชกระบวนการทางวทยาศาสตรเขามาเปนสวนประกอบในการตดสนใจและการทำางาน ซงเปนพฒนาการของยคตอไปทฤษฎการบรหารแบบเดมยคทสาม ทฤษฎการบรหารแบบวทยาศาสตร–

เปนกระบวนการทมการพฒนากระบวนการทางวทยาศาสตรทเขามาใชในการประกอบอตสาหกรรมในประเทศตะวนตก ดงนนในทฤษฎการบรหารงานในยคนจะมการใชวธการศกษาทางวทยาศาสตรเขามาวเคราะหและแกปญหาขององคกรตางๆ เพอเปนเครองมอในการปรบปรงประสทธภาพขององคกรเพอลดการใชกำาลงคนในการทำางาน ในภาคอตสาหกรรมในระยะนจะมการนำาเครองจกรเขามาใชทดแทนกำาลงคน ดงนนการบรหารงานในระยะนจะมการใหความสำาคญกบงานไมใชใหความสำาคญทตวบคคล คนทำางานมหนาททจะตองรบคำาสง และปฏบตงานตามกระบวนการทกำาหนดเอาไวรวมทงมการกำาหนดอตราคาตอบแทนตามปรมาณงานททำาและเปนผลสำาเรจ ยงไมมการกลาวถงความซบซอนทางดานจตใจ อารมณของผปฏบตงาน

แนวคดของการบรหารงานแบบใชกระวนการคดแบบวทยาคาสตรนนการปรบปรงการทำางานสามารถทำาไดโดย พยายามคนหาวธการทำางานทดทสด ซงนกทฤษฎบางคนโดยเฉพาะอยางยงไทเลอร(Taylor) เชอวาวธการทดทสดมเพยงวธ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 40เดยวเทานน จะตองมการกำาหนดเวลาทเหมาะสมทจะทำาใหการทำางานสำาเรจ ขณะเดยวกนในการทำางานกจะตองมการจายคาตอบแทนทยตธรรมใหกบผปฏบตงาน(ตางกบราชการไทยทคาตอบแทนคอนขางตำามากๆในขณะทงานและความรบผดชอบมากมาย) นกคดกลมนไดแก เฟดเดอรลก ไทเลอร( Frederick W. Taylor), Morris L. Cooke, Harrington Emerson, Henry L. Gantt, Frank and Lilian Gilbreth คนทมบทบาทและไดรบการกลาวขวญกนมากทสดในกลมนไดแก Henry L. Gantt ทเราไดยนและจดทำา แผนภมแกนท (Gantt chart) ทเปนตารางในการควบคมกำากบระยะเวลาในการทำางานซงจะกลาวถงในภายหนา

ในการบรหารงานกลมนมหลกการของการทำางานใหมประสทธภาพจะตองประกอบดวย การมการระบเปาหมายทชดเจน ผบรหารและผปฏบตงานจำาเปนตองมสามญสำานก การมทปรกษาทมความรความสามารถในงานททำา ความมระเบยบวนย ความยตธรรมในการบรหารงาน มการบนทกกจกรรมททำาไวอยางรวดเรว แมนยำาและถกตอง มการตดตอสอสารและการสงขาวสารภายในหนวยงาน มมาตรฐานและตารางเวลาเปนตวกำาหนดการทำางาน มมาตรฐานทกำาหนดไวสำาหรบการปฏบตงาน(มการพฒนาเปนมาตรฐานการปฏบตงานตางๆในระยะหลง เชน QC, TQM, ISO ฯลฯ รวมทงมการปฏบตงานทเปนมาตรฐาน อยางไรกตามยงตองมการสงการเปนลายลกษณอกษร และมการใหรางวล(เรมมการจายโบนส)

จากแนวคดของการบรหารงานตามแนววทยาศาสตรมสงทนำามาใชและยงคงเปนทนยมใชจนปจจบนไดแก Gantt Chart เราลองมาดวาแผนภมแกนทนนคออะไร และทำามาเพอประโยชนอะไรแผนภมแกนท (Gantt Chart)

แผนภมแกนท(Gantt Chart) มความหมายคลายตารางเวลา (Time tabale) เปนแผนภมแทงตามแนวนอนท เฮนร แอล แกนท วศวกรชาวอเมรกาพฒนาขนเพอเปนเครองมอในการควบคมการผลต โดยในแผนภมนนจะเปนกำาหนดการทใชในการวางแาน การประสานงาน และชองทางของกระบวนการปฏบตงานในแตละโครงการ การทำาแผนภมแกนท(Gantt Chart) นนมตงแตการเขยนแบบงายๆไปจนกระทงทมความซบซอนมากจนตองใชเครองประมวลผลมาใช

องคประกอบของแผนภมแกนท(Gantt Chart) นนเขยนขนเปนตารางสองแกน แกนตามขวางเปนระยะเวลาทจะกำาหนดใหปฏบตงานสวนแกนแนวตงจะ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 41เปนประเภทของงานทกำาหนดใหทำาตามเวลาตางๆ ปกตการเขยนแผนภมแทงจะใชเปนเสนโปรงและจะระบายทบกตอเมองานนนๆไดรบการปฏบตเรยบรอยแลวเทานน

ตวอยางการเขยนแผนภมแกนท(Gantt Chart)

วนทตองรายงานผล

22/10

29/10

5/11

12/11

19/11

26/11

3/12

10/12

17/12

24/12

สำารวจเบองตน

เขยนรายงานเบองตน

สมภาษณ

ฝกอบรม

ประเมนผล

เขยนรายงานสรป

อยางไรกตามการเขยนแผนภมแกนทจะมจดออนทไมสามารถบอกความสมพนธระหวางงานทกำาหนดไวในแตละขนตอนไดวางานใดมผลตองานใด หรองานบางงานมความจำาเปนตองอาศยซงกนและกนได ไมใชเปนงานโดดๆเหมอนอยางในแผนภม

จะเหนไดวาในกระบวนการบรหารงานยคนเรมนำาความรความกาวหนาทางแนวความคดดานวทยาคาสตรและการคดเปนระบบมาใชในการเพมประสทธภาพการทำางานใหสามารถเพมผลผลตได อยางไรกตามยงไมมการกลาวถงกระบวนการแขงขนกนเชนเดยวกบการบรหารเชงกลยทธในยคปจจบนทฤษฎยคท 2 ทฤษฏสมยกลางเกากลางใหม

พฒนาการของทฤษฎการบรหารในระยะนทแตกตางกบทฤษฎในยคท 1 ไดแก สมมตฐานทเนนใหผบรหารมองเหนความสำาคญของจตวทยา และปญหาสงคมของผปฏบตงานและกลมของผปฏบตงาน จดพฒนาของกลมแนวความคดนเรมพฒนาจรงจงระหวาง ค.ศ. 1920-1930

นกทฤษฎในกลมนไดแก ฮโก มนสเตอรเบอรก(Hugo Munsterberg) เอลตน เมโย(Elton Mayo) และเมอกลาวถงทฤษฎยคนตองกลาวถงการศกษา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 42ฮอวโธรน (Hawthrone) ททำาการทดลองจนพบวาความสมพนธทดระหวางผบงคบบญชากบผปฏบตงาน และความสมพนธทดระหวางกลมผปฏบตงาน มความสำาคญตอประสทธภาพการทำางานมากกวาสงแวดลอมในการทำางาน(แนวคดนภายหลงพฒนาเปนแนวคดของกลมควบคมคณภาพและกระบวนการควบคมคณภาพโดยกลมทงองคกรทเรยกวา QC และ TQM)

กระบวนการมนษยสมพนธเรมเขามามบทบาทในการบรหารงานเพอเพมขวญและกำาลงใจใหผปฏบตงาน มการใชกระบวนการกลมในการทำางานเนองจากเหนวาในองคกรแตละองคกรนนนอกจากจะมสายการบงคบบญชาทจดตงขนแลว ภายในลกๆยงมกลมหรอองคกรทไมเปนทางการแตไดรบการจดตงเปนการภายในของผปฏบตงานและในกลมเหลานกจะมผปฏบตงานทมอทธพลในเชงความคดและการกระทำาเหนอผปฏบตงานซงผบงคบบญชาจำาเปนตองใหความสนใจในกลมเหลานดวย

จะเหนไดวาในการบรหารงานยคนนนผบรหารมความจำาเปนตองคำานงถงจตใจและความสมพนธระหวางตนกบผปฏบตงาน และระหวางผปฏบตงานดวย ซงเปนสงทเพมเตมขนมามากกวาแนวความคดในการบรหารงานยคแรกๆทฤษฎยคท 3 ยคทมการวเคราะหองคกรแบบเปนระบบ

การเปลยนแปลงของทฤษฎการบรหารงานในยคนเกดขนจากการพฒนาของวชาชพสาขาตางๆทมความละเอยดลกซงมากขน ดงนนองคกรแตละองคกรจะมความซบซอนมากขน จงมการปรบเปลยนมมมองขององคกรตางๆวาเปนระบบสงคม และเมอเปนระบบสงคมกตองสามารถปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทเปลยนแปลงไปตามสถานการณและเวลาทเปลยนไป และในการทำางานในองคกรทเปนระบบสงคมจงมความจำาเปนตองใชจตวทยานเขามาชวยทำาใหความสมพนธของคนในองคกรนนดขน และคนในองคกรสามารถประสานประโยชนของตนเองใหเขากบผลประโยชนขององคกรเพอประสทธภาพของงานททำา ในยคนคำาทเราไดรบการถายทอดไดแก คำาวา ปจจยนำาเขา(Input) ปจจยสงออก(Output) กระบวนการ(Process) สงยอนกลบ(Feedback) และสงแวดลอม(Environment) โดยอาศยความรของแตละสาขาวชาชพมาเปนตวกำาหนดทำาใหเกดกระบวนการทจะตองกำาหนดรายละเอยดของงาน(Job Description)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 43

คนทมบทบาทในกลมทฤษฎนไดแก นอรเบรท ไวเนอร (Norbert Wiener) ทไดใหแนวความคดขององคกรวาเปนระบบทจะตองระกอบดวยสงนำา

เขา กระบวนการ สงสงออก สงยอนกลบ แลสสภาพแวดลอม ซงกระบวนการจะเนนความเกยวพนระหวางกนทเปลยนแปลงทเกดขนภายในโครงสรางขององคกรกบกระบวนการและการเปลยนแปลงของโครงสรางขององคกรและเราจะเหนเปนแผนผงดงน

ดงนนจะเหนไดวาในแนวคดของการบรหารแนวนเปนแนวคดเรมตนของการทำางานเปนทมในลกษณะของสหวชาชพ(Multidisciplinary) มความคดถงความไมแนนอนขององคกรโดยจะเนนใหองคกรสามารถเปลยนแปลงรปแบบได(Dynamic ซงตอไปในการบรหารเชงกลยทธใชคำาวา Liquidity) และบนความไมแนนอนนนการบรหารงานจะตองคำานงถงความนาจะเปนไปไดของทศทางขององคกร(Probabislistic ซงใกลเคยงกบการวเคราะหสงแวดลอมของการบรหารเชงกลยทธ) รวมทงตองมการปรบตวโดยใชสงยอนกลบ(Feedback)มาเปนตวประเมณวาสงททำาไปแลวนนใหผลดตามทตองการหรอไมเพอทำาการปรบกระบวนการทำางาน(คลายกบการทำา SWAT Analysis ของการบรหารงานเชงกลยทธววฒนาการของการบรหารงานเชงระบบ

ระยะนมการนำาแนวคดทางจตวทยาเขามาเปนองคประกอบในการบรหารคนเพอใหมความกระตอรอรนทจะทำางานใหกบองคกร ซงมทงการใชทฤษฎความตองการ(Need Theory) ทสำาคญไดแกทฤษฎความตองการของมาสโลว(Maslow’s Heirarchy of Needs) ทกลาววาการทคนจะทำางานไดม

Input Proc

essOutput

Feedback

Environment

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 44ประสทธภาพนนขนกบแรงจงใจจากความตองการภายในของบคคลนนไดแก ความตองการปจจยสในการดำารงชวต(Psysiological Needs) ความตองการความปลอดภยในชวตและทรพยสนและความมนคงทางดานการงาน(Safety Needs) ความตองการทางสงคม(Social Needs) เปนความตองการการยอมรบในกลมเพอน ผบงคบบญชาซงเปนตวการสำาคญในการผลกดนใหคนทำางานอยางมประสทธภาพ ความตองการเกยรตยศชอเสยง (Esteem Needs) เปนความตองการระดบสงขนไปจากการยอมรบธรรมดา คอความตองการกายกยองสรรเสรญจากบคคลอน และสถานภาพของตนเอง และประการสดทายไดแกความตอการความสมหวงในชวต(Self-Actualization Needs) เปนแรงผลกดนสำาคญททำาใหคนแสวงหาทางทดทสดทจะทำางานเพอใหตนเองประสบความสำาเรจในการทำางาน

นอกจากนยงมการนำาแนวความคดในเรองของการจงใจเขามาเปนองคประกอบในการบรหารงานบคคลไมวาจะเปนแนวคดการจงใจทางความสำาเรจของแมคคลแลนด (McClelland’s Achievement Motive) ทจะตองพยายามจดลกษณะงานในผปฏบตมความพงพอใจเพอใหสามารถมความรบผดนอบในผลงานของตนเองไดอยางภาคภม โดยใหผปฏบตงานมโอกาสไดเปนคนกำาหนดเปาหมายไดระดบหนง และจะตองมการตอบแทนทเหมาะสมหากสามารถทำางานไดตามเปาหมาย

แนวความคดเรองการจงใจของแมคเกรเกอร(McGregor)กเปนอกรปแบบหนงทนำามาใช โดยแมคเกรเกอรไดใหแนวคดในการบรหารงานตามแบบทฤษฎ Y แทนทฤษฎ X ซงตามแนวคดของทฤษฎ Y นนทำาใหเกดการปรบปรงสภาพแวดลอมของททำางานเพอใหคนทำางานไมเกดความเครยดในการทำางาน มการใหผปฏบตงานไดมโอกาสตงเปาหมายของงานทตนเองทำาไดและสามารถแกไขปญหาทเกดขน และเนนการทำางานเปนกลมโดยอาศยการควบคมจากกลมทตนเองสงกดอยแทนทจะเปนการสงการแบบบงคบจากผบรหารองคกรโดยตรง (ตรงนอาจเปนจดเรมตนของกระบวนการกลมสรางคณภาพ(Quality Control Circle)ในระยะตอมา

ดงนนในระยะนจะมการออกแบบลกษณะงานเพอใหเกดการจงใจแกผปฏบตงานไมวาจะเปนการเลอนขนเงนเดอนทเปนกาวกระโดด การใหรางวลเพอใหเกดความภาคภมใจ การเพมอำานาจความรบผดชอบ และความพยายามในการปรบสภาพ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 45แวดลอมในการทำางาน(คงจำาไดระยะหนงมคำาวา 3 S ไดแก Smile, Smell และ Surrounding)

เมอมการใชแรงจงใจในการบรหารงานแลวเปนจดเรมตนของการใหความสำาคญกบกลมของผปฏบตงาน กจำาเปนตองมการกำาหนดบรรทดฐานและการควบคมของกลม(Norm and Controls) ซงพฒนามเปนวฒนธรรมขององคกร (Organization Culture) มการตดสนใจรวมกนเปนกลมนนคอเรมกระบวนการมสวนรวมระหวางผบรหารกบผปฏบตงาน เพอความสำาเรจสเปาหมายรวมกน(เรมมกระบวนการระดมสมอง ทเราไดยนคำาวา Brainstroming)จากทฤษฎแรงจงใจและทฤษฎความตองการสการบรหารงานแบบญปน(การบรหารองคกรแบบทฤษฎ Z)

การบรหารงานตามทฤษฎ Z ของญปนนนทำาใหประเทศญปนสามารถพฒนาไดอยางรวดเรวหลงสงครามโลกครงทสอง ดวยการเนนสรางปรชญาและวฒนธรรมขององคกรรวมกน โดยใหความสำาคญกบทรพยากรมนษยเปนหลก โดยทพนกงานจะไดรบการจางงานระยะยามและมความมงคง เนนการทำางานทแสดงออกวาตอบสนองความตองการของพนกงานและคณคาของความรวมมอและการทำางานอยางเปนทม และเนนการจางพนกงานใหมทมความเหมาะสมกบลกษณะงานทจะทำาแตจะดแลและสงเสรมตลอดชวตการทำางาน อยางไรกตามในลกษณะงานแบบน ผปฏบตงานจะตองมความรบผดชอบรวมกน การเลอนตำาแหนงและการประเมนผลจะเปนไปอยางชาๆจะไมมการเลอนเงนเดอนครงละมากๆเหมอนการบรหารงานแบบอเมรกา(ทฤษฎ A) อกทงจะไมเนนการทำางานเฉพาะดานมากนก

จากการเนนการมสวนรวมรบผดชอบของกลมทสามารถระบปญหาและแกไขปญหาเพอเพมประสทธภาพของการทำางานนนทำาใหเกดคำาทถกนำามาใชในการบรหารงานไดแก กลมสรางคณภาพ(QC Circle ซงในระยะนกมความพยายามทจะบงคบใหใชในประเทศไทยเหมอนกน)กลมสรางคณภาพ(QCC หรอ QC)

คำาวา QCC หรอ QC นนเปนคำาเดยวกน คำานถกนำามาใชครงแรกในประเทศญปนประมาณ ค.ศ. 1960 ซงเปนการรดวมกลมของพนกงานและผบงคบบญชาทมาพบปะแลกเปลยนความคดเหนซงกนและกนเพอหาแนวทางแกปญหาทมผลกระทบโดยตรงตอการปฏบตงานของกลม พนฐานของกลมสรางคณภาพนนตองมาจากความสมครใจดวยความผกพนตอปรชญาของการมสวนรวมและการเพมผลผลตขององคกร ปญหาทนำามาหารอกนมทงปญหาภายในเชนสภาพแวดลอม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 46ของททำางาน การอำานวยความสะดวกและการหาสงสนบสนนการผลต การพฒนาขอมลทางเทคนกทเกยวของกบการผลตหรอการทำางานเพอใหมคณภาพ ซงจำาเปนตองมการประชมกนทกสปดาหครงละประมาณ 1 ชวโมงเพอหาทางแกไขปญหาทเกดขนพรอมหาวธการปรบปรงงานใหดขน (ซงหมายถงการประเมนกระบวนการระหวางทำางาน) นอกจากนกลมยงมหนาทรบผดชอบดานการวางแผน การจดทำางบประมาณและการควบคมซงตอมามการพฒนาออกมาเปนการทำางานในรบแบบคณะกรรมการดำาเนนการซงมองคประกอบตงแตเจาหนาทระดบสงจนถงระดบปฏบตงาน และในทสดกถกนำามาใชในเรองของการรบรองคณภาพของงานหรอสนคาดวยกระบวนการ QC ในระยะตอมาและในระยะตอมาเมอมนกบรหารจากสหรฐอเมรการเขาไปคกษางานทประเทศญปนไดรบแนวความคดของกลมสรางคณภาพมาดดแปลงเปนการบรหารคณภาพโดยสวนรวม( TQM หรอ Total Quality Management)การบรหารคณภาพโดยสวนรวม( TQM หรอ Total Quality Management)

TQM ถกพฒนาขนโดยนกบรหารชาวอเมรกนชอ ดบบลว เอดวารด เดมมง(W. Edward Demming) ในปค.ศ. 1950 โดยมการนำาการวเคราะหทางสถตเพอลดความผนแปรทเกดขนในกระบวนการผลตหรอการทำางาน ซงความผนแปรนจะมาทงจากภายในไดแกกระบวนการผลตเอง ความผนแปรจากผปฏบตงานตงแตระดบผบรหารจนถงผปฏบตงานระดบลางทเรยกวาลกคาภายใน และความผนแปรจากภายนอกซงไดแกบคคลตางๆทเกยวของกบกระบวนการผลตซงเรยกวาลกคาภายนอก

โดยหลกการของของการบรหารคณภาพโดยรวมนนแทนทจะเปนการกำาหนดโดยกลมแบบเดม แตจะถกกำาหนดโดยผบรหารระดบสง และถกถายทอดไปสผปฏบตงานตามลำาดบชนทงองคกรเพอใหมสวนรวมในการปฏบตงาน ในระยะนมคำาขวญทเกดขน คอ ลกคาตองมากอน หรอ ลกคาคอพระเจา ซงใน“ ” “ ”กระบวนการผลตของระบบอตสาหกรรมจะหมายถงบคคลทตองตดตอไดแกลกคาภายใน ซงไดแกหนวยอนขององคกรเดยวกนซงตองมการประสานซงกนและกน และลกคาภายนอกทเขามามสวนเกยวของกบองคกรไมวาจะเปนผซอสนคา ตวแทนจำาหนาย หรอผจดวตถดบเพอการผลต (แตในระยะนการทำาการบรหารคณภาพโดยรวมในระบบราชการไทยจะเนนทกระบวนการการใหบรการแกลกคาภายนอก ไดแก ผมาตดตอราชการ)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 47

จะเหนไดวองคประกอบของการบรหารคณภาพโดยรวมนนจะตองประกอบดวย การใหความสำาคญกบผมาตดตอทงภายนอกและจากภายใน (ซงจะเหนไดวาเปนเรองของการประสานงานกนภายในองคกรในกรณของการใหความสำาคญกบลกคาภายใน) จะตองมการตอบสนองตอความตองการของลกคาทกคนภายในวนนน(ปรากฎอยในระเบยบวาดวยการปฏบตราชการ พ.ศ. 2535 ทใหขาราชการบรการผมาตดตอภายในหนงวน แตยงโชคดมขอยอยประกอบ) การทำางานจะตองคำานงถงวาลกคาจะตองถกตองเสมอ ในภายในองคกรเองผปฏบตงานทกคนจะตองมสวนรวมในการทำางานและควบคมงานใหมคณภาพ ซงองคกรจะตองพยายามตอบสนองตอขอเสนอแนะในการปรบปรงคณภาพของคนในองคกร และทายทสดจะตองไมพอใจกบคณภาพทมอยในปจจบนจะตองมการพฒนาคณภาพอยางตอเนอง(กลายเปนทมาของ CQI หรอ Contonuous Quality Improvememt)

แลวทำาอยางไรจงจะเรยกวามคณภาพ เนองจากคณภาพเปนเรองของขอตกลงระหวางกลมดงนนกลมจงตองกำาหนดตววดมาตรฐานของผลตภณฑ บรการเพอใชในการแขงขนกบผอนโดยทำาการเปรยบเทยบกบองคกรทเปนคแขงขนทเขมแขงทสดหรอองคกรทไดรบการยอมรบวาเปนองคกรชนนำาในดานนนๆ และคำาๆนกถกเรยกวา Benchmarking ซงการจะกำาหนดมาตรฐานเพอใชในการแขงขนใหสำาเรจไดนนจะตองมกระบวนการทเปนพนฐานสามประการไดแก(โปรดพจารณาวาในระยะนเรมพดถงเรองของการแขงขน ซงในปจจบนจงมการพฒนาเปนการบรหารเชงกลยทธทมเปาหมายเพอการชนะคตอส) รจดออนจดแขงของการดำาเนนการของเราเอง(เชนเดยวกบ SWAT anlysis ของการบรหารงานเชงกลยทธ) ในขณะเดยวกนกตองรจดออนจดแขงของการดำาเนนการขององคกรทถอเปนคตอส(เชนเดยวกบการวเคราะหสงแวดลอมภายนอกของการบรหารงานเชงกลยทธ) และจะตองมการพฒนาอยางตอเนองดงกลาวมาแลว

จากแนวคดของการพฒนาอยางตอเนองทำาใหเกดศพทของการบรหารงานทถกนำามาใชในหมนกวชาการไดแก วงจรของ PDCA ซงไดแกวงจรของการวางแผน(Plan) การปฏบต(Do) การตรวจสอบ(Check) และการประเมนเพอแกไข(Act)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 48

การวางแผน(Plan) หมายถงการรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมลและการวางแเนวทางในการปฏบต การปฏบต(Do) หมายถงการลงมอกระทำาตามแผนทวางไว ตรวจสอบ(Check) หมายถงการวดความเปลยนแปลงหลงจากไดปฏบต

ตามแผนไประยะหนงแลว การประเมนเพอแกไข(Act)หมายถงมการปรบปรงเปลยนแปลงกระบวนการภายหลงทประเมนแลวเทาทจำาเปน

และจากการการบรหารโดยการควบคมคณภาพโดยรวมทำาใหเกดกระบวนการรบรองคณภาพตามมาทจะไดยนคำาวา QA หรอ Quality Assurance ซงตอมามกระบวนการรบรองคณภาพหลายๆแบบไมวาจะเปน ISO, HA เปนตนการบรหารงานยคปจจบน การบรหารงานเชงกลยทธ

ในระยะสามถงสปทผานมาเกดคำาใหมในหมนกบรหารขนมาไดแก การ“บรหารเชงกลยทธ การวางแผนกลยทธ และหากใครไมพดถงคำาเหลานมกจะ” “ ”ถกมองวาเปนผบรหารทเชยและลาสมย ไมทนเหตการณและจะเปนผบรหารองคกรทไมมความสามารถทอาจทำาใหองคกรทตนเองบรหารอยนนไมสามารถปรบตวใหกบสถานการณทเปลยนแปลงไป และไมอาจแขงขนกบองคกรอนๆได ดงนนเรามาดวาการบรหารเชงกลยทธคออะไร ตางจากวธการบรหารอยางอนหรอไมและประกอบดวยอะไรบาง

มคนพยายามอธบายวาการบรหารเชงกลยทธนนแตกตางจากการบรหารงานตามปกตทผบรหารทำามาเนองจากในการบรหารเชงกลยทธนนจะตองมการวเคราะหสถานการเพอการวางแผนกลยทธ ดงนนผบรหารตองมการรวบรวมขอมล ศกษาวเคราะหปจจยแวดลอมอยางละเอยดรอบคอบ มหลกการมการนำาความร ทกษะและประสบการณทกดานมาเปนแนวทางในการสรางวธการทำางานหรอกลยทธทเหมาะสมกบการทำางาน ทงนเพอใหสามารถแขงขนและเอาชนะผอนในธรกจเดยวกนไดทามกลางสถานการณของสงแวดลอมทเปลนแปลงไปอางรวดเรวและ

Act Plan

Check Do

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 49ความไมสามารถคาดการณไดแนนอน(หากผบรหารยดหลกอนจจงในการทำางานและพรอมจะเปลยนแปลงและวางแนวทางทดทสดกไมตางกน)

คำาวากลยทธตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ป พ.ศ. 2525 หมายถง การรบทมเลหเหลยมหรอวธการตอสทตองใชอบายตางๆซงเปนความหมายทเกยวของกบการสงครามหรอการตอสทตองใชความคดและชนเชง ดงนนการบรหารเชงกลยทธจงมการกลาวถงวาเปนการบรหารทเนนความสำาคญของสภาพแวดลอมทมผลตอการจดการภายในองคกรและตองมการเตรมแผนการดำาเนนการใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมทเปลยนไปหรอตอบโตภาวะการแขงขนไดอยางรวดเรวโดยมการจดสรรทรพยาการทเหมาะสม ซงในคำาจำากดความดงกลาว การบรหารเชงกลยทธหรอการวางแผนเชงกลยทธจะตองไดยนคำาวา ลกษณะทองคกรดำาเนนอย(What are you in?) วาปจจบนองคกรกำาลงทำาอะไรอย และมสถานะโดยรวมเปนอยางไร (ประเมนตนเอง) ลกษณะองคกรในอนาคต(What do you wantto go?) องคกรมความตองการในอนาคตอยางไร มการตงเปาหมายทงระยะยาว ระยะกลางบนพนฐานความเปนไปไดทจะบรรลเปาหมาย(ตงวสยทศน) สภาพแวดลอมทมอทธพลตอการดำาเนนงานและการแขงขน(Environment) การจดสรรทรพยากร(Resource Allocation) และการปฏบตงานใหบรรลวตถประสงค(Objective Achievement) {ซงตอมากลายเปนการกลาวถง การทำางานโดยคำานงถงเปาประสงค(RBM Result Based Management)} ซงเหตผลหลกทตองนำาปจจยเหลานมาคดคำานงในปจจบนกเพอสรางและดำารงความสามารถในการแขงขนขององคกร(Competitive Capacity) เนองจากสภาพแวดลอมทเปลยนไปอยางรวดเรว และเพอเปนการสรางคณคา(Create Value)ใหกบองคกรและสนคาหรอบรหารทองคกรเปนผผลต

นกคดในคายของการบรหารเชงกลยทธกลาววา การบรหารเชงกลยทธนนทำาใหเกดประโยชนกบองคการสประการไดแก ทำาใหมการกำาหนดทศทางขององคกร ผบรหารจะเกดความเขาใจตอการเปลยนแปลงและมวสยทศนดงนนจะสามารถกำาหนดวตถประสงคและทศทางการดำาเนนงานขององคกรในอนาคตไดอยางเปนรปธรรม ผบรหารสามารถสรางความสอดคลอง(Harmony)ของการปฏบตงานตงแตการวางแผน การประยกต การตรวจสอบและการควบคมการดำาเนนงานขององคกรไดเพอใหเกดประโยชนสงสดตามเปาหมายทวางไว และการบรหารเชงกลยทธนทำาใหเกดความพรอมขององคกร(Provide Readiness) ใน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 50การเผชญการเปลยนแปลงตามความทาทายของสถานการณตางๆทจะเกดขนในอนาคต ทงนเปนผลจากการศกษา การวเคราะหสภาพแเวดลอม และการกำาหนดกลยทธขนมาเปนแนวทางปฏบต และในกระบวนการนเราจะไดยนคำาวา วสยทศน “ ” ฬนธกจ กลยทธหรอกลวธ การวเคราะห “ ” “ ” “ SWOT” และ การใชกระบวนการ“

Balance scorecare”วสยทศน

เมอมความตองการดำาเนนการในเชงกลยทธแลวสงทตองทำาในเบองตนคอการกำาหนดจดมงหมายขององคกรหรออาจเรยกวาวสยทศน ซงในเชงกลยทธนน(Straregic Vision) หมายถง เราตองการใหองคกรของเราเปนอยางไร“ในอนาคต ” และโดยทวไปนนมกจะมงเนนความเปนเลศและความยงใหญในกจกรรมทองคกรทำาอย ซงวสยทศนนนจะเปนแนวทางในการกาวตอไปเพอใหหนวยงานยอยในองคกรใชเปนเครองมอในการผลกดนใหองคกรบรรลถงเปาหมายของตนเอง เพอลดความสบสนในการตดสนใจในเรองตางๆ และเพอเปนการกำาหนดมาตรฐานในการทำางาน อยางไรกตามการกำาหนดวตถประสงคหรอเปาหมายและการนำาวตถประสงคไปใชนนจะตองรอบคอบและรดกมโดยมองปจจยตางๆทกดาน

ลกษณะของจดมงหมายขององคกรหรอวสยทศนจะเปนเครองชทศทางสำาหรบอนาคตขององคกรแตละองคกรได และจะตองมเหตผลทดทสดทจะชวยใหการดำาเนนการมความเปนไปได มการรวมพลงและทรพยากรรวมกนและเปนไปในทศทางเดยวกนเพอใหเกดความชดเจนในการทำางาน ชวยประหยดเวลาในการเรยนรและการปฏบต ขณะเดยวกนกนกเปนเครองมอชวยในการกำาหนดมาตรฐานในการทำางานและประเมนประสทธภาพของงานททำา เปนเครองกระตนใหเกดความกระตอรอรนในการดำาเนนการ ในการกำาหนดวสยทศนหรอเปาหมายขององคกรนนจะตองมความชดเจนเปนรปธรรม มความเปนเหตผลทจะนำาไปปฏบตได สามารถสรางความเขาใจรวมกนไดงาย สามารถวดไดอยางชดเจนและมเงอนเวลาในการดำาเนนการ

ถดจากการกำาหนดเปาหมายขององคกรหรอการวางวสยทศนแลวนนสงทตองทำากคอการกำาหนดภารกจหรอพนธกจทจะตองทำา(Mission) ซงภารกจหรอพนธกจทตองทำานนเปนจดมงหมายทเปนลกษณะเฉพาะของแตละองคกรเนองจากแตละองคกรนนมบทบาทและความรบผดชอบทตางกน ในการระบขอบเขตของภารกจหรอพนธกจนนจะเปนการระบขอบเขตของการทำางานวากระบวนการทำางานพอใหองคกรบรรลวตถประสงคในอนาคตจะตองใชวธการดำาเนนการอยางไร โดย

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 51มองคประกอบทตองนำาเขามาเกยวของในการวางภารกจ ไดแก กจการขององคกรเกยวของกบบคคลภายนอกประเภทใดบาง(ภาษาธรกจเรยกวา ลกคา และลามมาในการใหบรการภาคสาธารณสขดวย) โดยมสงทตองคำานงไดแก ลกคาขององคกรนนมความตองการอะไรบาง และองคกรของเราจะสามารถตอบสนองความตองการของลกคาทเกยวของไดอยางไร ถาเปนโรงพยาบาลกหมายถงวาเราจะใหบรการแกผปวยไดอยางไร มประสทธภาพมากนอยเพยไร และตรงกบความตองการของเขาเหลานนหรอไมพนธกจ

ปจจยตอมาทตองคำานงถงไดแก องคกรของเรามผลตภณฑอะไรทจะสามารถตอบสนองตอความตองการของลกคาไดไมวาจะเปนสนคาหรอบรการ โดยจะตองมการกำาหนดวาอะไรเปนสนคาหรอบรการหลกและอะไรเปนสนคาหรอบรการรองลงมาหรอบรการเสรมเพอตอบสนองความตองการของลกคาหรอผมารบบรการ รวมทงตองกำาหนดไววาในอนาคตสนคาหรอบรการอะไรทจะเปนสนคาหรอบรการหลกขององคกร นอกจากนในการใหบรการหรอการผลตสนคาขององคกรนนจำาเปนตองคำานงวา ตลาดของลกคาขององคกรนนมกลมเปาหมายใดเปนกลมสำาคญ และตองมการคาดการณแนวโนมในอนาคตดวยหากมการเปลยนแปลงสถานการณ

การทจะกำาหนดภารกจหรอพนธกจในการทำางานใหคนในองคกรปฏบตตามไดนนมสงทจำาเปนอยอยางหนงไดแก ความจำาเปนตองสรางปรชญาในการทำางานขององคกรหรอทเรยกวาวฒนธรรมขององคกรเพอใหเกดคานยม ความเชอและสงทมงหวง และจรรยาบรรณในการปฏบตงานของคนในองคกร เพอใหคนในองคกรนนนนคำานงถงการอยรอด การเจรญเตบโตและการขยายตวขององคกร มการรกษาภาพลกษณขององคกร ตลอดจนจะทำาใหมการพฒนาตนเองของบคลากรใหมคณสมบตตามทองคกรตองการและตามลกษณะงานทตนเองทำา โดยอาศยเทคโนโลยทจำาเปนเขามาเสรมในการดำาเนนการเพอการแขงขนในอนาคตกลยทธหรอกลวธ(Strategy)

หมายถงกระบวนการทำางานเพอใหบรรลตามเปาหมายทวางไว ลกษณะของกลยทธหรอวธการทำางานนนจะตองมการกำาหนดเปนหลายระดบตงแต กลยทธระดบองคกร กลยทธระดบฝาย หรอกลยทธระดบธรกจ และกลยทธในระดบผปฏบตงานหรอระดบหนาท จะเปนไดวาในการกำาหนดกลยทธเพอจะใหสามารถ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 52ปฏบตไดนนจะตองมเปาหมายในการทำางานซงเปนสงทสอดคลองกบความตองการหรอจดมงหมายโดยรวมของทงระดบองคกรและระดบบคคล เปนเปาหมายทกระตนและดงดดความสนใจของคนในองคกร สามารถตอบสนองความตองการของสมาชกในองคกรไดชดเจน มแผนการดำาเนนงานทชดเจนเพอใหคนปฏบตได โดยมการเขยนสงการเปนลายลกษณอกษรและมกำาหนดเวลาทแนนองแตสามารถปรบเปลยนไดถามเหตผลทดพอสมควร ดงนนจะเหนไดวาในการกำาหนดเปาหมายนนนกวชาการจนเขยนวาเปาหมายนนจะตอง เขาใจได(Conceivable) ยอมรบได (Beleivable) บรรลได(Achievable) ควบคมได(Controllable) วดได(Measurable) และมความเฉพาะเจาะจง(Specific)

ในปจจบนผบรหารในภาคราชการถกคาดหวงใหเปนนกวางแผนเชงกลยทธ ดงนนจงขอกลาวถงรายละเอยดของกลยทธในระดบตางๆดงน

การวางแผนกลยทธระดบกร องคในการวางแผนกลยทธระดบนผบรหารมกตองคำานงถงการกำาหนดตำาแหนงของคนในองคกร รวมทงองคกรทอาจเขามามสวนเกยวของเพอมองใหเปนภาพรวมขององคกร มองถงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกร และมการกำาหนดความสำาคญของงานทจะตองเรงทำาในองคกรเนองจากทรพยากรมขอจำากดมากขน(เหนชดเจนในกรณการจดสรรงบประมาณรายหวของกระทรวงสาธารณสขททำาใหโรงพยาบาลตองมการปรบตวดนรนเปนการใหญ) ดงนนผบรหารจะตองวางแผนไววา “จะใหองคกรเจรญเตบโตไปอยางไร (Growth Strategy) นนคอเมอองคกรเตบโตสำาเรจมาถงระดบหนง ผบรหารจำาเปนตองกำาหนดกลยทธใหมเพอเปนแนวทางในการขยายองคกรตอไป ไมวาจะเปนการขยายหรอการเตบโตขององคกรทมงเนนความเชยวชาญ (Concentration Growth Stratregy) ซงอาจเปนการเตบโตตามแนวนอน(Horizontal Growth Strategy) ดวยการผลตสนคาหรอบรการแบบเดมแตใหมตลาดมากขน(ถาเปนโรงพยาบาลชมชนกหาลกคาหรอผมารบบรการมากขนยงสงตอเหมอนเดม) หรอการเจรญเตบโตตามแนวดง(Vertical Growth Strategy) โดยการรวมธรกจตงแตกระบวนการของวตถดบจนถงการขาย(ถาเปนโรงพยาบาลชมชนหาผเชยวชาญมาทำางานโรงพยาบาลเพอขยายบรการและลดการสงตอ) นอกจากการเนนการเตบโตของธรกจเดมยงตองเนนการเตบโตทมงเนนดานการกระจายธรกจ(Diversification Growth Strategy) ไดแกมการขยายผลตภณฑหรอบรการนอกเหนอจากท

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 53เคยทำามาไมวาจะเปนการกระจายธรกจขององคกรแบบเกาะกลม(Concentric Diversification) ซงกจการททำาอยยงมความเกยวของกบสนคาหรอบรการทเคยทำาอย(ถาเปนโรงพยาบาลชมชนกขยายบรการการตรวจสขภาพไปยงลกคากลมอน)หรอการกระจายธรกจแบบไมเกาะกลม(Conglomerate Diversification) ซงเปนเกยวของกบสนคาหรอบรการทยงไมเคยทำาอย(โรงพยาบาลชมชนใหบรการการแพทยทางเลอก การผลตผลตภณฑสมนไพรเปนตน)

นอกเหนอจากการมงเนนใหองคกรเจรญเตบโตแลวผบรหารจำาเปนตองมการกำาหนดกลยทธในการรกษาเสถยรภาพขององคกรดวย(Stability Strategy) ซงประกอบดวยกลยทธการดำาเนนการหรอยบยงการเตบโต(Pause or Proceed with Caution) ดวยความระมดระวง โดยคำานงถงการเปลยนแปลงของนโยบายของรฐบาล การเปลยนแปลงของกฎหมายหรอขอบงคบ สภาพเศรษฐกจทเปลยนไปหรอการเปลยนแปลงของพฤตกรรมของผบรโภคหรอผมาใชบรการ หรอในบางครงบางสถานการณทดอยแลว หรออยในสภาพแวดลอมทไมเปลยนแปลง อาจตองใชกลยทธในการไมเปลยนแปลง(No Change Strtegy) อยางไรกตามในกรณนองคกรจำาเปนตองมการปรบเปาหมายขององคกรบางเชนกน และบางครงหากสถานการณเปลยนแปลงไปหรอมความตองการทำากำาไรมากขนอาจตองใชกลยทธในการทำากำาไร(Profit Strategy) ดวยการพยายามลดคาใชจายไมวาจะเปนคาใชจายปกต คาใชจายในการบำารงรกษา คาใชจายในการใหบรการลกคาหรอผมารบบรการ คาใชจายในการทำาการวจยและการพฒนาเปนตน

หากใชกระบวนการยบยงไมสำาเรจเรมเกดความเสยหายแกองคกรทดำาเนนอยผบรหารจำาเปนตองกำาหนดกลยทธในการตดทอน(Retrenchment Strategy) เพอใชแกบญหาขององคกรไดแก กลยทธในการฟ นฟ(Turnaround Strategy) เพอปรบการดำาเนนงานใหกลบสสภาพปกต เชนการลดคาใชจาย การไมรบพนกงานเพม การควบคมคาใชจายในการดำาเนนการ การปรบโครงสรางขององคกร การปรบปรงประสทธภาพการดำาเนนงานในระยะยาว ในภาคธรกจอาจมการใชกลยทธดานอนอกเชนกลยทธการขายกจการทงหรอถอนการลงทน(Divestment Stretegy) รวมถงกลยทธการลมละลายหรอการเลกกจการ(Bankruptcy or liquiation Strategy)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 54

การวางแผนกลยทธระดบธรกจ(Business Strategy) เปนกลยทธในระดบการแขงขน(Competitive Strategy) ทเปนวธดำาเนนงานทใชในการปรบปรงคณภาพของสนคาหรอการบรการทองคกรดำาเนนการอยเพอใหองคกรสามารถคงความเปนหนงในกลมขององคกรทมลกษณะเดยวกนประกอบดวย กลยทธตนทนตำา(Low Cost Strategy) ซงวธนใชตนทนในการผลตตำามาเปนขอไดเปรยบกบคแขงขน(ในวงการสาธารณสขเกดเปนกระบวนการ Good Health at Low Cost ซงในปจจบนการใช Low cost อยางเดยวไมใชวธการของการบรการสาธารณสขซงเปนสนคาคณธรรม(Merit Goods) จงเปลยนมาเปน Good Health at Good Cost) กลยทธความแตกตาง( Differentiation Strategy) เปนกระบวนการสรางมลคาเพมในความแตกตางของสนคาหรอบรการเพอทำาใหเกดความเหนอกวาของคแขงขน(เหนชดในโรงพยาบาลเอกชลทพยายามเสนอความสะดวกสบายใหเหนวามความแตกตางจากโรงพยาบาลของรฐ) เพอใหสามารถตอบสนองความตองการของลกคาหรอผมารบบรการเพอครอบครองสวนแบงของการตลาดใหไดมากกวา

กลยทธระดบปฏบตงาน(Functional Strategy) เปนกลยทธทเนนไปถงหนวยยอยขององคกรเชน การลดตนทน การพฒนารปแบบของสนคาหรอบรการ การเพมยอดขายหรอรายไดขององคกร การสรางภาพลกษณขององคกรในระดบผปฏบตงานเปนตนปจจยทมผลตอการวางแผนกลยทธ

กอนทจะมการวางแผนกลยทธมความจำาเปนทจะตองรวามอะไรหรอมปจจยใดบางทเขามาเกยวของกบการดำาเนนงานขององคกร และดงททราบแลววาเราจะตองทราบสถานการณทงภายในและภายนอกองคกรเพอจะประเมนความพรอมขององคกรของเราดงนนจะตองทราบวาในการดำาเนนงานขององคกรนนมปจจยทเขามาเกยวของกบการดำาเนนงานขององคกรทงทางตรงและทางออมไดแก สภาพแวดลอมทวไป ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ การเมองและเทคโนโลยทเปลยนไป ปจจยภายในองคกร ไดแก สวนตางๆขององคกร การจดสรรทรพยากรภายในองคกร เงนทน เทคโนโลย เทคนคการดำาเนนงาน ทรพยากรบคคล รวมทงโครงสรางขององคกรและวฒนธรรมขององคกรดวย ดงนนการจะวางแผนกลยทธขนตอไปเปนขนตอนของการวเคราะหขอมลทงปจจยภายในและภายนอก

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 55จดออน จดแขงขององคกรเพอจะนำามาเปนเครองมอกำาหนดกลวธในการดำาเนนงานตอไป ซงวธทนยมนำามาใชไดแกกระบวนการ SWOT Analysisกระบวนการวเคราะหจดออนจดแขง (SWOT Analysis)

หากจะพดถงการวางแผนกลยทธแลวหากไมกลาวถง SWOT Analysis กจะไมครบถวนกระบวนความเนองจากกระบวนการวเคราะหจดออนจดแขงขององคกรนนถกใชเปนเครองมอในการวเคราะหการตลาดขององคกรธรกจ โดยกระบวนการนเนนความสนใจทปจจยทเปนสงแวดลอมภายในองคกรและสงแวดลอมภายนอกขององคกร ตรวจสอบความเขมแขงหรอจดแขงและจดออนทเกดจากปจจยภายใน คำาวา SWOT เกดจากการรวมคำาตนของคำาวา STRENGHT, WEAKNESS, OPPORTUNITIES และ THREATS รวมทงหาความเสยงและโอกาสทจะพฒนาองคกรทมเหตจากปจจยภายนอกดงตาราง

SWOT Analysis

ปจจยภายใน

STRENGHT,จดแขงขององคกร

WEAKNESS,จดออนขององคกร

ป จ จ ยภายนอก

OPPORTUNITIES โอกาสทองคกรจะประสบความสำาเรจ

THREATS ภาวะคกคามตอความสำาเรจขององคกร

ในกการสรางตาราง SWOT นนจะตองตรวจสอบสถานการณทเปนเปนปจจบนขององคกรกอน วามปจจยอะไรบางทเปนจดแขงและจดออนขององคกรของตน และจะใชประโยชนจากจดแขงทมอยไดอยางไร ในขณะเดยวกนกจะเอาชนะหรอแกไขจดออนทเกดขนได และจะตองคำานงวาสภาพแวดลอมในขณะนนและในอนาคตจะทำาเออประโยชนใหกบองคกรมากนอยเพยงไร และอะไรเปนปจจยเสยงหรอปจจยคกคามตอองคกรทจะทำาใหองคกรไมประสบความสำาเรจหรอลมเหลวไดบางดงตาราง

ปจจยภายใน

จดแขง(Strengths)หมายถง ปจจยบวกภายในทเปนประโยชนตอองคกรเปนสงทควบคมไดและสามารถนำา

จดออน(Weaknesses)หมายถง ปจจยภายในทไมเปนประโยชนตอองคกรแตยงเปนสงทยงสามารถควบคมไดและ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 56

มาใชประโยชนในการวางแผนในการทำางานหรอการพฒนาองคกรไดเชนประสบการณการทำางานทยาวนาน การทคนในองคกรเปนผไดรบการศกษาสง·มเทคโนโลยทดอยแลว เชน มเครองมอท มความสามารถในการถายทอดประสบการณ มทมทำางานทด มผนำาทมประสบการณ มวนย สามารถทำางานในสภาวะกดดนไดด มความกระตอรอรนในการทำางาน มเครอขายงานทประสบความสำาเรจ

เปนสงทตองมแผนการในการปรบปรงแกไข เชน ขาดประสบการณการทำางาน คนทำางานมระดบการศกษาไมดและไมตรงกบสายงานทจบมาขาดจดมงหมายในการทำางาน ขาดความรในงานทตวเองทำา ผนำาไมมความสามารถ ทมทำางานไมมความสามคค ขาดความกระตอรอรนทจะคนควาหาความรในงานทตนเองทำาขาดจรยธรรมในการทำางาน ขาดความกระตอรอรน ไมกลาตดสนใจ ขอายหรอขโมโหมากเกนไปเปนตน

ปจจยภายนอก

โอกาส(Opportunities)ปจจยภายนอกทเปนปจจยเออประโยชนตอองคกร เปนสงทเราควบคมไมไดแตสามารถวางแผนเพอนำามาเปนประโยชนในการขยายงานหรอกจการเชน การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ กระแสโลกาภวฒน ความกาวหนาของเทคโนโลย โอกาสทจะเกดขนจากการพฒนาความรทางเทคนคแกเจาหนาทระดบปฏบตการ การพฒนาความรใหมความเฉพาะเจาะจงและนำาหนาองคกรอน การใชเครอ

ภาวะคกคาม(Threats)เปนปจจยภายนอกทเปนอนตรายหรอเปนผลลบตอองคกรและไมสามารถควบคมไดอยางไรกตามองคกรจะตองพยายามลดอนตรายจากสงคกคามนน เชนกระแสการลดขนาดองคกรในกรณการปฏรประบบราชการ การแขงขนจากคแขงขนในธรกจเดยวกน คแขงขนทมประสบการณมากกวา มความรและความกระตอรอรนมากกวา· อปสรรทเกดขนในการพฒนาความรในงานททำา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 57

ขายประสานงานทมประสทธภาพมากกวา

ขอจำากดเนองจากการหดตวของตลาด

ตวอยางในการตงคำาถามในการวเคราะหจดออนจดแขงนนผวเคราะหจะตองถามตวเองในปจจยตางๆ

ทเกยวของกบ Strengths, Weaknesses, Opportunities และ Threats

ดงตวอยางคำาถามเกยวกบจดแขง

ในการทำางานของเรามอะไรเปนขอไดเปรยบบางอะไรบางทเราทำาไดดแลว ทำาไมเราจงเลอกทำากจกรรมเหลานนอะไรเปนปจจยกระตนทำาใหเกดผลดเหลานน ปจจยเหลานนทเคยทำาใหการทำางานทผานมาประสบผลสำาเรจยงคงเปนจด

แขงในปจจบนอยหรอไม ยงมจดแขงอะไรอกบางไหมทจะตองทำาใหเกดขนภายในองคณษ มอะไรบางทองคกรทำาแลวประสบผลสำาเรจเปนทนาภาคภมใจ ปจจยอะไรทเราคดวาทำาใหงานทผานมาประสบความสำาเรจใชอะไรเปนเครองชวดความสำาเรจของงานทคดวาทำาสำาเรจ จะนำาความรหรอประสบการณทำางานใหมๆ ทยงไมเคยนำามาใชเขามาใชในการ

ทำางานขององคกรไดอยางไรอะไรเปนประโยชนสงสดทองคกรพงไดรบ

คำาถามเกยวกบจดออนยงมงานอะไรบางทตองไดรบการปรบปรงแกไขใหดขนมงานอะไรบางททำาแลวไมประสบผลสำาเรจมกจกรรมอะไรบางทจำาเปนตองหลกเหลยงเพอไมใหงานประสบความลม

เหลวจดออนในการทำางานในหนาททผานมามอะไรบางจดออนเหลานนมผลกระทบตอการทำางานอยางไรบาง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 58คดยอนหลงถงประสบการณในอดตทงในการเรยนและการทำางานทผานมาวาจะเปนตนตอของสาเหตของจดออนทเกดขนไดหรอไม คำาถามเกยวกบโอกาส(Opportunities )

โอกาสทมความหวงรอเราอยทไหนบางเพอใหงานประสบความสำาเรจ จะตองใชความรความชำานาญดานใดบางเราจะใชโอกาสทมอยทกขณะเพอทจะพฒนางานทเราทำาอยไดหรอไมเพอใหมความสามารถในการใชประโยชนจากโอกาสทมใหมากขนนนมความ

จำาเปนตองพฒนาขดความรความสามารถดานใดใหมากขนบางเราจะมความสามารถในการตกตวงประโยชนจากโอกาสทกำาลงมาถงไดเรว

เพยงใดโอกาสทมาถงและเกดขนนนอาจสบเนองไดจาก การพฒนาเทคโนโลย การเปลยนแปลงของนโยบายและนโยบายของรฐบาล(เอาวกฤตใหเปนโอกาส)

การเปลยนแปลงของกระแสสงคม วถชวตทเปลยนไป คำาถามเกยวกบสงคกคาม(Threats )

ในปจจบนองคกรกำาลงเผชญกบภาวะคกคามหรอความเสยงอะไรบางมความจำาเปนตองเปลยนรปแบบการทำางานหรอไมในภาวะคกคามน การพฒนาทางเทคโนโลยมผลตอการทำางานของเราหรอไมเราจะตองมการปรบตวใหทนกบเทคโนโลยทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว

หรอไมและอยางไรเปาหมายขององคกรนนเปนไปตามสงทปฏบตอยหรอปรากฎใหเหนหรอไม มนโยบายอะไรบางทมาเปนตวขดขวางการทำางานหรอทำาใหเกดความขด

แยงในการทำางานจะมโอกาสมากนอยเพยงไรในการแกไขนโยบายททำาใหเกดความขดแยงหรอ

เปนอปสรรคในการทำางานขององคกรหากเกดภาวะเศรษฐกจหรอสถานการณเลวลงในภาพรวมจะมผลกระทบตอ

องคกรของเราอยางไรถามเหตการณทไมคาดฝนเกดขนองคกรเราจะยงคงมโอกาสทจะอยรอด

อยางภาคภมหรอไมจากการวเคราะหจดออนจดแขงตามกระบวนการดงกลาวองคกรจะได

แนวทางวาสมควรทจะใชประโยชนจากจดแขงทมอยในขณะทจะลดขนาดปญหาหรอ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 59กำาจดจดออนทมอยได ขณะเดยวกนกเปนแนวทางทจะหาประโยชนจากความไดเปรยบจากโอกาสทเกดขนและลดภาวะคกคามตอองคกรไดและขนตอนตอไปจะเปนการวางแผนการดำาเนนการซงตามหลกธรกจจะเรยกวา แผนการตลาด ซงม“ ”อย 3 ขนตอนไดแก การวางเปาหมายหรอเปาประสงค(ในนกคดกลยทธชอบใชคำาวาเปาประสงค)ทจะทำาหรอดำาเนนการ(determining objectives) กลวธในการพฒนาสนคาหรอขยายตลาด (marketing planning process) และแผนปฏบตงาน(strategizing an action program)

การวางเปาประสงค(Objectives) เปาประสงคหรอวตถประสงคตองมความชดเจนและอยบนพนฐานของงานททำา และความตองการพฒนาในชวงกำาหนดเวลาทชดเจนในอนาคต

แผนการตลาดหรอการพฒนาสนคาและบรการ(Marketing Strategies) มลกษณะคลายการเลนเกมนนคอการหากระบวนการอยางไรหรอวธการเลนอยางไรเพอใหชนะเกม กลาวคอใหองคกรประสบความสำาเรจในการแขงขนหรอไดรบผลสำาเรจตามเปาประสงคทวางไว โดยทการวางแผนในระดบนจะตองมองถงการใชทรพยาการทกอยางทมอยเพอนำามาประกอบการวางแผน เชนเครอขายทเกยวของ การมทมทปรกษาทมความชำานาญดวย

แผนปฏบตการ(Action Programs) แผนปฏบตการจะตองมความเฉพาะเจาะจงและสามารถตอบคำาถามไดวา จะทำาอะไร จะทำาเมอไร ใครเปนคนรบผดชอบ มเงอนไขเวลาทจะวดผลชดเจน และมกระบวนการวดและประเมนผลทเปนรปธรรม

กอนการวางแผนดงกลาวเมอไดทำาการหาจดออนจดแขงแลวการทจะนำามาวเคราะหสถานการณวาควรจะเรมทำาหรอเนนกจกรรมใดเปนหลกและสามารถทำาไดโดยนำาจดออนจดแขงมาทำาเปนตารางและทำาการวเคราะหดงตาราง(ปกตมหลายวธแตวธทจะกลาวถงนจะเปนวธทงายทสด)วธการขนท 1

วเคราะหปจจยภายนอกหาใหไดวาอะไรคอโอกาสและภาวะคกคาม

1. ระดมสมองคนในองคกรโดยใชคำาจำากดความของคำาวาโอกาสและภาวะคกคามเดยวกน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 60

2. จดลำาดบความสำาคญของโอกาสและภาวะคกคามทขนทะเบยนไว

3. จดลำาดบความสำาคญของโอกาสและภาวะคกคามตงแตนอยไปมาก รวมทงจดลำาดบของโอกาสของความสำาเรจไวดวย(ดตาราง)

4. สรางตารางโอกาสสำาเรจและตารางโอกาสและความเสยง(ดตาราง)

5. แผนงานโครงการใดอยทชองท 1 สามารถทำาได ในชองท 2 และ 3 จำาเปนตองคอยตดตามการเปลยนแปลง สวนทอยใชองท 4 เสยงตอการปฏบตอาจไมคมกบการจดสรรทรพยากร

ตารางความเสยงและโอกาสกจกรรม

ปจจยภายนอก โอกาสสำาเรพ

มโอกาสสง

มโอกาสนอย

ปกต ภาวะคกคามนอย

ภาวะคกคามมาก

สง กลาง

ตำา

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

ตารางความเปนไปไดโอกาสทจะประสบความสำาเรจ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 61

แรงจงใจสงหรอมความตองการทำางานสง

มาก นอย ความเปนไปไดของความสำาเรจสงหรอโอกาสสง

มาก 1. โอกาสทจะประสบผลสำาเรจมาก

2. เฝาระวงการเปลยนแปลง

นอย 3. เฝาระวงการเปลยนแปลง

4. โอกาสเสยงสง

ความเปนไปไดของความไมสำาเรจหรอมภาวะคกคามสง

โอกาสสง ความเสยงสง

ขนท 2

วเคราะหจดแขงและจดออนขององคกร

1. ระดมความคดทเกยวกบกจกรรมในอดตและปจจบนทงทประสบความสำาเรจและไมประสบความสำาเรจ วเคราะหแผนการตลาด แผนงบประมาณ กระบวนการผลต การจดองคกร ความสามารถทมอย

2. จดลำาดบความสำาคญของจดออนและจดแขง

3. ใชตารางวเคราะหจดแขงจดออน( Strength / Weaknesses Analysis)โดยจดเรยงลำาดบความสำาคญจากมากไปนอยตงแตเปนจดแขงมากจนถงเปนจดออนมากและใหความสำาคญของแตละกจกรรม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 62

4. นำากจกรรมทเรยงลำาดบมาลงตารางความสำาคญของกจกรรม (Table 1.3)

5. รายการใดทอยในชองท 1 เปนกจกรรมทตองเรงสรางความแขงแกรง กจกรรมทอยในชองท 2 เปนกจกรรมทดแลว กจกรรมในชองท 3 เปนกจกรรมทใหความสำาคญลำาดบทายๆและกจกรรมในชองท4 จะเปนกจกรรมทมความเสยงตอการปฏบตจะไดผลไมคมคากบงบประมาณทลงไป

ตารางวเคราะหจดแขงจดออน( Strengths / Weaknesses Analysis)

กจกรรม ความสำาคญเปนจดแขงมาก

(5 คะแนน)

เปนจดแขงนอย

(4 คะแนน)

ปานกลาง(3 คะแ

นน)

เปนจด

ออนนอย

(2 คะแนน)

เปนจด

ออนมาก

(1 คะแนน)

สง

(5 คะแนน)

ปานกลาง(5 คะแ

นน)

ตำา

(5 คะแนน)

¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨ ¨

ตารางวเคราะห กจกรรมและความสำาคญ (Performance - Importance Matrix)

ความสำาคญ

โอกาสทจะทำาใหเกดผลสำาเรจ Performance นอย มาก

มาก 1. ใหความสนใจใหมากขนทมเท

2. รกษาระดบงานทดไว

นอย 3. ใหความสนใจในลำาดบทายๆ

4. อาจจำาเปนตองงดการปฏบต

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 63

ขนท 31. ใหคะแนนจดออนจดแขงกบความสำาคญโดยนำาคะแนนแตละชองมาคณ

กน เชน ถากจกรรม ก ได จดแขงเทากบ 5 โอกาสหรอความสำาคญเทากบ 3 คาคะแนนของความคมจะดำาเนนการเทากบ 5 X3 = 15 และกจกรรม ข ไดคะแนนจดแขงเทากบ 3 โอกาสหรอความสำาคญเทากบ 2 คาคะแนนของความคมจะดำาเนนการเทากบ 3 X 2 = 6 ดงนนกจกรรม ก จะมลำาดบจดแขงมากกวาเปนตน นำากจกรรมทมจดแขง จดออน โอกาส และภาวะคกคามทมความสำาคญมากๆมาลงรายละเอยดตามลำาดบในตารางสรป (SWOT Summary )

2. ขนตอนตอไปคอการวางแผนกลยทธทคดวาจะทำาใหไดรบผลสำาเรจเรวทสดโดยใชกระบวนการผสมผสานทเหมาะสมจากการวเคราะหจดแขงจดออนมาเปนแนวทางเพอ สรางจดแขงใหแขงขน แกไขจดออนทมอย หาประโยชนจากโอกาสทเปดให และหลกเลยงภาวะคกคาม

ตารางสรปการวเคราะหจดแขงจดออน(SWOT Summary )

จดแขง(Strengths) จดออน(Weaknesses)1. 2.3.4.5.

1. 2.3.4.5.

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 64

6.7.8.9.10.

6.7.8.9.10.

โอกาส(Opportunities) ภาวะคกคาม(Threats)1. 2.3.4.5.6.7.8.9.10.

1. 2.3.4.5.6.7.8.9.10.

จากผลการวเคราะหจดแขงจดออนเราสามารถนำามาเปนแนวทางในการวางแผนกลยทธเพอการปฏบตไดอยางเปนรปธรรมดงสรปไดตามตาราง

ปจจยภายใน

ปจจยภายนอก

จดแขง(S) รายละเอยดของ

จดแขงขององคกร

จดออน(Weaknesses(W)

รายละเอยดของจดออนขององคกร

โอกาส(O) ราย

ละเอยดของโอกาสทเปดใหองคกร

มจดแขง-มโอกาส(SO Strategies)

รบวางแผนดำาเนนการดวนเพอใชประโยชจากจดแขงและฉวยโอกาสจากโอกาสทเปดให

มจดออนแตโอกาสเปดให(WO Strategies)

รบวางแผนเพอใชประโยชนจากโอกาสทเปดใหเพอเอาชนะหรอแกไขจดออน

ภาวะคกคาม(T)

ราย

มจดแขงแตมภาวะคกคาม(ST Strategies )

มจดออนดวยมภาวะคกคามดวย(WT Strategies )

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 65

ละเอยดของภาวะคกคาม

วางแผนเพอใชประโยชนจากจดแขงเพอหลกเลยงหรอเอาชนะภาวะคกคาม

วางแผนเพอลดจดออนและหลกเลยงภาวะคกคาม

ตวอยางการเขยนแผนยทธศาสตรหลงจากการวเคราะหจดแขงจดออน(ตวอยางของสำานกงานกพ.)สำานกงาน กพ.จะดำาเนนการปรบปรง พฒนาองคกร โดยมรายละเอยด ดงน

มาตรฐาน รายละเอยด ตวชวดและระยะเวลา การวางแผนงบประมาณ

กรอบโครงสรางผลลพธ ผลผลต แผนการจดทำางบประมาณลวงหนา การแกไข ปรบปรงขอมลทางบญช (พงรบพงจาย และระบบรายงาน)

จดทำาโครงสรางฯตามหลกเกณฑทตกลง ( กค 43) คาใชจายของผลผลตมความเชอมโยงกบการจดทำางบประมาณ ( สค 43) แผนการจดทำางบประมาณลวงหนา ( กย 43) ขอมลระบบบญชสมพนธกบฐานขอมลกจกรรมและผลผลต ( กย 43)

การคดตนทนผลผลต

คาใชจายทางตรงสามารถคำานวณไปยงแตละผลผลต สวนคาใชจายทางออม(ไมรวมสนทรพยหลก) สามารถประมาณการไปยงแตละผลผลต

คาใชจายทงทางตรงและทางออม สามารถคำานวณ ไปสแตละผลผลตไดอยางเหมาะสมและโปรงใส ( ตค 43)

การบรหารจดซอจดจาง

ผานเกณฑมาตรฐาน ซงกำาหนดโดยระเบยบของสำานกนายกฯ

การควบคมงบประมาณ

ทบทวนการอนมตเงนประจำางวด เพมประสทธภาพการอนมตและ

ตกลงในรายละเอยดเกยวกบการอนมตเงนประจำางวด การตดตามตรวจสอบงบประมาณ การวางฏกา การจดทำารายงาน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 66

ความรบผดชอบภายในหนวยงาน

ตางๆกบ สำานกงบประมาณและกรมบญชกลาง ( กย 43)

การรายงานทางการเงนและผลการดำาเนนงาน

ปรบปรงใหสอดคลองกบโครงสรางงบประมาณแบบมงเนนผลลพธ รปแบบของรายงานฯสอดคลองกบมาตรฐานทกำาหนดโดยหนวยงานกลางทรบผดชอบ เพมประสทธภาพของระบบรายงานภายใน

รปแบบของการวางแผน ระบบรายงานทนำาเสนอ ทงภายในและภายนอกองคกร ตองประกอบดวย เนอหาทเกยวของกบผลผลต ผลลพธ และตวชวดผลการดำาเนนงาน ( กย 43) กำาหนดระยะเวลาทตองจดสงรายงานตางๆ และความสามารถในการจดทำารายงานใหตรงตามระยะเวลาทกำาหนด ( กย 43)

การบรหารจดการสนทรพย

ผานเกณฑมาตรฐาน หากหนวยงานกลางมนโยบายเปลยนระบบบญชไปสระบบพงรบพงจาย (43/44)

ผาน (กรณไมใชระบบบญชพงรบพงจาย) กรณพงรบพงจาย จะตองคำาวณราคาทรพยสนการคดคาเสอมราคา ( กย 43)

การตรวจสอบภายใน

ดำาเนนการตามระเบยบการตรวจสอบภายในใหม ทกระทรวงการคลงกำาหนด

ดำาเนนการตามระเบยบใหม ( มค 43) จดทำาตวชวดผลการดำาเนนงานของการตรวจสอบภายใน ( กย 43)

การพฒนาและเพมประ-สทธภาพทง 7 ดานใหมมาตรฐานทดยงขน

จดทำาแนวทางการพฒนาและขยายผลการปรบปรงระบบงบประมาณแบบมงเนนผลงานครอบคลมรายละเอยดทง 7 ดานสำาหรบปตอๆไป

ดำาเนนการจดทำาแผนฯแลวเสรจภายใน ( กย 44)

ลกษณะการเขยนกลยทธดงกลาวนนจะเนนทกระบวนการกระทำาเพอใหประสบผลสำาเรจตามทตงเปาไว กลาวคอ มการเกดกจกรรมทจะทำา ใหเหนวาจะทำา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 67อะไรเมอไรและจะทำาอยางไรซงเปนแนวทางของ Performance Based Management ซงในระยะปพ.ศ. 2542-2544 นนผบรหารจะถก สงใหจดทำางบประมาณเปนแบบ Performance Based Budgetting System (PBBS) อยางไรกตามในกระบวนการการเขยนแผนกลยทธและแผนปฏบตงานลกษณะนยงขาดตวชวดความสำาเรจวาจะชวดความสำาเรจของโครงการอยางไร ใชวธอะไรเปนเครองชวด ดงนนในปงบประมาณ 2545 จงเรมมการสงการใหผบรหารจดทำาแผนกลยทธและแผนปฏบตการใหเปนการบรหารงานแบบมงผลสมฤทธ หรอทเรยกวา Result Based Budgetting System ซงในการเขยนแผนนนจะตองระบวธวดความสำาเรจไวดวย นนคอในการทำางานนนนอกจากจะประเมนวาไดทำางานเสรจตามเปาหมายททำาไวแลวหรอไม ผบรหารหรอผปฏบตงานจะตองคำานงถงผลสมฤทธทเกดขนภายหลงทำาโครงการดวยเนองจากในกลมนกทฤษฎนจะเรยกผลสมฤทธวา Result แตในนกทฤษฎบางคนเรยกวา Impact ซงมคาดงน Result (Impact) = Output +Outcome (สนใจโปรดดในบทท 3 เรองการประเมนโครงการ)

ในการวางแผนกลยทธนนเราจะไดยนคำาอกหนงคำาคอคำาวา Balance Scorecard ซงเปนกระบวนการทจะนำามาใชภายหลงทไดวางแผนกลยทธแลวเปนการกระจายทรพยากรสำาหรบกจกรรมทคดวาจะมประโยชนและการควบคมทรพยากรสำาหรบกจกรรมทคดวาจะไมเกดประโยชนตอองคกรBalance Scorecard

อยาตกใจกบคำาวา Balanced Scorecard ซง การใช Balanced Scorecard นนกเปนวธการวางแผนกลยทธแบบใหมอกชนดหนงซงนกคดในกลมนไดพฒนาขนมาประมาณปพ.ศ. 2545 และยกขอดเหนอการวางแผนกลยทธวธเกาๆ โดยเฉพาะอยางยงการทำา SWOT Analysis วาทำาใหสามารถวางแผนการในอนาคตไดดกวา รวมทงสามารถใชวดความสำาเรจขององคกรในดานทไมเกยวของกบเรองการเงนดวย นอกจากนนยงสามารถทำาใหผบรหารองคกรสามารถบงนอปสรรคตอโครงการทจะทำาไดดกวาดวย เนองจาก กระบวนการวดความสำาเรจของการใช Balance Scorecard นนมพนฐานมาจากความตองการพนฐานขององคกรทจะทำาการแขงขนในตลาด ดงนนเครองชวดตางๆจะเนนไปทวสยทศนทเปนกลยทธอยางแทจรง นอกจากนองคประกอบของ Balance Scorecard ทมองคประกอบสดานและมการถวงนำาหนกกจกรรมใหเกดความสมดลระหวางความสามารถภายในองคกรและสงแวดลอม จะเปนเครองมอทจะ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 68ทำาใหกำาหนดเปาหมายการใชทรพยากรใหเกดประโยชนทงในดานการขยายตวและการเพมขดความสามารถขององคกรและความสำาเรจในสวนทไมสามารถวดไดเปนตวเงนดวยองคประกอบของ Balance Scorecard

จะเหนไดวาในการเขยน Balance Scorecard ตองประกอบดวยมมมองตางๆทงสดานไดแกดานการเงนและงบประมาณ ดานองคประกอบภายในขององคกอน ดานการผลตสนคาหรอบรการตวใหมหรอการพฒนาสนคาและบรการตวเกา และดานลกคาหรอผมารบบรการ

มมมองดานการเงนและงบประมาณตวอยางผลตอบแทนการลงทนเงนทนหมนเวยนผลประโยชนอบแทนจากการลงทน

มมมองภายในองคกรตวอยางเวลาในการใหบรการลกคาแตละรายอตราความสำาเรจทผานมางานทตองทำาซำาหลายครง

นวตกรรมและการพฒนาตวอยาง % กำาไรหรอรายไดจากสนคาหรอบรการใหมอตราการพฒนางานใหมในแตละชวงเวลาการสำารวจทศนคตของเจาหนาท

มมมองดานลกคาหรอผมารบบรการตวอยางจำานวนผมารบบรการสดสวนการตลาดความพงพอใจของลกคา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 69

ในดานการเงนและงบประมาณผบรหารจะตองคำานงวาจะลงทนอยางไรกบ

กจกรรมอะไรเพอใหเกดประโยชนสงสดกบองคกรเพอการเตบโต การคงอยและการเกบเกยวผลประโยชนในอนาคตดงภาพ

ในดานกระบวนการภายในองคกรมกจะเกยวของกบ การพฒนาคณภาพสนคาหรอบรการ ลดระยะเวลาในการดำาเนนการเพอใหไดผลผลตมากทสด ลดขนตอนการผลตหรอบรกรเพอลดตนทนทำาใหเกดกำาไรมากขน ลดคาใชจายของกระบวนการผลต และลดคาใชจายในการตดตอสอสารหรอการประชมเปนตน

มมมองดานการพฒนาและการผลตสนคาใหมเนนท ควาสามารถของเจาหนาทขององคกร การพฒนาความสามารถดานการนำาขอมลมาใน แรงจงใจ การเพมขดความสามารถ และการสรางบรรยากาศในการทำางาน

มมมองดานลกคาจะเกยวของกบการทองคกรยงใชระบบลกคาหรอผมารบบรการเปนศนยกลาง สนคาหรอบรการตองตอบสนองความตองการของลกคาม

สำาวจความตองการทแทจรงของลกคา

กำาหนดตลาดท เปนกลม เปาหมาย

เสนอสนคาหรอ บรการพรอม การนำาเสนอ ในตลาด

ผลตสนคา หรอบรการ

สนคาหรอ บรการท ไดจาก การผลต

ลกคาหรอผมารบ รบบรการ มควมพง พอใจ

ขายสนคา หรอ บรการแก ลกคา

สนคาหรอบรการใหม

ขนตอนการผลต

บรการลกคา

สวนแบงการตลาด

มาตรการรกษาลกคาเกาไวใหได

ความพงพอใจของลกคา

ผลประโยชนทไดจากลกคา

มาตรการหาลกคาใหม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 70การประเมนคแขงทมสนคาหรอบรการทเหมอนกน และประเมนภาพพจนขององคกรในสายตาของลกคาหรอผมารบบรการ การสรางความพงพอใจเพอแยงสวนแบงในตลาดทมากกวา สวนในระดบองคกรลกคาภายในไดแกหนวยงานทตวเองตองตดตอดวย เชน กลมงานการพยาบาลเปนลกคาของฝายบรหารงานทวไปเกยวกบการจายเงนเดอน การจดหาวสดมาใชเพอการใหบรการ ฝายบรหารฯจำาเปนตองตรวจสอบวาลกคาของตนเองหรอกลมงานการพยาบาลพอใจในบรการหรอสนคาทตวเองผลตหรอไมเปนตน ดงสรปไดเปนแผนภมดงน

ภายหลงมการดดแปลง Balance Scorecard ใหสามารถวดผลสมฤทธไดจงเกดลกษณะของ Balance Scorecard แบบใหมขนดงน

อยางไรกตาม Balance Scorecard สามารถดดแปลไปใชกบองคประกอบอนๆทเกยวของกบกระบวนการทำางานไดนอกเหนอจากองคประกอบสดานทกลาวมาแลวไดเชน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 71

การพฒนาของทฤษฎการบรหารลาสดทสำานกงานขาราชการพลเรอนจะนำามาใชกบการทำางานของเหลาขาราชการพลเรอนไดแก การบรหารงานแบบมงผลสมฤทธ หรอทเรยกวา Result Based Management และเชนกนแนวความคดกเกยวกบการหาปญหาทคกคามองคกรอย พยายามหาทางทจะกำาจดและใชประโยชนจากสถานการณเชนกน หากระบวนการทำางานทจะตองประกอบดวยองคประกอบภายในองคกรและในองคประกอบภายในนจะมการกลาวถงพฤตกรรมและวฒนธรรมขององคกรซงตางจากในการวางแผนกลยทธ องคประกอบจากสงแวดลอมขององคกรมการหาเครองชวดผลสำาเรจในการทำางานซงในกลมนจะเนนของประสทธผล(Efficiency) และคำานนเองเปนสวนหนงของการประเมนผลงานซงผเขยนจะไดกลาวถงในบทตอไป

จะเหนไดวากระบวนการดานการบรหารนนเปนพลวตรและมการพฒนามาตามลำาดบตามสถานการณและสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป และเปนไปตามกระบวนการของทนนยมซงประเทศทมความดอยกวาทางดานเทคโนโลยและทางเศรษฐกจพยายามทจะนำามาเปนตนแบบในการปฏบตตามจนทำาใหบางครงหลงลม

การสรางวสยทศนใหคำาจำากดความทชดเจนของวสยทศนโดยฉนทามตของคนในองคกร

การรบฟงเสยงสะทอนและการเรยนรรบฟงเสยงวจารณและสรางกระบวนการรบฟงและนำามาปรบปรงแกไข

กระบวนการผลตและการใหบรการตงเปาหมายรวมกนวางแนวทางการปฏบตจดสรรงบประมาณทเหมาะสมสรางเครองชวดและกำากบการทำางาน

มมมองของผเกยวของ(ลกคา)สรางกระบวนการตดสอสอสารและการเรยนรกนและกนตงเปาหมายรวมกนกระบวนการใหรางวลแกกจกรรมทเปนประโยชน

Balance Scorecard

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 72รากเหงาของตนเอง และพยายามทจะดนรนตามซงหากเปนการวงตามแบบไมมสตครอบงำาแลว กจะไมมทางทจะตามทนไดและจะเกดความสบสนโดยเฉพาะอยางยงในหมผปฏบตงานในภมภาคทมหนาทรบคำาสงและแนวความคดของนกวชาการในสวนกลางทมโอกาสมากกวาในการเสนอความคดเหน ดงนนผเขยนซงมความเหนวาทฤษฎการบรหารหลายอยางนนมใชเปนสงใหมแตในฐานะทเปนชาวพทธนนและไมไดมการศกษาคำาสอนอยางแทจรงจะไมไดทำาความเขาใจวาสงตางๆเหลานนเปนสงทมอยในคำาสอนทางศาสนาพทธอยแลวเพยงแตวาใครจะไดทำาการศกษาและนำามาประยกตใชกบชวตประจำาวนเพอทำาใหเกดสตและปญญาทจะทำาใหคนของเราไมเพลยงพลำาตอลทธทนนยมทกำาลงครอบงำาสงคมอยางรนแรงมากเชนในปจจบน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 73

บทท ๓บทวาดวยการประเมนผลงานความสำาคญของการประเมน

ไมวาจะเปนการวางแผนการบรหารอยางไรกตามสงหนงทผบรหารจะตองคำานงถงกคอเมอไดลงทนลงแรงทำากจกรรมอยางใดอยางหนงไปแลวผลตอบแทนนนคมคากบทลงทนไปหรอไมและในเรองการประเมนหรอการวดผลนเปนสงทพวกนกบรหารในฝายราชการนนมกถกดแคลนเสมอวาไมคอยใหความสนใจหรอแมกระทงทำาไมเปน จงเกดชองวางใหนกวชาการในสวนกลางนนพยายามทจะเสนอทฤษฎการบรหารใหมๆ จนทำาใหผปฏบตงานในสวนภมภาคนนปวดเศยรเวยนเกลามาก อยางไรกตามดงทกลาวมาแลวไมวาเราจะใชการบรหารแบบทฤษฎใดกตามดงทผเขยนกลาวมาแลวในบทท ๒ เรากตองสามารถประเมนผลการบรหารงานของเราวาผใตบงคบบญชานนทำาไดลลวงไปมากนอยเพยงไร และมผลตอประชาชนทเปนเปาหมายของการใหบรหารของขาราชการมากนอยเพยงไร ไมใชเพยงแตคดวางานทวางโครงการนนไดปฏบตไปมากนอยเพยงใดเทานน ดงนนในบทนผเขยนจะไดกลาวถงการประเมนผลงานโดยเฉพาะอยางยงการประเมนผลงานดานสาธารณสขทมความแตกตางจากภาคธรกจเนองจากผลงานสาธารณสขนนไมไดประเมนดวยความสำาเรจทกำาไร-ขาดทนหรอการขยายตลาด การผลตสนคาเพอครอบครองสวนแบงการตลาดใหมากกวาผประกอบการรายอนทอยในสายงานเดยวกน เนองจากงานของภาคสารณสขนนถกจดโดยนกเศรษฐศาสตรใหเปนสนคาคณธรรม(Merit Goods ขอยำาวาเปนสนคาคณธรรม) ทตองคำานงถงผลกระทบทางสงคมคอนขางมาก ดงนนการทจะนำาแนวคดดานตนทน กำาไร-ขาดทนมาเปนตวตงในการคดเพอการทำางานเปนหลกนนผเขยนยงเหนวาไมเปนการถกตองทเดยว และเนองจากเปนเรองทมความสำาคญดงนนในบทนลกษณะของเนอเรองจะมลกษณะเปนวชาการมากกวาสองบททผานมา

การประเมนผลงานสาธารณสข หรอการประเมนแผนงานโครงการใดโครงการหนง เปนงานทมความสำาคญในการควบคมกำากบใหมการดำาเนนงานตามแผน เพอตรวจสอบวางานหรอโครงการทวางไว มอปสรรคอยางไรหรอไม ไดผลสำาเรจตามทตองการหรอไม และมผลกระทบจากการดำาเนนงานของโครงการเหลานนหรอไม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 74ความหมายของการประเมน (Evaluation)

การประเมนผลงาน (Evaluation) มความหมายตางกน ดงน๑. การประเมน เปนการเรยนรอยางมระบบ เพอนำาความรและ

ประสบการณทเกดขนมาปรบปรงกจกรรมตาง ๆ ใหดขน รวมทง เพอใหสามารถเลอกใชวธทเหมาะสมและดยงขนในโอกาสตอไป (WHO, ๑๙๘๑: ๕)

๒. การประเมนเปนกระบวนการตดสนใจในงานบางอยางทเกยวของกบการเกบรวบรวม, การวเคราะห และการแปรผลขอมลตาง ๆ ทเกยวของกบเปาหมายขององคกร หรองานโครงการทวางไว เพอวดผลทไดวามความสอดคลองกบทรพยากรตาง ๆ ทใชหรอไม (Phillips,C., Palfrey, C. และ Thomas, P. ๑๙๙๔ : ๑)

๓. การประเมน เปนกระบวนการทจะทำาใหไดขอมลขาวสารทเปนประโยชน เพอจะไดนำาขอมลเหลานนมาใชในกระบวนการตดสนใจในการเลอกกลวธในการทำางาน (Stufflebeam ; ๑๙๗๓) หรอ

๔. การประเมน หมายถง การเปรยบเทยบสงทสนใจหรอสงทกำาลงดำาเนนการกบเกณฑมาตรฐานทเปนทยอมรบกนแลว (Denniston : ๑๙๖๘)

๕. การประเมน หมายถงการตดสนคณคาหรอความคมคาของงานบางสงบางอยาง(Such man,๑๙๙๐; ๖)

การประเมน (Evaluation) ตางกบการควบคมกำากบ (Monitoring) อยางไร

การควบคมกำากบ (Monitoring) เปนกระบวนการเฝาตดตามกลวธกระบวนการทำางานอยางตอเนองและเปนระบบ ในขณะทกำาลงดำาเนนโครงการเหลานน สวนการประเมน (Evaluation) มความหมายกวางกวาการควบคมกำากบ เนองจากการประเมนมความหมายทงการตดตามโครงการ รวมทงผลทไดรบทงขณะกำาลงดำาเนนโครงการและหลงจากเสรจสนโครงการ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 75 วตถประสงคของการประเมน

วตถประสงคขนพนฐานของการประเมนผลงานสาธารณสข กเพอนำาผลทไดนนมาเปนเครองมอในการปรบปรง พฒนาแผนงานหรอโครงการสาธารณสข เพอสามารถใหบรการแกสาธารณะไดตรงกบความตองการของสาธารณะโดยตรง นอกจากนยงอาจเปนการประเมนเพอชวยในการตดสนใจดานนโยบายวาโครงการหรอแผนงานสาธารณสขนนๆ มความเหมาะสมทจะดำาเนนการหรอไม มความคมคาหรอมผลสมฤทธมากนอยเพยงไร จะดำาเนนการตอไปหรอไม รวมทงหากดำาเนนการแลวจะเลอกใชวธดำาเนนการอยางไรจงจะเหมาะสม โดยการประเมนผลงานสาธารณสขจะเนนทผลงานหรอบรการทเกดขนจากกจกรรมของโครงการ เพอใชเปนพนฐานสำาหรบ

1. พจารณาระดบความสำาเรจตามวตถประสงคของโครงการวาไดรบผลสมฤทธตามเปาหมายทตองการหรอไม

2. ตรวจสอบความกาวหนาของโครงการทกำาลงดำาเนนการอยวาดำาเนนไปตามวถทางทถกตองหรอไม

3. เปนการตรวจสอบขอดและขอเสย หรอขอบกพรองของวธการทกำาลงทำาอย เพอใชเปนแนวทางในการปรบเปลยนวธการดำาเนนงานเพอใหไดตามวตถประสงคมากทสด

4. ตดสนความคมคาของโครงการหรอแผนงานททำา โดยคำานงถงทรพยากรทใชในโครงการกบประสทธภาพ และผลไดของโครงการทไดรบ

5. ใชเปนแนวทางการพฒนาโครงการ แผนงานหรอการบรการสาธารณสข6. ใชเปนแนวทางในการทดสอบทางเลอกของการใหบรการสาธารณสขรป

แบบตาง ๆ กนระยะเวลาในการประเมนแผนงานหรอโครงการ

การประเมนแผนงานหรอโครงการ แบงไดเปน ๒ ระยะ ไดแก (๑) การประเมนระหวางดำาเนนโครงการ เรยกวา Formative evaluation และ (๒) การประเมนเมอโครงการสนสดแลว เรยกวา Summative evaluation

Formative evaluation : เปนการผสมผสานระหวางการตดตามและการประเมน ไดแก การเฝาตดตามผลทเกดขนกบเปาหมายทตงไวระหวางดำาเนนโครงการ และนำาผลทไดมาปรบปรงแกไขกลวธการทำางานเปนระยะ ๆ ตลอดโครงการ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 76

Summative evaluation : เปนการประเมนเปาหมายและกลวธการทำางานเมอ โครงการนน ๆ สนสดแลว

ประเภทของการประเมนการประเมนแผนงานหรอโครงการไมใชศาสตรทแนนอนตายตว ไมมวธท

ถกหรอวธทผดในการประเมน เนองจากบคคลตางกน ตางกมความเหนตอขอมลทไดจากการทำาโครงการทแตกตางกน แมจะเปนโครงการเดยวกนกตาม เชน เมอโครงการเนนเปาหมายการประเมนทความพงพอใจของผรบบรการ ยอมมความแตกตางจากโครงการทเนนการประเมนดวยตนทนและกำาไร

ประเภทของการประเมนสามารถแยกออกไดเปน ๒ ประเภท ไดแก (๑) การประเมนเชงคณภาพ (Qualitative evaluation) และ (๒) การประเมนเชงปรมาณ(Quantitative evaluation)

๑. การประเมนเชงคณภาพ เปนการประเมนทมจดมงหมายทเนนความสมพนธของกลมเปาหมายกบความเขาใจ การรบร และการยอมรบ ของกลมเปาหมายตามวตถประสงคของโครงการ ขอมลเชงคณภาพทไดสามารถบอกความตงใจและแรงจงใจของกลมเปาหมายทเกดขนจากการจดทำาโครงการได

การรวบรวมขอมลเชงคณภาพ ไดจากการสมภาษณ การสงเกตการณ การใชแบบสอบถาม และการเกบรวบรวมขอมลจากแหลงทตยภม เชน รายงาน จดหมาย บนทก บทความตาง ๆ

๒. การประเมนเชงปรมาณ เปนการประเมนเพอวดระดบของการเปลยนแปลงทเกดจากการใชโครงการ โดยใชเครองมอในการวดทไดจดเตรยมไวกอนทำาโครงการ และใชการประเมนผลตามกระบวนการทางสถต การประเมนเชงปรมาณทใชกนมากอกอยางหนง ไดแก การประเมนงานสาธารณสขทางดานเศรษฐศาสตร อยางไรกตามการประเมนผลชนดนจะใหรายละเอยดไดนอยกวาการประเมนเชงคณภาพ แตมประโยชนในการพฒนาเครองชวด เชน เครองชวดการเปลยนแปลง สภาวะสขภาพ พฤตกรรมสขภาพ และความรดานสขภาพ เปนตน

ผรบผดชอบในการประเมนผรบผดชอบในการประเมนแตเดมเปนททราบกนวาประกอบดวย ๓ ฝาย

ไดแก

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 77(๑) ผบรหารจดการโครงการ (the manager) (๒) ผประเมนโครงการ (the evaluator) และ (๓) ผจดทำาโครงการ (the programme worker) (Fitzgibbon และ Morris ; ๑๙๙๗)

ในปจจบนเนองจากมการประกาศเรอง สทธของผปวยผทเขามามสวนรวมในการประเมนโครงการ จงอาจเพมเตมอก ๑ ฝาย ไดแก (๔) ผบรโภคหรอผรบบรการ (the consumer)

๑. ผบรหารจดการโครงการ หมายถง คนทมอำานาจในการตดสนใจ อนมตโครงการ ซงตองใชขอมลจากการประเมน เพอตดสนวาการดำาเนนโครงการ ทำาโครงการซำา หรอยกเลกโครงการนน ๆ

๒. ผประเมนโครงการ หมายถง ผทมหนาทเกบรวบรวมขอมลตาง ๆ มาใชประเมนผลเพอตรวจสอบวา โครงการนนประสบผลสำาเรจตามเปาหมายหรอไม โดยไมใชผทมหนาทตดสนใจเกยวกบการดำาเนนการหรอการยกเลกโครงการ

๓. ผจดทำาโครงการ หมายถง คนทมหนาทดำาเนนโครงการทจะตองพจารณาปญหาและอปสรรคระหวางทำางานโครงการนน ๆ เพอใหบรรลผลสำาเรจตามเปาหมาย

๔. ผบรโภค หมายถง คนทมสวนเกยวของกบโครงการทจะดำาเนนการในทนอาจหมายถง คนทรวมในการวางแผนโครงการ(survey planners) คนทรวมดำาเนนการวจย (rescarchers) หรอผถกวจย (participonts) การทตองใชผบรโภคเขามารวมในการประเมนเนองจากจะทำาใหสามารถ ไดคำาถามและโครงการ รวมทงวธการประเมนทเหมาะสมกบกลมตวอยางมากขนวธการประเมน

โดยทวไปวธการประเมนโครงการแบงออกไดเปน ๓ วธ ไดแก การประเมนตวโครงการ(Process evaluation) การประเมนวตถประสงคของโครงการ(Impact evaluation) และการประเมนผลระยะยาวของโครงการ(Outcome evaluation) โดยการประเมนแตละวธนนมวตถประสงคตางกนดงน

1. การประเมนกอนและระหวางดำาเนนการโครงการ ไดแก การประเมนตวโครงการ(Process evaluation) หมายถง การประเมนความเปนไปไดของการจดทำาโครงการ กจกรรม คณภาพ และประชากรเปาหมายของโครงการทตองการดำาเนนการ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 78

2. การประเมนภายหลงโครงการสนสด ไดแก2.1 การประเมนประสทธผลหรอความคมคาของโครงการ (การ

ประเมนทางดานเศรษฐศาสตร2.2 การประเมนผลสำาเรจของโครงการ(การประเมนทางดานสงคม)

2.2.1 การประเมนวตถประสงคของโครงการ(Impact evaluation) หมายถง การประเมนวาโครงการททำานนบรรลเปาหมายทตงไวหรอไม

2.2.2 การประเมนผลระยะยาวของโครงการ(Outcome evaluation) หมายถง การประเมนผลระยะยาวของโครงการวาไดผลตามทตองการหรอไม

การประเมนนนตองทำาตามขนตอนตามลำาดบเพอปองกนการประเมนในสงทยงไมถงเวลา เชน การประเมนผลระยะยาวของโครงการกอนทจะประเมนวากจกรรมตางๆ ในโครงการนนมประสทธภาพมากนอยเพยงไร และตรงกบเปาหมายทตองการหรอไม เปนตน๑ การประเมนกอนและระหวางดำาเนนการโครงการ๑.๑ การประเมนตวโครงการ(process evaluation)

การประเมนตวโครงการเปนกจกรรมแรกทตองทำา เพอใหเกดความมนใจวาโครงการทไดวางไวนนดำาเนนการไปตามทตองการ ไดแก โครงการนนมเหตผลเพยงพอทจะดำาเนนการหรอไม ประชากรกลมเปาหมายทตองการนนถกตองหรอไม ผรวมงานวจยมความเหมาะสมหรอไม เครองมอทใชนนมความเหมาะสมและมคณภาพหรอไม รวมทงผลกระทบของโครงการและเสยงสะทอนจากคนทวไปหากดำาเนนโครงการดงกลาว เปนตน๑.๑.๑ คำาถามหลกในการประเมนตวโครงการ

การประเมนตวโครงการมคำาถาม ๔ คำาถามหลกทควรคำานง ไดแก1.1.1.1 การทำาโครงการนนไดรบการสนบสนนเชงนโยบายบางหรอไม ถา

มจะมวธการตาง ๆ ใหเลอกใชหรอไม1.1.1.2 โครงการททำาอยนนครอบคลมประชากรกลมเปาหมายหรอไม

และองคประกอบของโครงการทงหมดนนตรงกบองคประกอบทงหมดของประชากรเปาหมายหรอไม

1.1.1.3 ประชากรกลมตวอยางนนพงพอใจทจะรวมโครงการนนหรอไม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 79

1.1.1.4 กจกรรมหรอเครองมอทใชทกอยางในโครงการนนมประสทธภาพเพยงพอหรอไม1.1.1.1 โครงการนนมนโยบายชดเจนหรอไม ถามจะมวธการตาง ๆ ใหเลอก

ใชหรอไมในการจดทำาโครงการจำาเปนตองวางนโยบายใหชดเจนวาตองการทำาเพออะไร

เพอใหผปฏบตทราบไดอยางชดเจนวาผวางนโยบายนนมความตองการผลสมฤทธของโครงการไวอยางไร ในขณะเดยวกนเพอจะใหบรรลผลสมฤทธของโครงการนนผวางนโยบายไดมวธการดำาเนนงานไวอยางไรบาง มวธดำาเนนการอยางไรบางสำาหรบผปฏบตโดยคำานงถงประสทธภาพ(efficiency) ของโครงการเพอใหสามารถเลอกใชโครงการทประหยดกวา แตสามารถบรรลวตถประสงคของ โครงการไดดกวาหรอเทาเทยมกน (cost minimisation) เชน โครงการลดอตราการเกดโรคหวใจของรฐบาล รฐสามารถทำาไดหลายวธ เชน รฐอาจเขาแทรกแซงโดยตรงโดยการเพมภาษบหร หรอ โดยการเพมงบประมาณใหกบกระทรวงสาธารณสขหรอกระทรวงศกษาเพอใหดำาเนนการเกยวกบงานสขศกษา หรอ เพมเงนใหหนวยงานทองถนจางนกสขศกษาเพอเขามาจดทำาโครงการตามความจำาเปนของทองถนอง ซงวธทกลาวมาทงหมดรฐจำาเปนตองคำานงถงโอกาสทจะสามารถจดทำาโครงการรวมทงประสทธภาพของวธการทจะเลอกใช1.1.1.2 โครงการททำาอยนนครอบคลมประชากรกลมเปาหมายหรอไม

การประเมนวาโครงการนนครอบคลมประชากรกลมเปาหมายหรอไม ไดแก การประเมนวากลมตวอยางทใชนนถกตองหรอไม จำานวนเพยงพอกบงานโครงการททำาหรอไม เชนในการจดทำาโครงการสงเสรมการใชหมวกนรภยในประชากรวยทำางานในอำาเภอหนง โดยมวตถประสงคเพอลดอตราการบาดเจบทางศรษะจากอบตเหตจราจร จะทราบไดอยางไรวากลมตวอยางทใชนนสามารถเปนตวแทนของของกลมประชากรเปาหมายไดโดยทประชากรกลมตวอยางทเลอกมาใชในโครงการนนจะตองถกเลอกมาดวยกระบวนการทถกตองตามระบบ โดยจะตองทราบจำานวนประชากรวยทำางานทงหมดวามจำานวนเทาไร และจะเลอกนำามาใชเปนจำานวนเทาไร เชน อาจเลอก ๑ ใน ๒๕ คน ในปแรกของโครงการ และ เลอก ๑ ใน ๑๕ คนในปตอไปของโครงการ

นอกจากนในการทำาโครงการเดยวกนอาจมกลวธหลายอยางในโครงการเดยวกนเพอเปรยบเทยบประสทธภาพของกลวธตางๆกนวาวธใดจะมประสทธภาพ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 80ในการทจะทำาใหคนยอมรบการใชหมวกนรภยมากกวากน จำานวนประชากรทใชในแตละกลวธจะตองมจำานวนมากเพยงพอทจะใชในการประเมนไดดวย๑.๑.๑.๓ ประชากรกลมตวอยางนนพงพอใจทจะรวมโครงการนนหรอไม

ในการจดทำาโครงการใดกตามทไมใชงานปกตทมอยแลว สงสำาคญทตองคำานงถงไดแก คนทรวมโครงการเหลานนเหนความสำาคญ และมความพงพอใจโครงการทจะจดทำาหรอไม ซงเปนสงทควรคำานงกอนทจะคดถงความสำาเรจของโครงการ เชน ในการจดทำาโครงการสงเสรมการออกกำาลง และการสงเสรมบรโภคนสยทถกตองในโรงพยาบาลชมชน ทใชเวลาดำาเนนการ โครงการรวม ๔ สปดาห วธการประเมนความพงพอใจทจะรวมโครงการของกลมเปาหมายสามารถทำาไดดงน

๑. ความสมพนธระหวางผจดทำาโครงการ ผรวมโครงการกบประชากรตวอยาง ประชากรตวอยางมความรสกสบายใจทจะรวมในโครงการหรอไม ผวจยเอาใจใสและรบฟงความคดเหนจากพวกเขาหรอไม เจาหนาทใหความจรงใจและเปนมตรหรอไม

๒. ในดานการใหบรการ ตวโครงการเองนนมความสะดวกและงายทผเขารวมโครงการจะปฏบตไดโดยงายหรอไม ระยะเวลาทจดทำาโครงการนนมความเหมาะสมหรอไม มประสทธภาพเพยงพอหรอไม ตลอดจนมคาใชจายมากเกนไปหรอไม

๓. ดานเนอหาของโครงการ เนอหาของโครงการนนตรงประเดนทตองการหรอไม มรายละเอยดมากเพยงพอหรอไม นาสนใจหรอไม ตลอดจนเปนวธการทดทสดแลวหรอไม ระยะเวลาทดำาเนนโครงการชาหรอเรวมากเกนไปหรอไม๑.๑.๑.๔ กจกรรมหรอเครองมอทใชทกอยางในโครงการนนมประสทธภาพเพยงพอหรอไม

ในการดำาเนนโครงการสงสำาคญทตองทำาไดแก การประเมนวากจกรรมหรอเครองมอทใชในการดำาเนนโครงการนนมคณภาพเพยงพอหรอไม เพอทจะใหกจกรรมตางๆททำานนสามารถบรรลเปาหมายทตองการได ดงนนกอนทจะเรมทำากจกรรมใดกตามจำาเปนตองบนทกองคประกอบทงหมดของกจกรรมทจะทำา วธการบนทกขอมลและวธการเกบขอมลใหชดเจน นอกจากนยงตองมการวเคราะหองคประกอบของกจกรรมทจะนำามาใช นอกจากนนอปกรณตาง ๆทนำามาใชในโครงการนนจะตองมคณภาพทด และมความเหมาะสมกบกลมเปาหมายทจะดำาเนนการดวยไมวาจะเปนแผนภาพ ภาพพลก สไลด วดทศน ฯลฯ ดงนนกอนทจะนำากจกรรมตางๆ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 81หรอเครองมอตางๆ มาใชในโครงการทจะดำาเนนการสงสำาคญทตองทำาไดแก การประเมนคณภาพของกจกรรมหรอเครองมอทจะนำามาใชในโครงการนน ๆ1.2วธการประเมนตวโครงการ

การประเมนตวโครงการนนมขนตอนดงน๑.๒.๑ ตรวจสอบคำาจำากดความ และขอบเขตของโครงการทตองการทำาวา ผ

รวมโครงการทกคนนนมความเขาใจตรงกนหรอไม ทงนเพอใหเกดความเขาใจทตรงกน และมวธการปฏบตทเปนแนวทางเดยวกน การตรวจสอบสามารถทำาไดโดยการซกถามผเขารวมโครงการทกคนและอบรมใหทกคนทราบวตถประสงคและขอบเขตของโครงการรวมทงวธการปฏบตใหเปนแนวทางเดยวกน

๑.๒.๒ ตรวจสอบวตถประสงค และผลกระทบทไดจากโครงการวามความชดเจนหรอไม เปาหมายของโครงการจะตองเปนสงทวดได ไมวาจะเปนเวลา สถานท บคคลหรอจำานวน เชน หากเขยนวา วตถประสงคของโครงการ เพอลดจำานวนเดก“หอบทเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาล จะยงไมเพยงพอ จำาเปนตองระบใหชดเจน”เชน จะลดจำานวนเดกหอบอายระหวาง ๑๐“ -๑๖ ปทเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาลลงรอยละ ๒๕ ภายในป ๒๐๐๑ เปนตน”

1.2.3 ตรวจสอบใหแนใจวาสมมตฐานทตงไวนนสามารถทำาไดจรง การตงสมมตฐานหรอการตงวตถประสงคของโครงการใดกตามจำาเปนตองมทฤษฎรองรบวาสามารถหวงผลไดตามทคาดการณไว ดงนนในการจดทำาโครงการมความจำาเปนตองทบทวนเอกสารตางๆ วามผอนทำามากอนหรอไม หรอสามารถพสจนไดดวยทฤษฎใดทฤษฎหนงเพอใหสามารถคาดการณผลของโครงการไดอยางถกตอง

1.2.4 ตรวจสอบใหแนชดวา ผรวมโครงการทจะทำานนทำาความเขาใจในวธการดำาเนนกจกรรม กระบวนการวดผลทตรงกนเพอใหกระบวนการวดผลไมคลาดเคลอนจากสงทตองการ และทำาความเขาใจใหตรงกนวาตองการผลของโครงการเทาไรใหตรงกนเพอปองกนความคลาดเคลอน

1.2.5 ตรวจสอบโครงการเปนระยะเพอใหแนใจวาโครงการนนกำาลงดำาเนนการไปอยางถกทาง ขณะทำาโครงการจำาเปนตองมการประเมนกจกรรม ประเมนผรวมโครงการ และประเมนกลมเปาหมายเปนระยะ เพอตรวจสอบขอบกพรองและนำามาแกไข เพอใหไดผลสมฤทธตามวตถประสงคทตองการ2 การประเมนภายหลงโครงการสนสด

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 82

เมอดำาเนนโครงการสนสดแลว สงทตองประเมนไดแก ผลสำาเรจของโครงการวาไดผลตามทวางไวหรอไม ในการประเมนความสำาเรจของโครงการสามารถประเมนไดหลายวธไดแก การประเมนทตวโครงการเองวาคมคากบทลงทนไปหรอไม(การประเมนทางดานเศรษฐศาสตร) หรอการประเมนผลสำาเรจทกลมเปาหมายวามการเปลยนแปลงไปมากนอยเพยงใดเมอสนสด โครงการนนๆ (การประเมนทางดานสงคม)

2.1 การประเมนประสทธผลหรอความคมคาของโครงการ(การประเมนทางดานเศรษฐศาสตรการประเมนความคมคาของโครงการภายหลงสนสดโครงการนนสามารถทำาไดหลายวธ แกการประเมนตนทนประสทธผล(cost-effectiveness) การประเมนตนทนและผลได(cost-benefit) และการประเมนตนทนอรรถประโยชน(cost-utility analysis)*

๒.๑.๑ การประเมนตนทนประสทธผล หมายถง การเปรยบเทยบอตราสวนตนทน ตอ ประสทธผล โดยมแนวทางการประเมนดงน

๒.๑.๑.๑ ถาเงอนไขและสภาพแวดลอมเหมอนกน กจกรรมทดำาเนนการมานนให ประสทธผลเทากบโครงการอน คาความคมทนหรอโครงการนนใชคาใชจายมากกวาโครงการทผอนเคยทำามาแลวหรอไม โครงการใดทมคาตนทนประสทธผลตำาทสดมกจะเปนโครงการทดทสด ยกเวนกรณทบางสถานการณจำาเปนตองทำาใหไดครอบคลมเปาหมายทงหมด เชน การปองกนโรคตดตอ การคำานงถงตนทนอาจมความสำาคญรองลงมา

๒.๑.๑.๒ ถาเงอนไขและสภาพแวดลอมเหมอนกนกจกรรมทดำาเนนการมานนใชตนทนการดำาเนนการเทากน โครงการใดทครอบคลมประชากรเปาหมายไดมากกวาจะเปนโครงการทมคาตนทนประสทธผลดกวา

๒.๑.๒ การประเมนตนทนตอผลได เปนการวดประสทธผลของโครงการโดยใชการเปรยบเทยบตนทนเฉลยตอหนวยกายภาพ เชน การวดตนทนเฉลยตอหนวยดำาเนนการอยางใดอยางหนง การวดตนทนการรกษาพยาบาลคนไขในตอ ๑ วนคนไข การวดตนทนการรกษาพยาบาลคนไขนอกตอการรบบรการหนงครง หรอการวดความคมทนวาโครงการหรอแผนงานนนควรจะดำาเนนการตอไปหรอไม

* การประเมนดงกลาวอาจเปนการประเมนโครงการกอนการดำาเนนการไดหากเปนโครงการทเนนความคมคาของการดำาเนนงานมากกวาผลสำาเรจของการดำาเนนการ รวมทงการคำานงถงตนทนการดำาเนนงาน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 83โดยคำานงถงอตราสวนตนทน ตอ ผลได ถานอยกวากวา ๑ ถอวาคมทจะดำาเนนการตอไป

๒.๑.๓ การประเมนตนทนตออรรถประโยชน เปนการวดประสทธผลของโครงการโดยวดเปรยบเทยบความคมของการจดทำาโครงการกบสงทไมสามารวดเปนตวเงนได เชน การวดความคมออกมาเปนดชนสขภาพ(quality of life index) ความยนยาวของอายเปนจำานวนปทมคณภาพชวตทด (Quality Adjusted Life Years, QALYS) ซงเปนประสทธผลของโครงการหรอแผนงานสาธารณสขเปนสวนใหญ เนองจากประสทธผลของแผนงานททำานนไมสามารถวดออกมาเปนตวเงนได๒.๒ การประเมนผลสำาเรจของโครงการทการเปลยนแปลงของกลมเปาหมาย

การประเมนโครงการหรอแผนงานเมอดำาเนนการเสรจสนแลวสามารถประเมนได ๒ ประการ ไดแก การประเมนประสทธผลของโครงการวาเมอดำาเนนการเสรจสนแลวมการเปลยนแปลงของกลมเปาหมายตามวตถประสงคทวางไวหรอไม ซงเปนการประเมนผลทนททดำาเนนโครงการเสรจเรยบรอย(impact evaluation) และการประเมนผลการเปลยนแปลงระยะยาวของกลมเปาหมายภายหลงเสรจสนโครงการ(outcome evaluation) เชน การจดโครงการสงเสรมการใหความรดานการออกกำาลง และการมพฤตกรรมสขภาพทถกตองเพอปองกนการเกดโรคหวใจแกประชาชนอายระหวาง ๔๐ ๖๐ ป การวดผลระยะสนหรอ–ผลสมฤทธของโครงการไดแก การทกลมเปาหมายมความร และมทศนคตทดมความเขาใจในการออกกำาลงและพฤตกรรมสขภาพทสามารถปองกนโรคหวใจได แตไมไดหมายความวากลมเปาหมายทกคนจะนำาความรและทศนคตทดไปเปนแนวทางในการปฏบตตนไดทกคน ดงนนการตดตามผลและการประเมนผลระยะยาว(outcome evaluation)ไดแก การตดตามวาคนกลมนยงมการปฏบตตนตามทโครงการแนะนำาอยมากนอยเทาไร และในระยะยาวคนกลมนมอตราการเกดโรคหวใจลดนอยกวาคนทไมไดเขาโครงการเทาไร

ดงนนจะเหนไดวาการทจะประเมนเพยงประสทธผลของโครงการ หรอความสำาเรจของโครงการโดยการวดเพยงเปาหมายของโครงการนน(impact) ยงไมเปนการเพยงพอ เนองจากเปนการดวนสรปวาโครงการเหลานนไดผล เนองจากเปนการมองความสำาเรจและเปาหมายทแคบและเรวไป เนองจากในปจจบนเปนททราบกนดอยวาการเปลยนแปลงความร ความตนตว และทศนคตของกลมเปา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 84หมายเพยงลำาพงนนไมไดหมายความวาจะมการเปลยนแปลงสภาวะสขภาพไปในทางทดเสมอไป๒.๓ วธการประเมนภายหลงสนสดโครงการ๒.๓.๑ การประเมนความคมคาของโครงการ(การประเมนดานเศรษฐศาสตร)

๒.๓.๑.๑ การประเมนตนทนตอประสทธผล ก. การวดเปรบเทยบอตราสวนตนทน ตอ ประสทธผลเพอตดสนวา

กจกรรมหรอโครงการใดสมควรจะดำาเนนการตอไปหรอมประสทธภาพมากกวา เชน การศกษาเพอเปรยบเทยบการจดบรการตรวจหาภาวะโลหตจากในเดกนกเรยนประถมใน ๓ อำาเภอมเดกนกเรยนกลมเปาหมายอำาเภอละ ๑๐,๐๐๐ คน ตองการตรวจในเวลา ๔ สปดาห เปรยบเทยบวธดำาเนนงานพบวามคาใชจายดงนวธดำาเนนงาน ตนทนการดำาเนนงาน

ของแตละวธ (บาท)

ความครอบคลมของกลมเปาหมาย(%)

๑. อำาเภอ ก ๑๕๐,๐๐๐ ๑๐๐๒. อำาเภอ ข ๑๐๐,๐๐๐ ๙๘๓. อำาเภอ ค. ๖๐,๐๐๐ ๔๐

จากขอมลตวอยาง นำามาคำานวณหาอตราสวนตนทนตออตราสวนประสทธผลเพอหาตนทนเฉลยตอนกเรยน ๑ คนจำานวนนกเรยนทไมไดรบการตรวจ เพอนำามาพจารณาวาโครงการของอำาเภอใดมประสทธภาพมากกวากน ดงนวธดำาเนนงาน ตนทนตออตรา

ประสทธผล (บาท)

ตนทนเฉลยตอนกเรยน (บาท)

จำานวนนกเรยนทไมไดรบการตรวจ (คน)

๑. อำาเภอ ก ๑,๕๐๐ ๑๕.๐ ๐๒. อำาเภอ ข ๑,๐๒๐ ๑๐.๒ ๒๐๐๓. อำาเภอ ค. ๑,๕๐๐ ๑๕.๐ ๖,๐๐๐

จากตวเลขดงกลาวจะพบวามวธเลอกดงน1. วธการดำาเนนงานของอำาเภอ ข เปนวธทมตนทนตำาสดอาจคดไดวา

เปนวธทมตนทนตอประสทธภาพมากทสดได

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 85

2. แตถาเปนโครงการทตองการความครอบคลมรอยละ ๑๐๐ วธของอำาเภอ ก จะเปนวธทมตนทนตอประสทธภาพมากทสดได

ข. ถาเปนโครงการเดยวกนทมงบประมาณเทากนผลการดำาเนนการวธใดจะเปนวธทมประสทธภาพมากกวากน เชนการจดสรรงบประมาณการตรวจโรคโลหตจางในนกเรยนประถมทงสามอำาเภอดงกลาว ใชงบประมาณแหงละ ๑๐๐,๐๐๐ บาทเทากนไดผลดงน

วธการดำาเนนงาน งบประมาณทใช (บาท)

เปาหมายทครอบคลม

๑. อำาเภอ ก ๑๐๐,๐๐๐ ๘๐๒. อำาเภอ ข ๑๐๐,๐๐๐ ๙๒๓. อำาเภอ ค. ๑๐๐,๐๐๐ ๗๕

วธการดำาเนนงานของอำาเภอ ข เปนวธการทมตนทนตอประสทธภาพมากทสดเนองจากใชตนทน(งบประมาณ)เทากบวธการของอำาเภออน แตสามารถบรรลเปาหมายไดครอบคลมมากกวา

๓. ถาทงสามอำาเภอสามารถบรรลเปาหมายเทากน คอ รอยละ ๑๐๐ แตใช งบประมาณตางกนวธทดทสดคอวธของอำาเภอทใชงบประมาณนอยทสด โดยมเงอนไขและสภาพแวดลอมของการทำางานทเหมอนกน วธการดำาเนนงาน งบประมาณทใช

(บาท)เปาหมายทครอบคลม

๑. อำาเภอ ก ๘๐,๐๐๐ ๑๐๐๒. อำาเภอ ข ๙๐,๐๐๐ ๑๐๐๓. อำาเภอ ค. ๙๕,๐๐๐ ๑๐๐

๒.๓.๑.๒ การวดตนทนตอผลไดก. วดเปรยบเทยบตนทนเฉลยตอหนวยของผลทได เชน การรกษา

พยาบาลผปวยของโรงพยาบาล นยมวดดงน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 86

ข. วดเปรยบเทยบการเพมของตนทนตอการเพมของผลไดในการทำาโครงการ เปนการประเมนวาโครงการหรอแผนงานใดมความคมคามากกวากน ดงน

โครงการหรอแผนงานทมประสทธภาพมากกวาจะมอตราผลไดทเพมขนตอ ตนทนทเพมขนมากกวา

๒.๓.๑.๓ การประเมนตนทนตออรรถประโยชน อรรถประโยชน หมาย“ ”ถงหนวยของความพอใจทผบรโภคไดรบจากการบรโภคสนคาหรอบรการ ความพงพอใจจะขนกบความตองการและความจำาเปนของผบรโภคคนนนในขณะทไดรบสนคานน ถาความตองการหรอความจำาเปนมากแมไดรบบรการเพยงเลกนอยกอาจมความพงพอใจมาก แตถาในขณะทไมมความจำาเปนแมจะไดรบบรการมากกอาจไมมความพงพอใจมาก

ในการนำาเอาความพงพอใจซงเปนหนวยวดทางเศรษฐศาสตรมาใชกบบรการสาธารณสขนน มความพยายามทจะวดอรรถประโยชนออกมาในรปแบบตาง ๆ กน เชน ดชนสขภาพ ความยนยาวของอายเปนจำานวนปทมชวตอยอยางมคณภาพ หรอ Quality Adjusted Life Years หรอ QALYs เปนการประเมนคณภาพชวตของคน โดยถอวาคนทมคณภาพชวตทสมบรณ จะมคาคณภาพชวต เทา กบ ๑ สวนการตาย มคาเปน๐ ดงนนจงมวธคดหลายวธเพอประเมนสถานการณตาง ๆ วาในขณะนนภาวะทตางกนจะมคาคณภาพชวตเทาไร ซงสวนมากจะมคาระหวาง ๐-๑ เชน

1 ตนทนการรกษาพยาบาลผปวยในตอหนงวน

ตนทนในการรกษาพยาบาลผปวยใน จำานวนผปวยใน จจจจจจจจจจจจจจจจจจจจจจจจจจ.

=

2. ตนทนการรกษาพยาบาลผ ปวยนอกตอการรบบรการหนงครง

= ตนทนการรกษาพยาบาลคนไขนอก

จำานวนครงทมผรบบรการ

อตราผลไดทเพมขน : ตนทนทเพมขน

= ผลตางของผลได ผลตางของ

ตนทน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 87อาการเจบหนาอกอยางรนแรงจากเสนเลอดหวใจตบจะมคณภาพชวตเหลอ ๐.๕๐ สวนคนทปวยหนกมอาการสมองตายจะมคาคณภาพชวตตำากวา ๐ เนองจากแมจะมลมหายใจอย แตกเปนการทรมานทงตวผปวยเองและญาต แตในการปรบคาใหเปนการคดเชงปรมาณเราจะนำาคาคณภาพชวตนนมาคณดวยจำานวนปทผปวยมชวตตอไปละเรยกเปนคา QALYs เชนผปวยทตองลางไตทมคณภาพชวตเพยง ๐.๕๖ ของคนปกตแตสามารถมชวตตอไดอก ๑๕ ปจะมคา QALYs เทากบ ๐.๕๖ X ๑๕ = .๘๔ ปของการมชวตอยางมคณภาพ(QALYs)๒.๓.๒ การประเมนการเปลยนแปลงของกลมเปาหมาย(การประเมนทางดานสงคม)

การเปลยนแปลงทางดานสงคมทเนนจดมงหมายทการเปลยนแปลงของกลมเปาหมายนนมเปาหมายทจะตองประเมนไดแก การประเมนการเปลยนแปลงความร เจตคต คานยม การรบร ทกษะทจำาเปนในการกระทำาพฤตกรรม การเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ การเปลยนแปลงสภาวะสขภาพของกลมเปาหมาย การเปลยนแปลงแรงสนบสนนทางสงคม การเปลยนแปลงคณภาพชวต การเปลยนแปลงความเขมแขงของชมชน ตลอดจนการเปลยนแปลงของปญหาสาธารณสข ทเกดขนภายหลงโครงการ

ก. การประเมนการเปลยนแปลงความร เจตคต คานยม การรบรทกษะทจำาเปนในการกระทำาพฤตกรรม เปนการประเมนผลทเกดจากการทำาโครงการโดยตรง เปนการประเมนปจจยนำา(predisposing factors) ทเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพทตองการเปลยนแปลงโดยนำามาใชเปนแนวทางในการทำาโครงการหรอแผนงานเพอสงเสรม กระตนใหเกดการเปลยนแปลงตามทตองการ

ข. การประเมนความร เปนการประเมนวาประชาชนมความร มความตระหนกและมความใสใจหรอความเขาใจเกยวกบงานสาธารณสขหรอโครงการทเราดำาเนนการมากนอยเพยงไร วธการประเมนสามารถทำาไดหลายวธ แตวธทเหมาะสมทสดไดแกการใชแบบสอบถามทมคำาถามทเหมาะสมและมคณภาพ

ค. การประเมนเจตคต มความยงยากมากกวาการประเมนความรเนองจากเปนการวดความรสกทยากทจะชใหชดเจนวาถกหรอผด การทจะใหไดขอมลทแทจรงมความจำาเปนทจะตองใหผถกประเมนสามารถแสดงความรสกไดคอนขางอสระ ดงนนการประเมนเชงคณภาพจะเปนวธทเหมาะสมมากกวาการประเมนเชงปรมาณ

ง. การประเมนพฤตกรรม มความยงยากมากทสดการใชแบบสอบถามมกจะไมไดขอมลทแทจรง การสงเกตการณโดยตรงเปนวธทดทสด แตเปนวธการทยง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 88ยากและเปนการเสยเวลาและบางครงไมสามารถทำาไดโดยเฉพาะอยางยงในบางเรอง เชน การประเมนการใชถงยางอนามย ดงนนการประเมนจำาเปนตองใชวธออมเชนการสมภาษณ การใชแบบบนทกกจกรรมดวยตนเองเพอใหกลมเปาหมายบนทกดวยตนเอง เปนตน

จ. การประเมนสภาวะสขภาพ วธทเหมาะสมไดแกการใชแบบวดสภาวะสขภาพซงผทำาโครงการจำาเปนตองมเกณฑชวดทแนนอนและชดเจนกอนดำาเนนโครงการ เชนการวดระดบนำาตาลในเลอด ระดบความดนโลหต นำาหนกตว ฯลฯ

ฉ. การประเมนแรงสนบสนนทางสงคม ใชแบบสมภาษณหรอแบบสอบถามทมโครงสรางชดเจนและครบถวน

ช. การประเมนการเปลยนแปลงของปญหาสาธารณสข เชน อตราปวย อตราตาย การปวยซำาทเปลยนแปลงไปภายหลงการดำาเนนโครงการ เปนตนการออกแบบการประเมนโครงการ

การวางแผนเพอทำางานประเมนโครงการมความจำาเปนทจะตองคำานงถงวธการประเมนทถกตอง ชนดของขอมลทตองการ รวมทงการเกบขอมลทเชอถอไดและมความแมนยำาในการวด ดงนนการประเมนทจะไดผลถกตองสมบรณตองอาศยการออกแบบการประเมนทเหมาะสม

การออกแบบการประเมนทเหมาะสมทจะใหไดขอมลทถกตองและเชอถอไดนนจำาเปนตองทำาอยางมระบบและมโครงสรางของการประเมนทชดเจน โดยเฉพาะอยางยงในการประเมนภายหลงโครงการสนสดทเรยกวา formal evaluation และการประเมนดงกลาวกคอการวางแผนงานวจยอยางหนงซงจำาเปนตองทำาอยางมระบบและเหมาะสมกบกบวตถประสงคของการประเมนรปแบบของการประเมน

โดยทวไปการประเมนงานสาธารณสขมกมวตถประสงคเพอตรวจสอบวาโครงการนนมประสทธภาพและมประสทธผลมากนอยเพยงไรและสามารถเปลยนแปลงกลมเปาหมายไดมากนอยเพยงไร การประเมนภายหลงการสนสดโครงการจงมกเปนคำาถามทเกยวของกบการเปรยบเทยบ เชน การเปรยบเทยบสภาวะสขภาพของคนกอนและหลงการรกษา การเปรยบเทยบผลการรกษาโรคใดโรคหนงดวยวธการรกษาทแตกตางกน การเปรยบเทยบผลไดของการจดบรการสาธารณสขใหกบประชาชน เปนตน ดงนนเราสามารถออกแบบการประเมนไดหลายรปแบบแตกตางกนดงน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 89

๑. การประเมนเชงทดลอง (experiment) เปนวธการทเหมาะสมทสดทจะใหผลของโครงการมนำาหนกและเชอถอไดเนองจากเปนการออกแบบการประเมนทมกลมทดลอง(experiment group) และกลมควบคม(control group) โดยกลมควบคมนจะเปนกลมทมลกษณะคลายคลงกบกลมทดลองมากทสด(equivalent group) เพอทจะควบคมปจจยแทรกซอนตาง ๆ ทอาจมผลททำาใหงานหรอโครงการนนๆไมสมบรณ ในการออกแบบโครงการเพอประเมนเชงทดลองนนสามารถแบงยอยออกไดดงน

1.1 Blind experiment เปนการออกแบบโครงการทผทำาโครงการไมทราบวากลมใดเปนกลมทดลองและกลมใดเปนกลมควบคม

1.2 Double blind experiment เปนการออกแบบโครงการททงผทำาโครงการและกลมเปาหมายไมทราบวาตนเองอยในกลมใดเชนกน

การออกแบบโครงการเพอการประเมนวธนเหมาะสมกบการทดลองดานคลนก เชน การทดสอบประสทธภาพของการรกษาพยาบาลดวยยา หรอวธการรกษาแบบใดแบบหนง

๒. การออกแบบการประเมนกงทดลอง (Quasi-experiment) เปนการประเมนโครงการทใชกนเปนประจำาเนองจากสวนใหญงานททำานนเปนงานททำากนมาอยางตอเนองเปนเวลานาน ทำาใหไมสามารถเลอกรปแบบของโครงการทถกตองได ซงกรณนจะเปนการเกบขอมลในลกษณะของการทดลองเชงสำารวจ การแบงกลมเปาหมายออกเปนกลมทดลองกบกลมควบคมจะไมชดเจน กลมควบคมบอยครงจะเปนกลมทอาจมคณสมบตไมคลายคลงกบกลมทดลองทกประการ (non equivalent group) อยางไรกตามการประเมนดวยวธนสามารถอธบายเหตและผลของโครงการไดนอยกวาการประเมนแบบทดลอง

๓. การออกแบบการประเมนแบบมเงอนเวลา(time series) ไดแกการออกแบบทมการประเมนตามระยะเวลาหางกนเทา ๆ กนเปนระยะ ๆ ทเรยกวา pre-test และ post test นอกจากนบางโครงการทมระยะเวลายาวเชนยาว ๑๒-๑๘ เดอนขนไป บางครงจำาเปนตองม mid test ดวย ซงในการประเมนนจำาเปนตองมขอมลพนฐานเพอจะใชเปนตวเปรยบเทยบความเปลยนแปลงภายหลงทำาโครงการ และแบบทดสอบเพอใชในการประเมนจำาเปนตองครอบคลมตวแปรทตองการทงหมด เชนการวดผลสมฤทธของผเขาโครงการบำาบดยาเสพตดทจำาเปนตองทำาการประเมนเปนระยะ ๆ จนกวาจะสนสดโครงการ เปนตน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 90

๔. การออกแบบการประเมนแบบการทดลองเชงเปรยบเทยบ (comparative experimental) เปนการออกแบบเพอทดสอบประสทธภาพของแผนงานหรอโครงการตาง ๆ ทตองการผลสำาเรจเหมอนกน หรอทดสอบวาโครงการทใชนนสามารถทำาใหกลมเปาหมายมการเปลยนแปลงไปจากกลมทไมไดอยในโครงการนนมากนอยเทาไร เชน สามารถลดความถของการมาพบแพทยของกลมททำาการทดลองไดมากกวากลมทไมไดทดลองมากนอยเทาไรเปนตน

๕. การออกแบบการประเมนแบบสำารวจ (Survey) เปนการออกแบบการประเมนทเหมาะสมในการวดภาวะการรบร ความคดเหน ทศนคต และความเชอ ไมวาจะใชแบบสอบถาม แบบสมภาษณ หรอการสงเกตการณ เชน การเปรยบเทยบความคาดหวงของการรบบรการกบความรสกภายหลงมารบบรการแลว เปนตน

๖. การออกแบบการประเมนแบบกรณตวอยาง(case studies) เปนการประเมนทมเปาหมายเฉพาะเจาะจงทตวบคคล กลมของคน หรอแมแตหนวยงานใดหนวยงานหนง เปนตน ลกษณะการประเมนเชนน จะเปนการประเมนในเชงลงลกไปในรายละเอยด ซงในบางครงอาจใชเปนขอโตแยงกบสมมตฐานทใชไดกบจำานวนโครงการหรอแผนงานทใชกบกลมตวอยางจำานวนมาก ๆ ได

๗. การออกแบบการประเมนแบบการมสวนรวม (living-in designs) เปนการประเมนทผประเมนเขาไปมสวนรวนในการใชชวตประจำาวนกบผกลมทดลอง เชน การประเมนเครองมอทใชกบคนพการทางสมอง หรอคนพการดานตางๆ ผทำาโครงการจำาเปนตองรจกวถชวตทคนเหลานนดำาเนนอยเพอใหเกดความเขาใจพนฐานการดำารงชวตทแทจรงของคนเหลานนเพอใหไดผลสมฤทธตามทตองการวธการประเมน

คณภาพของขอมลมความจำาเปนอยางยงตอการประเมนผลทถกตองและมประสทธภาพ ดงนนการเกบรวบรวมขอมลมความสำาคญเปนอยางยงชนดของขอมล

ขอมลสามารถแบงออกเปน ๒ ประเภทไดแก (๑) ขอมลเชงคณภาพ ซงเปนขอมลทสามารถวดเปนหนวยได เชน จำานวนผปวย จำานวนครงของผมารบบรการ ขอมลเชงคณภาพยงสามารวมแบงออกไดเปน ขอมลแบบ discrete มหนวยนบเปนจำานวนเตมและมจำานวนทเปนศนย และขอมลตอเนอง (continuous) มการวดเปนทศนยม และไมมจำานวนเปนศนย เชน ความยาว อณหภม เปนตน และขอมลเชงปรมาณ (๒) ขอมลเชงคณภาพ เปนขอมลทไมมหนวยนบทแนนอน สามารถ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 91แบงออกไดเปน ขอมลแบบแบงลกษณะ ( categorical) เชน เพศ เชอชาต เปนตน และ ขอมลแสดงลำาดบ(ordinal) แสดงลำาดบของขอมลเชน ความรนแรงของโรค สถานะเศรษฐกจและสงคม เปนตนแหลงขอมล

ขอมลทสามารถรวบรวมไดนนสามารถแบงออกเปน ๒ ลกษณะไดแก (๑) ขอมลปฐมภม(primary data) ซงเปนขอมลทผทำาการประเมนตองเกบรวมบรวมเองดวยวธการตาง ๆ กน เชนการใชแบบสอบถาม การใชแบบสมภาษณ การสงเกตการณ หรอการใชวธการตาง ๆ รวมกน เปนตน (๒) ขอมลทตยภม เปนขอมทมผเกบรวบรวมไวแลวเพยงแตผทำาการประเมนนำามาในในการวจย เชน ขอมลจากรายงาน บนทก สถตตาง ๆ เปนตนการประเมนดวยขอมลเชงปรมาณ( Quantitative evaluation)

การประเมนขอมลเชงปรมาณ เปนการประเมนแผนงานหรอโครงการโดยอาศยความรทางสถตเขามาวเคราะหทเรยกวา การวเคราะหขอมล (data analysis) ซงมขนตอนตาง ๆ ดงน

ขนท ๑ การใชสถตเชงพรรณา (Descriptive and summary statistics) เปนการประเมนแบบตรงไปตรงมา ไดแกการบรรยายขอมลตาง ๆ ทพบหรอไดจากการทำาโครงการดวยการใชสถตแบบงาย ๆ เชน การทำาแผนภม ตาราง รอยละ สดสวน(proportion) อตราสวน(ratio) การวดแนวโนมสสวนกลางเชน คาเฉลย(mean) มธยฐาน(median) และคาฐานนยม(mode) การวดการกระจายของขอมล(dispersion) เชน การวดชวง(range) และการวดคาเบยงเบนมาตรฐาน(standard deviation)

สดสวน(proportion) เปนวธการของอยางหนงตอจำานวนของทงหมดทตองการวด เชน จากการสำารวจระดบนำาตาลในเลอดในกลมตวอยางทงสน ๑๑๘๖ คนพบวาเปนเบาหวาน ๘๖ คน คดเปนสดสวนเทากบ ๘๖/๑๑๘๖ = ๐.๐๗๓

รอยละ(percent) เปนการเปรยบสดสวนเมอเทยบกบจำานวนเตมรอย หรอเทากบสดสวนคณดวย ๑๐๐ เชนจากสดสวนเมอคดเปนรอยละจะพบวามผทเปนเบาหวาน ๐.๐๗๓๑๐๐ = ๗.๓%

อตราสวน(ratio) เปนการแสดงตวเลขของกลมเปาหมายทงสองสวนทประกอบเปนกลมเปาหมายทงหมด เชน อตราสวนผทเปนเบาหวานตอผทไมเปนเทากบ ๘๖:๑๑๐๐ หรอ ๑: ๑๒.๗๙

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 92

คาเฉลย(mean) โดยทวไปหมายถงคาเฉลยเลขคณต ซงเทากบผลรวมของขอมลทงหมดหารดวยจำานวนของขอมลนน ๆ

คามธยฐาน(median) หมายถง คากงกลางของขอมลทมขอมลนอยกวาและมากกวาคานเทา ๆ กน

คาฐานนยม(mode) หมายถง คาของจำานวนขอมลทมจำานวนของขอมลมากทสด

คาการกระจายของขอมลทนยมใชไดแก คาความเบยงเบนมาตรฐาน ซงหมายถง คาของขอมลมความแตกตางจากคาเฉลยเทาๆกนโดยอางองจากการกระจายปกตของขอมลทมขอมลรอยละ ๙๖ อยในคาความเบยงเบนมาตรฐานท ๑ และขอมลรอยละ๙๙.๗ อยในคาความเบยงเบนมาตรฐานท ๒ และขอมลทงหมดจะอยในคาความเบยงเบนมาตรฐานท ๓

ขนท ๒ การประเมน(estimation) ขนตอนนเปนการประเมนวาผลทไดรบนนสามารถนำาไปใชกบประชากรสวนใหญทกลมตวอยางนนถกเลอกมาหรอไม สถตทในไดแกคาความเชอมน (confidence interval, CI) เชน การทำาโครงการลดความเครยดในกลมขาราชการในอำาเภอหนง มกลมตวอยาง ๒๐๐ คน จากการสำารวจพบวา มคนทเครยดคดเปนรอยละ ๗๒ ถากลมตวอยางไดรบการคดเลอกมาอยางถกวธและการกระจายของขอมลเปนแบบปกต(normal distribution)

ตวเลขความเครยดของกลมขาราชการในอำาเภอนนคดไดดงนp = p ๑.๙๖ (p q)/ nP = รอยละของประชากรp = รอยละของกลมตวอยางq = (๑๐๐- รอยละของกลมตวอยาง)n = จำานวนของกลมตวอยาง

ดงนนในกลมขาราชการทงหมดP = ๗๒ ๑.๙๖ (๗๒ ๒๘)/ ๒๐๐ = ๖๖ % - ๗๘% แตถาในการประเมนมประชากรกลมตวอยาง ๒๐๐๐ คน ความสามารถเปน

ตวแทนของประชากรทงหมดจะเพมเปน ๗๑%-๗๓%ขนท ๓ การทดสอบสมมตฐาน เปนการทดสอบวาโครงการททำานนตรงตาม

สมมตฐานทวางไววาภายหลงการจดทำาโครงการนนจะไดผลสมฤทธตามทตองการ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 93หรอไม หรอโครงการนนไมใหผลสมฤทธตามสมมตฐานทวางไว การทดสอบอาศยการทดสอบทางสถตซงถกตองตามชนดของขอมล เชน สถตพาราเมตรก หรอสถตนอนพาราเมตรก

ขนท ๔ การทดสอบความสมพนธของขอมลวาผลทไดนนเกดจากการดำาเนนโครงการหรอแผนงานนน ๆ หรอไม สถตทใชไดแกคาสมประสทธความสมพนธ(correlation coefficient) และการทดสอบนยสำาคญของความสมพนธดวยการวเคราะหสมการถดถอย( regression analysis)การประเมนดวยขอมลเชงคณภาพ( Qualitative evaluation)

การประเมนดวยขอมลเชงคณภาพ มประโยชนมากกวาขอมลเชงปรมาณหากการประเมนนนเปนการประเมนเพอตองการทราบความสมพนธระหวางคน กบแผนงานหรอโครงการ ดานการรบร ความพงพอใจตอการใหบรการ ขอมลเชงคณภาพสามารถแสดงถงความคดของคนอยางหลากหลายและลกซงได ในขณะเดยวกนคอนขางยากทจะตความหากขอมลนนสามารถตความหมายไดหลายอยางและมจำานวนมาก

วธการประเมนดวยขอมลเชงคณภาพนนสามารถทำาไดหลายรปแบบ เชนการสมภาษณ(interview) การสงเกตการณ(observation) การใชแบบสอบถาม(questionaires) การวเคราะหเอกสาร(scrutiny) เปนตน ซงวธการเหลานสามารถนำาไปใชกบการเกบขอมลเพอทำาการประเมนเชงปรมาณเชนกน ถงแมมหลายคนใหความเหนวาขอมลเชงคณภาพนนเปนขอมลทคอนขางเปนนามธรรมกตาม แตอยางไรกตามขอมลเชงปรมาณกเปนขอมลทคอนขางเปนการดวนตดสนโดยผประเมนตงแตการการตงเงอนไขในการวด การเกบขอมลโดยเฉพาะอยางยงในดานการศกษาเกยวกบพฤตกรรมการเกบขอมลเชงคณภาพ

๑. การใชแบบสอบถาม แบบสอบถามประกอบดวยชดของคำาถามทผประเมนสรางขน สามารถเกบขอมลดวยการสมภาษณหรอใหกลมเปาหมายเปนผบนทกเองกได และวธใหกลมเปาหมายกรอกขอความเองจะทำาใหผตอบแสดงความคดเหนไดกวางขวางมากกวาการไปสมภาษณแบบเผชญหนา การใชแบบสอบถามเปนวธทประหยดเวลาและทรพยากรคอนขางมาก แบบสอบถามทดจะตองไมชกนำากลมเปาหมายมากจนเกนไป แตลกษณะคำาถามจะตองไมกำากวมเชนกน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 94

๒. การสมภาษณ การสมภาษณเปนวธการทจะใหไดขอมลเกยวกบความคด ทศนคตของคนตอโครงการหรอบรการสาธารณสขไดอยางลกซง อยางไรกตามขอมลทไดขนอยกบทกษะและทาทของผสมภาษณทมตอกลมเปาหมาย ตองสรางโครงสรางของคำาถามในการสมภาษณใหชดเจนกอนการสมภาษณทกครงเพอใหไดคำาตอบตามทผประเมนตองการ

๓. การสงเกตการณ การสงเกตการณเปนวธทจะใหไดขอมลในเชงลกเกยวกบความรสก พฤตกรรม และ ความเขาใจในวฒนธรรมของกลมเปาหมาย การสงเกตการณแบงออกเปน การสงเกตการณแบบไมมสวนรวม(non-participant observation) กบการสงเกตการณแบบมสวนรวม(participant observation) ซงการเขาสงเกตการณแบบมสวนรวมนจะทำาใหผสงเกตการณไดขอมลทลกซงกวาแบบทไมมสวนรวม

๔. การวเคราะหเอกสาร มประโยชนในการประเมนเปาหมายของแผนงานของโครงการในระดบมหภาค โดยจะเปนการประเมนความคดเหนของสาธารณะทมตอโครงการ หรอแผนงานสาธารณสขทจดทำาขน

อยางไรกตามขอมลตาง ๆ ทไดมาจำาเปนตองมการตรวจสอบความถกตองและความเชอถอไดกอนนำามาใชในการประเมนทกครงความถกตอง(validity) และความเชอถอไดของขอมล(reliability)

ความถกตองของขอมล หมายถง ขอมลนนเปนขอมลทสามารวดสงทตองการวดอยางถกตอง เพอความถกตองของการประเมนมความจำาเปนตองตรวจสอบความถกตองของขอมลโดยมวธทควรปฏบต ไดแก

1. ตรวจสอบขอมลวาตรงกบเงอนไขทตงไวหรอไม2. ตรวจสอบขอมลหลายทาง ไดแก การเกบขอมลเกยวกบคำาถามท

ตองการจากแหลงขอมลตาง ๆ และวธตาง ๆ กนทมผเคยปฏบตแลว เพอตดสนวาขอมลเหลานนมขอโตแยงกบสงทตองการทำาหรอไม

3. ตรวจสอบความเปนไปไดของขอแนะนำาตาง ๆ ทไดรบวาตรงกบความตองการของโครงการหรอแผนงานทจะทำาหรอไม

4. ระมดระวงการใหความหมายของทไมถกตองตรงกบความเปนจรงทสามารถเกดจากปจจยตาง ๆ ดงน

4.1 ความไมสมบรณของขอมล เนองจากความละเลยของการผประเมนเอง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 95

4.2 การตความหมายของขอมลทไมสมบรณโดยไมไดสนใจกบความหมายทแทจรงของขอมลเหลานนของผประเมน

4.3 การปดบงขอมล เนองจากขอมลนนไมตรงกบความตองการของผประเมน

4.4 การตความมากเกน เพอสนบสนนความตองการของผประเมนหรอของแผนงานโครงการ

4.5 ความแตกตางของเชอชาต และวฒนธรรม ถาผประเมนไมมความเขาใจ มกจะเอาความคดและความเคยชนของตนเองเขาไปเปนเครองตดสน ทำาใหไดความหมายและขอมลทไมตรง

5. ระมดระวงในการเสนอวาผลการประเมนนนเปนตวแทนของประชากรกลมใหญไดเนองจากหลายโครงการ และแผนงานเปนการดำาเนนการในลกษณะของเฉพาะกลม

6. อยางละทงกลมตวอยางทเปนกลมตวเบยงเบนวาสามารถตอบคำาถามตามวตถประสงคของโครงการหรอแผนงานได อยาทงกลมนโดยไมไดนำามาประเมน

7. ถาไดขอมลมาไมตรงกนอาจตองชงนำาหนกวาขอมลกลมใดทเชอถอไดมากกวากน

8. เพอใหไดขอมลทถกตอง ตองใหกลมตวอยางตรวจสอบคำาตอบทเคยตอบเอาไวแลว เปนบางครง

ความเชอถอไดของขอมล หมายถง ขอมลทไดนนสามารถประเมนไดผลทตองการเทากนและเหมอนกนทกครงไมวาจะเปนการวดหรอการประเมนเมอไร หรอทใดกตาม ความนาเชอถอไดของการประเมนขอมลเชงคณภาพมกถกตงขอสงสยจากนกประเมนหรอนกวจยหลายทานวาถกตองมากนอยเพยงไร และมระดบการวดอยางไรซงปญหาเหลานสามารถแกไขไดโดยการออกแบบเครองมอทในรวบรวมทเปนระบบ และถกวธ และความหมายขอมลจะตองมความชดเจนเพอทจะใชการวเคราะหทางสถตได รวมทงสามารถนำาไปทำาซำาเพอตรวจสอบขอมลได และหากมผรวมประเมนหลายคนกจะลดปญหาการตความหรอการประเมนเพอเขาขางตวเองได จะทำาใหขอมลทไดมความนาเชอถอมากขน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 96

บทท ๔บทวาดวยพทธศาสนากบการบรหารองคกร

(การบรหารองคกรแนวพทธ) พทธศาสนาม สวนสนบสนนการปกครองแบบธรรมาธปไตย ประชาธปไตย

คอการปกครองคนในสงคม โดยคนมสทธปกครองตน เองเพอผลประโยชนของคนใดคนหนง การปก ครองแบบประชาธปไตยนน เสรภาพในการแสดงความคด เหน สทธเทาเทยมกนและมตของชนสวนใหญ เปนสงทสำาคญจะเหนไดวาพระพทธเจา เองทรงปกครองสงฆโดยทพระสงฆแตละ รปมสทธเทาเทยมกน ไมวาจะเปนการ ออกเสยงลงมตหรอการแสดงความคดเหน

พทธศาสนาสอนใหคนรจกฟงความคด เหนของผอนคอ ใหมความอดทน (ขนตธรรม) ถาเรา รจกฟงผอนและนำามาคดพจารณาแลว กจะสามารถนำาความคดน นมาปฏ บต เพ อสราง สรรค ให เก ดประโยชน ต อสงคมตามวถ ทางแบบประชาธปไตย ถาปราศจากขนตธรรมแลวกกอใหเกดการขด แยงและทะเลาะววาท

พทธสภาษตทวา " นตถ อตตสมำ เปมำ " ซงแปลวาความรก อนเสมอตนไมม คอคนสวนใหญเหนแก ตวมกกอบโกยผลประโยชนเขาตวเอง เมอความ ตองการของแตละคนขดกนกยอมกอให เกดความขดแยงอนอาจนำาไปสสงคราม พทธ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 97ศาสนานนสอนใหเรารกตนเองใหถกวธ ใหเหนการณไกล ใหมสต รจกคดพจารณา ใหรอบคอบวาอะไรด อะไรชอบ ไมลแก อกศลมล ไมครอบงำาดวยโลภะ โทสะ โมหะ รจก เกอกลสงเคราะหกนใหมเมตตาและใหดำาเนนทางสายกลาง (มชฌมาปฏปทา) คอ ไมเอนเอยงไปทางใดทางหนงมาก เกนไป ถาท ำาไดดงนแลวกจะกอ ใหเกดประโยชนตอสงคม สงเหลานจะชวยสนบสนน การปกครองแบบประชาธปไตยยง

นอกจากนนศาสนาพทธยงแบงเปนโลกตรธรรมกบโลกยธรรม ซงธรรม อยางหลงนไดกำาหนดถงหนาทของคนใน สงคม เชน หนาทของพระเจาแผนดน หนาท ของพอ แม ลก ฯลฯ เพอใหทกคนรจก หนาทควรกระทำาอนกอใหเกดผลดตอ สงคมดวย

ฉะนนอาจกลาวไดวาถาคน รจกนำาหลกธรรมในพทธศาสนาใชไดถก แลวกจะสามารถปรบตนเองใหเขากบการ ปกครองแบบประชาธปไตยไดเปนอยางด และจะเปน สวนเกอกลการปกครองแบบนตอไป" (สมเดจพระเทพรตนราชสดากบพระพทธศาสนา)

ผเขยนซ งมความเช อวาการทองคกรใดจะสามารถพฒนาไดอยางด ม คณภาพและมความยงยนสามารถเปนทพงกบคนทเกยวของไดนน คนในองคกรจะตองมพนฐานจากการเปนคนดและมศลธรรมเสยกอนดงนนตลอดระยะเวลายสบปทผานมาทผเขยนไดมโอกาสเปนผบรหารโรงพยาบาลหวยพล ผเขยนจงไดนำาความคดดงกลาวมาเปนแนวทางปฏบตโดยพยายามเนนการพฒนาใหผปฏบตงานในองคกรเปนคนทดมศลธรรม ซงพบวาสามารถทำาใหเกดพลงในการพฒนาองคกรและเกดจตพรอมทจะใหบรการแกคนทวไปไดเปนอยางดรวมทงทำาใหเกดความสงบสขในองคกรได และเมอไดมโอกาสมาศกษาทฤษฎทางดานการบรหารของตางประเทศกพบวาทฤษฎตางๆนนไมไดแตกตางกบแนวคำาสอนและแนวทางปฏบตของทางศาสนาพทธซงเปนศาสนาประจำาชาตของเรา

จากแนวคดดงกลาวผเขยนไดพยายามสรางองคกรโรงพยาบาลหวยพลใหเปนองคกรทเปน องคกรสมานภาพ ซงเปนคำาทผเขยนคดขนมาใช โดยสมาสคำา“ ”วา สม กบ อานภาพ คำาวา สม นนหมายถงความสมดล ความเสมอภาค“ ” “ ” “ ”ระหวางผบรหาร กบ ผปฏบตงานทกระดบ ความเสมอภาคระหวางเจาหนาทโรงพยาบาลในฐานะของคนของรฐกบประชาชนทวไปและผมารบบรการ ความสมดลของอำานาจหนาททไดรบมอบหมายในฐานะเจาหนาทของรฐกบหลกการปฏบตตน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 98ตามศลธรรม ความสมดลระหวางรางกายและจตใจของเจาหนาทและประชาชน(กาย จต และวระญาณ) สวนคำาวา อานภาพ นนหมายถงพลงในการทำางาน การออก“ ”ความคดเหน และพลงในการพฒนาทงของผบรหาร ผปฏบตงานและประชาชน ดงนนตลอดเวลายสบปทผานมานนการพฒนาโรงพยาบาลหวยพลนนจะมพนฐานมาจากการชวยเหลอของเจาหนาททกระดบของโรงพยาบาลและชมชนในองคประกอบทสมดลกนตลอดมา (ดงนนนอกเหนอจากการพฒนาดานการรกษาพยาบาลทกดานแลว เจาหนาทและผปวยจะไดรบฟงธรรมะประจำาวน มการสวดมนตไหวพระและการฝกสมาธดวย รวมทงการแผเมตตากอนนอนประจำาวน)

ในบทนผเขยนจะไดนำาแนวคดเกยวกบดานการบรหารงานทมพนฐานมาจากแนวคำาสอนทางพระพทธศาสนามาอธบายและเปรยบเทยบกบสงตางๆทนกวชาการทวไปไดนำามากลาวอางตามทผเขยนไดบรรยายไวในบทท ๒ เพอไมใหเกดความสบสนและความตนตระหนกในการทจะรบแนวคดจากผอนมากนกอกทงเพอเปนการยกยองเชดชคำาสอนของพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาประจำาชาตของไทยองคกรในอดมคต

ในการบรหารงานองคกรสงทผบรหารตองการมากกคอความรวมมอและความพรอมใจในการปฏบตงานเพอใหเกดพลงในการทำางานและการพฒนาองคกรไปตามเปาหมายทตองการไมวาเปาหมายนนจะเปนเปาหมายทถกตองตามทำานองคลองธรรมหรอไมและใครทสามารถพฒนาองคกรไปตามแนวทางทนนยมไดไมวาจะใชกระบวนการทถกตองหรอไมกจะไดรบการยกยองเชดชโดยไมค ำานงถงวธการทคนเหลานนใช จนกระทงทำาใหเกดปญหาการทจรตเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงทเหนไดชดไดแก นกบรหารธนาคารพานชยของไทยคนหนงทไดรบการยกยองวาเปนพอมดของการเงนการธนาคารของไทยททำาการทจรตจนธนาคารแหงนนตองปดกจการและตวเองหนไปตางประเทศเปนตน

ในแนวทางของพทธศาสนาจะสอนใหคนทกคนเปนคนดมศลธรรม มความรในเร องพนฐานของธรรมชาตได แก ภาวะไตรลกษณ ซ งได แก ความไม เทยง(อนจจา) ความทกข(ทกขตา) และความไมมตวตน(อนตตตา) ของสรรพสงตางๆในธรรมชาตแมแตตวเราเองกตาม อยางไรกตามเมอพดถงคำาเหลานแลวคนทวไปมกนกถงภาวะการปลอยวางทจะทำาใหคนไมขวนขวายทจะประกอบกจการใดๆเพอประโยชนทงของตนเองและของผอน แตในความเปนจรงในทางพทธศาสนานนกลบชใหเหนวาหากผใดมความรซ งถงภาวะดงกลาวนนกลบจะทำาใหเปนคนทม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 99พลงอำานาจในการประกอบกจการตางๆเพอประโยชนทงสวนตวและเพอประโยชนตอสวนรวมไดเปนอยางด

ในเร องของความไมเทยงหรออนจจตา,อนจจลกษณะนน เปนลกษณะของธรรมชาตซงมการเกดขนและเปลยนแปลงไปหรอหมดสนไป เนองจากมความเปลยนแปลงตลอดเวลาไมสามารถคงอยแบบถาวรได ซงอาจกลาวไดวาทกสงทกอยางทแวดลอมตวเรานนมความไมเทยงเปนทตง ดงจะเหนไดจากทฤษฎการบรหารทกลาวมาในบทท ๒ ซงมความทนสมยในแตละยคแตเมอเวลาเปลยนไปกจะมทฤษฎใหมๆ เขามาแทน โดยเฉพาะอยางยงในระยะหลงทเนนเร องการวางแผนกลยทธจะเนนใหเหนลกษณะการบรหารบนความเปลยนแปลง นนหมายความวา นกทฤษฎตะวนตกเพงเหนความเปนจรงของธรรมชาตขอนในขณะทศาสนาพทธนนเหนความจรงขอนมานานแลว และสอนใหยดถอปฏบตในการดำารงชวตและการทำางาน

ในเรองของความทกขนน ทางศาสนาพทธไดใหคำาจำากดความของความทกขไวหลายประการเชน ทกขเนองจากสภาพตางๆเกดความบบคนอยตลอดเวลา ทกขเกดจากภาวะทไมสามารถทนไดหรอทนไดยากซงทงสองประการแรกนนเปนเรองของสภาวะนามธรรมทเปลยนแปลงไปเชนสขภาพ รางกายและสภาพแวดลอมทกอยางทมการเสอมตลอดเวลา ทกขเนองจากความรสกทำาใหเกดขนหมายถงใจคดไปเอง ทกขจากความรสกขดแยงกบความสขหมายถงสงทรสกวาเปนความสขลดนอยลง ทกขเพราะสภาพทคนหรอตวเราปรงแตงใหเกดเหตปจจยแหงทกขเชนมรถญปนขบรสกเปนทกขเนองจากอยากมรถเบนซขบเปนตน และทกขเพราะจตของเราเขาไปผกตดหรอยดมนมากเกนไปเชนจะทำางานตองยดตดกบการทตองปฏบตตามทฤษฎมากเกนไปทำาใหไมสามารถทำางานไดตามขดความสามารถของตนเองไดเทาทควร

ในเรองของความไมมตวตนหรออนตตานนหมายถงสภาวะตางๆในโลกทเกดขนนนเปนสงทถกปรงแตงขนมาโดยการสมมตไมมอะไรทจะยดถอไวไดแมแตในปจจบนจะคงอยแตในทสดกจะกลบคนสธรรมชาต เชนรางกายทในทสดกตองยอยสลายภายหลงตาย การสมมตทเกดขนไมวาจะเปนโตะ เกาอ กเปนสงททกคนตกลงกนเพอเรยกใหเขาใจตรงกนแตในความเปนจรงถาตกลงกนเรยกชอเปนอนกได นนเปนลกษณะของความไมมตวตนในเบองตน ดงนนสภาพตางๆทเราเหนเราสมผสนนจะเปนสงทไมมใครสามารถเปนเจาของไดอยางแทจรงจ ำาเปนตองขนอยกบสภาพตามธรรมชาตคอเกดและดบ ดงนนในสภาพทวไปหากคดตามหลกธรรมแลว

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 100จะไมมใครมอำานาจไดอยางแทจรงเปนกลไกของธรรมชาตมากกวา(เปนหลกของอหงสาในการอยรวมกนไมเหมอนกบสหรฐอเมรกาทก ำาลงกระทำากบอรกหรอประเทศดอยพฒนาในปจจบน)

หากองคกรใดทมคนทมความคดและยดมนในสภาวะไตรลกษณแลวสงทเกดขนยอมมทงคณคาทางดานจรยธรรมทงในดานการทำาจตหรอคณคาเพอความหลดพนเปนอสระจากกเลสทเกดขนสำาหรบแตละบคคลเองทงนเนองจากเมอเกดความรเทานน มองเหนความไมเทยง ความเปนทกข และความไมเปนตวตนในระดบปานกลาง กจะเกดความรเหนตามความเปนจรง จะไมกลาทจะกระทำาในสงทสงคมตเตยน ไมละเมดวนยตางๆทงตอหนาและลบหลง มภาวะของความสจรตทงกาย วาจาและใจ และหากใครไดพฒนาตอไปในขนสงขนกจะเขาสภาวะปลอดทกข มความเปนอสระหลดพนจากความรสกบบคนตางๆ ไมยดตดกบอามสสนจางหรอสนบน ไมขนตอสงลอตาง ๆ มความรสกปลอดโปรง สดชนสามารถประกอบกจการงานไดอยางไมหวนไหว ไมเศราโศกและไมมความกงวลตอความเปลยนแปลงทผนแปรไปเร อยๆ มความปลอดจากกเลส ไมมความโลภ ความโกรธ ความหลง ความรษยา ความถอตวถออำานาจ ซงหากมการพฒนาขนตอไปจากความไดเปรยบทางดานจตใจแลวจะสามารถพฒนาใหเกดคณคาดานการทำางานหรอคณคาเพอความไมประมาท ในดานการทำางานสำาหรบคนทมการพฒนาดานจตตามแนวคำาสอนเกยวกบไตรลกษณแลวจะมการดำาเนนชวตหรอการทำางานอยบนพนฐานของความไมประมาทไมวาขณะนนตวเองจะอยในภาวะสขสบาย หรอเพงทำากจทไดรบมอบหมายสำาเรจไปแลวกตามกจะมการเตรยมพรอมหรอการวางแผนเพอจะทำางานในลำาดบตอไป และยงไมปลอยเวลาใหลวงไปจนกระทงเกดความจำาเปนขนมาเฉพาะหนาหรอภยมาถงตวเชนใกลกำาหนดเวลาในการสงมอบงานจงเรมทำางาน เนองจากการทำางานทมพนฐานจากความไมประมาทนนจะทำาใหทงผบรหารและผปฏบตงานมองเหนคณคาและความสำาคญของเวลาทผานไปทกนาท จะไมปลอยเวลาใหผานไปอยางเสยเปลา สามารถใชเวลาทกนาทอยางมคณคาและเกดประโยชนสงสด ความไมประมาทจะทำาใหผบรหารและผปฏบตงานเกดความระมดระวงควบคมตนเองอยเสมอทจะไมใหเผลอพลาดไปในทางทผด นอกจากนนยงมการเรงสรางความดงามเพอประโยชนสขของทงองคกรและชมชน มการวางแผนพฒนาอยางรอบคอบเพอทจะทำาใหองคกรของตนประสบความสำาเรจ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 101

พระธรรมปฎกกลาวไวในหนงสอพทธธรรมวา การท ำางานดวยความไมประมาทนนนอกจากจะเกยวของกบการทำากจภายในจตของแตละบคคลแลว ขอทเกยวกบกจนอกซงเปนกจทสมาชกจะตองทำากบสงคมหรอองคกรนน ความไมประมาทจะเปนเคร องเตอนใจใหคนในองคกรเรงพฒนาชวตและการทำางาน ใหมความกระตอรอรนในการทำาหนาทของตนเอง การแกไขปองกนปญหาตางๆ การสรางสรรคสงทดงามและการบำาเพญประโยชนเพอคนสวนรวม โดยอาศยเงอนเวลานนคอ อดต ใชเหตการณในอดต ปรากฏการณหรอประสบการณทลวงมาแลวมาเปนบทเรยน เปนเครองกระตนเตอนใหเรงแกไขและเพยรพยายามในการทำางานตอไป (ทฤษฎตะวนตกเพงมาสนใจและเปนแนวทางในการวเคราะห SWOT) ปจจบนใชเวลาในปจจบนเรงทำากจของตนอยางจรงจงไมผลดผอน ใชเวลาทกโอกาสใหเปนประโยชน (ในการวางแผนกลยทธเรยก Doing ) และอนาคต คำานงถงอนาคต ทมโอกาสทจะมการเปลยนแปลงตอไปในภายหนาทงดและรายโดยใชปญญาพจารณาความเปนไปตามเหตปจจย แลวเตรยมการปองกนอนาคตภย และกำาหนดวธปฏบตเพอสงเสรมความเปนไปในทางทดงามหรอเจรญมนคง(นนคอการวางแผนกลยทธทอาศยพนฐานของความเปลยนแปลงและไมแนนอนทคนตะวนตกเพงจะเรมทำา)

องคกรใดท มคนมศ ลธรรม สามารถยดปฏ บต ได ตามแนวทางของไตรลกษณแลวจะเปนองคกรทมควมสงบสข สามารถทำาประโยชนใหกบสวนรวมไดอยางไมมเหตเคลอบแฝงเนองจาก จะมการพฒนาทางดานจตใจและการพฒนาทางดานการทำางานไปควบคกน และการพฒนาแตละดานจะเปนเครองมอในการปดจดออนซงกนและกน ขณะเดยวกนกจะชวยเสรมสรางคณประโยชนซงกนและกนดงน

คณคาทางดานจตใจ จะเปนเครองกำากบใหการทำาหนาทของคนในองคกรทกระดบเปนการทำาหนาทด วยใจทบรสทธ ไมมเงอนปมของกเลสทแอบแฝง สามารถปฏบตงานอยางตรงไปตรงมาตามเหตปจจยของงานโดยมงเนนทผลสำาเรจของงาน จะทำาใหไมเกดความขดแยงในการทำางานระหวางคนในองคกรหรอแมจะมการขดแยงกนกไมไดเกดจากผลประโยชนสวนตนแตเปนไปเพอสวนรวมท ำาให สามารถสรางขอตกลงทมเหตผล ทำาใหองคกรมความรมเยน นอกจากนนจตทฝกมาดจะทำาใหคนทำางานอยางมความสข มสตและปญญาทจะชวยกนทำางาน มความร เทาทนถงกระบวนการและวธทำางาน ไมเกดความรอนรม กระวนกระวายในกจการทไดรบมอบหมาย ไมคดชงดชงเดนกนในการทำางานแตทำางานรวมกนอยางเปนสข แลจตะทฝกมาดแลวจะสามารถเรงเราใหผนนสามารถพฒนางานตางๆตอไปโดยไม

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 102ยดตดกบความสำาเรจทผานมาแลวทำาใหเกดการหยดนง แตพรอมทจะทำางานใหองคกรมความกาวหนายงขนไปตามลำาดบผนำากบองคกร

ความเปนผนำาในทางพทธศาสนาจะตองไมประมาทในการสรางเสรมความสงบเรยบรอย ความเปนสข สามารถจดสรรสภาพแวดลอมในองคกรใหเกอกลการทำางานทตงอยในความด มศลธรรม และสามารถแสวงหาคณคาทสงขนของงานททำาเพอพฒนาทงตนเองและประโยชนตอผอน ลกษณะดงกลาวหากผน ำามองเหนความเปนอนตตา กจะไมมลกษณะทเอาตนเองเปนศนยกลางนนคอทำางานโดยปราศจากกเลสทเกยวเนองกบตนเอง ดงนนกจะสามารถทำางานโดยไมมงเอาผลประโยชนสวนตว (ตณหา) ปราศจากความถอตว ความทะนงตน ความสำาคญตนเหนอกวาผอน ความอยากยงใหญหรอเดนกวาผอน ความรสกอยากครอบงำาผอน การแสวงหาอำานาจเพอตนเอง(มานะ) นอกจากนนยงคลายความยดตดในความเหนของตนเอง คลายจากความยดมนถอมน งมงาย(ทฐ) ซงจะเปนสงททำาใหขาดการยอมรบความคดเหนของผอนในการยอมรบสงใหมๆ

ในขณะททฤษฎตะวนตกเพงเร มนำาคำาวาภาวะความเปนผนำา(Leadership) มาใชแทนคำาวา ผบงคบบญชา(Commander) ซงหมายความวาผทจะสามารถบรหารหนวยงานหรอองคกรไดประสบผลสำาเรจนนจะตองเปนผทสามารถชนำาใหคนในองคกรปฏบตตามไดในทกดาน ซงมความหมายกวางกวาการเปนผบงคบบญชาซงอาศยตำาแหนงหนาททไดรบมอบหมายมาทำาหนาทนนๆ (หวโขน) และหลายครงทผบรหารองคกรสามารถเปนผบงคบบญชาทดไดแตไมสามารถเปนผนำาใหกบองคกรหรอชมชนได แตคำาวาผนำานในแนวทางคำาสอนของพระพทธศาสนาเกยวกบการอยรวมกนเปนชมชนนนไดเนนถงการมสวนรวมของคนทเกยวของทกฝายโดยเฉพาะในการประกอบกจของสงฆซงเรยกวาสงฆกรรม (คำาวาสงฆหมายถงการทพระภกษ ๔ รปขนไป มาอยรวมกนเพอทำากจธระอยางใดอยางหนง) ซงจะเนนทความเทาเทยมกนแมจะมประธานในการทำากจธระนนกเปนเพยงเพอเปนผนำาในการกระทำากจ แตการทจะท ำาไดหรอไมน นจะข นอยก บฉนทามตของทประชมพระภกษท เกยวของจะตองเขาประชมอยางพรอมเพรยงกน หากไมสามารถเขาประชมไดจะตองมอบฉนทะใหกบพระภกษรปใดรปหนงแทน(ถาเปนปจจบนกไดแกการมหนงสอมอบฉนทะ) และการจะทำากจใดกจะตองมรายละเอยด ทจะตองคำานงถงและใหโอกาสแกบคคลทมสวนเกยวของหรอควรรบผดชอบในเรองนนๆรบทราบดวย ซง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 103การออกเสยงแบบฉนทามตจะตองไมมภกษรปใดรปหนงหรอผมสวนเกยวของคดคานจงจะสามารถทำากจนนได(ตางจากประชาธปไตยในปจจบนทใชเพยงเสยงขางมากเทานน) ดงจะเหนไดจากการทคณะสงฆจะรบคนเขาบวชนนหากมเสยงคดคานจากผเกยวของไมวาจะเปนบดา มารดา สาม ภรรยา เจาหนหรอเจาหนาททางการคนใดคนหนงมาทำาการคดคาน คณะสงฆกไมสามารถรบคนคนนนบวชได ดงนนหากนำาแนวคดดงกลาวมาประยกตกบการบรหารองคกร หากองคกรใดมคนทมศลธรรมมากๆกจะใหเกดแนวคดในการปฏบตงานในองคกรเชนเดยวกบการทำาสงฆกรรมซงมการยอมรบแนวความคดของสมาชกในองคกรดวยกนรวมทงการทำางานจะมการคำานงถงผทมสวนเกยวของทงหมดดวย(ลกษณะเดยวกบทเรยกวา Stakeholders ในทฤษฎการบรหารงานแบบตะวนตกในปจจบนลกษณะของผนำา

ในทางพระพทธศาสนามพระสตรอยบทหนงชอวาอธปไตยสตรแบงจำาแนกการทำางานของคนไวเปนสามแบบนนหมายถงหากเปนนกบรหารกสามารถจดอยในลกษณะการทำางานทงสามแบบไดดงน

1. ผนำาทถอตนเองเปนใหญ( อตตาธปไตย) หากผบรหารทานใดมลกษณะเชนนกจะเปนคนทถอเอาตนเองเปนศนยกลางของการตดสนใจ เปนคนทมความเชอมนในตวเองสงมาก มกคดวาตวเองฉลาดกวาใครและจะไมคอยยอมรบฟงความคดเหนของใคร มกใชอำานาจมากกวาบญคณในการบรหารงาน มกไมอดทนทจะฟงคำาวพากษวจารณจากคนอน ผนำาทมลกษณะเชนนเมอบรหารงานไปนานๆมแนวโน มจะกลายเป นเผด จการ (ซ งล กษณะแบบน ทางทฤษฎตะวนตกเรยกวา Autocretic Leader*) การบรหารงานเชนนจะทำาใหไดงานแตผบรหารจะเสยคนกลาวคอองคกรจะสามารถปฏบตงานไดเสรจรวดเรวทนใจแตผปฏบตงานมกจะไมพอใจ ผนำาชนดนจะผกใจผใตบงคบบญชาไมได

2. ผนำาทถอความคดคนอนเปนสำาคญ(โลกาธปไตย) เปนลกษณะของผนำาทมความแตกตางจากผนำาประเภทแรกโดยสนเชงกลาวคอเปนคนทขาดความเชอมนในตนเอง ไมกลาทจะตดสนใจในการกระทำาสงใดสงหนง ไมมจดยนในตวเอง แมจะมการนำาเร องเขาทประชมกตามหากเมอทประชมเกดความขดแยงกนกจะไมสามารถตดสนชขาดได ลกษณะผนำาแบบนมกจะไดใจผปฏบตงานแตผลงานจะไมคอยปรากฎ ภายนอกจะเปนผทมความสภาพกบทกคน ไมกลาลงโทษผใตบงคบ

* ดรายละเอยดลกษณะผนำาตามทฤษฎตะวนตกเปรยบเทยบไดในบทท 2)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 104บญชา ทำาใหองคกรมความวนวาย ไรระเบยบ(ตรงกบลกษณะของผนำาตามทฤษฎการบรหารตามตะวนตกวา Laissez-Faire Leader*)

3. ผน ำาแบบถอความถกตองตามทำานองคลองธรรมหรอหลกการเปนสำาคญ(ธรรมาธปไตย) ผนำา ประเภทนจะเปนคนทยดถอเอาความสำาเรจของงานเปนทตง และเพอใหงานประสบความสำาเรจผนำาประเภทนมกยนดรบฟงคำาแนะนำาจากทกฝาย ทงคนทชอบและไมชอบเปนการสวนตวเนองจากสามารถแยกแยะเร องของงานออกจากเรองสวนตวได เปนผนำาทใชวธการทางสายกลาง ใชทงพระเดชและพระคณ กลาทจะลงโทษและใหรางวลกบผปฏบตงาน ลกษณะการบรหารงานเชนนทำาใหไดทงคนและงาน เนองจากงานทสำาเรจไดนนเปดโอกาสใหคนในองคกรไดมโอกาสแสดงความสามารถใหปรากฎ(จะเหนไดวาลกษณะผน ำาประเภทนจะม คณสมบตตามทฤษฎตะวนตกหลายประการไดแก Archievement-Oriented Leadership, Participative Leadership, Detective Leadership, Benevolent Autocretic, Consultative* ซ งหมายถ งวาผ น ำาประเภทน สามารถเลอกบทบาททเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนแปลงไปไดตามเหตและปจจยทเปลยนแปลงไป)ผนำากบการยอมรบ

ศาสนาพทธเนนการเคารพกนในวนยบญญตโดยทางคณธรรมเปนหลก ซงเปนสงทตองมการฝกฝนอยางไรกตามเมอนำามาเปรยบเทยบกบการปฏบตงานในองคกรการจะเปนผนำาทจะไดรบการยกยองนนสามารถเปรยบเทยบกบหลกในเรองของความอาวโสนนคอในสงคมทมระเบยบนนจะตองมการเคารพกนในดานตางๆ ๔ ดานไดแก ชาตวฒ วยวฒ คณวฒ และปญญาวฒ ซงในเรองของชาตวฒไดแกฐานะอนเปนกำาเนดในการเปนผนำาองคกรการทจะไดเปนผนำาองคกรนนเกยวเนองกบการจดสรรตำาแหนงตามคณวฒเปนหลกซงเปรยบไดกบมชาตวฒทเหนอกวาผอน ขณะเดยวกนมกเปนผทมความอาวโสมากกวาบคคลอนจงไดรบการแตงตงตามคณวฒทมอย อยางไรกตามในลกษณะของความนบถอทปรากฎจากวฒทงสามประการเบองตนนนทางศาสนาถอเปนเรองสมมต หรอเปนผใหญ(ผนำา)โดยสมมตคอเปนการเรยกกน(สมมตเถระ) แตสงทสำาคญทจะทำาใหผนำาไดรบการยอมรบอยางถองแทและปราศจากขอกงขาไดแก การมปญญาวฒ (ประกอบดวย IQ, EQ, AQ)

คำาวาปญญา หมายถง ความรท ว ความรชด มความเขาใจ ความหยงร เหตผล ความรทสามารถแยกคด แจกแจง และวนจฉยวา อะไรเปนสงจรง อะไรเปน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 105สงเทจ อะไรเปนสงทด อะไรเปนสงชว ความถกตอง ความผด ความรจกควรไมควร รจกคณ โทษ ประโยชน ไมใชประโยชน รจกความสมพนธระหวางเหตผล และปจจยตางๆตามสภาวะความเปนจรงของสงตางๆหรองานททำา สามารถใชปญญามาเปนเครองวางแผนในการทำางานหรอใชแกปญหาในการทำางานไดเปนอยางด

ลกษณะของปญญาทจะตองทำาใหเกดขนในผนำามไดสามประการไดแก1. ปญญาทไดจากการเลาเรยนหรอการถายทอดกนมา(สตมยปญญา)2. ปญญาทเกดขนจากการคดพจารณาเหตผลดวยตนเอง(จนตมยปญญา)3. ปญญาทเกดจากการลงมอปฏบตฝกหดอบรม(ภาวนามยปญญา)ปญญาทได จากการเลาเรยนหรอการถายทอดกนมา(สตมยปญญา)

เปนการรบขอมลจากแหลงตาง ๆ ผนำาองคกรจะตองพฒนาปญญาดานนอยเสมอ นนคอจะตองเปนคนทอานมาก ฟงมากและจดจำานำามาวเคราะหใตรตรอง มการเกาะตดสถานการณ ขยนอานหนงสอ ใชขอมลจากการวจย ขอเสนอแนะจากผเชยวชาญหรอวทยาการทเคยมประสบการณ และสามารถสงการดวยขอมลทเพรยบพรอมสำาหรบการตดสนใจ การทจะเปนผทมปญญาดานนนนผนำาจะตองเปนคนใจกวาง ยอมรบฟงความคดเหนของทกฝายไมปดกนตวเองจากขอมลใหมๆ ไมหลงผดวาตนเองมความรดอยแลว ซงการจะทำาเชนนไดผนำาจะตองเกบความรเกาๆไวในใจเสยกอนราวกบวาสมองมลนชกเกบเรองเกาใสสมองเสยกอน เพอไมใหเกดอคตในการเรยนรสงใหมๆ ทำาใหตนเองไมยอมรบการเปลยนแปลง ซงจะทำาใหตนเองเปนคนมความคดทนกบเหตการณ(ยถาภตญาณทสสนะ หรอ ความรเหนตามความเปนจรง)

ปญญาทเกดขนจากการคดพจารณาเหตผลดวยตนเอง(จนตมยปญญา) เปนขนตอนททำาใหเกดความรอบรจากการนำาขอมลทไดจากการฟงหรอการอานมาคดวเคราะห มการพจารณาไตรตรองเร องทไดอานมาหรอฟงมา มการตรวจสอบแหลงขอมล หนงสออางอง วามความถกตองเชอถอไดหรอไม ตามหลกของโยนโสมนสการ ๔ องคประกอบไดแก

1. การคดถกวธ(อปายมนสการ) อาศยกระบวนการทสอดคลองกบเรองทศกษาเชนเดยวกบกระบวนการวจยทจะตองมระเบยบวธวจย(Methodology)ท เหมาะสมจงจะไดผลการศกษาทถกตอง จะตองมการใชทงวธอปนย(Induction) หรอ วธนรนย(Deduction) ในการเขามาคดวเคราะห

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 106

2. การค ดแบบมระเบยบ(ปถมนสการ) คดตามล ำาด บข นตอนของกระบวนการทำางานนนๆ ไมดวนสรปขอมลทไดมาเพอไมใหเกดขอผดพลาดในการทำางาน(ผลวบต หรอ Fallacy) จากการทำางาน

3. การค ดแบบม เหตผล (การณมนสการ ) ค ดจากเหต โยง ไปหาผล(ธมมญญตา) คดจากผลสาวกลบไปหาเหต(อตถญญตา) ซงการคดเชนนจะทำาใหผนำาหรอผบรหารนนเปนคนรเทาทนเหตการณ การสงการแตละคร งจะมาสามารถคาดการณไดวาจะมผลออกมาเชนไร และสามารถวนจฉยความผดปกตทเกด กำาลงเกดหรอจะเกดขนไดภายในองคกร

4. การคดเปนกศล(อปปาททมนสการ) การคดในแงสรางสรรค(Creative Thinking) เปนการคดแบบเชงบวก ทำาใหมความหวงและมกำาลงใจในการทำางาน สามารถวางแผนการทดในการทำางานเพอใหองคกรพฒนาไปไดอยางตอเนอง เนองจากจะเปนคนทร จกแสวงหาประโยชนไดจากสงทบางคร งดเหมอนไมม ประโยชน นำาสาระจากเรองทบางครงดเหมอนไมมสาระมาใชประโยชนได

จะเหนไดวาในคำาสอนของศาสนาพทธนนผนำาจะไดรบการยอมรบไดอยางจรงใจจะตองเปนผทมมความสามารถในการเปนผร ผฟงและผปฏบตและนกวางแผนไดพรอมกบจะตองเปนคนดมศลธรรมและเมอเปรยบเทยบกบการบรหารตามแนวตะวนตกการทเปนผน ำาโดยชาตวฒนนหมายถงการไดรบอำานาจตามกฎหมาย(Legitimate Power) มอำานาจการบงคบบญชาตามทองคกรมอบใหในการลงโทษหรอการใหรางวล(Coercive Power, Reward Power) และเมอผนำาสามารถพฒนาดานปญญาแลวผนำาจะมอำานาจในดานตางๆตามมาเชนอำานาจในการควบคมขอม ล(พหสตหรอ Information Power) อำานาจในการเป นผ เชยวชาญ(พหสตหรอ Expert Power)หนาทขององคกรและผนำาองคกร

ในฐานะองคกรของรฐหรอแมจะไมใชองคกรของรฐกตามหนาทขององคกรทมทงระดบผบรหาร ผปฏบตงานนนจะตองคำานงถงประโยชนของงานทจะทำา ในทางพทธศาสนาเรยกประโยชนทเกดขนจากการทำางานวา อรรถะ ซงแบงได ๓“ ” ประการไดแก

1. การทำางานเพอประโยชนตนเอง(อตตตถะ) หมายถงการบรรลเปาหมายแหงตนเอง ถาเปนระดบบคคลกหมายถงความสำาเรจในหนาทการงาน มตำาแหนงหนาทการงานทด สามารถเลยงครอบครวได แตในระดบองคกร ผน ำานอกจากจะ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 107คำานงเฉพาะความสำาเรจของตนเองในชวตสวนตวและการงานแลว ประโยชนขอนไดแกการทสามารถทำาประโยชนและความกาวหนาใหกบองคกรของตนเองไดเปนอยางด จนมความสำาเรจตามภาระกจทไดรบมอบหมาย

2. การทำางานเพอประโยชนแกผอน(ปรตถะ) หมายถงการทสามารถชวยเหลอเกอกลสนบสนนผอนใหไดประโยชนหรอไดรบความสำาเรจตามจดหมายหรอเปาหมายทตงไว สำาหรบผนำาองคกรกมความจำาเปนตองคำานงถงดานนมากซงผอนในองคกรนนมทงผปฏบตงานในองคกร และบคคลภายนอกทองคกรตองเกยวของ เชน ลกคา หรอผมารบบรการ ในดานผปฏบตงานผนำาจำาเปนตองจดหากระบวนการทจะทำาใหผปฏบตงานในองคกรทำางานไดจะประสบผลสำาเรจ สวนผมาตดตอกจะไดรบการตอบสนองตามความตองการของตนอยางพงพอใจ

3. การทำางานเพอประโยชนทงสองฝาย(อภยตถะ) หมายถง การทำางานทมผลเกดขนทงแกตนเองและคนอนๆ เกดประโยชนตอชมชนสวนรวมดวย ลกษณะเชนนผนำาองคกรจะตองมความสามารถในการประนประนอมและบรหารเพอใหเกดความสมดลของทงระดบผปฏบตงานและตนเองทงในดานการงานและเรองสวนตวเพอจะใหสามารถทำางานเพอเออใหเกดประโยชนสงสดจากงานทท ำาขณะเดยวกนชมชนและสงคมกไดรบประโยชนรวมกนดวย กลาวคอ ไมเสยทงเร องสวนตวและเรองสวนรวม ไมเสยทงภายในและภายนอกองคกรจตมงบรการ(Service Mind)

ในปจจบนไมวาจะเปนองคกรภาครฐหรอภาคเอกชนมการนำาคำาวา จตมง“บรการ เขามาใชซงหากเปนองคกรภาครฐกเพอใหเจาหนาทของรฐทกระดบตงแต”ระดบผบรหารหรอผนำาองคกรและระดบผปฏบตมความพรอมทจะใหบรการแกผมาตดตอราชการอยางเตมใจและเปนมตร เชนเดยวกบภาคเอกชนกเพอความพงพอใจของลกคา คำานอาจเปนคำาใหมในทฤษฎการบรหารแตในสงคมพทธ(แท)คำาสอนของศาสนาพทธทจะทำาใหคนมจตมงบรการนนมมานานแลว ดงนนไมวาจะเปนผนำาองคกรหรอผปฏบตงานในองคกรจำาเปนทจะตองมคณธรรมขอน และในสวนของผนำาองคกรกมความจำาเปนทจะตองพฒนาใหเกดขนทงในตนเองและในผปฏบตงานในองคกรใหได เพอใหการบรการททำาใหกบผมารบบรการ(ลกคา)นนเปนบรการดวยจตมงบรการทมาจากใจจรง มากกวาการบรการดวยจตมงบรการดวยการบงคบ หรอใชอามสสนจาง เชน รางวลตางๆ มาลอทจะทำาใหจตมงบรการประเภทหลงนนไมมความยงยน เนองจากการบรการกคอการใหชนดหนงทตองทำาดวย

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 108ความเตมใจ ความรกและความเอออาทรทออกมาจากจตใจภายใน คณธรรมขอนไดแก พรหมวหารธรรม ซงประกอบดวย เมตตา กรณา มทตา อเบกขา

เมตตา หมายถง ไมตร ความรก ความปรารถนาด ความเหนอกเหนใจ ความเขาใจดตอกน ความใฝใจหรอตองการสรางประโยชนสขแกเพอนมนษยและสตวทงหลาย เมตตาธรรมนนควรมทงในผทควรมเมตตา และผควรไดรบเมตตา ดงนนควรตองมทงผใหญ(ผนำา)ตอผนอย(ผปฏบต) ผนอยตอผใหญ คนจนตอคนม (มหนทาง มทรพย มขอมล มเทคนควชาการ หรอผใหบรการ)และคนมตอคนจน(จนหนทาง จนทรพย จนขอมล จนเทคนควชาการ หรอผรบบรการ หรอลกคา) ดงนนผทจะมจตใหบรการไดนนจะตองประกอบดวยจตทมเมตตา ซงจะทำาใหเกดความรก ความหวงด และความปรารถนาใหผอนมความสข ถาผบรหารสรางจตเมตตาในผปฏบตงานได จะเกดพลงในการใหบรการดวยความจรงใจมากกวาเพอรางวลลอใจ

กรณา หมายถง ความสงสาร มจตใจทมความปรารถนาจะเขาไปชวยเหลอ ปลดเปลองสงทเปนเครองบบคนใหคนทเกยวของเดอดรอน เปนทกข หรอประสบความยากไร ซ งคนทเกยวของนจะเปนไดทงคนภายในองคกรเดยวกนหรอคนภายนอกองคกรทเกยวของ เชน ผมาตดตองาน ผมารบบรการ ซงคณธรรมขอกรณาทจะเปนคณธรรมตอเนองจากคณธรรมขอเมตตาเนองจากเปนสงททำาใหเกดการลงมอปฏบตอยางเปนรปธรรมชดเจน

มทตา หมายถง ความพลอยยนด ไดแกพลอยมใจแชมชนเบกบาน เมอสามารถชวยใหผอนมความเปนอยทดขนหรอพนจากความทกขหรอประสบความสำาเรจยงขน คณธรรมขอนจะเปนเครองชวยใหจตพรอมบรการนนมความเขมแขงมากขน

อเบกขา หมายถง ความมใจเปนกลาง วางจตเรยบสงบ สมำาเสมอ เทยงตรงดจตราชง มองผมารบบรการหรอผมาตดตอดวยความเสมอภาค ไมเอนเอยงไปดวยอคตวาไมชอบ หรอ ฉนทาคต วาชอบซงจะทำาใหการใหบรการนนไมเกดความเปนธรรมได

จะเหนไดวาคณธรรมขอพรหมวหารธรรมทเปนคณธรรมขนพนฐานของคนไทยทเปนพทธศาสนานนถกละเลยมาเปนเวลานานมากและมไดมการยกขนมาใชประโยชนใหเตมท แตกลบหนไปใชคำาตะวนตกแทนในการใหบรการดวยจตมงบรการ ซงผเขยนเหนวาหากไดนำาคณธรรมขอมเขามาใชในองคกรจะเหนผลของจตให

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 109บรการมากกวาการนำาแนวทางของตะวนตกมาใช และจะเปนจตมงบรการแบบยงยนเนองจากจะเปนจตมงบรการทฝงแนนอยในจตใจของผปฏบตงานในองคกรผนำากบการวางแผนงาน

ในทฤษฎการบรหารงานนนมกจะมการกลาวขานถงคำาอยสคำาไดแก วสยทศน พนธกจ และการวางแผนกลยทธ เปาหมายหรอเปาประสงค และนกวชาการในปจจบนกมกนำาคำาเหลานมาใช(จะโดยไตรตรองหรอไมกตาม) ในทางพทธศาสนามการสอนเกยวกบเร องเหลานมาเปนเวลานานมากซงไดกลาวในหมวดหมของการทำางานใหประสบผลสำาเรจวา การทำางานทจะประสบผลสำาเรจไดนนจะตองประกอบดวยคณธรรมดงตอไปน

1. จกขมา หมายถง มสายตากวางไกล สามารถมองแนวทางในอนาคตสำาหรบกจการทตนเองทำาอยได ซ งเปนลกษณะเดยวกนกบคำาวา วสยทศน ในปจจบน

2. วธโร หมายถงมความเชยวชาญทจะวางแผนการทจะทำากจกรรมหรอกจการตางๆทเกยวของ ซงจะตองอาศยความเชยวชาญทางดานความรตางๆทท ำามา เพอเปนตวกำาหนด ซงตรงกบคำาวา พนธกจ และการวางแผน

3. นสสยสมปนโน หมายถงเปนคนทมมนษยสมพนธทด ทำาใหมพรรคพวกมากเปนทพงซงกนและกนไดทงดานแรงงานหรอทน ซงจะเหนไดในคำาสอนของพทธศาสนาเนนถงการมเครอขาย(network) ในการทำางานดวย

และในการตงเปาหมายหรอเปาประสงคในการทำางานในการทำางานในทางพทธศาสนาจดไว ๒ ระดบไดแก ประโยชนในเบองตน(ทฏฐธมมกตถะ) และประโยชนระยะยาวหรอประโยชนเบองหนา(สมปรายกตถะ)* ซงคณธรรมนสามารถนำามาเปนแนวทางในการวางเปาหมายในการทำางานเพอใหบรรลวตถประสงคได โดยมไดหมายถงประโยชนทางธรรมเพยงอยางเดยวไดดงน

ประโยชนในเบองตน(ทฏฐธมมกตถะ) เปนประโยชนในปจจบนหรอเปนจดหมายขนตนหรอจดหมายเฉพาะหนา เปนประโยชนทมองเหนเขาใจงาย ในสวนบคคลทเหนไดชดเจนไดแกการมหนาทการงานทด การมฐานะทด มเกยรต มคนยกยอง หากเปนเปาหมายขององคกรแลวหมายถงการวางเปาหมายในระยะสนท ทำาใหองคกรสามารถทำากจกรรมเพอใหเกดความสำาเรจไดในระยะสน

* ในทางธรรมภายหลงมอรรถาธบายเพมอกระดบเพอแยกคำาวาปรมตถะ ออกจากสมปรายกตถะ เพอเนนการบรรลคณธรรมขนสงสดไดแกการหลดพนจากกเลส

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 110

ประโยชนในเบองหนา(สมปรายกตถะ) เปนประโยชนในระยะยาวทจ ำาเปนตองอาศยความพยายามหรอการปฏบตทแนวแนทจะทำาใหเกดประโยชนในระยะยาว นนคอ เปนการวางเปาหมายในระยะยาว (ในทางธรรมหมายถงคณธรรมขนสงในการบรรลถงความดงามขนสงกวาทางโลก)เปาหมายหรอเปาประสงค

ในการทำางานขององครไมวาจะเปนภาครฐหรอภาคเอกชนซงเปนองคกรทางโลกและเกยวของกบการใชชวตของคนและสงคม ดงนนเปาหมายขององคกรทกองคกรกเปนไปเพอความสขหรอความกาวหนาความผาสขในชวตประจ ำาวนของแตละระดบตงแตระดบบคคล ระดบองคกรจนถงระดบรฐ และหากเปนองคกรภาคเอกชนกจะเปนไปเพอแสวงหากำาไรหรอการสะสมทนเพอองคกรเพอตนเองและเพอบรวารทงในปจจบนหรอในอนาคต ในการบรหารงานในแนวทางตะวนตกนนจะเนนกลวธใดๆกไดทจะเปนไปเพอประโยชนของตนเองโดยมไดคำานงถงประโยชนสวนรวม หรอ อาจมบางกไมมาก ทำาใหเกดกระบวนการแกงแยงการใชทรพยากรทมอยจ ำากดอยแลวใหนอยลง ดงจะเหนไดวาคนทมโอกาสมากจะไดเปรยบมากและมโอกาสกอบโกยมากกวา ดงจะเหนตวอยางประเทศไทยซงใชแผนพฒนาเศรษฐกจมาจนกระทงแผนท ๙ แทนทจะทำาใหคนจนลดลง แตกลบทำาใหคนจนมากขนทรพยากรและทนถงรอยละ ๘๐ ของประเทศตกอยในกลมคนไมถงรอยละ ๒๐ สวนทนหรอทรพยากรเพยงรอยละ ๒๐ นนมคนสามารถใชไดถงรอยละ ๘๐ ซงจะเหนวาหากนกบรหารไมไดใสใจและมการวางแนวทางในการดำาเนนการบรหารทมจดยนบนความถกตองตามหลกการทางพระพทธศาสนาซงเปนชวตและจตใจของไทย การพฒนาในอนาคตกจะทำาใหชองวางระหวางคนจนหางขนมากขนและจะเกดวกฤตการณและความวนวายในอนาคตได

แนวทางการบรหารงานหากถาไดยดตดกบหลกคำาสอนทางพระพทธศาสนาแลวจะเปนหนทางแกไขปญหาดงกลาวขางตนได จรงอยแมคณธรรมขนสงสดของศาสนาพทธคอความหลดพนจากกเลสคอการไมยดตดกบสงใดแลวกไมไดเปนปญหาสำาหรบการดำารงชวตหรอการบรหารองคกรเนองจาก ในคำาสอนทางพระพทธศาสนานนกมไดปฏเสธเร องการแสวงหาทรพย(โภคทรพย) ถาคน กลมชน หรอองคกรนนๆยงเปนองคกรทเกยวของกบทางโลกอย ซงพอสรปไดเกยวกบการทำางานหรอการบรหารองคกรเพอประโยชนไมวาจะเปนประโยชนในระยะสนหรอระยะยาวตามระดบไดดงน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 111

1. ประโยชนในแงบคคล การบรหารงานหรอการปฏบตงานของคนจะตองดำาเนนตามพทธปฏปทาทยกยองคนมงมทรพย แตความมงมนนจะตองมาดวยความขยนหมนเพยรโดยทางสจรตชอบทำา และใชทรพยนนทำาสงทดงาม บำาเพญประโยชนแกสวนรวม ในแงความความมทรพยนน มไดหมายถงเฉพาะเงนทองเทานน ยงอาจหมายถง ตำาแหนง หนาทการงาน ความร วชาความสามารถทงของผนำาขององคกร ผปฏบตงานในองคกร ทจะนำามาใชในทางสจรตเพอใหตนเองบรรลวตถประสงคของตนเองในดานสวนตวและสวนรวม

2. ประโยชนตอสงคม ตามหลกพระพทธศาสนา ทรพย(เงนทอง ตำาแหนง หนาทการงาน ความร วชาความสามารถทงของผนำาขององคกร) เปนอปกรณหรอเปนปจจยทอดหนนชวตเทานน ไมใชจดหมายของชวต ดงนนการมทรพยจงควรเปนเครองชวยใหคนมความสะดวกมากขน มความพรอมมากขน และมโอกาสทจะดำาเนนชวตทดงาน ทจกรรมทดงามเพอสงคมมากขน ลกษณะเชนนจะท ำาใหคนทำางานเพอความสำาเรจของตนเองโดยไมเอาเปรยบสงคมและผอน

3. ประโยชนตอประเทศเอง พระพทธศาสนามองเหนความสำาคญของทรพยในสงคมของชาวโลกวา ความจนเปนทกขณในโลก ความยากไรขาดแคลน( ความจน ความยากไร ไมวาจะเปนทรพยสมบต ความรวชาการ โอกาสทด สขภาพทด)เปนสาเหตสำาคญของความไมดงามในสงคม และถอวาเปนหนาทของรฐหรอผปกครองบานเมอง (ถาเปนในระดบองคกรกเปนผนำาองคกร) ทจะตองเอาใจใสดแลเพอใหเกดการจดสรรทเปนธรรม ไมมการเอารดเอาเปรยบตามทเหมาะสมกบสถานการณโดยเฉพาะของแตละงานทองคกรรบผดชอบ ดงนนการไมมคนยากจนในทกดานถอเปนเครองวดความสำาเรจของรฐได(ในปจจบนทางโลกมกลมแกไขความยากจนดานศลธรรม และจรยธรรม)

จะเหนไดวาในการบรหารองคกรหากไดปฏบตตามหลกคำาสอนทางพระพทธศาสนาแลวนกบรหารรวมทงผปฏบตงานจะมวสยทศนกวางไกลกวานกบรหารตามทนนยมมากเนองจากจะเหนประโยชนตงแตประโยชนของตนเอง ตลอดจนประโยชนของสงคมทตนเองอาศยจนถงระดบประเทศและจะไมทำาใหเกดการชงดชงเดน การแยงชงทรพยากรเชนในปจจบนเนองจากมจตทจะใหมากกวาจตทจะกอบโกยเอาจากผอน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 112การวางแผนกลยทธในเชงพระพทธศาสนา

ตามทฤษฎของการบรหารงานเชงกลยทธจะเหนวาจะประกอบดวยกระบวนการคด วาลกษณะองคกรหรอธรกจทด ำาเนนอยนนเปนอยางไร(What are you in ?) และในอนาคตจะเปนอยางไร(What do you want to go ?) มสภาพแวดลอมทมลกษณะอยางไรทจะมอทธพลตอการแขงขน มเร องของการจดสรรทรพยากร ซงจะตองมการจดลำาดบความสำาคญ มการควบคมกำากบใหบรรลวตถประสงค มการวเคราะหจดแขงจดออน มการใช Balance Scorecard มคำาวาการวเคราะหสภาพแวดลอมภายใน ภายนอกองคกร ลกคาภายนอก ลกคาภายใน การบรหารความเปลยนแปลง ซงสงเหลานตามหลกคำาสอนทางพระพทธศาสนานนไดกลาวไวมานานมากแลว ดงนนจงอาจกลาวไดวาหากบคคลใดไดประพฤตปฏบตตามแนวคำาสอนของพระบรมศาสดานนกจดเปนนกวางแผนกลยทธทถกตองตามทำานองคลองธรรมอยแลวดงรายละเอยดทจะกลาวตอไป

What are you in ? คำานเปนคำาทนกวชาการชอบนำามาพดในการบรรยายทฤษฎของการบรหารแตหากเราไดยอมกลบมาตงสตคำานเปนคณธรรมขอหนงในสปปรสธรรม ๗ประการ ไดแก “อตตญญตา กลาวคอการจะทำางานสง”จำาเปนตองรจกตนเองกอน รวาตนเองหรอองคกรของตนเองนนอยในฐานะอะไร มหนาทอะไร มกำาลงความสามารถเพยงใด มความร ความถนดและความสามารถเพยงไร เพอจะหาแนวทางในการปฏบตเพอใหเกดผลด(ในทางธรรม เชน การจะเลอกวธปฏบตธรรม จะตองรวาตวเองมศรทธา มศล มจาคะและมสตะ มากนอยเพยงไรเพอจะเลอกวธปฏบตใหถกกบจรตของตนเอง) ซงกระบวนการรตนเองนนจะทำาใหเกดกระบวนการวเคราะหตนเองวามจดแขง มจดออนดานใดบางเพอใชเปนแนวทางในการวางแผนการปฏบตในอนาคต[ตรงกบกระบวนการวเคราะหจดแขง(S) จดออน(W) ในการวางแผนกลยทธ]

การวเคราะหโอกาส และความเสยง(Opportunity O และ Threat T) ทเปนกระบวนการในการทำา SWOT Analysis นนในทางพระพทธศาสนานนไดแสดงใหเหนเพอเปนแนวทางในการปฏบตไดแก คณธรรมขอ รหลกและรจกเหต (ธมมญญตา) ซงคนทจะทำางานใหสำาเรจไดนนจะตองมความรในเร องตางๆจรงและถองแท รหลกการกฎ ระเบยบแบบแผนและหนาททจะตองทำาเพอนำาหลกการมาใชในการคดวเคราะหใหถองแทถงเหตและปจจยทจะทำาใหการทำางานของตนนนสำาเรจหรอไมสำาเรจตามเปาหมายวาประกอบดวยอะไรบาง และจะตองเปนผทมความ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 113รจกกาล(กาลญญตา) จะทำาใหทราบวาระยะเวลาชวงใดทจะทำาใหการทำางานมความสำาเรจ ระยะเวลาชวงใดทจะเปนอปสรรคตอการทำางานบาง และนำาเหตและผลทเหมาะสมมาเลอกใชในระยะเวลาทเหมาะสมเพอใหงานสำาเรจตามเปาหมาย

What do you want to go? หมายถงความตองการในอนาคตวาเราตองการใหตวของเรา องคกรของเราหรอธรกจของเรานนเปนอยางไร ทงในระยะยาว ระยะกลาง และความเปนไปไดในการบรรลเปาหมายนน ซงในคำาสอนของทางพทธศาสนาจะตรงกบคณธรรมขอ “จกขมา ซงเปนคณธรรมของการคาขาย”เพอใหเกดความมงคง ซ งจะตองคำานงถงประโยชนในปจจบนและประโยชนในอนาคต(ดเรองอรรถะในหวขอขางตน)สภาพแวดลอมทมมอทธพลตอการแขงขน ในทฤษฎการบรหารเชงกลยทธกลาวถงสภาพแวดลอมภายในซงหมายถงองคประกอบตางๆภายในองคกรทงคน(เรยกวาลกคาภายใน) สงของ ทน กลวธการดำาเนนงาน และสภาพแวดลอมภายนอกซงจะตองมการวเคราะห กระบวนการเหลานในคำาสอนของพระพทธศานาไดกลาวถงไวหลายแหง ไดแก สภาพแวดลอมภายนอกทจะทำาใหการทำางานบรรลเปาหมายไปในทางทดไดแก ปรโตโฆสะ สวนสภาพแวดลอมภายใน ไดแกปญญา

ค ำาว า ปรโตโฆสะ โดยท ว ไปมกจะหมายถ งการมมตรหรอ เพ อนท ด(กลยาณมตร) แตในความหมายโดยลกซ งยงหมายถงบคคลตางๆทมสวนเกยวของกบบคคลหรอกบองคกร รวมทงคณสมบตของคนเหลานน รวมทงหลกการ วธการ อปกรณ อบายตางๆทบคคลหรอองคกรสามารถนำามาเปนประโยชนในการดำารงชวตหรอการทำางานเพอใหประสบผลสำาเรจ ซงหากนำามาประยกตใชกบการบรหารองคกรกจะพบวาคนทตองเกยวของกบองคกรหรอผนำาองคกรจะประกอบดวย ผใตบงคบบญชาในองคกร ผรวมงานในองคกร ซงทางการบรหารแนวกลยทธจะเรยกวาลกคาภายในซงจะตองมกระบวนการจดการบรหารใหเกดความสมดลภายในและเกดความพรอมเพรยงความสอดประสาน(Harmony) ในการดำาเนนงานเพอใหเกดพลงในการทำางานใหกบองคการ หากคนทเกยวของกบองคกรนนเปนคนภายนอกเชนผปวย ลกคา ผมาตดตองาน กจะเรยกวาลกคาภายนอก ทในกระบวนการบรหารงานตามแนวกลยทธในปจจบนกลาววาจะตองมการสำารวจความตองการของทงลกคาทงภายในและภายนอกเพอหาแนวทางในการกำาหนดกลยทธทเหมาะสมในการบรหารงานเพอประโยชนขององคกร

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 114

ดงนนจะเหนไดวาคณธรรมขอกลยาณมตร(ปรโตโฆสะ) นนเปนองคประกอบไดทงสภาพแวดลอมภายนอกและภายใน ซงไมวาจะเปนสงแวดลอมภายนอกหรอภายในการทำางานจะตองนำามาคดพจารณาใหถกตองกบเหตและผล(โยนโสมนสการ) อยางลกซงเพอใหเกดกระบวนการวางแผนการทำางานในลำาดบตอไป

เมอทราบวาสงตางๆตงแตคน สงของ และกลวธตางๆทงในและนอกองคกร เปนสวนทสำาคญในการผลกดนใหองคกรสามารถทำางานไดประสบผลสำาเรจ เพอใหสามารถวเคราะหวจยและนำาปจจยเหลานนมาใชเปนสวนประกอบของการทำางานใหประสบผลสำาเรจ จงตองมกระบวนการทจะทำาความเขาใจในสงตางๆเหลานนซงจะเหนไดวาทางพระพทธศาสนานนไดกลาวไววาจะประกอบดวยคณธรรมทง ๗ ประการไดแก

1. ธมมญญตา รหลกและรจกเหตผล คอรหลกการตางๆของงานทจะทำา ร กฎระเบยบ วธการ รวมทงรหนาทของตนเอง รแนวทางในการทจะตองศกษาหาความรเพอนำามาปฏบตเพอใหงานมความสำาเรจ

2. อตถญญตา รความมงหมายและรจกผล หมายถงรความหมายและความมงหมายของงานททำามการตงวตถประสงคของงานอยางชดเจน

3. อตตญญตา หมายถงรฐานะ กำาลงของตนเองรความถนด ความสามารถของตนเองเพอจะประเมนวาตนเองหรอองคกรยงขาดหรอมอะไรทจะตองขวนขวายเพอหามาใชในการปฏบตงานในประสบความสำาเรจ

4. มตตญญตา รจกความพอเหมาะพอด รประมาณการมการจดสรรงาน หรอการจดสรรทรพยากรทเหมาะสมกบสภาพของงานทท ำา วางานใดมความตองการมากนอยเพยงไร

5. กาลญญตา รจกกาล รวาเวลาไหนควรเนนทงานอะไร เวลาไหนควรงดเวนกจกรรมอะไรจงจะเหมาะสมกบทรพยากรทมอยอยางจำากดขององคกร

6. ปรสญญตา รจกชมชน ในการวางแผนงานจะตองอาศยความตองการของผมาตดตอ ผรบบรการ ลกคา หรอผปวย ดงนนองคกรมความจำาเปนตองทราบวาในขณะนชมชนมปญหาอะไรเรงดวน มปญหาอะไรทจะตองแกไข เพอใหสามารถวางแผนการทำางานหรอการวางแผนการตลาดไดอยางถกตอง

7. ปคคลญญตา รจกบคคล ทงภายนอกและภายในองคกร รถงศกยภาพของคนทงในองคกรและนอกองคกรทจะสามารถนำามาใชใหเกดประโยชน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 115

คณธรรมทง ๗ ประการนเรยกวาสปปรสธรรมซงหากไมไดศกษาใหแทจรงจะทราบเพยงแตวาเปนธรรมสำาหรบสตบรษหรอคนดหรอบณฑตแตจะไมสามารถนำามาประยกตใชในการบรหารงานในชวตประจ ำาวนได ดงนนจะเหนไดวาในการวางแผนกลยทธเพอการทำางานนนเปนธรรมะพนฐานททางพระพทธศาสนาไดวางเปนแนวทางใหปฏบตมาเปนเวลานานแลวแตเปนสงทถกหลงลมไปจนไมมคนใสใจเทาทควรองคประกอบสำาคญในการวางแผน

ดงทกลาวแลววาการจะวางแผนการทำางานนนผวางแผนจะตองมความร ดานตางๆรอบตวเพอจะนำามาเปนองคประกอบในการวางกลวธในการทำางานและการวางแผนวางานใดจำาเปนเรงดวนหรอไมทจะทำาซงหากเปนการวางแผนกลยทธตามทฤษฎตะวนตกจะมการสอนใหท ำา Rating Scale เพอนำามาจดลำาดบความสำาคญ แตในทางพทธศาสนาไดกลาวถงวาเปนปจจยภายในไดแก ปญญา หรอ“ ”กระบวนการคดทจะนำามาใชเพอการวางแผนตอไป

แนวทางการพฒนาปญญาเพอการวางแผนทางพระพทธศาสนาทเปนหลกในการคดเรยกวา โยนโสมนสการ ซงหมายถงการใชความคดอยางถกวธ คด“ ”อยางมระเบยบ รจกคดวเคราะห ไมมองสงตางๆอยางตนๆ ผวเผน ซงจะเปนปจจยในการวางแผนการทำางานได ซ งมองคประกอบทจะตองคำานงในการคด ๔ องคประกอบซงจะทบทวนอกครงไดแก

1. การคดถกวธ(อปายมนสการ) อาศยกระบวนการทสอดคลองกบเร องทศกษาเชนเดยวกบ

กระบวนการวจยทจะตองมระเบยบวธวจย(Methodology)ทเหมาะสมจงจะไดผลการศ กษาท ถ กต อง จ ะต องมการ ใช ท ง ว ธ อ ปน ย (Induction) หรอ ว ธ นรนย(Deduction) ในการเขามาคดวเคราะห

2. การคดแบบมระเบยบ(ปถมนสการ) คดตามลำาดบขนตอนของกระบวนการทำางานนนๆ ไมดวน

สรปขอมลทไดมาเพอไมใหเกดขอผดพลาดในการทำางาน(ผลวบต หรอ Fallacy) จากการทำางาน

3. การคดแบบมเหตผล(การณมนสการ) คดจากเหตโยงไปหาผล(ธมมญญตา) คดจากผลสาวกลบ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 116ไปหาเหต(อตถญญตา) ซงการคดเชนนจะทำาใหผนำาหรอผบรหารนนเปนคนรเทาทนเหตการณ การสงการแตละครงจะมาสามารถคาดการณไดวาจะมผลออกมาเชนไร และสามารถวนจฉยความปกตทเกด กำาลงเกดหรอจะเกดขนไดภายในองคกร

4. การคดเปนกศล(อปปาททมนสการ) การคดในแงสรางสรรค(Creative Thinking) เปนการคด

แบบเชงบวก ทำาใหมความหวงและมกำาลงใจในการทำางาน สามารถวางแผนการทดในการทำางานเพอใหองคกรพฒนาไปไดอยางตอเนอง เนองจากจะเปนคนทรจกแสวงหาประโยชนไดจากสงทบางครงดเหมอนไมมประโยชน นำาสาระจากเรองทบางครงดเหมอนไมมสาระมาใชประโยชนได

ในกระบวนการคดเพอการวางแผนสามารถนำาหลกของการคดแบบโยนโสมนสการ ๑๐ วธเขามาเปนใชไดในโอกาสตางๆกนดงน

1. วธคดแบบสามญลกษณ หรอวธคดแบบรเทาทนธรรมดา เปนแนวความคดพนฐานวาสงตางๆทเกดขนหรอจะเกดขนจากการทำางานหรอการวางแผนนนไมใชสงทเทยงแท สามารถเปลยนแปลงได ตามเหตและปจจยหรอเปนลกษณะทเรยกวา อนจจง น นหมายความวาพทธศาสนาใหค ดวางแผนเผอความ“ ”เปลยนแปลงในอนาคตไวแลวนนคอจำาเปนตองมการวางแผนไวหลายแผนเพอปองกนความผดพลาดทอาจเกดขนในอนาคต ในขณะทนกทฤษฎตะวนตกเพงมาทราบในระยะทมการวางแผนกลยทธทตองใหมการบรหารการเปลยนแปลงดวยภายหลงทไดใชทฤษฎการบรหารในอดตมาหลายทฤษฎ

2. วธคดแบบอรยสจจ หรอคดแบบแกปญหา วาอะไรคอเหตและผลของปญหา แลววางแผนหาทางแกไขทตนเหต

3. วธคดแบบสบสาวปจจย(อทปปจจยตา) หาความสมพนธกบเหตทจำาเปนตองแกแบบสอบสวนวาปจจยตางๆนนเกดขนจากอะไรเพอหาแนวทางแกไข ซงบางครงจำาเปนตองมการสอบสวนหรอการคดหลายขนตอนเนองจากปจจยทสงผลใหเกดผลสำาเรจหรอไมสำาเรจนนอาจเปนปจจยซอนหรอซบซอน

4. วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ(วภชวธ) นำาปจจยตางๆทสอบสวนไดเพอนำามาหากระบวนการแกไขเปนลกษณะเชนเดยวกบการทำาแผนปฏบตงาน (Plan และ Subplan) และจากการแยกแยะสวนประกอบนจะท ำาใหสามารถกำาหนดความเรงดวนของงานทจะทำาพรอมทงวธการปฏบตงาน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 117

5. วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ เปนการคดทจะทำาใหการวางแผนงานมลำาดบขนตอนตามหลกการและจดมงหมายเนองจากการคดจะเปนการคดเพอหาความสมพนธกบหลกและวธการปฏบต(ธรรม) กบประโยชนทจะเกดขนกบการทำางานหรอเปาหมายขององคกร เพอใหไดผลตรงตามความมงหมายไมเบยงเบนจากเปาประสงคเดม แนวความคดนจะทำาใหการวางแผนมขนตอนแบงออกเปนแผนกลยทธขององคกรซงถอเปนแผนใหญ แผนกลยทธเชงธรกจของแตละฝาย และแผนปฏบตงาน โดยวธคดนจะทำาใหแผนตางๆทคดไวมความสอดคลองกน โดยทแผนยอยจะสอดรบกบแผนใหญทำาใหการทำางานไมเกดความขดแยงขณะเดยวกนกจะมการประเมนวาการทำางานนนเกดการผดพลาด หรอสำาเรจตามเปาหมายหรอประโยชนทวางไวหรอไม (ลกษณะเชนนในทางธรรมเรยกวา ธรรมานธรรมปฏบต“ คอปฏบตธรรมตามสมควรแกธรรม หรอ การทำาใหขอปฏบตยอยนนเขากบหลกการใหญทวางไว)

6. วธคดแบบคณโทษและทางออก(อสสาทะและอาทนวะ) เปนความคดทจะเปดใจนกวางแผนหรอผบรหารยอมรบความคดเหนของผอน ยอมรบกระบวนการวางแผนของผอนเพอนำามาปรบปรงใช เนองจากวธคดแบบนทำาใหเกดการรบรวาสงตางๆ บคคลตางๆนนมทงขอด(อสสาทะ)และขอเสย(อาทนวะ) ซงการยอมรบและการมองทงดานดนนจะทำาใหน กบรหารสามารถเกดแนวคดใหมในการหาทางออก(นสสรณะ)หรอนำามาปรบปรงใหเกดการวางแผนทใหมกวาและดกวาไดทำาใหเกดการพฒนา หรอแมเมอประสบความเปลยนแปลงในอนาคตกจะสามารถนำาแนวคดมาปรบปรงเพอแกไขสถานการณได

7. วธคดแบบวภชวาท หมายถงการคดแยกแยะและมการนำามากลาวหรอพดกนในกลม(วภช หมายถง แยกแยะ วาท หมายถงการกลาว การพด) การนำาแนวคดนนนเปนการนำาแนวคดของการวางแผนโดยแยกเปนองคประกอบยอยตามความเปนจรง และตามลำาดบขนตอนเพอจะเปนแนวทางในการแกปญหามาทำาการประชมปรกษาหารอกนภายในกลมนกบรหาร หรอกลมผปฏบตงานเพอใหไดแนวทางในการทำางานหรอแผนการทำางานทมประสทธภาพ (นกทฤษฎสมยใหมเรยกวา การระดมสมองหรอการระดมความคด ทเรยกวา “ Brainstroming แตในคำาสอนทางพระพทธศาสนานนมมานานแลว)

8. วธคดแบบเปนอยในปจจบน หมายถงการคดดวยปญญา ซงคำาวาปจจบนในทางพทธศาสนานนรวมหมายถงปญญา ความร สต ในการทจะวเคราะหเหตปจจย

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 118ในอดต เพอเปนแนวทางในการปฏบตงานในปจจบน รวมทงการคดวางแผนการในอนาคตอยางชาญฉลาด รอบคอบ แตหากเปนการคดถงอดตหรออนาคตแบบไรจดหมาย หมกมน เลอนลอย ปราศจากปญญา ความร สตแลวจะถอวาไมเปนผอยกบปจจบน การนำาแนวคดนมาเปนเครองมอในการวางแผนจะทำาใหนกบรหารมสตและปญญาทจะวเคราะห แจกแจงเหตและปจจยทเกยวของในอดตเพอนำามาเปนบทเรยนในการวางแผนและการแกไข และมสตและปญญาในการวเคราะหหาเหตและปจจยทเปนประโยชนกบการทำางานในอนาคตดวย

9. วธคดแบบคณคาแท-คณคาเทยม เปนแนวคดทท ำาใหนกวางแผนนนสามารถกำาหนดรวาในการวางแผนปฏบตงานหรอแผนกลยทธนนจะตองมการใชสอยวสดอปกรณอยางไรเพอใหเกดประโยชนสงสดโดยคำานงถงประโยชนทจะเกดขนวาสงใดเปนประโยชนหรอคณคาทจะเกดขนจากการใชทรพยากรเพอการจดการโดยแทจรง และอยางไรเปนสงทใชแลวไมเกดประโยชนหรอเกดประโยชนไมคมคากบทรพยากรทใชไป วธคดนจะทำาใหกระบวนการปฏบตงานจากแผนทวางไวสามารถบรหารทรพยาการเพอการดำาเนนการไดอยางมประสทธภาพ

10. วธค ดแบบอบายปลกเราคณธรรม เป นแนวคดทไมเก ยวกบการวางแผนโดยตรงแตกระบวนการคดนจะทำาใหนกวางแผนมกำาลงใจวาสงทตนกำาลงทำาอยนนสามารถทำาใหเกดประโยชนทงกบองคกรและสวนรวมไดซงถอเปนกศลธรรมอยางหนง ดงนนวธคดนจะเปนเครองสงเสรมใหนกบรหารหรอนกวางแผนมความแขงแกรงทจะเพยรพยายามทำางานตอไปได

จะเหนไดวาหากมการนำาวธคดแบบโยนโสมนสการเขามาใชในการวางแผนแลวนกบรหารจะสามารถวางแผนเพอการปฏบตตามหลกความด เพอประโยชนทงตอองคกรและตอผมารบบรการหรอผมาตดตอ และการปฏบตงานตามแผนงานนนกจะดำาเนนไปตามแนวทางทางสายกลาง(มชฌมาปฏปทา)มชฌมาปฏปทากบ Balance Scorecard

ผเขยนเหนวาหากนกบรหารมแนวความคดตามหลกโยนโสมนสการแลว การจะทำางานเพอองคกรแลวกระบวนการปฏบตกจะเปนตามแนวทางมชฌมาปฏปทา ซงผเขยนมความเหนวาเปรยบเสมอน Balance Scorecard ของนกทฤษฎสมยใหมนนเอง เนองจากเราจะเหนไดวาการคดแผนกลยทธจาก Balance Scorecard นนเปนการวเคราะหปจจยทมผลตอการดำาเนนงานขององคกรไมวาจะเปนปจจยดานการเงน ปจจยดานความสามารถขององคกร ปจจยภายในองคกร

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 119และปจจยทเกยวของจากบคคลภายนอกองคกรซงเนนทลกคาขององคกรเขามาทำาการวเคราะหหาจดแขงและโอกาสทจะทำาใหแนวทางปฏบตทวางไวประสบผลสำาเรจกจะดำาเนนการไปตามนนและใหความสำาคญกบการจดสรรทรพยากรเพอการดำาเนนการ สวนปจจยใดทมจดออนหรอคาดวาจะไมสามารถท ำาไดกจะงดหรอพยายามใชทรพยากรใหนอยทสดเพอไมใหเกดความเสยหายตอองคกร หากไดทำาการพจารณาใหถองแทนนคอวธการของมชฌมาปฏปทาทพทธศาสนาไดกำาหนดไวมานานแลว

คำาวา มชฌมาปฏปทา หมายถง ขอปฏบต วธการหรอทางดำาเนนชวตท“ ”เปนตามธรรมชาต สอดคลองกบกฎของธรรมชาต มความพอเหมาะพอดทจะทำาใหเกดผลตามกระบวนการแกปญหา(ดบทกข)ของธรรมชาต ซ งตองมหลกการทแนนอน มจดหมายหรอเปาหมายทแนนอนเพอใหกระบวนการทจะนำาไปสจดหมายนนตรงจดเปาหมายทวางไว มความพอเหมาะพอด ซงจะทำาใหเกดความผดพลาดทนอย การปฏบตตามทางสายกลางนจะเปนการดำาเนนการดวยความร ความเขาใจ ความมเหตผล และยอมรบกลาเผชญกบความเปนจรง* หลกของมชฌมาปฏปทานสามารถนำามาใชกบกจกรรมทกอยางทมนษยทำาไมวาจะเปนหนาทการงาน หรอการปฏบตภารกจในชวตประจำาวน เนองจากเปนการทำาตามปกต มระบบ มแบบแผน มความรและวชาการ เปนองคประกอบของการทำางาน

* มผนำาเอาคำาวาทางสายกลางไปใชอยางกวางขวาง หมายถง การกระท ำาหรอความคดทอยกงกลางระหวางการกระทำาหรอความคดสองแบบสองแนว หรอคนสองพวกสองฝาย คอวดเอาใหไดครงทางระหวางสองแบบหรอสองฝายนน ความเปนกลางหรอทางสายกลางอยางน ไมมหลกอะไรทแนนอนตองรอใหเขามสองพวกสองฝายกอน จงจะเปนกลางได และจดกลางหรอเสนกลางกไมแนลงไปวาแคไหน สดแตสองพวกหรอสองฝายเขาจะยดถอปฏบตกนแคใด ทางสายกลางนกขยบเขยอนเลอนไปใหไดครงทางระหวางสองพวกสองฝายนน บางครงทางสายกลางแบบนกมองดคลายกบทางสายกลางทเปนมชฌมาปฏปทา แตกพงทราบวาเปนทางสายกลางเทยม ไมใชของแทจรง ทางสายกลางทแทจรงมหลกทแนนอน(พระธรรมปฏก: พทธธรรม; 582) และโดยทวไปเมอพดถงคำาวา มชฌมาปฏปทา คนทวไปกจะนกถงเพยงวา“ ” มชฌมาปฏปทา คอ มรรคทมองคแปดประการไดแก สมมาทฏฐ (เหนชอบ Right view) สมมาสงกปปะ (ดำารชอบ Right Though) สมมาวาจา(วาจาชอบ Right Speech) สมมากมมนตะ(กระทำาชอบ Right Action) สมมาอาชวะ(เลยงชพชอบ Right Livelihood) สมมาวายามะ(พยายามชอบ Right Effort) สมมาสต(ระลกชอบ Right Mindfullness) และสมมาสมาธ(จตมนชอบ Right Concentration) ซงหากคดเพยงเทานกจะทำาใหขาดความเชอมโยงในการทจะนำามาใชในการปฏบตในขนสงหรอเชอมโยงเพอการบรหาร(ผเขยน)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 120

ทกลาววาหลกการปฏบตมชฌมาปฏปทา นนเกยวเนองกบการทำางานในทกระดบไมวาระดบบคคลจนถงระดบสถาบน เนองจาก จะเหนวาการใชกระบวนการปฏบตงานตามแนวนจะเรมตนดวยการมองเหนประโยชนของงานทจะทำา นนคอจะมการกำาหนดเปาหมายทชดเจนกอนจะเรมการวางแผนการปฏบต และในการวางแผนขนปฏบตนนจะมองคประกอบของความคดและแนวทางปฏบตทเปนหวใจสำาคญ คอ ศล สมาธ และปญญาขนพนฐานในชวตประจำาวน (หากเปนการปฏบตเพอจดมงหมายสงสด คอความหลดพนหรอนพพาน จะเปน อธศลสกขา อธจตตสกขา และอธปญญาสกขา) ซงทงศล สมาธและปญญานนจะเปนองคประกอบหลกทจะทำาใหผวางแผนหรอผปฏบตงานนน มความสามารถในการฝกปรอความประพฤต การฝกปรอจตใจ และฝกปรอปญญา เพอใชในการแกไขปญหาของตนเอง และขององคกรเพอใหบรรลเปาหมายตามจดมงหมายทตงไวไดเปนอยางดดงน

ศล หรอ อธศล คอ การดำารงตนดวยด มชวตทเกอกล ทามกลางสภาพแวดลอมทตนมสวมรวม และชวยสรางสรรค รกษาใหเอออำานวยตอการทำางานและการใชชวตทดรวมกน เปนพนฐานของการทจะนำาไปสการพฒนาทางดานจตใจและปญญาตอไป

สมาธ หรอ อธจตต คอ การพฒนาคณภาพของจต หรอการปรบปรงจตใจใหมคณภาพ และสมรรถภาพสงซงเออตอการทำางานและการใชชวตทดงามและพรอมทจะใชปญญามาคดคนกระบวนการทำางานทดทสดและเกดประโยชนทสด

ปญญา คอ การรจกพจารณา ทำาความเขาใจสงตางๆทงหลายรอบตวเรา ไมวาจะเปนสภาพแวดลอมภายในและภายนอกองคกรทกอยาง ไมวาจะเปนปจจยภายในองคกร สภาพและสถานะทางการเงน ความตองการของลกคา และความสามารถขององคกรและผปฏบตงานในการตอบสนองความตองการของลกคา เพอใหสามารถทำางานไดอยางมประสทธภาพและทำาใหองคกรประสบความสำาเรจ ขณะเดยวกนเปาหมายทวางไวกจะเปนไปเพอความสขรวมกนของทกคนทงในและนอกองคกร เพอนรวมงาน และเปนเครองมอทจะทำาใหเกดความผองใส ความสดชนเบกบานในการทจะทำาประโยชนเพอองคกรและสวนรวม

จะเหนไดวา ศล นนรวมความถงการจดสรรสภาพแวดลอมทงทางวตถและทางสงคม ทจะสงเสรมใหคนทำาความดนนคอปฏบตงานในทางทเปนประโยชนแกองคกร มการจดระเบยบชวตและระบบสงคม มการวางหลกเกณฑ กฎขอบงคบตางๆ สวนสมาธจะเปนเคร องมอทจะท ำาใหคนวางแผนการปฏบตงานดวยเหน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 121ประโยชนทแทจรง เพอความดงามและความสงบสขของทงองคกรและสวนรวม มความหนกแนนและมประสทธภาพสงในการวางแผนงาน สวนปญญานนจะทำาใหเกดความรอบรความคดเพอทจะนำาประโยชนจากทงภายนอกและภายในเขามาสอดประสานกนเพอใหสามารถวางแผนการปฏบตงานหรอแผนกลยทธเพอใหเหมาะสมและสอดคลองกบเหตการณ และสถานการณทปรากฎขนในแตละชวงเวลา

ดงนนในแนวทางของมชฌมาปฏปทาซงผปฏบตจะตองมหลกธรรมทงสามขอนนกจะเหนเกดกระบวนการในขนปญญาทจะนำามาวเคราะหแจกแจงตามกระบวนการทางโยนโสมนสการ(ดรายละเอยดตามทกลาวมา) มการวเคราะหเหตและปจจยทงภายนอกภายใน ซงเกยวของกบการปฏบตงานทงหมดไมวาจะเปนปจจยภายในองคกร เชน จดออนจดแขง การเงนการทอง ความรความสามารถ ปจจยภายนอก เชน สภาพแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม ลกคาทมาตดตอ ความตองการของลกคา คำานงถงผลดผลเสยของการกระทำาวาควรเลอกทำาสงใดใหเปนประโยชนมากทสดในชวงเวลานนและเลอกการปฏบตอยางแนวแนเพอใหบรรลผลตามทวางไวอยางแนวแน มสต เนองจากมจตทสงบนง และมสมาธทแนวแน ทเปนไปตามปจจบน(มความคดเปนอยกบปจจบน) และหากทำาไดการใชกระบวนการของมชฌมาปฏปทานนกไมตางกบกระบวนการวางแผนกลยทธตามแนวทางของ Balance Scorecard แมแตนอยองคกรคณภาพกบคณธรรมทางพทธศาสนา

ในปจจบนมการนำาแนวคดขององคกรคณภาพจากตางประเทศมาใชซ งกระบวนการตางๆทจะทำาใหเขาสกระบวนการคณภาพหากคนในองคกรตงแตระดบผบรหารจนถงผปฏบตนนไมไดปฏบตตามคณธรรมทางพทธศาสนาแลวนนสงทไดกจะเปนแคเพยงการรบรองในแผนกระดาษเทานนแตขาดจตและวญญาณหรอความจรงใจ คณธรรมทสำาคญในการทจะนำาไปสภาวะองคกรคณภาพนนไดแก ทศ“พธราชธรรม ซงในหลายทกลาววาเปนคณธรรมสำาหรบ พระราชา นกปกครอง” หรอนกบรหาร แตในความเหนของผเขยนนนเหนวาเปนคณธรรมททกคนในองคกรตองถอปฏบต เนองจากในการทำางานในองคกรทกคนจะมความสำาคญไมยงหยอนกวากนในภาระหนาททตนเองไดรบมอบหมาย และขณะเดยวกนผเขยนเหนวาในสงคมประชาธปไตยทกคนมความเหนเปนใหญและเทาเทยมกนภายในองคกรดงนนคณธรรมขอนจะชวยในองคกรมความสงบสขและมการชวยเหลอเกอกลกนในการทำางานขององคกรโดยคำานงถงประโยชนขององคกรและชมชนเปนอยางด

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 122

ทศพธราชธรรม หรอธรรมะสำาหรบนกบรหาร ๑๐ ประการ คอ (๑) การใหทานเพอลดความตระหน ลดกเลส สรางมตรไมตรกบเพอนรวมงานชวยเหลอผเดอดรอน (๒) การรกษาศล เพอทำาใหสงคมปกตสข สนตสขโดยการรกษากฎ ระเบยบ การทำางาน และรกษาศล ๕ (๓) การบรจาคเพอชำาระกเลสออกจากตว โดยการสละบรจาคออกไป ขจดความเหนผด (๔) ความซอตรงแตไมใชเถรตรง เพอสรางความไววางใจของบคคลทวไป (๕) ความออนนอมถอมตนใชเหตผลมากกวาอารมณความรสก ทำาใหเขากบคนอนไดด (๖) กำาจดบาปโดยการพยายามใหความชว กเลสหมดไปจากใจตน (๗) ไมโกรธเพอปองกนการตดสนใจผดจากความโกรธ ไมสรางความหวาดกลวใหกบลกนอง (๘) ไมเบยดเบยนทงตอตนเองและผอน (๙) อดทน สามารถพอใจจากการรอคอยจนถงเวลาทพรอมไดรบผล โดยไมเครยด เชน จากการเจบปวย จากการตรากตรำาทำางาน จากความเจบใจ และจากความบบคนของกเลส (๑๐) มนคงในธรรม ใหความเทยงธรรม ยตธรรมตอทกคนโดยไมมอคต

๑. ทาน (ทาน º) ทานง หมายถง การใหวตถภายนอกเปนสงของตางๆ โดยตองมผรบโดยตรง ใหแลวจะมผลเปนความผกพน เปนการสรางสรรคความสงบสข เพราะจตทคดจะใหนน สบายกวาจตทคดจะเอา ผใหเรยกวา ทายก ผรบ“ ”เรยกวา ปฎคาหก ใหแลวไมลำาเลกบญคณ อดมการณสงสดของการใหทานคอ“ ” จาคะ แปลวา สละ เปนไปเพอการลดกเลส คอ โลภะของเราเอง เปนการสละความ“ ”

ตระหนของตนเอง และเปนการทำาลายความเหนแกตวไดอกดวย การใหทานบางครงเปนลกษณะ จาคะ คอ ไมสนใจผรบใครกไดสามารถนำาไปใชประโยชน การใหทาน ม ๓ อยาง คอวตถทาน คอ การใหวตถ ธรรมทาน คอ การใหธรรมะ อภยทาน คอ การใหอภย (ยกโทษให) การใหทานไมจำาเปนตองใหเงนเสมอไป ยงหมายถงใหกำาลงกาย (แรงงาน) ใหกำาลงใจ ใหกำาลงวาจา ใหกำาลงความคด เพอใหงานของผรบสามารถบรรลความสำาเรจไดโดยงาย การใหแบบนมกใชในการบรหารงาน เชน การวเคราะหวนจฉย (Diagnosis) การใหคำาปรกษากบผใตบงคบบญชา เพอรวมงาน การประชมคณะจดการ คณธรรมขอนจะทำาใหการทำางานภายในองคกรเตมไปดวยความเออเฟ อเกอกลกน ไมเกดความขดแยงในการทำางาน

๒. ศล (สลง, สล º) สล º (ศล) แปลวา ปกต ภาวะปกต ไมมอะไรวนวาย หรอเหตททำาใหเกดภาวะปกต รวมถงการประพฤตปฏบต การจดการกระทำาใหเกดภาวะปกตดวย ขอกำาหนดทอยในรปของระเบยบ วนย ปฏบตทงหลาย เรยกวา ศล

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 123โดยปรยต (วชาความร) การรกษาระเบยบ วนย กฎเกณฑนนๆ ไวได เรยกวา ศล โดยการปฏบต ประพฤต หรอกระทำา (ปฏบต) ผลทเกดขนจากการกระทำารกษาระเบยบกฎเกณฑนนๆ ทำาใหเกดความสงบสขเปนปกต เรยกวา ศล โดยผลแหงการกระทำา (ปฏเวธ)ศล ม ศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ และศล ๒๒๗ ศลทจ ำาเปนแกมนษยปถชนทวไปเพอเปนประโยชนตอการทำางานและการอยรวมกนภายในองคกรการรกษาศล ๕ กเพยงพอแลวเนองจากศล ๕ เปนรากฐานของศลทงปวง

โดยทวไปการทคนทองวาศล ๕ หมายถงขอหามไดแกหามฆาสตว หามลกทรพย หามประพฤตผดในกาม หามพดปด และ หามดมสราเมรย ทำาใหเขาใจความหมายของศล ๕ แลวไมครบถวน ควรทองจำาใหม ดงน

ขอท ๑ ไมประทษรายชวตและรางกายของใคร ขอท ๒ ไมประทษรายทรพยสมบตของใคร ขอท ๓ ไมประทษรายของรกของใคร ขอท ๔ ไมประทษรายความเปนธรรมของผอน ขอท ๕ ไมประทษรายสตปญญาและสตสมปฤดของตนเอง

ศลขอท ๑ การไมประทษรายชวตรางกายของคน สตว ตนไม ความหมายของประทษราย มตงแตทำาใหบาดเจบจนถงตาย ศลขอท ๒ ไมประทษรายทรพยสมบตของผอนใหเสยหาย นนคอ การทำาลายทรพยสนของผอนกผดศลขอนเชนกน ศลขอท ๓ ไมประทษรายของรกของผใด ไมใชเฉพาะแตเร องชสาวเทานน การประทษรายตอของรกของผอน เชน ของเลนเดกทเปนของรกของเดกนนกผดศลขอน ศลขอท ๔ ไมประทษรายความถกตองเปนธรรมของผอนดวยการใชวาจาเปนเครองมอ มพดปด พดสอเสยด พดเพอเจอ พดคำาหยาบ ศลขอท ๕ ไมประทษรายความมสตสมปฤดปกตภาวะของตนดวยสงซ งตรงกนขามททำาใหสญเสยสตสตสมปฤด เชน สรา เมรย ยาเสพตด การขาดศลขอนมความผดปกตตงแตบาปเลกนอยจนถงบาปมาก เชน กนนอยๆ พอหลบสบาย จนถงกนจนขาดสต แลวไปทำาผดศลขออน ตงแตฆาสตว ลกขโมย ปลนจ ผดลกผดเมยเขา อานสงส หรอประโยชนทจะไดรบจากการรกษาศล ๕ ใหบรสทธ มดงนตนเองไมเดอดรอน ไมมศตร ไมเปนอาชญากรรม อายยน เชอมนในผอน มมนษยธรรม มความสข คนอนไมเดอดรอน มอายยนนาน ไมตองคอยระวงลกเมยจากคนอนปลอดภยไมมคนประทษราย ไมตองกลวทรพยสนถกขโมย ปลนจ มความสข สงคมสงบ เรยบรอย มสนตสข และเจรญดวยอารยะธรรม หากเปนระดบองคกรกจะเปนองคกรทมความสงบเรยบรอย

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 124มความพรอมทจะทำางานใหเจรญรดหนาไปไดอยางรวดเรว หากเปนระดบประเทศชาตเจรญรงเรอง เศรษฐกจด ไมมการโกง เชน การปลอมปนสนคา หรอโฆษณาหลอกลวง โลกไมมสงคราม จะเปนการประหยดทรพยากร ชวยเศรษฐกจของโลก ปจจยแหงศล หรอ เคร องสนบสนนทจะชวยใหมศลขนมาได มดงน ศลทงปวงมความไมเหนแกตวเปนรากฐาน ตองละความเหนแกตว ศล มหรโอตตปปะ เปนเครองหลอเลยง ตองรจกละอายตอบาป เกลยดกลวตอบาป ศล มสตสมปชญญะ เปนเครองประคบประคอง มเชนนนจะหลงลม พลงเผลอผดศลไดงาย ศลมสมมาทฏฐ เปนเครองชกนำา ตองคดเหนถกตอง มเชนนนจะหลงทางรกษาศลจนตายกถอวาไมมศล เพราะไมรจกวตถประสงคอนแทจรงของศล เชน เมาศล บาศล หลงศล และอวดศลของตน ยกตนขมทาน หรอบาด หลงด เมาด บาบญ หลงบญ เมาบญ วตถประสงคของศล คอ ทำาใหเกดภาวะปกต ไมใชเอามาอวดกน

๓. บรจาค (ปรจจาค, ปรจ.จาค º) ปรจ.จาค º (บรจาค) แปลวา การสละโดยรอบ เปนการใหสงทอยภายในจตใจ บรจาคสงทไมควรอยภายในตนออกไป โดยไมตองมผรบ เพราะสงทสละเปนของไมด เชน กเลส และความเหนแกตว แตกตางจากทานง (ทาน) นนตองมผรบ ใหสละทรพย เพอรกษาอวยวะ สละอวยวะเพอรกษา“ชวต คำาสอนน ตรงกบหลกการคำานวณผลตอบแทนการลงทนเพราะเปนการสอน”ใหรจกสละของทมคณคานอย เพอสงทมความสำาคญสงกวา เชนเดยวกนกบคำาสอนทวา ใหเสยสละประโยชนสวนตน เพอประโยชนสวนรวม การบรจาค“ ” เปนการบรจาคกเลสออกไป ใหตวก ของกหมดไป สละสงทไมควรมอยตนออกไป เชน ความเหนผด (มจฉาทฎฐ) และการปฏบตทผดไป ไดแก การพดทผด การงานทผด สตทผด สมาธทผด ใหแกไขดวยความเหนทถกตอง และการปฏบตทถกตอง ใหละความเหนแกตว ถาผบงคบบญชาเหนแกตว ผใตบงคบบญชาเหนแกตวกนอยางเตมทกยากทจะเกดสนตสขและสนตภาพได เมอไมเหนแกตว กจะรกผอนโดย“อตโนมต จะเหนแกธรรมะหรอความถกตองโดยอตโนมต ”

การบรจาคเปนรากฐานของทานทแทจรง และทานทบรสทธ ทานเปนการใหทหวงผลใหผรบมความสข แตบรจาคเปนการสละทหวงผลใหตนเองละกเลส และละความเหนแกตว ทานทเปนลกษณะของจาคะหรอบรจาค ทำาคร งเดยวไดทงทานและบรจาค การบรจาคไมจำาเปนตองเปนทาน (ทานง) เสมอไป สละความเหนผดและยอมรบความเหนทถกตอง (สมมาทฎฐ) กเปนการบรจาค ดงนนหากคนในองคกรมคณธรรมขอนกจะทำาใหเกดความกลมเกลยวกนในการทำางานเปนอยางด

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 125

๔. ซอตรง (อาช.ชว º , อาช.ว º) อาช.ชว º (ความซอตรง) หมายถง ความตรง ความเปดเผย ไมเกดโทษเกดภย ไมเกดอนตรายใดๆเปนทไวใจไดตอหนาททจะตองทำาใหถกตองเหมาะสมเพยงพอตอความเปนมนษย อยางบรสทธใจ ทงตอตนเอง ตอผอน และตอกฎธรรมชาต ในการทำางานทงผบรหารและผปฏบตงานทกระดบตองเปนผทมความซอสตย สจรต ตอตนเอง และผอนไมหลอกลวงผอน มหร (ความละอายใจ) และโอตตปปะ(ความเกรงกลวตอบาป) ทำาใหไมทำาผดทงในทลบและท แจง เน องจาก ความซ อตรงเป นรากฐานของธรรมาธปไตย ถ า“ ”ประชาธปไตยทมความซอตรง มธรรมะกจะเปน ธมมกประชาธปไตย ตรงกนขาม“ ”ประชาธปไตยทมความเหนแกตวเหนแกประโยชนของพรรค ซงในองคกรกเชนกนเนองจากในการบรหารงานในระยะหลงกจะมความเปนประชาธปไตยมากขนหากไมมคณธรรมขอนกจะเกดความไมสงบสข ความซอตรง นนมทง ตรงตอวาจา คอ ไม“ ”พดหลอกลวงใคร ตรงตอผอน คอ ไมหลอกลวงใคร ไมหกหลงใคร ตรงตอ“ ” “การกระทำา คอ ไมมมายากระทำาหลอกลอลวงใครเพอหวงประโยชนจากคนอน”

ตรงตอเวลา คอ เวลาทสมควรจะทำาอะไรกตรงตอเวลาททำางานนน ตามทตวเอง“ ”กำาหนด หรอกำาหนดกบใครหรอทผอนกำาหนดไว โดยไมบดพลว ไมแกตว ตรงตอ“ตวเอง คอ ตรงตอความเปนมนษยของตนเอง ตรงตอธรรมะ คอ ตรงตอกฎ” “ ”ความจรงทเปนไปในตน ตรงตอความตรง คอ ตรงตอความยตธรรมทมอยถก“ ”ตรงตามความจรงทวาควรจะเปนอยางไรจนถงตรงตอพระรตนตรยอนเปนทยดถอสงสด แลวตรงตอโลกตตระ ตรงตอนพพาน ความตรงตอความเปนเชนนนเองของธรรมชาตทงหลายทงปวง ตรงตอการงาน คอ ตรงตออาชพการงานทตนเองทำา“ ”อย ไมทรยศตอจรรยาบรรณวชาชพ ในการบงคบบญชา หรอการน ำาหมคณะตองการคนตรง ผน ำากตรง ผตามกตรง ถาใช พระเดช ตองใชดวยความ“ ”

เมตตา ไมใชทำาไปดวยความลำาเอยง และความโกรธแคน แตถาจะใช พระคณ“ ” “ ” ตองใชดวย ปญญา กำากบไวดวยมเชนนนการชวยเหลอกจะกลายเปนใหผลราย“ ”ตอผใหหรอตอผรบ องคกรจะอยไดเพราะความซอตรง ถาทงผนำาและลกนองตางคนตางโกง องคกรกจะอยไมได พยศของคนตรง เปนความคดทซอนอยใน“ ”ความตรง เชน เถรตรง ไมหลกอะไร อยางนมอนตราย เหมอนเดนถงหนาผากเดนตอตกหนาผาตาย อยางนเปนความโงทซอนอยในความตรง หรอขาดปญญา ตองชำาระลางความโงออกไปจากความตรงดวย ความตรงทแทจรง จะไมเกดความขด“

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 126แยง เพราะเปนความจรงทกเมอ แตถาตรงดวยความโง อยางนเกดความขดแยง ”(ความขดแยง ภาษาบาลเรยกวา อปททวะ ภาษาไทย เรยกวา อบาทว)

ความตรงจะเปนเคร องชวยใหการทำางานขององคกรมความกาวหนา มเปาหมายและมหลกการทเทยงตรงในการทำางานซงหากเปนเรองของการวดผล กถอวาเ ป น ก า ร ท ำา ง า น ท ม ค ว า ม เ ช อ ถ อ ไ ด (Reliability) แ ล ะ ม ค ว า ม เ ท ย งตรง(Validity)ไมวาจะอยในสถานการณใดกตาม

๕. ออนนอมถอมตน (มท.ทว º) แปลวา ความออนโยน ทงออนโยนภายนอก ตอบคคลทเกยวของตดตอดวย และออนโยนภายในกบจตใจของตนเอง จตใจทออนโยนแลวเหมาะสมทจะปฏบตธรรมอนสงขนไปไดทกอยางทกประการจนสำาเรจประโยชน ธรรมะนอยในรปของเมตตา กรณา มทตา อเบกขา ทแทจรง จะเปนเหมอนกบนำาดบไฟคอ ความออนโยน ทดบความโกรธ ความกระดางทงของตนเองและผอน ทำาใหปราศจากการขดแยง ทงนกบรหารและผปฏบตงานในองคกรทดควรเปนผถอมตน ไมถอตวตน ไมอวดดอถอด ใชเหตผลมากกวาอารมณหรอกเลสของตน มสมมาคารวะตอผใหญ มอธยาศยออนโยน น มนวลตอผนอยอยเสมอ มการปฏสนถารตอนรบตอผนอย และผมาตดตอ ผมารบบรการ หรอลกคา ความออนนอมถอมตนจะทำาใหเปนผนนเปนคนมเสนห ความออนโยนสามารถสรางมตรภาพทมประสทธภาพมากกวาความกระดาง การกรรโชกและการขมข ความออนโยนตองทำาดวยความบรสทธใจ มเชนนนจะกลายเปนการแสดงหรอหลอกลวงกน ไมซอตรง

ในองคกรทมความออนนอมถอมตนนนจะเปนองคกรททกคนใหความเคารพซงกนและกนรวมทงใหความเคารพตอลกคา ผมาตดตอ หรอผมารบบรการซงจะทำาใหเกดความรกความเขาใจอนดในหมผปฏบตงานและบคคลภายนอก และจะเปนเครองลดชองวางระหวางกนและกน ลดปญหาความขดแยง และการรองเรยนทงจากภายในและภายนอกองคกร

๖. กำาจดบาป (ตโป) หมายถง ธรรมะทเผากเลส หรอ การเผาบาปหรอกเลส หรอความชวทงปวง หรอความเหนแกตว รวมไปถงอทธบาท ๔ ตะปง ตะปะ ตะบะ โดยปกต หมายถง วรยะ ความพากเพยร ความบากบน ความกาวหนา ความไมถอยหลง ความไมหยดอยกบทในการเผาผลาญกเลส และความชวทงปวง (หากเปนไปตามความหมายของปถชนแลว ตบะ หมายถง อำานาจ นาเกรงขาม ซงแตกตางจากความหมายทางธรรม) การเผาบาป หรอ กเลส ทเปนรากเหงาของอกศล และ

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 127ความชวทงหลายเปนหวใจของการบรหารจตเชงพทธ กเลสคอ โลภะ (โลภ) โทสะ (โกรธ) โมหะ (หลง)

ผปฏบตงานในองคกรทกระดบควรไดรบการฝกหดใชความคดใหถกทางตามแนวพทธศาสตรแม จะฝกเพยงวนละไมกนาทเทานน กจะทำาใหรสกสดชนแจมใส วธทนยมปฏบต คอ การฝกสมาธภาวนา เหมอนคนทอาบนำาชำาระรางกายภายนอก“ ”ยอมไมเพยงพอตองมการชำาระลางจตใจทเปนบาปอกศลออกไปเปนระยะๆ โดยการทำาสมาธภาวนา ทงผบรหารและผปฏบตงานในองคการทท ำาสมาธภาวนาอยเปนประจำา จะชวยใหการตดสนใจดขน ตบะ มเพอบงคบตนเองไมใหมกเลส ถาไมมตบะ กจะมแตกเลสบงคบตนเองไมได ทำาอะไรเหลวไหลไปหมด แลวองคกรจะไมสามารถอยรอดได เมอมตบะแลวกสามารถ เผาผลาญความเหนแกตว ท ำาใหสามารถ“ ”บงคบตนเองไดเปนพอคากไมเอาเปรยบลกคา เปนขาราชการกไมฉอราษฎรบงหลวง เปนผบรหารกตองอดทน อดกลน เปนผปฏบตงานกตองไมขเกยจทำางาน เพราะการทำางานเปนธรรมะทชวยสรางตบะ ม ขนต “ ” (ความอดกลน อดทน) “สมาธ ปญญา ความเพยร ความรกเมตตา โดยเฉพาะความเพยรทมอยใน อ” “ ” “ ” “ ” “ทธบาท อนทรย และ พละ กนำามาชวยเผาผลาญกเลสไดทงนน ” “ ” “ ”

การบรหารองคกรเชงพทธ ศลขอ ๑ เปนเร องของจรรยาบรรณขององคกร ตรงกบความไมเหนแกตวของนายจางทมตอลกจางในเรองความปลอดภย (TIS ๑๘๐๐๐) และของนายจางทมตอชมชนสงแวดลอม (ISO ๑๔๐๐๐) และศลขอ ๒ เปนเรองทำาใหลกคาพงพอใจ ตรงกบหลก TQC หรอ TQM และ ISO ๙๐๐๐

๗. ไมโกรธ (อก.โกธ º) หมายถง ความไมกำาเรบภายใน (กลมอยในใจ) และไมมความกำาเรบภายนอก (ทำารายผอน) หรอหมายถง ผทมจตไมกำาเรบ เพราะอนฎฐารมณ (สงทไมพอใจ) ใดๆ กตาม หรอความไมโกรธ หรอความทใครๆ กทำาใหโกรธไมได

ธรรมะทชวยไมใหโกรธ ม พรหมวหาร ๔ ไดแก เมตตา “ ” : คอ ปรารถนาใหทกคนเปนสข กรณา : คอ ชวยเหลอใหผอนพนทกข มทตา : คอพลอยยนดเมอผอนไดด โดยไมมจตรษยา หรอนอยเนอตำาใจในวาสนาของตนเอง, และ อเบกขา : คอ วางเฉยเสยและไมซำาเตมเมอผอนถงความวบตทตนมอาจชวยเหลอได ธรรมะอนททำาใหไมโกรธ เพราะม ศล “ ” (ถาโกรธกลวศลขาด หรอเกดไมปกต เชน โกรธถงขนทำารายรางกาย กผดศลขอ ๑) ม สมาธ “ ” (เพราะบงคบจตใจได มนคง ไมออนไหวตามสงทมากระทบ) และม ปญญา “ ” (เพราะเหนแกยาว ไมเหนแกสน โกรธไปก

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 128ไมมประโยชน) ความโกรธ จะทำาใหการทำางานไมมความระมดระวง มโอกาสเปดชองโหวได การตดสนใจขณะโกรธยอมลำาเอยงเพราะโกรธ และขาดสตในการไตรตรอง ทำาใหประสทธภาพการตดสนใจจะลดลง

สาเหตทโกรธ (ความเหนแกตว เปนเหตใหเกดความโกรธ และทำาอะไรทบาปไดทกอยาง) มดงน ไมไดสงทถกใจ เพราะตวเองโง หาไมเปน ทำาไมเปน จงไมไดสงทถกใจ ยงคนอนเปนคนทำาใหกยงโกรธใหญ ทไมไดดงใจ ไดสงทไมถกใจ เชน ไดของไมสวย หรอของทไดรบไมถกใจ ไมตรงกบสงทคาดหวงไว การตงความหวงมากเกนไปกวาทจะทำาไหว เกนกวาความสามารถทจะทำาได พอทำาไมไดกโกรธ บางครงสงนนไมควรทำา ไมจำาเปนตองทำา กนำาเอามาทำา แลวตงความหวงมากจนเกนเหตผล เกนธรรมดา เกนจรง เมอไมไดดงหวงกโกรธ ความโกรธอาจเกดจากการวางตวไวในฐานะทสงกวาคนอน ถอตว ยกตวเองเหนอผอน เมอไมไดตามทตองการ หรอถกขดแยงกโกรธ

๘ ไมเบยดเบยน (อวหง.สา) หมายถง ไมเบยดเบยน ไมมการกระทำาอนเบยดเบยน กระทบกระทงตอตนเองและผอน การเบยดเบยนตนเอง คอ การทำาตนเองใหลำาบากเปลาๆ โดยไมจำาเปนตองทำาหรอทำาเกนกวาเหต หรอทำาเกนพอด การไมเบยดเบยนตนเองตองลดตวกของกใหได การทำางานปกตทงผบรหารและทกคนในองคกรไมควรเบยดเบยนผอน เพราะจะกลายเปนตวตนเหตของปญหา การเบยดเบยนตนเอง สวนใหญมาจากกเลส คอ ราคะ โลภะ โทสะ โมหะ ทฎฐมานะททำาใหเกดการเบยดเบยนลกษณะทแตกตางกน ธรรมะทชวยใหไมเบยดเบยนตวเองและผอน มดงน มพรหมวหาร ละความรสกวามตว แลวกเปนของตว หรอ ตว“ก ของก ทำาใหเกดสภาวะความวางจากตวกหรอภาวะสญญตา ละจากกเลส ราคะ” โลภะ โทสะ โมหะ ทฎฐมานะ นอกจากน อวชชา คอ ความไมร ท ำาใหเก ดการเบยดเบยน โดยไมเจตนา

การไมเบยดเบยนกนทงดานรางกาย และจตใจของคนในองคกรจะทำาใหเกดความสงบสข และความรวมมอในการทำางานไดเปนอยางด

๙. อดทน (ขน.ต) หมายถง อดทน รอได คอยได หรอ ความสมควรหรอพรอมแลวทจะไดรบผล เมออดทนมาเรอยๆ กมความสมควรเกดขนทจะไดรบผลนน ขนตเปนความอดทนทมสตปญญา มความถกตอง สมควรในทางทควรอดทน รจกคาของความอดทน และยนด พอใจมความสขในความอดทน อดทนแลวไมเครยด ไมปวดศรษะ ไมเปนโรคประสาท ไมเปนบา เพราะมเหตจากการอดทน ขนต เปน“ ”

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 129ธรรมอนทำาใหงาม คกบ โสรจจะ “ ” (ความเสงยม) ความงามของธรรม ขนต – โสรจจะ เปนความงามทางจรรยา ทำาใหไมมพฤตกรรมอนทจรต (นารงเกยจ) ทางกาย วาจา ใจ เพราะสามารถทนตอโลภะ โดยเฉพาะอดทนตอราคะ (ความใครในกาม) ไดแก อดทนตอรป เสยง กลน รส สมผส และอารมณได สามารถทนตอโทสะ คอ สามารถระงบอารมณราย พยาบาท คดลางผลาญเมอถกแหยใหโกรธ หรอคบของใจ และสามารถทนตอโมหะ คอ สามารถอดทนตอความยวยวนตางๆ ไมหลงงมงายตดยดบคคล เงน วตถ เครองยอมใจ ลอใจทงหลาย อดทนตอความเยนความรอน ความหวกระหาย อดทนตอทกขเวทนาได รวมความไดคอ อดทนตอกเลสไดนนเอง ความอดทนเปนเร องภายนอก แตใจยงวนวายอย จงใหมโสรจจะ ใหใจสงบเสงยม ใจไมเดอดรอนดวย เรยกวางามทงภายนอก และงามทงภายในใจ นอกจากนขนตยงหมายถงความงามภายในดวย คอมโสรจจะรวมอยด วยโดยอตโนมต

เปนผบรหารจำาเปนตองมความอดทนมาก ยงมลกนองมาก กยงตองอดทนมากอยาโยนความอดทนไปใหลกนอง ผปฏบตงานกตองมความอดทน สงทจะตองอดทนในการทำางานมดงนอดทนตอความยากลำาบากดวยโรคภยไขเจบ ในการเปนคนธรรมดา อดทนตอความตรากตร ำาเหนดเหนอยในการทำางาน ในการประกอบอาชพ อดทนตอความเจบใจ เพราะถกสบประมาท นนทา ดาทอ อดทนตอการบบคนของกเลสเนองจากถาอดทนจากการบบคนของกเลสไดแลว อดทนเร องอนๆ กจะไมยาก อดทนตอความโงเขลาของตนเองเพราะประมาท ทำาใหเกดผลราย หรอผดพลาดขนมาหรอเพราะการศกษานอย

ผบรหารตองอดทนตอความโงเขลา เซอะซะของลกนอง แลวทำาอะไรใหมาแลวไมถกใจ อดทนตอคำาแนะนำาสงสอนจากผอน ไมวาจะเปนตกเตอนของผบงคบบญชาผหลกผใหญ หรอผทเกยวของ อดทนตอความพลงเผลอของแตละฝาย ททำางานรวมกน ไมวาจะเปนทมงาน อดทนตอหนาทการงานอนถกตอง เพอความรอด ตองกระทำาใหครบถวน อดทนตอการรกษาศรทธาในความดใหยงคงอย ไมทอถอย ไมยกเลกความด

๑๐ มนคงในธรรม (อวโรธน º) หมายถง ความไมพรธ ไมวปรต ไมบกพรอง ไมเกนขอบขด ไมแหวกแนว ไมผดไปจากทำานองคลองธรรม นกบรหารตองบรหารงานดวยความเทยงตรง ไมผดหรอผดเพยนไปจากความจรง ใหความเปนธรรมแกทกฝาย ประพฤตปฏบตใหตรงตามนโยบายของสงคมอยเสมอ การแกไขปญหา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 130การลงโทษ การใหคณตองถอตามระเบยบขอบงคบหรอประเพณนยม โดยไมมอคตเขามาประกอบการตดสนเปนอนขาด ความอคตม ๔ ประเภท ไดแก (๑) ลำาเอยงเพราะรก (ฉนทาคต) (๒) ลำาเอยงเพราะชง (โทสาคต) (๓)ลำาเอยงเพราะเขลา (โมหาคต) เชน ไมเขาใจปญหา ขอมลผดพลาด ลงโทษคนผด (๔) ลำาเอยงเพราะกลว (ภยาคต) เชน ผกระทำาผดมอทธพลหนนหลงเลยปลอยไปหรอกลบเหตการณใหผดเปนถก ใหถกกลบเปนผด ดวยอำานาจแหงความหวาดกลว ผบรหารมหนาทใหความยตธรรมแกคนอน การประยกตทศพธราชธรรมในการบรหารงานโรงพยาบาลหวยพล

๑. การบรหารนโยบาย การบรหารนโยบายตามหลก TQC หรอ TQM ก สามารถใชทศพธราชธรรม ในการประยกตใชงาน เชน

ตงมนในความเปนธรรมและเทยงตรงในการบรหารงาน(๖) กำาจดบาป (๑๐) มนคงในธรรม

มงมนในความเปนเลศ(๖) กำาจดบาป (๙) อดทนเชอมนในคณคาของคน(๒) ศล (๔) ซอตรง (๕) ออนนอมถอมตน (๗) ไม

โกรธรบผดชอบตอชมชน(๑) ทาน (๒) ศล (๓) บรจาค (๔) ซอตรง (๘)ไม

เบยดเบยนนโยบายคณภาพโดยรวมระบบบรหารธรรมะทเกยวของเพอผมารบบรการ คณภาพ (Quality)ISO ๙๐๐๐ทำาใหลกคาพงพอใจการลดตนทน (Cost)ISO ๙๐๐๐ไมเหนแกตวการนด ISO ๙๐๐๐กาลในสปปรสธรรมเพอเจาหนาทในองคกรค ว า ม ป ล อ ด ภ ย (Risk management) ISO ๙ ๐ ๐ ๐ ,HA (๘ ) ไ ม

เบยดเบยนผปฏบตงานขวญและกำาลงใจ (Morale)งานบคคล(๑๐) มนคงในธรรม เพอสงคม สงแวดลอม (Environment)ISO ๑๔๐๐๐(๘) ไมเบยดเบยนพนกงาน

สงคม และธรรมชาต

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 131

จรยธรรม (Ethics)ISO ๑๔๐๐๐(๒) วน ยหรอศลของน กธ รก จ (๓) บรจาค

๕.๒ การบรหารงานประจำาวนทาน ในการบรหารงานในองคกร มดงน วตถทาน : ใหสวสดการพนกงานดานทอยอาศย บานพก สนามกฬา การ

อดหนนกจกรรมชมชน การใหทนการศกษา การมอบเงนหรอวตถสงของ เพอสาธารณะกศล งานชมชนสมพนธ งานทอดกฐน

ธรรมทาน : จดใหมการอบรมสมมนาดานวชาชพแกพนกงาน การจดพระมาเทศนใหฟงตามกาลเวลา การชแนะธรรมะแกเจาหนาท การชแจงแนะนำาสงสอนแนวคดทถกตอง และการสอนงานใหเจาหนาท การรบนกศกษาฝกงานในโรงพยาบาล

อภยทาน : การยกโทษใหเมอลกนองทำาผดพลาด หรอกลาววาจากาวราว ศล ในการบรหารงานประจ ำาวน มด งน ท ำาใหเกดภาวะปกต โดยมกฎ

ระเบยบ วนย มาตรฐานงาน ทจะปฏบตตาม บางครงกตองมการลงโทษ เพอใหเกดภาวะปกตบาง ISO ๙๐๐๐, HA กถอวาเปนศล ไมใชวาจาเปนเครองมอเพอกดดนใหผอนยอมรบ ปฏบตตาม ในลกษณะโกหกหลอกลวงใหหลงเชอ (๕) รกษาสตใหดอยเสมอ

บรจาค ในการบรหารงานประจำาวน บรจาคชวยเหลอผประสบภยตางๆ การตงมลนธโรงพยาบาล

ซอตรง ในการบรหารงานประจำาวน มดงน ซ อตรงแบบมปญญา และใหประโยชนตอโรงพยาบาล ตนเอง และสวนรวม ไดแก ไมโกง ไมทจรต ไมโฆษณาหลอกลวง ตรงเวลา ทำางานเสรจทนตามแผนงาน สงผลงานตรงเวลา ปฏบตตามแนวทางทวางไวเมอพบสงทไมดงามหรอเหมาะสมกวากนตามจรงแลวหาทางทำาใหดขน

ออนนอมถอมตน ในการบรหารงานประจำาวน ดวยการตอนรบผปวยและผมาตดตอดวยอธยาศยไมตร สงงานลกนองทนมนวล (แตเฉยบขาด) ใชเหตผลมากกวาอารมณ

กำาจดบาป ในการบรหารงานประจำาวน ดวยการใหทำางานอยางมสมาธ ใหระวงเร องกเลส ในการตดสนใจ เชน เลอกคนเขาทำางานทสวย ถกใจ แทนทจะเปน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 132ความสามารถในการทำางาน ซอของจากรานคาเพราะสนทสนมกนด ซงไมถกตองแทนทจะซอเนองจากราคาทถกกวา

ไมโกรธ ในการบรหารงานประจำาวน มดงน ตองมจตใจกวางขวาง ยอมใหวพากษขอบกพรองได โดยจตใจไมเรารอน ไมตดสนใจขณะโกรธโดยเดดขาด ไมเบยดเบยนในการบรหารงานประจำาวน มดงน ใหดวาการทำางานนนมจรยธรรมหรอไม

อดทนในการบรหารงานประจำาวน มดงน ใหกระทำาตามกระบวนการทวางแผน เพอรอคอยผลลพธ หากผลลพธออกมาไมด กตองใชปญญาหาทางแกไขใหม ยอมอดทนเพอผลงานทสำาเรจ ไมทอถอย ไมนอยใจงายๆ เมอมคนมาทกหรอตกเตอน

มนคงในธรรม ในการบรหารงานประจำาวน มดงน ไมอคต มความยตธรรม เทยงตรงในการตดสนปญหา ไมวาเปนปญหาระหวางบคคล หรอปญหางาน

บทท ๕บทสงทาย

สรป

จะเหนไดวาหลกคำาสอนของพระพทธศาสนานนเปนสงทมความมหศจรรยแมจะผานมาเปนเวลานานกวาสองพนป แตยงคงนำามาใชเปนหลกในการทำางาน การบรหารงานไดและมหลกการททงทนสมยไมตางกบทฤษฎการบรหารสมยใหม และในขณะเดยวกนกเปนหลกการทจะกอใหเกดความสงบสขในสงคมทงระดบองคกร ระดบชมชนและระดบประเทศรวมถงระดบโลก ซงคณสมบตขอนจะไมพบในทฤษฎการบรหารงานสมยใหมทเนนความชงดชงเดนเพอองคกรของตนเองมากกวาทจะคำานงถงประโยชนสวนรวม มลกษณะของการเอารดเอาเปรยบกนมากทงในระดบองคกรและชมชน และทายทสดกทำาใหเกดความเสยหายในระดบประเทศทเกดจากคนทมโอกาสมากกวา เชน กรณวกฤตทางเศรษฐกจปพ.ศ. ๒๕๔๐ ทคนเพยงกลมเดยวทไมมคณธรรม ไมมจรรยาบรรณในการประกอบธรกจ แสวงหากำาไรจากโอกาสทคนทวไปมอบใหจนคนทงประเทศตองประสบเคราะหกรรมจากผลทตนเองไมไดกระทำา ดงนน เพอใหสงคมไทยยงคงความเปนสงคมทรมเยน และมความรเทาทนกบประเทศอนไมถกเอารดเอาเปรยบจงมความจำาเปนทจะตองหนกลบมาใช

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 133กระบวนการบรหารงานและการทำางานอยางมสต และปญญาตามแบบพทธ รเทาทนความเปลยนแปลง ความเคลอนไหว ความไมจรงใจจากประเทศตะวนตกทคอยเขามาตกตวงผลประโยชนในคราบของนกบญ และโดยสรป คณธรรมทางพระพทธศาสนาทจำาเปนตองมในการทำางานหรอการบรหารงานทกลาวมานนสามารถแบงได ๔ ขอดงน

1. มปญญา ความรอบร รเทาทน รตน รคน และรงาน(ปญญาพละ)2. มความเพยร(วรยะพละ) มความขยนทจะกระตนตวเองและผอนใหตนตว

ในการทำางานตลอดเวลา3. มความสจรต(อนวชชพละ) ทำางานดวยความสจรต ปราศจากอบายมข

และความทจรต ทำาใหงานททำานนไมเกดโทษทงแกตนและผอน4. มการรจกแบงปน เออเฟ อเผอแผ (สงคหพละ) มพลงแหงความม

มนษยสมพนธท สามารถประสานใจผใตบงคบบญชา และผรวมงานไดด มความโอบออม อาร วจไพเราะ สงเคราะหประชาชน และวางตนด

คำาวา “มปญญา ” นน ผปฏบตงาน ตองมความรอบรเกยวกบงานในหนาทของตนเองและบคคลทเกยวของ มความจำาเปนตองบรหารตนเอง บรหารคนขางเคยง และบรหารงานทตนเองไดรบมอบหมายใหทำาไดด นนคอจะตองรตน รจกความเดน ความดอยของตนเอง การทตองรความเดนของตนเองเพอจะไดรจกเลอกงานทตรงกบความสามารถของตนเองได และการรขอดอยของตนเองนนเพอจะไดแกไขปรบปรงและปดชองวางหรอจดออนทอาจเกดขนจากการทำางาน รคน เปนความรอบรเกยวกบคนรวมงาน สำาหรบนกบรหารนนจะตองรวาผใตบงคบบญชานนมความสามารถดานใดบางเพอจะไดเลอกใชคนใหเหมาะกบงาน สวนผปฏบตงานอนๆจะตองรจกเพอนรวมงานเพอใหสามารถวางตนใหเขากบลกษณะนสยของแตละคน(จรต)ไดอยางถกตองเหมาะสม ซงปกตลกษณะนสยของคนนนจะม ๖ ประเภทไดแก คนทมราคะจรตเปนพน ไดแก พวกรกสวย รกงาม ชอบความประณต เรยบรอย ใจเยนเปนคนทเหมาะสมกบงานทตองใชความละเอยดรอบคอบ คนทมโทสจรตเปนพน เปนคนใจรอน มกทำาอะไรอยางรวดเรว หงดหงดงายเมอถกขดใจ คนทมโมโหจรตเปนพน เปนพวกคอนขางขาดความกระตอรอรน เซองซม ทำางานอดอาจ เฉอยชา พวกนตองกระตนบอยๆ คนทมสทธาจรตเปนพน เปนพวกตนขาว เชองาย ถกคนอนชกจงใหเปนพวกงาย แตหามความชอบใครแลวจะทำางานใหเตมท คนทมวตกจรตเปนพน พวกนชอบวตกกงวล ไมกลาตดสนใจทำาใหงานคาง

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 134ไมกลาดำาเนนการ ตองอาศยการสงการทมกระบวนการทำางานใหเสรจ และคนทมพทธจรตเปนพน เปนคนใฝร รกการศกษาคนควา ตองการรายละเอยด ทำางานดวยหลกวชาการ แตสามารถสรางสรรคงานไดเอง ดงนนการทจะทำางานรวมกนอยางมความสขและเพอใหไดงานทมประสทธภาพแลวนนผปฏบตงานจำาเปนตองศกษาอปนสยของกนและกนเพอเลอกวธปฏบตตอกนทแตกตางกน รงาน เปนความรอบรเกยวกบงานทอยในความรบผดชอบเพอประโยชนในการวางแผนปฏบตงานหรอการพฒนางาน ทงรเทาและรทน คำาวารเทา ไดแกความรอบรเกยวกบขนตอนการทำางาน วาจะตองทำาอยางไร และจะตองเกยวของกบใครบาง รเทาถงการณสามารถคาดผลลวงหนาไดวาจะเกดอะไรขนบางจากการปฏบตงานหรอการเปลยนแปลงในอนาคต สามารถวางแผนปองกนไวกอนได สวนการรทน หมายถง มการตดตามสถานการณตางๆตลอดเวลา สามารถแกไขปญหาเฉพาะหนาไดอยางทนทวงท สวนการพฒนาปญญานนจะตองพฒนาปญญาทงสามดานทงสตมยปญญา จนตมยปญญา และ ภาวนมยปญญา(ดเรองปญญาในบทท ๔) ดวยกระบวนการคดแบบมเหตและมผล(โยนโสมนสการ)

คำาวา “มความเพยร ” นน หมายถงมความอตสาหะในการทำางานไมยอทอแมบางครงจะตองเผชญกบอปสรรคหลายอยางหรอบางครงตองประสบความลมเหลวจากการปฏบตงานมากอนแตหากงานนนเปนสงจำาเปนทจะตองทำาใหสำาเรจแลวจะตองมความพยายามในการพฒนาและปรบปรงกระบวนการทำางานเพอใหประสบผลสำาเรจในทสด ผปฏบตงานทกคนจำาเปนจะตองมความขยนประเภททจะปลกเราใจดวยตนเองใหมมานะทจะทำางานตอไป(อสงขารกวรยะ) แมวาบางครงผรวมงานหลายคนจะหมดกำาลงใจไปแลวกตาม(ลกขนสดวยตนเองแมภยมา) ซงตางจากความขยนทจะตองมคนอนมากระตนหรอมสถานการณมาบบบงคบ(สสงขารกวรยะ) ซงจะทำาใหเปนคนทมความทอถอย ความไมอดทน และการยอมแพตอสถานการณ

คำาวา “มความสจรต ” นนหมายถงปฏบตหนาทดวยควมซอสตยสจรต ปฏบตหนาทดวยความด มศลธรรม ไมลมหลงในอบายมข เพอรกษาประวตการทำางานไวไมใหดางพรอย ซงจะสงผลดตอทงตนเองและองคกรทตนเองสงกดอย

คำาวา “มการรจกแบงปน เออเฟ อเผอแผ หมายถง มการมมนษยสมพนธ”ทด มการสงเคราะหซงกนและกนในหมผปฏบตงานทงสงของทจบตองได(อามสทาน) และสงทจบตองไมไดแตเปนสงทมคณคาทงตอการทำางานและดาน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 135จตใจ(วทยาทาน,ธรรมทาน และอภยทาน) มการสงเคราะหกนดวยคำาพดทมประโยชน ออนหวาน ออนนอมถอมตน (ปยวาจา) มการชวยเหลอกนในการทำางานถงแมวาจะไมใชงานในความรบผดชอบของตนเอง(อตถจรยา) และมการวางตวสมำาเสมอไมดถกซงกนและกน ไมทอดทงผรวมงาน เปนตนขอเสนอแนะ

ผเขยนมไดคาดหวงวาผทไดอานทกคนจะตองมความเชอเหมอนทผเขยนเชอ แตหลงจากทไดอานแลวผเขยนอยากใหเปนจดเรมตนของพวกเราชาวพทธทกคนทจะไดหนกลบมาศกษาคำาสอนของพระพทธศาสนาอยางจรงจงและลกซง มการไตรตรองดวยเหตและผล กอนทจะบอกวาศาสนาพทธของเรานนไมมอะไร(ดงเชนหลายคนทพดและเปลยนไปนบถอศาสนาอนกอนทจะไดทำาการศกษาใหถองแท) ทงนขอใหบทความนมประโยชนอยางนอยกเพอใหทงนกวชาการทนำาแนวความคดทางตะวนตกมาเผยแพรไดรบทราบวาสงตางๆเหลานนทมองวาเปนของใหมนน ในคำาสอนของศาสนาพทธนนไดกลาวไวมานานกวาสองพนปแลว และเพอใหผปฏบตงานหมดความตนตระหนกกบคำาคพททางบรหารทหลงไหลเขามาจนบางครงหากไมไดตงสตแลวจะเกดความสบสน ทอแทวาตนเองนนเปนคนทไมรเร อง ไมทนสมย ไมสามารถจะทำาตามทถกสงมาได ดงนนจงหนกลบมาสความวางเปลาและใชปญญาพนจ วเคราะหแลวจะพบวาทกอยางนนสามารถทำาไดปฏบตไดเนองจากเปนชวตและจตใจของชาวพทธอยแลว

สดทายสำาหรบผอานทกทานโปรดอยาเชอกอนไดไตรตรอง ตามพทธพจนแสดงหลกของศรทธา ทแสดงแก ชาวกาลามะ ทเกสปตตนคม แควนโกศล(กาลามสตร) ทวา

-อยายดถอ โดยการฟง (เรยน) ตามกนมา(อนสสวะ)-อยายดถอ โดยการถอสบๆกนมา (ปรมปรา)-อยายดถอ โดยการเลาลอ(อตกรา)-อยายดถอ โดยการอางตำารา(ปฎกสมปทาน)-อยายดถอ โดยตรรก(ตกกะ)-อยายอถอ โดยการอนมาน(นยะ)-อยายดถอ โดยการคดตรองตามแนวเหตผล(อาการปรวตกกะ)-อยายดถอ เพราะเขาไดกบทฤษฎของตน(ทฏฐนชฌานกขนต)-อยายดถอ เพราะมองเหนรปลกษณะนาเชอ (ภพพรปตา)

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 136

-อยายดถอ เพราะวาเหนวาเปนครของเรา(สมโณ โน ครต)แตหากคดวาสงใดทเปนประโยชน(กศล) กใหนำาไปปฏบตเพอประโยชนแกทง

ตนเองและเพอเกอกลผอน และสงใดทไมเปนประโยชน(อกศล) กพงละเวน ซงวธการทจะรจะทราบวาสงใดทเปนประโยชนไดนนจำาเปนตองลงมอศกษาปฏบตดวยตนเองตามนยของพทธธรรมขอน โดยอาศยกระบวนการพฒนาปญญาหาตามกระบวนการดงน

1 สรางทศนคตทมเหตผล ไมเชอยดถอสงใดสงหนง เพยงพราะฟงตามๆกนมาเปนตน(ตามแนวกาลมสตร)

2 เปนผคมครองสจจะ(สจจานรกษ) ยนดรบฟงหลกการ ทฤษฎ คำาสอน ความเหนตางๆของทกฝาย ทกดาน ดวยใจเปนกลาง ไมดวนตดสนสงทยงไมรวาเปนสงทไมจรง ไมยนกรานและยดตดกบสงทตนรและทกวาเปนสงทถกตองและเปนจรงเทานน

3 ใชปญญาทมอยพจารณาความเปนเหตผล ยอมรบฟงผอนบางเพอจะไดเปดโอกาสใหตนเองนำาแนวคดเหลานนมาคด ทดสอบเพอหาความจรงตอไป

4 นำาสงทใจรบมาทดสอบดวยเหตและผล จนแนใจวาสงทรบมานนเปนสงทถกตอง และพรอมทจะลงมอปฏบตและพสจน ทดลองใหเหนประจกษในโอกาสตอไป

5 หากมขอสงสย ตองรบสอบถามดวยใจบรสทธ เพอพฒนาปญญาหรอการเรยนรในสงเหลานน มใชดวยความทะนงวาตนเองเกงกวาคนอน ทงนเพอใหสามารถปฏบตเพอเปนการพสจนไดอยางมนคงจนกวาจะไดขอพสจน และเพอประโยชนทจะเกดขน(พระธรรมปฎก)

ดงนนเพอใหเกดประโยชนสงสดผเขยนจงเสนอแนวทางในการผสมผสานความรทงการบรหารงานแนวพทธกบทฤษฎตะวนตกเพอใหเกดการบรหารทถกตองและเปนธรรม เปนประโยชนแกทงตนเอง องคกร ชมชนและประเทศชาต แทนทจะนำาแนวคดในการบรหารสความเปนเลศขององคกรจนประสบความสำาเรจแตทำาใหเกดความระสำาระสายของทงองคกร ชมชน และประเทศชาต[คลายกระทรวงสาธารณสขในขณะน พ.ศ. ๒๕๔๕] ขอความสขสวสดจงมแกผทอานจนจบทกคน

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 137

เอกสารอางอง

เอกสารภาษาไทย

จนตนา บญบงการ, ณฎฐพนธ เขจรนนทน.(๒๕๔๕). การจดการเชงกลยทธ. บ.ซเอดยเคชน จำากดพระธรรมปฎก. (๒๕๓๘). พทธรรม. โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยทองหลอ เดชชย. ( ๒๕๔๐ ). หลกการบรหารสาธารณสข. สามเจรญพาณชย : กทม.นรตน อ นาม . ( ๒๕๔๐ ). เทคน คการวางแผนโครงการสขศกษาและ

สาธารณสข. โรงพมพ รสพ. : กทม.พระมหาณรงค จตตะโสภโณ.(๒๕๒๗). หลกธรรมสำาหรบพฒนาเศรษฐกจ.

กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการพระเมธธรรมาภรณ . คณธรรมสำาหรบนกบรหาร หนาท-คณลกษณะพเศษ

และวธการบรหารงานดวยธรรมะ. โรงพมพธรรมสภา

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 138สมยศ นาวการ.(๒๕๔๐). ทฤษฎองคการ.สำานกพมพดอกหญา: พมพครงท ๒สมยศ นาวการ.(๒๕๔๐). การบรหารและพฤตกรรมองคการ. สำานกพมพผ

จดการสมคด แกวสนธ, ภรมย กมลรตนกล. ( ๒๕๓๖ ). เศรษฐศาสตรสาธารณสข :

การวเคราะหและประเมนผลบรการสาธารณสข. โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย : กทม.

เอกสารภาษาตางประเทศ

Hawe P., Degeling D. and Hall J. ( ๑ ๙ ๙ ๐ ). Evaluating health promotion. Maclennan + Petty : London.

Kemm J., Close A. ( ๑ ๙ ๙ ๕ ). Health promotion : theory and practice. Macmillan : London.

Phillips C., Palfrey C. and Thomas P. ( ๑ ๙ ๙ ๔ ). Evaluating helathand social care. Macmillan: London.

Primary Health Care management Advancement programe. ( ๑๙๙๓ ). Accessing the quality of service Module ๖ user’s guide. Thai Wattana Panich, Bangkok : Thailand.

เอกสารอเลกทรอนกส (avalable at ๒๓ / ๐๙ / ๒๒๕๔๕ )

บนทกความเขาใจระหวางสำานกงบประมาณและสำานกงาน ก.พ. http://www.bb.go.th/บนทกความเขาใจระหวางสำานกงบประมาณและสำานกงาน ก.พ

ลานธรรมเสวนา(สำาหรบคนหาเนอหาในพระไตรปฎก) http://๒๐๒.๔๔.๒๐๔.๗๖/buddhism/tsearch.

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯกบพระพทธศาสนา. http://kanchanapisek.or.th/kp ๘/sirindhorn/pratep ๑๓.html#up

สมหวง วทยาปญญานนท. บรหารตามหลกทศพธราชธรรม:

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 139

http://www.thai.to/budmgt/budman/bm ๐ ๑ /king ๑๐.html#บรหารตามหลกทศพธราชธรรมDeLand, FL ๓๒๗๒๐ Quintessential Careers SWOT

Analysis Questions: http://www.quintcareers.com/ Quintessential Careers SWOT Analysis Questions

Dom, William, and Joe. Swot Analysis http://www.wpi.edu/Academics/Depts/Fire/Courses/Samples/Armory ๒/default.htm#SWOT Introduction

John P. Orr. Nine-Cell SWOT Matrix A tool for maximizing your case analysis effectiveness: http://www.cameron.edu/~johno/WEM_NineCell.html

Quintessential Careers Transferable Job Skills Set.htm :http://www.quintcareers.com/ Quintessential Careers Transferable Job Skills

RESULT BASED PERFORMANCE MEASUREMENT/MANAGEMENT STUDY - http://govinfo.library.unt.edu/npr/library/papers/bkgrd/fladep.htm

S ๓ i Modelling. http://www.promise.org.uk/S ๓ i Modelling.htm S ๓ i Modelling

Swot analysis.http://www.promise.org.uk/SWOT.htm Swot analysis

The Balanced Scorecard as a Strategic Management System .http://isds.bus.lsu.edu/cvoc/learn/bpr/cprojects/spring ๑๙๙๘/bsm/page ๓.html

The Balanced Scorecard. http://isds.bus.lsu.edu/cvoc/learn/bpr/cprojects/spring ๑๙๙๘/bsm/page ๒.html

Using a SWOT Analysis in Your Career Planning: http://www.quintcareers.com/ Using a SWOT Analysis as a Key Career-Planning Tool.htm

ผศ. ดร. นพ. คงเดช ลโทชวลต / การบรหารงานแนวพทธ บทท 1 / 140