สารบญ

เรอง หนา

วชากระทธรรม ๑ - บทน า ๒ - หลกเกณฑการแตงกระท ๔ - วธการแตงกระท ๔ - ตวอยางกระทธรรม ธรรมศกษาช นตร ๕ พทธศาสนสภาษต - ทานวรรค คอ หมวดทาน ๒๑ - ศลวรรค คอ หมวดศล ๒๓ - สตวรรค คอ หมวดสต ๒๕ - ปาปวรรค คอ หมวดบาป ๒๖ - ปญญวรรค คอ หมวดบญ ๒๙ วชาธรรม ๓๐ - บทน า ๓๑ - ธรรมมอปการะมาก ๒ ๓๒ - ธรรมเปนโลกบาล คอ คมครองโลก ๒ ๓๒ - ธรรมอนท าใหงาม ๒ ๓๓ - บคคลหาไดยาก ๒ ๓๓ - รตนะ ๓ ๓๔ - คณของรตนะ ๓ ๓๔ - โอวาทของพระพทธเจา ๓ ๓๔ - ทจรต ๓ ๓๔ - กายทจรต ๓ วจทจรต ๔ มโนทจรต ๓ ๓๕ - สจรต ๓ ๓๕ - กายสจรต ๓ วจสจรต ๔ มโนสจรต ๓ ๓๕ - อกศลมล ๓ ๓๕ - กศลมล ๓ ๓๖

เรอง หนา - สปปรสบญญต ๓ ๓๖ - บญกรยาวตถ ๓ ๓๖ - วฒท คอธรรมเครองเจรญ ๔ ๓๗ - จกร ๔ ๓๘ - อคต ๔ ๓๘ - ปธาน คอความเพยร ๔ ๓๙ - อธษฐานธรรม ๔ ๔๐ - อทธบาท ๔ ๔๐ - ควรท าความไมประมาทในท ๔ สถาน ๔๑ - พรหมวหาร ๔ ๔๒ - อรยสจ ๔ ๔๓ - อนนตรยกรรม ๕ ๔๔ - อภณหปจจเวกขณะ ๕ ๔๔ - ธมมสสวนานสงส ๕ ๔๖ - พละ ๕ ๔๗ - ขนธ ๕ ๔๗ - คารวะ ๖ ๔๙ - สาราณยธรรม ๖ ๔๙ - อรยทรพย ๗ ๕๑ - สปปรสธรรม ๗ ๕๑ - โลกธรรม ๘ ๕๓ - บญกรยาวตถ ๑๐ ๕๔ - คหปฏบต ๕๖ - ทฏฐธมมกตถประโยชน ๔ ๕๖ - สมปรายกตถประโยชน ๔ ๕๖ - มตตปฏรป ๔ ๕๖ - คนปลอกลอก มลกษณะ ๔ ๕๗ - คนดแตพด มลกษณะ ๔ ๕๗ - คนหวประจบ มลกษณะ ๔ ๕๗

เรอง หนา - คนชกชวนในทางฉบหาย มลกษณะ ๔ ๕๘ - มตรแท ๔ ๕๘ - มตรมอปการะ มลกษณะ ๔ ๕๘ - มตรรวมสขรวมทกข มลกษณะ ๔ ๕๘ - มตรแนะประโยชน มลกษณะ ๔ ๕๘ - มตรรกใคร มลกษณะ ๔ ๕๘ - สงคหวตถ ๔ ๕๘ - ธรรมของฆราวาส ๔ ๕๙ - มจฉาวณชชา คาขายไมชอบธรรม ๕ ๕๙ - สมบตของอบาสก ๕ ๕๙ - ทศ ๖ ๖๐ - ปรตถมทศ ทศเบองหนาคอบดามารดา ๖๐ - ทกษณทศ ทศเบองขวาอาจารย ๖๐ - ปจฉมทศ ทศเบองหนา ภรรยา ๖๑ - อตตรทศ ทศเบองซาย มตร ๖๑ - เหฏฐมทศ ทศเบองต า บาว ๖๒ - อปรมทศ ทศเบองบน สมณพราหมณ ๖๒ - อบายมข ๖ ๖๓ - ดมน าเมามโทษ ๖ ๖๓ - เทยวกลางคนมโทษ ๖ ๖๓ - เทยวดการเลน มโทษ ๖ ๖๓ - เลนการพนน มโทษ ๖ ๖๔ - เกยจครานท างาน มโทษ ๖ ๖๔ วชาพทธประวต ๖๖ - บทน า ๖๗ - ปรจเฉทท ๑ - ชมพทวปและประชาชน ๖๘ - วรรณะ ๔ ๖๘ - การศกษาของวรรณะ ๔ ๖๘

เรอง หนา - ความเชอของชาวชมพทวป ๖๙ - วธปฏบตเกยวกบความเกด ความตายและสขทกข ๖๙ ปรจเฉทท ๒ - สกกชนบท ๗๐ - ศากยวงศ ๗๐ ปรจเฉทท ๓ - พระศาสดาประสต ๗๒ - อสตดาบสเขาเยยม ๗๒ - ประสตได ๕ วน ท านายลกษณะ ๗๒ - ประสตได ๗ วน พระมารดาสนพระชนม ๗๓ - พระชนมาย ๗ ป ขดสระโบกขรณ ๓ สระ ๗๓ - พระชนมาย ๑๖ ป อภเษกพระชายา ๗๓ ปรจเฉทท ๔ - เสดจออกบรรพชา ๗๕ ปรจเฉทท ๕ - ทกรกรยา ๓ วาระ ๗๖ - อปมา ๓ ขอ ปรากฏ ๗๗ - ปญจวคคยหน ๗๗ - ความเพยรทางจตท าใหบรรลธรรม ๗๘ - ทรงชนะมาร ไดตรสร ๗๘ ปรจเฉทท ๖ - เสวยวมตตสขใตรมมหาโพธ ๗ วน ๘๐ - ใตรมอชปาลนโครธ ๗ วน ๘๐ - ใตรมมจลนท ๗ วน ๘๐ - ใตรมราชายตนะ ๗ วน ๘๑ - ทรงตดสนพระทยแสดงธรรม ๘๑ - ทรงพระด ารหาคนผสมควรรบเทศนา ๘๒ - ทรงแสดงปฐมเทศนา ๘๒ - ปฐมสาวก ๘๓

เรอง หนา - ปญจวคคยบรรลพระอรหนต ๘๔ ปรจเฉทท ๗ - สงสาวกไปประกาศพระศาสนา ๘๕ - ยสกลบตรบวช ๘๕ - สหายพระยสะ ๕๔ คน บวช ๘๖ - ทรงประทานวธอปสมบทแกสาวก ๘๖ - ทรงโปรดภททวคคยสหาย ๓๐ คน ๘๗ - ทรงโปรดชฎล ๓ พนอง ๘๗ - ทรงแสดงอาทตตปรยายสตร ๘๗ ปรจเฉทท ๘ - เสดจกรงราชคฤหแควนมคธ โปรดพระเจาพมพสาร ๘๙ - ความปรารถนา ๕ ประการ ของพระเจาพมพสาร ๘๙ - ทรงอนญาตใหภกษรบอาราม ๙๐ - ทรงไดพระอครสาวก ๙๑ - พระโมคคลลานะบวชได ๗ วน บรรลพระอรหนต ๙๑ - ทรงแสดงอบายละทฏฐแกทฆนขะ อคคเวสนะโคตร ๙๑ - ทรงแสดงเวทนา ๓ วาไมเทยง เปนทกข วางเปลา ๙๑ - ผหลดพนพดตามโวหารโลก แตไมถอม น ๙๑ - พระสารบตรบวชได ๑๕ วน บรรลพระอรหนต ๙๒ - ทฆนขะ ไดดวงตาเหนธรรม ๙๒ ปรจเฉทท ๙ - ทรงบ าเพญพทธกจในมคธชนบท ประทานอปสมบท แกพระมหากสสปะ ๙๔ - มหาสนนบาตแหงมหาสาวก ๙๔ - โอวาทปาฏโมกขค าสอนหลกของศาสนา ๙๕ - ทรงอนญาตเสนาสนะ ๙๖ - ทรงแสดงวธท าปพพเปตพล ๙๖ - ทรงมอบใหสงฆเปนใหญในกจ ๙๗ - ทรงสอนพระศาสนาผอนลงมาถงคดโลก ๙๘

เรอง หนา - ทรงแสดงวธท าเทวตาพล ๙๘ ปจฉมโพธกาล - ทรงปลงอายสงขาร ๑๐๐ - ทรงแสดงอภญญาเทสตธรรม ๑๐๐ - ทรงแสดงอรยธรรม ๔ ประการ ๑๐๐ - ทรงแสดงมหาปเทส ฝายพระสตร ๔ ๑๐๑ - นายจนทะถวายปจฉมบณฑบาต ๑๐๑ - ผวกายพระตถาคตผองใสยง ๒ กาล ๑๐๑ - บณฑบาตทาน ๒ คราว มผลเสมอกน ๑๐๒ - ประทมอนฏฐานไสยา ๑๐๒ - ทรงปรารภสกการบชา ๑๐๒ - ทรงแสดงสงเวชนยสถาน ๔ ต าบล ๑๐๓ - ทรงแสดงถปารหบคคล ๔ ๑๐๓ - โปรดสภททปรพาชก ๑๐๓ - ทรงต งพระธรรมวนยเปนศาสดา ๑๐๔ - ปจฉมโอวาท ๑๐๔ - ปรนพพาน ๑๐๕ อปรกาล - ถวายพระเพลงพระพทธสรระ ๑๐๖ - แจกพระสารรกธาต ๑๐๖ - ประเภทแหงเจดย ๑๐๗ - ความเปนมาแหงพระธรรมวนย สงคายนาคร งท ๑ ๑๐๗ - สงคายนา คร งท ๒ ๑๐๘ - สงคายนา คร งท ๓ ๑๐๘ วชาเบญจศลเบญจธรรม ๑๐๙ ค าปรารมภ ๑๑๐ เบญจศล ๑๑๒ สกขาบทท ๑ ปาณาตปทา เวรมณ ๑๑๕ - การฆา ๑๑๕

เรอง หนา - กรรมหนก กรรมเบา ๑๑๖ - การท ารายรางกาย ๑๑๖ - ทรกรรม ๑๑๗ สกขาบทท ๒ อทนนาทานา เวรมณ ๑๑๘ - โจรกรรม ๑๑๘ - เลยงชพอนโลมโจรกรรม ๑๑๙ - กรยาเปนฉายาโจรกรรม ๑๑๙ - กรรมหนก กรรมเบา ๑๒๐ สกขาบทท ๓ กาเมสมจฉาจารา เวรมณ ๑๒๑ สกขาบทท ๔ มสาวาทา เวรมณ ๑๒๒ - มสา ปด ๑๒๒ - ทนสาบาน ท าเลหกระเทห มารยา ท าเลศ เสรมความ อ าความ ๑๒๓ - กรรมหนก กรรมเบา ๑๒๓ - อนโลมมสา ๑๒๔ - ปฏสสวะ ๑๒๔ สกขาบทท ๕ สราเมรยมชชปมาทฏฐานา เวรมณ - โทษของสราและสงมนเมา ๑๒๕ - วรต คอความละเวน ๑๒๖ - สมปตตวรต ๑๒๖ - สมาทานวรต ๑๒๗ - สมจเฉทวรต ๑๒๗ - เบญจกลยาณธรรม ๑๒๗ - กลยาณธรรมในสกขาบทท ๑ ๑๒๘ - กลยาณธรรมในสกขาบทท ๒ ๑๓๐ - ควรเวนการงานอนประกอบดวยโทษ ๑๓๑ - รกษาทรพยใหพนอนตรายและใชจายพอสมควร ๑๓๒ - ขยนท างานสนบสนนการรกษาศล ๑๓๒ - กลยาณธรรมในสกขาบทท ๓ ๑๓๒ - กลยาณธรรมในสกขาบทท ๔ ๑๓๓

เรอง หนา - กลยาณธรรมในสกขาบทท ๕ ๑๓๔ - ความรจกประมาณอาหารทจะพงบรโภค ๑๓๔ - ความไมเลนเลอในการงาน ๑๓๕ - ความมสตสมปชญญะในการประพฤตตว ๑๓๕ - ความไมประมาทในธรรม ๑๓๕ - ความไมประมาทในการละทจรต ๑๓๖ - ความไมประมาทในการประกอบสจรต ๑๓๖ - ความไมประมาทในโลกธรรม ๑๓๗

บทน า

การเรยงความแกกระทธรรม เปนการแสดงออกซงความร ความเขาใจ ความคด

และความรสก ของผเขยนซงไดมาจากการศกษาวชาธรรมะ พทธะ และเบญจศลเบญจธรรม วา

สามารถจะถายทอดความร ความเขาใจ ความคด และความรสกออกไปสผอนไดดหรอไม การเรยนรวชาธรรมะ พทธะ และเบญจศลเบญจธรรม เปรยบเหมอนนกเรยนไป

เกบเอาดอกไมทตางส ตางขนาด มากองรวมกนไว สวนการเรยงความแกกระทธรรม

เปรยบเหมอนนกเรยนคดเอาดอกไมเหลานนมาปกแจกน จะท าไดสวยงามแคไหน กขนอยกบ

ความสามารถของแตละคน ทจะแตงอยางไร ตามหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนา การเขยนหรอการพดทจดวาดน น ตองเกด

ประโยชนแกผอานหรอผฟง ๔ ประการ คอ ๑. ไดความรความเขาใจ ๒. เกดความเลอมใสใคร

ปฏบตตาม ๓. กลาท าความด ๔. มความบนเทงใจ ไมเบอหนาย ๑. ผอานหรอผฟงจะไดรบความร ความเขาใจนน ผเขยนและผพดจะตองมความร

ความเขาใจในเรองนนเปนอยางดเสยกอน สรป ส น ๆ คอ จ าได เขาใจชด ปฏบตถกตอง ๒. ผอานหรอผฟง จะเกดความเลอมใส ใครปฏบตตาม ผเขยนหรอผพดจะตอง

ชแจงใหเหนโทษของการไมปฏบตอยางนนวา ไมดอยางไร ๓. ผอานหรอผฟงจะกลาท าความด ผเขยนหรอผพด จะตองชแจงใหเหนคณคาหรอ

ประโยชนของการปฏบตอยางนนวา ดอยางไร ๔. ผอานหรอผฟง จะมความบนเทงใจ ไมเบอหนาย กเพราะไดรบความรความเขาใจ

เหนโทษของการไมปฏบต และเหนคณประโยชนของการปฏบตน น ๆ นนเอง ฉะนน วชากระทธรรมจงเปนวชาทส าคญ นาศกษาวชาหนง เพราะเปนการเอาวชาทเรยน

แลวมาประตดประตอใหไดใจความสอดคลองกบกระทธรรมตามทสนามหลวงออกมา เปนการแสดงให

เหนถงความร ความเขาใจ ความคดและความรสกทแทจรงของผเขยน และเปนเหตใหเกดความร

ความเขาใจ ความคด และความรสกแกผอนดวย นกเรยนจงควรเอาใจใสฝกคด ฝกเขยน ฝกพด

บอย ๆ จะ ไดเปนคนดมความสามารถ โปรดนกถง พทธภาษตบทหนงอยเสมอวา ทน โต เสฏ

โฐมนส เสส ผฝกฝนตน (อยเสมอ) เปนผประเสรฐทสดในมวลมนษย

หลกเกณฑการแตงกระท

ผจะแตงกระท จ าเปนจะตองทราบหลกเกณฑในการแตงกระทกอน หลกเกณฑใน

การแตงกระทน น ผศกษาพงทราบตามทสนามหลวงแผนกธรรมไดวางเปนหลกเอาไวดงขอความวา แตงอธบายใหสมเหตสมผล อางสภาษตอนมาประกอบดวย ๑ ขอ และบอกชอคมภร

ทมาแหงสภาษตนนดวย สภาษตทอางมานน ตองเรยงเชอมความใหสนทตดตอ สมกบกระทต ง ช นน (ธรรมศกษาช นตร) ก าหนดใหเขยนลงในใบตอบ ต งแต ๒ หนา

(เวนบรรทด) ขนไป

วธการแตงกระท เมอทราบหลกเกณฑการแตงกระทโดยยอแลว ตอไปควรทราบวธการแตง วธการแตง

กระทมองคประกอบใหญ ๆ ๓ อยาง คอ ๑. ค าเรมตน ไดแกค าวา บดน จกอธบายขยายความธรรมภาษต ทไดยกขนนกเขปบท

เพอเปนแนวทางแหงการศกษา และปฏบตธรรมตามสมควรแกเวลา หรออนใดตามทเหมาะสม ๒. ค าขยายความ คออธบายเนอความแหงธรรมภาษต ซงเปนกระทปญหา

พรอมท งอางสภาษตอนมาประกอบอยางนอย ๑ ขอ พรอมท งบอกทมาใหถกตอง ๓. ค าลงทาย คอ สรปเนอความทไดอธบายมาแลวโดยยออกคร งหนง ใหสอดคลองกบ

กระทปญหา จบลงดวยค าวา สมกบธรรมภาษตวา……….หรอ พระพทธองคจงตรสวา………. ตาม

ความเหมาะสม (ชองวางทเวนไวหมายถง กระทปญหาพรอมท งค าแปล)

ตวอยางกระทธรรม ธรรมศกษาชนตร

กระทธรรม ธรรมศกษาชนตร

สอบในสนามหลวง วนท ………พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๖ พาลา หเว นปปส สนต ทาน คนพาลเทานน ยอมไมสรรเสรญทาน

บดน จกไดอธบายความแหงกระทธรรม ตามกฎเกณฑทก าหนดไว เพอเปนแนวทาง

แหงการศกษา และปฏบตธรรมตามสมควรแกธรรม ส าหรบผสนใจใครธรรมทกทาน ทาน หมายถงการบรจาคสงของของตน คอ อาหาร น าดม เสอผา ผาหม ทอยอาศย ยารกษาโรค และของใชทจ าเปนแกชวต ใหแกผอน ดวยวตถประสงค ๒ ประการคอ ๑. เพอชวยเหลอ เพออดหนนบคคลผไมมหรอผขาดแคลนสงเหลานน เชน ผประสบภยน าทวม ไฟไหม เดกก าพรา คนชรา เปนตน ๒. เพอบชาคณความดของผทรงศล ทรงธรรม ตวอยางเชนพระสงฆ อกอยางหนง ทาน หมายถง การงดเวนจากการท าบาป ๕ อยาง ดงพระพทธพจนวา อรยสาวกในศาสนานเปนผละปาณาตบาต เวนขาดจากปาณาตบาต เปน

ผละอทนนาทาน เวนขากจากอทนนาทาน เปนผละกาเมสมจฉาจาร เวนขาดจาก

กาเมสมจฉาจาร เปนผละมสาวาท เวนขาดจากมสาวาท เปนผละการดมสราและอนเปน

เหตแหงความประมาท ชอวา เขาไดใหความไมมภย ความไมมเวร ความไมเบยดเบยนแก

สตวท งหลายหาประมาณมได เมอเขาใหความไมมภย ความไมมเวร และความไม

เบยดเบยนแกสตวท งหลายหาประมาณมได ตวเขาเองกเปนผมสวนไดรบความไมมภย ความไมม

เวร และความไมเบยดเบยนจากผอนหาประมาณมไดเชนเดยวกน ท ง ๕ น จดเปนทานอนยงใหญ เปนทานทเลศกวาทานท งหลาย เปนวงศของอรยชน

เปนของเกา อนสมณพราหมณผเปนวญญชนไมคดคาน ไมลบลาง ทานท ง ๒ ประการ คอ การใหวตถสงของมอาหารเปนตน และการใหอภย

มการไมฆาเปนตนดงกลาวมา ชวยรกษาชวตมนษยและสตวท งหลายใหรอดพนจากความตายได

อทาหรณทเหนงายทสดคอ เมอมนษยเกดมา มารดาบดาใหน านมดม ใหขาวปอน ดแลรกษา

และไมมคนมาฆา เดกทารกนนจงรอดตายและเจรญเตบโตได ตรงกนขาม ถามารดา บดา

หรอผอนใดไมใหน านม ขาวปอน ดแลรกษา หรอมคนมาฆา เดกทารกนนคงไมรอดตายมาได

เพราะในเวลานน เขายงไมสามารถจะหาอะไรมารบประทานไดเอง และไมสามารถจะตอสกบใครได

อยาวาแตตอสกบมนษยตวโต ๆ เลย สกบมดและยงกไมไหวแลว เพราะฉะนน ทาน จะในความหมายวา ใหวตถสงของแกผอนหรอใหอภย คอ ความ

ไมมภย ไมมเวร ไมมเบยดเบยนแกผอนกตาม ลวนมความส าคญตอชวตทกชวตเปนอยางยง

เพราะชวยใหมนษยและสตวรอดพนจากความตายมาได ดงกลาวแลว ฉะนนพระโพธสตวจงไดกลาวไวในสตตกนบาตชาดกในขททกนกายวา ทเทยย ปรโส ทาน

แปลวา คนควรใหทาน แตทานท ง ๒ ประการน ไมใชจะใหกนไดงาย ๆ ทกคนโดยเฉพาะคนพาล คอ คน

ทชอบท าช ว ชอบพดช ว ชอบคดช ว ชอบท าช ว คอชอบประพฤตกายทจรต คอ ฆาสตว ลกทรพย

ประพฤตผดในกาม ชอบพดช ว คอ ชอบพดเทจ ชอบพดสอเสยด ชอบพดค าหยาบ ชอบพดค า

เพอเจอ ชอบคดช ว คอ ชอบโลภอยากไดของผอน ชอบคดรายตอผอน ชอบเหนผดเปนชอบ

อยางทเรยกวา เหนกงจกรเปนดอกบว พฤตกรรมท งหมดน ลวนเปนปฏปกษ คอ ตรงกนขามกบ

คณธรรมทเรยกวา ทานท ง ๒ ประการนนท งสน การเหนคณคาของทาน แลวบรจาคสงของเพอชวยเหลอผขาดแคลนหรอเพอบชาความด

ของผทรงคณความดดวยตนเองและชกชวนบคคลอนใหปฏบตเชนนนกด การใหความไมมภยแกชวต

ทรพยสน และเกยรตยศชอเสยงของผอนกด ชอวา สรรเสรญทาน พฤตกรรมทดเชนน จะท าได

กแตคนดมศล มกลยาณธรรมเทานน สวนคนช ว คอ คนพาลนน ยากทจะท าได สมกบพระ

พทธพจน ในธรรมบทขททกนกาย วา สาธ ปาเปน ทกกร

คนชว ท าความดยาก คนพาลนนนอกจากจะไมใหทานและไมเหนคณคาของทานแลว ยงท าอนตรายตอทาน เชน

ลกขโมยทรพยสนของผบรจาคทาน ทจรตคดโกงเอาเงนหรอสงของทผใจบญบรจาคชวยเหลอ

ผประสบภยมาเปนของตนเองเสยอกดวย ดงไดฟง ไดเหน เปนขาวมากมาย จงกลาวโดยสรปไดวา การทคนพาลไมใหทานไมเหนคณคาของทานท ง ๒ อยาง คอ

วตถทาน และอภยทาน ขดขวางผบรจาคทาน และท าอนตรายตอทานดวยการทจรตคดโกง

ดงกลาวมา เปนการกระท าทแสดงออกถงการไมสรรเสรญทานตามธรรมภาษตวา พาลา หเว นปปส สนต ทาน คนพาลเทานน ยอมไมสรรเสรญทาน

ดงพรรณนามาฉะนแล ฯ

กระทธรรม ธรรมศกษาตร

สอบในสนามหลวง วนท……..พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๖

สล โลเก อนตตร ศล เปนเยยมในโลก

บดน จกอธบายความแหงธรรมภาษตวาศลเปนเยยมในโลก ตามความรทไดศกษามา

เพอเปนแนวทางแหงการศกษาและปฏบตธรรมสบตอไป สล ทานผรอธบายความหมายไวหลายนย ดงน ๑. สลนะ แปลวา ความปกต หมายความวา ควบคมความประพฤต

ทางกาย วาจา ใหอยในสภาพทเรยบรอยดงาม พนจากการเบยดเบยนกน และกน และหมายความวาสามารถรองรบความดช นสงทกอยาง เหมอนแผนดน รองรบของหนกมมหาสมทรและภเขา เปนตนเอาไวได โดยไมมความผดปกตอะไร ๒. สระ แปลวา ศรษะ หมายความวา เปนยอดของความด เหมอนศรษะ

เปนอวยวะทอยสงทสดของรางกาย ๓. สสะ แปลวา ยงใหญ คอมความส าคญ หมายความวา ถาขาดศลเสยแลว

คณธรรมหรอความเจรญอยางอนกเกดไมได ๔. สตละ แปลวา มความเยน หมายความวา ศลสรางความเยนใหแก

จตใจผรกษา และสรางความรมเยนใหแกสงคม ๕. สวะ แปลวา ปลอดภย หมายความวา ศล สรางความ ไมมภย ความไมมเวร และความไมเบยดเบยนใหแกสงคมมนษย ศลนนเมอใครรกษาไดจะท าลายวตกกมกเลส คอ กเลสทลวงละเมดมาทางกาย และ

วาจา ทางกาย เชนการฆาสตว ทางวาจา เชน การพดเทจ พรอมกนนนกท าใหกาย วาจา และใจ

ของผน นมความสะอาดพนจากการกระท าการพดและความคดทท าใหตนเองและผอนไดรบความทกข

ความเดอดรอน เพราะศลมความดอยางนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงทรงแนะน าชาวโลกให

รกษาศล ตามพระพทธพจนในขททกนกาย อตอตตกะ วา สล รกเขยย เมธาว

ผมปญญาพงรกษาศล อนง ศลจะเกดขนไดเพราะอาศยธรรม ๒ ประการ คอ หรความละอายแกใจในการท า

บาปทจรต และโอตตปปะ ความสะดงกลวตอผลรายอนจะเกดจากการท าบาปทจรตนน

ศลนน ยอมขาดเพราะเหต ๕ ประการ คอ ๑. ลาภ ๒ ยศ ๓

ญาต ๔ อวยวะ ๕ ชวต หมายความวา คนทท าผดศลกเพราะปรารถนา ๕

อยางน อยางใดอยางหนง เชน อยากได เงนจงลกขโมย คดโกง หรอฆาเจาของทรพยเปนตน บคคลยอมรกษาศลไวไดเพราะยดม นสมปรสานสต วา บคคลพงสละทรพย เพอ

รกษาอวยวะ พงสละอวยวะเพอรกษาชวต พงสละท งทรพย อวยวะและชวตเพอรกษาธรรม ผรกษาศลไดบรสทธไมใหขาด ไมใหดางพรอย องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ตรสวา จะไดรบอานสงส คอ ผลดแกตน ๕ ประการ คอ ท าใหเกดทรพย

เกยรตศพทขจรไกล เขาทไหนอาจหาญ สตม นไมลมหลง มงตรงทางสวรรค จากการพรรณนามาโดยยอน ท าใหเหนคณสมบตของศลหลายประการดวยกน เชน ศล ควบคมความประพฤตทางกาย วาจา ใหเรยบรอยพนจากการเบยดเบยนกน ศล เปนเครองรองรบความสขความเจรญตาง ๆ ศล สรางความรมเยนใหแกชาวโลก ศล ใหความไมมภย ไมมเวร และความไมเบยดเบยนกน ศล ท าใหคนมความประพฤตทางกาย วาจา ใจ สะอาด ฉะนน นกปราชญท งหลายมองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนตน จงกลาววา

สล โลเก อนตตร ศลเปนเยยมในโลก

ดงไดบรรยายมาดวยประการฉะน ฯ

กระทธรรม ธรรมศกษาตร

สอบในสนามหลวง วนท พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๖

สต โลกสม ชาคโร สตเปนธรรมเครอง ตนอยในโลก

บดน จกไดอธบายความแหงธรรมภาษต ขอวา สตเปนธรรมเครองตนอยใน

โลก เพอเปนแนวทางแหงการศกษาของผสนใจใฝธรรมตามสมควรแกเวลา สต แปลวา ความระลกได หมายถงสภาพจตใจทรจกคดวาอะไรด อะไรช ว แลว

กดกนเอาความช วออกไปรบเอาแตสงทดมาสตน สต เปนศพททใชในความหมายทด ถาจะใชในทางทไมดใหเตมค าวา มจฉาท

แปลวาผดไวขางหนา เปนมจฉาสต แปลวา ความระลกผด หมายถงสภาพจตใจทรบเอา

ความไมดมาสตน คอชอบคดแตสงทไมด สตนนมลกษณะใหรได ๒ อยางคอ ๑ การเตอนใจ หรอ ๒. การรบเอาแตสงทด ๑. การเตอนใจ หมายความวา สตน นจะเตอนใจวาสงนนด สงนนไมด

สงนนมประโยชน สงนนไมมประโยชน สงนนควรท า สงนนไมควรท า เปนตน เปรยบ

เหมอนขนคลงแกวคอยทลเตอนพระเจาจกพรรดใหทรงทราบอยตลอดเวลาวา ในทองพระคลงม

เงนเทานน มทองค าเทานน มพลชาง พลมา พลรถ พลราบเทานน เพอจะได

ไมทรงประมาท แลวรบส งใหจดหามาใหพรอมอยเสมอ ๒. การรบเอาแตสงทดน น หมายความวา สตน นจะรบเอาแตสงทด เทานนใหเขามาสชวตจตใจ พรอมกนนนจะคอยปองกนขบไลสงทไมมท งหลายไมใหเขามา เปรยบเหมอนทหารยามผฉลาดของพระราชา หามคนรายทเปนปฏปกษตอพระราชาไมใหเขาไปสประต

พระราชวง จะอนญาตเฉพาะคนทเปนคณเปนประโยชนเทานนใหเขาไป เพราะสตคอยชวยเตอนใจใหรวาอะไรด อะไรช ว อะไรมประโยชนอะไรไมมประโยชน

แลวใหรบเอาแตสงทดทมประโยชนเขามาสชวตจตใจ และปองกนสงทไมดไมมประโยชนใหพนไป

จงเปนธรรมมอปการะมาก ควรปรารถนาในกจทกอยางในททกสถาน และในกาลทกเมอ

สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส จงทรงสอนวา สต สพพตถ ปตภยา สตจ า

ปรารถนาในทท งปวง สตนน บางคร งเกดขนเองกได เชนนกเรยนบางคนคดไปโรงเรยน เรยน

หนงสอ และท าการบานไดเอง ไมตองเปนภาระใหใครมาเตอนมาบอก บางคร งตองได

รบค าเตอนจงเกด เชน นกเรยนบางคนตองใหบดามารดาเตอนจงเกดสตทจะไปโรงเรยน เรยน

หนงสอ และท าการบาน ดงนนนกปราชญจงไดสอนวธสรางสตไวหลายวธดวยกน แสดงพอเปนตวอยางดงน ความร หมายความวา ความรวชาการตาง ๆ ชวยใหเกดสตระวงตวได เชนผม

ความรเรองไฟฟา ยอมระวงตวใหพนอนตรายจากไฟฟาได ค าเตอน เชน โอวาทตาง ๆ สภาษตตาง ๆ ทมความหมายเตอนใจในเรองนน ๆ ท าเครองหมาย เชน ถนนเปนหลมเปนบอ ทางโคงอนตราย หรอมคนและสตวมกขาม

ถนนตรงนน กจะท าเครองหมายบอกเอาไว บนทกเหตการณ เชน เกดเหตการณทส าคญ หรอแมเกยวกบการศกษาเลาเรยนใหจด

บนทกเอาไว คดถงสงทเหมอนกน เชน จะจ าชอคน หรอเนอหาวชาตาง ๆ ใหคดถงวาคนนนมชอ

เหมอนใครทเราเคยรจก หรอเนอหาวชานน เหมอนหรอคลายวชาอะไรทเราเคยจ าไดเคยเขาใจ เปนตน สตนน ชวยใหคนเกดความตนตวทจะท าความด หลกหนความช วและภยอนตรายท งทาง

โลกและทางธรรม ทางโลกนนพงเหนตวอยาง เชน นกเรยนบางคนคดวาคนจะไดดมความสขในภาย

หนา เพราะอาศยวชาความร จงขยนไปโรงเรยน ขยนเรยนหนงสอ ขยนท าการบาน ขยนชวยพอแม

ท างานไมยงเกยวกบยาเสพตด ไมเทยวแตเสเพล สวนคนหนมสาว คดถงความจรงของชวตวา

คนเราสดทายตองแก และตองเจบ จงขยนท างาน หนกเอาเบาส ไมอยเฉย ไดทรพยสนเงนทองมาก

รจกประหยดและออมเอาไวใช เมอเวลาแกเฒา และยามเจบไข อยางนชอวา มสตในทางโลก สวนทางธรรมนน พงเหนตวอยางเชน เจาชายสทธตถะ ทรงเหนคนแกคนเจบ และ

คนตายแลว เกดความคดวา พระองคเองกตองแก ตองเจบ และ ตองตายเหมอนกน จงทรงเลก

หมกมนเรองกามคณ แลวเสดจออกผนวชจนไดเปนพระสมมาสมพทธเจา นชอวา มสตในทางธรรม สตชวยใหคนตนจากความลมหลงมวเมา ความประมาท ทยงเปนเดกกชวยเตอน

ใหเอาใจใสศกษาเลาเรยน เปนหนมสาวกชวยเตอนใหขยนท างาน คนท วไปกชวยเตอนให

ท าความด หนความช ว องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงทรงสอนวา สต โลกสม ชาคโร สตเปนธรรมเครองตนอยในโลก

ดงไดบรรยายมาดวยประการฉะน ฯ

กระทธรรม ธรรมศกษาชนตร สอบในสนามหลวง

วนท.....เดอน..................พ.ศ............. ปาปาน อกรณ สข

การไมท าบาป น าสขมาให ข.ธ.๒๕ / ๕๙.

บดน จกอธบายความแหงพทธภาษต วา การไมท าบาปน าสขมาให ตามระเบยบปฏบต

ของสนามหลวงแผนกธรรม และความรทไดศกษามา พระพทธภาษตน ผศกษาควรทราบอรรถวภาค คอ การจ าแนกเนอความเปน

๔ ประการ คอ ๑. บาป ๒. สงทจดวาเปนบาป ๓. การท าบาป ๔. การไม

ท าบาป น าความสขมาให ค าวา บาป หมายถงความไมดทกอยาง เชน อกศล โทษ ความผด ทจรต เวร

ธรรมด า ทกข ยาก ล าบาก เหนดเหนอย เจบปวดความช ว เปนตน ดงนนจงมกพดศพทเดมวา

บาป หรอถาจะแปลกมกจะแปลวา ความช ว อนหมายถงความไมดน นเอง สวนทานผรคมภร

ศพทศาสตรใหความหมาย ของค าวาบาปไวหลายนย เชน สงทคนดท งหลายพงปองกนตวเอาไวให

หางไกล หรอสงทเปนเหตใหคนถงอบาย คอกลายสภาพเปนดรจฉาน เปรต สตวนรก และ อสรกาย

เปนตน สงทจดวาเปนบาปนน พระพทธศานาจดสงทเปนบาป ไวตามโทษหนกเบาดงน บาปทม

โทษหนกทสด คอ นยตมจฉาทฏฐ แปลวา ความเหนทแนนอนดงลงไป แกไขไมได ๓ อยาง

คอ อกรยทฏฐ เหนวา ท าบาปหรอท าบญ กเปนเพยงแตกรยาทท าเทานน ไมไดเปนบาปหรอเปน

บญ ดงทศาสนาท งหลายสอนเลย อเหตกทฏฐ เหนวาความสขหรอความทกขของมนษยลวนเกดขนเอง

ไมไดเกดมาจากเหตใด ๆ ท งสน นตตกทฏฐ เหนวาไมมอะไร คอ บาปกสญ บญกสญ คนตายแลว

กสญ บาปทมโทษหนกรองจากนนไดแก อนนตรยกรรม ๕ อยาง คอ มาตฆาต ฆามารดา ๑

ปตฆาต ฆาบดา ๑ อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต ๑ โลหตปบาท ท ารายพระศาสดาจนถงพระโลหต

หอขน ๑ สงฆเภท ท าลายสงฆใหแตกกน ๑ ท ง ๕ ประเภทน ใครท าหลงจากตายไปตองตกนรก

ทนท บาปทมโทษถงน าไปสอบายกได ทท าใหไดรบความทกขความเดอดรอน เชน ท าใหอายส น

มโรคมาก ยากจนเขญใจ เปนตน กได ม ๑๐ อยาง เปนการกระท าทางกาย ๓ อยาง คอ

ฆาสตว ๑ ลกทรพย ๑ ประพฤตผดในกาม ๑ เปนการพดทางวาจา ๔ อยาง คอ พดเทจ ๑

พดสอเสยดท าใหคนแตกสามคคกน ๑ พดค าหยาบ ๑ พดเพอเจอ ท าใหผอนเชอถอเองไรสาระ ๑

เปนความคดช วทางใจ ๓ อยาง คอ โลภอยากไดของคนอนอยางผดศลธรรม ๑ คดรายท าลายผอน ๑

มความเหนผดไมเชอเรองบาปบญคณโทษ ๑ การท าบาป หมายถง การท า การพด และการคด สงทจดวาเปนบาปเหลานเอง คอ

ถอม นมจฉาทฏฐท ง ๓ อยาง หรออยางใดอยางหนง กระท าอนนตรยกรรมมการฆามารดาบดาเปนตน

หรอท ากายทจรต ๓ พดวจทจรต ๔ และมใจประกอบดวยมโนทจรต ๓ ดงกลาวแลว การท าบาปตาง ๆ ดงกลาวมานลวนแตกอใหเกดความทกข ความเดอดรอนท งแกผท า

และบคคลอนผเกยวของท งสน แตกยงมคนอกเปนจ านวนมากทชอบท า ทเปนเชนน กเพราะคน

สวนมากยงมบาปอยในใจ คนทมเชอบาปอยในใจยอมท า ความช วไดงาย สมดงทองคสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจาตรสไวในขททกนกาย อทานวา ปาป ปาเปน สกร

ความชว อนคนชว ท างาย บาปทท านน อยางหนกท าใหตกโลกนตรกนรก รองลงมาท าใหตกนรกอเวจ รองลงมา

จากนน ท าใหกลายสภาพเปนดรจฉาน เปนเปรต เปนอสรกาย หรอเบากวานนถาเกดมาเปนมนษย

กจะท าใหมอายส น มโรคเบยดเบยน ท ากนไมขนมอปสรรค ประสบภยอนตรายตาง ๆ เปนตน สวนการไมท าบาป คอ เปนคนทมสมมาทฏฐ มความคดเหนทสงเสรมศลธรรม งดเวน

เดดขาดจากอนนตรยกรรม และเวนขาดจากการฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม

การพดเทจ การพดสอเสยด การพดค าหยาบ การพดเพอเจอ การโลภอยากไดอยางผดศลธรรม

ความคดรายท าลายผอน ยอมน าความสขมาใหท งแกตนเอง ครอบครวและสงคม จากหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนา ดงไดบรรยายมาแตโดยยอน พอสรป

ใจความไดวา ความสขทแทจรงจะเกดขนได อนดบแรกตองเวนจากการท าบาป คอ ความช ว

เสยกอน เหมอนคนจะแตงตวใหสวยงาม ตองอาบน าช าระกายใหสะอาดเสยกอน เพราะถาเนอ

ตวสกปรก จะแตงอยางไรกคงไมงาม ความสขของมนษยกเชนเดยวกน ถงแมจะม

ทรพยสนเงนทอง ยศศกดมากมายอยางไร ถาไมมการงดเวนจากการท าบาป เชนฆาฟน

ประหดประหารกน เปนตน กยากทจะหาความสขไดอยางแทจรง ดงนน องคสมเดจพระสมมาสม

พทธเจา จงทรงสอนวา ปาปาน อกรน สข

การไมท าบาปน าความสขมาให ดงไดบรรยายมาดวยประการฉะน ฯ

กระทธรรม ธรรมศกษาชนตร

สอบในสนามหลวง วนท………..เดอน…พฤศจกายน ……พ.ศ. ๒๕๔………

ปญญ โจเรห ทหร บญอนโจรน าไปไมได

ส .ส. ๑๕ / ๕๐. บดน จกอธบายความแหงพทธภาษตวา บญอนโจรน าไปไมได พอเปนแนวทางแหง

การศกษาพระธรรมของสาธชนท งหลาย ตามสมควรแกความรทไดศกษามา บญ หมายถง กศล สจรต กรรมด ความด ธรรม และธรรมฝายขาว หรอกลาว

โดยรวมวา บญเปนชอของความดทกอยาง อนตรงกนขามกบบาปทเปนชอของความไมดทก

อยาง ทานผรคมภรศพทศาสตรใหความหมายวา บญ แปลวา เครองช าระลางจตใจใหสะอาด

หรอแปลวาสภาพทกอใหเกดความนาบชา อธบายวา บญคอการบรจาคทาน การรกษาศล และการ

เจรญภาวนา เปนตน ใครกระท าโดยตดตอไมขาดสาย ยอมท าใหจตใจของเขาปราศจากความโลภ

ความโกรธ ความหลง หรอยงท าไปนาน ๆ จนเปนบารมเหมอนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

หรอพระอรหนตสาวกกจะก าจดกเลสไดเดดขาด เปนพระอรหนต เปนผมจตใจบรสทธอยางแทจรง

และผทไมมกเลสคอความโลภ ความโกรธ ความหลงนน ยอมจดเปนปชนยบคคล คอ บคคลทนา

บชา ท งของเทวดาและมนษย เมอบญ คอความดจงเปนสงททกคนตองท า การท าบญนน กเหมอนกบการท างานท วไป

คอตองมอปกรณไดแกเครองมอ เหมอนนกเรยนมาเรยนหนงสอ ตองมเครองมอ เชน หนงสอ

สมด ปากกา เปนตน อปกรณส าหรบใชท าบญใหญ ๆ ม ๔ อยาง คอ ๑. ทานวตถ ของส าหรบ

ใชบรจาคทาน พระพทธองคทรงก าหนดไว ๑๐ อยาง คอ ขาว น า ผา ยานพาหนะ ดอกไมของ

หอม ของลบไล ทนอน ทพก ประทป ๒. กาย คอรางกายทกสวน ๓. วาจา คอ ปาก ๔. ใจ

คอความคด เมอพดถงเรองท าบญ พทธศาสนกชนไทยโดยมากมกรจกเพยงอยางเดยว คอ การบรจาค

ทาน จงเปนเหตใหบางคนรสกกลวบญ เพราะท าบญทไรจะตองเสยทรพยทกคร ง บางคนรสกวา

ตนเองไมมโอกาสจะไดท าบญกบเขา เพราะไมมทรพยสนเงนทอง แตความจรงแลว ทรพยสนเงน

ทองไมใชอปกรณส าหรบท าบญทส าคญเลย อปกรณส าหรบท าบญทส าคญ คอ กาย วาจา ใจ

ของแตละบคคลนนเอง กายของนกเรยนทเวนจากการฆาสตว การท ารายกน การลกขโมย การประพฤตผดใน

กาม หรอทใชท าสงอนเปนประโยชน เชน ขยนไปโรงเรยน ขยนเรยนหนงสอ ขยนท าการบาน

ขยนชวยพอแมท างาน ไมยงเกยวกบยาเสพตด ชวยเหลอสงคม ชวยรกษาความสะอาดบรเวณ

โรงเรยน เปนตน วาจาหรอปาก ใชพดแตค าสตยจรง พดใหคนเกดความสามคคกลมเกลยวกน พด

ค าสภาพเรยบรอย พดเรองทเปนประโยชนแกผฟง ใจมความปรารถนาดตอผอน ไมคดโลภอยากได

ของใคร ไมคดรายท าลายใคร ไมอจฉารษยาใคร เชอฟงพอแมครอาจารย เพยงเทาน กาย วาจา

และใจ ของนกเรยนกสามารถสรางมนษยสมบต สวรรคสมบต ใหแกนกเรยนเอง แกบดามารดา

และครอาจารยไดแลว โดยทไมตองใชทรพยสนเงนทองเลย และพระพทธศาสนาจดวาเปนบญท

ยงใหญกวาการบรจาคทานอกดวย เพราะบญหมายถงความดทกอยาง บญจงมความส าคญตอชวตมนษยทกคน เพราะ

๑. เปนเหตใหไดเกดในคตภพทด ๒. ชวยคมครองรกษาชวตใหรอดพนจากภยอนตรายตาง ๆ

๓. ชวยน าพาวถชวตไปสความส าเรจ และเจรญกาวหนาในสงทตนปรารถนา ๔. เปนเหตใหจตใจเกด

ความรมเยนเปนสข องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงทรงสอนใหพทธศาสนกชนไดหม นท าบญเอาไว

เสมอเมอมโอกาส แมวาจะเปนบญเพยงเลกนอยกตาม ดงพระพทธพจนวา “อยาดหมนบญวามประมาณนอย เมอไรจะมาถงเรา หยดน าทหยดลงทละหยดยงท าภาชนะมตมเปนตนใหเตมได ฉนใด

คนผฉลาดท าบญอยเสมอ กยอมเตมดวยบญฉนนน” อนง พระพทธองค ตรสผลดทเกดจากอานภาพบญไวในจฬกมมวภงคสตร กลาวโดย

สรปเพอจ างายดงน อายยนเพราะเวนการเขนฆา ไรโรคาเพราะไมท ารายสตว มผวพรรณงามเลศเจดจ ารส เพราะก าจดความโกรธรอดใจ ยศศกดสงเพราะใจไมรษยา มโภคาเพราะทานคอการให สกลสงเพราะเจยมเสงยมใจ ปญญาไวเพราะคบหาปญญาชน บญเปนเหตใหเกดความสขความเจรญ และความอยรอดปลอดภยแหงชวต ดงกลาวมาน

บญจงเปนสงทควรท า สมดงพทธภาษตในตกนบาต องคตตรนกายวา ปญญาน กรยาถ สขาวหาน

ควรท าบญอนน าสขมาให บญนนเปนเรองเฉพาะตว ใครท าใครได ดงพระพทธพจนวา ความหมดจด (ความด) หรอ

ความเศราหมอง (ความชว) เปนเรองเฉพาะตน คนอนท าคนอนใหหมดจดหรอใหเศราหมองไมได

ตวอยางงาย ๆ สมมตวา นกเรยน ๒ คน เปนเพอนรกกน คนหนงเรยนเกง คนหนงเรยนไมเกง

คนเรยนเกงสงสารเพอนอยางไร กไมสามารถจะแบงเอาความเกงของตนไปใหเพอนได หรอเพอนท

เรยนไมเกงจะคดแยงชงโดยการลกขโมย ปลนจ เอาความเกงไปจากเพอนกไมไดเหมอนกน มอยทาง

เดยวเทานน คอถาอยากเกงตองขยนหม นเพยร ฝกฝนดวยตนเอง จะไปขอหรอแยงชงเอาจากคนอน

เหมอนกบสงของไมได เรองบญทไดอธบายมาโดยยอพอสรปไดดงน ค าวาบญ เปนชอของความดทควรท าทก

อยาง เครองมอท าบญทส าคญทสดคอ กาย วาจา ใจ ของตน บญเปนความดเฉพาะตน ใครท า

ใครได ดงค าพดวา ความดไมมขาย ใครอยากไดตองท าเอง บญทไดท าไวแลวเปนสงวเศษ

สามารถเกบเอาสมบตทกอยางท งมนษยสมบต สวรรคสมบต นพพานสมบตไวภายในไดมากมาย

ไมเปนภาระทตองแบกหาม โจรแยงชงเราไปไมได ยงใชยงมมาก พระสมมาสมพทธเจาจงตรสวา ปญญ โจเรห ทหร บญอนโจรน าไปไมได

ดงไดบรรยายมาดวยประการฉะน ฯ

พทธศาสนสภาษต

หลกสตรธรรมศกษาชนตร

๑. ทานวรรค คอ หมวดทาน ๑. ทานญ จ ยท ธญ จ สมานมาห. ทานวา ทานและการรบ เสมอกน ส . ส. ๑๕ / ๒๙ ข. ชา. อฎฐก. ๒๗ / ๒๔๙. ๒. นต ถ จตเต ปสน นม ห อป ปกา นาม ทก ขณา. เมอจตเลอมใสแลว ทกขณาทานชอวานอย ยอมไมม. ข. วมาน. ๒๖ / ๘๒. ๓. วเจย ย ทาน สคตปปสตถ . การเลอกให อนพระสคตทรงสรรเสรญ ส . ส. ๑๕ / ๓๐. ข. ชา. อฏฐก. ๒๗ / ๒๔๙. เปต. ๒๖ / ๑๙๗. ๔. พาลา หเว นป ปส สน ต. ทาน . คนพาลเทานน ยอมไมสรรเสรญทาน. ข. ชา. ๒๕ / ๓๘.

๕. ทท มต ตาน คน ถต. ผให ยอมผกไมตรไวได. ส . ส. ๑๕ / ๓๑๖. ๖. ทท ปโย โหต ภชน ต น พห. ผให ยอมเปนทรก คนหมมากยอมคบเขา. อง . ปญ จก. ๒๒ / ๔๓.

๗. ททมาโน ปโย โหต. ผให ยอมเปนทรก. อง . ปญ จก. ๒๒ / ๔๔. ๘. สขส ส ทาตา เมธาว สข โส อธคจ ฉต. ปราชญผใหความสข ยอมไดรบความสข. อง . ปญ จก. ๒๒ / ๔๕. ๙. มนาปทาย ลภเต มนาป ผใหสงทชอบใจ ยอมไดสงทชอบใจ. อง . ปญ จก. ๒๒ / ๕๕. ๑๐. เสฏ ฐน ทโท เสฏ ฐมเปต ฐาน . ผใหสงประเสรฐ ยอมถงฐานะทประเสรฐ. อง ปญ จก. ๒๒ / ๕๖. ๑๑. อค คส ส ทาตา ลภเต ปนค ค . ผใหสงทเลศ ยอมไดสงทเลศอก. อง ปญ จก. ๒๒ / ๕๖. ๑๒. ททโต ปญ ญ ปวฑ ฒต. เมอให บญกเพมขน. ท. มหา. ๑๐ / ๑๕๙. ข. อ. ๒๕ / ๒๑๕. ๑๓. ทเทย ย ปรโส ทาน . คนควรใหของทควรให ข. ชา. สต ตก. ๒๗ / ๒๑๗.

๒. ศลวรรค คอ หมวดศล

๑. สล ยาว ชรา สาธ. ศลยงประโยชนใหส าเรจตราบเทาชรา. ส . ส. ๑๕ / ๕๐ ๒. สข ยาว ชรา สล . ศลน าสขมาใหตราบเทาชรา. ข. ธ. ๒๕ / ๕๙. ๓. สล กเรว กล ยาณ . ทานวาศลนนเทยว เปนความด ข. ธ. ๒๕ / ๕๙. ๔. สล โลเก อนตตร . ศลเปนเยยมในโลก ข. ชา. เอก. ๒๗ / ๒๘ ๕. ส วาเสน สล เวทตพ พ . ศลพงรไดเพราะอยรวมกน. นย- ข. อ. ๒๕ / ๑๗๘. ๖. สาธ สพ พต ถ ส วโร. ความส ารวมในทท งปวง เปนด. ส . ส. ๑๕ / ๑๐๖. ข. ธ. ๒๕ / ๖๔. ๗. สญ ญมโต เวร น จยต.

เมอคอยระวงอย เวรยอมไมกอขน. ท. มหา. ๑๐ / ๑๕๙. ข. อ. ๒๕ / ๒๑๕. ๘. สล รก เขย ย เมธาว. ปราชญพงรกษาศล. ข. อต. ๒๕ / ๒๘๒.

๓. สตวรรค คอ หมวดสต

๑. สต โลกส ม ชาคโร. สตเปนธรรมเครองตนอยในโลก. ส . ส. ๑๕ / ๖๑. ๒. สต สพ พต ถ ปต ถยา. สตจ าปรารถนาในทท งปวง. ว. ว. ๓. สตมโต สทา ภท ท . คนผมสต มความเจรญทกเมอ. ส . ส. ๑๕ / ๓๐๖. ๔. สตมา สขเมธต. คนมสต ยอมไดรบความสข. ส . ส. ๑๕ / ๓๐๖. ๕. สตมโต สเว เสย โย. คนมสต เปนผประเสรฐทกวน. ส . ส. ๑๕ / ๓๐๖. ๖. รก ขมาโน สโต รก เข.

ผรกษา ควรมสตรกษา. ส. ส.

๔. ปาปวรรค คอ หมวดบาป.

๑. มลา เว ปาปกา ธม มา อส ม โลเก ปรม ห จ. บาปธรรมเปนมลทนแท ท งในโลกน ท งในโลกอน. อง . อฏฐก. ๒๓ / ๑๙๘. ข. ธ. ๒๕ / ๔๗. ๒. ทก โข ปาปส ส อจ จโย. ความส งสมบาป น าทกขมาให. ข. ธ. ๒๕ / ๓๐. ๓. ปาปาน อกรณ สข . การไมท าบาป น าสขมาให. ข. ธ. ๒๕ / ๕๙. ๔. ปาป ปาเปน สกร . ความช วอนคนช วท างาย. ว. จล. ๗ / ๑๙๕. ข. อ. ๒๕ / ๑๖๘. ๕. ปาเป น รมต สจ. คนสะอาดไมยนดในความช ว. ว. มหา. ๕ / ๓๔. ข. อ. ๒๕ / ๑๖๖. ๖. สกม มนา หญ ญต ปาปธม โม. คนมสนดานช ว ยอมล าบากเพราะกรรมของตน. ม. ม. ๑๓ / ๔๑๓. ข. เถร. ๒๖ / ๓๗๙. ๗. ตปสา ปชหน ต ปาปกม ม .

สาธชนยอมละบาปกรรมดวยตปะ. ข. ชา. อฏฐก. ๒๗ / ๒๔๕. ๘. ปาปาน กม มาน กโรน ต โมหา. คนมกท าบาปกรรมเพราะความหลง. ม. ม. ๑๓ / ๔๑๓. ข. ชา. ปกณณก. ๒๗ / ๓๘๐. ๙. นต ถ ปาป อกพ พโต. บาปไมมแกผไมท า. ข. ธ. ๒๕ / ๓๑. ๑๐. ธม ม เม ภณมานส ส น ปาปมปลม ปต. เมอเรากลาวธรรมอย บาปยอมไมแปดเปอน. ข. ชา. สตตก. ๒๗ / ๒๒๔.

๑๑. นต ถ อการย ปาป มสาวาทส ส ชน ตโน. คนมกพดมสา จะไมพงท าความช ว ยอมไมม. นย- ข. ธ. ๒๕ / ๓๘. นย - ข. อต. ๒๕ / ๒๔๓.

๑๒. ปาปาน ปรวช ชเย. พงละเวนบาปท งหลาย. ข. ธ. ๒๕ / ๓๑.

๑๓. น ฆาสเหตป กเรย ย ปาป . ไมควรท าบาปเพราะเหนแกกน. นย- ข. ชา. นวก. ๒๗ / ๒๖๒.

๕. ปญญวรรค คอ หมวดบญ

๑. ปญ ญ โจเรห ทหร . บญอนโจรน าไปไมได. ส . ส. ๑๕ / ๕๐.

๒. ปญ ญ สข ชวตสง ขยม ห. บญน าสขมาใหในเวลาสนชวต. ข. ธ. ๒๕ / ๕๙

๓. สโข ปญ ญส ส อจ จโย. ความส งสมขนซงบญ น าสขมาให. ข. ธ. ๒๕ / ๓๐.

๔. ปญ ญาน ปรโลกส ม ปตฏ ฐา โหน ต ปาณน . บญเปนทพงของสตวในโลกหนา. ส . ส. ๑๕ / ๒๖ อง . ปญจก. ๒๒ / ๔๔. ข. ชา. ทสก. ๒๗ / ๒๙๔. ๕. ปญ ญาน กยราถ สขาวหาน ควรท าบญอนน าสขมาให. ส . ส. ๑๕ / ๓. อง ตก. ๒๐ / ๑๙๘.

บทน า

มนษยทกรปทกนาม ลวนปรารถนาความสขดวยกนท งนน และเปนทรบรองตองกนของ

วญญชนวา เหตหรอทางมาแหงความสขของมนษยนน ทส าคญม ๓ อยาง คอ ๑. วชาความร

๒. อาชพการงาน ๓. ธรรม คอ ศลธรรม แตสวนมากมกจะใหความส าคญเพยง ๒ อยาง คอ วชาความรกบอาชพการงานเพราะ

มองเหนชดวา คนทมความรด ยอมมอาชพการงานทด อาชพการงานทดกอใหเกดทรพย

ทรพยยอมน ามาซงทกสงทกอยางทปรารถนาและตองการ เลยพากนทงธรรม คอ ศลธรรม มนษยจง

ไมไดรบความสขทแทจรง การขาดธรรม คอ ศลธรรม สรางปญหาใหกบสงคมมนษยมากมาย ดงตวอยางทได

เหนและไดยนอยเสมอ บางคนบางครอบครว มความรสง มทรพยสนเงนทองมาก แตไมมความสข

เลยท ารายกนถงกบฆากนกม หรอบางสงคม บางประเทศขาดธรรมคอความเมตตากรณา มแตความ

อาฆาตพยาบาท ท าลายลางกนตลอดเวลา ท งทมเศรษฐกจด กหาความสขไมได ดงนน ธรรม คอศลธรรม จงมความจ าเปนส าหรบมนษย ไมนอยไปกวาวชาความร

และอาชพการงาน การทนกเรยน นกศกษา มาสนใจศกษาธรรมเพอน าเอาไปใชในชวตประจ าวน

และอาชพการงาน จงเทากบเปนการหาอบายสรางความสขใหแกตน เพราะธรรมนนสามารถน า

ความสขมาใหแกผประพฤต ท งในปจจบนและในภายภาคหนา ดงพระพทธพจนวา ธม มจาร สข

เสต อส ม โลเก ปรม ห จ. ผประพฤตอยางสม าเสมอ ยอมอยเปนสขท งในโลกนและใน

โลกหนา

๒. วชาธรรม

ธรรมศกษา ชนตร

ทกะ หมวด ๒

ธรรมมอปการะมาก ๒ อยาง

๑. สต ความระลกได ๒ . สมปชญญะ ความรตว สต ความระลกได หมายความวา กอนจะท าจะพด คดใหรอบคอบกอน แลวจงท าจง

พดออกไป สมปชญญะ ความรตว หมายความวา ขณะท า ขณะพดมความรตวท วพรอมอย

ตลอดเวลา ไมใชท าหรอพดเรองหนงใจคดอกเรองหนง ธรรมท ง ๒ น ชวยรกษาจตจากอกศลธรรมและชวยใหจตประกอบดวยกศลธรรมทก

อยาง เหมอนมหาอ ามาตยผมความรความสามารถ ท าราชกจทกอยางใหส าเรจเรยบรอย เพราะฉะนนจงชอวา ธรรมมอปการะมาก

ธรรมเปนโลกบาล คอคมครองโลก ๒ อยาง ๑. หร ความละอายแกใจ ๒. โอตตปปะ ความเกรงกลว หร ความละอายแกใจ หมายความวารสกรงเกยจทจรต มกายทจรต เปนตน เหมอน

คนเกลยดสงโสโครกมอจจาระ เปนตน ไมอยากจบตอง โอตตปปะ ความเกรงกลว หมายความวา สะดงกลวตอทจรตมกายทจรต เปนตน เหมอนคนกลวความรอนของไฟ ไมกลาไปจบไฟ คนดท งหลายยอมเคารพตน คอคดถงฐานะของตนมชาตและตระกลเปนตน ดวยหร

ยอมเคารพผอน คอคดถงเทวดาทคมครองรกษาตนเปนตน ดวยโอตตปปะแลว งดเวนจากการท าบาป

รกษาตนใหบรสทธ เพราะฉะนน ธรรมท ง ๒ น จงชอ ธรรมคมครองโลก และธรรมท ง ๒

ประการน เรยกวา “เทวธรรม” เพราะท าจตใจของมนษยใหสงเยยงเทวดา

ธรรมอนท าใหงาม ๒ อยาง

๑. ขนต ความอดทน ๒. โสรจจะ ความเสงยม ขนต ความอดทน หมายความวา ทนไดไมพายแพ ความหนาว รอน หว กระหาย

ทกขเวทนา อนเกดจากความเจบปวย ความบาดเจบ ถอยค าดาวาเสยดสดถกดหมน และการถกท าราย โสรจจะ ความเสงยม หมายความวา เปนผไมมอาการผดแปลกไปจากปกตประหนงวา

ไมเหน ไมไดยน ไมรบรความหนาว ความรอนเปนตนเหลานน อนง การไมแสดงอาการเหอเหมจนเปนทบาดตาบาดใจคนอนเมอเวลาไดด กควรจดเปน

โสรจจะดวย บคคลผมขนตและโสรจจะ ยอมประคองใจใหอยในปกตภาพทดอยางสม าเสมอ ไมพลง

พลานหรอซบเซาในยามมความทกข ไมเหอเหมหรอเหลงในยามมความสข เพราะฉะนน ขนตและ

โสรจจะ จงชอวา ธรรมอนท าใหงาม

บคคลหาไดยาก ๒ อยาง

๑. บพพการ บคคลผท าอปการะกอน ๒. กตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานท าแลว และตอบแทน บพพการ บคคลผท าอปการะกอน หมายความวา เปนผชวยเหลอเกอกลผอนโดยไม

คดถงเหต ๒ ประการ คอ ๑. ผน นเคยชวยเหลอเรามากอน ๒. ผน นจะท าตอบแทนเราใน

ภายหลง ยกตวอยาง เชน บดามารดาเลยงดบตรธดา และครอาจารยส งสอนศษยเปนตน กตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานท าแลวและตอบแทน หมายความวา ผไดรบการ

ชวยเหลอจากใครแลวจดจ าเอาไว ไมลม ไมลบลาง ไมท าลายจะดวยเหตใดกตาม คอยคดถงอย

เสมอ และท าตอบแทนอยางเหมาะแกอปการะทตนไดรบมา บพพการ ชอวาหายาก เพราะคนท วไปถกตณหาครอบง า คออยากไดมากกวา อยากเสย กตญญกตเวท ชอวาหายาก เพราะคนสวนมากถกอวชชา ไดแกกเลสทท าลายความร

เชนความโลภ ความโกรธ และความตระหนเปนตน ครอบง า คอปดบงความรสกทด

นนเสย

ตกะ คอ หมวด ๓ รตนะ ๓ อยาง

พระพทธ ๑ พระธรรม ๑ พระสงฆ ๑ ๑. ทานผสอนใหประชมชนประพฤตชอบดวย กาย วาจา ใจ ตามพระธรรมวนยทเรยกวาพระพทธศาสนา ชอพระพทธเจา ๒. พระธรรมวนยทเปนค าสอนของทาน ชอพระธรรม ๓. หมชนทฟงค าส งสอนของทานแลว ปฏบตชอบตามพระธรรมวนย ชอพระสงฆ รตนะ แปลวา สงทใหเกดความยนด หมายถงสงทมราคาแพง เชน เพชร พลอย

ทองค า หรอสงอนใดกตามทชาวโลกเขานยมกน หรอของวเศษ เชน รตนะ ๗ อยาง ของ

พระเจาจกรพรรด คอ ชางแกว มาแกว ขนพลแกว ขนคลงแกว นางแกว จกรแกว แกวมณ พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ทรงจดวาเปนรตนะ เพราะเปนผมคามากโดย

ตนเองเปนผสงบจากบาปแลว สอนผอนใหละช วประพฤตชอบ ถาคนในโลกไมละช วประพฤตชอบ

แลว สงมคาท งหลายกจะกลายเปนศตรน าภยอนตรายมาสตนเอง เพราะฉะนน พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ จงชอวา รตนะ คอเปนสงทมคา นายนด

คณของรตนะ ๓ อยาง พระพทธเจารดรชอบดวยพระองคเองกอนแลว สอนผอนใหรตามดวย พระธรรมยอมรกษาผปฏบตไมใหตกไปในทช ว พระสงฆ ปฏบตชอบตามค าสอนของพระพทธเจาแลว สอนใหผอนกระท าตามดวย

โอวาทของพระพทธเจา ๓ อยาง ๑. เวนจากทจรต คอประพฤตชวดวยกาย วาจา ใจ ๒. ประกอบสจรต คอประพฤตชอบ ดวยกาย วาจา ใจ ๓. ท าใจของตนใหหมดจดจากเครองเศราหมองใจ มโลภ โกรธ หลง เปนตน

ทจรต ๓ อยาง

๑. ประพฤตชวดวยกาย เรยกกายทจรต ๒. ประพฤตชวดวยวาจา เรยกวจทจรต ๓. ประพฤตชวดวยใจ เรยกมโนทจรต

กายทจรต ๓ อยาง ฆาสตว ๑ ลกฉอ ๑ ประพฤตผดในกาม ๑

วจทจรต ๔ อยาง พดเทจ ๑ พดสอเสยด ๑ พดค าหยาบ ๑ พดเพอเจอ ๑

มโนทจรต ๓ อยาง โลภอยากไดของเขา ๑ พยาบาทปองรายเขา ๑ เหนผดจากคลองธรรม ๑

ทจรต (ความประพฤตชว) ๓ อยางน เปนสงไมควรท า ควรละเสย

สจรต ๓ อยาง ๑ ประพฤตชอบดวยกาย เรยกกายสจรต ๒. ประพฤตชอบดวยวาจา เรยกวจสจรต ๓. ประพฤตชอบดวยใจ เรยกมโนสจรต

กายสจรต ๓ อยาง เวนจากฆาสตว ๑ เวนจากลกฉอ ๑ เวนจากประพฤตผดในกาม ๑

วจสจรต ๔ อยาง เวนจากพดเทจ ๑ เวนจากพดสอเสยด ๑ เวนจากพดค าหยาบ ๑ เวนจากพดเพอเจอ ๑

มโนสจรต ๓ อยาง ไมโลภอยากไดของเขา ๑ ไมพยายามปองรายเขา ๑ เหนชอบตามคลองธรรม ๑

สจรต (ความประพฤตชอบ) ๓ อยางน เปนกจควรท า ควรประพฤต

อกศลมล ๓ อยาง รากเหงาของอกศล เรยกอกศลมล ม ๓ อยาง คอ โลภะ อยากได ๑ โทสะ

คดประทษรายเขา ๑ โมหะ หลงไมรจรง ๑ เมออกศลท ง ๓ น กด ขอใดขอหนงกดมอยในใจ อกศลอนทยงไมเกดกเกดขนทเกด

แลวกเจรญมากขน เหตน น จงชอวา อกศลมล คอรากเหงาของอกศล ทานสอนใหละเสย

กศลมล ๓ อยาง รากเหงาของกศล เรยกกศลมล ม ๓ อยาง คอ อโลภะ ไมอยากได ๑

อโทสะ ไมคดประทษรายเขา ๑ อโมหะ ไมหลง ๑ เมอกศลท ง ๓ น กด ขอใดขอหนงกดมอยในใจ กศลอนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขน

แลวกเจรญมากขน เหตน น จงชอวากศลมล คอรากเหงาของกศล ทานสอนวา ควรใหเกดขนในใจ

อยางตอเนอง

สปปรสบญญต คอขอททานสตบรษต งไว ๓ อยาง

๑. ทาน สละสงของของตน เพอประโยชนแกผอน ๒. ปพพชชา ถอบวช เปนอบายเวนจากการเบยดเบยนกนและกน ๓. มาตาปตอปฏฐาน ปฏบตมารดา บดาของตนใหเปนสข สตบรษ แปลวาคนดมความประพฤตทางกาย วาจาและใจอนสงบ กายสงบ คอเวน

จากกายทจรต ๓ วาจาสงบ คอเวนจากวจทจรต ๔ ใจสงบ คอเวนจากมโนทจรต ๓ และเปน

ผทรงความร ทาน แปลวา การให หมายถงการใหสงของของตน มขาว น าเปนตน แกบคคลอน

ดวยวตถประสงค ๒ อยาง คอ ๑. เพอบชาคณของผมคณความด เชนการท าบญแกพระสงฆเปน

ตน ๒ เพอชวยเหลอบคคลผขาดแคลน เชนการชวยเหลอผประสบภยเปนตน ปพพชชา แปลวา การถอบวช หมายถง น ากายและใจออกหางจากกามคณอนเปนเหต

แหงการเบยดเบยนกน แมผเปนฆราวาสจะท าเชนนบางคร งบางคราวกเกดประโยชนได มาตาปตอปฏฐาน แปลวา การปฏบตบดาและมารดา หมายถงการเลยงดทาน ชวยทาน

ท างาน รกษาชอเสยงวงศตระกล รกษาทรพยมรดก และเมอทานถงแกกรรมท าบญใหทาน

บญกรยาวตถ ๓ อยาง สงเปนทต งแหงการบ าเพญบญ เรยกบญกรยาวตถ โดยยอม ๓ อยาง

๑. ทานมย บญส าเรจดวยการบรจาคทาน

๒. สลมย บญส าเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา บญ มความหมาย ๒ ประการ คอ ๑. เครองช าระสงทไมดทนอนเนองอยในใจ ๒. สภาพทกอใหเกดความนาบชา บญนนเปนสงทควรท า จงชอวา บญกรยา บญทควรท านน เปนทต งแหงสขวเศษ จงชอวา บญกรยาวตถ ทาน คอเจตนาทเสยสละสงของ หมายถง เสยสละเพอท าลายกเลสคอความโลภ ในใจของตน ศล คอเจตนาทต งไวดโดยหามกายกรรมและวจกรรมทมโทษ แลวใหสมาทานกรรมดไม

มโทษและเปนทต งของกศลธรรมช นสง มสมาธและปญญาเปนตน ภาวนา คอ เจตนาทท าใหกศลเจรญ หมายความวา ท ากศลทยงไมเกดใหเกดขนและ

ท ากศลทเกดขนแลวใหเพมพนมากขน

จตกกะ คอ หมวด ๔

วฑฒ คอ ธรรมเปนเครองเจรญ ๔ อยาง ๑. สปปรสสงเสวะ คบทานผประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ ทเรยกวา สตบรษ ๒. สทธมมสสวนะ ฟงค าสอนของทานโดยเคารพ ๓. โยนโสมนสการ ตรตรองใหรจกสงทดหรอชวโดยอบายทชอบ ๔. ธมมานธมมปฏปตต ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมทไดตรองเหนแลว วฑฒ คอธรรมเปนเครองเจรญ หมายความวา ถาทางคดโลก กเปนเหตใหเจรญดวย

วชาความร ทรพยสนเงนทองและคณความด ถาเปนคดธรรมกเปนเหตใหเจรญดวยศล สมาธ และ

ปญญา สตบรษ คอ คนดมความรดงไดอธบายแลวในสปปรสสบญญต การคบ คอ การเขาไปหาคนดดวยมงหวงจะซมซบเอาความดจากทานมาสตน ฟงค าสอน

ของทานโดยเคารพ คอใหความส าคญตอค าสอนและผสอน ไมใชฟง พอเปนมารยาท ไมสนใจทจะ

น าเอาไปปฏบต โยนโสมนสการ คอ พจารณาดวยปญญาถงสงททานสอนวา ช วน นช วจรงไหม และท

ทานสอนวา ดน นดจรงไหม ช ว คอเปนเหตใหเกดทกขเกดโทษ ด คอเปนเหตใหเกดประโยชนเกด

ความสข ท งแกตนเองและผอน

ธมมานธมมปฏปตต คอ ๑. ธมมะ หมายถง เปาหมายทต งเอาไว ๒. อนธมมะ หมายถง วธการทจะท าใหบรรลถงเปาหมายทต งเอาไว ๓. ปฎปตต หมายถง การปฏบต คอการลงมอท ารวมกนแลวเปน ธมมานธมมปฏบต ทานแปลวา ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมทไดตรองเหนแลว ยกตวอยางเชน

นกเรยนตองการจะมงานท าทด นกเรยนจะตองขยนเอาใจใส ต งใจเรยน ไมเอาแตเทยวเตรเสเพล

จกร ๔ ๑. ปฏรปเทสวาสะ อยในประเทศอนสมควร ๒. สปปรสปสสยะ คบสตบรษ ๓. อตตสมมาปณธ ต งตนไวชอบ ๔. ปพเพกตบญญตา ความเปนผไดกระท าความดไวในปางกอน จกร หรอ บางแหงเรยกวา จกรธรรม แปลวา ธรรมทเปรยบเหมอนลอรถอนสามารถ

น าพาชวตของผปฏบตตามไปสความเจรญท งทางโลกและทางธรรม การอยในประเทศอนสมควร หมายถง อยในสงคมของคนทมศลธรรม มความร การคบสตบรษ มอธบายเหมอนในวฑฒธรรม

การต งตนไวชอบ หมายถง ประพฤตตนในศลธรรมเคารพกฎหมายบานเมอง รกษา

วฒนธรรมและประเพณทดงาม ปพเพกตบญญตา ความเปนผไดกระท าความดไวในปางกอน หมายถง ไดสรางเหตแหง

ประโยชนและความสขไวในชาตกอน ปกอน เดอนกอน หรอวนกอน เชนนกเรยนต งใจเรยนในวนน

จะเปนเหตใหไดหนาทการงานทดในวนหนา เปนตน

อคต ๔ ๑. ล าเอยง เพราะรกใครกน เรยกฉนทาคต ๒. ล าเอยง เพราะไมชอบกน เรยกโทสาคต ๓. ล าเอยง เพราะเขลา เรยกโมหาคต ๔. ล าเอยง เพราะกลว เรยกภยาคต

อคต ๔ ประการน ไมควรประพฤต อคต แปลวา การถงฐานะทไมควรถง ทานแปลเอาใจความวา ความล าเอยง

ในสคาลสตรตรสเรยกวา เหตใหท าบาป บาปธรรมท ง ๔ นโดยมากเกดกบผมอ านาจ คนทตนรก ผดกหาทางชวยเหลอไมลงโทษ ไมมความร ความสามารถ กแตงต งให

เปนใหญ เปนตน ชอวามฉนทาคต คนทตนเกลยด คอยจองจบผด คอยขดขวางความเจรญกาวหนาและท าลายลางเปนตน

ชอวามโทสาคต ไมรขอมลทแทจรง ท าโทษหรอยกยองคนไปตามค าบอกเลาของผประจบสอพลอ เปนตน

ชอวามโมหาคต หวงเกาะผมอ านาจ กลวเขาจะไมชวยเหลอจงท าสงทไมถกตองอนผดกฎหมายผดศลธรรม

เปนตน ชอวามภยาคต ผประพฤตอคต ๔ ประการน ยอมเปนผไรเกยรต ดงพระพทธพจนวา ผลวงละเมด

ธรรมเพราะความรก ความชง ความหลง และความกลว เกยรตยศของผน นยอมเสอมจากใจคน

เหมอนดวงจนทรขางแรม

ปธาน คอความเพยร ๔ อยาง ๑. สงวรปธาน เพยรระวงบาปไมใหเกดขนในสนดาน ๒. ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว ๓. ภาวนาปธาน เพยรใหกศลเกดขนในสนดาน ๔. อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดขนแลวไมใหเสอม

ความเพยร ๔ อยางน เปนความเพยรชอบควรประกอบใหมในตน ปธาน เปนชอของความเพยรทแรงกลาไมยนยอทอถอย ดงพระพทธพจนวา แมเนอและ

เลอดในรางกายจะเหอดแหงไป เหลออยแตหนง เอน และกระดกกตาม เมอยงไมบรรลผลทจะพง

บรรลไดดวยเรยวแรงของลกผชาย ความหยดย งแหงความเพยรจะไมม

ความเพยรมอยางเดยวแตท าหนาท ๔ อยาง คอ ๑. เพยรระวงความช วทยงไมเคยท า

ไมเคยพด ไมเคยคด อยาใหเกดขน ๒ เพยรละความช วทเคยเผลอตวท า พดและคดมาแลว โดย

จะไมท าอยางนนอก ๓. เพยรสรางความดทยงไมเคยท า ไมเคยพด ไมเคยคด ๔. เพยรรกษาความ

ดทเคยท า เคยพด เคยคดมาแลว โดยการท า พด และคดความดนนบอย ๆ

อธษฐานธรรม ๔ คอธรรมทควรต งไวในใจ ๔ อยาง

๑. ปญญา รอบรสงทควรร ๒. สจจะ ความจรงใจ คอประพฤตสงใดกใหไดจรง ๓. จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรงใจ ๔. อปสมะ สงบใจจากสงทเปนขาศกแกความสงบ อธษฐานธรรม ทานแปลวา ธรรมทควรต งไวในใจ หมายความวา ใหแสวงหาธรรมท ง

๔ นมาเกบไวในใจตน โดยการฝกฝนปฏบตตามใหได จะท าใหเปนคนมคาแกสงคม และมความสข

ใจแกตนเองดวย ปญญา รอบรสงทควรร ในทางธรรมหมายถง รสภาวธรรม มขนธเปนตนตามความจรง

วา ทกสงทกอยางเกดขนแลวกดบไป ไมควรไปยดม นถอม นใหเกดทฎฐมานะ แบงช นวรรณะ เปน

ตน ในทางโลกหมายถงรเหตแหงความเสอมและความเจรญ ตลอดถงรวชาการตาง ๆ อนเปน

เหตเกดของทรพย เกยรต และความสข เปนตน สจจะ ความจรงใจ หมายความวา รวาอะไรไมดกละใหไดจรง รวาอะไรดมประโยชนก

ต งใจท าใหไดจรง สจจะนน าความดทกชนดมาสตน ดงโพธสตวภาษตวา สมณพราหมณท งหลายขาม

พนชราและมรณะได เพราะต งอยในสจจะ จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรงใจ หมายความวา รจกกลบตวกลบใจจากความไม

ดท งหลายทเคยท า เคยพด เคยคด และเคยยดตดมากอน อปสมะ สงบใจจากสงทเปนขาศกแกความสงบ หมายความวา รจกดบความขนของ

หมองใจ ความวตกกงวลตาง ๆ อนเกดจากกเลสมนวรณ ๕ เปนตน

อทธบาท คอ คณเครองใหส าเรจความประสงค ๔ อยาง

๑. ฉนทะ พอใจรกใคร ในสงนน ๒. วรยะ เพยรประกอบสงนน ๓. จตตะ เอาใจฝกใฝในสงนนไมวางธระ ๔. วมงสา หมนตรตรองพจารณาเหตผลในสงนน คณ ๔ อยางน มบรบรณแลวอาจชกน าบคคลใหถงสงทตองประสงค ซงไมเหลอวสย อทธ แปลวา ความส าเรจ บาท หรอ ปาทะ แปลวา เหตทท าใหถง อทธบาท จง

แปลวา เหตทใหถงความส าเรจ หมายถง เหตทมก าลงในการบรรลความส าเรจ

ฉนทะ คอ ความปรารถนา ความตองการ ความประสงค หวามมงหมาย เมอตอเขา

กบอทธบาท จงมความหมายวา ความปรารถนา ความตองการ ความประสงค ความมงหมายทม

ก าลงในการบรรลความส าเรจ อทธบาท คอ ฉนทะ ยอมพาเอาความคดจตใจท งหมดไปรวมอยกบสงทปรารถนา ทพอใจ เหมอนกระแสน าทไหลมาอยางแรง ยอมพดพาเอาตนไม กอไผ กอหญา เปนตน ไปกบกระแสน าดวย วรยะอทธบาท จตตะอทธบาท และวมงสาอทธบาท กมอธบายเหมอน อยางน วรยะ คอ ความอาจหาญในการงาน ยอมส าคญงานใหญวางานเลก งานหนกวางานเบา

งานยากวางานงาย ทางไกลวาทางใกล เปนตน จตตะ คอ ความคดถงการงานนน แบบใจจดใจจอ เปรยบเหมอนคนกระหายน าจด

ใจคดถงแตน าตลอดเวลา วมงสา ความไตรตรอง ใชปญญาพจารณาหาเหตผลและวธการทจะท างานนนใหส าเรจลง

ใหได

ควรท าความไมประมาทในท ๔ สถาน ๑. ในการละกายทจรต ประพฤตกายสจรต ๒. ในการละวจทจรต ประพฤตวจสจรต ๓. ในการละมโนทจรต ประพฤตมโนสจรต ๔. ในการละความเหนผด ท าความเหนใหถก

อกอยางหนง

๑. ระวงใจไมใหก าหนด ในอารมณเปนทต งแหงความก าหนด ๒. ระวงใจไมใหขดเคองในอารมณเปนทต งแหงความขดเคอง ๓. ระวงใจไมใหหลงในอารมณเปนทต งแหงความหลง ๔. ระวงใจไมใหมวเมาในอารมณเปนทต งแหงความมวเมา ความประมาท คอความขาดสตอนกอใหเกดผลเสย ๓ ประการ คอ ๑. ใหเกดการท าความชว ๒. ใหหลงลมท าความด ๓. ไมท าความดอยางตอเนอง

ความไมประมาท คอความมสตก ากบใจอยเสมอ ใหเกดความคดเปนกศล ดงน ๑. ไมท าความชว ๒. ไมลมท าความด ๓. ท าความดใหดยงขนไปอยางตอเนอง เมอสรปค าสอนท ง ๒ นย น ยอมไดความไมประมาท ๓ ประการ คอ ๑. ระวงอยาไปท าความชว ๒. อยาลมท าความด ๓. อยาปลอยใจใหไปคดเรองบาปเรองอกศล

พรหมวหาร ๔ ๑. เมตตา ความรกใคร ปรารถนาจะใหเปนสข ๒. กรณา ความสงสาร คดจะชวยใหพนทกข ๓. มทตา ความพลอยยนด เมอผอนไดด ๔. อเบกขา ความวางเฉย ไมดใจ ไมเสยใจ เมอผอนถงความวบต ค าวา พรหม แปลวา ประเสรฐ เปนใหญ โดยบคคลาธษฐาน หมายถง บคคลผอย

ดวยฌานสมาบต ไมยงเกยวเรองกามารมย โดยธรรมาธษฐาน หมายถงจตใจทประกอบดวย เมตตา กรณา มทตา อเบกขา หรอดบนวรณได พรหมวหาร แปลวา ธรรมเปนเครองอยของพรหม หรอผประเสรฐ ผเปนใหญ ความรกดวยความปรารถนาด คอตองการใหเขามความสข โดยไมมความใครอยากจะได

อะไรจากเขามาเปนของตน ชอวา เมตตา ความเออเฟอ ความเอาใจใส ความหวงใยตอผตกทกขประสพภย อดอยากหวโหย เปน

ตน เขาชวยเหลอ ดวยก าลงกายและทรพย ชอวา กรณา ความยนดดวยกบบคคลทไดลาภ ไดยศ ไดเกยรต ไดรบความส าเรจในอาชพการงาน

เปนตน ชอวา มทตา ความวางเฉย คอมใจเปนกลาง ไมดใจเมอผทเปนศตรแกตน ประสบทกขภยอนตราย

และไดรบความวบต ไมเสยใจเมอผทตนรก ประสบทกข เปนตนนน ในเมอตนไดชวยเหลออยาง

เตมทแลว แตชวยไมได ชอวา อเบกขา

อรยสจ ๔ ๑. ทกข ความไมสบายกาย ไมสบายใจ

๒. สมทย คอเหตใหทกขเกด ๓. นโรธ คอความดบทกข ๔. มรรค คอขอปฏบตใหถงความดบทกข ความไมสบายกาย ไมสบายใจ ไดชอวาทกข เพราะเปนของทนไดยาก ตณหา คอความทะยานอยาก ไดชอวา สมทย เพราะเปนเหตใหทกขเกด ตณหานน มประเภทเปน ๓ คอ ตณหา ความอยากในอารมณทนารกใคร เรยกวากามตณหาอยาง ๑ ตณหาความอยากเปนโนนเปนน เรยกวาภวตณหาอยาง ๑ ตณหาความอยากไมเปนโนนเปนน เรยกวาวภวตณหาอยาง ๑ ความดบตณหาไดสนเชง ทกขดบไปหมดไดชอวา นโรธ เพราะเปนความดบทกข ปญญาอนเหนชอบวาสงนทกข สงนเหตใหทกขเกด สงนความดบทกข สงนทางใหถง

ความดบทกข ไดชอวา มรรค เพราะเปนขอปฏบตใหถงความดบทกข มรรคนนมองค ๘ ประการ คอ ปญญาอนเหนชอบ ๑ ด ารชอบ ๑ เจรจาชอบ ๑

ท าการงานชอบ ๑ เลยงชวตชอบ ๑ ท าความเพยรชอบ ๑ ต งสตชอบ ๑ ต งใจชอบ ๑ อรยสจ แปลวา ความจรงอนประเสรฐ หมายความวา เปนความจรงทหนไมพน เชน

ความแก ความตาย เปนตน มนษยทกรปทกนามเกดมาแลวสดทายตองแก และตองตายท งสน

หรอเปนกฎเกณฑทแนนอน คอ เมอดบตณหาไดความทกขท งหลายกดบไป และตณหานนกมวธดบ

โดยการปฏบตตามมรรคมองค ๘ ทกข ทานใหความหมายวา ความไมสบายกาย ไมสบายใจ อธบายวา ทกขในอรยสจ

ตางจากทกขในสามญลกษณะ ทกขในอรยสจหมายเอาทกขทเกดกบสงทมวญญาณครอง โดยเฉพาะ

คอมนษย เชน แก เจบ ตาย ผดหวง เปนตน สวนทกขในสามญลกษณะ หมายถงสภาพททนอย

ไมได เพราะถกสงทเปนขาศกกนเบยดเบยนท าลาย เชนผวคล าเพราะถกแสงแดด อาคารบานเรอนเกา

เพราะถกแดดและฝน ตลงพงเพราะถกน าเซาะ เปนตน สวนอรยสจขออน ๆ มอธบายชดเจนแลว

ปญจกะ หมวด ๕

อนนตรยกรรม ๕ ๑. มาตฆาต ฆามารดา ๒. ปตฆาต ฆาบดา ๓. อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต ๔. โลหตปบาท ท ารายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอขนไป ๕. สงฆเภท ยงสงฆใหเแตกจากกน กรรม ๕ อยางน เปนบาปหนกทสด หามสวรรค หามนพพาน ต งอยในฐานปาราชก

ผนบถอพระพทธศาสนาหามไมใหท าเปนอนขาด อนนตรยกรรม แปลวา กรรมทใหผลในภพทตดตอกนทนท อธบายวา ผท า

อนนตรยกรรม ท ง ๕ น ขอใดขอหนง หลงจากตายแลวตองไปตกนรกชนอเวจทนท ไมมกศล

กรรมอะไรจะมาชวยได เชนพระเทวทต เปนตน กรรมท ง ๕ น ทานกลาววา ต งอยในฐานปาราชก หมายความวา ผท ากรรมน เปนผ

พายแพตอความด เปนผอาภพคอหมดโอกาสทจะได มนษยสมบต สวรรคสมบต และนพพาน

สมบต เพราะตองตกนรกอเวจสถานเดยว

อภณหปจจเวกขณะ ๕ ๑. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามความแกเปนธรรมดา ไมลวงพนความแกไปได ๒. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามความเจบเปนธรรมดา ไมลวงพนความเจบไปได ๓. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามความตายเปนธรรมดา ไมลวงพนความตายไปได ๔. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เราจะตองพลดพรากจากของรกของชอบใจทงสน ๕. ควรพจารณาทกวน ๆ วา เรามกรรมเปนของตว เราท าดจกไดด ท าชวจกไดชว อภณหะ แปลวา เนอง ๆ เสมอ หรอเปนประจ า ปจจเวกขณะ แปลวา การพจารณา คอเกบเอามาคดเพอใหเขาใจความจรง อภณหปจจเวกขณะ จงมความหมายวา การพจารณา หรอการคดเนอง ๆ

เพอใหเขาใจความจรง

พระพทธเจาตรสสอนวา สตรกตาม บรษกตาม คฤหสถกตาม บรรพชตกตาม ควรพจารณาเนอง ๆ ถงความแก ความเจบ ความตาย ความพลดพรากจากบคคล และของรก

และผทท าความดความช วแลวไดรบผลดและผลราย เหนคนแกชราภาพ ใหนกวา เรากจะตองแกอยางนน จะชวยบรรเทาความมวเมาในวย เหนคนเจบทกขทรมาน ใหนกวา เรากจะตองเจบอยางนน จะชวยบรรเทาความมวเมาวา

ตนไมมโรค เหนคนตาย ใหนกวา เรากจะตองตายอยางมากไมเกน ๑๐๐ ป จะชวยบรรเทาความ

มวเมาในชวต คดวาตวเองจะอยค าฟา เหนคนประสบความวบตจากคนรกและทรพยสนเงนทอง ใหนกวา ความจากกนนนมแน

ไมเขาจากเรา กเราจากเขา จะชวยบรรเทาความยดตดผกพนในคนรกและของรก เหนคนผท าความดและความช วแลว ไดรบผลดและผลราย ใหนกวา ทกคนมกรรมเปน

ของตน จะชวยบรรเทาความทจรตตาง ๆ ได

ธมมสสวนานสงส คอ อานสงสแหงการฟงธรรม ๕ อยาง

๑. ผฟงธรรมยอมไดฟงสงทยงไมเคยฟง ๒. สงใดไดเคยฟงแลว แตยงไมเขาใจชด ยอมเขาใจสงนนชด ๓. บรรเทาความสงสยเสยได ๔. ท าความเหนใหถกตองได ๕. จตของผฟงยอมผองใส การฟงธรรม เปนอบายวธทส าคญอยางหนง ซงสามารถท าใหบคคลบางประเภทละช ว

ประพฤตชอบได และเปนเหตใหบคคลบางประเภทแมเปนคนด มความฉลาดอยแลวบรรล ผลอนสงสดของชวตได เชน อปตสสปรพพาชก เปนตน พระพทธองคจงตรสสอนวา บคคลในโลก

นม ๓ ประเภท คอ ๑.บางคนจะไดฟงธรรมจากพระพทธเจาและพระสาวกหรอไมกตาม กละช วประพฤตชอบ

ไมได เปรยบเหมอนคนไขบางคนจะไดอาหาร ทอยและหมอทดหรอไมโรคกไมหายตายสถานเดยว ๒.บางคนจะไดฟงธรรมจากพระพทธเจาและพระสาวกหรอไม กละช วประพฤตชอบไดเอง

เปรยบเหมอนคนไขบางคนจะไดอาหาร ทอยและหมอทดหรอไม โรคกหายเอง ๓.บางคนตองไดฟงธรรมจากพระพทธเจาหรอพระสาวกเทานนจงละช วประพฤตชอบ

เปรยบเหมอนคนไขบางคนตองไดอาหาร ยาและหมอทด โรคจงหาย เมอไมไดไมหาย

การฟงธรรม จงเปนประโยชนโดยตรงแกบคคลประเภทท ๓ แตบคคลประเภทท ๑ ก

ควรฟงเพอเปนอปนสยในภายหนา และบคคลประเภทท ๒ กควรฟงเพอความรความเขาใจภมธรรม

ทสงขน เพอจ างาย ยออานสงส ๕ ดงน ไดฟงเรองใหมเขา ใจเรองเกา บรรเทาความสงสย

ท าลายความเหนผด ดวงจตผองใส

พละ คอธรรมเปนก าลง ๕ อยาง ๑. สทธา ความเชอ ๒. วรยะ ความเพยร ๓. สต ความระลกได ๔. สมาธ ความตงใจมน ๕. ปญญา ความรอบร อนทรย ๕ กเรยกเพราะเปนใหญในกจของตน พละ แปลวาธรรมมก าลง มความหมาย ๒ อยาง คอ ๑ ครอบง า ย ายธรรมทเปน

ขาศกทเกดขนแลวได เปรยบเหมอนชางสามารถเหยยบมนษย หรอเอางวงจบฟาดตามสบาย เพราะม

ก าลงมากกวา ๒. อนธรรมทเปนขาศกใหหว นไหวไมได เปรยบเหมอนภเขาอนมนษย หรอสตว

ท งหลายมชาง เปนตน ท าใหหว นไหวไมได เพราะมความแขงแกรงกวา สภาพทขาศก คอความไมมศรทธา (อสทธยะ) ใหหว นไหวไมได ชอวา สทธาพละ สภาพทขาศก คอ ความเกยจคราน (โกสชชะ) ใหหว นไหวไมได ชอวา วรยพละ สภาพทขาศก คอ ความขาดสต (สตวปวาสะ) ใหหว นไหวไมได ชอวา สตพละ สภาพทขาศก คอ ความฟ งซาน (อทชจจะ) ใหหว นไหวไมได ชอวา สมาธพละ สภาพทขาศก คอ ความไมร (อวชชา) ใหหว นไหวไมได ชอวา ปญญาพละ อกนยหนง กศลธรรมทครอบง า อสทธยะ โกสชชะ สตวปวาสะ อทชจจะ และอวชชาได

ชอวา สทธาพละ วรยพละ สตพละ สมาธพละ และ ปญญาพละ ตามล าดบ

ขนธ ๕ กายกบใจน แบงออกเปน ๕ กอง เรยกวา ขนธ ๕ คอ ๑. รป ๒. เวทนา ๓. สญญา ๔. สงขาร ๕. วญญาณ ธาต ๔ คอ ดน น า ไฟ ลม ประชมกนเปนกาย น เรยกวา รป

ความรสกอารมณวา เปนสข คอสบายกาย สบายใจ หรอเปนทกข คอ ไมสบายกาย

ไมสบายใจ หรอเฉย ๆ คอไมทกขไมสข เรยกวา เวทนา ความจ าไดหมายร คอจ ารป เสยง กลน รส โผฎฐพพะ และอารมณทเกดกบใจได

เรยกวา สญญา เจตสกธรรม คอ อารมณทเกดกบใจ เปนสวนดเรยกกศล เปนสวนช วเรยกอกศล

เปนสวนกลาง ๆ ไมดไมช วเรยก อพยากฤต (ท งหมด) เรยกวา สงขาร ความรอารมณในเวลามรปมากระทบตา เปนตน เรยกวา วญญาณ ขนธ ๕ น ยน เรยกวา นาม รป คอ เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ

รวมเขาเปนนาม รปคงเปนรป ค าวา ขนธ แปลวา กอง หมายถงกองธรรม ๕ กอง ทรวมกนเขาแลวเปนชวต

พระพทธเจาทรงแสดงเพอใหเขาใจวา ชวตมนษยกคอ การประชมรวมกนของกองธรรมท ง ๕ น ได

เหตไดปจจยกรวมกนเรยกวามชวต สนเหตสนปจจยกแตกสลาย เรยกวา ตาย ไมมใครทไหนมา

สรางมาดลบนดาลใหเกดขนหรอใหตายไป

ฉกกะ หมวด ๖

คารวะ ๖ อยาง ความเออเฟอ ในพระพทธเจา ๑ ในพระธรรม ๑ ในพระสงฆ ๑ ในความศกษา ๑

ในความไมประมาท ๑ ในปฏสนถารคอตอนรบปราศรย ๑ คารวะ แปลวา ความเคารพ หมายถงการใหความส าคญตอบคคล หรอสงทมคณความ

ดมคาควรแกการใหเกยรต ใหการสนบสนน และการคมครองรกษา การกระท าทแสดงออกซงความเคารพ คอการไหว การกราบ การกมศรษะ การลกขน

ตอนรบ การใหทน ง การหลกทางให การใหสงของ การนบถอ การบชา เปนตน ความเคารพในพระพทธเจาในปจจบนน คอ เชอความตรสรของพระองค ไม แสดงอาการไมสภาพตอพระปฏมาและศาสนสถาน มเจดย เปนตน ความเคารพในพระธรรม คอ ต งใจศกษาและปฏบตตาม ศล สมาธ ปญญา ความเคารพในพระสงฆ คอการกราบไหว นบถอ ถวายไทยธรรม มอาหารบณฑบาต

เปนตน ความเคารพในการศกษา คอ เหนคณคาของการศกษาวาจะท าใหมความรด มความ

ประพฤตด มอาชพการงานด แลวต งใจศกษาเลาเรยน ไมเทยวเตร เสเพล ความเคารพในความไมประมาท คอ ระวงตวไมใหไปท าความช ว ไมลมท าความด ไม

ปลอยใจใหคดเรองบาป อกศล ความเคารพในปฏสนถาร คอ ตอนรบผมาเยอนดวยการใหทพก น า อาหาร และสนทนา

ปราศรยดวยปยวาจา เปนตน

สาราณยธรรม ๖ อยาง ธรรมเปนทต งแหงความใหระลกถง เรยก สาราณยธรรม ม ๖ อยาง คอ

๑. เขาไปต งกายกรรมประกอบดวยเมตตา ในเพอนภกษสามเณร ท งตอหนาและลบหลง คอชวยขวนขวายในกจธระของเพอนดวยกายมพยาบาลภกษไข เปนตน ดวยจตเมตตา ๒. เขาไปต งวจกรรมประกอบดวยเมตตา ในเพอนภกษสามเณร ท งตอหนาและลบหลง คอชวยขวนขวายในกจธระของเพอนดวยวาจา เชนกลาวส งสอน เปนตน

๓. เขาไปต งมโนกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนภกษสามเณร ท งตอหนาและลบหลง

คอคดแตสงทเปนประโยชนแกเพอนกน ๔. แบงปนลาภทตนไดมาโดยชอบธรรม ใหแกเพอนภกษสามเณร ไมหวงไวบรโภค

จ าเพาะผเดยว ๕. รกษาศลใหบรสทธเสมอกนกบเพอนภกษสามเณรอน ๆ ไมท าตนใหเปนทรงเกยจของผอน ๖. มความเหนรวมกนกบภกษสามเณรอน ๆ ไมววาทกบใคร ๆ เพราะมความเหนผดกน ธรรม ๖ อยางน ทรงแสดงแกภกษจงดเหมอนเปนเรองเฉพาะพระ แตความจรงแลวทก

คนน าไปใชไดกบทกคน ทกเพศทกวย เชนอยกบบดามารดากใชวา เขาไปต งกายกรรม วจกรรม

มโนกรรม อนประกอบดวยเมตตาท งตอหนาและลบหลง ชวยทานท างาน พดกบทานดวยปยวาจา

มจตใจเคารพนบถอทาน เปนตน

สตตกะ หมวด ๗ อรยทรพย ๗

ทรพย คอ คณความดทมในสนดานอยางประเสรฐ เรยกอรยทรพย ม ๗ อยาง

คอ ๑. สทธา เชอสงทควรเชอ ๒. ศล รกษากาย วาจา ใหเรยบรอย ๓. หร ความละอายตอบาปทจรต ๔. โอตตปปะ สะดงกลวตอบาป ๕. พาหสจจะ ความเปนคนเคยไดยนไดฟงมามาก คอทรงจ าธรรม และรศลปวทยามาก ๖. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปน ๗. ปญญา รอบรสงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน อรยทรพย ๗ ประการน ดกวาทรพยภายนอก มเงนทอง เปนตน ควรแสวงหาไวใหม

ในสนดาน ทรพยภายนอก จะเปนสงหารมทรพย อสงหารมทรพย สวญญณกทรพย

อวญญณกทรพย กตาม มไวเพอใหเกดความสข ถาขาดทรพยแลวยอมมความทกข ตามธรรม

ภาษตวา ทลททลย ทกข โลเก ความจนเปนทกขในโลก แตถงจะมทรพยภายนอกมากมาย

อยางไร ถาขาดทรพยภายใน คออรยทรพย เชนขาดศล หร โอตตปปะ เปนตน โลกกจะลกเปนไฟ

หาความสขไมไดเลย อนง เมอคนมทรพยภายใน คอ อรยทรพยแลว ยอมหาทรพยภายนอกไดงาย ท งท า

ใหทรพยภายนอกนนมความม นคง และกอใหเกดความสขอยางแทจรง สมดงทนกปราชญสอนไววา

ความพยายามทกอยางของมนษย กเพอความสข แตถาขาดธรรมเสยแลว ความสขจะเกดไมไดเลย

สปปรสธรรม ๗ อยาง ธรรมของสตบรษ เรยกวา สปปรสธรรม ม ๗ อยาง คอ

๑. ธมมญญตา ความเปนผรจกเหต เชนรจกวา สงนเปนเหตแหงสขสงนเปนเหตแหง

ทกข ๒. อตถญญตา ความเปนผรจกผล เชนรจกวาสขเปนผลแหงเหตอนน ทกขเปนผล

แหงเหตอนน ๓. อตตญญตา ความเปนผรจกตนวา เราวาโดยชาต ตระกล ยศศกด สมบต บรวาร

ความร และคณธรรมเพยงเทาน แลวประพฤตตนใหสมควรแกทเปนอย อยางไร ๔. มตตญญตา ความเปนผรประมาณในการแสวงหาเครองเลยง ชวตแตโดยทางท

ชอบ และรจกประมาณในการ บรโภคแตพอสมควร ๕. กาลญญตา ความเปนผรจกกาลเวลาอนสมควรในอนประกอบกจนน ๆ ๖. ปรสญญตา ความเปนผรจกประชมชน และกรยาทจะตองประพฤตตอประชมชนนน

ๆ วา หมนเมอเขาไปหา จะตองท ากรยาอยางน จะตองพดอยางน เปนตน ๗. ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกเลอกบคคลวา ผนเปนคนดควรคบ ผนเปน

คนไมดไมควรคบ เปนตน สตบรษ คอคนดมความประพฤต ทางกาย วาจา ใจ อนสงบ และทรงความร หรอ

จะกลาววา ผประกอบดวยธรรม ๗ ประการน คอ รจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ

รจกกาลเวลา รจกเขาหาชมชน รจกเลอกคนทควรคบ เรยกวา สตบรษ กได รวา จดไฟทงไวในบาน ไฟจะไหมบาน ชอวา รเหต รวาไฟไหมบานพรอมท งทรพยสนตาง ๆ หมดสน กเพราะจดไฟทงไว ชอวา รผล การรเหต ท าใหรจกสรางเหตด หลกหนเหตราย การรผล ท าใหเปนคนมประสบการณ แลวไมท าอยางนนอก สปปรสธรรมขออน ๆ ทานอธบายไวชดเจนแลว

อฏฐกะ คอ หมวด ๘

โลกธรรม ๘ ธรรมทครอบง าสตวโลกอย และสตวโลกยอมเปนไปตามธรรมนน เรยกวา โลกธรรม

โลกธรรมนน ม ๘ อยาง คอ มลาภ ๑ ไมมลาภ ๑ มยศ ๑ ไมมยศ ๑ นนทา ๑

สรรเสรญ ๑ สข ๑ ทกข ๑ ในโลกธรรม ๘ ประการน อยางใดอยางหนงเกดขนควรพจารณาวา สงนเกดขนแกเรา

แลว กแตวามนไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา ควรรตามทเปนจรง อยา

ใหมนครอบง าจตได คออยายนดในสวนทปรารถนา อยายนรายในสวนทไมนาปรารถนา โลกธรรม ๘ น ทานแบงออกเปน ๒ ฝาย ทด คอ มลาภ มยศ สรรเสรญ สข

เรยกวา อฏฐารมณ แปลวา อารมณทนาปรารถนา ๑ ทไมด คอ ไมมลาภ ไมมยศ นนทา

ทกข เรยกวา อนฏฐารมณ แปลวา อารมณทไมนาปรารถนา ๑ ทวาครอบง าสตวโลก และสตวโลกยอมเปนไปตามธรรมนน หมายความวา เมอไดรบ

โลกธรรมฝายด จตใจกฟเบกบาน หรอเรยกวา หนาชนตาบาน เมอไดรบโลกธรรมฝายไมด จตใจ

กฟบเหยวแหง หรอทเรยกวา หนาเศราอกตรม ความรสกท ง ๒ น พระพทธศาสนาสอนวา ลวน

เปนภยตอระบบศลธรรมทงนน คอ เปนเหตใหจตใจเหนหาง จากศล สมาธ และปญญา

ทสกะ คอ หมวด ๑๐ บญกรยาวตถ ๑๐ อยาง

๑. ทานมย บญส าเรจดวยการบรจาคทาน ๒. สลมย บญส าเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา ๔. อปจายนมย บญส าเรจดวยการประพฤตถอมตนแกผใหญ ๕ เวยยาวจจมย บญส าเรจดวยการชวยขวนขวายในกจทชอบ ๖. ปตตทานมย บญส าเรจดวยการใหสวนบญ ๗. ปตตานโมทนามย บญส าเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ ๘. ธมมสสวนมย บญส าเรจดวยการฟงธรรม

๙. ธมมเทสนามย บญส าเรจดวยการแสดงธรรม ๑๐. ทฏฐชกมม การท าความเหนใหตรง ความหมายของค าวา บญกรยาวตถ ไดอธบายแลวในบญกรยาวตถ ๓ ในหมวดน เพยงแตใหต งขอสงเกตวา คนสวนใหญเมอพดถงการท าบญ กจะคดวาตน

ไมมทรพย เลยไมมโอกาสไดท าบญกบเขา แตความจรงแลว ทรพยไมใชอปกรณส าหรบท าบญท

ส าคญเลย จะเหนวาท ง ๑๐ ขอนทตองใชทรพยมขอเดยว คอ ทานมยเทานนเอง นอกจากนนเปน

เรองของ กาย วาจา ใจ ท งสน ดงนน จงท าใหเขาใจไดวา อปกรณส าหรบท าบญทส าคญทสด กคอ กาย วาจา และ

ใจ ของตนนเอง กาย และ วาจาของตนงดเวนจากการท า การพด ทสรางความทกข ความเดอดรอน

ใหแกผอน ศรษะของตน ใชกมใหกบผใหญ มอของตนใชไหวทานผเจรญดวยวยวฒ คณวฒ และ

ชาตวฒ รางกายของตน รวมดวยชวยกนท าสงทเปนประโยชนแกสงคม ปาก ใชพดเรองทเปนประโยชน มคณคาแกชวตจตใจของผฟง ห ใชฟงค าสอนของบดามารดา ครอาจารย และองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนตน ใจ ใชคดและรบร แตสงทเปนความร เปนกศล ไมโลภอยากไดของใคร ไมคด

ประทษรายใคร มความคดเหนทสงเสรมระบบศลธรรม เพยง การท า การพด และการคด อยางน กาย วาจา และใจของเรา กสามารถสรางมนษยสมบต สวรรคสมบต และนพพานสมบต ใหแกเราไดแลว

คหปฏบต

จตกกะ ทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบน ๔ อยาง

๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหม น ในการประกอบกจ เครองเลยงชวตก

ด ในการศกษาเลาเรยนกด ในการท าธระหนาทของตนกด ๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา คอรกษาทรพยทแสวงหามาไดดวยความหม น ไมใหเปนอนตรายกด รกษาการงานของตน ไมใหเสอมเสยไปกด ๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด ไมคบคนช ว ๔. สมชวตา ความเลยงชวตตามสมควร แกก าลงทรพยทหาได ไมใหฝดเคองนก

ไมใหฟ มเฟอยนก

สมปรายกตถประโยชน คอ ประโยชนภายหนา ๔ อยาง ๑. สทธาสมปทา ถงพรอมดวยศรทธา คอเชอสงทควรเชอ เชนเชอวาท าดไดด ท าช วได

ช ว เปนตน ๒. สลสมปทา ถงพรอมดวยศล คอ รกษา กาย วาจาเรยบรอยด ไมมโทษ ๓. จาคสมปทา ถงพรอมดวยการบรจาคทาน เปนการเฉลยสขใหแกผอน ๔. ปญญาสมปทา ถงพรอมดวยปญญา รจก บาป บญ คณ โทษ ประโยชน มใชประโยชน เปนตน

มตตปฏรป คอ คนเทยมมตร ๔ จ าพวก ๑. คนปลอกลอก ๒. คนดแตพด ๓. คนหวประจบ ๔. คนชกชวนในทางฉบหาย คน ๔ จ าพวกน ไมใชมตร เปนแตคนเทยมมตร ไมควรคบ ๑. คนปลอกลอก มลกษณะ ๔ ๑. คดเอาแตไดฝายเดยว

๒. เสยใหนอย คดเอาใหไดมาก ๓. เมอมภยแกตว จงรบท ากจของเพอน ๔. คบเพอนเพราะเหนแกประโยชนของตว ๒. คนดแตพด มลกษณะ ๔ ๑. เกบเอาของลวงแลวมาปราศรย ๒. อางเอาของทยงไมมมาปราศรย ๓. สงเคราะหดวยสงหาประโยชนมได ๔. ออกปากพงมได ๓. คนหวประจบ มลกษณะ ๔ ๑. จะท าช วกคลอยตาม ๒. จะท าดกคลอยตาม ๓. ตอหนาวาสรรเสรญ ๔. ลบหลงต งนนทา ๔. คนชกชวนในทางฉบหาย มลกษณะ ๔ ๑. ชกชวนดมน าเมา ๒. ชกชวนเทยวกลางคน ๓. ชกชวนใหมวเมาในการเลน ๔. ชกชวนเลนการพนน มตรแท ๔ จ าพวก ๑. มตรมอปการะ ๒. มตรรวมสขรวมทกข ๓. มตรแนะประโยชน ๔. มตรมความรกใคร มตร ๔ จ าพวกน เปนมตรแท ควรคบ ๑. มตรมอปการะ มลกษณะ ๔ ๑. ปองกนเพอนผประมาทแลว ๒. ปองกนทรพยสมบตของเพอนผประมาทแลว ๓. เมอมภย เปนทพงพ านกได ๔. เมอมธระ ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก

๒. มตรรวมสขรวมทกข มลกษณะ ๔ ๑. ขยายความลบของตนแกเพอน ๒. ปดความลบของเพอนไมใหแพรงพราย ๓. ไมละทงในยามวบต ๔. แมชวตกอาจสละแทนได ๓. มตรแนะประโยชน มลกษณะ ๔ ๑. หามไมใหท าความช ว ๒. แนะน าใหต งอยในความด ๓. ใหฟงสงทยงไมเคยฟง ๔. บอกทางสวรรคให ๔. มตรมความรกใคร มลกษณะ ๔ ๑. ทกข ๆ ดวย ๒. สข ๆ ดวย ๓. โตเถยงคนทพดตเตยนเพอน ๔. รบรองคนทพดสรรเสรญเพอน

๕. สงคหวตถ ๔ อยาง ๑. ทาน ใหปนสงของของตนแกผอนทควรใหปน ๒. ปยวาจา เจรจาวาจาทออนหวาน ๓. อตถจรยา ประพฤตสงทเปนประโยชนแกผอน ๔. สมานตตตา ความเปนคนมตนเสมอไมถอตว คณท ง ๔ อยางน เปนเครองยดเหนยวใจของผอนไวได

๖. ธรรมของฆราวาส ๔ ๑. สจจะ สตยซอตอกน ๒. ทมะ รจกขมจตของตน (หมายถงปญญา) ๓. ขนต อดทน (หมายถงความเพยร) ๔. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปน

ปญจกะ ๑. มจฉาวณชชา คอการคาขายไมชอบธรรม ๕ อยาง ๑. คาขายเครองประหาร ๒. คาขายมนษย ๓. คาขายสตวเปนส าหรบฆาเพอเปนอาหาร ๔. คาขายน าเมา ๕. คาขายยาพษ การคาขาย ๕ อยางน เปนขอหามอบาสกไมใหประกอบ ๒. สมบตของอบาสก ๕ ประการ ๑. ประกอบดวยศรทธา ๒. มศลบรสทธ ๓. ไมถอมงคลตนขาว คอเชอกรรม ไมเชอมงคล ๔. ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา ๕. บ าเพญบญแตในพระพทธศาสนา อบาสกพงต งอยในสมบต ๕ ประการ และเวนจากวบต ๕ ประการ ซงวปรต จากสมบตน น

ฉกกะ

ทศ ๖ ๑. ปรตถมทส คอทศเบองหนา มารดาบดา ๒. ทกขณทศ คอทศเบองขวา อาจารย ๓. ปจฉมทส คอทศเบองหลง บตรภรรยา ๔. อตตรทส คอทศเบองซาย มตร ๕. เหฏฐมทส คอทศเบองต า บาว ๖. อปรมทส คอทศเบองบน สมณพราหมณ ๑. ปรตถมทส คอทศเบองหนา ไดแก มารดาบดา บตรพงบ ารงดวยสถาน ๕

๑. ทานไดเลยงมาแลว เลยงทานตอบ ๒. ท ากจของทาน ๓. ด ารงวงศสกล ๔. ประพฤตตนใหเปนคนควรรบทรพยมรดก ๕. เมอทานลวงลบไปแลว ท าบญอทศใหทาน มารดาบดาไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหบตรดวยสถาน ๕ ๑. หามไมใหท าความช ว ๒. ใหต งอยในความด ๓. ใหศกษาศลปวทยา ๔. หาภรรยาทสมควร ๕. มอบทรพยใหในสมย ๒. ทกขณทศ คอทศเบองขวา ไดแก อาจารย ศษยพงบ ารงดวยสถาน ๕ ๑. ดวยลกขนยนรบ ๒. ดวยเขาไปยนคอยรบใช ๓. ดวยเชอฟง ๔. ดวยอปฏฐาก ๕. ดวยเรยนศลปวทยาโดยเคารพ อาจารยไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหศษยดวยสถาน ๕ ๑. แนะน าด ๒. ใหเรยนด ๓. บอกศลปใหสนเชง ไมปดบงอ าพราง ๔. ยกยองใหปรากฏในเพอนฝง ๕. ท าความปองกนในทศท งหลาย (คอจะไปทางทศไหนกไมอดอยาก) ๓. ปจฉมทส คอทศเบองหลง ไดแก ภรรยา สามพงบ ารงดวยสถาน ๕ ๑. ดวยยกยองนบถอวาเปนภรรยา ๒. ดวยไมดหมน ๓. ดวยไมประพฤตลวงใจ ๔. ดวยมอบความเปนใหญให ๕. ดวยใหเครองแตงตว

ภรรยาไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหสามดวยสถาน ๕ ๑. จดการงานด ๒. สงเคราะหคนขางเคยงของสามด ๓. ไมประพฤตลวงใจสาม ๔. รกษาทรพยทสามหามาไดไว ๕. ขยนไมเกยจครานในกจการท งปวง ๔. อตตรทส คอทศเบองซาย ไดแก มตร กลบตรพงบ ารงดวยสถาน ๕ ๑. ดวยใหปน ๒. ดวยเจรจาถอยค าไพเราะ ๓. ดวยประพฤตประโยชน ๔. ดวยความเปนผมตนเสมอ ๕. ดวยไมแกลงกลาวใหคลาดจากความเปนจรง มตรไดบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหกลบตรดวยสถาน ๕ ๑. รกษามตรผประมาทแลว ๒. รกษาทรพยของมตรผประมาทแลว ๓. เมอมภย เอาเปนทพงพ านกได ๔. ไมละทงในยามวบต ๕. นบถอตลอดถงวงศของมตร ๕. เหฏฐมทส คอทศเบองต า ไดแก บาว นายพงบ ารงดวยสถาน ๕ ๑. ดวยจดการงานใหท าตามสมควรแกก าลง ๒. ดวยใหอาหารและรางวล ๓. ดวยรกษาพยาบาลในเวลาเจบไข ๔. ดวยแจกของมรสประหลาดใหกน ๕. ดวยปลอยในสมย บาวไดบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหนายดวยสถาน ๕ ๑. ลกขนท าการงานกอนนาย ๒. เลกการงานทหลงนาย ๓. ถอเอาแตของทนายให ๔. ท าการงานใหดขน

๕. น าคณของนายไปสรรเสรญในทน น ๆ ๖.

๖. อปรมทส คอทศเบองบน ไดแก สมณพราหมณ กลบตรพงบ ารงดวยสถาน ๕ ๑. ดวยกายกรรม คอท าอะไร ๆ ประกอบดวยเมตตา ๒. ดวยวจกรรม คอพดอะไร ๆ ประกอบดวยเมตตา ๓. ดวยมโนกรรม คอคดอะไร ๆ ประกอบดวยเมตตา ๔. ดวยความเปนผไมปดประต คอมไดหามเขาบานเรอน ๕. ดวยใหอามสทาน สมณพราหมณไดรบบ ารงฉะนแลว ยอมอนเคราะหกลบตรดวยสถาน ๖ ๑. หามไมใหกระท าความช ว ๒. ใหต งอยในความด ๓. อนเคราะหดวยน าใจอนงาม ๔. ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง ๕. ท าสงทเคยฟงแลวใหแจมแจง ๖. บอกทางสวรรคให

อบายมข คอเหตเครองฉบหาย ๖ ๑. ดมน าเมา ๒ เทยวกลางคน ๓. เทยวดการเลน ๔. เลนการพนน ๕. คบคนชวเปนมตร ๖. เกยจครานการท างาน ๑. ดมน าเมา มโทษ ๖ ๑. เสยทรพย ๒. กอการทะเลาะววาท ๓. เกดโรค ๔. ตองตเตยน

๕. ไมรจกอาย ๖. ทอนก าลงปญญา ๒ เทยวกลางคน มโทษ ๖ ๑. ชอวาไมรกษาตว ๒. ชอวาไมรกษาลกเมย ๓. ชอวาไมรกษาทรพยสมบต ๔. เปนทระแวงของคนท งหลาย ๕. มกถกใสความ ๖. ไดความล าบากมาก ๓. เทยวดการเลน มโทษตามวตถทไปด ๖ ๑. ร าทไหนไปทน น ๒. ขบรองทไหนไปทน น ๓. ดดสตเปาทไหนไปทน น ๔. เสภาทไหนไปทน น ๕. เพลงทไหนไปทน น ๖. เถดเทงทไหนไปทน น ๔. เลนการพนน มโทษ ๖ ๑. เมอชนะยอมกอเวร ๒. เมอแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป ๓. ทรพยยอมฉบหาย ๔. ไมมใครเชอถอถอยค า ๕. เปนทหมนประมาทของเพอน ๖. ไมมใครประสงคจะแตงงานดวย ๕. คบคนชวเปนมตร มโทษตามบคคลทคบ ๖ ๑. น าใหเปนนกเลงการพนน ๒. น าใหเปนนกเลงเจาช

๓. น าใหเปนนกเลงเหลา ๔. น าใหเปนคนลวงเขาดวยของปลอม ๕. น าใหเปนคนลวงเขาซงหนา ๖. น าใหเปนคนหวไม ๖. เกยจครานการท างาน มโทษ ๖ ๑. มกใหอางวา หนาวนก แลวไมท าการงาน ๒. มกใหอางวา รอนนก แลวไมท าการงาน ๓. มกใหอางวา เวลาเยนแลว แลวไมท าการงาน ๔. มกใหอางวา ยงเชาอย แลวไมท าการงาน ๕. มกใหอางวา หวนก แลวไมท าการงาน ๖. มกใหอางวา กระหายนก แลวไมท าการงาน ผหวงความเจรญดวยโภคทรพย พงเวนเหตเครองฉบหาย ๖ ประการนเสย

บทน า

วชาพทธประวต เปนวชาวาดวยประวตขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผเปนพระ

ศาสดาแหงเราท งหลาย จงควรทเราท งหลายในฐานะเปนพทธศาสนกชนตองศกษา ซงนอกจากจะ

ท าใหไดทราบถงวงศตระกล การศกษาฐานะทางสงคมของพระศาสดากอนทจะทรงผนวชแลวยงจะได

พสจนความจรงเกยวกบพระศาสดาอยางนอย ๔ ประการ คอ ๑. สมมาสมพทธปฏญญา ไดแกการททรงปฏญญาวาเปนพระพทธเจาเราจะไดศกษาวา

ธรรมททรงตรสรน น มศาสดาอนเขาสอนกนมากอนแลวหรอไม ๒. ขณาสวปฏญญา ไดแก ททรงปฏญญาวา พระองคเปนขณาสพ คอ หมดกเลสนน

เราจะไดศกษาดพระจรยาวตรททรงปฏบตมา ๔๕ พรรษา หลงจากทรงตรสรแลววามตรงไหนบางท

แสดงวา พระองคยงมกเลสอย ๓ อนตรายกธรรมวาทะ ไดแก การทพระองคทรงสอนวา ธรรมเหลาใดเปนอนตราย

แกบคคลผประพฤต เราศกษาดธรรมเหลานนแลว จะไดทราบวา เปนเชนนนจรงหรอไม ๔. นยานกธรรมเทศนา ไดแก การทพระองคทรงแสดงธรรมใดวาท าใหผปฏบตตาม

พนจากความทกข เราจะไดศกษาดวา ธรรมเหลานนชวยใหผปฏบตตามพนทกขไดจรงหรอไม การศกษาวชาพทธประวตดวยความเคารพ และความสนใจใฝร ยอมน าไปสเปาหมายอน

ส าคญทสดของพทธศาสนกชน คอ ตถาคตโพธศรทธา ความเชอม นในความตรสรของพระตถาคต

ซงผมศรทธานแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน และความสขแกชวตอยางยงใหญไพศาล

พทธประวต

ปรมกาล ปรจเฉทท ๑

ชมพทวปและประชาชน ชมพทวป คอ ประเทศอนเดย ปจจบนนไดแก อนเดย ปากสถาน เนปาล บงคลาเทศ ประชาชนในชมพทวป ม ๒ พวก คอ ๑. พวกเจาของถนเดม เรยกวา มลกขะ ๒. พวกทยกมาจากแผนดนขางเหนอ เรยกวา อรยกะ ชมพทวปแบงเปน ๒ จงหวด คอ ๑. รวมใน เรยกวา มชฌมชนบท ๒. ภายนอก เรยกวา ปจจนตชนบท มลเหตแหงการแบงเชนน สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรง

สนนษฐานวา พวกอรยะ คงเรยกชนบททตนเขาต ง และเปนใจกลางแหงการปกครองวา มชฌม

ชนบท เรยกชนบททพวกมลกขะต งอยภายนอกเขตของตนวา ปจจนตชนบท ชมพทวปตามบาลอโบสถสตร ในตกนบาทองคตตรนกาย ระบวา ม ๑๖ แควน คอ

องคะ มคธะ กาส โกสละ วชช มลละ เจต วงสะ กร ปญจาละ มจฉะ สรเสน

อสสกะ อวนต คนธาระ กมโพชะ และในบาลอนทไมซ าอก ๕ คอ สกกะ โกลยะ ภคคะ

วเทหะ องคตตราปะ คนในชมพทวป แบงเปน ๔ พวก เรยกวา วรรณะ คอ ๑. กษตรย พวกเจา มธระทางรกษาบานเมอง ๒. พราหมณ พวกเลาเรยนมธระทางฝกสอนและท าพธ ๓. แพศย พวกพลเรอน มธระทางท านา คาขาย ๔. ศทร พวกคนงาน มธระรบจางท าการ ท าของ และยงมคนนอกจาก ๔ พวกนอก เรยกวา จณฑาล อนเกดมาจากบดาและมารดาทตาง

วรรณะกน เปนทดหมนของคนมชาตสกลเปนอยางยง

การศกษาของวรรณะ ๔ พวกกษตรย ศกษาในเรองยทธวธ

พวกพราหมณ ศกษาในเรองศาสนา และวทยาการตาง ๆ พวกแพศย ศกษาเรองศลปะ กสกรรม และพาณชการ พวกศทร ศกษาเรองการงานทจะพงท าดวยแรงกาย

ความเชอของชาวชมพทวป

๑. เกยวกบความเกดและความตาย บางพวกเชอวาตายแลวเกดใหม บางพวกเชอวาตายแลวสญ ๒. เกยวกบความสขและความทกข บางพวกถอวา สตวจะไดสขหรอทกขกไดเอง สขทกขไมมเหตปจจย บางพวกเหนวา สขทกขมเหตปจจย

วธปฏบตเกยวกบความเกด ความตาย และสขทกข พวกทถอวาตายแลวเกดอก เขาใจวาประพฤตอยางไรจะไดไปเกดในสวรรค และสคต ก

ประพฤตอยางนน พวกทถอวาตายแลวสญ กประพฤตมงแตเพยงเอาตวรอดในปจจบน ไมกลวแตความ

เกดในนรกและทคต พวกทถอวา จะไดสขหรอทกขกไดเอง สขทกขไมมเหตปจจย กไมมการขวนขวาย

ไดแตคอยเสยงสขเสยงทกขไปวน ๆ พวกทถอวา สขทกขมมาเพราะเหตปจจยภายนอก กบวงสรวงเทวดาขอใหชวยบาง

ขวนขวายในทางอนบาง พวกทถอวา สขทกขมมาเพราะเหตปจจยภายใน คอ กรรม เหนวากรรมใดเปนเหตแหง

ทกข กเวนกรรมนนเสย ไมท า เหนวากรรมใดเปนเหตแหงสขกท ากรรมนน

ปรจเฉทท ๒

สกกชนบท และศากยวงศ

สกกชนบท ต งอยในชมพทวปตอนเหนอ ทไดชออยางนนเพราะต งขนในดงไมสกกะ

สวนกษตรยผปกครองสกกชนบทนน เรยกวา ศากยะ ทไดชออยางนน เพราะสามารถต งบานเมอง

และตงวงศไดตามล าพง แหงโอรสของพระเจาโอกากราช ดงมประวตยอวา พระเจาโอกากราช ไดครองราชสมบตในพระนครต าบลหนง ทรงมพระโอรส ๔

พระองค พระธดา ๕ พระองค วนหนงทรงพล งพระโอษฐพระราชทานพระนครใหกบพระโอรสทเพง

ประสตจากพระมเหสอกพระองคหนง จงตองรบส งใหพระโอรสและพระธดาเหลานนไปต งเมองใหม

ท งหมดไดไปตงอยทดงไมสกกะประเทศหมพานต สกกชนบทนน มเมองหลวงชอวา กบลพสด เพราะสถานทน นเคยเปนสถานทอยของ

กบลดาบสมากอน และเพราะถกสรางขนตามค าแนะน าของกบลดาบส

ศากยวงศ พระราชบตร และพระราชบตรของพระเจาโอกากราชสมรสกนเอง มเชอสายสบสกลลงมา

เปนพวกศากยะ แตบางแหงกแบงเรยกสกลพระเชษฐภคนวา พวกโกลยะ สกลพระศาสดา ครองนครกบลพสด สบเชอสายลงมาโดยล าดบจนถงพระเจาชยเสนะ

พระเจาชยเสนะ นน มพระราชบตรพระนามวา สหน มพระราชบตรพระนามวา ยโสธรา คร นพระเจาชยเสนะทวงคตแลว สหหนกมารไดทรงครองราชยสบพระวงศตอมา ทาวเธอ

ทรงมพระมเหสพระนามวา กญจนา ซงเปนกนษฐภคนของพระเจาอญชนะ เจาผครองเทวทหนคร พระเจาสหนและพระนางกญจนา มพระราชบตร ๕ พระองค คอ สทโธทนะ ๑

สกโกทนะ ๑ อมโตทนะ ๑ โธโตทนะ ๑ ฆนโตทนะ ๑ และ มพระราชบตร ๒ พระองค คอ

ปมตา ๑ อมตา ๑ สวนพระนางยโสธรา ผเปนกนษฐภคนของพระเจาสหนนน ไดเปนมเหสของพระเจา

อญชนะ มพระราชบตร ๒ พระองค คอ สปปพทธะ ๑ ทณฑปาณ ๑ พระราชบตร ๒ พระองค

คอ มายา ๑ ปชาบด ๑

พระผมพระภาคเจา ผพระศาสดาของเราท งหลายไดเสดจมาอบตขนในพวกอรยกชาต

ในจงหวดมชฌมชนบท ชมพทวป แควนสกกะ ในสกลกษตรยพวกศากยะผโคตมโคตร เปน

พระโอรสของพระเจาสทโธทนศากยะเจากรงกบลพสด กบพระนางมายา เมอกอนพทธศก ๘๐ ป

ปรจเฉทท ๓

พระศาสดาประสต

เมอพระเจาสทโธทนะกบพระนางมายา ทรงอภเษกสมรสกน ตอมา พระศาสดาของเรา

ท งหลาย ไดทรงถอปฏสนธในพระครรภของนางมายา ในวนจะประสตพระโอรส พระนางไดเสดจ

ประพาสอทยานลมพนวน ทรงประชวรพระครรภ ประสตพระโอรสใตรมไมสาละ เมอวนศกร

เพญเดอนวสาขะ ปจอ กอนพทธศก ๘๐ ป เวลาใกลเทยง ขณะประสต พระนางสรมหามายา

ประทบยนจบกงสาละ พระโอรสพอประสตแลว ด าเนนไปได ๗ กาว เปลงอาสภวาจา อนเปนบพพนมต

แหงการตรสร

อสตดาบสเขาเยยม ฝายอสตดาบส (อกอยางหนงเรยก กาฬเทวลดาบส) ผเปนทนบถอของราชสกล ไดทราบ

ขาวจงเขาไปเยยม พระเจาสทโธทนะ ทรงอมพระราชโอรสออกมาเพอจะใหนมสการพระดาบส พระดาบส

เหนพระโอรสนนมลกษณะตองดวยต าหรบมหาบรษลกษณะ มความเคารพนบถอในพระราชโอรสนน

มาก จงลกขนกราบลงทพระบาทท งสองของพระโอรสนนดวยศรษะของตน พรอมกลาวค าท านาย

ลกษณะของพระราชโอรสแลว ถวายพระพรลากลบไปอาศรมแหงตน ท าใหราชสกลท งหลายเกด

ความนบถอในพระโอรส ถวายโอรสของตนเปนบรวารสกลละองค

ประสตได ๕ วน ท านายลกษณะ ขนานพระนาม เมอพระราชกมารประสตได ๕ วน พระเจาสทโธทนะโปรดใหชมนมพระญาตวงศและ

เสนามาตยพรอมกน เชญพราหมณรอยแปดคนมาฉนโภชนาหารแลวท านายพระลกษณะวา พระกมาร

มคตเปน ๒ คอ ถาไดครองฆราวาส จกไดเปนพระเจาจกรพรรดราช ครองแผนดน มสมทรสาคร

๔ เปนขอบเขต ถาออกทรงผนวช จกไดตรสรเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระศาสดาเอก

ในโลก และขนานพระนามวา สทธตถกมาร แตมหาชนมกเรยกตามพระโคตรวา โคตมะ

ประสตได ๗ วน พระมารดาสนพระชนม

ฝายพระนางเจามายาผเปนพระมารดา พอประสตพระโอรสได ๗ วน กสนพระชนม

พระเจาสทโธทนะจงทรงมอบพระราชโอรสนนแกพระนางปชาบดโคตม พระมาตจฉาเลยงตอมา ภายหลงพระนางนนมพระราชบตรพระองคหนงทรงพระนามวา นนทกมาร มพระราชบตร

พระองคหนงทรงพระนามวา รปนนทา

พระชนมาย ๗ ป ขดสระโบกขรณ ๓ สระ เมอสทธตถกมารทรงเจรญพระชนมายได ๗ พรรษา พระราชบดาตรสใหขดสระโบกขรณ

ในพระราชนเวศน ๓ สระ ปลกอบลบวขาบสระ ๑ ปลกปทมบวหลวงสระ ๑ ปลกบณฑรกบวขาว

สระ ๑ ใหเปนทเลนส าราญพระหฤทยพระราชโอรส คร งพระราชกมารมพระชนมเจรญ ควรจะศกษาศลปวทยาได จงทรงพาไปมอบไวใน

ส านกครวศวามตร พระราชกมารทรงเรยนไดวองไว จนสนความรของอาจารยแลวไดแสดงใหปรากฏ

แกหมพระญาต ไมมพระกมารอนจะเทยมถง

พระชนมาย ๑๖ พรรษา อภเษกพระชายา เมอพระราชกมารทรงพระเจรญวย มพระชนมายได ๑๖ ป ควรมพระเทวไดแลว

พระราชบดาตรสส งใหสรางปราสาท ๓ หลง เพอเปนทเสดจอยแหงพระราชโอรส ใน ๓ ฤด คอ

ฤดหนาว ฤดรอน ฤดฝน แลว ไดตรสขอพระนางยโสธรา (บางแหงเรยกพมพา) พระราชบตรของพระเจาสปปพทธะในเทวทหนคร อนประสตแตนางอมตาพระกนษฐภคนของพระองคมาอภเษกเปนพระ

ชายา ฝายพระราชกนษฐภาดา ของพระเจาสทโธทนะนน สกโกทนศากยะ มโอรสองคหนง ทรงนามวา อานนท อมโตทนศากยะ มโอรส ๒ องค ทรงนามวา มหานามะ ๑ อนรทธะ ๑ มธดา ๑ องค ทรงนามวา โรหณ นางอมตาพระราชกนษฐภคน เปนพระมเหสของพระเจาสปปพทธะ ประสตราชบตร

องค ๑ ทรงนามวา เทวทต ราชบตรองค ๑ ทรงนามวา ยโสธรา หรอพมพา พระชายาของ

สทธตถกมาร พระกมารและพระกมารในศากยวงศท ง ๒ สายนน เจรญขนโดยล าดบ ดงนแล

ปรจเฉทท ๔

เสดจออกบรรพชา สทธตถกมาร เสดจอยครองฆราวาสสมบต ตราบเทาพระชนมาย ๒๙ พรรษา ม

พระโอรสประสตแตพระนางยโสธราพระองคหนง ทรงพระนามวา ราหลกมาร วนหนง ไดทอดพระเนตรเหนเทวทต ๔ คอ คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ อน

เทวดาแสรางนรมตไวในระหวางทาง เมอเสดจประพาสพระราชอทยาน ๔ วาระโดยล าดบกน ทรง

สงเวชเหตไดเหนเทวทต ๓ ขางตน ยงความพอพระหฤทยในบรรพชาใหเกดขนเพราะไดเหนสมณะ

ในเวลากลางคนทรงมากณฐกะ มนายฉนนะตามเสดจ ถงฝงแมน าอโนมา ตรสส งนายฉนนะใหน ามา

พระทน งกลบคนพระนครแลว ทรงตดพระเมาลดวยพระขรรค อธษฐานเพศเปนบรรพชต ณ ทน น

สวนไตรจวรและบาตร ฆฏการพรหมน ามาถวาย

ปรจเฉทท ๕

ตรสร พระมหาบรษทรงบรรพชาแลว เสดจประทบแรมอยทอนปยอมพวน แขวงมลลชนบท

ช วเวลาราว ๗ วน ไดเสดจผานกรงราชคฤห พระเจาพมพสารพระเจามคธ ไดเสดจมาพบเขา

ตรสถามถงชาตสกลแลวตรสชวนใหอย จะพระราชทานอสรยยศยกยอง พระองคไมทรงรบ แสดง

พระประสงควา มงจะแสวงหาพระสมมาสมโพธญาณ พระเจาพมพสารทรงอนโมทนาแลวตรสขอ

ปฏญญาวา ตรสรแลวขอใหเสดจมาเทศนาโปรด ตอจากนน พระมหาบรษไดเสดจไปอยในส านกอาฬารดาบส กาลามโคตร และอทก

ดาบส รามบตร ซงมหาชนนบถอวาเปนคณาจารยใหญ ขอศกษาลทธสมยของทานท งสอง ไดทรงท า

ทดลองในลทธน นทกอยางแลวเหนวาไมใชทางพระสมมาสมโพธญาณ จงเสดจจารกไปในมคธชนบท

บรรลถงต าบลอรเวลาเสนานคม ทรงพระด ารเหนวาประเทศนน ควรเปนทต งความเพยรของกลบตรผ

มความตองการดวยความเพยรได จงเสดจประทบอย ณ ทน น ทรงบ าเพญทกรกรยา ทรมานพระ

กายใหล าบากเปนกจยากทจะกระท าได

ทกรกรยา ๓ วาระ วาระแรก ทรงกดพระทนตดวยพระทนต กดพระตาลดวยพระชวหาไวใหแนน จนพระ

เสโทไหลออกจากพระกจฉะ ไดเสวยทกขเวทนาอนกลา คร นทรงเหนวาการท าอยางนนไมใชทางตรสร

จงทรงเปลยนอยางอน วาระท ๒ ทรงผอนกล นลมอสสาสะ ปสสาสะ ไมใหลมหายใจเดนสะดวกทางชองพระ

นาสก และชองพระโอษฐ ไดเสวยทกขเวทนาอยางแรงกลา กไมไดตรสร จงทรงเปลยนอยางอนอก วาระท ๓ ทรงอดพระอาหาร ผอนเสวยแตวนละนอย ๆ บาง เสวยพระอาหาร

ละเอยดบาง จนพระกายเหยวแหง พระฉววรรณเศราหมอง พระอฐปรากฏท วพระกาย ภายหลงทรงลงสนนษฐานวา การท าทกรกรยาไมใชทางตรสรแนแลว ไดทรงเลกเสยดวย

ประการท งปวง กลบเสวยพระอาหารโดยปกต ไมทรงอดอกตอไป

อปมา ๓ ขอ ปรากฏ คร งนน อปมา ๓ ขอ ทพระมหาบรษไมเคยทรงสดบมาปรากฏแจมแจงแกพระองควา

๑. ไมสดทชมดวยยาง แชอยในน า จะเอามาสกนเพอใหเกดไฟยอมไมได เหมอนสมณ

พราหมณบางพวก ตวกยงหมกอยในกาม ใจกยงรกใครในกาม พากเพยรพยายามอยางไรกคงไมตรสร ๒. ไมสดทชมดวยยาง แมจะไมไดแชอยในน า กไมสามารถสใหเกดไฟได เชนเดยวกน

เหมอนสมณพราหมณบางพวกแมมกายหลกออกจากกามแลว แตใจยงรกใครในกาม จะพยายาม

อยางไรกคงไมสามารถตรสรได ๓. ไมแหงทวางไวบนบก ไกลน า สามารถสใหเกดไฟได เหมอนสมณพราหมณ

บางพวก มกายหลกออกจากกาม ใจกละความรกใครในกาม สงบดแลว หากพากเพยรพยายาม

อยางถกตอง ยอมสามารถตรสรได อปมาท ง ๓ ขอน ท าใหพระองคเกดพระสตหวนระลกถงความเพยรทางใจวา จกเปน

ทางตรสรไดกระมง ใครจะต งความเพยรทางจต ทรงคดเหนวาคนซบผอมเชนนไมสามารถท าได จ า

เราจะกนอาหารแขน คอ ขาวสก ขนมกมาส ใหมก าลงกอน จงกลบเสวยพระอาหารโดยปกต

ปญจวคคยหน ฝายปญจวคคย คอ บรรพชต ๕ รป ชอ โกณฑญญะ ๑ วปปะ ๑ ภททยะ ๑

มหานามะ ๑ อสสช ๑ ซงพากนออกบวชตามพระมหาบรษคอยเฝาปฏบตทกเชาค า ดวยหวงวา

พระองคไดบรรลธรรมใด จกทรงส งสอนตนใหบรรลธรรมนนบาง คร นเหนพระองคทรงละทกรกรยา

มาเสวยพระอาหาร เขาใจวาคงไมอาจบรรลธรรมพเศษไดแลว จงพากนหนไปอยทปาอสปตน

มฤคทายวน แขวงเมองพาราณส

ความเพยรทางจตท าใหบรรลธรรม ฝายพระมหาบรษเสวยอาหารแขน ท าพระกายใหกลบมพละก าลงไดอยางเดม ทรงเรม

ความเพยรทางจตตอไป นบแตบรรพชามา ๖ ปลวงแลว ในเวลาเชาวนเพญวสาขมาส ทรงรบถาด

ขาวมธปายาสจากนางสชาดา เสดจไปสทาแมน าเนรญชรา เสวยแลวทรงลอยถาดในกระแสน า ทรง

รบหญาคาของคนหาบหญาชอ โสตถยะ ในระหวางทาง ทรงลาดหญาตางบลลงก ณ ควงพระมหา

โพธดานบรพาทศแลว เสดจนงขดสมาธ ผนพระพกตรทางบรพาทศ ทรงอธษฐานพระหฤทยวา ยงไมลพระสมมาสมโพธญาณเพยงใด จกไมเสดจลกขนเพยงนน แมพระมงสะและ

พระโลหตจะเหอดแหงไป เหลอแตพระตจะ พระนหาร และพระอฐ กตามท

ทรงชนะมาร ในสมยนน พญามารเกรงวา พระมหาบรษจะพนจากอ านาจแหงตน จงยกพลเสนามา

ผจญ แสดงฤทธมประการตาง ๆ เพอจะยงพระมหาบรษใหตกพระหฤทยกลวแลวจะเสดจหนไป พระองคทรงนกถงพระบารม ๓๐ ทศ ทไดทรงบ าเพญมา ต งมหาปฐพไวในทเปนพยาน

แลวทรงตอสพระบารม ๓๐ ทศ นนเขามาชวยผจญ ยงพญามารกบเสนาใหปราชย แตในเวลาพระ

อาทตยยงไมอสดงคตแลวบรรลบพเพนวาสานสสตญาณในปฐมยาม ไดจตปปาตญาณในมชฌมยาม

ทรงใชพระปญญาพจารณาปฏจจสสมปบาท ท งฝายเกด ฝายดบ สาวหนาสาวกลบไปมาในปจฉม

ยาม กไดตรสรพระสมมาสมโพธญาณ คอ อาสวกขยญาณ ในเวลาอรณขน พระผมพระภาคเจา ไดพระปญญาตรสรธรรมพเศษเปนเหตถงความบรสทธจากกเลสาส

วะ จงไดพระนามวา อรห และตรสรชอบโดยล าพงพระองคเอง จงไดพระนามวา สมมาสมพทโธ

๒ บทน เปนพระนามใหญของพระองคโดยคณนมตอยางนแล

ปฐมโพธกาล

ปรจเฉทท ๖

ปฐมเทศนา และปฐมสาวก

เสวยวมตตสขใตรมมหาโพธ ๗ วน

พระสมมาสมพทธเจาตรสรธรรมพเศษแลว เสดจประทบอยภายใตรมไมมหาโพธนน

เสวยวมตตสขสนกาล ๗ วน ทรงพจารณาปฏจจสมปบาท คอ ธรรมทองอาศยกนเกดขน ท งขาง

เกด (อวชชาเปนเหตใหเกดสงขาร สงขารเปนเหตใหเกดวญญาณ เปนตน) ท งขางดบ (เพราะอวชชา

ดบ สงขารจงดบ เปนตน)

ใตรมอชปาลนโครธ ๗ วน จากตนมหาโพธนน เสดจไปยงภายใตรมไมไทร ชอวา อชปาลนโครธ เสวยวมตตสข

๗ วน ทรงแสดงธรรมแกพราหมณผมกตวาดผอนวา ห ห วา ผมบาปธรรมอนลอยเสยแลว ไมมกเลส

เปนเหตขผอนวา ห ห ควรกลาวถอยค าวา ตนเปนพราหมณโดยธรรม

ใตรมมจจลนท ๗ วน จากตนอชปาลนโครธนน ไดเสดจไปยงตนไมจก ชอวา มจจลนท เสวยวมตตสข

๗ วน ทรงเปลงอทานวา ความสงดเปนสขของบคคลผมธรรมไดสดบแลวยนดอยในทสงด รเหน

ตามเปนจรง ฯ ความไมเบยดเบยน คอ ความส ารวมในสตวท งหลาย และความปราศจาก ก าหนด คอ ความกาวลวงกามท งหลายเสยได ดวยประการท งปวง เปนสขในโลก ความก าจดอสมมานะ คอ ถอวาตวตนใหหมดไดเปนสขอยางยง

ใตรมราชายตนะ ๗ วน จากตนมจจลนทน น ไดเสดจไปยงตนไมเกต ชอวา ราชายตนะ เสวยวมตตสข ๗ วน

สมยนนพานช ๒ คน คอ ตปสสะ ๑ ภลลกะ ๑ เดนทางมาจากอกกล -ชนบท น าขาวสตตผง

ขาวสตตกอน เขาไปถวายแลวกราบทลแสดงตนเปนอบาสก อางพระองคกบพระธรรมเปนสรณะ

เปนปฐมอบาสกในพทธกาลแลวหลกไป (เทววาจกอบาสก)

ทรงตดสนพระทยแสดงธรรม จากรมไมราชายตนะนน เสดจกลบไปประทบ ณ รมไมอชปาลนโครธอก ทรงพจารณาถง

ธรรมททรงตรสรวา เปนคณอนลกซง ยากทผยนดในกามคณจะตรสรตามได จงไมคดจะทรงส งสอน

ใคร แตในทสดทรงคดวามนษย กเหมอนดอกบว ๓ ชนด คอ บางชนดยงจมอยในน า บาง

ชนดต งอยเสมอน า บางชนดต งขนพนน า ดอกบวทต งขนพนน าแลวนน คอยสมผสรศมพระอาทตยอย จกบาน ณ วนน ดอกบวทต งอยเสมอน า จกบาน ณ วนพรงน ดอกบวทยงไมขนจากน า ยงต งอยภายในน าจกบาน ณ วนตอ ๆ ไป ดอกบวทยงจมอยในโคลนตม อนเปนภกษาแหงปลาและเตาฉบหายเสย ดอกบวทจะบานมตางชนด ฉนใด เวไนยสตวกมตางพวกฉนนน ผมกเลสนอย ม

อนทรย (สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา) กลา กอาจจะรธรรมพเศษนนไดฉบพลน ผมคณสมบตเชนนนเปนประมาณกลาง ไดรบอบรมในปฏปทาเปนบพพภาค จนมอปนสย

แกกลา กสามารถจะบรรลธรรมพเศษนนดจเดยวกน ผมคณสมบตเชนนนยงออน หรอหาอปนสยไมไดเลย กยงควรไดรบแนะน าในธรรมเบอง

ต าไปกอนเพอบ ารงอปนสย เพราะฉะนน พระธรรมเทศนาคงไมไรผล คงส าเรจประโยชนแกคนทกเหลา เวนแต

จ าพวกทไมใชเวไนย คอ ไมรบแนะน า ทเปรยบดวยดอกบวอนเปนภกษาแหงปลาและเตาฉบหายเสย

ทรงพระด ารหาคนผสมควรรบเทศนา คร นพระองคทรงตดสนพระหฤทย เพอจะแสดงพระธรรมเทศนาอยางนนแลว คร งแรก

ทรงคดถงอาฬารดาบสและอทกดาบส ซงเปนผฉลาด ท งมกเลสเบาบาง แตท งสองทานสนชพเสย

แลว ตอจากนนทรงร าลกถงปญจวคคย และไดตดสนพระหฤทยวา จะแสดงธรรมแกพวกเขา

จงเสดจออกจากตนอชปาลนโครธ ทรงพระด าเนนทางไปยงเมองพาราณส อรรถกถากลาววา ในเชา

วนขน ๑๔ ค า เดอน ๘ ระหวางแหงแมน าคยากบแดนมหาโพธตอกน ทรงพบอปกาชวก เขาเหนสพระ

ฉววรรณของพระองคผดผอง นกประหลาดใจ จงทลถามถงศาสดาของพระองค ทรงตอบวา

พระองคเปนสยมภ คอ เปนเองในทางตรสร ไมมใครเปนครสอน อปกาชวก กลาววา ขนาด

นนเชยวหรอ ส นศรษะแลวหลกไป

ทรงแสดงปฐมเทศนา เมอพระผมพระภาคเจาเสดจถงปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส ไดเสดจเขา

ไปหาปญจวคคยท ง ๕ แตพวกเขาแสดงความไมเคารพ พดออกพระนามและใชค าวา อาวโส

พระองคทรงหามแลวตรสบอกวา เราไดตรสรอมฤตธรรมโดยชอบเองแลว ปญจวคคยไมเชอ กลาวคดคานวา อาวโสโคดม แมทานท าทกกรกรยาอยางหนก ทาน

ยงไมบรรลธรรมพเศษอะไร บดน ทานมาปฏบตเพอความเปนคนมกมากเสยแลว เหตไฉนจะบรรล

ธรรมพเศษไดเลา พวกเธอคดคานอยางนนถง ๒ – ๓ คร ง พระองคจงทรงตรสเตอนพวกเธอใหระลกถงความหลงวา ทานท งหลายจ าไดอยหรอวา

วาจาเชนน เราไดเคยพดแลวในปางกอนแตกาลน ปญจวคคยนกไดวา วาจาเชนน ไมเคยมเลย จงมความส าคญในอนทจะฟงพระองคทรง

แสดงธรรม คร นเมอพระสมมาสมพทธเจา ตรสเตอนปญจวคคยใหต งใจฟงธรรมไดแลว รงขน

วนอาสาฬหบรณม ไดตรสปฐมเทศนามใจความโดยยอวา ทสด ๒ อยาง ไดแก กามสขลลกานโยค

คอ การประกอบตนใหพวพนดวยสขในกาม ๑ อตตกลมถานโยค คอ การประกอบความเหนด

เหนอยแกตนเปลา ๑ อนบรรพชตไมควรเสพ (ประพฤต) บรรพชตควรเสพมชฌมาปฏปทา คอ

ขอปฏบตเปนทางกลาง ไดแก ทางมองค ๘ อนน าผปฏบตใหเปนอรยะ คอ ปญญาอนเหนชอบ ๑

ความด ารชอบ ๑ วาจาชอบ ๑ การงานชอบ ๑ เลยงชพชอบ ๑ ความเพยรชอบ ๑ ระลกชอบ ๑

ต งใจชอบ ๑ ทรงแสดงอรยสจ ๔ คอ ๑. ทกข ไดแก ความเกด ความแก ความเจบ ความ

ตาย เปนตน ๒. สมทย เหตใหทกขเกด ไดแก ตณหา ๓ คอ กามตณหา ภวตณหา

วภวตณหา ๓. นโรธ ไดแก ความดบทกข คอ ความสละ ละ วาง ไมพวพนตดอยกบตณหาท ง ๓ นน ๔. มรรค ไดแก ทางทท าใหถงความดบทกข คอ ทางมองค ๘ อนน าผปฏบตใหเปนอรยะ ดงกลาวแลว เมอพระสมมาสมพทธเจาตรสพระธรรมเทศนาอย ธรรมจกษ คอ ดวงตาอนเหนธรรม

ปราศจากธลมลทน ไดเกดขนแกทานโกณฑญญะวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนน

ท งหมดมความดบเปนธรรมดา

พระองคทรงทราบวา ทานโกณฑญญะไดเหนธรรมแลว จงทรงเปลงอทานวา โกณ

ฑญญะไดรแลวหนอ โกณฑญญะไดรแลวหนอ เพราะอทานวา อญญาส อญญาส ทเปนภาษามคธ

แปลวา ไดรแลว ๆ ค าวา อญญาโกณฑญญะ จงไดเปนชอของทานต งแตกาลนนมา ฝายทานโกณฑญญะไดเหนธรรมแลว จงทลขออปสมบทในพระธรรมวนย พระองค

ทรงอนญาตใหทานเปนภกษดวยพระวาจาวา ทานจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวดแลว ทานจง

ประพฤตพรหมจรรย เพอท าทสดทกขโดยชอบเถด พระวาจานนใหส าเรจการอปสมบทแกทาน ตอจากนน ทรงจ าพรรษาอยทปาอสปตนมฤคทายวน ทรงส งสอนบรรพชตท ง ๔ รป

ดวยพระธรรมเทศนาเบดเตลดตามสมควรแกอธยาศย ทานวปปะและภททยะ ไดดวงตาเหนธรรม

จงบวชใหพรอมกน ตอมา ทานมหานามะและอสสช ไดดวงตาเหนธรรม จงบวชใหพรอมกน ท ง ๔

ทานบวชวธเดยวกบทานโกณฑญญะ

ปญจวคคยบรรลพระอรหนต เมอภกษปญจวคคย ต งอยในทสาวกแลว มอนทรย คอ ศรทธาเปนตนแกกลา

ควรเจรญวปสสนาเพอวมตตแลว คร นวนแรม ๕ ค า เดอน ๙ ตรสพระธรรมเทศนาอนตตลกขณสตร

ส งสอน ใจความโดยยอวา รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ เปนอนตตา คอ บงคบ

บญชาไมไดวา จงเปนอยางนเถด อยาเปนอยางนนเลย ไดตรสถามปญจวคคยวา รป เวทนา

สญญา สงขาร และวญญาณ เทยง เปนสข เปนอตตา หรอไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

ทลตอบวา ไมเทยงเปนทกข เปนอนตตา จงตรสใหละความถอม นในรป เวทนา สญญา

สงขาร และวญญาณนนเสย แลวถอดวยปญญาตามความจรงวา นนไมใชของเรา นนไมใชเปนเรา

นนไมใชตนของเรา เมอพระศาสดาตรสพระธรรมเทศนาแสดงอนตตาลกษณะอย จตของภกษปญจวคคย

ผพจารณาภมธรรมตามกระแสเทศนานน พนแลวจากอาสวะท งหลาย ไมถอม นดวยอปาทาน คร งนน มพระอรหนตขนในโลก ๖ องค คอ พระศาสดา ๑ สาวก ๕ ดวยประการฉะน

ปรจเฉทท ๗

สงสาวกไปประกาศพระศาสนา สมยนน พระศาสดาเสดจจงกรมอยในทแจง ในเวลาจวนใกลรง ทรงไดยนเสยงยสกล

บตรออกอทานวา ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ เดนมายงทใกล จงตรสเรยกวา ทนไมวนวาย

ทนไมขดของ ทานมานเถด นงลงเถด เราจกแสดงธรรมแกทาน ยสกลบตรไดยนอยางนนแลว คดวา เขาวาทนไมวนวาย ทนไมขดของ จงถอดรองเทา

เขาไปหา ไหวแลว นง ณ ทสมควรขางหนง พระศาสดาตรสเทศนาอนปพพกถา คอ ถอยค าทกลาว

โดยล าดบ ไดแก ทาน ศล สคคะ คอ สวรรค กามาทนพ โทษแหงกาม เนกขมมานสงส อา

นสงคแหงการออกจากกาม (บวช) ฟอกจตของเขาใหหางไกลจากความยนดในกามแลวจงทรงแสดง

อรยสจ ๔ คอ ทกข สมทย นโรธ และมรรค ดงไดกลาวแลวในปฐมเทศนา ยสกลบตรได

ดวงตาเหนธรรม ณ ทน งน นแลว ภายหลงพจารณาภมธรรมทพระศาสดาตรสสอนเศรษฐผเปนบดา

อกวาระหนง จตพนจากอาสวะ ไมถอม นดวยอปาทาน (บรรลพระอรหต) ฝายมารดาของยสกลบตร เวลาเชาขนไปบนเรอนไมเหนลก จงบอกแกเศรษฐผสาม

เศรษฐใหคนออกตามหาท ง ๔ ทศ ตนเองกออกตดตามดวย เผอญไปทางปาอสปตนมฤคทายวน

เหนรองเทาของลกจงตามเขาไปหา พระศาสดาไดตรสอนปพพกถาและอรยสจแกเขา เมอจบเทศนา

เขาไดแสดงตนเปนอบาสกถงพระรตนตรยท ง ๓ เปนสรณะ เปนอบาสกคนแรกใน

พระพทธศาสนา แลวไดกลาวกบบตรชายวา พอยสะ มารดาของเจาเศราโศกพไรร าพน เจาจง

ใหชวตแกมารดาของเจาเถด พระศาสดาจงตรสใหเศรษฐทราบวา ยสกลบตรไดบรรลพระอรหตแลว ไมมการ

กลบคนไปครองฆราวาสอก เศรษฐเขาใจด จงทลอาราธนาพระศาสดาพรอมกบ ยสกลบตรเพอทรงรบภตตาหารในเชาวนนน พระศาสดาทรงรบดวยพระอาการดษณภาพ

เศรษฐทราบแลวจงไดอภวาททลลากลบไป เมอเศรษฐกลบไปแลว ยสกลบตรไดทลขออปสมบท พระศาสดาทรงอนญาตใหเปน

ภกษเหมอนททรงอนญาตแกพระโกณฑญญะ ตางกนตรงทไมตรสวาเพอท าทสด ทกขโดยชอบ

เพราะพระยสะไดบรรลพระอรหนตแลว พระยสะจงเปนองคท ๗ ในโลก ในเวลาเชาวนนน พระศาสดาพรอมกบพระยสะ ไดเสดจไปยงเรอนของเศรษฐน น

มารดาและภรรยาเกาของพระยสะมาเฝา ทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ แกพวกเขาใหเหน

ธรรมแลว ไดแสดงตนเปนอบาสกาถงพระรตนตรย เปนสรณะ คนแรกในโลก

สหายพระยสะ ๕๔ คนบวช ฝายสหายของพระยสะ ๔ คน ชอ วมละ ๑ สพาห ๑ ปณณช ๑ ควมปต ๑

เปนบตรเศรษฐในเมองพาราณสไดทราบขาววา ยสกลบตรออกบวชแลว คดวา ธรรมวนยนนคงเปน

สงอนประเสรฐ จงพรอมกนไปหาพระยสะ พระยสะกพาสหายท ง ๔ คนนนไปเฝาพระศาสดา

พระพทธองคทรงแสดงธรรมใหกลบตรท ง ๔ เหนธรรมแลว ประทานใหเปนภกษแลว ทรงส งสอน

ใหบรรลพระอรหตผล ยงมสหายของพระยสะ เปนชาวชนบทอก ๕๐ คน ไดทราบขาวนนแลว คดเหมอนหน

หลง พากนบวชตามแลวไดส าเรจพระอรหตผลดวยกนสนโดยนยกอน รวมกนเปนพระอรหนต ๖๑

องค พระศาสดาทรงสงสาวก ๖๐ รป ไปประกาศพระศาสนาดวยพระด ารสวา ทาน

ท งหลายจงเทยวไปในชนบทเพอประโยชนและความสขแกมหาชน และอยาไปรวมกน ๒ รป ผร

ท วถงธรรมคงมอย แตทเสอมจากคณพเศษ เพราะโทษทไมไดฟงธรรม แมเรากจะไปยงต าบลอร

เวลาเสนานคมเพอแสดงธรรม

ทรงประทานวธอปสมบทแกสาวก ในสมยนน พระศาสดาทรงประทานวธอปสมบทแกพระสาวกผไปประกาศศาสนาวา

พงใหผอปสมบทปลงผมและหนวด ใหครองผายอมดวยน าฝาด นงกระโหยงประนมมอ ไหวเทาภกษ

ท งหลาย แลวสอนใหวาตามวา พทธ สรณ คจฉาม ธมม สรณ คจฉาม สงฆ สรณ

คจฉาม ทตยมป ฯลฯ ตตยมป ฯลฯ การบวชวธนเรยกวา ตสรณคมนปสมปทา

ทรงโปรดภททวคคยสหาย ๓๐ คน คร นพระศาสดาประทบอยในเมองพาราณสพอควรแกพระประสงคแลว เสดจด าเนนไปยง

ต าบลอรเวลา ในระหวางทางเขาไปพกอยทไรฝาย ทรงนงในรมไมต าบลหนง ไดตรสอนบพพกถาและ

อรยสจ ๔ โปรดภททวคคยสหาย ๓๐ คน ใหไดบรรลพระอรหต ประทานอปสมบทใหแลว ทรง

สงไปเพอประกาศพระศาสนาเหมอนนยหนหลง

ทรงโปรดชฏล ๓ พนอง สวนพระพทธองคเสดจไปยงต าบลอรเวลา ซงเปนทอยแหงชฏล ๓ พนอง คอ

อรเวลกสสปะ นทกสสปะ และคยากสสปะ ทรงชแจงใหอรเวลกสสปะเหนวาลทธของเขาไมมแกน

สาร จนอรเวลกสสปะมความสลดใจ เลกละลทธน น ลอยบรขารของชฏลในแมน าแลวทลขออปสมบท

กทรงประทานอปสมบท อนญาตใหเปนภกษท งสน ฝายนทกสสปะเหนบรขารของพชายลอยไปตามกระแสน า ส าคญวาเกดอนตราย พรอม

ท งบรวารรบมาถงเหนพชายถอเพศเปนภกษ ถามทราบความแลวไดทลขอบวชพรอมท งบรวาร คยากสสปะนองชายเลกพรอมท งบรวาร กไดไปเฝาพระพทธเจาและขอบวชท านอง

เดยวกบนทกสสปะผพชาย

ทรงแสดงอาทตตปรยายสตร พระศาสดาประทบอยทต าบลอรเวลา ตามสมควรแกพทธอธยาศยแลว พรอมดวยภกษ

หมชฏลเหลานน เสดจไปยงต าบลคยาสสะ ใกลแมน าคยา ทรงแสดงธรรมวา ดกอนภกษท งหลาย

ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนของรอน รอนเพราะอะไร อะไรมาเผาใหรอน เรากลาววารอน

เพราะไฟราคะ ไฟโทสะ ไฟโมหะ รอนเพราะความเกด ความแก ความตาย ความโศก

ความร าพน ความเจบไข ความเสยใจ ความคบใจ เมอพระศาสดาตรสพระธรรมเทศนานจบลง จตของภกษเหลานนพนจากอาสวะท งหลาย

ไมถอม นดวยอปาทาน (ส าเรจพระอรหนต) พระธรรมเทศนานชอวา อาทตตปรยายสตร

ปรจเฉทท ๘

เสดจกรงราชคฤหแควนมคธและไดอครสาวก คร นพระพทธองคเสดจอย ณ ต าบลคยาสสะตามควรแกอธยาศยแลว พรอมดวยหม

ภกษสาวกนน เสดจไปยงกรงราชคฤห ประทบอย ณ ลฏฐวนสวนตาลหนม กตตศพทของ

พระองคขจรไปท วทศวา พระสมณโคดม โอรสแหงศากยะเปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ขณะน

ประทบอยทลฎฐวน พระเจาพมพสาร พระเจาแผนดนมคธไดทรงทราบกตตศพทน น จงพรอมดวยราชบรพาร

เสดจไปเฝา ทรงนมสการแลวประทบนง ณ ทอนสมควร สวนราชบรพารของพระองคมอาการทางกาย วาจาตาง ๆ กน เปน ๕ พวก คอ

๑. บางพวกถวายบงคม ๒. บางพวกเปนแตกลาววาจาปราศรย ๓. บางพวกเปนแตประณมมอ

๔. บางพวกรองประกาศชอและโคตรของตน ๕. บางพวกนงอย ทเปนเชนน เพราะความไมแนใจวา

อรเวลกสสปะของพวกตนกบพระสมณโคดมใครเปนใหญกวากน พระอรเวลกสสปะ จงลกขนจากทน ง ท าผาหมเฉวยงบาขางหนง ซบศรษะลงทพระบาท

พระศาสดา ทลประกาศวา พระองคเปนศาสดาของขาพเจา ขาพเจาเปนสาวกผฟงค าสอนของ

พระองค และทลประกาศความไมมแกนสารแหงลทธเดม ราชบรพารจงนอมจตเชอถอพระศาสดา

ต งโสตคอยฟงพระธรรมเทศนา พระศาสดาทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ พระเจาพมพสารและราชบรพาร

แบงเปน ๑๒ สวน ๑๑ สวนไดจกษเหนธรรม สวน ๑ ต งอยในไตรสรณคมน

ความปรารถนา ๕ ประการของพระเจาพมพสาร เมอคร งยงเปนราชกมาร ยงไมไดรบอภเษก พระเจาพมพสารไดต งความปรารถนาไว ๕

อยาง คอ ๑. ขอใหขาพเจาไดรบอภเษกเปนพระเจาแผนดนมคธน ๒. ขอใหทานผเปนพระอรหนต ผรเอง เหนเอง โดยชอบ พงมายงแวนแควนของ

ขาพเจา ผไดรบอภเษกแลว ๓. ขอใหขาพเจาพงไดเขาไปนงใกลพระอรหนตน น ๔. ขอใหพระอรหนตน น พงแสดงธรรมแกขาพเจา ๕. ขอใหขาพเจาพงรท วถงธรรมของพระอรหนตน น

บดนความปรารถนาท ง ๕ อยางของพระองคส าเรจบรบรณทกอยางแลว จงไดทรงกราบ

ทลใหพระศาสดาทรงทราบ ความปรารถนาของพระเจาพมพสารอนเกยวกบพระอรหนต ท าใหเขาใจไดวา ค าวา

อรหนต เปนของเกา และผเปนพระอรหนตเปนทเคารพนบถอของคนทกช นวรรณะ แมแต

พระมหากษตรย

ทรงอนญาตใหภกษรบอาราม พระเจาพมพสารคร นกราบทลความส าเรจพระราชประสงคท ง ๕ แลว ไดแสดงพระองค

เปนอบาสก จากนนไดกราบทลเชญเสดจพระศาสดาพรอมท งหมสาวก เพอเสวยทพระราชนเวศนใน

วนรงขน วนรงขน พระศาสดาพรอมดวยพระสาวกไดเสดจไปยงพระราชนเวศน พระเจาพมพสาร

ทรงองคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธานแลว ทรงพระราชด ารถงสถานควรเปนทเสดจอย

แหงพระศาสดา ทรงเหนวา พระราชอทยานเวฬวนสวนไมไผเหมาะสมทสด ทรงจบพระเตาทองเตม

ดวยน า หล งลงถวายพระราชอทยานเวฬวนนนแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน พระศาสดา

ทรงรบแลวเสดจไปประทบอย ณ ทน น พระพทธองคทรงปรารภเหตนน จงประทานพระพทธอนญาตใหภกษรบอารามททายก

ถวายตามปรารถนา การถวายอารามเกดขนเปนคร งแรกในกาลนน และเวฬวนกเปนอารามของสงฆเปน

แหงแรกในพระพทธศาสนา

ทรงไดพระอครสาวก วนหนง พระอสสชหนงในปญจวคคย เขาไปบณฑบาตในเมองราชคฤห สารบตร

ปรพพาชกเหนทานมกรยาอาการทนาเลอมใส จงตดตามไป คร นเหนทานกลบจากบณฑบาต จงหา

โอกาสเขาไปถามวา ใครเปนศาสดาของทาน ทานชอบใจธรรมของใคร ไดรบค าตอบวา พระมหาสมณะ

โอรสของเจาศากยะออกบวชจากศากยสกล เปนศาสดาของเรา เราชอบใจธรรมของพระองค “พระศาสดาของทานสอนวาอยางไร ?” “ธรรมใดเกดแตเหต พระศาสดาทรงแสดงเหตแหงธรรมนน และความดบแหงธรรมนน พระศาสดาทรงสอนอยางน”

สารบตรไดฟงธรรมนนกทราบไดทนทวา พระศาสดาทรงสอนใหปฏบตเพอระงบดบเหต

แหงธรรมเปนเครองกอใหเกดทกข ไดดวงตาเหนธรรมวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา

สงนนท งหมดตองมความดบเปนธรรมดา แลวถามวา “พระศาสดาของเราเสดจอยทไหน” “เสดจประทบอยทเวฬวน ผมอาย” “ถาอยางนน พระผเปนเจาไปกอนเถด ขาพเจาจะกลบไปบอกสหายแลว จะพากนไปเฝาพระศาสดา” สารบตรไดกลบไปยงทอยของตน บอกความทไปพบพระอสสช และแสดงธรรมนน

แกโมคคลลานปรพพาชกใหไดดวงตาเหนธรรม แลวไปลาอาจารยสญชย แมจะถกหามปรามขอรองก

ไมฟง พาบรวารของตนไปเฝาพระศาสดาทเวฬวน ทลขออปสมบท พระองคทรงอนญาตใหเปนภกษ

ดวยกนท งสน ทานกลาววา ภกษผเปนบรวารส าเรจพระอรหนตกอน ฝายพระโมคคลลานะ บวชได ๗ วน ไปท าความเพยรอยทกลลวาลมตตคาม แขวง

มคธ ถกถนมทธะครอบง านงโงกงวงอย พระศาสดาไดเสดจไปยงสถานทน น ทรงแสดงอบายระงบ

ความโงกงวง แลวใหโอวาทวา ดกอนโมคคลลานะ เธอจงจ าใสใจวา เราจกไมชงวงเขาไปสสกล เราจกไมพดค าซงเปน

เหตเถยงกน เราจกยนดทนอนทน งอนสงด ทรงสอนถงขอปฏบตทท าใหสนตณหาวา บรรดาธรรมท งปวงไมควรยดม น ควรพจารณา

ใหเหนวาไมเทยงนาเบอหนาย ลวนมความแตกดบยอยยบ ควรปลอยวางเสย พระโมคคลลานะ

ปฏบตตามพระโอวาทนน กไดส าเรจพระอรหนตในวนนน (คอ วนท ๗) พระสารบตร เมอบวชได ๑๕ วน พระศาสดาประทบอยทถ าสกรขาตา ทรงแสดงธรรม

แกปรพาชกผหนงชอ ทฆนขะ อคคเวสนโคตร ผมทฏฐแรง ชอบขดแยงกบผอน ซงเขาไปเฝาเพอ

ทลถามปญหา วา ดกอน อคคเวสนะ ผรพจารณาเหนวา ถาเราจกถอม นทฏฐอยางใดอยางหนงวา

สงนเทานนจรง สงอนเหลวไหลหาความจรงไมได กจะตองถอผดไปจากคนอนทมทฎฐไมเหมอนกบ

ตน คร นความถอผดกนมขน ความววาทเถยงกนกมขน คร นความววาทมขน ความพฆาตหมายม น

กมขน คร นความพฆาตมขน ความเบยดเบยนกนกมขน ผรทานเหนอยางน คร นรแลวยอมละทฎฐ

น นเสยดวย ไมท าทฎฐอนใหเกดขนดวย การละทฏฐยอมมดวยอบายอยางน ทรงแสดงอบายเครองไมถอม นตอไปวา อคคเวสนะ กายคอประชมมหาภต รป ๔ (ดน น า ลม ไฟ) มมารดาบดาเปนแดนเกด เตบโตเพราะขาวสกและขนมตาง ๆ ไม

เทยง เปนทกข เปนของวางเปลาไมใชตน เวทนาท ง ๓ คอ สข ทกข และไมทกขไมสข ไม

เทยง ปจจยแตงขนมความสนไป เสอมไป ดบไปเปนธรรมดา อรยสาวก ไดฟงอยางน ยอม

เบอหนาย คลายก าหนด ไมถอม นดวยอปาทาน ชอวาเปนผหลดพน ผหลดพนแลวอยางน

ยอมไมววาทโตเถยงกบผใดดวยทฏฐของตน โวหารใดเขาพดกนอยในโลก กพดตามโวหารอยางนน

แตไมถอม นดวยทฏฐ สมยนน พระสารบตรนงถวายงานพดอย ณ เบองพระปฤษฎางคแหงพระศาสดา ได

ฟงพระธรรมเทศนานน คดวา พระศาสดาตรสสอนใหละการถอม นธรรมเหลานนดวยปญญาอนรยง

เมอทานพจารณาอยอยางนน จตกพนจากอาสวะ ไมถอม นดวยอปาทาน (บรรลพระอรหต)

หลงจากบวชได ๑๕ วน สวนทฆนขปรพาชก เปนแตไดดวงตาเหนธรรมแสดงตนเปนอบาสก ถงพระรตนตรย

เปนสรณะตลอดชวต พระสารบตรเถระ และพระโมคคลลานเถระ คร นส าเรจเปนพระอรหนตแลว พระสารบตร

ไดเปนอครสาวกเบองขวา เลศทางปญญา พระโมคคลลานะ ไดเปนพระอครสาวกเบองซาย เลศทางม

ฤทธ เปนก าลงส าคญในการชวยพระศาสดาประกาศพระศาสนา พระศาสดา ทรงประดษฐานพระพทธศาสนาในแควนมคธอยางนแลว เสดจจารกไปมา

ในชนบทนน ๆ ทรงแสดงธรรมเทศนาส งสอนประชมชนใหไดความเชอ ความเลอมใส แลวปฏบต

ตาม ออกบวชในพระธรรมวนย เปนภกษบาง เปนภกษณบาง คงอยในฆราวาสเปนอบาสกบาง

อบาสกาบาง รวมเขาเปนพทธบรษท ๔ เหลา ประกาศพระศาสนาใหแพรหลายเพอสมพทธปณธาน

ทไดทรงต งไวเดม

มชฌมโพธกาล

ปรจเฉทท ๙

ทรงบ าเพญพทธกจในมคธชนบท

ประทานอปสมบทแกพระมหากสสปะ คราวหนง พระศาสดาเสดจจารกโปรดประชาชนในมคธชนบท ประทบอยทใตรมไทร

เรยกวา พหปตตกนโครธ ระหวางกรงราชคฤหและเมองนาลนทาตอกน ในเวลานน ปปผลมาณพ

กสสปโคตร มความเบอหนายในการครองเรอน ละฆราวาสถอเพศเปนบรรพชต ออกบวชอทศพระ

อรหนตในโลก จารกมาถงทน น เหนพระศาสดา มความเลอมใสเขาไปเฝา รบเอาพระองคเปน

ศาสดาของตน ทรงรบเปนภกษในพระธรรมวนยดวย ประทานโอวาท ๓ ขอ วา ๑. กสสปะ ทานพงศกษาวา เราจกเขาไปต งความละอายและความย าเกรงในภกษ

ท งทเปนผเฒา ท งทเปนผใหม ท งทเปนปานกลาง อยางแรงกลา ๒. เราจะฟงธรรมอยางใดอยางหนง ซงประกอบดวยกศล เราจกเงยหลงฟงธรรมนน

พจารณาเนอความแหงธรรมนน ๓. เราจะไมละสตไปในกาย คอ พจารณารางกายเปนอารมณ (กายคตาสต) พระมหากสสปะไดฟงพทธโอวาทนนแลว บ าเพญเพยรปฏบตตามในวนท ๘ แต

อปสมบทไดส าเรจพระอรหต

มหาสนนบาตแหงมหาสาวก คร งพระศาสดาเสดจประทบ ณ กรงราชคฤห พระนครหลวงแหงมคธ ไดมการประชม

แหงพระสาวกคราวหนง เรยกวา จาตรงคสนนบาต แปลวา การประชมมองค ๔ คอ ๑. พระสาวกผเขาประชมกนนน ลวนเปนพระอรหนตอยจบพรหมจรรยแลว ๒. พระสาวกเหลานนลวนเปนเอหภกข สาวกคร งแรกทพระศาสดาประทานอปสมบทเอง ๓. พระสาวกเหลานนไมไดนดหมาย ตางมาพรอมกนเขาเอง ๑,๒๕๐ องค ๔. พระศาสดาประทานพระบรมพทโธวาท ซงเรยกวา โอวาทปาฏโมกข ยอหวใจพระพทธศาสนาแสดง

มหาสนนบาตน ไดมขนทเวฬวนาราม ในวนมาฆปรณม ดถเพญมาฆมาส คอ เดอน

๓ เวลาบาย การประชมนมชอเลาลอมาในพระศาสนา จงยกขนกลาวเปนพระเกยรตของพระศาสดา

ในมหาปทานสตร และเปนอภรกขตสมยทท าบชาของวดท งหลาย เรยกวา มาฆบชา

โอวาทปาฏโมกขค าสอนหลกของศาสนา โอวาทปาฏโมกขน น เปนค าประพนธ ๓ คาถากง คาถาท ๑ แสดงวา ขนต คอ ความอดทน เปนตบะอยางยอด ทานผรกลาวนพพานวาเปนยอด บรรพชตผฆา ผเบยดเบยนสตวอน ไมชอวาเปนสมณะ คาถาท ๒ แสดงวา การไมท าบาปท งปวง การยงกศลใหบรบรณ การยงจตของตนใหผองใส เปนค าสอนของพระพทธเจาท งหลาย คาถาท ๓ แสดงวา การไมพดขอนขอดกน การไมประหดประหารกน ความส ารวมในพระปาฏโมกข ความรจกประมาณในอาหาร ความเสพทนอนทน งอนสงด ความประกอบความเพยรทางใจอยางสง เปนค าสอนของพระพทธเจาท งหลาย การแสดงโอวาทปาฏโมกขของพระศาสดา กเพอพระสาวกผเทยวสอนในพระพทธศาสนา

จะไดยกเอาธรรมขอใดขอหนงขนแสดงโดยเหมาะสมแกบรษท ทานกลาววา โอวาทปาฏโมกขน

พระศาสดาเองกตรสแกภกษสงฆในอโบสถทกกงเดอน มางดเสยเมอไดทรงอนญาตใหภกษสงฆเอา

สกขาบทททรงบญญตไวมาสวดในทประชมแทน เรยกวา สวดพระปาฏโมกข

ทรงอนญาตเสนาสนะ ในคราวเสดจกรงราชคฤหคร งแรก พระเจาพมพสารทรงถวายเวฬวนารามเปนทประทบ

พรอมดวยภกษสงฆ สถานทน นคงเปนปาไผ ไมมอาคารแตอยางใด สมดวยขอความในเสนาสนะ

ขนธกะวา คร งพระศาสดายงไมไดอนญาตเสนาสนะ ภกษท งหลายอยกนในปาบาง โคนไมบาง บน

ภเขาบาง ซอกเขาบาง ในถ าบาง ปาชาบาง ทสมทมพมไมบาง ทแจงบาง ลอมฟางบาง วนหนง ราชคหกเศรษฐไปอทยานแตเชา เหนภกษท งหลายออกจากสถานทเหลานน

ดวยกรยาอาการนาเลอมใส จงถามวา ถาเขาท าวหารถวาย จะอยในวหารไดไหม ภกษท งหลายตอบ

วา พระศาสดายงไมทรงอนญาต เขาขอใหกราบทลถามแลวบอกแกเขา ภกษท งหลายไดท าตามนน

พระศาสดาทรงอนญาตทน งทนอน ๕ ชนด คอ วหาร ๑ อทฒโยค ๑ ปราสาท ๑ หม

มยะ ๑ คหา ๑ วหาร คอ กฏธรรมดา อทฒโยค คอ เพง ปราสาท คอ เรอนช น เชน ตกแถว

หมมยะ คอ ทอยกอดวยอฐหรอดนเหนยว โดยหาสงอนมาท าหลงคา คหา คอ ถ าท วไป

ทรงแสดงวธท าปพพเปตพล พระเจาพมพสาร ทรงท าปพพเปตพล คอ การท าบญอทศบรรพบรษ ภายหลงจาก

พระองคทรงนบถอพระพทธศาสนาแลว ในวนทรงท าปพพเปตพล ทรงทลเชญสมเดจพระศาสดา

พรอมดวยพระภกษสงฆไปทรงองคาสทพระราชนเวศน พระสงฆฉนเสรจแลว ทรงบรจาคไทยธรรม

ตาง ๆ รวมท งผาดวยแกพระภกษสงฆ แลวทรงอทศบรพบดร คอ บรรพบรษผลวงลบวายชนม พระศาสดาทรงอนโมทดวยคาถา มค าวา อทาส เม อกาส เม เปนตน แปลวา

ญาตกด มตรกด ระลกถงอปการะอนทานท าแลวในกาลกอนวา ทานไดใหสงนแกเรา ไดท าสงนแก

เรา เปนญาต เปนมตร เปนสขา (สหาย) ของเรา พงใหทกษณา เพอชนผลวงลบไปแลว ไมพงท า

การรองไห เศราโศก ร าพนถง (เพยงอยางเดยว) เพราะการอยางนนไมเปนไปเพอประโยชนแก

ญาตผลวงลบไป แตญาตท งหลายกมกเปนอยางน (คอรองไห เปนตน) สวนทกษณานททาน

ท งหลายบรจาคในสงฆ ยอมส าเรจประโยชนแกญาตผลวงลบไปแลวนนโดยพลน ทานท งหลาย

(ชอวา) ไดแสดงออกซงญาตธรรมดวย ไดท าบชาญาตผลวงลบอยางยงดวย ไดเพมก าลงใหแกภกษ

ท งหลายดวย เปนอนไดบญไมนอยเลย การท าปพพเปตพล ยอมบ ารงความรก ความนบถอ ในบรรพบรษของตน ใหเจรญ

กศล สวนกตญญกตเวทตาเปนทางมาแหงความรงเรองแหงสกลวงศ พระศาสดาจงไดทรงอนมต

ดวยประการฉะน

ทรงมอบใหสงฆเปนใหญในกจ วนหนง พระศาสดาประทบอยทวหารเชตวน อารามของอนาถปณฑกเศรษฐ เมองสาวตถ

แควนโกศล มพราหมณชราคนหนงศรทธามาขอบวช จงทรงมอบใหพระสารบตรบวชให โดยท า

พธเปนการสงฆ ในมธยมชนบทตองประชมภกษ ๑๐ รป ในปจจนตชนบทมพระนอยประชม

ภกษ ๕ รป ภกษรปหนงเปนพระอปชฌาย คอ เปนผรบรอง (รบผดชอบ) ผจะอปสมบท รปหนง

ประกาศสงฆใหรเรอง แตในปจจบนนนยมใช ๒ รป เรยกวา กรรมวาจาจารย กบอนสาวนาจารย

แตชาวบานมกเรยกวา คสวด คร นประกาศสงฆใหรเรอง ๓ คร ง ถาไมมภกษคดคาน ผน นชอ

วาเปนภกษ ถาถกคดคานแมเสยงเดยวเปนอนไมยอมรบ อปสมบทชนดน เรยก ญตตจตตถกรรม

อปสมปทา แปลวา อปสมบทดวยการสงฆ มวาจาประกาศเปนท ๔ เมอทรงอนญาตวธอปสมบทน

แลว ทรงยกเลกการอปสมบทแบบไตรสรณคมนททรงอนญาตไวเดม

ทรงสอนพระศาสนาผอนลงมาถงคดโลก วนหนง พระศาสดาเสดจไปบณฑบาตในพระนครราชคฤห พบชายหนมคนหนงชอ

สงคารมาณพ ก าลงไหวทศอยจงตรสถาม เขาทลวา ไหวทศพระเจาขา บดาของขาพระองคกอน

ตายไดส งเอาไว ขาพระองคเคารพค าส งของทานจงไหวทศ พระพทธองคตรสแกเขาวา ในแวดวงของอารยชน เขาไมไหวทศตะวนออก ทศตะวนตก

เปนตน อยางนหรอก เขาไหวทศ ๖ แตกอนจะไหวทศตองท ากจเบองตนใหสมบรณดวย คอ ตอง

เวนกรรมกเลส ๔ ไมท าบาปกรรมเพราะอคต ๔ และไมเกยวของกบอบายมข ๖ ตอจากนนจงไหว

ทศ ๖ คอ ๑. ทศบรพา อนเปนทศเบองหนา ไดแก มารดา บดา ๒. ทศทกษณ อนเปนทศเบองขวา ไดแก อาจารย ๓. ทศปจจม อนเปนทศเบองหลง ไดแก บตรภรรยา ๔. ทศอดร อนเปนทศเบองซาย ไดแก มตรอมาตย ๕. ทศเบองลาง ไดแก บาวและลกจาง ๖. ทศเบองบน ไดแก สมณพราหมณ สวนความละเอยดแหงเทศนาน มอยในวชาธรรมแผนกคหปฏบต

ทรงแสดงวธท าเทวตาพล คร งหนง พระศาสดาเสดจจารกไปถงบานปาฏลคาม แควนมคธ คราวนนสนธ

พราหมณ และวสสการพราหมณ มหาอ ามาตยมคธ มาอยทน น ก าลงสรางนครเพอปองกนชาววชช

สองอ ามาตยน นมาเฝา เชญเสดจรบภตตาหารทเมองใหมนน พรอมดวยภกษสงฆ เมอพระสงฆ

ฉนเสรจแลว พระศาสดาทรงอนโมทนาดวยคาถา มค าวา ยสม ปเทเส กมเปต วาส ปณฑตชาตโย

เปนตน มความวา กลบตรผมชาตแหงบณฑต ส าเรจการอยในประเทศใด พงนมนตพรหมจาร ผ

มศลส ารวมดใหฉน ณ ทน นแลว อทศทกษณาเพอเทวดาผสถตย ณ ทน น เทวดาท งหลายนนอน

กลบตรนนบชาแลว ยอมบชาตอบ อนกลบตรนนนบถอแลว ยอมนบถอตอบ แตนนยอม

อนเคราะหกลบตรนนดวยเมตตา ดจมารดากบบตร กลบตรนนอนเทวดาอนเคราะหแลว ยอมเหน

(ได) ผลอนเจรญทกเมอ

ปจฉมโพธกาล

ปลงอายสงขาร เมอพระศาสดาตรสรแลว และไดเสดจพระพทธด าเนนสญจรส งสอนเวไนยสตวในคาม

นคม ชนบท ราชธาน มเมองราชคฤห แควนมคธ เปนตน จนประดษฐานพระพทธศาสนาม ภกษ

ภกษณ อบาสก และอบาสกา ซงเรยกวา บรษท ๔ นบเวลาแตอภสมโพธสมยลวงได ๔๔

พรรษา คร น ณ พรรษากาลท ๔๕ เสดจจ าพรรษา ณ บานเวฬวคาม เขตพระนครไพสาล ทรง

บ าเพญพทธกจจนเวลาลวงไปถงเดอนท ๓ แหงฤดเหมนต อนไดแก มาฆมาส (เดอน ๓) วน

บรณม ทรงปลงอายสงขาร ณ ปาวาลเจดยวา อก ๓ เดอนตอแตนไปตถาคตจกปรนพพาน

ทรงแสดงอภญญาเทสตธรรม เมอพระศาสดาประทบอยทกฏาคารศาลาปามหาวน ตรสประทานโอวาทสอนภกษสงฆดวย

อภญญาเทสตธรรมวา ธรรมท งหลายทเราแสดงดวยปญญายง คอ สตปฏฐาน ๔

สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘ ชอ

อภญญาเทสตธรรม ทานท งหลายพงเรยนใหด และสองเสพเจรญท าใหมากในสนดานเถด

ทรงแสดงอรยธรรม ๔ ประการ เมอพระศาสดาประทบอย ณ บานภณฑคาม ทรงแสดงธรรมแกภกษสงฆวา เพราะไม

หย งรธรรม ๔ ประการ คอ ศล สมาธ ปญญา และวมตต อนเปนอรยธรรม นแลเปนเหต เราและทานท งหลาย จงไดทองเทยวไปในก าเนดและคต สนกาลนาน

นกอยางน แตบดน เราและทานท งหลายไดตรสรธรรมท ง ๔ นนแลว ตดตณหาได ภพใหมจงไมม

ทรงแสดงมหาปเทส ฝายพระสตร ๔ เมอพระศาสดาประทบอย ณ อานนทเจดย ในเขตโภคนคร ตรสเทศนามหาปเทส

๔ ฝายพระสตรวา ถามผมาอางพระศาสดา สงฆ คณะ หรอบคคล แลวแสดงวานธรรม นวนย

นสตถศาสน อยาดวนรบหรอปฏเสธ พงสอบดกบพระสตรและพระวนย ถาไมตรงกน พงเขาใจวา

นนไมใชค าสอนของพระผมพระภาคเจา ถาตรงกนพงทราบวา นนเปนค าสอนของพระผมพระภาคเจา

มหาปเทส แปลวา ทอางใหญ

นายจนทะถวายปจฉมบณฑบาต คร นใกลถงวนปรนพพาน ตามททรงปลงอายสงขารไว สมเดจพระโลกนาถพรอมภกษ

สงฆพทธบรวาร ไดเสดจถงปาวานคร ประทบอย ณ อมพวน สวนมะมวงของนายจนทะ บตร

ชางทอง นายจนทะทราบขาว จงไปเฝา ฟงธรรมเทศนาแลว กราบทลเชญเสดจเพอทรงรบ

ภตตาหารในวนรงขน ทรงรบนมนตและเสดจไปตามนน ซงวนนนเปนวนกอนวนปรนพพานหนง

วน (ขน ๑๔ ค า) นายจนทะไดถวายสกรมทวะแกพระศาสดา ทรงรบส งใหถวายเฉพาะพระองค

เทานน สวนภกษสงฆใหถวายอาหารอยางอน และใหเอาสกรมทวะทเหลอจากทเสวยฝงเสยในบอ

หลงจากทรงเสวยสกรมทวะไดทรงประชวรลงพระโลหต เกดเวทนากลาใกลตอมรณทกข จงตรสเรยก

พระอานนทมาวา จกเสดจเมองกสนารา พระอานนทไดปฏบตตามนน

ผวกายพระตถาคตผองใสยง ๒ กาล ระหวางทางเสดจไปเมองกสนารา บตรแหงมลลกษตรยนามวา ปกกสะ เปนสาวกของ

อาฬารดาบส กาลามโคตร ไดถวายผาคสงควรรณ ตรสใหถวายพระอานนทผนหนง เมอปกกสะ

หลกไปแลว พระอานนทไดถวายผาของทานแกพระศาสดา ทรงนงผนหนง หมผนหนง พรรณแหง

ผวพระกายผดผองยงนก สมดงทตรสวา ดกอนอานนท กายแหงพระตถาคตยอมบรสทธ ผวพรรณ

ผดผองยง ๒ เวลา คอ ในราตรทจะตรสร ๑ ในราตรทจะปรนพพาน ๑

บณฑบาตทาน ๒ คราว มผลเสมอกน ล าดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสแกพระอานนทวา ดกอนอานนทบณฑบาต ๒ อยางน

มผลเทากน มอานสงสมากกวาบณฑบาตอยางอน คอ บณฑบาตทตถาคตบรโภคแลวไดตรสร ๑

บณฑบาตทตถาคตบรโภคแลวปรนพพาน ๑

ประทมอนฏฐานไสยา คร งนน สมเดจพระผมพระภาคเจา พรอมดวยภกษสงฆ เสดจพทธด าเนนขามแมน า

หรญญวด ถงเมองกสนาราบรรลถงสาลวน ตรสส งพระอานนทวา เธอจงแตงตงปลาดซงเตยง ใหม

เบองศรษะ ณ ทศอดร ณ ระหวางแหงไมรงท งค เราเปนผเหนดเหนอยนก จกนอนระงบความล าบาก

พระเถระไดท าตามพทธอาณตโดยเคารพ สมเดจพระผมพระภาคเจา ทรงส าเรจสหไสยาโดยขางเบอง

ขวา ต งพระบาทเหลอมดวยพระบาท มสตสมปชญญะ แตมไดมอฏฐานสญญามนสการ เพราะเหต

เปนไสยาอวสาน เรยกวา อนฏฐานไสยา

ขอสงเกต อนฏฐานไสยา การนอนโดยไมมสญญามนสการวาจะเสดจลกขน อฏฐาน

ไสยา การนอนโดยมสญญามนสการวา จะเสดจลกขน ทรงประทบโดยขางเบองขวา ต งพระบาท

เหลอมกนท ง ๒ อยาง ไมมความตางกน

ทรงปรารภสกการบชา สมยนน เทวดาท งหลายไดบชาสกการะพระศาสดา ดวยเครองบชา มดอกไม ของ

หอม ดนตรทพย สงคตทพย เปนตน มากมาย ทรงทราบดวยจกษทพยและทพยโสต จงตรสแก

พระอานนทวา พระตถาคตเจาไมชอวาอนบรษทสกการะนบนอบ นบถอ บชา ค านบดวยสกการะ

พเศษเพยงเทาน แตภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ผปฏบตสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง ประพฤต

ธรรมสมควรแลว จงชอวาสกการะ เคารพ นบนอบ นบถอ พระตถาคตเจาดวยบชาอยางยง

ทรงแสดงสงเวชนยสถาน ๔ ต าบล คร งนน พระโลกนาถทรงแสดงสถาน ๔ ต าบลแกพระอานนทวา เปนทควรจะด ควร

จะเหน คอ ๑. สถานทพระตถาคตประสต ๒. สถานทพระตถาคตตรสร ๓. สถานทพระตถาคตแสดงพระธรรมจกร ๔. สถานทพระตถาคตปรนพพาน

ทรงแสดงถปารหบคคล ๔ สมเดจพระผมพระภาคเจาทรงแสดงถปารหบคคล คอ ผควรแกการประดษฐานพระสถป

๔ ประเภท คอ ๑. พระอรหนตสมมาสมพทธเจา ๒. พระปจเจกพทธเจา ๓. พระอรหนตสาวก ๔. พระเจาจกรพรรดราช

โปรดสภททปรพาชก สมยนน ปรพาชกผหนงชอ สภททะ อาศยอย ณ เมองกสนารา มความสงสยมานาน

วา ครท ง ๖ คอ ปรณกสสป มกขลโคศาล อชตเกสกมพล ปกทธกจจายนะ สญชยเวลฎฐบตร

นครนถนาฏบตร ซงคนเปนอนมากสมมตกนวาเปนผประเสรฐ ท ง ๖ ทานไดตรสรจรงหรอไม จง

เขาไปเฝาพระศาสดาเพอทลถามปญหานน พระผมพระภาคเจาตรสแกเขาวา อรยมรรคมองค ๘ ไมมในธรรมวนยใด สมณะท

๑ (คอ พระโสดาบน) สมณะท ๒ (คอ พระสกทาคาม) สมณะท ๓ (คอ พระอนาคาม)

สมณะท ๔ (คอ พระอรหนต) ยอมไมมในธรรมวนยนน สภททปรพาชกไดทลขออปสมบท จงทรงมอบหมายใหพระอานนทวา ถากระนน ทาน

ท งหลายจงใหสภททะบวชเถด พระอานนทไดท าตามพทธประสงค สภททปรพาชก ชอวาไดอปสมบท

ในส านกแหงพระผมพระภาคเจา ไมนานนกกไดบรรลอรหตผล

ทรงตงพระธรรมวนยเปนศาสดา ล าดบนน สมเดจพระผมพระภาคเจา ตรสเรยกพระอานนทใหเปนผรบเทศนา ประทาน

โอวาทแกภกษบรษท เพอจะใหมความเคารพตอพระธรรมวนย ต งไวในทแหงพระศาสดาวา

ดกอนอานนท ความด ารดงน จะพงมบางแกทานท งหลายวา ศาสนามศาสดาลวงแลว พระศาสดา

แหงเราท งหลายไมม ดกอนอานนท ทานท งหลายไมพงเหนอยางนน ธรรมกด วนยกด อนใด

อนเราไดแสดงแลว ไดบญญตไวแลวแกทานท งหลาย ธรรมและวนยนน จกเปนศาสดาแหงทาน

ท งหลาย โดยกาลทลวงไปแลวแหงเรา

ปจฉมโอวาท ล าดบนน สมเดจพระผมพระภาคเจาตรสเรยกภกษท งหลายมา ประทานปจฉมโอวาท

วา ดกอนภกษท งหลาย บดน เราขอเตอนท งหลายวา สงขารท งหลายมความเสอมความสนไปเปน

ธรรมดา ทานท งหลายจงยงกจท งปวงอนเปนประโยชนตนและประโยชนผอน ใหบรบรณดวยไม

ประมาทเถด พระวาจาน เปนทสดของพระตถาคตเจา ซงรวมเอาพระโอวาททไดประทานแลวตลอด

๔๕ พรรษา ไวในความไมประมาท

ปรนพพาน หลงจากตรสปจฉมโอวาทแลว พระองคไมไดตรสอะไรอกเลย ทรงท าปรนพพาน

บรกรรม (เตรยมปรนพพาน) ดวยอนปพพวหารสมาบตท ง ๙ คอ รปฌาณ ๔ อรปฌาณ ๔ สญญาเวทยตนโรคสมาบต ดบจตสงขาร คอ สญญาและเวทนา ๑ พระพทธองคไดเสดจดบ

ขนธปรนพพาน ในปจฉมยามแหงราตรวสาขปรณมดถเพญกลางเดอน ๖

อปรกาล

ถวายพระเพลงพระพทธสรระ เมอพระศาสดาปรนพพานได ๗ วน มลลกษรยท งหลายไดอญเชญพระสรระไป

ประดษฐาน ณ มกฏพนธนเจดย เพอทจะท าการถวายพระเพลง เมอพระมหากสสปะซงเปนสงฆ

เถระมาถง จงไดถวายพระเพลง ในการถวายพระเพลงนน หนง เนอ เอน ไขขอ ถกเพลงเผาไหมหมดสน สวน

พระอฐ พระเกสา พระโลมา พระนขา พระทนตา ท งหมดยงเหลออย กบผาคหนงเหลอ

เปนปกตอย เพอเปนเครองหอพระบรมสารรกธาต

แจกพระบรมสารรกธาต พระบรมสารรกธาตของพระสมมาสมพทธเจา ม ๓ ขนาด ขนาดใหญเทากบเมลด

ถ วเขยวแตก (ครง) ขนาดกลางเทากบเมลดขาวสารแตก ขนาดเลกเทากบเมลดผกกาด ขนาดใหญ

๕ ทะนาน ขนาดกลาง ๕ ทะนาน ขนาดเลก ๖ ทะนาน โทณพราหมณ ไดแบงใหกษตรย

และพราหมณทมาขอทานละ ๒ ทะนาน เอาไปประดษฐานในสถป ณ เมองของตน ๘ แหง

คอ ๑. พระนครราชคฤห ๒. พระนครเวสาล ๓. พระนครกบลพสด ๔. อลลกปปนคร ๕.

รามคาม ๖. นครเวฏฐทปกะ ๗. นครปาวา ๘. นครกสนารา ฝายโทณพราหมณกไดเชญตมพะ คอ ทะนานตวงพระธาตไปกอพระสถปบรรจไว ม

ชอวา ตมพสถป กษตรยเมองปปผลวน เชญพระองคาร คอ เถาถานทถวายพระเพลงไปท าพระสถปบรรจ

ไว มชอวา พระองคารสถป จงรวมพระสถปเจดยสถานเมอปฐมกาล ๑๐ แหงดวยประการฉะน

ประเภทแหงเจดย ในปฐมกาล หลงจากพระศาสดาเสดจดบขนธปรนพพานใหม ๆ คงมเจดย ๒ ประเภท คอ ๑. พระสถปทบรรจพระบรมสารรกธาต ๘ สวน ทโทณพราหมณแบงให เรยกวา

ธาตเจดย ๒. ตมพสถป องคารสถป และสงเวชนยสถาน ๔ ต าบล เรยกวา บรโภคเจดย คร นตอมา พระพทธศาสนาแผกวางออกไป พทธศาสนกชนหาพระธาตไมได จงไดสราง

สถปแลวน าเอาคมภรพระธรรมไปบรรจไว เรยกวา ธรรมเจดย ตอมา เมอโลกเจรญขน จงมการสรางพระพทธรปขนกราบไหวบชา เรยกวา อทเทสก

เจดย รวมท งหมดจงเปนเจดย ๔ ประเภท เปนทเคารพนบถอบชาแทนองคพระศาสดา แหง

พทธศาสนกชน

ความเปนมาแหงพระธรรมวนย สงคายนาคร งท ๑

เพราะพระสมมาสมพทธเจาไดตรสวา ดกอนอานนท ธรรมกด วนยกด อนใด อนเรา

แสดงแลวบญญตไวแลว แกทานท งหลาย ธรรมและวนยนนจกเปนศาสดาแหงทานท งหลาย โดยกาล

ทลวงไปแลวแหงเรา ดงนน การสงคายนา คอ รวบรวมพระธรรมวนยทพระองคทรงแสดงไวในทน น

ๆ ตลอดเวลา ๔๕ ป ใหเปนหมวดหม เพอเปนหลกฐานในการประพฤตปฏบต จงเปนเรองทจ าเปน เมอถวายพระเพลงพระสรระของพระศาสดาแลว ทานพระมหากสสปะไดน าเรองหลวงตา

สภททะกลาวลวงเกนพระธรรมวนยวา บดนพระสมณโคดมนพพานแลว พวกเราอยากจะท าอะไรกท า

พดเหมอนกบไมเคารพพระธรรมวนย ปรารถนาจะท าอะไรตามใจตนเอง โดยไมตองปฏบตตามพระ

ธรรมวนย เปนสญญาณบงบอกถงอนตรายทจะเกดแกพระพทธศาสนา พระมหากสสปะ จงชกชวนภกษท งหลายใหท าการสงคายนาพระธรรมวนย ไดคดเลอก

ภกษสงฆองคอรหนต ๕๐๐ รป ไปท าสงคายนาทถ าสตตบรรณคหา ขางภเขาเวภารบรรพต แขวง

เมองราชคฤห เปนสงคายนาคร งแรก เมอพระศาสดาปรนพพานได ๓ เดอน โดยมพระเจาอชาตศตร

เปนองคอปถมภ กระท าอย ๗ เดอนจงส าเรจ

สงคายนาคร งท ๒ เมอพระศาสดาปรนพพานได ๑๐๐ ป ภกษวชชบตร ชาวเมองเวสาล แสดงวตถ ๑๐

ประการ อนผดพระธรรมวนย มท งบรรพชตและคฤหสถเหนดเหนชอบดวยจ านวนมาก ยากทจะ

แกไข องคพระอรหนต ๗๐๐ รป มพระยสกากณฑกบตรเปนประธาน ไดประชมกนทวาลการาม

เมองเวสาล ช าระวตถ ๑๐ ประการ ประดษฐานธรรมวงศใหบรสทธสบมา ท าอย ๘ เดอนจงส าเรจ

สงคายนาคร งท ๓ เมอพระศาสดาปรนพพานได ๒๑๘ ป ในรชสมยของพระเจาอโศกมหาราช แหงปาฏ

ลบตร เดยรถยปลอมบวชในพระพทธศาสนาจ านวนมาก ประพฤตผดแปลกแตกตางไปจากพระธรรม

วนย พระโมคคลลบตรตสสเถระ ไดพงราโชปถมถในพระเจาอโศกมหาราช ก าจดเดยรถยเหลานน

ออกจากสงฆมณฑล แลวพรอมดวยพะอรหนต ๑,๐๐๐ องค ช าระวาทะซงเปนมลทนแหงพระธรรม

วนยออกไดแลวประดษฐานธรรมวงศใหด ารงสบมา กระท าอย ๙ เดอนจงส าเรจ

ค าปรารมภ มนษยผเกดมาในโลกน มรปพรรณสณฐานทเลอกตามใจหวงไมไดแลวแตเหตจะแตงมา

ใหเปนผมรปรางงามบาง เลวทรามบางตาง ๆ กน ผใดมรปงามกเปนทนยมชมชนของผทไดเหน

เปนดจดอกไมทมสสณฐานงาม ผใดมรปเลวทรามกไมเปนทชวนดของผแลเหน เชนกบดอกไมมส

สณฐานไมงาม รปงามมประโยชนเพยงใหเขาชมวาสวย ไมเปนคณอะไรอก ถาดอกไมมท งส

สณฐานกงามท งกลนกหอม ยอมเปนทพอใจรกใครของประชมชน ถามแตสและสณฐานงาม

แตหากกลนหอมมได จะสดอกไมซงมกลนหอม แมมสณฐานไมงาม กไมได ถามกลน

เหมนกยงซ าราย ถงจะมสณฐานงาม กไมเปนทปรารถนาของใคร ๆ ขอนมอปมาฉนใด

คนผมรปรางงดงามมใจด ยอมเปนทนยมนบถอของประชมชน ถงจะมรปรางงาม แตปราศจาก

คณธรรมในใจ จะสคนทประกอบดวยคณธรรม แมมรปรางเลวทราม กไมได ถามใจรายกาจ ก

ยงซ าราย ไมมใครพอใจจะสมาคม ถงจะมรปรางงามสกปานใด กชวยแกไขไมได ขอนมอปไมยฉน

นน รปพรรณสณฐานของมนษยเปนมาอยางใด กตองเปนไปอยางนน จะแกไขเปลยนแปลง

ไมได สวนใจนนกมกเปนไปตามพนเดม ถงอยางนนกยงมทางแกไขใหดไดดวยความตงใจอนด จง

ดตวอยางของทไมหอมมาแตเดมเขายงอบใหหอมได แตธรรมดาใจนนมกผนแปรไมแนไมนอนม นคงลง

ได นกปราชญมพระพทธเจาเปนตน ผส งสอนใหคนตงอยในคณธรรม จงไดก าหนดวางแบบแผนแหง

ความประพฤตไวเปนหลกฐาน การต งใจประพฤตตามบญญตน น ชอวาศล ๆ นนเปนบรรทดส าหรบใหคนประพฤต

ความดใหคงท เปรยบเหมอนผแรกจะเขยนหนงสอ ตองอาศยเสนบรรทดเปนหลกเขยนไปตามนน

หนงสอทเขยนจงจะมบรรทดอนตรง ถาหาไมตวกจะคดขนคดลงดงงเลอย เมอช านาญแลว ก

เขยนไปได ไมตองมบรรทดฉนใด คนแรกจะประพฤตความด ไมไดถออะไรเปนหลก ใจไมม นคง

อาจเอนเอยงลงหาทจรตแมเพราะโมหะครอบง า เมอบ าเพญศลใหบรบรณจนเปนปกต มารยาทไดแลว

จงจะประพฤตคณธรรมอยางอน กมกย งยนไมผนแปร ขอนแลเปนประโยชนแหงการบญญตศลขน ความเบยดเบยนกนในโลก ซงเปนไปโดยกายทวารยนลงเปน ๓ ประการ คอ เบยดเบยน

ชวตรางกายประการหนง เบยดเบยนทรพยสมบต ประการหนง เบยดเบยนประเวณ คอท าเชอสายของ

ผอนใหผดล าดบสบสนประการหนง และความประพฤตเสยดวยวาจา มมสาวาทกลาวค าเทจเปนทต ง คนจะประพฤตดงนนกเพราะความประมาท และความประมาทนน ไมมมลอนจะส าคญยงกวาดมน าเมา

ซงท าใหความคดวปรตลงทนท เหตน นนกปราชญท งหลาย มพระพทธเจาเปนประธานเลงเหน

เหตการณดงน จงปญญตศลมองค ๕ คอ

๑. เวนจากการฆาสตวมชวต ๒. เวนจากการถอเอาสงของทเจาของไมไดใหดวยอาการเปนโจร ๓. เวนจากการประพฤตผดในกาม ๔. เวนจากกลาวค าเทจ ๕. เวนจากการดมน าเมา คอสราและเมรย องคแหงศลอยางหนง ๆ เรยกวา สกขาบท ศลมองค ๕ จงเปนสกขาบท ๕ ประการ

รวมเรยกวาเบญจศล ๆ นทานบญญตขนโดยถกตองตามคลองธรรม ดวยคดจะใหเปนประโยชนแกกน

และกนจงไดชอวาเปนบญญตอนชอบธรรม เปนค าสอนมอยในศาสนาทด เบญจศลนมกลยาณธรรมเปนคกน แสดงไวในพระบาลทสรรเสรญความประพฤตของ

กลยาณชนวา เปนคนมศลมกลยาณธรรม ดงน กลยาณธรรมในทน ไดแกความประพฤตทเปนสวน

ดงาม มเครองอดหนนศลใหยอใสยงขน ไดในสกขาบทท ง ๕ นเอง ๑. เมตตากรณา ไดในสกขาบททตน ๒. สมมาอาชวะ หม นประกอบการเลยงชพในทางทชอบ ไดในสกขาบทท ๒ ๓. ความส ารวมในกาม ไดในสกขาบทท ๓ ๔. มความสตย ไดในสกขาบทท ๔ ๕. ความมสตรอบคอบ ไดในสกขาบทค ารบ ๕ เมอจดวภาค ศลไดแกกรยาทเวนตามขอหาม กลยาณธรรม ไดแกประพฤตธรรมทชอบ

มเปนคกนมาฉะน ในทน จะยกคณ ๒ ขอนต งเปนกระท และพรรณนาความไปตามล าดบดงตอไปน

เบญจศล ในสกขาบทท ๑ แกดวยขอหาม ๓ ประการ คอการฆา ๑ การท ารายรางกาย ๑ การ

ทรกรรมสตวใหล าบาก ๑ เพอสมแกเหตแหงบญญตสกขาบทนขน ดวยเพงเมตตาจตเปนใหญ ในสกขาบทท ๒ แกดวยขอหาม ๓ ประการ คอ โจรกรรมประพฤตเปนโจร ๑

ความเลยงชพอนโลมโจรกรรม อนเปนอบายอดหนนโจรกรรม ๑ กรยาเปนฉายาโจรกรรมประพฤต

เคลอบแฝง เปนอาการแหงโจร ๑ เพอสมแกเหตแหงบญญตสกขาบทนขน ดวยเพงความประพฤต

ชอบธรรมในทรพยสมบตของผอนเปนใหญ ในสกขาบทท ๓ แกดวยขอหามไมใหประพฤตผดในกามท งฝายชายฝายหญง และ

ประพฤตผดธรรมดา เพอสมแกเหตแหงบญญตสกขาบทนขน ดวยเพงความประพฤตไมผดประเวณ

เปนใหญ ในสกขาบทท ๔ แกดวยขอหาม ๓ ประการ คอ มสา กลาวค าเทจ ๑ อนโลมมสา

กลาววาจาทเปนตามมสา ๑ ปฏสสวะ รบแลวไมท าตามรบ ๑ เพอสมแกเหตแหงบญญตสกขาบทนขน

ดวยเพงความสตยเปนใหญ ในสกขาบทค ารบ ๕ แกดวยขอหาม ๒ ประการ คอ ดมน าเมา คอ

สราและเมรย ๑ เสพฝน กญชา และของเมาอยางอนอก ๑ เพอสมแกเหตแหงบญญตสกขาบทนขน ดวยเพงจะไมใหเสยความส าราญและ ความด

วรต ในบทน แกดวยวรต คอความละเวนขอหาม ๓ ประการ คอ สมปตตวรต ความเวน

จากวตถทจะพงลวงไดอนมาถงเฉพาะหนา ๑ สมาทานวรต ความเวนดวยอ านาจการถอเปนกจวตร ๑

สมจเฉทวรต ความเวนดวยตดขาดมอนไมท าอยางนนเปนปกต ๑ ตามภมของคนผปฏบต

กลยาณธรรม ในสกขาบทท ๑ แกดวยเมตตากบกรณา ทผมศลจะพงแสดงเปนพเศษ ในการเผอแผ

ใหความสขและชวยทกขของผอน ในสกขาบทท ๒ แกดวยสมมาอาชวะ ความหม นประกอบการหาเลยงชพในทางท

ชอบ อนเปนเครองอดหนนผมศลใหม นคงอยในศล

ในสกขาบทท ๓ แกดวยความส ารวมในกาม ๒ ประการ คอ สทารสนโดษ

ความยนดดวยภรรยาของตน ส าหรบชาย ๑ ปตวตรความจงรกในสาม ส าหรบหญง ๑

อนเปนขอปฏบตอกฤษฏยงขนไปกวาศล ในสกขาบทท ๔ แกดวยความมสตย ตางโดยอาการ ๔ สถาน คอ

ความเทยงธรรมในกจการอนเปนหนาท ๑ ความซอตรงตอมตร ๑ ความสวามภกดในเจาของตน ๑

ความกตญญในทานผมบญคณแกตน ๑ อนอดหนนผมศลใหบรบรณดวยคณสมบตยงขน ในสกขาบทท ๕ แกดวยความมสตรอบคอบ ตางโดยอาการ ๔ สถาน คอ

ความรจกประมาณในอาหารทจะพงบรโภค ๑ ความไมเลนเลอในการงาน ๑ ความมสมปชญญะใน

การประพฤตตว ๑ ความไมประมาทในธรรม ๑ อนเปนคณพเศษประดบผมศลใหมความประพฤตด

งามขน ขอเหลานมพรรณนาโดยพสดารไปตามล าดบในบทขางหนา

เบญจศล

ปาณาตปาตา เวรมณ สกขาบทท ๑

สกขาบทน ( ปาณาตปาตา เวรมณ ) แปลวา เวนจากการท าสตวมชวตใหตกลวง คอเวนจากการฆาสตวมชวต สตว ประสงคท งมนษยและเดยรฉานทยงเปนอยต งแตอยในครรภจนถงแกเฒา สกขาบทน บญญตขนดวยหวงจะใหปลกเมตตาจตในสตวทกจ าพวก เมอเพงเมตตาจตเปนใหญ ดงนน จงไมใชเฉพาะการฆาใหตายเทานน แมการท าราย

รางกายและการทรกรรม กถกหามตามสกขาบทนดวย

การฆา การฆา ไดแกการท าใหตาย โดยวตถ คอผถกฆา ม ๒ อยาง คอ ฆามนษย ๑ ฆาเดยรฉาน ๑ โดยเจตนา คอความตงใจของผฆา ม ๒ อยาง คอ จงใจฆา ๑ ไมจงใจฆา ๑ การฆา ส าเรจดวยประโยค ( ความพยายาม ) ๒ อยาง คอ ฆาเอง ๑ ใชใหผอนฆา ๑ การใชใหผอนฆา ท งผใช และผรบใชมโทษ ( ความผด ) ฐานฆา ท งฝายศาสนาและ

ฝายอาณาจกร

กรรมหนกหรอกรรมเบา การฆา จดเปนกรรมหนก หรอเบา เพราะวตถ เจตนา และประโยค วตถ คอผถกฆา การฆาผบรสทธไมมความผดและผมคณตอตน เชนบดามารดาหรอผ

มคณธรรมตอสงคม เชนพระพทธเจา เปนตน มโทษมาก เจตนา คอความตงใจของผฆา การฆาดวยอ านาจของกเลส เชนมจฉาทฏฐ ไมเชอวา

บาปมจรง ฆาดวยอ านาจความโลภ เชนรบจางฆาคน ฆาดวยอ านาจความพยาบาท เชน โกรธ

พอแม แลวฆาเดกไรเดยงสา ฆาไมมเหตผล เชน โกรธนกเรยนคนหนง ตอมาพบนกเรยน

โรงเรยนนนซงเขาไมรเรองอะไร กฆาเขา เปนตน มโทษมาก ประโยค คอความพยายามในการฆา การทรมานใหไดรบความเจบปวดมาก ๆ แลวจง

ฆาใหตาย ทเรยกวา ฆาใหตายทละนอย มโทษมาก

การท ารายรางกาย การท ารายรางกาย หมายถง การท ารายผอน โดยการท าใหพการ เสยโฉม หรอเจบ

ล าบาก แตไมถงแกชวต ท าใหพการ คอ ท าใหเสยอวยวะเปนเครองใชการ เชนท าใหเสยนยนตา เสยแขน เสยขา

เปนตน ท าใหเสยโฉม คอ ท ารางกายใหเสยรป เสยงาม ไมถงพการ เชนใชมดหรอไมกรดหรอ

ตทใบหนาใหเปนแผลเปน เปนตน ท าใหเจบล าบาก คอ ท ารายไมถงเสยโฉม เปนแตเสยความส าราญ การท ารายรางกายทงหมดน เปนอนโลมปาณาตบาต ถกหามดวยสกขาบทน

ทรกรรม ขอน จะกลาวเฉพาะเดยรฉาน เพราะมนษยไมเปนวตถอนใคร ๆ จะพงทรกรรมไดท วไป ทรกรรม หมายความวา ประพฤตเหยมโหดแกสตว ไมปราณ ดงจะชตวอยาง

ใหเหนตามทจดเปนแผนกดงน ใชการ หมายถงใชสตวไมมปราณ ปลอยใหอดอยากซบผอม ไมใหกน ไมใหนอน

ไมใหหยดพกผอนตามกาล ขณะใชงานกเฆยนต ท ารายรางกายโดยไมมเมตตาจต หรอใชการ

เกนก าลงของสตว เชนใหเขนภาระอนหนกเหลอเกน เปนตน จดเปนทรกรรมในการใชการ กกขง หมายถง กกขงใหอดอยาก อดโรย หรอผกรดไวจนไมสามารถจะผลดเปลยน

อรยาบถได จดเปนทรกรรมในการกกขง น าไป พงเหนในการผกมด เปด ไก สกร หวหามเอาศรษะลง เอาเทาขน ผท า

เชนนจดเปนทรกรรมในการน าไป เลนสนก พงเหนในการทงปก ทงขาของสตว มต กแตน และจงหรด เปนตน เพอ

ความสนกของตน ผจญสตว พงเหนในการชนโค ชนกระบอ ชนแพะ ชนแกะ ตไกกดปลา กดจงหรด

เปนตน การทรกรรมสตวทกอยาง จดเปนอนโลมปาณาตบาต ถกหามดวยสกขาบทน เชนกน

อทนนาทานา เวรมณ

สกขาบทท ๒ สกขาบทน ( อทนนาทานา เวรมณ ) แปลวา เวนจากถอเอาสงของทเจาของไมไดให กรยาทถอเอา หมายความวา ถอเอาดวยอาการเปนโจร สงของทเขาไมไดให หมายความวา สงของทมเจาของท งทเปนสวญญาณกทรพย ท งทเปน

อวญญาณกทรพยอนผเปนเจาของไมไดยกใหเปนสทธขาด หรอสงของทไมใชของใคร (โดยเฉพาะ)

แตมผรกษาหวงแหน ไดแก สงของทอทศบชาปชนยวตถในศาสนานน ๆ ของกลางในชมชน ของ

สงฆและของมหาชนในสโมสรสถานนน ๆ สกขาบทน บญญตขนดวยหวงจะใหเลยงชวตในทางทชอบ เวนจากการเบยดกนและ

กน คอไมเบยดเบยนทรพยสนผอน เมอเพง ความประพฤตชอบธรรมในทรพยสมบตของผอนเปนใหญ ดงนน จงไมใชแต

โจรกรรมเทานน แมความเลยงชพอนโลมโจรกรรม และกรยาเปนฉายาโจรกรรมกถกหามตามสกขาบท

นดวย

โจรกรรม โจรกรรม ไดแก กรยาทถอเอาสงของทไมมผให ดวยอาการเปนโจร เชน ปลนสะดม

ลกขโมย ตชงวงราว กรรโชค คอใชอาชญาขมข และทจรตคอรปช น เปนตน

ความเลยงชพอนโลมโจรกรรม อนโลมโจรกรรม ไดแก กรยาทแสวงหาทรพยพสดในทางไมบรสทธอนไมถงเปนโจรกรรม

ตวอยางเชน สมโจร ไดแกกรยาทอดหนนโจรกรรม เชนรบซอของโจร เปนตน ปอกลอก ไดแกกรยาทคบคนดวยอาการไมซอสตย มงหมายจะเอาแตทรพยสมบตของ

เขาถายเดยว เมอเขาหมดตวแลว กทงไป รบสนบน ไดแกกรยาทถอเอาทรพยพสดทเขาให เพอชวยท าธระใหแกเขาในทางทผด

เชน เจาหนาทรบสนบนจากผรายแลวปลอยใหพนความผด เปนตน ทรพยพสดทไดมาดวยมจฉาชพเชนน กเปนดจเดยวกนกบของทไดมาดวยโจรกรรมไมท า

ความสขใหเกดแกผได กลบเปนปจจยแหงความเสอมของผน น ใหเสยทรพย เสยชอเสยง เสยยศศกด

ผรกตวควรเวนความหาเลยงชพอนโลมโจรกรรมน เสย แสวงหาทรพยพสดเลยงตนและคนทควรจะ

เลยงในทางทชอบดวยน าพกน าแรงของตนเอง

กรยาเปนฉายาโจรกรรม ขอน ไดแกกรยาทท าทรพยพสดของผอนใหสญเสย และเปนสนใชตกอยแกตน ม

ประเภทดงน ผลาญ ไดแก กรยาท าอนตรายแกทรพยพสดของผอน เชน เผาบานเผารถยนต

เผาไร เผานา หรอแกลงตดเงนเดอนและคาจาง เปนตน หยบฉวย ไดแกกรยาทถอเอาทรพยพสดของผอนดวยความงาย เชนบตรหลาน ผประพฤต

เปนพาล เอาทรพยของมารดา บดา ปยา ตายายไปใชเสย ญาตมตร เอาทรพยของญาตมตรไปใช

โดยมไดบอกใหเจาของร เปนตน ผหวงความสวสดแกตน พงเวนกรยาทเปนฉายาโจรกรรมเชนนนเสย นบถอกรรมสทธ

ของผอนในความเปนเจาของพสด ใหเหมอนตนประสงคจะใหผอนเขานบถอตนฉะนน

กรรมหนกหรอกรรมเบา เมอกลาวโดยความเปนกรรม อทนนาทาน จดเปนโทษหนกเปนช นกนโดยวตถ เจตนา

และประโยค โดยวตถน น ถาของทท าโจรกรรมมราคามาก ท าฉบหายใหแกเจาของทรพยมาก กม

โทษมาก โดยเจตนานน ถาถอเอาดวยโลภเจตนากลา กมโทษมาก โดยประโยคนน ถาถอเอาดวยฆาหรอท ารายเจาของทรพย หรอประทษราย เคหะสถาน

และพสดของเขา กมโทษหนก

กาเมสมจฉาจารา เวรมณ

สกขาบทท ๓ สกขาบทน (กาเมสมจฉาจารา เวรมณ ) แปลวาเวนจากประพฤตผดในกามท งหลาย ค าวา กาม ในทน ไดแก กรยาทรกใครกนในทางประเวณ

ขอน บญญตขนดวยหวงจะปองกนความแตกราวในหมมนษย และท าเขาใหไววางใจกน

และกน เมอเพงความไมประพฤตผดเปนใหญ จงไดหญงเปนวตถทหามของชาย ๓ จ าพวก

คอ ภรรยาทาน ๑ หญงผอยในพทกษรกษา เชน หญงอยในปกครองของบดามารดาหรอญาต

ท งหลายผอยในฐานะเชนนน ๑ หญงทจารตหาม เชน แมช หรอทกฎหมายบานเมองหาม เปนตน ๑ หญง ๓ จ าพวกน จะมฉนทะรวมกน หรอมรวมกนไมเปนประมาณชายรวมสงวาสดวย

กคงเปนกาเมสมจฉาจาร ชายผขมขนหญงนอกน คงไมพนกาเมสมจฉาจาร เชนเดยวกน สวนชายกเปนวตถทหามของหญงเหมอนกน เมอยกขนกลาวกได ๒ จ าพวก คอ

ชายอนจากสามเปนวตถทหามของหญงมสาม ชายทจารตหามเชนนกบวช นกพรต เปนตน เปนวตถท

หามของหญงท งปวง

มสาวาทา เวรมณ

สกขาบทท ๔ สกขาบทน (มสาวาทา เวรมณ) แปลวา เวนจากมสาวาท ความเทจไดชอวา มสา กรยาทพดหรอแสดงอาการมสา ไดชอวามสาวาทในทน ขอน บญญตขนดวยหวงจะหามความตดประโยชนทางวาจา เพราะคนท งหลายยอมชอบ

และนบถอความจรงดวยกนทกคน ผพดมสาแกคนอนจงเปนการตดประโยชนทาน จดวาเปนบาป เมอเพงความจรงเปนใหญ ดงนน จงมใชแตมสาเทานน แมอนโลมมสาและปฎสสวะ

กถกหามตามสกขาบทนดวย

มสา ขอนพงก าหนดรดวยลกษณะอยางน วตถ (เรอง) ทจะกลาวนนไมเปนจรง ผกลาวจงใจ

กลาว และกลาวใหคลาดเคลอนจากความเปนจรง เพอผฟงเขาใจผด การแสดงความเทจ เพอผอนเขาใจผดนน ไมเฉพาะดวยวาจาอยางเดยว แมการเขยน

หนงสอ การใชมอใหสญญาณ การส นศรษะ เปนตน กจดเปนมสาวาทได มสานน มประเภททจะพงพรรณนาใหเหนเปนตวอยาง ดงน

ปด ไดแกมสาจง ๆ ไมอาศยมลเลย เชนเหนแลวบอกวาไมเหนเปนตน เรยกชอ

ตางกนตามความมงหมายของผพด เชนเพอยใหเขาแตกกน เรยกวาสอเสยด เพอจะโกงทานเรยกวา

หลอก เพอจะยกยอง เรยกวายอ พดไวแลวไมรบค า เรยกวา กลบค า เปนตวอยาง ทนสาบาน ไดแก กรยาทเสยงสตยวา จะพด หรอจะท าตามค าสาบานแตไมไดต งใจจรง

ดงนน เชนพยานทนสาบานแลวเบกค าเทจ เปนตวอยาง ท าเลหกระเทห ไดแก กรยาทอวดอางความศกดสทธ อนไมเปนจรง เชน อวดรวชา

คงกระพนวาฟนไมเขา ยงไมออก เปนตน เพอใหคนหลงเชอถอ และพากนนยมในตว เปนอบาย

หาลาภ มารยา ไดแกกรยาทแสดงอาการใหเขาเหนผดจากทเปนจรง เชนเปนคนทศล ท าทาทาง

ใหเขาเหนวา เปนคนมศล ท าเลศ ไดแกพดเลนส านวน เชนเดนไปพบคนหนงสวนทางมา แลวเดนเลยไปจากทพบ

นน สมมตวา ๒๐ วา มคนมาถามวา เหนคนหนงสวนทางไปไหม ตอบวา ขาพเจาเดนมาตรงน

ไมเหนใครเลยนอกจากผถาม เสรมความ ไดแกพดมสาอาศยมลเดม แตเสรมใหมากกวาทเปนจรง เชน โฆษณา

เครองดมหรออาหารเสรมบางอยางวา เปนยาชก าลง หรอรกษาโรคมะเรงได เปนตวอยาง อ าความ ไดแกพดมสาอาศยมลเดม แตตดขอความทไมประสงคจะใหรออกเสย

เพอท าความเขาใจใหเปนอยางอน เชน นกเรยนกลบจากโรงเรยนแลวไปบานเพอน ผนสยเหมอนกน

แลวพากนไปเทยวแหลงอบายมข กลบบานผดเวลา บดา มารดาถามวา เหตไฉนจงกลบบานเชา

เขาตอบวาไปบานเพอน เปนตวอยาง

กรรมหนกหรอกรรมเบา เมอกลาวโดยความเปนกรรม มสาวาท จดวามโทษหนกเปนช นกนโดยวตถ เจตนา

และประโยค โดยวตถ ไดแกกลาวมสาแกทานผมคณแกตน คอ พอ แม คร เจานาย และผมคณ

ตอสวนรวม คอ ผมศลธรรมมโทษหนก โดยเจตนา คอ ถาผพดคดใหรายแกทาน เชน ทนสาบานเบกความเทจ กลาวใสความ

ทาน หลอกลวงเอาทรพยทาน เปนตน มโทษหนก โดยประโยค คอ ถาผพดพยายามสรางเรองเทจ เชน มสาวาจะสรางวด แลวพมพ

ใบฎกาเรยไร อางสถาบน อางองคกรการกศลตาง ๆ มาหลอกลวงทรพย สนเงนทองชาวบานมโทษ

หนก

อนโลมมสา

ขอนพงก าหนดรดวยลกษณะอยางน วตถ (เรอง) ทจะกลาวนน ไมเปนจรง แตผกลาว

ไมจงใจจะกลาวใหผฟงเขาใจผด มประเภททจะพงพรรณนาใหเหนเปนตวอยาง ดงน เสยดแทง ไดแกกรยาทวาผอนใหเจบใจ ดวยอางวตถทไมเปนจรง กลาวยกใหสงกวา

พนเพของเขา เรยกวา ประชด หรอกลาวท าใหเปนคนเลวกวาพนเพของเขา เรยกวาดา สบปลบ ไดแกพดปดดวยความคะนองวาจา แตผพดไมไดจงใจจะใหเขา เขาใจผด

เชนรบปาก หรอปฏเสธใครงาย ๆ แลวไมปฏบตตามทรบหรอปฏเสธนน

ปฏสสวะ ปฏสสวะ คอ เดมรบทานดวยเจตนาบรสทธ คดจะท าตามรบไวจรง แตภายหลงหาท า

อยางนนไม พงเหนตวอยางดงน ผดสญญา ไดแกท งสองฝายท าสญญาแกกนไววา จะท าเชนนน ๆ แตภายหลงฝายใด

ฝายหนงไมท าตามขอทสญญาไว เสยสตย ไดแกใหสตยแกทานฝายเดยว วาจะท าหรอไมท าเชนนน แตภายหลงไมท า

ตามนน เชนใหสตยวาจะเลกคายาบา แตพอไดโอกาสกคาอกเปนตน คนค า ไดแกรบปากทานวาจะท าสงนนสงน แตไมท าตามพด เชนรบปากจะใหสงนน ๆ

แกทานแลวหาใหไม

สราเมรยมชชปมาทฎฐานา เวรมณ

สกขาบทค ารบ ๕ สกขาบทน (สราเมรยมชชปมาทฎฐานา เวรมณ) แปลวาเวนจากดมน าเมา คอ สราและ

เมรย อนเปนทต งแหงความประมาท

โทษของสราและสงมนเมา สราท า ใหเกดความเมา ความเมา ท าใหขาดสต ความขาดสต ท าใหหลงผด

ความหลงผด เปนเหตใหพดผดและท าผด ผพดผด ท าผด ทคตเปนอนหวงได เพราะฉะนน สราและสงมนเมาทกชนด จงไมควรดม และไมควรเสพ แตนกดม และนกเสพสงเสพตดท งหลายมกจะเหนผดเปนชอบ มองเหนสงทมโทษวาม

คณ มองสราวาท าใหลมความทกขได จงต งชอวา บรมสรางทกข มองฝนวาเสพแลวท าใหเปนคน

อารมณเยอกเยน ไมอาทรรอนใจอะไร จงต งชอใหวา สขไสยาศน มองกญชาวา สบแลวท าใหจตไร

วตกกงวล นอนหลบไดสนท จงต งชอใหวา เทวราชบรรทม แตความจรงไมไดเปนเชนนน การทเขา

ลมความทกขกด การทเขานอนอยางมความสขกด การทจตใจของเขาไรความวตกกงวลกบสงตาง ๆ

กด ลวนเปนผลมาจากการเมาสราและยาจนขาดสตสมปชญญะ ทจะรสกถงความผดชอบช วดท งสน

เมอฤทธสราและยาหมดไป จตใจกกลบทกขอยางเดม ตองเสยทรพยไปซอหาสงเหลานนมาเสพอก

ท งท าใหเปนคนเกยจคราน ไมประกอบอาชพการงาน มแตลางผลาญทรพยอยางเดยว ดงนน ทถกสราควรต งชอวา บรมสรางทกข ฝนควรตงชอวาสขพนาศ กญชาควรตง

ชอวา ปศาจนบรรทม รวมสราและยาเสพตดทกอยางควรตงชอวา บรมลางผลาญ เพราะผลาญ

ทรพยสน เงนทอง เกยรตยศชอเสยง และคณงามความด จนหมดสน เพราะฉะนน สราและสง

เสพตดท งหลายจงเปนสงทไมควรดม ไมควรเสพ หรอแมแตเพยงจะทดลอง

วรตคอความละเวน บคคลผเวนจากขอหามในสกขาบท ๕ ประการนน ไดชอวา ผมศล กรยาท

เวนเรยกวาวรตน นม ๓ ประเภท คอ ๑. สมปตตวรต ๒. สมาทานวรต ๓. สมจเฉทวรต ๑. สมปตตวรต แปลวา ความละเวนจากวตถอนถงเขา โดยไมไดต งสตยปฏญาณไว

ลวงหนา แตบคคลนนพจารณาเหนการทท าดงนนไมสมควรแกตนโดยชาตตระกล ยศศกด ทรพย

บรวาร ความร หรอมใจเมตตาปราน คดถงเราบาง เขาบาง มหร คอความละอายแกใจ ม

โอตตปปะ คอ ความเกรงกลวจะไดบาป หรอคดเหนประโยชนในการเวนอยางอน ๆ อก และเขา

ไมกระท ากรรมเหนปานนน สวนบคคลผไมมโอกาสจะท า เชน คนหวขโมยยงไมไดทวงท ยงลกของเขาไมได จงเวน

ไวกอน ดงน ไมจดวาเปนวรตเลย ๒. สมาทานววต แปลวา ความละเวนดวยการสมาทาน ไดแกความละเวนของพวกคนจ าศล เชน ภกษ สามเณร อบาสก และอบาสกา เปนตน

การงดเวนจากวตถอนถงเขา ดวยเหนวา ไมสมควรจะท า และการงดเวนดวยการ

สมาทาน คอ การไมลวงขอหามของนกบวช นกพรตท งหลาย นอกจากจะจดเปนวตแลว ยง

จดเปนพรต คอ ขอควรประพฤตของเขาดวย ๓. สมจเฉทวรต แปลวา ความละเวนดวยตดขาด ไดแก ความเวนของพระอรยเจา

ผมปกตไมประพฤตลวงขอหามเหลานนจ าเดมแตทานไดเปนพระอรยเจา ศล ๕ ประการน เปนวนยในพระพทธศาสนา สาธารณะแกบรรพชต และคฤหสถท ง

สองฝาย ผถอพระพทธศาสนาแทจรง ยอมรกษายงบาง หยอนบาง ตามภมของเขา ฝายผไมได

รกษาเสยเลย จะเปนไดดทสดกแตเพยงผสรรเสรญพระพทธศาสนาเทานน

เบญจกลยาณธรรม ผเวนจากขอหามท ง ๕ ดงกลาวมา ไดชอวา เปนผมศล ผมศลยอมไมท าหรอพดอะไร

ทสรางความทกข ความเดอดรอนใหแกตนเอง และผอน แตจะไดชอวามกลยาณธรรมท วทกคน

หามได ตางวาคนมศลผหนง พบคนเรอลมวายน าอยเขาสามารถจะชวยได แตหามจตกรณา

ชวยเหลอไม และคนนนไมไดความชวยเหลอจงจมน าตาย เชนน ศลของเขาไมขาด แตปราศจาก

กรณา ยงเปนทนาตเตยน เพราะสวนนน จะจดวาเขามกลยาณธรรมไมได ถาเขาเหนดงนนแลว มกรณาเตอนใจ หยดชวยคนนนใหพนอนตรายเชนน จงไดชอวา

มท งศล มท งกลยาณธรรม กลยาณธรรมนน แปลวา ธรรมอนงาม กลาวโดยความกคอ ขอปฏบตพเศษยงขนไป

กวาศล ไดในสกขาบทนน ๆ เอง ในสกขาบทท ๑ ไดกลยาณธรรม คอ เมตตากบกรณา ในสกขาบทท ๒ ไดกลยาณธรรม คอ สมมาอาชวะ ในสกขาบทท ๓ ไดกลยาณธรรม คอ ความส ารวมในกาม ในสกขาบทท ๔ ไดกลยาณธรรม คอ ความมสตย ในสกขาบทท ๕ ไดกลยาณธรรม คอ ความมสตรอบคอบ

กลยาณธรรมในสกขาบททตน เมตตา ไดแก ความคดปรารถนาจะใหเขานนเปนสข ตนไดสขส าราญแลว กอยากให

ผอนไดบาง คณขอนเปนเหตใหสตวคดเกอกลกนและกน

วด โรงเรยน โรงพยาบาล โรงเลยงเดก สถานสงเคราะหตาง ๆ มลนธการกศลตาง ๆ

เปนตน ลวนเกดมาจากความคดเผอแผความสขใหแกผอนท งสน จงไดบรจาคทรพยของตนสราง

ปฏสงขรณหรอท านบ ารง สถานทน น ๆ ส าหรบผอนไดรบประโยชนบาง ผใด ถงเวลาทผอนควรจะไดเมตตาจากตว อาจอยและหาเหตขดของมได แตหาแสดงไม

เชนมลกแลวยงไมเอาเปนธระเลยงดรกษา พบคนขดสนอดขาวไมมจะบรโภคมาถงเฉพาะหนาและตน

อาจอย แตหาใหไม ผน นไดชอวาคนใจจด เหนแตประโยชนสวนตวมหนของโลกตดตวอยเพราะไดรบ

อปการะของโลกมากอนแลว เมอถงเวลาเขาบางไมตอบแทน กรณา ไดแก ความคดปรารถนาจะใหเขาปราศจากทกข เมอเหนทกขเกดแกผอน

กพลอยหว นใจไปดวย คณขอนเปนเหตใหสตวคดชวยทกขภยของกนและกน การแสดงกรณาน เปนหนาทของมนษยทกคนควรกระท า เพราะตนเองกเคยไดรบกรณา

แตทานผอนมาแลว เปนตนวา เมอยงเลกมารดา บดา หรอทานผอนผบ ารงเลยงกคอยปองกน

อนตรายตาง ๆ ทจะพงมมา เชน เจบไขกขวนขวายหาหมอรกษา เปนตน และตนเองกยงหวงกรณา

ดงนนของทานผอนตอไปขางหนาอก เมอถงเวลาทจะตองแสดงกรณาแก ผอนเชนนนบาง จงควรท า ผใดอาจอยแตหาแสดงไม เชนเหนคนเรอลมทนากลวจะเปนอนตรายถงชวต และไมชวย

ดงแสดงมาแลวในหนหลง หรอพบคนเจบไขตามหนทางไมมใครอปถมภผานไปดวยไมสมเพชและไม

ขวนขวายอยางหนงอยางใด ผน นไดชอวาคนใจด า มแตเอาเปรยบโลก มแตหวงอปการะของโลก

ขางเดยว เมอถงเวลาเขาบาง เฉยเสยไมตอบแทน การชวยเหลอผประสบภย การไถชวตสตวจากโรงฆาสตว การปลอยนกปลอยปลาเปน

ตน ลวนเกดจากจตใจทมความกรณาท งสน ความมเมตตากรณาแกกนและกน เปนธรรมอนงามกจรง ถงอยางนน ผจะแสดงควรเปน

คนฉลาดในอบาย ประโยชนจงจะส าเรจ ถาไมฉลาด มงแตจะเมตตากรณาอยางเดยว บางอยางก

เกดโทษได เชนเหนเขาจบผรายมา คดแตจะใหผรายรอดจากอาญาแผนดน และเขาแยงชงใหหลดไป

ดงน เปนการเมตตากรณาทผด และเปนการกระท าทผดกฎหมายอกดวย จงเปนกจทไมสมควรท า

ในสถานการณเชนน ควรต งอยในอเบกขา ถอเสยวา เขามกรรมเปนของเขา การแสดงเมตตากรณาน บคคลประกอบใหถกทแลว ยอมอ านวยผลอนดใหแกผ

ประกอบและผไดรบ ท าความปฏบตของผมศลใหงามขน เหมอนดงเรอนแหวน ประดบหวแหวนให

งามขน ฉะนน จงไดชอวา เปนกลยาณธรรม ในสกขาบททตน

กลยาณธรรมในสกขาบทท ๒

สมมาอาชวะ ไดแกความเพยรเลยงชวตในทางทชอบ คณขอน อดหนนผมศลให

สามารถรกษาศลใหม นคง แทจรง ผมศลแมเวนการหาเลยงชวต โดยอบายทผดแลว กยงตอง

ประกอบดวยกรยาทประพฤตเปนธรรม ในการหาเลยงชวตดวย กรยาทประพฤตเปนธรรมในการหาเลยงชวตน พงเหนในกจการในบคคล และในวตถ

ดงจะพรรณนาไปตามล าดบ ความประพฤตเปนธรรมในกจการนน เชนผใด เปนลกจางกด หรอไดรบผลประโยชน

เพราะท ากจการอยางใดอยางหนงกด ผน น ยอมท าการอนเปนหนาทของตนนน ดวยความอตสาหะ

เอาใจใส และดวยความตงใจจะใหการนนส าเรจดวยด และ การท าเตมเวลาทก าหนดไวส าหรบท า

การ มาเชากอนก าหนด เลกทหลงก าหนด และในก าหนดทท ากไมบดพลว หลกเลยงจากการงาน

ดงนไดชอวา ประพฤตเปนธรรมในกจการ ความประพฤตเปนธรรมในบคคลนน เชนบคคลไดเปนผดการ มผอนเปนลกมออยใต

บงคบ ผน น เมอจบจายคาจาง ยอมใหตามสญญา หรอตามแรงของเขา อกอยางหนง เชนผขาย

ของ เมอซอสนคาแลว ก าหนดวา จะเอาก าไรรอยละเทาไรแลว และก าหนดราคาสงของลงไวผใด

ผหนงมาซอ เปนผมบรรดาศกดสงกตาม เปนคนสามญกตาม กขายเทาราคานนย งยนเสมอไป

ไมประพฤตเปนคนเหนแกได เชนเหนคนเซอะซะมา ไมรราคาสงของกบอกผานราคาแพง ๆ ถาเหน

คนซอมไหวพรบกขายตามตรง ดงนไดชอวา ประพฤตเปนธรรมในบคคล ความประพฤตเปนธรรมในวตถน น เชนคนขายของ ขายสงอะไร เชน นม เนย น าผง

ขผง เปนตน เปนของแทหรอของปน กบอกตามตรงไมขายของปนอยางของแท การขายของปลอม

เชนน ไมเปนเพยงลวงใหผซอเสยทรพยเตมราคา ยงหกประโยชนของผซอใหเสยดวย เชนจะตองการ

น าผงแทไปท ายา ไดน าผงปนมาทรพยกตองเสยเทาราคาน าผงแท และน าผงปนนน กเปนกระสายยา

ไมด มเหมอนน าผงแท อนง ของกนทลวงเวลาเปนของเสยแลว จะใหโทษแกผกน กไมแตงปลอมเปนของดขาย

ขายของเชนนรายกวาขางตน อาจท าใหผกนเสยชวต หรอเจบไขไดทกข ขอนพงเหนตวอยางในแกงท

คางคนบดแลวอนขายอก อกอยางหนง เชนท าสญญารบจะสรางเรอน และมก าหนดวา จะใชของชนดนน ๆ กท า

ตรงตามสญญา ไมยกเยองไมผอนใชของช นท ๒ แทนของช นท ๑ ดงน ชอวา ประพฤตเปนธรรม

ในวตถ

ควรเวนการงานอนประกอบดวยโทษ

ผจะเลอกหาการงาน ควรเวนการงานอนประกอบดวยโทษเสย แมเปนอบายจะไดทรพย

มาก เหตทรพยทเกดเพราะการงานประกอบดวยโทษนน ไมยงประโยชนของทรพยใหส าเรจเตมท อกขอหนง การงานทตองเสย เชน การพนน กไมควรเลอก เหตวา พลาดทากฉบหาย

ถาได ทรพยน นกไมถาวรดวยเหต ๒ ประการ (๑) เปนของไดมางาย ความเสยดายนอย

จบจายงาย เกบไมคอยอย (๒) ความอยากไดไมมทสด ไดมาแลวกคงอยากไดอก เคยไดในทางใด

กคงหาในทางนนอก เมอลงเลนการพนนไมหยด จะมเวลาพลาดทาลงสกคราวหนงกเปนได เหตดงนน ควรเลอกหาการงานทจะตองออกก าลงกาย ก าลงความคดหรอออกทรพยท

ใหผน นรสกวา ตองลงทน เมอไดทรพยมาจะไดรจกเสยดาย ไมใชสอยสรยสรายเสย

ควรรกษาทรพยใหพนอนตรายและใชจายพอสมควร ทรพยทไดมาดวยความหม นท าการงานนน จะเจรญม งค งกเพราะเจาของเอาใจใสรกษาให

พนอนตรายตาง ๆ ทเกดแตเหตภายในคอตนเอง หรอบตรภรรยาใชสอยใหสนเสย เพราะเหตไม

จ าเปน และเกดแตเหตภายนอก เชน โจรน าไปเสยหรอไฟผลาญเสย เปนตน และเจาของควรจบจาย

ใชสอยแตพอสมควรไมฟมฟายเกนกวาทหาได หรอเกนกวาทตองการ และไมเบยดกรอจนถงกบ

อดอยาก

ขยนท างานสนบสนนการรกษาศล ผประกอบการงาน พงมอตสาหะอยาทอถอย จงดเยยงแมลงผงบนหาเกสรดอกไม น ามาท

ละนอย ๆ ยงอาจท าน าผงไวเลยงตว และลกนอยไดตลอดฤดหนาวทกนดารดวยดอกไม เมอเขาหม น

ท าการงาน ไดทรพยมาจบจายเลยงตนและครอบครวบาง เกบไวเพอเหตการณขางหนาบางเสมอไป

ถงไมมากแตเพยงคราวละนอย ๆ กพอจะท าตนใหเปนสขส าราญ และไมตองประกอบการทจรต

เพราะความเลยงชวตเขาบบค น เปนอนรกษาศลใหบรสทธได ดงนแล สมมาอาชวะ เปนคณอดหนนศลใหบรสทธม นคง จงไดชอวา เปนกลยาณธรรม

ในสกขาบทท ๒

กลยาณธรรมในสกขาบทท ๓

ความส ารวมในการนน ไดแกกรยาทระมดระวง ไมประพฤตมกมากในกามคณขอนสอง

ความบรสทธผองใสของชายหญง ใหกระจางแจมใส เพราะชายหญงผเวนจากกาเมสมจฉาจารแลว

แตยงประพฤตมกมากอยในกาม ยอมไมมสงาราศรตกอยในมลทน ไมพนจากความตฉนไปได ธรรมขอนแยกตามเพศของคน ดงน สทารสนโดษ คอ ความสนโดษดวยดวยภรรยาของตน เปนคณส าหรบประดบชาย ปตวตร คอ ประพฤตเปนไปในสามของตน เปนคณส าหรบประดบหญง ชายไดภรรยาแลว มความพอใจดวยภรรยาของตน ชวยกนหาเลยงชวต เลยงดกนไปไม

ละทง ไมผกสมครรกใครกบหญงอนอกตอไป ดงน ไดชอวา สนโดษดวยภรรยาของตนเปนอยางอ

กกฤษฏ ฝายหญง ไดสามแลว เอาใจใสบ าเรอสามของตนทกอยางตามทภรรยาจะท าใหดทสด

ผกสมครรกใครแตในสามของตน ทสดสามของตนตายไปกอนแลว ดวยอ านาจความรกใครนบถอใน

สามผตายไปแลว เขาคงตวเปนหมายอยดงนนไมมสามใหม ไมผกสมครรกใครในชายอนดวยความ

ปฏพทธอกตอไป หญงผน ไดชอวา มปตวตร ประพฤตเปนไปในสามของตน ความส ารวมในกาม สองความประพฤตดงามของชายหญงยงขน จงไดชอวา กลยาณ

ธรรมในสกขาบทท ๓

กลยาณธรรมในสกขาบทท ๔ ความมสตยน น ไดแกกรยาทประพฤตตนเปนคนตรงมอาการทจะพงเหนในขอตอไปน ความเทยงธรรม คอประพฤตเปนธรรมในกจการอนเปนหนาทของตน ไมท าใหผดกจ

ดวยอ านาจอคต ๔ ประการ คอ ฉนทาคต ความเหนแกกน ๑ โทสาคต ความเกลยดชงกน ๑

โมหาคต ความหลงไมรทน ๑ ภยาคต ความกลว พงเหนตวอยางผพพากษา ผวนจฉยอรรถคด

โดยเทยงธรรม เปนตน ความซอตรง คอความประพฤตตรงตอบคคลผเปนมตร ดวยการอปการะเกอหนนรวมสข

รวมทกข คอยตกเตอนใหสต แนะน าสงทเปนประโยชน มความรกใครกนจรง ไมคดรายตอมตร

เชน ปอกลอกเอาทรพยสนเงนทองเปนตน มตรเชนน ไดชอวา ซอตรงตอมตร ความสวามภกด คอความรกในเจา (เจานายผใหญ) ของตน เมอไดยอมยกบคคลใด

เปนเจาของตนแลว กประพฤตซอสตยไมคดคดตอบคคลนน มใจจงรก เปนก าลงในสรรพกจ

และปองกนอนตราย แมชวตกยอมตายแทนได ความกตญญ คอ ความรอปการะททานไดท าแลวแกตน เปนคกบความกตเวท คอ

ความตอบแทนใหทานทราบวา ตนรอปการะททานไดท าแลว

บคคลผไดรบอปการะจากทานผใดแลว ยกยองนบถอทานผน น ต งไวในทผมบญคณ

เชน มารดา บดา อาจารย เจานายเปนตน ไมแสดงอาการลบหล และยกตนเทยบเสมอ

ไดชอวาคนกตญญ ความมสตย ท าผมศลใหบรบรณดวยคณสมบตยงขน ดงน จงไดชอวา เปนกลยาณ

ธรรมในสกขาบทท ๔

กลยาณธรรมสกขาบทค ารบ ๕ ความมสตรอบคอบนน ไดแกความมสต ตรวจตราไมเลนเลอ มอาการทจะพงเหนในขอ

ตอไปน ๑. ความรจกประมาณในอาหารทจะพงบรโภค หมายถง รจกเวนอาหารทแสลงโรค

บรโภคอาหารแตพอด และรจกประมาณในการจบจายหาอาหาร บรโภคแตพอสมควรแกก าลงทรพยท

หาได ๒. ความไมเลนเลอในการงาน คอไมทอดธระเพกเฉยเสย เอาใจใสคอยประกอบให

ชอบแกกาลเทศะ ไมปลอยใหอากลเสอมเสย เชนท านากตองทนฤด คาขายกตองรคราวทคนตองการ

หรอไมตองการของนน ๆ รบราชการกตองเขาใจวธด าเนนและรกษาระเบยบ เปนตน ๓. ความมสตสมปชญญะในการประพฤตตว หมายถงความรอบคอบ รจกระวงหนา

ระวงหลง จะประกอบกจใด ๆ กตรตรองใหเหนกอนวา จะมคณหรอมโทษ จะมประโยชนหรอจะ

เสยประโยชน อนจะควรท าหรอไมควรท า ถาเหนวาไมควรท ากงดเสยถาเหนวาควรท า จงท า ถงจะพดอะไรกระวงวาจา ล นออกมาแลวไมตองคนค า และไมใหน าแตความเสยหายมา

ใหตวและผอน ถงจะคดอะไรกอาศยหลกฐาน ไมปลอยใหพลานไปตามก าลงความฟ ง บคคลมสมปชญญะ ตรวจทางไดทางเสยกอนแลวจงท ากจนน ๆ เชนน ยอมมปกตท า

อะไรไมผดในกจทเปนวสยของคน ๔. ความไมประมาทในธรรมะ หมายถงไมประมาทในธรรม คอสภาวะอนเปนอยตาม

ธรรมดาของโลก อธบายวา กรยาทรางกายวปรตแปรผน จากหนมสาวมาเปน ผมหงอก ฟนหลด

เนอหนงหยอนเปนเกลยว ตกกระ หลงโกง ตามด หตง ใจฟนเฟอนหลงใหล มก าลงนอยถอยลง

ชอวาชรา ความไมผาสกเจบไขไปตาง ๆ ของสงขารรางกาย ชอวา พยาธ กรยาทธาตท ง ๔ ชรา

พยาธ และมรณะท ง ๓ น เปนสภาวะของสงขารอยางหนง ซงมนษยยงไมมอบายแกไขใหไมแก

ไมเจบ ไมตาย ต งแตกาลนานมา จนถงปจจบนน

ผหย งรธรรมดาของสงขารเชนนแลว ไมเลนเลอมวเมาในวย ในความส าราญ และในชวต

เตรยมตวทจะรบทกข ๓ อยางน อนจะมาถง เมอยงเปนเดก รบศกษาแสวงหาวชาความรไวเปน

เครองมอ เตบใหญหม นท าการงาน ส งสมเมอชรา พยาธ ครอบง า ไมอาจท าการหาเลยงชพได

กจะไดอาศยทรพยและชอเสยงคณความด ทไดส งสมไวเลยงชพใหตลอดไปโดย ผาสข เมอมรณะมาถง กจะไดไมหวงใยพะวกพะวน สงใดสงหนง ซงเปนอาการของคนหลงตาย

เชนน ไดชอวา ไมประมาทในธรรม คอสภาวะอนเปนอยตามธรรมดาของโลก อกประการหนง ทจรต คอ ความประพฤตช วดวย กาย วาจา และใจ ยอมให

ผลแกผกระท า ลวนแตเปนสวนทไมนาปรารถนา รกใคร พงใจใคร ๆ จะเลนเลอเสยวา ตนท าแต

เลกนอยไมเปนไร ไมพอจะใหผลท าใหตนเสย ดงนนไมชอบ มากมาแตไหน กมาแตนอยกอน เขา

ท าทละนอยยามใจเขา ความช วกสะสมมากขน อกอยางหนง สจรต คอ ความประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ ยอมใหผลแกผท า

ลวนแตสวนทนาใหปรารถนา รกใคร พงใจ ใคร ๆ จะเหนวา ท าแตเพยงเลกนอย ทไหนจะใหผล

ดงนแลว จะทอถอยและทอดธระเสย ไมสมควร แตหม นท าบอย ๆ เขา ความดก สะสมมากขน

น าฝนทตกทละหยาด ๆ ยงเตมภาชนะทรองได ควรถอเปนเยยงอยาง ผไมวางธระ คอยระวงตว

ไมใหเกลอกกล วดวยทจรต หม นส งสมสจรต เชนนกไดชอวา ไมประมาทในธรรมทเปนกศลและ

อกศล อกประการหนง คนท งหลายผเกดมา ไดชอวาทองเทยวอยในสงสารวฏ กเปนธรรมดาท

จะไดพบเหนสงตาง ๆ เปนทนาปรารถนาบาง ไมปรารถนาบาง เรยกวา โลกธรรม แปลวา

ธรรมส าหรบโลก สวนทนาปรารถนา คอ ไดลาภ ไดยศ ไดความสรรเสรญ ไดสข สวนทไมนา

ปรารถนา คอ ขาดลาภ ขาดยศ ไดนนทา ไดทกข เปรยบเหมอนคนเดนทางไปไหน ๆ กยอมจะ

ไดพบสงตาง ๆ ในระหวางทางทนาดนาชมบาง ไมนาดไมนาชมบาง โลกธรรมน เปนสงทจะพงประสบช วเวลา ไมควรจะเกบเอามาเปนทกขเปนเหต

ทะเยอทะยาน หรอซบเซาดวยอ านาจความยนดยนรายใหเกนกวาทควรจะเปน เชน แสดงอาการดวย

กายหรอวาจาใหปรากฏ เมอท าเชนนนไป กแสดงความมใจออนแอของตนเองหาสมควรไม ผไมเลนเลอ คอยระวงไมใหโลกธรรมครอบง าใจ จนถงแสดงวการใหปรากฏ เชนน ได

ชอวา ไมประมาทในธรรมทมส าหรบโลก ความมสตรอบคอบประดบผมศล ใหมความประพฤตดงามขน

จงไดชอวา เปนกลยาณธรรมในสกขาบทค ารบ ๕ คนผต งอยในกลยาณธรรม ไดชอวา กลยาณชน คอคนมความประพฤตดงาม

ควรเปนทนยมนบถอ และเปนเยยงอยางของคนท งปวง