ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

ปรญญานพนธ

ของ

ณฐนนต สปปภากล

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย

สงหาคม 2554

ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

ปรญญานพนธ

ของ

ณฐนนต สปปภากล

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย

สงหาคม 2554

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

บทคดยอ

ของ

ณฐนนต สปปภากล

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหน งของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย

สงหาคม 2554

ณฐนนต สปปภากล. (2554). ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน.

ปรญญานพนธ ศศ.ด. (ศลปวฒนธรรมวจย). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ. คณะกรรมการควบคม: ศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ,

รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร, รองศาสตราจารยอานาจ เยนสบาย.

การศกษาวจยน เปนวจยเชงคณภาพ โดยมวตถประสงค คอ 1) เพอศกษากระบวนการ

สรางอตลกษณของศลปนอสาน ผานผลงานทศนศลปเพอชวต ในบรบทของทองถนอสาน รฐชาต

และโลกาภวตน ทมผลตอการสรางอตลกษณของศลปนอสาน 2) เพอศกษาปฏสมพนธระหวาง

ปจเจกศลปนและกลมศลปน ทมผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน ผลการศกษา

พบวา ปจจยทมผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน ม 3 ประการ คอ

ประการแรกคอ “ทองถนอสาน” พบวา ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณของศลปน

ไดถกสรางดวยกระบวนการทางสงคม คอความเปนทองถนอสาน ททบซอนกบเทคนควธการแบบ

สมยใหมเปนผหยบยนให

ประการทสองคอ “รฐชาตไทย” ม 2 ปจจย คอ ปจจยแรก คอ สถาบนการศกษา พบวา

ปจเจกภาพของศลปนอสาน สวนใหญถกสรางดวย “กระบวนการสงคมแบบปฏสมพนธลกโซ”

ดงจะเหนไดจากปรากฏการณการเลยนแบบอดมการณ “ศลปะเพอชวต” โดยมทว รชนกร เปน

แมแบบ (Master) และสงตอกระบวนการสบทอดอตลกษณใหกบบรรดาลกศษย จนกลายเปน

“ทศนศลปเพอชวตสกลโคราช” และ ปจจยทสอง คอ ปจจยทางดานการเมอง สงคม และ

สงแวดลอม พบวา ทศนศลปเพอชวตของศลปนอสาน ไดปรากฏขนชดเจนในชวงเหตการณรนแรง

ทางการเมอง14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 หลงจากนน เมอสถานการณทางการเมอง

คลคลายลง ปจเจกภาพจงไดแปรเปลยนไปตามบรบทของสงคมและสงแวดลอม

ประการทสามคอ “โลกาภวตน” พบวา ศลปนอสานไดพฒนาตวเองใหเคลอนไหวไปกบ

คลนของกระแสโลกาภวตน ดวยการมปฏสมพนธกบกลมศลปนนอกพนท ทงในกรงเทพฯและ

ตางประเทศ กเพอจะยกตวตนใหเปนทรจกไปสโลกศลปะหลงสมยใหมในวงกวาง

สรปผล ศลปนอสานมการปรบตวแบบผสมผสานระหวางความเปนตะวนตกและ

ตะวนออก ดวยการนาเอาความเปนทองถนอสานและหลกปรชญาจากคาสอนของพทธศาสนา ไป

เชอมโยงกบรปแบบศลปะของตะวนตก จงนบวาเปนการรอมชอม เพอรกษาความเปนตวตน (เรา)

และความเปนคนอน (เขา) นนเอง

VISUAL ART FOR LIFE’S SAKE : CONSTRUCTING IDENTITIES OF

ESAN ARTISTS

AN ABSTRACT

BY

NATDHNOND SIPPAPHAKUL

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Doctor of Arts Degree in Arts and Culture Research

at Srinakharinwirot University

August 2011

Natdhnond Sippaphakul. (2011). Visual art for life’s sake : Constructing identities of Esan

artists. Dissertation, D.A. (Arts and Culture Research). Bangkok: Graduate

School, Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Prof. Dr. Wiroon

Tungcharoen, Assoc. Prof. Phrit Suppasetsiri, Assoc. Prof. Amnaj Yensabai.

This study research is a qualitative research with the following objectives;

1) To study the process of constructing identities of Northeastern or Esan artists through

their works of visual art for life’s sake. This deals with Esan localization, nation state and

globalization which influence the process of constructing identities of Esan artists.

2) To study the interaction of individual artist and groups of artists who made influence

on the process of constructing identities of Esan artists. The result reveals 3 points that

influence the process. They are as follows;

The first point is “Esan Localization”. It is found that being a unique artist with an

identity is constructed by social process. This means being Esan region has mixed up

with modern technique methods provided.

The second point is “Thai Nation State” which contains 2 factors. The first factor

is educational institute. It is found that the uniqueness of most Esan artists is mostly

constructed by “social process of linking interaction”. As we can see the phenomenon of

ideal imitation “art for life’s sake” by Tawee Rajaneekorn who is the master. This transfers

the process and it inherits identities to students. Then it becomes “visual art for life’s sake

of Korat school”. The second factor concerns with politics, society and environment. It is

noted that the visual art for lives of the Esan artists apparently appeared during the

political crisis period of 14 October 1973 and 6 October 1976. Soon after the political

situation was calm down, the uniqueness changed according to the society and

environment.

The third point is “Globalization”. It is obvious that Esan artists have developed

themselves along the movement of globalization trends. They have interaction with some

groups of artists in outer location, in Bangkok and overseas. They have a purpose to

promote themselves to be known in the area of post-modern arts in wider areas.

In conclusion, Esan artists adjusted themselves by mixing Western and Eastern

styles. They took Esan localization and some philosophies of the Buddha’s teaching to

link with the Western patterns. So the compromise keeps maintaining their identities.

ปรญญานพนธ

เรอง

ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

ของ

ณฐนนต สปปภากล

ไดรบอนมตจากบณฑตวทยาลยใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย

ของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

................................................................ คณบดบณฑตวทยาลย

(รองศาสตราจารย ดร.สมชาย สนตวฒนกล)

วนท...... เดอน กรกฎาคม พ.ศ. 2554

คณะกรรมการควบคมปรญญานพนธ คณะกรรมการสอบปากเปลา

.................................................... ประธาน .................................................... ประธาน

(ศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ) (ศาสตราจารยพเศษอาร สทธพนธ)

.................................................... กรรมการ .................................................... กรรมการ

(รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร) (ศาสตราจารย ดร.วรณ ตงเจรญ)

.................................................... กรรมการ .................................................... กรรมการ

(รองศาสตราจารยอานาจ เยนสบาย) (รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร)

.................................................... กรรมการ

(รองศาสตราจารยอานาจ เยนสบาย)

.................................................... กรรมการ

(อาจารย ดร.ภทธรา ธรสวสด)

ประกาศคณปการ

ขาพเจาขอกราบนอบนอมตอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระปจเจกพทธเจา

พระโพธสตว และพระอรหนตสาวกทกทาน ททาใหขาพเจาเกดมาอยภายใตรมบวรแหงพระพทธศาสนา

และมกาลงใจสงสดในการทาปรญญานพนธในครงน ตลอดจนตองขอขอบพระคณผ ทเกยวของ

ทกทานเปนอยางยง ททาใหปรญญานพนธของขาพเจาสาเรจลงไดดวยด

ขาพเจาขอขอบพระคณคณาจารยมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒทกทาน ทใหการอบรม

สงสอน ศาสตราจารยพเศษอาร สทธพนธ ศาสตราจารย ดร .วรณ ตงเจรญ รองศาสตราจารยพฤทธ

ศภเศรษฐศร รองศาสตราจารยอานาจ เยนสบาย รองศาสตราจารย ดร .มานพ วสทธแพทย

ผชวยศาสตราจารย ดร.สวฒ ปดไธสง ผชวยศาสตราจารย ดร.เฉลมพล งามสทธ และคณาจารยพเศษ

จากหลายสถาบน ผชวยศาสตราจารย ดร.ทวศลป สบวฒนะ อาจารยจลทรรศน พยาฆรานนท

รองศาสตราจารย ดร.ชยนต วรรธนะภต ศาสตราจารย ดร.สนต เลกสขม ศาสตราจารยกตตคณ

ปรชา ชางขวญยน ศาสตราจารยกตตคณ ดร.สรพล วรฬหรกษ ศาสตราจารย ดร.รนฤทย สจจพนธ

รองศาสตราจารย ดร.อรรถจกร สตยานรกษ รองศาสตราจารย ดร .ศภชย สงหยะบศย และ

อาจารยศรนนท เสนาขนธ

ขอขอบพระคณคณะกรรมการควบคมปรญญานพนธเปนอยางยง ศาสตราจารย ดร .วรณ

ตงเจรญ ประธานกรรมการควบคมปรญญานพนธ รองศาสตราจารยพฤทธ ศภเศรษฐศร และ

รองศาสตราจารยอานาจ เยนสบาย กรรมการควบคมปรญญานพนธ และขอขอบพระคณ

คณะกรรมการเพมเตมในการสอบปรญญานพนธ ศาสตราจารยพเศษอาร สทธพนธ ประธาน

กรรมการสอบ รองศาสตราจารยสมศกด ชวาลาวณย อาจารย ดร.ภทธรา ธรสวสด กรรมการสอบ

ขอขอบพระคณศลปนอสาน ทว รชนกร โชคชย ตกโพธ สขสนต เหมอนนรทธ สนาม

จนทรเกาะ สรพล ปญญาวชระ เกยรตการณ ทองพรมราช วฒนา ปอมชย และผ ทใหขอมลในการ

ทาวจยในครงนทกทาน และขอขอบคณเจาหนาทคณะศลปกรรมศาสตร คณอมพวลย วศวธรานนท

คณศรศศธร กญโส และเพอนนสตปรญญาเอกสาขาวชาศลปวฒนธรรมวจย รน 1 ทกทาน

ทายสดขอขอบคณภรรยาและบตรชายทคอยใหกาลงใจ และทสดขอกราบขอบพระคณ

บดาและมารดาผ เปนพระอรหนตทใหกาเนดตลอดจนการเลยงดและใหการศกษา จนสามารถ

ประสบความสาเรจและมชวตทดมาจนถงทกวนน

ณฐนนต สปปภากล

สารบญ

บทท หนา

1 บทนา…………………………………………………………………………………… 1

ความสาคญและทมาของการวจย……………………………………………………. 1

คาถามการวจย……………………………………………………………………….. 11

วตถประสงคของการวจย……………………………………………………………… 11

ขอบเขตของการวจย…………………………………………………………………... 11

นยามศพท…………………………………………………………………………….. 12

กรอบแนวคดในการวจย………………………………………………………………. 12

ระเบยบวธวจย.................................................................... ............................. 14

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ……………………………………………………………. 15

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ……………………………………………………… 16

แนวคดและทฤษฎ…………………………………………………………………….. 16

อตลกษณ (Identity)…………………………………………………………….. 16

อตลกษณ : ปจเจกภาพในแนวคดสมยใหม…………………………………….. 17

ปจเจกภาพในสงคมวทยา…………………………………………………. 17

ปจเจกภาพในปฏสมพนธเชงสญลกษณ………………………………….. 18

ปจเจกภาพในทางมานษยวทยา…………………………………………… 20

0แนวคดหลงสมยใหม 0

0

……………………………………………………………. 21

ผลงานวจยทเกยวของ………………………………………………………………… 29

ปจเจกสภาพในแนวคดหลงสมยใหม……………………………………………. 25

กระบวนการศลปะเพอชวตสากล……………………………………………………. 41

กระบวนการศลปะเพอชวตในประเทศไทย………………………………………….. 43

จตร ภมศกด ตนธารศลปะเพอชวตในประเทศไทย……………………………. 44

ชวงเวลาแหงความเงยบงนของศลปะเพอชวต………………………………… 46

ชวงเวลาแหงการแสวงหาคาตอบ……………………………………………….. 48

การเสนอบทบาททโดดเดนของศลปะเพอชวต………………………………….. 50

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

2 (ตอ)

การพรางตวของศลปนเพอชวต………………………………………………….. 52

ชวงเวลาแหงเสรภาพ……………………………………………………………. 52

ศลปะสรางสรรคสงคม…………………………………………………………… 54

3 ศลปะรวมสมยในภาคอสานภายใตรฐชาตไทย…………………………………………………. 58

สงคมและวฒนธรรมอสานภายใตความเปนรฐชาตไทย……………………………… 58

ศลปศกษาและศลปกรรมศาสตรในภาคอสาน……………………………………….. 60

กลมศลปนรวมสมยในภาคอสาน……………………………………………………… 67

ศลปนอสานภายใตกระแสโลกาภวตน………………………………………………… 72

ทศนศลปเพอชวตในภาคอสาน……………………………………………………….. 75

อดมการณและศลปะเพอชวตในภาคอสาน…………………………………………… 78

4 กระบวนการสรางอตลกษณของปจเจกศลปน……………………………………. 82

ปจเจกศลปน……………………………………………………………………….... 83

ทว รชนกร……………………………………………………………………….. 83

โชคชย ตกโพธ………………………………………………………………….. 87

สนาม จนทรเกาะ………………………………………………………………. 88

สขสนต เหมอนนรทธ.................................................................................. 90

สรพล ปญญาวชระ.................................................................................... 91

เกยรตการณ ทองพรมราช........................................................................... 92

วฒนา ปอมชย............................................................... ............................. 93

สถาบนการศกษา : ปจจยทสงผลตอการสรางอตลกษณของศลปนอสาน................ 95

ทว รชนกร………………………………………………………………………. 95

นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา........................... 95

ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ......................... 98

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

4 (ตอ

โชคชย ตกโพธ………………………………………………………………….. 100

นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา........................... 100

ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ......................... 105

สนาม จนทรเกาะ………………………………………………………………. 106

นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา........................... 106

ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ......................... 108

สขสนต เหมอนนรทธ.................................................................................. 109

นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา........................... 109

ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ......................... 111

สรพล ปญญาวชระ.................................................................................... 113

นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา........................... 113

ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ......................... 114

เกยรตการณ ทองพรมราช........................................................................... 116

นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา........................... 116

ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ......................... 117

วฒนา ปอมชย............................................................................................ 118

ประตมากรดนเผา : ปจเจกทถกสรางดวยการศกษาแบบนอกระบบ......... 118

5 กระบวนการสรางอตลกษณ : ปฏสมพนธทางสงคม........................................... 121

ปฐมบททศนศลปเพอชวตในภาคอสาน................................................................. 121

ยคแสวงหา......................................................... ................................................ 125

ทศนศลปเพอชวต ยค 14 ตลาคม 2516 - 6 ตลาคม 2519..................................... 127

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย.................................................................... 128

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาคอสาน..................................................... 135

การอาพรางตว....................................................... ……………………………… 139

ทศนศลปเพอชวตในชวงเวลาแหงเสรภาพ…………………………………………. 141

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

5 (ตอ)

ชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย.................................................................... 144

ศลปนอสาน…………………………………………………………………….. 147

ทว รชนกร..................................................................................... ...... 147

โชคชย ตกโพธ........................................................ ............................. 168

สนาม จนทรเกาะ.................................................... ............................. 187

สขสนต เหมอนนรทธ........................................................................... 203

เกยรตการณ ทองพรมราช....................................... ............................. 217

วฒนา ปอมชย........................................................................... ......... 227

ศลปนกลมเดนดน........................................................................... ………. 239

สรปปจจยทสงผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน………………… 243

ศลปนเพอชวต : อตลกษณภายใตความเปนทองถนอสาน…………………….. 243

ศลปนเพอชวต : อตลกษณภายใตรฐชาตไทย................................................ 247

ศลปะสะทอนสงคม : อตลกษณภายใตโลกาภวตน........................................ 252

6 สรปอภปรายผลและขอเสนอแนะ………………………………………………….. 260

สรปผลการวจย.................................................................................................. 260

อภอปรายผล………………………………………………………………………… 265

ขอเสนอแนะ…………………………………………………………………………. 269

บรรณานกรม…………………………………………………………………………………... 270

ประวตยอผวจย……………………………………………………………………………….. 279

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา

1 ทว รชนกร. เดกสาวชนบท. สนามนบนผาใบ. ป 2510............................................ 123

2 ทว รชนกร. ปศาจเผดจการ. สนามนบนผาใบ. ป 2510.......................................... 124

3 โชคชย ตกโพธ. คตเอาทการเมอง. โปสเตอร. ป 2518........................................... 131

4 โชคชย ตกโพธ. คตเอาทการเมอง. โปสเตอร. ป 2518………………………………. 132

5 โชคชย ตกโพธ. กอนและหลง 6 ตลา19. สนามนบนผาใบ. ป 2519…………......... 133

6 โชคชย ตกโพธ. รนทด. สนาบนกระดาษ. ป 2515……………………………………. 134

7 ชคชย ตกโพธ. ใบหนากาล. ภาพพมพ. ผลงานสญหายใน ป พ.ศ. 2519………….. 135

8 สรพล ปญญาวชระ. ภาพศลปะคตเอาทการเมองเดอนตลา 2518………………. 137

9 ทว รชนกร. ในสงคมแหงความหวาดกลว. สนามนบนผาใบ. ป 2520 .................... 140

10 ทว รชนกร. ลเกตวแม. สนามนบนผาใบ. ป 2537………………………………….. 142

11 สขสนต เหมอนนรทธ. ทนนยม 1. สนามนบนผาใบ. ป 2537……………………… 143

12 สรพล ปญญาวชระ. เรองเกาๆในยคปฏวตเขยว. สอผสม. ป 2537……………. 143

13 เลอพงษ พฒชาต. ประชาธปไตยไทย. สนามนบนผาใบ. ป 2537………………... 144

14 จกร หาญสวรรณ. สวนทาง 2. สนามนบนผาใบ. ป 2537…………………………. 144

15 เกยรตการณ ทองพรมราช. ดนหาอสรภาพ. วาดเสน. ป 2537.............................. 145

16 นคม กบแกว. นกสผโดดเดยว. ภาพพมพไม. ป 2537........................................... 145

17 วฒนา ปอมชย. คนตกลอง. รปปนดนเผา. ป 2537………………………………… 146

18 ทว รชนกร. เอนจอยไทยแลนด. สนามนบนผาใบ. ป 2526................................... 148

19 ทว รชนกร. สนคาสงออก. ไมฉาฉาและไมแกะปดทอง. ป 2539 ............................ 151

20 ทว รชนกร. คน. แกะไมประกอบหอยและหน. ป 2542............................................ 153

21 ทว รชนกร. ปากหอยปากป. แกะไมประกอบหอยและหน. ป 2545.......................... 153

22 ทว รชนกร. ยายไฮ. สนามนบนผาใบ. ป 2547.................................... .................... 155

23 ทว รชนกร. หวหกกนขวด. สนามนบนผาใบ. ป 2541....................... ...................... 156

24 ทว รชนกร. ไมมตวเลอก. สนามนบนผาใบ. 150x190 ซ.ม. ป 2541......................... 157

25 ทว รชนกร. ตวใครตวมน. สนามนบนผาใบ. 185x155 ซ.ม. ป 2550......................... 165

26 ทว รชนกร. เมนอาหารทพทยา. สนาบนกระดาษขอย. 76x56 ซ.ม. ป 2542..............159

บญชภาพประกอบ (ตอ)

ภาพประกอบ หนา

27 ทว รชนกร. แมมลยงยน. สนาบนกระดาษขอย. ป 2545......................................... 160

28 ทว รชนกร. เปนปลม. แกะไม หน เซรามก. ป 2547…………………………………. 161

29 ทว รชนกร. เหนกงจกรเปนดอกบว. สนามนบนผาใบ. ป 2546…………………… 162

30 ทว รชนกร. ฝงเปรต. สนามนบนผาใบ. ป 2550…………………………………….. 163

31 ทว รชนกร. นรกขมท 15 หนาตาพลกพลน. สนามนบนผาใบ. ป 2550-2551…….. 163

32 ทว รชนกร. อนนตนรก. สนามนบนผาใบ. ป 2552………………………………….. 164

33 ทว รชนกร. อนนตนรก 2. สนามนบนผาใบ. ป 2552………………………………… 165

34 ทว รชนกร. ชชกทองแตก. สนามนบนผาใบ. ป 2552……………………………….. 166

35 ทว รชนกร. คนเสอแดง. สนามนบนผาใบ. ป 2553………………………………… 177

36 โชคชย ตกโพธ. ไมคา “คนชายแดน” สอผสม. ป 2537……………………………. 169

37 โชคชย ตกโพธ. รปทรงไขใบหนากาล ปน จอบขดดน จดนน. สอผสม. ป 2541.. 170

38 โชคชย ตกโพธ. อยในกลอง กรอบ. สอผสม. ป 2545……………………………… 172

39 โชคชย ตกโพธ. ความขดแยงบวก. สอผสม. ป 2540………………………………. 173

40 โชคชย ตกโพธ. ทองทง เมลดขาว. สอผสม. ป 2541………………………………. 174

41 โชคชย ตกโพธ. คนอสาน ดอกจาน บานหนาแลง. สนาบนกระดาษ. ป 2535........ 175

42 โชคชย ตกโพธ. ลกยางนา หนาคน. สนาบนกระดาษ. ป 2548…………………….. 176

43 โชคชย ตกโพธ. ผาพยนต. สนาบนกระดาษ. ป 2549……………………………….. 17

44 โชคชย ตกโพธ. เมลดขาว. สนา ตะเกยบ บนกระดาษขยา. ป 2549..................... 178

45 โชคชย ตกโพธ. กาเหยยบชาง. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2540…………………….. 182

46 โชคชย ตกโพธ. เดนจงกรม. เครยอง. ป 2543……………………………………… 183

47 โชคชย ตกโพธ. วดหนองปาพง. เครยอง ดนสอถาน. ป 2545…………………….. 184

48 โชคชย ตกโพธ. วดหนองปาพง. หมกและสนาบนกระดาษ. ป 2553………………. 185

49 สนาม จนทรเกาะ. สาวนอยกบเครองดนตร. สนามนบนผาใบ. ป 2529…………… 187

50 สนาม จนทรเกาะ. กระตบขาว. สนามนบนผาใบ. ป 2534…………………………. 188

51 สนาม จนทรเกาะ. ศร ศร อสาน. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2541…………………… 189

52 สนาม จนทรเกาะ. กนคนป 2000. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2542………………….. 190

บญชภาพประกอบ (ตอ)

ภาพประกอบ หนา

53 สนาม จนทรเกาะ. ศวนาฏราชบนถนนราชดาเนน. สนามนบนผาใบ. ป 2543....... 191

54 สนาม จนทรเกาะ. นารายณบรรทมสนธ. วาดเสน. ป 2543.................................. 192

55 สนาม จนทรเกาะ. ตะวนออกพบตะวนตก. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2544............... 192

56 สนาม จนทรเกาะ. รองรอยแหงอดต. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2546……………….. 193

57 สนาม จนทรเกาะ. อมตพทธ. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2550………………………… 194

58 สนาม จนทรเกาะ. มาลรน มอนโร. สนามนบนผาใบ. ป 2552……………………… 195

59 สนาม จนทรเกาะ. โมนาลซา สนามนบนผาใบ. ป 2552……………………………... 195

60 สนาม จนทรเกาะ. หมายกอเซะ. สนามนบนผาใบ. ป 2552………………………… 196

61 สนาม จนทรเกาะ. มอตบตนตบ. สนามนบนผาใบ. ป 2552……………………….. 297

62 สนาม จนทรเกาะ. ขอทยนบนโลกดวยคน. สนามนบนผาใบ. ป 2552…………….. 298

63 สนาม จนทรเกาะ. หนไลกา. สนามนบนผาใบ. ป 2552……………………………… 199

64 สนาม จนทรเกาะ. โลกรอน. สนามนบนผาใบ. ป 2552……………………………… 200

65 สนาม จนทรเกาะ. หมะตกทพนมรง. สนามนบนผาใบ. ป 2553……………………. 200

66 สนาม จนทรเกาะ. แมนาโขง. สนามนบนผาใบ. ป 2553…………………………….. 201

67 สนาม จนทรเกาะ. พทธทาสภกข. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2539…………………… 202

68 สนาม จนทรเกาะ. หลวงพอพธ. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2543……………………... 202

69 สนาม จนทรเกาะ. หลวงปมน ภรทตโต. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2544……………. 203

70 สขสนต เหมอนนรทธ. สงคราม. วาดเสนบนกระดาษ. 76x56 ซ.ม. ป 2528………… 204

71 สขสนต เหมอนนรทธ. บทกวในภาพเขยน. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2530………….. 205

72 สขสนต เหมอนนรทธ. ไงเขยด. สนามนบนผาใบ. ป 2535…………………………… 206

73 สขสนต เหมอนนรทธ. สนปา. สนามนบนผาใบ. ป 2535....................................... .. 207

74 สขสนต เหมอนนรทธ. แผนดนแลง. สนามนบนผาใบ. ป 2541................................ 208

75 สขสนต เหมอนนรทธ. ชวตอสาน. สนามนบนผาใบ. ป 2544.................................. 208

76 สขสนต เหมอนนรทธ. บานนาปจจบน. สนามนบนผาใบ. ป 2545………………….. 209

77 สขสนต เหมอนนรทธ. ฝนถงหวย. สนามนบนผาใบ. ป 2550……………………… 209

78 สขสนต เหมอนนรทธ. ฝน 1. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2551…………………………. 211

บญชภาพประกอบ (ตอ)

ภาพประกอบ หนา

79 สขสนต เหมอนนรทธ. ฅ คน. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2552..................................... 212

80 สขสนต เหมอนนรทธ. เลยงควาย. สนามนบนผาใบ. ป 2552.................................. 213

81 สขสนต เหมอนนรทธ. อนจจง ทกขง อนตตา. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2552........... 214

82 สขสนต เหมอนนรทธ. ไมร. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2552........................................ 215

83 เกยรตการณ ทองพรมราช. ชะงอนผา. วาดเสน. ป 2526......................................... 217

84 เกยรตการณ ทองพรมราช. บานปา 1. วาดเสน. ป 2526…………………………….. 218

85 เกยรตการณ ทองพรมราช. บานสวน. วาดเสน แอรบช และสนา. ป 2535………….. 219

86 เกยรตการณ ทองพรมราช. บานปา. วาดเสน แอรบช และสนา. ป 2535……………. 219

87 เกยรตการณ ทองพรมราช. ปาตามจนตนาการ. สนามนบนผาใบ. ป 2540………… 220

88 เกยรตการณ ทองพรมราช. ปาอสานตามจนตภาพ. วาดเสน. ป 2550…………….. 221

89 เกยรตการณ ทองพรมราช. ชนบทอสาน. วาดเสน. 89x99 ซ.ม. ป 2526……………. 222

90 เกยรตการณ ทองพรมราช. เดกอสาน. วาดเสน. 89x99 ซ.ม. ป 2526…………….. 222

91 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 1. วาดเสน. ป 2533…………………………… 223

92 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 2. วาดเสน. ป 2533………………………….. 224

93 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 3. วาดเสน. ป 2533...................................... 224

94 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 4. วาดเสน. ป 2533...................................... 225

95 เกยรตการณ ทองพรมราช. กระโจน. วาดเสน. ป 2537...................... ................... 226

96 เกยรตการณ ทองพรมราช. ปลายาง. วาด ป 2540............................................... 227

97 วฒนา ปอมชย. นกฮก. เครองปนดนเผา............................................................. 228

98 วฒนา ปอมชย. เดกเลน. เครองปนดนเผา. ป 2552............................................. 229

99 วฒนา ปอมชย. เฝารอ. เครองปนดนเผา. ป 2524................................................ 231

100 วฒนา ปอมชย. พอ แม ลก. เครองปนดนเผา. ป 2527......................................... 231

101 วฒนา ปอมชย. ตอไมกบสองปน. เครองปนดนเผา. ป 2535................................ 232

102 วฒนา ปอมชย. ชางปนนอย. เครองปนดนเผา. 30x120 ซ.ม. ป 2544................... 232

103 วฒนา ปอมชย. เดก. เครองปนดนเผา. ป 2547................................................... 233

104 วฒนา ปอมชย. สายใยรก. เครองปนดนเผา. 30x30x60 ซ.ม. ป 2550................... 233

บญชภาพประกอบ (ตอ)

ภาพประกอบ หนา

105 วฒนา ปอมชย. สยามวนน. เครองปนดนเผา. 30x30x45 ซ.ม. ป 2550.................. 234

106 วฒนา ปอมชย. ภาพปนผนง. ตดตงสานกงานศกษาธการจงหวดนครราชสมา....... 235

107 วฒนา ปอมชย. ภาพปนผนงชวประวต. ป 2553................................................ 235

108 วฒนา ปอมชย. หลวงพอพทธทาส. ดนเผา 25x30x39 ซ.ม. ป 2543................... 237

109 วฒนา ปอมชย. พระพทธเจา. ดนเหนยว. ป 2553.............................................. 237

110 วฒนา ปอมชย. พระพฆเณศ. ดนเผา. ป 2552.................................................... 238

111 วฒนา ปอมชย. เจาสนข. ดนเผา. ป 2552................................ ........................... 238

112 สรพล ปญญาวชระ และไขแสง ปญญาวชระ. การโษณา. เพอรฟอรมานซ. ป 2540.. 240

113 สรพล ปญญาวชระ. สลากกนแบงรฐบาล. เพอรฟอรมานซ. ป 2548………………….. 241

114 สรพล ปญญาวชระ. มอตบ ตนตบ. เพอรฟอรมานซ. ป 2552…………………….. 242

บทท 1

บทนา

ความสาคญและทมาของการวจย

ความเปลยนแปลงในวงการศลปะทสาคญของสงคมไทย ไดแก การเกดขนของความคด

และผลงานของ “ศลปะเพอชวต“ ซงไดทาใหเกดววาทะในรากฐานของการทางานศลปะอนไดแก

ความหมายและเปาหมายของงานศลปะ การเกดขนและการววาทะในรากฐานของงานศลปะน

ไดทาใหเกดความเปลยนแปลงในการสรางสรรคศลปะ เพราะถอไดวาเปนการสลายเพดานความคด

ทเคยกาหนดใหศลปนคดและรสกอยเพยงลกษณะเดยว อนกอใหเกดความเปลยนแปลงทสลบ

ซบซอนมากขนในวงการศลปะอนไดแก การเกดขนของ “อตลกษณะใหม” ของศลปน เกดการผลต

และการเสพงานศลปะ เกดกลมศลปนทยดถอความหมายชดใดชดหนงของศลปะของกลมตน

จนอาจกลาวไดวา ไดทาใหเกด “โลกแหงศลปะ” ใหมขนมา ททาใหเกดการสรางความหมายและ

การเชอมโยงงานศลปะชดใหมกบโลกและสงคมอกลกษณะหนง

ความสนใจในความเปลยนแปลงน เกดขนจากประสบการณสวนตวของผศกษา เมอครง

ศกษาอยในระดบ ปวช. และ ปวส. (พ.ศ.2524-2529) สาขาวชาศลปกรรม วทยาลยเทคโนโลยและ

อาชวศกษา วทยาเขตเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดนครราชสมา ซงมกค นเคยและสมผส

กบบรรยากาศของบทเพลงเพอชวต และภาพเขยนทสะทอนใหเหนถงความโหยหาของมวลประชา

ทถายทอดมาจากคณาจารยและบรรดารนพๆ บรรยากาศในการสรางสรรคผลงานของนกศกษาใน

ชวงเวลานน จงมกมรปแบบและเนอหาทเตมไปดวยกลนอายของความทกขยาก ทาม กลางผนนา

ทแตกระแหง และธรรมชาตอนแสนโหดราย แมไมไดเขาใจอยางลกซงวา ทาไมนกศกษาสวนใหญ

จงเขยนภาพออกมาเชนนน แตกพอเขาใจไดวา นนคอ “อตลกษณ” ของศลปะโคราชในชวงเวลานน

ความเขาใจเพยงแควา การสรางงานศลปะลกษณะดงกลาวเปนเพยงอตลกษณะเฉพาะของสถานศกษา

จงเปนความเขาใจทมอาจเขาถงบทบาททสาคญของศลปะเพอชวตอยางแทจรง ฉะนน การเลอก

ศกษาศลปะเพอชวตทปรากฏขนในบรบท”ภมภาคอสาน” จงจะทาใหเขาใจกระบวนการสรางอตลกษณ

ของศลปนอสานวา มความสมพนธกบทองถนอสาน รฐชาตไทย และโลกาภวตน อยางไร

คาวา “อสาน” นน มรากศพทมาจากภาษาสนสกฤต สะกดวา “อศาน” หมายถงนามของ

พระศวะ ผ เปนเทพประจาทศตะวนออกเฉยงเหนอ สวนภาษาบาลเขยนวา “อสาน ” สวนคาวา

“ตะวนออกเฉยงเหนอ ” นน เรมใชเปนทางการเมอสมยรชก าลท 5 ราว พ .ศ. 2442 วา “มณฑล

ตะวนออกเฉยงเหนอ” แตเฉพาะลมนามลถงอบลราชธาน จาปาสก ฯลฯ (สจตต วงษเทศ. 2553: 20)

ดงนน “อสาน” จงเปนชอเรยกอยางไมเปนทางการแทน “ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” ดนแดนทอย

2

ดานทศตะวนออกเฉยงเหนอของ “กรงเทพฯ เมองศนยกลางการปกครองของรฐชาตสยาม” และ

ประการสาคญ โดยประวตศาสตรแลว ผปกครองรฐชาตสยามในอดตไดประดษฐสรางนามแหง

ภมภาคแหงน กเพอตองการใชแทนนามมณฑลลาวกาวและมณฑลลาวพวน ซงอยในเขตภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ และเรยกหวเมองในเขตภมภาคนทมความสมพนธกบ “ลาว” วา หวเมองลาว

ฝงตะวนออก หวเมองลาวฝายตะวนออกเฉยงเหนอ หวเมองลาวฝายเหนอ และหวเมองลาวฝาย

กลางเสยใหม เพอปองกนไมใหฝรงเศสใชเปนเงอนไขในการเขามาแยกพนทสวนนไปเปนสวนหนง

ของสมาพนธอนโดจน ดงนน นาม “อสาน” หรอ “ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ” จงมความหมายทาง

การเมองระหวางประเทศ

นอกจากนน “ความเปนอสาน” กยงคงถกประกอบสรางขน จากความสมพนธระหวาง

พนททางกายภาพทเปรยบเสมอนบรเวณทอยในกรอบรปสเหลยม ภมประเทศภายในมลกษณะ

คลายแองกระทะขนาดใหญ 2 แองคอ 1) แองสกลนคร อยตอนเหนอในเขตจงหวดเลย อดรธาน

หนองคาย สกลนคร และนครพนม ตอนเหนอและตะวนออกของแองมลาแมนาโขงเปนขอบ สวน

ตอนใตและตะวนตกมเทอกเขาภพานตดผานแบงกนแองสกลนครออกจากแองโคราช ภายในบรเวณ

แองมลานาสาคญๆ ไดแก ลานาโมง ลานาหวยหลวง ลานาสงคราม ลานากา และลานาพง 2) แอง

โคราช ซงอยทางใตเปนแองใหญกวาแองสกลนคร มลกษณะเปนแองกระทะคอ มบรเวณทสงเปน

ขอบอยโดยรอบ แลวคอยๆลาดลงสลมตานาทวมถงในบรเวณตอนกลาง ซงทอดเปนแนวยาวจาก

ตะวนตกเฉยงใตตามลานาแมนามลไปทางตะวนออกเฉยงเหนอไปจนออกแมนาโขงในเขตจงหวด

อบลราชธาน แองโคราชมลานาทสาคญไดแก แมนามล ทไหลผานหลายจงหวดคอ นครราชสมา

บรรมย สรนทร ศรสะเกษ ไปออกแมนาโขงในเขตจงหวดอบลราชธาน และ แมนาช ทไหลจาก

จงหวดชยภมไปรวมกบลานาพองในเขตจงหวดขอนแกนและลานาปาวในเขตจงหวดกาฬสนธ แลว

ไหลผานจงหวดมหาสารคาม รอยเอด ยโสธร แลวไปบรรจบกบแมนามลทจงหวดอบลราชธาน

อยางไรกตาม แมภมประเทศของทงสองแองจะมความลาดเอยง จนทาใหสายนาจากลา

หวยตางๆ พดพาไปสปลายทางทแมนาโขง และทาใหสองฝงแมนาระหวางประเทศเกดพนทนาทวม

ถงเปนตอนๆ จนกลายเปนทะเลสาบรปแอกจานวนมาก แตทะเลสาบเหลานนกไมสามารถอมนาไว

ไดตลอดทงป เพราะพนดนสวนใหญเปนดนทราย นาจงซมซบผานไดอยางรวดเรว เมอถงฤดแลง

นาจงเหอดแหงไปหมด ดงพนททรจกกนดกคอ “ทงกลารองไห” ทกนพนทไปหลายจงหวด ฉะนน

พนทของภาคอสานจงเปนพนททแหงแลงและทรกนดารมากทสด

กระนนกตาม พนททมลกษณะเฉพาะดงกลาวขางตน กไดกลายเปนพนทแหงการดารงอย

ของสรรพสตว และผคนมาตงแตสมยดกดาบรรพ เรอยมาจนสมยกอนประวตศาสตร ซงจตรกรรมท

ผาแตมและอกหลาย ๆแหง นบเปนเรองราวและรองรอยทปรากฏในเพงผา ไดสะทอนถงสมพนธภาพ

3

ระหวางชวตของผคน และผนแผนดนอสานเมอครงบรรพกาลไดเปนอยางด แหลงศลปะถาในภาค

อสานมทงอยในยคสมยกอนประวตศาสตรและสมยประวตศาสตร ดงจะเหนไดจากการสารวจศลปะ

ถาทอยในภาคอสานของกรมศลปากร (2532: 16-18) พอสรปไดวา มจานวน 144 แหลง กระจายอย

ใน 9 จงหวดคอ เลย อดรธาน ขอนแกน นครราชสมา ชยภม สกลนคร กาฬสนธ อบลราชธาน และ

มกดาหาร ซงสวนใหญอยในพนทดงน 1) พนทตามแนวเทอกเขาเพชรบรณ ม 3 กลมใหญคอ กลม

บานผอ กลมภเกา และกลมภกระดง 2) พนทตามแนวเทอกเขาภพานใหญสกลนคร ม 3 กลมใหญ

คอ กลมภพานสกลนคร กลมผาแตม และกลมมกดาหาร 3) พนทในเขตอสานลาง พบเพยงแหลง

เดยวไดแก แหลงเขาจนทรงาม นครราชสมา

ภาพเขยนสบนภาชนะดนเผาในภาคอสาน โดยเฉพาะอารยธรรมบานเชยง จงหวด

อดรธานนน เรมเมอหลายพนปมาแลว ดงจะเหนไดจากชาวบานเชยงรจกทาเครองปนดนเผาเปน

ภาชนะตางๆ มทงการเขยนสเปนลวดลาย ทาเปนลายขดขด ลายเชอกทาบ และขดมน เปนรปทรง

และลวดลายตางๆ มากมาย นอกจากนนยงรจกการทาเครองมอเครองใชและเครองประดบสารด

จานวนมาก “วฒนธรรมบานเชยงไดครอบคลมถงแหลงโบราณคดในภาคตะวนออกเฉยงเหนออก

กวารอยแหง ซงเปนบรเวณพนททมมนษยอยอาศยหนาแนนมาตงแตหลายพนปแลว ดวยเหตนเอง

องคการยเนสโกของสหประชาชาต จงไดยอมรบขนบญชแหลงวฒนธรรมบานเชยงไวเปนแหงหนง

ในบรรดามรดกโลก” (วกพเดยสารานกรมเสร. 2554: ออนไลน)

ผลงาน “ทศนศลป” ดงกลาวไดกลายเปนกญแจสาคญของผคนปจจบนในการไขประต

เขาไปส “อดต” เพอทาความเขาใจวถและลลาชวตของผคนบนผนแผนดนอสาน แมวา ผคนเหลาน

จะยงคงเปนปรศนาทซอนเรน และไมสามารถทจะอธบายเชอมโยงกบปจจบนได กระนน ผลงานของ

พวกเขากไดรบการสถาปนาจากรฐไทยในปจจบนวา เปนมรดกชาต และมรดกโลกทางวฒนธรรม

ทงทผลงานเหลานนไดถกรงสรรคขนมากอนการกาเนดขนของรฐชาตสยามเปนเวลาหลายสหสวรรษ

แลวกตาม

ครนลวงมาถงสมยประวตศาสตรทบนทกผานตานาน พงศาวดาร และประวตศาสตร

บอกเลา ไดทาใหเหนความชดเจนของผคนในพนทสวนน วามอยดวยกนสองกลมชาตพนธหลก คอ

กลมคนทใชภาษาไทกะได (1Tai-Kadai languages) ซงกคอคนไท-ลาวทวไป กบกลมทใชภาษา

มอญเขมร หรอพวกทใชภาษาตระกลออสโตรเอเชยตก (1Austroasiatic Languages) ซงรจกกนใน

นามพวกขอม ชนทงสองกลมใหญ (ทมเผายอยอกจานวนหนงเชน โซง ยอ เฌอ สวย ภไทย กะเลง

แสก โยย กะตาก ฯลฯ) ตางไดใชพนท ซงมทงการขดแยง การเบยดขบ และการดารงอยรวมกนผาน

กลไกทางวฒนธรรม อาท ตานาน นทานปรมปรา ความเชอถอเหนอเหตผล จนกระทงเมอพทธศาสนา

เคลอนเขาสพนท พรอมตานานอรงคธาต ทถกประดษฐขนเพอสรางพนทกายภาพแหงนใหกลายเปน

4

พนทแหงพทธศาสนา รวมไปถงการสรางพระธาตพนม และวดวาอารามในเวลาตอมา ทงโดยชาง

หรอศลปนพนถน พนบาน และศลปนระดบราชสานกสกลลานชาง ศลปะและศลปนแหงแผนดนท

ราบสงแหงน จงเคลอนเขาสเขตพทธสมาราม ประการสาคญ พทธศาสนายงไดผนวกเอาตานาน

นทานพนบาน เขามาผนวกไวในพทธศาสนา โดยสะทอนผาน “ฮบแตม” หรอจตรกรรมฝาผนงใน

โบสถ วหาร ของวดในภาคอสานหลายแหง อาท วดโพธชยนาพง บานนาพง อาเภอนาแหว จงหวดเลย

วดพทธสมา วดโพธคา และวดหวเวยงรงษ อาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม วดสระบวแกว อาเภอ

หนองสองหอง จงหวดขอนแกน วดโพธารามและวดปาเรไรย อาเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม

วดทงศรเมอง อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน และวดหนาพระธาต อาเภอปกธงชย จงหวด

นครราชสมา ฯลฯ

ศลปกรรมแหงพนทวฒนธรรมไทลาวลมแมนาโขง จงมความสมพนธกบสายวฒนธรรม

ไทลาว ทผกพนกบพทธศาสนาอยางคอนขางจะแนบแนน กลายเปนศาสนศลปทผนกกบบรบทแหง

ทองถน ตราบจนกระทงป พ.ศ. 2436 เมอแผนดนสวนน ไดถกผนวกเปนสวนหนงของรฐชาตสยาม

สายสมพนธแหงศลปกรรมทเชอมโยงทงมตแหงทองถน วฒนธรรมไทลาวแหงลมนาโขง และรฐชาต

สยาม วดศนยกลางของเมองหลกในเขตนหลายแหงไดถกยกระดบใหเปน “วดหลวง” เพอยกระดบ

ความเปนศนยกลางทางพทธศาสนาแหงภมภาค พรอมกนนน “ฮบแตม” ในอโบสถดงกลาว กไดเรม

ปรบเปลยนอตลกษณะรปแบบจากทองถน ใหสมพนธและสอดรบกบศาสนศลปจากกรงเทพฯมาก

ยงขน อนเปนผลมาจากการสรางความเปนชาตทสยายลงมาสพนทของศลปกรรมดวย ตงแต เปน

รฐสยามถงรฐชาตไทยในปจจบน

นอกจากน ความเปนรฐชาตทสงผานมาสระบบการศกษาในรปของ พ.ร.บ. ศกษาป พ.ศ.

2464 ซงเปนระบบการศกษาใหมทมาจากสวนกลางทงหมดแทนศาสตรดงเดมของอสาน จงทาให

วฒนธรรม ภาษาพด ภาษาเขยน เอกลกษณดงเดมของอสานถกสกดกน กระทบกระเทอนไปมาก

เมอคนอสานไมไดรวาตวเองเคยมเอกลกษณหรอวฒนธรรมของตวเองอย ความรสกมศกดศรของ

อสานจงถกลดทอน (คณะกรรมการประสานงานองคกรเอกชนพฒนาชนบทเขตอสานใต. ม.ป.ป.: 7)

รวมทงระบบการศกษาดานศลปะกไดรบการเปลยนแปลงไปดวย

จากระบบการศกษาดงกลาว ไดสรางคานยมใหผคนในดนแดนอสาน เดนทางเขาไป

ศกษาศลปกรรมแบบใหมในกรงเทพฯมากขน จากนนการหลงไหลเขามาของหลกสตรศลปะสมยใหม

ทแตกตางจากศลปกรรมของทองถนอสาน กเขามาสถาปนาไวในสถาบนการศกษาสมยใหม ทงใน

วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วทยาลยคร และมหาวทยาลยตางๆ มนกลายเปนเงอนไข

ในการปรบเปลยนสสนและอตลกษณของศลปะและศลปนอสานอยางมนยสาคญ กลายเปนบรบท

ใหมแหงศลปะและศลปนอสาน โดยการขยายพนททองถนอสานใหสมพนธกบศลปะสมยใหม หรอ

เปดพนทใหศลปะสมยใหมขยายเขามาสพนทอสาน ผานระบบการศกษา เวทการประกวดแขงขน

5

ทางศลปะ และกลมศลปนตางๆ จงนบวามความหลากหลาย บางสวนมความเปนทองถนสง

บางสวนมความเปนสากลทมผลมาจากการสาเรจการศกษาชนสงจากสถาบนทางดานศลปะ และ

บางสวนมการประยกตรปแบบและเทคนคผสมผสานกนระหวางแนวทองถนกบแนวสากล สวน

แนวทางการสรางสรรคศลปะ มทงเพอมงรบใชความงามและปจเจกบคคลทเรยกวา “ศลปะเพอ

ศลปะ” กบศลปะทมงรบใชชวตของสงคมทเรยกวา “ศลปะเพอชวต”

อดมการณ “ศลปะเพอชวต” ในประเทศไทย มกปรากฏขนในชวงเกดวกฤตการณของ

ประเทศ โดยเฉพาะในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 ศลปนจากอสาน

จานวนไมนอย ไดสรางสรรคผลงานศลปกรรมแนววพากษวจารณการเมองการปกครอง ดวยความ

สานกรบผดชอบตอสงคม และไดเผยตวตนผานผลงาน ตลอดจนไดรวมขบวนการตอสกบเผดจการ

จนกลายเปนศลปนทมนยสาคญตอการวางรากฐานใหกบศลปะและศลปนแนวเพอชวตมาจนปจจบน

ดงจะเหนไดจากศลปนผ ทมบทบาทสาคญอาทเชน

ทว รชนกร เปนตวแทนของศลปนทสาเรจการศกษาจากสถาบนศลปะจากสวนกลาง

คอจบการศกษาระดบศลปบณฑต จากมหาวทยาลยศลปากร และเปนลกศษยของศลป พระศร

บทบาททสาคญของเขากคอ เปนผ ทบกเบกหลกสตรการศกษาทางดานศลปะแนวใหมเปนแหงแรก

ในภาคอสาน และเปนแหงท 4 ของประเทศ ดวยการเปดสอนแผนกศลปกรรมขนในป พ .ศ. 2509 ใน

สงกดวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน จงหวด

นครราชสมาในปจจบน ทว รชนกร ไดถายทอดแนวความคด ปรชญา และแนวทางการสรางงาน

ศลปะสะทอนสงคมไปสบรรดาลกศษย ซงตอมาพวกเขาไดมบทบาทสงทงในชวงกอนและหลง

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 ดงคาประกาศเกยรตคณและยกยองจากสถาบนปรด พนมยงค เมอครง

ทเขาไดรบรางวลมนส เศยรสงห “แดง” ครงท 1 ประจาปพทธศกราช 2544 เปนศลปนเกยรตยศ

ทศนศลปดเดน ทางดานสนตภาพ ประชาธปไตย และความเปนธรรม วา

คณปการของบรษผหนง ทไดอทศตนใหกบวงการศลปกรรมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตลอด

ระยะเวลาอนยาวนานพรอมกบความเปนครศลป ซงเปรยบเสมอนเปนตนธารใหญของศลปกรรม

เพอสงคม ประดจสญลกษณสาคญของอสาน ...

นายทว รชนกร เปนผ ทมบทบาทสาคญในการถายทอดแนวคดทางปรชญาประสานเขากบ

แนวคดทางสงคมการเมอง นาไปสกระบวนการสรางสรรคทางศลปะ และไดถายทอดแนวความคด

ดงกลาวใหกบนกศกษาศลปะเทคนคโคราช ซงในเวลาตอมาไดเตบโตเปนศลปนสรางสรรคสงคม

ระดบประเทศหลายคน อทธพลทางความคดของนายทว รชนกร ไดผลกดนใหเกดการคลคลาย

ขยายตวแตกหนอกอผล จนกลายเปนสกลศลปสายศลปะสรางสรรคสงคม ซงเปนทยอมรบกน

อยางกวางขวาง (สถาบนปรด พนมยงค. 2545: 39)

6

ตอมา ทว รชนกร ไดรบการยกยองเปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม)

ประจาป 2548 ซ งนบเปนศลปนผ มแนวทางการสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวตหรอแนวสะทอน

สงคมคนแรกทไดรบรางวลน ปจจบนแนวทางการสรางสรรคผลงานของทว รชนกร กยงเขมขนไป

ดวยอดมการณและแนวทางการสรางสรรคศลปะเพอสงคม (ทเขาเองไมอยากใหเรยกวา ศลปะ

เพอชวต) โดยมเนอหาเกยวกบการเมอง สงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม และในชวงหลงมงานท

แสดงออกเกยวกบศาสนามากขน ซงเปนผลมาจากความเชอความศรทธาเกยวกบพระพทธศาสนา

ในชวงวยชราของเขา ซงอาจเปนการแสดงนยสาคญบางประการ และผลจากทเขาเปนผบกเบก

หลกสตรศลปะสมยใหมในภาคอสานนน ทาใหอตลกษณของความเปนศลปะอสานเปลยนไป

อยางไร และสงผลสใครบาง

โชคชย ตกโพธ เปนตวแทนศลปนทผานการศกษาศลปะจากกรงเทพฯ และเปนครศลปน

เพอสงคมชาวอสานอกผหนง ทมความสาคญและมบทบาทสง ในการนาเอาศลปะไปเปนแนวทาง

ในการรวมตอสกบเผดจการในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 25519 ซ งนบเปน

ผ นารวมในกระบวนการตอสในสวนกลางคอกรงเทพฯทสาคญอกผหนงของประเทศ จนตอมาเขา

ไดรบรางวลมนส เศยรสงห “แดง” ครงท 2 ประจาปพทธศกราช 2549 เปนศลปนเกยรตยศทศนศลป

ดเดน ทางดานสนตภาพ ประชาธปไตย และความเปนธรรม จากสถาบนปรด พนมยงค เชนเดยวกน

กบทว รชนกร

จงเหนไดวา ตวตนของโชคชย ตกโพธ นอกจากจะเปนนกตอส เพอประชาธปไตยใน

สวนกลาง โดยใชศลปะเปนสอในชวงเวลาหนงทกรงเทพฯแลว ผลงานในชวงเวลาตอมานบจากป

พ.ศ. 2524 เขาเรมสรางสรรคผลงานทมเนอหาเกยวกบพทธศาสนา โดยไดรบอทธพลยอนกลบไป

เมอครงทเขาเคยเปนนกเรยนพทธศาสนาในวนเสารและอาทตย รวมทงเคยไปศกษาธรรมทวดสวน

โมกขและวดอโมงคมากอน และการไดศกษาธรรมทวดหนองปาพงตงแตป พ.ศ. 2520 จากความ

เชอในพทธศาสนาและการเชอมโยงมาสการสรางสรรคงานศลปะของโชคชย ตกโพธ นน เปนการ

สรางสรรคงานศลปะแนวสากลแบบตะวนออก แตมใชการยดตดอยกบรปแบบของจนหรอญป น เขา

พยายามเชอมโยงกบแนวคดของศาสนาพทธแบบหนยานทเปนของไทย ซงเขามองวานาจะเปนเซน

แบบเถรวาทหรอแบบทองถนมากกวา จงพยายามโยงแนวคดนเขามา เพอใหเปนตะวนออกแบบไทย

นอกจากจะไดสรางสรรคผลงานทเกยวกบศาสนาดงกลาวแลว เขายงไดเชอมโยงกบนทานปรมปรา

ของอสานทเขาเรยกวา “ปรมปราซอนคต” เชน ผลงานชด “กาเหยยบชาง” ในป พ.ศ. 2540 โดย

เชอมโยงกบนทานสมยอาณาจกรโคตรบรณ เพอเปนการอธบายถงยคฟองสบแตกแบบซอนคต

และผลงานในชวงปจจบน โชคชย ตกโพธ ไดเลอกภาพผนงถาในอสาน มาเปนแรงบนดาลใจใน

การสรางสรรคผลงาน เพอสอใหมนษยไดใชชวตอยรวมกนอยางพอเพยงในโลกปจจบน

7

จงกลาวไดวา ผลงานศลปะของโชคชย ตกโพธ นน ในบางชวงเวลาเปนผลงานแนว

สะทอนสงคมแบบเขมขน หลงจากนน ผลงานสวนใหญมกมสวนเกยวของและสมพนธอยกบความ

เชอแบบตะวนออกทไดรบอทธพลมาจากพทธศาสนา ภาพผนงถา นทานปรมปรา ซงลวนผกพนอย

กบความเปนอสาน แตแสดงรปแบบของศลปะตามอยางตะวนตก ผลงานของเขาจงมนยสาคญวา

ความคดความเชอแบบทองถนอสาน มนจะผสมผสานกบความเปนโลกาภวตนไดอยางไร

สนาม จนทรเกาะ เปนตวแทนศลปนผผานสถาบนการศกษาศลปะจากภาคอสาน และ

เปนศษยรนแรกของทว รชนกร อกผหนง ทมแนวทางและอดมการณในการสรางสรรคงานศลปะ

แนวสะทอนสงคม และยงเปนศลปนผ มบทบาทสาคญตอกลมศลปนอสานอกผหนง จนไดรบรางวล

“ศลปนดเดนจงหวดบรรมย” ในป พ.ศ. 2541 ผลงานของสนาม จนทรเกาะ นอกจากจะแสดงออกถง

ความผกพนอยกบความเปนทองถนอสานแลว ยงแสดงความเปนสากลนยมแบบตะวนตกทไดรบ

มาจากการศกษาศลปะหลกสตรแบบสมยใหมอกดวย ดงจะเหนไดจากผลงานในชวงแรกสมยเรยน

ศลปะของเขา (2509-2515) มกเปนผลงานแนวสมยใหม เชน ภาพปะตดขนาดใหญทแสดงเรองราว

เกยวกบอบายมขทหลงไหลมาพรอมกบทหารอเมรกนในชวงสงครามเวยดนาม ประตมากรรมเชอม

โลหะและจตรกรรมทแสดงเรองราว “ขยะสงคราม” ซงกคอ รถและเครองจกรเกาของทหารอเมรกน

ททงไวใหกบวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอในขณะนน

อยางไรกตาม แมสนาม จนทรเกาะ จะไดสรางสรรคผลงานทเกยวกบสงครามในชวง

ดงกลาวแลว ขณะเดยวกนเขากยงมแนวความคดเกยวกบการเขยนภาพปราสาทหนควบคไปกบการ

เขยนภาพสงคราม ตอมาไดสรางสรรคผลงานเกยวกบพทธศาสนา เชน การเขยนภาพพระอรยสงฆ

ผ มชอเสยงในภาคอสาน และในปจจบน เขาตงใจทจะเขยนภาพเรองราวของพระพทธเจา ประมาณ

50 ชน และจะนาออกแสดงตามโรงเรยนตางๆ เพอเปนการสอนธรรมะไปในตวอกดวย ซงสนาม

จนทรเกาะ ไดยดหลกไตรพจนตามหลกคดของทว รชนกร ทวา “สจจะ ธรรมะ สนทรยะ” มาโดยตลอด

จงเชอวา สามคานมนยสาคญตอการสรางสรรคผลงานศลปะของเขาตงแตตนมาจนถงปจจบน

สขสนต เหมอนนรทธ เปนตวแทนของศลปนผผานการศกษาศลปะจากภาคอสาน และ

เปนลกศษยรนท 2 ของทว รชนกร อกผหนงทมบทบาทสง และถกจบกมในขอหาภยสงคมรวมกบทว

รชนกร ในชวงเหตการณ 6 ตลาคม 2519 สขสนต เหมอนนรทธ แมไมใชคนอสานโดยกาเนด แตก

กลายมาเปนชาวอสาน เพราะสาเรจการศกษาดานศลปะจากสถาบนในภาคอสาน และทสาคญ เขา

เปนผ ทมความสานกและการทางานเพอคนอสาน ดวยการสรางสรรคผลงานศลปะเพอสะทอนภาพ

ความทกขยากของคนอสาน ออกสสายตาสาธารณชนมาเปนเวลายาวนานตราบจนปจจบน ผลงาน

ของเขามทง ภาพจตรกรรม ภาพลายเสน บทกว บทเพลง และดนตร ซงลวนแสดงออกดวยเนอหาท

สะทอนความเปนตวตนของคนอสานทงสน “งานของอาจารยสขสนต เปนการบนทกมนษยชาตมากกวา

งานศลปะทเราเหนอยทวไป” (เนาวรตน พงษไพบลย. 2552: คากลาวเปดงานนทรรศการศลปะ)

8

ปจจบน นอกจากสขสนต เหมอนนรทธ จะยงคงทางานในลกษณะเดมๆ ทแสดงออกดวย

เนอหาความเปนตวตนของคนอสานแลว เขายงไดคลคลายการทางานจตรกรรมเพอการจาหนาย

ซงมกเปนภาพดอกไมและทวทศน ซงเขากลาววา “เปนการเอาใจคนด เพราะคนสวนใหญยงไมคอย

เขาใจและยอมรบงานในแนวเดม ไมกลาเอาไปตดทบาน และเรากเซนชอขางหลงภาพเพอไมให

กระทบกบภาพเขยนในแนวเดม” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2551: สมภาษณ) และมผลงานบางสวนท

ตความมาจากการศกษาทางดานพระพทธศาสนา ซงเปนผลมาจากการอานหนงสอธรรมะของทาน

พทธทาส และอกหลายๆเลม เชน ว. วชรเมธ เปนตน ซงสขสนต เหมอนนรทธ เชอวา ศลปะกบ

ศาสนามลกษณะทคลายๆกน ในเ รองของสจจะและความด สขสนต เหมอนนรทธ กลาวถง

การศกษาพทธศาสนาวา “เมออานของ ว. วชรเมธ แลว จงนาไปไตรตรองคาสอนของทานพทธทาส

อกท จงคอยๆเขาใจมากขน พยายามสรปพระพทธศาสนาออกมาวา พระพทธเจาใหคาสอนสนๆ

วา ทกขง อนจจง อนตตา แลวนา มาพจารณาเพอใหจตใจมภาวะพรอมทจะสรางสรรคงาน ”

(สขสนต เหมอนนรทธ . 2551: สมภาษณ) จากปรากฏการณในการทางานในชวงหลงของ เขา

ดงกลาว จงนบวามนยสาคญบางประการซอนอย

สรพล ปญญาวชระ เปนตวแทนของศลปนผ สาเรจการศกษาจากสถาบนการศกษาใน

ภาคอสาน เปนลกศษยของทว รชนกร อกผหนงทมบทบาทสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวตมาโดย

ตลอดจนถงปจจบน เขาเปนผ มบทบาทสาคญในกลมแนวรวมศลปนอสาน ผสานกบแนวรวมศลปน

แหงประเทศไทยในสวนกลาง เพอเคลอนไหวและเรยกรองประชาธปไตยในเหตการณ 14 ตลาคม

2516 และ 6 ตลาคม 2519 ตอมาหลงจากสาเรจการศกษาแลว เขาไดไปเปนครสอนศลปะอยท

อาเภอจอมพระ จงหวดสรนทร ตงแตป พ.ศ. 2520 ถงป 2525 หลงจากนน จงไดยายมาเปนครสอน

ศลปะทกรงเทพฯ และไดมบทบาทสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวต รวมกบกลมศลปน “เดนดน” ซง

สมาชกทงหมดเปนผลผลตของทว รชนกร เพอเคลอนไหวอยในสวนกลางนบตงแตบดนนเปนตนมา

ตอมาสรพล ปญญาวชระ ไดออกแบบและปนผลงานประตมากรรมตงแตป พ.ศ. 2543

ถง พ.ศ. 2550 ไดแก “ประตมานสรณ 14 ตลา 2516 และ 6 ตลา 2519” “ประตมานสรณ ขบวนการ

เสรไทย” “ประตมานสรณ การกอตงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตร” “ประตมานสรณ ยคสายลม

แสงแดด และยคแสวงหา” “ประตมานสรณ ขบวนการนกศกษา 2494 – 2500” “ประตมานสรณ

ธรรมศาสตรกบเหตการณ พฤษภาคม35” ทงหมดไดตดตง ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร

กรงเทพฯ นอกจากนน สรพล ปญญาวชระ ยงเปนผ ทมบทบาทสาคญเปนคนแรกๆ ของประเทศไทย

ทนาเอาการแสดงศลปะแบบ เพอฟอรมานส มาลอเลยนการเมองไทย ไดอยางเฉยบคม จนเปน

แบบอยางตอศลปนเพอรฟอรมานสในยคตอๆ มา

9

ในทสดสรพล ปญญาวชระ กไดรบรางวลมนส เศยรสงห “แดง” ศลปนเกยรตยศ ประจาป

2554 จากสถาบนปรด พนมยงค ซงเปนการไดรบรางวลเกยรตยศเชนเดยวกนกบทว รชนกร และ

โชคชย ตกโพธ ทไดรบรางวลมากอนหนานน ผลจากการไดรบรางวลดงกลาว จงแสดงนยสาคญ

บางประการในความเปนศลปนเพอชวตของเขาไดเปนอยางด

เกยรตการณ ทองพรมราช เปนตวแทนของศลปนอกผหนงทผานสถาบนการศกษาดาน

ศลปะสมยใหมทงจากภาคอสานและกรงเทพฯ ปจจบนเขาเปนอาจารยสอนศลปะในคณะศลปกรรม

ศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน อกทงยงเปนผหนงทมบทบาทสาคญของกลมศลปนอสานมาตงแต

เรมแรก ผลงานการสรางสรรคศลปะของเกยรตการณ ทองพรมราช นบวามอตลกษณะแบบอสาน

เฉพาะตนสง ผลงานของเขามกสอใหเหนถงชวตการตอสของคนทองถนอสานดงคากลาวของเขาวา

“ขาพเจาคดวาชวตทกชวต ไมวาจะเปนมนษยหรอสตวตางๆ บนโลกใบน ยอมปรารถนาอสรภาพกน

ทงสน การถกกกขงยอมบนทอน บงบอกถงความทกขยาก ดงนนสญชาตญาณการดนรนของชวต

เพอใหอยไดตามสภาพแวดลอมนนๆ จงเปนสงจาเปน ” (สจบตรการแสดงนทรรศการผลงาน

ศลปกรรมรวมสมยของกลมศลปนอส าน ครงท 8. 2544 : 59) วรณ ตงเจรญ (2551: บรรยาย )

กลาวถงผลงานศลปะทมอตลกษณะเฉพาะของเกยรตการณ ทองพรมราช วา “ผลงานของเขาทาให

ปญญาชนคนหนมสาวผ เตบโตในกรงเทพฯ ตนตระหนกและประหลาดใจวา ภาพกะปอมหรอกงกาท

ถกจบมดเพอนามาเปนอาหารของคนอสานทปรากฏอยในภาพเขยนนน มนมจรงหรอ และเกดขนได

อยางไร” ภาพเขยนของเขาจงมนยสาคญทแฝงไวดวยปรชญาการตอสของชาวอสาน ทมความแตกตาง

จากผคนในภมภาคอนๆ

วฒนา ปอมชย หรอทรจกกนในนาม “ตอง ดานเกวยน” นบเปนตวแทนของศลปนผหนง

ทไมเคยผานสถาบนการศกษาทางดานศลปะใดๆ แตกนบเปนผ ทมความสามารถสง เขาศกษาศลปะ

โดยเฉพาะเครองปนดนเผาดวยตวของเขาเอง โดยอาศยการเรยนรและคลกคลอยกบชางปนดนเผา

บานดานเกวยนมาตงแตวยหนม ตอมาไดพบปะแลกเปลยนความรดานแนวความคดและรปแบบ

ศลปะกบกลมอาจารยสอนศลปะจากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อาทเชน ทว รชนกร

ปรชา คงภกด สวช สถตวทยานนท สนน ดชน และบรรดาลกศษย อกทงยงทางานรวมกบกลม

ศลปนอสานมาโดยตลอด และยงเคยแสดงผลงานรวมกบกลมแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย

นอกจากนน เขายงไดรบเกยรตรวมแสดงผลงานกบกลมประตมากรแหงประเทศไทยอกดวย

เมอพจารณาผลงานของตอง ดานเกวยน สามารถรบรถงความเปนพนถน ความมชวต

และกลนไอของความเปนอสานอยางแทจรง ความมนาใจ ความจรงใจทไดสมผสกบสงคมในชนบท

ความเอารดเอาเปรยบทางสงคม ชนชนตาทถกทอดทง โดยไมไดรบการดแลนน สามารถแสดงออก

ผานสองานประตมากรรมเครองปนดนเผาของตอง ดานเกวยน ทงทางวสด เนอหา ลลาและจงหวะ

10

ของงานไดอยางด (องอร เพชรเขยว. 2543: 7) ซงวฒนา ปอมชย กลาวถงความรสกตอแนวทางการ

สรางสรรคผลงานประตมากรรมเครองปนดนเผาของเขาวา “การเขาไปสมผสชาวบาน ทาใหเหนชวต

ทแรนแคน ความอตคดขดสน แววตาของเดกทเศราหมอง การรอคอยความหวงของพอแม บางครง

พอแมทะเลาะกน เดกแอบมองดวยแววตาทกงวล บางครงผหญงเปนลมลมพบเพราะไมมอะไรกน

ชาวบานหาปลา หรอแมแตความรนเรงของชาวบาน ผมกเกบเอาภาพทกแงมม จดจาทกอรยาบถ

เพอนามาเปนแนวทางในการสรางสรรคผลงาน” (วฒนา ปอมชย. 2551: สมภาษณ)

วฒนา ปอมชย มแนวความคดและหลกปรชญาทวา การเผาฟน เผาผลงาน โดยไมรบเรง

มความเพยร มความเรยบงาย จะทาใหไดผลงานทมคณคา การนงดงาน ดความเปนไปในการสราง

งาน เปนการพจารณาขนตอนการทางาน มนจะดงไปสวถความเรยบงาย ความสงบ ถารสกไมสงบ

จะหนเขามาสวถของเตา การปน การเรยนร และการมความสขกบการทางาน จะทาใหชวตมความ

สงบ หายจากการเจบไข ซงเขาเองยงเชอวา “การปนดน การกวาดใบไม เปนการทาสมาธ ไมตอง

รบเรง ไมตองคานงถงหลกเศรษฐกจ ไมตองวงตามโลก ใชการทางานเปนทตง ผานกระบวนการ ดน

นา ลม ไฟ” (วฒนา ปอมชย. 2551: สมภาษณ) นอกจากนน วฒนา ปอมชย ยงยดหลกพทธศาสนา

ทวา “พลงของศาสนา การปฏบตธรรม ความเกรงกลวตอบาป และรเทาทนโลก จะทาใหเราผอน

คลาย ถาจะออมแรง เราตองยดเอาหลกคาสอนของพระพทธเจามาคอยกากบไมใหเราไปสความลม

หลง” (วฒนา ปอมชย. 2551: สมภาษณ) จากหลกคด หลกปรชญา และแนวทางการสรางสรรค

ผลงานของวฒนาดงกลาว นบมนยสาคญทวา เหตใดคนทไมผานการศกษาขนสง จงมแนวความคด

ทละเอยดออนเชนน

ปจจบน แมจะมศลปนอสานเกดขนมากมาย มความหลากหลายทงเชงทมา ปรมาณ และ

คณภาพ ซ งมทงเชอมโยงกบความเปนทองถนอสาน ทบรณาการเขากบรฐชาตไทย และโลกาภวตน

ในเงอนไขทางศลปกรรมและบรบททางสงคมไทยมาอยางตอเนอง ซงไดสะทอนเสนอ“ตวตน” ของ

ศลปนและศลปะอสานในลกษณาการทหลากหลายกตาม แตการเลอกศกษาศลปนอสานผ มแนว

ทางการสรางสรรคศลปะเพอชวตทชดเจนและมชอเสยงเปนทยอมรบดงกลาว กเพอจะนาไปส

การศกษาความเปนตวตนของศลปนอสานวา เขามเบองหลงของอดมการณในการทางานเพออะไร

และทสาคญพวกเขามหลกแนวความคด ปรชญา หรอทฤษฎในการสรางสรรคผลงานในรปแบบ

เฉพาะตนอยางไร แตกตางจากนกทฤษฎตะวนตกหรอไม และการมปฏสมพนธกบสงคมภายนอก

ทามกลางกระแสโลกาภวตน กลายเปนปจจยทสงไปสความเปนอกลกษณของพวกเขาอยางไร

11

คาถามการวจย

1. ศลปนอสานผ มอดมการณในการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวต พวกเขาได

แสดงตวตนแตกตางจากศลปนกลมอนๆอยางไร

2. อตลกษณของปจเจกศลปนประกอบขนจากอะไร

3. สงคมของความเปนทองถน รฐชาต และโลกาภวตน มกลไกหรอกระบวนการอยางไร

ในการซมเขาไปเปนสวนหนงของอตลกษณปจเจกศลปน

4. ปฏสมพนธระหวางปจเจกศลปนและกลมศลปน นาไปสการสรางและ

เปลยนแปลงอตลกษณของศลปนอสานอยางไร

วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษากระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน ผานผลงานทศนศลปเพอชวต

ในบรบทของทองถนอสาน รฐชาต และโลกาภวตน ทมผลตอการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

2. เพอศกษาปฏสมพนธระหวางปจเจกศลปนและกลมศลปน ทมผลตอกระบวนการ

สรางอตลกษณของศลปนอสาน

ขอบเขตของการวจย

ผ วจยเลอกศกษาผลงานศลปะเพอชวตของศลปนอสานหลกๆ จานวน 7 คน ทมแนวทาง

ชดเจนและเปนทยอมรบ โดยเลอกตวแทนศลปนจากทงผ ทสาเรจการศกษาทางดานศลปะ และผไม

เคยผานสถาบนการศกษาศลปะใดๆ เลย แตทกคนมบทบาทสาคญในการขบเคลอนศลปะเพอชวต

ในนามตวแทนของศลปนอสาน ไดแก

1. ทว รชนกร

2. โชคชย ตกโพธ

3. สนาม จนทรเกาะ

4. สขสนต เหมอนนรทธ

5. สรพล ปญญาวชระ

6. เกยรตการณ ทองพรมราช

7. วฒนา ปอมชย

12

นยามศพท 1. ทศนศลปเพอชวต หมายถงศลปะทมงรบใชชวตของผคนโดยรวม โดยมเนอหาหลก

ครอบคลมทงแนวคดของศลปะลทธ “สจนยม” (Realism) ทหมายถงศลปะทถายทอดความเปน

ธรรมชาตทสมพนธกบเรองราวความเปนจรงในชวตประจาวน และการดนรนของชนชนสามญชน

และ “สจนยมสงคม” (Social Realism) ทหมายถงศลปะทแสดงออกถงความทกขยากของประชาชน

ในลกษณะการวจารณสภาพสงคม การเมอง และเศรษฐกจรวมสมย

2. กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน หมายถง กระบวนการสรางตวตน

ของศลปนอสาน ทแสดงออกผานภาพตวแทนอนไดแก ผลงานทศนศลปทแสดงบคลกลกษณะของ

ศลปนในดานความเชอ ระบบความคด ทฤษฎ/ปรชญา กลวธและโครงสรางทางศลปะ และวถการ

ดาเนนชวต ในฐานะทเปนปจเจกศลปน และในอกฐานะหนงกคอความมปฏสมพนธกบสงคม ซง

ศลปนอาจถกกาหนดตวตนดวยตวของพวกเขาเองหรอผ อนเปนผ กาหนดให

3. ทองถนอสาน หมายถง ลกษณะเฉพาะทางดานสงคม ศลปะ วฒนธรรม ประเพณ

และศาสนา ทมมาตงแตอดตจนกระทงปจจบน ซงเปนสวนหนงทซมซบเขาไปในกระบวนการ

สรางอตลกษณของศลปนอสาน

4. รฐชาตไทย หมายถง นโยบายของรฐบาลไทยทเขามามอทธพลเหนอดนแดนภมภาค

อสาน กเพอใหสงคมอสานไดปฏบตตาม ไมวาจะเปนเรองการเมอง การปกครอง และระบบ

การศกษา ทเรมตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา ซงไดสงผลตอการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

5. กระแสโลกาภวตน หมายถงกระบวนการตางๆ อนเปนผลมาจากกระแสโลกปจจบน

ในสวนขององคกรภาครฐ เอกชน ปจเจกชน ทงในระดบภมภาค ประเทศ และนานาชาต ทมผลตอ

กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

กรอบแนวคดในการวจย การวจยเรองน ใชแนวคดหลกทสาคญคอ แนวคดเรองอตลกษณ (Identity) โดยไดเลอก

พจารณาในความหมายของเกยรตซ (Clifford Geertz) คอ เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคน

ตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะ

หนา นอกจากนน ยงไดเลอกแนวคด “อตลกษณ” ในแนวคดหลงสมยใหม เพราะเปนการมองปจเจก

สภาพในฐานะของอตลกษณ ความเปนปจเจกจงถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของ

การสรางอตลกษณ” มากกวาแกนแกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว ซงจากแนวคด

หลกดงกลาว ผ วจยเพยงนามาเปนไฟสองทาง เพออธบายใหเหนถงกระบวนการสรางอตลกษณของ

ศลปนอสาน ซงมลกษณะทเคลอนไหวและเปลยนแปลงไปตามกระแสสงคมแบบบรณาการ ภายใต

บรบทของความเปนทองถนอสาน รฐชาต และโลกาภวตน ทมลกษณะแบบซอนทบกนเปนสาคญ

โดยมโครงสรางของการวจยดงน

13

แผนภาพแสดงกรอบแนวคดและโครงสรางการวจย

จากแผนภาพกรอบแนวคดและโครงสรางการวจย สามารถอธบายไดดงน การศกษา

ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน นน แบงการศกษาออกเปน 3 สวน

ทเชอมโยงซงกนและกนคอ สวนแรก ศกษาความเปนทองถนอสานทมผลตอการสรางอตลกษณ

ของศลปนอสาน สวนทสอง ศกษาความเปนรฐชาตไทยทมผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของ

ศลปนอสาน สวนทสาม ศกษาความเปนกระแสโลกาภวตนทมผลกระทบตอกระบวนการสรางอตลกษณ

ของศลปนอสาน การเชอมโยงของโครงสรางหลกทงสามสวน จะทาใหเหนการซอนทบกนระหวาง

แตละสวน และการซอนทบเปนอนหนงอนเดยวกนในทสด กลาวคอ ประการแรก มการซอนทบกน

ระหวางวฒนธรรมอสานกบความเปนรฐชาตไทย ประการทสอง มการซอนทบกนระหวางทองถน

อสานกบโลกาภวตน ประการทสาม มการซอนทบกนระหวางรฐชาตไทยกบโลกาภวตน และ

ประการสดทาย จะมการซอนทบกนทงสามสวนคอ ทองถน อสาน รฐชาตไทย และโลกาภวตน

ในลกษณะแบบบรณาการทจะนาไปสความเปนอตลกษณของศลปนอสานวาเปนเชนไร

14

ระเบยบวธวจย

ระเบยบวธวทยา (Research Methodology) ในการดาเนนวจยน ผศกษาเลอกใชวธการ

วจยเชงคณภาพ (Qualitative Method) โดยพฒนากรอบแนวคดของการทาวจยมาจากแนวคดเรอง

อตลกษณ เพอเปนแนวทางในการศกษากระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน ภายใตบรบท

ของความเปนทองถนอสาน รฐชาตไทย และโลกาภวตน ทมความสมพนธแบบซอนทบกนอย โดย

เลอกศกษาผลงานทศนศลปเพอชวตของศลปนอสาน ในประเดนทมาของแนวความคด ทฤษฎ

ปรชญา กลวธและโครงสรางทางศลปะ และปจจยทสงผลตอการสรางสรรคผลงานของศลปน เปน

แนวในการกาหนดประเดนคาถามในการวจย รวมทงเปนแนวในการเกบขอมลทงจากภาคเอกสาร

และภาคสนาม โดยการสงเกต และการสมภาษณแบบเจาะลก (Key Information) เพอนาไปเปน

แนวในการวเคราะหผลการวจยในขนสดทาย วธดาเนนการวจยมขนตอนดงน

1. ประชากรทเปนกลมตวอยาง ผ วจยใชวธการสมตวอยางเพอการหาจานวน

ประชากรในภาคอสาน โดยใชวธการสมตวอยางตามจดมงหมาย (Purposive sampling) เพอใหได

ตวอยางทเหมาะสมกบจดมงหมายและวตถประสงคของการศกษา โดยสมตวอยางจากการศกษา

ผลงานและประวตของศลปนทอยในภาคอสาน จากเอกสาร ผลงานศลปะ และการสมภาษณ

เบองตน แลวนามาปรกษากบผทรงวฒ เพอใหไดตวแทนของกลมประชากรทสอดคลองกบบรบท

ของความเปนทองถนอสาน รฐชาตไทย และโลกาภวตน จนเหลอศลปนผ มบทบาทสาคญและม

แนวทางในการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตอยางชดเจน จานวน 7 คน คอ ทว รชนกร โชคชย

ตกโพธ สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ สรพล ปญญาวชระ เกยรตการณ ทองพรมราช และ

วฒนา ปอมชย

2. การเกบรวบรวมขอมล ในการวจยครงน ผ วจยเกบรวบรวมขอมลเบองตนจาก

เอกสารทางประวตศาสตร ทฤษฎ งานวจยวทยานพนธ บทความ และสอสงพมพทเกยวของ ตอมา

จงไดดาเนนการเกบขอมลภาคสนาม โดยมขนตอนทงจากการสงเกต การจดบนทก โดยศกษาจาก

ภาพจรงในสถานทจรง การศกษาพฤตกรรมของศลปนในขณะปฏบตงาน การสงเกตแบบมสวนรวม

เพอศกษาถงกระบวนการและเทคนคในการสรางสรรคผลงานของศลปน และการสมภาษณแบบเชง

คณภาพ (Qualitative interview) ทงการสมภาษณในฐานะเปนการ “สรางขอมล” ซงทงผสมภาษณ

และผใหสมภาษณตางมบทบาทในการเรยบเรยงขอมลขนมาแบบถอยทถอยอาศยซงกนและกน กบ

การสมภาษณทเนนปฏสมพนธและการมสวนรวมกลาวคอ นยแรก หมายถงการมความสมพนธทด

ตอกนทงสองฝาย ตงแตเรมตนจนตลอดจบการสมภาษณ ซงเปนหนาทของฝายผ ทาการสมภาษณ

มากกวาผใหสมภาษณ นยทสอง หมายถงการททงสองฝายอยในสภาพ Active คอตางกมสวนรวม

เพอบรรลจดประสงคเดยวกนนนคอ การสรางเรองราวหรอขอมลขนมา โดยผ วจยเปนผ กาหนด

15

ประเดนคาถามจากแนวคดขางตนเพอนาไปสมภาษณกลมผใหขอมลหลก (Key informants) โดย

เลอกสมภาษณกลมบคคลคอ ศลปนรวมสมยอสาน นกวชาการทางดานศลปะ และตวแทนกลม

ศลปนอสาน

3. การวเคราะหขอมล ในระหวางการเกบรวบรวมขอมล ผ วจยตองดาเนนการ

วเคราะหขอมล เพอตรวจสอบกบกรอบแนวคด อาจมการปรบกรอบแนวคดใหเหมาะสมและ

ครอบคลมขอมลทนอกเหนอจากกรอบเดม โดยมขนตอนในการวเคราะหดงน 1) นาขอมลทเกบ

รวบรวมได โดยการถอดเสยงบนทก การจดบนทกใหม แลวนามาเรยบเรยงใหเปนระบบ และเกบ

บนทกไวในเครองคอมพวเตอร และแผนบนทกซด เพอนาไปสการใหความหมายขอมล การจด

หมวดหม และการวเคราะหในขนตอนสดทายตอไป 2) ใหความหมายกบขอมล (Conceptualizing

the data) โดยอาศยการตความจากขอมลเบองตน ใหออกมาเปนขอความทสอความหมายของผให

ขอมล 3) จดหมวดหมความหมายของขอมล (Categorize the concepts) โดยนาเอาความหมายท

ใหไว มาจดเปนหมวดหม แลวนามาตความสรางขอสรปแบบอปมย (Analytic induction) ซงกคอ

การสรางขอสรปจากรปธรรมหรอปรากฏการณทไดศกษามา และ 4) วเคราะหขอมลและสรป

รวบรวมความหมาย ใหไดองคความรตามวตถประสงคของการวจย ซงเปนขนตอนในการนาเอา

ขอมลตางๆ มาเชอมโยงจนเกดเปนโครงสรางของขอสรปทสามารถตอบคาถามของการวจยได

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

ผลจากการวจยในครงน คาดวานาจะไดรบประโยชนจากขอคนพบอนเปนองคความรใหม

ทกอประโยชนตอความเขาใจ จนนาไปสการสลายเพดานความคดทเคยกาหนดใหศลปนคดและรสก

อยเพยงลกษณะเดยว และทาใหวงการทศนศลปของภาคอสานและของประเทศไทย ไดตระหนกถง

ผลของความเปลยนแปลงทสลบซบซอนมากขน กเพอทาใหเกด “โลกแหงศลปะ” ใหมขนมาอยาง

เทาเทยมกนมากขนในอนาคตนนเอง

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

แนวคดและทฤษฎ

อตลกษณ (Identity)

กระบวนการสรางอตลกษณหรอบางคนเรยกวาเอกลกษณ เปนแนวความคดทให

ความสนใจในความรสกนกคดตอตนเองวา “ฉนคอใคร” “ฉนมองตวฉนเองอยางไร และคนอนมอง

ฉนอยางไร” ซงจะเกดขนจากการปฏสงสรรคระหวางตวเรากบคนอน โดยผานการมองตวเองและ

คนอนมองเราในขณะนน อกทงยงเกยวของกบ “ตวตน” (Self) และสงทอยภายใน มนเปนการ

กาหนดตาแหนงทระลกรจากสงคม ซงเกดขนจากการทคนอนรบรรวมดวย การศกษาอตลกษณ

เปนการศกษามโนทศนทคาบเกยวสมพนธกบวชาหลากหลายแขนงทางสงคมศาสตร ทงสงคมวทยา

มานษยวทยา จตวทยา และปรชญา

อยางไรกตาม การศกษาอตลกษณ จาเปนจะตองเขาใจทงแนวคดสมยใหมนยมหรอ

ทนสมยนยม (Modernism) และหลงสมยใหมนยมหรอหลงทนสมยนยม (Post-modernism) ซง

แนวคดทงสองแนวนมความแตกตางกนมาก แนวคดสมยใหมนยม มความเชอวา มนษยเปนนาย

ของตวเอง เรยกวา อตบคคล มนษยเปนตนกาเนดในการสรางสรรคสงตางๆ เพอประโยชนสขแก

ตนเองและสงคม เชอในหลกเหตผล ปรากฏการณและความจรงทกอยางเขาถงได โดยเนนวธการ

ปฏฐานนยม (Positivism) เปนลทธทเชอวา ความเปนจรงมเทาททดลองได โดยวธการทาง

วทยาศาสตร ความจรงเปนสงทอยภายนอกตว มองเหนจบตองได หรอเปนการศกษาสงคมโดยอง

กบหลกการทางวทยาศาสตร (Scientific method) เพอคนพบความจรงทกสวน และใหเหตผลใน

การอธบายปรากฏการณทางสงคมและความเปนจรงทกอยาง และสรางเรองเลาแมบทขนมา (Meta

- narrative) เพออธบายปรากฏการณตางๆ สรางเปนขอสรปทวไป โดยทขอสรปนนสามารถนาไป

อธบายหรอนาไปใชกบสงอนได การศกษาดวยวธการดงกลาว จงมลกษณะความเปนนามธรรม

การศกษาอตลกษณในยคแนวคดสมยใหมนยมมหวใจของวธคด ทเนนลทธปจเจก

นยม (Individualism) เปนคณลกษณะทเปนลกษณะเฉพาะตว และเชอมนในศกยภาพตาม

ธรรมชาตของมนษยวา สามารถเขาถง “ความเปนจรง” ทเปนสากล วธคดกระแสหลกในยคนจงเชอ

ในแนวคดทเรยกวา “สารตถะนยม” (Essentialism) นนคอ เชอวาธรรมชาตของสงคมหรอมนษยก

ตามม “คณสมบตอะไรบางอยาง” เปนแกนแกนหรอสารตถะ เปนสงทซอนแฝงอยลกๆ และกาหนด

ทศทางของพฤตกรรมทเหนจากภายนอกอกทหนง” (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 8)

17

ขณะทแนวคด หลงสมยใหมนยม กลบเหนวา มนษยไมไดเปนอตบคคล ปฏเสธการ

ยกเอาเหตผลขนมาเปนบรรทดฐานเดยว และกลาวถงความจรงแทในโลกไมม ฉะนน วธการศกษา

หาความรและปรากฏการณทางสงคม สามารถทาไดหลายรปแบบ ซงใหความสาคญกบญาณทศน

จนตนาการ ประสบการณ และทาความเขาใจมนษยใหมากขน ขณะทเรองเลาแมบทหรอ Meta –

narratives เปนเรองเลาใหญๆ ทคอยกากบและควบคมเรองเลายอยอนๆ อกมากมาย แนวคดหลง

สมยใหมนยม จงหนมาใหความสาคญทจะศกษาสงคมทมขนาดเลกกวาการศกษาแนวทนสมยนยม

โดยไมจากดอยกบกรอบของแนวคด ทฤษฎ โดยแนวคดนไดรบอทธพลจากลทธปจเจกชนนยม

(Individualism) ซงแนวคดของนกทฤษฎชวงแรกๆ จะเนนการศกษาดานโครงสรางสงคมขนาดใหญ

ตอมา Max Weber จงไดใหความสาคญกบการศกษาปจเจกมากขน รวมถงนกคดในกลมปฏสมพนธ

เชงสญลกษณ (Symbolic Interaction) ทกลาววา อตลกษณ คอ สงทเกดขนในกระบวนการปฏสมพนธ

ทางสงคม (บณฑต ปยะศลป. 2548: ออนไลน)

อตลกษณ : ปจเจกภาพในแนวคดสมยใหม

ปจเจกภาพในสงคมวทยา

การศกษาอตลกษณในเชงสงคมวทยา นบตงแตปลายศตวรรษท 19 เปนตนมา

นน ลกษณะสาคญประการหนงของสงคมวทยากคอ การเสนอแนวความคดเรองปจเจกภาพ ภายใน

บรบทสงคม และมงชประเดนใหเหนถงความแตกตางระหวางแนวคด ตวตน ในทฤษฎเชง

ปฏสมพนธเชงสญลกษณ และอตลกษณในแนวคดหลงสมยใหมในกาลปจจบน

แนวคดเรองปจเจกนยมในยคเรมแรกทอยภายใตรมเงาของปรชญาปฏฐานนยมนน

ไดเนนความสาคญตอสงคม ไมวาจะเปนกองต (August Comte) และเดอรไคม (Emile Durkheim)

ตางกปฏเสธแนวคดทเหนวาปจเจกบคคลเปนอสระ ดงนน พฤตกรรมของมนษยจงถกศกษาในฐานะ

เปนปรากฏการณของสงคมทเรยกวา “พฤตกรรมรวม” (Collective behavior) ตอมา คารลมารกซ

(Karl Marx) เปนอกผหนงทใหความสาคญกบการกาหนดโครงสราง (Structure) มากกวาปจเจก

หรอผกระทา (Agency) ซงมารกซเชอวา แนวคดเรองชนชน (Class) จะเปนตวเชอมปจเจกเขากบ

โครงสราง และเปนสงกาหนดอตลกษณของปจเจกชน รวมถงความคดทวา มนษยกลายเปน

ผกระทาการทมความหมายเพยงพอ เมอเขาตระหนกถงอตลกษณทางชนชนของตนเอง สวนเวเบอร

(Max Weber) แมเขาจะใหความสาคญตอปจเจกบคคลมากกวา โดยเขาเชอวา สงคมวทยาเปน

ศาสตรทศกษาพฤตกรรมของมนษยจากมมมองและความเขาใจของผกระทา แตอยางไรกตาม เวเบอร

กลบใชแนวทางการวเคราะหระดบกลมมากกวาปจเจกบคคล และซมเมล (Georg Simmel) กเปน

18

อกผหนงทเหนวา สงคมมไดเปนอสระจากปจเจก การรวมกลมขนเปนปฏสมพนธระหวางปจเจก

กลมมชวตและพลวตของมนเองซงแตกตางจากตวปจเจก เมอมความเหมอนกนจงมารวมกลมกน

แตการรวมกนมกมผลทาใหคนนาออกมาซงคณสมบตทมคณภาพตาในตวเขา สวนสงทดทสดจะถก

สงวนรกษาเปนคณสมบตเฉพาะตนไว

จงเหนไดวา นกสงคมวทยาตางๆ ดงกลาว ตางใหความสาคญของปจเจกภาพ

ในระดบตา แตกลบเนนไปทโครงสรางหรอกลมทางสงคมมากกวา จากแนวความคดดงกลาว หาก

นามาอธบายปรากฏการณทเกดขนกบวงการทศนศลปในภาคอสาน กจะพบวา การเกดกลมศลปน

ตางๆ ขนมาหลายกลม แตละศลปนในกลมกมวตถประสงคและเปาหมายในการแสดงออกคลายๆ

กน แตคณสมบตหรอสงทดทสดของศลปนแตละคนอาจไมไดถกนาเสนอในความเปนตวตนของเขา

มากนก เชน บางครงทางกลมอาจตงหวขอเรองไวเปนเรองเดยวกน ฉะนน ศกยภาพและความเปน

ปจเจกจงลดนอยลงไปดวย เพราะปจเจกศลปนถกขอรองใหกระทาการในสงเดยวกน เปนตน

ปจเจกภาพในปฏสมพนธเชงสญลกษณ

นกคดสายปฏสมพนธเชงสญลกษณ (Symbolic interactionism) แมวาจะให

นาหนกแกปจเจกบคคลในฐานะประธาน (Subject) หรอผกระทาการ (Agency) แตกเหนวา

อตลกษณ คอสงทเกดขนในกระบวนการปฏสมพนธทางสงคม คลย (Charles Cooley) เชอวา

สงคมและปจเจกบคคลเปนปรากฏการณทไมอาจแยกออกจากกนได สงคมเกดจากการผสมผสาน

ของตวตนเชงจต (Mental selves) ของหลายๆคนทมปฏสมพนธตอกน ความรสกเกยวกบตวเราเอง

พฒนาขนมาจากปฏกรยาของเราตอความเหนของผ อนเกยวกบตวเรา เขาเรยก “ตวตน” ทเกดจาก

กระบวนการนวา “ตวตนในกระจกเงา” (The looking glass self) (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 25)

มด (George Herbert Mead) เปนนกคดในกลมทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณท

สาคญอกผหนง ทไดทาการศกษาพฒนาการทความรสกเกยวกบ “ตวตน” ทคอยๆ กอรางสรางตน

จากกระบวนการปฏสมพนธ โดยเขาชใหเหนวา “กลไกสาคญตอการสรางตวตน คอ การเรยนรทจะ

สวมบทบาท (Role- taking) ของผ อน และหวใจสาคญของการเรยนรนคอ ภาษา ซ งเปนชองทางการ

ถายทอดระบบสญลกษณและกฎเกณฑรวมของสงคม” (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 26) จากทศนะ

ดงกลาว ดราวกบวาสงคมไดแสดงบทบาทครอบงาและสรางตวตนของปจเจกบคคลทงหมด ดงนน

มดจงไดพยายามรกษาอสรภาพของปจเจก ดวยการเสนอแนวคดวาตวตนนมสองดานทปะทะ

สงสรรคกนอยตลอดเวลา ดานหนง คอ “me” อนเปนตวตนทเกดจากความเหนและปฏสมพนธกบ

ผ อน และ “I” อนเปนสวนทเปนลกษณะเฉพาะของเราเอง อนทจรงทง “me” และ “I” ตางกสมพนธ

กบโลกขางนอกทงค เพยงแต “me” เปนผลจากการประเมนและซมซบทศนะผ อน และ “I” เปนคาตอบ

19

และความพยายามทจะประสาน “me” ทหลากหลายเขาดวยกน “I” จงเปนศกยภาพของความคด

รเรมสรางสรรค (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 26)

จากทศนะของคลยและมดดงกลาว จงพออธบายไดวา ปฏสมพนธทางสงคม

ดงกลาวตองประกอบไปดวยภาพลกษณของเราทเรามตอตนเอง และจนตนาการเกยวกบความคด

ของผ อนตอภาพลกษณนน รวมถงปฏกรยาและความรสกของเราทมตอจนตนาการดงกลาวดวย

ทงหมดนหลอมรวมกนกอเปนความรสกทมตอตนเอง หากนาเอาแนวความคดดงกลาวมาศกษา

ปรากฏการณของศลปนอสาน พอจะอธบายไดวา เมอศลปนสรางภาพลกษณของตวเองขนมาแลว

เขารสกวาเขาเปนอยางนน และผ อนอาจมความรสกและจนตนาการถงภาพลกษณทเขาส รางขนนน

เปนอยางไร รวมถงตวเขาเองจะรสกและมปฏกรยาตอความรสกในจนตนาการของผ อนทมองภาพลกษณ

ของเขาเปนอยางไร เชน เขาอาจรสกภมใจหรอตาตอยดอยคาในภาพลกษณของตวเองกได และจาก

การใหความสาคญตอปฏสมพนธนเอง จงทาใหกลมทางสงคมเปนประเดนทสาคญของการศกษา

อยางไรกตาม อภญญา เฟองฟสกล (2546: 27) ไดแสดงทศนะวา “อตลกษณ

ของปจเจกบคคลในทฤษฎปฏสมพนธเชงสญลกษณนน มไดเปนภาพทมความตอเนองเปนอนหนง

อนเดยว ทฤษฎนตระหนกถงเหลยมมมทหลากหลายของความเปนตวตน” ซงความเปน “ตวตน” ใน

ความหลากหลายดงกลาว นอกจากจะเกยวของกบประสบการณทมตอรางกายของตนเองแลว ยง

สมพนธกบตวแปรทางสงคม เชน อาย เพศ อาชพ ชนชน กลมชาตพนธ เปนตน ซงตวแปรตางๆ

เหลาน คอ มตตางๆ ทปจเจกนยามอตลกษณของตนในกระบวนการปฏสมพนธกบผ อน รวมทงมต

ของ “เวลา” กเปนปจจยสาคญอกอยางหนงของความรสกตอเนองของอตลกษณ ดงทอภญญา

เฟองฟสกล (2546: 27) อธบายไววา คนเราจะวางตาแหนงแหงทของเราในมตเวลาชนดใดชนดหนง

เสมอ ในปจจบน อดต หรออนาคต มตเวลาเปนตวหลอมและบรณาการการกระทาตางๆ ของคนให

เชอมตอกนอยางมความหมาย คนจดการกบชวตตนเองอยางเปนระบบ ตอเนอง และสมพนธกนใน

ลาดบเวลา มนทาใหคนสามารถจดระเบยบกบชวตไดอยางเปนระบบ ฉนทาสงน ตามมาดวยสงน

และสงน เพอใหบรรลสงนนในอนาคต

จากคาอธบายของอภญญา เฟองฟสกล ดงกลาว หากเรานามาศกษาความ

เปนอตลกษณของศลปนอสาน อาจทาใหเรามองเหนลาดบความตอเนองของเวลา ซงเปนการมอง

ยอนอดตไปสอนาคตได ซงอาจเหนกาลเวลาในการสรางสรรคผลงานของศลปนเปนแบบเสนตรง

หรอหมนเวยนเปนวงจร ซงเปนมมมองของปจเจกในความรสกเปน “ตวตน” เปนประสบการณทม

ความตอเนองหรอมความคงเสนคงวากได ซงตวผลงานศลปะในแตละชวงเวลาจะเปนภาพสะทอน

ใหเหน “ตวตน” ของศลปนแตละคนได

20

ปจเจกภาพในทางมานษยวทยา

นกมานษยวทยาในชวงบกเบกในปลายศตวรรษท 19 มองภาพมนษยใน

เสนทางของกระบวนการววฒนาการ ทเรยกวา “ภมปญญานยม” (Intellectualism) โดยมองเหนวา

สงทเชอมมนษยตางยคตางสมยใหมาอยในเสนทางววฒนาการเดยวกนกคอ “เหตผล” ดงเชน เฟรสเซอร

(James Frazer) ไดศกษาพฤตกรรมทถกเรยกวาเปน “ไสยศาสตร” คอผลสะทอนวธการใชเหตผลท

ผดพลาดของคนโบราณ กเพราะมนมการคดเชอมโยงแฝงอยนนกคอ เชอมโยงสงทมลกษณะคลายกน

(Law of similarity) เขาดวยกนและเชอมโยงสงทเคยสมผสกนไวดวยกน (Law of contact) ตอมา

ในชวงตนศตวรรษท 20 มนกมานษยวทยาบางสายไดศกษาวฒนธรรมและบคลกภาพ โดยเนนถง

ตวกาหนดดานอารมณของมนษยวา เปนสงทกาหนดแบบแผนทางวฒนธรรม เชน โบแอส (Franz

Boas) ไดใหความสาคญตอปจจยทางอารมณความรสกของมนษย และ เบเนดคท (Ruth Benedict)

ผ เปนลกศษยของโบแอส ไดศกษาแบบแผนของบคลกภาพทางสงคมทเรยกวา โครงรางของ

บคลกภาพ (Configuration) ซงในแตละสงคมจะมโครงรางบคลกภาพเฉพาะตวทแตกตางกนไป ซง

เบเนดคทเชอวา ภายในสงคมหนงๆ จะมความสมาเสมอเปนแบบแผน และโครงรางทางอารมณน

คอปจจยพนฐานของบรณาการทางสงคมนนเอง ซงจดแขงอยางหนงของนกมานษยวทยาคอ การให

ความสาคญกบลกษณะเฉพาะทางวฒนธรรมในสงคม ความหมายของปจเจกภาพจงฝงแนบแนน

อยกบบรบทของสงคม เพราะมโนทศนปจเจกภาพจะเปนสงเชอมคนกบสงคมในลกษณะใดลกษณะ

หนงเสมอ

สงสาคญอกประการหนงทนกมานษยวทยานยมใชในการศกษามโนทศนปจเจก

ภาพกคอ วธการใชคาสรรพนามหรอคาทใชเรยกแทนคนในแตละสงคม ซงกคอคาทถกประดษฐขน

เพอใชเรยกแทนคนในสถานภาพตางๆ นนเอง ดงจะเหนไดจาก เกยรตซ (Clifford Geertz) ศกษา

ระบบการใชสรรพนามและการเรยกชอในสงคมโมรอคโค เขาพบวามกฎไวยากรณทเปลยนฐานะ

ของคานามใหกลายไปเปนคลายคาคณศพทดวยการเปลยนหรอเตมสระ “I” ทายคานนเชน Sus

เปนชอทองททางตะวนตกเฉยงใตของโมรอคโค Susi แปลวาชายทมาจากทองทนน Hrar แปลวา

ผาไหม Hrari แปลวา พอคาไหม Darqawa เปนนกายทางศาสนา Darqawi คอสมาชกนกาย

(อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 32)

จากมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยาดงกลาว จะเหนไดวา ความเปน

ปจเจกภาพนนมลกษณะทเชอมโยงของสงทคลายกน ไมวาจะเปนดานวฒนธรรมและบคลกภาพ

ของสงคมจะเปนแบบบรณาการ เพราะปจเจกภาพจะเปนสงเชอมคนกบสงคมในลกษณะใด

ลกษณะหนงเสมอ สวนปจเจกภาพในความหมายของเกยซรตนน “เปนการแปรเปลยนอตลกษณ

ของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณ

21

เฉพาะหนา” (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 32-33) จากขอสรปดงกลาว หากนามาใชกบการศกษา

ทศนศลปของศลปนอสาน จะเหนไดจาก การพยายามตงชอกลมใหสอดคลองกบสรรพนามหรอคา

ทใชเรยกในทองถนไดแก คาวา “อสาน” เปนชอเรยกแทนภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

คาวา “กลมศลปนอสาน” จงหมายถงกลมศลปนทอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คาวา “แกน

คณ” เปนชอตนไมประจาจงหวดขอนแกน “ศลปนกลมแกนคณ” จงหมายความวา เปนกลมศลปนท

อาศยอยในจงหวดขอนแกน คาวา “ทงกลา” เปนชอบรเวณหนงทอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

“ศลปนกลมทงกลา ” จงหมายถงศลปนทอาศยอยในพนทบรเวณทงกลา เปนตน อยางไรกตาม

ศลปนในแตละกลมสวนใหญยอมสรางผลงานทสอดคลองกบบรบทของสงคมเปนแบบบรณาการ

หรออาจแปรเปลยนไปตามสถานการณเฉพาะหนากได

อยางไรกด จากมโนทศนอตลกษณทศกษาโดยอภญญา เฟองฟสกล (2546) นน

พอนามาสรปเปนแนวความคดไดวา ปจเจกภาพในปรชญาแบบสมยใหมนยมนน เปนปจเจกภาพท

มงเนนมตดานในทเปนนามธรรม นนคอ แกนแกนทเปนจตสานกและกระบวนการของเหตผล ปจเ จก

ภาพมความเปนเอกภาพทาใหภาพรวมของปจเจกมความตอเนองและเปนศนยรวมของบคลกภาพ

หรออตลกษณอยางหนงทแนนอนเดนชด อกทงปจเจกภาพดงกลาวกเปนสงทมความสมบรณใน

ตวเอง และเปนอสระในระดบหนงจากโลกและสงคม ซงคณสมบตตางๆ ดงกลาวอยภายใตทฤษฎ

การเลอกทเปนเหตผล ฉะนน พฤตกรรมของมนษยจงเปนสงทมแบบแผน สามารถคานวณ คาดเดา

หรอทานายลวงหนาได

จะเหนไดวา จากการศกษามโนทศนปจเจกภาพในทางสงคมวทยาและ

มานษยวทยา สามารถนามาเปนกรอบในการสรางคาถามในการวจยเรอง “ทศนศลปเพอชวต :

กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน” ไดวา อตลกษณของปจเจกศลปนประกอบขนจาก

อะไร สงคมมกลไกหรอกระบวนการอยางไรในการซมเขาไปเปนสวนหนงของอตลกษณปจเจกศลปน

และในอกดานหนงปฏสมพนธระหวางปจเจกศลปนนาไปสการสรางและเปลยนแปลงอตลกษณ

อยางไร

2

ปจจบนคาวา “โพสตโมเดรน” หรอยคหลงสมยใหม (Postmodern) เปนคาทเรมแพร

เขามา ซงยงคงเปนทสงสยวา “โพสตโมเดรนคออะไร” ยคสมยใหมจบลงหรอยง จะเกดความ

เปลยนแปลงทางสงคมอะไรบาง และทสดยคหลงสมยใหมจะเขามาแทนทสกลทางวชาการแบบ

สมยใหมทเนนความเปนวทยาศาสตรหรอไม ทงหมดยากทจะหาคาตอบทชดเจนได สมเกยรต

ตงนโม แสดงทศนะวา “ยคของ Modern ในปจจบนยงมอทธพลอย ไมวาจะเปนวทยาศาสตร ยงเปน

แนวคดหลงสมยใหม

22

วาทกรรมหลกของสงคม ... คณไมสามารถทจะตดประวตศาสตรเหมอนกบการทคณตดเคกได มนม

การสบตอเกยวเนอง และมนมแรงเฉอยของมนอย … มนกคดบางคนมองวา Postmodern เปน the

half way house คอมนเปนบานทอยครงทางหรอระหวางทางทจะไปนนเอง (มหาวทยาลยเทยงคน.

2543: ออนไลน) ซงสอดคลองกบความเหนของศโรตม คลามไพบลย (2544: ออนไลน) ทวา คาถามน

ตอบไดไมงาย และแมแตนกคดในกลมโพสตโมเดรนทมชอเสยงมากทสดคนหนงยงตอบคาถามน

ไมไดเหมอนๆ กน ความคลมเครอและกากวมของโพสตโมเดรนนน เปนทมาของคาตอบ

ชารลส เจงส เจาตารบศลปะและสถาปตยกรรมแบบหลงสมยใหม กลาวถงการ

กาเนดของแนวคดหลงสมยใหมวา คาวา “หลงสมยใหม” ถกใชในงานเขยนครงแรกมาตงแตกอนป

1926 จอหน วทคนส แชปแมน (John Watkins Chapman) ศลปนชาวองกฤษนาคานมาใชตงแต

ทศวรรษ 1870 และ รดอลฟ แพนนวตช (Rudolf Pannwitz) ใชในป 1917 แนวคด “หลงอมเพรสชน

นสม (Post-Impressionism, ทศวรรษ 1880) และ “หลงอตสาหกรรม” (1914-22) เปนจดเรมตน

ของกระแสนยมคาวา “หลง” และไดเบงบานเปนระยะๆ ในชวงตนทศวรรษ 1960 โดยเฉพาะในทาง

วรรณกรรม แนวคดทางสงคม เศรษฐกจ หรอกระทงศาสนา (Sardar; & Curry. เขยน; วรนช จ3ร3

อยางไรกตาม มนกสงคมวทยาคนแรกทกลาวถงยคหลงสมยใหมคอ ซ. ไรท มลล ท

ไดตงขอสงเกตไวเมอป ค.ศ. 1959 วา “ยคหลงสมยใหมกาลงกาวเขามาแทนทยคสมยใหม…อนเปน

ยคทสมมตธรรม เกยวกบความสมานฉนทในคานยมทวาดวยความมเหตผลตามหลกวทยาศาสตร

และอสรภาพทางการเมองกาลงถกทาทาย” (จนทน เจรญศร. 2544: 1) และตอมามนกสงคมศาสตร

อกหลายคน ไดตงขอสงเกตถงสภาวะการเปลยนแปลงทางสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรมจากยค

สมยใหมไปสยคหลงสมยใหมวา “ลกษณะทางเศรษฐกจทกาวเขาสเศรษฐกจแบบบรโภคนยม

มวลชน (Mass consumerism) ความเปนยคทนนยมตอนปลาย (Late capitalism) ลกษณะการ

ผลตเปนแบบหลงอตสาหกรรม (Post-industrial) ความเปนสงคมขาวสาร สงคมทประกอบขนจาก

การจาลอง (Simulation) ลกษณะลาความจรง (Hyperreality) และการยบตว (Implosion) รวมถง

รปแบบใหมทางเทคโนโลยและวฒนธรรม เปนยคทสออเลคโทรนคส ซงสามารถตดผานพนททาง

กายภาพจะเขามาแทนท “ชมชน” อนจะทาใหแนวคดเรองสงคมจะกลายเปนเพยงภาพลวงตา”

(จนทน เจรญศร. 2544: 1-2)

งรตนาพงศ. แปล. 2548: 3)

แนวความคดเกยวกบลทธหลงสมยใหม (Postmodernism) มหลากหลายและไดเรม

กอตวขนครงแรกในสาขาศลปะและวรรณคดวจารณ กอนจะแพรเขาสสาขาวชาปรชญาและ

สงคมศาสตรในทสด นกคดทสาคญในยคนทสาคญไดแก โบดรยาร (Jean Baudrillard) เลยวทาร

(Jean Francious Lyotard) และเจมสน (Frederic Jameson) ซงตางใหความหมายมโนทศนแบบ

23

หลงสมยใหมตางกนไป ยคหลงสมยใหม มทงผมองเปนยคประวตศาสตรทแยกตวออกจากยคสมยใหม

และมองวาเปนการเปลยนแปลงอารมณหรอสภาวะจตใจ โดยยคหลงสมยใหมมความหมายในเชง

กระบวนการมากกวาปรากฏการณ

จนทน เจรญศร (2544: 13) กลาวถงกระบวนการกลายเปนยคหลงสมยใหม

(Postmodernization) จากผลงานของโบดรยารวา ประกอบไปดวยการพฒนาในการผลตสนคา

สารสนเทศ อนนาไปสความดกดนของวฒนธรรมเชงสญลกษณทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา จน

เปนไปไมไดทเราจะกลาวถงมโนทศนอยางชนชน หรอบรรทดฐานไดอกตอไป โบดรยารมองวาผล

ของกระบวนการเหลานกคอ “จดจบของสงคม” ซงรวมถงการลดความสาคญของรฐชาต เศรษฐกจ

แบบทนนยมตอนปลายทเปนยคของบรโภคนยมและทฮารวย (David Harvey) มองวาเปนการทา

วฒนธรรมใหเปนสนคาและมการผลตจาหนายจายแจกและบรโภคแบบการคา ซงสอดคลองกบคา

กลาวของวรณ ตงเจรญ (2547ข: 103) ทวา หลงสงครามโลกครงทสอง ปญหาสงคมและเศรษฐกจ

แผขยายไปทวโลก... ระบอบประชาธปไตย ทนนยมเสร สงคมอตสาหกรรม สภาพการดารงชวต

ระบบการศกษา รวมทงศลปะ ไดรบการตงคาถามและขอสงสยอยางกวางขวาง ลทธสงคมนยมทา

ทายลทธทนนยม สงครามเยนแผขยายไปทวโลก สตวเศรษฐกจจากซกโลกตะวนออกมบทบาทขน

จากทศนะอนหลากหลายดงขางตน จงเหนไดวา ในปจจบนความชดเจนของคาวา

โพสตโมเดรนหรอหลงสมยใหมยงไมแจมชดนก อาจเปนเพราะวามนยงไมไดถกใชในทกศาสตร แต

มความพยายามในศาสตรบางศาสตรหรอในคนบางกลม ทพยายามบอกวา มนเกดความแตกตาง

ขนมาแลว แมแตในทางปรชญาพงมาเรมตนเมอไมกปมานเอง และยงไมสามารถสรปไดรอย

เปอรเซนตวาเปนสมยใหมหรอหลงสมยใหม อยางไรกตาม คาอธบายตางๆ ทเรยกวา สมยใหมหรอ

หลงสมยใหมนน มนเปนผลผลตทางปญญาของชาวตะวนตกเปนสวนใหญ โดยเฉพาะนกคดนก

ปรชญาชาวฝรงเศส ซงถอเปนผ กาหนดหรอผ นา สวนสงคมไทยหรอสงคมเอเชยถอเปนสงคมของ

ผตามหรอผถกกระทา ทยงไมมโอกาสเปนผสรางวธคดและพฒนาจดยนของตวเองมากนก

ในสวนของการศกษาถงจดเรมตนของศลปะยคหลงสมยใหมนน หลายคนม

ความเหนตางกนไปวา มนเรมขนตงแตเมอไร เชน แจน (Jan de Vleechauwer) แสดงทศนะวา

“ในเชงประวตศาสตรศลปะ หลายคนบอกวา โพสตโมเดรนมนเรมตนขนมาราวป 1980 หลงจากยค

ของ Minimal art กบยคของ Conceptual art เรมจะมบทบาทนอยลง และเรมจะมศลปนพวกหนง

ซงมาจากอตาล ตงตนทจะเขยนรปสนามน ซงเขยนเปนภาพ Figure หรอภาพคนซงออกไปทาง

Expressionist อนนเปนการปฏเสธการลดเรองของรปทรงในงานศลปะลงมาจนกระทงแทบไมม

อะไรเหลอในงานแบบ Minimal art และ Conceptual art” (มหาวทยาลยเทยงคน. 2543: ออนไลน)

24

อยางไรกตาม จากการศกษาศลปะกอนจะเขาสยคหลงสมยใหมพอสรปไดวา ศลปะ

ในยคสมยใหมจะเนนในเรองความเปนตวของตวเองโดยเฉพาะ (Originality) ทใหความสาคญ

เกยวกบความคดรเรมสรางสรรคเปนของตวเอง และไมเหมอนใคร มความเปนเอกภาพ จงจะถอวา

เปนงานทด เนนรปแบบของศลปะตองเปน “สากล” (Universal) ทมความเปนนานาชาตหรอเปน

สากล ศลปนไมวาจะเปนชนชาตใด หรอมความแตกตางทางวฒนธรรมกนอยางไร รปแบบท

สรางสรรคขนมาจะตองเปนสากล รวมทงศลปะในยคสมยใหมไดแบงแยกระหวางศลปะชนสงกบ

ศลปะชนตาออกจากกน ผลงานศลปะทอยในพพธภณฑศลปะ หอศลป รวมทงศลปะทสรางสรรคขน

จากนกศกษาหรอผ ทผานสถาบนการศกษาทางศลปะเทานน จงจะเปนศลปะชนสง สวนศลปะท

ไมไดผลตจากสถาบนศลปะ หรอศลปะของชาวบานจะเปนศลปะชนตา นอกจากนน พวกสมยใหม

ยงใหความสาคญและยอมรบความเปนผ เชยวชาญเฉพาะ และยงเนนในเรองของฝรงผวขาวหรอคน

ตะวนตกเปนผ นาของโลก หรอเปนคนทประกาศวาทกรรมทจรงแททสดอนปฏเสธไมได

ทงหมดทกลาวมา ศลปะในกลมหลงสมยใหมปฏเสธทงหมด พวกเขาเชอวา ศลปะ

ททาขนมานนสามารถทจะลอก (Copy) ผ อนมาได ไมจาเปนตองคานงถงเรองความเปนตวของ

ตวเองโดยเฉพาะ อกทงไมตองคานงถงเรองความเปนเอกภาพอกดวย เพราะสามารถจะผสมผสาน

ปนเปกนไดอยางเตมท ศลปะในยคน ไมจาเปนตองอยในพพธภณฑอยางเดยว ไมตองใหสถาบน

เกยวกบศลปะยอมรบหรอใหการยกยอง และไมจาเปนตองมรปแบบเปนสากลกได รปแบบทองถน

หรอภาษาถน มคณคาไดเชนกน และไมมการแบงแยกระหวางศลปะชนสงกบศลปะชนตา เพราะ

ศลปะขางถนนหรอศลปะทซอมาจากรานขายของทระลกกเปนศลปะได อกทงพวกหลงสมยใหมยง

ปฏเสธความเปนผ เชยวชาญ รวมทงปฏเสธความเปนผ นาของชาวตะวนตก ในเรองการสรางวาท

กรรม เพราะชนกลมนอยทเคยเปนรองหรอดอยกวาในยคสมยใหม สามารถทจะประกาศวาทกรรม

ของตนเองไดเชนกน อกทงผหญงมสทธเทาเทยมกบผชาย เปนตน จะเหนไดวา ยคหลงสมยใหมเปน

การตกลบยคสมยใหมคอนขางชดเจน

ธรยทธ บญม (2547: 176-180) ไดกลาวถงรปแบบและเนอหาของศลปะหลง

สมยใหมพอสรปไดดงน 1) การปฏเสธศนยกลาง คอ การปฏเสธอานาจทครอบงา เนนชายขอบซอก

มมเพอปลดเปลองการครอบงาทางเวลา เทศะ อตลกษณทยงหลงเหลออย 2) การปฏเสธความเปน

เอกภาพหรอองครวม ภาพเขยนหรอสถาปตยกรรมจงไมจาเปนตองจบสมบรณ อาจเปนหลายเรอง

ซอนกน 3) การปฏเสธเอกภาพนอาจทาไดโดยแนว Eclectic คอ “ยาใหญ” หลายกาละ เทศะ ยคสมย

ปจจบน อนาคต อดต วฒนธรรม เชน มวสควดโอและโฆษณาตางๆ ในยคปจจบน 4) นอกจาก

ลกษณะยาใหญอาจมลกษณะลกผสมทงสงทขางเคยงหรอขดแยง ทาใหเกดคาถามไมชดเจน

5) เนองจาก Postmodern มาจาก Poststructuralism จงมแนวโนมคดคานโครงสราง ระเบยบ

25

ลาดบ และ 6) Postmodern ปฏเสธจดเรมตน จงปฏเสธประวตศาสตร แตโหยหาอดต (Nostalgia)

เนองจากความไมมนคงทางอตลกษณ แตอดตของพวกเขาไมใชประวตศาสตร หากเปนการทาลาย

ประวตศาสตร เพราะมนถกนามาอยในปจจบน หรอหลดไปอยางสนเชง หรอถกนาลอเลน

จากทศนะอนหลากหลายดงกลาว จงเหนไดวา โลกในยคสมยใหมพยายามทจะสราง

โลกขนมาใหมความสมบรณแบบใหทกคนมความสขทเตมอม มนษยในทศนะของสมยใหม มสถานะ

เปนมนษยทมความเชอมนเดยวกนและมความเปนเอกภาพ แตพวกหลงสมยใหมกลบสงสยวา

โลกแบบนมนสรางขนมาจรงไดหรอไม ศลปนในยคสมยใหมเชอมนในความเจรญกาวหนาในการ

เปลยนแปลงสงใหมๆ ในการมความคดรเรม แตศลปนในยคหลงสมยใหมกลบสงสยวา เขาจะทา

อะไรตอเนองจากทกสงทพวกเขาเคยทามาแลว ฉะนน ศลปนในยคหลงสมยใหมมสทธทจะเขยน

อะไรกได ไมวาจะเขยนคน สตว สงของ ภาพทวทศน ธรรมชาต ภาพนามธรรม หรอทกๆ สงลวน

เปนไปไดทงสน ไมมอะไรจะมาควบคมหรอมาบอกวา สงใดด หรอสงใดไมด เปนตน ซงจากแนวคด

ดงกลาว อาจนามาเปนแนวในการศกษาทศนศลปเพอชวตของศลปนอสาน เพอแสดงใหเหนวา

พวกเขายงยดมนในแนวคดสมยใหม หรอพวกเขาไดกาวไปสแนวความคดหลงสมยใหมแลวหรอยง

2ปจเจกสภาพในแนวคดหลงสมยใหม

การศกษาแนวความคดหลงสมยใหม แมจะยงมไดขอสรปทชดเจนนก แตการศกษา

แนวคดสายหลงสมยใหมทเรยกกนรวมๆ วา กลมหลงโครงสรางนยม (Post-structuralism) ซงม

อทธพลอยางยงตอการรอถอนมโนทศนเกยวกบปจเจกภาพ และทาใหเกดการเปลยนแปลงแนวการ

ศกษาวจยในเรอง “อตลกษณ” จากการศกษาของอภญญา เฟองฟสกล (2546: 37-44) ทาใหเหน

ลกษณะของแนวความคดหลงสมยใหมพอสรปไดวา ประการแรก 2 การตงขอสงสยกบเหตผลใน

ฐานะเปนเครองมอใหเขาถงความเปนจรง เพราะทผานมาเหตผลถกเชอวาเปนเครองมอในการเขา

หาความจรง และความรแทจรงนน จะตองมลกษณะความเปนสากลทมความเปนอสระและไมขน

ตรงตอบรบทของเวลาและสถานทใดๆ ฉะนน ในทศนะของแนวความคดหลงสมยใหมจงเหนวา

ความรทไดมานนเปนความรทถกสรางขน ประการทสอง คอการเปลยนแปลงฐานะและ

ความสมพนธระหวางผศกษากบผ ทถกศกษา ซงกคอปญหาเกยวกบญาณวทยา (Epistemology)

ทวาดวยการเขาหาความจรง ซงทศนะของแนวความคดหลงสมยใหมเหนวา ความเปนจรงนนกไม

ตางอะไรกบอดมการณทใหอภสทธแกฐานะของผ วจย ซงทาใหผ วจยสามารถยนอยเหนอกวาผถก

วจย ดงนน แนวคดหลงสมยใหมจงเสนอมโนทศนเรอง “วาทกรรม” เขามาเพอชใหเหนวา ไมมความ

จรงใดสงสด ทกสงจงอยภายใตวาทกรรม ฉะนน ตวผ วจยเองกเปนเพยงสวนหนงของวาทกรรมท

ไมไดอยเหนอความจรงสงสดดงทกลาวอาง ประการทสาม การเปลยนแปลงฐานะของทฤษฎ

26

กลาวคอ จากแนวคดหลงสมยใหมทเหนวา ทกสงทกอยางอยภายใตวาทกรรมททาใหไมมความจรง

ใดสงสดนน กลบทาใหแนวความคดหลงสมยใหมถกตงคาถามอยางมากในฐานะทไมสามารถสราง

ความร ความจรง หรอทฤษฎใดๆ ได

จากขอสรปดงกลาวขางตน จงทาใหเหนวา ในปจจบนการมองภาพของสงคมดวย

กรอบแนวคดทฤษฎแบบกระแสหลก ไดถกทาทายดวยกลมแนวคดหลงสมยใหมทมลกษณะเดนคอ

1) การตงขอสงสยกบเหตผลในฐานะเปนเครองมอทชวยใหเขาถงความเปนจรง 2) การเปลยนแปลง

ฐานะและความสมพนธระหวางผศกษากบผถกศกษานนคอ ญาณวทยาทวาดวยการเขาถงความจรง

3) การเปลยนแปลงฐานะของทฤษฎทถกมองวาเปนสงครอบงาปญญาของมนษย จงสมควรทจะ

ปฏเสธมนเสย

จากลกษณะเดนดงกลาวของแนวคดหลงสมยใหม จงมผลอยางมากตอการมอง

ปจเจกสภาพในฐานะของอตลกษณ เนองจากการวจารณแนวคดสารตถะนยมทพยายามแสวงหา

คาตอบสดทายใหแกคาถามตางๆ โดยเสนอคณสมบตบางอยางทเปนพนฐานของธรรมชาตและ

พฤตกรรมมนษย และยนอยบนหลกของเหตผล โดยแนวคดหลงโครงสรางนยมมลกษณะทดงความ

เปนศนยกลางออกจากปจเจก ดวยการไมใหอภสทธแกปจเจกในฐานะผกระทาการ (Agent) หรอ

เปนศนยกลางของพฤตกรรมทางสงคม และการทาใหเกดการไรซงสารตถะอนเปนสากลของปจเจกภาพ

ดงนน ความเปนปจเจกจงถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ”

มากกวาแกนแกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 46)

ดงจะเหนไดจากวธคดของนกคดแนวหลงโครงสรางนยมบางคนทมความสาคญในการรอถอนภาพ

สารตถะ อาทเชน เดอรรดา (Jacques Derrida) ไดรอถอน (Deconstruct) ปจเจกภาพแบบเกาๆ

จากวธอานตวบท (Text) โดยชใหเหนความลกลนของตรรกะภายในตวบทนนๆ “การเขยนใหม” ของ

เดอรรดา คอการดงเอาความหมายตรงขามทถกซอนเรนออกมาจากภายในตวบทนนเอง ... นนบเปน

การปฏวตความหมายของอตลกษณ... ในทสดแลวสงหนงสามารถเปนตวมนและสงทมใชตวมน

ดวยในขณะเดยวกน นเองคอความลบของ “ความหมาย” ของเดอรรดา (อภญญา เฟองฟสกล.

2546: 50) นอกจากเดอรรดาแลว ฟโก (Michael Foucault) กเปนอกผหนงทสนบสนนการรอถอน

สารตถะของปจเจกภาพ ซงมโนทศนเรองอานาจและความรสกของเขาไดทาลายมายาคตในเรอง

ปจเจกภาพ ซงเขาทาใหเหนวา ความเปนปจเจกเปนผลของวาทกรรม (Discourse) และปฏบตการ

ทางวาทกรรม (Discursive practice) ซงวาทกรรมหมายถงการผลตความหมายเกยวกบความจรง

ในเรองตางๆ ทสาคญกคอ การเปลยนแปลงใหคนนยามตนเองตามความรทผลตออกมา อานาจ

หมายถง กระบวนการทางประวตศาสตรสงคมทสถาปนา “อาณาจกรแหงความจรง” (Rigime of

truth) ชดใดชดหนงขนมา(อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 51)

27

จากทศนะดงกลาว จงทาใหเหนวา แนวคดปจเจกภาพเปนเพยงผลกระทบของชด

วาทกรรมตางๆ และปฏบตการทางวาทกรรม ซงบทบาทของตวตนทวาทกรรมหยบยนใหนน

สามารถเปลยนแปลงไปตามสถานการณ ดงนน สงทเปนตวตนของเราจงมอยในเฉพาะสถานการณ

เทานน จงไมมลกษณะทตายตว ฉะนน การศกษากระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

จงมสามารถแยกปจเจกศลปนออกจากสงคมได เพราะกระบวนการสรางอตลกษณนนยอมมผลมา

จากกระบวนการทางสงคม อกทงบทบาทของปจเจกศลปนกยอมเปลยนแปลงและลนไหลไปตาม

สถานการณทางสงคมอกดวย

นอกจากนกคดดงขางตนแลว ฮอลล (Stuart Hall) กเปนนกคดแนวหลงสมยใหมอก

ผหนงทเนนความสาคญของภาษา รวมทงแนวคดรอถอนวาทกรรมของพวกหลงโครงสรางนยมดวย

ฮอลลไดเสนอแนวคดทแสดงความสมพนธระหวางภาพตวแทนและอตลกษณ ดงจะเหนไดจากเขา

อธบายมโนทศนเรองภาษาเพอจะบอกวา ภาษากเปนระบบเชงภาพตวแทน (Representation) หนง

เชนกน ดงทฮอลลกลาววา ภาษาเปนสอหนงทซงความคด และความรสกถกนาเสนอตวแทนใน

วฒนธรรม ดงนนภาพตวแทนผานภาษาจงเปนศนยกลางของกระบวนการทความหมายถกสรางขน

ประเดนสาคญของภาพตวแทนจะอยทการผลตและการหมนเวยนของความหมายโดยผานภาษา

และภาพลกษณ (จารภา พานชภกด. 2549: 34; อางองจาก Hall, in Hall, ed. 1997: 1) โดยภาพ

ตวแทนทเปนกระบวนการเชงสญญะทประกอบดวยภาษาและภาพลกษณดงทกลาวไวขางตน จะ

สรางความหมายบางประการเกยวกบภาพตวแทนทถกนาเสนอ สงทตดมากบความหมายของภาพ

ตวแทนคอ สงทเรยกวา อตลกษณ (Identity) อนเปนความหมายเกยวกบความเปนตวตน (จารภา

พานชภกด. 2549: 34) ฉะนน “ภาพเขยน” ของศลปน กอาจกลาวไดวา เปนการสรางความหมาย

ภาพตวแทนและอตลกษณบางประการเชนเดยวกน และยงเปนการทางานอยภายในวงจรวฒนธรรม

(The circle of culture) อกดวย ซง “วฒนธรรม” ในทศนะของฮอลลนนหมายถง คณคาทมรวมกน

(Share values) ของคนในสงคม นยยะทนาสนใจตอไป คอ ในวฒนธรรมหนงอาจมคณคาทมอย

รวมกนหลากหลาย หรอไมไดตรงกนกเปนได เพราะในหนงวฒนธรรมกยอมประกอบดวยกลมท

หลากหลายซอนทบกน (จารภา พานชภกด. 2549: 35)

จากแนวความคดของฮอลลดงกลาว จะเหนไดชดเจนในตวอยางดงทอภญญา เฟองฟสกล

(2546: 56) อธบายไว เชน เดกทเกดและเตบโตในครอบครวศลปน ถกหลอหลอมมาภายใตวาทกรรมท

เนนการแสดงความคดความรสกไดอยางเสร เมอถกยายไปอยโรงเรยนทเขมงวดเรองกฎระเบยบ ก

อาจทาใหเดกคนนลกขนมาแสดงปฏกรยาททาทายตอกฎระเบยบนนได การกระทาของเดกคนน

เปนผลของวาทกรรมเสรนยม ทถกเคลอนยายมาอยในบรบทสงคมอานาจนยมนนเอง มนษยคนหนง ๆ

เปนผลรวมของวาทกรรมหลากหลายชดทอาจขดแยงหรอสงเสรมกน

28

ภาพตวแทนจงนบเปนกลไกในการชใหเหนความแตกตางระหวางความเปนเขา

ความเปนเรา เมอภาพตวแทนถกทาใหปรากฏออกมา กตองสงผลในเชงการรบรตอทงผ ทด (หรอผ

รบรภาพตวแทน) กบผ ทถกด (หรอผ ทถกนาเสนอภาพตวแทน) นน ซงเปนรปแบบของความสมพนธ

ระหวางตนเองและคนอน “สาหรบฮอลลแลว อตลกษณ กคอภาพตวแทนทถกนยามโดยการแสดง

ใหเหนความแตกตาง ภาพตวแทนจงถกใชในการใหความหมาย “ตวตน” “ตวฉน” วาเปนใครและ

อยางไร และในขณะเดยวกนกอธบายวา “คนอน” เปนอยางไร ภาพตวแทนจงเหมอนกบ “กลไก”

ททาใหเราสามารถแบงแยกเขา แบงแยกเราไดอยางชดเจน” (จารภา พานชภกด. 2549: 38; อางอง

จาก วลาสน พพธกล. 2543)

จากความหมายของวฒนธรรมและภาพตวแทนดงกลาว อาจยกตวอยางทเหนได

ชดเจนในกรณนคอ กรณของศลปะรวมสมยในสงคมไทย แนนอนวาอดมการณศลปะรวมสมยเปน

สงทมอยรวมกนในวฒนธรรมไทย แตกระบวนการใหความหมายกบมโนทศนศลปะรวมสมยระหวาง

กลม “ศลปะเพอศลปะ” และ “ศลปะเพอชวต” แตกตางกน ซงประเดนนอาจมองไดในสองมตคอ

1) มตของการใหความสาคญเกยวของกบทศนคตหรอความคด 2) มตของการปฏบตความหมายถง

การธารงอยในรปแบบหรอลกษณะศลปะของกลมตน จากทศนคตและการธารงอยในแนวศลปะของ

ตนระหวาง “ศลปะเพอศลปะ” และ “ศลปะเพอชวต” จงไดแบงแยกออกเปนเรา (ตวฉน) และเปนเขา

(คนอน) อยางชดเจนนนเอง

ซงอกนยหนงความเปนตวตนจงมลกษณะคลายเหรยญทมสองดานซอนทบกนอย

วาทกรรมจะสรางภาพตวแทนของตวเรา เชน การเปนหญง/ชาย ความเปนไทย/เทศ ศลปะเพอ

ศลปะ/ศลปะเพอชวต ศลปนในเมอง/ศลปนชายขอบ ศลปนแหงชาต/ศลปนอสาน ฯลฯ อตลกษณ

เหลานจะหลอหลอมและยดเยยดตาแหนงแหงททางสงคม และรบรองประสบการณความเปนตวตน

ในแงมมตางๆ ให อาทเชน การใหรางวลศลปนแหงชาต ศลปนพนบานอสาน ศลปนรางวลมนส

เศยรสงห “แดง” ฯลฯ ทงน คณสมบตทสาคญทสดของความเปนตวเราในกระบวนการน คอ การ

โยกยายตาแหนงแหงท (Dislocation) นนคอการไมอาจถกตรงตดกบคณสมบตบางอยางทตายตว

หยดนง ซงหมายถงกระบวนการทปจเจกตอรอง ตงคาถาม หรออาจปฏเสธตาแหนงทางสงคมทถก

ยดเยยดมาใหกได และแนนอนวา อตลกษณกบปจเจกภาพในแนวคดหลงสมยใหมน ไมสามารถท

จะซอนทบกนไดอยางสนท ดงจะเหนไดจากมศลปนเพอชวตบางสวนทสรางสรรคผลงานเพอสะทอน

สงคม แมพวกเขาจะมอดมการณตอตานระบบทนนยมดวยการแสดงออกในภาพเขยนอยางตอเนอง

แตตอมาเขากลบยอมรบรางวลหรอการขายภาพเขยนเชนเดยวกบพวกทนนยม กเพอตองการชอเสยง

หรอการอยรอด หรอเปนเพราะมองคกรหรอสถาบนเปนผยดเยยดรางวลให หรอศลปนอาจตอรอง

หรอแสวงหาเอาเองกได นนจงเปนเสมอนเหรยญสองดานทศลปนไดแสดงตวตนทแทจรงออกมาใน

สภาวการณหนง

29

จงสรปไดวา การศกษากระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสานในแนวความคด

หลงสมยใหม จงเปนการศกษาปจเจกศลปนทถกเนนในฐานะทเปนกระบวนการทางสงคมของการ

สรางอตลกษณ มากกวาทจะเปนแกนแกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว จงมลกษณะ

ทมความเลอนไหลมากกวาทจะเปนผลผลตสาเรจรปจากวาทกรรม และไมสามารถซอนทบกบ

ปจเจกภาพไดอยางแนบสนท

ผลงานวจยทเกยวของ

1. การศกษาผลงานวจยของอานาจ เยนสบาย เรอง “การวเคราะหความขดแยงทาง

ความคดทปรากฏในผลงานการวจารณของวงการทศนศลป ตงแตหลงเหตการณ

สงครามโลกครงท 2 จนถง พ.ศ. 2531” ปรญญานพนธ หลกสตรการศกษามหาบณฑต

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ป 2533 ผลจากการศกษาพอสรป ไดดงน

1.1 ผลงานการวจารณของวงการณทศนศลป ตงแตสมยรชกาลท 5 จนถง พ.ศ. 2488

ผลจากการศกษาของอานาจ เยนสบาย ในชวงเวลาดงกลาว แสดงใหเหนวา ผลการวจารณ

ทศนศลปในประเทศไทยตงแตสมยรชกาลท 5 ซงถอเปนชวงเรมตนในการรบรศลปะสมยใหมใน

ประเทศไทย หรอแมจะลวงเลยมาถงสมยรชกาลท 6 และ 7 กไมไดปรากฏความขดแยงทางความคด

หรอการแสดงทรรศนะตอบโตกนในความเหนทแตกตางกนทางศลปะเกดขนเปนลายลกษณอกษร

นนแสดงวา ผลการวจารณทศนศลปในประเทศไทยขณะนน อยในขอบเขตจากดนนเอง

1.2 ตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 ป พ.ศ. 2488 ถง พ.ศ. 2516 พบวา ในชวงเวลาน

ไดมเหตการณความขดแยงทางความคด ทปรากฏในผลงานการวจารณของวงการทศนศลปเกดขน

มากมาย ซงอานาจ เยนสบาย ไดชใหเหนวา มความโดดเดนในดานความขดแยงทางความคดท

สาคญหลายเรอง กลาวคอ

1.2.1 ศลปะแนวประเพณกบศลปะตะวนตก ซงมความแตกตางกนจน

นาไปสความขดแยงกน จากผลการศกษาของอานาจ เยนสบาย ชใหเหนวา ปจจยทางดานการ

พฒนาประเทศเพอใหทนสมย ไดทาใหประเทศไทยตองยอมรบเอาแนวความคดศลปะแบบตะวนตก

เขามาสภายในประเทศ เฉกเชนเดยวกบดานอนๆ ตงแตสมยรชกาลท 4 เปนตนมา จงทาใหเกด

ความขดแยงทางดานความคดระหวางศลปะแนวประเพณกบศลปะตะวนตกมายาวนานจนกระทง

ปจจบนน

30

1.2.2 ศลปะบรสทธกบศลปะเพอการคา ผลจากการศกษาของอานาจ

เยนสบาย เขาพยายามแสดงใหเหนวา ความขดแยงทางแนวความคดระหวางศลปะบรสทธกบ

ศลปะเพอการคานน เปนการชวงชงพนทการยอมรบของสงคม ในฐานะผ นาทางดานศลปะของ

ประเทศ ดวยการยกตนขมทาน แตแททจรงแลว อานาจ เยนสบาย ไดชใหเหนวา ทงสองกลมกมได

แตกตางกนในดานกเลสตณหา เพราะในทายทสดแลว ทงสองกลมกไดพฒนากลวธในในระบบ

ธรกจ เพอเขามาจดการขายงานศลปะทสลบซบซอน และเปนแบบรอมชอมกนนนเอง

1.2.3 ศลปะเพอศลปะกบศลปะเพอชวต จากผลการศกษาของอานาจ

เยนสบาย ชใหเหนวา ศลปะเพอศลปะนบเปนตวแทนของพวกเสรนยมทมความสขสบาย เพราะไมม

ความขดแยงกบสถาบนหลก อานาจรฐ และสงคมโดยรวมในขณะนน อกทงศลปะเพอศลปะกถอ

เปนศลปะกระแสหลกทสถาบน การศกษา โดยเฉพาะมหาวทยาลยศลปากรเปนผ ทยดมนในศลปะ

หลกวชาและศลปะเพอศลปะ จงเปนสถาบนหลกทมอทธพลเหนอกวาสถาบนอนๆ ขณะเดยวกน

ศลปะเพอชวต กนบเปนตวแทนของพวกคอมมวนสต ทมงรบใชสงคมระดบชนชนลาง และมจดยน

เปนปรปกษกบอานาจรฐอยางชดเจน จงทาใหกลมแนวคดศลปะเพอชวตดจะลาบากและไมไดรบ

การยอมรบจากสงคมโดยรวมเทาใดนก จากแนวความคดทตรงกนขามแบบคนละขวดงกลาว จงทา

ใหความขดแยงทางแนวความคดระหวางกลมทางานศลปะทงสองกลมชดเจนมาก

1.2.4 ศลปะตามหลกวชากบศลปะสมยใหม จากผลการศกษาของอานาจ

เยนสบาย เขาชใหเหนวา เมอวงการศลปะหลกวชาขาดผ นาคอ ศลป พระศร ไดมรณกรรมลง กลบ

ปรากฏมศลปนและนกวชาการคลนลกใหม ทพงสาเรจการศกษาศลปะสมยใหมมาจากประเทศ

สหรฐอเมรกาคอ อาร สทธพนธ ซงไดพกพาเอาความรและประสบการณศลปะสมยใหมเขามา

เผยแพร พรอมกบไดสรางแนวรวมทางความคดเขามาแทนทศลปะหลกวชาในจงหวะทเหมาะควรยง

อยางนอยกทาใหเกดแรงกระเพอม และเกดความขดแยงทางความคดในวงการศลปะของไทยใน

ชวงเวลานนอยางหลกเลยงไมได และกระแสของแนวคดศลปะสมยใหมกแพรกระจายและเปนท

ยอมรบของวงการทศนศลปมาจนกระทงปจจบนน นนอาจกลาวไดวา เปนผลพวงจากแนวความคด

และการนาเขาของอาร สทธพนธ นนเอง

1.3 ความขดแยงทางความคดในผลงานการวจารณทศนศลป ตงแตป พ .ศ. 2516

ถง พ.ศ. 2531

1.3.1 ศลปะเพอชวตกบศลปะเพอการแสวงหา จากผลการศกษาของ

อานาจ เยนสบาย แสดงใหเหนวา แมกลมททางานศลปะเพอชวตจะมอดมการณเพอรบใชสงคม

รวมกนมาตงแตเรมแรก แตเมอถงสภาวการณหนงททางการเมองคลคลายลง แมจะมเสรภาพมากขน

แตกลบสงผลไปสความแตกแยกภายในกลมเดยวกนเกดขน นนเปนเพราะวา ศลปนกลมนผกตดอย

31

กบอดมการณทางการเมองฝายซายจด โดยเฉพาะพรรคคอมมวนสต และเมอชวงเวลาของความ

แตกแยกภายในพรรคคอมมวนสตเกดขน กยอมสงผลมาสความขดแยงทางความคดภายในกลม

ศลปะเพอชวตดวยเชนกน

1.3.2 ศลปกรรมแหงชาตกบศลปกรรมแหงประเทศไทย จากผลการศกษา

ของอานาจ เยนสบาย ทาใหเหนวา การกอกาเนดขนของการแสดงศลปกรรมแหงประเทศไทย แมจะ

เปนในชวงระยะเวลาหนง แตกทาใหเกดผลกระทบไปสการแสดงผลงานศลปกรรมแหงชาตไดใน

ระดบหนง แมการแสดงศลปกรรมแหงชาตจะอยเหนอและมอทธพลตอสงคมไทยมานาน แตเมอถก

ตรวจสอบโดยสงคม และการเทยบเคยงใหเหนในการแสดงศลปกรรมแหงประเทศไทย กยอมไป

กระทบตอมาตรฐานในการตดสนและการปดตวเองในมมแคบ จงยอมถกมองวาไมมความนาเชอถอ

อกตอไป แตอยางไรกตาม การแสดงศลปกรรมแหงชาตกยงยนยงมาถงกระทงปจจบนน ในขณะเดยวกน

การแสดงศลปกรรมแหงประเทศไทยกลบปดตวเองลงในเวลาตอมา นนแสดงใหเหนวา การวางรากฐานมา

ยนยาว และการปรบตวขององคกรศลปกรรมแหงชาต มความเขมแขงและมความเปนเอกภาพ

มากกวาองคกรศลปกรรมแหงประเทศไทยนนเอง

1.3.3 ศลปนกบภณฑารกษ และนกวชาการ จากผลการศกษาของอานาจ

เยนสบาย ชใหเหนวา ความขดแยงทเกดขนระหวางศลปนกบภณฑารกษ และนกวชาการนน มผล

มาจากการเขยนบทความวจารณในสจบตรการแสดงผลงานนทรรศการทมชอวา “ภาพสะทอนจาก

ประสบการณในสหรฐอเมรกาของศลปนไทย” ในป พ.ศ. 2529 โดยวรยะ ไกรฤกษ ในฐานะภณฑารกษ ซง

ในเนอหาของบทวจารณนน วรยะ ไกรฤกษ ไดแสดงทรรศนะวา ศลปนไทยได “ลอกเลยนแบบศลปะ

ตะวนตก” ซงผลจากการวจารณดงกลาว สรางความไมพอใจแกศลปนบางทาน จนทาใหเกดความ

ขดแยงทางแนวความคดตอบโตกนไปมายาวนานจนขามป นนจงแสดงวา ศลปนไทยสวนใหญใน

ขณะนน ยงไมยอมรบการตรวจสอบหรอการวพากษวจารณจากสงคม หรอจากนกวชาการเทาใดนก

จงสรปไดวา ผลการศกษา “การวเคราะหความขดแยงทางความคดทปรากฏใน

ผลงานการวจารณของวงการทศนศลป ตงแตหลงเหตการณสงครามโลกครงท 2 จนถง พ.ศ. 2531”

ของอานาจ เยนสบาย นน ทาใหเหนวา ความขดแยงทางความคดทปรากฏในผลงานการวจารณ

ของวงการทศนศลปทงหมด ลวนเปนภาพสะทอนใหเหนถงความเปลยนแปลง และววฒนาการทาง

ศลปะแขนงทศนศลป ควบคไปกบความเปลยนแปลงและววฒนาการทางสงคมอยางแยกจากกนไม

ออก และไดกลายมาเปนสวนหนงในดานประวตศาสตรทางทศนศลปของประเทศไทยมาจนกระทง

ปจจบนน

32

2. การศกษาผลงานวจยของ ศภชย สงหยะบศย เรอง “การวเคราะหทศนศลปเพอ

ชวตในประเทศไทย ตงแตเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 จนถง พ.ศ. 2533” วทยานพนธ

การศกษามหาบณฑต วชาเอกศลปศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ป 2533 จากผลการศกษา

สามารถสรปไดดงน

2.1 ชวงกอนเหตการณ 14 ตลาคม 2516

2.1.1 พ.ศ. 2475 – 2500 ชวงเวลาการบมเพาะสานกความรบผดชอบตอ

สงคม ผลจากการศกษาของศภชย สงหยะบศย ในชวงเวลาน แสดงใหเหนวา แมประเทศไทยจะม

สถาบนการศกษาทางดานศลปะทงสองแหงเกดขนแลว แตการผลตนกศกษากเปนไปเพอสนองตอบ

ตอรฐบาลเทานน ดงนนผลงานทศนศลปเพอชวตจงไมมปรากฏใ นชวงเวลานน อยางไรกตาม

ผลงานศลปะเพอชวตกลบไปปรากฏในผลงานวรรณกรรม ดงจะเหนไดจากบทวพากษเรอง “ศลปะ

เพอศลปะ” และความเรยงเรอง “ศลปะเพอชวต” ของจต ภมศกด ในนามแฝง “ทปกร” ซงเขาไดให

คานยามระหวาง “ศลปะเพอศลปะ” และ “ศลปะเพอชวต” ไวอยางเฉยบคม ฉะนน ศภชย สงหยะบศย

จงเรยกชวงเวลานวา เปนชวงเวลาการบมเพาะสานกความรบผดชอบตอสงคม

2.1.2 พ.ศ. 2500 – 2506 ชวงเวลาของความเงยบงนทมนยสาคญตอ

ทศนศลปเพอชวตในประเทศไทย ผลจากการศกษาของศภชย สงหยะบศย ในชวงเวลาน แสดง

ใหเหนถงปญหาทเกดจากผลกระทบของการเขามาจดตงฐานทพอเมรกาในประเทศไทย ป พ .ศ.

2504 นน ทาใหเกดปญหาตางๆตามมามากมาย ปญหาดงกลาวไดเกาะกมอยในสามญสานกของ

คนไทยและศลปนจานวนหนงมาโดยตลอด เขาจงเรยกชวงเวลานวา เปนชวงเวลาแหงความเงยบงน

ทมนยสาคญตอทศนศลปเพอชวตในประเทศไทย ในระยะเวลาตอมาอยางปฏเสธไมได

2.1.3 พ.ศ. 2506 – 2516 ชวงเวลาของการแสวงหาคาตอบของศลปนผม

สานกทางสงคม ผลจากการศกษาของศภชย สงหยะบศย ในชวงเวลาน ทาใหเหนความเคลอนไหว

ของผลงานทศนศลปเพอชวตในประเทศไทยไมชดเจนนก แมจะมการตพมพเอกสารทางดาน

ความคดในเชงวพากษวจารณสงคม หรอแมกระทงบทความ “ศลปะเพอชวต” ของจตร ภมศกด ท

นามาตพมพซาอกครงกตาม นนแสดงใหเหนวา ในชวงเวลานน อานาจในการควบคมสงคมตกอย

ภายใตการปกครองของรฐบาลอยางเดดขาด จงทาใหศลปนแสดงออกไดแตเพยงในเชงสญลกษณ

เทานน ดงเชนภาพเขยนชอ “เจาแมกาลศตวรรษท 20” ของสมชย หตถกจโกศล จงอาจกลาวไดวา

ชวงเวลานเปนชวงของการแสวงหาคาตอบของศลปนผ มสานกทางสงคมเทานน

33

2.2 เหตการณ 14 ตลาคม 2516 – พ.ศ. 2533

2.2.1 ชวงเวลา 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 – 5 ตลาคม 2519 ผลจากการวจยใน

ชวงเวลาน ชใหเหนวา ศภชย สงหยะบศย ไดใหความสาคญกบการเกดขนของแนวรวมศลปนแหง

ประเทศไทยมาก รวมทงศลปนกลมธรรมดวย ดงจะเหนไดจากเขาไดนาเสนอกระบวนการกอเกด

และบทบาททสาคญในการรวมตอส เพอประชาธปไตยของศลปนทงสองกลมนเปนสาคญ อยางไรกตาม

ทจรงนอกจากศลปนทงสองกลมนแลว หากศกษาใหลกลงไปจะพบวา ยงมศลปนจากสวนภมภาคท

มบทบาทสาคญในการรวมตอส ไมแพกบสวนกลาง โดยเฉพาะกลมศลปนแนวรวมภาคอสาน ทม

ศนยกลางทจงหวดนครราชสมา ซงศลปนสวนหนงกลวนเปนสมาชกของแนวรวมศลปนแหงประเทศ

ไทยดวยเชนกน ซงศภชย สงหยะบศย ไดกลาวถงเพยงเลกนอยเทานน

2.2.2 ชวง 6 ตลาคม 2519 – 14 กนยายน 2521 คอ ชวงเวลาการอาพรางตว

และผลงานของศลปนผมสานกตอสงคม ผลจากการศกษาของศภชย สงหยะบศย ในชวงเวลาน

ชใหเหนวา ปจจยทางดานการเมองการปกครอง มผลตอการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตใน

ประเทศไทยเปนอยางมาก กลาวคอ จากนโยบายการกวาดลางและปราบปราม ประชาชนผ ม

ความคดกาวหนา ซงกลมศลปนแนวทางเพอชวตกลวนถกตงขอหาบคคลซงเปนภยตอสงคมดวย

จงทาใหพวกเขาไมสามารถทจะสรางสรรคผลงานทวพากษวจารณสงคมไดดงแตกอน มหนาซายง

ถกจบกมและถกตดตามควบคมพฤตกรรมอกดวย ดงนน จงนบเปนชวงเวลาการอาพรางตวและ

ผลงานของศลปนผ มสานกตอสงคม และยงถอเปนชวงทลาบากสดๆ ของศลปนกลมเพอชวตใน

ประเทศไทย

2.2.3 ชวง 15 กนยายน 2521 – 2533 คอ ชวงเวลาแหงเสรภาพในการ

แสดงออกและความหลากหลายของกระบวนแบบทศนศลปเพอชวตในประเทศไทย ศภชย

สงหยะบศย ไดแสดงใหเหนวา หากจะพจารณาในชวงเวลาระหวาง 15 กนยายน พ.ศ. 2521 ถง

พ.ศ. 2533 พบวา ไดมการผสานรวมตวกนของกลมบคคลในวงการทศนศลปทวประเทศ ซงเออตอ

การแสดงออกเชงเสนอปญหา และวพากษวจารณสภาพการณทางสงคมและสงแวดลอมมากทสด

คอ การเกดขนของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยหรอสมาคมศลปกรรมไทย กลาวคอ ชมรมหรอ

สมาคมดงกลาว เปนผลมาจากการผสานรวมตวกนในรปแบบของขบวนการโดยศลปน นกวชาการ

ศลปะ และนกวจารณศลปะในวงกวาง และเสนอผลงานตอสาธารณชนทงในรปแบบของผลงาน

ศลปะ การบรรยายอภปราย และการออกเอกสารสอสงพมพทางศลปะเผยแพรอยางตอเนอง สงผล

ตอการเปดกวางในการแสดงออกทางศลปะแนวทางตามสถาบนศลปะตางๆ ทวประเทศ โดยเฉพาะ

ทศนศลปแนวทางเพอชวต ไดเปนทยอมรบในวงการศลปะและสาธารณชนมากขนในระดบหนง

นอกจากนนยงมกลมศลปนทนาเสนอผลงานทศนศลปเพอชวตอยางมสานกและตอเนองทเหนไดชด

34

กคอ กลมศลปนอสาน ศลปนกลมกงหน และศลปนกลมเดนดน เปนตน ดงนน ในชวงเวลาน

จงนบเปนชวงเวลาแหงเสรภาพในการแสดงออกและความหลากหลายของกระบวนแบบทศนศลป

เพอชวตในประเทศไทยมากทสด

จากผลการวจยของศภชย สงหยะบศย ทงหมดดงกลาว แสดงใหเหนวา เขาได

นาเสนอภาพรวมของกระบวนการเกดขน การดารงอย และการดบสลายไป ของกลมศลปนเพอชวต

ในประเทศไทยตงแตกอนเหตการณ ขณะเหตการณ และหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6

ตลาคม 2519 คอ เรมตนตงแตป พ.ศ. 2475 จนถงป พ.ศ. 2533 ซงเปนปทเขาลงมอทางานวจยเรองน

ซงกระบวนการเกดขน ตงอย และดบไปนน ขนอยกบปจจยตางๆ โดยเฉพาะปจจยทางดานการเมอง

การปกครองและสงแวดลอม ถอเปนปจจยสาคญมากทสด ทสงผลกระทบตอการทางานของศลปน

เพอชวตในประเทศไทย ตลอดชวงเวลาทงหมดดงทกลาวมา ฉะนน กระบวนการสรางสรรคผลงาน

เพอชวตในประเทศไทย จงมความสมพนธกบการเมองการปกครองและสงแวดลอมอยางเหนไดชด

และไมสามารถแยกออกจากกนได กลาวคอ เมอใดทการเมองและสงคมผอนคลาย ความอสระใน

การสรางสรรคผลงานของศลปนกมมากและเขมขน แตเมอใดเกดเหตวกฤตการณทางการเมองเกดขน

การจากดทางดานความคดกเกดขน แตอยางใดกตาม แรงบนดาลใจหรอบอเกดแหงแนวความคด

ของศลปะเพอชวต ลวนไดรบอทธพลมาจากวกฤตการณทางการเมองและการปกครองทบบคนมาก

ทสดนนเอง

3. ผลงานวจยเรอง “บทบาทของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย (สมาคม

ศลปกรรมไทย) ชวงป พ.ศ.2522 – 2530 ทมผลกระทบตอสงคมและวงการศลปกรรมไทย”

โดยวรณ ตงเจรญ คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ป พ.ศ.

2539 ผลของการวจยสามารถสรปใหเหน ในประเดนพฒนาการศลปกรรมรวมสมยและกระแส

ศลปะเพอชวตและสงคม กลาวคอ กระบวนแบบศลปกรรมกระแสอทธพลตะวนตกในสมยรชกาลท

5 เปนกระแสตะวนตกแบบประเพณนยมคอ ศลปะหลกวชา (Academic Art) ทถอยหลงไปสรปแบบ

คลาสสกอยางอดต ซงอาจเปนกระบวนแบบทสอดคลองกบสถาบนพระมหากษตรยในสงคมไทย

มากกวาศลปะสมยใหม ทพฒนาขนมาจากคนชนกลางหรอสามญชนในสงคมประชาธปไตยในยโรป

ขณะนน ตอมาในชวงรอยตอการเสยชวตของศาสตราจารยศลป พระศร คอ ในชวงปพทธศกราช

2505 การสญเสยชวตของทาน นอกจากจะเปนปรากฏการณทบงชใหเหนถงการถดถอยของศลปะ

กระแสหลกวชาแลว ยงมปรากฏการณทางดานศลปะอกหลายอยางเกดขน เชน การแสดงภาพฝ

พระหตถผลงานจตรกรรมสมยใหมหลากหลายรปแบบของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอ

ดลยเดช ในการแสดงศลปกรรมแหงชาต ปพทธศกราช 2506 การเปดแสดงจตรกรรมแนวทางศลปะ

35

ลทธแสดงอารมณนามธรรม (Abstract expressionism) ของอาร สทธพนธ ณ สถาบน เอ.ย.เอ.

ในปพทธศกราช 2504 นอกจากนน ยงปรากฏผลงานของนกเขยนทสาคญ โดยเฉพาะอยางยงงาน

เขยนของทปกร (จตร ภมศกด) เชน “ศลปะเพอชวต ศลปะเพอเพอประชาชน” และงานเขยนชนอนๆ

ของเขาทเกยวกบศลปะ และงานเขยนของบรรจง บรรเจอดศลป (อดม ศรสวรรณ) ไดแก “ศลปะ

วรรณคดกบชวต” ไดสงผลมาสแนวคดทางดานศลปะเพอชวต (Art for life’s sake) หรอศลปะ

สจสงคมนยม (Social realism) ในสงคมไทย ชวงกอนและหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เปน

อยางมาก

นอกจากนน วรณ ตงเจรญ ไดศกษาถงรากความคดและบทบาทของชมรมศลปกรรม

แหงประเทศไทย (สมาคมศลปกรรมไทย) พอสรปไดวา การปรากฏขนของ “จกรวรรดศลปน”

ไดเรมจดประกายความคดในเรองของอานาจตอรอง และการสรางดลยภาพใหเกดขนในวงการ

ศลปกรรมไทยและในสงคมไทยซงเปนองครวม อยางไรกตามอปสรรคในการตอสขององคกรเอกชน

อาจมปจจยมากมายหลายดาน รวมทงปจจยทางดานเงนทนเพอการบรหารองคกร และเปนเรอง

ธรรมดาทองคกรเอกชนซงตอรองเรยกรองจากรฐหรอนายทน จะขาดการยอมรบและขาดการ

ชวยเหลอจากรฐและนายทนเชนกน ตอมาจงมการรวมตวของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย

การปรากฏตวขนของแนวรวมศลปนดงกลาว นอกจากจะกอใหเกดกจกรรมหลกคอ การจด

นทรรศการศลปวฒนธรรมทาส การเขยนภาพขนาดใหญ นทรรศการกลางถนนราชดาเนนกลาง

ในการฉลองครบรอบ 2 ป เหตการณ 14 ตลาคม (2516) ในปพทธศกราช 2518 และนทรรศการ

ภาพเขยนขนาดใหญรอบบรเวณสนามหลวง ในเหตการณเดนขบวนตอตานฐานทพอเมรกนใน

ประเทศไทย ปพทธศกราช 2519 แลว ยงไดกอใหเกดความรวมมอ และกอใหเกดประสบการณและ

การเรยนรทมคณคา อกทงไดเรยนรจากผ มอดมการณเพอสงคมหลากหลายอาชพ หลากหลาย

ความรความคด ไดเรยนรและนบถอในศกยภาพของกนและกน และเมอการรวมพลงเกดขน คณคา

และอานาจตอรองยอมตามมาดวย

วรณ ตงเจรญ แสดงทศนะตอไปวา ชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยเปนองคกรเอกชน

อาสาสมคร ทเกดจากการรวมตวกนของอาจารยผสอนศลปะในสถาบนอดมศกษา ครศลปะ ศลปน

นกออกแบบ นสตนกศกษาศลปะ และประชาชนทวไป ซงบทบาทของชมรมศลปกรรมแหงประเทศ

ไทย ไดกอใหเกดผลกระทบตอสงคมไทยและวงการศลปกรรมหลายดาน ซงสามารถประมวลไดดงน

1) ไดกอใหเกดการพฒนาองคกรเอกชนในสงคมประชาธปไตยอยางมประสทธภาพ ในการสงเสรม

และพฒนาศลปกรรม 2) ไดกอใหเกดการระดมบคลากรอาสาสมครจากตางสถาบน ตางระดบ

การศกษา ตางวย มารวมอดมการณ 3) ไดกอใหเกดการพฒนาความรวมมอทงบคลากรนกวชาการ

นกปฏบตการ และผสรางสรรคงานศลปกรรม ทงสวนกลางและสวนภมภาค 4) ไดกอใหเกดการ

36

วางรากฐานความคดทเปดกวางทางศลปะทกแนวคดและกระบวนแบบ 5) ไดกอใหเกดการวางรากฐาน

และพฒนาศลปกรรม ทงการสรางสรรคผลงานและงานวชาการควบคกนไป 6) ไดกอใหเกดการ

ตนตวครงสาคญ ทงการสรางสรรคศลปกรรม การศกษาคนควา และการขยายสถาบนการศกษาศลปะ

ตอมาเมอชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยไดยตบทบาทลงในป พ.ศ. 2530 (2522-

2530) เนองจากมปญหาหลายดาน ซงสามารถประมวลปญหาหรอการคลคลายไปสการยตบทบาท

ดงน 1) ปญหาคณะกรรมการหลกมภารกจและหนาทการงาน ทงงานในหนาทและสวนตวเพมขน

ทาใหมขดจากดในการทมเทการทางานใหกบองคกร 2) ปญหาการทางานห นกจากบทบาทท

หลากหลาย กอใหเกดการถดถอยในการทางาน 3) ปญหาบคลากรทสลายตวออกไปและเพมขน

ไมสมพนธกบขอบเขตและภาระงาน 4) ปญหาเงนทนสนบสนนทไดมาโดยการตดตอในแตละโครงการ

ขาดการตอเนอง และขาดความมนใจในการปฏบตงาน 5) ปญหาภารกจทขยายตวอยางกวางและ

รวดเรว ไมสมพนธกบปรมาณของบคลากร 6) การกระจายตวของงาน บทบาท และบคลากรท

หลากหลาย ไดลดความเขมขนของเปาหมายและแนวคดลง

นอกจากนน วรณ ตงเจรญ ไดชใหเหนถงจดแขงและจดออนของชมรมศลปกรรมแหง

ประเทศไทยดงสรปไดวา จดแขง คอ การรวมตวของกลมบคคลทเสยสละและทมเทการทางานอย

นอกเหนออามสสนจาง เปนกลมความคดกาวหนา เปนการรวมทงนกวชาการ ผสรางสรรคผลงาน

ศลปะ ผสอน และผ รกศลปะ ผ นาความคดกลมใหญไดยนหยดการทางานตงแตเรมตนจนกระทง

ยตบทบาทลง การรวมตวขนเปนองคกรเพอสงคม ไดจดโครงสรางการบรหารงาน การทางานและ

การประชมอยางเปนระบบ การระดมความคดอยางมประสทธภาพและการรวมมอกนปฏบตภารกจ

นบวาเปนจดแขงหรอจดเดนของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย สวน จดออน คอ 1) ปญหา

ทางดานบคลากรทเปนองคกรอาสาสมคร ไมมกลไกควบคมตามสายงาน มการหมนเวยนเขาออก

ตลอดเวลา ขาดการตอเนอง 2) ปญหาเงนทน ขาดความมนคง ความไมพรอมของเอกชนในชวงนน

รวมทงจดยนทอาจไมกลมกลนกนระหวางแหลงเงนทนในระบบทนนยมกบความคดแนวกาวหนา

ของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย 3) ปญหาสถานท/วสดอปกรณ 4) ปญหาขอบเขตของงาน/

ขอบเขตกวางเกนไป 5) ปญหานยยะทแตกตางกน / นยยะทางกระแสสงคมนยม / การตอตาน

อานาจรฐ / การตอตานศลปกรรมแหงชาต 6) ปญหาเปาหมายทอาจมจดออน/ การผลกดนการ

แขงขนชงรางวลศลปะเดก อาจมสวนสงผลมาสการตดยดในการแขงขนชงรางวล การลารางวล

และการไมใสใจในหลกสตรศลปศกษา

37

4. การศกษาผลงานวจยของ เกยรตการณ ทองพรมราช เรอง “การศกษาววฒนาการ

ผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตงแต พ.ศ. 2524 จนถง พ.ศ. 2536”

ปรญญานพนธ การศกษามหาบณฑต สาขาศลปศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ

ป 2539 โดยมความมงหมายของการศกษาคอ เพอศกษาเนอหา รปแบบ กลวธ และปจจยทสงผล

กระทบตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยของกลมศลปนทเกดขนในภาคตะวนออกเฉยง เหนอ

ตงแตป พ .ศ. 2524 ถง พ .ศ. 2536 โดยมขอบเขตของการศกษาทกลมศลปนตางๆ ทสรางสรรค

ผลงานอยในภาคอสานไดแก กลมอสาน กลมทงกลา กลมสะเลเต กลมคนคลายกน กลมดาน

เกวยน และศลปนอสระ จานวนทงสน 52 คน ผลของการวจยสามารถสรปไดดงน

4.1 ผลการศกษาดานเนอหา สรปไดดงน คอ เนอหาเกยวกบมนษยและสงแวดลอม

มจานวนมากทสดคดเปนรอยละ 51 เนอหาเกยวกบมนษยและสงไมมตวตนรอยละ 35 เนอหา

เกยวกบมนษยและธรรมชาตของมนษยรอยละ 8 เนอหาเกยวกบมนษยดวยกนรอยละ 6 จากผล

การศกษาดงกลาว ชใหเหนวา จตรกรรมรวมสมยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอในชวงเวลาดงกลาว

ศลปนนยมนาเสนอเนอหาเกยวกบมนษยและสงแวดลอมมากทสด ดงทเกยรตการณ ทองพรมราช

ไดแสดงเหตผลวา ทงนเนองจากจตรกรรมยอมมสวนเกยวของกบสภาพแวดลอมและสงคมเปน

สวนใหญ จงไมสามารถแยกออกจากกนได

4.2 ผลการศกษารปแบบ สรปไดวา รปแบบเลยนแบบธรรมชาตมจานวนมากทสด

คดเปนรอยละ 61 รปแบบจนตนาการรอยละ 16 รปแบบสญลกษณรอยละ 8 รปแบบลกลบรอยละ

5 รปแบบประเพณรอยละ 5 รปแบบผนแปรจากความเปนจรงรอยละ 5 จากผลการศกษาดงกลาว

ชใหเหนวา การสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยของศลปนอสานในชวงเวลานน นยมนาเสนอ

รปแบบเลยนแบบธรรมชาตมากทสด เพราะศลปนอยทามกลางสงคมและสภาพแวดลอมทนาสนใจ

อกทงการนาเสนอรปแบบเลยนแบบธรรมชาตนน สามารถสอใหผชมไดเขาใจไดงายทสดนนเอง

อาทเชน ภาพปาไม หมบานชนบท ภาพคน สตว สงของ เครองใชในการดารงชพ เครองจกสาน

ศลปะพนบาน และงานหตถกรรมตางๆ ฯลฯ รองลงมาไดแก รปแบบจนตนาการ ทศลปนมความเปน

อสระมากพอสมควร ซงสวนใหญจะนาเสนอในรปแบบเชงความฝนอนรนรมยและประเพณนยม

เปนตน

4.3 ผลการศกษากลวธ สรปไดวา กลวธภาพเขยนแบบเปยกปนแหงมจานวนมาก

ทสดคดเปนรอยละ 69 กลวธการวาดดวยปากกาหมกซมรอยละ 16 กลวธวาดดวยแปรงและหมก

รอยละ 3 กลวธภาพเขยนแบบเปยกปนเปยกรอยละ 3 กลวธภาพเขยนแบบแหงรอยละ 2 กลวธไล

นาหนกสรอยละ 2 กลวธการวาดดวยปากกาลกลนรอยละ 1 กลวธภาพเขยนแบบสลดเปนจดรอย

ละ 1 กลวธภาพเขยนระบายดวยเกรยงรอยละ 1 กลวธคอลลาจรอยละ 1 และกลวธขดขดรอยละ 1

38

จากผลการศกษาดงกลาว ชใหเหนวา การสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยของศลปนอสานใน

ชวงเวลาดงกลาว นยมใชกลวธเขยนภาพแบบเปยกบนแหงมากทสด เนองจากเปนกลวธทสามารถ

ทงชวงเวลาในการปฏบตงานสรางสรรคได ประกอบกบศลปนในภาคอสานสวนใหญมงานทาประจา

อยแลว จงไมมเวลาเขยนภาพไดตลอดเวลา ดงนนการทงชวงเวลาในการสรางสรรคผลงานได

จงเหมาะสมกบการเขยนภาพแบบไมตอเนองไดดทสด

4.4 ผลการศกษาปจจย ทมผลกระทบตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมย

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในประเดน ปจจยทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม ปจจย

ทางดานปญญาและความคด ปจจยทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย และปจจยทางดาน

ประสบการณ ผลของการวจยสามารถสรปไดดงน

4.4.1 ปจจยทสงผลกระทบตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ตงแต พ.ศ. 2524 ถง พ.ศ. 2536 มากทสดคอ ปจจยดานการเมอง สงคม

และสงแวดลอม คดเปนรอยละ 41 ซงมผลเนองมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทกวางใหญ

และแบงการปกครองออกเปน 19 จงหวด อกทงพนทสวนใหญมสภาพแหงแลง ประชากรสวนใหญ

จงยากจน เนองจากมอาชพหลกเปนเกษตรกร และราคาผลผลตกตกตา กอปรกบความเจรญของ

สงคมเมองรกคบไปสสงคมชนบทเชน รานอาหาร รานคาราโอเกะ สนกเกอร ฯลฯ จงทาใหวฒนธรรม

ทดงามแบบดงเดมของคนอสาน ถกรกรานดวยประเพณและวฒนธรรมแบบใหม ทถกนาเขาโดยคน

อสานทกลบมาจากการไปทางานหรอการศกษาตอจากสวนกลาง สวนสภาพปญหาเรองสงแวดลอม

นน เกดจากโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญทมมากขน ทาใหแมนาสายหลกในอสานเนาเหมนจาก

การปลอยนาเสยของโรงงานเหลานน อกทงปาไมในภาคอสานถกตดทาลายไปมาก ทาใหสภาพดน

ฟาอากาศเปลยนแปลงไป จงทาใหผลผลตทางดานการเกษตรเสยหาย จากสภาพปญหาดงกลาว

จงสงผลสะทอนตอการทางานของศลปนในภาคอสาน นามาเปนแนวความคดในการสรางสรรค

ผลงานในแนวสะทอนสงคมและสงแวดลอมมากกวาดานอนๆ

4.4.2 ปจจยทมผลตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอรองลงมาคอ ปจจยทางดานประสบการณ คดเปนรอยละ 31 ปจจยทางดาน

ประสบการณ หมายถงประสบการณรบรทมผลตอการรคดของศลปน ประสบการณนอกจากจะเปน

ตวบอกถงความแตกตางของผคนและศลปนแลว ประสบการณยงกระตนใหศลปนสรางสรรคผลงาน

จตรกรรมดแตกตางกนอกดวย เชน ประสบการณทมตอธรรมชาต ศลปะและวฒนธรรม ความเชอใน

ประเพณตางๆในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงสงผลตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยใน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ระหวางป พ.ศ. 2524-2536

39

4.4.3 ปจจยทมผลตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอลาดบทสามคอ ปจจยทางดานปญญาและความคด คดเปนรอยละ 25 ซง

หมายถง ผลจากการสงเสรมวฒนธรรมและการถายทอดวฒนธรรมภายในและภายนอกประเทศ ท

สงผลกระทบตอทางดานความคดทงทางตรงและทางออม ซงเปนผลมาจากความกาวหนาทางดาน

สอสารและการคมนาคม จงทาใหเกดกระแสทางปญญาและความคดจากบคคลตางๆ ซงศลปนท

อยในภาคอสานกไดรบผลกระทบนดวย

4.4.4 ปจจยทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย คดเปนรอยละ 3 ปจจย

ทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย หมายถงสภาพการณทมผลมาจากความเจรญกาวหนาดาน

วทยาศาสตรและเทคโนโลย ทสงผลกระทบตอแนวความคดและการแสดงออกของศลปน ทงวสด

อปกรณสมยใหมในการเขยนภาพ แตอยางไรกตามศลปนในภาคอสานกยงไมนยมสรางงานดวย

วสดทแปลกใหมเทาใดนก เนองจากอปกรณสมยใหมหายากในภาคอสาน ฉะนน ปจจยทางดาน

วทยาศาสตรและเทคโนโลย จงมผลตอการสรางสรรคของศลปนในภาคอสานนอยมาก

ผลจากการศกษาของเกยรตการณ ทองพรมราช ดงกลาว แสดงใหเหนวา ปจจยท

สงผลกระทบตอการสรางสรรคผลงานจตรกรรมรวมสมยของศลปนในภาคอสานมากทสดคอ ปจจย

ทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม จงชใหเหนวา ปจจยดงกลาวไดสงผลตอวถชวตของ

ประชาชนสวนใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนอยางมาก โดยเฉพาะปญหาทางดานเศรษฐกจท

ประชาชนสวนใหญยงยากจนมากกวาภาคอนๆนนเอง สวนปจจยทมผลกระทบตอศลปนนอยมาก

ทสดคอ ปจจยทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เพราะศลปนสวนใหญยงนยมนาเสนอเรองราว

ทตรงไปตรงมา ไมมกลวธทแปลกใหมมากนก เนองจากการขาดแคลนอปกรณสมยใหม ซงถาหาก

ตองการอปกรณดงกลาว จะตองเดนทางไปซอทสวนกลาง จงทาใหผลงานทมลกษณะแปลกใหมม

จานวนนอยมาก

อยางไรกตาม เกยรตการณ ทองพรมราช ยงไดสรปใหเหนวา ศลปนรวมสมยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอบางสวน ไดสรางสรรคผลงานเพอเขารวมประกวดชงรางวลระดบชาตในเวท

ตางๆ อาทเชน การแสดงศลปกรรมแหงชาต นทรรศการศลปกรรมรวมสมยของธนาคารกสกรไทย

นทรรศการจตรกรรมบวหลวง การประกวดศลปกรรมรวมสมยของศลปนรนเยาว การแสดง

ศลปกรรมเยาวชนแหงประเทศไทย ศลปกรรมนาสงทดสชวต และนทรรศการศลปกรรมเนองใน

โอกาสพเศษตางๆเชน นทรรศการจตรกรรมเทดพระเกยรตสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน

เนองในในวโรกาสเจรญพระชนมายครบ 90 พรรษา นทรรศการเฉลมพระเกยรตองคสมเดจพระ

เจาอยหวภมพลอดลยเดช การประกวดจตรกรรมเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาสยาม

บรมราชกมาร เนองในวโรกาสเฉลมพระชนมาย 36 พรรษา การประกวดจตรกรรมเฉลมพระเกยรต

40

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก เนองในวโรกาสฉลองพระชนมาย

80 พรรษา นทรรศการจตรกรรมสนามนฉลองครบรอบ 50 ป ธนาคารแหงประเทศไทย ฯลฯ ซงกม

ศลปนอสานจานวนมากทไดรบรางวลในเวทตางๆ ซงสวนใหญเปนศษยเกาของมหาวทยาลย

ศลปากรแทบทงสน เชน สมภพ บตราช สมยศ ไตรเสนย ธระวฒน คะนะมะ บญหมน คาสะอาด

จนตนา เปยมศร วระชย บาลไธสง เนตกร ซนโย สนต ทองสข อรญ หงสโต คมกรช สวสดรมย

ทวศกด ศรทองด บญทน เชษฐสราษฎร ธระยทธ ดาวจนทก ปรญญ ทนนชยบตร พยต ชนเยน

วรสนต สภาพ สรเดช วฒนาประดษฐชย และเกสร กองสข เปนตน

จงเหนไดวา ศลปนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอบางสวน ทไดสรางสรรคผลงานเพอ

สงเขาประกวดและไดรบรางวลในเวทตางๆ ดงกลาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2536 จงไดรบการยอมรบ

จากสงคม แตในขณะเดยวกน เกยรตการณ ทองพรมราช กไดสรปใหเหนวา ยงมศลปนในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนออกจานวนหนงซงเปนสวนใหญของภมภาค ทไมไดสงภาพเขาประกวดรางวลใน

เวทใดๆ แตมการเคลอนไหวในการสรางสรรคผลงานดวยการรวมกลมกนขน เพอจดแสดงผลงานทง

ในสวนภมภาคและสวนกลาง โดยมองคกรของภาครฐ รฐวสาหกจ และภาคเอกชน ใหการสนบสนน

อยางตอเนอง จงทาใหศลปนอสานมจานวนเพมมากขน ศลปนในในกลมน มกจะสรางสรรคผลงาน

เพอสนองตอบตอความตองการของตวเองเปนหลก โดยใชเวลาวางจากการทางานประจา อาทเชน

ทว รชนกร สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ โชคชย ตกโพธ เลอพงษ พฒชาต คเณศ ศลสตย

จรญ ชยประทม เดชา ศรภาษณ เกยรตการณ ทองพรมราช ชวฤทธ เตยขาว ชยณรงค เจรญพานชย

กล ทรงพล อปชตกล นพนธ คณารกษ จฑา ขาเปรมปร บญนาย ซาเฮยง พยงศลป เปศร พษณ

ธระกนก มานะ ดไพร เมตตา ปลงเจรญศร วรฬห ไทรทอง ศภชย สงหยะบศย สมาน แสงทอน

สวนต วโรจนวฒน ไสว แกลวกลา ไสว วงษาพรม อครพล เตชะพหล อทธพร ธงอนเนตร ปราโมท

ศรพรหม ศรภค พรมภา ศภวทย เวยงแกว และสมเพชร สระภกด เปนตน

นอกจากเกยรตการณ ทองพรมราช จะไดศกษาผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ เฉพาะระหวางป พ.ศ. 2524-2536 แลวนน แมในบทตนๆ เขาจะไดยอนกลบ

ไปศกษาววฒนาการผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอกอน ป พ .ศ. 2524 คอ

ยอนลกลงไปถงยคกอนประวตศาสตร จงทาใหเหนภาพตอเนองตงแตอดตจนถงชวงเวลาทเขาเลอก

ทาวจยไดกตาม แตกระนน การทเขาเลอกศกษาวจย วเคราะห เฉพาะผลงานจตรกรรมรวมสมยใน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในชวงระหวางป พ .ศ. 2524-2536 เทานน อาจทาใหภาพรวมของ

ววฒนาการของผลงานศลปะรวมสมยในภาคอสานขาดชวงไป ซงหากจะยอนกลบไปศกษาในบทตน ๆ

จะพบวา ทจรงผลงานศลปะรวมสมยไดเรมตนอยางชดเจน ตงแตเมอครงมการเปดการเรยนการ

สอนทางดานศลปะในระดบอดมศกษาเปนครงแรก ทวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในป

41

พ.ศ. 2509 โดยการนาของทว รชนกร และในอกหลายๆแหงตามมาในภายหลง และโดยเฉพาะ

ในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ถง 6 ตลาคม 2519 นน ถอเปนชวงสาคญชวงหนงของศลปน

รวมสมยในภาคอสาน ทมบทบาทนาเอาศลปะไปรวมกบกระบวนการตอส เพอประชาธปไตยใน

ชวงเวลานน นนอาจเปนเพราะวา ผ วจยมองเหนวา ในระหวางชวงป พ.ศ. 2524-2536 นน เปนชวง

ทมการเคลอนไหวของกลมศลปนในภาคอสานมจานวนมากขน และมการเคลอนไหวตอเนองอยาง

ชดเจนนนเอง

กระบวนการศลปะเพอชวตสากล

อาจกลาวไดวาศลปะเพอชวตไดเรมฟกตวขนในยโรปหลายประเทศในชวงครสตศตวรรษท

19 โดยศลปนกลมสจนยม (Realism) ซงถอเปนชวงเรมตนของลทธศลปะสมยใหมทหลกหนออก ไป

จากเรองราวทเกยวกบศาสนามาสเรองราวของความเปนจรง ศลปะสจนยมมงเนนความเปน

ธรรมชาตทสมพนธกบวถชวตของชนชนสามญชนทดนรนในสงคมขณะนน ศลปนเรมสอบสวน

วพากษวจารณ สะทอนความจรง หรอสะทอนชวตทควรแกไข ทงเปนการเรยกรองความเขาใจและ

ความหวงใยไปพรอมกน ศลปะเพอชวตสายตรง กเกดขนในชวงเวลาทศลปนและนกคดมอสรภาพ

ทงการทางานและความรสกนกคด ซงตางกเรมหนมามองสงคมทตนเองมพนธะอย “แนวทางศลปะ

กระแสน เตบโตขนมาพรอมกบปรชญาและจตวทยาตามวถวทยาศาสตร ทเชอวาจตสานกของ

มนษยนน เกดขนจากสภาพแวดลอม ประสบการณและสภาพวฒนธรรมของแตละบคคล”

(วรณ ตงเจรญ. 2522: 68)

ฟรานซสโก โกยา ศลปนชาวสเปนผซงนบไดวาเปนศลปนผ รวมปฏวตสงคมดวยคนหนง

เขาเกดมาทามกลางความเหมเหอทจมไมลงของชนชนสง โกยาเปนศลปนทไดพยายามแหวกวงลอม

ออกมายนอยกบเหตผลและสงทถกควร ผลงานจตรกรรมและภาพพมพของเขา กลายเปนกองทพ

ความรสกนกคดของประชาชนทสนคลอนราชสานก วด และความคดงมงายของผคนในสงคมอยาง

จรงจง ภาพชอ “เธอไมรหรอวาเธอบรรทกอะไรไวบนบา” (You didn’t know what you were carrying

on your shoulders, 1818-1824) เปนภาพชายคนหนงทกาลงกมหนากมตาใชจอบขดดน ทางาน

ดวยกลามเนอและหยาดเหงอ เทานนยงเหนอยยากไมพอ ยงมพระผดสมบรณพนสขบรรทกหนกอง

อยบนหลงอกดวย (วรณ ตงเจรญ. 2534ก: 112-113)

ศลปนรวมสมยกบโกยาอกหลายคนเชน โดมเอร ศลปนฝรงเศสผ วพากษวจารณความจรง

โดมเอรปรารถนาจะใชภาพเขยนของเขาเปนเครองมอนาทางไปสจดหมายอนลกซงในสงคม เพอ

สอสารความหมายทนอกเหนอไปจากการดารงชวตธรรมดาๆของผคน ภาพ “รถไฟชนทสาม” (The

Third Class Carriage, 1862) เปนภาพทแสดงออกถงผยากไรในขบวนรถไฟชนทสาม สงคมทแบง

42

ชนชนแมแตในรถไฟทนาพาไปสจดหมายเดยวกน หรอภาพ “ทานมพนขางลางทจะชแจงตวทาน

เอง” (You have the floor, explain yourself. 1835) เปนภาพทวพากษวจารณสถาบนศาลไดอยาง

เจบแสบ เปนตน นอกจากนน ยงมภาพเขยนของเหลาศลปนทแสดงใหเหนสจจะในสงคมอกหลาย

คนดงปรากฏใหเหนในผลงานภาพ “แพเมดซา” (The Raft of the Medusa. 1818) ของเจอรโคลท ภาพ

“เสรภาพนาประชาชน” (Liberty Leading the People. 1831) ของเดอลาครวซ ภาพ “คนทบหน”

(The Stone Breakers. 1849) ของครเบท ภาพ “คนหวานขาว” (The Sower. 1850) ของ มลเลท

ภาพ “คนกนมนฝรง” (The Potato Eaters. 1885) ของฟานโกะ ภาพ “การพาไป” (Departure.

1932-35) ของเบคมานน และภาพ “สงครามทเกอรนกา” (Guernica. 1937) ของปคาสโซ (วรณ

ตงเจรญ. 2534ก: 116-117)

จากฝรงเศส ศลปะเพอชวตแผขยายไปสเยอรมนโดยศลปนหญง แคธ คอลลวทซ ผ เนน

การแสดงออกทางดานความเจบปวดของผคน ความเจบปวดทนกการเมอง ผ มอานาจ ระบบ และ

นายทน เปนผมอบไวให (วรณ ตงเจรญ. 2534ก: 117) ภาพเขยนของเธอจงแสดงถงความรสกหรอ

อารมณรวมไดด เชน ภาพ “จดจบ” (The end. 1897) เปนภาพทงดงามและบบคนอารมณมาก

แสดงภาพกรรมกรทกาลงอมเพอนกรรมกรออกไปจากหอง หลงจากพายแพการประทวง และมภาพ

ของแมทใสชดสดาจองมองอยางเศราสลด เปนตน

ในขณะทประเทศทางยโรปกาลงเดนทางไปสระบบประชาธปไตย ในชวงเหตการณ

ครสตศตวรรษท 19 แตรสเซยยงคงย นอยในระบบเอกาธปไตยซงมพระเจาซารครองอานาจ

เบดเสรจ แมพระองคจะปลอยพวกทาสใหเปนอสระกตาม แตพวกทาสยงคงพบกบการกดขขดรด

และไรความยตธรรมในสงคม พอถงตนครสตศตวรรษท 20 พวกบอลเชวค โดยการนาของเลนนมชย

ในป ค.ศ. 1917 เมอพรรคสงคมนยมมบทบาทในการอปถมภวงการศลปะ “แนวทางใหมของศลปะ

จงเปนแนวทางตามทรฐบาลปฏวตยนยนในหลกการวา ศลปะควรจะตองมประโยชนตอสงคม

โดยตรง เพอเปนการเทดเกยรตรฐและผ นาของรฐ นอกจากนนยงตองเปนการตอบสนองตอการรบร

ของชนชนกรรมาชพอกดวย” (วรณ ตงเจรญ. 2534ก: 119) ศลปนมแนวความคดทางดานสนทรยศาสตร

ตามหลกทฤษฎของคารล มารกซ และเฟรดรก เฮเกล ทถอเอาบคคลผใชแรงงาน การทางาน

การสรางสรรค การปฏวต หรอผ ทถกกดขเอารดเอาเปรยบทางสงคมทงหมดดงกลาว เปนตวแทน

ของความงาม และความแทจรง ภาพเขยนในแนวทางศลปะรสเซย จงเปนลกษณะเฉพาะทเรยกวา

ศลปะสจนยมโซเวยต (Soviet realism) หรอสจสงคมนยม (Socialist realism) หรออตถสงคมนยม

(Social realism) ภาพเขยนทปรากฏในชวงนจงเปนภาพของการปฏวต การตอสและเชดชผ นาเปน

สวนใหญ ศลปนทสาคญไดแก โกมาร เมลามด มขนา กตตโซ ชาหน โอรอสโค รเวรา และ

ซเกวรอส

43

จากศลปะแนวทางตางๆ ทเตบโตทงในยโรปและรสเซย ศลปะไดแผขยายถนนสายใหม

ไปสผนแผนดนใหญประเทศจนทยงคงยดครองรปแบบเดมๆ ทเนนธรรมชาตและความสงบสขมา

นบพนป พอถงชวงกลางของครสตศตวรรษท 19 จนจงไดเรมรบอทธพลจากชนชาตตะวนตกซงแพร

สะพดเขามาทางตะวนออกพรอมกบการลาเมองขนและบรษทอสทอนเดย ศลปะแบบเลยนแบบ

ตะวนตกจงมอทธพลเหนอศลปนของจน ตอมาในชวงกลางครสตศตวรรษท 20 หลงจากการปฏวต

ของเหมา เจอ ตง ทไดรบชยชนะในป ค.ศ. 1949 รปแบบและสาระทางศลปะจงหนเหแนวทางท

ชใหเหนชวตของมวลชนมากขน โดยเนนรปแบบสจสงคมนยมตามวถทางของโซเวยต โดยยดถอ

ความคดทวา “ศลปกรรมใดๆ ทเปดเผยขนในสงคมเพยงเพอการแสวงหาความสวยงามถายเดยว

โดยมไดปลกเราความรสกใหเกดความรก ความหวงด หรอความยตธรรมในสงคม นบวาเปนศลปะท

มคณคานอย” (วรณ ตงเจรญ. 2534ก: 121-122) ผลงานจตรกรรมและประตมากรรมของจนในชวง

น จงแสดงเรองราวและรปแบบทเกรยวกราดรนแรง และชใหเหนความจาเปนของการลดชนชน

อารมณในวนเวลาอนอดอยากหรออารมณในสงครามกลางเมอง

กระบวนการศลปะเพอชวตในประเทศไทย

อทธพลของศลปะเพอชวตจากโซเวยตและจน ไดแผขยายมาสสงคมไทยในเวลาตอมา

โดยเฉพาะสาขาวรรณกรรม “งานเขยนของไทยทปรากฏแนวคดแบบอตถสงคมนยมของรสเซยอยาง

เดนชดคอ บทความ “การประพนธกบสงคม” และ “อตถนยมกบจนตนยม” ของ เสนย เสาวพงศ

(ศกดชย บารงพงศ) ทเขยนขนในป พ.ศ.2495 สวนคาปราศรย “วาดวยศลปะวรรณคด” ของเหมา

เจอ ตง นน ไดรบการแปลเปนภาษาไทยโดย อศน พลจนทร ตพมพในนตยสารอกษรสาสน ฉบบ

เดอนธนวาคม 2492 จนถงฉบบเดอนกมภาพนธ 2493 รวมทงสน 3 ตอน” (สมทธ ถนอมศาสนะ.

2548: 8)

ในชวงทศวรรษ 2490 ไดถกอธบายวาเปนยคหนงทมความคกคกในการวพากษวจารณ

วรรณกรรมเปนอยางมาก บรรยากาศทเตมไปดวยการวพากษวจารณน มกถกเชอมโยงใหสมพนธ

กบแนวคด ศลปะเพอชวต ทปรากฏขนในชวงเวลาไลเลยกน โดยเฉพาะอทธพลอตถสงคมนยม ซง

เปนแนวคดทางศลปะทเรมตนจากแนวคดของ คารล มารกซ ทตพมพในบทนาหนงสอ Grundrisse

เมอป ค.ศ. 1857 อยางไรกตาม แมกซม กอรก (Maxim Gorky) เปนผคดคนคาวา อตถสงคมนยม

ขนเปนคนแรก “วล อตถสงคมนยม ทกอรกคดขนน นาจะไดถกกลาวถงอยางเปนทางการครงแรก

โดย สตาลน ในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1932 ในการประชมสมชชาครงท 17 ของพรรคคอมมวนสต

โซเวยต” (สมทธ ถนอมศาสนะ. 2548: 5)

44

สาหรบผ ทพยายามอธบายแนวคดอยางเปนระบบพรอมทงเสนอคาขวญ “ศลปะเพอชวต”

ขนมาครงแรกนาจะเปน อดม สสวรรณ สมาชกคนหนงของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย และ

เปนผหนงทอยในประเทศจนชวงทเหมาเจอตงไดปราศรยแนวทาง “วาดวยศลปะวรรณคด” ทเยนอาน

อกดวย ในชวงกลางป 2493 อดมไดเขยนบทความชอ “ดวรรณคดจากสงคม ดสงคมจากวรรณคด”

ขน บทความนไดเสนอประเดนทางศลปะทนาสนใจไวหลายประการ ทงในเรองของการถกเถยงใน

โลกตะวนตก การแยกแยะความหมายของ ”ศลปะเพอศลปะ” และ “ศลปะเพอชวต” การพฒนาไป

เปน “ศลปะเพอประชาชน” หนาทของศลปน นอกจากนยงยกตวอยางงานของศรบรพา ซ งเปน

นกเขยนมชอเสยงในยคนนมาประกอบคาอธบายเหลานดวย และนาจะเปนจดเรมตนของการทาให

คาขวญ “ศลปะเพอชวต” และ “ศลปะเพอประชาชน” เปนศพทเฉพาะและกลายเปนตวแทนของ

แนวความคดทางศลปะแบบลทธมารกซของไทย (สมทธ ถนอมศาสนะ. 2548: 11)

จตร ภมศกด ตนธารศลปะเพอชวตในประเทศไทย

ในเวลาตอมา จตร ภมศกด นบเปนอกผหนงทมบทบาทสงในการนาเสนอผลงานใน

ฐานะนกวจารณศลปวฒนธรรม กว และนกหนงสอพมพ ซงผลงานของเขาลวนสะทอนปญหาและ

วพากษ วจารณสงคมดานตางๆ อยางแหลมคมและตรงไปตรงมา ผลงานของเขานบเปนตนธารแหง

การตอส รวมถงเปนตนธารแหงการศกษาศลปะเพอชวต ทมอทธพลตอคนหนมสาว นสต นกศกษา

และปญญาชน ในเวลาตอมา ดงจะเหนไดจากประวตและผลงานของเขามากมายอาทเชน บทความ

“ศลปเพอชวต ศลปเพอประชาชน” ทสนสะเทอนวงวรรณกรรมของพวกเผดจการฟาสซสตและศตร

ของประชาชนทไดมอมเมาประชาชนมานาน และอกหนงบทความทสาคญยงของเขากคอ “โฉมหนา

ศกดนาไทย” ทตพมพในวารสารนตศาสตร ปท 7 ฉบบท 4 “โฉมหนาศกดนาไทยนเองททาให ม.ร.ว.

คกฤทธ ปราโมช เดอดรอนอยางหนกเหมอนถกนารอนราดใส ถงกบตองเขยนหนงสอ “ฝรงศกดนา”

ออกมาโต” (ชมรมหนงสอแสงตะวน. ม.ป.ป.: 9)

ผลงานทสาคญและมชอเสยงมากทสดอกเลมหนงของจตร ภมศ กด ในนาม “ทปกร”

คอ หนงสอ “ศลปเพอชวต” ทไดตพมพเปนเลมครงแรกและครงเดยวในขณะทเขายงมชวตอย โดย

สานกพมพเทวเวศมเมอป พ.ศ. 2500 และตอมาไดมผรวบรวมผนวกเขากบขอเขยนของเขาอกเลม

คอ “ศลปเพอประชาชน” เปน “ศลปเพอชวต ศลปเพอประชาชน” นามาตพมพอกหลายครง หนงสอ

เลมนมอทธพลอยางสงตอขบวนการนกศกษาและปญญาชนคนหนมสาว โดยเฉพาะในชวงกอนและ

หลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และถอเสมอนเปนประทปนาทางในการสรางสรรคงานศลปะ และ

วรรณกรรม แกนกเขยน ศลปน แหงยคสมยนน จงนบเปนตนกาเนดของวรรณกรรมเพอชวตและ

เพลงเพอชวตในเวลาตอมา ดงท จตร ภมศ กด ไดใหความหมายของศลปะเพอชวตวา

45

ศลปะเพอชวต หมายถงศลปะทสรางขนเพอใหสงผลสะทอนอยางใดอยางหนงไปยง

ประชาชนผอาน ผ ฟง ผด คอศลปะทมบทบาทอนสาคญตอชวตประชาชนผ เสพศลปะ คอศลปะทม

ความ สมพนธอยกบชวตทางสงคมของมวลประชาชน ศลปะเพอชวตในทศนะของประชาชน คอ

ศลปะทสงผลสะทอนอนมคณประโยชนไปยงชวตทางสงคมของมวลประชาชน คอ ศลปะทเปดโปง

ใหประชาชนมองเหนตนตอของความเลวรายของชวตในสงคม คอศลปะทชแนะใหประชาชน

มองเหนทางออกของชวตอนถกตอง และพรอมกนนกยวยใหมวลประชาชนตอสและเคลอนไหวไปส

จดหมายปลายทางของชวตอนดกวา … ศลปะเพอชวตคอ ศลปะทถอกาเนดขนมาเพอมบทบาทอน

เปนประโยชนตอชวตของประชาชนสวนรวม คอ ศลปะทสรางขนเพอรบใชชวตทางสงคมของ

มวลชน มใชสรางขนเพยงเพอทจะใหเปนศลปะเฉย ๆโดอยเหมอนหวตออนไมยอมมบทบาทใดๆ ใน

สงคม (ทปกร. 2531: 112-113)

งานเขยนของจตรในยคแรก สวนใหญไดรบอทธพลการวจารณวรรณคดไทยโดยตรง

จาก อศนย พลจนทร หรอ “นายผ” และดานเศรษฐกจ การเมอง และสงคมจาก สภา ศรมานนท

นอกจากนน เขายงไดรบอทธพลจากงานเขยนในแนวอตถนยมทางสงคมนยมของชาวโซเวยตและ

จน ผ ทมจตใจเกลยดความอยตธรรมทงปวง และยนหยดตอส เพอโลกทดกวา ดงจะเหนไดจาก

ผลงานแปลเรอง “แม” ของแมกซม กอรก และงานเขยนของหลซน และในอกหลายๆบทความเขายง

ไดอางถงคารล มารกซ, ตอลสตอย, หลว พนนง, จซอชง, โกะ โมะ โยะ, หลว อเชง ชา โอว, หมา

ฟนโต, เตง จงเซย, เกวาะ เมาะ เยาะ, เจยง กวางจอ, เทยนเซยน ฯลฯ รวมทงเรองสนของชาว

อยปตอกหลายเลม ซงนกเขยนทงหมดดงกลาวลวนเปนผ ทอยเคยงขางประชาชนสวนใหญ และอย

ฝายตรงขามกบพวกศกดนาและนายทนทงหลาย และยงมบทความอกมากมายในเวลาตอมา

จากงานเขยนทปรากฏทงหมด แสดงใหเหนวา จตรเปนผ ทมความเชยวชาญทางดาน

ภาษา ประวตศาสตร และโบราณคด อกทงเชอมนในโลกอนาคตทจะเปนของประชาชนสวนใหญ

เขามอดมการณกบการตอส “เขามไดเปนเพยงคนกาวหนาในยคสมยของเขาเทานน แตเขาเปนผ ท

กลาประกาศตนเองเปนศตรกบสถาบนชวรายทงหมดในยคของเขา กลาวไดวาเขาเปนกบฏตอยค

สมยของตน” (ชมรมหนงสอแสงตะวน. ม.ป.ป.: 7) จตรจงกลายเปนศลปนนกรบประชาชน ทใช

รปแบบทางศลปะทมแทงฝายศตรไดอยางแหลมคมทสด ดวยการเปดโปง ตกระหนา และสราง

สรรคงานใหม ผลงานทออกมาจงทาใหฝายตรงขามแทบกระอกเลอด เพราะไมมทางบดเบอนแกไข

ได จนนาไปสการตงขอกลาวหาเขาวา มการกระทาอนเปนคอมมวนสตและถกจบขงคกในทสดเปน

เวลา 7 ป (พ.ศ. 2501-2507)

46

จตร ภมศกด จงนบเปนกวผไมเปนกลาง ไมเปนขวา แตเปนผยดมนศรทธา

ในประชาชนอยางสดจตสดใจ เขาจงเปนฝายซายทพวกฝายขวาตองการหาหนมากทสด

และในทสดแมเขาตองจบชวตดวยนามอของฝายตรงขามเมออายเพยง 36 ป (พ.ศ. 2508) การตาย

ของเขาเปรยบเสมอนดงบทกวของ อาเวตก อสากยน ทเขาแปลเองวา “เพอลบรอยคราบนาตา

ประชา ราษฎร สกพนชาตจกส มวยดวยหฤหรรษ แมนชพใหมมเหมอนหวงอกครงครน จกนอมพล

ชพนนเพอมวลชน” แมชวตจะสน กาลเวลาจะผานไปยาวนาน แตตานานการตอส อดมการณ และ

ผลงานอนเกรยงไกรของเขา ยงคงอยในจตใจของประชาชนผไมยอมสยบใหกบอานาจอยตธรรม

และจะยงคงอยตอไปจนกวาโลกนจะมความเสมอภาคกน

ชวงเวลาแหงความเงยบงนของศลปะเพอชวต

นบจากป พ.ศ. 2500-2504 เปนชวงเวลาแหงความเงยบงนทมนยสาคญตอผลงาน

ศลปะเพอชวตในประเทศไทย หลงจาก จอมพลสฤษด ธนะรชต กระทาการยดอานาจการปกครอง

จากจอมพล ป. พบลยสงคราม ไดสาเรจในวนท 16 กนยายน 2500 และทารฐประหารอกครงเมอ

วนท 20 ตลาคม 2501 ซงเปนการทารฐประหารครงท 2 ของจอมพลสฤษด “นบเปนการรฐประหาร

ครงสาคญทสดครงหนงในประวตศาสตรการเมองไทย เพราะการรฐประหารครงนมผลทาให

การเมองการปกครองไทยตองเขาสรปแบบของเผดจการอานาจนยม (Authoritarianism) เปน

เวลานานถง 15 ป และทาใหทหาร โดยเฉพาะอยางยงทหารบก มบทบาทอยางสงตอการเมองการ

ปกครองในระยะเวลาตอมา” (ลขต ธรเวคน. 2548: 165)

การใชอานาจเบดเสรจเดดขาดของรฐบาลจอมพลสฤษดนน ทาใหเกดผลกระทบเชง

ลบตอการแสดงความคดเหนของประชาชน รฐบาลชดนไดปดกนสทธเสรภาพในการแสดงความ

คดเหนทางการเมอง และการวพากษวจารณการทางานของรฐบาล ควบคไปกบการปราบปรามและ

กวาดลางผ ทตองสงสยวามความฝกใฝในลทธคอมมวนสต ดงทปรากฏอยในคาประกาศฉบบท 12

วนท 22 ตลาคม 2501 ซงไดใหอานาจเจาหนาทสามารถสอบสวนและกกขงผ ตองหาไวตลอด

ระยะเวลาสอบสวน “คาประกาศฉบบท 15 กาหนดไววาคดตางๆ ทเกยวกบการกระทาอนเปน

คอมมวนสตตองโอนไปขนศาลทหารตามกฎอยการศก และการแกไขพระราชบญญตตอตานการ

กระทาอนเปนคอมมวนสตฉบบ พ.ศ. 2495 ในป พ.ศ. 2505 ซงไดใหอานาจแกจอมพลสฤษดอยาง

สงสด ในการใชอานาจตดสนขนสดทายดวยอานาจยตธรรม” (อรรถจกร สตยานรกษ. 2549: 57)

ดงจะเหนไดจากการกวาดจบหวหนาพรรคการเมอง นกหนงสอพมพ คนจน คนญวนอพยพ

ขาราชการคร และบคคลทดาเนนการอนเปนภยตอประเทศ รวมแลวมากกวาสองรอยคน รวมทงการ

ส งปด 4 สมาคมทมพฤตกรรม “แดง” อกดวย

47

การขนสอานาจโดยมกฎอยการศกและมาตรา 17 ทใหอานาจเดดขาดอยาง

กวางขวางแกนายกรฐมนตรนเอง นบเปนผลกระทบในเชงลบตอการแสดงความคดเหนดานตรงกน

ขามกบผ มอานาจปกครองประเทศ ไมวาจะแสดงออกโดยผานสอดานใด ผลงานศลปะทมเนอหา

วพากษ วจารณสงคมกจดอยในขอบขายนดวย (อานาจ เยนสบาย. 2533: 182-183) ในสวนของ

ผลงานดานวรรณกรรมของฝายกาวหนาตองหยดชะงก นกเขยนหลายคนถกจบและถกคกคาม เชน

อศรา อนนตกล ถกจบกมในขอหาทไมปรากฏ จตร ภมศกด และเปลอง วรรณศร เมอพนโทษจาก

การคมขงแลวมงสเขตตอสในชนบท ศรบรพา ไดขอลภยไปอยตางประเทศ สวนนกเขยนฝาย

กาวหนาอนๆ ไดเปลยนแนวเขยนหรอเปลยนอาชพเชน ศรรตน สถาปนวฒน เปลยนไปเขยนงาน

ประเภทอน คาสงห ศรนอก เปลยนอาชพไปทาเกษตรกรรม เสนย เสาวพงศ หนไปเอาดทางรบราชการ

เปนตน วรรณกรรมในชวงนจงมเนอหาทพาฝนมงดานบนเทงมากกวาเนอหาสาระ และมงดานปรมาณ

มากกวาคณภาพ เชน งานเขยนของ ก. สรางคนางค บษยมาศ เศกดสต ส. เนาวราช พนธ บางกอก

พนมเทยน เปนตน (คากรอง. 2523: 182-183) จงกลาวไดวาชวงเวลานเปนชวงเวลาแหงความ

เงยบงนหรอ “ยคมดทางปญญา” ของศลปกรรมเพอชวตทกสาขา

ในชวงป พ.ศ. 2504 เกดสงครามเวยดนามขน ประเทศไทยตกอยภายใตการเขามา

ของกองทพอเมรกา และการยอมใหประเทศไทยเปนเสมอนเรอบรรทกเครองบนขนาดยกษ เพอทา

สงครามเวยดนาม ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงและการเฟองฟทางเศรษฐกจอยางมากมาย

จนนาไปสการเปลยนแปลงทางสงคมขนานใหญ “สงหนงทปฏเสธไมไดกคอ การเขามาของทหาร

อเมรกนไดนาไปสการขยายตวของธรกจภาคบรการ บาร ไนตคลบ อาบอบนวด ซปเปอรมาเกต

โรงภาพยนตร ฯลฯ ผดขนราวกบดอกเหดทงในกรงเทพฯ และตามหวเมองใหญๆทวไป โดยเฉพาะ

เมองทตงของฐานทพอเมรกน” (ลขต ธรเวคน. 2548: 175) เชน นครราชสมา อดรธาน อบลราชธาน

และอตะเภา

การทะลกเขามาของทหารและประชาชนอเมรกนจานวนมากนน นบเปนชวงคาบ

เกยวของยคศลปะในประเทศไทย โดยเฉพาะผลงานในแนวศลปะเพอศลปะ หรอศลปะเพอการคา

ไดรดหนาไปอยางรวดเรว ดงท พรยะ ไกรฤกษ และเผา ทองเจอ (2525: 34-36) เรยกวา “สกไว

ทนใจ” และยงไดอธบายตอไปวา เรมตงแต พ.ศ. 2504 อนเปนยคแหงการเปดศกราชการแสดง

ศลปะทกาวออกมาจากหอศลปของภาครฐสแกลเลอรหรอสถานทอนๆ ซงไดรบการสนบสนนและ

อดหนนโดยการซอภาพเขยนจากชาวตะวนตกกวารอยละ 90 ความสนใจและตองการผลงานศลปะ

ของชาวตาง ประเทศ เผยใหศลปนไทยสวนหนงประจกษวา ณ บดนไดมตลาดทคอนขางมนคง

สาหรบผลงานศลปะของตน ดงนน ผลงานศลปะทมเจตนาเพอการคาจงไดถกผลตขนมาอยาง

มากมาย พอๆ กบการเกดขนของหอศลปและแกลเลอรเชงธรกจ ทเปดตวเปนคนกลางระหวางผ

ทางานศลปะประเภทนกบผ ซอ

48

ชวงเวลาแหงการแสวงหาคาตอบ

นบจากป พ.ศ. 2506-2516 เปนชวงเวลาแหงการแสวงหาคาตอบของศลปนผ มสานก

เพอสงคม ในชวงปลายป พ .ศ.2506 พลเอกถนอม ก ตตขจร ไดรบโปรดเกลาฯ แตงตงเปน

นายกรฐมนตรแทนจอมพลสฤษด ธนะรชต ทไดถงแกอสญกรรมเมอวนท 9 ธนวาคม พ.ศ. 2506 ใน

ปถดมา กระแสศลปะเพอชวตโดยเฉพาะทางดานวรรณกรรม ไดประทขนมาอกครงหลงจากไดลด

บทบาทตวเองลงตงแตป พ.ศ. 2500-2506 ดงจะเหนไดจากมผลงานของจตร ภมศกด ออกมาเผยแพร

อกครงในชวงป พ.ศ. 2507 จตร ภมศกด คนเดยวทยงยนหยดเขยนวรรณกรรมเพอชวตอยางตอเนอง

และจรงจง แมจะถกคมขงอยในคกลาดยาว จตรยงสรางผลงานทมคณคา “ป 2507 ซงเปนปสดทาย

ทถกคมขง จตร แตงกวนพนธในนาม “กว ศรสยาม” และ “กวการเมอง” ลอบสงออกมาตพมพใน

หนงสอพมพประชาธปไตย เชน “จงเหลนกรง” “โคลงสรรเสรญเกยรตกรงเทพมหานครยคไทยพฒนา”

“วญญาณหนงสอพมพ-เปบขาว” บทกวเหลานมกจะยาว แตงโดยใชฉนทลกษณโบราณ แตเนอหา

กลาวถงความทกขยากของประชาชนและการกดขของชนชนปกครอง” (กลมรองเทาแตะ. ม.ป.ป.:

ออนไลน)

วนท 7 สงหาคม 2508 มการปะทะกนระหวางเจาหนาทตารวจกบทหารปาเปนครงแรก

ทบานนาบว อาเภอนาแก จงหวดนครพนม ซงเรยกวา “วนเสยงปนแตก” เปนวนทพรรคคอมมวนสต

แหงประเทศไทยถอวาเปนวนเรมตนของสงครามประชาชน “ในชวงเวลาแหงความตรงเครยด

ระหวางอานาจรฐกบพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทยนน ผลงานทศนศลปทมเนอหาสาระเสนอ

ปญหาสงคมกลบเผยตนเปนครงแรกในเวทศลปกรรมแหงชาตครงท 16 ป พ.ศ. 2508” (ศภชย

สงหยะบศย. 2533: 44-45) ดงปรากฏในผลงานภาพพมพชอ “สงขาร” ของสนต สารากรบรรกษ

หรอภาพเขยนชอ “ละครโรงใหญ” ของธนะ เลาหทยกล และมาปรากฏอกครงในเวทการประกวด

ศลปกรรมแหงชาตครงท 18 และ 19 (พ.ศ. 2511, 2512) เชนผลงานภาพเขยนชอ “เลอด-เนอ-ศรทธา”

และ “ผนง” ของประเทอง เอมเจรญ อยางไรกตาม ผลงานทปรากฏดงกลาวถอวายงมไดบงบอกถง

การวพากษวจารณรฐบาลแตอยางใด ผลงานจงไมไดถกรบกวนจากผ มอานาจในขณะนน

ในป พ.ศ. 2509 ศลปะเพอชวตเรมแตกหนอขยายไปสภมภาคทจงหวดนครราชสมา

โดยการนาของทว รชนกร ไดเปด ทาการ สอนแผนกวชาศลปกรรม ขน ทวทยาลยเทคนคภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ในป พ.ศ. 2509 ทว รชนกร นบเปนผ ทมบทบาทสาคญในการถายทอดแนวคด

ทางปรชญาประสานเขากบแนวคดทางสงคมการเมอง และไดถายทอดแนวความคดดงกลาวใหกบ

นกศกษา จนกลายเปนสกลศลปสายศลปะสรางสรรคสงคม ซงเปนทยอมรบกนอยางกวางขวางใน

เวลาตอมา

49

สาหรบสภาพการณทางการเมองของไทยในสมยรฐบาลจอมพลถนอม กตตขจร นน

ไมไดแตกตางไปจากรฐบาลสมยจอมพลสฤษด ธนะรชต การบรหารประเทศยงเปนไปในแบบเผดจ

การ มการปราบปรามคอมมวนสตอยางรนแรง รวมทงตงขอหากบฏแกประชาชนผ เรยกรองเสรภาพ

ศภชย สงหยะบศย แสดงทศนะวา

ภายหลงจากการประกาศใชรฐธรรมนญและมการเลอกตงในวนท 10 กมภาพนธ พ.ศ.

2512 ทาใหการเคลอนไหวทางการเมองและศลปกรรมทมเนอหาวพากษวจารณสงคม โดยเฉพาะ

ในสวนวรรณกรรมคกคกมากขน ประกอบกบมเหตการณกระตนใหเกดการวพากษวจารณ กรณท

หามไมใหสมาชกสภาผแทนราษฎรทมาจากการเลอกตงเปนนายกรฐมนตรและรฐมนตร การคอรปชน

ในวงราชการ การสงกาลงทหารไปแทรกแซงในกจการภายในของประเทศเพอนบาน และการยนยอม

ใหอเมรกาเขามาจดตงฐานทพในประเทศ เปนตน (ศภชย สงหยะบศย. 2533: 47)

ในชวงเวลาเดยวกนน ทกรงเทพฯ ไดเกดการรวมกลมกนของนกศกษา เพอพบปะ

แลกเปลยนความคด เชน การจดตงศนยกลางนสตนกศกษาแหงประเทศไทย กลมรฐศกษา กลม

เศรษฐธรรม (มหาวทยาลยธรรมศาสตร) กลมสภาหนาโดม กลมสภากาแฟ (มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร) กลมฟนฟโซตสใหม (จฬาลงกรณมหาวทยาลย) และกลมวลญชทศน

(มหาวทยาลยเชยงใหม) เปนตน รวมทงไดนาเอาบทความ “ศลปะเพอชวต” มาตพมพอกครง

ตอมาในชวงตอนปลายป พ.ศ. 2515 รฐบาลของจอมพลถนอม กตตขจร ได

ประกาศใชรฐธรรมนญชวคราวเรยกวา รฐธรรมนญการปกครองราชอาณาจกร พ.ศ. 2515 แต

ประชาชนในชาตยงไมพอใจและยงมความขดแยง ในชวงเวลาเดยวกนน บทบาทของนสตนกศกษา

มความโดดเดน จนกลายเปนกลมอทธพลทางการเมองททาทายพลงอานาจของรฐบาล มการชมนม

ประทวง เดนขบวน และรณรงคในรปแบบตางๆ จากสภาพการณดงกลาวไดสงผลกระทบตอวงการ

ศลปะทงทางตรงและทางออมกลาวคอ ศลปนไดรวมเรยกรองเกยวกบสทธเสรภาพและความ

ตองการแสดง ออกไดอยางอสระในเรองราวทตนเองสนใจ เชน “ผลงานภาพเขยนชอ เจาแมกาล

ศตวรรษท 20 ของสมชย หตถกจโกศล ทแสดงออกดวยเนอหาทถากถางสงคมอยางรนแรง เพยงแต

ศลปนไดซอนเนอหาแหงการวพากษวจารณสงคมในชวงนนไวในรปแบบสญลกษณ ซงผลงาน

ดงกลาวมโอกาสปรากฏตอสาธารณชน ณ เวทศลปกรรมแหงชาต ครงท 21 พ.ศ. 2515”

(มหาวทยาลยศลปากร. 2515: ไมปรากฏเลขหนา)

50

การเสนอบทบาททโดดเดนของศลปะเพอชวต

14 ตลาคม พ.ศ. 2516 ถง 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 นบเปนชวงแหงการเสนอบทบาท

ทโดดเดนและมเอกภาพของกระบวนการศล ปะเพอชวตในประเทศไทย ทามกลางสภาพการณ

สงคมไทยทอยภายใตการปกครองของรฐบาลทมาจากการทารฐประหารและการประกาศกฎอยการศก

กระแสความไมพอใจของนกศกษาและประชาชนในชวงนแผกระจายอยางกวางขวาง มการแสดงออก

ดวยการเดนขบวนประทวง เพอเรยกรองรฐธรรมนญทเปนประชาธปไตยอยางแทจรง แตรฐบาลกลบ

ใชอานาจเขาจบกมและตงขอหาเปนกบฏตอแผนดน และมการกระทาอนเปนคอมมวนสต แตถก

นกศกษาและประชาชนผนกกาลงกนตอสจนกลายเปนเหตการณรนแรงทเรยกวา “วนมหาวปโยค”

ในวนท 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 ผลสดทายคณะผปกครองประเทศไดหลบหนออกนอกประเทศ

สงผลใหนายสญญา ธรรมศกด ขนสตาแหนงนายกรฐมนตรเปนการชวคราว

ในสวนของวงการศลปกรรมประเทศไทยตงแตเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516

จนถงเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 นน “ศลปกรรมแหงชาตในชวงหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516

จนถงเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ปรากฏวามการแสดงผลงานอยสองครง … กคอการแสดง

ศลปกรรมแหงชาตครงท 22 และ 23 นน เรองราวการแสดงออกยงคงเปนเรองราวของกฎเกณฑ

ภายในตวของศลปะ เปนเรองอารมณสวนตวของศลปนหรอความคดฝนมากกวาทจะสะทอนปญหา

เรองราวในสงคม” (อานาจ เยนสบาย. 2524: 237) แมในเวทการประกวดศลปกรรมแหงชาตใน

ชวงเวลาดงกลาวขางตน จะไมปรากฏผลงานศลปะเพอชวตทเสนอปญหาแนววพากษสงคมรวมอย

ดวย แตผลงานทมเนอหาดงกลาวกลบไปปรากฏอยในกลมของนกวชาการศลปะ นกวจารณ และ

ศลปนผ ทมอดมการณเดยวกนในนาม แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย ซงประกอบไปดวย

กาจร สนพงษศร จาง แซตง ประเทอง เอมเจรญ สมโภชน อปอนทร ลาวณย อปอนทร

ชาเรอง วเชยรเขตต เศวต เทศนธรรม พนม สวรรณนาถ ถกล ปรยาคณตพงศ เสถยร จนทมาธร

ทว หมนนกร พทกษ ปยะพงษ สถาพร ไชยเศรษฐ ชชวาล ปทมวทย นวต กองเพยร ลวน เขจร

ศาสตร มนส เศยรสงห โชคชย ตกโพธ ตระกล พระพนธ ชเกยรต เจรญสข ประเสรฐ เทพารกษ

ชาต กอบจตต และสนธสวสด ยอดบางเตย ฯลฯ

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทยไดกอตงขนเมอป พ.ศ. 2517 ซงมความโดดเดนมาก

ในดานวฒนธรรมประชาชน การออกแบบโปสเตอรเคลอนไหว การเขยนคตเอาทขนาดใหญ เพอ

ราลกสบสานงาน 14 ตลา’16 “โดยเปาหมายแลว แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย มเปาหมายทลก

และกวาง เปนแนวรวมทสอดผสานกบความพยายามในการเปลยนแปลงสงคม ใหกาวไปสความ

เสมอภาคของประชาชน โดยแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยมความเชอมนวา ศลปกรรมทกสาขา

จะชวยกระตนและสรางสานกของประชาชนใหมความรบผดชอบตอสงคมโดยรวม ” (วรณ ตงเจรญ.

51

2533: 204) ตอมาแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยไดลดบทบาทลงดงท วสนต สทธเขตต กลาววา

“ทามกลางการตอสขดแยงทางการเมองทเขมขน ซงจาเปนตองสะดดลงดวยอานาจฝายขวาทสราง

เงอนไขสกปรก ใชความรนแรงปราบปรามขบวนการนกศกษาอยางปาเถอนเมอวนท 6 ตลาคม

พ.ศ.2519 ทาใหสมาชกแนวรวมศลปนตองลดบทบาทอนแหลมคมลง” (ไพศาล ธรพงศวษณ.

2549: 117)

กจกรรมของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยทปรากฏเดนชดหลายครง เชน การ

แสดงผลงานภาพเขยนขนาดใหญเนองในวนครบรอบเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ณ บรเวณเกาะ

กลางถนนราชดาเนนในป 2517 ปตอมาแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยไดรวมกบชมนมวรรณศลป

อมธ. และฝายวฒนธรรม อมธ. จดนทรรศการ “ศลปวฒนธรรมทาส” ระหวางวนท 21-25 กมภาพนธ

พ.ศ. 2518 ณ หอประชมใหญมหาวทยาลยธรรมศาสตร และในปตอมาไดมการแสดงภาพเขยน

ขนาดใหญโดยตดตงรายรอบสนามหลวง ขณะทมการเคลอนไหวขบไลฐานทพอเมรกาออกจาก

ประเทศไทยของนกศกษาและประชาชน เมอวนท 15 มนาคม 2519

อยางไรกตาม ผลงานทศนศลปของกลมศลปนเพอชวตในชวงน โดยเฉพาะผลงานท

ถกนาไปตดตงบรเวณรอบสนามหลวงดงทไดกลาวมาแลว ถกมองจากกลมศลปนศลปะเพอศลปะ

วา เปนผลงานทไมมคณภาพ เปนแคเพยงคตเอาทเทานน ดงท โชคชย ตกโพธ กลาวยอมรบวา

“งานของแนวรวมในชวงป 17 มหลากหลาย งานจรงๆ ไมใชเพอชวตทงหมด ยงมววทวทศนเขามา

แทรกดวย ถาเอาเนอหาเพอชวตในครงนนแลว ผมให 50 เปอรเซนต ทเหลอเปนทวๆ ไป เพยงใชชอ

วา “เพอชวต” ซงมนมเหตผลในเรองของการเคลอนไหว นคอกลมทศลปากรเอาไปโจมตวา ไมเหน

เปนอยางทประกาศไว” (ศภชย สงหยะบศย. 2533: 58)

นอกจากกลมศลปนดงขางตนแลวยงมกลมศลปนทเรยกตวเองวา ศลปนกลมธรรม

ซงไดเรมกอตวขนครงแรกเมอป พ.ศ. 2514 โดยการนาของประเทอง เอมเจรญ ซงการแสดงครงนน

ผลงานยงไมไดแสดงเนอหาเกยวกบสงคมมากนก แตพอการแสดงผลงานในครงท 2 ในป พ .ศ.

2518 นน ไดมศลปนเขารวมแสดงผลงานมากขน แนวทางในการแสดงออกกมหลากหลาย เนอหา

ของผลงานกเรมสมผสกบสงคมมากขน สาหรบการแสดงงานครงท 3 ซงจดแสดงในวนท 5 ตลาคม

พ.ศ. 2519 นน รปแบบและเนอหาศลปะไดพฒนาไปสการสะทอนปญหาของสงคมมากกวาทกครง

ทผานมา ศลปนทรวมแสดงผลงานครงนคอ ประเทอง เอมเจรญ บญยง เอมเจรญ ภกด ลมพงษ

นต วตยา จรพตร พตรปรชา อรรณพ สาล บรรหาร พนธศร ไพฑรย ดวงใจ นนทศกด ปาณะ

ศารทล โชคชย ตกโพธ ธรรมศกด บญเชด พระประทม จตตกโร พทกษ ปยะพงษ ลวน เขจร

ศาสตร วนย ศกดเจรญ สมชาย วชรสมบต พายพ พนธครฑ เทยนชย นกงาม หวง ซวง สวสด

สดเหลอ ฯลฯ

52

การพรางตวของศลปนเพอชวต

หลงเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 เปนตนมา ไดมการตอสระหวางฝายอนรกษ

นยมกบฝายกาวหนา กลาวคอ กลมทมความคดกาวหนาทงนสตนกศกษา กรรมกร ชาวนา ชาวไร

และกลมอนๆไดลกขนมาเรยกรองความเปนธรรมในสงคมมากขน ทาใหกลมอนรกษนยมทประกอบ

ไปดวยนกธรกจ ขาราชการทงฝายทหารและพลเรอนสวนหนง รวมทงชนชนสงมความหวาดเกรงวา

การตอส เรยกรองนจะเปนชองทางใหพรรคคอมมวนสตเขายดอานาจรฐได จงเกดการรวมกลมกน

ขนมาเพอตอตานกลมความคดกาวหนา ในทสดจอมพลถนอม กตตขจร ไดกลบเขามาภายใน

ประเทศอกครง จงทาใหเกดเหตการณปราบปรามนสตนกศกษา ประชาชน โดยการกวาดลางดวย

การลอมยงดวยกระสนจรงจนเกดการนองเลอดในมหาวทยาลยธรรมศาสตร ในวนท 6 ตลาคม

พ.ศ. 2519 หลงจากนนในชวงเวลา 18.00 น. ของวนเดยวกน หลงจากทไดเขนฆาประชาชนไดยตลง

คณะปฏรปการปกครองแผนดน โดยการนาของพลเรอเอกสงด ชลออย ไดกระทารฐประหารยด

อานาจการปกครองประเทศไวในมอ พรอมกบประกาศยกเลกรฐธรรมนญและยบสภาผแทนราษฎร

แลวประกาศกฎอยการศกทวประเทศ รวมทงไดมการกวาดลางจบกมนสต นกศกษา ประชาชน ไว

ไดมากกวา 3,000 คน และสงปดหนงสอพมพทกฉบบ

ในสวนตางจงหวดโดยเฉพาะจงหวดนครราชสมา นบวาเปนสวนหนงทไดรบผลกระทบ

จากเหตการณดงกลาวดงจะเหนไดจาก แผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ถกกลาวหาจากทางการวา เปนททาการพรรคคอมมวนสตของภาคตะวนออกเฉยงเหนอและมอาวธ

สงครามซกซอนอย เพอความปลอดภย คณาจารยไดโยนผลงานของนกศกษาทงหมดลงมาจาก

อาคารศลปกรรมและเผาทาลาย “ศลปนและนกศกษาจานวนมากไดหลบหนการจบกมเขาสเขตปา

หลายคนไดอาพรางผลงานของตวเองเพอใหรอดพนจากการถกทาลายและการถกจบกม แมกระนน

คณาจารยของแผนกวชาศลปกรรมกยงถกจบกมจานวน 3 คนไดแก ทว รชนกร สขสนต เหมอน

นรทธ และปรชา คงภกด” (นคม กบแกว. 2551: สมภาษณ)

ชวงเวลาแหงเสรภาพ

ตงแต 15 กนยายน พ.ศ.2521 เปนตนมา นบเปนชวงเวลาแหงเสรภาพในการแสดงออกท

หลากหลายของกระบวนการศลปะเพอชวตในประเทศไทย ภายหลงจากพลเรอเอกสงด ชลออย ได

กระทาการรฐประหารรฐบาลของนายธานนทร กรยวเชยร อกครง ในวนท 20 ตลาคม 2520 และได

แตงตงพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท เปนนายกรฐมนตร สงผลใหบรรยากาศทางการเมองทเปนเผดจ

การไดคลคลายไปในทางทดขน ดงจะเหนไดจากรฐบาลไดเสนอรางพระราชบญญตนรโทษกรรม

ผ ตองหาคด 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 และผกระทาการในวนท 4-6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ทงหมด รวมทง

บคคลทหลบหนเขาปาดวย โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงลงพระปรมาภไธยในวนท 15

53

กนยายน พ.ศ. 2521 การคลคลายทางเมองภายในประเทศจงเปนไปในทางทดขนมาก การสราง

สรรคผลงานศลปกรรมตงแตนนมา จงมความเปนอสระมากขน ศลปนกลบมาเสนอผลงานทม

เนอหาวพากษวจารณสภาพการณทางสงคมอยางกวางขวางทกสาขา ดงจะเหนไดจากการรวมกลม

ของศลปนตางๆ ทมแนวความคดเพอตองการสะทอนปญหาของสงคม โดยไดนาเสนอผลงานส

สาธารณชนหลายครง เชน

ชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย (สมาคมศลปกรรมไทย) ไดถอกาเนดขนเมอ

ป พ.ศ. 2522 โดยความรวมมอครงสาคญจากอาจารยในสถาบนศลปะ โรงเรยน ศลปนอสระ นก

ออกแบบโฆษณา และประชาชน ซงอาจกลาวไดวา เปนการรวมตวครงใหญทสดในประวตศาสตร

ของไทย แกนนาคนสาคญคอ กาจร สนพงษศร อานาจ เยนสบาย สมโภชน อปอนทร วรณ ตงเจรญ

ถกล ปรยาคณตพงษ สถาพร ไชยเศรษฐ ลาวณย อปอนทร สนต อศโรวธกล ทว รชนกร พทกษ

ปยะพงษ นนทศกด ปาณศารทล ผดง พรมมล สาเรง ผายบงแกว เลศ อานนทนะ ศลปชย

ชนประเสรฐ สขสนต เหมอนนรทธ ปราโมทย แสงพลสทธ ฯลฯ โดยมททาการประจาอยทสานก

งานกลางนกเรยนครสเตยน และไดปดตวลงในป พ .ศ. 2530

ศลปนกลมกงหน เปนศลปนเพอชวตทกอกาเนดขนระหวางป พ.ศ. 2521-2526

โดยศลปนหนมสาวกลมหนงจากรวโรงเรยนไทยวจตรศลปอาชวะ มจานวน 5 คน ประกอบไปดวย

จระศกด พฒนพงศ ประสทธ ชนตราภรกษ เอกพนธ กาญจนาภวงศ ไพศาล ธรพงศวษณพร และ

สมบรณ พวงดอกไม ซงแนวทางในการทางานของศลปนกลมน ยดแนวทางศลปะทเรยกวา ศลปะ

เพอชวตอยางชดเจน และตอมาไดรบการกลาวถงกนมาก โดยเฉพาะเมอศลปนกลมกงหน 2 คน คอ

จระศกด พฒนพงศ กบไพศาล ธรพงศวษณพร ไดรบรางวลเกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดง

ประเภทจตรกรรม จากการแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 27 ป พ.ศ. 2524 คอ ภาพเขยนชอ “การ

เดนทางสความฝน” ของจระศกด พฒนพงศ กบภาพเขยนชอ “เพลงกดขแหงทองทง” ของไพศาล

ธรพงศวศณพร ปรากฏการณครงน อาจกลาวไดวาเปนครงแรกในประวตศาสตร ทผลงานศลปะแนว

เพอชวตไดรบรางวลในการประกวดศลปกรรมแหงชาต และไดรบการกลาวถงกนมากในขณะนน

กลมศลปนอสาน นบเปนกลมศลปนเพอชวตทกอกาเนดขนในภาคอสานอกกลม

หนงทมความสาคญในชวงทผานมาและยงคงดารงอยจนถงปจจบน ศลปนกลมอสานไดถอกาเนด

ขนในเดอนมนาคม พ.ศ. 2526 โดยการรวมตวกนของกลมบคคลผสรางสรรคงานทศนศลปในเขต

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อนประกอบดวย ชางเขยน ชางปนอสระ และครอาจารยศลปะจานวนหนง

ซงมแกนนาสาคญ คอ ชยณรงค เจรญพานชกล สนาม จนทรเกาะ นพรตน เจกไธสง เกยรตการณ

ทองพรมราช คเณศ ศลสตย ตอง ดานเกวยน สขสนต เหมอนนรทธ เชาวฤทธ เตยขาว จรล ชย

ประทม เดช นานกลาง และสจน สงวาลยมณเนตร ฯลฯ นบวาเปนการรวมกลมผสรางงานทศนศลป

ครงยงใหญทสดในเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

54

ศลปนกลมเดนดน ถอกาเนดขนในชวงปลายป พ.ศ. 2526 โดยสมาชกของกลมท

จบการศกษาจากวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา วทยาเขตเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

หรอมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา ในปจจบน สมาชกทงหมดของกลมนถอ

เปนผลพวงจากการผลตของทว รชนกร ผ เปนอาจารยและเปนผบกเบกแนวทางศลปะเพอชวต ซง

รจกกนดในนาม “สกลศลปโคราช” ดงทไดกลาวมาแลวขางตน สมาชกในกลมประกอบดวย มงคล

อทก เทดเกยรต พรหมนอก สรพล ปญญาวชระ เมธ บรภกด ทองกราน ทานา อดม พรหมนอก

สขสนต เหมอนนรทธ นคม กบแกว นอกจากนนยงมศลปนรบเชญอกหลายคนเชน สรชย จนทมาธร

พงษเทพ กระโดนชานาญ สชาต สทธ สมปอง กลทรพย อด ยานนาวา ซ พฒชาต จมพล อภสข

และประเสรฐ จนดา เปนตน

สหพนธศลปนเพอประชาธปไตย ถอกาเนดขนเมอประมาณเดอนเมษายน พ.ศ.

2535 กอนเกดเหตการณพฤษภาทมฬ 17 พฤษภาคม พ.ศ.2535 หลงจาก พล.อ.สจนดา คราประยร

สนอานาจลง สหพนธศลปนเพอประชาธปไตย ไดมบทบาทในการรณรงคเคลอนไหวเพอปลก

จตสานกประชาธปไตย ในชวงเตรยมการเลอกตงครงใหมทจะมขนในปลายป พ .ศ.2535 และรวม

เคลอนไหวในปญหาความขดแยงระหวางรฐกบประชาชน เชน กรณเขอนปากมน แกงเสอเตน ฯลฯ

ศลปนในกลมสวนใหญประกอบไปดวยนกดนตรใตดน กว ศลปน นกเขยน และประชาชนทวไป

กลมศลปนอกาบาต เกดขนเมอป พ.ศ.2538 โดยกลมศลปน กว นกเขยน นก

วจารณศลปะ เพอเปนองคกรเคลอนไหววฒนธรรมอนมคาขวญวา “นกกอการรายวฒนธรรม” โดยม

สมาชก 11 คน ประกอบดวย มานะ ภพชต ไพศาล เปลยนบางชาง มงคล เปลยนบางชาง จตตมา

ผลเสวก ถนอม ชาภกด จตต พวสทธ อภชาต สทธวงศ มานต ศรวารชภม สมพงษ ทว นพวรรณ

สรเวชกล และวสนต สทธเขตต ศลปนกลมอกาบาตไดรวมทากจกรรมทางศลปะกบชมชนในหลายๆ

กจกรรม เชน การเคลอนไหวเพอเรยกรองหอศลปะรวมสมยในกรงเทพฯ ฯลฯ

ศลปะสรางสรรคสงคม

วงการศลปะโดยเฉพาะทศนศลปของไทยในอดต นบเปนการชวงชงพนทความหมาย

ทางศลปะ ระหวางศลปะเพอศลปะกบศลปะเพอชวต ทตอยอดการพฒนามาจากศลปะตะวนตก

แถมยงไดเบยดเบยนพนทศลปะแนวประเพณของไทย ทตกอยในภาวะออนลาอยางหลกเลยงไมได

ปรากฏการณดงกลาว นบเปนพลวตในกระแสการเปลยนแปลงของสงคมโลกทผานมา ยงในปจจบน

และอนาคต กระแสการเปลยนแปลงของโลกเปนไปอยางรวดเรวตามยคแหงเทคโนโลยและการ

สอสารสมยใหม วงการทศนศลปกเปนอกสวนหนงทไดรบการเปลยนแปลงดวยเชนกน การปรากฏ

ขนของศลปะแบบหลงสมยใหม หรอทรจกในนาม “ศลปะจนตทศน” (Imagine art) ในยคปจจบน

55

นบเปนปรากฏการณของศลปะแนวใหม ทกาลงเกดขนและเขามาแทนทศลปะกระแสหลกแบบ

สมยใหมของไทย “ศาสตรทกศาสตรทกาวเขามาสลทธหลงสมยใหม ศลปะในกระบวนทศนใหม

มากมายเกดขน นกวชาการศลปะรวมสมยพยายามจะบอกวา ศลปะในยคหลงสมยใหมเหลาน เกด

จากความผสานสมพนธของสมองซกขวาและซาย (สตและปญญา) เปนจนตภาพ (Image) ในสมอง

ซงอาจเรยกวา ศลปะจนตทศน (Imagine Art)” (วรณ ตงเจรญ. 2547ข: 40)

นนแสดงวา “ศลปะจนตทศน” เปนศลปะทสรางสรรคขนดวยจนตภาพทเกดขน

ภายในสมองเปนสาคญ หรออาจกลาวอยางงายๆ คอ เปนศลปะทเนนความงามดวยแนวความคด

หรอปญญามากกวาความงามของรปแบบศลปะทคนเคยกน ศลปะอาจเกดขนไดทกหนทกแหงไมวา

จะเปนบนเครองมอสอสารสมยใหม คอมพวเตอร บนรถเมลและยานพาหนะตางๆ บนเรอนรางของ

คนและสตว เกดขนขางถนน ในธรรมชาตสงแวดลอม อวกาศ และอนๆ อกมากมาย โดยไมจากด

เทคนควธการ ซงอาจเปนการผสมผสานแนวคดและเทคนควธการตางๆเขาดวยกนแบบบรณาการ

ตามจนตนาการของศลปนกได

ในสวนของศลปะเพอชวต นอกจากจะไดเปลยนวธคดในดานเนอหาทมงรบใชสงคม

ในระดบชนชนกรรมกรและชาวนาเหมอนเมอครงในอดตแรกเรม ไปสกระแสแนวความคดทมงเนน

การรบใชสงคมในมมกวางสาหรบทกชนชน และไดพฒนาวธคดและการแสดงออกในดานรปแบบ

ขยายไปสเวทระดบนานาชาตมากขน ดงจะเหนไดจากผลงานศลปะของศลปนบางคนอาทเชน

วสนต สทธเขตต ศลปนเพอชวตผ ไดรบรางวลมนส เศยรสงห “แดง” ในฐานะศลปนดเดนทางดาน

สนตภาพ ประชาธปไตย และความเปนธรรม ประจาป 2544 จากสถาบนปรด พนมยงค

หลงเหตการณผ กอการรายโจมตตกเวรลเทรดเซนเตอร สหรฐอเมรกา เมอวนท 11

กนยายน พ.ศ. 2544 นามาซงเหตการณตอเนองทสหรฐอเมรกากลาวอางวา เปนฝมอของผ กอการราย

และในสหรฐอเมรกาเองกปลกกระแสรกชาตและโฆษณาชวนเชอ โดยพยายามฉายภาพความพนาศ

ของตกเวรลเทรด รวมถงภาพบรรดาบคคลผสญเสยญาตพนองในเหตการณครงนนซาแลวซาเลา

ปลกระดมความชงชงตอพวกมสลมหวรนแรง กระพอโหมจนกลายเปนมหาประชามตสนบสนน

สงครามอยตธรรมของสหรฐอเมรกา สดทายไดนาไปสการทาสงครามในประเทศอฟกานสถานและ

อรกในเวลาตอมา ในชวงเวลานน บรรดาศลปนในประเทศไทยไดจดกจกรรมเพอตอตานสงครามท

หนาสถานทตสหรฐอเมรกาในกรงเทพฯ รวมทงกระแสตอตานสงครามของผ รกสนตภาพทวโลก

ไดดาเนนกจกรรมคดคานสงครามครงนนอยางตอเนอง แมไมอาจหยดความคลงแคนของอเมรกนชน

ไดกตาม

56

ในสวนของศลปนไทยโดยเฉพาะวสนต สทธเขตต ไดมโอกาสนาเอาศลปะไปเปนสอ

ในการรวมตอตานสงครามดงกลาวในระดบสากล โดยนาผลงานไปจดแสดงท Ethan Cohen Fine

Art ในนวยอรก เมอเดอนกมภาพนธ พ.ศ.2546 ดงคากลาวของเขาวา “ผมแสดงผลงานภาพพมพ

2 ชน คอ “บช” และ “บนลาเดน” โดยใชตวพมพเปนถอยคาพมพรวมกนใหเปนภาพใบหนาของบช

ผมใชชดคาภาษาไทยกบภาษาองกฤษวา “ยอมฉนมฉะนนฉนจะบอมบแก ” และ “Defeat me

otherwise I bomb you. I hate you. I bomb you. Oil for USA” ฯลฯ ลงบนใบหนาบช และ Peace

now not war สนตภาพหยดสงคราม อาหารไมใชระเบด ประกอบลงบนใบหนาบนลาเดน” (ไพศาล

ธรพงศวษณพร. 2549: 100-101)

นอกจากกจกรรมในระดบสากลดงกลาวแลว วสนต สทธเขตต ไดปรบกลวธนาเสนอ

ผลงานศลปะเพอชวตของเขาใหทนตอสภาพการณของสงคมมากขน ดงจะเหนไดในงานแสดง

แฟชนเพอสนตภาพ ซงเปนการเดนแฟชนเพอตอตานสงคราม เมอวนท 5 มนาคม พ.ศ.2546 โดย

เขาไดออกแบบเสอผาทมขอความตอตานสงครามใหนางแบบทมชอเสยงของไทยเชน เพญพร

ไพฑรย แชมเปญ เอกซ และนายแบบนางแบบอก 50 คน สวมใสและรวมเดนแฟชนจาก Bangkok

Art Gallery ซอยสขมวท 20 ไปทหางสรรพสนคาเอมโพเรยม เปนขบวนแฟชนแปลกตา ขบขาน

รองเรยกสนตภาพ เดนเขาหางสรรพสนคา ขนบนไดเลอนตรงไปยงสถานรถไฟฟาพรอมพงษ และ

ทงหมดขนรถไฟฟามาลงทสถานสนามกฬาแหงชาต

นนอาจเปนวธการทศลปนปรบตวเอง เพอใหสอดคลองกบสภาพการณสงคมและ

สงแวดลอม ศลปนนนคอประชาชน ศลปะคอชวตจตวญญาณของประชาชน พนทหองแสดงศลปะ

พนทสาธารณะ และโอกาสของประชาชนทไดเสพงานศลปะนน เปนสงทแยกกนไมออก ผลงาน

ศลปะของศลปน การมสวนรวมของชมชน การใชพนท การเลอกเวลา โอกาสทเหมาะสม การคดคน

รปแบบศลปะทจะนาไปใชในกระบวนการเคลอนไหวเพอสนตภาพ ทมสสนและมชวตชวามากขน

นบเปนหนทางหนงทจะชวยขบเคลอนสงคมใหกาวไปสความสขและสนตภาพไดในอนาคต จากการ

ปรบกระบวนทศนใหมของศลปะเพอชวตดงกลาว นบเปนการปรบแนวความคดไปสการรบใชสงคม

ในมมกวาง เพอผคนทกชนชนและทกชนชาตอยางสรางสรรค จงอาจเรยกศลปะเพอชวตในแนวใหมน

วา “ศลปะสรางสรรคสงคม” เพอใหสอดคลองกบกระแสโลกาภวตนทกาลงแพรกระจายไปทกมม

โลกอยในขณะน

จงกลาวไดวา กระบวนการของศลปะเพอชวตในประเทศไทยตงแตอดต กอเกดขน

เนองดวยมเหตการณสาคญในการเปลยนแปลงทางการเมอง สงคม และเศรษฐกจภายในประเทศ

ตอมาไดพฒนารปแบบและเนอหาใหสอดคลองกบเหตการณการเปลยนแปลงทางการเมอง สงคม

และเศรษฐกจระดบโลกมากขน และไดพฒนารปแบบของศลปะใหสอดคลองกบแนวคดโพสต

57

โมเดรนทกาลงแพรหลายไปสศลปะแขนงตาง ๆทวโลก ศลปะในแนวตาง ๆลวนตองปรบตวเขาหากน

อยางรอมชอม เพอแยงชงพนทความหมายของตวเองในพนทความหมายของโลกหลงสมยใหมมากขน

นอกจากกลมศลปนดงกลาวแลว กลมผ เสพงานศลปะตางๆ กลวนตองปรบกระบวนทศนในการรบร

ศลปะในแนวใหม เพอใหเขาใจและเรยนรศลปะทกาลงแพรเขามาเปนสวนหนงของชวตไมมากกนอย

บทท 3

ศลปะรวมสมยในภาคอสานภายใตรฐชาตไทย

สงคมและวฒนธรรมอสานภายใตความเปนรฐชาตไทย

สงคมและวฒนธรรมอสานดงเดม มความสมพนธและมรปแบบของการปกครองตามธรรม

เนยมประเพณแบบลานชางคอ การปกครองดวยระบบอาญาส มเจาเมอง อปราช ราชวงศ และ

ราชบตร แมตอมาหวเมองอสานจะอยภายใตการปกครองของสยามกตาม แตกมความสมพนธกบ

ศนยกลางคอ กรงเทพฯ แบบหางๆ จงทาใหเกดกรณขดแยงและเกดกบฏอยหลายครง หรอแมแต

ขณะเดยวกน ทางตอนใตแถบลมแมนามล กรงเทพฯ จะเปนผจดระบบการปกครองกตาม

ความสมพนธของหวเมองตางๆ ในอสานกบราชธาน กเปนเพยงความสมพนธในฐานะของการสง

เครองราชบรรณาการเทานน ซงหวเมองเหลานน ไมไดรบรอานาจทางการเมอง การปกครองจาก

กรงเทพฯ มากนก นอกจากการเกณฑแรงงานเปนครงคราวเทานน

ไพโรจน สโมสร (2549: 102-103) ไดกลาวถงการปกครองของภาคอสานภายใตรฐสยาม

และระบบรฐชาตใหมจากสวนกลางพอสรปไดวา หลงเหตการณกบฏเจาอนวงศในป พ .ศ. 2369 ได

เกดการเปลยนแปลงครงใหญในหวเมองภาคอสาน บางชมชนถกเทครวจนรกรางไป ขณะเดยวกน

หลายชมชนกเกดขนใหม เมองสาคญในสมยนนไดแก ลครพนม (นครพนม) มกดาหาร เขมราฐ และ

อบลราชธาน เมองสาคญเหลานตางกมเมองสวยของตน ตอมาการปกครองระหวางกรงเทพฯ กบหว

เมองสาคญๆ เรมมความใกลชดกนมากขนในสมยรชกาลท 5 ซงเปนเพราะในระยะเวลานน ภมภาค

นกาลงเผชญหนาโดยตรงกบจกรวรรดนยมฝรงเศส ซงกาลงขยายอทธพลครอบคลมดนแดนฝงขวา

ของแมนาโขง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จงทรงเปลยนแปลงการปกครองโดยแบง

หวเมองในเขตนหลายครง จนในทสดพระองคไดทรงจดรปแบบของการปกครองเปนแบบเทศาภบาล

ขนในป พ.ศ. 2405 โดยแบงออกเปนมณฑล อาเภอ ตาบล และหมบาน และเลกระบบเจาเมองแบบ

เกา พรอมกบแตงตงขาหลวงและขาราชการจากกรงเทพฯ มาบรหารตงแตระดบอาเภอจนถงมณฑล

โดยไดแบงหวเมองตางๆ ออกเปน 3 มณฑลใหญไดแก

1. มณฑลอสาน ประกอบไปดวย อบลราชธาน เขมราฐ ยโสธร ขขนธ ศรสะเกษ เดช

อดม รอยเอด มหาสารคาม กาฬสนธ กมลาไสย สวรรณภม สรนทร สงขะ และเมองจาปาสก

2. มณฑลอดร ประกอบดวย อาเภอหมากแขง เมองมหาสารคาม ทาบอ เมองหนอง

หาน โพนพสย รตนวาป เมองกมภวาป สกลนคร พรรณนา วารชภม สวางดนแดน วานรนวาส เ มอง

จาปาชนบท ขอนแกน มญจาคร ชนบท ภเวยง นครพนม เรณนคร อาจสามารถ อากาศอานวย โพธ

ไพศาล กสมาลยมณฑล มกดาหาร หนองสง ไชยบร ทาอเทน รามราช เมองเลย ทาล แกนทาว

บอแตน นากอก

59

3. มณฑลนครราชสมา ประกอบดวย เมองนครราชสมา สนเทยะ กระโทก อาเภอ

นอกนาง จนทก พนชนะ ปกธงชย พมาย สงเนน อาเภอกลาง เมองบรรมย นางรอง รตนบร เมอง

ชยภม จตรส ภเขยว เกษตรสมบรณ

ผลจากการปฏรปการปกครองในครงนน ทาใหวฒนธรรมดานตางๆ จากกรงเทพฯ คอยๆ

แพรกระจายเขาสทองถนอสาน โดยเรมทเมองสาคญๆ เปนลาดบแรก แตหลงจากป พ .ศ. 2500

เปนตนมา วฒนธรรมจากกรงเทพฯ ไดหลงไหลเขาสทองถนอสานอยางไมขาดสาย สงผลใหเกด

การเปลยนแปลงทางดานวฒนธรรมขนในภมภาคน เชนเดยวกบภมภาคอนๆ ของประเทศ

วรณ ตงเจรญ แสดงทศนะเกยวกบอตลกษณะเฉพาะของความเปนอสานภายใตระบบรฐ

ชาตไทยทผานมาวา

กลาวเฉพาะทางดานศลปกรรม การแสดงพนบานทสะทอนการดารงชวต การอยรวมกน

เกษตรกรรม สนตสข ศาสนสถานและอาคารบานเรอนทสะทอนความผกพนกบธรรมชาต ความ

พอเพยง ความเรยบงาย ชมชน ความสงบ จตรกรรมบนผนงสมทสะทอนชวตในชมชนและศาสนา

ดนตรและการรองราทาเพลง ทสะทอนความสนกสนาน ความเปนสงคมเกษตรกรรม ความลมลก

โหยหวนในความเหนอยยาก ธรรมชาตและฤดกาล เปนตน

อาจดวยความพอเพยงและการแสวงหาสนตสข พนทอสานจงเปนพนทตรงกลางระหวาง

อาณาจกรสยามและอาณาจกรลานชางฝงตะวนออกของลานาโขง เมออาณาจกรสยามเรองอานาจ

จากกรงสโขทย กรงศรอยธยา มาสกรงรตนโกสนทร อาณาจกรสยามยอมพยายามสรางปมเของ

เพอกดทบผ อน รวมทงพนทอสาน การสรางสมทศนคตของอาณาจกรสยามในชวงกรงรตนโกสนทร

มองอสานดวยหางตา จงเปนการสรางทศนคตเชงลบทผดพลาดสบมา และเมอสงคมประชาธปไตย

ทนนยม และการศกษากระแสตะวนตกเตบโตเหอเหมในสงคมไทย วตถ โภคทรพย นกธรกจ การม

การศกษาในกระแสตะวนตก ไดลมความเปนมนษย ลมความดงาม และกดทบ “ความเปน

อสาน” มากยงขน ซงกหวงวาในสงคมหลงสมยใหมทผคนฉลาดถวนหนา การชนชมความเปน

มนษยและความดงามจะหวนคนกลบมาอก (วรณ ตงเจรญ. 2553: สมภาษณ)

จากทศนะดงกลาว แมชาวอสานจะมทมาของความเปนพนทแหงววฒนาการมาชา

นาน และเปนพนทระหวางกลางของอาณาจกรตางๆ ทมอตลกษณะเฉพาะ แตเมอการขยายตวของ

ความเปนรฐชาตทถกครอบงาจากรฐสยามลวงมาถงรฐชาตไทย ภายใตระบอบประชาธปไตย ระบบ

ทนนยม และระบบการศกษาตามอยางตะวนตก ทาใหความรสกวา การถกกดขหรอถกกดทบความ

เปนอสานนนมากยงขน แตในสงคมหลงสมยใหมในปจจบน ความเปนอตลกษณะเฉพาะของอสาน

กกาลงแปรเปลยนไปตามกระแสแหงความเจรญของโลกาภวตน อตลกษณแบบดงเดมจงมลกษณะ

ทรอมชอมแบบผสมผสานมากขน และมความเลอนไหลไปสอตลกษณะใหมทแยกไมออกวา ตวตน

ของความเปนอสานนน จะมความแตกตางจากภมภาคอนๆ อยางไร

60

ศลปศกษาและศลปกรรมศาสตรในภาคอสาน

การศกษาววฒนาการ หรอความเคลอนไหวของศลปะรวมสมยในภาคอสานนน จาเปน

จะตองเขาใจพนฐานระบบการศกษาทวไป รวมทงการศกษาทางดานศลปะภายใตระบบรฐชาตไทย

ตงแตในอดตจวบจนถงปจจบน และตองเขาใจพนฐานการศกษาตงแตระดบชนประถม ศกษา

มธยมศกษา และอดมศกษาดวย จงจะทาใหเหนภาพรวมของศลปะรวมสมยในประเทศไทย และ

เชอมโยงมาสศลปนทอยในภมภาคอสานไดชดเจนขน

ระบบการศกษาของไทยตงแตสมยรตนโกสนทรเปนตนมา ปรากฏวา ระยะแรกตงแตป

พ.ศ. 2325 ถอเปนชวงเวลาแหงการวางพนฐานสงคมในทกๆดาน ไมวาจะเปนการเมอง เศรษฐกจ

การศกษา ศลปวฒนธรรม สรรพวชา และแบบแผนการดารงชวต ทสบเนองมาจากสมยสโขทย

อยธยา และธนบรแทบทงสน ในสวนของการศกษาศลปะจงเรมทวงและวด ซงถอเปนจดศนยกลาง

ของการเรยนรทสาคญ ระบบศลปศกษาจงมกขนอยกบศาสนาทมความมงหมายในการรกษา

สงเสรม และคาจนศาสนาไว โดยมงเนนทครเปนศนยกลางในการถายทอด สอนใหมการเลยนแบบ

ตามตวอยาง การเนนความจา การควบคม และลกษณะพเศษของแตละบคคลเปนสาคญ ตอมาการ

เรยนการสอนทางดานศลปะจงไดมการพฒนาใหมรปแบบเปนสากลมากขน

การศกษาในระบบโรงเรยนของไทยไดเรมขนในป พ.ศ. 2414 เมอโรงเรยนหลวงไดถอ

กาเนดขนในพระบรมมหาราชวงเปนครงแรก และถอเปนการเรมตนของการปรบตวตามอทธพล

ตะวนตก เมอโรงเรยนหลวงตงขนเปนครงแรก (2414) โดยมงเนนการรหนงสอและอบรมสงสอน

ขนบธรรมเนยมขาราชการ เพอเตรยมคนไปรบราชการ และตอมาการรหนงสอกขยายตวไปสวชาเลข

ประวตศาสตร บญช ภาษาองกฤษ และวทยาศาสตร แตยงไมพบหลกฐานวามการเ รยนการสอน

ศลปะในระบบโรงเรยนในระยะเรมแรกนน จนถงหลกสตรการศกษาฉบบแรกของไทยในป พ .ศ.

2438 พบวาศลปะซงกนความเฉพาะ “การวาดเขยน” ไดเขามามบทบาทในหลกสตรระบบโรงเรยน

ซงกอนหนานนศลปะไดมบทบาทอยในวด ในกลมชางฝมอ หรอในหมชางฝมอประจาราชสานก และ

การศกษาศลปะในเวลานนกเปนในเชงชางฝมอ (วรณ ตงเจรญ. 2548ก: 15-16) ซงการสอนศลปะ

ในสมยแรกนน เปนการสอนตามหลกสตรทมงเนนศลปะแบบเหมอนจรง ตามอทธพลสายประเพณ

นยมของชาวตะวนตก ทไหลบาเขามาพรอมกนทกดานในขณะนน

ตอมาหลกสตรการศกษาตงแตระดบมลศกษาจนถงมธยมสงในป พ .ศ. 2452 และ 2454

โดยเฉพาะศลปศกษาไดมความเชอแยกออกเปน 2 ดาน คอ 1) การวาดเขยนซงมเปาหมายและ

กระบวนการเปนไปในเชงศลปะ (Art) ทมงเนนการเขยนภาพจากของจรง และ 2) การฝมอทม

เปาหมายและกระบวนการเปนไปในเชงงานชาง (Craft) ทมงเนนในเรองการออกแบบ ซงเปนวธการ

61

ตามอยางชาตตะวนตก อยางไรกตามแมจะมการพฒนาหลกสตรอกหลายครงในเวลาตอมา แต

การถายทอดวธการสอนดงกลาวกยงสบทอดเรอยมาจนถงป พ .ศ. 2502 แมในบางชวงเชน หลกสตร

ในป พ.ศ. 2480 จะพบวา แนวคด ทฤษฎ และกจกรรมตางๆ ไดรบอทธพลจากสถาบนศลปะอยาง

เดนชด เชน ศลปะบาศกนยม (Cubism) ทเนนใหเลอกเฉพาะสอดลใจทเปนเสนหรอรปทรงเรขา

คณต สวนภาพประดษฐมงเนนการออกแบบตกแตงโดยใชรปทรงธรรมชาตเปนหลก แตทงหมดก

เปนเพยงการเนนหนกไปในทางชางฝมอมากขนเทานน

หลกสตรการศกษาป พ.ศ. 2503 พบวา ศลปะไดรบการพฒนาไปเปนอยางมาก ทงในแง

เปาหมายทเปดกวาง โดยคานงถงคณคาทางศลปะ คณคาในเชงผลสะทอน และคณคาทางจตวทยา

นอกจากนน กจกรรมกเปดกวางขน เพอตอบสนองเปาหมายขางตน ดวยกจกรรมทเปดเสรภาพและ

คานงถงวฒภาวะของเดกแตละวย (วรณ ตงเจรญ. 2548ก: 29) การสอนศลปะในชวงนคอ การตด

ฉกพบกระดาษ การสะสม การปน การแกะสลก การพมพภาพ การประดษฐ การประยกตศลปะไป

ใชประโยชน เปนตน ตอมาหลงเหตการณทางการเมองทสาคญคอ เหตการณ 14 ตลาคม 2516 ได

สงผลใหเกดการระดมความคดของนกวชาการและปญญาชนอยางกวางขวาง และไดนาไป สการ

ประกาศแผนการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2520 ขน

มาถงหลกสตรศลปศกษา ฉบบป พ.ศ. 2521 และ 2524 ไดพยายามจดการศกษาออกเปน

กลมวชาตางๆ และศลปศกษากไดรบการจดเขาไปอยในกลมทมงพฒนาทางบคลกภาพคอ กลม

สรางเสรมลกษณะนสยในระดบประถมศกษา และกลมพฒนาบคลกภาพในระดบมธยมศกษา

ตอนตน กจกรรมศลปศกษา เปนไปในลกษณะผลสะทอนทเปนนามธรรมมากกวาตวผลงานศลปะท

เปนรปธรรม โดยเนนคณคาในการฝกปฏบตกจกรรมในระดบวยเดกไว 3 ดาน คอ (1) คณคาทาง

จตใจ ไดแกรสนยมทพงตอศลปะ การชนชมตอธรรมชาตแวดลอม และการเหนคณคาความงาม

(2) คณคาทางกายภาพไดแก การแสดงออกดวยการรเรมสรางสรรค การแสดงออกตามความถนด

และความสามารถเฉพาะบคคล (3) คณคาทางสงคมไดแก การอยรวมกบผ อน และการทางานรวม

กบผ อนไดอยางมประสทธภาพ (วรณ ตงเจรญ. 2548ก: 30-31)

จะเหนไดวา แมระบบการศกษาของไทย รวมทงศลปศกษาในอดต จะไดรบอทธพลดาน

องคความรจากตะวนตกมาโดยตลอด แตทผานมา การศกษาของไทยโดยรวม กไมสามารถสราง

ศกยภาพในหลายๆ ดาน โดยเฉพาะไมสามารถสรางสงคมไทยใหเปนสงคมแหงการเรยนรได นน

เปนเพราะระบบการเรยนการสอนของไทยทผานมา เนนทครเปนศนยกลาง (Teacher center) และ

เนนการสอนในระบบสายพานหรอการแยกสวน (Assembly line) เปนสาคญ การศกษาทาง ดาน

ศลปะจงประสบปญหา ตอมาจงไดมพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ซงไดให

ความสาคญกบผ เรยนและเนนการสอนแบบบรณาการมากขน การจดการศกษา ทงการศกษาใน

62

ระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ตองเนนความสาคญ ทงความร คณธรรม

กระบวนการเรยนร และบรณาการ ตามความเหมาะสมของแตละระดบการศกษา จากแนวทางการ

จดการศกษาดงกลาว นบเปนแรงผลกดนใหเกดกระบวนทศนใหมไปสการพฒนาแบบองครวม

(Interdisciplinary) ซงเปนการบรณาการ (Integration) มตตางๆ ของสงคม วฒนธรรม และ

สงแวดลอมเขาดวยกน และชวยผลกดนใหศลปศกษากาวไปสกระแสหลงสมยใหม หรอกระแส

โลกาภวตน ซงอาจเรยกวา พหศลปศกษา (Arts education)

พหศลปและพหศลปศกษา เปนรปแบบของศลปะตามแนวคดของกลมหลงสมยใหม

เพราะศลปะตามความคดของกลมหลงสมยใหม ใหความสาคญกบการบรณาการความคดในการ

สรางงานศลปะ ดวยสอทหลากหลาย ปราศจากกาแพงกนระหวางประเภทของศลปะตามความคด

แบบเกา หรอขอจากดเรองการใชสอในการแสดงออกถงการรบรและจนตภาพ ในรปแบบงานทอาจ

สรปไดวา เปนชนดหรอประเภทใด กลมหลงสมยใหมมแนวโนมทใหอสระตอการใชสอ ใหเสรภาพ

ตอการจนตนาการ การใชเทคนคทหลากหลาย ตลอดจนใหเสรภาพตอการเลอกใชแรงดลใจ จาก

แหลงทหลากหลายโดยเฉพาะอยางยง Popular culture (งานบณฑตศกษา หลกสตรการศกษามหา

บณฑต สาขาวชาศลปศกษา คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ . 2545: 68-69)

จงเหนไดวา ศลปศกษาในยคหลงสมยใหม ใหความสาคญกบการบรณาการและจนตภาพ เปน

การบรณาการความรเชอมโยงกบสหวทยาการ (Interdisciplinary approach) ในลกษณะมตซอน

หลากหลายความคด มพลวตเคลอนไหวเปลยนแปลงไดตลอดเวลา และเปนความรทผสานกบ

จนตนาการ

ระบบการศกษาทางดานศลปะของภาคอสานทผานมา กไดรบการพฒนาภายใตเงอนไข

ของระบบรฐชาตไทย ทถกสงมาจากสวนกลางเชนเดยวกน ดงจะเหนไดจากตวอยางการเรยนการ

สอนทางดานศลปะรวมสมยในภาคอสาน ทงในระดบโรงเรยนและระดบอดมศกษานน มผศกษาไว

หลายคน อาทเชน

นพนธ ขนแกว (2553: สมภาษณ) กลาวถงภาพรวมของระบบการศกษาศลปะรวมสมยใน

ภาคอสาน ทงในระดบโรงเรยนและระดบอดมศกษา ดงทศนะพอสรปไดดงน

ในอดตนน (ป พ.ศ. 2510 ผมเขาเรยนชน ม.ศ.1) ครศลปะสวนใหญสาเรจการ ศกษา

มาจากโรงเรยนเพาะชาง ซงผลตทงครและชาง และครศลปะในสมยนน กมทงผ ทจบสายครโดยตรง

และสายวจตรศลป ซงใครเกงดานไหนกสอนเดกไปดานนน เชน เรยนกบครทเกงวาดกจะไดความร

และทกษะการวาดเขยน ระบายส นกเรยนทชอบกมงมนฝกฝนใหเกง เรองราวในภาพสวนใหญจะ

เปน ทวทศน ภาพคน (โดยเฉพาะภาพนกคณตศาสตร นกวทยาศาสตร บคคลสาคญของโลก

รวมทงรปพระมหากษตรยไทย) ผลงานศลปะตวอยางทครใหด สวนมากจะเปนภาพแบบเหมอนจรง

63

นกเรยนทสนใจศลปะสมยนน กจะแขงกนวาดใหเหมอน ใครวาดไดเหมอนกจะถอวาเกง ดงนนถาจะ

กลาวถงศลปะรวมสมยในภาคอสานในชวงน กจะเปนงานศลปะทเลยนแบบธรรมชาต (Realistic)

เชอวานกเรยนทชอบศลปะในภาคอสานในชวงน กลวนไดรบการสงสอนและฝกฝนการวาดภาพไม

ตางกน

พ.ศ. 2530 ครศลปะในโรงเรยนชวงน จบจากสถาบนตางๆ เชน โรงเรยนเพาะชาง

วทยาลยคร จฬาฯ ศลปากร วทยาลยเทคนคโคราช หรอวทยาลยอาชวะอนๆ ครศลปะมอทธพล

อยางมากตอนกเรยนในการสรางความรความเขาใจ สงเสรมและผลกดนใหนกเรยนและนกศกษาท

ชอบศลปะเขาศกษาตอทางดานศลปะในระดบวทยาลยและมหาวทยาลยมจานวนมากขน ซงชวงน

มการกอตงคณะศลปกรรมศาสตรในมหาวทยาลยทงรฐและเอกชน นกเรยนนกศกษามโอกาสเลอก

ไดมากขนตามความสามารถและคตนยมของครศลปะนนๆ ความนยมสงสดยงเปนคณะจตรกรรม

มหาวทยาลยศลปากร รองลงมาเปนคณะวจตรศลป มหาวยาลยเชยงใหม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

มหาวทยาลยบรพา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร มหาวทยาลยราชภฏ ผคนอสาน

เรมรบรศลปะรวมสมยมากขนจากการจดนทรรศการศลปะสญจรตางๆ

พ.ศ. 2540 - ปจจบน หลงจากมการกอตงคณะศลปกรรมศาสตรขนในมหาวทยาลย

ขอนแกน กบมหาวทยาลยมหาสารคาม เพอรองรบนกเรยนนกศกษาทมความตองการเขาศกษาตอ

ทางดานศลปะในระดบมหาวทยาลย ครศลปะโรงเรยนในอสานตางพากนขานรบสนบสนนลกศษย

ของตนใหเลอกเรยนเปนอนดบแรก ในระยะเรมตนนน ยงมอาจารยเกาๆ ทสรางสรรคงานศลปะ

แบบเดมๆ จงยงไมเปนทยอมรบ เพราะมแนวทางการสอนสรางสรรคศลปะเนนทกษะ แตหลงจากท

บรรจอาจารยใหมๆ ซงหลายคนเปนคนอสานโดยกาเนด เปนศลปนทมชอเสยงสรางสรรคงานศลปะ

ในแนวทางศลปะรวมสมยเขามาทาการสอน เปดโอกาสใหนกศกษาสรางสรรคไดอยางหลากหลาย

ทงทางดานรปแบบและเนอหา อาจารยใหมๆ เหลาน สวนใหญจบจากศลปากร ดงนน แนวทางการ

สอนสรางสรรคศลปะ จงไดมาตรฐานใกลเคยง คณะจตรกรรมมหาวทยาลยศลปากรเอง กม

โครงการจดอบรมเชงปฏบตการใหกบนกศกษาและครศลปะในพนท

นอกจากนน มหาวทยาลยขอนแกนไดรบงบประมาณจากรฐบาลกอตงหอศลป ทาให

มพนทในการจดแสดงงานศลปะซงเปนผลดตอครศลปะ นกเรยนและประชาชนผสนใจ นบวาเปน

ฐานการสรางความรความเขาใจในศลปะรวมสมยในภาคอสาน และมผลดตอศลปนทงในอสานและ

สวนกลาง ผลดเปลยนหมนเวยนจดแสดงผลงานตลอดทงป จนถงปจจบนน คณะศลปกรรมศาสตร

ของทง 2 แหง ไดรบการยอมรบอยางกวางขวาง ผลตบณฑตทมความรความสามารถเขาศกษาตอ

ในระดบสงและหลายคนสรางสรรคศลปะ จนไดรบการยอมรบเปนศลปนทมชอเสยงในระดบชาต

ถอไดวา ศลปะรวมสมยในภาคอสานไดพฒนาอยางตอเนอง โดยความเคลอนไหวของทง 2 มหาวทยาลย

64

จนยกระดบถงขนเปนศนยกลางของศลปะรวมสมยในภาคอสานไดอยางนาภาคภมใจ ลาสดน ไดม

ความรวมมอกนกอตงสมาคมศลปนภาคตะวนออกเฉยงเหนอจนสาเรจ

คเณศ ศลสตย (2542: 36-38) ไดแยกกลมศลปนอสานตามพนฐานการศกษาออกเปน

2 กลม พอสรปไดดงน

กลมท 1 กลมทมการศกษาทางศลปะในสถาบนการศกษา ซงสวนใหญจะม

ศนยกลางอยทกรงเทพมหานคร ผ สาเรจการศกษาในกลมแรกๆ จะมแนวทางหลากหลายอาทเชน

ผ ทสาเรจจากมหาวทยาลยศลปากร จะยดแนวทางของศลป พระศร ผ สาเรจจากวทยาลยวชา

การศกษา ประสานมตร จะยดแนวทางของจตร บวบศย และอาร สทธพนธ ซงนกศกษาสวนใหญ

มพนฐานการศกษาศลปะระดบอนปรญญาจากโรงเรยนเพาะชาง สวนแนวทางจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย ไมวาจะสาเรจจากครศาสตรบณฑต (สาขาศลปศกษา) จากคณะศกษาศาสตร หรอ

คณะศลปกรรมศาสตร กมแนวทางและวสยทศนทางศลปศกษาทแตกตางไปจากทงสองสถาบน

ดงกลาวโดยสนเชง นสตทสาเรจการศกษาระดบปรญญาตรดงกลาว สวนใหญจะทาการสอนตาม

สถาบนราชภฏทงในสวนกลางและสวนภมภาค สวนผ ทสาเรจการศกษาในระดบอนปรญญา จาก

สถาบนเทคโนโลยราชมงคล ทงวทยาเขตเพราะชาง และวทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

นครราชสมา สวนใหญจะทาการสอนตามวทยาลยอาชวศกษาและโรงเรยนมธยมศกษา ซงใน

จานวนนกมทงคนอสานและคนตางถนเขามาเปนครสอนศลปะในสถาบนตางๆ ในเขตภมภาคอสาน

กลมท 2 เปนกลมทมพนฐานทางศลปศกษาในภมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงสวน

ใหญจะเปนกลมขาราชการครและนกศกษารนใหม ทตองการศกษาศลปะในสถาบนการศกษาทอย

ในภาคอสาน โดยมวตถประสงคเพอการศกษาเพมเตมหรอเพอเพมคณวฒ ตอมารฐบาลมนโยบาย

ขยายโอกาสการศกษาไปสภมภาค ทงในสวนทรบผดชอบโดยกระทรวงศกษาธการ และทบวง

มหาวทยาลย โดยใหเปดหลกสตรการศกษาศลปะระดบปรญญาตร หลกสตรตอเนอง 2 ป และ

หลกสตร 4 ป ตามลาดบ ในกลมวทยาลยคร (สถาบนราชภฏ) ทง 8 แหงในภาคอสาน มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ วทยาเขตมหาสารคาม และมหาวทยาลยขอนแกน จงทาใหคนในพนถนมโอกาส

ทางการศกษามากขน แตคณาจารยทางศลปศกษาสวนใหญกยงคงเปนนสต นกศกษา ทสาเรจ

การศกษาจากวทยาลยและมหาวทยาลยในสวนกลาง และยงคงยดตดและมงเนนการเรยนการสอน

ตามแบบฉบบทตนเองไดศกษามาจากสถาบนเดม แมจะสรางหลกสตรทมความพรอม และ

เหมาะสมกบสภาวะทเปลยนแปลงของสงคมภมภาคและสงคมโลกกตาม แตบทบาทของการ

สรางสรรคงานศลปะในสวนภมภาค กไมไดแตกตางไปจากผลงานศลปะในกรงเทพฯ แตอยางใด

65

จากทศนะของนกวชาการทงสองทานดงกลาว จะเหนไดวา บทบาทของศลปะรวมสมยใน

ภาคอสาน เรมตนทสถาบนการศกษาทางศลปะมากกวาทจะเรมตนจากศนยกลางชมชน เชน

พพธภณฑ และหอศลป นอกจากนน จากการศกษาตอมาพบวา คณาจารยกลมแรกทมบทบาทใน

การใหการศกษาทางดานศลปะรวมสมยในภาคอสานคอ คณาจารยทสอนในวทยาลยเทคนคภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ หรอวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ปจจบนคอ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา ไดชวยกนเปลยนแปลง

วงการศกษาทางดานศลปะในภาคอสาน จากขนบศลปะเชงจารตประเพณในทองถน ศลปะใน

ขอบเขตพทธสมาทเกยวของกบพทธศาสนา มาเปนการเรยนการสอนศลปะตามแบบสมยใหมอยาง

ไมเคยมมากอน ดงท ศภชย สงหยะบศย กลาวถงจดเรมตนนวา

ตราบจนวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทรจกกน

ในนาม “เทคโนโคราช” หรอสถาบนเทคโนโลยราชมงคลนครราชสมาในปจจบน ไดเปดสอนศลปะท

มลกษณะรปแบบ (Style) หลดกระเดนออกไปจากศลปะทหอหมตวดวยจารตดงเดม และศลปะท

เปนพทธศลป ในป พ.ศ. 2509 นบเปนจดเรมตน หรอการสถาปนาตนเองของศลปะสมยใหมในภาค

ตะวน ออกเฉยงเหนอโดยแท ดวยการผนกผสานกาลงของสามศลปนหนม ทว รชนกร ดารง วงศ

อปราช จรญ บญสวน ผนวกกบศลปนและนกวชาการศลปะจากตางประเทศอยาง ไชยเรส (อนเดย)

และเจมส โนเวน (องกฤษ) เปนผลใหกลาพนธแรกของของสถาบนแหงน 14 คน มศกยภาพทาง

ศลปะทเขมขน ถงขนนาผลงานของตนเขาไปเสนอตอวงการศลปะทกรงเทพฯ ในขณะทพวกเขา

กาลงศกษาอยเพยงชนปท 1 (ศภชย สงหยะบศย. 2542: 60)

หลงจากนน ไดปรากฏมการเรยนการสอนทางดานศลปศกษาขน ในมหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ วทยาเขตมหาสารคาม (ปจจบนคอ มหาวทยาลยมหาสารคาม) โดยบทบาทของ

อาคม วรจนดา ผจบการศกษาจากยโรปและอเมรกา รวมกบ มน พนทว บณฑตศลปศกษาจาก

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร ไดกอตงภาควชาศลปะและวฒนธรรมขน และเปดทา

การสอนวชาโทศลปศกษาขนในป พ.ศ. 2517 และเปดสอนวชาเอกศลปศกษาขนในป พ .ศ. 2523

และพฒนามาเปนคณะศลปกรรมศาสตรในปจจบน ศภชย สงหยะบศย (2542: 61) กลาวถง

สถาบนแหงนวา ลกษณะเฉพาะและความไดเปรยบของสถาบนผลตบคลากรดานศลปะจากสถาบน

แหงน กคอ พวกเขาตางเปนบคลากรทางศลปะสมยใหมทมฐานดานศลปกรรมทองถน และวตถทาง

วฒนธรรม (Material culture) ของแองอารยธรรมอสานอยางมนคง ซงฐานดงกลาวไดรบการสงสม

มาชานาน

66

ในชวงเวลาคาบเกยวกบการแสดงบทบาทดานศลปะของมหาวทยาลยมหาสารคาม

ในชวงระยะเรมตนนน วทยาลยคร (สถาบนราชภฏ) ของภาคอสานทง 8 แหง ตางกเรมฟมฟกและ

พฒนาตนเอง จนสามารถเปดการเรยนการสอนทางดานศลปศกษาข น ทงระดบ ปก.ศ. ปก.ศ.สง

และ ค.บ. ซงตอมากลมวทยาลยครดงกลาว ไดมการรวมตวกนจดประกวดศลปกรรมสญจรขน

หมนเวยนกนไปในแตละแหง หลงจากนน ในป พ.ศ. 2527 คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย

ขอนแกน กไดฤกษเปดทาการเรยนการสอนในหลกสตรจตรกรรม ประตมากรรมและออกแบบนเทศ

ศลป อยางคอนขางจะมความพรอม และในปจจบนสถาบนแหงน กนบเปนฐานสาคญในการจด

แสดงผลงานศลปะระดบชาตและนานาชาต นอกจากสถาบนระดบอดมศกษาดงกลาวแลว ยงม

วทยาลยอาชวศกษาทเปดทาการเรยนการสอนทางดานศลปะ ในระดบตากวา ปรญญาตรไดแก

วทยาลยอาชวศกษาอบลราชธาน โดยการนาของ โชคชย ตกโพธ และวทยาลยอาชวศกษา

มหาสารคาม เปนตน

อยางไรกตาม วรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) ไดกลาวถงภาพรวมของระบบการศกษา

สถาบนการศกษาและองคกรทเกยวของ ซงมผลตอแนวความคดและกระบวนการสรางตวตนของ

ศลปนอสาน พอสรปไดวา

อดมการณและความดงามไมสามารถเกดขนไดชวขามคน ความเปนตวตนของเรา

ถามองอยางถวนทว ยอมหลอหลอมมาจากครอบครว ชมชน สงคม เพอนพอง ญาตมตร ครของเรา

โรงเรยนของเรา มหาวทยาลยของเรา ประสบการณ การดารงชวต สภาพแวดลอม มนเปนพหปจจย

รวมทงวรบรษและวรสตรในใจของเรา ทงประสบการณตรง จากหนงสอ ขาวสาร วรรณกรรม รวมทง

ตวตนและเจตจานงของเราเองทเรยนร ซมซบ หลอหลอม และพฒนาสบเนองกนมา ไมสามารถกอ

เกดขนไดชวขามคนอยางแนนอน

กลาวเฉพาะสถาบนการศกษา การศกษาในระบบนบวาการศกษาระดบ “อดม” ศกษา

ทสมผสสมพนธกบวฒภาวะทพรอมจะเรยนร ซมซบจากตนแบบทสมควรเปนวรบรษหรอวรสตรใน

จตใจของเขา และประพฤตปฏบตตาม สถาบนการศกษามโอกาสสรางอดมการณหรอ “ตวตน” ใหกบ

เขามากมายทเดยว ตวตนแหงความดงาม ตวตนแหงการเปนผให ตวตนแหงวชาชพ ตวตนแหงการ

เปนศลปน รวมทงศลปนเพอชวตและความเปนอสานดงกลาว

ถามองเฉพาะสถาบนการศกษาและองคกรกอนเปนเบองตน สถาบนการศกษาของ

ศลปนเหลานนาจะบอกอะไรไดหลายอยาง ครอาจารยทมอดมการณและเปนครอาจารยทเขาชนชม

ยดถอเปนวรบรษหรอวรสตรของเขา สถาบน องคกร หรอชมชนทเขาใชชวตดารงชวต สถาบน

องคกร หรอชมชนทเขาเขาไปเกยวของและชนชม เหตปจจยในเชง “พหปจจย” เหลาน คอกลไกใน

การหลอหลอมเขาเหลานนอยางแนนอน ในทางพทธธรรม “เหตปจจย” หรอมรรคยอมกอใหเกดผล

อยางแนนอน

67

จากทศนะของวรณ ตงเจรญ ดงกลาว แสดงวา สถาบนการศกษา ซงเปนระบบทอย

ภายใตการบรหารจดการของรฐบาลมาตงแตอดต ไดหลอหลอมทงเทคนควธการสอน และเทคนค

วธการสรางสรรคผลงานทศนศลปของศลปนอสาน ซงเปนไปภายใตหลกสตรของรฐ และอาจไดรบ

แบบอยางวธการสอนมาจากครอาจารยทพวกเขาราเรยนมา เพยงแตอดมการณทตดตวพวกเขามา

นน พวกเขาเลอกทจะยดตามแนวทางของผใด หรออาจไดรบจากสถาบน องคกร ชมชน ทพวกเขา

เกยวของอย กนบเปนสวนหนงททาใหพวกเขาเหลานน กลายเปนศลปนทแสดง “ตวตน” ในลกษณะ เฉพาะ

ซงอาจมทงความเหมอนและความตางจากผ อนกได

กลมศลปนรวมสมยในภาคอสาน

ศลปนกลมแรก ทมบทบาทในการสรางสรรคทศนศลปรวมสมยในภาคอสาน คอ ศลปน

กลมโคราช ซงประกอบไปดวย ทว รชนกร ดารง วงศอปราช สนน ดชน ปรชา คงภกด และศลปน

ทมาจากกรงเทพฯอกบางสวน เชน ประพนธ ศรสตา โดยความอนเคราะหของ ไพฑรย คงคา เปนผ

กอตง เอสซ แกลลอร ขนทโคราชในป พ.ศ. 2510 “ภาพเขยนสวนใหญจะเปนภาพเขยนเกยวกบการ

ตอตานทหารอเมรกนทมาตงฐานทพในโคราช ภาพเขยนทงหมดไดถกทาลายทงในชวงหลง

เหตการณ 14 ตลาคม 2516” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) และยตบทบาทลงหลงจากแสดงได

เพยง 3 ครง ในเวลา 1 ป เนองจากไดรบการตอตานจากทหารอเมรกนในขณะนน และตอมาผลงาน

ศลปะในแนวดงกลาว โดยเฉพาะผลงานของทว รชนกร ไดกลายมาเปนอตลกษณะเฉพาะทเรยกวา

“ศลปะเพอชวต” และยงไดสบทอดอดมการณไปสบรรดาลกศษยหวกาวหนา และในเวลาตอมา

พวกเขาเหลานน กไดนาเอาศลปะแนวดงกลาว มาเปนเครองมอในการตอสกบเผดจการในชวง

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 รวมกบศลปนและขบวนการนสตนกศกษาทอย

ในสวนกลาง

ศลปนกลมตอมาคอ กลม 35 ดกร ประกอบไปดวย จรญ บญสวน สวช สถตวทยานนท

พล ชยเดชะ เทพศกด ทองนพคณ และสมชาย เถาทอง ซงสวนใหญเปนอาจารยสอนในวทยาลย

เทคโนโลยและอาชวศกษา (เทคโนโคราช) โดยมความเคลอนไหวอยในชวงป พ.ศ. 2520-2525

ผลงานของศลปนกลมน กยงคงมรปแบบทสบเนองมาจากสถาบนเดมทพวกเขาสาเรจการศกษามา

ตอมาวงการทศนศลปรวมสมยในภาคอสานเรมคกคกมากขน เมอมการกอตงชมรมศลปกรรมแหง

ประเทศไทย (สมาคมศลปกรรมแหงประเทศไทย) ในป พ.ศ. 2522 และยตบทบาทลงในป พ.ศ.

2530 การเกดขนของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยน นบเปนการเปดพนทใหกบศลปนทกภมภาค

ไมวาจะเปนเดก เยาวชน และศลปนทวไป ศลปนอสานผ ทมบทบาทสาคญในขณะนนคอ ทว รชนกร

โชคชย ตกโพธ

68

ศภชย สงหยะบศย กลาวถงศลปนอสาน ผ ทมบทบาทสงในเวทชมรมศลปกรรมแหง

ประเทศไทยวา

เวทศลปกรรมแหงประเทศไทย โดยชมรมศลปนแหงประเทศไทย ไดสงผลสะทอนเชงบวกตอ

ศลปะสมยใหมในภาคอสานอยางหลากหลาย วงการประตมากรรมไทยไดประจกษถงศกยภาพของ

ประตมากรจากแหลงเครองปนดนเผาดานเกวยน ทนาเสนอผลงานอนหลอมรวมความกนใจจากวถ

และลลาชวตผคนไวในเนอดนเผาไดอยางนาชนชมนาม ตอง ดานเกวยน อนเปนนามแฝงของ วฒนา

ปอมชย ประตมากรนรนาม กลายเปนทกลาวขวญขจรไกล สขสนต เหมอนนรทธ ผถายทอดความ

ยากไรและวพากษสงคมไวในเสนปากกาสดา และบทกวในภาพวาดของเขา เจาของนามกถกตามตว

มาสมภาษณครงแลวครงเลา ในขณะท เลอพงษ พฒชาต ศลปนจากจงหวดยโสธร กไดประกาศถง

ความอปลกษณแหงสงครามในผลงานสนามนของเขา... ประการสาคญ นสต นกศกษา จากวทยาลย

ครและสถาบนอนๆ ในภาคอสาน ตางขมขมนสรางผลงานรวมแสดงอยางมสสน นอกเหนอจากเวทอน

เปดกวางของชมรมศลปกรรมไทยแลว ขบวนการศลปนขนาดใหญกลมนยงออกนตยสาร “โลกศลปะ”

มาปลกกระตนประสบการณทางปญญาและความคด... นตยสารศลปะเลมน จงดคลายจะเปน

นตยสารคกายของศลปน และนกวชาการศลปะทวภาคอสานในชวงระยะนน (ศภชย สงหยะบศย.

2542: 62-63)

ในชวงเวลาเดยวกนนน วทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา นครราชสมา กไดจด

นทรรศการผลงานศลปะของนกศกษาประจาทกป จงทาใหเกดศลปนคลนลกใหมหลายคน อาทเชน

สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ สรพล ปญญาวชระ เทอดเกยรต พรหมนอก นคม กบแกว

เกยรตการณ ทองพรมราช สมาน ดานเกวยน เลอพงษ พฒชาต มงคล อทก สหชาต จนทมาทร และ

พงษเทพ กระโดนชานาญ ฯลฯ ในระหวางนน ไดปรากฏกลม 8 วทยาลยคร (สถาบนราชภฏ) ในภาค

อสาน รวมตวกนจดการประกวดและจดนทรรศการทางศลปะในนาม “ศลปะสญจร” เพอสรางแรง

กระตนแกเยาวชนหนมสาวทกาลงศกษาในสถาบนดงกลาว ใหเกดความเปลยนแปลงแนวความคด

ในการสรางสรรคงานศลปะ โดยเรมตนครงแรกทวทยาลยครบรรมย ในป พ.ศ. 2521 และปดฉากลง

หลงจากแสดงครบทกแหงภายในปนนเอง

ชวงรอยตอระหวางการยตบทบาทลงของกลม 35 ดกร และการเรมมบทบาทของชมรม

ศลปกรรมแหงประเทศไทยทกาลงเคลอนไหวอยางคกคก เรอยมาจนถงชวงหลงจากการยตบทบาท

ลงของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย จนกระทงปจจบน ปรากฏวา มกลมศลปนทรวมตวกนเพอ

สรางสรรคผลงานทศนศลปรวมสมยอยในภาคอสานหลายกลม ซงเปนการรวมตวกนของศลปนท

ไดรบการศกษาจากสถาบนในภมภาค สวนกลาง และจากตางประเทศ ซง มทงประกอบอาชพเปน

ศลปนอสระ และสวนใหญประกอบอาชพคร อาจารย ททาการสอนอยตามสถาบน การศกษาของ

69

ภาครฐ ตงแตระดบโรงเรยน วทยาลย และมหาวทยาลย อาทเชน กลม 4 ศลปนอสาน กลมศลปน

อสาน กลมสะเลเต กลมคนคลายกน กลมทงกลา กลม 8 ศลปนอสาน กลมไทอสาน กลมแกนคณ

และกลมลองตจด เปนตน ซงกลมศลปนทเกดขนในภมภาคอสาน สวนใหญจะมจดเรมตนมาจาก

กลม 4 ศลปนอสาน

กลมศลปนอสาน เกดขนหลงจากชยณรงค เจรญพานชกล และคเณศ ศลสตย ได

เดนทางกลบมาจากการศกษาตอทประเทศอนเดย และไดจดตงกลม 4 ศลปนอสาน และกลมอสาน

ขนในป พ.ศ. 2525 และ 2526 ตามลาดบ กลม 4 ศลปนอสานประกอบดวยชยณรงค เจรญพานช

กล สนาม จนทรเกาะ นพรตน เจกไธสง และคเณศ ศลสตย (คเณศ ศลสตย. 2542: 38) ตอมาไดเรม

กอตวเปนกลมศลปนอสานในป พ.ศ. 2526 จนถงปจจบน กลมศลปนอสาน ถอเปนการรวมตวกน

ของศลปนทอยในภาคอสานกลมใหญทสด ซงประกอบไปดวยศลปนอสระ คร อาจารย ศลปนทถอ

วาเปนแกนนาทสาคญคอ ชยณรงค เจรญพานชกล สนาม จนทรเกาะ นพรตน เจกไธสง คเณศ ศลสตย

จรญ ชยประทม เกยรตการณ ทองพรมราช สขสนต เหมอนนรทธ เชาวฤทธ เตยขาว วฒนา ปอมชย

สมาน ดานเกวยน เดช นานกลาง สจนต สงวาลยมณเนตร ฯลฯ วรณ ตงเจรญ (2533: 228-229)

กลาวถงกลมศลปนอสานวา แมกลมศลปนอสานจะเกดการรวมตวของศลปนหลากหลาย

บคลกลกษณะและสานก แตศลปนจานวนหนงกสะทอนใหเหนความเชอและความสนใจทมตอ

สภาพการดารงชวต การตอสและดนรนในชวตไมมากกนอย ซงนยลกษณเชนนเรามกพบจากผ

สรางสรรคงานในภาคอสานอยเปนประจา ดเหมอนวากลมศลปนอสาน จะกอตวขนมาพรอมกบ

อดมการณบางอยางทเคลอบแฝงอยภายใน

การเคลอนไหวของกลมศลปนอสาน สะทอนผานการจดนทรรศการศลปะรวมสมยมา

ยาวนาน นบตงแตการกาเนดขนในป 2526 จนถงปจจบน ทงหมดรวม 11 ครงดงน

ครงท 1 ใชชอวา “นทรรศการศลปกรรมรวมสมยกลมศลปนอสานครงท 1” โดยการ

นาของประธานคนแรกคอ ชยณรงค เจรญพานชกล จดแสดงท หอศลปพระศร กรงเทพฯ และสญจร

ไปทมหาวทยาลยขอนแกน และหอประชมวฒจตรงคการ จงหวดบรรมย

ครงท 2 ป พ.ศ. 2527 ใชชอวา “อสานรวมสมย” โดย คเณศ ศลสตย เปนประธาน

กลม จดแสดง ณ หอศลปพระศร กรงเทพฯ

ครงท 3 ป พ.ศ. 2529 ใชชอวา “ของดอสาน” คเณศ ศลสตย เปนประธานกลมอกครง

จดแสดง ณ พพธภณฑสถานแหงชาต หอศลปกรงเทพฯ

ครงท 4 ป พ.ศ. 2532 ใชชอวา “นทรรศการศลปกรรมรวมสมยกลมศลปนอสาน ครง

ท 4” สขสนต เหมอนนรทธ เปนประธานกลม จดแสดง ณ ศนยสงคตศลป กรงเทพฯ

70

ครงท 5 ป พ.ศ. 2533 ใชชอวา “เบงฟา แนมดน” สนาม จนทรเกาะ เปนประธานกลม

จดแสดง ณ หางเซนทรลดพารทเมนสโตร สาขาชดลม กรงเทพฯ

ครงท 6 ป พ.ศ. 2535 ใชชอวา “เทงฟาบมนกบน เทงดนบมสาสตว” สนาม จนทร

เกาะ เปนประธานกลมอกครง จดแสดง ณ ศนยสรรพสนคารเวอรซต กรงเทพฯ

ครงท 7 ป พ.ศ. 2534 ใชชอวา “อสานมอน สองฝงโขง” เกยรตการณ ทองพรมราช

เปนประธานกลม และเปนการจดรวมกนกบกลมศลปนจากประเทศสาธารณรฐประชาธปไตย

ประชาชนลาว จดแสดง ณ หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน และแสดงสญจรไปทโรงเรยน

วจดตะกาแหงซาด กาแพงนะคอนเวยงจนทร

ครงท 8 ป พ.ศ. 2544 ใชชอวา “ฮวมแฮงปนแตม” เกยรตการณ ทองพรมราช เปน

ประธานกลมอกครง เพอเปนการประสานความสมพนธกบศลปนลาวใหตอเนอง จดแสดง ณ เดอะ

สลมแกลเลอเรย กรงเทพฯ และหอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน

ครงท 9 ป พ.ศ. 2547 ใชชอวา “มรดกโลกหลวงพระบาง” จรญ ชยประทม เปน

ประธานกลม ไดมการปฏบตการศลปะ (work shop) รวมกบสมาคมวจตรศลปลาว ณ แขวงหลวง

พระบาง ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว จดแสดง ณ โรงเรยนวจตรกรรมแหงชาต

ลาว หลวงพระบาง และสญจรมาแสดงท หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน

ครงท 10 ป พ.ศ. 2549 ใชชอวา “แองอสาน” เดช นานกลาง เปนประธานกลม

จดแสดง ณ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน จงหวดนครราชสมา

ครงท 11 ป พ.ศ. 2551 ใชชอวา “เจยตองเอาะ เสราะแอง” สจนต สงวาลยมณเนตร

เปนประธานกลม จดแสดงสญจร ณ มหาวทยาลยขอนแกน เทศบาลบร รมย และศนย

ศลปวฒนธรรมแหงประเทศไทย กรงเทพฯ โดยมศลปนตางชาตเขารวมแสดงดวยหลายคน อาทเชน

ลาว กมพชา เวยดนาม ญป น แคนาดา และอเมรกา

จะเหนไดวา ลกษณะและรปแบบของผลงานทศนศลปของกลมศลปนอสาน จากจด

เรมแรกใหความตระหนกและความสาคญเชงคณคาของศลปกรรมทมบทบาทตอวถการดาเนนชวต

ขนบ ธรรมเนยมประเพณ และสงคม ทงในสวนภมภาคและสวนรวมของประเทศ การนาเสนอ

ผลงานมลกษณะทหลากหลายทงผลงานจตรกรรม ประตมากรรม ภาพพมพ สอผสม ภาพถาย

เครองปนดนเผา บทกว ดนตร เพอรฟอรมานซ และวรรณกรรม โดยนาเสนอเรองราวของความเปน

อสาน รวมทงธรรมชาตและสงแวดลอม ทงรปแบบศลปะสมยใหมและศลปะทดารงความเปน

พนบาน เพอมงเนนสรางสรรคผลงานตอไป ดงคาประกาศของพวกเขาวา

71

การถายทอดและนาเสนอผลงานในแนวทางของกลมศลปนอสาน ซงกาลงดาเนนอยในยค

หลงสมยใหม จงมไดเกดขนดวยความไรเหตผล หากแตเปนกระแสทเกดขนจากสภาวะของสงคมท

เปลยนแปลง ซงมผลกระทบตอสงคมและชมชนอสานอยางตอเนอง จงเปนภาระหนาททจะแสดง

ความเปนอสาน ในฐานะกลมศลปนอสานซงไดเฝาสงเกตปรากฏการณความเคลอนไหวและเตรยม

พรอมเผชญกบความเปลยนแปลงทกาลงจะเกดขนบนแผนดนอสาน ดวยเหตผลและมมมองทสมพนธ

กบบรบทสงคม การแสดงนทรรศการศลปกรรมรวมสมยของกลมศลปนอสานครงท 11 มหกรรมศลปะ

รวมสมย “อสานเบยนนาเล” ในวาระครบรอบ 25 ป ในชอชด “เจยตองเอาะ เสราะแอง” จงเปน

ปรากฏการณครงสาคญทกลมศลปนอสาน จะไดรวมผนกกาลงเพอประกาศ “ความเปนอสาน” ส

สารณชนอกครง (กลมศลปนอสาน. 2551: 8-9)

กลมสะเลเต เปนกลมศลปนทมความเคลอนไหวทางศลปะในจงหวดขอนแกน ซง

สมาชกสวนหนงเปนศษยเกาจากมหาวทยาลยศลปากร และศลปนกลมอสานบางสวน ผ ทมบทบาท

สาคญในการจดตงศลปนกลมสะเลเต คอ ไพโรจน สโมสร สวช สถตวทยานนท อทธพร ธงอนเนตร

คงฤทธ ภาระราช พษณ ธระกนก คานวณ พทกษ ฯลฯ ผลงานการสรางสรรคของศลปนกลมน

ไดนาออกแสดงทพพธภณฑแหงชาต หอศลปะจงหวดขอนแกน เพยงครงเดยว

กลมศลปนทเกดขนในเขตภาคอสานตอมาไดแก กลมคนคลายกน กลม 8 ศลปนอสาน

กลมแกนคณ กลมลองตจด กลมทงกลา กลมครศลปะบรรมย กลมไทอสาน ซงสมาชก บางสวนเปน

ศษยเกามหาวทยาลยศลปากร สวนหนงกแยกมาจากกลมศลปนอสานและกลมครสอนศลปะใน

ภาคอสาน กลมทมบทบาทในการนาเสนอรปแบบในการสรางสรรคงานศลปะในรปแบบ เนอหา

และเทคนคใหม โดยใชวสดทางธรรมชาต เชน ดน หน ไม มาใชในการสรางสรรคไดแก กลมลอง

ตจด ซงมแกนนาทสาคญ คอ โชคชย ตกโพธ นพนธ ขนแกว พยงศลป เปศร สทศน ปนฤทย ฯลฯ

(คเณศ ศลสตย. 2542: 39-40)

กลมไทอสาน เปนศลปนรวมสมยอกกลมหนงทมบทบาทเคลอนไหวอยในภาคอสาน ซง

มแกนนาทสาคญคอ ธระวฒน คะนะมะ และสมยศ ไตรเสนย ตอมาทงสองไดรวบรวมศลปนทเปน

ศษยเกามหาวทยาลยศลปากร ทมภมลาเนาอยในภาคอสานและภาคกลาง และบางสวนเปนคร

อาจารย ทสอนศลปะอยในภาคอสาน ซงประกอบดวย สมภพ บตรราช บญหมน คาสะอาด สงวน

มงมล นคร เหลาหลา เนตกร ชนโย จนตนา เปยมศร อภชาต แสงไกร ทนกร กาษรสวรรณ สนต

ทองสข บรรกษ ศภตรยวรพงศ สเทพ เจรญศร เชาวฤทธ เตยขาว ฯลฯ ศภชย สงหยะบศย (2542:

63) กลาวถงศลปนกลมไทอสานวา ความโดดเดนของขบวนการกลมศลปนไทยอสานคอ การมฐาน

ทมนดานวชาการจากคณาจารยศลปะแทบทกสถาบน โดยเฉพาะมหาวทยาลยมหาสารคาม

72

มหาวทยาลยขอนแกน ดงนนจงสงผลตอความมนคงในกาวยางทชดเจนตอการชวยขยายองคกร

กลมศลปนและพฒนาวงการศลปะสมยใหมใหสถาพรในภมภาคแหงน

อยางไรกตาม ศลปนรวมสมยในภาคอสาน สวนใหญลวนสะทอนเนอหาออกมาทาง

เรองราวพทธศาสนา ขนบธรรมเนยมประเพณ วฒนธรรม และสงแวดลอมของคนชนบทในภาค

อสานเปนหลก ทงในรปแบบทเหมอนจรง กงเหมอนจรง และนามธรรม โดยใชเทคนคทเปนสากล

เชน สนา สนามน สอะครลก และเทคนคผสม เปนตน กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนรวม

สมยในภาคอสาน จงมความหลากหลาย ทงมความเปนปจเจกและความมปฏสมพนธกนระหวาง

กลมศลปนแตละกลม ผลงานโดยภาพรวมจงอาจแยกลกษณะไดตามแตละกลม แตละกลมจะม

ลกษณะของผลงานทคลายคลงกนดวย

ศลปนอสานภายใตกระแสโลกาภวตน

นอกจากการรวมกลมกนขนของศลปนทอาศยอยในภาคอสานดงกลาวแลว ศลปน

บางสวนยงไดแยกตวออกไปรวมกบกลมใหม เพอสรางสรรคผลงานนาเสนอไปสสงคมภายนอก ใน

ขณะเดยวกนกไดมศลปนจากภายนอกเขามาสรางปฏสมพนธกบศลปนในภาคอสาน อนเปนการ

แสดงออกถงความรวมมอ และการเปดตวเองของศลปนแตละกลมใหกาวลวงออกไปสสงคม

ภายนอก พรอมกบการยอมรบการกาวลวงเขามาของศลปนภายนอก ในลกษณะการปฏสมพนธ

ภายใตกระแสสงคมแหงโลกาภวตนทงภายในและภายนอกประเทศ กลาวคอ การไดรบความ

รวมมอหรอการสนบสนนการแสดงผลงานทงจากองคกร ภาครฐ เอกชน และปจเจกชน ดงจะเหนได

จากปรากฏการณดงน

กลมศลปนอสานทแสดงบทบาทในสวนกลาง ในชวงเวลาปลายป พ.ศ. 2526 ได

ปรากฏการรวมตวกนของศลปนผผานการศกษาจากวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา วทยาเขต

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงเปนผลพวงจากการผลตของทว รชนกร และคณะ โดยมศลปนทสาคญ

ไดแก สรพล ปญญาวชระ มงคล อทก เทอดเกยรต พรหมนอก เมธ บรภกด อดม พรหมนอก

สขสนต เหมอนนรทธ และนคม กบแกว ไดรวมตวกนขนทกรงเทพฯ ในนาม “ศลปนกลมเดนดน”

ศภชย สงหยะบศย (2542: 63) แสดงทศนะวา ศลปนกลมน ไดแสดงบทบาทศลปะสมยใหมใน

กรงเทพฯ และตางจงหวด โดยไดรบการกลาวขานกนอยางกวางขวางทสดกลมหนงในประเทศไทย

โดยเฉพาะหากพจารณาในเชงประวตศาสตรศลปะรวมสมยแลว ศลปนจากถนอสานกลมนเอง

ทนาเอาแฮปเพนนงอารต มาสาแดงใหสาธารณชนและวงการศลปะไทยไดประจกษอยางโดดเดน

ทสดในชวงเวลานน

73

กลมศลปนภาคกลาง ซงเปนศลปนทเดนทางมาจากกรงเทพฯ เพอเปดแสดง

ผลงานในภาคอสานในป พ.ศ. 2512 ไดแก ประเทอง เอมเจรญ ประหยด พงษดา ถวลย ดชน

ตอมาภาควชาศลปศกษา วทยาลยครบรรมย ไดเชญประเทอง เอมเจรญ และสมชาย วชระสมบต

เปนอาจารยพเศษสอนนกศกษาสาขาวชาศลปศกษา ตอมาในป พ .ศ. 2524 ประเทอง เอมเจรญ ได

หวนกลบแผนดนอสานอกครงในนามศลปนอาคนตกะ และไดสรางสรรคผลงานชดอสาน ท สะทอน

ถงวถชวตของชาวอสาน หลงจากนน ประเทองกยงไดนาเอาผลงานของศลปนกลมธรรมสญจรมา

แสดงทจงหวดขอนแกน 2 ครง ตอมาในป พ.ศ. 2535 โครงการจดตงคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน ไดเชญประเทองมาสรางสรรคผลงานในหวขอ “ตานานของแผนดน” ซง

ผลงานของเขาไดสะทอนถงความรสกของศลปนตอภมภาคอสาน ผานผลงานสนามนและวาดเสน

จานวน 250 ชน ในระหวางนน กไดเชญกมล ทศนาญชล มารวมแลกเปลยนทศนะทางศลปะดวย

ในป พ.ศ. 2539 กมล ทศนาญชล ไดรบเชญเปนศลปนอาคนตตะทคณะศลปกรรม

ศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ดวยการบรรยายและสรางสรรคผลงานชดวถชวตของคนอสาน เปน

เวลา 3 เดอน และไดนาออกแสดงรวมกบประเทอง เอมเจรญ ทงในมหาวทยาลยขอนแกนและท

กรงเทพฯ ตอมาในป พ.ศ. 2540 วสนต สทธเขตต ไดเดนทางมาเปนอาจารยพเศษ และไดรวม

สรางสรรคผลงาน “ชดชาวนา” รวมกบคณาจารย 3 ทาน จากคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย

ขอนแกน ตอมาศลปนกลมอกาบาต กไดเดนทางมาแสดงนทรรศการศลปะแนวใหม โดยการนา

เสนอในรปแบบเพอรฟอรมานซอกดวย

กลมศลปนนานาชาต บทบาทของศลปนนานาชาต ทเขามามความเคลอนไหว

สมพนธกบศลปนในภมภาคอสานนน เรมจากมสเตอรเจมส โนเวน ชาวองกฤษ มสเตอรไชยเรส

ชาวอนเดย ทไดรวมกอตงและสอนในแผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

นครราชสมา รวมกบทว รชนกร ดารง วงศอปราช และจรญ บญสวน ในป พ .ศ. 2509 หลงจากนน

ไมปรากฏวามขอมลของศลปนตางชาต เขามามความสมพนธกบศลปนภาคอสานแตอยางใด

ตอมาในป พ.ศ. 2537 สถานทตออสเตรเลยรวมกบ Asia Link ไดคดเลอกศลปนอาคนตกะ เขามา

พานกและสรางสรรคผลงาน 3 มต ทคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน เปนเวลา 3 เดอน

หลงจากทกอนหนานน เคยมศลปนจากออสเตรเลยทไดรบทนสนบสนนจากสถานทตญป น และ

ฝายวฒนธรรมสถานทตออสเตรเลยประจาประเทศไทย โดยความรวมมอกบคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน จดแสดงผลงานศลปะภาพพมพของศลปนออสเตรเลย เชน ไดแอน แมนซา

รส และจด วสสน

74

กลมศลปนอสาน กบบทบาททเชอมโยงไปสการปฏสมพนธกบศลปนนานาชาต

ดงจะเหนไดจาก กลมศลปนอสานไดเชอเชญศลปนจากประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชน

ลาว เขารวมแสดงผลงานทงทจงหวดขอนแกน และประเทศลาวในป พ.ศ. 2534 ซงนบเปนความ

รวมมอกนเปนครงแรก และมความสมพนธเรอยมาจนถงป พ.ศ. 2547 จงไดมการปฏบตการศลปะ

(Work shop) รวมกบสมาคมวจตรศลปลาว ณ แขวงหลวงพระบาง ประเทศสาธารณรฐ

ประชาธปไตยประชาชนลาว ภายใตชอวา “มรดกโลกหลวงพระบาง” และไดจดแสดงนทรรศการ ณ

โรงเรยนวจตรกรรมแหงชาตลาว เมองหลวงพระบาง และหอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน

และความรวมมอครงลาสด ไดแกการแสดงผลงานของกลมศลปนอสานครงท 11 ป พ.ศ. 2551 ทใช

ชอวา “เจยตองเอาะ เสราะแอง” ทจดแสดงสญจร ณ มหาวทยาลยขอนแกน เทศบาลบรรมย และ

ศนยศลปวฒนธรรมแหงประเทศไทย กรงเทพฯ

จะเหนไดวา ววฒนาการของกลมศลปนอสาน เรมตนจากการรวมตวของครศลปะเพยง

ไมกคน จนกลายมาเปนกลมศลปะทมจานวนสมาชกเพมขนมากเรอยๆ เกอบรอยคน และนบเปน

เวลายาวนานจนถงปจจบน นอกจากการรวมตวของศลปนทอยในภมภาคอสานแลว ยงมพฒนาการ

ขยายไปสความสมพนธกบกลมศลปนตางประเทศอกดวย และยงคงมแนวโนมทจะพฒนาเชอมโยง

ไปสโลกภายนอกมากขน ดงจะเหนไดจากแนวความคดของกลมศลปนอสาน ในการจดนทรรศการ

ครงท 11 ทผานมาวา

การแสดงนทรรศการศลปกรรมรวมสมยของกลมศลปนอสานครงน เปนวาระครบรอบ 25

ป ของกลมศลปนอสาน ไดมการปรกษาหารอและมมตทจะจดแสดง 2 ปตอหนงครง เฉกเชนการ

แสดงศลปกรรมรวมสมยในระดบนานาชาต จงประกาศความเปนอสาน ในมหกรรมศลปะรวมสมย

อสานเบยนนาเล ในชอชด “เจยตองเอาะ เสราะแอง” อนเปนการประกาศนยยะถงคณคาสงดงาม

ของทองถนอสานใหปรากฏบนงานศลปกรรมแขนงตางๆ สพนทสาธารณะและแหลงเรยนรเพอ

ประชาชน โดยการแสดงครงน กลมศลปนอสานไดเชอเชญศลปนจากประเทศเพอนบานอาท

เวยดนาม ลาว และกมพชา เขารวมการแสดง เพอสานตอสมพนธภาพอนดงาม รวมทงการแลก

เปลยนเรยนรทางวฒนธรรมทดงามซงกนและกน (กลมศลปนอสาน. 2551: 8)

จงเหนไดวา กลมศลปนอสานไดพยายามขยายบทบาทของตวเองไปสโลกภายนอก เพอ

แสดงตวตนของความเปนอสาน ใหเทยบเทากบการแสดงศลปกรรมรวมสมยในระดบนานาชาต ดง

จะเหนไดจากการแสดงนทรรศการศลปะรวมสมยของกลมศลปนอสานในครงลาสด ทไดขยาย

ความสมพนธไปยงศลปนประเทศเพอนบาน และศลปนนานาชาตมากขน อาทเชน เวยดนาม

กมพชา ญป น แคนาดา และอเมรกา เปนตน และในอนาคตกจะยงคงความสมพนธทดนตอไป ซง

เปนการประกาศนยยะวา ศลปะและศลปนอสาน ไดววฒนาการพรอมกบการรอมชอมกบกระแส

โลกาภวตนนนเอง

75

ทศนศลปเพอชวตในภาคอสาน

ศลปะรวมสมยของไทย ไดเรมแตกหนอขยายมาสภมภาคอสานทจงหวดนครราชสมา โดย

การนาของทว รชนกร ศลปนหนมทตดสนใจเขารบราชการในตาแหนงอาจารยสอนวชาศลปะตงแต

ป พ.ศ. 2504 ทวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอทรจกกนดในนามเทคนค (เทคโนโคราช)

ปจจบนคอ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา ตอมาไดทาการเปดสอนแผนกวชา

ศลปกรรมขนในป พ.ศ. 2509 ทว รชนกร นบเปนผ ทมบทบาทสาคญในการถายทอดแนวคดทาง

ปรชญาประสานเขากบแนวคดทางสงคมการเมอง และไดถายทอดแนวความคดดงกลาวใหกบ

นกศกษา “อทธพลทางความคดของนายทว รชนกร ไดผลกดนใหเกดการคลคลายขยายตวแตก

หนอกอผล จนกลายเปนสกลศลปสายศลปะสรางสรรคสงคม ซงเปนทยอมรบกนอยาง

กวางขวาง” (สถาบนปรด พนมยงค. 2545: 39)

การถอกาเนดขนของศลปะเพอชวตในภาคอสานนน สบเนองมาจากการทประเทศไทย

ไดรบผลกระทบจากการจดตงฐานทพของอเมรกาในหลายๆ แหงรวมทงทโคราช นบตงแตป พ.ศ.

2504 เปนตนมา จงทาใหเกดปญหาตางๆมากมาย ไมวาจะเปนปญหาโสเภณ สถานเรงรมย และ

แหลงมวสมตางๆ อนนามาสปญหาเดกลกผสมทหาพอไมได ปญหาการมอภสทธหลายอยางเหนอ

คนไทยผ เปนเจาของประเทศ และโดยเฉพาะปญหาดานมนษยธรรมในการทาสงครามกบประเทศ

เพอนบานของไทย ปญหาดงกลาวไดเกาะกมในสามญสานกของคนไทยโดยเฉพาะศลปนกลม

โคราชทนาโดย ทว รชนกร และบรรดาลกศษย “ผลงานวจยของนกศกษาแผนกวชาศลปกรรม

ในชวงน ลวนมรปแบบศลปะสมยใหมทใชเนอหาแนวสะทอนสงคมอยางชดเจน โดยเฉพาะเปนภาพ

ตอตานฐานทพอเมรกาและจอมเผดจการ ถนอม-ประภาส ทงสน นกศกษาทมบทบาทสาคญไดแก

สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ สรพล ปญญาวชระ มงคล อทก ทองกราน ทานา และ

เทดเกยรต พรหมนอก เปนตน” (นคม กบแกว. 2551: สมภาษณ)

นบตงแตเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 ถง 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 ซงถอเปนชวงแหง

การเสนอบทบาททโดดเดนและมเอกภาพของกระบวนการศลปะเพอชวตในประเทศไทย ทามกลาง

สภาพการณสงคมไทยทอยภายใตการปกครองของรฐบาลทมาจากการทารฐประหารและการประกาศ

กฎอยการศก จนทาใหนกศกษาและประชาชนผนกกาลงกนตอสจนกลายเปนเหตการณรนแรงท

เรยกวา “วนมหาวปโยค” ในวนท 14 ตลาคม พ.ศ. 2516

ในสวนของวงการศลปกรรมประเทศไทยตงแตเหตการณ 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 จนถง

เหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 นน แมในเวทการประกวดศลปกรรมแหงชาตในชวงเวลาดงกลาว

จะไมปรากฏผลงานศลปะเพอชวตทเสนอปญหาแนววพากษสงคมรวมอยดวย แตผลงานทมเนอหา

ดงกลาวกลบไปปรากฏอยในกลมของนกวชาการศลปะ นกวจารณ และศลปนผ ทมอดมการณ

76

เดยวกนในนาม แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย ทไดกอตงขนเมอป พ.ศ. 2517 ซงมความโดด

เดนมากในดานวฒนธรรมประชาชน การออกแบบโปสเตอรเคลอนไหว การเขยนคตเอาทขนาดใหญ

เนองในวนครบรอบเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ณ บรเวณเกาะกลางถนนราชดาเนนในป 2517

นทรรศการ “ศลปวฒนธรรมทาส” ระหวางวนท 21-25 กมภาพนธ พ.ศ. 2518 ณ หอประชมใหญ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร และการแสดงภาพเขยนขนาดใหญโดยตดตงรายรอบสนามหลวง ขณะท

มการเคลอนไหวขบไลฐานทพอเมรกาออกจากประเทศไทยของนกศกษาและประชาชน เมอวนท 15

มนาคม 2519

นอกจากจะมกลมแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยเกดขนในกรงเทพฯ ในชวงเวลาดงกลาว

แลว ในสวนของภมภาคโดยเฉพาะจงหวดนครราชสมานน ไดปรากฏมกลมศลปนโคราชทเรยก

ตวเองวา “แนวรวมศลปนอสาน” การถอกาเนดขนของแนวรวมศลปนอสานกเพอเปนการแสดง

บทบาททสาคญ ในการผสานสอดรบกบกลมแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย โดยการเขยนภาพ

โปสเตอรและคตเอาทขนาดใหญเพอประทวงฐานทพอเมรกาทงทโคราชและทกรงเทพฯ ดงท นคม

กบแกว ผซงมบทบาทสาคญในกลมแนวรวมศลปนอสาน กลาววา

ตงแตวนท 14 ตลาคม 2516 ถง 6 ตลาคม 2519 การชมนมเรยกรองประชาธปไตยและ

การตอตานฐานทพอเมรกา มการเคลอนไหวอยทวประเทศ และเชนเดยวกนทจงหวดนครราชสมาก

เปนจงหวดหนงทมฐานทพตงอย จงมการรณรงคเพอการตอตานฐานทพอเมรกาใหออกไปจาก

ประเทศไทย โดยองคการนกศกษาและนกศกษาแผนกวชาศลปกรรมเปนแกนนาในการเคลอนไหว

โดยการเขยนปายและโปสเตอรประทวงหนาทตงฐานทพ ประณามจกรวรรดนยมอเมรกาทวจงหวด

นครราชสมา ในชวงนมการรวมตวของคร อาจารย และนกศกษาศลปกรรม จดตงเปน แนวรวม

ศลปนอสาน เพอประสานงานและขานรบการทางานจากสวนกลางคอ กรงเทพมหานคร (แนวรวม

ศลปนแหงประเทศไทย. 2539: 267)

นคม กบแกว ไดแสดงทศนะตอเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ตอไปวา

ปลายเดอนสงหาคม 2519 จอมพลถนอมไดปลอมตวโดยอาศยผาเหลองหมคลมกายกลบ

เขามา กระแสการคดคาน ตอตาน ไดปะทขนมาอก ปลายเดอนกนยายน 2519 พนกงานการไฟฟา

จงหวดนครปฐมไดถกเจาหนาทจบไปแขวนคอเสยชวต 2 คน ยงเพมความรสกทรนแรงขนมาอก จง

ไดมการนดชมนมใหญททองสนามหลวง ทนครราชสมาไดมการชมนมใหญทสวนรกขางอนสาวรย

ยาโม 3 ตลาคม 2519 แนวรวมศลปนอสานจดทาฉากเวทอภปรายดวยรปของสามเณรถนอมและ

รปของพนกงานการไฟฟาทถกแขวนคอ และมดนตรเฉพาะกาลคอ วงเพลงธรรม ไดขนบรรเลงเพลง

สลบกบการขนอภปราย ขณะนนมเสยงปนดงขนหนงนดขางๆเวทอภปราย เพอขมขและกอกวน แต

กไมเปนผล ผ รวมตอตานกยงยนหยดกนเตมสวนรก 4 ตลาคม 2519 กลมผชมนมยงยนหยดใน

77

เจตนารมณเดมคอ ทรราชถนอมตองออกไป และใหจบกมผ เขนฆาประชาชน 2 คนทถกแขวนคอ

วงเพลงธรรมกยงบรรเลงเพอปลกใจตอไป สลบกบการแสดงของวงดนตรใหญทเดนทางมาจาก

กรงเทพฯ คอ วงโคมฉาย กบวงคาราวาน 5 ตลาคม 2519 หนงสอพมพประโคมขาววา ผชมนม

เจตนาหมนพระบรมเดชานภาพหวงทาลายสถาบนพระมหากษตรย กลมแกนนาการชมนมและ

แนวรวมศลปนอสานไดประเมนสถานการณวา คงมการปราบปรามและเกดความรนแรงแน เพอ

ปองกนการสญเสยจงงดการชมนมทสวนรก และเฝาดสถานการณอย และในชวงเชาตรของวนท 6

ตลาคม 2519 ไดมการปราบปรามใหญทกรงเทพฯ มผคนลมตายและบาดเจบเปนจานวนมาก และ

ทโคราชกไมถกละเวนเชนกน (แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. 2539: 270-273)

ซงจากเหตการณดงกลาว ทาใหแผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ ถกกลาวหาจากทางการวา เปนททาการของพรรคคอมมวนสตในภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ และมอาวธสงครามซกซอนอย จงทาใหคณาจารยตองโยนผลงานของนกศกษาทงหมด

ลงมาจากอาคารและเผาทาลาย หลงจากนน ศลปนและนกศกษาจานวนมากกไดหลบหนการจบกม

เขาสเขตปา หลายคนไดอาพรางผลงานของตวเองเพอใหรอดพนจากการถกทาลายและถกจบกม

แมกระนน คณาจารยของแผนกวชาศลปกรรมกยงถกจบกมจานวน 3 คนไดแก ทว รชนกร สขสนต

เหมอนนรทธ และปรชา คงภกด

ศลปนและนกศกษาสายโคราชทมบทบาทโดดเดนในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ถง

6 ตลาคม 2519 นน มทงผ ททางานในดานทศนศลป ดนตร และวรรณกรรม อาท กลมทศนศลป

ประกอบดวย ทว รชนกร สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ ธรรมศกด บญเชด เทอดเกยรต

พรหมนอก สรพล ปญญาวชระ เมธ บรภกด องอาจ ชาตมนตร จกร หาญสวรรณ และ เลอพงษ

พฒชาต ฯลฯ กลมศลปนดนตรเพอชวตประกอบดวย มงคล อทก ทองกราน ทานา สรพล ปญญา

วชระ และเมธ บรภกด แหงวงบงคลาเทศแบนด ตอมาไดรวมกบวรศกด สนทรศร สรชย จนทมาธร

แหงวง ท.เสนและสญจร เปนวงคาราวาน สวนพงษเทพ กระโดนชานาญ มารวมกบคาราวานทหลง

ในสวนดานวรรณกรรมทเหนชดเจนไดแก สนตภาพ นาโค (สขสนต เหมอนนรทธ) ผลงานทศนศลป

ของศลปนทกลาวมาทงหมด ลวนแสดงออกเกยวกบการสะทอนชวตของชาวนา กรรมกร ผทกขยาก

การเอารดเอาเปรยบจากนายทน การตอตานฐานทพอเมรกา และเผดจการถนอม -ประภาส ในสวน

รปแบบของศลปะมหลากหลายเชน รปแบบเหมอนจรง แบบเหนอจรง แบบนามธรรม และแบบ

สญลกษณ เปนตน

ซงสอดคลองกบทศนะของวรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) ทกลาววา ชวงเวลาการ

ตนตวประชาธปไตยเชอมโยงถงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ไดกอใหเกดการตระหนกในความเทา

เทยมและปจเจกภาพในสงคมไทย การตอสในสนามการเมองของศลปนอสานหลากหลาย รวมทง

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย ผานเลยมาถงชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย 2522-2530 ศลปน

78

อสาน วธคดอยางอสาน การแสดงออกอยางอสาน ไดกลายเปนตวเอกในชวงเวลานน คาวา “ศลปะ

เพอชวต” และ “ดนตรเพอชวต” จงงอกงามขนในชวงเวลาดงกลาว และสบทอดงอกงามมาจนถง

ปจจบน จากทศนะของวรณ ตงเจรญ ดงกลาว แสดงใหเหนวา ไดมการยอมรบศลปนอสานในชวงท

ผานมาวา เปนผ ทมบทบาทในการนาเอาศลปะเพอชวตไปรวมกบขบวนการตอส เพอเรยกรอง

ประชาธปไตย และการขบไลฐานทพอเมรกา เคยงบาเคยงไหลกบแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย

ดวยอดมการณเดยวกน

อดมการณและศลปะเพอชวตในภาคอสาน

นอกจากการศกษาแนวความคดและทฤษฎ เพอใหเหนกระบวนการสรางอตลกษณใน

ผลงานทศนศลปเพอชวตของศลปนอสานดงทกลาวมาแลวขางตน สงหนงทเปนหวใจสาคญของ

การศกษาศลปะเพอชวตกคอ คาวา “อดมการณ” ซงมกไดยนควบคกนกบคาวา “ศลปะเพอชวต”

ซงทงสองคาน จะเปนกญแจไขไปสการวเคราะหผลงานทศนศลปเพอชวตของศลปนอสานในบทตอไป

“คาวาอดมการณนน เราบญญตศพทขนมาจากคาวา Ideology ในภาษาองกฤษ หากทาน

ตองการทราบความหมายอยางพสดารเกยวกบคาๆน ขอเสนอใหดไดจากอธบายแนวคดปรชญา

การเมองฝรงของขาพเจา” จากคากลาวน เปนคาเกรนนาทปรากฏอยในบทความ “ความเปนอนจจง

ของอดมการณ” ของสลกษณ ศวรกษ (2551: 111) ซงพยายามชใหเหนวา อดมการณนน เปนสงท

อนจจง ไมเทยงแทแนนอน ดงคาสอนของพระพทธศาสนา

ขณะเดยวกน สลกษณ ศวลกษณ ไดอธบายถงอดมการณทางครสตจกรของชาว

ชาวตะวนตกในอดตวา สามารถสะกดใหคนยอมพลชพเพอพระผ เปนเจาหรอเพอศาสนา ในขณะท

อดมการณใหมนสามารถสะกดใหผคนยอมพลชพเพอชาต แตแททจรงแลว อดมการณทสาคญยงใน

ปจจบนคอ ลทธบชาทรพยสนหรอเศรษฐกจ ดงท จอหน คอป ใชคาวา Economism ซงครอบคลมทง

ลทธทนนยม Capitalism และบรโภคนยม Consumerism โดยทใชคาลาสดรวมกนวา โลกาภวตน

หรอ Globalization ซงมววฒนาการมาจากคาวาการพฒนา Development หรอความเจรญกาวหนา

(Progress) โดยยอนกลบไปไดวา นนคาเดยวกบลทธลาเมองขนหรอ Colonialism นนแล (สลกษณ

ศวรกษ. 2551: 115)

อยางไรกตาม สลกษณ ศวรกษ (2551: 115-118) ไดอางถง วระ สมบรณ ทกลาววา

“โลกาภวตน เปนยคแหงความทนสมยอยางสดโตง (the age of extreme modernism) ซงกอใหเกด

อดมการณตางๆ อยางยอยๆ ออกมา 8 ประการพอสรปไดดงน

79

1) เคารพเลอมใสวทยาศาสตรกระแสหลก Scientism 2) เทคโนโลยทางอตสาหกรรม

Technologyism 3) ระบบทนนยม Capitalism 4) อานาจรฐ Statism 5) อาวธทนสมยและรายแรง

ตางๆ Militaryism 6) ระบบสอสารมวลชนอนทนสมยตางๆ 7) การศกษากระแสหลก ไมอาจสอน

คณภาพความดได เนนในทางสมองอยางเปนเสยงๆ และลวงลกลงไปอยางฝงตวเอง เพยงใหผ ไดรบ

การศกษารสกดอย คอตองพยายามไตเตาใหไดเรยนรสงๆ ขนไปทกท ยงเรยนรมาก กยอมมประโยชน

ตอแผนดนนอย และ 8) สตรและเยาวชนยงคงถกเอารดเอาเปรยบมาโดยตลอด ซงทง 8 ขอดงกลาว

เปนเพยงตวอยางทชใหเหนวา ยคสมยในบดน มเงนตราเปนปจจยหลกทครอบงามนษยในกระแส

หลกใหตดอยในลทธวตถนยม ทงๆทพระพทธเจาตรสเตอนวา เงนตรานนใหโทษไดมากกวาใหคณ

(สลกษณ ศวรกษ. 2551: 123)

จากคาอธบายและความหมายของสลกษณ ศวรกษ ดงกลาว แสดงวา อดมการณใน

กระแสโลกาภวตน กคอ จะมความเปลยนแปลงทเลอนไหล และไมแนนอน ทกอยางลวนเปน

อนจจง ซงอาจแตกตางจากคานยามของราชบณฑตยสถานทใหความหมายไววา อดมการณ

[อดมมะ-, อดม-] น. อดมคตอนสงสงทจงใจมนษยใหพยายามบรรลถง. อดมคต [อดมมะ-, อดม-]

น. จนตนาการทถอวาเปนมาตรฐานแหงความด ความงาม และความจรง ทางใดทางหนงทมนษยถอ

วาเปนเปาหมายแหงชวตของตน. (ราชบณฑตยสถาน. 2539: 953) ซงตามความหมายของ

ราชบณฑตยสถานดงกลาวนน อดมการณจงคาบเกยวกบอดมคต คอ จนตนาการอนสงสงของ

มนษยทถอเปนมาตรฐานทจะนาไปสการบรรลเปาหมายแหงชวตของตน

จากการศกษาศลปนเพอชวตอสาน อาทเชน สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ และ

สรพล ปญญาวชระ มกนยมใชคาวา “ความด ความงาม และความจรง” ในการอธบายผลงานศลปะ

ของเขา ซงทงหมดยอมรบวา ไดรบอทธพลมาจากการสอนของทว รชนกร และเชนเดยวกน ทว

รชนกร กมกจะกลาวถงวลทงสามคานบอยครง ซงเขาไดรบอทธพลมาจากการสอนของศลป พระศร

นนเอง นนกแสดงใหเหนวา อดมการณในการสรางสรรคผลงานทศนศลปของศลปนทงหมด อาจ

กลาวไดวา อยภายใตวาทกรรม “ความด ความงาม และความจรง” ทพวกเขาพยายามสอออกมา

ภายในผลงานของพวกเขาตลอดมา

อยางไรกตาม วรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) กลาวถงอดมการณทเกยวของกบผลงาน

ศลปะเพอชวต พอสรปไดวา เมอกลาวถงปรชญา ยอมมจนตนาการ มทศนะและมอดมการณ เมอ

กลาวถงหลกความคด ยอมมทงความเชอ เหตผล และอดมการณ และเมอกลาวถงทฤษฎ ยอมม

วตถประสงค มกระบวนการไปสวตถประสงค มเหตผลเชงวทยาศาสตร มผลตอการเรยนรและวถชวต

และมการตดตามประเมนผลไปพรอมกน เมอกลาวถงปรชญา หลกความคด และทฤษฎโดยรวม

จงเชอวา เมอศลปนเหลานไดรบเหตปจจยหรอการหลอหลอมในชวตและในสถาบนการศกษา ใหม

จตสานกสาธารณะ (public mind) มจตใจทเออตอผ อน เออตอสวนรวม เสยสละ

80

เมอมนษยมอดมการณ มนษยจะไมหยดอยเพยงความฝนเทานน เพราะอดมการณมการ

กระทา “การณ” มอดมอยในวาทกรรมของมนดวย ถาเปนเพยงความฝนและปราศจากการกระทา

การประพฤตปฏบต เราไมสามารถเรยกไดวาเปนอดมการณ ผ รกศลปะ ผสรางสรรคศลปะ หรอ

อาชพอนใดกตาม เขายอมนาอดมการณอนอดมของเขามารวมเปนหนงเดยวกบงานหรอวชาชพ

ของเขา ศลปนกเชนกน เขาเอาอดมการณ + ศลปะ ศลปนอสาน ศลปะเพอชวตจงเกดขน ศลปะ

เกยวของกบสนทรยศาสตร มจดไดเปรยบคอศลปะมอสรภาพ เสรภาพ ความฝน จนตนาการ เมอ

จนตนาการไดรบการปนใหเปนงานศลปะ จตรกรรม ประตมากรรม วรรณกรรม บทกว ดนตร

ปรากฏการณเหลานยอมสรางความปต สรางความรนรมย และสรางแรงบนดาลใจตางๆ ใหงอกงาม

ในจตของผคนมากมายตอไปอก

สวนคาวา “ศลปะเพอชวต” นน วรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) ใหความหมายและ

แสดงทศนะทสอดคลองกบศลปะเพอชวตของศลปนอสาน พอสรปไดวา คาวา “ศลปะเพอชวต”

เปนเพยงวาทกรรมเพอสอสารรวมกน ทางตะวนตกและรสเซยอาจเรยกวา “ศลปะสจนยมสงคม”

(Social Realism) “ศลปะสจนยมสงคมนยม” (Socialist Realism) หรอ จตร ภมศกด เรยกวา

“ศลปะเพอชวต เพอประชาชน” หรอ อานาจ เยนสบาย อาจเรยกวา “ศลปะทางเลอก”

(Alternative Art) ยอมเปนไปได ความสาคญอยทวา ในคาและวาทกรรมนนๆ เรามความเขมแขง

และความชดในความคด ความร ความเขาใจมากนอยเพยงใด เปนประการสาคญ

อยางไรกตาม ในความเชอของวรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) เชอวา มความแตกตาง

กนอยางสดขว ระหวาง “ศลปะเพอศลปะ” (Art for art’s sake) ในกระแสตะวนตกทเชอมนใน

รปธรรมนยสาคญ (Significant Form) กระแสสนทรยศาสตรของ Crive Bell ทเชอในความเปน

ศลปะทอยนอกเหนอความดงามศลธรรมจรรยาทงปวง ศลปะมความดงามมความงามในตวตนของ

มนเอง ไมวาจะเปนเสยง ภาพ รปทรง ภาษาเขยน “ศลปะเพอชวต” (Art for life’s sake) จงเปนอก

ลกษณะดานหนง ทสะทอนหรอแสดงออก เปนปรากฏการณหรอเปนรปธรรม ทสมพนธเชอมโยงกบ

ชวต สงคม การเมอง คณธรรม จรยธรรม ความดงาม เปนการแสดงออกท “แสดง” หรอ “สะทอน”

ความเชอหรออดมการณของศลปนแตละคน และเมอศลปะแสดงออกจากศลปน แสดงออกจาก

ปจเจกภาพ (Individuality) การแสดงออกยอมมความหลากหลาย มความเฉพาะตวตนไปพรอมกน

ดวย ดกรความแตกตางในความเชอเกยวกบ “ศลปะเพอชวต” ยอมแตกตางกนไปดวย อรสโตเตล

อาจเชอในโศกศลปกรรม (Tragedic Art) โดยเชอวาศลปะทโศกเศราเจบปวด ยอมกระตนใหผ ชน

ชมใชสตปญญาไตรตรอง คดและกระทาในสงทถกตองดงาม การปฏวตในรสเซยและจน เชอวา

ศลปะตองสะทอนชนชนกรรมาชพ การตอส ความชอบธรรม ตองรบรงาย สอสารงาย เขาใจงาย

เพอพฒนาอดมการณของมวลมหาประชาชน ฮตเลอร เลนน เหมาเจอตง เอาศลปะเพอชวตไปเปน

ศลปะโฆษณาชวนเชอ (Propagunda Art) เพอโฆษณาประชาสมพนธตนเอง เปนตน

81

นอกจากนน วรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) ยงเชอวา ศลปนเพอชวตในอสานมความ

เชอ ความฝนและจนตนาการ มเจตนาจานงหรอเปาหมายทจะใหศลปะชวยซกฟอก (Purgation)

หรอกระตนเตอนใหผคนแสวงหาความถกตองดงาม ความเอออาทร ความเขาใจ เพอชวตทม

คณธรรม มความดงาม มธรรมะในใจ รกหวงแหนธรรมชาตและชมชนของเขา มนเปนเหตผลและ

ตรรกะในชวต เปนวทยาศาสตรในชวต ทสามารถตรวจสอบ วดผล และประเมนผลไดอยางแนนอน จากทศนะทงของ สลกษณ ศวรกษ และวรณ ตงเจรญ ดงกลาว พอสรปไดวา

“อดมการณ” ในกระแสโลกาภวตนนน จะมความเปลยนแปลงทเลอนไหล และไมแนนอน ทกอยาง

ลวนเปนอนจจง อดมการณทผกตดอยกบศลปะเพอชวตกยอมเปนอนจจง และเลอนไหลไปตาม

สถานการณเปนชวงๆ ดงจะเหนไดวา อดมการณของศลปะเพอชวตในประเทศไทยตงแตกอนและ

หลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 มความมงหวงทจะใหศลปะ เปนสงสะทอน

อนมคณประโยชนไปยงชวตของมวลประชาชน คอ ศลปะทเปดโปงใหประชาชนมองเหนตนตอของ

ความเลวรายของชวตในสงคม คอศลปะทชแนะใหประชาชนมองเหนทางออกของชวตอนถกตอง

และพรอมกนนกยวยใหมวลประชาชนตอส และเคลอนไหวไปสจดหมายปลายทางของชวตอนดกวา

ซงเปนแนวทางตามทจตร ภมศกด ไดชใหศลปนและปญญาชนใชตอสกบเผดจการในชวงเวลานน

หลงจากนน ศลปะเพอชวตกไดพฒนาไปสศลปะสรางสรรคสงคมทมความหมายและ

ความมงหวงทกวางมากขน กลาวคอ ศลปะตองสะทอนหรอแสดงออก เปนปรากฏการณหรอเปน

รปธรรม ทสมพนธเชอมโยงกบชวต สงคม การเมอง คณธรรม จรยธรรม ความดงาม เปนการ

แสดงออกท “แสดง” หรอ “สะทอน” ความเชอหรออดมการณของศลปนแตละคน และเมอศลปะ

แสดงออกจากศลปน แสดงออกจากปจเจกภาพ การแสดงออกยอมมความหลากหลาย และเลอน

ไหลไปตามกระแสโลกาภวตน ซงอาจมทงการปรบตว การรอมชอม และมความเฉพาะตวตนไป

พรอมกน ฉะนน แนวทางการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตของศลปนอสาน กยอมจะม

กระบวนการสรางอตลกษณทเปนไปตามลกษณะและอดมการณดงกลาวขางตน และเปนไปตาม

อตลกษณะเฉพาะของแตละศลปน ภายใตบรบททองถนอสาน รฐชาต และกระแสโลกาภวตน

เปนนยสาคญ

บทท 4

กระบวนการสรางอตลกษณของปจเจกศล ปน

การศกษา “ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน” ไดอาศย

กรอบวจยมาจากแนวคดหลกทสาคญคอ แนวคดเรอง “อตลกษณ” ทงจากความหมายของนกคด

สายปฏสมพนธเชงสญลกษณ ทอธบายวา ปฏสมพนธทางสงคมตองประกอบไปดวยภาพลกษณ

ของเราทเรามตอตนเอง และจนตนาการเกยวกบความคดของผ อนตอภาพลกษณนน รวมถง

ปฏกรยาและความรสกของเราทมตอจนตนาการดงกลาวดวย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจก

ภาพทางมานษยวทยา เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปน

คณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา และ “อตลกษณ” ในแนวคดหลง

สมยใหม ความเปนปจเจกถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ”

มากกวาแกนแกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว

การศกษา ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน จงเนนตาม

หลกแนวความคดหลงสมยใหม เพอใหสอดคลองกบกระแสโลกาภวตน ซงเปนการศกษาปจเจก

ศลปนทถกเนนในฐานะทเปนกระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ มากกวาทจะเปนแกน

แกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว จงมลกษณะทมความเลอนไหลแบบบรณาการ

มากกวาทจะเปนผลผลตสาเรจรปจากวาทกรรม และไมสามารถซอนทบกบปจเจกภาพไดอยางแนบ

สนท ดงนน “ทศนศลปเพอชวต” ของศลปนอสาน กอาจกลาวไดวา เปนการสรางความหมายภาพ

ตวแทนและอตลกษณบางประการของปจเจกศลปน และกระบวนการสรางอตลกษณแบบทบซอน

ระหวางศลปนอสานในแตละกลม ทเชอมโยงกบความเปนทองถนอสาน รฐชาตไทย และโลกาภวตน

จะทาใหเหนวา พนฐานของศลปนสวนใหญอาจสรางผลงานทสอดคลองกบบรบทของสงคมเปน

แบบบรณาการ หรออาจแปรเปลยนไปตามสถานการณเฉพาะหนากได ซงทงหมดจะทาใหเหน

ปฏสมพนธระหวางปจเจกศลปนและสงคมทเคลอนไหวอยในภาคอสาน

จากกรอบวจยดงกลาว ถอเปนแนวในการกาหนดประเดนคาถามในการวจย รวมทงเปน

แนวในการเกบขอมลทงจากภาคเอกสารและภาคสนาม แลวนาขอมลของศลปนทงหมดมาวเคราะห

โดยแยกเปนรายบคคล หลงจากนน จงนาเอาผลการวเคราะหรายบคคล มาวเคราะหเชอมโยง

ระหวางศลปนทงหมด ภายใตกรอบแนวคดดงขางตน แลวจงสรปออกมาเปนองคความรใหม ดงผล

การวเคราะหกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน ทปรากฏในผลงาน วจยดงตอไปน

83

ปจเจกศลปน 1. ทว รชนกร

ทว รชนกร เกดเมอวนท 10 ตลาคม พ.ศ. 2477 เปนชาวจงหวดราชบรโดยกาเนด

ไดรบการศกษาเบองตนตงแตระดบประถมและมธยมศกษาทโรงเรยนบานอมพวา อาเภออมพวา

จงหวดสมทรสงคราม หลงจากจบชนมธยมศกษาแลว ไดเขาศกษาวชาศลปะตามทเขาใฝฝนท

โรงเรยนเพาะชางตงแตป พ.ศ.2497–2498 ซงถอเปนชวงเวลาของการศกษาวชาศลปะเบองตนใน

หลกสตรของสถาบนการศกษา หลงจากนน จงไดเขาศกษาศลปะชนสงทมหาวทยาลยศลปกร ในป

พ.ศ. 2499 สาเรจการศกษาและไดรบปรญญาศลปศาสตรบณฑต สาขาจตรกรรม ในป พ.ศ. 2503

เกยรตประวตเบองตนของทว รชนกร เรมตงแตป พ.ศ.2500 คอ การเรมตนแสดงผล

งานศลปะตอสาธารณชนในขณะทเขากาลงศกษาอยในมหาวทยาลยศลปากร ตอมาไดสงผลงาน

เขารวมประกวดศลปกรรมแหงชาตตงแตป พ.ศ.2501–2504 (ครงท 9–12) จนไดรบรางวลหลายครง

ไดแก รางวลเกยรตนยมอนดบ 2 (เหรยญเงน) ประเภทจตรกรรม จานวน 2 เหรยญ รางวลเกยรต

นยมอนดบ 3 (เหรยญทองแดง) ประเภทจตรกรรม จานวน 2 เหรยญ และรางวลเกยรตนยมอนดบ 3

(เหรยญทองแดง) ประเภทภาพพมพ จานวน 1 เหรยญ และหลงจาก พ.ศ.2504 เขาไมไดสงผลงาน

เขาประกวดอกเลย เนองจากความไมพอใจคณะกรรมการตดสนผลงานศลปกรรมแหงชาตชดป

พ.ศ. 2505 จงรวมกบเพอนอกหลายคนตอตาน ดวยการไมสงผลงานเขาประกวดตงแตบดนนเป น

ตนมา และอกเหตผลหนงกคอ การเขารบราชการในตาแหนงอาจารยสอนวชาศลปะ ทวทยาลย

เทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา ใน

ปจจบน ซงถอเปนไปตามอดมการณของเขาทวา การสรางศลปนไดหลายรอยคน ดกวาทตนเอง

เปนศลปนเพยงคนเดยว (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ)

การทางานทสาคญตอมา หลงจากทว รชนกร เขาทางานเปนอาจารยสอนวชาศลปะ

ใหแกนกศกษาชางทกแผนก ในวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตงแตป พ.ศ. 2503 ตาม

นโยบายและคาเชญของวทญ� ณ ถลาง ผ อานวยการทมวสยทศนดทสดในขณะนน ทตองการให

นกศกษาทกแผนกชางไดเรยนวชาศลปะ เพอปลกฝงรสนยมทางดานศลปะใหกบชางตางๆ

เหมอนกนกบนานาอารยประเทศ “ดวยแนวคดของอาจารยวทญ�ทเลงเหนถงความสาคญของ

ศลปะ ซงชวยกลอมเกลาจตใจและเสรมสรางรสนยมทดใหแกนกศกษา จงกาหนดใหนกศกษาทกคน

เรยนวชาศลปวจกษณ เพอใหสมผสกบสนทรยภาพและเกดความซาบซงในศลปะ อาจารยทวจง

เรมตนชวตการเปนครศลปะ… ดวยการสอนวชาศลปวจกษณ (Art appreciation) ใหแกนกศกษา

ทกคนในทกแผนกวชา” (วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2550: 17)

84

หลงจากเขารบราชการแลว ในป พ.ศ. 2504 ทว รชนกร ไดเขาไปบกเบกและ

ออกแบบเครองปนดนเผาดานเกวยน อาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมา โดยพฒนารปทรงแนวใหม

จากทชาวบานปนเพยงโอง ไห และครก ใหมรปแบบททนสมยและสนองความตองการของตลาด

โดยการสนบสนนของวทญ� ณ ถลาง ซงเปนผ อานวยการวทยาลยในขณะนน รวมทงความรวมมอ

ของคณาจารย จงทาใหเครองปนดนเผาบานดานเกวยน มรปแบบทสวยงามและมเอกลกษณ

เฉพาะตว จนมชอเสยงไปทวโลกจนกระทงบดน

ตอมาในป พ.ศ. 2509 ทว รชนกร ไดรวมกนกบเพอนทจบจากมหาวทยาลยศลปากร

คอ ดารง วงศอปราช จรญ บญสวน และศลปนจากตางประเทศไดแก เจมส โนเวน จากองกฤษ และ

ไชยเรส จากอนเดย กอตงแผนกวชาศลปกรรมขนเปนแหงแรกในภาคอสาน และเปนแหงท 4 ของ

ประเทศ “วตถประสงคสาคญของการเปดแผนกวชาศลปกรรม กเพอเปดสอนศลปะใหกบนกศกษา

ในสวนภมภาค โดยเฉพาะในยานภาคอสาน ซงนบวาเปนสถาบนทเปดสอนศลปะแหงแรกของ

ภมภาค เนองจากสมยนน มเพยงสถาบนศลปะในกรงเทพฯ อยางมหาวทยาลยศลปากร โรงเรยน

เพาะชาง และโรงเรยนชางศลป” (วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2552: 18-19)

ทว รชนกร กลาวถงการรางหลกสตรดงกลาววา ในการรางหลกสตรนน เราไมอยาก

ใหเหมอนกบมหาวทยาลยศลปากร เพาะชาง หรอชางศลปทงนน Concept ของหลกสตรคอ ให

ความอสระแกนกศกษามากทสด เนนในเรองของความคดเหนมากกวาฝมอ เราจะดวา ผ ทเขามา

เรยนนน มความถนดทางดานใด กจะสนบสนนในดานนน และใหแสวงหาแนวทางกนเอง (ทว

รชนกร. 2552: สมภาษณ) ตอมาเมอมนกศกษาเพมมากขน ทว รชนกร จงไดชกชวนรนนองจาก

มหาวทยาลยศลปากรใหมาชวยสอนอกหลายคน อาทเชน สมเกยรต เสวกล สนน ดชน และมา

สมทบในภายหลงอกไดแก สวช สถตวทยานนท ศรวรรณ เจนหตถการกจ ศราวธ ดวงจาปา

เทพศกด ทองนพคณ สมชาย เถาทอง วชร ธระพจตร รวมทงมอาจารยอกหลายคนทเขามาสอน

ในชวงกอนและหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เชน สขสนต เหมอนนรทธ ธรรมศกด บญเชด

เทอดเกยรต พรหมนอก และปรชา คงภกด และตอมากยงมอาจารยรนใหมๆ ทจบการศกษามาจาก

หลายสถาบน กยงคงดาเนนการสอนสบตอไป

ในป พ.ศ. 2510 ทวไดรวมกบนกธรกจในจงหวดนครราชสมาคอ ไพฑรย คงคา และ

เพอนศลปนคอ ดารง วงศอปราช ประพนธ ศรสตา และอกหลายๆคน เปดสถานทแสดงผลงาน

ศลปะในนาม “เอสซแกลเลอร” ขนเปนแหงแรกในจงหวดนครราชสมา และเปนแหงแรกในภมภาค

ในปเดยวกนน ทว รชนกร ไดนานกศกษาแผนกวชาศลปกรรม เขาไปรวมพฒนาผลตภณฑ

เครองปนดนเผาดานเกวยนอยางจรงจง เพอใหผลตภณฑมรปแบบทสวยงามและทนสมยมากขน

ปจจบนมลกศษยรนแรกๆ และเพอนอาจารยรวมคณะ ไดเขาไปเปนเจาของกจการเครองปนดนเผา

85

ดานเกวยนขนาดใหญ อกทงในปจจบนยงเปนแหลงประกอบอาชพ และเปนแหลงฝกงานของ

นกศกษาจานวนมากอกดวย นอกจากนน ผลจากการเรยนรภมปญญาชาวบาน และรวมกนพฒนา

สรางสรรคหตถกรรมพนบานใหมความเจรญกาวหนาดงกลาว ทางสถาบนวจยศลปะและวฒนธรรม

อสาน มหาวทยาลยมหาสารคาม ไดมอบรางวลเชดชเกยรตให ทว รชนกร “เปนศลปนพนบาน

อสานแหงชาต” ประจาป พ.ศ. 2545 ซงนบเปนรางวลแรกของสถาบนแหงน ทมอบใหกบศลปนผ ม

ผลงานยอดเยยมทสดในภาคอสาน

นบตงแตกอนป พ.ศ. 2516 ถงปจจบน ทว รชนกร เปนผ ทมบทบาทสาคญในการ

ถายทอดแนวคดทางปรชญา ประสานเขากบแนวคดทางสงคมการเมอง ทนาไปสกระบวนการ

สรางสรรคผลงานศลปะของเขา และยงไดถายทอดแนวความคดดงกลาว ใหกบนกศกษาศลปะ

วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นครราชสมา ตลอดมา “อทธพลทางความคดของทว ได

ผลกดนใหเกดการคลคลายขยายตวแตกหนอกอผล จนกลายเปนสกลศลปสายศลปะสรางสรรค

สงคม ซงเปนทยอมรบกนอยางกวางขวาง” (สถาบนปรด พนมยงค. 2545: 39) ซงในเวลาตอมา

บรรดาลกศษยของทว รชนกร ไดเตบโตกลายเปนศลปนสรางสรรคสงคมทมชอเสยงระดบประเทศ

หลายคน

แนวทางการสรางสรรคศลปะของทว รชนกร ตงแตเรมแรกจนกระทงป พ.ศ. 2516

และจนถงปจจบน มรปแบบและแนวความคดทยดมน และตองการนาเอาศลปะมารบใชประชาชน

ตามแนวความคดหรอปรชญาของเขาทวา “ศลปะตองเกยวของกบชวต เพราะศลปนเปนมนษย

มนษยกบสงคมจะหลกหนจากกนไมพน” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) จากแนวความคด

ดงกลาว ไดนาไปสกระบวนการสรางสรรคศลปะของบรรดาลกศษย ทมเนอหาในแนวสะทอนปญหา

ของสงคม และในเวลาตอมาพวกเขามบทบาททสาคญยง ในการนาเอาศลปะไปเปนสอในการรวม

ตอสกบเผดจการและจกรวรรดนยม ตงแตกอนและหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 เปนตนมา

ผลจากการสรางสรรคผลงานทศนศลปตามแนวทางเพอสงคมอยางแนวแน ซอสตย และจรงใจจน

เปนทประจกษดงกลาว คณะกรรมการรางวลมนส เศยรสงห “แดง” สถาบนปรด พนมยงค ได

ประกาศเกยรตคณให ทว รชนกร เปนศล ปนเกยรตยศทศนศลปดเดน ทางดานสนตภาพ

ประชาธปไตยและความเปนธรรม เมอวนท 24 กนยายน 2544

นอกจากการทาหนาทในการสอน และการสรางสรรคผลงานศลปะดงกลาวแลว

ทว รชนกร ยงไดสรางสรรคผลงานประตมากรรมเพอสาธารณชน ทตดตงอยในมหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา ตงแตเรมรบราชการมาจนถงปจจบน มจานวนถง 10 ชน

ซงถอเปนสถาบนทใหความสาคญตอศลปะและสงแวดลอม เพอปลกฝงรสนยมทดใหกบอาจารย

บคลากรและนกศกษาสงสดแหงหนง นอกจากนน ยงมผลงานเดนทสาคญทเกดจากฝมอของเขา

86

ตดตงอยตามสถานทตางๆ หลายแหง อาทเชน ประตมากรรมโลหะประดบอาคาร ตดตงทวดแจงใน

อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ป พ.ศ. 2524 ประตมากรรมเรองราวภาพประวตศาสตรของทหาร

ในพพธภณฑทหารคายสรนาร กองทพภาคท 2 จงหวดนครราชสมา ป พ.ศ. 2535 ประตมากรรม

เรองวรกรรมของทาวสรนาร ในพพธภณฑอนสรณสถานทาวสรนาร อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา

ป พ.ศ. 2536-2537 ประตมากรรมวรบรษนกมวยไทย สข ปราสาทหนพมาย ตดตงทบรเวณไทรงาม

อาเภอพมาย จงหวดนครราชสมา ป พ.ศ. 2537 ประตมากรรมโลหะตกแตง ตดตงทมหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลธญบร จงหวดปทมธาน ป พ.ศ. 2538 ประตมากรรมตกแตงสวน ร.9 ในคาย

สรนาร จงหวดนครราชสมา ป พ.ศ. 2540 ประตมากรรมเรองราวประวตศาสตรของหนวยสงคราม

พเศษ ในพพธภณฑศนยสงครามพเศษปาหวาย จงหวดลพบร ป พ.ศ. 2537-2545

จากผลงานทศนศลปเพอสาธารณชนดงกลาว สถาบนเทคโนโลยราชมงคล โดยสถาบน

วฒนธรรมราชมงคลเฉลมพระเกยรต ไดยกยองและมอบรางวล “ราชมงคลสรรเสรญ” สาขาศลปะ

ทางทศนศลป ใหแกทว รชนกร ตามโครงการยกยองผ มผลงานดเดนทางวฒนธรรมครงท 3 ป

พ.ศ. 2544 และคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไดมอบรางวลโลเกยรตคณ ศลปนดเดนจงหวด

นครราชสมา สาขาทศนศลปทางดานประตมากรรม แกทว รชนกร ป พ.ศ. 2544 และในปเดยวกนน

กไดรบรางวล ศลปนยอดเยยมแหงประเทศไทย (รางวลศลป พระศร) จากหอศลป มหาวทยาลย

ศลปากรอกรางวล

จากประวตและผลงานทงหมด จะเหนไดวา ทว รชนกร ไดทมเทชวตในการสราง

สรรคศลปะเพอพฒนาและยกระดบจตใจของผคนในสงคม ตลอดจนสรางลกศษยและปลกฝงอนชน

ใหมความรกและหวงแหนศลปวฒนธรรม และสรางสานกรบผดชอบเพอแสวงหาจรยธรรมอนดงาม

ของสงคมอยางไมยอทอ รวมทงการพฒนาสรางสรรคหตถกรรมพนบานใหมความเจรญกาวหนา

และจากการทมเทชวตการทางานดงกลาว จงไดมองคกรตางๆ มอบรางวลและประกาศเกยรตคณ

ใหกบเขามากมาย ซงหนงในรางวลสงสดในชวตของเขากคอ การไดรบการยกยองเปน ศลปน

แหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม) ในป พ.ศ. 2548 จงนบไดวา ทว รชนกร เปนบรษผหนงทได

อทศตนใหกบวงการศลปกรรมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตลอดระยะเวลาอนยาวนาน พรอมกบ

ความเปนครศลป ซงเปรยบเสมอนเปนตนธารใหญของศลปกรรมเพอสงคม และประดจดง

สญลกษณสาคญของอสาน และของประเทศไทย จนไดรบเครองราชอสรยาภรณชนสงสดคอ

ดเรกคณาภรณชนท 4 จตถดเรก ดเรกคณาภรณ (จ.ภ.) เมอวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2550

87

2. โชคชย ตกโพธ

โชคชย ตกโพธ เกดเมอวนท 17 พฤศจกายน 2496 ทอาเภอศรสงคราม จงหวด

นครพนม จบการศกษาระดบอนปรญญา สาขาภาพพมพ รนแรกของวทยาลยเพาะชาง และระดบ

ปรญญาตร สาขาจตรกรรมสากล จากสถาบนเทคโนโลยราชมงคล วทยาเขตเพาะชาง เมอป

พ.ศ. 2519 หลงจากนน ไดเขาทางานเปนอาจารยสอนในคณะศลปกรรม วทยาลยอาชวศกษา

อบลราชธาน จงหวดอบลราชธาน ปจจบนดารงตาแหนงคร คศ .3 และอาศยอยท ศลปะสถาน

โชคชย ตกโพธ วถ บานเลขท 628 หม 18 บานดอนกลาง ตาบลขามใหญ อาเภอเมอง จงหวด

อบลราชธาน

ผกอตงคณะศลปกรรม ในป พ.ศ. 2520 โชคชย ตกโพธ เปนผบกเบกและรวมกอตง

คณะศลปกรรม วทยาลยอาชวศกษาอบลราชธาน ซงเปนวทยาลยอาชวศกษาแหงแรกๆ ในภาคอสานท

เปดการเรยนการสอนทางดานศลปะ และตอมาไดดารงตาแหนงเปนหวหนาคณะศลปกรรม ตงแตป

พ.ศ. 2522-2534 “จตสานกทมตอสงคมไดผลกดนใหทานมาเปนครสอนศลปะทจงหวดอบลราชธาน

ไดมงมนทมเทสงสอนลกศษยออกมาหลายรน อกทงเปนผ ทมสวนสาคญในการพฒนาวงการศลปะ

ในภมภาคทงโดยตรงและโดยออม ผลจากการทมเทดงกลาว ทาใหทานไดรบรางวลครดเดนกรม

อาชวศกษา พ.ศ. 2534 และศลปนดเดนของจงหวดอบลราชธาน และศลปนอสานรวมสมยดเดน

ป พ.ศ. 2545” (ทรงวทย พมพะกรรณ. 2546: 8) ซงสอดคลองกบคากลาวของประสทธ สรศลป

ผ อานวยการวทยาลยอาชวศกษาอบลราชธานวา อาจารยโชคชยมความใฝฝนทจะใหวทยาลยอาชวศกษา

อบลราชธานและจงหวดอบลราชธานเปนศนยกลางแหงศลปะ สมกบทไดชอวา อบลราชธานเมอง

นกปราชญ การอทศตนและทมเทดวยความเสยสละ จงสงผลใหนกศกษาทจบจากวทยาลย

อาชวศกษาอบลราชธาน เขาศกษาตอในสถาบนทมชอเสยง ... นอกจากน ยงทาใหศษยเกาสราง

ผลงานไดรบรางวลทงในระดบประเทศและระดบนานาชาตมากมาย (ประสทธ สรศลป. 2546: 6)

ศลปะกบสงคม ผลงานตางๆ ของโชคชย ตกโพธ นบเปนขอมลหลกฐานสาคญใน

ประวตศาสตรไทยรวมสมย ตงแตป พ.ศ. 2475-ปจจบน สาหรบสถาบนทางศลปะในประเทศไทย

นอกจากนน โชคชย ตกโพธ ยงนาเอาศลปะทเกดจากการสรางสรรคของเขาไปรบใชสงคม ตงแตป

พ.ศ. 2513 จนถงปจจบน ดงจะเหนไดจากเขาเปนหนงในผ นาทสาคญของแนวรวมศลปนแหง

ประเทศไทย โดยการสรางสรรคผลงานศลปะ “คตเอาทการเมอง” ไปตดตงรายลอมเกาะกลางถนน

ราชดาเนนและรอบสนามหลวง ในเหตการณสาคญยค 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519

“ผลงานคตเอาทการเมองเดอนตลาคม 2518 จดแสดงบนเสาไฟกนรคเกาะกลางถนนราชดาเนนกลาง

เปนผลงานททาใหผพบเหนจานวนมาก ประจกษถงความสามารถโดดเดนของผสรางสรรค ถอเปน

ภาพสะทอนสถานการณทางการเมองของเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ตลอดจนอดมการณใน

ขบวนการนกศกษาประชาชนขณะนนไดอยางเฉยบคม” (สนสวสด ยอดบางเตย. 2546: 13)

88

ตอมาหลงจากเขาทางานเปนอาจารยสอนวชาศลปะทคณะศลปกรรม วทยาลย

อาชวศกษาอบลราชธานแลวไมนาน กเปนผบกเบกงานประตมากรรมเทยนพรรษา และเปนเลขาจด

งานประกวดเทยนเขาพรรษาอบลราชธาน ตลอดจนกรรมการทเกยวของกจกรรมศลปะระดบตางๆ

และยงเปนกรรมการประกวดศลปกรรมเยาชนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตงแตป พ .ศ. 2524-ปจจบน

อกทงยงเปนผ นาเอาศลปะไปพฒนาสขภาพจตในโรงพยาบาลประจาจงหวดอบลราชธานและ

อาเภอตางๆ รวมทงไดรบเกยรตเปนผทรงคณวฒใหกบสถาบนตางๆ อาทเชน โปรแกรมวชาศลปกรรม

สถาบนราชภฏอบลราชธาน หอศลปคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน และเปนทปรกษา

โรงละครคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน

การแสดงผลงานทศนศลป ของโชคชย ตกโพธ ตงแตเมอครงเปนนกศกษา ป พ .ศ.

2513 จนถงปจจบน มจานวนหลายครง ซงมทงการจดนทรรศการแสดงเดยวและนทรรศการแสดง

กลม ทงภายในประเทศและตางประเทศ รวมประมาณ 70 ครง โชคชย ตกโพธ เปนอกผหนงทม

บทบาทสาคญในกลมศลปนตางๆ ทอยในภาคอสาน จงนบไดวา โชคชย ตกโพธ เปนครศลปนผ

สรางสรรคผลงานทศนศลปทตอเนองมายาวนาน และมความสาคญอกผหนงของประเทศไทย

เกยรตประวต ของโชคชย ตกโพธ ทสาคญอาทเชน ไดรบรางวลจากการประกวด

ศลปกรรมวทยาเขตเพาะชาง ชวงป พ.ศ. 2513-2518 จานวน 36 รางวล ซงนบไดวา เปนผ ทม

ความสามารถมากทสดผหนงของวทยาลยเพาะชางในขณะนน นอกจากนน เขายงไดรบรางวล

ครปฏบตงานดเดน กรมอาชวศกษา กระทรวงศกษาธการ เมอป พ .ศ. 2534 ศลปนดเดน จงหวด

อบลราชธาน เมอป พ.ศ. 2542 ไดรบการเชดชเกยรตเปนศลปนพนบานอสาน สาขาทศนศลป

(จตรกรรม) จากสถาบนวจยศลปะและวฒนธรรมอสาน เมอป พ.ศ. 2546 และตอมาไดรบรางวล

มนส เศยรสงห “แดง” ครงท 2 ประจาปพทธศกราช 2549 เปนศลปนเกยรตยศทศนศลปดเดน

ทางดานสนตภาพ ประชาธปไตย และความเปนธรรม จากสถาบนปรด พนมยงค นอกจากการไดรบ

รางวลตางๆ แลว โชคชย ตกโพธ ยงเคยไปศกษาดงานและรวมแสดงผลงานศลปะทสหรฐอเมรกา

ซงจดโดยสภาศลปกรรมไทยแหงสหรฐอเมรกา ในป พ.ศ. 2534 อกดวย

3. สนาม จนทรเกาะ

สนาม จนทรเกาะ เกดวนท 18 มถนายน พ.ศ. 2491 เปนชาวจงหวดหนองคาย

โดยกาเนด แตไดอพยพมาเรยนหนงสอทจงหวดนครราชสมา ตงแตระดบประถมศกษาทโรงเรยน

วดสระแกว และระดบมธยมศกษาทโรงเรยนราชสมาวทยาลย อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา

หลงจากนน สนาม จนทรเกาะ ไดเขาศกษาตอทแผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ นครราชสมา เปนลกศษยของทว รชนกร รนท 1 เลขประจาตว ศ.1 ในป

พ.ศ. 2509 และสาเรจการศกษาระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปว.ส.) เมอป พ.ศ. 2515

89

ตอมาสาเรจการศกษาในระดบปรญญาตร ศศ.บ. ไทยคดศกษา จากมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

และไดรบปรญญาศลปบณฑตกตตมศกด จากมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา

เมอป พ.ศ. 2550

หลงสาเรจการศกษาในป พ.ศ. 2515 สนาม จนทรเกาะ ไดไปเปนอาจารยพเศษสอน

ทวทยาลยครบรรมย หลงจากนนไดเขารบราชการครทโรงเรยนบรรมยพทยาคม ซงเปนโรงเรยน

มธยมศกษา ในป พ.ศ. 2517 และเกษยณกอนอายราชการในป พ.ศ. 2545 ปจจบนพกอาศยอย

บานเลขท 170/8 ถนนหนาสถาน อาเภอเมอง จงหวดบรรมย 31000

การแสดงผลงานศลปะ ทสาคญของสนาม จนทรเกาะ อาทเชน การแสดงศลปะ

รวมสมยทแกลเลอร 20 และทกรงเทพครสเตยนเซนเตอร กรงเทพฯ ป พ.ศ.2509 ศลปะรวมสมยจาก

อสาน แสดงท เอ.ย.เอ. และบรทส เคารซล สยามสแคว กรงเทพฯ ป พ.ศ. 2512 ศลปะรวมสมยเปด

ศนยศลปเมฆพยพ (มลนธจมภฎ พนธทพย) กรงเทพฯ ป พ.ศ. 2516 ศลปะรวมสมย 4 ศลปนอสาน

ณ หอศลป วทยาลยครบรรมย ป พ.ศ. 2522 นทรรศการศลปกรรมกลางแจงฤดหนาวป 2523 ณ

สนามหนาศาลากลาง จงหวดบรรมย การแสดงศลปกรรมแหงประเทศไทย ครงท 3 ป พ.ศ. 2524

การแสดงผลงานของกลมศลปนอสานตงแตป พ.ศ. 2526-ปจจบน การแสดงงานศลปกรรมทสถาบน

ปรด พนมยงค กรงเทพฯ ตงแตป พ.ศ. 2542-ปจจบน และอกหลายแหงทงภายในประเทศและตาง

ประเทศ นบรวมประมาณ 50 ครง และทสาคญ สนาม จนทรเกาะ เปนผ รวมกอตงกลมศลปนอสาน

และไดรบเกยรตใหเปนประธานกลมศลปนอสานถง 2 สมย คอ ในการแสดงครงท 5 ป พ.ศ. 2533

และครงท 6 ป พ.ศ. 2535 และรวมแสดงผลงานกบกลมศลปนเมองแปะ ไทอสาน กลมเดนดน ฯลฯ

ศลปะเพอบรการสงคม สนาม จนทรเกาะ เปนผ นาเอาศลปะเขาไปรวมกจกรรมกบ

ชมชนจนเปนทรจกกนทวไป เชน เปนประธานจดงานนทรรศการศลปะเดกแหงประเทศไทย จงหวด

บรรมย เปนกรรมการตดสนประกวดวาดภาพศลปะของเดกจงหวดบรรมย เปนกรรมการตดสน

ประกวดดนตรโฟลคซองของสถาบนราชภฏบรรมย เปนกรรมการตดสนประกวดตราสญลกษณงาน

ประเพณแขงเรอยาวจงหวดบรรมย นอกจากนน สนาม จนทรเกาะ ยงไดคดโครงการจตรกรรมเพอ

สขภาพจต เพอนาศลปะไปสชมชนทเปนกลมผ ปวยภายในโรงพยาบาล เพอใหผ ปวยไดมโอกาส

สมผสกบศลปะ ซงจะทาใหผ ปวยมสขภาพจตดขน โดยเรมทโรงพยาบาลบรรมย ในป พ.ศ. 2532

ตอมาไดขยายไปสโรงพยาบาลนางรอง โรงพยาบาลพทไธสง โรงพยาบาลนาโพธ ตามลาดบ ผลจาก

การทมเทแรงกายและแรงใจในการสรางสรรคผลงานศลปะเพอสงคมดงกลาว ทาใหเขาไดรบรางวล

“ศลปนดเดนจงหวดบรรมย” สาขาทศนศลป ในป พ.ศ. 2541 ซงเปนเกยรตประวตสงสดของเขา

90

4. สขสนต เหมอนนรทธ

สขสนต เหมอนนรทธ หรอ สนตภาพ นาโค ซงเปนชอนามแฝงในการเขยนบทกว

เกดเมอวนท 11 มกราคม พ.ศ. 2494 เปนชาวอาเภอโพธทอง จงหวดอางทองโดยกาเนด ปจจบน

อาศยอยบานเลขท 939 หม 3 ถนนเจนจบทศ ตาบลในเมอง อาเภอบานไผ จงหวดขอนแกน สขสนต

เหมอนนรทธ สาเรจการศกษาระดบมธยมศกษา จากโรงเรยนโพธทองจนดามณ อาเภอโพธทอง

จงหวดอางทอง ตอมาบดาไดยายมาทางานในคายทหารทโคราช ในป พ.ศ. 2509 เขาจงยายตาม

บดามาเรยนตอในระดบ ปว.ช. และ ปว.ส. แผนกศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

(มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน จงหวดนครราชสมา ในปจจบน) เปนลกศษยของทว รชนกร

รนท 2 (พ.ศ. 2510-2515) หลงจากจบการศกษาแลว ในป พ.ศ. 2515 สขสนต เหมอนนรทธ ไดเปน

อาจารยสอนทแผนกศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จนกระทงถกจบกมใน

ขอหาเปนภยสงคมและขอหาคอมมวนสตในวนท 12 ตลาคม 2519 จนกระทงวนท 23 กนยายน

2519 จงถกปลอยตวออกมา

หลงจากถกปลอยตวแลว ในป พ.ศ. 2521 สขสนต เหมอนนรทธ ไดสอบบรรจเขาเปน

ขาราชการครทโรงเรยนเขวาไรศกษา อาเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม เขาเลาถงความทรงจา

เมอครงทสอบบรรจไดแลว เขาเลอกทจะไปสอนในโรงเรยนทไมเคยรจกวา “ผมสอบไดคะแนนลาดบตน

เขาจงใหมสทธเลอกโรงเรยนกอน พอผมไดยนชอโรงเรยนเขวาไรศกษา ผมกนกวาจะเปนโรงเรยนอย

ตดกบภเขา ผมกเลยเลอกกอนใครเพราะคนเรยนศลปะตองชอบภเขา แตพอไปถง โอโฮมนมแตทง

นาแหงแลง คาวา “เขวา” ภาษาอสานออกเสยงวา “เขา” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

หลงจากสอนอยทโรงเรยนเขวาไรศกษาได 2 ป จงขอยายมาสอนทโรงเรยนบานไผ อาเภอบานไผ

จงหวดขอนแกน ซงเปนโรงเรยนมธยมศกษาประจาอาเภอ จนกระทงขอลาออกกอนเกษยณอาย

ราชการในป พ.ศ. 2551

การแสดงผลงานทสาคญของสขสนต เหมอนนรทธ อาทเชน การเขารวมแสดงผลงาน

กบแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2523 จนถงป พ.ศ. 2536 การเปนประธานและรวม

แสดงผลงานกบกลมศลปนอสานตงแตป พ.ศ. 2526 จนถงปจจบน รวมแสดงผลงานกบกลมศลปน

เดนดนตงแตป พ.ศ. 2526 เปนตนมา นอกจากนนยงรวมแสดงผลงานกบกลมตางๆ เชน นทรรศการ

ศลปกรรมวานนน วนน อสาน ป พ.ศ. 2535 นทรรศการศลปกรรมสรางสรรค ตานานศลป ป พ.ศ. 2537

นทรรศการศลปกรรมแหงรชกาลท 9 ป พ.ศ. 2540 การแสดงศลปกรรมสรางสรรค งานศลปถนยาโม

ป พ.ศ. 2546 และอนๆ อกมากมาย ซงทงหมดเปนการแสดงกลม ไมเคยมการแสดงเดยว

91

5. สรพล ปญญาวชระ

สรพล ปญญาวชระ เกดเมอวนท 6 เมษายน พ.ศ. 2496 ณ อาเภอเมอง จงหวด

นครราชสมา สาเรจการศกษาในระดบอนปรญญา (ป.วส.) ศลปกรรม จากวทยาลยเทคโนโลยและ

อาชวศกษา วทยาเขตเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน

นครราชสมาในปจจบน เปนลกศษยของทว รชนกร รนท 5 ตอมาไดศกษาเพมเตมจนไดรบปรญญา

ครศาสตรบณฑต (คบ.) ศลปศกษา จากมหาวทยาลยราชภฏสวนดสต หลงจากสรพล ปญญาวชระ

สาเรจการศกษาในระดบอนปรญญาแลว เขาไดไปเปนครสอนศลปะอยทอาเภอจอมพระ จงหวด

สรนทร ตงแตป พ.ศ. 2520 ถง ป 2525 หลงจากนน จงไดยายมาเปนครสอนศลปะทโรงเรยน

มกกะสน กรงเทพฯ ปจจบนเปนขาราชการบานาญ และไดอาศยอยกบครอบครว ณ บานเลขท

136/5 ซอยสภาพงษ ถนนลาดพราว แขวงจนทรเกษม เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

การแสดงผลงานศลปะ ทสาคญอาทเชน ป พ.ศ. 2517 - 2518 ไดรวมเขยนภาพ

“คตเอาทการเมอง” เพอตอตานฐานทพอเมรกา ในนามแนวรวมศลปนอสาน และแนวรวมศลปน

แหงประเทศไทย และยงไดรวมเขยนภาพโปสเตอรรณรงคตอตานสนคาญป นดวย ตอมาไดรวมกลม

ศลปนสายโคราชซงเปนลกศษยของทว รชนกร กอตง “กลมเดนดน” เพอแสดงผลงานศลปะใน

กรงเทพฯ ตงแตป พ.ศ. 2526 เปนตนมา ในป พ.ศ. 2528 สรพล ปญญาวชระ และเทอดเกยรต

พรหมนอก ไดรวมกนบกเบกการแสดงแฮปเพนนงอารต “ชดสทธมนษยชน” และดนตรละคร (แหก

คอก) ซงเปนบคคลกลมแรกทนาการแสดงดงกลาวมาแสดงในประเทศไทย ตอมาไดพฒนามาเปน

เพอรฟอรมานซเพอลอเลยนการเมองไทยไดอยางเฉยบคม ซงยงคงแสดงมาจนกระทงปจจบน และ

ยงมความเคลอนไหวในการแสดงผลงานศลปะทงจตรกรรม สอผสม เพอรฟอรมานซ และดจตอล

อารต ทงในสวนกลางและสวนภมภาคและตางประเทศ มากกวา 80 ครง

ผลงานททาใหสรพล ปญญาวชระ มชอเสยงอกชดหนงไดแก การออกแบบและปน

ผลงานประตมากรรมตงแตป พ.ศ. 2543 ถง พ.ศ. 2550 ไดแก “ประตมานสรณ 14 ตลา 2516 และ

6 ตลา 2519” “ประตมานสรณ ขบวนการเสรไทย” “ประตมานสรณ การกอตงมหาวทยาลยวชา

ธรรมศาสตร” “ประตมานสรณ ยคสายลมแสงแดด และยคแสวงหา” “ประตมานสรณ ขบวนการ

นกศกษา 2494 – 2500” “ประตมานสรณ ธรรมศาสตรกบเหตการณ พฤษภาคม35” ทงหมดได

ตดตง ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร กรงเทพฯ

เกยรตประวต สรพล ปญญาวชระ ไดรบรางวลมนส เศยรสงห “แดง” เปนศลปน

เกยรตยศ ประจาป 2554 จากสถาบนปรด พนมยงค ซงเปนการไดรบรางวลเกยรตยศเชนเดยวกน

กบทว รชนกร และโชคชย ตกโพธ ทไดรบรางวลมากอนหนานน ผลจากการไดรบรางวลดงกลาว

จงแสดงนยสาคญในความเปนศลปนเพอชวตของเขาไดเปนอยางด

92

6. เกยรตการณ ทองพรมราช

เกยรตการณ ทองพรมราช เกดเมอวนท 9 กมภาพนธ 2496 เปนชาวอาเภอปกธงชย

จงหวดนครราชสมาโดยกาเนด บดารบราชการคร มารดาทาสวนผลไม ชวตในวยเดกจงมความ

ผกพนอยกบสวนผลไมและธรรมชาตรอบบานของเขา หลงจากเกยรตการณ ทองพรมราช สาเรจ

การศกษาในระดบมธยมศกษา จากจงหวดนครราชสมาแลว เขาไดเขาศกษาตอในระดบ

ประกาศนยบตรวชาชพ (ปว.ช.) แผนกวชาศลปกรรม ทวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา วทยา

เขตเพาะชาง และสาเรจการศกษาในป พ.ศ. 2517 หลงจากนนไดกลบมาศกษาตอทบานเกด โดย

เขาศกษาในระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปว.ส.) แผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคโนโลย

และอาชวศกษา วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นครราชสมา เปนลกศษยของทว รชนกร อกผ

หนง เมอจบหลกสตรแลวไดสอบบรรจเปนขาราชการครกรมสามญศกษา ทโรงเรยนบญเหลอวทยา

นสรณ อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา เมอป พ.ศ. 2520 หลงจากเปนครมธยมไดระยะหนง เขาจง

โอนยายไปรบราชการทมหาวทยาลยขอนแกน และไดเขาศกษาศลปศกษาในระดบปรญญาตร ท

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคาม และสาเรจการศกษาในป พ.ศ. 2529 และ

ตอมาไดสาเรจการศกษาในระดบปรญญาโท ศลปศกษา (กศ.ม.) จากคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร เมอป พ.ศ. 2538 ปจจบนดารงตาแหนง ผชวย

ศาสตราจารย คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน และพกอาศยอยในบานพกอาจารย

มหาวทยาลยขอนแกน

เกยรตประวตและการแสดงผลงาน เกยรตการณ ทองพรมราช นบเปนผ ม

บทบาททสาคญยงอกผหนงของกลมศลปนอสาน เขาเปนทงผ รวมบกเบกกอตงกลมศลปนอสาน

ตงแตป พ.ศ. 2526 รวมทงเปนประธานกลมถงสองครงไดแก เปนประธานกลมศลปนอสานในการ

แสดงนทรรศการครงท 7 ในป พ.ศ. 2534 ใชชอวา “อสานมอน สองฝงโขง” และครงท 8 ในป พ.ศ.

2544 ใชชอวา “ฮวมแฮงปนแตม” รวมทงเปนผขยายความสมพนธไปสศลปนประเทศเพอนบาน โดย

สญจรไปแสดงผลงานทโรงเรยนวจตตะกาแหงซาด กาแพงพะนอนเวยงจนทร ตงแตป พ .ศ. 2534

เปนตนมา นอกจากจะมบทบาทในกลมศลปนอสานแลว เขายงไดรวมกลมกบศลปนทอยในภาค

อสาน กอตงเปนกลมตางๆ เพอแสดงนทรรศการผลงานศลปกรรมอาทเชน กลมฅนคลายกน และ

กลมไทอสาน เปนตน เกยรตการณ ทองพรมราช ไดแสดงผลงานในนทรรศการตางๆ ทงภายในภาค

อสาน สวนกลาง และตางประเทศ ตงแตป พ.ศ. 2524 จนถงปจจบนมากกวา 40 ครง นอกจากการ

สรางสรรคผลงาศลปะแลว เกยรตการณ ทองพรมราช นบเปนนกวชาการทางดานศลปะและ

วฒนธรรมพนถนอสาน ทมบทความทางดานวชาการจานวนมาก และเปนนกวจยพนถนอสาน

ทขามไปศกษาศลปวฒนธรรมของประเทศลาวอกดวย

93

7. วฒนา ปอมชย

วฒนา ปอมชย หรอทรจกกนดในนาม “ตอง ดานเกวยน” เกดเมอป พ.ศ. 2498 เปน

ชาวอาเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมาโดยกาเนด เนองจากบดามอาชพรบราชการ จงจาเปนตองม

การโยกยายทอย หลงจากเกดแลวครอบครวยายไปอยทจงหวดชลบร เปนเวลา 10 ป แลวจงเดน

ทางกลบมาศกษาตอทโรงเรยนมธยมปกธงชย ทจรงวฒนา ปอมชย มแววการสรางสรรคผลงาน

ศลปะมาตงแตเดก เมอกลบจากโรงเรยนกขนบานเขยนรปทตนเองอยากเขยน สวนใหญจะเปนการ

เขยนโปสเตอรหนงบาง ภาพตามขาวหนงสอพมพบาง ไดศกษาการเขยนและแสงเงาจากภาพ

เหลานน ดวยใจรกในการเขยนภาพ บางครงถงกบไดขโมยภาพโปสเตอรหนงทเขาเพงนามาตดไว

เพอนามาเปนแบบวาด ซงเขาคดวาสงเหลานเปนงานศลปะ

เมอวฒนา ปอมชย สาเรจการศกษาในระดบมธยมจากโรงเรยนปกธงชยแลว จง

เดนทางเขากรงเทพฯ ตามความหวงทอยากเขาศกษาศลปะทเพาะชาง แตเนองจากความหนเหแหง

ชวตในขณะนน สาเหตเนองมาจากการสญเสยมารดา ทาใหเขาตองเลยงดและชวยเหลอตนเองมา

โดยตลอด จงไมมโอกาสไดศกษาตอตามทคาดหวง แตดวยใจรกทางศลปะจงเดนทางไปสมครเปน

ชางเขยนภาพคตเอาทอยทสาโรงเหนอ การเขยนคตเอาทในสมยนน จะมขนาดใหญเทากบตวตก

ตองชวยกนเขยนหลายคน สวนมากจะนาไปตดทบรเวณอนสาวรยชยสมรภม ซงเขามความสนกใน

การทางานพอสมควร วฒนา ปอมชย ไดทางานอยทนประมาณ 3 เดอน ในระหวางทอาศยอยใน

กรงเทพฯ กมโอกาสไดไปดงานศลปะตามสถานทตางๆ บาง การใชชวตในกรงเทพฯ มใชเปาหมาย

ของวฒนา ปอมชย กอปรกบอารมณของวยรนในสมยนน ทาใหเขาตองเดนทางออกจากกรงเทพฯ

กลบสภมลาเนาบานเกด อยางไรกตาม ในระหวางนวฒนา ปอมชย กไดทางานเขยนภาพคตเอาท

อยบาง รวมทงรบเขยนภาพเหมอน จดเวท แลวแตจะมผวาจาง ขณะเดยวกน เพอนทอยในละแวก

บานเดยวกนหลายคน ไดเขาศกษาศลปะทวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (มหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา) แตเขาเองกไมมโอกาสทจะไดศกษาตอแตอยางใด

ตอมาประมาณชวงป พ.ศ. 2515 วฒนา ปอมชย ไดรจกกบมานพ รตนพนธากล ซง

ในขณะนนกาลงศกษาแผนกศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดเดนทางมาหา

เพอนทอาเภอปกธงชย ทาใหวฒนา ปอมชย ไดมโอกาสรจกและพดคยกนอยางถกคอ จงชกชวนกน

เดนทางมาเทยวทหมบานดานเกวยน อาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมา ซงในสมยนนนกศกษา

ศลปกรรมสวนใหญไดเดนทางไปฝกทกษะ และไปเปนชางปนทดานเกวยนอยแลว วฒนา ปอมชย

ไดเลาถงความรสกครงแรกทไดเขามาบานดานเกวยนใหฟงวา “ตลอดชวตการเดนทางทงหมด

ความเปนวยรนทมอารมณรอนขางใน เพราะในขณะนนผมมอายประมาณ 18-19 ป แตพอการ

เดนทางของผมมาถงดานเกวยน มนกไดสนสดลงทน” (วฒนา ปอมชย. 2552: สมภาษณ)

94

หลงจากนน วฒนา ปอมชย และเพอนไดเดนทางมายงโรงปนแหงหนง ทมงดวยหญา

แฝกจนเกอบถงพน พนภายในปดวยทราย โรงปนดงกลาวตงอยทบานปาบง ซงอยหางจากถนน

ใหญประมาณ 500 เมตร ซงภายในโรงปนแหงนนเขาไดพบกบลงอม ซงเปนชางปนในยคแรกของ

ดานเกวยน นอกจากนยงม พงษเทพ กระโดนชานาญ ประหยด อรณเรอง ซงขณะนนเรยนศลปกรรม

อยทวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กาลงฝกปนอย นอกจากนน ยงมโรงปนอกหลายแหง

ทสามารถสะกดใหวฒนาหยดนงสงบ เพราะสภาพดานเกวยนในสมยนน มความแตกตางกบ

ปจจบน เดมจะเตมไปดวยตนกามปคลมทวถงตงแตกโลเมตรท 12-14 ของอาเภอโชคชย ซงใน

ขณะนน มรานดนเผาขนาดใหญอยเพยง 3 รานเทานน คอ 1) รานมาลยดนเผา ของลงมาลยซ งเปน

ชาวราชบร จะปนพวกโอง ไห หมอ เปนชางปนพนบาน 2) รานจงประเสรฐ เปนรานทรวมกนของ

ชาวบาน มลงเปยซงจะปนผลตภณฑสาหรบจดสวน โคมไฟ ชนสาหรบวางของ และ 3) รานดนดา

ของวโรฒ ศรสโร ซงทางานทางดานออกแบบเปนหลก

วฒนา ปอมชย สนใจและศรทธาในตวลงอมมาก ลงอมจะมรานเลกๆ ชอวา “ราน

ไทยอม” เพราะในขณะนน ลงอมกาลงขนแปนหมน ลงจะสงบและมความนงมาก ในขณะเดยวกนนน

ลงไดปนขาสาหรบลองตกบขาวเพอกนมดแมลงจนเสรจสมบรณ มความงามทลงตวแลว ลงไดบอก

ใหวฒนา ปอมชย ทดลองปนตอหรออยากจะเสรมแตงใดๆ ตามแตจนตนาการ ซงเขาเองบอกวา

“ผมกกลาๆ กลวๆ ลงบอกไมตองกลวเสยอยากทาอะไรกทา ผมจงหยบดนมาปนกา ไก ตามจนตนาการ

ผมบบใหเปนทรงแลวนาไปตดบนปากภาชนะ นบเปนจดแรกทผมไดสรางสรรคงาน ณ ทน” (วฒนา

ปอมชย. 2552: สมภาษณ) นนจงเปนเหตใหวฒนาเกดความประทบใจในนาใจของชาวบานในแถบ

บรเวณน ตลอดจนความศรทธาในตวลงอม จงทาใหเขาตดสนใจขอพกอาศยอยในแถบทพกพงของ

ลงอม ซงเปนโรงเรอนทยงกนฝาไมเสรจ นกศกษาศลปกรรมในสมยนน เมอวางกมาปนชนงานท

ดานเกวยน เมอเสรจงานบางคนกกลบเขาเมอง บางคนกพกทนน

นบตงแตบดนนเปนตนมา วฒนา ปอมชย กไดหยดการเดนทางเพอการแสวงหา และ

ไดเรมสรางสรรคผลงานเครองปนดนเผาทบานดานเกวยนมาจนถงปจจบน วฒนา ปอมชย ได

แตงงานกบคณประไพ ปอมชย ซงมอาชพเปนพยาบาล มบตรชายดวยกน 2 คน ปจจบน เขาไดใช

ชวตและมความรบผดชอบตอคนงาน โรงปน เตาเผา และ “บานสองปน” ซงเปนบานศลปะทสรางไว

เพอจาลองภาพความทรงจาในอดตเกยวกบดานเกวยน เพอแสดงผลงานศลปะสวนตวของ เขา และ

เพอการสรางผลตภณฑเชงพาณชยจากเตาเผาของตนเอง แตเขากยงใชเวลาสวนหนงกบการสรางสรรค

งานตามอดมการณของตนเองทมงมน นอกจากการสรางสรรคผลงานตามความคดของเขาแลว

“บานสองปน” แหงน กยงเปดโอกาสใหเดกๆ ในหมบานหรอทมความสนใจมาเลนทบาน สรางสรรค

งานดนเผาตามจนตนาการ แลวเขาจะทาการเผางานให จงนบเปนอดมการณหนงทเขาอยากใหกบ

สงคมทมบญคณกบเขา จงนบเปนศลปนเพอชวตทเปนตวแทนของคนส ชวตอกผหนงของภาคอสาน

95

สถาบนการศกษา : ปจจยทสงผลตอการสรางอตลกษณของศลปนอสาน 1. ทว รชนกร

1.1 นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา

การศกษากระบวนการสรางอตลกษณของทว รชนกร โดยการศกษาผานระบบ

การศกษาซงอยภายใตรฐชาตไทยนน เรมตนจากการบอกเลาความทรงจาในอดต เมอครงท เขายง

วยเยาวอย ซงพอสรปไดวา ความรกและความสนใจในศลปะของเขาเรมฉายแววตงแตอาย 4-5 ขวบ

ซงเกดจากการไดดหนงตะลงเพชรบรแลวเกดความชอบอยางจบใจ ชนดดกนหลบคาโรง เมอกลบ

มาถงบานกพยายามเขยนรปตวหนงตะลงลงบนกระดาษ แมตอนนนจะยงเขยนไมไดเปนตวเปนตน

กตาม “เมอรความกชอบวาดรปแลว มความพยายามถงขนาดไมมสจะเขยน กตองเกบเอากระดาษ

สนามาแชนาเพอจะไดสมาเขยนภาพ หรอแมกระทงสนาตาลกตองฝนเอามาจากมดทเปนสนม”

(ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) เมอเรมเขาเรยนหนงสอ แมในขณะนน ประมาณทศวรรษ 2480

จะไมมการเรยนการสอนศลปะในโรงเรยนกตาม แตเขากเขยนภาพไปตามความรกความพอใจ และ

หมนฝกฝนดวยตนเอง ดวยวธการคดลอกภาพจากปกสมดและปกหนงสอประเภทนยาย โดยเฉพาะ

ภาพลายไทย เชน ภาพหนมาน ทศกณฑ ตวพระ ตวนาง และฉากตางๆ จากความมงมนในวยเดก

ดงกลาว ทาใหทวกลายเปนเดกทมฝมอในการวาดภาพโดดเดนทสดของโรงเรยน

เมอทว รชนกร สาเรจการศกษาระดบมธยมศกษาแลว จงเรมตนเขาเรยนศลปะ

อยางจรงจงทโรงเรยนเพาะชาง การเรยนทเพาะชางจงเปนชวงเวลาแหงการแสวงหาทกษะฝมออยาง

จรงจงของเขา ดวยการศกษาวาดภาพเหมอนตามแบบสากล เชน ภาพวาดของฟานโกะ เซซานน และ

โดยเฉพาะแอนดรว ไวเอด นน ทว รชนกร ชนชอบมากทสด นอกจากนน เขายงฝกวาดภาพแบบไทย

ประเพณอกดวย ซงเปนผลมาจากการสอนของคณาจารยหลายทาน อาทเชน จตต บวบศย และ

ทว นนทขวาง ซงทวไดกลาวถงประสบการณเมอครงเรยนทเพาะชางวา “อาจารยทว นนทขวาง

เอาภาพเขยนของฟานโกะ หรอศลปนอมเพรสชนนสตหลายคนมาใหด เรารสกตนเตนและสนใจมาก

เพราะเคยรจกแตแตชางเขยนไทย เชน เหม เวชกร พอมาเจองานของฟานโกะ เซซานน และไวเอดเขา

จงตนเตนมาก จงอยากเรยนตอทมหาวทยาลยศลปากร” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ)

ตอมา ทว รชนกร ไดเขาศกษาตอทมหาวทยาลยศลปากร ภายใตการสอนของ

ศลป พระศร ซงเปนหลกสตรอะคาดม ตามอยางศลปะตะวนตก พรอมทงซมซบเอาวตรปฏบตตาม

แบบอยางศลป พระศร โดยเฉพาะการปลกฝงแนวความคดเชงปรชญาทวา “การจะเปนมนษยทแท

นน ไมเพยงแคดารงชวตดวยการทามาหากนไปจนตาย เฉกเชนเดยวกบสตวทดารงชวตอยดวยการ

หาอาหารกน มนษยเราจาตองคนหาสจธรรมดานใดดานหนงใหพบ เพอเออประโยชนใหกบมนษย

ดวยกน ทงดานวตถและจตวญญาณ” (วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2550: 6) ซงทว รชนกร กไดยนยน

96

วา “อาจารยศลป สอนใหรวา ศลปะทาใหเราเปนมนษยทสมบรณขน ทาใหเราพนจากสภาวะของ

ความเปนสตวสามญทวไป” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) ซงตอมาเขากยอมรบเอาแนวคด

ดงกลาว มาเปนปรชญาในการทางานตลอดชวตของเขา ดงคากลาวของทว รชนกร ทวา “ทานใหไว

สามประการ หนงคอการแสวงหาสจธรรม สองแสวงหาความหลดพน สามคอสรางสรรค จรรโลง

สงคม อาจารยศลป พระศร ทานสอนเอาไวอยางน ผมกใชเปนปรชญาในการทางานมาจนทกวนน ”

(วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2550: 9) จากทมาของแนวความคด และปรชญาดงกลาว ถอเปนแกน

หลกททว รชนกร ใชเปนแนวความคดในการสรางสรรคผลงานทศนศลป เพอสะทอนเนอหาหรอ

เรองราวในการแสดงออกทสอดคลองกบหลกปรชญา 3 ประการ ซงภาพเขยนสวนใหญของเขา

จงมกจะปรากฏเนอหาหรอเรองราวในขอหนงขอใดหรอทงหมดอยในผลงานของเขาแทบทงสน

จงสรปไดวา จากระบบการศกษาและหลกสตรศลปะหลกวชา ทเขาไดราเรยน

มาทงจากโรงเรยนเพาะชางและมหาวทยาลยศลปากรนน สามารถอธบายไดวา ระบบการศกษา

ดงกลาวไดกลายเปนปจจยทสงผลไปสการทางานของเขาในชวงเวลานน ดงจะเหนไดจากผลงาน

ของทว รชนกร ในระยะเรมตนตงแตเมอครงเปนนกศกษามหาวทยาลยศลปากร ในชวงป พ .ศ. 2500

- 2503 พบวาสวนใหญจะเปนผลงานจตรกรรมและศลปะภาพพมพ ทมลกษณะแบบศลปะตะวนตก

อนเปนผลสบเนองมาจากวธการสอนของศลป พระศร ผลงานของทว รชนกร ในชวงเวลาน ถอเปน

ชวงทโดดเดน เพราะเปนชวงเวลาทเขาไดรบรางวลจากการประกวดศลปกรรมแหงชาต ครงท 9-12

อาทเชน ในป พ.ศ. 2501 ภาพทไดรบรางวลเกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดงประเภทจตรกรรม

ชอภาพ “ซาก” เปนภาพสนามนบนผาใบ ไมทราบขนาด (ปจจบนสญหาย) ทมาของแนวความคดใน

ภาพนกคอ เปนการเขยนภาพทมเนอหาเพอสะทอนถงสจธรรมของสงมชวตแบบตรงๆ คอเปนภาพ

กะโหลกววควายวางอยบนผาทปเปนฉาก ลกษณะคลายกนกบการจดหนนง ซงเปนการแสดงใหเหน

ทกษะฝมอของศลปนเทานน เทคนคและโครงสรางทางศลปะจงเปนแบบเรยบงาย ตามหลกวชาการ

ทเขาเรยนมานนเอง

ตอมาในป พ.ศ. 2502 ภาพทไดรบรางวลเกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดง

ประเภทจตรกรรม ชอภาพ “ชวตในเรอ” เปนภาพสนามนบนผาใบ ไมทราบขนาด (ปจจบนสญหาย)

ภาพนมทมาของแนวความคด มาจากภาพปรากฏการณชวตประจาวนของชาวบานทใชชวตอยบน

เรอ ซงทว รชนกร เหนอยเปนประจา สวนเทคนคและโครงสรางทางศลปะนน เปนแบบเรยบงาย

อกทงรปทรงมลกษณะทเหมอนจรงตามหลกวชาทเขาเรยนมา

ตอมาในป พ.ศ. 2503 ทว รชนกร ไดรบรางวลจากการประกวดศลปกรรม

แหงชาตถง 2 รางวลไดแก 1) รางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประเภทจตรกรรม ไดแกภาพชอ

“ตนไม” เปนภาพเขยนสนามนบนผาใบ ขนาด 50 x 65 ซม. เปนภาพเขยนลกษณะเหมอนจรงตามท

97

ตาเหน แตพฒนารปแบบในการเขยนภาพดวยเทคนคการเขยนดวยพกน โดยทงใหเหนรอยฝแปรง

หยาบๆ แตนาประทบใจ คลายกนกบภาพเขยนของพวกโพตสอมเพรสชนนสต ซง เขาไดรบอทธพล

อยในขณะนน และ 2) รางวลเกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดง ประเภทภาพพมพ คอ ภาพชอ

“คนแกกบเดก” ซงพมพดวยหมกดา ไมทราบขนาด ซงมทมาของแนวความคด จากความรสก

สะเทอนใจและซาบซงในความสมพนธระหวางคนแกกบเดกทเขาพบเหนอยในขณะนน ในภาพ

จงปรากฏคนแกกาลงอมหลานตวเลกๆ ดานหลงมดวงอาทตยกาลงสองแสง ทมลกษณะกงเหมอนจรง

โดยใชเทคนคการแกะแมพมพไม (Woodcut) แบบหยาบๆ แตคมชด คลายภาพพมพของศลปน

ญป นทเขาชนชอบ การจดวางองคประกอบของภาพ จะเนนลกษณะของคนใหอยตรงกลางของภาพ

และมลกษณะภาพแบน ซงเกดจากความจากดในดานเทคนคของการแกะแมพมพไมนนเอง

ในป พ.ศ. 2504 ภาพทไดรบรางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประเภท

จตรกรรม ไดแก ภาพชอ “ครอบครว” เปนภาพสนามนบนกระดาษ ไมทราบขนาด ภาพนเปนภาพท

แสดงเนอหาหรอทมาของแนวความคด จากทเขาไดพบเหนภาพชวตของไก ซงเปนสตวเลยง ทม

ความผกพนกนกบวถชวตของคนไทยมาตงแตโบราณ ครอบครวของไก จงถกนาเสนอในรปแบบกง

เหมอนจรง ซงเรมจะเปนลกษณะการเขยนภาพเฉพาะตวของทว รชนกร มากขน ความประทบใจ

จงอยทวธการเขยนภาพดวยการเนนนาหนกทจรงจงมากขน

จะเหนไดวา ภาพเขยนของทว รชนกร สวนใหญในชวงเวลาน ถอเปนชวงเวลา

แหงการแสวงหาความจรง เนองจากภาพเขยนมกจะปรากฏทมาของแนวความคด จากภาพวถชวต

ทงคน สตว และธรรมชาตสงแวดลอมทอยรอบตวของเขา อกทงไดรบอทธพลรปแบบ กลวธและการ

จดโครงสรางทางศลปะ ในลกษณะเหมอนจรงในชวงแรก ซงเขาไดรบอทธพลมาจากการศกษา

ศลปะทมหาวทยาลยศลปากร ซงเปนผลพวงจากการสอนตามหลกวชา (Academic Art) ของศลป

พระศร และคอยๆ พฒนาไปสการเขยนภาพดวยเทคนคระบายสดวยการทงใหเหนรอยฝแปรงแบบ

ฉบไว โดยมรปแบบกงนามธรรม และนามธรรม ตามอยางภาพเขยนของศลปนตะวนตกและภาพ

พมพของศลปนญป น ทแหวกออกมาจากภาพเขยนแนวประเพณของคนอนๆ ทอยในยคเดยวกน

เนองจากทว รชนกร เปนคนทชอบอานหนงสอ และคนควาตาราตางประเทศอยเปนประจา จงทาให

เขาไดรบอทธพลดงกลาวมากกวาคนอน

จากการศกษากระบวนการสรางอตลกษณของทว รชนกร ภายใตเงอนไขของ

บรบทรฐชาต โดยการอธบายผานระบบการศกษาของไทย ซงลวนเปนไปตามนโยบายของรฐบาล

จากสวนกลางทงสน จงพบวา หลงชวงการเปลยนแปลงระบอบการปกครองในป พ.ศ. 2475 เปนตนมา

รฐบาลไมไดใหความสาคญกบการศกษาทางดานศลปะมากนก ดงจะเหนไดจากประวตการศกษา

ของทว รชนกร ตงแตเรมตน พบวาเขาตองอาศยความรกในการขวนขวยหาความรและฝกฝนเอาเอง

98

ดงนน การสรางอตลกษณทางดานศลปะของทว รชนกร ในชวงระยะวยเดก จงเปนการสรางจาก

ภายในของเขาคอ มจตใจรกทจะฝกฝนดวยตนเอง โดยระบบการศกษายงไมไดมผลตอเขาเทาใดนก

ตอมาเมอไดเขาศกษาตอทโรงเรยนเพาะชาง และมหาวทยาลยศลปากร ซงเปนสถาบนการศกษา

ทางดานศลปะเพยงสองแหงทมอยในขณะนน เขาจงไดเรยนศลปะอยางจรงจง ภายใตหลกสตร

ศลปะของไทยแบบประเพณ และหลกสตรศลปะหลกวชาแบบตะวนตก ซงเนนทางดานทกษะฝมอ

เปนหลก ดงนน กระบวนการสรางอตลกษณของทว รชนกร ในชวงเปนนกศกษาน จงถกสรางดวย

ระบบการศกษา ผลงานศลปะจงไดรบอทธพลมาจากระบบการเรยนการสอน โดยเฉพาะรบมา

โดยตรงจากศลป พระศร หรอแมกระทงการไดรบรางวลจากการประกวดศลปกรรมแหงชาตหลายครง

กลวนอยภายใตองคกรทมคณะกรรมการทใกลชดกบมหาวทยาลยศลปากร เปนผหยบยนรางวลให

จงกลาวไดวา กระบวนการสรางอตลกษณของทว รชนกร ในชวงเวลาเรมตนน จงเปนลกษณะการท

ผ อนมสวนหยบยนอทธพลทางรปแบบศลปะและชอเสยงใหแกเขานนเอง

1.2 ความเปนครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ

จากการศกษาประวตเบองตนของทว รชนกร นน พบวา แมจะเปนคนจงหวด

ราชบรโดยกาเนด แตกลบมาใชชวตอยในภาคอสานเปนเวลายาวนานเ กอบ 50 ป ซงปจจบนกยงคง

อาศยอยกบภรรยาและบตรสาวทจงหวดนครราชสมา จงกลายเปนคนโคราชโดยปรยาย ตลอด

ระยะเวลาอนยาวนานของทว รชนกร นน จะเหนไดวา คอนชวตของเขาคอ อาชพความเปนครสอน

ศลปะ ซงทาควบคกนไปกบความเปนศลปน แมจะเปนการทางานสองอยางในเวลาเดยวกน แตการ

จดสรรความรบผดชอบตอภาระหนาทนน เขาพยายามแยกออกจากกน

ซงหากอธบายตามกรอบแนวคดเรองอตลกษณ จะพบวา การทาหนาทสอง

อยางในชวงเวลาเดยวกนนน เปรยบเสมอนเปนเหรยญทมสองดาน แมจะมความตางกนแตกตอง

ขบเคลอนไปดวยกนทงสองดาน “อตลกษณ” ในแนวคดหลงสมยใหม เปนการมองปจเจกสภาพ

ในฐานะของอตลกษณ ความเปนปจเจกจงถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการ

สรางอตลกษณ” มากกวาแกนแกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว รวมทงความเปน

ปจเจก เปนผลของวาทกรรม และปฏบตการทางวาทกรรม อกทงแสดงความสมพนธระหวางภาพ

ตวแทนและอตลกษณ ดงนน “ความเปนครศลปะ” และ “ความเปนศลปน” ของทว รชนกร กอาจ

กลาวไดวา เปนการสรางความหมายภาพตวแทนและอตลกษณบางประการเชนเดยวกน

นคม กบแกว (2553: สมภาษณ) ซงเปนลกศษยใกลชดทว รชนกร อกผหนง

กลาวถงความเปนครของเขาวา อาจารยทว รชนกร ทานไดรบสมญานามวา “ศลปนรากแกวอสาน”

อนเนองมาจากวนททานเรมหยงราก ณ แดนดนโคราชเมอป 2504 จนกระทงปจจบน เปนเวลารวม

99

50 ป กบการทาหนาทครศลปะทมลกศษยลกหากระจายอยทวทกภมภาคของประเทศไทย

โดยเฉพาะภาคอสาน จากแนวคดทฝงลกอยในจตสานกของทาน จนกระทงถายทอดออกไปส

ลกศษยรนแลวรนเลา คอจตสานกตอบแทนสงคมทใหทกสงทกอยางแกเรา

จากทศนะดงกลาว สอดคลองกบความสานกรบผดชอบตอภาระหนาทความ

เปนครของเขา ซงเปนดง “อดมการณ” หรอ “อดมคต” ทเปนความมงมนตงใจของเขา ดงททว

รชนกร ไดกลาวกบผ วจยเสมอวา “ผมอยากจะสงสอนลกศษยใหเปนคนด มจตสานกเพอสาธารณะ

ทกคน” นนกแสดงวา เขาตองการใหลกศษยทกคนมงสรางสรรคผลงานเพอสงคม ตระหนกถง

คณธรรมและจรยธรรม ในการใชชวตอยรวมกนอยางมความสข ไมมการเอาเปรยบซงกนและกน

ซงอดมการณดงกลาว มนเกดขนเองภายใตจตสานกของเขา เขาเลอกเองและทาเองโดยไมมใครไป

บงคบ ซงมนเปนสงทเขาไดไตรตรองดแลว จงไดมาทาหนาทเปนคร

เมอพจารณาตามแนวความคดเรองอตลกษณ จากหนาทของความเปนคร

นบวาเปนการสรางความหมายภาพตวแทนและอตลกษณในอลกษณะหนง ซงถกสรางดวยระบบ

การเรยนการสอน ทถกกาหนดหลกสตรมาจากสวนกลางทอยภายใตรฐชาตไทย แมเขาเองจะเปน

ผ กอตงแผนกวชาศลปกรรม ทวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และเปนผ รางหลกสตร

รวมกบเพอนศลปนในป พ.ศ. 2509 แตขอจากดบางอยางรวมถงความเปนภาพตวแทนของ

มหาวทยาลยศลปากร กยงเปนภาพตดตามเขามา แมเขาจะบอกวาหลกสตรดงกลาวไมเหมอนทง

มหาวทยาลยศลปากร วทยาลยเพาะชาง และวทยาลยชางศลปกตาม แตกไมสามารถปฏเสธไดวา

หลกสตรดงกลาว เปนหลกสตรแบบศลปะหลกวชาทเขาและเพอนเรยนมาจากมหาวทยาลย

ศลปากรนนเอง เพยงแตในระยะตอมา เขาไดปรบเปลยนวธการสอนทเนนศลปะสมยใหม ทเขา

ไดรบอทธพลมาจากการคนควาและการอานหนงสอศลปะตางประเทศ และดเหมอนวธการสอนของ

เขาจะลาหนาไปมากกวามหาวทยาลยศลปากรในขณะนน

อยางไรกตาม สงทสรางตวตนของทว รชนกร ใหเปนทยอมรบของสงคมในอาชพ

ความเปนครศลปะของเขากคอ แมในความเปนจรง เขาจะมงเนนการสอนแบบใหความเปนอสระแก

นกศกษา และมไดตองการใหลกศษยเลยนแบบผลงานของเขา แตในความเปนจรงอกดานหนงทตก

ทอดไปสบรรดาลกศษยหลายๆคน ไดแก แนวความคดและปรชญาทเขาไดรบการ ถายทอดมาจาก

อาจารยของเขาคอ ศลป พระศร แตอยางไรกตาม สงทอยนอกเหนอวธการสอนของศลป พระศร ก

คออดมการณทางดานศลปะเพอชวต ทเขาไดรบการบมเพาะหลงจากมาปกหลกทนครราชสมา

ดงนน อาจกลาวไดวา วธการสอนทสอดแทรกแนวคดและปรชญาทวาดวยอดมการณทางดาน

การเมอง สงคม และสงแวดลอม ไดนาไปสการสรางอตลกษณในฐานะทเขาเปนครใหเปนทยอมรบ

ของบรรดาลกศษย อกทงลกศษยกเปนผ ยอนกลบมาสงเสรมใหเขามชอเสยงมากขน ดงนน ในฐานะ

ทเขาเปนปจเจกจงถกกระบวนการของสงคมเปนผ สรางอตลกษณใหกบเขานนเอง

100

2. โชคชย ตกโพธ

2.1 นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา

พนฐานการศกษา ซงถอเปนปจจยสาคญตอการสรางสรรคผลงานทศนศลปของ

โชคชย ตกโพธ นน นพนธ ขนแกว (2553: สมภาษณ) ครศลปะผ เคยเรยนหองเดยวกนกบโชคชย

ตกโพธ ทวทยาลยเพาะชาง ไดเลาถงความทรงจาในอดตเกยวกบชวงชวตการเปนนกศกษา และ

กระบวนการสรางแนวคดทนาไปสการสรางสรรคผลงานศลปะของโชคชย ตกโพธ ในเวลาตอมา

พอสรปไดวา โชคชย ตกโพธ เปนคนตงใจศกษาเรยนรมาก ทงในหองเรยนและนอกหองเรยน เปน

ผ นาสงใหมๆ มาใหกบเพอนๆ จะไมพดชกจงใคร สวนใหญจะทาใหดเชนเขยนหนนง โชคชย ตกโพธ

จะเขยนครงละ 4-5 ชน เพอนๆ กทาตาม เปนคนทเพอนรกและยอมรบนบถอมาก อาจารยกชอบ

เพราะเปนคนขยน ชางซกถาม ความเปนคนชางคดชางสงเกตโยงความรขอมลตางๆ เพอหาขอสรป

พดคยแลกเปลยนความคด แสดงทศนะอยางตรงไปตรงมากบอาจารย รนพ รนนองและเพอนเสมอ

เวลาวาดภาพมกไปคนเดยว กลบมากเอางานมาตงใหเพอนๆด ชอบทางานเชงทดลอง ลองผดลอง

ถก รปแบบผลงานสรางสรรคในขณะทเรยนอยกกาวหนากวาใครๆ จะวาเปนความพเศษของกลมผม

หรอความโชคดของผมกไดทมเพอนเรยนดวยกนชอโชคชย ตกโพธ มณเฑยร บญมา ชาต กอบกตต

วณช สขศร สทศน ปนฤทย โดยเฉพาะสองคนแรกทาใหกลมของเราใฝด เพราะทงโชคชย ตกโพธและ

มณเฑยร บญมา เปนผ นาทางความคด เปนแบบอยางในการสรางสรรคศลปะ เปนสองคนทขยน

เขยนรปแขงกน คลกคลกบรนพ เชนพผดง พรมมล พทวเดช จวบาง เปนตน พดคยแลกเปลยน

ความคด และแอบศกษาเทคนคการวาด รนพบางคนไปเรยนทอเมรกา กสงโปสการดงา นศลปะ

ใหมๆ มาใหด นอกนนยงพากนศกษาเรยนรนอกหองเรยนเชนไปบานจาง แซตง บานสวนของ

ประเทอง เอมเจรญ ไปหองสมด AUA ซงมหนงสอศลปะของศลปนอเมรกาเยอะมาก อานไมออกด

แตรป หลายๆ ครงพวกผมในกลมพากนนงฟง 2 คนนถกเถยงกนเรองศลปะ เรองปรชญา หลงจาก

จบชนปท 3 คนทมฝมอกจะเลงเปาทคณะจตรกรรมฯศลปากร แตโชคชย ตกโพธ กลบตดสนใจเลอก

เรยนตอในสถาบนเดมจนจบปรญญาตร เหมอนกบคนทรจกและเขาใจตนเองเปนอยางด รวาตวตน

ทเปนอยางนคงจะเรยนทศลปากรไมมความสข การตดสนใจเชนนอาจจะประมวลเปนคาอธบาย

ดงน

ขอ 1 อาจจะไดแรงบนดาลใจจากการทไดรจกและดงานศลปะสรางสรรค

ของกมล ทศนาญชล ซงนาผลงานกลบมาแสดงทโรงเรยนเพาะชาง ซงโชคชย ตกโพธ เปนนกศกษา

ผหนงทเขาไปชวยตดตงผลงาน จงเปนคาตอบอกแนวทางหนงวา ไมจาเปนตองไปเรยนศลปากร ขอ

2 รนพในกลมทรจกมกคนกนหลายๆ คนทเบนเปาหมายไปเรยนตอท มศว ประสานมตร และ ขอ 3

บคคลอกทานหนงทโชคชย ตกโพธ ใหความเคารพนบถอมากคอ ผ อานวยการโรงเรยนเพาะชาง

101

อาจารยเฉลม นาครกษ ซงเปนคนอสานเหมอนกน ขอนนาจะเปนเหตผลอนสาคญทสะทอนภาพนก

ภมภาคนยมหรอจตวญญาณอสาน ในชวงขนชนปท 4 โชคชย ตกโพธ กนาทมเพอนๆ เลอกเรยน

สาขาภาพพมพ ซงเปดเปนปแรก ผลงานสรางสรรคชวงนนหลายชนสรางขนในแนวทางศลปะเพอ

ชวต ซงเปนผลสะเทอนจากเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และในทสดกไดเขารวมการเคลอนไหวกบ

แนวรวมศลปกรรมแหงประเทศไทยในเหตการณ 6 ตลาคม 2519

อยางไรกตาม ผลจากการทเขาไดศกษาวชาศลปะจากวทยาลยเพาะชาง

สถาบนแหงนไดกลายเปนสถานทบมเพาะทางดานวชาการ แนวความคด ปรชญา และศาสนา

ใหแกเขาเปนอยางมาก ซงตอมาไดสงผลไปสแนวทางการสรางสรรคผลงานทศนศลปในลกษณะ

เฉพาะตวของเขา ดงนน การศกษากระบวนการสรางอตลกษณและววฒนาการในผลงานทศนศลป

ของโชคชย ตกโพธ นน จาเปนตองศกษาในประเดนทมาของแนวความคด ปรชญา หรอทฤษฎ

กลวธและโครงสรางทางศลปะ ทมผลนาไปสการคนหากระบวนการสรางตวตนของโชคชย ตกโพธ

ซงมแนวทางในการสรางสรรคศลปะทหลากหลาย ซงผลงานของเขามกจะแฝงไปดวยหลกปรชญา

และหลกวชาการทมเหตผล ตามทเขาไดศกษามา พอสรปไดวา

ทมาของแนวความคด ซงเปนแกนความคดหลกในดานเนอหาศลปะท

สาคญของโชคชย ตกโพธ ทแสดงออกในผลงานทศนศลปของเขา ทมกผกตดอยกบวธคดซงเปน

ภาพรวมในการทางานของเขา มกจะเปนเรองของ จตสานก เปนอสรภาพตามความสามารถในการ

แยกแยะ เชอมโยง ประเมนคาและคดสรร จตสานกมความหมายมากกวาความสามารถในการคด

เพราะจตสานกมสตปญญาคอยตกเตอนไมใหเราเผลอ “ศลปะของผมนน มกสะทอนรปการณ

จตสานก “เรา” กบ “ผอน” อนสะทอนผานเนอหาศลปะสะทอนวถชวต เพอสอนยการดาเนนชวต

ตามความเชอ มใชความแตกตางและแปลกแยก เพราะคา “แตกตาง” และ “แปลกแยก” มนเปน

เรองของคนอนขดเสนแบงใหเรา” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 30) นอกจากนน โชคชย ตกโพธ ยงได

อธบายถงทมาของแนวความคด ซงมอทธพลตอการสรางสรรคผลงานทศนศลปของเขาดงตอไปน

ผมชอบโยงสงทผมรบรตความเขาหาหลก วภาษวธ (Dialectic) คอ มมอง วถ

ชวต เกด แก เจบ ตาย โดยจบเหตการณ ความขดแยงค ไปนาเสนอผานมมมอง ผลพวงความ

ขดแยงสง แวดลอมทางสงคม ซงคนทวไปรบทราบในนามความขดแยงดานการเมอง เศรษฐกจ

วฒนธรรม กลาวคอ ความขดแยงดานการเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรม เปนสาเหต สงแวดลอม

สงคม เปนผล

การจบประเดน เกด แก เจบ ตาย นาเสนอจากมมมองผลพวงความขดแยง

เปนวธการใชสอศลปะเชอมโยงการเหน สต อนนาไปสความรสก นกคด ทซอนตวอยใน

ความสมพนธใหม ดานการเหนแจง เกยวกบวถชวต เกด แก เจบ ตาย ทางสงคม

102

กเพราะนสยมกคดวกวนตามวธอางองของผมนแหละ พอผมลงมอ

ทางานศลปะอะไรกตาม เจานสยวภาษวธมนโผลปรากฏออกมาในงานของผมอยเสมอ นก

ไดเชนน ผมกจบความคดทวาน นามนไปเปนประเดนสรางสรรคแบงออกเปน 3 กลม เชน

กลมเนอหาสะทอนวถการเมอง กลมธรรมชาตสอนยประหวดวถชวต และกลมเนอหาอง

ปรศนาธรรม (โชคชย ตกโพธ. 2546: 30)

กลวธและโครงสรางทางศลปะ ทปรากฏอยในผลงานทศนศลปของ

โชคชย ตกโพธ มหลากหลาย “ผมเรยนภาพพมพรนบกเบกของ “เพาะชาง” ทาใหตระหนกถง

ความสาคญของเทคนคและการจดองคประกอบในฐานะไวยกรณสรางรปแบบสอเนอหา หาก

ลกกลงประทบรอย ขอใหเปนรอยแหงมนษยชาต ผประทบคอ พวกเรา ” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 32)

ดงจะเหนไดจากการบนทกสวนตวของเขาทเขยนขนในป พ.ศ. 2516 ทาใหเหนรองรอยของวธการคด

และกลวธในการสรางสรรคผลงานทศนศลปของเขาในขณะนน พอสรปไดวา ถาเราเขยนภาพแนว

ลทธสาแดงอารมณ อาจมแนวทางดงน

1. รางจากของจรงเชน ภาพคน ทวทศน ตอจากนนวาดจากของจรงเพอ

ก) ศกษาเทคนคการใชส ข) ไดขอคดเพมเตมเพอการทางานตอไป และ ค) มทศนคตการทางานท

กวางขน

2. เขยนภาพจาก ก ข ค เพอไดความคดแวบดานวธการสลายรปทรง โดย

ใชวธวาดภาพจากองคความรแยกสวน เชน โครงสรางเดนเสน แสงเงา และผว ฯลฯ

3. ศกษา Space สลบวธขอ 2. เพอไดความคดเพมเตม ชวยใหมองเหน

แนวทางแสดงออกเพมขน โดยใชวธการทางาน ก) โยงสาระ “Space” ไปสรางเนอหา ข) รปแบบ

สาแดงอารมณ ตดทอนบางสวน แตยงคง Space ไวบาง

4. จบสาระ “Effect” แตละอยางไปขยายแนวทางปฏบตงาน

5. เขยนทรสกชอบ โดยทาไปเรอยๆ ถาความคดไมกระจางใหเปดด Study

เพอฟนความคดเกยวกบ “ธาตเดมแตละภาพ” ไมตองเอาภาพเดมมาลอกใหม เราดงานเกาเพอ

กระตนความคดแวบ เพอจบความแวบเอาไป Study ใหมอกครง จะไดพลงอนใหม

ฉะนน กลวธในการทางานทศนศลปของเขา จงมกแสดงถงความเปน

นกวเคราะหและนกทดลองทางดานศลปะ ทนบเปนอตลกษณะเฉพาะของเขา “ผมคดวา

กระบวนการเรยนรของผม เปนลกษณะครพกลกจาและผสมผสาน เพราะผมชอบกลวธทางาน

ศลปะแบบวเคราะหขอมลกอนลงมอปฏบต ความคดยอมวางงรากฐานบนความจดเจน

ประสบการณ (Experience) ประกอบขนดวยมวลขอเทจจรงทางผสสะเขาสระบบสบสวนทางเหตผล

อนรวมไวซงวธคดเขาหลก (Induction) วธวเคราะห (Analysis) วธเปรยบเทยบ (Comparison)”

103

(โชคชย ตกโพธ. 2546: 32) ซงเปนวธการทสามารถตรวจทานและประเมนผลไดในภายหลง สงทเหน

ไดชดเจนในเรองของกลวธในการสรางสรรคผลงานของโชคชย ตกโพธ นน มกจะเกยวของและ

สอดคลองกนกบจตสานกของเขา ดงจะขอยกตวอยางวธการสรางงานบางสวนของเขา พอสรปได

ดงน

วธการ ขด ลาก โชคชย ตกโพธ ไดขอคดมาจากถอยนพนธ 4 บรรทด

ของปรชญาเตา ซง ส. ศวรกษ ไดอางถง เมอครงทวจารณ ผลงานของจาง แซตง ดงน

ขดหนงขด หนกแนนดจขนเขา

ขดหนงขด ลองลอยดจหงส

ขดหนงขด เบาลอยดงเมฆ

ขดหนงขด เลอนไหลดจนา

เขาจงโยงขอคด ขด-ลาก เขาหาหลก ความหลากหลายมาจากหนง คาวา

“หนง” หมายถง แรกทเดยวมจตเปนพทธกอนอนทงหมด (พทธมหายาน) เขาเกงความจรงวา ถา

จตใจเรามอะไรอยในนน พอเราวาดรปความรสกในใจมนกอบตมาจากกรยา ขด-ลากเอง จดเรมตน

ของขอคดน คอ งานชดทะเล (อางศลา) ซงเขาใชเครยอง “ขด” ใหมองเหนเปนทะเล “ผมอยากไดจต

วญญาณบรรจลงในเทคนค “ขด” จงโยงความเขาใจจตวทยาจตใตสานกเขามาชวย ตอมาผมเหนวา

จตใตสานก อนโผลปรากฏทางเนอหา นาหนกเสน-สนน มนเปนเพยงเนอหาจตใตสานก (เกบกด)

มนระบายออกมาจากจตฝายอกศล หลงจากผมเปนครศลปะทอบลราชธาน ไดศกษาการปฏบต

สมาธเพราะอยากไดประโยชนสมาธไปชวยดงเนอหาจตสานก ใหมนระบายออกมาจาก จตฝาย

กศล” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 32)

อกเทคนคหนงทเขาสนใจ คอ เทคนคการลาก ซงตรงกบศพทวา Draw แปลวา

ลาก มาจากนย มาลากรถ คอ เขาเปรยบความรสกเปนมา เปรยบเทยบคนขมา คอ ปญญา ขอคด

เทคนค ลาก ตอมาเขาไดพฒนาวธ ขด-ลาก ในลกษณะท “เรว” ขน โดยพฒนากลวธ ขด-ลาก ไป

สมพนธกบการลากเชง จตสมผส อนไดแก กลวธลากเสน ออน-แก-หนก-เบา ถายทอดความรสก

นกคด (เกดขน ตงอย ดบไป) โดยปลอยใหวธการแสดงออกมนเปนไปเอง ตามกระบวนวธของมน

รวมแลวดวยแนวคดวธเดยวกนนเองกเกดเทคนคผสมผสานเปน ขด-ขด-ลาก-ปาย ซงเขาไดรบ

อทธพลมาจากนทรรศการศลปศกษา ในหองสมดของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร

“ผมชอบตดตามนทรรศการศลปะ ซงเวลานน คานยมจดในสถานศกษา เพราะไดเหนบรรยากาศ

ทางวชาการ อกทงยงไดฟงววาทะของผ รศลปะ เขายกประเดนถกเถยงกนเผดรอน” (โชคชย ตกโพธ.

2546: 32-33)

104

วธคราบไหล เปนวธการทเขาคดคนทอบลราชธาน ซงเขามโอกาสไดทบทวน

แนวคดเตา กบแนวคดฮนด ตลอดจนความรธรรมจากสวนโมกฯ กบความรธรรมจากวดหนองปาพง

“พอมนผสมกนถกสวน” กสอบทานประสบการณเขาหาหลกพทธธรรม พจารณาสลบกนไปมา

เชนน กนาไปสการทดลองเครองมอ เชน ปรบแตงแลคเกอรไประบายสนาอนทาใหเกดเทคนคคราบไหล

ซงนาไปสการตความสาระ คราบไหล (อะไร) เชอมโยงพทธวจนะ “ชาวนาไขนาเขานา” (บอกอะไร)”

(โชคชย ตกโพธ. 2546: 33) จากพทธวจนะดงกลาวสามารถตความไดวา

- อปมาเทคนคสนาคราบไหล เหมอนนาไหล (สงนม)

- อปมาศลปนปรบมตทางคราบไหล เหมอนชาวนาใชนา(สงทม)

- เทคนคคราบไหลแสดงสาระเอบอาบดดซม (ธาตนา) อปมาชาวนาไขนา

เขานา (สงนเปน)

- ผลงานศลปะจากเทคนคคราบไหล อปมาตนขาวจากทองนา (สงมเปน)

จากนน โชคชย ตกโพธ ยงไดพฒนาเทคนคการวาดภาพแบบ “จตสมผส” ซงเขา

ไดรบอทธพลมาจากศลปะลทธของชาวตะวนตก ดงคาอธบายของเขาวา ผมปรบมาจาก “ทวงทา”

ลทธสาแดงออก (Expressionism) โดยปรบกลวธ ขด-ลาก ใหพลวไหวอยางอสระคลายลายมอ

(Calligraphic) ดงผมประยกตวธการของ อารชล กอรก (Arshile Gorky. 1904-1948) มารค โทเบ

(Mark Tobey. 1890-1976) นาไปปรบใชในผลงานสะทอนเนอหา “บาน” ซงวาดจากมมมองสง

เพอให “บาน” บอกวถชวตชมชน (โชคชย ตกโพธ. 2546: 33)

นอกจากนน เขายงชอบวธการแสดงออก “อสระแตแฝงระเบยบ” จงปรบวธ

ลากเสนพลวไหวแบบของอารชล กอรก ไปสมพนธกลวธลากเสนพลวไหวเชงทศทางอกษรอาหรบ

ของมารค โทเบ โดยปรบแผนใหม คอ ลากเสนพลวไหวเชงทศทางลายมอของตวเอง และไดวธการ

ลากเสนพลวไหวอนเคลอนทไปตามทศทางหกงอ ดงเชน ผลงานลากเสนจตสมผสเกยวกบคนเดน

ขน-เดนลงบนได ซงหมายถง คนยคแสวงหาเดนบนได (หอคอยงาชาง) กบคนเดนลงบนได (รบใช

มวลชน) เปนตน

จากกระบวนการสรางสรรคผลงานทศนศลปดวยวธการดงขางตน สามารถ

ตรวจสอบการทางานศลปะ ซงเปนการหาวธบรรลซง “โลกทศน” โดยใชวธการเฉพาะเชน วาง

หลกการทางานจากกระบวนทศน (Paradigm) ไดแก การตความออกจากหลกการทางานวธ

วทยาศาสตร 5 ขนไดแก 1) ขนรวบรวมขอมล 2) ขนตงสมมตฐาน 3) ขนทดลอง 4) ขนปรบปรง

วธการ และ 5) ขนประเมนผลและสรปหลกการสาคญ แลวนาไปตความเขาหาหลกการทางานศลปะ

ใหสอดคลองกน เพอนาไปออกแบบชดหลกการทางานครงตอไป จงนบไดวา วธการทางานศลปะ

ของโชคชย ตกโพธนน เปนผลงานศลปะทอยบนฐานของเหตผลทไดทดลองและพสจนไดเชนเดยว

กนกบผลงานวทยาศาสตร และยงสอดคลองกบหลกธรรมในพทธศาสนา โดยเฉพาะสภาวะของจตท

ไดฝกฝนมาเปนขนเปนตอน เหมอนกบกระบวนการทางวทยาศาสตร

105

ดงนน หากจะอธบายตามกรอบแนวคดเรองอตลกษณ พบวา ปจจยในวธคด

และกลวธในการสรางสรรคผลงานศลปะของเขา จงมลกษณะหยบยมมาจากหลกคดทเขาไดเรยนร

เองมาจากทงนกปรชญา นกวทยาศาสตร และพทธศาสนา ซงเปนผลพวงมาจากบรรยากาศในการ

เรยนการสอนในวทยาลยเพาะชาง อกทงทกษะฝมอนน เขากไดรบโดยตรงมาจากกระบวนการเรยน

การสอนในวทยาลยเพาะชางเชนกน ดงนน ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณในความเปนศลปนของ

เขา จงถกสรางดวยกระบวนการทางสงคม ซงเปนแหลงเรยนรทางดานวชาการและทกษะฝมอแกเขา

มาจนกระทงปจจบน ดงนน ความหมายดานอตลกษณของเขาจงถกสรางขนดวยตวของเขาเองและ

ผ อนเปนผหยบยนให ในฐานะ “ศลปน นกคด นกทดลอง และนกวชาการ” นนเอง

2.2 ครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ

เมอโชคชย ตกโพธ จบการศกษาจากวทยาลยเพาะชางแลว กเรมทางานเปนคร

สอนวชาศลปะทวทยาลยอาชวศกษาอบลราชธาน บทบาทความเปนครของโชคชย ตกโพธ ตาม

ทศนะของนพนธ ขนแกว (2553: สมภาษณ) ซงเปนเพอนสมยเรยนทเพาะชางและเปนครสอนใน

ภาคอสานเชนกน ไดกลาวถงบทบาทของเขาพอสรปไดวา โชคชย ตกโพธ ไดทมเทกบการสอนศษย

จนประสบความ สาเรจเปนศลปนทมชอเสยงมากมาย วางแผนพฒนาใหกบองคกรจนเปนทยอมรบ

ในวงการอาชวศกษา คดคนเทคนคการสอน จดทาสอการสอน เอกสารประกอบ การสอน จนสรป

เปนแนวทางเฉพาะของวทยาลยอาชวศกษาอบลฯ นนจงแสดงวา บทบาทความเปนครของเขานน

ไดรบอทธพลมาจากการเรยนทวทยาเขตเพาะชาง ซงเปนสถาบนทบมเพาะดานวชาการและทกษะ

ฝมอใหแกเขา และในสถาบนเดยวกนน เขายงคนพบวธการคนควาหาความรนอกชนเรยน ดวยการ

อานหนงสอ การเสวนากบเพอนนกศกษา ศลปน ครอาจารย จนนาไปสอปนสย “การคดแบบ

วภาษวธ” ดงทไดกลาวมาแลวขางตน ซงเปนวธคดทละเอยดลออและละคนสงสยในสงตางๆ

ของเขา กลวนสะทอนออกมาในความเปนครของเขาทงสน ดงนน วธการสอนของเขาจงเปนวธท ม

กระบวนการเรยนการสอนแบบเปนขนเปนตอนตามแบบวภาษวธนนเอง แตอยางไรกตาม

กระบวนการสอนของเขากตองอยภายใตหลกสตรของวทยาลยอาชวศกษา ซงถกกาหนดมาจาก

นโยบายของรฐชาตไทยนนเอง ดงนน หากอธบายอตลกษณของโชคชย ตกโพธ จากความเปนคร

ศลปะน สามารถอธบายไดวา ปจเจกสภาพในฐานะของความเปนครศลปะ ความเปนปจเจกจงถก

เนนในฐานะทเปนกระบวนการทางสงคมทเขาไดรบอทธพลมาจากสถาบนการศกษานนเอง

ปจจยทางดานสถาบนการศกษา นอกจากจะสงผลตอความเปนครศลปะของ

เขาแลว กนบเปนอกปจจยหนงทมความสาคญตอการสรางสรรคผลงานทศนศลปของโชคชย ตก

โพธ ทแสดงออกมาในรปแบบและเนอหาทเปนอตลกษณเฉพาะตวของเขา อาทเชน การไดรบ

106

อทธพลเบองตนจากวทยาลยเพาะชาง ความชานาญในทกษะฝมอแบบศลปะหลกวชา กลวนไดรบ

การฝกฝนมาจากสถาบนศลปะแหงน สวนทมาของแนวความคดหรอเนอหาของผลงาน ในชวงแรก

ไดรบอทธพลมาจากการอานหนงสอแนว “กวนพนธ” และตอมาจงอานแนว “เพอ” (ชวต) ทงของกว

ชาวไทยและชาวตางชาต โดยเฉพาะหนงสอจาพวก “เพอ” ไดสงผลตอการปรบโลกทศนศลปะของ

โชคชย ตกโพธ เปนอยางมาก ซงความชอบในการอานหนงสอน ไดเรมตนทวทยาลยเพาะชางเชนกน

ดงนน หากอธบายอตลกษณ พบวา ปจเจกภาพในฐานะของความเปนศลปน

ของโชคชย ตกโพธ เปนอตลกษณทถกสรางดวยกระบวนการของสงคม คอการไดรบอทธพลจาก

วาทกรรมจากชดแนวคดปรชญาเปนผหยบยนให ดงจะเหนไดจาก เขาโยงคา “ผบรสทธ” ของอล

แบร กามส (Albert Camuus) ไปใชกบผลงานของเขาชด “กรอบ” โยงขอความมนษยสองหนาของ

อลแบร กามสเชนกน ไปใชกบผลงานชด “เดนจงกรม” และโยงขอความผลพวงแหงความคบแคน

ของจอหน สเตนเบค (John Steinbeck) ไปใชกบผลงานชด “ความขดแยงบวก” และงานเขยนของ

ชาวไทยเชน สมคร บราวาส จานง ทองประเสรฐ เสถยร โพธนนทะ พทธทาสภกข และอาร

สทธพนธ ทาใหโชคชย ตกโพธ ไดรบมมมองขอคดแบบ “วภาษวธ” และงานเขยนของสวาม

สตยานนทบร ทาใหเขาโยงประเดน “จต” (ศาสนา) สมพนธกบ “จต” (จตวทยา) เปนตน

3. สนาม จนทรเกาะ 3.1 นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา

สถาบนการศกษาทางดานศลปะ นบวามสวนสาคญตอกระบวนการสรางสรรค

ผลงานทศนศลปเพอชวตของสนาม จนทรเกาะ เปนอยางมาก ดงจะเหนไดจากผลงานทศนศลปของ

เขาตงแตเรมตนเมอครงเปนนกศกษา สวนใหญจะไดรบอทธพลแนวความคดมาจากการสอนของ

คณาจารย โดยเฉพาะทว รชนกร เปนผสอนทเนนในเรองของความคดเปนหลก สวนทกษะฝมอเปน

เรองรองลงมา การเรยนของเขาจะเนนการฝกทดลอง คนหา และมการโตตอบทางแนวความคดกบ

อาจารย อกทงมการวพากษวจารณกนทกวนศกร นอกจากนนยงมการเชญศลปนมาเสวนาอาทเชน

องคาร กลยาณพงษ อวบ สานะเสน ถวลย ดชน และรงค วงษสวรรค เปนตน

นอกจากนน อาจารยยงเนนใหนกศกษาทกคนตองอานหนงสอใหมาก สวนเขา

ชอบอานหนงสอประเภทสงคมศาสตรปรทรรศน และคอลมนศลปะจากหนงสอพมพชาวกรง

สยามรฐ เปนตน โดยเฉพาะบทความของ ม.ร.ว.คกฤทธ ปราโมช เขาชนชอบมากเปนพเศษ อยางไร

กตาม ในชวงทเขาเปนนกศกษาอยนน เขาไดซมซบเอาแนวความคด ปรชญา และรปแบบศลปะจาก

อาจารย โดยเฉพาะผลงานของทว รชนกร ซงเปนผลงานศลปะเพอชวต ตอมาเมอเกดสงคราม

เวยดนาม และมทหารอเมรกนเขามาจดตงฐานทพในประเทศไทย โดยเฉพาะทจงหวดนครราชสมา

เหตการณทางการเมองดงกลาว จงกลายมาเปนเปนปจจยสาคญ ททาใหเขาเรมหนมาสรางสรรค

ผลงานแนวเพอชวตในแนวเดยวกนกบอาจารยของเขา

107

สวนกลวธและโครงสรางทางดานศลปะทปรากฏในผลงานของสนาม จนทรเกาะ

สวนใหญกไมไดมเทคนคหรอวธการเขยนภาพทแตกตางไปจากศลปนทวไป การจดองคประกอบ

ของภาพกเปนไปตามหลกวชา ทเขาเรยนมาจากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ผลงานม

ทงเทคนคการเขยนดวยสนามน สอะครลก สนา วาดเสนดวยปากกาและดนสอ และสอผสม อยางไร

กตาม ในชวงทเขาเปนนกศกษาไดปรากฏวามผลงานสอผสมของเขา ทไดรบการกลาวขานกนมาก

วา เปนผลงานศลปะทลาสมยไปกวาศลปนทอยในเมองหลวงในขณะนน ดงทสนาม จนทรเกาะ ได

เลาความหลงใหฟงวา “ในชวงเรยน ผมทางานสอผสมโดยเขยนภาพคนตายบนไมอดแลวตดเปนรป

คนระบายสดา นาไปวางบนเตยงเหลกทมพนเปนตาขายทถกไฟไหมดาเปนตอตะโก ซ งสอวามคน

ตายบนเตยง เสรจแลวนาไปสงประกวดงานบวหลวง แตกรรมการเขาไมรบเพราะไมรวาเปนงาน

ประเภทอะไร สมยนนในกรงเทพฯเขายงไมทากน” (สนาม จนทรเกาะ. 2552: สมภาษณ)

นอกจากนนยงมผลงานเชอมเหลกและโลหะเปนงานประตมากรรมสอผสม ตดตงอยหนาอาคาร

คณะศลปกรรมและออกแบบอตสาหกรรม มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน ทเขาสรางขนใน

ขณะทยงเปนนกศกษา ดงท ทว รชนกร (2553: สมภาษณ) กลาวถงลกศษยคนนวา “ลกศษยรนแรก

มสนามและสวนตยชอบเขยนภาพแอบสแตรคทและทางานพวกสอผสม กใหความคดอสระแกพวก

เขา” นนกเปนหลกฐานชดเจนวา เขามแนวความคดและสรางสรรครปแบบศลปะนามธรรมแบบ

สอผสม ซงเปนศลปะสมยใหมทลาหนาไปกวาศลปนในยคเดยวกน

จงเหนไดวา ปจจยภายนอกทสงผลตอการสรางสรรคผลงานศลปะของสนาม

จนทรเกาะ มหลายประการ จากการศกษาพบวา ปจจยแรกทมผลตอเขากคอ สถาบนการศกษาซง

อยภายใตการกาหนดนโยบายและหลกสตรของรฐชาตไทยในขณะนน ไดแกวทยาลยเทคนคภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ซงนบเปนสถาบนการศกษาทางดานศลปะทเปดการเรยนการสอนชนสงใน

ภมภาคเปนแหงแรก และเปนแหงทสของประเทศ อกทงเขาเองเปนนกศกษารนแรก และยงเปนคน

แรกทมหมายเลขประจาตว ศ.1 แตอาจดวยความโชคดทเขาไดเรยนกบคณาจารย แมสวนหนงจะจบ

มาจากมหาวทยาลยศลปากร ไดแก ทว รชนกร ดารง วงศอปราช จรญ บญสวน แตอาจารยเหลานน

โดยเฉพาะทว รชนกร กบดารง วงศอปราช ผซงจบจากประเทศองกฤษมาใหมๆ มแนวความคด

สมยใหมมากกวาคณาจารยทอยในสวนกลางขณะนน กอปรกบไดเรยนกบอาจารยตาง ประเทศถง

สามคน จงทาใหผลงานของเขาในชวงแรก มความลาสมยไปกวาศลปนทอยในเมองหลวง

ดงนน เมอนามาอธบายอตลกษณ ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา

และในแนวคดหลงสมยใหม สามารถอธบายไดวา สถาบนการศกษาทางดานศลปะทมหลกสตรเขยน

ขนภายใตนโยบายของรฐชาตไทย รวมทงกระบวนการสอนของคณาจารย ไดสงผลตอกระบวนการ

สรางสรรคผลงานในอตลกษณะเฉพาะตวของเขาขนมา และอตลกษณดงกลาว ยงไดเปลยนแปลงไป

108

ตามสถานการณทางการเมองและสงคมรวมทงปญหาและอปสรรคตางๆ จงแสดงใหเหนวา ปจเจก

ภาพของสนาม จนทรเกาะ จงเนนในฐานะทเปนกระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ และ

แปรเปลยนไปตามสถานการณเฉพาะหนาอกดวย

3.2 ครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ

จากการศกษาประวตและกระบวนการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตของ

สนาม จนทรเกาะ ดงขางตน สามารถอธบายไดวา สนาม จนทรเกาะ เปนชาวอสานโดยกาเนด เรยน

หนงสอ ใชชวตเตบโต และทางานอยบนพนดนอสานมาโดยตลอด คอนชวตของเขานอกจากจะอทศ

ตนใหกบความเปนศลปน เพอสรางสรรคผลงานทศนศลปทมคณคาตอสงคมแลว การอทศชวต

ความเปนครของเขา กไมไดแตกตางไปจากอดมการณทปรากฏอยในผลงานทศนศลปแตอยางใด

ซงทงหมดไดหลอมรวมกลายเปนตวตนของสนาม จนทรเกาะ ทมความเปนอตลกษณะพเศษ

เฉพาะตวของเขา

เมอสนาม จนทรเกาะ สาเรจการศกษาและไดไปเปนครสอนศลปะทจงหวด

บรรมยแลว แนวทางการสอนศลปะทเขาไดรบมาจากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

กยงตราตรงอยในมโนทศนของเขา แมในชวงเวลาตอมา เขาจะไดเนนเนอหาทเกยวกบวถชวต ศลปะ

และวฒนธรรมของชาวอสานใต มาเปนหวขอหลกกตาม แตกยงคงเนอหาและรปแบบในแนวเสยดส

สงคมอยเชนเคย เพยงแตในชวงบนปลายชวตหลงจากเกษยณอายราชการแลว ผลงานของเขาได

ผอนคลายความตรงเครยดทางดานการเมอง ไปสภาพธรรมชาต และภาพคารวะบชาธรรม รวมทงม

โครงการทจะเขยนรปตามรอยพระพทธเจา ทมนยยะบางประการในชวงบนปลายชวตของเขา

นอกจากสนาม จนทรเกาะ จะเปนครสอนวชาศลปะตามหลกวชาแลว เขายง

เปนผสอนวชาศลปะการออกแบบ และไดจดใหมการประกวดการทาวาวใชชอวา “มหกรรมวาว”

มาตงแตเรมสอนศลปะ เพอใหนกเรยนไดแสดงออกและละเลนอยางสนกสนาน จนเปนแบบอยาง

ใหจงหวดบรรมยนาไปจดกจกรรม “มหกรรมวาว” เพอสงเสรมการทองเทยวของจงหวดเปนประจาป

ทกป นอกจากการเอานาศลปะเขาไปสสงคมแลว สนาม จนทรเกาะ ยงเปนผ เชยวชาญดานการสอน

ศลปะจนเปนทยอมรบ และไดรบเชญไปเปนวทยากรบรรยาย และสาธตการสอนในเขตพนทจงหวด

บรรมยและจงหวดใกลเคยงหลายครง ปจจบน แมเขาจะเปนขาราชการบานาญ แตกเปนวฒอาสา

ธนาคารสมองของจงหวดบรรมย ทยงคงสรางสรรคงานศลปะเพอชวยเหลอกจกรรมทางสงคม อกทง

ยงไดเปดบานของตวเองเปนหอศลป เพอแสดงผลงานศลปะของเขา และใชเปนทสอนศลปะในยาม

ทเดกนกเรยนตองการ ทงเดกนกเรยนตวเลกๆ ทอาศยอยบรเวณใกลเคยง จนกระทงนกเรยนชน ม.6

ทสนใจจะเขาศกษาตอดานศลปะในมหาวทยาลย กลวนแวะเวยนมาใหเขาสอนอยเสมอ ในอนาคต

สนามไดคดโครงการวาดภาพตามรอยพระพทธเจาจานวน 50 ภาพ เพอใชตระเวนแสดงตาม

โรงเรยนตางๆ ซงเปนการสอนศลปะและธรรมะไปพรอมๆ กน

109

อยางไรกตาม แมสนาม จนทรเกาะ จะไดรบอทธพลและแนวความคดทไดรบมา

จากสถาบนการศกษาดงขางตน โดยเฉพาะศลปะหลกวชาและศลปะสมยใหม นาไปใชใน

กระบวนการสอนศลปะในโรงเรยนมธยมศกษาแลว อทธพลดงกลาวกยงเปนปจจยนาไปสการ

สรางสรรคผลงานของเขาเรอยมา เพยงแตขอจากดของความเปนครมธยม ทขาดความพรอมใน

หลายๆดาน อาจเปนอปสรรคตอการสรางสรรคผลงานศลปะของเขาอยบาง ดงจะเหนไดจาก

อานาจ เยนสบาย (2553: สมภาษณ) แสดงทศนะวา “อาจารยสนามใหคณคาการเปนศลปน

เหมอนกน แตมปญหาในเรองการทางาน อาจจะเปนดวยอปสรรคทางรางกาย หรอจากหน วยงาน

แตเชอวาชวตยงเปนศลปนเพอชวต” จากปญหาและอปสรรคดงกลาวไดกลายเปนปจจยหนงททา

ใหผลงานของเขาไมไดรบการพฒนาเทาทควร อตลกษณะเฉพาะจงถกตรงแบบคงท และมการ

แปรเปลยนอยางคอยเปนคอยไป ตามสถานการณทางสงคมในปจจบน

4. สขสนต เหมอนนรทธ 4.1 นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา

สถาบนการศกษาในความหมายน หมายถง สถาบนทเปนแหลงการเรยนการ

สอนตามระบบ รวมทงการเรยนรและคนควาจากการอานหนงสอตารา ซงเปนผลมาจากการเรยนร

ทงในระบบและนอกระบบนนเอง ดงนน การศกษาผลงานทศนศลปสวนใหญในชวงแรกๆของ

สขสนต เหมอนนรทธ ขณะทเขายงเปนนกศกษาวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอนน พบวา

เขาไดรบอทธพลทางแนวความคดมาจากคณาจารย โดยเฉพาะทว รชนกร นบเปนตนแบบทง

แนวความคดและตนแบบทางอดมการณทตดตวเขามาจนถงปจจบน สขสนต เหมอนนรทธ เลาถง

บรรยากาศในการเรยนขณะนนวา “บรรยากาศในการเรยน อาจารยมกจะเนนใหเรยนรดวยตนเอง

หนกไปทางเรยนรชวต พอเปดเรยนอาจารยทวใหไปปฏบตงาน 5 ชน แลวนามาอภปรายในหองเรยน

และมอาจารยศรศกด นพรตน ซงเปนอาจารยสถาปตย ทานชอบศลปะและเปนนกเขยน ผมกเลย

อยากเปนนกเขยนดวย” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

อทธพลทางแนวความคด ทปรากฏในผลงานของเขาพบวา ในชวงทสขสนต

เหมอนนรทธ เรยนอยปสดทาย เขาไดมโอกาสอานหนงสอของนกเขยนไทยทมชอเสยงหลายทาน

อาทเชน ลาว คาหอม (คาสงห ศรนอก) สชาต สวสดศร สลกษณ ศวรกษ ไพบลย สวรรณกฏ

องคาร กลยาณพงศ และโดยเฉพาะหนงสอรวมเรองสนชอ “ฟาบกน” ของลาว คาหอม นน ถอเปน

หนงสอทเขาประทบใจและซาบซงมากทสด จงทาใหเขาชนชอบบทกวมาตงแตบดนน “ผมอาน

หนงสอ ฟาบกน ของลาว คาหอม ซงมนมเนอหาเกยวกบชวตของคนอสาน ผมกเลยประทบใจ และ

นามาสการเขยนบทกวและงานศลปะทสะทอนชาวนาคนบานนอก มนมชวตเหมอนในเรองสน ผม

จงเขยนภาพววควาย ชาวบาน ภารโรง และชวตจรงของชาวบาน โดยออกไปเขยนในสถานทจรง

มนจงจะไดชวตจรงๆ” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

110

นอกจากการไดรบอทธพลแนวความคดมาจากการอานหนงสอของนกเขยนไทย

แลว ตอมาสขสนต เหมอนนรทธ ไดอานหนงสอประเภทสงคมนยมของนกทฤษฎทางการเมอง เชน

สรรนพนธของ เหมา เจอตง และ Capitalist ของคารล มารกซ เปนตน แตเขายอมรบวา มนเปน

หนงสอทอานแลวเขาใจไดยาก ตอมาเขาไดอานหนงสอทมขอมลชใหเหนวา ในโลกเราน มคน

อเมรกนอย 5% ของโลก แตบรโภคทรพยากรของชาวโลกไปถง 50% เขาจงเปรยบเทยบกบคนไทย

วา คนกรงเทพฯ มประชากร 8% แตบรโภคทรพยากรถงครงหนงของประเทศ คนขอนแกนในตว

จงหวดมประชากร 10% แตบรโภคทรพยากรของทงจงหวดถง 50% และเขาเองเปนครคนหนงทอย

ในโรงเรยนบานไผ มประชากร 10% แตบรโภคทรพยากรของชาวอาเภอบานไผถง 50% มนจงเปน

การเอาเปรยบประชาชนสวนใหญ แนวความคดทวา “คนสวนนอยเอาเปรยบคนสวนใหญ” จงตดตว

เขามาจนกลายเปน “จตสานก” ทแสดงความเหนอกเหนใจ โดยเฉพาะชาวนาซงถกเอาเปรยบมาทก

ยคสมย “เรากนขาวทกวน แตเราเคยคดถงชาวนาหรอเปลา ชาวนาไมไดทานาเพอไวกนคนเดยว แต

จะทาใหทกคนไดกนดวย เหมอนศลปะทเราสราง ทบอกวาเปนของตวเอง แตทจรงมนเปนของทก

คน” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

ตอมาในชวงทถกจบกมและถกคมขงอยในเรอนจาในป พ .ศ. 2519 นน เขาไดม

โอกาสอานหนงสอธรรมของพทธทาส จงไดรบอทธพลแนวความคดดงกลาวมาสรางสรรคผลงาน

ศลปะและบทกวในเวลาตอมา ในชวงหลง สขสนต เหมอนนรทธ ไดมโอกาสอานหนงสอธรรมของ

ว. วชรเมธ ซงเปนหนงสอทอานแลวเขาใจไดงาย เขากลาววา เมออานหนงสอของทาน ว. แลว จง

นาไปประกอบกบคาสอนของทานพทธทาสอกครง เรากเขาใจมากขน เราจงสรปไดวา พระพทธเจา

สอนสนๆ วา อนจจง ทกขง อนตตา และตนเปนทพงแหงตน เราจงคดถงความตายอยเนองๆ นามา

พจารณาเรอยๆ เพอใหจตใจของตนอยในสภาวะพรอมทจะสรางงาน และการดารงอยของชวต

(สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

จากการศกษาธรรมะดงกลาว ถอเปนรากฐานทางแนวความคดในการ นามาเปน

สอในการสรางสรรคผลงานศลปะ ตลอดจนวถการดารงชวตแบบเรยบงายของเขา โดยเฉพาะคาวา

“อนจจง ทกขง อนตตา” นน สขสนต เหมอนนรทธ กลาววา ตวเราเองไมใชของเรา เปนของธรรมชาต

ถงเวลากเจบปวย แกตาย แตเรากยงยดอตตา พระพทธเจาทานสอนวา ทกอยางเปนธรรมชาต

ถาเราเขาใจวา ไมไดทาอะไรกบเราผ เดยว แตเปนการทารวมกนกบสงคม สงคมมนษยตองทางาน

รวมกน ไมยดอตตา (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) ทงหมดน สขสนต เหมอนนรทธ

เรยกวา “เปนการสรปทางความคด” ไมใชแตเฉพาะศลปะอยางเดยว แตหมายถงทกอยางในการใช

ชวต การสรปทางความคดดงกลาว เปนการสรปตามคาสอนของพระพทธเจาคอ 1) อนจจง ทกขง

อนตตา 2) ตนเปนทพงแหงตน 3) ความตาย 4) ผใหยอมเปนทรก และสขสนต เหมอนนรทธ กลาว

111

ตอไปวา พระพทธเจาทานสอนงาย แตเราคดยากเอง คดมากเอง ถาเรายดคาสอนของพระพทธเจา

เราจะหลดพนสบาย ไมรงรง ทกอยางไมใชของเรา อะไรทมนเปนไป มนไมไดเปนไปตามเจตนาของ

เราคนเดยว เพราะมนเกยวเนองกบสงตางๆ อทปปจจยตา ปฏจจสมปบาท มสงหนง จงมสงหนง

เปนปจจยซงกนและกน (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) ซงแนวความคดทเกยวกบ

พทธศาสนานน สวนใหญจะปรากฏอยในผลงานชวงหลงของเขา

กลวธและโครงสรางทางศลปะในผลงานทศนศลปของสขสนต เหมอนนรทธ นน

ในชวงแรกๆ มรปแบบเหมอนจรง ศลปะคอการถายทอดความจรงของโลกภายนอก ซงมผลมาจาก

การยดตดรปแบบมาตงแตเมอครงศกษาแผนกศลปกรรมทเขาถนด และตอมาพฒนาไปสรปแบบกง

เหมอนจรงสลบกบความเหมอนจรง การสรางสรรคผลงานทศนศลปของเขามทงภาพจตรกรรมส

นามน ภาพลายเสน บทกว บทเพลง บางภาพมทงบทกวและบทเพลงผสมผสานอยในภาพเดยวกน

อยางไรกตาม กลวธในการสรางสรรคผลงานกยงเปนเทคนคงายๆ ตามหลกวชาทเขาเรยนมา ไมม

ความสลบซบซอน การจดองคประกอบของภาพ โดยเฉพาะภาพวาดลายเสนทมบทกวหรอเพลง

ประกอบนน สวนใหญเขาจะเวนพนทวางไวสาหรบเขยนบทกวและบทเพลงดงกลาวลงไป จงเปน

ลกษณะการสอความหมายแบบงายๆ ตรงไปตรงมา

ดงนน จะเหนไดวา จากการยดมนถอมนในสถาบนการศกษาและวธการเรยน

การสอน โดยเฉพาะการยดมนในกลวธการเขยนภาพของสขสนต เหมอนนรทธ ดงกลาว จงทาให

เกดอตลกษณะเฉพาะตวของเขา ในลกษณะการพฒนาทางดานศลปะเปนแบบคงท หรอเปนแบบ

คอยเปนคอยไป ผลงานจงมลกษณะซาๆ แสดงออกดวยเทคนคเดมๆ เปนภาพเหมอนจรง บางครงก

คลายกบภาพเขยนบนรถสองแถวรบจาง เปนตน อนเนองมาจากการยดมนและเชอมนในอดมการณ

บางอยางทเกดขนภายในตวตนของเขานนเอง

4.2 ครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ

จากการศกษาประวตของสขสนต เหมอนนรทธ สามารถอธบายกระบวนการ

สรางอตลกษณของเขา พอสรปไดวา สขสนต เหมอนนรทธ แมไมใชชาวอสานโดยกาเนด แตคอน

ชวตของเขาไดมาอาศยพนดนอสานเปนแหลงศกษาและทามาหากน จนกลายเปนคนอสานและจะ

เปนไปจนกวาชวตจะหาไม จงเหนไดวา ตลอดชวตของเขานอกจากจะอทศตนใหกบความเปนศลปน

เพอสรางสรรคผลงานทศนศลปทมคณคาตอสงคมแลว การอทศชวตความเปนครของเขา กไมได

แตกตางไปจากอดมการณทปรากฏอยในผลงานทศนศลปแตอยางใด ซงเปรยบเสมอนเปนเหรยญ

สองดาน ทงหมดไดหลอมรวมกลายเปนตวตนของสขสนต เหมอนนรทธ ทมอตลกษณะพเศษ

เฉพาะตวของเขา

112

ดงนน อาชพความเปนคร กนบเปนอกปจจยหนงทมผลตอการสรางตวตนของ

สขสนต เหมอนนรทธ เนองจากความเปนขาราชการทอยภายใตความเปนรฐชาตไทย จาเปนจกตอง

ปฏบตตามกฎระเบยบของราชการทถกกาหนดมาอยางเครงครด แมโดยธรรมชาตทวไปของ

คนทางานศลปะ มกจะเปนปฏปกษกบกฎระเบยบตางๆ แตดวยความจาเปนเขาจงตองปรบตวเอง

ใหอยไดกบระบบราชการทเขามกตอตานอยเสมอ นพนธ ขนแกว กลาวถงการทาหนาทความเปนคร

ของสขสนต เหมอนนรทธวา “เนองจากอาจารยสขสนตเปนครโรงเรยนมธยมศกษา ซงมวฒนธรรม

แบบขาราชการ จงทาใหเขาไมไดกบฝายบรหารหลายคน ทาททเชอมนสง และอดมการณทาง

การเมองแบบฝายซาย ทาใหอาจารยสขสนตไมมเพอนรวมงานมากนก มกเกบตว ไมเขารวมกบ

กจกรรมทางศลปะของโรงเรยนในระดบมธยม” (นพนธ ขนแกว. 2553: สมภาษณ)

การทาหนาทเปนครสอนศลปะ กมผลตอกระบวนการสรางสรรคผลงานศลปะ

ของเขา ดงท นคม กบแกว กลาววา “ทานเคยเลาใหฟงวา ฉนมาสอนอยบานไผ ฉนตองเขยนรปทกวน

นนหมายความวา เมอทานมอบหมายงานใหนกเรยนทาแลว ทานกเขยนรปไปดวย บางครงกวาดภาพ

ตามแบบทจดใหนกเรยนวาด ทงเปนการวาดเพอสาธตและวาดเพอเกบไวแสดงไปดวย ทานเปด

ลนชกใหดเหนมงานจานวนมากนบพนชน” (นคม กบแกว. 2553: สมภาษณ) จงเหนไดวา ผลงาน

ศลปะสวนหนงของเขา เกดขนในขณะทาหนาทสอน กอปรกบเขามนสยชอบเกบตว ไมคอยออกไป

รวมกจกรรมศลปะกบโรงเรยนอน เนองจากสขสนตเปนผตอตานการสงภาพประกวดเพอเหรยญ

รางวล จงเปนสาเหตทาใหผลงานของเขามลกษณะรปแบบทซาเดม และมรปแบบงายๆ คลายกบ

ผลงานของนกเรยนไปดวย

จงเหนไดวา ความเปนครของสขสนต เหมอนนรทธ ในฐานะปจเจกทถกสราง

ดวยจตสานกระลกได โดยเฉพาะเรองของการสรางความดนน ไดแผซานเขาไปสวญญาณความเปน

ครของเขา ทตองการสอนเดกใหเปนคนด เฉกเชนอดมการณทแสดงออกในผลงานศลปะของเขา

“ผมเปนครศลปะ ใครจะบอกวาผมเปนศลปนผมไมสนใจ เพราะทผมเคยเปนและกาลงเปนอยคอ

ครศลปะ นคอความเปนจรง เขยนศลปะ แตงเพลง เขยนกวนกคอคร ครคอคนทจะจดประกายชวต

ใหคนแคนน เปนผบอกทางลดและทางตรงใหคน ครสามารถบอกนกเรยนไดวา โตขนคณอยาไปโกง

อยาไปคอรปชน โตขนเธอตองเปนคนสรางสรรคคอ เปนคนดคนเกงมนจงจะมประโยชนทเราเปนคน ”

(สขสนต เหมอนนรทธ. 2553: สมภาษณ) นนแสดงวา ภายในจตสานกของเขาแฝงไปดวยความ

ซอตรง มหวใจเปนศลปะทมความละเอยดออน มความเมตตากรณา และรจกเอาใจเขามาใสใจเรา

จตสานกดงกลาวมผลมาจากการอานหนงสอธรรมะ จงเปนพนฐานภายในทนาไปสการแสดงออกใน

ผลงานศลปะของเขาในเวลาตอมาอกดวย

113

อยางไรกตาม อาชพความเปนครของสขสนต เหมอนนรทธ กนบเปนอกปจจยหนง

ทมผลตอการสรางตวตนของเขา เนองจากความเปนขาราชการครทอยภายใตความเปนรฐชาตไทย

จาเปนจกตองปฏบตตามกฎระเบยบของราชการทถกกาหนดมาอยางเครงครด และ เนองจากเขา

เปนครโรงเรยนมธยมศกษา ซงมวฒนธรรมแบบขาราชการ จงทาใหเขาไมไดกบฝายบรหารหลายคน

ทาททเชอมนสง และอดมการณทางการเมองแบบฝายซาย ทาใหเขาไมมเพอนรวมงานมากนก

จงมกเกบตว และไมคอยเขารวมกบกจกรรมทางศลปะของโรงเรยนในระดบมธยมเทาใดนก ซงโดย

ธรรมชาตทวไปของคนทางานศลปะ มกจะเปนปฏปกษกบกฎระเบยบตางๆ ซงสขสนต เหมอนนรทธ

กเปนเชนนน

ดงนน หากจะอธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา

ในความหมายของเกยรตซ เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจง

เปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา จงสามารถอธบายไดวา สขสนต

เหมอนนรทธ มพนฐานของความเปนครในโรงเรยนมธยมศกษา ทอยในตางอาเภอ มความจากดใน

ดานการมปฏสมพนธกบบคคลอน อกทงวธการสอนของเขายงยดมนอยกบรปแบบศลปะทเขาเรยน

มา พรอมกบการสรางสรรคผลงานศลปะของเขากเปนไปพรอมกบการสอนนกเรยน จนบางครง

ผลงานของเขากมรปแบบคลายกนกบผลงานของนกเรยนไปดวย ดงนน ปจเจกภาพในฐานะความ

เปนครศลปะ ไดรบการหยบยนอตลกษณในอกลกษณะหนง ขณะเดยวกนผลงานทสรางสรรคก

ไดรบอทธพลจากวธการสอนนกเรยน อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตาม

สถานการณเฉพาะหนาคอความเปนครดวยนนเอง

อกทงเมออธบายแนวคดเรอง “อตลกษณ” จากความหมายของนกคดสาย

ปฏสมพนธเชงสญลกษณ ทอธบายวา ปฏสมพนธทางสงคมตองประกอบไปดวยภาพลกษณของเรา

ทเรามตอตนเอง และจนตนาการเกยวกบความคดของผ อนตอภาพลกษณนน รวมถงปฏกรยาและ

ความรสกของเราทมตอจนตนาการดงกลาวดวย นนอาจอธบายไดวา สขสนต เหมอนนรทธ

พยายามสรางปฏสมพนธทางสงคมระหวางตวเขากบนกเรยน ดวยการสรางภาพลกษณความเปนคร

ศลปะ ขณะเดยวกนเขากนาเสนอภาพเขยนของตวเองตอนกเรยน พรอมกบการตรวจสอบผลงาน

ของนกเรยนในชวโมงเรยน ในลกษณะของการแลกเปลยนประสบการณซงกนและกนนนเอง ดงนน

อตลกษณะเฉพาะทปรากฏขนในภาพเขยนสวนใหญของเขา จงมลกษณะทเรยบงายคลายกบ

ผลงานของนกเรยนมธยมไปดวย

5. สรพล ปญญาวชระ

5.1 นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา

สรพล ปญญาวชระ นบเปนผลผลตทเกดจากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออก

เฉยงเหนออกคน และเปนลกศษยของทว รชนกร รนท 5 (พ.ศ. 2514 – 2519) การทเขาไดเขาไป

114

ศกษาในสถาบนแหงน ซ งเปนในชวงแรกกอนทจะเกดเหตการณ 14 ตลาคม 2516 นน ชวงเวลา

ดงกลาวนบวาเปนชวงทเรยกวา “ยคแหงการแสวงหา” ของเหลานกศกษา อนเนองอยในชวงเวลา

แหงการเกดขนของสงครามเวยดนาม ซงจงหวดนครราชสมา กนบเปนอกแหงหนงทไดรบผลกระทบ

จากการเขามาจดตงฐานทพของทหารอเมรกน ดงจะเหนไดจากการบอกเลาความทรงจาในอดตเมอ

ครงทสรพล ปญญาวชระ (2554: สมภาษณ) ยงเปนนกศกษาในชวงเวลาดงกลาว สรปไดวา

การเกดขนของสงครามเวยดนามนน มนทาใหเกดกระแสของพวกฮปป ทม

แนวความคดตอตานสงครามเวยดนามไปทวโลก ดงนน พวกเขากอยในยคของการแสวงหาพอด

โดยเฉพาะการแสวงหา “ความจรง ความด ความงาม” ซงทว รชนกร เปนผสอนและยงกาหนดให

นกศกษาไปอานหนงสอประเภทศาสนาและปรชญาอาทเชน หนงสอของรพนทรนาถ พทธทาสภกข

ทานปญญานนทภกข โสเครตส และเพลโต เปนตน โดยเฉพาะอทธพลของรพนทรนาถนน ถงกบทา

ใหสรพล ปญญาวชระ มงคล อทก และพงษเทพ กระโดนชานาญ หลงใหลถงกบจะเดนทางไปอนเดย

และอทธพลจากการศกษาพทธศาสนากทาใหพวกเขาคดจะออกบวชเพอหาทางหลดพน อกดวย

นอกจากการไดรบอทธพลจากการอานหนงสอดงกลาวแลว ทว รชนกร ยงไดหา

เพลงคลาสสกของบโธเฟน และโมซารท ฯลฯ มาใหนกศกษาฟงและรวมกนวจารณอกดวย ซงสรพล

ปญญาวชระ เรยกวา มนเปนกระบวนการสรางความจรงคอ การหาความจรงทงจากตา ห และการ

สมผสนนเอง ตอมาคณาจารยยงไดจดหาหนงสอประเภทสงคมศาสตรปรทรรศน เชน ของ สลกษณ

ศวรกษ และโดยเฉพาะการไดอานบทความ “ศลปะเพอชวต ศลปะเพอสงคม” ของจตร ภมศกด อก

ดวย จดนเองทไดทาใหแนวความคดของบรรดาเหลานกศกษาในชวงเวลานน เปลยนไป จากการมอง

ความหลดพนตามแนวทางพทธศาสนา ไปเปนการมองหาความหลดพนอกแนวทางหนงกคอ การหน

ไปวพากษวจารณและถกเถยงกนในเรองการเมองและสงคม ทกาลงมปญหาอยในขณะนน

โดยเฉพาะแนวความคดตอตานฐานทพอเมรกา กไดมสวนเขามาสราง อตลกษณของศลปะแนว

เพอชวต ใหเกดขนเปนลกษณะเฉพาะของสถาบนการศกษาแหงน

ดงนน หากจะอธบายกระบวนการสรางอตลกษณของสรพล ปญญาวชระ ใน

ลกษณะศลปนเพอชวต จงเหนไดวา ปจเจกศลปนถกสรางอตลกษณมาจากกระบวนการทางสงคม

อนไดแก สถาบนการศกษา ทคณาจารยไดถายทอดแนวความคดในลกษณะเพอชวต อกทง

บรรยากาศในการเรยนการสอน การเสวนากบบรรดารนพ และสภาพสงแวดลอม กลวนเปนปจจย

นาไปสการสรางอตลกษณะเฉพาะของปจเจกศลปนและกลมศลปน ในลกษณะทคลายคลงกน หรอ

เปนแบบตามอยางกนนนเอง

5.2 ครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ

หลงจากสรพล ปญญาวชระ ไดมบทบาสาคญในการเปนผ นาแนวรวมศลปน

อสาน ในการนาเอาผลงานศลปะคตเอาทการเมอง ไปรวมตอสกบเผดจการในชวงเหตการณ 14

115

ตลาคม 2516 และเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ในขณะทเขายงเปนนกศกษา ตอมาเมอเขาสาเรจ

การศกษาจากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอแลว เขาไดไปเปนครสอนศลปะทอาเภอ

จอมพระ จงหวดสรนทร ในป พ.ศ. 2520 ซงเปนชวงเวลาหลงจากเหตการณ 6 ตลาคม 2519 เสมอน

เปนการหลบหนและอาพรางตวของเขาใหรอดพนจากการถกจบกม แมกระนน การไปเปนครซงอย

ภายใตระบบราชการของรฐชาตไทยในขณะนน กยงถกผบรหารและกองรกษาความมนคงเพงเลง

และเขมงวดกบการแสดงออกทางแนวความคดทออนไหวตอการเปนปฏปกษตอรฐบาล อยางไรก

ตาม แมจะถกเขมงวด แตเขากยงมแนวความคดในการทจะพฒนาระบบการศกษาโดยเปน ผ นาใน

การจดตง ชมรมการศกษาเพอพฒนาตนเอง รวมกบครวทยาศาสตรและภาษาไทย แตพอตงเสรจ

เขากกลาวหาวาเปนแนวรวมของพรรคคอมมวนสต จงถกนาตวไปฝกอบรมในคายทหารเพอลาง

สมอง ซงสรพล ปญญาวชระ กลาววา “ยงลาง มนยงเขาไปในสมอง”

หลงจากนน ในป พ.ศ. 2525 เขาไดยายมาเปนครสอนศลปะทโรงเรยนมกกะสน

กรงเทพฯ ทโรงเรยนแหงน สรพล ปญญาวชระ ไดพบเหนความทกขยากและความดอยโอกาสของ

นกเรยนทอยในสงคมเมอง จงอยากจะเปนผใหการศกษาทางดานศลปะแกนกเรยนใหมากขน แต

ระบบการศกษาและระบบราชการไทยแมจะอยในกรงเทพฯ กยงนบเปนอปสรรคใหกบเขาเปนอยาง

มาก สรพล ปญญาวชระ กลาวถงปญหาดงกลาววา “ผมมาเปนครอยในกรงเทพฯ ผมจะนานกเรยน

ไปดการแสดงผลงานศลปกรรมแหงชาต แตผบรหารกลบปฏเสธ แลวมนจะทาใหงานศลปะพฒนาไป

ไดอยางไร แถมในชวงหลงรฐบาลใหความสาคญกบการสอนศลปะนอยลง ตดลดวชาลง ใหครศลปะ

ไปสอนวชาอนทไมเกยวของ นคอระบบราชการไทยทผมทนอยกบมนไมได ผมจงตองลาออก เพราะ

ผบรหารดถกครศลปะ” (สรพล ปญญาวชระ. 2554: สมภาษณ)

จากชวตความเปนครศลปะของสรพล ปญญาวชระ ทอยภายใตระบบราชการ

ของรฐชาตไทยดงกลาว หากอธบายอตลกษณในฐานะปจเจกศลปน อตลกษณจงถกสรางจากระบบ

ราชการไทยทปดกนทางความคดและบบคนใหเขาอยอยางลาบาก สถานการณทางดานการเมอง

การปกครองจากรฐบาลเผดจการในชวงแรก จงไดผลกใหเขาเขาไปสการตอส ดวยการแสดงออกใน

ผลงานศลปะเพอชวต หรอแมกระทงในชวงหลงไดยายมาเปนครศลปะในกรงเทพฯ และสถานการณ

ทางการเมองไดผอนคลายลงกตาม แตระบบการบรหารงานของขาราชการไทยกยงบบคนใหเขา

ไดรบความเจบปวด จนนาไปสการตอตานระบบราชการดวยการขอลาออกกอนเกษยณอายราชการ

ดงนนสถานการณและความบบคนดงกลาว ไดกลายเปนปจจยหนงททาใหเขาตองสรางสรรคผลงาน

ศลปะเพอชวต เพอสะทอนสงคมในมมมองเฉพาะตวของเขา อตลกษณะเฉพาะตวจงถกสรางจาก

สถาบนการศกษา ระบบราชการ และสถานการณทางการเมอง สงคม เปนผ กาหนดตวตนของเขา

ออกมา

116

6. เกยรตการณ ทองพรมราช

6.1 นกศกษาศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบการศกษา

การศกษาปจจยทสงผลตอการสรางอตลกษณของเกยรตการณ ทองพรมราช

ตงแตเรมแรกจนถงปจจบน พบวา โดยพนเพแลวเขาเปนคนทเกดและเตบโตในหมบานชนบท แม

บดาของเขาจะรบราชการคร แตมารดาและญาตพนองไดประกอบอาชพทานาและทาสวนผลไม

บานปลกอยรมคลองทามกลางสวนผลไมอนรมรน บรรยากาศธรรมชาตดงกลาวไดซมซบเขาไปส

จตวญญาณของเขา ใหมนสยชอบศลปะมาตงแตเดก ดงจะเหนไดจากคากลาวของเขาวา “แลวไอ

ผมนกเปนเดกทชอบคดฝนและจนตนาการ จาไดวาสมยเดกชอบนาดนเหนยวตามรองสวนมานงปน

ประดษฐเปนรปตวสตวตางๆ กเดอดรอนถงผปกครองแหละครบ ทตองนาไมเรยวมาประเคนใหสก

ควบสองควบ ฐานททาใหพนบานเปรอะเปอน” (คนธฬ. 2542: 52) ตอมาเมอไปโรงเรยนกมกจะใช

กระดาษสมดวาดเขยนเปลองกวาเพอน เพราะถงวชาวาดเขยนทไรกวาดสงครทละหลายๆภาพ จน

ครสอนศลปะมองเหนแววจงแนะนาใหเขาไปสมครสอบเขาเรยนทเพาะชาง เขาจงมงหนาเขา

กรงเทพฯ “ตอนแรกผมยงไมไดเขาเรยน เพราะตองไปฝกทางานกบญาตทหวยขวาง ซงเปนราน

จาหนายวสดกอสราง พอยามวางกพยามฝกวาดเสน และเขยนสนาอยเกอบ 3 ป จงไดเขาเรยนท

เพาะชาง” (เกยรตการณ ทองพรมราช. 2553: สมภาษณ)

หลงสาเรจการศกษาจากวทยาลยเพาะชางแลว เกยรตการณ ทองพรมราช ได

หวนกลบมาบานเกดเพอเขาศกษาตอแผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา หรอ

วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอในอดต และเปนลกศษยของทว รชนกร อกผหนง สถาบน

แหงนเปนบอเกดแนวความคดทางดานศลปะใหกบเขา บรรยากาศการเรยนการ สอนของสถาบน

แหงน ไดหลอหลอมใหเขาทางานศลปะแนวสรางสรรคสงคมในเวลาตอมา และเมอไดโอนยายมารบ

ราชการทมหาวทยาลยขอนแกน จงไดเขาศกษาศลปะระดบปรญญาตร ทมหาวทยาลยศรนครนทร

วโรฒ จงหวดมหาสารคาม และระดบปรญญาโททมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร

สถาบนการศกษาทางดานศลปะ จงนบเปนปจจยหนงทมผลตอแนวคดและ

แนวทางในการสรางสรรคผลงานศลปะของเกยรตการณ ทองพรมราช ดงจะเหนไดจากเขานบเปน

ผ ทผานสถาบนการศกษาดานศลปะมาจากหลายแหง แตละแหงยอมมปรชญาและวธการสอนท

แตกตางกนไป เชน ทวทยาลยเพาะชางเขาไดรบความรดานทกษะฝมอ พอมาอยทโคราชไดเรยนกบ

ทว รชนกร ไดรบปรชญาและแนวคดมากกวาฝมอ ทโคราชสอนใหเขารเหตรผล “อาจารยทวสอนให

ผมทางานมหลก อยาทาแตงานไปแลกเงน ใหเอาปรชญาและแนวคดไปแลกเขาดวย ผมไมมวนลม

เลยคอ ทานสอนแบบคลายความพอเพยง อยตามอตภาพสมถะ ศลปะไมใชงามอยางเดยว มนตอง

บอกอะไรตอสงคมบาง” (เกยรตการณ ทองพรมราช. 2553: สมภาษณ)

117

ตอมาเมอเขาศกษาทมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ วทยาเขตมหาสารคาม

เขากไดรบความรในดานทองถนนยม โดยเฉพาะศลปวฒนธรรมและวถชวตของคนอสาน และตอมา

หลงสดเมอไดเขาศกษาตอทคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร เขา

กไดรบการถายทอดความรศลปะสมยใหม และความคมเขมทางดานวชาการและงานวจย “ชวงทผม

เรยนทประสานมตร ผมไดแนวความคดมาจากอาจารยอาร สทธพนธ อาจารยวรณ ตงเจรญ และ

อาจารยอานาจ เยนสบาย ผมยอมรบเลยวา ผมไปจากบานนอก ทานไดชแนะอยางตรงไปตรงมา

ผมจาไดวา การเรยนศลปะตองรประวตศาสตรศลป ทกษะตองม และอยาลมประวตศาสตรศลปท

เปนรากเหงาของเราดวย” (เกยรตการณ ทองพรมราช. 2553: สมภาษณ) จากการเรยนทประสาน

มตร ไดทาใหเขากลายเปนคนทชอบอานหนงสอ และชอบคนความาจนถงปจจบน จงสรางตวตนของ

เขาใหมลกษณะเปนนกวชาการอยดวย ดงท อานาจ เยนสบาย (2553: สมภาษณ) แสดงทศนะวา

เกยรตการณ ทองพรมราช เปนนกวชาการ ไมตางจากศลปนในกลมเดยวกน มบคลกเฉพาะอสาน

เขาถงวถชวตของคนอสาน ผลงานจงมเสนห

ดงนน ความเปนสถาบนการศกษาแตละแหง แมจะมความแตกตางทางดาน

ปรชญาและวธการสอนอยบาง แตสงหนงทคลายกนไดแก ทกสถาบนเปนหนวยงานทอยภายใต

อานาจของรฐชาตไทย ทเปนผ กาหนดนโยบายและหลกสตรในการสอน ทกแหงลวนสอนศลปะหลก

วชาตามอยางตะวนตก ฉะนน อทธพลของลทธศลปะตางๆ ยอมตกมาสผ เรยนอยางไมรตว รวมทง

เกยรตการณ ทองพรมราช กยอมไดรบอทธพลดงกลาวดวย หรอแมกระทงเมอเขาไดมาเปนครสอน

ศลปะแลว อทธพลดงกลาวกยงตดตามตวเขามาดวย ดงนน ความเปนศลปนและนกวชาการของเขา

จงถกสรางดวยกระบวนการศกษา อตลกษณของเขาจงมหลายดาน ดานหนงคอความเปนครศลปะ

ดานหนงคอนกวชาการทองถน และอกดานหนงคอศลปน ซงถกหลอหลอมมาจากสถาบนการศกษา

ตางๆ แบบบรณาการ และซอนทบกนอยางไมสนทนนเอง

6.2 ครศลปะ : ปจเจกทถกสรางดวยระบบราชการ

จากการศกษาประวตของเกยรตการณ ทองพรมราช ดงขางตน สามารถอธบาย

กระบวนการสรางอตลกษณของเขา พออธบายไดวา เกยรตการณ ทองพรมราช เปนชาวอสานโดย

กาเนด จบการศกษาทางดานศลปะมาจากหลายสถาบน ทงอยในภาคอสานและกรงเทพฯ และหวน

กลบมาใชชวตและทางานศลปะอยบนพนดนอสานมาโดยตลอด คอนชวตของเขานอกจากจะอทศ

ตนใหกบความเปนศลปน เพอสรางสรรคผลงานทศนศลปทมคณคาตอสงคมแลว การอทศชวตความ

เปนครและนกวชาการของเขา กนบเปนคณอยางยงตอวงการศลปะของทองถนอสาน มาจนกระทง

ปจจบน ดงท วรณ ตงเจรญ (2553: สมภาษณ) ไดกลาวถงเขาวา “ครอกคนหนงทยนหยดทงการ

118

สรางเยาวชนและสรางสรรคงานศลปะ ทมนคงในความเปนศลปะเพอชวตกระแสอสาน เขาพดนอย

แตทางานหนกและตอเนอง ภาพขาวดา กะปอม เครองจกสาน บอกความเปนอสานและตวตนของ

เขาอยางนาสนใจมาก” ซงทงหมดไดหลอมรวมกลายเปนตวตนของเกยรตการณ ทองพรมราช ทม

ความเปนอตลกษณะพเศษเฉพาะตวของเขา

อยางไรกตาม เนองจากเกยรตการณ ทองพรมราช เปนอาจารยมหาวทยาลย

ดงนน กฎระเบยบทางราชการอาจไมเครงครดเหมอนกบโรงเรยนมธยมศกษา ความบบคนจากระบบ

ราชการจงไมเปนอปสรรคตอการทางานศลปะของเขา กอปรกบอปนสยสวนตวของเขา ทมกใชชวต

อยางเรยบงาย สมถะ และอยอยางสนโดษ อยกบกองหนงสอ อยกบวตถของเกาทเขาสะสมไว เพอ

จดทาเปนพพธภณฑและแหลงเรยนรใหกบนกศกษาและผ ทสนใจทวไปในอนาคต นนยอมบงบอกถง

ความเปนตวตนทแทจรงของเขาทวา นอกจากจะรกในผลงานศลปะแลว ความเปนครและนกวชาการ

ของเขา ลวนหลอมรวมใหเขามอดมการณเพอการงาน เพอประโยชนแกผ อน อตลกษณะพเศษดงกลาว

จงอยเหนอกวาคาวา ศลปะเพอชวต ทหลายคนเขาใจ ดงนน อาชพความเปนครศลปะของเขา

อาจไมไดสงผลตอรปแบบศลปะของเขาเทาใดนก

7. วฒนา ปอมชย

ประตมากรดนเผา : ปจเจกทถกสรางดวยการศกษาแบบนอกระบบ

จากการศกษาประวตเบองตนของวฒนา ปอมชย พบวา เขาสาเรจการศกษา

ขนสงสดเพยงแคในระดบมธยมเทานน จากโรงเรยนปกธงชย อาเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา

หลงจากนนเขาไดเดนทางเขากรงเทพฯ ตามความหวงทอยากเขาศกษาวชาศลปะทเพาะชาง แต

เนองจากความหนเหแหงชวตในขณะนน จงไมมโอกาสไดศกษาตอตามทคาดหวง แตดวยใจรกทาง

ศลปะจงเดนทางไปสมครเปนชางเขยนภาพคตเอาทอยทสาโรงเหนออยระยะหนง หลงจากนน ในป

พ.ศ. 2515 จงไดเดนทางกลบมาทโคราช จงมโอกาสไดเขาไปเรยนรศลปะตามทเขาใฝฝนทชมชน

บานดานเกวยน และไดปกหลกเรยนรและสรางสรรคผลงานศลปะเครองปนดนเผานบตงแตบดนน

เปนตนมา

กระบวนการศกษาศลปะดวยตนเอง ของวฒนา ปอมชย เรมตงแตเมอเขา

เดนทางมาสบานดานเกวยนเปนครงแรกเมอป พ.ศ.2515 ซงเขากลาวถงแรงบลดาลใจและความ

ประทบใจในครศลปะคนแรกของเขาวา “ชาวบานเปนครทดทสด ในการใชชวตและแนวทางการ

สรางสรรคผลงานของผม” (วฒนา ปอมชย. 2552: สมภาษณ) แมในสมยนน ดานเกวยนไดเรมมการ

พฒนาทางดานเครองปนดนเผา โดยมอาจารยสอนศลปกรรมจากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออก

เฉยงเหนอหลายทาน อาทเชน ทว รชนกร ปรชา คงภกด สวช สถตวทยานนท สนน ดชน ซงอาจารย

เหลาน เปนผ เขามาออกแบบงานใหแกชาวบาน ทาใหวฒนาไดมโอกาสพบปะกบทานอาจารย

119

เหลานน และทาใหเขาไดรบความรแมแบบ และแนวทางในการสรางสรรคผลงานสวนหนง โดย

เฉพาะความประทบใจในฝมอและแนวทางความคดของทว รชนกร ไดกลายเปนอทธพลบางสวนใน

ผลงานของเขา นอกจากจะไดพบกบบรรดาอาจารยดงกลาวแลว วฒนา ปอมชย ยงไดมโอกาสพบ

กบนกศกษาศลปกรรมผ เปนลกศษยของอาจารยเหลานน ทาใหเขาไดมโอกาสไดเหนผลงานศลปะ

ของศลปนทงภายในและตางประเทศ จากหนงสอของนกศกษาศลปกรรมเหลานน ทสาคญเขาได

อานชวตและผลงานของไมเคล แอลเจโล ออกตส โรแดง และวนเซนต ฟานโกะ ประสบการณ

ดงกลาวไดกระตนภายในใหเขามกาลงใจและมงมนทจะสรางสรรคผลงานตอไป

การศกษากลวธและโครงสรางทางศลปะ ในกระบวนการสรางสรรคผลงาน

เครองปนดนเผาของวฒนา ปอมชย ตงแตเรมตนนน เขาไดอธบายถงวธการของเขาวา “เมอผม

บนทกภาพความประทบใจไวเรยบรอยแลว เมอจะนามาสรางสรรคเปนผลงานออกมา ผมจะคอยๆ

ศกษางานเครองปนดนเผา เกยวกบดน การเตรยมดน การขนรป และกรรมวธการเผา โดยศกษาจาก

ความใกลชด และความเอาใจใสในงานเครองปนดนเผาจากชาวบาน” (วฒนา ปอมชย. 2552:

สมภาษณ) ตอมาเขาไดมโอกาสชวยเหลอชาวบานในการเผาผลตภณฑ เพราะการสรางงานจะตอง

มความคลกคลผกพนกบชาวบานทกขบวนการ จงทาใหเขาสามารถทาการผลตงานไดเองอยางครบ

ขบวนการ ซงมผลมาจากการศกษารวมกนกบชาวบานนนเอง

จากกระบวนการเรยนรศลปะเครองปนดนเผาแบบนอกระบบการศกษาของ

วฒนา ปอมชย นน สามารถนามาอธบายอตลกษณของเขาไดวา ปจเจกภาพความเปนศลปน

เครองปนดนเผาของเขานน ถกหลอหลอมดวยกระบวนการเรยนรโดยตรงจากชางปน และชาวบาน

ในชมชนดานเกวยน ซงเปนแหลงผลตเครองปนดนเผาทมชอเสยงแหงหนงของประเทศไทย ความรท

ไดจากชางปนและชาวบานนกคอ ทกษะฝมอในการปน การเผา และกลวธตางๆในการผลตเครองปน

ดนเผา ฯลฯ อกทงยงไดรบความรทางออมจากคณาจารยโดยเฉพาะทว รชนกร และนกศกษาซ งเปน

ลกศษยแผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทงในดานแนวคด ปรชญา

และรปแบบทางดานศลปะ ทงหมดไดหยบยนความเปนปจเจกทถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการ

ทางสงคมของการสรางอตลกษณ” ในลกษณะแบบบรณาการ จนกลายเปนอตลกษณะเฉพาะตว

ของเขาจนถงปจจบน

นตยสารเพอนเดนทาง (2527: ไมปรากฏเลขหนา) ไดยกยอง วฒนา ปอมชย

วา ตองเรยนจากงานทสาเรจจากฝมอตวเอง ตองเรยนจากประสบการณทผานตา ดวยสมองทคด

ประสบการณทสะสมดวยวนเวลาสงทไดมาคอความร ตองเรยนและรจากหองเรยนทไรขอบเขต อสระ

ของการแสวงหา เปนผ รไมปรากฏตวตน ดนแตละกอนคอขอสอบ การกาหนดเปาหมายของแนวคด

ในผลงาน เปนปรญญาบตร ปรญญาบตรไมจาเปนตองใชแผนกระดาษทผานจากสถาบนการศกษาใดๆ

เสมอไป เพราะการยอมรบของตนเองและคนอนๆ กเปนปรญญาบตรไดดวยเหมอนกน ปรญญาบตร

ประเภทหลงน เปนของตองโดยธรรมชาต

120

จากขอความขางตน สามารถอธบายไดวา ความรดานศลปะทมผลตอการ

สรางสรรคผลงานเครองปนดนเผาของวฒนา ปอมชย นน อาจมความแตกตางจากศลปนคนอนๆ

ทสวนใหญจะผานการศกษามาจากสถาบนการศกษาศลปะชนสง แตการศกษาเรยนรศลปะของ

วฒนา ปอมชย นน กลบเปนสถาบนศลปะแหงชวตจรง มชางปนพนบานเปนคร มเพอน มชาวบาน

มธรรมชาต สงแวดลอม และวถชวตของชาวบาน ลวนเปนครทดใหกบเขา การเปนคนทไมไดศกษา

ทางศลปะ จงทาใหการทางานของเขานนมความบรสทธ ทกสงทกอยางเกดจากจตใจและความรสก

ทแทจรง การเปนคนชางสงเกต การไดอานหนงสอ การคบคาสมาคมกบนกวชาการทางศลปะ ลวน

ทาใหเขาเขาใจศลปะไดลกซงมากขน และสามารถนาเอาสวนทดมความประทบใจไปใชในงานได

อยางเหมาะสม ฉะนน ความเปนรฐชาตไทยไมไดมผลโดยตรงตอการสรางตวตนของเขา แตความ

ยากจนทเกดจากความไมเทาเทยมของสงคมทอยภายใตการบรหารของรฐบาล กลบสงผลทางออม

ททาใหเขาไมไดเขาศกษาศลปะในสถาบนใดๆ จากประสบการณการศกษาแบบนอกระบบราชการของวฒนา ปอมชย นน

หากนามาอธบายแนวคดเรอง “อตลกษณ” จากความหมายของนกคดสายปฏสมพนธเชงสญลกษณ

สามารถอธบายไดวา ปฏสมพนธทางสงคมตองประกอบไปดวยภาพลกษณของเขาทมตอตวเขาเอง

คอ ความใฝเรยนรดวยตนเองเพอทดแทนการศกษาในระบบทขาดหายไป และจนตนาการเกยวกบ

ความคดของผ อนตอภาพลกษณนน คอ เพอเปนการยนยนใหผ อนรบรในความสามารถเชงศลปะ

จากการเรยนรนอกระบบของเขาดงกลาว ใหเปนทยอมรบของสงคมนนเอง

หากอธบายปฏสมพนธทางสงคม “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทาง

มานษยวทยา เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบต

ทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา สามารถอธบายไดวา การศกษาศลปะดวยการ

เรยนรจากชางปน ชาวบาน และศลปน ของวฒนา ปอมชย ไดถกสรางดวยบรบทของสงคมชาวบาน

อตลกษณะในผลงานของเขาจงเปนคณสมบตทถกสรางขนตามสถานการณในแตละชวงของการ

เรยนร และหากอธบาย “อตลกษณ” ในแนวคดหลงสมยใหม สามารถอธบายไดวา ความเปนปจเจก

ศลปนเพอชวตของเขา ถกสรางดวยการศกษานอกระบบ ทมสงคมชางปน ชาวบาน และเพอนศลปน

เปนผหยบยนอตลกษณะเฉพาะตวของเขา ในเชงศลปะเพอชวตแบบทองถน

บทท 5

กระบวนการสรางอตลกษณ : ปฏสมพนธทางสงคม

ปฐมบททศนศลปเพอชวตในภาคอสาน

การถอกาเนดขนของผลงานทศนศลปเพอชวตในภาคอสานนน จาเปนตองเขาใจ

กระบวนการเกดขนของศลปะเพอชวตในประเทศไทยโดยภาพรวมดวย เพอใหเหนถงกระบวนการ

สรางอตลกษณของศลปนอสาน ทมความปฏสมพนธกนระหวางปจเจกศลปนกบบรบททางสงคม

โดยรวม ซงจากการศกษาพบวา ชวงกอนเหตการณ 14 ตลาคม 2516 นน สามารถอธบายไดวา

นบตงแตป พ.ศ. 2475 – 2500 ถอเปน “ชวงเวลาการบมเพาะสานกความรบผดชอบตอสงคม”

แมในชวงเวลาดงกลาว ประเทศไทยจะมสถาบนการศกษาทางดานศลปะเกดขนแลวถงสองแหงคอ

โรงเรยนเพาะชางกบมหาวทยาลยศลปากรกตาม แตการผลตนกศกษากเปนไปเพอสนองตอบตอ

รฐบาลเทานน ดงนนผลงานทศนศลปเพอชวตจงไมมปรากฏในชวงเวลานน อยางไรกตาม ผลงาน

ศลปะเพอชวตกลบไปปรากฏในผลงานวรรณกรรม ดงจะเหนไดจากบทวพากษเรอง “ศลปะเพอ

ศลปะ” และความเรยงเรอง “ศลปะเพอชวต” ของจต ภมศกด ในนามแฝง “ทปกร” ซงเขาไดใหคา

นยามระหวาง “ศลปะเพอศลปะ” และ “ศลปะเพอชวต” ไวอยางเฉยบคม

ตอมาป พ.ศ. 2500 – 2506 นบเปนชวงเวลาของความเงยบงนทมนยสาคญตอ

ทศนศลปเพอชวตในประเทศไทย เนองจากปญหาทเกดจากผลกระทบของการเขามาจดตงฐาน

ทพอเมรกาในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2504 นน ทาใหเกดปญหาตางๆตามมามากมาย ปญหา

ดงกลาวไดเกาะกมอยในสามญสานกของคนไทยและศลปนจานวนหนงมาโดยตลอด และตอมา

ในป พ.ศ. 2506 – 2516 พบวา ในชวงเวลาน แมจะมการตพมพเอกสารทางดานความคดในเชง

วพากษวจารณสงคม หรอแมกระทงบทความ “ศลปะเพอชวต” ของจตร ภมศกด ทนามาตพมพซา

อกครงกตาม แตความเคลอนไหวของผลงานทศนศลปเพอชวตในประเทศไทยกลบไมเหนชดเจนนก

นนแสดงใหเหนวา ในชวงเวลานน อานาจในการควบคมสงคมตกอยภายใตการปกครองของรฐบาล

อยางเดดขาด จงทาใหศลปนแสดงออกไดแตเพยงในเชงสญลกษณเทานน ดงนนชวงเวลานจงเปน

“ชวงเวลาของการแสวงหาคาตอบของศลปนผมสานกทางสงคม”

อยางไรกตาม ในชวงทศวรรษ 2510 แมศลปนไทยจะถกจากดสทธเสรในการแสดงออก

ของศลปะเพอชวต แตกลบปรากฏมผลงานศลปะทตอตานเผดจการและฐานทพอเมรกาอยาง

ชดเจน คอ ผลงานทศนศลปของทว รชนกร ผ กอตงแผนกวชาศลปกรรมในสถาบนอดมศกษาแหง

แรกในภาคอสาน

122

ทว รชนกร เปนผ ถอกาเนดทศนศลปเพอชวตในประเทศไทยและในภาคอสานเปนคน

แรก ผลงานทศนศลปเพอชวตของทว รชนกร เรมเคลอนไหวชดเจนตงแตทศวรรษ 2510 โดยรวม

ระยะเวลาทงกอนและหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 และลลวงมาจนถง

ปจจบน ผลงานของเขาในชวงแรกๆ ทจรงมเคาลางมาจากการทเขาไดพบเหนสภาพการณของ

สงคมไทย ทรฐบาลปลอยใหทหารอเมรกนหลงไหลเขามาจดตงฐานทพในประเทศไทย เพอใชเปน

ฐานสาคญในการออกไปทาสงครามกบประเทศเวยดนาม ตงแตป พ.ศ. 2504 โดยเฉพาะการเขามา

จดตงฐานทพทโคราช ทาใหเขาเหนวา การเขามาของทหารอเมรกานน เขามาเพอทาลายสภาพ

สงคมเลกๆของชนบท จนทาใหมปญหาความรนแรงเกดขน ทงแหลงอบายมข สถานบนเทง การ

พนน และเกดแหลงมวสมตางๆตามมามากมาย ปรากฏการณเหลาน จงตรงอยในสายตาและจตใจ

ของทว รชนกร จนกลายเปนแรงบนดาลใจ ทนาไปสการสรางสรรคผลงานศลปะเพอสะทอนปญหา

ของสงคมในเวลาตอๆมา

การสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวต ทบงบอกอตลกษณะใหมของทว รชนกร ทเรม

หยงลกเขาไปในสายเลอดของความเปนศลปน เรมขนในป พ.ศ. 2510 ซงเขาเองบอกวา “เปนการ

เรมตนของศลปะเพอชวต” เนองจากเขาและกลมเพอนศลปนโคราชคอ ดารง วงศอปราช และ

ไพฑรย คงคา ฯลฯ รวมกนกอตงเอสซแกลลอร เพอแสดงผลงานศลปะขนทโคราช และถอเปนแหง

แรกในภมภาค ผลงานของเขาในชวงเวลานน จงเปนภาพสะทอนปญหาของสงคมดงคากลาวของ

เขาทวา “เราเขยนภาพทหารอเมรกนควงผหญงอสานทตวผอมๆ และเขยนภาพเกยวกบสงคมจรงๆ

แลวนามาแสดงทเอสซแกลลอร พวกฝรงมาดแลวโกรธมาก หาวาเขยนดาพวกเขา ทหารฝรงพวกน

ไมมรสนยม ทกคนกเลยขายภาพไมได ในทสดกเลยตองปดตวลงในปนน” (ทว รชนกร. 2552:

สมภาษณ)

ตวอยางภาพเขยนแนวเพอชวตของทว รชนกร ทเขยนขนในป พ .ศ. 2510 เชน ภาพชอ

“เดกสาวชนบท” เปนภาพสนามนบนผาใบ ไมทราบขนาด โดยมทมาของแนวความคดจากการพบ

เหนสภาพการณของสงคมอสานในขณะนน จงเขยนภาพออกมาเพอเปนการสะทอนสภาวะของ

หญงสาวชาวอสาน ทตกเปนเหยอของความเจรญของสงคมเมอง สวนรปแบบ กลวธและโครงสราง

ทางศลปะนน ทว รชนกร ใชวธการเขยนภาพดวยอารมณรนแรงฉบพลน (Expression) ดวยการ

ระบายสแบบฉบไว เนนสสนทสดหนกแนน เขมจด ภาพทปรากฏจะเปนแบบกงดออกและดไมออก

วาเปนภาพอะไร จะตองพจารณาดวยตาและจนตนาการควบคกนไป ซงเปนรปแบบทเรยกกนวา

ภาพกงนามธรรม (Semi-abstract)

123

ภาพประกอบ 1 ทว รชนกร. เดกสาวชนบท. สนามนบนผาใบ. ป 2510

ทมา: วจตร อภชาตเกรยงไกร. (2550: 25).

ภาพตอมาไดแก ภาพชอ “ปศาจเผดจการ” เปนภาพสนามนบนผาใบ ขนาด 55.5 x 60 ซม.

ภาพนเปนผลงานทยนยนถงอดมการณเพอตอตานเผดจการของทว รชนกร ทชดเจนมากชนหนง ซง

เขาเปรยบเทยบพวกเผดจการวา มความชวรายเหมอนกนกบพวกปศาจ “ภาพสญลกษณสวสตกะ

ของฮตเลอร แตเปนลายธงชาตไทย ดานหนาเปนหมวกทหารสองใบ ใบหนงเปนหมวกทหารไทย อก

ใบเปนหมวกทหารอเมรกน (USA) มหวกะโหลกอยในหมวก พจารณาดแลวไมคอยเหมอนกะโหลก

มนษยสกเทาไหร ดเปนพนธผสม พนธพลก ทเปนเชนนนคงไมใชวาดไมเปน แตดวยจนตนาการของ

ศลปนแลวอะไรกเปนไดทงนน แมแตกะโหลกของเผดจการ” (วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2550: 25)

สวนกลวธและโครงสรางทางศลปะนน ทว รชนกร กยงเนนรปแบบและเทคนควธการเขยนภาพ

เชนเดยวกนกบภาพ “เดกสาวชนบท” เพยงแตเขาเนนความคมชด และจดวางองคประกอบของภาพ

ดวยการวางหวกะโหลกไวตรงกลางแบบทอๆ ซงชวยสอความหมายใหเขาใจไดมากขน และสอ

ออกมาแบบตรงไปตรงมานนเอง

124

ภาพประกอบ 2 ทว รชนกร. ปศาจเผดจการ. สนามนบนผาใบ. 55.5x60 ซม. ป 2510

ทมา: วจตร อภชาตเกรยงไกร. (2550: 25).

ในชวงเดยวกนน นอกจากทว รชนกร จะมแนวทางในการสรางสรรคศลปะ

ทมรปแบบและแนวความคดทยดมน เพอตองการนาเอาศลปะไปรบใชประชาชนตามแนวคดหรอ

ปรชญาของเขาดงขางตนแลว แนวความคดของเขาดงกลาว กยงสงอทธพลไปสกระบวนการ

สรางสรรคศลปะของบรรดาลกศษย ทมรปแบบในแนวสะทอนปญหาของสงคม และมบทบาทท

สาคญยง ในการนาเอาศลปะไปเปนสอในการรวมตอส กบเผดจการ การตอตานจกรวรรดนยม และ

การเรยกรองประชาธปไตย ตงแตกอนและหลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519

เปนตนมา จากอดมการณและความแนวแนดงกลาว จงทาใหเขาไดรบการตงขอหาจากรฐบาลวา

เปนภยสงคมและคอมมวนสต และกถกจบขอหาภยสงคมในฐานะหวหนา แตกหลดพนจากขอหา

ดงกลาวในเวลาตอมา และหยดเขยนภาพไประยะหนง

125

ยคแสวงหา

ทศนศลปเพอชวตในภาคอสานในยคแสวงหาน ไดเรมขนตงแตเมอทว รชนกร ไดบกเบก

และทาการเปดสอนแผนกวชาศลปกรรมรวมกบเพอนขนในป พ.ศ. 2509 จนถงชวงกอนเกด

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 ซงอยในชวงยคแสวงหาของผตอตานสงครามเวยดนามทวโลกพอด

ทว รชนกร นบเปนบคคลแรก นอกจากเขาจะมอดมการณในการสรางสรรคผลงานเพอชวตแลว

บทบาทในความเปนครศลปะ ทไดถายทอดวชาความร อดมการณ และแนวทางการสรางสรรค

ผลงานศลปะเพอชวต ไปสบรรดาลกศษยของเขา กไดเรมฟกตวขนนบตงแตบดนนเปนตนมา

ลกศษยของเขาในยคเรมตนน เกอบทงหมดลวนแตสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวต ตามแนวทาง

วธการสอนของเขาแทบทงสน โดยเฉพาะการนาเสนอปรชญาทวา “ความจรง ความด ความงาม”

มาเปนแนวทางหลกในการทางาน อาทเชน สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ เทอดเกยรต

พรหมนอก สรพล ปญญาวชระ มงคล อทก ทองกราน ทานา เลอพงษ พฒชาต จกร หาญสวรรณ

องอาจ ชาตมนตร พงษเทพ กระโดนชานาญ และเมธ บรภกด เปนตน

สนาม จนทรเกาะ ผลงานทศนศลปเพอชวตของเขา เรมปรากฏขนในชวงทเขากาลง

ศกษาแผนกวชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประมาณป พ .ศ. 2509-2515

โดยมพนฐานแนวความคดมาจากบรรยากาศในการเรยนการสอน และการพบเหนสภาพการณทาง

การเมอง และสภาพการณทางสงคราม ซงเกดขนตงแตมการเขามาของฐานทพอเมรกา เพอใชพนท

อธปไตยของประเทศไทยไปทาสงครามกบประเทศเวยดนาม ในชวงเวลาน เขาไดรวมกบเพอนทาผบ

เพอเลนดนตรในคายทหารทโคราช เพอหาเงนเรยน จงทาใหมเพอนทหารอเมรกนหลายคน “ผมม

เพอนจไอหลายคนถกเกณฑมา บางคนเขาไมอยากมา เพราะเขาไมไดรจกและไมเคยเปนศตรกน

ผมกเลยคดวา พวกบาอานาจมไมกคนในโลก ผมกเรมมองเหนวา สงครามมนทาใหเกดผลอะไรบาง

มนทาใหบานแตกสาแหรกขาด ความอดอยากหวโหย คนทมอานาจเหนอกวากกดกนประเทศทดอย

กวา ไทยกเปนสวนหนงในนน” (สนาม จนทรเกาะ. 2552: สมภาษณ) ฉะนน สงครามจงเปนสงททา

ใหเกดความสญเสยทกสงทกอยาง ซงเขาไดตระหนกถงผลดงกลาว จงนามาแสดงออกในผลงานใน

ชวงแรก สนาม จนทรเกาะ ไดสรางสรรคผลงานภาพปะตดขนาดใหญเปนเรองเกยวกบอบายมขเชน

รปไพแจคแหมมคง แลวนาไปแสดงในผบทเขาเลนดนตร ตอมาไดนาเอารถจกรยานคนเกาทจอดอย

ภายในคณะมาเปนแบบสรางสรรคผลงานในรปแบบใหมแบบเหนอจรง

ผลงานชนตอมา เปนภาพสะทอนผลของสงคราม โดยเขานาเอาเศษวตถทเคยนาไปใชใน

สงครามทมอยเรยงรายภายในวทยาลย ซงสนาม จนทรเกาะ เรยกวา ขยะสงคราม นามาประกอบ

กนเปนผลงานสอผสม สนาม จนทรเกาะ กลาวถงทมาของภาพเหลานวา “ผลงานชวงแรกเปนภาพ

สงคราม เพราะขณะทผมเลนดนตรอยนน มเพอนทหารอเมรกนซงเปนนกบนไดเขามานงดมเบยร

126

สกพกเขาบอกวาเดยวมา ประมาณไมถงครงชวโมงเขากกลบมานงดมทเดมหลงจากบนไปทงระเบด

ทเวยดนาม ทาใหผมเหนวา การไปฆาคนมามนรวดเรวทนใจนะ คอ นาเอาเทคโนโลยทนสมยไปใช

งานผดประเภท แทนทจะนาไปใชเพอมนษยชาตแตกลบนาไปใชฆาคน (สนาม จนทรเกาะ. 2552:

สมภาษณ) จากเหตการณดงกลาว ทาใหเขาตระหนกวา สงครามมนขดตอหลกศาสนาทกศาสนา

และมนเปนการลาอาณานคมอกรปแบบหนง

สนาม จนทรเกาะ ไดกลาวถงรปแบบและเทคนคในผลงานของเขาตอไปวา ผมทางาน

สอผสมมาตงแตเรยนป 1 ผมนาเอาวตถจากสงคราม เชน เศษอาวธ รถยนต เศษวสดทเหลอจาก

สงคราม ซงตอนนนเขาขนมาทงไวในวทยาลย ผมกเลยเอามาประกอบเปนผลงานศลปะ ในชวงนน

คนกรงเทพฯ เขายงไมไดทางานสอผสม (สนาม จนทรเกาะ. 2552: สมภาษณ) และยงมผลงาน

ประตมากรรมเชอมเหลกอกชนหนงของเขา ทแสดงออกถงเรองราวของสงครามในขณะทเขายงเปน

นกศกษา และไดนาไปแสดงรวมกบศลปนชอดงเชน ถวลย ดชน และอกหลายๆคน ทกรงเทพฯ

ผลงานประตมากรรมชนน เปนผลงานเชอมเหลกตอกนเปนรปคนนอนแผตดอยบนเตยงเหลก

“การดงเอาเรองสงครามมาบอกเลา เพราะสงครามมนเผาไหมทกอยาง เชน ระเบดปรมาณ มนทา

ใหคนตายมากมาย ตกพง แตกยงเหนซากคนตาย และซากตกอาคาร” (สนาม จนทรเกาะ. 2552:

สมภาษณ)

สขสนต เหมอนนรทธ นบเปนลกศษยของทว รชนกร รนทสอง (พ.ศ. 2510 - 2515) ซง

นบเปนชวงในการแสวงหา ผลงานทศนศลปเพอชวตในแนวสะทอนเนอหาการเมอง และวถชวตของ

ชาวนาของเขา กไดเรมขนนบตงแตเขาไดเขามาเปนนกศกษา ณ สถาบนแหงน ทว รชนกร กลาวถง

ลกศษยคนนวา “ในสมยทสขสนตเรยนอยนน มหลายคนเชน เลอพงษ พฒชาต สรพล ปญญาวชระ

และเทดเกยรต พรหมนอก เรมเขยนภาพตอตานทหารอเมรกน เปนภาพทรนแรง ตอตานสงคราม

และเผดจการ” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ)

หลงจากจบการศกษาแลว สขสนต เหมอนนรทธ แมจะไดเขาไปเปนอาจารยสอนในแผนก

วชาศลปกรรม วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทเดยวกนกบทว รชนกร ตงแตป พ .ศ.

2515-2519 แลวกตาม ผลงานศลปะของเขากยงดาเนนไปในลกษณะเชนเดม “ผลงานของอาจารย

สขสนต เหมอนนรทธ จะออกโทนสเทา เรองราวสวนใหญเปนเรองเกยวกบการเปลยนแปลงของ

สภาพสงคม จากสงคมเกษตรกรรมไปสสงคมอตสาหกรรม อนเปนผลมาจากระบบทนนยม ทกระทบ

ตอการดาเนนชวตของคนชนบท ภาพทปรากฏในผลงาน จงเปนภาพโรงงานอตสาหกรรมทปลอย

ควนพษ มภาพเดกผอมโซ ผวหนงพพอง นอนขดอยในทอไอเสย” (นคม กบแกว. 2553: สมภาษณ)

127

หากอธบายกระบวนการสรางอตลกษณของบรรดาศลปนอสานเหลาน สามารถอธบายได

วา การทางานศลปะของทว รชนกร และบรรดาลกศษยในยคแสวงหาน มเคาลางของการสรางสรรค

ผลงานเพอชวต อนมเหตปจจยมาจากการเขามาจดตงฐานทพอเมรกา ซงยงมความสอดคลองกบ

แนวความคดของพวกฮปป ทตอตานสงครามเวยดนามเกดขนทวโลกในขณะนน กอปรกบทว รชนกร

และคณาจารยบางทานไดเนนใหนกศกษาเหลานน ไปศกษาและอานหนงสอปรชญา ศาสนา และ

สงคมศาสตรปรทรรศน เพอใหพวกเขาไปคนหา “ความจรง ความด ความงาม” ตามทเขาเชอ

สรพล ปญญาวชระ ไดสะทอนบรรยากาศในการเรยนการสอนดงกลาววา

สภาพแวดลอม มนมสวนสาคญทาใหพวกเราเขามาเรยนร จนทาใหเขามาสการทางาน

ศลปะเพอชวต โดยเฉพาะในชวงนน พวกเราไดอานบทความของจตร ภมศกด คอ ศลปะเพอชวต

ศลปะเพอประชาชน ในขณะเดยวกนนกศกษาทงหมดกเปนลกชาวนาชาวไร และขาราชการชน

ผ นอย ฉะนน ความทกขยากของผคน เมอมนเกดขนมา มนกทาใหเรามองเหนไดเรวเชน เมอเราไป

เหนคนถกกดข มนกรสกขนมาทนท เพราะคณธรรมทพวกเราถกเสยมสอนมา จากการเรยนรในยค

แสวงหามนอยในจตใจอยแลว ความเปนธรรม ความจรง ความด ความงาม ในศาสนามนถกกลอม

เกลามาแลว พอเขามาสสงคมทถกเอารดเอาเปรยบ ความรสกมนจงเรวมาก (สรพล ปญญาวชระ.

2554: สมภาษณ)

ดงนน กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสานดงกลาว จงเปนการหยบยมเอามา

จากสถานการณทางสงคม ทงบรบทของการเขามาจดตงฐานทพของทหารอเมรกน รวมทงยง

ผสมผสานกบบรรยากาศและวธการสอนของทว รชนกร จนนาไปสการแสวงหาคาตอบ และการ

สรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตในเวลาตอมา ปฏสมพนธดงกลาว จงสามารถอธบายไดวา เปน

“ปฏสมพนธแบบลกโซ” กลาวคอ ทว รชนกร ผ เปนอาจารยไดถายทอดแนวความคด ปรชญา และ

อดมการณในการสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวต ไปสบรรดาลกศษยของเขา และบรรดาลกศษย

ของเขากลวนนอมรบและสบทอดแนวความคดดงกลาวมาจนกระทงปจจบน

ทศนศลปเพอชวต ยค 14 ตลาคม 2516 - 6 ตลาคม 2519

นบจากชวงเวลา 14 ตลาคม พ.ศ. 2516 – 5 ตลาคม 2519 ถอเปนชวงเวลาของการ

แสดงออกทสาคญและเดนชดของทศนศลปเพอชวต ดงจะเหนไดวา หลงจากผ นารฐบาลทหารท

ไดมาจากการกระทารฐประหาร ไดหลบหนออกนอกประเทศ จากวกฤตการณ 14 ตลาคม 2516

ตอมานายสญญา ธรรมศกด ไดขนสตาแหนงนายกรฐมนตร บรรยากาศทางการเมองของประเทศได

คลคลายไปสการใหสทธเสรภาพและประชาธปไตยมากกวาทผานมา ประชาชนทกสาขาอาชพตาง

128

ใชสทธเสรภาพทไดมาอยางเตมท เกดการรวมกลมเพอตอรองผลประโยชนอยางมากมาย มการ

แสดงความคดเหนและศกษาลทธการเมองตางๆอยางเปดเผยและกวางขวาง และมการรวมกลม

บคคลในวงการตางๆหลากหลายกลม รวมทงแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย และแนวรวมศลปน

อสานดวย

1. แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย

นบเปนการรวมตวของบคลากรในวงการศลปะทกสาขา ทงดนตร วรรณกรรม และ

ทศนศลป ทงศลปน นสตนกศกษา นกวชาการศลปะและนกวจารณศลปะ ทงจากภายในและ

ภายนอกสถาบนการศกษาศลปะ โดยมไดอยภายใตการบญชาของลทธการเมองใดหรอบคคลกลม

ใดกลมหนง หากแตอยภายใตสานกรวมทมตอประชาชนโดยรวมของประเทศ และความถกตองด

งามของสงคมไทย การรวมตวกนดงกลาว จงสงผลตอการสรางสรรค และการนาเสนอผลงานอยางม

ความเปนเอกภาพ โดยเฉพาะในดานของเนอหาศลปะทแสดงออกถงความอาทรตอสภาพการณทาง

สงคม และสภาพการณทางสงแวดลอมของประเทศ ดงจะเหนไดจากการนาเสนอผลงานในรปของ

ขบวนการทสาคญถง 3 ครง ไดแก การแสดงผลงานภาพเขยนขนาดใหญ เนองในในวนครบรอบ

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 ในป พ.ศ. 2517 ณ บรเวณเกาะกลางถนนราชดาเนน การแสดง

ภาพเขยนขนาดใหญรอบสนามหลวง เพอตอตานและขบไลฐานทพอเมรกาออกจากประเทศไทย ใน

ป พ.ศ. 2519 และการแสดงภาพเขยนทหอประชมเลกจฬาลงกรณมหาวทยาลยในปเดยวกน ในสวน

เนอหาหรอเรองราวของผลงานศลปะนน จงเกยวกบการตอสของประชาชนในเหตการณ 14 ตลาคม

2516 รวมทงการตอตานฐานทพอเมรกาดวย สวนดานรปแบบนนจะเนนเหมอนจรงและแบบ

สญลกษณ

วรณ ตงเจรญ (2539) ไดแสดงทศนะในผลงานวจยเรอง “บทบาทของชมรมศลปกรรม

แหงประเทศไทย (สมาคมศลปกรรมไทย) ชวงป พ.ศ.2522 – 2530 ทมผลกระทบตอสงคมและ

วงการศลปกรรมไทย” พอสรปไดวา การปรากฏขนของ “จกรวรรดศลปน” ไดเรมจดประกาย

ความคดในเรองของอานาจตอรอง และการสรางดลยภาพใหเกดขนในวงการศลปกรรมไทยและใน

สงคมไทยซงเปนองครวม ตอมาจงมการรวมตวของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย การปรากฏ

ตวขนของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยดงกลาว นอกจากจะกอใหเกดกจกรรมหลกคอ การจด

นทรรศการภาพเขยนขนาดใหญ กลางถนนราชดาเนนกลางและอกหลายๆแหงทงในป พ.ศ. 2518

และ 2519 แลว ยงไดกอใหเกดความรวมมอ และกอใหเกดประสบการณและการเรยนรทมคณคา

อกทงไดเรยนรจากผ มอดมการณเพอสงคมหลากหลายอาชพ หลากหลายความรความคด ไดเรยนร

และนบถอในศกยภาพของกนและกน และเมอการรวมพลงเกดขน คณคาและอานาจตอรองยอม

ตามมาดวย

129

จากวกฤตทางดานการเมองทเกดขนในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ดงกลาว ได

กลายเปนปจจยหนงททาใหศลปนไทยหลายคน ไดหยงรากลกลงไปในสายการสรางสรรคผลงาน

ทศนศลปเพอชวต โดยเฉพาะศลปนสวนใหญกคอ แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย ทมศนยกลางอย

ทกรงเทพฯ รวมทงแนวรวมศลปนอสาน ทมทว รชนกร เปนผอยเบองหลง และมศนยกลางอยท

จงหวดนครราชสมาดวย ในสวนของศลปนอสานแตไปมบทบาทสาคญมากในกลมแนวรวมศลปน

แหงประเทศไทยคอ โชคชย ตกโพธ นกศกษาหนมจากวทยาลยเพาะชาง ทไดเคลอนไหวและตอส

กบเผดจการรวมกบแนวรวมศลปนอกหลายคนในกรงเทพฯ จนถกบนทกไวในประวตศาสตรของชาต

ไทยในเวลาตอมา

โชคชย ตกโพธ เรมมผลงานทศนศลปเพอชวตปรากฏชดเจนตงแตในชวงเกด

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 ซงมพนฐานทางแนวความคดมาจากการอาน

หนงสอ โดยเฉพาะหนงสอประเภทเพอชวตไดกลายมาเปนสงกระตนใหเขาไดทางานในเวลาตอมา

“การอยใกลชดศลปนใหญ ทาใหผมถกบงคบทางออมใหอานหนงสอจาพวก “นพนธ” เพราะจะได

ฟงภาษากวของศลปนแตละทานออก พออนทรยแกกลา กลองศกษาภาษากบการหาความจร ง และ

ผมกเรมหงดหงด รสนยมการอานกคอยๆเปลยนไป โดยเรมสนใจการอานหนงสอจาพวกสงคม

ศาสตร เพราะกลวนกศกษามหาวทยาลยเขาดถกพวกเราคนเรยนศลปะ เนองจากพวกเราตองเขา

รวมกจกรรมแนวทางศลปนแหงประเทศไทย” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 34) รสนยมในการอานหนงสอ

จาพวก “นพนธ” ของเขา กปรบไปสการอานหนงสอจาพวก “เพอ” ซงสงผลตอการปรบโลกทศน

ศลปเพอชวตของเขา ดงทโชคชย ตกโพธ อธบายวา “จากขอเขยนของสมคร บราวาส ทาใหผม

ตดตาม “การเมอง” อนโยงใยถงความสนใจแนวคดเชอมโยงวธการศลปะทสมพนธกบ “โลกทศน”

ซงมนยศลปะเรมตนจาก “เรา” แตตวเราเกยวของกบคนอน ในฐานะสตวสงคมดวยกน ผมเหนวา

ขอเขยนของอาร สทธพนธ สอดคลองกบของสมคร บราวาส ในแงสรปสาระสาคญเปนขอๆ ซงชวย

ใหผมนกขนตอนตความการทางานศลปะ ในลกษณะกระบวนการทศนงายขน” (โชคชย ตกโพธ.

2546: 34-35)

ผลงานทสรางชอเสยงใหกบโชคชย ตกโพธ ในขณะทเขายงเปนนกศกษาอยท

วทยาลยเพาะชาง จนถกบนทกไวในหนาประวตศาสตรของประเทศไทย กคอ ผลงานศลปะทเรยกวา

“คตเอาทการเมอง” ไมวาจะเปนคตเอาทการเมองเดอนตลาคม 2518 และคตเอาทตอตานฐานทพ

จกรวรรดนยมอเมรกา 2519 ลวนเปนผลงานทเกดจากฝมอและมนสมองของโชคชย ตกโพธ และ

เพอนๆ ดงคากลาวของสนธสวสด ยอดบางเตย (2546: 14) เพอนรวมอดมการณและเพอนรวมเรยน

ทวทยาลยเพาะชาง ไดอธบายพนฐานความเปนมาของโชคชย ตกโพธ ททาใหเขากลายเปนศลปน

นกเคลอนไหวทางการเมองทสาคญมากคนหนงของประเทศไทย พอสรปไดดงน

130

1. ยอนกลบไปกอนเหตการณ 14 ตลาคม 2516 การตนตวทางความคดกบ

ปญหาสงคมของนกศกษา ปญญาชนเกดขนเปนลกโซ ในเพาะชางมเหตการณทเปนหวเลยวหวตอท

สาคญเกดขน คอ การลกขนมาตอตานคดคานผ มอานาจทางการเมองทตองการยายเพาะชางไปอย

แหลงอนทอยหางไกลเพอยดอาคาร การลกขนตอตานนนมนกศกษาเพาะชางเปนแนวหนา โดย

ไดรบการสนบสนนจากคณาจารย ศษยเกาและผ เกยวของ จงทาใหกลมเผดจการถอยออกไป

โชคชย ตกโพธ และเพอนรวมอยในเหตการณตอสนนดวย

2. กระแสการรณรงคตอตานสนคาญป นของศนยกลางนสตนกศกษาแหง

ประเทศไทย นกศกษาเพาะชางหลายคนไดไปชวยทาสอ โปสเตอร เขยนผาคาขวญ เขยนภาพลอ

การเมอง ในชวงน โชคชย ตกโพธ และกลมเพอนอาท วณช สขศร สทศน ปนฤทย นคม รตนแปง คอ

กลมผสนใจตรรกะทางโลกศลปะ อกทงพยายามขวนขวายแสวงหาแหลงองคความร โดยเฉพาะ

โชคชย ตกโพธ มความสามารถเฉพาะตวโดดเดนทางชนเชงศลปะ เกดจากการทมเทเคยวกราอยาง

หนก พรอมกบศกษาคนควาทงปรชญา ลทธ ทฤษฎศลปะและสงคม การเมอง ศาสนา จนเปนท

ยอมรบของนกศกษาทงสถาบน รวมทงเหลาคณาจารยในเพาะชาง

3. โชคชย ตกโพธ และเพอนรวมกนจดทาหนงสอ “ดา-แดงปรทศน” และ

หนงสอ “ภาพพมพ” เปนตน นอกจากน ยงมสวนผลกดนใหมการจดสนทนาประสบการณการ

ทางานศลปะของศลปนนอกระบบอยเนองๆ เชน จาง แซตง ประเทอง เอมเจรญ เพอเปดโลกทศน

ใหกบเพอนนกศกษา ไดเรยนรถงวธคดวธทางานอนหลากหลายของศลปน

4. เหตการณ 14 ตลาคม 2516 นกศกษาเพาะชางไดระดมกาลงเขาไป

ชวยงานสวนกลางของทชมนม และยงไดใชวชาความร สรางสรรคสสนใหกบการชมนมเรยกรองสทธ

เสรภาพ ประชาธปไตย

หลงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ความคดทางการเมองในสงคมถกแยกออกเปนสอง

ขว ระหวางฝายซายและฝายขวา ไดตอสกนในรปแบบตางๆ อยางเขมขน นกศกษาศลปะและผอย

ในวงการทศนศลปยอมหลกหนไมพนไปกบสถานการณเชนวาน จงอาจกลาวไดวา โชคชย ตกโพธ

เปนกาลงสาคญสวนหนงจากภาคนกศกษาศลปะทเขาไปมสวนรวมกอตง “แนวรวมศลปนแหง

ประเทศไทย” ซงเปนการรวมตวของศลปนอสระ นกโฆษณา คณาจารย นกวชาการจาก

มหาวทยาลยและสถาบนตางๆ นบเปนองคกรทางศลปะทประกาศตวชดเจน ในอนทจะสรางสรรค

ศลปะสะทอนสงคมการเมอง ดงนน สถานการณทางการเมองทเขมขนและตรงเครยดอยตลอดเวลา

ในชวงนน มสวนสรางและยกระดบคณภาพของโชคชย ตกโพธ ยงขน ดงท ศภชย สงหยะบศย

กลาวถงบทบาททสาคญของโชคชย ตกโพธ ในชวงเวลานนวา

131

โชคชย ตกโพธ ซงเปนหนงในกลมแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย กลาวถงการเขยน

ภาพเพอขบไลฐานทพอเมรกา ทนาไปตดตงบรเวณรอบสนามหลวงวา ป 19 ขบไลฐานทพอเมรกา

นน เนอหาชดเจนเปนเอกภาพ เพราะไดกลนกรองผ ทางานมาแลว พวกอยกรงเทพฯ ไปเขยนกนท

ตกโดมธรรมศาสตร การเขยนเปนแบบทม ... งานมหลายชน เนอหาหลกเปนการเมอง คอ เปดโปง

งานขนาดไมอด 2 แผน 3 แผนตอกน เปนงานเปดโปง เสยดสเขยนเปนชดๆ ตงตอกน สะทอนความ

เลวรายของอเมรกา สวนมากไอเดยมาจากหนงสอสงครามเวยดนาม พวกโคราชขนงานมารวมกน

วางไมหมดสวนหนงจงเอาไปวางหนาเพาะชางโดยผมไมทราบ พอรงเชาเขากไลฆาผม ทงอาจารย

ทงพวกขวาตามจะฆาผมเลยจรงๆ เขาหาวาผมเปนผ เอางานมาตดตงหรอชกใยเขามา แตจรงๆแลว

เพาะชางตอนนนมหลายกลม มอกกลมหนงเอางานไปไวหนาเพาะชาง ผมมาถงตอนเชาอาจารย

บญศรมาดงแขนผม พรอมกบบอกวา รบไปเขาจะฆามง (ศภชย สงหยะบศย. 2533: 60-61)

ผลงานทสาคญของโชคชย ตกโพธ เชน การออกแบบภาพปกนตยสารศลปะปรทศน

ฉบบแรก ในป พ.ศ. 2517 และภาพ “คตเอาทการเมอง” ในป พ.ศ. 2518 และอกหลายๆ ผลงาน ท

ถกนาไปตดตงทถนนราชดาเนนกลาง และตดเรยงรายรอบบรเวณสนามหลวง

ภาพประกอบ 3 โชคชย ตกโพธ. คตเอาทการเมอง. โปสเตอร. ป 2518

ทมา: สถาบนปรด พนมยงค. (2546: 28).

132

ภาพประกอบ 4 โชคชย ตกโพธ. คตเอาทการเมอง. โปสเตอร. ป 2518

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 35).

ผลงานทศนศลปเพอชวตของโชคชย ตกโพธ เรมชดเจนมากขนในชวงระหวาง

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 ถง 6 ตลาคม 2519 ดงจะเหนไดจากผลงานทงภาพลายเสน สนามน

สนา และภาพพมพ อาทเชน ภาพชอ “เสยงรอง”, “กดดน”, “กลบอสาน”, “ใบหนากาล”, “ชวต No. 5”,

“ชวต No. 12”, “ชวต No. 17”, “ทใดมการกดข ทนนมการตอส ตายสบ เกดแสน”, “กอนและหลง

ตลาคม 2516” และ “กอนและหลง 6 ตลา 19” เปนตน ภาพเขยนสวนใหญของเขาในชวงเวลาน

ไดรบอทธพลจากศลปนกลมลทธแสดงอารมณรนแรง ดงจะเหนไดจากคาอธบายของเขาวา

“ความสนใจศลปะของผมเกยวของกบจตสานกศลปะกบสงคมประชาธปไตย ผมชอบภาพ “เสยงกรอง”

ของ Edvard Munch ชอบภาพเนอหาสะทอนชวต และตอตานสงครามของแมกซ เบคมานน (Max

Beckmann) ชอบผลงานของเฟอรดนานด โฮด (Ferdinand Hode) ตรงสะทอนสาระทกขเวทนา

ของมนษย และกชอบผลงานของฟรานซส เบคอน (Francis Bacon)” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 35)

133

ภาพประกอบ 5 โชคชย ตกโพธ. กอน-หลง ตลาคม 2516. สนามนบนผาใบ. 56x38 ซ.ม. ป 2517

ทมา: สถาบนปรด พนมยงค. (2546: 89).

อยางไรกตาม แมโชคชย ตกโพธ จะไดรบอทธพลทางแนวความคดและรปแบบศลปะ

มาจากศลปนชาวตะวนตก แตเขากพยายามจะรกษารปแบบและเนอหาทแสดงออกถงความเปน

ชาวตะวนออก เพอเปนการรกษาตวตนใหอยในโลกความเปนจรง ทตวเขาเองกเปนชาวตะวนออก

ดงจะเหนไดจากรองรอยวธคดเชอมโยงทศนะตะวนตกกบตะวนออก ในบนทกสวนตวของเขา ดงม

ใจความสาคญวา

ผมตดใจประเดน ชววทยา ภาพนามธรรมของโจอน มโร แสดงบคลกเกยวกบภาพ

ของตวเชอโรคทางชววทยา อทธพลของโจอน มโร ทมตอผลงานของผม มกเปนเรองตความ ตนไม-

ทองฟา-ดวงดาว คอ ตความในลกษณะรปรางรปทรงแนวทาง “ชวรป” (Organic Form) นอกจาก

นน ผมกชอบภวงคความรสกการใชคานาหนกสอสาระ “เวงฟาอนนต” อนมอทธพลตองานทม

เนอหาสงแวดลอมทางวตถ เชน บานเรอนแสดงออกเกยวกบ “ความรสกรนทด” โดยเฉพาะผลงาน

ทมภาพคนไปเกยวของ เชน ความรนทดของผคนในยคมด ชวงกอนและหลงเหตการณลอมปราบผ

บรสทธ ยค 6 ตลา 2519 (โชคชย ตกโพธ. 2546: 36)

134

ภาพประกอบ 6 โชคชย ตกโพธ. รนทด. สนาบนกระดาษ. ป 2515

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

นอกจากโชคชย ตกโพธ จะไดรบอทธพลความคดการสรางสรรคผลงานศลปะจาก

ศลปนชาวตะวนตกแลว เขายงไดรบอทธพลแนวความคดและรปแบบจากศลปนชาวตะวนออกดวย

โดยเฉพาะความคดในการสรางสรรคศลปะจากรปทรงของ “ไข” นน เขายอมรบวา “ปลายป 2516

ผมชอบผลงานของอาจารยกมล ทศนาญชล “วาดใบหนา” และกชอบอาจารยธนะ เลาหกยกล

ออกแบบอนสาวรยสงครามเวยดนาม โดยใชสญลกษณรปไขแทนคาคนตาย สวนศลปนยโรปกชอบ

ประตมากรรมรปทรงไขของคอนสแตนตน บรงคซ และกชอบรพนทรนารถ ฐากร ทานวาดใบหนา

ตวเอง ผมมอง “ไข” นกถงชวตเลกๆ กาลงดนเปลอกหม และกมองการตอส เพอความเปนธรรม มนย

เดยวกน” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 36) ดงจะเหนไดจากผลงานชด “ใบหนากาลเวลา” ซงเขาไดรบ

อทธพลมาจากการอานหนงสอวรรณกรรม โดยเฉพาะงานแปลของระว ภาวไล “ถอยนพนธทม

อทธพลตอการทางานศลปะของผมมากไดแกขอความ “กาลเวลาทผานเลย” โดยผมตความ

ความรสกสายลม แสงแดด สอผานรองรอยครนคดบนใบหนาสมมต ซงผมเรยกวา ใบหนากาล

เวลา ขอคดรปทรงเกยวกบใบหนาน ผมได Idea จากการวาดรปแมตวเองคอ ในขณะทานนงเปน

แบบใหผม Sketch อยนน ใจผมกนกถง แมเสยสละลกเพอภารกจ” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 34)

135

ภาพประกอบ 7 โชคชย ตกโพธ. ใบหนากาล. ภาพพมพ. ผลงานสญหายใน ป พ.ศ. 2519

ทมา: แฟมภาพของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

2. แนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาคอสาน

สรพล ปญญาวชระ หนงในแกนนาแนวรวมศลปนอสาน ผ มบทบาทสาคญในการ

นาเอาผลงานศลปะคตเอาทการเมอง ไปรวมกบแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยทกรงเทพฯ ดงจะ

เหนไดจากสรพล ปญญาวชระ (2554: สมภาษณ) ไดอธบายถงการกาเนดขนของแนวรวมศลปนแหง

ประเทศไทยภาคอสาน หรอเรยกสนๆวา “แนวรวมศลปนอสาน” พอสรปไดวา ในยคการตอส น เขา

เรยกวา “ยคการเมอง” หลงจากเกดเหตการณความรนแรง 14 ตลาคม 2516 แลว บรรยากาศในการ

เรยนการสอนศลปะของวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กเรมมแนวทางศลปะเพอชวตมาก

ขน เพราะในชวงเวลานน ในสวนกลางคอกรงเทพฯ จะมกระบวนการนสตนกศกษาแหงประเทศไทย

เกดขน และไดมปฏสมพนธกบนสตนกศกษาในภาคอสาน ซงกคอกลมนกศกษาแผนกวชาศลปกรรม

วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนเอง ในนามแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาคอสาน

ดงจะเหนไดจากในชวงแรก มงคล อทก รบหนาทเปนเลขานการแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาค

อสาน โดยมศนยกลางอยทจงหวดนครราชสมา ตอมา มงคล อทก ไดกาวขนไปเปนเลขานการของ

ศนยกลางนสตนกศกษาแหงประเทศไทย ดงนน สรพล ปญญาวชระ จงตองกาวขนไปเปนเลขานการ

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาคอสานแทน

136

สรพล ปญญาวชระ กลาวถงการทางานของแนวรวมศลปนอสานวา พอมเหตการณ

หลายๆอยางเกดขน ทาใหเรยนรเรองการเมอง เราซงเปนลกหลานของประชาชน จงรวมตวกนตงเปน

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาคอสาน ทางานประสานกบสวนกลางทกรงเทพมหานคร ทาง

สวนกลางตองการอะไรจะลงมาประสานกบทางสายอสาน สวนการทางานคตเอาทการเมองนน

ทกคนตางลงแรง ความคด พนจพจารณารวมกนวาจะรงสรรคงานออกมาในลกษณะไหน มใชงาน

ทมลกษณะเปนของคนใดคนหนง พองานเสรจจะเหมาใสรถสบลอ รถหกลอไปสงทสวนกลางเพอ

รวมจดแสดง (สถาบนปรด พนมยงค. 2546: 50)

สนธสวสด ยอดบางเตย ไดกลาวถงการสรางสรรคผลงานของแนวรวมศลปนอสาน

ในชวงตนเดอนมนาคม พ.ศ. 2519 วา

กระแสการตอตานฐานทพจกรวรรดนยมอเมรกาเกดขนอยางกวางขวาง แนวรวม

ศลปนแหงประเทศไทย ไดเสนอโครงการจดทาภาพคตเอาทการเมองตอตานฐานทพจกรวรรดนยม

อเมรกา โดยยงใชไมอดและสนาพลาสตกสาหรบสรางสรรคผลงาน แตลดขนาดใหภาพเลกลงเหลอ

ครงหนงของภาพคตเอาทการเมองเดอนตลา การสรางสรรคผลงานครงน มความหลากหลายใน

สวนของผสรางสรรคงาน โดยเฉพาะแกนหลกของนกศกษาศลปะหวกาวหนาจากเทคนคโคราช

อนเปรยบเสมอนแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดสรางสรรคผลงานแลว

ขนใสรถบรรทกสบลอเขามารวมจดแสดงในสวนกลาง ผสรางสรรคผลงานจากเทคนคโคราช ไดแก

ทว รชนกร สนาม จนทรเกาะ ธรรมศกด บญเชด สขสนต เหมอนนรทธ เทอดเกยรต พรหมนอก

เมธ บรภกด ทองกราน ทานา มงคล อทก สรพล ปญญาวชระ พงษเทพ กระโดนชานาญ เลอพงษ

พฒชาต เกยรตการณ ทองพรมราช จรญ ชยประทม จมพล ราชวจตร นคม กบแกว มานะ ดไพร

จกร หาญสวรรณ สมาน แสงทอง ตอง ดานเกวยน ภาพคตเอาทการเมองตอตานฐานทพจกรวรรด

นยมอเมรกาของแนวรวมศลปนเทคนคโคราช เขามาสมทบกบภาพคตเอาทการเมองตอตานฐานทพ

จกรวรรดนยมอเมรกา ของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยในกรงเทพ ฯ ทาใหมผลงานรวมกนถง

100 ชน (สนธสวสด ยอดบางเตย. 2552 : ออนไลน)

137

ภาพประกอบ 8 สรพล ปญญาวชระ. ภาพศลปะคตเอาทการเมองเดอนตลา 2518.

สอะครลกบนผาใบ. 140 x 240 ซ.ม. สรางสรรคใหม

ทมา: สถาบนปรด พนมยงค. (2546: 50).

ทว รชนกร กลาวถงการทางานและการสอนนกศกษาในชวงป พ.ศ. 2516-2519

วา ชวงนถอเปนชวงหวเรยวหวแรง ทสนบสนนใหลกศษยทางานศลปะเพอชวต มทงการเขยนภาพ

โปสเตอรเพอตอตานเผดจการและเรยกรองประชาธปไตย รวมกนกบประชาชนและนกศกษาทงท

โคราชและกรงเทพฯ อาทเชน สขสนต เหมอนนรทธ เทอดเกยรต พรหมนอก สรพล ปญญาวชระ

เลอพงษ พฒชาต และอกหลายๆคน (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) ซงสอดคลองกบคากลาวของ

สรพล ปญญาวชระ (2554: สมภาษณ) ทไดเลาถงบรรยากาศในการเรยนการสอนในชวงเวลานนวา

มธรรมศกด บญเชด สขสนต เหมอนนรทธ และเทอดเกยรต พรหมนอก ไดเขามาเปนอาจารยสอน

กอนทจะเกดเหตการณ 14 ตลาคม 2516 นอกจากนน ยงมศรศกด นพรตน ซงเปนอาจารยแผนก

วชาสถาปตยกรรม ทบานของทานจะเปนแหลงรวมนกคด นกเขยน นกดนตร เพราะทานเปน

นกเขยน ตรงนนจงเปนจดรวมใหนกศกษาศลปะไดเขาไปเรยนร และยงไดเชญศลปนจากกรงเทพฯ

อาทเชน จาง แซตง และลาวลย อปอนทร มาบรรยายใหนกศกษาฟงดวย โดยมทว รชนกร เปนหว

เรอใหญ จนกระทงถง 6 ตลาคม 2519 ตางกแตกกระเจงหนกนไปหมด

สขสนต เหมอนนรทธ ในชวงเวลาทเขาเขาไปเปนอาจารยสอนในแผนกศลปกรรม

วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตงแตป พ .ศ. 2515 นน ผลงานของเขาในชวงน สวนใหญ

จะเปนเรองเกยวกบการเปลยนแปลงของสภาพสงคมจากสงคมเกษตรกรรมไปสสงคมอตสาหกรรม

อนเปนผลมาจากระบบทนนยม ตอมาหลงจากเกดเหตการณ 14 ตลาคม 2516 แลว เขาจงเรมเขยน

138

ภาพแนวสะทอนสงคมทเกยวกบเหตการณดงกลาว “ชวงกอน 6 ตลาคม 2519 ผมเขยนภาพคนถก

แขวนคอจานวนมาก และเขยนภาพประชาธปไตย ในป พ.ศ. 2517 แตภาพเหลานนถกทาลาย

หมดแลว ไมเหลอสกชน” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

นอกจากการสรางสรรคผลงานในแนวดงกลาวแลว นคม กบแกว ไดกลาว ถงการ

ทางานเพอชวตอกดานหนงของสขสนต เหมอนนรทธ วา “อาจารยสขสนตนอกจากจะทางานแนว

สะทอนสงคมแลว ทานยงเปน “ดาวไฮดปารค” มอหนงของโคราช นบตงแตการขบไลฐานทพอเมรกา

ป 2517 การตอส เรยกรองความเปนธรรมของพนองกรรมกรโรงงานทอกระสอบสงเนนและจอหอ

และครงหลงสดกอนถกจบกมในป 2519 ไดตอตานการกลบเขาประเทศของสามเณรถนอม กตตขจร

ทสวนรกขางอนสาวรยยาโม จนถกจบกมในทสด” (นคม กบแกว. 2553: สมภาษณ)

ผลจากการทสขสนต เหมอนนรทธ เปนผ นาคนสาคญทขนเวทไฮดปารคดงกลาว จง

ทาใหเขาถกจบกมในวนท 12 ตลาคม 2519 และถกคมขงอยในเรอนจาบางขวางเกอบหนงป จงพน

ขอกลาวหาและถกปลอยตวในทสด ผลงานในชวงแรกๆ จงถกคณาจารยและนกศกษาเผาทาลาย

หมด เพอความปลอดภยของเขา อยางไรกตาม แมสขสนต เหมอนนรทธ จะถกจบกมและถกคมขง

แลวกตาม เขากยงเขยนภาพอยางตอเนอง ดงจะเหนไดจากนคม กบแกว กลาววา “ขณะทถกคมขง

อาจารยสขสนตยงไดเขยนภาพดวยวสดอปกรณเทาทหาได เชน วาดเสนดวยดนสอบนกระดาษ

หนงสอพมพ ถงกระดาษสนาตาล จนเปนขาววา ขนาดถกจบกมแลวยงเขยนภาพปลกระดมคนใน

คกอก ภาพทวาดนนไดแก ภาพผ ตองหาทถกคมขงนนเอง” (นคม กบแกว. 2553: สมภาษณ)

นอกจากทว รชนกร และสขสนต เหมอนนรทธ ทถกจบกมแลว ยงมอาจารยอกทานหนงทถกจบกม

ดวยคอ ปรชา คงภกด ซงขณะนนเปนอาจารยสอนศลปะอยทโรงเรยนราชสมาวทยาลย ตอมาจงได

ยายมาเปนอาจารยอยทเดยวกนกบทว รชนกร จนเกษยณอายราชการ

จงเหนไดวา กระบวนการสรางอตลกษณของบรรดาเหลาแนวรวมศลปนอสาน ม

ปจจยสบเนองมาจากการเกดขนของแนวรวมศลปนอสาน และการมปฏสมพนธกบแนวรวมนสต

นกศกษาแหงประเทศไทย จงทาใหบรรยากาศในการเรยนการสอนของวทยาลยแหงน ไดกลายเปน

แหลงเรยนรแนวคดแบบวพากษวธ เพอจะมองสงคมแบบไมงมงาย ซงเปนการเรยนรกระบวนการคด

แบบระดมสมอง จนนาไปสกลมกอนทางความคดอนเปนปฏปกษตอผ ม อานาจรฐ กลมคนเหลาน

จงกลายเปนกลมบคคลทเปนอนตรายตอผ มอานาจรฐในขณะนน อตลกษณะเฉพาะในผลงานศลปะ

ของเหลาศลปนอสานในชวงเวลานน จงลวนมแตเนอหาและรปแบบทตอตานฐานทพอเมรกา และ

ตอตานการเมองทงสน และตอมาพวกเขายงไดมความปฏสมพนธกบแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย

ดวยการสงภาพศลปะคตเอาทการเมองไปรวมแสดงในกรงเทพฯ นนจงหมายความวา สถานการณ

ทางดานการเมองทบบคนสงคม ไดสงผลใหเกดบรรยากาศการเรยนการสอนทมงเนนการวพากษ

139

สงคม โดยมผลสบเนองมาจากวธการสอนและอดมการณของเหลาอาจารย วทยาลยเทคนคภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ดงนน สถานการณและคณาจารยจงเปนผหยบยนอตลกษณศลปะเพอชวต

ใหกบเหลาบรรดานกศกษาศลปะแหงน จนกลายเปนสกลทศนศลปเพอชวตสายโคราช นบตงแต

บดนนเปนตนมา

การอาพรางตว

นบตงแตหลงเหตการณ 6 ตลาคม 2519 จนถง 14 กนยายน 2521 ถอเปน ชวงเวลา

การอาพรางตวและผลงานของศลปนผมสานกตอสงคม ดงจะเหนไดจาก ภายหลงจากการ

ปราบปรามนกศกษาและประชาชนแลว คณะปฏรปการปกครองแผนดน โดยมพลเรอเอกสงด ชะลอ

อย เปนหวหนาคณะกระทาการรฐประหารยดอานาจการปกครองประเทศ นโยบายหลกดานหนง

ของคณะปฏรปการปกครองแผนดนกคอ การกวาดลางและสลายกลมพลงประชาชนทมความคด

กาวหนาทงหลาย โดยอาศยคาสงคณะปฏรปการปกครองแผนดนฉบบท 22 ในขอกลาวหา “บคคล

ซงเปนภยตอสงคม” ซงบคคลในขอบขายดงกลาวรวมทงศลปนเพอชวตทกสาขา กลวนถกกวาดลาง

ในชวงเวลาน จงชใหเหนวา ปจจยทางดานการเมองการปกครอง มผลตอการสรางสรรคผลงาน

ทศนศลปเพอชวตในประเทศไทยเปนอยางมาก จงทาใหพวกเขาไมสามารถทจะสรางสรรคผลงานท

วพากษวจารณสงคมไดดงแตกอน มหนาซายงถกจบกมและถกตดตามควบคมพฤตกรรมอกดวย

ดงนน จงนบเปนชวงเวลาการอาพรางตวและผลงานของศลปนผ มสานกตอสงคม และยงถอเปนชวง

ทลาบากสดๆของศลปนกลมเพอชวตในประเทศไทย รวมทงศลปนในภาคอสานอกดวย

อยางไรกตาม ในสวนของศลปนอสาน หลงจากเหตการณ 6 ตลาคม 2519 แมทว รชนกร

และบรรดาลกศษย จะไมสามารถสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตไดอยางเปดเผย แตเขาเองก

พยายามเขยนภาพในลกษณะซอนความเหมอนจรง โดยใชสญลกษณทแสดงความสะเทอนใจ

ออกมาแทน ดงจะเหนไดจากผลงานในชวงป พ.ศ. 2520 ตวอยางเชน ผลงานชอ “ในสงคมแหง

ความหวาดกลว” ทเขยนดวยสนามนบนผาใบ ดวยลกษณะทลงสหนาๆ ปาดปายโบกสะบดฝแปรง

อยางทอาจารยทวเคยใชในการเขยนภาพทวทศนแหงความบนดาลใจ แตเมอรองรอยฝแปรงแบบนน

มาปรากฏบนใบหนาของคน กทาใหเกดอารมณสะเทอนใจแบบรนแรงสะใจ เปนความพยายามของ

ศลปนทจะแสดงอารมณรนแรงใหพงตรงสผชม (วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2550: 25)

140

ภาพประกอบ 9 ทว รชนกร. ในสงคมแหงความหวาดกลว. สนามนบนผาใบ. ป 2520

ทมา: วจตร อภชาตเกรยงไกร. (2550: 25).

ภาพ “ในสงคมแหงความหวาดกลว” เปนการนาเสนอภาพสญลกษณแหงความหวาดกลว

ของผคนในสงคม ทยงคงหวาดผวากบความรนแรงทางเมองทเกดขนในขณะนน สวนเทคนคและ

การจดองคประกอบของภาพ ทว รชนกร ไดเนนภาพใบหนาของคนทกาลงแสดงความหวาดกลวไว

ตรงกลางภาพ และตวดฝแปรงปาดปายไปมา เพอแสดงความยงเหยงภายใตความขดแยงทรนแรง

ซงเปนการลดทอนความเหมอนจรง ตามลกษณะการเขยนภาพของศลปนลทธเอกซเพรสชนนสม

ทเขาชนชอบ หลงจากนน ทว รชนกร ตองลดบทบาทในการสรางสรรคผลงานศลปะลง เพอความ

ปลอดภย และหนไปทมเทใหกบการทาหนาททางดานบรหารในตาแหนงหวหนาคณะวชามากขน

รวมทงเหลาบรรดาลกศษยของเขา ตางกเกบซอนตว จงทาใหผลงานของพวกเขาเหลานนใน

ชวงเวลานขาดหายไป

141

ทศนศลปเพอชวตในชวงเวลาแหงเสรภาพ

ชวงเวลาแหงเสรภาพ ในการแสดงออกและความหลากหลายของทศนศลปเพอชวตใน

ประเทศไทย กลาวคอ นบตงแตพลเรอเอกสงด ชะลออย ไดกระทารฐประหารคณะรฐบาลของ

นายธานนทร กรยวเชยร ในวนท 20 ตลาคม 2520 ไดสนสดลง แลวไดแตงตงใหพลเอกเกรยงศกด

ชมะนนท ผบญชาการสงสดเปนนายกรฐมนตร จงทาใหบรรยากาศทางการเมองทเปนเผดจการได

ผอนคลายความตรงเครยดลง โดยการออกกฎหมายนรโทษกรรมทมผลใชตงแตวนท 15 กนยายน 2521

ซงไดสงผลตอวงการทศนศลปเพอชวตในทนท กลาวคอ ไดเกดการผสานรวมตวกนเพอสรางงาน

ทศนศลปเพอชวตทมความหลากหลาย ทงเนอหา รปแบบ และกลวธ โดยไดนาเสนอตอสาธารณชน

ในวาระตางๆมากขน

การผสานรวมตวกนของกลมบคคลในวงการทศนศลปทวประเทศ จงเออตอการแสดงออก

เชงเสนอปญหา และวพากษวจารณสภาพการณทางสงคมและสงแวดลอมมากทสด ดงจะเหนได

จากการเกดขนของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยหรอสมาคมศลปกรรมไทย และอกหลายกลมท

นาเสนอผลงานทศนศลปเพอชวตอยางมสานกและตอเนองทเหนไดชดกคอ กลมศลปนอสาน ศลปน

กลมกงหน และศลปนกลมเดนดน เปนตน ดงนน ในชวงเวลาน จงนบเปนชวงเวลาแหงเสรภาพใน

การแสดงออกและความหลากหลายของกระบวนแบบทศนศลปเพอชวตในประเทศไทยมากทสด

ซงชวงเวลาแหงเสรภาพนไดดาเนนมาตงแต 15 กนยายน 2521 จนถงปจจบน การมปฏสมพนธ

ระหวางศลปนอสานและสงคมในชวงเวลาน จงสามารถวเคราะหไดจากการเกดกลมศลปนตางๆ

1. ชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย

ชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย นบเปนผลมาจากการผสานรวมตวกนในรปแบบ

ของขบวนการโดยศลปน นกวชาการศลปะ และนกวจารณศลปะในวงกวาง และเสนอผลงานตอ

สาธารณชนทงในรปแบบของผลงานศลปะ การบรรยายอภปราย และการออกเอกสารสอส งพมพ

ทางศลปะเผยแพรอยางตอเนอง สงผลตอการเปดกวางในการแสดงออกทางศลปะแนวทางตาม

สถาบนศลปะตางๆทวประเทศ โดยเฉพาะทศนศลปแนวทางเพอชวต ไดเปนทยอมรบในวงการ

ศลปะและสาธารณชนมากขนในระดบหนง ชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย หรอสมาคมศลปกรรม

แหงประเทศไทย ไดถอกาเนดขนเมอป พ.ศ. 2522 ซงมผลสบตอเนองมาจากขบวนการเคลอนไหว

ทางศลปะเพอชวตของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย และในเวลาตอมาจงไดขยายบทบาทอยาง

กวางขวาง มาเปนชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย อกทงยงไดเนนเรองการแสดงทศนะ รวมทง

การแสดงนทรรศการทางศลปะ ทเหนวาเกยวของเปนสายธารเชอมโยงกน โดยมแกนนาคนสาคญ

อาทเชน กาจร สนพงษศร อานาจ เยนสบาย สมโภชน อปอนทร วรณ ตงเจรญ ถกล ปรยาคณตพงษ

142

สถาพร ไชยเศรษฐ ลาวณย อปอนทร สนต อศโรวธกล ทว รชนกร พทกษ ปยะพงษ นนทศกด

ปาณศารทล โชคชย ตกโพธ ผดง พรมมล สาเรง ผายบงแกว เลศ อานนทนะ ศลปชย ชนประเสรฐ

สขสนต เหมอนนรทธ ปราโมทย แสงพลสทธ ฯลฯ โดยมททาการประจาอยทสานกงานกลางนกเรยน

ครสเตยน และตอมาไดปดตวลงในป พ.ศ. 2530

อยางไรกตาม เมอพจารณาถงศลปนอสานสายโคราช ผซ งเคยมปฏสมพนธตงแตอย

ในแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย แนวรวมศลปนอสาน จนถงชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย

พบวามหลายคน อาทเชน ทว รชนกร โชคชย ตกโพธ สนาม จนทรเกาะ ธรรมศกด บญเชด

สขสนต เหมอนนรทธ เทอดเกยรต พรหมนอก เมธ บรภกด ทองกราน ทานา มงคล อทก พงษเทพ

กระโดนชานาญ สรพล ปญญาวชระ นคม กบแกว เลอพงษ พฒชาต เกยรตการณ ทองพรมราช

จรญ ชยประทม จมพล ราชวจตร มานะ ดไพร จกร หาญสวรรณ สมาน แสงทอง และวฒนา ปอมชย

ซงเกอบทงหมดลวนเปนคณาจารยและลกศษยของวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดงจะ

ขอยกตวอยางภาพเขยนของศลปนบางทาน ทไดรวมแสดงผลงานและตพมพในหนงสอ “สรางสาน

ตานานศลป 20 ป” ของแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย ในป พ.ศ. 2537 ดงน

ภาพประกอบ 10 ทว รชนกร. ลเกตวแม. สนามนบนผาใบ. ขนาด 99 x 118 ซ.ม. ป 2537.

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 162).

143

ภาพประกอบ 11 สขสนต เหมอนนรทธ. ทนนยม 1. สนามนบนผาใบ. ขนาด 138 x 163 ซ.ม.

ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 202).

ภาพประกอบ 12 สรพล ปญญาวชระ. เรองเกาๆในยคปฏวตเขยว. สอผสม. ขนาด 72x177 ซ.ม.

ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 204).

144

ภาพประกอบ 13 เลอพงษ พฒชาต. ประชาธปไตยไทย. สนามนบนผาใบ. ขนาด 100 x 87 ซ.ม.

ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 184).

ภาพประกอบ 14 จกร หาญสวรรณ. สวนทาง 2. สนามนบนผาใบ. ขนาด 100 x 100 ซ.ม.ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 153).

145

ภาพประกอบ 15 เกยรตการณ ทองพรมราช. ดนหาอสรภาพ. วาดเสน. ขนาด 110 x 120 ซ.ม.

ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 149).

ภาพประกอบ 16 นคม กบแกว. นกสผโดดเดยว. ภาพพมพไม. ขนาด 60 x 75 ซ.ม. ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 167).

146

ภาพประกอบ 17 วฒนา ปอมชย. คนตกลอง. รปปนดนเผา. ขนาดความสง 52 ซ.ม. ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 185).

จากผลงานวจยของ วรณ ตงเจรญ (2539) พบวา เขาไดชใหเหนถงจดแขงและ

จดออนของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยดงสรปไดวา จดแขง คอ มการรวมตวของกลมบคคล

ทเสยสละและทมเทการทางานอยนอกเหนออามสสนจาง การรวมตวกนขนเปนองคกรเพอสงคม

ทาใหเกดการจดโครงสรางการบรหารงาน การทางานและการประชมอยางเปนระบบ การระดม

ความคดอยางมประสทธภาพและการรวมมอกนปฏบตภารกจอยางด สวนจดออน คอ 1) ปญหา

ทางดานบคลากรทเปนองคกรอาสาสมคร ไมมกลไกควบคมตามสายงาน 2) ปญหาเงนทนขาด

ความมนคง 3) ปญหาสถานทและวสดอปกรณ 4) ปญหาขอบเขตของงานทกวางเกนไป 5) ปญหา

นยยะทแตกตางกน เชน กระแสสงคมนยม การตอตานอานาจรฐ การตอตานศลปกรรมแหงชาต

6) ปญหาเปาหมายทอาจมจดออน คอ การผลกดนการแขงขนชงรางวลศลปะเดก อาจมสวนสงผล

มาสการตดยดในการแขงขนชงรางวล การลารางวล และการไมใสใจในหลกสตรศลปศกษา

147

จากผลงานวจยดงกลาว แสดงใหเหนวา กระบวนการสรางอตลกษณของเหลาศลปน

อสาน ทไดเขาไปมสวนรวมและมปฏสมพนธกบชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยอยางแนบแนน

จงทาใหศลปนอสานมทงจดแขงและจดออนไปดวยเชนกน กลาวคอ จดแขง ทาใหภาพรวมของ

ศลปนอสาน ไดมระบบการบรหารจดการและการระดมแนวความคด เพอจะไดสรางสรรคผลงาน

ใหสอดคลองไปกบแนวทางของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย อกทงการทไดมโอกาสนาผลงาน

มารวมแสดงผลงานในสวนกลาง รวมกบชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย จงทาใหภาพลกษณของ

ศลปนอสานเปนทยอมรบของสงคมในวงกวาง ขณะเดยวกน จดออน คอ การขาดแคลนทนทรพย

และการขนสงผลงานมารวมแสดงในกรงเทพฯ ทไมไดรบความสะดวกเทาทควร จงทาใหการสรางสรรค

และการแสดงผลงานขาดชวงไป และตองยตลงไปพรอมกบชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยในทสด

ดงนน อตลกษณของศลปนอสานจงถกสรางดวยกระบวนการทางสงคม คอ ชมรมศลปกรรมแหง

ประเทศไทยในชวงระยะเวลาหนง และลกษณะของผลงานจงมแนวทางศลปะเพอชวต เชนเดยวกนกบ

ศลปนในชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทยอกดวย

2. กลมศลปนอสาน

กลมศลปนอสาน นบเปนกลมศลปนทกอกาเนดขนในภาคอสานอกกลมหนงทม

ความสาคญในชวงทผานมา และยงคงดารงอยจนมาถงปจจบน ศลปนกลมอสานไดถอกาเนดขน

ในเดอนมนาคม พ.ศ. 2526 โดยการรวมตวกนของกลมบคคลผสรางสรรคงานทศนศลปในเขตภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ อนประกอบดวย ชางเขยน ชางปนอสระ ครอาจารย และนกศกษาศลปะ

จานวนหนง จงนบวาเปนการรวมกลมของผสรางสรรคผลงานทศนศลปครงยงใหญทสดในเขตภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ และมจานวนสมาชกมากทสดในประเทศไทยอกดวย การศกษากระบวนการ

สรางอตลกษณของศลปนอสานในครงน ผ วจยไดเลอกศกษาเฉพาะศลปนผ มแนวทางการสรางสรรค

ผลงานทศนศลปเพอชวตทเดนชดและตอเนอง เพอใหเปนไปตามวตถประสงคของการศกษาวจย

และเพอใหสอดคลองกบชวงเวลาแหงเสรภาพดงตอไปน

2.1 ทว รชนกร

หลงจากเกดเหตการณ 6 ตลาคม 2519 เปนตนมา ทว รชนกร ไดลดบทบาทใน

การสรางสรรคผลงานศลปะลง เพอความปลอดภย และหนไปทมเทใหกบการทาหนาททางดาน

บรหารในตาแหนงหวหนาคณะวชามากขน “จนกระทงป พ.ศ. 2524 ไดเรมเขยนภาพอกครง คราวน

ไมสามารถเขยนภาพในแนวสะทอนปญหาสงคมได จงตองหนมาเขยนภาพแบบนามธรรมอกครง

เพอสวสดภาพของตวเองและครอบครว” (คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, สานกงาน. 2548: 22)

148

แตหลงจากนนไมนาน ทว รชนกร กอดไมไดทจะเขยนภาพเพอสะทอนสงคมดงเดม แตภาพทปรากฏ

ออกมาสวนใหญจะเนนเนอหาทางสงคมมากกวาทจะสะทอนปญหาดานการเมอง เชน ภาพชอ

“เอนจอยไทยแลนด” เปนภาพสนามนบนผาใบ เขยนเมอป พ.ศ. 2526 ภาพนเปนการสะทอนปญหา

เรองโสเภณไทยทกลายเปนสนคา เพอไปบาเรอความใครของชาวตางชาต ซงกลายเปนปญหาทสราง

ความอบอายใหกบคนไทยในขณะนน สวนเทคนคและกลวธในการเขยนภาพ ทว รชนกร เนนการใช

ฝแปรงทรนแรง ปาดปายดวยสหนาเหนอะหนะ เชนเดยวกนกบภาพกอนหนานน

ภาพประกอบ 18 ทว รชนกร. เอนจอยไทยแลนด. สนามนบนผาใบ. ป 2526

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ผลจากการศกษาผลงานทศนศลปเพอชวตของทว รชนกร ในชวงดงกลาว จงเหน

ไดวา ผลงานของเขาในชวงเวลาน มทมาของแนวความคดหรอปรชญาทวา “ศลปะตองเกยวของกบ

ชวตของผคนในสงคม” ซงสอดคลองกบความเหนของ วรณ ตงเจรญ (2547ก: 106) วา “ผมเฝา

ตดตามบทบาทของอาจารยทวและศษยจาก วทยาลยเทคนคฯ นครราชสมา มาตงแตชวงเหตการณ

14 ตลาคม 2516 จากผลงานศลปะและการเสนอความคดทางศลปะ ผคนจากสถาบนแหงนคมเขม

ศลปะมบรบทสงคมและศลปะสอดผสานกบชวตผคนอยางมนยสาคญ ตางไปจากสถาบนศลปะใน

สวนกลาง ทศลปะแยกออกจากชวต หรอการกระทาทแยกออกจากการพด ”

149

จากนยยะดงกลาว สามารถอธบายไดวา กระบวนการสรางอตลกษณของทว

รชนกร ในดานทศนศลปเพอชวตนน เปนผลสบเนองมาจากการททวไดซมซบเอาความทกขยากของ

ประชาชน ทโดนกดขขมเหงจากอานาจรฐและนายทน หรอเหนความเสอมโทรมของสงคมและ

สงแวดลอม ซงเปนปญหารมเราผคนทอยรอบกายของเขาในขณะนน ปจจยดงกลาว จงสงผล

สะเทอนตอแรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวต ทดจะเขมขนมากทสดคนหนง

ของประเทศไทย อกทงผลงานของเขากไมไดมงหวงเพอการคาหรอเหรยญรางวลเฉกเชนศลปนท

กาลงเฟองฟอยในเมองหลวงขณะนน แตเปนการนาเสนอผลงานเพอสะทอนสงคมและเรยกรอง

ความเปนธรรมเปนสาคญ โดยเขยนภาพในลกษณะเหนอจรงในจนตนาการทแฝงดวยชวตททกขยาก

ของผคนในสงคม ดงนน จงสามารถอธบายไดวา ปจจยทางดานการเมองและสงคมภายใตบรบท

ความเปนรฐชาตไทย นบเปนกระบวนการหยบยนอตลกษณใหกบผลงานของเขา ผานเนอหาท

ปรากฏอยบนภาพเขยนของเขาเหลานน

สวนกลวธและโครงสรางทางศลปะทปรากฏในผลงานทศนศลปของเขาในชวงน

ไดพฒนาเทคนควธการเขยนภาพตอเนองมาจากชวงทแลว แตจะเนนหนกไปดวยวธการเขยนภาพ

แบบฉบไว โดยเฉพาะผลงานในชวงหลง จะเขยนภาพดวยการตวดและปาดปายสใหเหนรอยฝแปรง

หนา ซงเปนการทงรองรอยของสสนและความเคลอนไหวภายในภาพ เพอแสดงออกถงอารมณท

รนแรงและความสะเทอนใจ ไมใชแคเพยงความงามหรอความเลวรายทสมผสไดเพยงอารมณตนๆ

ซงมลกษณะคลายกนกบภาพเขยนของพวกเอกซเพรสชนนสตทเขาชนชอบ ในรปแบบทเรยกวา ภาพ

กงนามธรรม และถอเปนผลงานทสะทอนความเปนตวตนในรปแบบอตลกษณะใหมของทวตงแตบด

นนเปนตนมา ซงอาจกลาวไดวา รปแบบศลปะเอกซเพรสชนนสมไดมบทบาทตอการสรางอตลกษณ

ในผลงานศลปะของเขาเชนกน จงเปนการหยบยนความเปนตวตนใหกบผลงานของเขาในอก

ลกษณะหนง แตเปนอตลกษณทอยภายใตบรบทของความเปนศลปะสมยใหม

ศลปะเพอการดารงชวต : อตลกษณทหกเห นบตงแตป พ.ศ. 2527 จนถงป

เกษยณอายราชการในป พ.ศ. 2538 ชวงเวลาตงแตป พ.ศ. 2527 ทว รชนกร ไดลดบทบาทการ

สรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตลง หนไปสรางงานในแนวนามธรรมบางแตไมมาก เนองจาก

ภาระหนาทในการบรหารงานภายในคณะ และหนาทในการสอนทเพมขน อกทงตวเขาเองเรม

ตระหนกไดวา ชวตทใกลวยเกษยณนน เขาเองและครอบครวยงไมมรายไดทเปนหลกประกนสาหรบ

เปนทนเลยงชพในวยหลงเกษยณ ดงนน สงทจะมาชวยเหลอจนเจอครอบครวในอนาคตไดกคอ

การหารายไดพเศษนอกเหนอจากเงนเดอนประจา ดวยการยอมรบจางออกแบบและสรางผลงาน

ประตมากรรมใหกบหนวยงานตางๆ หลายแหง อาทเชน ป พ .ศ. 2535 สรางงานประตมากรรม

เรองราวภาพประวตศาสตรของทหาร ในพพธภณฑทหารคายสรนาร กองทพภาคท 2 จงหวด

150

นครราชสมา ป พ.ศ. 2536-2537 สรางผลงานประตมากรรมเรองราววรกรรมของทาวสรนาร ใน

พพธภณฑอนสรณสถานทาวสรนาร อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ป พ.ศ. 2537 สรางผลงาน

ประตมากรรมวรบรษนกมวยไทย สข ปราสาทหนพมาย เพอตดตงทบรเวณไทรงาม อาเภอพมาย

จงหวดนครราชสมา ป พ.ศ. 2538 สรางผลงานประตมากรรมโลหะตกแตง ตดตงทมหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลธญบร และป พ.ศ. 2537-2545 สรางผลงานประตมากรรมประวตศาสตรของ

หนวยสงครามพเศษ ในพพธภณฑศนยสงครามพเศษปาหวาย จงหวดลพบร เปนตน

ผลงานของทว รชนกร ในชวงเวลาน จงเปนการสรางผลงานตามความตองการ

ของผ อน ซงเขาเองยอมรบวา “มนมความอดอดทมาสรางงานตามใบสงของผ อน แตสภาวะจายอม

กตองทาไป กถอวาเปนการอาศยฝมอทางศลปะมาชวยหาเงนเลยงชพ เพราะเราไมมรายไดอยางอน

เลย นอกจากเงนเดอนขาราชการซงมนนอยมาก เราเองไมขอเรยกวา เปนผลงานศลปะ แตเปนการ

ใชความรและฝมอทางดานศลปะเพอการประกอบอาชพ ไมใชเพอเปนศลปน” (ทว รชนกร. 2552:

สมภาษณ) จากทศนะดงกลาว จงนบไดวา ผลงานของเขาในชวงเวลาน ถอเปนผลงาน “ศลปะเพอ

การดารงชวต” ของศลปนเอง มใชผลงานศลปะ แตเปนผลงานเพอการประกอบอาชพ แมกระนนก

ตาม ผลงานของเขาเหลานน กยงมคณคาตอสงคมโดยรวม เพราะมนเปนแหลงเรยนรเรองราว

ทางดานประวตศาสตรของชาต และถอเปนอดมการณเพอสงคมอกดานหนงเชนกน

ผลของการรบจางทางานศลปะดงกลาว สามารถนามาอธบายกระบวนการ

สรางอตลกษณของทว รชนกร ในชวงเวลานไดวา แมเขาเองจะรและเขาใจวา ผลงานทงหมดมใช

ผลงานศลปะอยางทเขาเคยมอดมการณ นนเพราะวา สภาวะบบคนทางดานเศรษฐกจของ

ครอบครวเปนเรองใหญกวาอดมการณทเขายดมนมาตลอด ดงนน องคกรผวาจาง และปจจย

ทางดานเศรษฐกจทเขาและครอบครวกาลงประสบกบความยากลาบากในการดารงชวต จงเปน

แรงฉดใหเขายนยอมกลบไปทางานในสงทเขาเองเคยมความคดวา จะไมทางานศลปะเพอเงน

แตทายสด สภาวะของสงคมจงกลายเปนสวนหยบยนอตลกษณใหมทเขามพงปรารถนา จงนบวา

เปนอตลกษณทหกเหจากความเปนตวตนทแทจรงของเขา

ศลปะสะทอนสงคม : อตลกษณใหมทถงขดสด ผลงานทศนศลปใน

ชวงเวลาหลงจากเกษยณอายราชการของทว รชนกร ในป พ .ศ. 2539 จนถงปจจบน นบเปน

ชวงเวลาทสาคญยงของเขา เนองจากผลงานททะลกออกมาจากความเปนอสระ ทหลดพนจาก

พนธนาการของความเปนขาราชการ มาสสามญชนทมความพรอมทงดานเวลาและทนทรพย

ผลงานทกลนออกมาจากประสบการณและความชาชองของเขา จงมจานวนมากมายหลายรอยชน

และมแทบทกประเภทไมวาจะเปนผลงานจตรกรรม ประตมากรรม สอผสมภาพปะตด ภาพลายเสน

และศลปะเครองปนดนเผา จากความหลากหลายดงกลาว สามารถแบงผลงานของทวในชวงเวลาน

ออกเปนกลมตามลกษณะของเนอหา รปแบบ และเทคนคในการสรางไดดงน

151

ประตมากรรมและงานสอผสมเพอสะทอนสงคมยคใหม ในราวชวง

ปลายทศวรรษ 2530 ทว รชนกร เรมสรางสรรคผลงานสอผสมโดยการใชสอวสดทพบเหนมาสราง

เปนงานศลปะ ซงในขณะนนวงการศลปะของไทยกาลงตนตวในเรองงานสอผสมมาก กอปรกบ

รฐบาลในขณะนน พยายามผลกดนสงคมไทยใหเปนสงคมยคใหมหรอสงคมอตสาหกรรม และเรงให

มการผลตผลทางดานการเกษตรจนราคาตกตา ปญหาดงกลาวไดกลายเปนแรงบนดาลใจหรอทมา

ของแนวความคดในการสรางสรรคผลงานใหกบทว รชนกร ดงตวอยางผลงานชอ “สนคาสงออก”

ภาพประกอบ 19 ทว รชนกร. สนคาสงออก. ไมฉาฉาและไมแกะปดทอง. ป 2539

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ผลงานสอผสมชอ “สนคาสงออก” หรอ Export, From Thailand, 1996 ชนน

สรางขนจากวสดลงไมฉาฉาซงไดมาจากกลองสาหรบใสสนคา และไมแกะปดทองแสดงเปนรป

สญลกษณของผหญง ซงสรางขนในป พ.ศ. 2539 ทว รชนกร กลาวถงทมาของแนวความคดในการ

สรางผลงานชนนวา “รฐบาลดแตเสนอนโยบายเพอสรางความเจรญทางดานอตสาหกรรม แตหมด

ปญญาทจะจดการสงออกสนคา จงทาใหราคาของผลตผลทางดานการเกษตรตกตา หรอจะให

สงคมไทยสงออกโสเภณแทนเทานน จงจะสามารถแขงขนกบชาวตางชาตได” (ทว รชนกร. 2552:

สมภาษณ) จากคากลาวขางตน นบเปนการกลาวกระทบกระเทยบทแสบคนมาก เนองจากใน

สายตาของชาวตางชาต ผหญงไทยกลายเปนสงชวยบาเรอความใครของผชายชาวตางชาต ท

สามารถหาไดงาย ซงบางสวนกไปเปนโสเภณในตางประเทศ จนสามารถสงเงนกลบมาประเทศ และ

กลายเปนรายไดทหลายคนพยายามไขวควาหา สวนการนาเอาวสดมาประกอบสรางเปนโครงสราง

ทางศลปะนน ทว รชนกร เลอกใชวสดไมฉาฉาทไดมาจากกลองสาหรบบรรจสนคา พรอมทงพมพ

152

ตวอกษรสดาวา Export, From Thailand, 1996 จงเปนวสดทสามารถสอความหมายไดตรงกบคา

วา “สนคาสงออก” ไดมากทสด ประกอบกบการนาเอาไมทแกะเปนรปรางของผหญงทาสดาและลง

สทองบรเวณอวยวะเพศ กเพอแสดงวา “อวยวะเพศหญง เปนนาผนนอยทมราคา เปรยบเปนทองคา

ของผหญงไทย ทใหผชายมาเชาซอได ไมตองลงทน” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) ซงทจรงภายใต

ทองคานน กยงปรากฏความทกขยากทแทนคาดวยสดาทมนยยะถงความตายและความเศราหมอง

จงเหนไดวา ผลงานชนนแสดงออกเพอใหรฐบาลและสงคม ไดตระหนกถงความเปนจรงของ

สงคมไทย มากกวาภาพลวงตาทเกดจากนโยบายขายฝนทลมเหลวของรฐบาล

นอกจากผลงานทสะทอนสงคมยคใหมแลว ยงมผลงานประตมากรรมไม

เกา ททวพฒนาจากการทางานสอผสม ความงามทเกดจากรปทรงทผกรอนไปตามกาลเวลาของ

บรรดาไมทเปนงานประเภทประณตศลป เครองไม เครองใชในครวเรอน ตลอดจนไมกระดานจาก

บานเกาๆ ลวนมความสวยงามในสายตาของเขา ประตมากรรมสลกไม จงเปนพฒนาการหนงท เขา

เลอกใชเปนสอในการแสดงออกถงความงามทแฝงดวยความคด ซงเกดขนในยคหนงและยนยาวมา

จนถงปจจบน วจตร อภชาตเกรยงไกร (2550: 27) กลาวถงการทางานของทว รชนกร ในชวงนวา

“ในชวงเวลานน ยงมผลงานอกหลายชนตามๆ กนมา แตมแนวความคดทงายๆ หรอบางชนกไมม

ความหมายเชงสงคมนอกจากความงามของรปทรงและวสด บางชนมความโดดเดนภายใตแนวคดท

ตองการสะทอนวฒนธรรมพนถน หรอแสดงปรชญาแบบชนบท ซงเปนฐานความคดสาคญของ

อาจารยทว ผลงานบางชนอาจารยขดเจาะเพอฝงวสดธรรมชาตลงไปดวย เชน หน เปลอกหอยเบ ย”

ซงทว รชนกร ไดสรางสรรคผลงานในลกษณะนตงแตป พ.ศ. 2539-2549 มจานวนหลายชน

อยางไรกตาม ผลงานประตมากรรมไมของทว รชนกร ทนาสนใจและแปลก

ใหมสวยงาม ไดแกผลงานทนาเอาวสดชนดหนงทมลกษณะพเศษโดยเฉพาะกคอ กระโบมอสาน ซง

เปนภาชนะทมทงลกษณะกลมและสเหลยมแบน มขอบเปนสนนน สาหรบใชรองขาวเหนยวสกรอนๆ

ทพงยกลงจากเตา แลวใชไมพายคนขาวเพอระบายความรอน กอนทจะนาเอาขาวเหนยวไปใสไวใน

กระตบขาว ซงเปนภมปญญาและวถชวตของชาวอสาน ซง เขาไดเลอกนามนมาเพอใชเปนสอในการ

สรางสรรคผลงานจานวนหลายชน เชนผลงานชอ “คน”, “ทมาเดยวกน”, “อนสนธ”, “คนหนาใหญป

42” และ “ปากหอยปากป” การเลอกใชวสดน สามารถตอบสนองความงามทแฝงความคดและภม

ปญญาของอสานไดสมบรณยง

153

ภาพประกอบ 20 ทว รชนกร. คน. แกะไมประกอบหอยและหน. 65.5x66 ซ.ม. ป 2542

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 21 ทว รชนกร. ปากหอยปากป. แกะไมประกอบหอยและหน. 10x135 ซ.ม. ป 2545

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

154

จากจตรกรรมเรยบงายสการเสยดสสงคม ผลงานจตรกรรมของทว

รชนกร ในชวงแรกหลงจากเกษยณอายราชการป พ.ศ. 2539 ไดรบอทธพลทางแนวความคดมาจาก

การพบเหนปรากฏการณสรยปราคา ทเกดขนกอนหนานนไมนาน ผลงานของเขาในชวงนจงม

ลกษณะทเรยบงายดวยรปทรงคลายดวงดาว และใชวธระบายสเรยบดวยสนาเงน สขาว และสดา ซง

กอนหนาทจะมาสรางชดสนาเงนนน เขาไดสรางงานดวยสขาว ซงสขาวเพยงสเดยวกสามารถนามา

สรางงานออกมาไดหลายรปแบบ ดงนน การเขยนภาพดวยสนาเงนและสดา จงมลกษณะคลายกน

กบการเขยนภาพดวยสขาว แตจะแตกตางกนตรงทสนาเงนและสดานน แทนคาของทองฟาและ

จกรวาล ดงจะเหนไดจากผลงานสวนใหญของเขาทเขยนขนในชวงป พ.ศ. 2540

และตอมาทว รชนกร ไดเขยนภาพการตอสของยายไฮทไดรบผลกระทบ

จากการสรางอางเกบนา จนทาใหเธอเสยทนาไปทงหมด ซงยายไฮไดตอส เพอเรยกรองสทธททากน

คนจากรฐบาลมาหลายสมย จนไดรบชยชนะในทสด จากเหตการณและความสลดใจดงกลาว ได

เปนสงกระตนใหทวตองเขยนภาพชอ “ยายไฮ” ออกมาในป พ.ศ. 2547 ภาพนเขยนดวยสนามนบน

ผาใบ ขนาด 80 x 100 ซ.ม. การจดวางองคประกอบของภาพ เขาเนนดวยการวางพนสนาเงนเขม

แทนทองฟาและพนนาในยามคาคนเกอบทงภาพ สอดแทรกดวยดวงจนทรเปนวงกลมสเหลองนวล

และแสงสะทอนลายหยกสขาวนวลบนพนนาไวมมดานซาย ดานลางของภาพระบายพนสดาเทา

แทนพนถนนหลงอางเกบนา และมภาพยายไฮกาลงใชจอบขดพนถนนหลงอางเกบนา ซงทาใหผชม

เกดจนตนาการไดวา ยายไฮกาลงตอสกบอานาจรฐดวยความเดดเดยว ทามกลางความโดดเดยว

และอางวาง ซงเปนความเจบปวดของพลเมองชายขอบ ชวตของยายไฮจงเปนสงทเลกมากๆ สาหรบ

สายตาของผ มอานาจรฐ ภาพนจงอาจทาใหหลายคนหลงนาตาได หากเปนผ ทตดตามขาวของ

ยายไฮตลอดมา ซงทว รชนกร ชนชมเสมอวา “ยายไฮเปนสญลกษณของคนชายขอบตวเลกๆ

ทยนหยดตอสกบอานาจรฐดวยความทรหด ผมจงศรทธาและสงสารแกมาก” (ทว รชนกร. 2552:

สมภาษณ)

155

ภาพประกอบ 22 ทว รชนกร. ยายไฮ. สนามนบนผาใบ. 80x100 ซ.ม. ป 2547

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

นอกจากนน ทว รชนกร ไดเขยนภาพทเสนอเรองราวความทกขยากของ

ประชาชน ซงตกอยภายใตสภาวะเศรษฐกจฟบหรอฟองสบแตก โดยเฉพาะในชวงป พ .ศ. 2541

จานวนหลายภาพ อาทเชน “หวหกกนขวด” และ “ทกขของแผนดน” เปนตน โดยเฉพาะภาพ “หวหก

กนขวด” นน ทว รชนกร เนนภาพคนเปลอยกายจานวนมาก ทแสดงออกถงความอดอยาก ซ งเปน

สภาพของคนจนทนอนกายหนาผากพลกไปพลกมา เพราะอาการนอนไมหลบ “ภาพนเปนภาพของ

คนจนทคดอะไรไมออก เพราะพษของเศรษฐกจแบบฟองสบแตก แถมยงตองหาเงนใชหนไอเอมเอฟ

อก ไมรพรงนจะเอาอะไรกน มนเปนความทกขยากของประชาชน ทเกดจากความเหนแกตวของ

นกการเมองทรวมหวกบพวกนายทนทาลายประเทศ” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) สวนกลวธและ

โครงสรางทางศลปะนน ทวเนนภาพคนนอนกลบหวกลบหางเรยงรายเตมพนภาพ เพอใหรสกวา

มคนจนจานวนมากมาย ทอยในอาการกระวนกระวายและสบสนในชวต โดยใชสโทนนาตาล

เพอสรางบรรยากาศทดเศราหมอง และแสดงถงความอดอยากแหงแลงในอารมณทสด

156

ภาพประกอบ 23 ทว รชนกร. หวหกกนขวด. สนามนบนผาใบ. 200x300 ซ.ม. ป 2541

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

นอกจากนน ผลงานทถอไดวาเปนอตลกษณะเฉพาะของทว รชนกร อก

รปแบบหนงกคอ ทว รชนกร ไดพฒนาผลงานจตรกรรมทมลกษณะผสมผสานกนระหวางเสน สสน

รปทรงทคลคลายและเรยบงาย เนนการตดเสนตรงสลบกนกบรปทรงของคนหรอสงของ และตดทอน

ความเหมอนจรงออกไป เนนภาพแบบแบนๆ ทมเพยงชองวางของลวดลายหรอรปทรงทเกดจากเสน

ทตดกน แลวจงระบายสสดใสทตางกนลงไปบนรปทรงนนๆ เพอใหเกดเปนมตของระยะใกลไกลได

สวนเนอหาของภาพกยงเตมไปดวยอดมการณอนหนกแนน ดวยการเสนอภาพเรองราวของนกการเมอง

และขาราชการทบาอานาจมากขน โดยเฉพาะการเขยนภาพทเนนรปทรงของคนในจนตนาการทม

หวหลายหวในตวโตๆ ตวเดยว เพอตองการเสนอเนอหาของภาพแบบประชดประชน กระทบกระเทยบ

นกการเมอง และแดกดนพวกทมยศถาบรรดาศกดอยางจงใจ อาทภาพชอ “ยเกคณะเดม”, “ไมม

ตวเลอก”, “เหรยญตรา”, “เตาหลงใหลกระดอง”, “โตะอาหารหลงงานเลยง”, “เสพสขกนอยในกลม”,

และ “รวมหวกนรกชาต” เปนตน ซงภาพเหลานเขยนขนในชวงป 2541-2544 ผลงานกลมน จงเปน

157

ผลงานทเนนสสนและเสยดสขาราชการและนกการเมองอยางชดเจนทสดอกชดหนง ทว รชนกร

กลาวถงผลงานของเขาชดนวา “ภาพคนตวโตมหวเจดหวอยในตวเดยวกน หมายถงการเลอกตงใน

ชวงเวลานนทมพรรคการเมองถง 7 พรรค แตไมมใครหรอพรรคใดเลยทจะทาใหประชาชนพงได คอ

แยพอๆกน จงทาใหประชาชนไมมตวเลอก เมอเลอกเขาไปแลว กรวมตวกนโกงตอไป” (ทว รชนกร.

2552: สมภาษณ)

ภาพประกอบ 24 ทว รชนกร. ไมมตวเลอก. สนามนบนผาใบ. 150x190 ซ.ม. ป 2541

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

นอกจากผลงานชดเสยดสนกการเมองและขาราชการดงกลาวแลว ตอมา

ผลงานจตรกรรมของทว รชนกร ยงเพมความจดจานดวยเนอหาทรนแรง ผสมผสานกบสสนจดจาน

และความจดเจนในฝมอตลอดจนชนเชงทางดานศลปะ ไดพฒนาและกาวหนาตอไปอยางไมหยดยง

ดงจะเหนไดจากภาพเขยนในชวงป พ.ศ. 2545 จนถงปจจบน อาทเชน “บรโภคนยมกบเทคโนโลย”,

“บชาพญาคางคก”, “นกสองหว”, “ฝนบนผาของชาวเขา”, “โกหกทปากมล”, “โกหกกนไปโกหกกน

มา”, “ผกขาดตดตอน 1, และ 2”, “เหนกงจกรเปนดอกบว”, “ยเกคณะเดม”, “โลกรอน”, “สขจรง

หนอ”, “ฝงเปรต” และ “ตวใครตวมน” เปนตน ขอยกตวอยางภาพเขยนในชวงน 1 ชนไดแก ภาพชอ

“ตวใครตวมน” เปนภาพเขยนสนามนบนผาใบ ขนาด 185 x 155 ซ.ม. ทเขยนขนในป พ.ศ. 2550

ซงเปนภาพทเสนอเรองราวของผคนทใชชวตอยรวมกนในแฟลต ททว รชนกร เหนอยเปนประจา

ทกครงเมอเขาไปเยยมลกชายทหองพก

158

ภาพประกอบ 25 ทว รชนกร. ตวใครตวมน. สนามนบนผาใบ. 185x155 ซ.ม. ป 2550

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ทศนศลปเพอชวตวาดวยเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ผลงานใน

ลกษณะจตรกรรมสอผสม ดวยเทคนคผสมส หมกดา และการ ปะตด เรมปรากฏใหเหนในชวงป

พ.ศ. 2542 เนองจากทว รชนกร ไดสะสมสมดใบขอยโบราณทหาไดจากรานขายของเกา อกทง เขา

เหนวา มนมความขลงและความสวยงามทเกดจากภมปญญาของคนในอดต งานเทคนคผสมจง

ประกอบไปดวยงานวาดเสน สนา การฉกตดกระดาษแลวปะตด และขดเขยนขอความและลว ดลาย

ดวยสหมกดาลงไปบนกระดาษนานาชนด “ผลงานททาขนในชวงป พ.ศ. 2542 เปนภาพหนาคนทม

สผวตางๆ กน มตาเปนรปเปลอกหอย มรองรอยการขดเขยน ทงทอาจารยทวเขยนเองและรองรอย

เกาบนเนอกระดาษขอย ความงามหรอความนาสนใจของงานชดน จงมทงรปทรง ลายเสน บวกกบ

ความรสกลกๆ ของกระดาษเกา สสนจากดอยในโทนดา นาตาล และสของวสด มการเขยน

คาประกอบลงในภาพ” (วจตร อภชาตเกรยงไกร. 2550: 25) ดงจะเหนไดในภาพ “เมนอาหาร

ทพทยา” และอกหลายๆภาพ

159

ภาพประกอบ 26 ทว รชนกร. เมนอาหารทพทยา. สนาบนกระดาษขอย. 76x56 ซ.ม. ป 2542

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

จะเหนไดวา ผลงานในลกษณะน โดยเฉพาะผลงานชด “พทยา” ซงมอย

หลายภาพ ทว รชนกร จงใจทจะเขยนขนมาเพอสะทอนความฟอนเฟะของสงคมไทย โดยใช

สญลกษณของคนทตางผวพรรณไมวาจะเปนนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาต และ

โดยเฉพาะภาพเตานม และปากหอยคลายอวยวะเพศหญงแทนสญลกษณของโสเภณไทย ททามา

หากนอยทเมองพทยา ทว รชนกร กลาวถงภาพชดนวา “เวลาทดขาวเหนทหารอเมรกนยกพลขนบก

เมอใด กมกจะเหนภาพของผหญงไทยไปคอยตอนรบอยางคบคง ผหญงกเหมอนกบอาหารหรอขนม

หวานใหกบพวกเสอหวเหลานน” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ)

นอกจากนน ยงมอกหลายๆ ภาพทนาสนใจเชน ภาพชอ “แมมลยงยน”

และ “บอนอก” ทเขยนขนในป พ.ศ. 2545 ทงสองภาพเปนผลงานสอผสมระหวางสนา หมกดา

และการตดปะกระดาษขอย ภาพแมมลยงยน เปนภาพทยนยนแนวความคดเพอสะทอนปญหา

ของสงคมในยคทฟองสบแตก ซงเปนชวงเกดวกฤตเศรษฐกจทมมาตงแตป พ .ศ. 2540 ซงทว รชนกร

เหนวาคนไทยนาจะหยดคด และหยดการพฒนาแบบตามกนฝรงเสยท ควรหนมาคดใหมวา การสราง

160

เขอนแมมลเปนการทาลายชวตทงดงามของผคน ธรรมชาตและสงแวดลอมหรอไม คณคาทสาคญ

ในผลงานชนน อยทความงามของอดมการณทยดมนเพอสะทอนเตอน และสรางจตสานกทดงาม

ของผคนในสงคม ใหแสวงหาความถกตองและการอยรวมกนอยางมความสข

ภาพประกอบ 27 ทว รชนกร. แมมลยงยน. สนาบนกระดาษขอย. 80x100 ซ.ม. ป 2545

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ในป พ.ศ. 2545 ทว รชนกร ไดสรางเตาเผาเซรามกใหกบลกชายไวภายใน

บรเวณบานพก เขาจงไดมโอกาสทดลองสรางสรรคผลงานเซรามกสมยใหม ไปพรอมๆกนกบลกชาย

คอ รช รชนกร ผลงานเซรามกสมยใหม นบเปนผลงานทดลองทสานตอการสรางสรรคประตมากรรม

ตอเนองมาจากงานแกะไมและสอผสม ผลงานทงหมดจะปนดวยการขนรป สวนรปแบบและเนอหา

“หากมองยอนกลบไปกจะพบวา เปนการดงเอาความสนใจในเครองปนดนเผาของดานเกวยนท

อาจารยทวเคยสนใจ และรวมพฒนารปแบบมาใช สวนแนวความคดกจะเนนความสวยงามของ

รปทรงกบสญลกษณแทนคน ผหญงผชาย และจนตนาการเหนอจรง” (วจตร อภชาตเกรยงไกร.

2550: 29) ดงจะเหนไดจากผลงานชอ “ปากมาก”, “เดกสาว”, ตาไปทางปากไปทาง”, “นางฟาอวน”

นอกจากผลงานดงกลาวแลว ยงมบางชนทนาไปประกอบกบฐานไม เชน

ผลงานชอ “เปนปลม” ทสรางขนในป พ.ศ. 2547 ทว รชนกร อธบายความหมายของผลงานชนนวา

“ใบหนาของคนทถกเหยยบดวยเทา กเปรยบเสมอนกบคนไทย แมจะถกนกการเมองเหยยบยากยง

ไมรตว ยงไปหลงยนดกบสงทเขากาลงเหยยบยาอย เหมอนกบพวกกาลงประทวงอยขณะน ” (ทว

รชนกร. 2552: สมภาษณ) นนแสดงวา เขาตองการสอความหมายแบบกระทบกระเทยบ หยกแกม

หยอก หรอประชดประชนวา ทาไมคนสวนใหญกยงยมได แมเขาจะหลอกลวงอยางไรกเชอหมด

161

ภาพประกอบ 28 ทว รชนกร. เปนปลม. แกะไม หน เซรามก. 130x130 ซ.ม. ป 2547

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

จตรกรรมแนวทางศาสนาแตเนอหาการเมอง ผลงานชดทเดนดวย

รปแบบและเนอหา ทไดรบอทธพลจากคาสอนของพระพทธศาสนาในชวงวยชราของทว รชนกร

เรมปรากฏชดเจนในชวงตงแตป พ.ศ. 2546 ดงจะเหนไดจากภาพชอ “เหนกงจกรเปนดอกบว” เปน

ภาพสนามนบนผาใบ ทเขยนดวยสขาว ซงเปนสทเขาไดรบอทธพลมาจากความประทบใจในสขาว

ของผนงโบสถและวหาร ทเขาเหนเปนประจาเมอตอนยงเดก ภาพเขยนในชดเดยวกน แตเปนภาพท

มสสนในสไตลทเปนอตลกษณเฉพาะของเขาทมชอเดยวกนคอ “เหนกงจกรเปนดอกบว” เปนภาพ

สนามนบนผาใบ ขนาด 140x300 ซ.ม. ซงเปนภาพของขาราชการและนกการเมองทเหนกงจกร

กลายเปนดอกบว ดงคาสอนของพระพทธเจาทวา คนชวมกจะเหนกงจกรเปนดอกบว เหนสงไมดวา

เปนสงดนนเอง ซงเปรยบกบพวกนกการเมองเหลาน ตางกเหนผดเปนชอบ เนองจากการเทดทน

อานาจมากเกนไปจนทาใหตาบอดได

162

ภาพประกอบ 29 ทว รชนกร. เหนกงจกรเปนดอกบว. สนามนบนผาใบ. 140x300 ซ.ม. ป 2546

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

นอกจากนน ทว รชนกร ยงไดนาเอาคาสอนของพระพทธเจา มาเปน

แนวทางในการสรางสรรคผลงานหลายชน โดยเฉพาะในชวงปจจบนน เขาไดใชหวขอเรอง “นรก”

ขมตางๆ ทเขาเคยไดยนมาตงแตเดก เพราะบานเดมอยตดกบวด รวมทง เขาเปนคนชอบอานหนงสอ

เกยวกบศาสนาและปรชญา และยงเชอวา “ศาสนาทาใหคนเปนมนษย และศลปะกสรางใหคนเปน

มนษยทสมบรณ มนเปนกจกรรมของมนษยอยางหนง” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) จงทาใหเขา

ซมซบเอาเนอหาจากคาสอนของพระพทธศาสนา และโดยเฉพาะความรทไดมาจากการศกษาเรอง

ไตรภมพระรวงนน ทว รชนกร ไดนาเอาเนอหาเกยวกบขมนรกตางๆ มาประยกตใชกบงานศลปะใน

บนปลายชวตของเขา ซงมจานวนหลายชน อาทเชน ภาพชอ “ฝงเปรต” เปนภาพสนามนบนผาใบ

ขนาด 150x280 ซ.ม. เขยนในป พ.ศ. 2550 ซงในภาพปรากฏรปคนทแสดงฐานะวา เปนผ ดม

ยศถาบรรดาศกด แตมรปรางเหมอนเปรตทกาลงโดนสตวนรกกดกนอวยวะอย ทว รชนกร กลาวถง

การเขยนภาพนรกวา “โบราณเขาเขยนภาพคนมตดบนหว ศลปนกมสทธทจะเขยนภาพอะไรแปลกๆ

กเลยเขยนภาพนรกออกมาหลายชน” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) ภาพนเนนสสนและรอยฝแปรง

ทรนแรงในลกษณะเฉพาะตวของเขา

163

ภาพประกอบ 30 ทว รชนกร. ฝงเปรต. สนามนบนผาใบ. 150x280 ซ.ม. ป 2550

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ในชวงเดยวกนน คอป พ.ศ. 2550-2551 ทว รชนกร ไดเขยนภาพเกยวกบ

ขมนรกชดขนาดใหญทมดวยกน 32 ภาพ นามาวางเรยงกนเปนสแถว แถวละ 8 ภาพ รวมกนเปน 32

ภาพ คอภาพชดชอ นรกขมท 15 หนาตาพลก เปนภาพสนามนบนผาใบ ภาพชดน มทมาจากเรอง

ไตรภมพระรวง เปนภาพนรกขมท 15 ซงเปนทอยของพวกผนรกทมรปรางหนาตาแปลกๆ พลกพลน

ภาพประกอบ 31 ทว รชนกร. นรกขมท 15 หนาตาพลกพลน. สนามนบนผาใบ. ป 2550-2551

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

164

ทว รชนกร (2552: สมภาษณ) ไดอธบายถงทมาและความหมายของภาพน

วา พอเหนนกการเมองทเปนรฐบาลในยคสมยนน มนมหนาตาดพลก กเลยนกวามนมาจากนรก จง

เขยนภาพคนหนาตาพลก เพราะคนโบราณวาไว บางคนมปากมตาบนหว คนทมตาอยบนหวเปนคน

ทมวสยทศนกวางไกล แตเอาความฉลาดนนไปโกงคนอน สวนพวกทมปากอยบนหว กเปนคนท

ชางเจรจาหลอกลวงประชาชน ถงฉลาดอยางไรพวกนกตองไปตกตกนรกอยในขมท 15 คอกลาย

เปนพวกเปรตทมหนาตาพลกพลน เราเหนนกการเมองทมจมกใหญ ปากไมด กเลยเขยนภาพงมากด

ปากมน

หลงจากนน ทว รชนกร กยงเขยนภาพเกยวกบนรกอกหลายภาพ อาทเชน

“นรกขมท 5” เปนมหานรกทมนกปากเหลกคอยกดกนพวกเปรต และเปนทอยของพวกนกการเมอง

ทโกงกน นอกจากนน ยงมภาพชด “อวงสรนรก” อกหลายภาพ เขาอธบายทมาและความหมายของ

ภาพชดนวา “มนเปนภาพนรกหวกลบ เปรยบเหมอนกบรฐบาลบอกวาเศรษฐกจกาลงขาขนอยเรอย

แตมนกาลงจะตกนรกหรอเปลา มนยงไมรตววากาลงแย คอมนเอาหวลงและเอาขาขน ” (ทว รชนกร.

2552: สมภาษณ) ภาพเกยวกบมหานรกทนาสนใจอกชดหนงกคอ อนนตนรก ซงเปนภาพเขยน

เสยดสพวกนกการเมองทดกาลงรอนเปนไฟ เปนภาพชดสนามนบนผาใบ ทเขยนขนในป พ .ศ. 2552

ภาพประกอบ 32 ทว รชนกร. อนนตนรก. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

165

ภาพประกอบ 33 ทว รชนกร. อนนตนรก 2. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ทว รชนกร (2552: สมภาษณ) อธบายถงทมาและความหมายของภาพชด

นวา ตอนทเขยนภาพอนนตนรก เพราะบานเมองมนกาลงรอนเปนไฟ อนนตนรกคอ นรกทอยขอบ

จกรวาล และพวกนมนจะกดกนกนเอง กนเนอกนเอง ไมมอะไรจะกน กเลยโยงกบมนษยในปจจบน

ซงเรมเสอมลง กาลงกดกนและฆากนเอง บางคนกาลงกนขา กนเลอด กนเนอของตวเองอยาง

เอรดอรอย โดยไมรสกตว เหมอนกบชาวบานทรบเงนจากนกการเมอง เพอไปประทวง กยงไมรวา

ตวเองกาลงรบเงนภาษของตวเอง

นอกจากภาพชดนรกแลว ทว รชนกร ยงไดเขยนภาพแนวเรองจากทศชาต

ชาดก แตมเนอหาเกยวกบนกการเมองทโกงกนไดแก ภาพชชกทองแตก ซงเปนภาพสนามนบนผาใบ

ขนาด 100x120 ซ.ม. ทเขยนในป พ.ศ. 2552 ภาพนมทมาของแนวความคดจากเรองพระเวสสนดร

ตอนพราหมณชชกกนจนทองแตกตาย ซงเปรยบเสมอนกบมนษยในโลกปจจบน เปนโลกของบรโภค

นยมทกนกนจนทองแตก เหมอนกบนกการเมอง บางคนแมจะโกงกนจนมเงนลนฟา แตกยงไมรสก

วาพอ พยายามจะกนตอไปจนทองจะแตกตายกนไปขางหนง

166

ภาพประกอบ 34 ทว รชนกร. ชชกทองแตก. สนามนบนผาใบ. 100x120 ซ.ม. ป 2552

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

ภาพสดทายทจะนามาวเคราะหกคอภาพ คนเสอแดง เปนภาพสนามนบน

ผาใบขนาดใหญ 200x400 ซ.ม. ทเขยนขนในชวงตนป พ.ศ. 2553 ภาพนนบเปนภาพทไดรบความ

สนใจและเปนทวพากษวจารณของผ ทแวะเวยนมาเยยมชม เพราะเปนภาพเขยนทสอดคลองกบ

สถานการณบานเมอง ทกาลงอยในสภาวะของการประทวงเรยกรองทางการเมอง ซงกาลงรอนและ

วนวายอยในขณะนน ทว รชนกร เขยนรป พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร อยบนรปกลองคลายตก และม

ตวเลข 76,000 ซงเปนตวเลขเงนของอดตนายกทกษณทถกยด ดานลางเปนภาพของกลมคนเสอ

แดงจานวนมาก และทมมลางขวาสดปรากฏภาพคลายแกนนาทเขยนวา “ตดต” ซอนหนาอยใต

กระดาษขาว ทว รชนกร อธบายถงทมาและความหมายของภาพนวา “ภาพนตอนแรกยงไมไดตงชอ

กลองปลอยไวใหคนดตงชอเอาเอง พอมคนทเชยรพวกเสอแดงมาเหนภาพ กบอกชอวา “สองมาตรฐาน

สๆ เพอประชาธปไตย” แตพอมคนทชอบพวกเสอเหลองมากบอกวา นรกแตก เอาเงนทมงโกง

คนมา” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) นคม กบแกว กลาวถงผลงานชนนเชนเดยวกนวา ภาพนเปน

ภาพสะทอนเหตการณความขดแยงในสงคมปจจบน มเพอนฝงคนรจกแวะเวยนมาเยยมอาจารย เมอ

167

เหนภาพน เขาบอกวา “นเปนพวกเสอแดงน ” อาจารยบอกวา ผมไมใชเสอแดงหรอก แตเปนศลปนเขยน

รปเพอสะทอนใหเหนเหตการณปจจบน (นคม กบแกว. 2553: สมภาษณ)

ภาพประกอบ 35 ทว รชนกร. คนเสอแดง. สนามนบนผาใบ. 200x400 ซ.ม. ป 2553

ทมา: แฟมภาพสวนตวของทว รชนกร. (ม.ป.ป.).

จากคาอธบายดงกลาว แสดงวา ศลปนเปนผ ทมความสามารถพเศษใน

การสะทอนเนอหาของภาพไดถงสองแนวทาง ซงมนยยะแตกตางกนในภาพเดยวกน แมศลปนจะ

เขยนภาพนออกมาดวยความรสกทรนแรงตอเหตการณทเกดขน แตพอมผมาตงชอภาพและแสดง

ความหมายเปนสองดาน กเลยทาใหศลปนมความรสกลดความรนแรงภายในใจลงได กลายเปน

เรองขาขนและเกดเปนรอยยมขนบนใบหนาของศลปนทกครงทเลาถงเรองน

จงเหนไดวา ผลงานทศนศลปเพอชวตในชวงสดทายของทว รชนกร

สามารถอธบายกระบวนการสรางอตลกษณของเขาไดวา ผลงานทศนศลปในชวงเวลาหลงจาก

เกษยณอายราชการของเขาในป พ.ศ. 2539 จนถงปจจบน นบเปนชวงเวลาทสาคญยงของเขา

เนองจากผลงานททะลกออกมาจากความเปนอสระ ทหลดพนจากพนธนาการของความเปน

ขาราชการ มาสสามญชนทมความพรอมทงดานเวลาและทนทรพย ผลงานทกลนออกมาจาก

ประสบการณและความชาชองของเขา จงมจานวนมากมายหลายรอยชน และมแทบทกประเภทไม

วาจะเปนผลงานจตรกรรม ประตมากรรม สอผสมภาพปะตด ภาพลายเสน และศลปะเครองปนดน

เผา จากความหลากหลายดงกลาว จงสะทอนใหเหนวา เมอระบบราชการในฐานะทเขาเปนอาจารย

ในสถาบนการศกษาของรฐ ทเคยผกมดเขาไวดวยขอจากดหลายดาน ไดสนสดลง อกทง กอนหนานน

168

เขาไดสะสมทนทรพยจากการรบจางทางานศลปะ ซงกมมากพอตอการดารงชวตของครอบครว

ดงนน เมอเขามเวลามากขน และการมเงนทนสนบสนนในการสรางสรรคผลงานตามทเขาปรารถนาได

จงกลายเปนปจจยภายใน ททาใหเขาไดพฒนาและสรางสรรคผลงานออกมาไดจานวนมากมาย

ซงเสมอนกบการทะลกของสงทอยภายในออกมาอยางเตมทนนเอง

2.2 โชคชย ตกโพธ

ตงแตหลงจากเกดเหตการณ 6 ตลาคม 2519 แลว โชคชย ตกโพธ กไดอาพราง

ตวเอง ดวยการไปทาหนาทเปนครสอนศลปะ อยทวทยาลยอาชวศกษาอบลราชธาน ตงแตป พ .ศ.

2520 หลงจากนนผลงานศลปะเพอชวตของเขากไดลดบทบาทลง ตอมาจงไดเขารวมแสดงผลงาน

ศลปะรวมกบกลมศลปนอสาน อยางไรกตาม ผลงานศลปะเพอชวตทมความหนกแนนดวยเนอหา

ทางดานการเมอง ไดเปลยนแปลงเนอหาและรปแบบไปสวถทสอดคลองกบธรรมชาต สงแวดลอม

ทองถน และศาสนา และเรมมการเคลอนไหวตงแตชวงกลางทศวรรษ 2530 เปนตนมา ดงจะเหนได

จากผลงานทหลากหลายในดานความคดและรปแบบมากขน โดยเนอหาการเมองมกจะซอนตวอย

ในภาพปรศนามากกวาทจะสอออกมาตรงๆ

ผลงานทศนศลปของโชคชย ตกโพธ ในชวงเรมใหมน สวนหนงไดรบอทธพล

รปแบบศลปะมาจากกมล ทศนาญชล ไมวาจะเปนผลงานชด “ไมคา” ชด “รปทรงไข” ชด “กลอง-

กรอบ” ชด “ความขดแยงบวก” และชด “เมลดขาว” ซงอทธพลดงกลาว เปนผลมาจากทโชคชย

ตกโพธ เคยมความใกลชดและชนชอบผลงานของกมลเปนพเศษ ดงจะเหนไดจากเขาเคยเดนทางไป

ดงานและแสดงนทรรศการทสหรฐอเมรกาตามคาเชญของกมล ทศนาญชล ในป พ.ศ. 2537

“ผลงานศลปะของโชคชยไมไดยดตดอยในรปแบบศลปะเพอชวตตงแตตน เหมอนกบศลปนเพอชวต

คนอนๆ เชอวาอทธพลทสาคญนาจะมาจากอาจารยกมล ทศนาญชล ซงทางานในลกษณะ Mixed

Media อยแลว และจดเปลยนแนวคดในการสรางสรรคทสาคญคอ หลงจากทไดรบเชญจากสภา

ศลปกรรมไทยโดยอาจารยกมล เดนทางทองเทยวดงานศลปะในอเมรกา” (นพนธ ขนแกว. 2553:

สมภาษณ)

ผลงานชด “ไมคา” ผลงานชดน ปรากฏอยในชวงป พ.ศ. 2537 ซงสวนใหญ

เปนผลงานสอผสมมจานวนหลายชน อาทเชน ผลงานชอ “ไมคาคนชายแดน”, “50 ป สนตภาพไทย”,

“เสอ-สงห-กระทง-แรด”, “แผนดนปวย” ฯลฯ และมรปแบบคลายผลงานของกมล ทศนาญชล ผลงาน

ชดไมคา มทมาของแนวความคดทวา สงครามถกตดสนดวยกาลงอาวธ เมอการเจรจาไมประสบผล

ชาวบานกลายเปนผ รบผลพวงความขดแยงนน สวนเทคนควธการสรางนน ประกอบไปดวย สอผสม

ไม ผา ไมเทา ผาพนแผล ยาแดง สอะครลก สวนผลงานชด “ประเทศปวย” นน เปนผลพวงมาจาก

169

ระบบบรโภคนยม ทาใหคนออนแอเปนเหยอของคนเขมแขง ดงเชน ประเทศไทยถกโจมตจากระบบ

ทนนยม จงเนนเนอหาดวยการโยงภาพคลแผนทโลก นามาออกแบบใหม เนนสญลกษณไมคาคน

ปวย ตรงตาแหนงแผนทประเทศไทย

ภาพประกอบ 36 โชคชย ตกโพธ. ไมคา “คนชายแดน” สอผสม. ขนาดความสง 180 ซ.ม.

ป 2537

ทมา: แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537: 158).

ผลงานชด “รปทรงไข” นบเปนผลงานชดทไดรบอทธพลดานรปแบบดงกลาว

ขางตน สวนดานเนอหานน สวนใหญจะแสดงเนอหาเกยวกบการเมองและสงคม ผลงานรปทรงไข

โดยเฉพาะชด “ใบหนากาลเวลา” นน โชคชย ตกโพธ ไดรบอทธพลและแรงจงใจมาจากการอาน

หนงสอวรรณกรรม ทมผลตอการสรางสรรคผลงานของเขาโดยเฉพาะงานแปลของระว ภาวไล เชน

ปรชญานพนธสาธนา คตาญชล เปนตน

170

ภาพประกอบ 37 โชคชย ตกโพธ. รปทรงไขใบหนากาล ปน จอบขดดน จดนน. สอผสม.

ขนาด 82x64, 84x61, 86x62 ซ.ม. ป 2541

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

ภาพรปทรงไขนน โชคชย ตกโพธ ตความในผลงานของเขาวา องคประกอบ

รปทรงไข ประกอบดวยนยสาคญ 5 สวน ไดแก 1) ภาพ “ไข” สอขอคดธรรม (ชวตเลกๆ กาลงดน

เปลอกหม) นยของศพท ธรรมมกอปมาดวยคา งาม ด จรง ผกเปนวลวา รปทรงไขเปนสญลกษณสอ

171

ถง คนด คนเกง คนกลา 2) ออกแบบรปไข สอดคลองใบหนาคน สอเนอหา คนด คนเกง คนกลา ซงผ

บรสทธถกทาใหเปนคน ”นอก” 3) เนนลกษณะใบหนาคน สอดคลองรป “พระพทธรป” สอเนอหา

จตใจคนด เปนอนเดยวกบธรรม 4) สอเนอหาเกยวกบ สต โดยใชสญลกษณดวงตา (บนดวงตาวตก)

บอกนย ผ ตน ปากยม (บนปากครนคด) บอกนย ยมส 5) เนอหาในรปทรงไข สงครามและสนตภาพ

เชน สญลกษณ ปน และมอ สงครามแยงพนท เชน สญลกษณรปสตว และรปเครองมอทามาหากน

สนตภาพเรมตนจากใจ เชน จดเลกๆ ของคาบรกรรม พท-โธ (บนจดยาแดง) ผลงานเกยวกบรปทรง

ไขน จะมมากในชวงป พ.ศ. 2535-ปจจบน จะเหนไดวา นอกจากผลงานรปทรงไขทแสดงเนอหาทาง

การเมองและสงครามแลว บางภาพยงแสดงเนอหาเกยวกบพทธศาสนาและธรรมชาตอกดวย

กลวธและโครงสรางทางศลปะในผลงานรปทรงไขชวงแรกของโชคชย ตกโพธ นน

เขาทาเปนโครงสรางรปทรงไขบรเวณสวนตาถงกระดกโหนกแกม โดยทาพนทวางยาว จากแนวคด

ผาปดตา (เวลาถกจบหรอถกยงทง) พนทวางสวนนเขาจะระบายสบรรยากาศคลายสนแสงตะวน

เพอรอวนรงอรณ ผลงานตอมา เขามแนวความคดทจะนาเอาเศษผามาเยบเพอแสดงความสานก

ผกพน คลายกนกบดายหลายเสนทถกทอจนเปนผนผา “เสนดายแทนคามโนธรรม ฉนเยบ ปก ปะ

ชน เชอมรปราง เหตการณลงในรปทรงไขเดอนตลา สมมตให รปทรงไขแทนคาผบรสทธ ผาฝายขาว

แทนคาผาหอศพ สอการไวทกขตามคตโบราณ ผาแดงผนน ฉนแทนเลอดเนอ เพอนอมนานกถงผให

นพพานชาวพทธสมมตดวยสแดง ผมมองเพดานโบสถวหาร นกถงเลอดเนอวญญาณ และมองลาย

ดาวประดบเพดานโบสถ นกถง คนด คนเสยสละ” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 36) ผลงานชดรปทรงไขนน

มหลายชน อาทเชน “รปทรงไขเดอนตลา” ป 2526 “รปทรงไข ใบหนาสต” ป 2535-2536 “มดกอน

สวาง” ป 2538 “รปทรงไข ใบหนากาล จดนน” ป 2541 และ “พท-โธ” ป 2546 เปนตน

ผลงานชด “กลอง-กรอบ” เปนอกชดหนงทแสดงเนอหาเกยวกบการเมอง ซง

สะทอนความขดแยงสงแวดลอมกบสงแวดลอมทางสงคม ซงคนทวไปรบทราบในนาม ความขดแยง

ดานวถชวตการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ซงโชคชย ตกโพธ เหนวา การเมอง-เศรษฐกจ-

สงคม-วฒนธรรม เปน ความขดแยงสาเหต สวนสงแวดลอมวตถ-สงแวดลอมสงคม เปน ความ

ขดแยงผล ทศนคต รกบานตวเอง แตไมรก คนอน ทาใหมนษยเปลยนแปลงความเชอ และพากน

ละเมด ศล อนเปนสาเหตทแทจรงของ การเมอง จากทศนะดงกลาว ผลงานของเขาสวนใหญจง

สะทอน “สต” ใหตระหนกถงภาวะอนอนจจงของสงคม อนซอนตวอยในความสมพนธใหม ดงคาพด

ทวา “ทาไมคณทาแบบน เรองของผม (ก) คนอนเขาเดอดรอน เรองของคณ (มง)”

ผลงานชด “กลอง-กรอบ” เปนผลงานทตความไดวา แนวความคดมาจากการ

กกขงมนษยไวในกลอง กลองหมายถง นยมต-ทศทาง เกยวกบความเชอ ซงมนษยปฏบตตอกนใน

บรบท ผกระทากบผถกกระทา โดยแสดงผานเนอหาตางๆ อาทเชน กาขาว-กาดา-กาเหลอง โลกใบเลก

กลองสต กลองบรจาค กรอบบนผาขาว กรอบบนผาแดง และ กรอบ-กลอง 6 ตลาคม 2519 เปนตน

โชคชย ตกโพธ กลาวถงทมาของแนวความคดในการสรางสรรคผลงานชดนวา

172

หลงเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ผมวาดรปคน เรยกรองความเปนธรรม เนนลกกระสน

ของใครแลนไปฆา อปมาจดดาในทวางซงมองดคลายหลมดา และบานพกมไมปลวกกนอยมาก ผม

ตความไมปลวก หมายถง ประเทศไทยถกกระทาจากระบบทนนยมโลก ตอนนนหลวงตามหาบว

กาลงรณรงคเรองผาปาชวยชาต ผมจงทางานชด กลองบรจาคขนมา โดยจบความรสกดน-นา-ฟา

ถายทอดความรสกอารมณใกลคาแฝงเรนตามรอยยบยน ซงมองดเหมอนใครบางคนกาลงปรบทกข

กบแสงตะวน ผมเนน “ขนตชาวพทธ” โดยออกแบบหนามนษยสอดคลองกบใบหนาพระพทธรป

(อสาน) กลอง คอ สญลกษณ ตวตนยคสมย อนเลาถงความรสกรนทด ซงถกกระทาจากระบบ

ปลาใหญกนปลาเลก (โชคชย ตกโพธ. 2546: 51)

ภาพประกอบ 38 โชคชย ตกโพธ. อยในกลอง กรอบ. สอผสม ไม ผา กาว เชอรา สอะครลก.

64x63, 66x63 ซ.ม. ป 2545

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

ผลงานชด “ความขดแยงบวก” หรอ “เครองหมายบวก” เปนผลงานทปรากฏ

อยในชวงป พ.ศ. 2539-2546 ผลงานชดนมทมาของแนวความคด คอ ความเชอจากการรบรตางกน

มนเกดขนในเวลาเดยวกนนน อปมาเสนแกนตงกบเสนแนวนอน ซงเรามองเหนรปรางมนตดกนใน

รปเครองหมายบวก ซงมนยบวกเพมปญหา หรอบวกเพมกระบวนการเปลยนแปลงเชงปรมาณ ไปส

คณภาพใหม ผลงานชดน จงสะทอนเนอหาเกยวกบความปรารถนาของคนทกข สงคมเกากบสงคมใหม

ปลาผาแตมกบทางเลอก โดยใชเทคนคดนสอถาน เครยอง สอผสม ดน-หน-ทราย-ไม ผา เครองมอ

การเกษตร และสอะครลก เปนตน

173

ภาพประกอบ 39 โชคชย ตกโพธ. ความขดแยงบวก. สอผสม. 120x120 ซ.ม. ป 2540

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

โชคชย ตกโพธ เสนอทมาของแนวความคดในผลงานชด “ความขดแยงบวก” วา

มนมสาเหตมาจากโลกไรสนตภาพ เพราะวถชวต-สงแวดลอมกาลงสญเสยจดสมดล เพราะถกระบบ

โลกาภวตนเขามาแยงพนท เชน เครองมอ จอบ เสยม พลวตกดน จงขดแยงกบเครองมอสมยใหม

สดทายกตองลงเอยดวยชาวบานยากจนลงยงกวาเดม ซงอปมาดง “ขาวเปลอกคลกดน” คอการ

ปกปองสทธวถชมชน ซงขดแยงกบการพฒนาดานวถทาลายสงแวดลอม จงสะทอนผานเนอหา

“สงครามปลาเพอคน” ในเขอนปากมล วถตรงขามกนเชนน โชคชย ตกโพธ อปมาวา คนหนงเหน

ความจรงตามแนวตง อกคนหนงเหนความจรงตามแนวนอน ซงกคอ นยของสญญาณบวก ใน

ความสมพนธใหมทซอนตวอยในความขดแยงนนเอง

174

ผลงานชด “เมลดขาว” เปนผลงานทมสาระสาคญเกยวกบทองทงสวยงาม

ชาวนายากจนถกเอารดเอาเปรยบ ขาวเปลอกในยงฉาง กเปนของคนอน คนทานาไมมขาวกน อปมา

ขาวคลกดนขงอยในกรอบ ผลงานชดนกยงใชเทคนคสอผสม เชน ไม กระสอบ ขาวเปลอก ทราย และ

สอะครลก เปนตน และมลกษณะคลายผลงานของกมล ทศนาญชล อกชนหนง

ภาพประกอบ 40 โชคชย ตกโพธ. ทองทง เมลดขาว. สอผสม. 83.5x303 ซ.ม. ป 2541

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

ทศนศลปกลมเนอหาธรรมชาตสอนยวถชวต ผลงานทศนศลปกลมเนอหา

ธรรมชาตสอนยวถชวตของโชคชย ตกโพธ แมจะเรมมมาตงแตป พ .ศ. 2516 แตกมไมมากนก

จนกระทงในชวงทศวรรษ 2530 เปนตนมา จงปรากฏมผลงานจตรกรรมเนอหาธรรมชาต โดยเฉพาะ

จตรกรรมสนานนมมากกวาเทคนคอน ผลงานจตรกรรมกลมเนอหาธรรมชาต สอนยวถชวต สวนใหญ

มเนอหาสาระในเชงตความวถชวต ทสอดคลองกบปรากฏการณธรรมชาตทเกดขนในพนดนภาค

อสาน โดยสวนใหญจะเปนภาพจตรกรรมสนา ซงเปนสอเทคนคทโชคชย ตกโพธ มความเชยวชาญ

มากอกผหนงของเมองไทย การระบายสนาของเขานน เปนการฝกฝนโดยอาศยหลกสมาธในพทธ

ศาสนา ซงมสวนสาคญในการทางานศลปะของเขา โดยความสนใจในแงของจต ซงเขาไดขอคดจาก

คานาในหนงสอ ปรชญามหาญาณ ของเสถยร โพธนนธะ ทวา “นาเปลยนรปรางตามภาชนะทมน

อาศยอย” ผมตความวา นา นคอ จต ดงเชนคาสอนของหลวงป เทศก เทศรงส ทกลาววา จตคอ

ความไมมอะไร เหมอนนานงเฉยๆ พอมลมพด ผวนากเกดขน ปรงแตงใหเกด-ความรสก-นก-คด

(โชคชย ตกโพธ. 2552: สมภาษณ)

โชคชย ตกโพธ (2546: 46-47) ไดอธบายถงการนาเอาแนวคดทางพทธศาสนา

มาใชในการสรางสรรคผลงานจตรกรรมสนาพอสรปไดวา สมาธกคอ การฝกสตใหรจกความรสก

นกคด ปรงแตงของจตใจเรา จต คอ ความไมมอะไรอปมาลมพดนานงเฉยๆ คาวาใจ หมายถง

175

ความรสกนกคดอปมาลมพดใหเกดคลน สนามคณสมบตโปรงใส จงเหมอนจตโปรงใส เมอเรา

ทางานดวยใจ ใจเรารสกขณะนนๆ กทาใหเทคนคสนาแสดงนสยในตอนนนแสดงออกมา ดงนน

โชคชย ตกโพธ จงไดนาความรสมาธมาใชประโยชนกบจตรกรรมสนาตรงทวา สนามนสยทาง

คณสมบตทางธรรมเหมอนจต คอ อาการ เกดขน ตงอย ดบไป โดยใชเวลาฉบพลน

ผลงานจตรกรรมสนาชด “คนอสาน ดอกจาน บานหนาแลง” ซงอยในชด

“ดอกจาน” โชคชย ตกโพธ ไดอธบายถงทมาของแนวความคดผลงานชนนวา “ผลงานชดดอกจาน

ผมมแรงบนดาลใจมาจากการอานกวนพนธของ เหมา เจอตง ซงเขยนเรองดอกแดงปฏวต เหมาบอก

วาหมะทปกคลมคอ อปสรรคของการปฏวต สวนดอกไมสแดงเปรยบเทยบกบจตใจอดทนของชาว

จนทยนหยดตอสจนเอาชนะอปสรรคทงหลายได” (โชคชย ตกโพธ. 2553: สมภาษณ) ซงกวบทน

โชคชย ตกโพธ เคยอานตงแตเมอตอนเปนนกศกษา จนอยมาวนหนงเขาเกดความคดแวบเรอง

ดอกจาน จงไดนาเอาแนวคด “ดอกไมสแดง” ดงกลาวมาสรางสรรคเปนผลงานชด “ดอกจาน”

จานวนหลายชน

ภาพประกอบ 41 โชคชย ตกโพธ. คนอสาน ดอกจาน บานหนาแลง. สนาบนกระดาษ.

55x76 ซ.ม. ป 2535

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

นอกจากผลงานสนาขางตนแลว ยงมผลงานจตรกรรมทนาสนใจมากอกชดหนง

ไดแกชด “นาเปลยนรป” ซงเขยนขนในชวงปลายทศวรรษ 2540 ผลงานจตรกรรมชดน ประกอบไป

ดวยเนอหา 4 หวขอ ไดแก “ปา”, “ดน”, “นา” และ “ขาว” ซงเปนเรองทเกยวกบธรรมชาต ผสมผสาน

176

กนภาพศลปะถา ใบหนาคน และบางภาพยงเชอมโยงไปถงศาสนาและปรชญาอกดวย จตรกรรมชด

นมทงสนา เครยอง และบางชนประกอบกบวสดแบบสอผสม ผลงานจตรกรรมชด “ปา” มทมาของ

แนวความคดโยงไปถงเมอครงทเขายงเปนเดก ทมกมองเหนเมลดพชโดยเฉพาะเมลดยางนา ซ งเปน

เมลดทมปกของตนยางนา ยามถกพายลมรอนเดอนเมษายนพดรวง มนจะลองลอยไปตกตามพนท

ตางๆ แลวงอกเงยขน จากตนออนทแตกออกจากเมลด หยงลงดนเตบโต แมจะผานการตอสมา

ยาวนานจนเตบใหญ แตกเตบโตขนมา เพอใหคณประโยชนกบผ อนโดยแท เพอใหความปรารถนาด

กบมนษยกบโลกนนเอง และอกภาพคอ “หนองปาพง” โชคชย ตกโพธ อธบายวา “ผมพยายามโยง

เขากบสนตภาพ ทเกดจากความสงบรมเยนทปาใหกบโลก ผมใชเทคนค ขด-ลาก ดวยดนสอและ

เครยอง โดยอาศยนาหนกมอใหเคลอนไหวไปตามจตทสมผสกบอากปกรยาของตนไม จากขด- ลาก

แตละตนทละตน จากนนปากเกดตามขนมาเอง” (โชคชย ตกโพธ. 2553: สมภาษณ)

ภาพประกอบ 42 โชคชย ตกโพธ. ลกยางนา หนาคน. สนาบนกระดาษ. 55x76 ซ.ม. ป 2548

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

ผลงานจตรกรรมชด “ดน” มทมาของแนวความคด กลวธและโครงสรางทาง

ศลปะพบวา โชคชย ตกโพธ ตองการทจะถายทอดความรสกของดน โดยใชมอละเลงสหลายๆ ส

แลวขยาลงบนกระดาษขาว จนกระดาษขาวเปลยนสภาพไปตามสทเปอนจนทว จากนนจงคล

กระดาษออกปาดใหเรยบเปนแผนดงเดม แลวกาหนดตาแหนงกดลงกงกลางกระดาษ คลายกบเกด

“หลมดา” อยกลางภาพ เพอใหเกดทศทางการเคลอนไหวรอบๆ หลมดาขน จากนนจงใชสระบาย

177

เคลอบผว โดยใหไดบรรยากาศตอนใกลคา เหมอนสของทองฟาทตะวนตกดนแลวอาบทาลงบน

แผนดน สวนเรองราวทสะทอนออกมาในภาพนน เขาใชวธตอยอดจากรองรอยของศลปะยคกอน

ประวตศาสตรจากภาพเขยนทผาแตมและผาพยนต โดยตความจากสญญะตางๆ เหลาน น เชน รปคน

เครองมอ ปลา นก ฯลฯ โดยนามาปรบใชวธการสรางสรรคใหมในรปแบบเฉพาะของเขา โดยการ

แบงพนภาพออกเปนสองสวนซายขวาทตดกน ใชสหนกเบาตางกน เพอแสดงการเชอมตออดตกบ

ปจจบน

ภาพประกอบ 43 โชคชย ตกโพธ. ผาพยนต. สนาบนกระดาษ. 55x76 ซ.ม. ป 2549

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

ผลงานจตรกรรมชด “นา” โชคชย ตกโพธ ไดอธบายวา ผมชอบมองประกาย

แดดทตกกระทบผวนาในหวยนาเลกๆ ในทงโลงหรอทองนา ซงผมคดวาประกายนนเปรยบเสมอน

จดเลกๆ จดหนงทประคองจตเราไวใหตงอย และงอกงามเปนความด ความงาม ความจรง แหงกศล

กรรมทคนเราปฏบต จากนนจงออกแบบหวยนาเลกๆ นนใหขยายกวางออกไป ดวยวธการใชหมกจน

และสนามาถายทอด เพอใหลนไหลไปตามจตของนาตามคณลกษณะของมน (โชคชย ตกโพธ.

2550: ไมปรากฏเลขหนา) และผลงานจตรกรรมชด “ขาว” โชคชย ตกโพธ ไดอธบายถงทมาของ

แนวความคดวา

178

เมลดขาว พชพนธการตอส สะทอนวถวฒนธรรม สงแวดลอม เมลดขาวกงทด

ธรรมดา เมอนามาขยายมมมองใหไมธรรมดา มนชวยตอเตมการรบรดานจตวญญาณ เราเปนใคร

เรามาจากไหน แตกตางจากคนอนอยางไร ผมจงออกแบบเสนขอบรปตอนบน โดยนกถงความงาม

ของขอบเนนเขาและทงหญา จมกขาว และหางขาว นกถงหบเหวตดเนนเขา เสนขอบรปเมลดขาว

ตอนลางกนกถง ทงกวางทซอนตวกลางเนนเขาทงสองดาน สวนตอนกลางเมลดขาวนน ผม

ออกแบบวางสญลกษณ “ตะเกยบ” เพอใหนกถงอาหาร ผกวลเปน ขาวปลา อาหาร นยของ

“ตะเกยบ” คอความเหนแตกตางทคนชอบยาวกตสน คนชอบสนกตยาว สะทอนปรชญาธรรมความ

พอดอยตรงไหน และผมโยงเรองราวภายในเมลดขาวใหสมพนธการตความใหม คอ โยงรองรอย

เนอหาศลปะถา ผานมมมองปจจบน อภปรชญาจกรวาล โลก ชวต วฒนธรรม สงแวดลอม (โชคชย

ตกโพธ. 2550: ไมปรากฏเลขหนา)

ภาพประกอบ 44 โชคชย ตกโพธ. เมลดขาว. สนา ตะเกยบ บนกระดาษขยา. 56x76 ซ.ม. ป 2549

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

จงเหนไดวา ผลงานจตรกรรมกลมเนอหาธรรมชาตสอนยวถชวตของโชคชยนน

มนยยะของการนาเสนอมลธาต “ดน นา ลม ไฟ” แหงผนแผนดนอสาน ซงเปนดนแดนอารยธรรม

มาแตครงกอนประวตศาสตร และมลธาตทงสนเองทฟมฟกหลอเลยงโชคชย ตกโพธ ใหฉายภาพ

179

มมมองภาพภมทศนของแผนดนแม ทเขาเตบใหญและไดอาศย จนเขาถงสภาวะธรรมและโดย

คารวะธรรม เพอเปนการแสดงความกตญ�ตอแผนดนเกด ดงจะเหนไดจากภาพธรรมชาตมากมาย

จนแทบนบไมได ผลงานทศนศลปกลมเนอหาธรรมชาตสอนยวถชวตของโชคชย ตกโพธ เรมปรากฏ

เดนชดในชวงทศวรรษ 2530 เปนตนมา โดยเฉพาะจตรกรรมสนานนมมากกวาเทคนคอน โดยม

เนอหาสาระในเชงตความวถชวต สอดคลองกบปรากฏการณธรรมชาตทเกดขนในพนดนภาคอสาน

จากเนอหาและปรากฏการณธรรมชาตทเกดขนในภาคอสานดงกลาว สามารถ

นามาอธบายในเชงกระบวนการสรางอตลกษณของโชคชย ตกโพธ ไดวา ความเปนทองถนอสาน

ไดกลายเปนปจจยสาคญทสงผลตอการสรางสรรคผลงานในแนวน พรอมกนนน วถการปฏบตธรรม

ของเขาไดมสวนเขามาชวยเสรมกลวธในการเขยนภาพ ดวยเทคนคการระบายสนาตามจงหวะของ

สภาวะจตทไดจากการนงสมาธ จงแสดงใหเหนวา ดานหนงเปนกระบวนการของสภาวะธรรมชาต

สงแวดลอมในภาคอสานเปนผสรางตวตนใหเขา และในอกดานหนงวถการปฏบตธรรมของเขาได

สรางตวตนทแสดงออกในผลงานของเขาดวยเชนกน ดงนน ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณ จงให

ความหมายตอความเปนตวตนของเขาวา กระบวนการทางธรรมชาตสงแวดลอมในภาคอสาน เปน

ตวกาหนดเนอหาเรองราวในภาพ จงแสดงนยยะวาผ อนเปนผหยบยนความหมายให สวนเทคนค

และการนงสมาธเปนสงทเกดขนภายในประสบการณของเขา จงแสดงนยยะวา ตวเขาเปนผหยบยน

ความหมายความเปนตวตนใหแกเขาเอง

ทศนศลปกลมเนอหาองปรศนาธรรม ผลงานทศนศลปกลมเนอหาปรศนา

ธรรมของโชคชย ตกโพธ นน มพนฐานของแนวความคดมาจากการศกษาและวธปฏบตตามพทธ

ศาสนา “เถรวาท” อยางจรงจงของเขา ความคดสรางสรรคของเขา มาจากการตงคาถาม “ปญหา”

การสรางสรรค ซงโยงมาจากนย “อยาเทศนาในสงทตนไมเชอ” สวนกลวธทางานของเขาดาเนนไป

แบบวเคราะหขอมลกอนลงมอปฏบต “พอเดนไปเจอทางตนกเดนกลบ “เพราะทางกลบคอ

ทางเดนตอ” กาลเวลาทเปลยนไป จตใจของผมนกถงพระคณครบาอาจารยจตกโนมนาสทศน...

ความศรทธาของเราควรเปนดงตะเกยงทจดอยเสมอ ซงมใชใหแสงสวางแกเราเทานน แตยงทาให

สงแวดลอมสดใสดวย(มหาตมะ คานธ)” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 40)

โชคชย ตกโพธ (2546: 40-41) ไดอธบายถงปรชญาของศาสนาพทธทสมพนธ

กบการสรางสรรคผลงานทศนศลปของเขา พอสรปไดวา ปรชญาพทธ เชอวา แรกทเดยววชชา

(Ignorance) ไดแก ความไมร ทาใหเขาใจผด ปฏบตผด วเคราะหผด สงเคราะหผด และประเมนผด

ปรชญาพทธไมใชจตนยม และสสารนยม แตเปนปฏฐานนยม (Positivism) กลาวคอ อางเฉพาะสง

แนแกใจเทานน ไดแก ขนตอนทางานศลปะเรมตนจากการยนยนความรเชงประจกษ ขณะเดยวกน

ปรชญาพทธเถรวาท ถอวา จตเปนเพยงปรากฏการณอนเกดขน เมอมผสสะไดแก กระบวนการคด

180

สรางสรรคเชงกลวธถอดนยนามธรรมความรสกตามจรง ใหโผลปรากฏออกมาโดยใชวธการสมพนธ

ขนตอนสมาธ ปรชญาเกงความจรงดวยตรรกะ ตรรกพทธปรชญาคอ สงนม สงทม สงนเปน

สงทเปน ความรสกจงเปนอาการของสงขารจต สงขารจต หมายถง ความรสก–นกคด–ปรงแตง

ซงโผลปรากฏออกมาตอนแรกกาลงรสก เชน ใจเรากาลงเปนสมาธ เมอเราลากเสนกรยาของเสน

กโผลปรากฏความรสก “ตงมน วองไว” ออกมาเอง

หลกพทธเถรวาท ม 4 ขอไดแก 1) เปนเหตผล ชนดเกยวของกลบกนไมไดใน

สงทเหนเปนหนงเดยว แตเปลยนแปลงไปตามสมย 2) เปนเหตผล ชนดเกยวของกลบกนไมไดในสง

ทเหนระหวาง สงสองสง อนไมปรากฏเปนสงเดยวกน 3) เปนเหตผล ชนดเกยวของกลบกนได

ระหวาง สงสองสง อนไมปรากฏเปนสงเดยวกน และ 4) เปนเหตผล ตามทมนษยบญญตไว กบคา

3 คา เหต เกยวของ ผล สงเดยวกนเกยวของกบคาวา ไมใชสงอน

ตความศลปะเขาหลกพทธเถรวาท โชคชย ตกโพธ ไดใชหลกการตความ

ประเดนความจรงไดแก ภาวะ อาการ ความหมายของอาการคอ อาการรสก (ภายใน) โผลปรากฏ

ออกมาทางสนทรยาการ โดยใชวธการเฉพาะไดแก มตขนตอน การถอดสารนยนามธรรมความรสก

ตามจรง (ขณะ) คอ ขนตอนถายทอด สมพนธ ขนตอนสมาธ ซงอธบายดวยหลกพทธเถรวาท เชน

ศพท “ความงาม” ใชอธบายผลของความรสกเมอเราเหน “อาการ” (ทศนธาต) และวล “ความงาม

ความด ความจรง” ชประเดนผลดเกดจากเหตด

ผลงานทศนศลปกลมเนอหาองปรศนาธรรม ของโชคชย ตกโพธ แมจะเรมม

มาตงแตป พ.ศ. 2524 บาง แตนบวามนอยมาก จนกระทงเรมมปรากฏชดเจนในชวงทศวรรษ 2540

เรอยมาจนถงปจจบน ดงจะเหนไดจากผลงานในชดตางๆ อาทเชน “กาเหยยบชาง”, “ปรศนาธรรม”,

สน-ยาว”, “ตะเกยง”, “ลกกบพอ”, “หนองปาพง”, “เดนจงกรม”, “พจารณา”, “ความทกขสขาว

(รปทรงไข)”, และ “การลมสลาย” เปนตน สวนเทคนคการสรางสรรคผลงานมทง สอผสม ดนสอ

เครยอง สอะครลก ฯลฯ

ผลงานชอ “กาเหยยบชาง” เปนภาพวาดลายเสนบนกระดาษ ขนาด 38x56

ซ.ม. ทเขยนขนประมาณป พ.ศ. 2540 ซงเปนชวงทเกดวกฤตเศรษฐกจของไทยทเรยกวา ยคฟองสบ

แตก โชคชยเขยนภาพนออกมาดวยความรสกทวา ประเทศไทยกาลงจะไดรบผลกระทบจากวกฤต

เศรษฐกจ โดยโยงเนอหาในชวงเวลานน ไปผกเรองเกยวกบนยายปรมปราอสานตามคตพจนในพทธ

ศาสนา ซงมมาตงแตครงอาณาจกรศรโคตรบรณเมอหลายรอยปทแลว ดงเนอหาของนทานท โชคชย

ตกโพธ เลาและเสรมวา

181

เรองมอยวา ชางตายลอยนามา อกาเหนกเกาะชางกนแบบนงกน - นอนกนอยางผม

อานาจวาสนา เพราะไดเหยยบชางและกนชางในเวลาเดยวกน ชางเนาลอยไปตามแมนา อกามน

นงกนนอนจนซากชางลอยจากเจาพระยาสอาวไทย พอมาถงตอนนอกากปลอบใจตวเองวา เรายง

แนเพราะมปกบนกลบเขาฝงได อกามนโลภ โกรธ หลง “จงเผลอและประมาท” คอ ปลอย

เหตการณใหผานเลยแบบดนพอกหางหม จนกระทงซากชางลอยอยทะเลมหาสมทร อกาเหยยบ

ชางยงประมาทนกวากเกง จงปลอยใหฝงปลาใหญชวยกนซากชาง จนกระทงซากชางจมสกนทะเล

กอนอกามนจะตายเพราะบนเขาฝงไมได มนสงสญญาณฝากความคดมากบสายลมเพอบอกคนฟง

วา... “อยาเอาอยางนน” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 46)

จากเรองราวดงกลาว โชคชย ตกโพธ จงเขยนภาพนออกมาเพอสะทอนเตอนคน

ไทยไมใหประมาท ดงคาอธบายของเขาวา “ผลงานชดน ผมเขยนในขณะทวกฤตสงคมไทยทกาลง

จะลมสลายเพราะพษฟองสบแตก ผมจงนามาเปรยบเทยบกบนยายปรมปรา เพราะทาตวประมาท

อปมาเหมอนอกาเหยยบชาง อกานงกนเนอชางตายจนลอยออกไปกลางทะเล เมอเนอชางหมดมนก

กลบเขาฝงไมได” (โชคชย ตกโพธ. 2552) เพราะอกากเหมอนเมองไทยทนกภาคภมใจวา กาลง

เจรญกาวหนา เพราะปลนสะดม เอาทรพยจากธรรมชาต อปมาเหมอนกบชางตาย อกามนไมตอง

ทามาหากนเพราะมชางตายใหกน นอกจากนน อกายงเปรยบเสมอนเราพฒนาประเทศตามระบบ

ตะวนตก จงอาศยพงใบบญตลาดเสรตะวนตกดวยความ อมเอมกบเงนทนดอกเบยตามหาศาลจาก

ตางประเทศ เมอซากชางถกพดพาออก ไปถงมหาสมทร เรากจะลมสลายตายไปในทสด

โชคชย ตกโพธ อธบายกลวธสรางสรรคผลงานชนนวา ผมเอาไมปลวกแทะแทน

คาสญลกษณประเทศเสอมโทรม ผมแกะเสนเรองชาง เรองกา เรองธรรมลงบนแผนไม เพอสอเรอง

“รอยเวลา...รอยความคด” ผมเอากระดาษวางทาบแผนไม โดยเปรยบกระดาษวางเปลา คอ

ความไมร ผมเอาดนสอฝนหลงกระดาษจนรปรางเรองราวตางๆ คอยๆ ปรากฏตวตนขนมา จงอปมา

เรากาลงฟนความหลง จาขอคด อดตเปนสะพานเชอมตอความคดปจจบน ตอสถานการณชวต

ประเทศกาลงประสบชะตากรรมจากผลกรรมทเราทาขนเอง (โชคชย ตกโพธ. 2546: 46)

182

ภาพประกอบ 45 โชคชย ตกโพธ. กาเหยยบชาง. วาดเสนบนกระดาษ. 38x56 ซ.ม. ป 2540

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

ผลงานชด “วดหนองปาพง” นบเปนผลงานทมความสาคญมากของโชคชย

ตกโพธ เพราะเปนผลงานชดใหญทจดแสดง ณ หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน ในป พ.ศ.

2543 และนบเปนการแสดงผลงานเดยวครงแรกของเขาอกดวย ผลงานชดนมทงหมด 76 ชน และ

สามารถแบงยอยออกเปนหลายเนอหา “วดหนองปาพง นนเหมอนเปนการเตรยมการทเขาจะเขา

ไปสการงานอนสาคญของเขาคอชด “เดนจงกรม” ใครทเคยไปวดหนองปาพง กคงจะเหนเหมอนกน

หมด นนคอความเปนปา และในปานนกจะเหนเปนชองทางเลกๆ ทถกกวาดใบไมออกไปเปนทาง

เรยบ สาหรบเปนชองทางของพระสงฆไวเดนจงกรม หรอสาหรบฆราวาสทเขามาปฏบตธรรมภายใน

วด” (ผอง เซงกง. 2546: 21)

การเดนจงกรม คอ อาการกาว–ยาง–เดน และเดนอยางชาๆ เมอเดนไปสดทาง

แลวกยอนกลบมาทางเกา พอถงจดเรมตนเดนกยนพจารณาจตตวเอง พจารณาความรสกนกคดอน

โผลขนมาตามภวงคหรอสมาธ พรอมกบบรกรรม “พท–โธ” เมอยนดจตตนสกพกแลวเรมตนเดนใหม

อกครง โดยเดนกลบไป–กลบมาบนทางเดม ในระหวางทเดนอยนน กอาจมความรสกหลายเรองผด

ขนมา จงตองพจารณาจต เพอรเทาทนอาการจตของตวเอง คอ รตามจรงวา อาการใดเปนเรองรสก

อนใดเปนเรองรนก อนใดเปนเรองรคด อนใดเปนเรองปรง อนจะนาไปสสมาธชนสงตอไป

ผลงานชด “เดนจงกรม” น โชคชย ตกโพธ เหนวา โลกปจจบน–อนาคต คอ โลก

ของมตปญหาซบซอนและหลากหลาย อนเปนผลพวงจากการพฒนาความเจรญทางวตถดวยวธ

ปลนทรพยากรธรรมชาตทถกกฎหมาย รวมทงการปลนสะดมจากชาตเลกๆ ไปบารงบาเรอความสข

ชาตใหญ สงผลใหเกดความขดแยงไปทวโลก โชคชย ตกโพธ จงเหนวา พทธศาสนาเปนสงทจะชวย

183

แนะทางใหรจกดานในจตวญญาณตนเองดวยวธสมาธ ซงเปนวธปลกสรางจตสานกสนตภาพให

เกดขนในใจ “ผลงานชด “เดนจงกรม” จงเปน สญญะ สานกสนตภาพภายในอนแสดงตวตน สอ

ออกมาเปนเรองราวเกยวกบเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรม ในระบบปลาใหญกาลงกนปลาเลก

ทวทกสวนของโลกใบน “วถ–วธ–ศลปะ” จงมความจาเปนตอการสรางสรรคสนตภาพในใจมนษย

เพราะอานาจ “สงศลปะ” เปรยบเสมอนเครองมอทางวฒนธรรมอนกระตนจตสานกใหนกถงผ อน ใน

ยคแหงการรบรตวตนในสหสวรรษ 2000 อยางแทจรง” (โชคชย ตกโพธ. 2546: 45) จะเหนไดวา ใน

ภาพ “เดนจงกรม” น จะปรากฏเหนเสนทางเดนจงกรมสขาวมแสงสนาตาลสมรอบ และภาพกฏสงฆ

แบบวดปา และภาพ “วดหนองปาพง” จะเหนภาพวหารและกฏสงฆ ซอนมตอยในปาไมทมความ

โปรงใสทะลซงกนและกน ซงโชคชย ตกโพธ บอกวาเปนภาพแบบเอกซเรย ดแลวเสมอนอยในภวงค

ของสมาธ ทผปฏบตมกเรยกวา เกดภาพนมต ซงเขาพยายามสอใหกบผด ไดเขาใจในสภาวะของจต

และสภาวะของปาและธรรมชาตภายในวดหนองปาพงนนเอง

ภาพประกอบ 46 โชคชย ตกโพธ. เดนจงกรม. เครยอง. 54x75 ซ.ม. ป 2543

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

184

ภาพประกอบ 47 โชคชย ตกโพธ. วดหนองปาพง. เครยอง ดนสอถาน. 69x79 ซ.ม. ป 2545

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

อยางไรกตาม ในชวงปจจบน ศลปะของโชคชย ตกโพธ ไดพฒนาแนวความคด

และวถปฏบตทเนนหนกไปในทางทเรยกวา “ศลปะภาวนา” เปนการเรยกตอยอดมาจากศลปะชด

อางองปรศนาธรรมทหนกแนนดวยขอคดทตองตความดงขางตน ศลปะภาวนา จงมนยยะวา เขา

ตองการสรางสรรคผลงานศลปะไปพรอมกบการภาวนา เปนศลปะทเกดจากพลงสมาธ ศลปะทเกด

จากสตสมปชญญะ และศลปะทสงผลสะทอนใหเกดสนตภาพขนในจตใจ ศลปะภาวนา จงเปนการ

ปฏบตงานเหมอนกบการปฏบตธรรมนนเอง “เขาเหนวาดวยการฝกสมาธจงทาใหจตสามารถ

แยกแยะความรตามจรงออกจากความรสมมต ทเราจาความรสกความงามมาจากสงอน ดวยการฝก

ศลปะภาวนา ทาใหเขาพบวา เมอความรสกของจตทฝกดแลวไปสมผสความรสกในตอนวาดรป

ระบายส สมรรถภาพจตกจบอาการความรสกตามจรงตรงนนไดทน” (ประภาภทร นยม. 2553: 143)

กระบวนการศลปะของโชคชย ตกโพธ จงเปนกระบวนการเรยนรจกความรสก นก คด และการปรง

แตง กาย วาจา ใจ ของตนเอง ดงคากลาวของเขาวา ศลปะเปนเพยงภาษาพด หากลบคาวาศลปะ

ออกไปกคอ วธการทเราแสดงออกทางกาย วาจา ใจนนเอง หากกายคอผลทเกดขนจงเปรยบเปน

ผลงานศลปะหนงชน วาจากคอสงทงานแสดงออกมา ใจกคออารมณความรสกทมอยในงานนน

เพยงแตเราเรยกสงทแสดงออกวาเปนงานศลปะทสะทอนความสมพนธ 3 ประการ คอ กาย วาจา

(ความคด) และใจนนเอง (ประภาภทร นยม. 2553: 144)

185

กระบวนการสรางสรรคผลงานศลปะของโชคชย ตกโพธ จงเปนกระบวนการท

เรยนรเรองจต ทมลกษณะเกดขน-ตงอย-ดบไปของอาการรสกนกคดซงเกดขนเรว และเปลยนแปลง

เรว สวนสมาธคอ วธการเรยนรสงเกตลาดบอาการเกดขน-ตงอย-ดบไปของความรสกนกคด สมาธ

จงเปนกลวธเพอใหเขารเทาทนสงทเขาไปปรงแตงความรสกนกคด ดงทหลวงพอชา สภทโท สอนวา

“ดจตกเหนอารมณ อารมณนแหละคอครสอนเรา” การสรางงานศลปะของโชคชย ตกโพธ จงตองทา

จตใหมกาลงกคอ ตงมน วองไว พอดควรแกการงาน คอ การทาใจใหสงบ ไมคดมาก เปนการลดทอน

ความคดทหลากหลายใหเหลอความจรงเดยว เชน การทลากเสนจากจดหนงไปยงจดหนง มนเปน

การเคลอนทของเวลา ซงจะรและสงเกตพฤตกรรมของเวลาไดจากวธลากและวถของการลาก

ขอยกตวอยางผลงาน “ศลปะภาวนา” ของโชคชย ตกโพธ ชนลาสดทเขยนขนใน

เดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2553 คอภาพชด หนองปาพง เปนภาพหมกดาและสนาบนกระดาษ ขนาด

59x79 ซ.ม. ภาพนเปนการพฒนาตอเนองมาจากชดผลงานเนอหาธรรมชาตและชดหนองปาพง

ทมาของแนวความคดในภาพน กคอ ตนไมในวดหนองปาพง สถานทปฏบตธรรมของหลวงพอชา

สภทโท และลกศษยสายวดปา ตลอดจนเปนสถานททโชคชย ตกโพธ ไปปฏบตธรรมตงแตแรก

นอกจากจะแสดงความเปนธรรมชาตอนเงยบสงบของปาแลว ยงสะทอนวธคดในเชงปรชญาพทธเถร

วาทของเขาดวย โดยเฉพาะวธหรอกลวธในการสรางสรรคผลงานของเขานน มวถปฏบตเชนเดยวกบ

การวปสสนากรรมฐานทเขาทดลองและปฏบตเหนผลมาแลว

ภาพประกอบ 48 โชคชย ตกโพธ. วดหนองปาพง. หมกและสนาบนกระดาษ. 59x79 ซ.ม. ป 2553

ทมา: แฟมภาพสวนตวของโชคชย ตกโพธ. (ม.ป.ป.).

186

ภาพตนไมทปรากฏในภาพน มความหมายองปรชญาและสภาวะธรรมของ

ธรรมชาต คอ ตนไมทเกดมาแตละตน มนตองพยายามดนรนทจะเหยยดลาตนขนไปหาแสง ตนเลก

พยายามเบยดขนไป ตนไหนเหยยดขนไปไดกจะมลาตนตงตรง สวนตนไหนไมสามารถเบยดขนไปได

กจะมลาตนคดงอ ซงมนเปนกฎของธรรมชาต ทโชคชย ตกโพธ คนเจอในขณะทเขาปฏบตธรรมอย

ในปานน ซงเขายอมรบวา “พอเขยนแลวเหมอนกบคยกบตนไม เขยนไดทงวน ปามนลกลบ ผมใชส

เขยวออนเหมอนกบการเพงกสณ” (โชคชย ตกโพธ. 2553: สมภาษณ) นอกจากนน เขายงไดอธบาย

ถงความพอดและความสาเรจของผลงานตอไปวา เมอวางตนไมกไดวมตต เพราะเราสมมตตนไมใน

ขณะทเขยนเหมอนภาวนา “พท-โธ” อย พอภาวนาไปเรอยๆ คาวา พท-โธ มนจะหายไปเอง มนไมใช

ตนไมแลว มนเปนเพยงการเคลอนท มนเปนเรองของเวลา ตวสมาธกลายเปนมตท 4 เพราะเปนการ

เคลอนทไปเรอยๆ ภาพจะแขง เมอไดวมตตแลว (ความหลดพนจากกเลส) มนจะมความนมในทของ

มน และมนจะมความแขงในตวมนเอง มนเปนพลง (โชคชย ตกโพธ. 2553: สมภาษณ) นนกคอ

สมาธมนเปนเรองของเวลาในการเคลอนทชา-เรว เพราะสมาธมาจากคาวา “ปราณ” ทแปลวา “ลม”

ฉะนน ภาพนจงแสดงถงภมธรรมกบภมจต เมอมนพอดมนจะลงตวของมนเอง สวนนาหนกออนแก

มนเปนผลพลอยได สวนเทคนคในการเขยนนน โชคชย ตกโพธ ใชพกนจมหมกแตละครง ตองเขยน

จนหมดหมก จงจะยกขนมาจมหมกใหมอกครง เมอเขยนครงแรกหมกจะดาหรอมนาหนกมาก พอ

สดทายหมกจะมนาหนกเบาลงนนเอง

จงสรปไดวา ผลงานศลปะภาวนาของโชคชย ตกโพธ แมจะเปนภาพธรรมชาต

ปา ตนไม ในรปแบบกงเหมอนจรง ทซอนมตความหมายทางพทธศาสนาไวในภาพ มตทวานนกคอ

มตของวธเขยนภาพดวยอารมณของฌานทเกดจากสมาธ แมภาพจะไมไดอธบายใหผดเหนฌานได

ชดเจน แตเขากไดเปรยบเทยบภาพของเขาวา “ผลไมแมเราจะเรยกชอมนไมถก แตพอกนเขาไปแลว

กจะรรสอนเดยวกน ซงหลวงพอชาทานสอนไวอยางนน ผลงานของผมกเหมอนกบผลไมเชนกน”

(โชคชย ตกโพธ. 2553: สมภาษณ) เราอาศยศลปะภาวนา เพอเขยนบางอยางทเราอยากจะเขยน

เปนเรองอาการของจต รสก นก คด ไมไดปรงแตงอะไรมาก เปนไปตามธรรมชาต งานศลปะททาขน

จะเหมอนหรอไมเหมอนกไมใชเรองของเรา... ผลออกมากคอศลปะภาวนา ใครจะตวาเหมอนหรอไม

เหมอนกไมเปนไร... ดวยอานสงสของการฝกสมาธ จงกอใหเกดความสขจากการงานอนเบกบาน

(ประภาภทร นยม. 2553: 154-55) ฉะนน การทางานศลปะภาวนาของเขา แมไมไดสอเนอหาอง

ปรศนาธรรมทชดเจน แตเขากไดสรางสรรคมนออกมา โดยอาศยวถปฏบตวปสสนากรรมฐาน เพอให

ผลงานของเขาบรรลวตถประสงค เพอแสดงสนทรยรสซงเปนรสสมผสภายในจตใจ คอ ความงาม

ความด ความจรง ใหปรากฏนนเอง

187

2.3 สนาม จนทรเกาะ

หลงจากทสนาม จนทรเกาะ ไปรบราชการเปนครสอนศลปะทจงหวดบรรมย

รวมทงการเกดเหตการณ 6 ตลาคม 2519 แลว บทบาทในการสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวตของ

เขาไดลดลงไปชวงระยะหนง ตอมาในชวงกอตงกลมศลปนอสานในป พ.ศ. 2526 สนาม จนทรเกาะ

จงเรมกลบมามบทบาทและนบเปนบคคลสาคญอกผหนง ในการรวมกอตงและเปนประธานกลมถง

2 สมย ผลงานในชวงป พ.ศ. 2526-2527 สวนใหญจะเปนภาพตอตานสงครามและสะทอน

การเมอง ในรปแบบภาพกงนามธรรม ปจจบนไมมหลกฐานหลงเหลอ ตอมาในป พ .ศ. 2529 ปรากฏ

ภาพหญงสาวเปลอยกายนงมองเครองดนตร ในรปแบบภาพสหวานสวยงาม ชอภาพ “สาวนอยกบ

เครองดนตร” เปนภาพสนามนบนผาใบ ไมทราบขนาด ภาพนสอถงความไรเดยงสาของเดกสาว

ชาวอสาน ทหลงใหลไปกบเสยงดนตร และแหลงบนเทงทเขามาในสงคมของชาวอสานในขณะนน

ภาพประกอบ 49 สนาม จนทรเกาะ. สาวนอยกบเครองดนตร. สนามนบนผาใบ. ป 2529

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

หลงจากนน ประมาณป พ.ศ. 2534 ปรากฏภาพเขยนเกยวกบการสะทอนยค

ของการลาทนา เพราะนายทนไดกวานซอเอาทนาจากชาวบาน เพอนาไปสรางสนามกอลฟ ดงจะ

เหนไดจากภาพชอ “กระตบขาว” เปนภาพสนามนบนผาใบ สนาม จนทรเกาะ อธบายภาพนวา

มนเปนกฬาของคนรวยทแย สหยอดหลมบานเรากไมได เพราะฉะนน กระตบขาวจงวางเปลา ภาพ

ผหญงแทนภาพแมของผม แกไปนงหลบเพราะกลวลกกอลฟจะถกหว มนสอแทนความเหลอมลา

188

ทางสงคม คนทมกาลงเงนซอทกอยางแมแตชวตมนษย เพราะฉะนนคาวาทกคนเสมอภาคกนมนยง

อยไกล (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ)

ภาพประกอบ 50 สนาม จนทรเกาะ. กระตบขาว. สนามนบนผาใบ. ป 2534

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

หลงจากนน สนาม จนทรเกาะ ไดเขยนภาพเกยวกบปราสาทหนพนมรง ซงกอน

หนานนเขาเคยเขยนภาพปราสาทหนพนมวนมาแลวในชวงทเรยนหนงสอ จนตดพนมาถงการทางาน

ในชวงทมาเปนอาจารย สวนใหญภาพปราสาทหนกยงเปนเรองโยงไปถงสงครามและการเมอง

ดงเชน ภาพองคศวะมหาเทพยนอยเหนออาวธปนสงครามทเขยนขนในป พ .ศ. 2535 เปนภาพส

นามนไมทราบขนาด ตอมาในชวงทศวรรษ 2540 ผลงานภาพลายเสนทแสดงเรองราวสงครามและ

การเมองประกอบภาพปราสาทหนมจานวนมาก อาทเชน ภาพ “ศร ศร อสาน” เปนภาพลายเสน

บนกระดาษ ขนาด 80x55 ซ.ม. เขยนขนในป พ.ศ. 2541 ภาพนรวมแสดงกบกลมภาพอสาน ณ

หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน เรองราวทปรากฏในภาพน เปนการแสดงเรองราวของคน

อสานใต ทแตงกายเหมอนภาพสลกในปราสาทหน เปนภาพคนกาลงเลนดนตร แตเบองลางของ

ภาพมกองกะโหลกศรษะและลวดนามทสอถงผคนลมตายจากสภาวะของสงคราม ซงเปนการเลน

ดนตรใหซากศพฟงนนเอง

189

ภาพประกอบ 51 สนาม จนทรเกาะ. ศร ศร อสาน. วาดเสนบนกระดาษ. 80x55 ซ.ม. ป 2541

ทมา: จากแฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ตอมาในชวงป พ.ศ. 2542 สนาม จนทรเกาะ ไดหวนกลบไปเขยนภาพนามธรรม

หลายชน ดงจะเหนไดจากภาพ “กนคนป 2000” เปนภาพวาดลายเสนบนกระดาษ ขนาด 90x30 ซ.ม.

ภาพนแสดงถงแนวความคดทสนามเหนวา คณธรรม จรยธรรมของคนจะหายไปสนในป ค .ศ. 2000

และกาลงจะใกลเคยงกบสตวเดยรฉานเขาไปทกท อยางไรกตาม ภาพนามธรรมของสนาม จนทรเกาะ

ชนน หากไมไดอธบายภาพไว ผดอาจไมสามารถตความและเขาใจได ภาพชนนนาออกแสดงรวมกบ

กลมศลปนอสาน ครงท 7 ป พ.ศ. 2543 ณ หอศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยขอนแกน และสญจรไป

แสดงทโรงเรยนวจตรกรรมแหงชาต กาแพงพระนครเวยงจนทร ประเทศลาว ซงถอเปนการขยาย

ความสมพนธระหวางสองประเทศเปนครงแรก

190

ภาพประกอบ 52 สนาม จนทรเกาะ. กนคนป 2000. วาดเสนบนกระดาษ. 90x30 ซ.ม. ป 2542

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ในป พ.ศ. 2543 สนาม จนทรเกาะ ไดเขยนภาพชอ “ศวนาฏราชบนถนน

ราชดาเนน” เปนภาพสนามนบนผาใบ สนาม จนทรเกาะ กลาวถงภาพชนนวา “ผมเขยนเกยวกบ

เหตการณ 14 ตลาคม และอกหลายเหตการณ ทมกมการประทวงบนถนนราชดาเนน ซงมนเปน

เหตการณความรนแรง แมพระศวะจะมถง 10 มอ กไมสามารถหยดยงความรนแรงได ความรนแรง

มนกยงมอยมาจนถงปจจบน” (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ) อยางไรกตาม ภาพเขยนใน

ลกษณะนมปรากฏใหเหนในเวลาตอมาอกหลายภาพ

191

ภาพประกอบ 53 สนาม จนทรเกาะ. ศวนาฏราชบนถนนราชดาเนน. สนามนบนผาใบ. ป 2543

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ในปเดยวกนน สนาม จนทรเกาะ ไดเขยนภาพในลกษณะการนาเสนอความเปน

อารยธรรมของอสาน ผานภาพแกะสลกหนบนหนาบนปราสาทหนพนมรงอนมชอเสยง ไดแกภาพชอ

“นารายณบรรทมสนธ” เปนภาพลายเสนเขยน ขนาด 95x70 ซ.ม. เขยนในป พ.ศ. 2543 ภาพน

แสดงใหเหนความงดงามทงฝมอชาง และเนอหาสาระของภาพสลกหนหนาบนทเคยถกขโมยไปแลว

ครงหนง ตอมาในการแสดงผลงานศลปกรรมรวมสมยของกลมศลปนอสาน ครงท 8 เขากยงเขยน

ภาพลายเสนทแสดงความเปนตะวนออกกบตะวนตก โดยเฉพาะการนาเสนอแนวความคดทวา

อสานเปนแกนใจ (Heart land) เปนออารยธรรมของโลก เขาไดถายทอดความรสกออกมาอยาง

เรยบงาย และเปนสญลกษณแหงเสรภาพของโลก ซงเขามองวาปจจบนนบวนจะมความขดแยง

และเกดการลมสลายของสงคมมากขน ดงจะเหนไดในภาพ “ตะวนออกพบตะวนตก” เปน

ภาพวาดลายเสนบนกระดาษ ไมทราบขนาด ทเขยนในป พ .ศ. 2544 ในภาพแสดงเรองราวระหวาง

เครองดนตรของชาวอสานกบเครองดนตรของชาวตะวนตก และเปนภาพกงนามธรรม

192

ภาพประกอบ 54 สนาม จนทรเกาะ. นารายณบรรทมสนธ. วาดเสน. 95x70 ซ.ม. ป 2543

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 55 สนาม จนทรเกาะ. ตะวนออกพบตะวนตก. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2544

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

193

ตอมา สนาม จนทรเกาะ ไดหยบยกเอาเรองราวมาจากศลปะขอมคอปราสาท

หน มาเปนสอในการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตจานวนมาก ซงสวนใหญเปนภาพเกยวกบ

การตอตานสงคราม เชน ภาพทหารเลวกาลงแบกปนกลตางๆ เชน ภาพชอ “รองรอยแหงอดต”

เปนภาพลายเสนทเขยนขนในป พ.ศ. 2546 ภาพนแสดงเรองราวเกยวกบทหารทงในอดตทถอดาบ

และทหารทถอปนในปจจบน

ภาพประกอบ 56 สนาม จนทรเกาะ. รองรอยแหงอดต. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2546

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ภาพลกษณะเดยวกนตอมา สนาม จนทรเกาะ ไดเขยนภาพ “อมตพทธ” เปน

ภาพลายเสนบนกระดาษ ไมทราบขนาด ทเขยนในป พ.ศ. 2550 เปนภาพของพระศวะมหาเทพ

ผ เปนทงผสรางและผ ทาลาย ไดลงมาขอรองใหหยดสงคราม ดานลางเปนภาพทหารถอปนกลท

สามารถยงไดทละรอยนด จงเปนการสะทอนเตอนใหมนษยหยดทาลายซ งกนและกนไดไหม ทงสอง

ภาพจงเปนการยอนใหเหนวา มนษยไมวายคสมยใดกมกจะทาสงครามซงกนและกน นอกจากนน

สนามยงไดเขยนภาพในลกษณะนอกจานวนมาก

194

ภาพประกอบ 57 สนาม จนทรเกาะ. อมตพทธ. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2550

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

นอกจากภาพเกยวกบทหารแลว สนาม จนทรเกาะ ยงไดเขยนภาพเกยวกบ

นางอปสรจานวนมาก โดยเฉพาะการนาเอาภาพผหญงเปลอยมาใสชดนางอปสรมจานวนหลาย

ภาพ ซงเขามองวา ทาไมผหญงจงแตงกายไมมดชด ชอบอวด แตผชายกลบแตงกายมดชดมากกวา

สนาม จนทรเกาะ กลาวถงการเขยนภาพเปลอยของเขาวา “ผมเขยนภาพมาลรน มอนโร แตงกาย

เปนนางอปสร รสกสนกกเลยมาเขยนภาพ โมนาลซามาเทยวพนมรง พอมาถงพนมรงบานเรามนรอนก

เลยเปลอยหนาอก คอมนสนกกบการใชส แตเนอหากยงเสยดสสงคมอย แตสอออก มาวาตะวนออก

กบตะวนตกมนเชอมกนได เกยวกบวฒนธรรม เพราะเรารบของเขามาเตมๆ” (สนาม จนทรเกาะ.

2553: สมภาษณ) ดงจะเหนไดจากภาพชอ “มาลรน มอนโร” และ “โมนาลซา” ทงสองภาพเขยน

ดวยสนามนบนผาใบ ทเขยนขนในป พ.ศ. 2552

195

ภาพประกอบ 58 สนาม จนทรเกาะ. มาลรน มอนโร. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 59 สนาม จนทรเกาะ. โมนาลซา สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

196

นอกจากภาพทเกยวกบศลปะขอมแลว สนาม จนทรเกาะ ยงไดเขยนภาพ

สะทอนปญหาความรนแรงของ 3 จงหวดชายแดนภาคใต โดยเฉพาะภาพชอ “กอเซะ” ซงเปนภาพ

แสดงใหเหนถงผลของความรนแรงททาใหผหญงตองเปนหมาย เนองจากสามถกทารายจนเสยชวต

จากเหตการณความไมสงบดงกลาว และตอมาไดเขยนภาพสะทอนการเมองระหวางกลมคนเสอ

เหลองและเสอแดง ดงจะเหนจากภาพชอ “มอตบตนตบ” ซงทงสองภาพเขยนดวยสนามนบนผาใบ

ทเขยนขนในป พ.ศ. 2552 ภาพน สนาม จนทรเกาะ เขยนขนจากความสะเทอนใจในเหตการณของ

กลมคนเสอเหลองและเสอแดง ททารายซงกนและกนทจงหวดอดรธาน เพยงแคมความคดเหนท

แตกตางกน กทารายกน

ภาพประกอบ 60 สนาม จนทรเกาะ. หมายกอเซะ. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

197

ภาพประกอบ 61 สนาม จนทรเกาะ. มอตบตนตบ. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

นอกจากนน สนาม จนทรเกาะ ยงไดเขยนภาพสะทอนปญหาของสงคมไม

เฉพาะทเกดขนภายในประเทศไทยเทานน เขายงขยายความรสกสะเทอนใจไปถงเพอนรวมโลก ตอ

เหตการณรายตางๆ ทเกดขนบนโลกใบน ไมวาจะเปนปญหาเรองเชอชาต การไรทอยอาศย ไปจนถง

ภยพบตทางธรรมชาตทเกดขนในชวงทผานมาจนถงปจจบน ดงจะเหนไดจากภาพ “ขอทยนบนโลก

ดวยคน” เปนภาพสนามนบนผาใบ ขนาด 104x84 ซ.ม. เขยนในป พ.ศ. 2552 ภาพนแสดงใหเหนวา

สนตภาพมนแตกหก ทสะทอนเรองราวของ 3ชาวโรฮงญา ซ งเปนชนกลมนอยหนงใน 19 กลมชาตพนธ

ทนบถอศาสนาอสลาม อาศยอยในรฐอาราคาน (Arakan) ดานทศตะวนตกของพมา มพรมแดน

ตดตอกบประเทศบงกลาเทศ สาหรบกรณของชนกลมนอยชาวโรฮงญาในพมานน รฐบาลเผดจ

การทหารพมาไดทาการปราบปรามอยางรนแรงมาโดยตลอด เพอบบใหชาวโรฮงญาหนการ

ปราบปราม และทงทอยอาศย อนเปนการเปดโอกาสใหชาวอาราคาน (ซงสวนใหญนบถอศาสนา

พทธ) เขามาครอบครองพนทอาศยของชาวโรฮงญา ซงถอไดวาเปนนโยบายการบรหารจดการเพอ

กาจดชาตพนธอยางเปนระบบ จากความโหดรายดงกลาว สนาม จนทรเกาะ จงไดสะทอนภาพ

ออกมาเพอรวมขอสนตภาพและทอยอาศยใหกบชาวโรฮงญา เพอจะใหพวกเขาไดอยรวมกบชาวโลก

อยางมศกดศรแหงความเปนมนษยอยางเทาเทยมกน นอกจากนน เขายงไดเขยนภาพทเกยวกบ

แผนดนไหวทประเทศเฮตอกดวย

198

ภาพประกอบ 62 สนาม จนทรเกาะ. ขอทยนบนโลกดวยคน. สนามนบนผาใบ. 104x84 ซ.ม.

ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ศลปะธรรมชาตสะทอนวถชวต ผลงานทเกยวกบศลปะธรรมชาตสะทอนวถ

ชวตของสนาม จนทรเกาะ สวนใหญเปนผลงานทเขยนขนมาเพอผอนคลายความตรงเครยด เชน

ภาพทวทศน ทองทง ปาเขา แมนา เปนตนผลงานธรรมชาตของเขากไมไดแตกตางไปจากภาพเขยน

ของศลปนทานอนๆ ซงมผลมาจากพนฐานการศกษาตามหลกสตรศลปะทเขาเรยนมา ภาพธรรมชาต

ทวไปเปนภาพทดแลวสามารถเขาใจไดโดยงาย ไมตองอาศยการตความมากนก ดงท เขากลาวถง

การเขยนภาพธรรมชาตของเขาวา “ผมเรมเขยนภาพธรรมชาตมาตงแตตอนเปนนกศกษา มนก

เหมอนกบคนอนๆ นนแหละ เขยนเรอยๆ สลบกบภาพการเมอง สงคราม และภาพบชาคนด ไมได

จรงจงอะไรมากนก” (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ) แมกระนนกตาม ภาพเขยนธรรมชาต

สวนใหญในชวงหลงของเขา มกสอดแทรกเนอหาวถชวตของคนอสาน ตลอดจนสอดแทรกปญหาท

เกดจากภยธรรมชาต สงแวดลอมทเปลยนไป สภาวะโลกรอน และสภาวะโลกเยน เปนตน ซ งสนาม

จนทรเกาะเหนวา โลกของเราทกวนนมนเรมมความรนแรง อากาศแปรปรวน อนมผลมาจากการ

ทาลายธรรมชาตของมนษยนนเอง ซงภาพเกยวกบสภาวะอากาศเขาเขยนจานวนหลายภาพ ดงจะ

ขอยกตวอยางเปนบางภาพดงน

199

ภาพหนไลกา เปนภาพสนามนบนผาใบ ไมทราบขนาด เขยนในป พ.ศ. 2552

ภาพนสอใหเหนวา หนไลกาสามารถไลไดแตนกกาเทานน แตมนไมสามารถไลพวกนายทนทมาบก

รกผนนาของชาวบานได ซงสนาม จนทรเกาะ เหนมาตงแตเปนหนมมาจนกระทงปจจบนกยงมอย

ภาพประกอบ 63 สนาม จนทรเกาะ. หนไลกา. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ภาพโลกรอน เปนภาพสนามนบนผาใบ ไมทราบขนาด เขยนในป พ .ศ.2552

ภาพนสะทอนใหเหนถงความแหงแลงทเกดจากสภาวะโลกรอนในปจจบน ผลงานชนนสอใหเหน

งายๆ ไมตองตความ ซงตรงขามกบภาพชอ หมะตกทพนมรง เปนภาพสนามนบนผาใบทเขยนขน

ในป พ.ศ. 2553 สนาม จนทรเกาะ อธบายภาพนวา “ผมเขยนภาพใสหมะ เพราะจตของเรามนรอน

อากาศกรอน กเลยเขยนภาพหมะปกคลมปราสาทพนมรง ซงในอนาคตมนอาจเปนไปได เพราะ

สภาวะอากาศของโลกมนเปลยนไป หรอแมแตภเขาไฟทบรรมยอาจระเบดขนมาได ผมคดวาทกสง

ทกอยางมนอาจเกดขนได ผมกเลยเขยนมนออกมาหลายรป” (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ)

อกภาพหนงทสะทอนสภาวะของธรรมชาตทเกดจากการสรางเขอนดงภาพชอ แมนาโขง เปนภาพส

นามนทเขยนขนในป พ.ศ. 2553 สนาม จนทรเกาะ อธบายภาพนวา ภาพนสอถงการทาเขอนของจน

ททาไปแลว 4 แหงใน 8 แหง เขยนภาพใหเหนความแหงขอดของแมนาโขงทมนไมไหลแลว สวนแสง

สของบรรยากาศ มนสอถงสภาวะความเปลยนแปลงของโลก มทมาจากการไดดสารคดเกยวกบแสง

ออราในทวไทย (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ)

200

ภาพประกอบ 64 สนาม จนทรเกาะ. โลกรอน. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 65 สนาม จนทรเกาะ. หมะตกทพนมรง. สนามนบนผาใบ. ป 2553

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

201

ภาพประกอบ 66 สนาม จนทรเกาะ. แมนาโขง. สนามนบนผาใบ. ป 2553

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ศลปะคารวะบชาธรรม ผลงานศลปะทเกยวกบการคารวะบชาธรรมของสนาม

จนทรเกาะ เปนผลงานทเรมมาตงแตเขาไดอานหนงสอของพทธทาสภกข “ผมไดอานหนงสอของ

พทธทาสในหนงสอนานแลว ทานบอกวา อดมการณมนกนไมได แตมนทาใหคนเปนมนษย คาวาคน

มนกเหมอนสตวทวไป แตคาวามนษยมนตองมเปาหมายของชวตบาง ไมใชปลอยไปเหมอนสตวทวา

ใครจะทกขจะรอนอยางไรกไมสนใจ จะสขสบายอยางเดยว” (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ)

ภาพเขยนในแนวนเรมเขยนมาตงแต 30 ปทแลว แตมาเรมปรากฏชดเจนตงแตตนทศวรรษ 2540

เปนตนมา ซงสวนใหญจะเปนภาพพระอรยสงฆ และภาพบคคลสาคญทเปนทเคารพศรทธา ซงมทง

ภาพลายเสนและภาพสนามนบนผาใบ ภาพเขยนพระอรยสงฆภาพแรกคอ ภาพทานพทธทาส ซง

สนาม จนทรเกาะ เขยนจานวนหลายภาพ ตอมาเปนภาพหลวงป มน หลวงพอพธ และอกหลายๆทาน

สวนภาพบคคลสาคญอาทเชน รชกาลท 5 ภาพในหลวง สมเดจยา สมเดจพระเทพฯ ปรด พนมยงค

และอกหลายๆ ทาน เปนตน ซงทงหมด เขายนยนวา เปนการเขยนเพอคารวะและบชาคนด

สนาม จนทรเกาะ ไดอธบายถงแนวคดในการเขยนภาพพระอรยสงฆของเขาวา

“สวนใหญผมจะเขยนในแนวเชดชพระอาจารยมน ภรทตโต แมผมไมเคยเหนตวจรงทาน แตผมกม

แรงศรทธาตอทาน” (สนาม จนทรเกาะ. 2553: สมภาษณ) ภาพเขยนแรกๆ จงเปนภาพเขยนทเขยน

ขนดวยแรงศรทธา แตตอมาเมอมคนอนศรทธาตอภาพทเขาเขยน และตองการทซอภาพไป เพราะ

เปนภาพพระอรยสงฆทประชาชนทวไปเคารพ ชวงหลงจงเขยนมากขนเพอขายใหกบผ ทตองการ

202

ภาพประกอบ 67 สนาม จนทรเกาะ. พทธทาสภกข. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2539

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 68 สนาม จนทรเกาะ. หลวงพอพธ. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2543

ทมา: แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

203

ภาพประกอบ 69 สนาม จนทรเกาะ. หลวงปมน ภรทตโต. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2544

ทมา : แฟมสวนตวของสนาม จนทรเกาะ. (ม.ป.ป.).

2.4 สขสนต เหมอนนรทธ

หลงจากเกดเหตการณ 6 ตลาคม 2519 และไดรบการปลอยตวออกมาจาก

หองคมขงเพราะพนคากลาวหาแลว ตอมาในชวงป พ.ศ. 2520 สขสนต เหมอนนรทธ ไดเขยนภาพส

นามนบนผาใบขนาดใหญ 200 x 300 ซ.ม. สวนใหญจะเขยนภาพโรงงานอตสาหกรรม มลภาวะ

ยงไมไดเนนเรองชนบท แตภาพเขยนในชวงนนไดสญหายไปหมดแลว หลงจากนน ในป พ.ศ. 2521

เมอเขาไดไปเปนครสอนศลปะทโรงเรยนเขวาไรศกษา อาเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม เขาจง

ไดเรมเขยนภาพเกยวกบวถชวตของชาวนาทแรนแคน ซงเปนภาพทเขาพบเหนอยในพนทนน ดงคา

กลาวของเขาวา “ชวงทไปบรรจใหมๆ เราตะเวนไปตามบานนอก จงเหนชวตของชาวนาและความ

แหงแลง ชาวนาลาบากมาก ซงมนตรงกบทเราอานเจอในหนงสอ “ฟาบกน” ของคาสงห ศรนอก

เราจงเรมเขยนภาพเพอชวตออกมาอกครง โดยหยบเอาวถชวตของชาวนามาเปนวตถดบในการ

เขยนภาพ” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) ภาพเขยนในชวงน มทงจตรกรรมสนามน

และภาพลายเสน และปจจบนไดสญหายไปหมดแลว

204

ตอมา สขสนต เหมอนนรทธ ไดเขารวมแสดงนทรรศการกบแนวรวมศลปนแหง

ประเทศไทย ตงแต ป พ.ศ. 2523-2536 และไดเขารวมกลมศลปนอสาน ตงแต ป พ.ศ. 2526 จนถง

ปจจบน ผลงานของเขาในชวงเวลานจงมหลากหลาย นคม กบแกว อธบายลกษณะผลงานของเขา

ในชวงนวา “ภาพเขยนของทานในชวงทอยบานไผ มกจะปรากฏภาพคนกบควายลกษณะผอมโซ

ประกอบบทกว จนกลายเปนเอกลกษณเฉพาะตว ภาพดงกลาวมนสะทอนความอดอยากของชาว

อสานเปนอยางด” (นคม กบแกว. 2553: สมภาษณ) ผลงานทยงหลงเหลอใหเหนในชวงป พ.ศ. 2528

ไดแกภาพ “สงคราม” ซงเปนภาพวาดลายเสนบนกระดาษ ขนาด 76x56 ซ.ม. สขสนต เหมอนนรทธ

อธบายภาพนวา “มนเปนภาพสงครามอาวเปอรเซย ทสะทอนความโหดราย ความอดอยาก ผคน

ตองอพยพหนภยสงคราม มสงครามทไหนกมความทกขรอนทนน” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552:

สมภาษณ) ซงลกษณะของการเขยนภาพในรปแบบน ไดกลายมาเปนอตลกษณะเฉพาะตนของเขา

อกลกษณะหนง ทยงยนหยดมาจนถงปจจบน แตอาจมบางภาพไดเพมบทกวหรอบทเพลงลงไปบน

ภาพดวย

ภาพประกอบ 70 สขสนต เหมอนนรทธ. สงคราม. วาดเสนบนกระดาษ. 76x56 ซ.ม. ป 2528

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

205

ตอมาในชวงตนทศวรรษ 2530 ปรากฏผลงานวาดเสนทแสดงอตลกษณะทโดดเดน

ของสขสนต เหมอนนรทธ อกชนหนง ไดแกภาพชอ “บทกวในภาพเขยน” เปนภาพลายเสน ไมทราบ

ขนาด เขยนขนในราว ป พ.ศ. 2530 ภาพนสะทอนเนอหาถงความยากจนของชาวนาไทย โดยเฉพาะ

ชาวนาอสานทเขาสมผสอยทกวน สขสนต เหมอนนรทธ เนนการเขยนภาพผหญงและเดกทผอมโซ

เหนโครงกระดกปดโปนอยางชดเจน มเดกชายอยภายในออมกอดของเธอ สายตาของทงคจองมอง

ไปขางหนา ดวยแววตาของคนทสนหวง และกาลงจองรอความหวงอะไรบางอยางของชวต ภาพน

สะทอนถงความสะเทอนใจทศลปนมตอชาวนาอสาน เขาวาดลายเสนอยางละเอยดลออดวยปากกา

สดา รปรางของคนเปนลกษณะกงเหมอนจรง ไมไดเนนสดสวนทถกตอง แตเขยนขนตามความรสก

ของเขา ภาพนไดนาออกแสดงรวมกนกบกลมศลปน “ฅนคลายกน” เมอป พ.ศ. 2531 ณ สานก

วทยบรการ มหาวทยาลยขอนแกน

ภาพประกอบ 71 สขสนต เหมอนนรทธ. บทกวในภาพเขยน. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2530

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

206

ตอมาในชวงกลางทศวรรษ 2530 ปรากฏผลงานจตรกรรมทมอตลกษณทโดดเดน

เฉพาะตวสงสดของสขสนต เหมอนนรทธ อกลกษณะหนง ไดแกผลงานจตรกรรมสนามนบนผาใบ

ชด “ชาวนา” จานวนหลายชน ผลงานทอยในชวงป พ.ศ. 2535-2540 จะมรปแบบกงเหมอนจรง

ผสมผสานภาพเหนอจรง ลกษณะการใชส สวนใหญจะใชลกษณะสทมๆ สลบกบสสดใส เชน

สเหลอง สเขยว สสม และสนาตาล เปนตน ภาพทมชอเสยง อาทเชน “ไงเขยด” ป พ.ศ. 2535 เปน

ภาพสนามนบนผาใบ สขสนต เหมอนนรทธ อธบายภาพนวา คนอสานอดอยากมาก โดยเฉพาะใน

หนาแลง ไมมอาหารจะกน ชาวบานโดยเฉพาะผหญงตองออกไปขดหาเขยดตามรอยแตกระแหงของ

พนดนในลาคลองทแหงผาก พรอมๆ กนกบการทาหนาทในการเลยงลก กมหนากมตาหากนกนไป

(สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

ภาพประกอบ 72 สขสนต เหมอนนรทธ. ไงเขยด. สนามนบนผาใบ. ป 2535

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

นอกจากนน ยงมอกภาพทมลกษณะคลายกนกบภาพ “ไงเขยด” คอภาพ “สนปา”

ทเขยนขนในปเดยวกนคอ ป พ.ศ. 2535 ภาพชนนเนนรปแบบเหนอจรงเชนเดยวกบภาพเขยนของ

ศลปนกลมลทธเซอเรยลสม สขสนต เหมอนนรทธ เขยนภาพตนไมใหมลกษณะเปนภาพคนทกาลง

บดตวและรองโอดโอยดวยความเจบปวด ซง เขาอธบายวา มนเปนสญลกษณแทนการรองดวยความ

เจบปวดของตนไม ทกาลงถกทาลายโดยนามอของมนษย (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ)

207

ภาพประกอบ 73 สขสนต เหมอนนรทธ. สนปา. สนามนบนผาใบ. ป 2535

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

ในชวงทศวรรษ 2540 เปนตนมา ผลงานจตรกรรมสนามนของสขสนต เหมอน

นรทธ ไดพฒนารปแบบตอเนองจากภาพเขยนในชดชาวนาดงขางตน คอ มรปแบบศลปะแนวกง

เหมอนจรง และเรมผสมผสานกบรปแบบควบสม ดงจะเหนไดจากภาพชอ “แผนดนแลง” ป พ.ศ. 2541

“หากน 1, และ 2” ในป พ.ศ. 2542-2543 “ชวตอสาน” ป พ.ศ. 2544 และเรมมรปแบบเปนควบสม

มากขนในชวงป 2545 ดงจะเหนไดจากภาพชอ “บานนาปจจบน” ซงแสดงวถชวตในชนบทอสาน

ทมลกษณะพงพาอาศยซงกนและกน ทานาทาไรตามฤดกาล มความขยนอดทน เขาวดฟงธรรม

ปฏบตตามประเพณฮตสบสองมามไดขาด

สวนการใชสนน สขสนต เหมอนนรทธ เรมใชสทสดและสวางมากขน ในชวงตน

ทศวรรษ 2550 เขาไดกลบมาเขยนภาพแนวกงเหมอนจรงตามทเขาถนดและชนชอบอกครง ดงจะ

เหนไดจากภาพ “ฝนถงหวย” ทเขยนในป พ.ศ. 2551 ภาพนสอใหเหนถงวถชวตของชาวบานทผก

ตดอยกบเรองหวย “ชาวบานจะตนจะหลบกมแตเรองหวย ซงมนเปนความหวงของคนจน จะไปโทษ

เขากไมได ในเมอรฐไมสามารถทาใหเขารวยไดดวยวธอน แตสดทายพวกเขากยงยากจนกวาเดม

อยด” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) ภาพชนน จงสออกมาแบบซอๆ คอใชตวเลขอยใน

วงคาพดคลายคาพดในภาพการตน เพอสอใหเหนวา พวกเขากาลงฝนถงตวเลขหวยอย เมอดภาพน

แลวจงทาใหสามารถเขาใจไดเลย เพราะมนเปนการสอความหมายแบบตรงๆ นนเอง

208

ภาพประกอบ 74 สขสนต เหมอนนรทธ. แผนดนแลง. สนามนบนผาใบ. ป 2541

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 75 สขสนต เหมอนนรทธ. ชวตอสาน. สนามนบนผาใบ. 90x110 ซ.ม. ป 2544

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

209

ภาพประกอบ 76 สขสนต เหมอนนรทธ. บานนาปจจบน. สนามนบนผาใบ. ป 2545

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 77 สขสนต เหมอนนรทธ. ฝนถงหวย. สนามนบนผาใบ. ป 2550

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

ผลงานทมลกษณะเดนอกแบบหนงของสขสนต เหมอนนรทธ คอ ผลงานทเขา

เรยกวา “แผนภาพ กว เพลง” อยในผลงานชนเดยวกน ภาพหนงอาจเปนกวกได หรออาจเปนบท

เพลงกได หรอเปนทงภาพเขยน กว เพลง ในชนเดยวกน ซงการเขยนภาพในลกษณะนเขาเรมเขยน

210

มาตงแตชวงประมาณป พ.ศ. 2526 มทงภาพสนามนและภาพลายเสน แตในชวงป พ.ศ. 2550 เปน

ตนมา ปรากฏวามจานวนมาก และโดยเฉพาะภาพลายเสนมจานวนนบ 500 ชน อยางไรกตาม

ในชวงป พ.ศ. 2526 สขสนต เหมอนนรทธ เรมเขยนบทกวทสะทอนเนอหาเพอชวตและสะทอนชวต

ของชาวนา โดยใชนามแฝงวา “สนตภาพ นาโค” สขสนต เหมอนนรทธ กลาวถงคาวา “นาโค” ท

ตอทายชอนนวา “มเพอนๆ มาเหนเราเขยนภาพมแตทงนากบโค เขากเลยบอกวา นาจะตงนามสกล

วา นาโค ผมกเลยใชมาตงแตบดนน” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) แตบทกวและ

ผลงานในชวงแรกสญหายไป จงขอยกตวอยาง แผนภาพ กว เพลง ทนาสนใจอาทเชน ภาพชอวา

“ฝน 1” ทเขยนขนใน ป พ.ศ. 2551 และยงเปนภาพตอเนองจากภาพ “ฝนถงหวย” ขางตน บทกว

และบทเพลงในภาพน มใจความวา

ถาฆาโลภ-โกรธ-หลงลงเสยได ในหวใจสดใสสวางสวย

คนจนจนกกลายเปนรารวย เพราะอยดวยคณธรรมนาทาง

ชวตนมรสกมนกคด อยดวยจตเฝาคอยแตมงหวง

ไมเคยคดทจะใหไมละวาง ไมหยดยงความโลภในใจตน

ผานกลางวนดวยงานทเหนอยยาก ดวยหวงมากอยากไดใจหมองหมน

แมหลบนอนพกผอนยงกงวล ความเปนคนแรงโลภคอยผลกดน

ในอานาจหนาททมได กดวยใจมงหมายไปใฝฝน

ผานยงยากมากมายไปทกวน เหลอเวลาแสนสนไวหลบนอน

ความจรงนนรงเชาแหงชวต คอดวงจตหวไดพกผอน

เมอคาคนลงเลกงานตะวนรอน นนเปนตอนรงเชาของชวต

เมอคาคนเยยมกรายไดนอนหลบ คอคนกลบสจรงของดวงจต

เพราะฝนคอตวตนของความคด ทเปนสทธเสรมในคน

เพราะวาฝนเดนทางไมจางหาย ในหวใจในแหงหน

ในสตวโลกทงหลายในตวตน ลวนดนรนดวยฝนทกวนไป

(สนตภาพ นาโค. 2551)

211

ภาพประกอบ 78 สขสนต เหมอนนรทธ. ฝน 1. วาดเสนบนกระดาษ. 69x49 ซ.ม. ป 2551

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

แผนภาพ กว เพลง อกชนหนงคอ ภาพชอ “ฅ คน” เปนภาพลายเสนบนกระดาษ

ขนาด 69x49 ซ.ม. เขยนในป พ.ศ. 2552 ซงภาพชดนเขยนหลายภาพในลกษณะคลายๆ กน และ

บางภาพเปนการเขยนซาขนมาใหม เพอนาไปประกอบการรองเพลงใหเหมาะกบการเคลอนยายได

งาย ซงสขสนต เหมอนนรทธ กลาวถงการแสดงผลงานแบบเคลอนทของเขาวา “เวลาผมจะรองเพลง

ผมจะพดกอน บางทมบทกวกอนหนงบท แลวจงรองเพลง ภาพ “ฅ คน” มนกมบทกวอยภายในตว

มนเองดวย” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) นอกจากนน เขายงไดอธบายถงทมาของ

แนวความคดในการนาเสนอบทกวและบทเพลงอยในภาพเขยนวา “ภาพน เนนเรองราวชวตความ

เปนอยของสงคมชนบทอสาน เปนการบนทกเรองราวทไดพบเหนสะทอนสภาพความเปนจรงของ

การดาเนนชวตในสงคมในแงมมตางๆ เชน ขอทาน กรรมกร ชาวไร ชาวนา กเพอใหสงคมเกด

ความคดและมความเปนอยแบบประชาธปไตยอยางมขอบเขตและมเหตผล โดยสอเรองราวอยาง

ตรงไปตรงมา” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) ดงทปรากฏอยในภาพ “ฅ คน” ดงน

212

เอา ค ควายเขยนคาวาคน เพราะวา ฅ คนเราไมไดใช

ทาไมตองใชแต ค ควาย อยากรทาไมไมใช ฅ คน

เหนควายนนดทกตว ไมเหนมชวสกตวสกตน

ไถนาชวยคนจนจน ดกวาคนบางคนเอาแตเกาะกน

เปนตกเปนเมองรงเรองใหญโต มรถเกงคนโกมทรพยมสน

บางเกดมาเปนราชาทดน มอยมกนไมตองทานา

จะมคนเอาไวทาไม เพราะมแตควายนนยงดกวา

ถาเปนคนไมมราคา เปนควายกนหญามคากวาคน

(สนตภาพ นาโค. 2552)

ภาพประกอบ 79 สขสนต เหมอนนรทธ. ฅ คน. วาดเสนบนกระดาษ. 69x49 ซ.ม. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

ศลปะในธรรมชาต ผลงานศลปะในธรรมชาตของสขสนต เหมอนนรทธ กคอ

ผลงานจตรกรรมทเนนเรองราวทางธรรมชาต เชน ภาพทวทศน ภาพดอกไม และธรรมชาต ทเนน

ความสวยงามตามหลกสนทรยศาสตรเทานน ไมไดแสดงความหมายเพอสงคมแตอยางใด ซงก

หมายความวา เปนศลปะเพอศลปะนนเอง ทจรงภาพธรรมชาตนน มกมปรากฏเปนฉากหลงใน

ภาพเขยนแนวเพอชวตของเขามาตลอด เปนฉากทแสดงความเปนธรรมชาตของภาคอสาน เพอ

213

ประกอบกบภาพคนหรอสตวและสงของทอยในภาพนน เพอบอกเรองราวไดอยางตรงไปตรงมา

นนเอง สวนการหวนกลบมาเขยนภาพทวทศนและดอกไมทวไปนน สขสนต เหมอนนรทธ กลาววา

ในชวงหนงคดจะเขยนรปขาย ทาเพอคนอน โดยเขยนตามทคนดอยากได กเลยหนมาเขยนภาพ

ดอกไมทสวยงาม ภาพทงนา บางภาพกมภาพคนและควายดวย ซงดแลวตองสวยงาม และไมหดห

(สขสนต เหมอนนรทธ. 2552: สมภาษณ) เขาเรมเขยนตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา แตมจานวนไม

มากนก และขายไดบางพอสมควร

ภาพประกอบ 80 สขสนต เหมอนนรทธ. เลยงควาย. สนามนบนผาใบ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

อยางไรกตาม แมสขสนต เหมอนนรทธ จะเขยนภาพเพอตองการขาย แตเขาก

พยายามจะรกษารปแบบอตลกษณของตนเองไว ดงจะเหนไดจากการเซนชอไวดานหลงของ

ภาพเขยนดอกไมนน เปนเพราะเขายงมความสานกในหนาทของศลปนเพอชวตและอดมการณทจะ

ยดมนในแนวทางเดมของตนเองตอไป เขาจงเซนชอไวดานหลงของภาพในลกษณะทแตกตางไปจาก

เดม ซงเขาไมอยากใหมนจะประเจดประเจอเกนไป และอกประเดนหนง การทเขาเขยนภาพในแนวน

กถอวา เปนการพกผอนจากความเครยดในเนอหาแบบดงเดมของเขา แมสดทายการเขยนภาพชดน

จะไมประสบความสาเรจมากนกกตาม แตกเปนความกลาหาญทจะฉกแนวศลปะในอดมคตแบบ

ดงเดมของเขา ไปสความเปนจรงของสงคมแบบทนนยมทเขาตอตานมาโดยตลอด

214

ศลปะธรรม ผลงานทศนศลปทสะทอนเนอหาธรรมะหรอศลปธรรมของสขสนต

เหมอนนรทธ เรมปรากฏในป พ.ศ. 2526 เปนตนมา ซงเปนผลมาจากการทเขาไดอานหนงสอ

ประเภทธรรมะของพทธทาสภกข และ ว. วชรเมธ รวมทงหนงสอธรรมะทวไป เมอทาความเขาใจกบ

ธรรมะแลว เขาพยายามสรปเอาคาสอนของพระพทธเจาทวา “อนจจง ทกขง อนตตา” และ “ตนเปน

ทพงแหงตน” รวมถง “เราตองคดถงความตายอยเนองๆ” จากคาสอนดงกลาว สขสนต เหมอนนรทธ

ไดนามาพจารณาเรอยๆ เพอใหจตใจของเขาอยในสภาวะอยางหนงทพรอมจะสรางสรรคผลงาน

และสภาวะแหงการดารงอยของชวต ภาพเขยนทเกดจากแนวความคดน สวนใหญจงโยงความคด

ทางศาสนาไปสะทอนสงคม เพอใหผดไดเกดความเขาใจในหลกธรรมคาสอนของพระพทธองค

ดงจะเหนไดจากภาพชอ “อนจจง ทกขง อนตตา” และภาพ “ไมร” เปนตน ซงทงสองภาพเปนภาพ

ลายเสนปากกาบนกระดาษ ขนาด 79x56 ซ.ม. ทเขยนขนในป พ.ศ. 2552 และยงมภาพในลกษณะน

อกจานวนมาก

ภาพประกอบ 81 สขสนต เหมอนนรทธ. อนจจง ทกขง อนตตา. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

215

ภาพ “อนจจง ทกขง อนตตา” มขอความบทกวดงน

อนจจง ทกขง อนตตา ชวตเกดมาอยในกฎเกณฑ

พระพทธองคทรงชใหเหน ไมมยกเวนเมอเปนตวเปนตน

อนจจง ทกอยางเกดมา ผานกาลเวลาถงวนรวงหลน

เกดมาแลวตองตายทกคน หมนเปลยนเวยนวน

ดน นา ลม ไฟ ตองทกขจาทนดนรนตอส

ไดเรยนรแตไมเขาใจ วาคนทกคนนเกดมาทาไม

หรอเพอใหถงวนตาย กเพยงแคนน

อนตตา ไมวาเราวาเขา มสขมเศราผานคนผานวน

สายใยชวตผกพน ในจกรวาลนเปนหนงเดยว

(สนตภาพ นาโค. 2552)

ภาพประกอบ 82 สขสนต เหมอนนรทธ. ไมร. วาดเสนบนกระดาษ. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของสขสนต เหมอนนรทธ. (ม.ป.ป.).

216

ภาพ “ไมร” มขอความบทกวดงน

เราคอสายโยงใยแหงชวต เราคอถกเราคอผดคอความหวง

คอมงมนกาวไปในเสนทาง คอพลงธรรมะสรยะ

เปนธรรมะอธรรมอยตรงขาม เปนโหดรายสวยงามศลปะ

มจตมารตรงขามจตพระ อาจจะไดชยชนะหรอปราชย

จงเปนโลกมเรามเขา เนองเพราะเศราของเราเขาสดใส

เพราะเขาผดเราจงใหอภย เปนโยงใยชวตตดสมพนธ

เราไมเพยงหนงเดยวทเคลอนไหว มมากมายหวใจทใฝฝน

ซงเราลวนกเปนเชนเดยวกน คอผานคนผานวนสความตาย

อยเบองหลงคออะไรเราไมร ทเฝาดผ กาหนดในจดหมาย

เขาสรางเราขนมาเพออะไร แลวทาไมไมบอกใหเราร

วาทาไมเราตองมายดมน ใหมฝนมหวงใหตอส

เราจงตองเปนมตรเปนศตร เราจงอยดวยการทาสงคราม

จงแบงเขาแบงเราเขายดมน ไมแบงปนเพราะเปนฝายตรงขาม

เขาแขงขนครอบครองเขาคกคาม เขาเบยดเบยนเอาตามทตองการ

มเวลาเทาใดกนชวต เพอมจตครอบครองในสงฝน

เพอหลงกนเกบไวไมแบงปน ทกสงนนวนหนงตองจากไป

เพราะทกสงเคลอนไหวไมหยดนง เพราะความจรงไมรมาจากไหน

เราไมรความจรงคออะไร รเกดแกเจบตายเพยงเทาน

(สนตภาพ นาโค. 2552)

จากขอความบทกวทปรากฏในภาพทงสอง สขสนต เหมอนนรทธ พยายามตง

คาถามแบบราพงราพรรณขนมาภายในจตใจของเขาวา ทาไมมนษยสวนใหญจงไมเขาใจในความไม

เทยงแท เขาจงสะทอนมนออกมาใหเหนวา “ถามความรสกนกคดกคอทกข ถาเปนคนกอนจจง ทกขง

อนตตา ถาเปนสตวกอนจจง ทกขง ถาเปนพชกอนจจงอยางเดยว ทกอยางมนเปนมตของชวต ใน

ความรสกของผม ทกชวตยอมไปถงอนตตาหมด เพราะวาสตวอาจมาเกดเปนคนในภพตอๆไปกได

ผมอานในพทธศาสนาวา เราจะอยในมตพรหมกไมมตวตน ถาเลยนนทสดของมตกคอ นพพาน ”

(สขสนต เหมอนนรทธ. 2553: สมภาษณ) ซงเขาเหนวา จนตนาการของคนมนไมใชของจรงหรอของ

แท แตมตมนคอความจรงของสรรพสง มนละเอยดกวาจนตนาการมาก ภาพดอกไมทปรากฏอยใน

ภาพแรก จงเปนสอแทนคาชวตของมนษยและสรรพสง และภาพคนแกในภาพทสองแทนผไมร

ซงทงหมดลวนแตเปนอนจจง ทกขง อนตตา สวนภาพหนาพระแทนพระพทธเจานนเอง

217

2.5 เกยรตการณ ทองพรมราช

ผลงานทศนศลปในชวงแรกของเกยรตการณ ทองพรมราช คอ ศลปะธรรมชาต

ในจนตนาการ ซงมแนวความคดมาจากความคนเคยและสมผสกบธรรมชาตแวดลอมมาตงแตวย

เดก และเมอครงศกษาอยทวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา (วทยาลยเทคนคภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ) หวขอผลงานวจยในระดบ ปวส. ของเขากคอ “เรองปา” ทเขาชอบเขยนมาตงแตมธยม

แลว เพราะบานของเขามแตปากบสวนผลไม ตอมาแมจะจบการศกษาแลว ผลงานของเขากยงเปน

ปาดงคากลาวของเขาวา “ระยะแรกผลงานศลปะของผมทออกมาแสดงสสายตา จะเปนภาพปา

ออกมาแสดงเสมอ จนถกเพอนๆ ลอเลยนประจาวา สมยชาตปางกอนสงสยจะเกดมาเปนลกทารซาน

หรอคนปาคนดอยเปนแน จงมอปนสยสงผลตดตวมาชอบปาจนถงทกวนน ” (คนธฬ. 2542: 55)

ผลงานธรรมชาตโดยเฉพาะภาพปานน เรมมบทบาทชดเจนในการนาออกแสดงรวมกบกลมศลปน

อสานเปนครงแรก โดยนาไปแสดงทหอศลป พระศร มหาวทยาลยศลปากร กรงเทพฯ ในป พ.ศ.

2526 ซงสวนใหญเปนภาพวาดลายเสนทเขยนดวยปากกาและสหมก จานวนหลายภาพ หนงใน

จานวนนน เปนภาพทถกนาไปประกอบในโปสเตอรนทรรศการในครงนนคอ ภาพชอ “ชะงอนผา”

เปนภาพลายเสนบนกระดาษ ขนาด 89x99 ซ.ม. เขยนเมอป พ.ศ. 2526 และยงมภาพลกษณะ

เดยวกนอกหลายภาพทไดรวมแสดงในครงนน

ภาพประกอบ 83 เกยรตการณ ทองพรมราช. ชะงอนผา. วาดเสน. 89x99 ซ.ม. ป 2526

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

218

เกยรตการณ ทองพรมราช กลาวถงภาพปาของเขาวา “ผมชอบเขยนภาพปา

เพราะในปามสอดลใจหลายอยางทซอนเรนอย ศกษายากทจะจบสน ถามโอกาสไดไปสมผสกบปา

จรงๆ แลว หากไดพจารณาดใหดจะพบวาในปามทงความสงบ ความลกลบซบซอน ความไหวและนา

สะพรงกลว ทผสมแอบแฝงอยในปา” (คนธฬ. 2542: 55) นนเปนความรสกทเขาแสดงออกมาถง

ความผกพนกบปาหรอสภาพแวดลอมทเปนธรรมชาต รวมถงภมประเทศทดสวยงาม มตนไมใหญท

ใหรมเงาและเปนทอาศยของสตวปานานาชนด ซงในปจจบน เกยรตการณ ทองพรมราช เหนวา

หมบานชนบททเคยเงยบสงบยามคาคน ไดกลายเปนหมบานจดสรร มสถานเรงรมยครบครน และยง

มคาราโอเกะขบกลอมคนนอนดกเหมอนกบสงคมเมอง

ภาพประกอบ 84 เกยรตการณ ทองพรมราช. บานปา 1. วาดเสน. 89x99 ซ.ม. ป 2526

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

นอกจากการเขยนภาพปาดวยลายเสนแลว ตอมา เกยรตการณ ทองพรมราช ไดเขยน

ภาพปาดวยการผสมผสานระหวางวาดเสนปากา การพนสแอรบช และระบายสนา ใหมสสนมากขน

ดงจะเหนไดในภาพเขยนชดปาในภาคอสาน โดยเฉพาะทบานของเขาทอาเภอปกธงชย ซงเปนภาพ

บานปาและทางเดนเขาบานของเขาเปนสวนรมรน มอาหารการกนอดมสมบรณ ดงภาพชอ “บาน

สวน” และภาพ “บานปา” ทเขยนขนในป พ.ศ. 2535

219

ภาพประกอบ 85 เกยรตการณ ทองพรมราช. บานสวน. วาดเสน แอรบช และสนา. ป 2535

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 86 เกยรตการณ ทองพรมราช. บานปา. วาดเสน แอรบช และสนา. ป 2535

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

220

จะเหนไดวา การเขยนภาพปาในชวงแรกของเขาเปนการบนทกความทรงจา และ

ความประทบใจทเกดจากการพบเหน ทเขามตองการใหสงเหลานนตองสญไป จงไดเขยนบนทก

สภาพภมประเทศในภาคอสาน เชน ภเขา ปาไม สงคมชนบท เพอเปนสอบอกเลาเรองราวในการ

แสดงออกตามสภาพความเปนจรงทเขาพบเหน ประกอบจนตนาการทถายทอดออกมาจากความ

รสกและความประทบใจในสงเหลานน

อยางไรกตาม ภาพชดปาอกชดหนงของเกยรตการณ ทองพรมราช ทเขยนขน

ตงแตปลายทศวรรษ 2530 จนถงปจจบน ไดแกภาพชดปาทไดพฒนารปแบบและเนอหาเปนเชง

สญลกษณมากขน เปนสญลกษณในจนตนาการ เกดเปนรปราง รปทรง ในรปลกษณตางๆ ซง

เกยรตการณ ทองพรมราช ไดแสดงทศนะเกยวกบภาพเขยนชดใหมของเขาในแนวนวา “ภาพชดน

ไดรบการตอบรบด ผมเอาปามาเรยบเรยงใหม เปนรปสตวเหมอนในนยาย เปนปาตามจนตภาพของ

ผมเอง แตหลกจรงๆ กคอ อยากรกษาปา ปาคอความงาม คอพพธภณฑอนยงใหญ ผมมาเรยงรอย

ใหมใหมนก มสตวทมนกอตวเปนรปทรงตางๆ ตามจนตนาการไมมสนสด เปนสตวในอดมคต ”

(เกยรตการณ ทองพรมราช. 2553: สมภาษณ) ซงลกษณะของตนไม ใบไม สวนใหญเขาไดมาจาก

ตนไมใหญเชน ไมเตง ไมรง ฯลฯ ทมลกษณะของใบ กงกาน ไมเหมอนกน แตบางทกมจดดอย เพราะ

ในบางภาพจะมลกษณะของใบทซาๆ กน เขาจงแกปญหาดวยการพยายามศกษาใบจากพชชนดอน

มาผสมผสานมากขน ภาพปาในชวงหลงจงเปนการนาเอาสญลกษณมาชวย มทงภาพสและภาพ

ขาวดาลายเสนทเขาถนด ดงตวอยางภาพตอไปน

ภาพประกอบ 87 เกยรตการณ ทองพรมราช. ปาอสานตามจนตนาการ. วาดเสน. ป 2548

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

221

ภาพประกอบ 88 เกยรตการณ ทองพรมราช. ปาอสานตามจนตภาพ. วาดเสน. ป 2550

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

จงเหนไดวา ผลงานสรางสรรคน เกดจากความประทบใจในสงทเขาไดพบเหน

เชน ธรรมชาตของปาไม ตนไม ภเขาสง ทปรากฏใหเหนหลายชนดยนตนเปนกลมเมอมองดจากทสง

หรอมองไกลออกไป กอปรกบจนตนาการสวนตวทเขาไดพบเหนตนไมเหลานน กอตวยนตนขนมา

เปนเหมอนรปสตวในเทพนยาย เชน ดเหมอนกบรปชาง สงห กนร ฯลฯ จากจนตนาการทมสอดลใจ

ดงกลาว ทาใหเขาเกดความนกคดกาหนดรปทรงของตนไม ปาไม ขนมาใหมตามจนตนาการของเขา

จากภาพเขยนชดศลปะธรรมชาตในจนตนาการของเกยรตการณ ทองพรมราชน

หากนามาอธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา เปนการแปรเปลยน

อตลกษณของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตาม

สถานการณเฉพาะหนา ดงนน ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณของเกยรตการณ ทองพรมราช จงถก

สรางขนดวยบรบทของธรรมชาตแวดลอมในทองถนอสาน เปนผหยบยนเนอหาใหแกผลงานของเขา

ในขณะเดยวกน จนตนาการทเกดจากภายในของเขา เปนผสรางลกษณะของรปแบบในภาพเขยน

ของเขา ดงนน อตลกษณะเฉพาะของเขาจงถกสรางดวยบรบทของธรรมชาตและสงแวดลอมใน

ทองถนอสาน อตลกษณของเขาจงมคณสมบตทเขาหยบยมมาจากลกษณะของธรรมชาตและ

สงแวดลอม และเปนแบบบรณาการนนเอง

ทศนศลปเพอชวตทองถนอสาน ศลปะทมเนอหาอกลกษณะหนงทเดนมาก

ของเกยรตการณ ทองพรมราช ไดแก ศลปะเพอชวตของชาวอสาน ซงเปนผลงานชดทเขาเองชอบ

มากทสด ผลงานในชวงแรกๆ ทเรมสะทอนแนวทางวถชวตของชาวอสาน หลงจากทเขาไดมาทางาน

222

ทจงหวดขอนแกน ซงเปนสถานทเขาไดมาพบเหนวถชวตของผคนในชนบทภาคอสาน ภาพเขยนใน

ชวงแรกน มกจะเปนภาพทวทศน และผคนในชนบท ดงจะเหนไดในภาพชอ “ชนบทอสาน” และ

ภาพ “เดกอสาน” ซงทงสองภาพเปนภาพวาดลายเสนบนกระดาษ ขนาด 89x99 ซ.ม. เขยนขนในป

พ.ศ. 2526 เปนภาพทนาไปรวมแสดงกบกลมศลปนอสาน ครงท 1 ทหอศลป พระศร กรงเทพฯ

ภาพประกอบ 89 เกยรตการณ ทองพรมราช. ชนบทอสาน. วาดเสน. 89x99 ซ.ม. ป 2526

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 90 เกยรตการณ ทองพรมราช. เดกอสาน. วาดเสน. 89x99 ซ.ม. ป 2526

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

223

อยางไรกตาม ผลงานศลปะเพอชวตทบอกเลาเรองราวของคนชนบทอสาน ทม

ความสาคญ และนบเปนอตลกษณเฉพาะตวสงอกชดหนงของเกยรตการณ ทองพรมราช กคอ ชด

“กะปอม” หรอ “กงกา” ซงเขาไดรบแรงบนดาลใจมาจากสภาพทเขาพบเหนอยจรง แลวนามาสราง

ผลงานเปนเชงเปรยบเทยบ ดงคาอธบายของเขาวา

จากทเคยพบเหนชาวบานออกไปจบกงกาในชวงฤดรอน ซงกงกาจะหลบลมรอนลง

มาอยบรเวณโคนตนไม ในชวงดงกลาวนชาวบานมกออกไปจบกงกานามาปรงเปนอาหาร เมอจบ

กงกาไดกจะมดรวมเปนกลมดวยเชอกทเตรยมไว บางคนกจะจบใสหมวงหรอถง กงกากเหมอนสตว

ทวไป เมอถกจบจะดนรนและกระโจนหน เกดความนกสงสารเมอพบเหน เพราะสตวตระกลนจะอย

ตามลาพงกนแมลงเปนอาหาร ทสาคญสามารถเปลยนสตวเอาเองได ผมไมตองการใหทารายซงกน

และกน สตวและคนทเปนชวตหนง ทอาศยอยบนโลกใบเดยวกน เมอยามทกขลาบากกจะดนรนหา

อสรภาพเพอความอยรอดเชนเดยวกน จากการทไดพบเหนชวงหนง จงไดสรางสรรคผลงานศลปะ

โดยใชกงกาเปนเนอหาในการแสดงออกจากความสะเทอนใจทไดพบเหนจากทผานมา (คนธฬ.

2542: 57)

ภาพประกอบ 91 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 1. วาดเสน. ป 2533

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

224

ภาพประกอบ 92 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 2. วาดเสน. ป 2533

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 93 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 3. วาดเสน. ป 2533

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

225

เกยรตการณ ทองพรมราช ไดอธบายภาพเขยนชดนเพมเตมวา “ตวกงกาผมเกบ

เอามาจากทนแหละ ผมจบมาถายรปแลวกปลอยมนคนไป ผมจบมากลบหนากลบหลง และผมก

นามาเขยนมวนตวเอาเอง ไมไดเปนธรรมชาตและไมใสรายละเอยด ชดกงกานผมชอบมากทสด

ไมใชเพราะวาทาชดนแลวมนขายได แตมนผกพนกบคนอสาน ตอนผมมาอยขอนแกนใหมๆ จะเหน

ชาวบานพากนกนมาจบกงกา เหนมดเปนพวงในหนาแลง ผมเหนวถชวตของเขา” (เกยรตการณ

ทองพรมราช. 2553: สมภาษณ) ซงเขาเหนวา กงกามนเปนอาหารของชาวอสาน แตคนภาคอน

กลบไปรงเกยจเขา เวลาเขาจบกงกาไปใสไวในของ มนกพยายามดนรนเพอเอาชวตรอด เขากเลย

คดวา ไมใชเฉพาะมนษยหรอกทพยายามดนรน สตวมนกพยายามกระโจนหนจากภยอนตราย

เชนเดยวกน

ภาพประกอบ 94 เกยรตการณ ทองพรมราช. กะปอม 4. วาดเสน. ป 2533

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

ภาพชดกงกานไดรบความนยมมาก ดงจะเหนไดจากการแสดงผลงานของกลม

ศลปนอสาน ครงท 5 ณ หางสรรพสนคาเซนทรลชดลม กรงเทพฯ ในป พ.ศ. 2533 มคนสนใจมาก

“ผมนาผลงานชดนไปแสดงทชดลม มชาวตางประเทศมาซอไปหมด และมผหญงคนหนงมาชบอกวา

“ตกแก” มาถามราคาผมบอกวาจะเอาไปเมองนอก มคนมาเลนนอกผมวา กงกาเอาไปขายตลาดตว

ละ 5 บาท แตพอผมเอามาสรางเปนงานศลปะกลบมราคาแพงมาก เพราะเขาชอบรปทรงและลลา

ของมน ภาพชดนเลยทามาถงทกวนน” (เกยรตการณ ทองพรมราช. 2553: สมภาษณ)

226

อยางไรกตาม นอกจากผลงานชดกงกาหรอกะปอม จะไดรบความนยมสงสดแลว

ยงมผลงานอกชดหนงทมลกษณะคลายๆ กน ไดแกผลงานชด “ปลายาง” ซงผลงานในชดน เกยรต

การณ ทองพรมราช ตองการสะทอนใหเหนวถชวตของคนในชนบทของภาคอสาน ทตองดารงชพดวย

การจบปลาเพอเปนอาหาร ซงสามารถพบเหนไดโดยทวไปตามบรเวณหวย หนอง คลอง บง และ

แมนาสายตางๆ หรอบอปลาทขดไว เมอนาลดหรอหนาแลงปลากจะมารวมกนอยในบอ มการทา

อปกรณเชน ทอนไมปลายแหลมเพอปองกนการขโมยปลา และมเครองมอทใชสาหรบจบปลา เชน

ฉมวก และนาปลามาเกบกกไวในของซงเปนเครองจกสานดวยไมไผมหลายชนด เครองมอหาปลา

แตละประเภทนน จะแสดงออกถงลกษณะของการหาปลาและชนดของปลาบรเวณนนๆ จากการ

พบเหนวถชวตดงกลาว เขาจงตองการทจะสะทอนวถชวตเหลานน ในลกษณะทแฝงดวยปรชญา

ทตองการบอกใหทราบวา ทกชวตไมวาจะเปนคนหรอสตวตางกดนรนเพอใหมชวตรอด ผลงานสวนใหญ

จะนาเสนอในลกษณะกงเหมอนจรง มทงภาพขาวดาและภาพส ดงตวอยางบางภาพตอไปน

ภาพประกอบ 95 เกยรตการณ ทองพรมราช. กระโจน. วาดเสน. 60x80 ซ.ม. ป 2537

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

227

ภาพประกอบ 96 เกยรตการณ ทองพรมราช. ปลายาง. วาดเสน. 65x80 ซ.ม. ป 2540

ทมา: แฟมสวนตวของเกยรตการณ ทองพรมราช. (ม.ป.ป.).

จากภาพเขยนชดศลปะเพอชวตของเกยรตการณ ทองพรมราช น หากนามา

อธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา ดงนน ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณ

ของเกยรตการณ ทองพรมราช จงถกสรางขนดวยบรบทของวถชวตของผคนในทองถนอสาน เปน

ผหยบยนเนอหาใหแกผลงานของเขา ในขณะเดยวกน พนฐานในการสรางภาพดวยกลวธจากทกษะ

ฝมอ เปนผสรางลกษณะของรปแบบในภาพเขยนของเขา ดงนน อตลกษณะเฉพาะของเขาจงถก

สรางดวยบรบทของวถชวตทบอกเรองราวในทองถนอสาน อตลกษณของเขาจงมคณสมบตทเขา

หยบยมมาจากลกษณะของวถชวตคนอสานนนเอง

2.6 วฒนา ปอมชย

ผลงานเครองปนดนเผาของวฒนา ปอมชย ในยคแรกๆ มลกษณะเหมอนกนกบ

ชางปนดานเกวยน ทเรยกวา ศลปะเพอการดารงชพ คอ เปน ผลงานทสรางขนมาตามรปแบบ

ทวไปของชางปนดานเกวยน เพอการจาหนายเปนสนคาประเภทตกแตงและของทระลก ผลงานใน

ลกษณะนของวฒนา ปอมชย เรมตงตงแตเขาไดเขามาสบานดานเกวยนใหมๆ ประมาณป พ.ศ. 2516

จนถงป พ.ศ. 2520 ดานเกวยนในยคนน ไดเรมมการพฒนารปแบบเครองปนดนเผา จากผลตภณฑ

ทสรางขนเพอประโยชนใชสอยในชวตประจาวน มาเปนรปแบบของผลตภณฑทใชสาหรบการ

ตกแตงมากขน โดยมกลมคณาจารยศลปกรรม จากวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

นครราชสมา เปนผมาบกเบกเครองปนดนเผาในรปแบบใหมน

228

ซงในระยะน วฒนา ปอมชย ไดเขาไปสมผสงานโดยรวมกบชาวบาน และ

ทางานตามรปแบบทอาจารยคณะศลปกรรมเปนผออกแบบให ในระยะนรปแบบงานของเขา

จงเปนงานประเภทโคมไฟฉล และนกฮก ซงกาลงเปนทนยมในยคนน ตอมาเมอวฒนามความร

ความสามารถและทกษะในการสรางงานเครองปนดนเผาเพมมากขน กอปรกบกจการของดาน

เกวยนในชวงน จะเปนการสรางสรรคผลงานในเชงพาณชยเพอการดารงชพ จงไดทาตามแบบและ

ฉลผลตภณฑเปนหลก หลงจากนน จงไดรวมกบกลมกบเพอนๆ เพอสรางสรรคงานในเชงพาณชย

เอาใจตลาด ทารวมกนอยนานถง 5 ป

ภาพประกอบ 97 วฒนา ปอมชย. นกฮก. เครองปนดนเผา

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

วฒนา ปอมชย ไดกลาวถงรปแบบการพฒนาผลตภณฑเครองปนดนเผาในรปแบบ

ใหมนวา ชางชาวบานจรงๆ จะเรมพฒนาในสวนของรปทรงทไมหนจากทชาวบานเคยทาเชน เจาะร

ใสหวงหภาชนะ แตกยงคงมลกษณะของการใชแปนหมนขนรปอย สวนพวกศลปนและอาจารย

ศลปะกมาเสรมให เชน กดรปปนของชาวบานใหเบยว ชางปนกตกใจ บางทชางปนเพงขนรปเสรจยง

ไมผดดนใหผวเกลยง อาจารยกบอกใหหยด ชางปนกบอกวายงไมเสรจนะครบ แตอาจารยศลปะ

กลบบอกวาเสรจแลว สวยแลว (ศภชย สงหยะบศย. 2544: 49) ซงเขาเองกไดรบการเรยนรและ

229

สรางสรรคผลงานในลกษณะนเชนเดยวกนกบนกศกษาและชางปนเหลานน จงสรปไดวา ผลงาน

เครองปนดนเผาในยคเรมแรกน เปนผลงานทสรางขนมาเพอการขาย เปนผลงานเพอการตกแตง

จงยงไมใชศลปะเพอศลปะ หรอศลปะเพอชวตแตอยางใด อยางไรกตาม การสรางสรรคผลงาน

เพอการคากยงคงดาเนนควบคกบการสรางสรรคผลงานในแนวอนๆ ของเขามาจนถงปจจบนดง

ภาพตวอยางตอไปน

ภาพประกอบ 98 วฒนา ปอมชย. เดกเลน. เครองปนดนเผา. ป 2552

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

จะเหนไดวา ผลงานศลปะเพอการดารงชพของวฒนา ปอมชย นน ถกสรางขนมา เ พอ

การจาหนายเปนสนคาประเภทตกแตงและของทระลก ซงเรมทามาตงแตเขาเขามาสบานดานเกวยน

ใหมๆ ประมาณป พ.ศ. 2516 จนถงป พ.ศ. 2520 ดานเกวยนในยคนน ไดเรมมการพฒนารปแบบ

เครองปนดนเผา จากผลตภณฑทสรางขนเพอประโยชนใชสอยในชวตประจาวน มาเปนรปแบบของ

ผลตภณฑทใชสาหรบการตกแตงมากขน ซงเปนกระแสความตองการของตลาดและสงคมในสมยนน

จากปรากฏการณดงกลาว หากนามาอธบายอตลกษณของวฒนา ปอมชย สามารถอธบายไดวา

“อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตาม

บรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา

ดงนน ปจเจกภาพของเขาจงถกสรางขนจากกระแสความตองการสนคาตกแตง ซงเปนไปตามกลไก

ของสภาวะโลกาภวตน และความเปนปจเจกของเขาจงถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคม

ของการสรางอตลกษณ” ดงนน ผลงานของเขาจงมลกษณะพลกแพลงจากเครองปนดนเผาทใชใน

230

ชวตประจาวน ไปเปนเครองปนดนเผาเพอการตกแตง ซงเปนไปตามความตองการของตลาดเปน

สาคญนนเอง จงมลกษณะไมตายตว

ศลปะสะทอนวถชวตทองถนอสาน ผลงานศลปะสะทอนวถชวตของวฒนา

ปอมชย ปรากฏขนในชวงระยะท 2 ของเขาประมาณป พ.ศ. 2520 – 2528 ซงนบเปนชวงทเขาไดเขา

มารวมแสดงผลงานกบกลมศลปนอสาน อกทงในชวงเวลาเดยวกนน นบเปนชวงทเขาอมตวและหลด

จากเชงธรกจ เนองจากเกดความเบอหนายและความเครงครดในเชงธรกจ ความเอารดเอาเปรยบใน

การทางาน และความเหนแกประโยชนเปนหลก จงมผลตอความคดและจตใจของเขาพอสมควร

กอปรกบความเปนผ รกความสงบ เขาใจในเรองของชวต และเขาใจศลปะมากขน เขาจงอยาก

สรางสรรคผลงานทางดานศลปะบาง เมอเบองานในเชงธรกจ จงเดนทางไปยงมลหลง กดตะเกยด

โดยในขณะนน วฒนา ปอมชย มเพยงเสอผน หมอนใบ สะพายยาม ภายในยามจะมหนงสอศลปะ

ทตองยมมาจากเพอนทศกษาอยในคณะศลปกรรม หนงสอทมโอกาสไดอานและไดทราบถงแนว

ทางการสรางสรรคผลงานศลปะโดยเฉพาะศลปนตางประเทศไดแก ไมเคล แองเจโล ออกสต โรแดง

และวนเซนต ฟานโกะ ฯลฯ เขาจงมความประทบใจและใฝฝน ในการทจะสรางสรรคผลงานทาง

ศลปะเชนเดยวกบศลปนเหลานน ถงขนาดสงอทธพลใหเขาอยากปนงานลอยตวใหได จงไดทดลอง

ปนผดบางถกบาง

เมอวฒนา ปอมชย ไดเดนทางไปยงกระทอมของชาวบาน ทบรเวณกดตะเกยด

กไดเหนภาพชวตของชาวบานทนน เขาคอยเฝาดวถชวตของชาวบาน ทอยอยางไมมเครองอานวย

ความสะดวก มแตความเงยบสงบ ใชตะเกยงสาหรบใหแสงสวาง ทาใหเขามความรสกผกพน เพราะ

ทนมแตความจรงใจ ไมมเรองของผลประโยชนเขามาเกยวของ การแสดงออกซอและจรงใจ เขาจง

คดวา “ชาวบานยงใหญทสด เปนครเปนตนแบบใหกบผม” (วฒนา ปอมชย. 2552: สมภาษณ) เมอ

วฒนา ปอมชย ไดเรมปนลอยตว เขาจงจบเอาลกษณะของเดกๆ ทวงเลนอยแถวนน ซงมลกษณะ

ผอมแหง วงเลนตามหวยคลอง เขาไดจดจาภาพและสเกตชอยางคราวๆ เพอเปนแบบในการปน

สวนกลวธและเทคนคในการปนนน เขาไดทงรวรอยพนผว แววตา ใบหนา ทาทาง ความงามทอย

ภายในจตใจอนบรสทธ แสดงถงความทกขยาก ความแรนแคน แสดงออกในงานประตมากรรมของ

เขาอยางชดเจน

ผลงานของเขาในยคน จงเปนผลงานทสะทอนวถชวตของสงคมชนลางออกมา

ในงานประตมากรรมดนเผา ซงตอมาเมอเขาไดมโอกาสนาออกไปแสดงสสาธารณชน รวมกบกลม

ศลปนอสาน ไปสการแสดงศลปกรรมแหงประเทศไทย จงทาใหคนรจก วฒนา ปอมชย หรอ ตอง

ดานเกวยน ในนามของศลปนผสรางสรรคงานประตมากรรมเพอชวตของสงคม นบตงแตป 2522

เปนตนมา ดงจะเหนจากงานชด “เฝารอ” ในการแสดงงานประตมากรรมแหงประเทศไทยครงท 3

ป พ.ศ. 2524 ชองาน “พอแมลก” ในการแสดงงานศลปกรรมแหงประเทศไทย ครงท 5 ป พ.ศ. 2527

231

และผลงาน “ประตมากรรมดนเผา’83” และ “ผกแขน” ในการแสดงศลปกรรมของกลมศลปนอสาน

ครงท 3 ป พ.ศ. 2529 ผลงานในยคน จงมความเปนอตลกษณะเฉพาะตวของเขาอยางชดเจน

ภาพประกอบ 99 วฒนา ปอมชย. เฝารอ. เครองปนดนเผา. ป 2524

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 100 วฒนา ปอมชย. พอ แม ลก. เครองปนดนเผา. ป 2527

ทมา: จากแฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

232

ผลงานศลปะสะทอนวถชวตของวฒนา ปอมชย ในเวลาตอมา กยงเนนเรองราว

เนอหาของวถชวตของชาวบานดงเดม เพยงแตเพมลลาและทาทางของแบบเพมมากขน ดงจะเหนได

ในผลงานทรวมแสดงกบกลมศลปนอสาน ตงแตครงท 6 จนถงปจจบน อาทเชน ผลงานชอ “ตอไมกบ

สองปน” ป พ.ศ. 2535 ผลงานชอ “ชางปนนอย” ป พ.ศ. 2544 ผลงานชอ “เดก” ป พ.ศ. 2547

ผลงานชอ “สายใยรก” ป พ.ศ. 2550 และผลงานชอ “สยามวนน” ป พ.ศ. 2550 เปนตน

ภาพประกอบ 101 วฒนา ปอมชย. ตอไมกบสองปน. เครองปนดนเผา. ป 2535

ทมา : แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 102 วฒนา ปอมชย. ชางปนนอย. เครองปนดนเผา. 30x120 ซ.ม. ป 2544

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

233

ภาพประกอบ 103 วฒนา ปอมชย. เดก. เครองปนดนเผา. 30x30x60 ซ.ม. ป 2547

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 104 วฒนา ปอมชย. สายใยรก. เครองปนดนเผา. 30x30x60 ซ.ม. ป 2550

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

234

ภาพประกอบ 105 วฒนา ปอมชย. สยามวนน. เครองปนดนเผา. 30x30x45 ซ.ม. ป 2550

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

จากการสรางสรรคผลงานประตมากรรมเครองปนดนเผาทสะทอนวถชวตของ

วฒนา ปอมชย ดงกลาว หากนามาอธบายอตลกษณจากความหมายของนกคดสายปฏสมพนธเชง

สญลกษณ ทอธบายวา ปฏสมพนธทางสงคมตองประกอบไปดวยภาพลกษณของเราทเรามตอ

ตนเอง และจนตนาการเกยวกบความคดของผ อนตอภาพลกษณนน รวมถงปฏกรยาและความรสก

ของเราทมตอจนตนาการดงกลาวดวย จงเหนไดวา วฒนา ปอมชย ไดรบอทธพลทางแนวความคด

มาจากการพบเหนภาพชวตของชาวบานในละแวกชมชนดานเกวยน ซ งเปนวถชวตของชาวบานใน

ทองถนอสาน ทอยอยางไมมเครองอานวยความสะดวก มแตความเงยบสงบ และมแตความจรงใจ

ไมมเรองของผลประโยชนเขามาเกยวของ ดงนน วถชวตของชาวบานจงสรางความรสกนกคดใหกบ

เขาวา ชาวบานเปนครหรอเปนตนแบบใหกบจนตนาการในผลงานของเขา และหากนามาอธบาย

“อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา จงเหนไดวา บรบทของสงคมชาวบาน ได

กลายเปนสงหยบยนความเปนอตลกษณในการทางานศลปะเพอชวตใหกบวฒนา ปอมชย นนเอง

ศลปะภาพปนผนง หลงจากวฒนา ปอมชย ไดสรางผลงานตามความปรารถนา

ของตนเองไดระยะเวลาหนง ตอมาในราวป พ.ศ. 2535 เขาเรมมปญหาเกยวกบการดารงชพ จงทา

ใหวฒนา ปอมชย หวนกลบไปทางานเพอหารายไดอกครงหนง โดยการรวบรวมชางปนไดประมาณ

10 คน เพอรบงานปนพวกโอง แจกน ไห ทาเปนของโบราณทงหมด มการออกแบบกระถางรปทรง

แปลกๆ เรมมความคดสรางสรรคลวดลายบนผลตภณฑ เขยนลวดลายโดยวธการขดขด ตามแบบงาน

235

ทปรากฏอยดานเกวยนจนถงปจจบน เปนการรบงานและสงตอใหชางเปนผผลต ตอมา วฒนา ปอมชย

ไดดาเนนกจการทางดานการตลาดและการออกแบบกระเบองสาหรบประดบผนง เปนลกษณะงาน

นนตาทมเรองราวบางเลกนอย ตอมา วฒนา ปอมชย ไดเรมทางานตามจนตนาการดวยการหนมาสรางสรรคงาน

พเศษเฉพาะดาน ไดแกงานปนผลตภณฑประเภทนนตา นนสง และลอยตว เพอใชประดบตกแตงผนง

เขามโอกาสในการปนภาพชวตเพอสอดแทรกในผลงานตามผวาจาง มแตเรองราวเทานนทผวาจาง

เปนผ กาหนดมา แตการออกแบบและการจดองคประกอบของภาพ เปนหนาทของเขาเอง จงเปนงาน

ทเขามความพอใจ และรกทจะสรางสรรคงานเครองปนดนเผาในแนวน โดยจะเลอกปนงานใหเฉพาะ

กบสวนราชการตางๆ ทมความเกยวของกบการชวยเหลอประชาชน เชน โรงเรยน โรงพยาบาล วด

สาธารณสข เปนตน และในตนป พ.ศ. 2553 วฒนา ปอมชย ไดปนภาพผนงชวประวตของตวเองทม

ความผกพนกบลงอม ครตง และแอดคาราบาว เพอเปนทระลก

ภาพประกอบ 106 วฒนา ปอมชย. ภาพปนผนง. ตดตงสานกงานศกษาธการจงหวดนครราชสมา

ภาพประกอบ 107 วฒนา ปอมชย. ภาพปนผนงชวประวต. ป 2553

236

ประตมากรรมประดบผนง หรอทเรยกกนวา “ภาพปนผนง” สวนใหญจะเปน

ประตมากรรมดนเผาทมลกษณะนนสง โดยการปนบนบลอกดนทตเปนแผนสเหลยมขนาดประมาณ

10 x 10 นว หนาประมาณ 2-4 นว นามาเรยงตอกนบนผนง เมอปนเสรจแลวจะทาการควานเอาดน

ดานหลงออกใหมความหนาพอประมาณและใหใกลเคยงกนทกกอน เพอลดการแตกราว เมอผงให

แหงสนทดแลว จะนาไปเผาในอณหภมประมาณ 900-1,100 องศาเซลเซยสขนไป สผวของดนเผา

แตละกอนจะไมเทากน จงเปนเสนหบนแผนดนเผาอยางหนงของดานเกวยน ศภชย สงหบศย (2544:

54) ไดอธบายวา การปนรปนนสงดวยดนเหนยว เปนงานใหมทอาจารยศลปะนาเขาสดานเกวยน

และเปนการทางานทตองใชฝมอสงมาก ซงชางปนพนบานทวไป ถาไมไดรบการฝกฝนอยางจรงจง

จะไมมใครทาได ดงนนการปนรปดนเหนยวเปนเรองราว จงมกจะเปนหนาทของศลปนหรอประตมากร

ทผานระบบการเรยนหรอสรางงานดานนมาอยางโชกโชน และทดานเกวยนกจะมอยเพยงไมกคน

ไมกแหงทรบทางานดงกลาว เชน วฒนา ปอมชย รานชาวดน รานดนเผา ฯลฯ

จะเหนไดวา ผลงานประตมากรรมผนงดนเผาไดรบความนยมมาตงแตครง วโรฒ

ศรสโร ไดนาเอาภาพปนผนงดนเผาจากดานเกวยน ไปประดบในโบสถวดศาลาลอย อาเภอเมอง

จงหวดนครราชสมา ตอมาหนวยงานราชการตางๆ ไดนยมใหชางปนทดานเกวยนปนผนงเรองราว

ตางๆ เพอนาไปตดตงในหนวยงานของตนมากขน และไดรบความนยมมาจนถงปจจบน

จากการสรางสรรคผลงานศลปะภาพปนผนงของวฒนา ปอมชย ดงกลาว จงเปน

การสรางสรรคผลงานเพอการดารงชพ เชนเดยวกนกบการปนผลงานรปแบบผลตภณฑทใชสาหรบ

การตกแตง ซงเปนกระแสความตองการของตลาดและสงคมในยคโลกาภวตนเชนกน เมอนามา

อธบายอตลกษณของวฒนา ปอมชย สามารถอธบายไดวา “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพ

ทางมานษยวทยา ปจเจกภาพของเขาจงถกสรางขนจากกระแสความตองการสนคาตกแตง ซงเปนไป

ตามกลไกสภาวะของตลาด และความเปนปจเจกของเขาจงถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทาง

สงคมของการสรางอตลกษณ” มากกวาแกนแกนของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว ดงนน

ผลงานของเขาจงมลกษณะพลกแพลงจากผลงานเครองปนดนเผาทใชในชวตประจาวน และผลงาน

ศลปะสะทอนวถชวต ไปเปนเครองปนดนเผาเพอการตกแตง ซงเปนไปตามความตองการของตลาด

เปนสาคญ จงมลกษณะไมตายตว

ศลปะรปบคคล ประมาณป พ.ศ. 2534 วฒนา ปอมชย ไดเลงเหนความสาคญ

ของบคคลทเขาศรทธา ซงเปนผ เสยสละตอแผนดน มนษยชาต และธรรมชาต เขาจงปนภาพเหมอน

ของสบ นาคะเสถยร ขนาดใหญกวาจรง ซงกรมปาไมไดนาไปแสดงในงานฉลองชยชนะทาวสรนาร

ประจาป 2534 นอกจากนน เขายงคดทจะปนรปเหมอนของชางปนพนบาน ทคนทวๆ ไปมกมองขาม

แตสาหรบวฒนาแลว เขากลบเหนบคคลเหลานนเปนศลปนทแทจรง ผลงานชนทสาคญอกชนหนง ท

237

มโอกาสไดนาไปแสดงตามจงหวดตางๆในภาคอสาน และไดไปแสดงทประเทศลาว ในป พ .ศ. 2543 ไดแก ผลงานชอ “หลวงพอพทธทาส” และยงมอกหลายทาน เชน สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

จตร ภมศกด คานธ หลวงพอคณ นอกจากจะปนภาพเหมอนบคคลแลว วฒนา ปอมชย ยงไดปน

ภาพพระพทธเจา องคมหาเทพ รวมทงไดปนสนขตวโปรดของเขาทเสยชวตไปแลว วฒนา ปอมชย

กลาวถงสนขตวนวา “มนเปนสนขแสนร คอยตดตามผมตลอด พอมนตาย ผมกเลยปนมนไวเปน

อนสาวรยตงไวในสวน” (วฒนา ปอมชย. 2553: สมภาษณ)

ภาพประกอบ 108 วฒนา ปอมชย. หลวงพอพทธทาส. ดนเผา 25x30x39 ซ.ม. ป 2543

ทมา: แฟมสวนตวของวฒนา ปอมชย. (ม.ป.ป.).

ภาพประกอบ 109 วฒนา ปอมชย. พระพทธเจา. ดนเหนยว. ป 2553

238

ภาพประกอบ 110 วฒนา ปอมชย. พระพฆเณศ. ดนเผา. ป 2552

ภาพประกอบ 111 วฒนา ปอมชย. เจาสนข. ดนเผา. ป 2552

จงเหนไดวา การสรางสรรคผลงานปนรปบคคลของวฒนา ปอมชย นน เพอเปน

การราลกถงบคคลสาคญ เปนการยกยองผ ทสรางคณประโยชนทางดานตางๆ เปนการสรางอนสรณ

ใหแกบคคลเหลานนทเปนผ เสยสละ เพอเปนแบบอยางและแนวทางในการดาเนนชวตใหกบบคคล

ทวไป เพอใหเหนคณคาคณงามความด หรอแมกระทงสตวเลยงของเขากไดรบการสรรเสรญความด

ซงทงหมดลวนแสดงออกในผลงานของเขาทงสน จากการสรางสรรคผลงานปนรปบคคลของวฒนา

ปอมชย นน หากนามาอธบายอตลกษณจากความหมายของนกคดสายปฏสมพนธเชงสญลกษณ

239

ซงปฏสมพนธทางสงคมตองประกอบไปดวยภาพลกษณของเขาทเขามตอตนเอง และจนตนาการ

เกยวกบความคดของผ อนตอภาพลกษณนน ดงนน ผลงานเพอเปนการราลกถงบคคลสาคญ เปน

การยกยองผ ทสรางคณประโยชนทางดานตางๆ เพอเปนแบบอยางและแนวทางในการดาเนนชวต

ใหกบบคคลทวไป ซงทงหมดลวนแสดงออกในภาพลกษณของเขาทมตอตวเขาเอง และจนตนาการ

เกยวกบผ อนทจะมองภาพลกษณผานผลงานของเขา ดงทเขาไดแสดงความรสกออกมาแลวนนเอง

3. ศลปนกลมเดนดน

ศลปนกลมเดนดน คอ กลมศลปนอสานทแสดงบทบาทอยในสวนกลาง ในชวง

เวลาปลายป พ.ศ. 2526 ไดปรากฏการรวมตวกนของศลปนผผานการศกษาจากวทยาลยเทคนค

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงเปนผลพวงจากการผลตของทว รชนกร และคณะ โดยมศลปนทสาคญ

ไดแก สรพล ปญญาวชระ มงคล อทก ทองกราน ทานา เทอดเกยรต พรหมนอก เลอพงษ พฒชาต

เมธ บรภกด อดม พรหมนอก สขสนต เหมอนนรทธ และนคม กบแกว พวกเขาไดรวมตวกนขนท

กรงเทพฯ ในนาม “ศลปนกลมเดนดน” ผลงานมหลากหลายทง จตรกรรม วาดเสน สอผสม และ

ดนตร ศลปนกลมน ไดแสดงบทบาทศลปะสมยใหมทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวด ดงนน

ศลปนกลมเดนดนจงไดรบการกลาวขานกนอยางกวางขวางทสดกลมหนงในประเทศไทย โดยเฉพาะ

หากพจารณาในเชงประวตศาสตรศลปะรวมสมยแลว ศลปนจากถนอสานกลมนเอง ทนาเอา การ

แสดงแบบแฮปเพนนงอารต มาสาแดงใหสาธารณชนและวงการศลปะไทยไดประจกษอยางโดดเดน

ทสดในชวงเวลานน ดงจะเหนไดจากผลงานของศลปนกลมเดนดนบางสวนตอไปน

สรพล ปญญาวชระ นบวาเปนผ มบทบาทสงในบรรดาสมาชกศลปนกลมเดนดน

เขาเปนผบกเบกการแสดงผลงานแฮปเพนนงอารต รวมกบเทดเกยรต พรหมนอก เปนครงแรกใน

ประเทศไทย ในคราวแสดงผลงานของกลมเดนดนในป พ .ศ. 2528 ณ หอศลปพระศร กรงเทพฯ

แสดงในชอชด “สทธมนษยชน” สรพล ปญญาวชระ (2554: สมภาษณ) กลาวถงการแสดงผลงานสด

ในครงนนวา “ตอนแรกผมกบอาจารยเทดเกยรต พรหมนอก ไปแสดงงานทหอศลปพระศร ตอนแรก

ไมรวามนคอ แฮปเพนนงอารต คดแตวาจะทาอยางไรใหคนมาสนใจผลงานนทรรศการ จงคดเรอง

ขนมาวา ทาเปนทะเลาะกนระหวางผมกบอาจารยเทอดเกยรต แตคนดไมรเรองจงไปตามตารวจมา

หลงจากนน ผมกบอาจารยเทอดเกยรตเดนไปฉกกระดาษทหอผลงานออก ปรากฏวาขางในเปน

ภาพเขยนชอ สทธมนษยชน” จากปรากฏการณดงกลาว จงไดรบการกลาวขานกนมาตงแตบดนน

จากรปแบบแฮปเพนนงอารต ตอมาไดพฒนามาเปนเพอรฟอรมานซเพอลอเลยน

การเมองไทยไดอยางเฉยบคม ซงยงคงแสดงมาจนกระทงปจจบน และยงมความเคลอนไหวในการ

แสดงผลงานเพอรฟอรมานซ ทงในสวนกลาง สวนภมภาค และตางประเทศ หลายครง ดงจะเหนได

240

จากสรพล ปญญาวชระ ไดแสดงรวมกนกบเทดเกยรต พรหมนอก จมพล อภสข สนต อศโรวธกล

ไขแสง ปญญาวชระ ไมนอยกวา 30 ครง และแสดงเดยวอกหลายครง โดยเฉพาะการขยายความม

ปฏสมพนธกบศลปนตางประเทศ คอ ในป พ.ศ. 2539 ไดรวมแสดงเพอรฟอรมานซเดยวและคใน

งาน ASIAN PERFORMANCE ART SERIES’96, AT NEON HALL, NAGANO AND ITABASHI

MUSEUM OF ART, TOKYO, JAPAN. ตอมาในป พ.ศ. 2540 เขาไดรวมแสดงอกครงในงาน

NIPAF’97 PERFORMANCE AT TOKYO, HIROSHIMA, NAGANO, JAPAN.

นอกจากนน สรพล ปญญาวชระ ยงมผลงานการแสดงเพอรฟอรมานซในรปแบบลอ

การเมองและสงคมทสาคญเชน ในป พ.ศ. 2540 สรพล ปญญาวชระ ไดแสดงผลงานเพอร

ฟอรมานซรวมกบภรรยาของเขาคอ ไขแสง ปญญาวชระ ในชอชด “การโฆษณา” แสดงในงาน

ชวศลป ศลปะสอการแสดงประเทศไทยครงท 2 ณ ศนยบานตก นนทบร การแสดงชดนมทมาของ

แนวความคดจากคาถามของเขาตอไปนคอ จรงหรอไมทใครกคดวาตองโฆษณา ? คณเชอการ

โฆษณามากแคไหน? คณรไดอยางไรวาสงนนดหรอสงนไมด โดยฟงจากสอโฆษณา?

ภาพประกอบ 112 สรพล ปญญาวชระ และไขแสง ปญญาวชระ. การโษณา. เพอรฟอรมานซ.

ป 2540

ทมา: แฟมสวนตวของสรพล ปญญาวชระ. (ม.ป.ป.).

241

ในป พ.ศ. 2548 สรพล ปญญาวชระ ไดแสดงผลงานทศนศลปรวมกบกลมเดนดน

ครงท 5 ณ แซกโซโฟนผบ กรงเทพฯ นอกจากผลงานภาพเขยนแลว สรพล ปญญาวชระ ยงได

แสดงผลงานเพอรฟอรมานซในชด “สลากกนแบงรฐบาล” โดยนาเอาสลากกนแบงรฐบาลมาตดแปะ

เปนเสอผาคลมรางกายไว ในมอถอวทยเทปเปดเสยงการประกาศรางวลสลากกนแบง แลวใหผชม

รวมใชกรรไกรตดไปทละชน จนเหลอแตตวลอนจอน นนกเพอแสดงใหเหนวา รฐบาลเปนผมอมเมา

ใหประชาชนลมหลงในสลากกนแบงรฐบาล แตในทสดประชาชนกจะเหลอแตตวลอนจอน จงเปน

การเสยดสสงคมอยางเจบคนนนเอง

ภาพประกอบ 113 สรพล ปญญาวชระ. สลากกนแบงรฐบาล. เพอรฟอรมานซ. ป 2548

ทมา: แฟมสวนตวของสรพล ปญญาวชระ. (ม.ป.ป.).

ในป พ.ศ. 2552 สรพล ปญญาวชระ ไดแสดงเพอรฟอรมานซลอเลยนการเมอง

โดยนาเอาธงชาตไทยมาคลมตว เพอสอแทนประเทศไทย และนาเอา “มอตบ” “ตนตบ” ซ งเปน

สญลกษณของกลมคนเสอเหลองและเสอแดง ตตวเองอยบนฉากหลงทเปนสเหลองและสแดง

สดทายถอฉากทมคนจมนา หมายถงประเทศไทยลมสลาย ในระหวางงานราลก 33 ป 6 ตลา

ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร เมอวนท 6 ตลาคม 2552

242

ภาพประกอบ 114 สรพล ปญญาวชระ. มอตบ ตนตบ. เพอรฟอรมานซ. ป 2552

ทมา: แนวหนา. (2552: ออนไลน).

อยางไรกตาม ผลงานทศนศลปเพอชวตของสรพล ปญญาวชระ มหลายรปแบบ

ทงจตรกรรม วาดเสน สอผสม และดจตอลอารต แตทเปนอตลกษณะเฉพาะทเดนชดทสดของเขาก

คอ การแสดงเพอรฟอรมานซในแบบฉบบลอการเมองและสงคมไดอยางเฉยบคม ซงถอเปนผ นาและ

แสดงออกเรอยมามากทสดของประเทศไทย ปจจบน สรพล ปญญาวชระ ไดเลอกใชเทคโนโลยใน

การสรางสรรคผลงานศลปะมากขน โดยเฉพาะการใชโปรแกรมคอมพวเตอรในการเขยนภาพ แลว

ปรนทลงพนวสดตางๆ เชน ผาใบ แผนฟลม แผนเพลทโรงพมพ แผนโลหะ แผนกระเบอง ฯลฯ ซง

เนอหาของภาพมกจะเปนเรองราวของสงคมในเมอง โดยเฉพาะสงคมของคนกรงเทพฯ ทเปนศนย

รวมของผคนทมาจากทกภมภาค ผ ดอยโอกาสทเขามาแสวงหางานจงมกเปนผถกเอาเปรยบจาก

สงคมชนนายทน ดงนน กระบวนการสรางอตลกษณของสรพล ปญญาวชระ จงถกสรางดวย

กระบวนการทางสงคมและมความเลอนไหลเปลยนไปตามกระแสโลกาภวตนของโลกปจจบน

243

สรปปจจยทสงผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน 1. ศลปนเพอชวต : อตลกษณภายใตความเปนทองถนอสาน

1.1 ทว รชนกร

ความเปนศลปนเพอชวตของทว รชนกร นน ไดเรมตนจรงจง เมอเขามาทางาน

เปนอาจารยสอนศลปะอยในภาคอสานคอ นครราชสมา อยางนอยความเปนทองถนอสานทเขา

อาศยอย คอ ศลปวฒนธรรม ประเพณ ภมปญญา และความเปนอยของชาวอสาน กยอมมอทธพล

ตอการสรางสรรคผลงานของเขาไมนอย ดงจะเหนไดจากผลงานของเขาหลายชนไดสะทอนเนอหา

เรองราวความทกขยากของชาวอสาน ดงท ทว รชนกร กลาวถงผลงานของเขาในชวงแรกวา “พอมา

อยโคราช กเรมเหนชวตของชาวบานอยรมตะคองขางวทยาลย สมยกอนยงเปนชนบท มทงนา เปน

บานนอก กเลยวาดภาพคนกาลงผงไฟในหนาหนาว มผาหมขาดๆ นาสงสาร จงเขยนภาพออกมา

อยางนน” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ) นอกจากนน ผลงานบางชนเขาไดรบอทธพลแนวความคด

มาจากความงามของวสดทเกดจากภมปญญาของชาวอสาน เชน กระโบม คมภรใบลาน กระดาษ

ขอย เครองปนดนเผา และวสดอนๆ ทหาไดในภาคอสาน นามาเปนสอในการแสดงออกถงความเปน

อสาน หรอความเปนชาวตะวนออกในรปแบบสากลจานวนหลายชน

อยางไรกตาม ปจจยทางดานทองถน ไมไดสงผลโดยตรงกบอตลกษณในผลงาน

ศลปะของเขาเทาใดนก แตหากอธบายในเชงการมปฏสมพนธกบกลมศลปนทอยในภาคอสาน จะ

ทาใหมองเหนภาพของความเปนผ นา และการไดรบความนบถอ ยกยองวา เปนศลปนผอาวโสทสด

ของภาคอสาน อกทงยงทาใหมองเหนภาพวา เขาเปนบคคลทสรางบคลากรดานศลปะคนสาคญ อก

ทงเปนผ นาทางดานศลปะเพอชวตทสาคญมากทสดของภาคอสานอกดวย ดงจะเหนไดจากการท

เขาไดรบเชญในฐานะศลปนอาวโสรวมแสดงผลงานกบศลปนกลมตางๆในภาคอสานแทบทกครง

ดงนน ความเปนปจเจกสภาพในฐานะของอตลกษณทมชอเสยงของเขา ความเปนปจเจกจงถกเนน

ในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ” ทสงคมของชาวอสานเปนผหยบยนให

มากกวาเนอหาและสอวสดของความเปนทองถนอสานทปรากฏอยในภาพเขยนของเขา

1.2 โชคชย ตกโพธ

หากจะอธบายกระบวนการสรางอตลกษณของโชคชย ตกโพธ ในบรบทความ

เปนทองถนอสาน พบวา จากพนเพเดมของเขาคอคนอสานโดยกาเนด ดงนน ศลปวฒนธรรม และ

ประเพณแบบดงเดมของอสาน กไดหลงไหลเขาสมโนทศนศลปของเขา ไมวาจะเปนเรองราวศลปะ

ถาดงเดมทมอยในภาคอสาน เชน ผาแตม ภผาพยนต และอกหลายๆ แหง นทานปรมปราพนบาน

อสาน ทผกตดกบแนวคดและคาสอนของพทธศาสนา เชน เรองกาเหยยบชาง และเรอง ราวปรศนา

ธรรมตางๆ กลายเปนวตถดบทางความคดใหเขาถายทอดออกมาเปนผลงานศลปะ ทตองอาศยการ

244

ตความหลกธรรม-วลธรรม เชอมโยงกบเนอหาวถชวตของตวเองและสงคมอยางทาทาย ดงนน หาก

จะอธบายอตลกษณ สามารถอธบายไดวา ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณของเขา ไดถกสรางดวย

กระบวนการทางสงคมดวยความเปนทองถนอสาน ททบซอนกบเทคนควธการแบบสมยใหมเปนผ

หยบยนให อยางไรกตาม ผลงานทศนศลปของเขาในรปแบบน กลบแสดงลกษณะเฉพาะทเรยกวา

ศลปะธรรมชาตสอนยวถชวต และศลปะองปรศนาธรรม ทเปนแนวศลปะในชวงปจจบน

1.3 สนาม จนทรเกาะ

ปจจยทสาคญสวนหนงทสงผลตอการกระบวนการสรางอตลกษณของสนาม

จนทรเกาะ คอ ความเปนทองถนอสาน ทไดกลายเปนสงหลอหลอมทาใหเขาสรางตวตนผานผลงาน

ศลปะออกมาอยางนาสนใจ จนกลายเปนอตลกษณะเฉพาะขนมา ดงจะเหนไดจากการสรางเนอหา

ขนมาดวยเรองราวของความเปนชาวอสาน ไมวาจะเปนศลปะ วฒนธรรม ประเพณ ธรรมชาต

สงแวดลอม ลวนปรากฏใหเหนในผลงานของเขาแทบทงสน ผลงานทนบวาเปนลกษณะเฉพาะของ

สนาม จนทรเกาะอยางแทจรงไดแก ภาพวาดลายเสนเรองราวประกอบภาพปราสาทหนพนมรง

ทใครๆเหนแลวสามารถบอกไดเลยวา เปนภาพเขยนของสนาม จนทรเกาะ เพราะปราสาทพนมรง

เปนสถานทเขามความผกพนมากทสด ไมวาเขาจะเขยนเรองอะไร กสามารถนามาเชอมโยงกบ

เรองราวในปราสาทหนไดอยางนาอศจรรย เปนการเชอมอดต ปจจบน และอนาคต เปนการเชอม

ตะวนออกกบตะวนตกเขาดวยกน โดยมเปาหมายคอ สรางสนตภาพใหแกโลกนนเอง

จากปจจยดงกลาว สามารถอธบายกระบวนการสรางอตลกษณของสนาม

จนทรเกาะ ดวยแนวความคดของฮอลล ทเสนอแนวคดทแสดงความสมพนธระหวางภาพตวแทน

และอตลกษณ และภาษาเปนสอหนงทซงความคด และความรสกถกนาเสนอตวแทนในวฒนธรรม

ดงนนภาพตวแทนผานภาษาจงเปนศนยกลางของกระบวนการทความหมายถกสรางขน ประเดน

สาคญของภาพตวแทนจะอยทการผลตและการหมนเวยนของความหมายโดยผานภาษาและ

ภาพลกษณ ดงนน “ภาพเขยน” ของสนาม จนทรเกาะ กนบเปนภาษาหนงทเปนระบบเชงภาพ

ตวแทนเชนกน ซงภาพเขยนของเขาทถกสรางดวยปจจยความเปนทองถนอสาน จงสะทอนภาพตว

แทนทถกผลตขนมาดวยภาพศลปะ วฒนธรรม ประเพณ และโบราณสถานของอสานใต และ

นาเสนอผานภาพเขยนในภาพลกษณะเฉพาะของเขา

245

1.4 สขสนต เหมอนนรทธ

ความเปนพนถนอสาน ไดสงอทธพลสงสดในการสรางสรรคผลงานศลปะของ

สขสนต เหมอนนรทธ ดงจะเหนไดจากเนอหาทแสดงออก สวนใหญจะเกยวของกบวถชวตของ

ชาวนาอสาน ทเรมตงแตเมอครงทเขาไปเปนครทโรงเรยนเขวาไรศกษา จงหวดมหาสารคาม ป พ .ศ.

2521 ซงกอนหนานน เขาเคยไดรบอทธพลแนวความคดเกยวกบวถชวตของชาวนาอสาน จากการ

อานหนงสอ “ฟาบกน” ของลาว คาหอม ตงแตเมอครงเปนนกศกษา พอไปพบเหนวถชวตจรงถงกบ

อทานออกมาวา “โอมนเหมอนในหนงสอ “ฟาบกน” เปยบเลย เรากเลยสนใจเขยนภาพชาวนา

ชาวบาน ทยากจนมาตงแตบดนน” (สขสนต เหมอนนรทธ. 2553: สมภาษณ) ซงมนสอดคลองกบ

ภาพเขยนของเขาทมอยประมาณสองพนกวาชน ภาพเกอบทงหมดลวนแสดงเนอหาเกยวกบวถชวต

ของชาวอสานทงนน จงกลาวไดวา ชวตและตวตนของสขสนต เหมอนนรทธ ไดกลายเปนสวนหนง

ของความเปนอสานมากกวาคนทเกดในภาคอสานบางคนเสยอก

ดงนน เมอนามาอธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา

ในความหมายของเกยรตซ เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณ

จงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา และเมอนามาอธบายอตลกษณ

ของความปจเจกศลปนของสขสนต เหมอนนรทธ ทาใหเหนวา ความเปนปจเจกภาพในฐานะของ

อตลกษณ จงถกสรางดวยความเปนทองถนอสาน ทเขาหยบยมเนอหามาจากวถชวตทยากจนของ

ชาวนาในภาคอสาน ดงทปรากฏในผลงานของเขานนเอง

1.5 สรพล ปญญาวชระ

ความเปนคนอสานมาตงแตกาเนด จงทาใหสรพล ปญญาวชระ ไดซมซบเอาวถ

ชวตและสงแวดลอมทอยในภาคอสาน โดยเฉพาะความทกขยากของชาวนา สภาพธรรมชาตและ

สงแวดลอมทโหดราย ทองนาแตกระแหง จงเปนปจจยหนงททาใหเขาสรางสรรคผลงานเพอชวตใน

ขณะทเปนนกศกษา หรอแมกระทงสาเรจการศกษาออกมาแลว ไปเปนครสอนศลปะอยทอาเภอ

จอมพระ จงหวดสรนทร เขากยงไดพบเจอสภาพความทรกนดารของคนอสาน ดงคากลาวของเขาวา

“ตอนทผมไปทางานเปนครทสรนทรนน ไดไปพบเหนทองนาแตกระแหง ความแหงแลง เหนผคนอย

กนมาจนกลมกลนไปกบดนทมนแตกระแหง ทองฟากรอนเปรยงปราง อยกนมาจนเปนซาก” (สรพล

ปญญาวชระ. 2544: สมภาษณ) ดงนน อตลกษณศลปะเพอชวตของสรพล ปญญาวชระ จงถกหลอ

หลอมมาจากสภาพความทกขยากและสภาวะสงแวดลอมททรกนดานของชนบทอสาน มาตงแตแรก

แมในชวงหลงจะไดยายมาอยทกรงเทพฯ แตแนวความคดทอยากจะสะทอนชวตของชนบทกยงเกาะ

กมหวใจเขาอยตลอด เพยงแตเขาไดปรบเปลยนวธมมมองเปนชวตทซอนเรนอยในเมองหลวงแทน

ดงนน อตลกษณะเฉพาะของเขาจงถกสรางดวยสภาพสงคมและสงแวดลอม และเปลยนแปลงไป

ตามสถานการณในเวลาตอมา

246

1.6 เกยรตการณ ทองพรมราช

ความเปนทองถนอสาน ไดกลายเปนสวนหนงทสาคญในผลงานศลปะทงหมด

ของเกยรตการณ ทองพรมราช จากความเปนคนพนถนอสานโดยกาเนด และผกพนกบสภาพ แวดลอม

ชนบทของภาคอสาน โดยเฉพาะเรองของวถชวตและความเปนอยทเหนปรากฏอยในภาคอสาน

ลวนเปนสอดลใจในการกาหนดเนอหาเรองราวการแสดงออกตามจนตนาการของเขา โดยมวตถประสงค

หลกคอ ตองการใหคนอสานรกถนกาเนด และปกปองรกษาวฒนธรรมอนดงามของอสานใหคงอย

ตลอดไป คนธฬ (2542: 52) กลาววา เกยรตการณ ทองพรมราช เปนศลปนไทยอกคนหนงทสรางสรรค

ผลงานมาอยางสมาเสมอ ผลงานจตรกรรมของเขาหลายตอหลายชด ไดปรากฏแกสายตาของ

ผตดตามวงการศลปะตามนทรรศการตางๆ อยเปนประจา เขาวาดภาพดวยเทคนคหลายๆ อยาง

หลายเรองราว แตเนอหาหลกๆ มกสะทอนถงสภาพชนบทแหงอสานเสยเปนสวนใหญ เพราะเขาเปน

คนอสาน เขาจงสรางสรรคผลงานจากสงทเขาร

ดงนน หากนามาอธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา

ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณของเกยรตการณ ทองพรมราช จงถกสรางขนดวยบรบทของวถชวต

ของผคนในทองถนอสาน จงอธบายไดวากระบวนการสงคมของความเปนทองถนอสานเปนผหยบ

ยนอตลกษณใหแกเขา ในขณะเดยวกนพนฐานของเขาทเปนคนอสาน อตลกษณะเฉพาะของเขาจง

ถกสรางดวยปจจยทเกดจากภายในของเขาเองดวย อตลกษณของเขาจงมคณสมบตทหยบยมมา

จากลกษณะของวถชวตคนอสาน และถกสรางดวยกระบวนการภายในของเขาดวยนนเอง

1.7 วฒนา ปอมชย

ความเปนทองถนอสาน โดยเฉพาะสงคมชาวบานทวฒนา ปอมชย เขาไปม

ความผกพนนน นบเปนแหลงเรยนรศลปะและวถชวตอนยงใหญของเขามากกวาสถาบนการศกษา

ใดๆ ดงจะเหนไดจากผลงานแนวสะทอนวถชวตของเขา เปนการเสนอแนวความคดทเกยวกบความ

เปนอยของสงคมทเขาพบเหนคอ ความยากจน การถกเอารดเอาเปรยบ ความทกขทรมานของ

ชาวบานทถกหลงลม ผลงานบางสวนของเขาจงนาเสนอออกมาในรปของอารมณ สหนา ทาทาง

และแววตาทรอคอยความหวง นอกจากนน สภาพการดาเนนชวตในชมชนทเขาอาศยอย เขามกพบ

กบความมนาใจ ความบรสทธของเดกๆ รวมทงการปนดนเผา การหงขาวดวยเตาฟน การหาอาหาร

แสดงถงความอดมสมบรณของทองถนทธรรมชาตมอบให ลวนเปนปจจยทาใหวฒนามความประทบใจ

และเกบความรสกเหลานน มาสรางเปนตานาน เพอบนทกเหตการณทเกดขนอยางตรงไปตรงมา

ฉะนน ความเปนทองถนนยม ไดกลายเปนปจจยหลกทมผลตอการสรางสรรคผลงานศลปะเครองปนดนเผา

ของเขามากกวาปจจยอนๆ

247

จากปจจยดงกลาว หากนามาอธบายแนวคดเรอง “อตลกษณ” ทงจาก

ความหมายของนกคดสายปฏสมพนธเชงสญลกษณ สามารถอธบายไดวา ปฏสมพนธทางสงคม

ตองประกอบไปดวยภาพลกษณของเขาทมตอตวเขาเอง คอ เขาเองกมภาพลกษณของความเปนคน

ทองถนอสาน และจนตนาการเกยวกบความคดของผ อนตอภาพลกษณนนวา ผลงานของเขากยอม

แสดงออกถงความเปนทองถนอสานดวย หากนามาอธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพ

ทางมานษยวทยา สามารถอธบายไดวา อตลกษณของเขาถกสรางดวยบรบทของความเปนทองถน

อสาน จงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา และหากนามาอธบาย

“อตลกษณ” ในแนวคดหลงสมยใหม สามารถอธบายไดวา ความเปนปจเจกศลปนของเขาถกเนน

ในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ” มากกวาแกนแกนของคณสมบต

บางอยางทมลกษณะตายตว ดงนน อตลกษณะทบงบอกถงความเปนศลปะสะทอนวถชวตของ

ชาวอสานนน จงมลกษณะทเลอนไหลไปตามการพบเหนสภาพสงคมในแตละชวงเปนสาคญ

2. ศลปนเพอชวต : อตลกษณภายใตรฐชาตไทย

2.1 ทว รชนกร

เมอทว รชนกร ไดมาทางานทนครราชสมาในป พ.ศ. 2504 ตอมาไดเกดสงคราม

ในเวยดนาม รฐบาลไทยในชวงเวลานน ไดอนญาตใหทหารอเมรกนเขามาจดตงฐานทพในประเทศ

ไทยหลายแหง รวมทงทจงหวดนครราชสมาดวย จากนโยบายของรฐบาลไทยดงกลาว ทาใหเกด

ปญหาตามมามากมาย ทงทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม เมอเขาเหนความเสอมโทรม

ทางศลธรรม ความฟ งเฟอ มแหลงบนเทงและแหลงอบายมขเกดขนทวภาคอสาน ในฐานะทเขาเปน

พลเมอง เปนคร และเปนศลปนทเรมมอดมการณ สงทจะสะทอนความรสกของเขาไดดทสดกคอ

การเขยนภาพสะทอนความเปนจรงของปญหาสงคมในขณะนน ดงนนภาพเขยนโสเภณ และการ

ตอตานทหารอเมรกนจงเกดขนนบแตบดนนเปนตนมา

ตอมา เมอเกดเหตการณความรนแรงทางดานการเมอง ทงในชวงกอนและหลง

เหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 นอกจากผลงานศลปะเพอชวตของเขาจะม

บทบาทในการนาไปรบใชประชาชนแลว เขายงไดสนบสนนใหบรรดาลกศษยหวกาวหนาทางาน

ศลปะเพอชวต รวมทงการเขยนภาพโปสเตอรขนาดใหญ เพอตอตานเผดจการและเรยกรอง

ประชาธปไตย รวมกบประชาชนทงทโคราชและกรงเทพฯ จนตวเขาเองถกตงขอหาจากรฐบาลวา

เปนภยสงคมและคอมมวนสต และถกจบกมในทสด ดงนน หากอธบายกระบวนการสรางอตลกษณ

โดยเฉพาะลกษณะความเปนศลปนเพอชวตของเขา สามารถอธบายไดวา กระบวนการเกดขนของ

ปจจยทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม ทอยในขนวกฤต นบเปนตวเรงหรอสงกระตนใหเขา

248

สรางสรรคผลงานในลกษณะนออกมา ความบบคนทางการเมอง การถกจบกมจากรฐบาลกถก

บนทกไวในหนาประวตศาสตรไทย จงสงผลตอปจเจกในฐานะความเปนศลปนเพอชวตของเขาได

เดนชดมากทสด

2.2 โชคชย ตกโพธ

จากผลการศกษาขางตน พบวา ปจจยทางดานการเมองมผลตอการสรางสรรค

ผลงานทศนศลปเพอชวตของโชคชย ตกโพธ มากทสด ดงจะเหนไดจากเหตการณความรนแรงยค

14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 ไดผลกดนใหเขากลายเปน “ศลปนเพอชวต” เตมตว เปนศลปน

“เพอทางเลอก” ทสรางสรรคผลงานออกมา “เพอขบถ” ซงไมเหมอนกบศลปนกลมกระแสหลก หรอ

ศลปะตามกระแสทนนยมตะวนตกทกาลงเฟองฟอยในขณะนน ความวนวายทางการเมองดงกลาว

นบเปนสถานการณทเกดขนจากอานาจเผดจการของรฐบาลในชวงเวลานน ดงนน ความเปนรฐชาตไทย

จงเปนผหยบยนความเปนศลปนเพอชวตใหกบเขานนเอง

อยางไรกตาม หลงจากเหตการณนนสงบลง กอปรกบเขาไดไปทางานเปน

อาจารยสอนศลปะทวทยาลยอาชวศกษาอบลราชธาน ซงเปนสถาบนการศกษาทอยภายใตรฐช าต

ของไทย ดวยภาระหนาทในความเปนคร และกฎระเบยบทางราชการทผกรดขาราชการใหปฏบต

ตามอยางเครงครด และความหางไกลจากเมองหลวง ไดกลายเปนปจจยททาใหเขาตองเปลยนวถ

การทางานจากศลปะทมเนอหาทางเมองรอนแรง ไปสการสรางผลงานทผอนคลายเนอหาลงไปมาก

แมจะมผลงานทสะทอนสงคมอยบางในภายหลง แตกเปนเพยงการหยบยมเนอหาทางสงคมมา

สอดแทรกในรปแบบศลปะ ทเขาพยายามทดลองตามหลกการปฏบตธรรมของเขา ฉะนน เนอหา

ทางเมองจงเบาลงตามสภาวการณของหนาทการงาน และสภาวการณทางการเมองทผอนคลายลง

ในปจจบน

ดงนน จงสามารถอธบายไดวา ปจเจกสภาพในฐานะของอตลกษณ ความเปน

ปจเจกจงถกเนนในฐานะทเปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ” มากกวาแกนแกน

ของคณสมบตบางอยางทมลกษณะตายตว กลาวคอ เมอโชคชย ตกโพธ อยในสภาวการณของ

ความรนแรงทางการเมองดงเชนชวง 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 ผลงานของเขาใน

ชวงเวลานน จงเปนศลปะเพอชวตทเขมขน ศลปะทเกดจากแรงบบคน แตเมอสถานการณทางการ

เมองคลคลายลง ความมอสระในทางความคดมมากขน ผลงานศลปะของเขาไดเปลยนแปลงเนอหา

และรปแบบในการแสดงออกไปสศลปะในรปแบบธรรมชาตสอนยวถชวต และองปรศนาธรรมใน

ทสด นนจงแสดงใหเหนวา อตลกษณของเขาไมไดมลกษณะตายตว แตสามารถเปลยนแปลงไปตาม

สถานการณการเมองทถกสรางดวยเงอนไขของรฐชาตไทยนนเอง

249

2.3 สนาม จนทรเกาะ

ปจจยทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม กนบเปนอกปจจยหนงทสาคญ

ซงสงผลตอการสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวตของสนาม จนทรเกาะ เฉกเชนศลปนเพอชวตคนอนๆ

จดเรมตนของการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตของเขาคอ เมอครงทเขายงเปนนกศกษา เขา

เหนความไมชอบธรรมในการเขามาของลทธลาอาณานคมสมยใหมคอ การเขามาของกองทพ

สหรฐอเมรกาและจดตงฐานทพในประเทศไทย โดยเฉพาะในจงหวดนครราชสมา เพอไปทาสงคราม

ในประเทศเวยดนาม การออกไปฆาคนอยางทนใจ แลวกลบมานงดมเบยรภายในครงชวโมงของ

นกบนทหารอเมรกน กลายเปนความเจบปวดทฝงลกอยภายในจตใจของเขา ซงนบเปนความ

โหดรายของสงคราม ทเขามาคกคามความเปนทองถนอสานอยางเจบปวด ซงทงหมดลวนเกดจาก

นโยบายของผ นาเผดจการของรฐชาตไทยขณะนน แมตอมาสถานการณดงกลาวจะคลคลายลง แต

สถานการณทางเมองในรปแบบใหม กยงกระทบกบสงคมโดยรวมแตกตางกนไป และกยงเปนปจจย

สงผลไปสการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตในลกษณะคลคลายไปตามสถานการณนนๆ

ปจจยจากความบบคนทางเมองดงกลาว ไดกลายเปนจดเรมตนของกระบวนการ

สรางอตลกษณของสนาม จนทรเกาะ ในรปแบบศลปะเพอชวต เมอนามาอธบายดวยกรอบแนวคด

เรอง “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา และแนวคดหลงสมยใหม ดงนน

สถานการณความโหดรายของสงคราม และความเลวรายของสงคมทเกดจากอานาจรฐ เปน

กระบวนการทหยบยนแนวความคด ใหเขาสรางสรรคผลงานศลปะภายใตแรงบบคนทางจตใจ จาก

การพบเหนเหตการณในขณะนน และไดพฒนาคลคลายเนอหาและรปแบบไปตามสถานการณใหมท

เกดขนมาในภายหลง และมลกษณะทไมตายตว เพราะมลกษณะทมความเลอนไหลแบบบรณาการ

ทางความคดและรปแบบนนเอง

2.4 สขสนต เหมอนนรทธ

นพนธ ขนแกว (2553: สมภาษณ) ครศลปะผ มความใกลชดกบสขสนต เหมอน

นรทธ ไดแสดงทศนะตอความเปนตวตนของเขา พอสรปไดวา สขสนต เหมอนนรทธ เปนคนทยดมน

ในสถาบนทตนเองเรยนมา ไมเคยเปลยนอดมการณทางการเมอง ไมกาวลวงพนจากอดต ยดตดกบ

รปแบบและแนวทางการแสดงออกของศลปะเพอชวตอยาง ซอตรง จงทาใหผลงานศลปะของเขา ม

รปแบบและเนอหาซาซาก มเทคนคแสดงออกแบบเดมๆ รปแบบงานศลปะของ จดอยในแนวคดท

ตองการแสดงความจรง (Realistic) และแสดงอารมณ (Expression) ดวยเนอหาความยากจน การ

กดขขมเหง เผดจการ ซงคลายคลงกบงานของวสนต สทธเขตต แตของวสนตไปไกลกวาทางดาน

รปแบบ อยางไรกตาม ถอไดวาสขสนต เหมอนนรทธ ไดเลอกเดนทางสายศลปะเพอชวต และได

250

สรางสรรคผลงานจตรกรรมไดอยางมแนวทางเฉพาะตน แมวาผลงานจะมการปรบเปลยนคลคลาย

ขยายงานนอยมาก แตผลงานกไดแสดงใหเหนถงความจรงใจ มนคงทางความคด และเปาหมายท

ชดเจนวา ศลปะตองเพอชวต จากทศนะดงกลาว สอดคลองกนกบความเหนของสจนต สงวาลยมณเนตร

ประธานกลมศลปนอสาน ทแสดงทศนะวา “อาจารยสขสนตยงยนหยดแนวความคดและรปแบบเดม ๆ

มแตกระบวนการสรางเนอเรองเทานนทเปลยนไป” (สจนต สงวาลมณเนตร. 2553: สมภาษณ)

จงเหนไดวา ปจจยหนงทมความสาคญตอการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอ

ชวตของสขสนต เหมอนนรทธ ทแสดงออกมาในรปแบบและเนอหาทเปนอตลกษณะเฉพาะตวของ

เขา อาทเชน การไดรบอทธพลเบองตนจากสถาบนการศกษา โดยเฉพาะวทยาลยเทคนคภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ นครราชสมา ถอเปนสถานศกษาชนสงสดแหงเดยวทเขาสาเรจมา สถานศกษา

แหงน จงเปนเสมอนสถานทบมเพาะ “อดมการณ” ศลปะเพอชวตใหกบเขา อดมการณทสบทอดมา

จากทว รชนกร ผ เปนอาจารย และสถาบนการศกษาแหงน กยงเปนศนยรวมของบรรดานกศกษา

และศลปนแนวเพอชวตแหงเดยวในภมภาคขณะนน แมแตวงคาราวาน และพงษเทพ กระโดน

ชานาญ กถอกาเนดจากวทยาลยแหงน และยงมความสมพนธกบสขสนต เหมอนนรทธ อกดวย

สวนทมาของแนวความคดหรอเนอหาผลงานทศนศลปของสขสนต เหมอนนรทธ

ในชวงแรก จงเปนเรองราวทสะทอนปญหาของสงคมและการตอตานฐานทพอเมรกนและเผดจการ

ซงไดรบอทธพลแนวความคดมาจากทว รชนกร รวมทงบรรยากาศการเรยนการสอน และบรรยากาศ

ทางดานการเมองทวนวายอยในขณะนน ซงการเมองเปนผลมาจากความเปนรฐชาตไทยทชนผ นาได

กอขน ทงหมดลวนสงผลตอแนวความคดในการแสดงออก เพอตองการตอตานเผดจการและ

เรยกรองประชาธปไตยจากรฐบาลขณะนน จนในทสดเขากถกจบกมในขอหาภยสงคมและ

คอมมวนสตในเหตการณ 6 ตลาคม 2519 เชนเดยวกนกบทว รชนกร ผ เปนอาจารยของเขา

ดงนน เมอนามาอธบายอตลกษณของสขสนต เหมอนนรทธ พบวา พนฐาน

การศกษาของเขาไดรบการถายทอดแนวความคดศลปะเพอชวตมาจากทว รชนกร และไดรบแรงบบ

คนมาจากสถานการณทางการเมองในชวง 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 ปจเจกภาพของ

เขาจงถกสรางดวยกระบวนการทางสงคมทบบคน ซงเปนผหยบยนอตลกษณในลกษณะศลปนเพอ

ชวตใหกบเขานนเอง

2.5 สรพล ปญญาวชระ

ปจจยจากความเปนรฐชาตไทย ไดสงผลตอการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอ

ชวตของสรพล ปญญาวชระ ไดเรมตงแตเมอครงทเขาเปนนกศกษา ตงแตกอนทจะเกดเหตการณ

14 ตลาคม 2516 ชวงเวลาดงกลาวนบวาเปนชวงทเรยกวา “ยคแหงการแสวงหา” ของเหลานกศกษา

251

อนเนองอยในชวงเวลาแหงการเกดขนของสงครามเวยดนาม ซงจงหวดนครราชสมา กนบเปนอกแหง

หนงทไดรบผลกระทบจากการเขามาจดตงฐานทพของทหารอเมรกน โดยการสนบสนนของรฐบาล

เผดจการของไทยในขณะนน ดงนน ความเปนรฐชาตไทยไดกลายเปนสงบบคนใหตวเขาและเหลา

ศลปนสายโคราช ตองสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวตในอตลกษณะรวมกนของศลปน โดยเฉพาะ

ผลงานศลปะภาพคตเอาทการเมอง ทนาไปรวมแสดงกบแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยทกรงเทพฯ

ตอมาแมสรพล ปญญาวชระ จะไดสาเรจการศกษาและไดไปเปนครสอนศลปะ

อยในชนบททจงหวดสรนทร แตรากเหงาของความเปนรฐชาตในรปแบบระบบราชการ กยงตดตาม

ไปราวเขา ดงจะเหนไดจาก แมเขาจะมแนวความคดในการทจะพฒนาระบบการศกษา โดยเปนผ นา

ในการจดตงชมรมการศกษาเพอพฒนาตนเอง รวมกบครวทยาศาสตรและภาษาไทย แตพอตงเสรจ

เขากถกผบรหารและกองรกษาความมนคง กลาวหาวาเปนแนวรวมของพรรคคอมมวนสต จงถกนา

ตวไปฝกอบรมในคายทหารเพอลางสมอง หรอแมในชวงหลงจะไดยายมาเปนครสอนศลปะอยใน

กรงเทพฯแลวกตาม แตระบบราชการกลบบบใหเขาตองลาออกกอนเกษยณอายราชการ ดงนน

ความบบคนจากสถานการณทางการเมองทเกดจากรฐบาล และความอดอดจากระบบราชการ ซง

ลวนอยภายใตความเปนรฐชาต ไดกลายเปนปจจยหนงททาใหสรพล ปญญาวชระ ไดแสดงตวตน

หรออตลกษณะบางอยางออกมาในผลงานทศนศลปของเขา เพอเปนการตอตานและสะทอนความ

ไมยตธรรมของระบบราชการ ดงนนปจเจกภาพในฐานะศลปนของเขา จงถกสรางหรอหยบยมมา

จากสถานการณทางการเมองทเขมขนและระบบราชการ ในลกษณะเลอนไหลไปตามบรบทของ

สงคมนนเอง

2.6 เกยรตการณ ทองพรมราช

ปจจยทางดานความเปนรฐชาตไทย ไมไดสงผลตอการสรางสรรคผลงาน

ทศนศลปของเกยรตการณ ทองพรมราช เทาใดนก อนเนองจากเขาไมไดรวมตอสกบแนวรวมศลปน

อสานในเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 เนองจากเขาไดเขามาศกษาศลปะท

วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ในชวงหลงจากเกดเหตการณนนแลว อกทง การทเขา

ไดรบราชการเปนอาจารยในมหาวทยาลย ระบบราชการทยดหยน จงไมไดทาใหเกดปญหาหรอ

อปสรรคตอการสรางสรรคผลงานของเขา ดงนน อตลกษณะเฉพาะตวของเกยรตการณ ทองพรมราช

จงไมไดถกสรางขนจากรฐชาตไทยทบบคนโดยตรง แตความรฐชาตไทยนน ไดไปแสดงออกในฐานะ

ทไปสรางความยากจนหรอความเหลอมลาทางสงคมของคนอสานมากกวา ชวตความยากจนของ

คนอสาน ทมผลสบเนองมาจากระบบการบรหารของรฐบาลภายใตระบบรฐชาตไทย จงเปนปจจย

สาคญไปสการหยบยนอตลกษณใหกบเกยรตการณ ทองพรมราช นนเอง

252

2.7 วฒนา ปอมชย

ปจจยทางดานความเปนรฐชาตไทย ไมไดสงผลตอการสรางสรรคผลงาน

ทศนศลปของวฒนา ปอมชย คลายกนกบเกยรตการณ ทองพรมราช อนเนองจากเขาไมไดมบทบาท

ในการรวมตอสกบแนวรวมศลปนอสานในเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 อกทง

เขาไมไดอยในระบบการศกษาหรอระบบราชการภายใตรฐชาตไทยแตอยางใด ดงนน จงไมสามารถ

นามาอธบายอตลกษณของวฒนา ปอมชย ในแงปจจยทางดานรฐชาตไทยทมผลตอการสรางสรรค

ผลงานของเขาได

3. ศลปะสะทอนสงคม : อตลกษณภายใตโลกาภวตน

3.1 ทว รชนกร

หลงจากทว รชนกร ไดสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอชวตจากแรงบบคนจาก

ปจจยทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม ดงกลาวขางตน ตอมาเมอปจจยทางดานการเมอง

และสงคมไดรบการคลคลายไปสความเปนอสระ และการกาวไปสกระแสสงคมแบบใหม ทามกลาง

โลกาภวตนทกาลงหลงไหลไปทวโลก การมปฏสมพนธกบสงคมสมยใหมมมากขน ไดกลายเปน

ปจจยหนงททาใหผลงานศลปะของเขา ไดรบการพฒนาทงดานรปแบบและกลวธในการสรางสรรค

ผลงานลาไปกวาแตกอน และผลงานในชวงหลงน นบเปนผลงานศลปะแนวสะทอนสงคมในยค

ปจจบน อกทงการยอมขายผลงานของตนใหกบผสะสมศลปะในชวงหลงๆ และการยอมเปดตวแสดง

งานในนามหอศลปตางๆมากขน ซงเปนกระแสหนงของวงการศลปะทเกดขนในพนทโลกาภวตน

จงเปนปจจยหนงททาใหเขากลายเปนผ มชอเสยงขนมาได

ปจจยทางดานโลกาภวตนทสงผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของทว รชนกร

นน หากอธบายในความหมายปจเจกภาพในฐานะอตลกษณ ความเปนปจเจกจงถกเนนในฐานะท

เปน “กระบวนการทางสงคมของการสรางอตลกษณ” จะพบวา ความมปฏสมพนธกบผ อนและสงคม

ภายนอก ในฐานะศลปนผอาวโสทมความแนบแนนกบศลปนทกกลม ทงศลปนอสาน สวนกลาง

และตางประเทศ รวมทงการเปดตวเองยอมรบและเรยนรศลปะแนวหลงสมยใหมทกาลงหลงไหลไป

ทวโลก จงทาใหเขามโอกาสไดเปดตวเองไปสพนทการแสดงออกในสงคมสมยใหมทอยภายใต

กระแสโลกาภวตน โดยเฉพาะการหวนกลบไปแสดงผลงานในกรงเทพฯหลายครง หลงจากทเขา

เกษยณอายราชการแลว และความเปนศษยเกาของมหาวทยาลยศลปากร ซงเปนแหลงสรางศลปน

ใหมชอเสยงได อกทงความมปฏสมพนธมไดหยดอยแคสถาบนทเขาจบมา แตเขาสามารถเขาไดกบ

ทกสถาบน จงทาใหเขาไดเปดเผยตวเองไปสสาธารณะไดงายขน อกทง การไดรบรางวลตางๆ จาก

หลายสถาบน จงทาใหเขากลายเปนผ มชอเสยงมากทสดผหนงในปจจบน ดงนน การเปดตวเองออก

253

ไปสพนทการแสดงออกของศลปะในกระแสโลกาภวตน ทามกลางองคกรและกลมผสนบสนน ส ง

เหลานนไดกลายเปนผหยบยนความเปนตวตนของเขา ในฐานะศลปนผ มชอเสยงของประเทศ

จงสรปไดวา ววฒนาการในผลงานทศนศลปเพอชวตของทว รชนกร ในชวงแรก

จะเกดขนภายใตความกดดนของรฐชาตไทย ไปสความเปนอสระในโลกหลงสมยใหม ซงทงหมดได

หลอมรวมใหทวกลายเปนศลปนทมชอเสยง และมความเปนอตลกษณเฉพาะตวขนมาได และท

สาคญ ทว รชนกร กลายเปนผ ททาใหศลปะเพอชวต มทยนอยในพนทของศลปะกระแสหลก เปน

การสลายเพดานไปสการยอมรบในโลกหลงสมยใหม ในโลกศลปะทเปดกวางมากขน ดงคาพดของ

เขาวา “เราไดพสจนใหเหนวา การสรางสรรคงานแนวสะทอนสงคมกสามารถอยได และยนยนคาท

เคยพดบอยๆ วา จะไมเปนศลปนโสเภณ คอขายอดมการณของตวเองเพอความอยดกนด เราจะเปน

อยางนและเรากไมอดตายหรอก”

3.2 โชคชย ตกโพธ

ความเปนพนทแหงโลกสมยใหม ไดดงโชคชย ตกโพธ เขาไปสการเรยนรศลปะ

ตะวนตกทไดหลงไหลเขามาสประเทศไทย ในชวงเวลาทเขาเปนนกศกษา ดงนน การไดรบอทธพล

ทงทางดานแนวความคด รปแบบ และกลวธในการสรางภาพ จงสงผลมาสการสรางสรรคผลงาน

ทศนศลปของเขาจนกระทงปจจบน โดยเฉพาะการหยบยมเอารปแบบศลปะจากลทธตางๆ เชน ลทธ

สาแดงอารมณ และลทธอนๆ โดยเฉพาะผลงานของเอดวารด มงค เขาไดนาไปโยงกบผลงานของเขา

ในชด “ใบหนา” และโยงชอกลมสะพาน ไปดดแปลงเปนผลงานชด “สะพานพทธ” และในชวงกอน

และหลงแหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6 ตลาคม 2519 เขาไดรบอทธพลศลปะแนวเพอชวตของ

เอดวารด มงค จากภาพชอ “เสยงกร อง” และอกหลายๆคน เปนตน รวมทงการไดรบอทธพลจาก

ศลปนไทย โดยเฉพาะผลงานของกมล ทศนาญชล และการไดไปศกษางานในตางประเทศ กลวน

เปนปจจยนาไปสความพยายามทจะสรางสรรคผลงานออกมาใหมรปแบบเปนสากลนนเอง

นอกจากนน แนวคดปรชญาของชาวตะวนตกและชาวตะวนออก ทหลงไหลมา

พรอมกบกระแสโลกาภวตน กเปนอกปจจยหนงทสงอทธพลตอแนวความคดในการสรางสรรค

ผลงานของโชคชย ตกโพธ ไมนอย ดงจะเหนไดจากการทเขาพยายามตความคาวา “ชวรป” ซงมา

จากคาวา “ชววทยา” ของโจอน มโร และพยายามนาไปเชอมโยงกบแนวคดปรชญาของชาว

ตะวนออกคอคาวา “ชวาตมน” ของฮนด-พราหมณ และตความ “ชวาตมน” สอดคลองกบคา “พช-

อาลยวญญาณ” ของพทธมหายาน ซงทงหมดนาไปสการสรางสรรคผลงานทแสดงออกเกยวกบ

“ความรนทด” ของผคนในสงคม ดงจะเหนไดในผลงานของเขาชวงกอนและหลงเหตการณ 6

ตลาคม 2519 เปนตน จงนบไดวา เปนการเชอมโยงความเปนตะวนตกเขากบความเปนตะวนออก

254

ตอมา เมอเขาไดมโอกาสปฏบตธรรมกบหลวงพอชา สภทโท แหงวดหนองปาพง จงหวดอบลราชธาน

หลกปรชญาของ “พทธเถรวาท” จงไดซมซบเปนเนอเดยวกบวถการดาเนนชวตของเขา หลก “สมาธ”

และผลแหง “จต” ผลจากการปฏบตธรรม จากสภาวธรรมกไดเชอมโยงไปสสภาวศลปะของเขา

ซงมนแสดงนยยะแบบซอนมต ทถอเปน “อตลกษณะ” เฉพาะตวของโชคชยมากทสด

ดงนน หากอธบายอตลกษณของโชคชย ตกโพธ จากกระแสอทธพลดงกลาว

สามารถอธบายตามแนวคดของฮอลล (Stuart Hall) ทไดเสนอแนวคดทแสดงความสมพนธระหวาง

ภาพตวแทนและอตลกษณ เพอชใหเหนความแตกตางระหวางความเปนเขา ความเปนเรา ฉะนน

“ภาพเขยน” ของโชคชย ตกโพธ ทไดรบอทธพลดงกลาว กอาจเปนการสรางความหมายภาพตวแทน

และอตลกษณบางประการ กลาวคอ เขาพยายามสรางภาพตวแทนของเขาดวยความเปนคน

ตะวนออกดวยเนอหาของเขาเอง ในขณะเดยวกนเขากสรางภาพตวแทนความเปนตะวนตกดวย

รปแบบศลปะสมยใหมของชาวตะวนตก ในลกษณะแบบบรณาการนนเอง

อยางไรกตาม เมอพจารณาถงความเปนตวตนทแทจรงของโชคชย ตกโพธ

พบวา แมเขาจะเปนผหนงทตอตานระบบทนนยม และตอตานกระแสโลกาภวตน ในแงของการ

คกคามวถชวตทเรยบงายตามแบบชาวพทธ แตผลงานของเขากลบพยายามสรางสรรคมนออกมา

โดยไมไดตอตานความเปนหลงสมยใหม เขาเลอกทจะพฒนารปแบบใหมความเปนสากล แตตอง

ผสมผสานกบเนอหาความเปนทองถนอสานทเรยกวา “ตะวนตกบวกตะวนออก” จงเปนการ

รอมชอมเพอใหศลปะของเขา มทยนอยในพนทของโลกศลปะกระแสหลกและโลกหลงสมยใหม

ไดอยางเหมาะสม ซงเปนการเดนทางสายกลางตามคาสอนของพระพทธเจา ศลปะของเขาจง

เปรยบเสมอนเปนการพสจนวา เมอสภาวะจตของเขาไดรบการพฒนาไปสฌานชนสง หรอแมแตการ

จะบรรลธรรมในอนาคต รปแบบศลปะของเขาจะไดรบการพฒนาไปในรปแบบใด ยอมเปนการยาก

ทจะคาดเดาได เนองดวยทกสงลวนเปนทกขง อนจจง และอนตตา ศลปะและชวต และอตลกษณ

ของเขากยอมเปนไปตามนน

3.3 สนาม จนทรเกาะ

ผลงานทศนศลปทอยทามกลางกระแสโลกาภวตน นบเปนปจจยหนงทสงผลตอ

การทางานของศลปนทกกลม เมอโลกสมยใหม ศลปะสมยใหม และศลปะหลงสมยใหม แผขยาย

ไปสทใด ปฏสมพนธระหวางศลปน ศลปะดงเดม และศลปะแนวใหม ยอมสงผลตอรปแบบการ

ทางานศลปะของแตละคนได เชนเดยวกน เมอกระแสโลกาภวตนแผเขามาสพนทภาคอสาน การปรบตว

ของศลปนกเกดขน ดงจะเหนไดจาก กระแสการรวมกลมของศลปนอสาน เพอขยายความรวมมอ

ไปสโลกภายนอก โลกพนทสวนกลาง และโลกพนทตางประเทศ เพอใหทนตอกระแสโลกาภวตน

255

ในชวงทศวรรษหลงน อาจจะสงผลตอกระแสแนวความคดและรปแบบศลปะหลงสมยใหม และการ

สรางสรรคผลงานทมความหลากหลายตอศลปนทอยในภาคอสานมากขน แตสาหรบสนาม จนทรเกาะ

แลวกลบมแนวโนมหนไปสการสรางสรรคผลงานแนวพทธศาสนามากขน ซงเปนแนวทองถนนยม

มากวาโลกาภวตน ดงจะเหนไดจากเขามโครงการทจะเขยนภาพเกยวกบการยอนรอยพระพทธเจา

เพอนาออกไปแสดงตามโรงเรยนตางๆ เชนเดยวกบภาพเขยนเพอนาไปตดตงตามโรงพยาบาลตางๆ

ซงผลงานเหลานจะยงคงรกษารปแบบศลปะในแนวเดม ทยงยดรปแบบศลปะหลกวชา โดยไมได

สนใจทจะพฒนางานใหเปนไปตามกระแสศลปะหลงสมยใหมแตอยางใด

จงอาจกลาวไดวา หากจะอธบายกระบวนการสรางอตลกษณของสนาม จนทร

เกาะ ทผานมา การสรางตวตนของเขา ไมไดอาศยหลกการหรอทฤษฎแนวความคดจากลทธใดเปน

พเศษ มนมการเลอนไหลไปตามสภาวะของเหตการณทางการเมอง สงคม วฒนธรรม ทเกดขน

ตงอย แลวดบไป สวนอทธพลทางเนอหานน สวนใหญเปนเรองเหตการณทเกดขนเฉพาะหนา จงไม

ตายตว แตอทธพลทางดานรปแบบนน สนาม จนทรเกาะ ไดรบอทธพลมาจากการเรยนศลปะตาม

หลกวชาอยางเครงครด และคอนขางจะตายตวไมหวอหวาไปมากกวาน ดงนน การบรณาการ

ระหวางความคด รปแบบศลปะหลงสมยใหม จงไมคอยมปรากฏในผลงานทศนศลปของเขา ดงนน

กระแสโลกาภวตนจงไมคอยมผลตอการสรางสรรคผลงานศลปะของสนาม จนทรเกาะ เทาใดนก

3.4 สขสนต เหมอนนรทธ

ความเปนโลกาภวตน แมจะไมไดสงผลตอแนวความคดหลกของสขสนต

เหมอนนรทธ โดยตรง เนองจากเขาเองเปนผตอตานระบบทนนยม และตอตานพวกตะวนตกมา

โดยตลอด แตโดยออมแลว เขากยงยอมรบเอาวธการสอนศลปะตามหลกวชาและทฤษฎของ

ชาวตะวนตก อกทงยอมรบวธการแสดงผลงานรวมกบผ อน เชน แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย

กลมศลปนอสาน กลมฅนคลายกน กลมแกนคณ กลมเดนดน ฯลฯ เพราะการแสดงนทรรศการ

ผลงานตางๆนน มนเปนสวนหนงของวธการทเรารบมาจากพวกตะวนตก อกทงในชวงหลง กลม

ศลปนอสานไดขยายความรวมมอกบประเทศเพอนบาน เชน ลาว เขมร เวยดนาม และขยายไปส

ญป นและอเมรกา ซงลวนเปนผลสบเนองมาจากกระแสโลกาภวตนทงสน อยางไรกตาม การหลงไหล

เขามาของความเจรญทเรารบมาจากชาตตะวนตก ทาใหสขสนต เหมอนนรทธ มองเหน มหนตภยท

ยางกายไปสวถชวตของชาวบานมากกวา เขาจงเขยนภาพทมเนอหาในลกษณะตอตานเทคโนโลย

และความเปนสมยใหมจานวนมาก เพยงแตเขาไมไดเนนรปแบบของศลปะไปตามกระแสความนยม

ในปจจบนเฉกเชนคนอน ซงอาจเปนปจจยหนง ททาใหผลงานของเขามลกษณะเรยบงายแบบชาวบาน

256

ปจจบน พฒนาการอยางหนงทแสดงถงตวตนของสขสนต เหมอนนรทธ ทม

นยสาคญในชวงบนปลายชวตของเขา คอ การประยกตผลงานศลปะทเกดจากมนสมองและ

จตสานกสาธารณะของเขา โดยการลงทนซอรถยนตปกอพ นามาดดแปลงใสเครองขยายเสยงและ

ลาโพง เพอทาเปนรถแสดงผลงาน “ภาพเขยน กว เพลง” แบบเคลอนทไปตามสถานทตางๆ เชน

ตามโรงเรยน แหลงชมชน และหนวยงานตางๆ เปนตน ซงสามารถแสดงผลงานศลปะ อานบทกว

และรองเพลงในเวลาเดยวกนไดทงเวลากลางวนและกลางคนทกสถานท จงอาจกลาวไดวา เปน

ผลงาน “ศลปะโพสตโมเดรนแบบบานนอก” ทเปนอตลกษณะเฉพาะตวของสขสนต เหมอนนรทธ

อกลกษณะหนง

ดงนน หากนามาอธบายอตลกษณของสขสนต เหมอนนรทธ พบวา เขาพยายาม

สรางอตลกษณะเฉพาะ ดวยการประยกตผลงานศลปะ “ภาพเขยน กว เพลง” แบบเคลอนทเพอ

สามารถนาไปแสดงตามสถานทตางๆได ซงเปนการยอมรบแนวคดแบบสมยใหม และเปนปฏสมพนธ

ทางสงคมทประกอบไปดวยภาพลกษณของเขาทมตอตนเอง และจนตนาการเกยวกบความคดของ

ผ อนตอภาพลกษณนน รวมถงปฏกรยาและความรสกของเขาทมตอจนตนาการดงกลาวดวย ซงก

เพอใหผลงานของเขาสอดคลองกบความปรารถนาทจะแสดงออกบนพนทแหงโลกาภวตนนนเอง

3.5 สรพล ปญญาวชระ

กระแสแหงโลกาภวตนในปจจบน ไดกลายมาเปนปจจยหนงทสาคญ ในการเขา

ไปเปลยนแปลงอตลกษณะในผลงานทศนศลปของสรพล ปญญาวชระ ไมวาจะเปนการเชอมโยง

หรอการมปฏสมพนธกบกลมศลปนตางๆ ทงอยในสวนภมภาคและในกรงเทพฯ โดยเฉพาะจดแขง

ประการหนงททาใหสรพล ปญญาวชระ มชอเสยงขนมาไดกคอ การทเขาไดมโอกาสเขามาทางาน

อยในกรงเทพฯ ทาใหเขาไดรจกและมปฏสมพนธกบกลมศลปนและสงคมมากกวาศลปนทฝงตวอย

เฉพาะในภาคอสาน และตอมาเขาไดมโอกาสขยายความมปฏสมพธออกไปยงตางประเทศ ดวยการ

นาเอาผลงานทศนศลป และการแสดงเพอรฟอรมานซไปรวมแสดงทประเทศญป นถงสองครง ซง

นบเปนปรากฏการณอยางหนงทเกดขนอยางแพรหลายบนโลกแหงโลกาภวตน ในลกษณะของ

การแลกเปลยนหรอการกาวขามทางวฒนธรรมระหวางกนนนเอง

ผลของการเขามาของกระแสโลกาภวตนอกประการหนง ทสงผลตอการ

เปลยนแปลงอตลกษณในผลงานทศนศลปของสรพล ปญญาวชระ กคอ การเขามาของ เทคโนโลย

สมยใหม โดยเฉพาะคอมพวเตอร ไดทาใหเขาคนพบวธการสรางสรรคผลงานในรปแบบใหมคอ

การสรางสรรคผลงานดจตอลอารต ทใชโปรแกรมคอมพวเตอรชวยในการสรางสรรคผลงานศลปะ

ออกมาในรปแบบตางๆทหลากหลาย แมในความเปนจรง เขากเปนผหนงทตอตานระบบทนนยม

257

แตเขากเปดใจยอมรบเอาเทคโนโลยสมยใหม เพอจะไดเ รยนรและพฒนาผลงานศลปะของเขาใหอย

ไดบนพนทของโลกศลปะหลงสมยใหมตอไปนนเอง

การรอมชอมยอมรบเอาเทคโนโลยสมยใหม และการเปดตวเองไปสความม

ปฏสมพนธกบศลปนและองคกรตางๆ ทงภายในประเทศและตางประเทศ จงทาใหสรพล ปญญา

วชระ ไดมโอกาสเปดเผยตวเองไปสสาธารณะไดงายขน อกทง การไดรบรางวลมนส เศยรสงห "แดง"

เปนศลปนเกยรตยศ จากสถาบนปรด พนมยงค จงทาใหเขากลายเปนผ มชอเสยงขนมาอก ดงนน

ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณของสรพล ปญญาวชระ จงถกสรางดวยกระบวนการทางสงคม ดวย

การเปดตวเองออกไปสพนทการแสดงออกของศลปะในกระแสโลกาภวตน ทามกลางองคกรและ

กลมผสนบสนน ซงสงเหลานนไดกลายเปนผหยบยนความเปนตวตนของเขา ในฐานะศลปนผ ม

ชอเสยงของประเทศอกผหนง

3.6 เกยรตการณ ทองพรมราช

ปจจยหนงทสงผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของเกยรตการณ ทองพรมราช

คอ ความเปนโลกาภวตน ความเปนพนทแหงโลกาภวตนทแผเขามาครอบงาประเทศไทยมมาตงนาน

แลว ฉะนน พนทของภาคอสานกยอมไดรบคลนของกระแสโลกาภวตนพดเขามาอยางไมขาดสาย

เพยงแตวา สวนใดบางทมผลกระทบตอการทางานและกระบวนการสรางตวตนของศลปนอสาน

หากพจารณาในแงดแลวพบวา การเปดพนทเพอแลกเปลยนศลปะและวฒนธรรมซงกนและกน

ระหวางศลปนภาคอสาน สวนกลาง และภมภาคอน หรอแมกระทงการขยายความรวมมอไปส

ประเทศเพอนบาน และขยายไปสศลปนทอยประเทศไกลออกไป ดงทศลปนอสานไดทาแลว กนาจะ

มผลดตอการเปดพนทใหกบศลปะของคนอสาน ไดมพนทยนอยในโลกของศลปะหลงสมยใหม และ

โลกศลปะของสงคมในวงกวางมากขน

จงเหนไดวา เกยรตการณ ทองพรมราช นบเปนหวเรยวหวแรงในการรวมกลม

ของศลปนในดนแดนภาคอสาน กอตงเปนกลมศลปนอสานขนมา และไดจดนทรรศการของกลม

มาแลวหลายครง มทงจดแสดงภายในภาคอสาน สวนกลางทกรงเทพฯ และโดยเฉพาะการจด

แสดงผลงานทประเทศสาธารณประชาธปไตยประชาชนลาวนน เขาเปนผ มบทบาทสงในการเชอม

ความสมพนธกบศลปนและองคกรตางประเทศ ดงนน ความมปฏสมพนธกบผ อนทอยนอกเหนอคน

ในกลม จงเปนปรากฏการณของการแสวงหาพนทแสดงออก ซงมนยสาคญทตองการนาอตลกษณะ

ของกลมตนไปสโลกภายนอก ซงเปนกระแสโลกาภวตนทเปดกวางอยในขณะน

258

อยางไรกตาม การทเกยรตการณ ทองพรมราช และกลมศลปนอสานเปดตวเอง

ไปสพนทศลปะทามกลางกระแสโลกาภวตนนน อาจสงผลกระทบในแงลบกได กลาวคอ อาจจะทา

ใหศลปนอสานบางคนหลงไปตดกบดกของความเปนชาตอน จนลมรากเหงาของตวเอง แตหากมอง

ในแงบวก อาจทาใหศลปนกลมอสานไดพฒนาแนวทางศลปะของตวเองไปสความเปนสากลไดมากขน

ดงนน หากอธบายอตลกษณตามหลกแนวความคดหลงสมยใหม ในกระแสโลกาภวตน จงมลกษณะ

ทมความเลอนไหลแบบบรณาการ มการขยายตวตนไปสพนทสาธารณะทอยนอกเหนอบรบทของตน

และอาจแปรเปลยนไปตามสถานการณเฉพาะหนากได ซงทงหมดจงทาใหเหนปฏสมพนธระหวาง

ปจเจกศลปนและสงคม ทเคลอนไหวอยในภาคอสาน

3.7 วฒนา ปอมชย

แมในชวงเวลาหนงทผานมา วฒนา ปอมชย จะไดสรางสรรคผลงานเพอ

ตอบสนองความตองการทางดานการตลาด ผลงานจงมลกษณะเพอการคาทเปนไปตามกลไกของ

กระแสโลกาภวตน ซงเปนไปตามแรงบบคนทางดานเศรษฐกจของครอบครว จงจาเปนตองผลตผล

งานในแนวการคาอกดานหนง ตอมา เมอไดรวมแสดงผลงานกบกลมศลปนตางๆ กเปนอกปจจย

หนงทสงผลตอการสรางสรรคผลงานของเขา การทเขาไดมโอกาสไปรวมกลมกบศลปนกลมอสาน

และการเขาไปสเวทศลปกรรมแหงประเทศไทย และอกหลายๆ เวท ลวนเปนเหตปจจยใหเขาไดไป

พบเหนและเรยนรศลปะ และเรยนรวถของวงการศลปะทกวางมากขน การปรบตวใหเขากบกระแส

สงคมหลงสมยใหม และสงคมแหงโลกาภวตน เปนไปดวยความระมดระวง เนองจากเขาเองม

แนวความคดทตอตานกระแสทนนยม เพราะเขาเหนวา มนเปนกระแสแหงความรบเรง กระแสแหง

ความชวงชง ผลจากการไดเรยนรการหลงไหลเขามาของกระแสโลกาภวตน กลบทาใหเขาหวน

กลบไปใชหลกปรชญาของพระพทธเจา ใชหลกธรรมคาสอนของพทธทาส ใชหลกธรรมชาต หลก

ความพอเพยงในการดาเนนชวต ไมหลงตดกบดกความฟ งเฟอ ไมเหอไปกบการดนรนเพอเงนตรา

จากหลกการและหลกแนวคดดงกลาว ทาใหเขาสรางผลงานออกมาแบบคอยเปนคอยไป ไมรบเรง

ปลอยใหเปนไปตามสมาธ และปลอยใหเปนไปตามธรรมชาต บคลกของผลงานและบคลกภาพท

เชอมโยงเขาหาหลกธรรมชาต และวถชวตของเขากบวถชวตของชาวบาน จงนบเปนอตลกษณะ

เฉพาะตวทเดนชดมากทสดของเขา หากจะอธบาย “อตลกษณ” ภายใตบรบทของกระแสโลกาภวตน ทงแนวคด

“อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพทางมานษยวทยา นนกแสดงวา อตลกษณของเขาถกแปร

เลยนไปตามสถานการณความบบคนทางดานเศรษฐกจในการดารงชวตของเขา และหากอธบาย

“อตลกษณ” ในแนวคดหลงสมยใหม นนแสดงวา ปจเจกศลปนของเขาถกสรางโดยสงคมทอยภายใต

259

กระแสโลกาภวตน ทเขาตองฝนปรบตวในภาพลกษณของเขา เพอใหอาชพของเขาดารงอยได ดงนน

ลกษณะของความเลอนไหลของอตลกษณดงกลาว สามารถอธบายไดวา แมในสวนตวของเขาจะ

ชนชอบในการสรางผลงานศลปะเพอชวต แตในอกดานหนงเขาตองยอมสรางผลงานในแนวการคา

ดงนน อตลกษณของเขาจงเปนแบบบรณาการนนเอง

บทท 6

สรปอภปรายผลและขอเสนอแนะ

สรปผลการวจย ปรญญานพนธเรอง “ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน”

เปนการศกษาวจยเชงคณภาพ สนามวจยคอพนทภาคอสาน โดยพฒนากรอบแนวคดของการทา

วจยมาจากแนวคดเรอง อตลกษณ เพอเปนแนวทางในการศกษากระบวนการสรางอตลกษณของ

ศลปนอสาน โดยม คาถามการวจย คอ 1) ศลปนอสานผ มอดมการณในการสรางสรรคผลงาน

ทศนศลปเพอชวต พวกเขาไดแสดงตวตนแตกตางจากศลปนกลมอนๆอยางไร 2) อตลกษณของ

ปจเจกศลปนประกอบขนจากอะไร 3) สงคมของความเปนทองถน รฐชาต และโลกาภวตน มกลไก

หรอกระบวนการอยางไรในการซมเขาไปเปนสวนหนงของอตลกษณปจเจกศลปน 4) ปฏสมพนธ

ระหวางปจเจกศลปนและกลมศลปน นาไปสการสรางและเปลยนแปลงอตลกษณของศลปนอสาน

อยางไร และมวตถประสงคของการวจย คอ 1) เพอศกษากระบวนการสรางอตลกษณของศลปน

อสาน ผานผลงานทศนศลปเพอชวต ในบรบทของทองถนอสาน รฐชาต และโลกาภวตน ทมผลตอ

การสรางอตลกษณของศลปนอสาน 2) เพอศกษาปฏสมพนธระหวางปจเจกศลปนและกลมศลปน

ทมผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสานสรปผลการวจยดงน

พลวตและววฒนาการของศลปะรวมสมยในภมภาคอสาน พบวา ไดม

ววฒนาการมาจากจดเรมตนของการขยายโอกาสทางการศกษา ทมผลมาจากนโยบายของภาครฐ

ทถกสงตรงมาจากสวนกลางคอ กรงเทพมหานคร เพอขยายโอกาสทางการศกษาทางดานศลปะ

ออกไปสภมภาคใหมระดบทสงขน โดยเปดทาการเรยนการสอนทางดานศลปะสมยใหมขนอยางเปน

ทางการ ในวทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดนครราชสมา ในป พ .ศ. 2509 ซงถอ

เปนแหงแรกในภมภาค และเปนแหงท 4 ของประเทศไทย คณาจารยผ ทาการสอน มทงทสาเรจ

การศกษามาจากสวนกลางคอ มหาวทยาลยศลปากร และจากตางประเทศ นนจงเปนกระแสความ

เคลอนไหวของศลปะในแบบสมยใหม ทเรมปกหลกลงในพนทภาคอสานอยางเปนทางการครงแรก

ตอมาจงมกระแสของการตนตวของกลมศลปนผ เปนผลผลตของสถาบนดงกลาว

ตลอดจนเกดกลมศลปนอสระขนมาหลายกลม บางกลมกไดแสดงผลงานมาอยางตอเนองเปนเวลา

ยาวนาน บางกลมกแสดงผลงานเพยงไมกครงกตองยตบทบาทลง แตนนกทาใหสมาชกภายใน

กลมตางๆ พยายามกอตงกลมใหมขนเรอยมา จากจานวนศลปนเพยงไมกคน กลายเปนกลมศลปน

จานวนมากนบรอยคนในปจจบน อยางไรกตาม ศลปนอสานกลมใหญในจานวนเหลาน ยงคง

อตลกษณความเปนทองถนอสานไวดวยเนอหาทองแอบกบปจจยตางๆ โดยเฉพาะปจจยทางดาน

การเมอง สงคม และสงแวดลอม ทเกดขนภายใตรฐชาตไทย จนทาใหศลปนอสานบางสวนทไดรบ

แรงบบคนจากการเมอง ไดสรางสรรคผลงานทศนศลปในแนวทาง “ศลปะเพอชวต” ขนมา

261

ขณะเดยวกน ไดปรากฏมศลปนอสานคตรงขาม คอผสรางสรรคผลงานแนวทาง

“ศลปะเพอศลปะ” บางสวนไดสงผลงานเขาประกวด และไดรบรางวลในเวทตางๆ จนทาใหศลปน

เหลานนกลายเปนบคคลทมชอเสยง และไดรบการยอมรบในสงคมมากขน ศลปนสวนใหญในกลม

เหลาน ตางกสาเรจการศกษาศลปะชนสงจากมหาวทยาลยศลปากรแทบทงสน ซงสถาบนแหงนได

สรางระบบการประกวดในเวทตางๆ แบบผกขาด และมอทธพลเหนอกวาสถาบนการศกษาอนๆ

จงทาใหเกดความไดเปรยบในเชงการสรางชอเสยงของตน ไปสการยอมรบในระดบชาต ไดมากกวา

ศลปนผ สาเรจการศกษาจากสถาบนอนๆ ดงนน “อตลกษณ” ของปจเจกศลปนเหลาน จงถกสราง

ดวยสถาบนหรอองคกรทเปนผมอบรางวลให

อยางไรกตาม เมอยอนกลบไปศกษาในชวงทศวรรษ 2530 เปนตนมา พบวา กลม

ศลปนอสานไดปรบตวเขากบกระแสโลกาภวตนมากขน โดยการเชอมตอสมพนธกบศลปนตางชาต

อาทเชน ศลปนลาว เวยดนาม กมพชา ญป น และอเมรกา ฯลฯ เพอขยายอาณาเขตพนทในการ

แสดงออกใหกวางขวางมากขน อกนยหนง กเพอประกาศตนเองใหสงคมภายนอกรวา ศลปนอสาน

กพรอมทจะตอสหรอรอมชอมกบอทธพลของศลปะ ทกาลงเกดขนอยรายลอมบรเวณภายนอกเขต

ภมภาคอสาน นนจงนบเปนความพยายามทจะสรางกระบวนการสรางอตลกษณของตนไปสความ

เทาเทยมกบศลปนกลมอนๆ ทงในระดบประเทศและนานาชาตนนเอง

กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน : ปฏสมพนธทางสงคม พบวา

จากการศกษากระบวนการเกดขนของศลปะเพอชวตในประเทศไทยโดยภาพรวม จะเหนวา

นบตงแตป พ.ศ. 2475 – 2500 ถอเปน “ชวงเวลาการบมเพาะสานกความรบผดชอบตอสงคม”

ตอมาป พ.ศ. 2500 – 2506 นบเปนชวงเวลาของความเงยบงนทมนยสาคญตอทศนศลปเพอชวต

ในประเทศไทย เนองจากปญหาทเกดจากผลกระทบของการเขามาจดตงฐานทพอเมรกาในประเทศ

ไทย ในป พ.ศ. 2504 และตอมาในป พ.ศ. 2506 – 2516 พบวา ในชวงเวลาน อานาจในการควบคม

สงคมตกอยภายใตการปกครองของรฐบาลเผดจการอยางเดดขาด จงทาใหศลปนแสดงออกไดแต

เพยงในเชงสญลกษณเทานน ดงนนชวงเวลานจงเปน “ชวงเวลาของการแสวงหาคาตอบของศลปน

ผ มสานกทางสงคม”

อยางไรกตาม ในชวงเรมตนทศวรรษ 2510 แมศลปนไทยจะถกจากดสทธเสรในการ

แสดงออกของศลปะเพอชวต แตกลบปรากฏมผลงานศลปะทตอตานเผดจการ และฐานทพอเมรกา

ในภาคอสานอยางชดเจน คอ ผลงานทศนศลปของทว รชนกร ผ กอตงแผนกวชาศลปกรรมใน

สถาบนอดมศกษาแหงแรกในภาคอสาน ดงจะเหนไดจากในป พ.ศ. 2510 ทว รชนกร และกลมเพอน

ศลปนโคราชคอ ดารง วงศอปราช และไพฑรย คงคา ฯลฯ รวมกนกอตงเอสซแกลลอร เพอแสดง

ผลงานศลปะขนทโคราช และถอเปนแหงแรกในภมภาค ผลงานของเขาในชวงเวลานน เปนภาพ

262

สะทอนปญหาของสงคมดงคากลาวของทว รชนกร วา “ผมเขยนภาพทหารอเมรกนควงผหญงอสาน

ทตวผอมๆ และเขยนภาพเกยวกบสงคมจรงๆ แลวนามาแสดงทเอสซแกลลอร พวกฝรงมาดแลว

โกรธมาก หาวาผมเขยนดาพวกเขา ทหารฝรงพวกนไมมรสนยม ทกคนขายภาพไมได ในทสดกเลย

ตองปดตวลงในปนน และกถอเปนการเรมตนของศลปะเพอชวต” (ทว รชนกร. 2552: สมภาษณ)

ทว รชนกร จงนบเปนบคคลแรก ทมอดมการณในการสรางสรรคผลงานทศนศลปเพอ

ชวตอยางเดนชด พรอมกบไดแสดงบทบาทในความเปนครศลปะ ดวยการถายทอดอดมการณและ

แนวทางการสรางสรรคผลงานศลปะเพอชวต ไปสบรรดาลกศษยของเขาจนมชอเสยงหลายคน เชน

สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ เทอดเกยรต พรหมนอก สรพล ปญญาวชระ มงคล อทก

ทองกราน ทานา เลอพงษ พฒชาต จกร หาญสวรรณ องอาจ ชาตมนตร พงษเทพ กระโดนชานาญ

เมธ บรภกด เกยรตการณ ทองพรมราช และนคม กบแกว เปนตน ซงตอมาทงทว รชนกร และลกศษย

ของเขาดงกลาว ไดแสดงบทบาทสาคญดวยการกอตง “แนวรวมศลปนอสาน” เพอนาเอา

“ศลปะคตเอาทการเมอง” ไปรวมแสดงกบ “แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย” รอบบรเวณ

สนามหลวงและถนนราชดาเนน เพอราลกถงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 ในชวงป พ.ศ. 2517-2519

จงนบเปนปฏสมพนธครงแรกกบกลมศลปนในกรงเทพฯ และโชคชย ตกโพธ กเปนผหนงทมบทบาท

สงในกลมแนวรวมศลปนแหงประเทศไทยดวย ดงนนกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน

เหลาน จงถกสรางดวยสถานการณทางการเมอง จากผ มอานาจรฐบาลเผดจการในขณะนน เปนผ

หยบยน “อตลกษณ” ทศนศลปเพอชวตใหแกพวกเขา

ตอมาหลงจากสถานการณทางการเมองคลคลายลง กลมแนวรวมศลปนอสานสวน

ใหญดงกลาวขางตน รวมทงโชคชย ตกโพธ เกยรตการณ ทองพรมราช และวฒนา ปอมชย และ

ศลปนอสานจานวนหนง ไดรวมกนกอตง “กลมศลปนอสาน” ขนในป พ.ศ. 2526 ซงนบเปนกลม

ศลปนทมจานวนสมาชกมากทสดในประเทศไทยเกอบรอยคน และไดแสดงผลงานศลปกรรมทงใน

ภาคอสาน กรงเทพฯ และตางประเทศ หลายครงตอเนองกนมาจนถงปจจบน นอกจากนน ในบรรดา

ลกศษยของทว รชนกร ดงขางตน ไดแยกตวออกไปตงกลม “ศลปนเดนดน” เพอเคลอนไหวศลปะ

เพอชวตในกรงเทพฯ และไดขยายปฏสมพนธไปยงตางประเทศอกดวย ดงนน กระบวนการสราง

อตลกษณของศลปนอสานดงกลาว ปจเจกศลปนจงถกสรางดวยปฏสมพนธทางสงคม ทมลกษณะ

เลอนไหลไปตามกระแสโลกาภวตนเปนสาคญ

ผลการวจยตอมา เกยวกบการศกษาปจเจกศลปนอสาน ซงเปนตวแทนของศลปนเพอชวต

จานวน 7 คน จากการศกษา คาวา “อดมการณ” ซงมกไดยนควบคกนกบคาวา “ศลปะเพอชวต”

ซงทงสองคาน ไดเปนกญแจไขไปสการวเคราะหผลงานทศนศลปเพอชวตของศลปนอสานทง 7 คน

สามารถสรปผลไดดงน

263

คาวา “อดมการณ” นน สลกษณ ศวรกษ และวรณ ตงเจรญ ไดเสนอทศนะตรงกนวา

อดมการณในกระแสโลกาภวตนนน มนมความเปลยนแปลงทเลอนไหล และไมแนนอน ทกอยาง

ลวนเปนอนจจง อดมการณทผกตดอยกบศลปะเพอชวตกยอมเปนอนจจง และเ ลอนไหลไปตาม

สถานการณเปนชวงๆ สวนคาวา “ศลปะเพอชวต” ในชวงทศวรรษ 2500 จตร ภมศกด ไดให

ความหมายไววา ศลปะตองเปนสงสะทอนอนมคณประโยชนไปยงชวตของมวลประชาชน คอ ศลปะ

ทเปดโปงใหประชาชนมองเหนตนตอของความเลวรายของชวตในสงคม คอ ศลปะทชแนะให

ประชาชนมองเหนทางออกของชวตอนถกตอง และพรอมกนนกยวยใหมวลประชาชนตอส และ

เคลอนไหวไปสจดหมายปลายทางของชวตอนดกวา ซงมาสอดคลองกบทศนะของวรณ ตงเจรญ

ทวา ศลปะเพอชวต เปนอกลกษณะดานหนง ทสะทอนหรอแสดงออก เปนปรากฏการณหรอเปน

รปธรรม ทสมพนธเชอมโยงกบชวต สงคม การเมอง คณธรรม จรยธรรม ความดงาม เปนการ

แสดงออกท “แสดง” หรอ “สะทอน” ความเชอหรออดมการณของศลปนแตละคน

สงทยนยนวา ศลปนอสานผ มอดมการณตามปรชญาและความหมายดงกลาวขางตน

พบวา ทว รชนกร ถอเปนหวหอกและกลายเปนรากแกวใหกบวงการศลปะเพอชวตของไทยและ

ของภาคอสาน ทยงมงมนและยดมนในอดมการณดงกลาวคอนขางจะเหนยวแนน และยงเพมความ

เขมขนในการแสดงออกอยางไมมทสนสด แมในวยชราบนปลายชวตของเขากตาม ทว รชนกร ถอ

เปนแบบอยางใหกบศลปนมใชแคเฉพาะในกลมลกศษยหรอกลมศลปะเพอชวตเทานน แตกาวขาม

ไปสการยอมรบของกลมศลปะเพอศลปะ และกาวขามไปสการยอมรบของผคนทกวงการ แมรางวล

ศลปนแหงชาตทเขาไดรบ จะเปนสงการนตใหกบผลงานศลปะของเขา แตการกลาวชนชมถงผลงาน

ศลปะอนซอนนยยะเพอสรางสรรคสงคมนน กลบมคณคามากกวารางวลใดๆ ผลงานศลปะของเขา

สามารถสอแทนความเปนตวตนของเขา และแทนคนอนไดดวย ทงตวเขาและคนอนสามารถเขาไป

ถงอดมการณรวมกนได อกทงความอดทนและการไมยอมขายอดมการณ ตรงนคอ จดตางททว

รชนกร มมากกวาคนอน

โชคชย ตกโพธ เปนครศลปนอกผหนง ทยอมสละชวตของตวเองไปสการสรางสรรค

ผลงานศลปะเพอชวต เฉพาะในชวงเวลาทตรงเครยดของเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ 6

ตลาคม 2519 แมจะเปนเพยงชวงระยะเวลาหนง แตความจรงใจและอดมการณทกาวขามความกลว

ตายจากการไลลาของฝายตรงกนขาม ไดทาใหเขามตวตนทถกขนานนามวา เปนศลปนเพอชวต

ทยดมนอดมการณเพอสงคม และไมไดแตกตางไปจากศลปนเพอชวตคนอนๆ ในยคเดยวกน

หากแตมความแตกตางจากกลมศลปะเพอศลปะกคอ เขาไมไดขายผลงานและขายอดมการณเพอ

เงนตราและเหรยญรางวลเฉกเชนศลปนในกลมกระแสหลก แมในชวงหลงจนถงปจจบน อดมการณ

ของเขาไดยกระดบไปสความจรงแทของสภาวธรรมคอ ธรรมชาตทมเกดขน ตงอย และดบไปเปน

264

ของธรรมดา และธรรมะของพระพทธเจาทสอนใหรเหตของการเกดสภาวธรรม และทรงสอนใหร

หนทางแหงความหลดพน เขาจงปฏบตธรรมควบคกบการปฏบตศลปะ เพอใหผลงานศลปะของเขา

มประโยชนสงสดตอมนษยชาต และการปฏบตธรรมมประโยชนตอการหลดพนของตวเอง นนคอ

ความแตกตางสงสด เทาทเคยมปรากฏในประเทศไทย

สนาม จนทรเกาะ เปนครศลปนอกผหนง ทไดรบแนวคดและอดมการณบางสวนมา

จากทว รชนกร ผ เปนอาจารย อกทงเขาเตบโตมาทามกลางความวนวายทางการเมอง และการเขา

มาของกองทพอเมรกน รวมทงบรรยากาศในการเรยนในขณะนน ไดหลอมรวมใหเขามอดมการณ

เพอตองการสะทอนวถชวตของชาวอสาน ผหลงไปตดกบดกของการหลงไหลเขามาของวฒนธรรม

ตางชาต และความเสอมถอยของสงคม ภายใตอานาจบรหารของรฐบาลแหงรฐชาตไทยมาทกยค

สมย ผลงานศลปะของเขาจงเปนตวกระตนใหผคนไดตระหนกถงพษภยของสงคราม นกการเมอง

ขาราชการทโกงกน นนจงแสดงถงอดมการณศลปะเพอชวตของเขาไดเปนอยางด แมบางชวงศลปะ

ของเขาจะเขยนเพอการจาหนาย แตภาพเหลานน กยงเปนภาพทสะทอนอดมการณเพอคารวะบชา

คนด และคารวะธรรมชาต มนเปนการเลอนไหลทางอดมการณแบบทางสายกลาง ความเปนตวตน

ของสนาม จนทรเกาะ จงมทงความแตกตางและความเหมอนกบศลปนกลมอนๆ เปนการรอมชอม

ของอดมการณตามสภาพทเปนจรงของเขา

สขสนต เหมอนนรทธ นบเปนครศลปนผ เดนตามอดมการณของทว รชนกร ผ เปน

อาจารยอยางเครงครด โดยเฉพาะอดมการณศลปะเพอชวตในชวงเหตการณ 14 ตลาคม 2516 และ

6 ตลาคม 2519 จนทาใหเขาถกจบกมในป พ.ศ. 2519 เชนเดยวกบทว รชนกร แมในชวงหลงเขาจะ

ไดไปเปนครสอนศลปะในชนบทอสาน อดมการณศลปะเพอชวตกยงตดตามตวเขาไปทกหนแหง

อดมการณทสะทอนการเมอง สลบกบอดมการณเพอสะทอนวถชวตของชาวนาอสาน ไมสามารถ

แยกออกจากกน แมในชวงเวลาหนง เขาจะละทงอดมการณอนเขมขนไปสการเขยนภาพเพอการ

จาหนาย แตกเปนแคอาการ “วบ” ในชวงเวลาหนง ความละอายและจตสานกทฝงรากลกไดดงเขา

กลบมาสความเปน “ตวตน” อนแทจรงของเขา คออดมการณศลปะเพอชวต ศลปะเพอชาวนา

ศลปะเพอชาวพทธ และศลปะเพอผ อน มใชเพอเงนตราและเหรยญรางวล นนคอ ความมนคงของ

อดมการณทเหนแตกตางไปจากศลปนกลมอนๆ

สรพล ปญญาวชระ ครศลปนเพอชวตผยดมนอดมการณไมเคยเสอมคลาย เขาเดน

ตามรอยอดมการณของทว รชนกร และบรรดารนพ บรรยากาศในการเรยนการสอน ไดกลายเปนจด

หลอมรวมคาวา “ทศนศลปเพอชวตสกลโคราช” ซงสรพล ปญญาวชระ กเปนผหนงทไดรวมสราง

มนขนมาดวย หลงจากเขาใชชวตความเปนครสอนศลปะอยทอสานในชวงเวลาหนง พรอมๆกบการ

ถกคมเขมจากผบรหารและรฐบาล ในขอหาเปนผ ฝกใฝพรรคคอมมวนสต ผลงานศลปะเพอชวตของ

265

เขา จงตองยตบทบาทลงไปชวคราวเกอบสบป หลงจากนน เขาไดยายไปเปนครสอนศลปะท

กรงเทพฯ ศนยกลางแหงความเจรญ แตเขากลบพบวา ชวตของผคนในสงคม ไมไดแตกตางไปจาก

ความทกขของชาวนาอสานทเขาพบเจอมาแลว สงคมของผอพยพมาขายแรงงานในกรงเทพฯ กยง

ถกกระทาดวยการเอารดเอาเปรยบจากระบบทนนยม รวมทงระบบราชการทเขาสงกด กลวนบบคน

ใหเขามองปญหาของสงคมแบบตดลบ ดงนนผลงานศลปะของเขาในชวงหลง จงมความรนแรงใน

เนอหา แบบเสยดสสงคม และลอเลยนการเมองมากขน ดงนน อดมการณของเขาจงถกสรางใน

ลกษณะเดยวกนกบอาจารย รนพ และเพอนในสายโคราช แตจะแตกตางจากศลปนกลมกระแสหลก

คอ การไมยอมกมหวใหกบระบบทนนยม

เกยรตการณ ทองพรมราช เปนครศลปนผผานการศกษาจากหลายสถาบน

อดมการณและแนวความคดจงหลากหลายไปดวย เกยรตการณ ทองพรมราช เปนลกศษยของทว

รชนกร รนกลางๆ ทเขาศกษาในชวงทเหตการณ 6 ตลาคม 2519 ไดลดความรนแรงลงไปแลว แต

อดมการณและปรชญาทไดมาจากสถาบนแหงนคอ การทางานศลปะอยาเอาแตฝมอไปแลกเงนเขา

ใหเอาอดมการณไปใหเขาดวย แนวคดดงกลาว ไดฝงลกในจตสานกของเขามาจนถงปจจบน ตอมา

เมอไดเขาศกษาทมหาวทยาลยมหาสารคาม อดมการณแบบทองถนนยมไดกลายไปเปนสวนหนงใน

ชวตของเขา และการไดเขาศกษาทมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร แนวคดแบบ

ผสมผสานระหวางศลปะสมยใหมกบศลปะแบบรากเหงา ไดเขามาเปนสวนหนงในวถการทางาน

ของเขา ทงหมดไดหลอมรวมใหเกยรตการณ ทองพรมราช เปนผ ทมอดมการณเพอสรางสรรค

ผลงานศลปะควบคไปกบความเปนนกวชาการในลกษณะทองถนนยมสงอกผหนง ศลปะและ

วชาการของเขา จงสะทอนตวตนทแตกตางไปจากศลปนกลมอนๆ

วฒนา ปอมชย หรอ ตอง ดานเกวยน ประตมากรเครองปนดนเผา ผ มอดมการณ

ทนานบถอ อดมการณของเขาไมไดรบมาจากสถาบนการศกษาภายใตรฐชาตไทยแตอยางใด แต

เปนอดมการณทกอตวมาจากมหาวทยาลยแหงชวตจรง คอมหาวทยาลยทสอนความร ในทองทง

จากชางปน จากวถชวตของชาวบาน และจากความยากจนสารพด คอนชวตของเขาอยกบบคคล

ระดบลางทถกทอดทงจากทกรฐบาลมาโดยตลอด ความทกขและแววตาของบคคลเหลานน ไดหลอ

หลอมใหวฒนา ปอมชย มความคดและอดมการณเพอทจะสรางสรรคผลงานสะทอนว ถชวตของ

พวกเขา เพอรองขอความเหนใจ ความมเมตตาตอกน การไมเอารดเอาเปรยบซงกนและกน นคอ

ความแตกตางและตวตนของวฒนา ปอมชย ทไมเหมอนใคร

อภปรายผล

ผลการศกษาวจยน ไดผลวจยเปนขอคนพบคอ กระบวนการสรางอตลกษณของศลปน

อสาน ถกสรางตวตนดวยกระบวนการทางสงคมภายใตบรบททองถนอสาน รฐชาต และโลกาภวตน

266

1. ทองถนอสาน (Localization) คาวา “ทองถนนยม” นน นกสงคมวทยาและ

มานษยวทยาใหความสนใจ “ทองถนนยม” ในฐานะทเปน “ปรากฏการณทางสงคมวฒนธรรม”

อยางหนงทซบซอน เตมไปดวยความเคลอนไหวเปลยนแปลงและเกยวของเชอมโยงกบกลมคน

สถาบน ระบบ และปรากฏการณอนๆ อกจานวนมาก (พฒนา กตอาษา. 2546: 17) ดงนน คาวา

“ทองถนอสาน” ในความหมายของงานวจยน จงหมายรวมถง ปจจยทางดานการเมอง สงคม ศลปะ

วฒนธรรม และสงแวดลอม ทมอยภายในบรบทของภาคอสาน และไดสงผลตอการสรางอตลกษณ

ของศลปนอสานอยางหลกเลยงไมได อาทเชน ทว รชนกร ไดแรงบนดาลและแนวความคดมาจากวถ

ชวตของชาวบาน และการเขามาของฐานทพอเมรกา ความยากจน การสรางเขอน การประทวง หรอ

แมแตเรองเลกๆ นอยๆ ทเกดขนในภาคอสาน ลวนไปปรากฏอยในผลงานของเขาทงสน เชนเดยวกน

กบโชคชย ตกโพธ ไดรบแรงบนดาลใจมาจากธรรมชาต วถชวต นยายปรมปรา ภาพผนงถา วดและ

สถานปฏบตธรรมทอยในภาคอสาน สขสนต เหมอนนรทธ ไดรบแรงบนดาลใจจากชวตชาวนาอสาน

สนาม จนทรเกาะ ไดรบแรงบนดาลใจจากศลปะและวฒนธรรมอสานใต สรพล ปญญาวชระ ไดแรง

บนดาลใจมาจากทองนาทแตกระแหง เกยรตการณ ทองพรมราช สะทอนวถชวต การกนอย ผานกะปอม

ปลายาง และผนปาในจนตนาการของภาคอสาน และวฒนา ปอมชย สะทอนวถชวตความเปนอย

ของชางปน และชาวบานทอยละแวกบานของเขา

หากอธบาย “อตลกษณ” ตามมโนทศนปจเจกภาพในความหมายของเกยซรต (Clifford

Geertz) นน “เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงมไมรจบ อตลกษณจงเปนคณสมบต

ทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา” (อภญญา เฟองฟสกล. 2546: 32-33) จง

สามารถอธบายไดวา ศลปนไดหยบยมเอาความเปนทองถนอสาน จากเรองราวและสอวสดจาก

ภมปญญาของชาวอสาน มาเปนสอแสดงออกในผลงานทศนศลปของเขาเทานน แตลกษณะเดน

ของผลงานนน กลบปรากฏอยในรปแบบศลปะสมยใหมและการมทกษะฝมอสง จงอาจกลาวไดวา

เขาไดแปรเปลยนความเปนทองถนอสาน ไปสความเปนสากลในรปแบบของศลปะสมยใหมแบบ

บรณาการ และเลอนไหลไปตามสถานการณ หรออาจอธบายไดวา ปจเจกภาพในฐานะอตลกษณ

ของศลปน ไดถกสรางดวยกระบวนการทางสงคม คอความเปนทองถนอสาน ททบซอนกบเทคนค

วธการแบบสมยใหมเปนผหยบยนให และแปรเปลยนไปตามสถานการณทางดานความคด และ

กลวธในการสรางภาพของพวกเขา จนกลายเปนผลงานทศนศลปทมลกษณะเฉพาะนนเอง

2. รฐชาต (Nation state) หมายถง นโยบายของรฐบาลไทยทเขามามอทธพลเหนอ

ดนแดนภมภาคอสาน กเพอใหสงคมอสานไดปฏบตตาม ไมวาจะเปนเรองการเมอง การปกครอง

และระบบการศกษา ทเรมตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา ซงไดสงผลตอการสรางอตลกษณของ

ศลปนอสาน โดยแบงเปนปจจยทเดนชดได 2 ปจจย คอ

267

2.1 ปจจยแรก คอ “สถาบนการศกษา” ทมผลมาจากหลกสตรการเรยนการสอน

ซงถกกาหนดโดยรฐบาลและผ มอานาจ ดงจะเหนไดจาก ทว รชนกร ผ สาเรจการศกษามาจาก

มหาวทยาลยศลปากร ทผลตผ มฝมอทางชางศลปในชวงแรกๆ เพอไปสรางศลปกรรมใหกบ

ประเทศชาต ทว รชนกร กอยในชวงของอดมการณนนดวย โชคชย ตกโพธ ไดรบอทธพลจาก

สถาบนการศกษาศลปะทเกาแกของประเทศ คอวทยาลยเพาะชาง ซงเปนแหลงผลตชางศลปฝมอด

ของประเทศมาตงแตเรมแรก แมแตในชวงทโชคชย ตกโพธ เปนนกศกษา กไดรบการถายทอดวชา

เชงชางทเนนทกษะฝมอ ผสมผสานกบการศกษาศลปะหลกวชาของตะวนตก อทธพลดงกลาวยง

ตกคางอยในรปแบบผลงานศลปะของเขามาจนถงปจจบน สวน สขสนต เหมอนนรทธ สนาม จนทรเกาะ

สรพล ปญญาวชระ และเกยรตการณ ทองพรมราช ทงสคนนบเปนผลพวงมาจากสถาบนการศกษา

ทางดานศลปะทเกดขนในภาคอสานคอ วทยาลยเทคนคภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภายใตการสอน

ของทว รชนกร สถาบนศลปะแหงน มสถานทตงและบรรยากาศในการเรยนการสอน ทเตมไปดวย

ธรรมชาตแบบบานนอก พนนาแตกระแหง ความแรนแคนของชาวบาน และบรรยากาศของการเขา

มาของฐานทพอเมรกา ลวนเปนปจจยใหกบผ เรยนไดรบอทธพลความเปน “อตลกษณะเฉพาะสถาบน”

ตดตวมาดวย สวนวฒนา ปอมชย นน เปนหนงเดยวทไมไดจบการศกษาศลปะจากสถาบนใดๆ

ฉะนน การทางานศลปะของเขา จงมแตทองทง ธรรมชาต และวถชวตของชาวบานเทานน ทเปนคร

และเปนมหาวทยาลยชวตใหกบเขา

“อตลกษณ” ในความหมายของนกคดสายปฏสมพนธเชงสญลกษณ (Symbolic

interactionism) ซงแมวาจะใหนาหนกแกปจเจกบคคลในฐานะประธาน (Subject) หรอผกระทาการ

(Agency) แตกเหนวา “อตลกษณ” คอสงทเกดขนในกระบวนการปฏสมพนธทางสงคม และหาก

นามาอธบายอตลกษณของศลปนอสาน จากความหมายปฏสมพนธทางสงคม จะทาใหเหน

“กระบวนการสงคมแบบปฏสมพนธลกโซ” เกดขนกบศลปนอสาน ดงจะเหนไดจากปรากฏการณ

การเลยนแบบหรอไดรบอทธพลแนวความคดเรอง “ศลปะเพอชวต” โดยมทว รชนกร เปนแมแบบ

(Master) และสงตอกระบวนการสบทอดอตลกษณใหกบบรรดาลกศษยผ มชอเสยงจานวนหลายคน

อาทเชน สนาม จนทรเกาะ สขสนต เหมอนนรทธ สรพล ปญญาวชระ เกยรตการณ ทองพรมราช

เทอดเกยรต พรหมนอก เลอพงษ พฒชาต มงคล อทก ทองกราน ทานา พงษเทพ กระโดนชานาญ

จกร หาญสวรรณ นคม กบแกว จรญ ชยประทม ฯลฯ หรอแมกระทงวฒนา ปอมชย กถอวาเปนลกศษย

นอกระบบของเขาอกดวย ดงนน ปรากฏการปฏสมพนธลกโซ น จงถกสรางอตลกษณดวยระบบ

การศกษาซงอยภายใตระบบรฐชาตไทยนนเอง

268

2.2 ปจจยทสอง คอ “ปจจยทางดานการเมอง สงคม และสงแวดลอม” ซงศลปน

ไดรบแรงบบคน จากระบบการปกครองของรฐชาตไทย โดยเฉพาะในชวงเหตการณ 14 ตลาคม

2516 และ 6 ตลาคม 2519 ซงศลปนเกอบทงหมด ลวนมบทบาทในการนาเอาผลงาน “ศลปะคต

เอาทการเมอง” ไปรวมตอสกบเผดจการดงทไดกลาวมาแลวขางตน หากนามาอธบาย “อตลกษณ”

ปจเจกภาพในความหมายของเกยซรตนน เปนการแปรเปลยนอตลกษณของคนตามบรบทจงมไมร

จบ อตลกษณจงเปนคณสมบตทคนหยบยมสรางขนมาตามสถานการณเฉพาะหนา ดงนน

กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน สามารถอธบายไดวา ทศนศลปเพอชวต ถกสรางดวย

สถานการณความเลวรายทางการเมอง เปนสาคญ และพรอมจะแปรเปลยนอตลกษณของตนตาม

บรบทจงมไมรจบ เชน เมอสถานการณทางการเมองคลคลายลง ผลงานของพวกเขากไดเปลยนแนว

ในการเขยนภาพ ไปสเรองราวทางสงคม สงแวดลอม และศาสนามากขน ซงเนอหาจะเบาลงนนเอง

3. โลกาภวตน (Globalization) หมายถงกระบวนการตางๆ อนเปนผลมาจากกระแสโลก

ปจจบน ในสวนขององคกรภาครฐ เอกชน ปจเจกชน ทงในระดบภมภาค ประเทศ และนานาชาต ทม

ผลตอกระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน การแสดงผลงานในวงกวาง ในพนทของการรบร

ของผคนจานวนมาก มความจาเปนอยางยง สาหรบการสรางตวตนของศลปนใหกลายเปนคนทม

ชอเสยง ขอดอยหรอขอเสยเปรยบของศลปนทอยในภาคอสานกคอ การท ไมมเวทและผสนบสนน

ในการแสดงออก ไมมสอ ฯลฯ เหมอนกบกลมศลปนในกรงเทพฯ ทถกสรางขนมา ทงการมเสนสาย

มการประกวด มการใหรางวลกลมของตน ซงทงหมดลวนวางแผนและสรางมนขนมาอยางมระบบ

จนกลายเปนความชอบธรรมในกลมของตน ศลปนทอยอาศยในภาคอสาน จงกลายเปนศลปนชาย

ขอบ ยกเวน ทว รชนกร ผ เดยวทสามารถยนหยดอยในพนทของโลกศลปะกระแสหลกได

ดงนน หากนามาอธบายอตลกษณ คอสงทเกดขนในกระบวนการปฏสมพนธทางสงคม

ดงทคลย (Charles Cooley) เชอวา สงคมและปจเจกบคคลเปนปรากฏการณทไมอาจแยกออกจาก

กนได สงคมเกดจากการผสมผสานของตวตนเชงจต (Mental selves) ของหลายๆคนทมปฏสมพนธ

ตอกน ความรสกเกยวกบตวเราเองพฒนาขนมาจากปฏกรยาของเราตอความเหนของผ อนเกยวกบ

ตวเรา เขาเรยก “ตวตน” ทเกดจากกระบวนการนวา “ตวตนในกระจกเงา” (อภญญา เฟองฟสกล.

2546: 25) จากแนวความคดดงกลาว สามารถนามาอธบาย อตลกษณของทว รชนกร ไดวา การท

เขาไดรบการยอมรบจนมชอเสยงระดบประเทศนน อาจเปนเพราะคณภาพของผลงานประการหนง

ความเปนศษยอาวโสของมหาวทยาลยศลปากร จงทาใหมพรรคพวกและความเกรงใจตอบรรดา

ศลปนกระแสหลก ซงสวนใหญคอผลผลตของมหาวทยาลยศลปากรประการหนง และการไมยดมน

ถอมนในสถาบนของตน เปนคนทใหเกยรตและความสาคญกบสถาบนอนดวย จงทาใหเขาไดรบ

ความชนชมจากผคนทกสถาบนเปนอยางด นนจงเปนการมปฏสมพนธระหวางตวเขาทไดพฒนา

ปฏกรยาของเขาตอความเหนผ อน จงเปนปรากฏการณทไมสามารถแยกออกจากกนได

269

อยางไรกตาม นอกจากสงทคนพบในงานวจยทงสามขอดงกลาวแลว สงหนงทคนพบคอ

เรอง “แนวคด ทฤษฎ/ปรชญา” ทแฝงอยในศลปนอสานทงเจดคน ซงมความแตกตางจาก

ชาวตะวนตก คอ การนาเอาหลกคดปรชญาและคาสอนจากพระพทธศาสนา มาเปนหลกแนวความคด

เพอสรางสรรคผลงานศลปะใหมความเปนตะวนออกหรอสอดคลองกบความเปนไทย เพอรกษา

ตวตนและความเชอดงเดมเอาไว ดงจะเหนไดจากทว รชนกร ไดสรางสรรคศลปะโดยยดหลกความ

เชอเรองนรกสวรรค ซงเปนคาสอนตามหลกพทธศาสนา โดยเฉพาะผลงานจานวนมากในชวงบน

ปลายชวตปจจบนของเขา โชคชย ตกโพธ เปนผยดมนในพระพทธศาสนาทงชวต ฉะนน ปรชญา

“พทธเถรวาท” จงไดมาปรากฏในผลงานสวนใหญของเขา เขาพยามสรางสรรคผลงานศลปะใหเขา

ไปใกลเคยงกบคาสอนของพระพทธองคใหมากทสด เพอแสดงใหเหนวา หลงจากทเขาไดปฏบตธรรม

จนสมาธและปญญาเกดแลว พทธปญญากจะบงเกดขนในผลงานศลปะของเขาดวย อยางไรกตาม

ไมเฉพาะทว รชนกร และโชคชย ตกโพธ เทานน ทนอมนาเอาหลกคาสอนของพระพทธเจา ศลปนอก

5 คน กลวนยดหลกคาสอนของพทธศาสนา มาเปนสวนหนงในผลงานทศนศลปอยางเตมใจ ซงม

ปรากฏใหเหนจานวนมากแทบทกคน

ผลจากการศกษากระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสานทงหมด ทาใหเหนภาพรวม

ของการเกดขน ตงอย และดบไป ไมมสงใดยงยนตายตว ทกสงลวนเปนอนจจงตามกฎไตรลกษณ

ผลงานศลปะของศลปนแตละคน จะเหนไดวา รปแบบและกลวธการสรางสรรคผลงานไดเลอนไหล

ไปตามการเปลยนแปลงของกระแสโลกาภวตน และเปลยนแปลงไปตามเหตปจจยของแตละบคคล

โดยเฉพาะเหตมาจากการขาดปจจยในการดารงชวต ศลปนอสานหลายคนไดพยายามทาตาม

อดมการณอยางดทสดแลว แตความขาดแคลนปจจยในการดารงชพดงกลาว ไดผลกดนใหพวกเขา

หนไปสแนวทางการสรางสรรคผลงานตามความตองการของผ เสพอยบาง ดงนน การปรบตวให

เลอนไหลไปตามกระแสของสงคม และกระแสโลกาภวตน จงเปนหนทางใหเขายนอยไดบนพนทของ

โลกศลปะหลงสมยใหมนนเอง

ขอเสนอแนะ ผลการศกษา ทศนศลปเพอชวต : กระบวนการสรางอตลกษณของศลปนอสาน ไดขอ

คนพบอนเปนองคความรใหม ทกอประโยชนตอความเขาใจ จนนาไปสการสลายเพดานความคดท

เคยกาหนดใหศลปนคดและรสกอยเพยงลกษณะเดยว และทาใหวงการทศนศลปของภาคอสานและ

ของประเทศไทย ไดตระหนกถงผลของความเปลยนแปลงทสลบซบซอนมากขน และเพอทาใหเกด

“โลกแหงศลปะ” ใหมขนมาอยางเทาเทยมกน อยางไรกตาม สงทนาจะทาวจยในอนาคต ไดแก

การศกษาวจยศลปนอสานในระดบรากหญา อาทเชน ศลปนพนบานอสานสาขาตางๆ ทเรมปรากฏ

มหนวยงานทางราชการในภาคอสาน เขามาบรหารจดการดวยการมอบรางวลเพอเชดชเกยรตศลปน

มากขน เพอแสวงหาแนวทางการสงเสรมใหศลปนอสาน ไดกาวขามไปสการยอมรบในวงการศลปะ

ทกวางขวางมากขน

บรรณานกรม

271

บรรณานกรม

กลมรองเทาแตะ. (ม.ป.ป.). เสนทางวรรณกรรมเพอชวตจาก พ.ศ. 2492 ถงปจจบน. สบคนเมอ

8 สงหาคม 2551, จาก http://9dern.com/artforlife/art0029.htm

กลมศลปนอสาน. (2551). หนงสอประกอบนทรรศการศลปกรรมรวมสมยกลมศลปนอสาน ครงท 11.

กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

กองโบราณคด กรมศลปากร. (2532). ศลปะถาสกลนคร. กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย.

-------------. (2533). ศลปะถา “กลมบานผอ” จงหวดอดรธาน. กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย.

-------------. (2535). ศลปะถาสมยประวตศาสตร ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. กรงเทพฯ:

ป.สมพนธพาณชย.

กอ สวสดพาณชย. (2534). อสานเมอวนวาน. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

กตกร มทรพย. (2549). ซกมนด ฟรอยด ประวตชวตการทางานและฟรอยดบาบด . กรงเทพฯ: มตชน.

เกยรตการณ ทองพรมราช. (2539). การศกษาววฒนาการผลงานจตรกรรมรวมสมยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ ตงแต พ.ศ. 2524 จนถง พ.ศ. 2536. ปรญญานพนธ กศ.ม.

(ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

-------------. (2553, 5 เมษายน). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานพกใน

มหาวทยาลยขอนแกน อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน.

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2548). ศลปนแหงชาต พทธศกราช 2548. กรงเทพฯ: อมรนทร

พรนตงแอนดพบลชชง.

คเณศ ศลสตย. (2542). ววฒนาการของศลปะรวมสมยในภาคอสานและการพฒนาทศนศลปของ

ภาคอสานในศตวรรษท 21. ใน รายงานการสมมนาเพอหาประเดนแนวคด การสรางสรรค

ของศลปนรนเยาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. หนา 36-45. กรงเทพฯ: เอส พ เอส พรน

ตง แอนด บลดง.

คนธฬ. (2542, กนยายน). ศลปะและสนทรยศาสตร. HI-CLASS. 16(184): 52-57.

คากรอง. (2523). “ลกษณะรอยกรองเพอชวตชวง 14 ตลาคม 2516 - 6 ตลาคม 2519 และอทธพล

ทไดรบจากงานรอยกรองของ จตร ภมศกด และกวชวง 2490 – 2500” ชอจตร ภมศกด.

กรงเทพฯ: ปยฝาย.

272

งานบณฑตศกษา หลกสตรการศกษามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา คณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. (2545). พหศลปศกษา Arts Education. กรงเทพฯ:

สนตศรการพมพ.

จนทน เจรญศร. (2544). โพสตโมเดรนกบสงคมวทยา. กรงเทพฯ: วภาษา.

จารภา พานชภกด. (2549). การสรางภาพตวแทนผหญงของกลมผผลตละครโทรทศน : การตอส

เรองความหมาย. ปรญญานพนธ ปร.ด. (สหวทยาการ). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ถายเอกสาร.

ชมรมหนงสอแสงตะวน. (ม.ป.ป.). บทวเคราะหวรรณกรรมยคศกดนาของ จตร ภมศกด.

กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

ชลธรา กลดอย. (2517). วรรณคดของปวงชน. กรงเทพฯ: อกษรสาสน.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2549). วาทกรรมการพฒนา : อานาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และ

ความเปนอน. กรงเทพฯ: วภาษา.

โชคชย ตกโพธ. (2551, 25 กนยายน). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 628 หม 18

บานดอนกลาง ตาบลขามใหญ อาเภอเมอง จงอบลราชธาน .

-------------. (2552, 12 พฤศจกายน). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 628 หม 18

บานดอนกลาง ตาบลขามใหญ อาเภอเมอง จงอบลราชธาน .

ตอลสตอย, ลโอ. (2528). ศลปะคออะไร. แปลโดย สทธชย แสงกระจาง. กรงเทพฯ: เคลดไทย.

ถนอม ชาภกด. (2545). ศลปะปรทศนเชงอรรถการวจารณ. กรงเทพฯ: เนชนบคส อนเตอรเนชนแนล.

ทว รชนกร. (2551, 15 ตลาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 203 หมท 10

ซอยเพชรมาตคลา ตาบลหวทะเล อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา .

-------------. (2552, 15 กนยายน). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 203 หมท 10

ซอยเพชรมาตคลา ตาบลหวทะเล อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา.

ทปกร. (2531). ศลปะเพอชวต ศลปะเพอประชาชน. กรงเทพฯ: ดอกหญา.

ธดา สาระยา. (2546). อาณาจกรเจนละ ประวตศาสตรอสานโบราณ. กรงเทพฯ: พฆเณศ พรนทตง

เซนเตอร.

ธรยทธ บญม. (2547). โลก MODERN & POST MODERN. กรงเทพฯ: สายธาร.

นคม กบแกว. (2551, 15 กรกฎาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทมหาวทยาลยเทคโนโลย

ราชมงคลอสาน จงหวดนครราชสมา.

-------------. (2553, 10 พฤษภาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทมหาวทยาลยเทคโนโลย

ราชมงคลอสาน จงหวดนครราชสมา.

273

แนวหนา. (2552). ราลก 6 ตลา. สบคนเมอ 20 มนาคม 2554, จาก http://www.naewna.com/

gallery-detail.asp?ID=343

แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย. (2537). สรางสาน ตานานศลป 20 ปแนวรวมศลปนแหงประเทศไทย.

กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

-------------. (2539). พลานภาพศลปะกบสงคม. กรงเทพฯ: เอส เอม เซอรคท เพรส.

ฝายวชาการ องคการบรหารสโมสรนสต จฬาลงกรณมหาวทยาลย . (2517). วรรณคดของปวงชน.

กรงเทพฯ: อกษรสาสน.

พรยะ ไกรฤกษ; และเผา ทองเจอ. (2525). ศลปกรรมหลง พ.ศ. 2475. กรงเทพฯ: พบลเคชน.

พศษฏ คณวโรฒม. (2545). อตลกษณและกระบวนการตอสเพอชวตของผตดเชอ HIV. ปรญญา

นพนธ สงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต (มานษยวทยา). กรงเทพฯ: บณฑต

วทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ถายเอกสาร.

เพอนเดนทาง. (2527, เมษายน). ตอง ดานเกวยน. 5(52): 51-57.

ไพโรจน สโมสร. (2532). จตรกรรมฝาผนงอสาน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงกรฟ.

ไพศาล ธรพงศวษณพร, บรรณาธการ. (2549). ศลปะงดงาม สงครามกราดเกรยว วรรณทรรศน

พนจ วาดวยศลปกรรมกบสงคราม. กรงเทพฯ: สพรเรยพรนตงเฮาส.

พฒนา กตอาษา. (2546). ทองถนนยม (Localism). กรงเทพฯ: โอเอส พรนตง เฮาส.

ภทรพงศ คงวจตร (2543). พนทและความหมายของการทองเทยวในเมองหลวงพระบาง. ปรญญา

นพนธ สม.ม. (มานษยวทยา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ถายเอกสาร.

มหาวทยาลยเทยงคน. (2543). ศลปะและปรชญาในยคโพสตโมเดรน. สบคนเมอ 21 กนยายน

2549, จาก http://www.geocities.com/univmidnight/newpage12.htm?200621

มหาวทยาลยมหาสารคาม. สถาบนวจยศลปะและวฒนธรรม. (2551). เชดชเกยรตศลปนพนบาน

อสาน 2551. กาฬสนธ: ประสานการพมพ.

มหาวทยาลยศลปากร. (2515). การแสดงศลปกรรมแหงชาตครงท 21. กรงเทพฯ: โรงพมพการ

ศาสนา.

ยศ สนตสมบต. (2542). ฟรอยดและพฒนาการของจตวเคราะห. กรงเทพฯ: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ระวเทพ มสกะปาน. (2543). การศกษาความขดแยงในการแสดงศลปกรรมแหงชาตตงแตป พ.ศ.

2507 ถงป พ.ศ. 2524. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

274

ลขต ธรเวคน. (2548). ววฒนาการการเมองการปกครองไทย. กรงเทพฯ: พมพด.

วฒนา ปอมชย. (2551, 8 ตลาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 269 หม 2

ตาบลดานเกวยน อาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมา.

-------------. (2552, 22 ธนวาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 269 หม 2

ตาบลดานเกวยน อาเภอโชคชย จงหวนครราชสมา.

วาสนา เพมพน. (ม.ป.ป.). ภมปญญาชาวบานกบการเรยนรตามอธยาศย. สบเมอ 21 กมภาพนธ

2551, จาก http://edu.swu.ac.th/ae/websnong/web01/web451%5C wisdom1.htm

วกพเดย สารานกรมเสร. (2551). จตร ภมศกด. สบคนเมอ 20 มนาคม 2551,

จาก http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%

B8%A3_%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%A8

%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B9%8C

-------------. (2554). แหลงโบราณคดบานเชยง. สบคนเมอ 20 เมษายน 2554, จาก

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%

88%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B

8%93%E0%B8%84%E0%B8%94%E0%B8%B5%E0%B8%9A%E0%B9%89%E0

%B8%B2%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A2

%E0%B8%87

วจตร อภชาตเกรยงไกร, บรรณาธการ. (2550). ศลปนรากแกวอสาน ทว รชนกร ศลปนแหงชาต

สาขาทศนศลป(จตรกรรม) ป พ.ศ.2548. กรงเทพฯ: พมพด.

วบลย ลสวรรณ. (2546). ศลปวชาการ : ศาสตราจารยศลป พระศร. กรงเทพฯ: มลนธ

ศาสตราจารยศลป พระศร อนสรณ.

วรณ ตงเจรญ. (2527). ศลปะรวมสมย. กรงเทพฯ: วฌวลอารต.

-------------. (2533). รายงานการวจยเรอง ววฒนาการทศนศลปสมยใหมในประเทศไทย. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. ถายเอกสาร.

-------------. (2534ก). มนษยกบความงาม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

-------------. (2534ข). ศลปะสมยใหมในประเทศไทย. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

-------------. (2539). รายงานการวจยเรองบทบาทของชมรมศลปกรรมแหงประเทศไทย (สมาคม

ศลปกรรมไทย) ชวงป พ.ศ. 2522-2530 ทมผลกระทบตอสงคมและวงการศลปกรรมไทย.

กรงเทพฯ: คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

ถายเอกสาร.

275

วรณ ตงเจรญ. (2546). สนทรยศาสตรเพอชวต. กรงเทพฯ: อแอนดไอคว.

-------------. (2547ก). ปจเจกศลปน. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ.

-------------. (2547ข). ศลปะหลงสมยใหม. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ.

-------------. (2548ก). ทศนศลปศกษา. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ.

-------------. (2548ข). ศลปะและสงคม. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ.

-------------. (2551, 14 มถนายน). บรรยาย. ใน การเรยนวชาปรญญานพนธ. ทคณะศลปกรรม

ศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

-------------. (2552, 10 กรกฎาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ.

-------------. (2553, 30 กมภาพนธ). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ.

วโรฒ ศรสโร. (2551). ศลปกรรมพนบาน. ใน ราลก วโรฒ ศรสโร. หนา 118-126. อบลราชธาน:

โรงพมพมหาวทยาลยอบลราชธาน.

วระศกด จนทรสงแสง. (2549). จตร ภมศกด คนยงคงยนเดนโดยทาทาย. กรงเทพฯ: สารคด.

ศโรตม คลามไพบลย. (2544). โพสตโมเดรนคออะไร จากปฏกรยาแบบมารกซสการเมองแบบ

ปฏบตนยม. คนเมอ 25 กนยายน 2549, จากhttp//www.geocities.com/midschool

2000/newpage19.html

ศลป พทกษชน. (2517). บทวพากษวาดวยศลปวฒนธรรมของ “จตร ภมศกด”. กรงเทพฯ:

เจรญวทยการพมพ.

ศรศกด วลลโภดม. (2540). แองอารยธรรมอสาน. กรงเทพฯ: พฆเณศ พรนทตง เซนเตอร.

ศภชย สงหยะบศย. (2533). การวเคราะหทศนศลปเพอชวตในประเทศไทย ตงแตเหตการณ 14

ตลาคม พ.ศ.2516 จนถง พ.ศ.2533. ปรญญานพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ . ถายเอกสาร.

-------------. (2542). สามทศวรรษศลปะสมยใหมในภาคอสาน. ใน รายงานการสมมนาเพอหา

ประเดนแนวคด การสรางสรรคของศลปนรนเยาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ . หนา 60-

63. กรงเทพฯ: เอส พ เอส พรนตง แอนด บลดง.

-------------. (2544). การศกษาเปรยบเทยบลกษณะรปแบบศลปะและการจดการเครองปน ดนเผา

ดานเกวยน อาเภอโชคชย นครราชสมา กบบานหมอ อาเภอเมอง มหาสารคาม.

มหาสารคาม: สานกงานโครงการสงเสรมสรางศกยภาพกลมนกวจยอสานคด เมธวจย

อาวโส สกว. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม .

ถายเอกสาร.

276

ศภชย สงหยะบศย. (2549, 1 ตลาคม). ปาฐกถา. ใน การมอบรางวลศลปกรรมเพอสนตภาพ ท

สถาบนปรด พนมยงค กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

-------------. (2552). ศลปะและศลปนอสาน : ทองถน รฐชาต โลกาภวตน. ใน สจบตรนทรรศการ

แสดงศลปกรรมรวมสมยแหงภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. หนา 88-89. กาฬสนธ: ประสาน

การพมพ.

สดชน ชยประสาธน. (2539). จตรกรรมและวรรณกรรมแนวเซอรเรยลสตในประเทศไทย พ.ศ. 2507-

2527. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ.

สนาม จนทรเกาะ. (2551, 20 ตลาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 170/2

ถนนบรรมย-พทไธสง อาเภอเมอง จงหวดบรรมย.

-------------. (2552, 18 ธนวาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 170/2

ถนนบรรมย-พทไธสง อาเภอเมอง จงหวดบรรมย.

-------------. (2553, 31 มนาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 170/2

ถนนบรรมย-พทไธสง อาเภอเมอง จงหวดบรรมย.

สมชาย ปรชาเจรญ. (2523). ชวตและศลป. กรงเทพฯ: ชยวฒนาการพมพ.

สมสมย ศรศทรพรรณ. (2539). โฉมหนาของศกดนาไทยในปจจบน. กรงเทพฯ: รงเรองชย.

สถาบนปรด พนมยงค. (2538). ศลปกรรม 50 ป สนตภาพไทย วาดหวง สนตภาพ เพอสนตสข.

กรงเทพฯ: ปาปรส พบลเคชน.

สถาบนปรด พนมยงค. (2545). บนทกการแสดงนทรรศการศลปกบสงคม 2544 รางวลมนส เศยรสงห

“แดง” การแสดงนทรรศการศลปกรรมกลางแจงเดอนตลา. กรงเทพฯ: ฟนน พบบลชชง.

-------------. (2546). ภาพศลปะคทเอาทการเมองเดอนตลา. กรงเทพฯ: 21 เซนจร.

-------------. (2549). รางวลมนส เศยรสงห “แดง” ครงท 2 ประจาปพทธศกราช 2549. กรงเทพฯ:

ศรเมองการพมพ.

สมาคมนกเขยนแหงประเทศไทย. (2532). นกเขยนเรองสนดเดน. กรงเทพฯ: ประพนธสาสน.

สมทธ ถนอมศาสนะ. (2548, 10 สงหาคม). แนวคด “ศลปะเพอชวต” ในทศวรรษ 2490 กบการ

วจารณวรรณกรรม. ใน เอกสารประกอบการจดประชมวชาการระดบชาต: เวทวจย

มนษยศาสตรไทย ครงท 2. เชยงใหม: คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ถายเอกสาร.

สทธ ศรสยาม (จตร ภมศกด); และหลวงพฒนพงศภกด (ทม สขยางค). (2533). นราศหนองคาย

วรรณคดทถกสงเผา. กรงเทพฯ: สองศยาม.

277

สนธสวสด ยอดบางเตย. (2552). แนวรวมศลปนแหงประเทศไทย : ขอสงเกตบางประการ.

สบคนเมอ 25 มนาคม 2554, จาก http://www.oknation.net/blog/print.php?id=410538 1

สขสนต เหมอนนรทธ. (2551, 21 กนยายน). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 939

หม 3 ถนนเจนจบทศ ตาบลในเมอง อาเภอบานไผ จงหวดขอนแกน .

-------------. (2552, 10 ตลาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 939 หม 3

ถนนเจนจบทศ ตาบลในเมอง อาเภอบานไผ จงหวดขอนแกน.

-------------. (2553, 5 กมภาพนธ). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทบานเลขท 939 หม 3

ถนนเจนจบทศ ตาบลในเมอง อาเภอบานไผ จงหวดขอนแกน .

สจตต วงษเทศ. (2553, 4 กมภาพนธ). อบลราชธาน มาจากไหน? โขง-ช-มล หมายถงอะไร?.

มตชน. หนา 20.

สจตรา คปตารกษ. (2526). วเคราะหบทรอยกรองของนายผ. กรงเทพฯ: ปรญญานพนธ กศ.ม.

กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

สรตน โอสถานเคราะห. (2529). ขอนแกน. กรงเทพฯ: มงกรการพมพและโฆษณา.

สมาล เอกชนนยม. (2546). ศลปะจนตทศน : กรณศกษาจตรกรรมฝาผนงพนบานอสาน สมวด

โพธารามและวดปาเรไรย. ปรญญานพนธ ศป.ม. (ทศนศลป-ศลปสมยใหม). กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ . ถายเอกสาร.

สมาล เอกชนนยม. (2548). ฮบแตมในสมอสาน งานศลปสองฝงโขง. กรงเทพฯ: มตชน.

-------------. (2549). ความคดของคนเขยนรป. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส.

สจบตรการแสดงนทรรศการผลงานศลปกรรมรวมสมยของกลมศลปนอสาน ครงท 8. (2544).

ฮวมแฮงปนแตม. ขอนแกน: คลงนานา.

อรรถจกร สตยานรกษ. (2549). “มอทสาม” ในประวตศาสตรการเมองไทย. กรงเทพฯ: โครงการ

จดพมพคบไฟ.

อภญญา เฟองฟสกล. (2546). อตลกษณ Identity การทบทวนทฤษฎและกรอบแนวคด. กรงเทพฯ:

ไทเกอร พรนตง.

องอร เพชรเขยว. (2543). ดนสรางสรรคจนตนาการและตานานแหงชวต “วฒนา ปอมชย” ตอง

ดานเกวยน ประตมากรแหงทราบสง. กรงเทพฯ: คณะมณฑนศลป มหาวทยาลย

ศลปากร. ถายเอกสาร.

278

อานาจ เยนสบาย. (2524). ประวตศาสตรศลปกรรมรวมสมยของรตนโกสนทร . กรงเทพฯ:

อกษรไทย.

-------------. (2532). ศลปพจารณ. กรงเทพฯ: แสงศลปการพมพ.

-------------. (2533). การวเคราะหความขดแยงทางความคดทปรากฏในผลงานการวจารณของ

วงการทศนศลป ตงแตหลงเหตการณสงครามโลกครงท 2 จนถง พ.ศ.2531. ปรญญา

นพนธ กศ.ม. (ศลปศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ถายเอกสาร.

-------------. (2540). ศลปกรรมตะวนตกยคเรมตนในประเทศไทย. ใน มศว ศลปวฒนธรรม.

หนา 51-61. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ.

-------------. (2553, 26 พฤษภาคม). สมภาษณโดย ณฐนนต สปปภากล ทสานกงานอธการบด

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ.

Sardar, Ziauddin; & Curry, Patrick. (2548). สโลกหลงสมยใหม. แปลโดย วรนช จรงรตนาพงศ.

กรงเทพฯ: สามลดา.

Smiers, Joost. (2550). ศลปะภายใตแรงกดดน. แปลโดย ธวชชย อนพงศอนนต. กรงเทพฯ:

ผจดการ.

ประวตยอผวจย

280

ประวตยอผวจย

ชอ ชอสกล นายณฐนนต สปปภากล

วนเดอนปเกด 5 ตลาคม 2507

สถานทเกด อาเภอหวยแถลง จงหวดนครราชสมา

สถานทอยปจจบน คณะศลปกรรมและออกแบบอตสาหกรรม

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน

ถ.สนารายณ ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครราชสมา 30000

ตาแหนงหนาทการงานปจจบน ผชวยศาสตราจารย ระดบ 8

ผชวยคณบดฝายวชาการและวจย

สถานททางานปจจบน คณะศลปกรรมและออกแบบอตสาหกรรม

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน

ถ.สนารายณ ต.ในเมอง อ.เมอง จ.นครราชสมา 30000

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2524 มธยมศกษาปท 3 จากโรงเรยนหวยแถลงพทยาคม

พ.ศ. 2527 ประกาศนยบตรวชาชพ (ปวช. ศลปกรรม)

จากวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา

วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นครราชสมา

พ.ศ. 2529 ประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปวส. ศลปกรรม)

จากวทยาลยเทคโนโลยและอาชวศกษา

วทยาเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นครราชสมา

พ.ศ. 2533 วทยาศาสตรบณฑต (วท.บ. เวชนทศน)

จากมหาวทยาลยมหดล

พ.ศ. 2544 ศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต (ศป.ม. ทศนศลป : ศลปะสมยใหม)

จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร

พ.ศ. 2554 ศลปศาสตรดษฎบณฑต (ศศ.ด. ศลปวฒนธรรมวจย)

จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร