บทท 4 การวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคล

วตถประสงค

1. เพอใหมความร ความเขาใจเกยวกบรปแบบการสอสารทมผลมาจากพนฐานทางบคลกภาพ 2. เพอใหมความร ความเขาใจเกยวกบการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคล 3. เพอใหเกดแนวคดในการน าความรดานการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคลไปใชในการ

พฒนาทกษะการสอสาร สงผลใหการสอสารมประสทธภาพสงสด *****************

การสอสารมความส าคญ เพราะมนษยเปนสตวสงคม นอกจากอยรวมกบผอนแลว มนษยทกคนจะม

การแลกเปลยนความคดเหนและความรสกกบผอนตลอดเวลา ไมวาจะทใด ทบาน ทมหาวทยาลย ทท างานหรอจะเปนสถานการณ ๆ กตาม การสอสารจงเปนเรองธรรมดาของมนษย ทมความซบซอนแตไมยากเกนทจะท าความเขาใจ ซงถาใชเวลาศกษาเพอใหเกดความเขาใจกระบวนการสอสาร โครงสรางของบคลกภาพของบคคลทสงผลตอการสอสาร พรอมทงหาทางพฒนาปรบปรงตนเองและทกษะการสอสารใหดขน กจะเกดประโยชนอยางมากตอตนเอง ทงในการด าเนนชวตประจ าวน การท างานกบผอน การอยรวมกนในครอบครวและสงคม เกดความสขและส าเรจในทก ๆ ดานไดเปนอยางด ในการสอสารนนสงทส าคญทสด คอ ผรบสารและผสงสาร เพราะการรบสารหรอสงสารนนจะเปนไปไดอยางเทยงตรง และมประสทธภาพและเกดประสทธผลนน ตองอาศยสตปญญาควบคกบอารมณของผรบสารและผสงสาร ทงในการรบสารและการสงสารเชนเดยวกน ซงไดมผกลาววา บคลกภาพของบคคลนน ๆ จะเปนตวก าหนดรปแบบในการสอสาร โดยทบคคลคนหนงจะมบคลกภาพ 3 สวนภายในตวบคคล นกจตวทยาผนคอ Eric Berne ( ค.ศ.1910 – 1970 ) ซงเปนจตแพทยชาวแคนาดา ไดคดทฤษฎวาดวยการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคล ( Transactional Analysis ) ทฤษฎนไดรบความนยมและนาสนใจของบคคลในวงการตาง ๆ มากมายไมเฉพาะแตนกจตวทยาเทานน เพราะทฤษฎการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคลเปนวธการทางจตวทยาทชวยใหบคคลเขาใจตนเอง การศกษาบคลกภาพสามารถพจารณาไดจากพฤตกรรมการแสดงออก ทงค าพด ทาทาง น าเสยง สหนา ทาทาง การเคลอนไหวของรางกาย ฯลฯ ลกษณะการแสดงออกเหลานจะสะทอนใหเหนบคลกภาพของบคคล ท าใหสามารถเปลยนแปลงปรบปรงบคลกภาพของตนเองไดอยางมเหตผล ชวยในการปรบตว ท าใหการตดตอสอสารกบบคคลอนเปนไปในลกษณะทกอใหเกดความเขาใจและเกดสมพนธภาพทดตอกน

31

โครงสรางของบคลกภาพ (Structure of Personality)

Berne เชอวา บคลกภาพของบคคลประกอบขนดวยสวนทเรยกวา “Ego state” และในตวบคคลหนงจะม Ego state อยดวยกน 3 สวน คอ

1. สวนทมลกษณะคลายพอแม = Parent ego state 2. สวนทเปนผใหญ = Adult ego state 3. สวนทเปนเดก = Child ego state บคคลแตละคนจะมลกษณะบคลกภาพทง 3 สวนมากนอยแตกตางกน บางคนอาจจะมลกษณะของความ

เปนพอแมมาก คอ ชอบสงสอน ชอบต าหน ใหความเอาใจใสอยเกอบตลอดเวลา แตบางคนอาจจะมลกษณะของความเปนผใหญมาก และบางคนอาจจะมลกษณะของความเปนเดกในบคลกภาพมาก แตทส าคญคอ บคลกภาพทง 3 สวนนนจะมอยในบคคล ซงจะแสดงออกมาในแตละโอกาสและสถานการณตาง ๆ โดยแสดงออกทงทางดานค าพด กรยาทาทาง และการแสดงออก ซงสามารถวเคราะหไดวาเปนบคลกภาพของสวนใดใน 3 สวน รายละเอยดเกยวกบโครงสรางบคลกภาพทง 3 สวน (อาภา จนทรสกล : 2535 ) มดงน

1. ลกษณะทเปนพอแม (Parent ego state = P) เปนลกษณะบคลกภาพทคลายพอแม ผเลยงด หรอบคคลอนทมอทธพลในชวตถายทอดใหกบเดก ลกษณะทเปนพอแม จะเปนสวนทแสดงพฤตกรรมโดยไมใชเหตผล แตจะเปนพฤตกรรมตาง ๆ ทพอแมสงสอนเราในอดต ซงถกเกบรกษาไวและจะกลบมาปรากฎในพฤตกรรมของเรา ค าพดทเราชอบใชในบคลกภาพลกษณะทเปนบดา มารดา เชน “ตองท าอยางนนะ” หรอ “อยาท าอยางนนะ” หรอ “เวลาเปนสงทมคามากมายมหาศาล อยาปลอยเวลาทงนะ” ฯลฯ

เมอบคคลถกควบคมดวยลกษณะทเปนพอแม เขาจะไมพจารณาปญหาตาง ๆ ตามสภาพขอเทจจรงในปจจบน แตจะใหค าสงสอน ความเชอตาง ๆ ทบคคลไดรบการอบรมสงสอนมาในอดตเปนตวก าหนดพฤตกรรม กลาวไดวาลกษณทเปนพอแมเปนผลมาจากการทบคคลบนทกขอมล ไมวาจะเปนทศนคต คานยม กฏเกณฑตาง ๆ ทพอแมสงสอน ตลอดจนทาทางไวใหตนเอง บคลกภาพในสวนทเปนพอแมนสามารถแบงออกไดเปนลกษณะยอย ๆ อก 2 ลกษณะ คอ 1.1 ลกษณะพอแมแบบด (Critical parent หรอ Controlling parent = CP) เปนลกษณะทไดรบการถายทอดมาจากพอแม ผเลยงด ซงเปนการประเมนคาและการตดสนใจ โดยใชมาตรฐาน คานยม ความเชอ ตลอดจนวถการด าเนนชวตแบบทเคยไดรบการอบรมสงสอนมา จนบางครงอาจเกดอคตในการประเมนคา หรอตดสนใจในเรองตาง ๆ เนองจากมความเชอทผด ๆ ทมอยเดมเปนพนฐาน บคลกภาพของบคคลทถกควบคมดวยลกษณะพอแมทดจะมทาทางและวาจาทแสดงออกใหเหนถงลกษณะ การวพากษวจารณ ชอบต าหน

32

ลกษณะจจ มความรสกขร าคาญ ชอบวางอ านาจ ใชวธการลงโทษไมคอยพอใจในการเปลยนแปลงหรอความคดเหนใหม ๆ และยดตดอยกบความคดเหนของตนเอง ลกษณะพอแมทด เมอพจารณาดอาจรสกวาเปนสวนของบคลกภาพทไมด-ไรคา เพราะเปนลกษณะทใชขอมลทเคยมมาในอดต แตถาพจารณาในอกดานหนง ลกษณะพอแมทดจะมประโยชน เพราะเปนลกษณะทท าหนาทถายทอดคณคาทางวฒนธรรม แนวคดหรอความเชอทด และคานยม ซงชวยใหบคคลตอบสนองตอเหตการณในชวตประจ าวนใหเปนไปโดยอตโนมตหรอตามความเคยชน โดยไมตองเสยเวลาคดไตรตรองไปเสยทกเรอง 1.2 ลกษณะพอแมทใจดเออเฟอ (Nurturing parent = NP) เปนบคลกภาพในลกษณะของพอแมทคอยดแล ปกปอง ชวยเหลอ คอยปลอบโยน ท าใหเกดความสบายทงดานรางกายและจตใจ หวงใยและ เอออาทรตอความทกข-สข มลกษณะเมตตา โอบออมอาร มไมตรจต เหนอกเหนใจผอน ใสใจคนรอบขาง และเขาอกเขาใจผอน และเปนทพงใหกบผอนได ลกษณะพอแมทใจดเออเฟอจะแสดงออกดวยค าพด ทาทาง คอยไตถามทกขสข ชวยดแลและคอยปลอบโยนใหก าลงใจแกผอน 2. ลกษณะทเปนผใหญ (Adult ego state = A) เปนลกษณะบคลกภาพของบคคลทท างานโดยใชหลกแหงเหตผล สตปญญาในการพจารณาสงตาง ๆ โดยพจารณาตามสภาพขอเทจจรงเทานน จะไมค านงถงความรสกและไมมอารมณเขามาเกยวของ สวนนจะท างานคลายเครองคอมพวเตอร ทพยายามรวมรวมขอมล ตรวจสอบขอมล และประมวลผล โดยอาศยขอเทจจรงเทานน ดงนนเมอเผชญกบปญหาอะไรกตาม บคคลทมลกษณะทเปนผใหญ มกจะตงค าถามวา “อะไร” “ท าไม” “อยางไร” “เพราะอะไร” แลวตรวจสอบขอมลดวยสภาพของขอเทจจรง แลวจะหาวธการแกปญหานนตอไป บคคลทมพฒนาการเปนไปตามวฒภาวะ และรจกตวเองตรงตามความเปนจรง ลกษณะทเปนผใหญของบคคลนนจะเปลยนแปลงอยเสมอ จากประสบการณทเขาไดเรยนร ซงถาเปรยบเทยบกนระหวางบคลกภาพทงสามสวนแลว ลกษณะทเปนเดกและลกษณะทเปนพอแม มกจะคงทไมเปลยนแปลงมากเหมอนลกษณะทเปนผใหญ เพราะขอเทจจรงตาง ๆ บคคลเรยนรและตองเปลยนแปลงไปตามสภาพการณ

ยงกวานนสวนของลกษณะทเปนผใหญ จะสามารถพจารณาใชเหตผลตดสนบคลกภาพในสวนของลกษณะทเปนเดกกบลกษณะทเปนพอแม วาควรปรบปรงเปลยนแปลงแกไขหรอควรลบลางออกไปอยางไรบาง แตไมไดหมายความวาลกษณะทเปนผใหญจะท าหนาทเปนผบงการ เพยงแตจะพยายามใชเหตผลและขอมลตาง ๆ มาพยายามปรบลกษณะทเปนเดก และลกษณะทเปนพอแมทบคคลมอยในตวใหเหมาะสมถกตองตามเหตการณ และอยในสภาวะสมดลเพอใหบคคลปรบตวได

33

3. ลกษณะทเปนเดก (Child ego state = C) เปนลกษณะบคลกภาพทแสดงออกถงความรสกแทจรงทตนมอย เชน ดใจกรองกรดกราด เสยใจกรองไห เปนสวนทแสดงออกอยางธรรมชาตถงความตองการทแทจรงของตนเอง ไมวาจะเปนอารมณทางดานบวกหรอลบ ลกษณะทเปนเดกนจะมอยในตวของบคคลทกคน ไมวาบคคลนนจะมอายมากหรอนอยเพยงใด เพยงแตลกษณะสวนนจะมอยมากนอยตางกนในแตละบคคลและเมออายมากขน บคคลกจะไมแสดงออกถงลกษณะสวนนมากเหมอนกบวยเดก บคลกภาพในสวนทเปนเดกนสามารถแบงออกไดเปนลกษณะยอย ๆ อก 3 ลกษณะ 3.1 ลกษณะทเปนเดกตามธรรมชาต (Free child = FC) เปนสวนของบคลกภาพทยงไมไดขดเกลา จงเปนสวนทแสดงออกถงอารมณและความตองการทแทจรงของตนเองออกมาอยางโจงแจง เชน อารมณสนกสนาน กระโดด โลดเตน ขนอาย กลว เชน แสดงความกลวทมด ๆ หรอ สถานทแปลก ๆ ออกมาอยางเปดเผย หรอ แสดงออกถงอารมณอจฉารษยา ปงปง เพราะไมไดดงใจออกมาตรง ๆ โดยไมควบคม 3.2 ลกษณะทเปนเดกไดรบการขดเกลา (Adapted child = AC) เปนสวนของบคลกภาพทพฒนาขน เพราะเดกมสมพนธภาพกบพอแมหรอผอบรมเลยงด ไดรบการสงสอน ควบคม ขดเกลาจากพอแม และจากบคคลตาง ๆ ทมอทธพลตอตวเดก ท าใหบคคลพฒนาบคคลกภาพในสวนของการเชอฟง ยอมท าตาม พงพาผอนขนมา 3.3 ลกษณะทเปนเดกมความคด (Little Professor = LC) เปนสวนของ Child ego state ทแสดงออกถงลกษณะบางสวนของความเปนผใหญ รจกใชความคด เหตผล พจารณาสงตาง ๆ เปนสวนของความสามารถทางสตปญญา แสดงออกถงความเฉลยวฉลาด และเปนสวนของความคดรเรมสรางสรรค

โครงสรางของบคลกภาพทง 3 สวน ตามความเชอของทฤษฎการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคล Berne มกเขยนโดยใชสญลกษณยอวา P, A, C และอธบายไดดวยไดอะแกรม ดงน

P

C

A

CP (Critical parent หรอ Controlling parent ) NP (Nurturing parent)

LC (Little child) CccchcProfessor)

A (Adult)

AC (Adapted child) FC (Free child)

34

จากโครงสรางของบคลกภาพดงกลาว ท าใหบคคลแตละคนตอบสนองตอสงเราทตนพบเหน ดวยทาทางและวาจาตาง ๆ กนออกไป แลวแตวาบคคลนนจะใชบคลกภาพในสวนใดตอบสนอง ดงตวอยางตอไปน ตวอยางท 1 ตอเพลงลกทง P (CP) : เพลงอะไรใจความไมสภาพเลย ไมควรใหเดก ๆ ฟง A : เพลงพวกนเปดบอย คนคงนยมฟงกน C (FC) : ฟงเพลงลกทงทไร มนในอารมณอยากเตนทกทเลย ตวอยางท 2 ตอบานจดสรร P (CP) : บานอะไรแคบจง เพอนบานกดไมนาไวใจ A : บานนราคา 1 ลานบาท ใหเวลาผอน 20 ป C (LC) : หองแคบจง แตเราจะใชสแปลก ๆ แตงใหนาอยเชยว ตวอยางท 3 ตอเพอนทบนวาไมสบาย P (NP) : พกกอนนะ เดยวฉนจะเอาผาเยนเชดหนาให A : เธอควรไปหาหมอ หมอจะวนจฉยไดถกตองทสด C (AC) : ฉนไมรจะชวยเธออยางไร เดยวไปตามคนมาใหนะ

บคลกภาพทง 3 สวนดงทกลาวขางตนนน บคคลแสดงทงค าพด น าเสยงและอาจแสดงออกโดยกรยาทาทางประกอบการพดดวย เพอท าใหการสอสารนนชดเจนมากยงขน

นอกจากนบคลกภาพแตละสวนนนยงมรายละเอยดทงในดานบวก (บคลกภาพทเหมาะสม) และดานลบ (เปนบคลกภาพทตองไดรบการแกไข) อกดวยดงรายละเอยดตอไปน

35

ลกษณะบคลกภาพ

ดาน + ดาน -

CP

กลาเปนตวของตวเอง และยอมรบในคณคาของผอนดวย กลาแสดงความคดเหน และแลกเปลยน ความคดเหนกบผอน กลายนยนความเชอ/คานยมของตนเอง ถงแมวาคานยมนนแตกตางจากกลม/ สงคม ควบคมตนเองสง มวนย กลาทวงสทธอนชอบธรรม

การต าหน การบงคบ ควบคม ชอบการอางกฎเกณฑมาลงโทษ ชอบจดการบงการ ยดถอความคดตนเอง บางครงรนแรงขนเผดจการ ฯลฯ

NP

ความใสใจเอออาทร ความสนใจ หวงใย ความเมตตาปราณ ชอบชวยเหลอผอน และปกปองคมครองผทออนแอกวา

ลกษณะทเอาความปรารถนาดของตนเองไปท าให ผอนเปนทกข หวงใยจนเปนหวงแหน คอยตดตามหรอเอออาทรจนกาวกายความเปนสวนตวของผอน ท าดแลวรสกวาคนอนไมเหนความส าคญ/เปนบญคณ

A

ลกษณะทปะทะกบสงเราใด ๆ แลวบคคลจะน าสวนของเหตผลมาใชในการตอบสนองกบสงเรานน ๆ โดยปราศจากอารมณ **ใคร / อะไร / ทไหน / เมอไหร / ท าไม / อยางไร

มเหตผล มการตรวจสอบขอมล การวเคราะห COMPUTER ถามมาก A จะคมสวนอารมณใน CP NP FC และ AC จนมลกษณะยดเหตผล ปราศจากอารมณทเขาใจผอน มลกษณะเฉยชา นาเบอ ไมสามารถรบรอารมณความรสกผอน ไรอารมณ

FC ราเรง สดชน แจมใส สนกสนาน ผอนคลาย กระตอรอรนในการเรยนร เปดตวเองกบประสบการณใหม มองชวตไมนาเบอ ใชชวตประจ าวนอยางกระฉบกระเฉง สงแวดลอมและบคคลรอบขางนาสนใจ

ลกษณะเลนไมเลก ลกษณะของเดก คอ หวงแตเลน ไมรบผดชอบ ตดอยกบความสนก รกสบาย ไมจรงจงกบงาน/ชวต ขนรนแรง ชอบเลนแผลง ๆ ชอบสนกบนความทกขผอน ไมรสกผด/ส านกผด

AC เดกทไดรบขดเกลาจากสงคม เชอฟง ใหความเคารพเชอถอผอน ยอมรบในบทบาทผน าของผอนได (เปนผตามทด) ออนนอมถอมตน ไมฝาฝนทาทายกฎเกณฑทางสงคม ปฏบตตามขอตกลงของกลม ท าตามค ามนสญญา พงพง (Depend) ผทตนเองไววางใจ ออนนอมถอมตน

เดกทยอมแบบยอมจ านน (เมอตองยอมท าตามผอน กจะเกบความรสกวาตนเองดอยไว) ขนรนแรง มกซมเศรา คร าครวญ ชอบสงสารตวเอง ไมอยากตอสโดยใช IQ./ ความสามารถ ชอบพงพงตดพนกบผอนแบบไมโต ชอบท าตวใหผอนปกปองชวยเหลอ /ไมพงตนเอง

36

รปแบบการสอสารสมพนธระหวางบคคล

การสอสารสมพนธระหวางบคคล ชวยใหเราสามารถวเคราะหบคลกภาพของบคคลได โดยสงเกตจากค าพดทบคคลนนใชสอสาร ตลอดจนทาทางตาง ๆ ทแสดงออกมา รปแบบของการสอสารสมพนธระหวางบคคลสามารถแบงออกไดเปน 3 รปแบบ ดงน

1. การสอสารสมพนธทไมขดแยงกน / พดตามกน (Complementary or Parallels Transactions) การสอสารสมพนธแบบนจะมลกษณะถอยทถอยอาศยกน ผสอสารคาดหวงจะไดรบการตอบสนองจากบคคลทตนสอสารอยางไร กไดรบการตอบสนองตามคาดหมายไมขดแยงกน ถาวเคราะหจากทศทาง (vector) ของการสอสาร ลกศรจะไมตดขามกน ลกศรจะขนานกนไป การสอสารสมพนธแบบนไมสงผลลบทางดานสมพนธภาพ ท าใหสอสารกนไปไดเรอย ๆ ดงตวอยาง

ตวอยางท 1 ลก แม

P P 1. แมซอขนมใหหนหนอยนะคะ A 1 2 A 2. ตกลงจะลก ลกอยากทานอะไรดจะ C C ตวอยางท 2 สมชาย สมศกด

P P 1. รายงานฉบบนผมจะท าใหเสรจวนน 1 A A 2 2. ตกลงแลวเอามาวางไวบนโตะผมนะ C C

37

ตวอยางท 3 นงเยาว นภา

1 P P 1. เดกสมยนพดจาไมสภาพ…ฟงไมไดเลย 2 A A

C C 2. นนซคะ ถาเปนรนเราคงถกผใหญ ตตาย ถาพดแบบน

จากตวอยางท 1, 2 และ 3

ทศทาง (ลกศร) ทแสดงถงการสอสารสมพนธจะไมตดขามกน จะมลกษณะคขนานกนไป นนคอ จากตวอยางท 1 ลกสอสารกบแมจาก Child ego state และเปน adapted Child ไปยง Parent ego state ของแม โดยคาดหวงวา จะไดรบการตอบสนองจาก Parent ego state ในสวน Nuturing Parent ของแมมายง Child ego state ของตน แมกตอบสนองมาตามทคาดหวง การสอสารสมพนธจงไมขดแยงกน เชนเดยวกนจากตวอยางท 2 และ 3 กสามารถอธบายไดในลกษณะทคลายคลงกน

2. การสอสารสมพนธทขดแยงกน / พดขดกน (Crossed Transactions) การสอสารสมพนธแบบนจะ

กอใหเกดสมพนธภาพทางดานลบ เกดการขดแยงกนขน มกท าใหการสอสารสมพนธตองหยดชงก ไมสามารถด าเนนตอไปได หรอ ไดเพยงชวงสน ๆ เพราะผสอสารสมพนธไมไดรบการตอบสนองจากบคคลทตนมปฏสมพนธดวยดงทคาดหมายไว ถาวเคราะหจากทศทาง (vector) ของการตดตอ ลกศรจะตดขามกน ดงตวอยาง

ตวอยางท 4 ประภา ปราณ

P P 1. สองโมงแลวนะ แตงตวเสรจแลวยง 1 A 2 A 2. รแลว ฉนมนาฬกา หยดบอกใหท C C อะไรๆ เสยท

38

ตวอยางท 5 อบล อไร P P 1. ฉนปวดหวจง หมนออนเพลยจรง ๆ A A 1 C C 2. คนทเธอควรเลาอาการใหฟง คอ

หมอ จากตวอยางท 4 และ 5

ทศทาง (ลกศร) ทแสดงถงการสอสารสมพนธจะตดขามกน จากตวอยางท 4 ประภาสอสารสมพนธกบปราณ จาก Adult ego state และคาดหวงจะไดรบการตอบสนองจาก Adult ego state ของปราณกลบมาเชนกน แตปราณกลบตอบสนองจาก Parent ego state ไปยง Child ego state ของประภา การสอสารสมพนธจงขดแยงกน ตวอยางท 5 กอธบายไดในท านองทคลายกน

ในบางกรณทศทาง (ลกศร) ทแสดงการสอสารสมพนธอาจจะไมตดขามกน แตลกษณะการสอสารสมพนธไมไดรบการตอบสนองตรงตามทอกฝายหนงคาดหวงหรอตองการ เปนลกษณะการสอสารสมพนธทไมสอดคลองกน ดงตวอยาง

ตวอยางท 6 สมศร สภาพ P 1 P 1. ครสมยนไมอดทนและเสยสละ 2 เหมอนสมยกอน ด ๆ แลวไมนาเคารพ A A C C 2. คณไดขอมลจากไหนมาอางอง

ค าพดดงกลาว

ในการสรางสมพนธภาพทด การสอสารสมพนธทมประโยชนจะเปนไปในรปแบบของ complementary transactions เพราะไมท าลายความรสก หรอท าใหเกดความขดแยงทางจตขนและภายหลงจากการสอสารสมพนธกไมมปญหาตดคางในใจ ในชวตประจ าวน การสอสารทางสงคมทวไปมกเปนไปแบบ complementary transactions ในลกษณะทเรยกวา บวไมใหช า น าไมใหขน สวน crossed transactions ท าใหการสอสารสมพนธตดขด สะดด หรอ บางครงหยดชงก มกกอใหเกดความรสกทางดานลบ แต crossed transactions กมประโยชนท

2

39

1111

ชวยทาทายใหผสอสารสมพนธดวย ไดใช ego state อนๆ ในการคด การแสดงออกบาง ไมใชใชเพยง ego state เดยวตามทตนเองเคยชนเทานน ตวอยางเชน เดกทไมชอบคดตดสนใจสงตาง ๆ ดวยตนเอง ตองการพงพาและคอยการชแนะของพอแมและครอยตลอดเวลา แมแตปญหาเลกนอยกตองคอยถาม ลกษณะเชนนเปนลกษณะของเดกทไดรบการขดเกลาหรอเดกทตองการพงพา (Adapted Child) แทนทจะสอสารสมพนธในรปแบบของ complementary transaction หรอ สอสารดวยลกษณะของพอแมทเออเฟอ (Nuturing Parent) กควรสอสารสมพนธดวย ego state อน ๆ บาง แมจะเปน crossed transaction จะชวยใหเดกคนนนรจกคดและใช ego อน ๆ ตวอยางของการสอสารสมพนธทางวาจาในลกษณะดงกลาว เชน นกศกษา : อาจารยบอกหนซคะวา ควรจะท าอยางไรดกบปญหาการเรยนคณตศาสตรของหน อาจารย : ลองใชความสามารถของตนเองคดซคะวา คณควรจะแกปญหานนอยางไร (Adult ego state)

: อยาวตกเกนไปซ มนไมใชปญหาโลกแตกหรอกนา (Free Child) : กอนจะถามคนอน ลองคดดวยตนเองกอน แลวบอกมาซวา คณจะแกปญหาอยางไรด (Positive Controlling Parent)

3.การสอสารสมพนธทมนยเคลอบแฝง / ไมจรงใจ (Ulterior Transactions) เปนการสอสารสมพนธ ทผสอสารใชวาจาหรอแสดงพฤตกรรมทสงเกตเหนได (overt message) อยางหนง แตความตองการทแทจรงเคลอบแฝงไว (over message) เปนอกอยางหนง เพราะผสอสารทราบวา พฤตกรรมหรอวาจาทเขาแสดงออกเปนสงทสงคมยอมรบ เปดเผยไดเปน social message สวนความตองการทแทจรงนนเปดเผยโดยตรงไมได แตเปนความตองการทเขาตระหนกอยแกใจ เปน psychological message อยางไรกตามผทใชการสอสารสมพนธทมนยเคลอบแฝงตองการใหผทตนสอสารดวย ตอบสนองความตองการในระดบจตวทยา (psychological level) ของตน การสอสารสมพนธทมนยเคลอบแฝงผทใชจะเปนผทรตวหรอนกจตวทยาทมความช านาญในการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคล สามารถวเคราะหไดโดยสงเกตจากทาทางและพฤตกรรมอน ๆ ทแสดงออกมาซงไมสอดคลองกบวาจาทสอสารออกมา พฤตกรรมตาง ๆ ทใชประกอบการสงเกต เชน น าเสยง ค าพดทเลอกใช สรรพนามทใช การพลงปาก การแสดงออกทางสหนา การแสดงออกทางดานรางกาย เชน ยกไหล การใชมอประกอบค าพด ฯลฯ

ตวอยางท 7 ประสงค จนทรแจม

P P

A A

C C

2

1

2

40

1. (ลกศรทบ) : ไปดมกาแฟตอทหองผมนะครบ (ท าตาเจาช) 1. (ลกศรประ) : เรามาคยกนตามล าพงสองตอสองนะครบ 2. (ลกศรทบ) : ดซคะ ก าลงอยากดมอยเชยว (ยมหวาน) 2. (ลกศรประ) : นกแลวเชยววาคณคงชวน

จากตวอยางท 7 การสอสารสมพนธของประสงคและจนทรแจมนน แตละคนจะใช 2 ego state ในการตดตอ เรยกวา Duplex transaction ลกศรทบเปนการตดตอในลกษณะ social message สวนลกศรประ แสดงถง psychological message และจะมลกษณะเปน complementary transaction เพราะความตองการทแทจรงในระดบจตวทยาไดรบการตอบสนอง แตถาผรบตอบสนองแตเฉพาะ social message การตดตอสมพนธกเปนแบบ crossed transaction ดงตวอยางท 8

ตวอยางท 8 ประสงค จนทรแจม

2 1 2 1

1. (ลกศรทบ) : ไปดมกาแฟตอทหองผมนะครบ (ท าตาเจาช) 1. (ลกศรประ) : เรามาคยกนตามล าพงสองตอสองนะครบ

2. (ลกศรทบ) : ดฉนไมดมกาแฟคะ (ท าหนาเฉยไมสบตา) 2. (ลกศรประ) : ฉนรทนคนอยางคณ อยาพยายามเสยใหยาก

P P

A A

C C

41

ตวอยางท 9 ผขาย ผซอ

1 1 2 1. (ลกศรทบ) : นเปนรนทดทสดของเรา แตบางทคณอาจอยากดรนถกๆ กได (ท าหนายมๆ) 1. (ลกศรประ) : คณคงไมกลาซอของแพงๆ ดๆ ใชหรอก 2. (ลกศรทบ) : ฉนจะเอารนนแหละ (ท าหนางอ)

จากตวอยางท 9 ผขายตดตอกบผซอโดยใชหลาย ego states และผซอตอบสนองโดยใชเพยง ego

state เดยวเทานน เรยกวา Angular transaction โดยผขายสง social message จาก Adult ego state ไปยง Adult ego state ของผซอและในขณะเดยวกนผขายกสง psychological message จาก Adult ego state ไปตกเบด Child ego state ของผซอ ซงผซอกตดเบดผขาย

ต าแหนงชวต (Life Position)

ต าแหนงชวต (Life Position) เปนความเขาใจเกยวกบตนเอง การรจกตนเอง ความรสกทบคคลมตอ

ตนเองและผอน จะสะทอนใหเหนจากการเลอกต าแหนงของชวตในแตละบคคล ซงการเลอกต าแหนงมพนฐานมาจากผลของการเขาใจตนเองและสภาพแวดลอมตงแตเรายงเดก Berne อธบายวา เมอบคคลเผชญปญหา การตดสนใจตอบสนองตอปญหานน ๆ ดวยวธการตาง ๆ ทแตกตางกนออกไป ซงขนอยกบต าแหนงของชวตทแตละบคคลรสกตอตวเองและผอน นอกจากนการสอสารสมพนธระหวางบคคลจะเปนไปในรปแบบใด สวนหนงกขนอยกบต าแหนงของชวตของบคคลนน ต าแหนงชวตแบงออกไดเปน 4 ประเภท บคคลจะวางตวไวในประเภทใดประเภทหนงในการสอสารสมพนธกบผอน ดงน

1. I’m OK – You’re OK ต าแหนงนเปนต าแหนงสงสดของการปรบตว เปนต าแหนงของผมสขภาพจตด บคคลทวางตนเองไวในต าแหนงชวตน จะรสกวาตนเองมคา ยอมรบและเขาใจตนเอง ในขณะเดยวกนกรสกวา

ชวตของผอนมคา ยอมรบและใหเกยรตบคคลอนในฐานะมนษยคนหนง มความจรงใจในการสอสารสมพนธกบผอน

P P

A A

C C

42

เมอเผชญกบปญหา บคคลทมต าแหนงชวตแบบน จะกลาเผชญกบปญหาแกไขปญหาตาง ๆ ดวยวธสรางสรรค และใชความสามารถทตนเองมอยอยางเตมท บคคลทจะรสกวาตนเองอยในต าแหนงนไดตองเรมพฒนาความรสกไววางใจมาตงแตเดก ซงบคคลทอบรมเลยงดเดกจะมอทธพลอยางมาก ทจะชวยใหเดกรสกวาตนเองมคณคา เปนทตองการ โดยการใหความเอาใจใสสนใจแกเดก

2. I’m OK – You’re not OK ต าแหนงนเปนต าแหนงชวตทบคคลรสกวาตนเองดกวาผอน ดถกเหยยดหยามวาผอนดอยกวาตน ไมไววางใจผอนวามความสามารถ เมอประสบปญหากมกกลาวโทษผอนวาท าใหตนเองบกพรอง เปนต าแหนงของคนทชอบปฏวตเปลยนแปลงอยางรนแรง ไมรบฟงความคดเหนของผอน ยดมนกบความคดเหนของตนเองวาเปนเลศ บคคลทวางตนเองอยในต าแหนงชวตแบบน มกจะอยในแวดวงของคนประเภท “ขนพลอยพยก” (“yes men”) เพราะเปนวธการทเขาจะไดมาซงความเอาใจใส ยกยอง สรรเสรญตามทเขาตองการ ถาบคคลทมต าแหนงชวตแบบนมโอกาสท าหนาทในต าแหนงส าคญกจะชอบลกนองทประจบสอพลอ โดยไมค านงถงสงทควรหรอไมควร เนองจากบคคลประเภทนจะชอบค าเยนยอ โดยไมค านงวาจะมาจากความจรงใจหรอไม เพราะมความเชออยแลววาบคคลอนไมมใครเกงหรอดเทาตวเขา

3. I’m not OK – You’re OK ต าแหนงชวตแบบน เปนต าแหนงชวตของบคคลทรสกวาตนเองดอยกวาผอน บคคลอนเกงและโชคดกวาตนไปทกดาน พฤตกรรมของบคคลทรสกวา “I’m not OK – You’re OK” จงไมกลาแสดงออกถงความรสกทแทจรง เกบกดความรสกไว ขลาดกลวทจะยนยนถงสทธทตนมอยอยางชอบธรรม ชอบลงโทษตนเอง มลกษณะเปนบคคลอมทกข เศราหมอง ชอบปลกตวเองอยตามล าพง เมอเผชญกบปญหากมกใชวธเลยงหน ไมพยายามหาวธแกไขปญหาทตนเองเผชญ ไมกลาเสยงทจะท าอะไรใหม ๆ บคคลทวางตนเองอยในต าแหนงชวตแบบน มกพฒนาความรสกวาตนเองไมมคา (feeling unworthy) มาตงแตเดก เปนต าแหนงทเดกเลอกเมอโดนผใหญบงคบใหท าสงตาง ๆ ตามความตองการ หรอ ความเหนของผใหญ โดยไมใหอสระแกเดก ไมเคยรบฟงความคดเหนของเดก ท าใหเขารสกวาตนเองไมมความสามารถ ตองพงพาผใหญอยเสมอ เมอตนเองเตบโต จงม ความรสกยอมตาม ไมกลาแสดงออกกจะตดตวมา บคคลประเภทนจงพยายามแสวงหาการยอมรบ การเอาใจใสในการสอสารสมพนธกบบคคลอน โดยการพยายามท าตวเขาไปมสวนรวมในทก ๆ เรอง พยายามเอาอกเอาใจผอน ยอมรบใชและเสยเปรยบบคคลอนอยเสมอ บคคลประเภทนอาจจะเปนบคคลทมประสทธภาพ (productive) ได ถาอยในสภาพแวดลอมทเอออ านวย เชน มผน าด แตบคคลประเภทนจะไมมความสขในชวต เพราะตองเกบกดความรสกของตนเอง ตองท าอะไรตามความพอใจของผอน

4. I’m not OK – You’re not OK ต าแหนงชวตแบบนเปนต าแหนงชวตของบคคลทรสกหมดอาลยตายอยากในชวต รสกชวตไมมคณคา ซงกะตาย อยไปเรอย ๆ หดห เศราหมอง ปราศจากความหวงใด ๆ และรสกวาชวตของคนอนกไมมคา ไมมความหมายเชนกน รสกวาโลกนโหดรายทารณ ไมนาอย ผปวยทเปนโรคประสาท โรคจต มกวางตนเองอยในต าแหนงชวตน ถาความรสกแบบนรนแรงมาก กอาจท ารายตนเองและผอนโดยไมรสกวาผด เพราะไมคดวาชวตมความหวง และมความหมายอะไรเลย เดกทไดรบการทอดทง (rejected children) ไมได

43

รบการเอาใจใสจากผเลยงด มกเลอกต าแหนงชวตแบบน เพราะเขาไมเคยไดรบการเอาใจใสและการแสดงความรก หรอ ผกพนใด ๆ จากพอแมหรอบคคลทใกลชด ท าใหเขาพฒนาความรสก “I’m not OK” ขนมา และเขาจะไมรจกใหการเอาใจใสใด ๆ แกใครดวย เพราะรสกวาคนอนโหดราย และไมมน าใจ มองคนในแง “You’re not OK” ดวย

ลกษณะของผทมสขภาพจตทดนน ถาพจารณาโครงสรางของบคลกภาพจะพบวา ลกษณะของ P A และ C จะมลกษณะสมดลกน และถาพจารณาจากต าแหนงของชวต จะพบวามลกษณะ I’m OK, You’re OK ดงนนบคคลควรส ารวจตนเองวา มบคลกภาพอยางไร สมดลหรอไม และ ใชชวตในต าแหนงใด ถาไมเหมาะสมกจ าเปนอยางยงทตองมการปรบแกไขบคลกภาพ และจากการศกษา T.A. นเองจะท าใหเราเขาใจตนเอง เขาใจผอน และท าใหการตดตอสอสารประสบผลส าเรจตามทตองการไดอยางมประสทธภาพดวย

ค าถามทายบท

1. จงวเคราะหบคลกภาพของนกศกษา ตามแนวคดการวเคราะหการสอสารสมพนธ ระหวางบคคล

2. นกศกษาจะน าแนวคดการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคลไปใชประโยชนได อยางไรบาง จงอธบาย

เอกสารอางอง

ประสทธ ทองอน และคณะ. 2542. พฤตกรรมของมนษยกบการพฒนาตน. กรงเทพมหานคร.

บรษท เธรดเวฟ เอดดเคชน จ ากด. วฒนา พฒนพงศ. 2536. มนษยสมพนธ. กรงเทพมหานคร : พบลบสเสนพรนส. อาภา จนทรสกล. 2530. แผนภมบคลกภาพ. วารสารศกษาศาสตรปรทศน. ปท 3 ฉบบท 3. ………………... . 2535. ทฤษฎและวธการใหค าปรกษา. (พมพครงท 4). กรงเทพมหานคร :

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.