ความรเกยวกบ Bauhinia

โดย ฐตมา ธาราวฒ

คำาวา Bauhinia นนมาจาก ในชวงปพทธศกราช 2103 – 2167 ไดมนกพฤกษศาสตรชาวสวส ชอ กาสปาร โบแฮง (Gaspar Bauhin) ไดแตงตำาราทางพฤกษศาสตรทมชอเสยงชอ Pinax Theatri Botanici ทอธบายถงพรรณไมทรจกในเชงวทยาศาสตรของยคสมยนน ซงจดไดวาเปนตนแบบของการจดหมวดหมพชตามลำาดบชนทนกวทยาศาสตรในยคตอมา นำาแนวคดนมาพฒนาจนเปน อนกรมวธานของพชทใชเปน

บรรทดฐานอยในปจจบน ในตำารานโบแฮงไดใชระบบสองชอในการเรยกชอพรรณไม แมวาจะใชกบพรรณไมบางชนดเทานน

ซงตอมาเมอคารล ลนเนยส (Carl Linnaeus) ไดเสนอการจกหมวดหมของสงมชวตใหม และไดเสนอใหเรยกชอสงมชวตดวย ระบบสองชอ (binomial nomenclature) และไดตงชอพชสกลหนงในวงคถว (family Leguminosae) เพอเปนเกยรตแก กาสปาร โบแฮง ทมตอวงการพฤกษศาสตร เปนสกล Bauhinia หรอทเรยกวาสกลอรพม ในภาษาไทย (ชยนตและปยะ, 2544) สกล Bauhinia หรอสกลชงโค มทงไมตน ไมพม และไมเถา ปลายเสนกลางใบมกเปนตง ดอกออกเดยวๆ หรอเปนชอ กลบเลยงแยกเปน 2-5 สวน กลบดอก 5 กลบ ขนาดเทาหรอไมเทากน เกสรเพศผม 2, 3, 5 หรอ 10 อน ฝกไมมปก มสมาชกประมาณ 300 ชนด พบทวไปในเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 40 ชนด เดมอยภายใตวงคยอย

ภาพ Gaspar

Caesalpinioideae ขอมลดานววฒนาการในปจจบนจดใหอยภายใตกลมยอย Cercideae ทแยกออกมาจากกลมยอยเดม ซงทงหมดมใบเดยวหรอใบแยกเปน 2 แฉก ไมใชใบประกอบดงเชนในวงคยอย Caesalpinioideae (กรมอทยานแหงชาต, 2553)

ในจำานวนทงหมด 40 ชนดนทพบในประเทศไทย อยากจะขอแนะนำาใหรจกอย 4 ชนด ทนาสนใจ ทองคการสวนพฤกษศาสตร อ. แมรม จ. เชยงใหม ไดนำามารวบรวมไว ซงสามารถนำามาพฒนาใหเปนไมประดบไดหรอบางชนดมคณสมบตในการรกษาโรค ไดแก สรอยสยาม (Bauhinia siamensis K. & S.S.Larsen) ซงมดอกเปนดอกชอหอยลง สชมพอมขาวถงสชมพคลายสรอยคอ ยาว 75 เซนตเมตร ใบมความสวยงาม และกงออนมขนสนำาตาลแดง (ภาพท 1) เปนพชถนเดยวของประเทศไทย พบเฉพาะทภเมยง จ. พษณโลก ภาคเหนอตอนลางของไทย ตามปาเบญจพรรณทมไผหนาแนนใกลกบทางนำาไหล ทระดบความสงประมาณ 300 เมตร (Larsen and Larsen, 2002)

ภาพโดย ฐตมา ธาราวฒ

ภาพท 1 ลกษณะชอดอก และใบของ สรอยสยาม (Bauhinia siamensis K. & S.S.Larsen)

อรพม (Bauhinia winitii Craib) หรอทางภาคกลางทเรยกวา ควนาง ทเรยกเชนนคงเนองมาจากลกษณะของฝกของพชชนดน ชอวทยาศาสตรตงใหเปนเกยรตแกพระยาวนจวนนดร (โต โกเมศ) ผพบและเกบตวอยาง พนธไมนเปนคนแรก อรพมจดเปนพชหายากและถนเดยวของไทยอกชนดหนงทพบไดในปาภาคตะวนตก ภาคกลางและภาคเหนอ (ชยนตและปยะ, 2544) เปนไมเถาเนอแขง กงออนมขนสนนมสนำาตาลเขม ใบเวา

แยกเปน 2 แฉก ชอดอกออกตามซอกใบหรอปลายกง ตาดอกรปกระสวย ยาว ประมาณ 3 เซนตเมตร ฐานรองดอกรปหลอด ยาว 4-6 เซนตเมตร มขนสนนมสนำาตาล

ภาพจาก http://202.143.135.43/ksr-oat/TBpage/TB012.html

เขม เปนรว กลบดอกยน กลบหนามสเหลองออนแซม (ภาพท 2) (กรมอทยานแหงชาต, 2553)

ภาพท 2 ลกษณะชอดอก และใบของ อรพม (Bauhinia winitii Craib)

สรนธรรวลลหรอสามสบสองประดง (Bauhinia sirindhorniae K. & S.S. Larsen)เปนพรรณไมทไดรบพระราชทานพระราชานญาตใหอญเชญพระนาม สรนธร ตงเปนชอชนด sirindhorniae เพอเฉลมพระเกยรตแดสมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมาร (กรมอทยานแหงชาต, 2553)จดเปนพรรณไมหายากและถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนตามชายปาดบแลง และปาโปรง ทสงระดบนำาทะเล 150-200 เมตร (Santisuk et al., 2006 and Larsen and Larsen, 1997) และพรรณไมชนดนคนทองถนในภาคอสานใชเถาและรากแหง ตมดมแกประดงไดทกชนด (อาการทมผนขนบนผวหนง ถามอาการไขดวยมกเรยก ไขประดง) (ชยนตและปยะ, 2544) และ

พบวาสารสกดจากใบ มฤทธตานแบคทเรย Bacillus subtilis สวนสารสกดจากลำาตนและราก มฤทธตานแบคทเรย Staphylococcus aureus ได (Athikomkulchai et al., 2005) ไมเถาเนอแขง กงออน ชอดอก กลบดอก รงไข และผลมขนสนำาตาลแดงหนา ปลายใบเวาเปน 2 แฉกตนๆ หรอเวาลกจนจรดโคนใบ ชอดอกยาว 2-10 ซม กานดอกยาว 1.5-2 ซม

ภาพโดย ฐตมา ธาราวฒ

กลบเลยงแยกเฉพาะทปลายกลบ กลบดอกยาว 1-1.3 ซม รวมกานกลบ (ภาพท 3) (กรมอทยานแหงชาต, 2553)

ภาพท 3 ลกษณะชอดอก และตนของ สรนธรรวลล (Bauhinia sirindhorniae K. & S.S. Larsen)

เถาขยน (Bauhinia strychnifolia Craib) เปนพชทอยในกลมใกลถกคกคามและเปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคเหนอแถบจงหวดเชยงใหม ลำาปาง ตาก สโขทย กำาแพงเพชร และภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดเลย และกาฬสนธ เปนสมนไพรพนบานอสานอยางแทจรง ชาวอสานเรยนชอสมนไพรชนดนวา ยานางแดง นนเพราะวาลกษณะของพรรณไมชนดนเปนเถามใบเหมอน ยานาง ทชาวอสานรจกกนด แตมดอกสแดง (ภาพท 4) อยางไรกตามบางทอาจเรยกชอแตกตางกน เชน สยาน (ตาก ลำาปาง) สวนชอชนด strychnifoli ในชอพฤกษศาสตรมากจากคำา strychn- เปนชอสกลของพชชนดหนง คอ สกลแสลงใจ (genus Strychnos) ในวงคแสลงใจ กบคำาวา folia ภาษาลาตนแปลวา ใบ รวมกนแลวแปลวา ใบเหมอนใบของพชสกลแสลงใจ ชาวอสานใชเถาและใบตมดมแกหลายโรค โดยเฉพาะ แกกนผด หมายถงอาการทกนของไมถกกบรางกายแลวทำาใหมไข ปวดทอง ทองเดน เปนตน (ชยนตและปยะ, 2544)

ภาพท 4 ลกษณะชอดอก และใบของเถา ขยน (Bauhinia strychnifolia Craib)

ภาพจาก http://www.phargarden.com/main.php

เอกสารอางองกรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช สำานกงานหอพรรณไม. 2553 พฤกษศลป เฉลมพระเกยรต

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553: กรม, กรงเทพฯ 193 หนา

ชยน พเชยรสนทร และปยะ โมคมล. 2544.พรรณพฤกษชาตสกลอรพมทเปนพชถนเดยวของประเทศไทย. Advanced Thailand Geographic. ปท 6 ฉบบท 47: 162-184.

Athikomkulchai, S., N. Sriubolmas and N. Ruangrungsi. 2005. Antibacterial activity of

flavonoids from Bauhinia sirindhorniae. Thai. J. Health Res. 19(1): 13-19.Larsen, K., and S. S. Larsen. 1997. Bauhinia sirindhorniae sp. nov. (Leguminosae-

Caesalpinioideae) a remarkable new species from Thailand. Nord. J. Bot. 17(2): 113- 118.

, , 2002. Bauhinia siamensis (Leguminosae-Caesalpinioideae), an

extraordinary new species from Thailand. Nat. Hist. Bull. Siam Soc. 50(1): 99-104.Santisuk, T., Chayamarit, K., Pooma, R., Suddee, S. 2006. Thailand Red Data : plants. Office

of Natural Resources and Environmental Policy and Planning, Bangkok, Thailand. 256 p.