เอกสารวชาการสวนบคคล

เรอง สทธในกระบวนการยตธรรม ตามรฐธรรมนญ มาตรา ๓๙

จดท าโดย นายสทธพร เศาภายน รหส ๔๔๐๑๕๖

รายงานนเปนสวนหนงของการฝกอบรม หลกสตรหลกนตธรรมเพอประชาธปไตย รนท ๑

วทยาลยรฐธรรมนญ ส านกงานศาลรฐธรรมนญ

เรอง สทธในกระบวนการยตธรรม ตามรฐธรรมนญ มาตรา ๓๙

จดท าโดย นายสทธพร เศาภายน รหส ๔๔๐๑๕๖

หลกสตรหลกนตธรรมเพอประชาธปไตย รนท ๑ ป ๒๕๕๖ วทยาลยรฐธรรมนญ

ส านกงานศาลรฐธรรมนญ รายงานนเปนความคดเหนเฉพาะบคคลของผศกษา

สทธในกระบวนการยตธรรม ตามรฐธรรมนญ มาตรา 39

สทธพร เศาภายน

ประเทศทปกครองในระบอบประชาธปไตยและมรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสด

ในการปกครองประเทศ เนอหาของรฐธรรมนญไมวาจะเปนรฐธรรมนญลายลกษณอกษรทม

ขอความสนหรอขอความยาว อยางนอยทสดจะตองมการบญญตในเรองของสทธและเสรภาพและ

การคมครองสทธและเสรภาพไว โดยบทบญญตเรองสทธและเสรภาพของประชาชนนนไดถก

บญญตใหมขนเปนครงแรกในพระราชบญญตอนเปนกฎหมายรฐธรรมนญลายลกษณอกษรของ

องกฤษชอ Bill of Rights ค.ศ. 1688 ตอมาไดมผน าเรองของสทธและเสรภาพไปบญญตไวใน

รฐธรรมนญของมลรฐตาง ๆ ทอยในดนแดนอเมรกาสมยเมอยงเปนอาณานคมขององกฤษ และ

หลงจากทอเมรกาไดประกาศอสรภาพแลวกไดมการบญญตขนในรฐธรรมนญตามบทแกไขเพมเตม

บททหนงถงสบ จากน นกไดแพรหลายไปในรฐธรรมนญของประเทศตาง ๆ ทวโลก1

หลงสงครามโลกครงทสองความตนตวในเรองสทธและเสรภาพของบคคล นกกฎหมาย

รฐธรรมนญตางมความคดใหมการรบรองคมครองสทธและเสรภาพปจเจกบคคลไวในการราง

รฐธรรมนญใหมตามแนวความคดรฐธรรมนญนยม เรยกวา สทธขนพนฐาน หมายถง สทธท

รฐธรรมนญรบรองไว มการคมครองและมหลกประกนโดยรฐธรรมนญ และสงผลตอการประกาศ

สทธมนษยชนของสหประชาชาต ค.ศ. 1948 สรางบรรทดฐานใหมการบญญตรบรองสทธและ

เสรภาพไวเปนสทธขนพนฐานในรฐธรรมนญของแตละประเทศ โดยมกระบวนการทางกฎหมาย

ตาง ๆ ใหการคมครองสทธตามรฐธรรมนญ อกทงในเรองเกยวกบสทธและเสรภาพของปจเจก

บคคลตามแนวความคดรฐธรรมนญนยมนน จ าเปนตองเชอมโยงถงเรองของศกดศรความเปน

มนษยใหเขามามบทบาทครอบคลมอยดวย เนองจากสทธตามธรรมชาตซงไดแก สทธและเสรภาพ

ของพลเมองทกประเภท ศกดศรความเปนมนษย นน เปนพนฐานทมาของสทธและเสรภาพท

รฐธรรมนญตองบญญตขนเพอใหการรบรองและคมครอง และเปนสาระส าคญแหงรฐธรรมนญ2

1 วษณ เครองาม, กฎหมายรฐธรรมนญ, พมพครงท 3 (กรงเทพ ฯ : โรงพมพแสวงสทธ

การพมพ, 2530), หนา 640.

2 วฒชย จตตาน, กระบวนการทางกฎหมายและบทบาทของศาลรฐธรรมนญในการ

คมครองสทธและเสรภาพพลเมองตามรฐธรรมนญ, พมพครงท 1 (กรงเทพ ฯ : มสเตอรกอปป, 2549), หนา 3 - 4.

2

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มสาระส าคญประการหนงเพอใหบรรลวตถประสงครวมกนของประชาชนชาวไทย ดานการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนใหประชาชนมบทบาทและมสวนรวมในการปกครองและตรวจสอบการใชอ านาจรฐอยางเปนรปธรรม และไดน าหลกการเกยวกบสทธและเสรภาพทเคยบญญตรบรองไวในรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2540 มาบญญตรบรองคมครองไวอกครงหนง นอกจากนยงไดน าหลกการเรองเกยวกบศกดศรความเปนมนษย มาบญญตรบรองคมครองไวดวยเชนกน การกระท าทเปนการละเมดตอศกดศรความเปนมนษยมกจะมผลกระทบตอสทธอยางใดอยางหนงเสมอ ทงนดงไดกลาวแลววาการรบรองคมครองสทธและเสรภาพของบคคลตามแนวความคดรฐธรรมนญนยมจะมเรองศกดศรความเปนมนษยรวมอยดวยเสมอ ซงศกดศรความเปนมนษยท าหนาทเปนสทธทมลกษณะทวไปหรอเปนสทธขนพนฐานทครอบคลมการกระท าใด ๆ ทเปนการละเมดตอบคคล อยางไรกด ศกดศรความเปนมนษยจะไดรบความคมครองกตอเมอบคคลสามารถน าสทธตาง ๆ ตามทรฐธรรมนญไดบญญตรบรองคมครองแกบคคลนนไปอางไดอยางเทาเทยมกน รฐธรรมนญ มาตรา 30 บญญตวา “บคคลยอมเสมอกนในกฎหมาย และไดรบความคมครองตามกฎหมายอยางเทาเทยมกน วรรคสอง ชายและหญงมสทธเทาเทยมกน วรรคสาม การเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางในเรองถนก าเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย ความพการ สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองอนไมขดตอบทบญญตรฐธรรมนญจะกระท ามได” แสดงใหเหนวา ในเรองของศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความเสมอภาคของบคคล ยอมไดรบความคมครองตามรฐธรรมนญ3 การรบรองสทธและเสรภาพของชนชาวไทยในหมวด 3 สวนท 4 สทธในกระบวนการยตธรรม มาตรา 39 บคคลไมตองรบโทษทางอาญา เวนแตจะมกฎหมายบญญตเปนความผดและก าหนดโทษไว มหลกการเชนเดยวกนกบทไดบญญตไวในประมวลกฎหมาย อาญา มาตรา 2 4 และสอดคลองกบปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ขอ 11 (2) “บคคลใดจะถกถอวามความผดอนมโทษทางอาญาใด ๆ ดวยเหตทตนไดกระท าหรอละเวนการกระท าการ

3 โปรดดบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 4.

4 “บคคลจกตองรบโทษในทางอาญาตอเมอไดกระท าการอนกฎหมายทใชในขณะ

กระท านนบญญตเปนความผดและก าหนดโทษไว และโทษทจะลงแกผกระท าความผดนน ตองเปนโทษทบญญตไวในกฎหมาย ถาตามบทบญญตของกฎหมายทบญญตในภายหลง การกระท าเชนนนไมเปนความผดตอไป ใหผทไดกระท าการนนพนจากการเปนผกระท าความผด และถาไดมค าพพากษาถงทสดใหลงโทษแลว กใหถอวาผนนไมเคยตองค าพพากษาวาไดกระท าความผดนน ถารบโทษอยกใหการลงโทษนนสนสดลง”

3

ใด ๆ ซงกฎหมายของประเทศหรอกฎหมายระหวางประเทศในขณะทมการกระท านนมไดระบวาเปนความผดอาญามได และโทษทจะลงนนจะหนกกวาโทษทใชอยในขณะกระท าความผดไมได” และในคดอาญาตองสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอจ าเลยไมมความผดจะปฏบตตอผตองหา หรอจ าเลยเสมอนเปนผกระท าความผดแลวยงไมได จนกวาจะไดมค าพพากษาถงทสดแสดงวาบคคลนนเปนผกระท าความผดจรง โดยขอบเขตของสทธนใชบงคบกบคดอาญาทกกรณไมมขอยกเวนเพอเปนหลกประกนความบรสทธแกประชาชน5 สทธตามรฐธรรมนญ มาตรา 39 เปนบทบญญตทใหหลกประกนการใชสทธโดยอยภายใตเงอนไขพเศษตามรฐธรรมนญประเภทรฐตรากฎหมายขนจ ากดได ในบทความนจะศกษา (1) ขอความคดการรบรองสทธและเสรภาพ (2) กลไกการคมครองสทธและเสรภาพ (3) การรบรองสทธและเสรภาพในรฐธรรมนญ (4) รฐธรรมนญ มาตรา 39 กบการคมครองสทธในกระบวนการยตธรรม (5) บทสรป 1. ขอความคดการรบรองสทธและเสรภาพ อทธพลจากการประกาศสทธและเสรภาพขององกฤษ ฉบบหนงซง “Bills of Rights” ค.ศ. 1688 จนในทสดไดมการบญญตขนในรฐธรรมนญของสหรฐอเมรกาโดยเฉพาะ Bill von Virginia ป ค.ศ. 1776 ไดแสดงออกถงความเขาใจในเรองของสทธและเสรภาพมากทสด โดยสทธและเสรภาพของปจเจกชนเปนเรองทประชาชนตองดนรนตอสเพอใหไดมา แตในปจจบนเรองสทธเสรภาพของบคคล ยอมไดรบความคมครองโดยรฐธรรมนญ6 ในหวขอเรองขอความคดการรบรองสทธเสรภาพจะศกษาเรอง - การรบรองสทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ

- ความหมายและประเภทของสทธและเสรภาพ - พฒนาการหลกการคมครองศกดศรความเปนมนษยและหลกความเสมอภาค

1.1 การรบรองสทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ

สทธและเสรภาพเปนรากฐานส าคญทรฐเสรประชาธปไตยทงหลายไดใหการ

ยอมรบตอหลกการพนฐานการปกครองโดยยดหลกนตรฐและการจ ากดการใชอ านาจของรฐ เพอม

ใหรฐกระท าการละเมดตอกฎหมายซงอาจกระทบกบสทธและเสรภาพของประชาชนไดโดยเกน

กวาความจ าเปน การกระท าของรฐโดยเจาหนาทของรฐจะตองชอบดวยกฎหมายตามหลก

5 บนทกการประชมสภารางรฐธรรมนญ วนท 9 กรกฎาคม 2540.

6 โปรดดรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 4.

4

ความชอบดวยกฎหมายของการกระท าทางปกครอง และกฎหมายจะตองชอบดวยรฐธรรมนญตาม

หลกความชอบดวยรฐธรรมนญของกฎหมาย ทงนในรฐธรรมนญลายลกษณอกษรของรฐสมยใหม

ทไดแนวคดมาจากทฤษฎรฐธรรมนญนยม รวมทงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2550 ไดมบทบญญตเ รองการรบรองและคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนไวใน

รฐธรรมนญอยางชดแจง

รฐเสรประชาธปไตยซกโลกตะวนตกไดสรางอสรภาพขนบนอดมคตเนนเรอง

สทธสวนบคคลทมอยตามธรรมชาต อสรภาพบนความเสมอภาค และในขณะเดยวกนไดให

ความส าคญแกการคมครองสทธขนพนฐานและคมครองเสรภาพของปจเจกชน โดยไมใชอ านาจ

ของรฐเขาแทรกแซง ยนยนความเสมอภาคและการเหนคณคาภายใตหลกนตธรรม7 แสดงให

ปรากฏเหนไดชดเจนในเรองความเสมอภาคของบคคลเบองหนากฎหมาย โดยเฉพาะแนวคดทฤษฎ

ปจเจกชนนยมไดเรมขนในศตวรรษท 19 เปนยคปจเจกชนนยมและเสรนยมทเนนความส าคญของ

เสรภาพมคาตอความเปนอยของชวตมนษยและสงคม ไดวางหลกเพอชน าการกระท าของรฐในการ

ใหหรอจ ากดควบคมเสรภาพตอการกระท าของมนษยไดเพยงเฉพาะเมอการกระท านนจะเปน

ภยนตรายตอบคคลอนเทานน8 สทธปจเจกชนนยมใหความส าคญกบมนษยแตละคนโดยอาศยผล

มากจากกฎหมายธรรมชาตและเสรนยมทางการเมองทผปฏวตอเมรกาและผปฏวตฝรงเศสน ามา

บญญตเปนกฎหมาย นบแตนนมาลทธปจเจกชนนยมไดขยายไปทวโลกและท าความรจกกนใน

นามของสทธมนษยชน9 (Human rights) ไดแก สทธทรฐธรรมนญมงใหความคมครองแกบคคล

ทก ๆ คนโดยมไดแบงแยกชนชน เชอชาต ภาษาหรอศาสนาใด หากบคคลนนเขามาอยในอ านาจ

ทางพนททใชรฐธรรมนญ ยอมไดรบความคมครองภายใตรฐธรรมนญนนดวย สทธมนษยชนเปน

คณลกษณะประจ าตวของมนษยทกคนเปนสทธและเสรภาพตามธรรมชาตทมนษยทกคนมอยแลว

ตงแตเกด10 และตามประกาศสทธมนษยชนสากล ค.ศ. 1948 ใหความหมายของสทธมนษยชนซง

7 วชย ววตเสว , เอกสารประกอบการบรรยายกฎหมายปกครองอเมรกา , คณะ

นตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, (กรกฎาคม 2546), หนา 3. 8 จรญ โฆษณานนท, นตปรชญา, (กรงเทพ ฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยรามค าแหง,

2544), หนา 216. 9 บวรศกด อวรรณโณ, ค าอธบายกฎหมายมหาชน (เลม 1) ววฒนาการทางปรชญาและ

ลกษณะของกฎหมายมหาชนยคตาง ๆ, (กรงเทพ ฯ : ส านกพมพนตธรรม, 2536), หนา 78. 10 อดม รฐอมฤต และคณะ, การอางศกดศรความเปนมนษยหรอใชสทธและเสรภาพ

ของบคคลตามมาตรา 28 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, (กรงเทพ ฯ : นานาสงพมพ, 2544), หนา (13).

5

เดมคอสทธขนพนฐานวา สทธและเสรภาพทกประเภทของพลเมองทรฐธรรมนญมงหมายรบรอง

คมครองและรบประกนไวในรฐธรรมนญ

ความเขาใจเกยวกบเรองของสทธ (Right) ซงเปนทมาของค าวา สทธมนษยชน เรมตนจากประเดนขอถกเถยงเชงปรชญาทางการเมองเกดขนในสงคมตะวนตก โดยเฉพาะความคดของนกปรชญาแนวปจเจกบคคลนยมและเสรนยมคนส าคญของประเทศองกฤษ 2 คน11คอ โทมส ฮอบส และจอหน ลอค

(1) โทมส ฮอบส

มความคดวาประชาสงคมจะเกดขนไดจากความเขาใจพนฐานวา สภาวะตามธรรมชาตของมนษยทเคยอยอยางไรอ านาจใดมาควบคม แมจะมสทธตามธรรมชาตทกดานเพอรกษาชวตของตนใหอยรอด แตกยงปราศจากซงความมนคงจากสภาวะเชนนน มนษยเปนผมเหตและมผลจงสามารถทจะลวงรและเขาใจตอสภาพตนตอของปญหาไดไมยาก และมนษยกไดพยายามสรางกฎเกณฑขนมาควบคมส าหรบการปฏบตเพอรกษาไวซงความมนคงปลอดภย ทงนมนษยจะตองยอมสละสทธทมอยตามธรรมชาตและใหการยอมรบตออ านาจปกครองสงสด

(2) จอหน ลอค

นกคดทางการเมองตอตานระบบกษตรยขององกฤษตองการจะจ ากดอ านาจของ

กษตรยโดยย าวาปจเจกบคคลเปนเจาของสทธธรรมชาต คอ สทธในชวต อสรภาพ และสทธใน

ทรพยสน ผปกครองถกผกพนตามกฎหมายธรรมชาตวามหนาทตองใหการยอมรบสทธเหลาน

ท าใหสทธตามธรรมชาตในฐานะทมาของสทธมนษยชนไดรบการยอมรบวาเปนสงชอบธรรมของ

บคคลทวไป และเปนเงอนไขแรกบนความชอบธรรมทฝายปกครองตองจดการ12 โดยจอหน ลอค

ตองการเนนความส าคญของเสรภาพทางความคดและการตรวจสอบการถวงดล ชวต เสรภาพ และ

ทดนเปนสทธขนพนฐานตามธรรมชาตของมนษยอนมทมาจากกฎธรรมชาต

ดงนน ความหมายของสทธทงของ 2 นกปรชญานน ตางมนยแบบสารตถะนยม

คอ ความหมายทแทจรงแนนอนตามธรรมชาต อนง บนพนฐานความเชอทางศาสนาของ

จอหน ลอค ท าใหเสนอการสรางระบอบการปกครองทตองสรางหลกทางศลธรรมของการ

ปกครองขนเปนสญญาประชาคมหรอพนธะตอสงคมไว เพอใหระบอบการปกครองมอ านาจบน

11 โสภารตน จารสมบต, โครงการรวบรวมขอมลพนฐานเรองสทธเสรภาพและหนาท

ของประชาชนชาวไทย (รายงานฉบบสมบรณเสนอสถาบนพระปกเกลา), 2547, หนา 1 - 2. 12Jeremy Waldron, Theories of Rights, (Oxford University Press), 1984,

PP.26-27.

6

ความเชอถอและความไววางใจวาจะปฏบตตามสญญา โดยระบอบการปกครองทสามารถสราง

หลกประกนใหกบเสรภาพในการด ารงชวตของมนษยตามธรรมชาตไดนนเรยกวา ระบอบเสรภาพ

ประชาธปไตยและเรยกหลกการทางศลธรรมทใหเสรภาพในการด ารงชวตของมนษยวา สทธ

โดยสทธไดถอตอกนมาวาเปนศลธรรมของสงคมประชาธปไตย

อยางไรกดอทธพลของลทธปจเจกชนนยมสงผลโดยตรงตอระบบการเมอง

ตอเนอง นบแตศตวรรษท 19 เปนตนมา ท าใหคนยคหลงมงความสนใจสจดเดยวกนคอ แนวคด

กอใหเกดรฐธรรมนญนยมทมงใชรฐธรรมนญลายลกษณอกษรบญญตถงการรบรองและคมครอง

สทธเสรภาพของประชาชนไวในรฐธรรมนญ ค าประกาศสทธมนษยชนและพลเมองของฝรงเศส

ลงวนท 26 สงหาคม ค.ศ. 1789 ไดรบการยกยองและถอเปนแบบอยางในการรบรองสทธและ

เสรภาพของประชาชน ประกอบดวยเนอหา ไดแก การรบรองสทธพลเมอง และการรบรอง

หลกการขององคกรทางการเมอง13 ค าประกาศดงกลาวนบวาเปนตนแบบของการรบรองสทธมนษย

และมอทธพลตอการรบรองสทธเสรภาพของประเทศตาง ๆ ทแสดงถงแนวคดทฤษฎและหลก

กฎหมายเรองการรบรองสทธและเสรภาพของมนษยซงเปนสทธขนพนฐาน เชนตามรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดบญญตในหมวด 3 สวนท 4 สทธในกระบวนการ

ยตธรรม มาตรา 39 บคคลไมตองรบโทษทางอาญายกเวนถาไดกระท าความผดตามกฎหมายใชอย

ในเวลาทกระท านนระบเปนความผดและก าหนดโทษไว โดยสทธประเภทนเปนสทธในชวตและ

รางกายของมนษยมตดตวมาตงแตเกด การทรมาน ทารณกรรม การลงโทษดวยวธโหดรายหรอ

ไรมนษยธรรมจะกระท ามได การจบกม คมขง หรอการกระท าอนเปนการกระทบตอสทธในชวต

และรางกจะกระท ามไดเชนกน เวนแตโดยอาศยอ านาจของกฎหมาย เปนตน

1.2 ความหมายและประเภทของสทธและเสรภาพ

ในสงคมการเมองการปกครองระบอบประชาธปไตยเรองของสทธและเสรภาพ

มกจะถกน ามากลาวอาง โดยใหมการกระท าการหรอหามมใหผอนกระท าการ รวมถงการเรยกรอง

ใหรฐกระท าการหรอโตแยงการกระท าการอยางหนงอยางใดของรฐ จ าเปนตองศกษาเรอง

ความหมายและประเภทของสทธและเสรภาพ รายละเอยดดงน

13 เกรยงไกร เจรญธนาวฒน, หลกกฎหมายวาดวยสทธเสรภาพ, (กรงเทพ ฯ : วญญชน

2547), หนา 48 - 49.

7

(1) ความหมายของสทธและเสรภาพ14

นอกจากหลกนตรฐทมงจ ากดขอบเขตการใชอ านาจของรฐและมงคมครองสทธ

เสรภาพของประชาชนแลว ยงมหลกนตธรรมเปนหลกแหงการคมครองสทธและเสรภาพของ

ประชาชนใหมความเสมอภาคกนภายใตกฎหมายของรฐ อนเปนสทธขนพนฐานของมนษยอย

อกดวย ทงนหลกนตธรรมมหลกเกณฑส าคญอย 3 ประการ

1) เปนการคมครองมใหฝายบรหารใชอ านาจตามอ าเภอใจ

2) บคคลทกคนอยภายใตกฎหมายเดยวกนและมศาลเดยวกนนนเปนผ

พจารณาพพากษา

3) หลกทวไปของรฐธรรมนญเปนผลจากกฎหมายสามญของประเทศ

ความหมายของค าวา สทธและเสรภาพมความชดเจนขนภายหลงแหงการปฏวต

การเมองการปกครองของสหรฐอเมรกา ค.ศ. 1787 และการปฏวตใหญในฝรงเศส ค.ศ. 1789

เนองจากสงคมดงเดมกอนหนาเหตการณดงกลาวเปนสงคมแบบศกดนาซงมแนวคดวา คนจะมสทธ

มากหรอนอยเพยงใดขนอยกบสงคมทเปนอยขณะนน เชน ถาเปนพระกจะมสทธอยางหนง หรอ

เปนขนนางกจะมสทธอกอยางหนง สวนถาเปนชนชนไพรแลวสทธจะถกลดรอนมากทสด

นอกจากนยงมความเชอกนอกวา สทธและเสรภาพนนเปนสงทมอยแลวในกฎหมายธรรมชาต

ไมจ าเปนจะตองน ามาเขยนไวในรฐธรรมนญ ความปรากฏเชนวานสงผลใหค าวา สทธและ

เสรภาพเรมมปรากฏขนในยคหลงจากการปฏวตในสหรฐอเมรกาและการปฏวตในฝรงเศส

สทธและเสรภาพทมปรากฏในรฐธรรมนญของรฐสมยใหมโดยพจารณา จากการ

เกดของสทธและเสรภาพแลวจะมลกษณะการใชอย 2 ลกษณะไดแก ลกษณะทหนง

เปนคณลกษณะของคนเรยกวา สทธมนษยชนเปนสทธและเสรภาพทมนษยทกคนมอย

ตามธรรมชาตในฐานะทเกดมาเปนมนษย เชน สทธและเสรภาพในชวตและรางกายและสทธใน

กระบวนการยตธรรม ลกษณะทสอง สทธพลเมองเปนสทธทรฐธรรมนญมงใหความคมครอง

เฉพาะบคคลทเปนพลเมองของรฐนนเทานน ดงนนสทธประเภทนคนตางดาวจะไมไดรบความ

คมครอง เชน สทธทางการเมอง สทธในการเขาชอถอดถอน สทธในการเขาชอเสนอกฎหมาย

เปนตน

14 ปญญา อดชาชน , สทธและเสรภาพของบคคลตามรฐธรรมนญ : ศกษากรณ

พระราชบญญตระหวางป พ.ศ. 2540 - 2541, (รายงานการศกษาวจยลขสทธของส านกงานศาลรฐธรรมนญ), หนา 16 - 18.

8

เมอไดพจารณาความหมายและลกษณะการใชสทธและเสรภาพแลว

สามารถจะบงบอกถงลกษณะพเศษทส าคญของสทธและเสรภาพได 3 ประการ คอ

1) สทธยอมมผทรงสทธและในขณะเดยวกนสทธกจะตองมผซงมหนาท

ในการเคารพตอสทธของผทรงสทธดวย

2) สทธและเสรภาพทงหลายยอมตองมทมาและสามารถทจะกอภาระ

ผกพนในอนทจะตองกระท าการบางอยางหรองดเวนการกระท าบางอยางดวย

3) สทธและเสรภาพจะตองไดรบการคมครองโดยรฐและมความเปน

สากลสามารถน าไปอางหรอใชเปนหลกปฏบตไดในสงคม

(2) ประเภทของสทธและเสรภาพ

สทธและเสรภาพทรฐธรรมนญไดรบรองไวท งโดยชดแจงและโดยปรยาย

อาจจ าแนกแยกประเภทไดตามหลกเกณฑตางกนอยางนอย 3 ลกษณะ15 ดงน

1) สทธและเสรภาพจ าแนกตามเนอหา

พจารณาจากวตถแหงสทธและเสรภาพซงอาจจ าแนกออกได 6 ประเภท

ไดแก สทธและเสรภาพสวนบคคล สทธและเสรภาพทางความคดและการแสดงออก สทธและ

เสรภาพในทางเศรษฐกจและสงคม สทธและเสรภาพในการรวมกลม สทธและเสรภาพในทาง

การเมอง และสทธและเสรภาพในการทจะไดรบปฏบตจากรฐอยางเทาเทยมกน

2) สทธและเสรภาพจ าแนกตามการเกด

ดงทกลาวมาแลวหวขอเรองความหมายของสทธและเสรภาพวา การ

พจารณาการเกดของสทธและเสรภาพตามทรฐธรรมนญรบรองไวสามารถแยกออกได 2 ลกษณะ

ไดแก สทธมนษยชน เปนไปตามปรชญาเชงอดมคตของส านกกฎหมายธรรมชาต และสทธของ

พลเมอง เปนสทธการเขาไปมสวนรวมในกระบวนการสรางเจตนารมณของรฐ จะมไดเฉพาะเมอ

เกดรฐขนแลว และถอกนวาสทธของพลเมองเปนสทธและเสรภาพสบเนองตอมาจากสทธ

มนษยชน

3) สทธและเสรภาพจ าแนกตามอาการทใช

สทธและเสรภาพประเภทนแยกได 2 ประการ คอ สทธและเสรภาพ

ในทางความคด และสทธและเสรภาพในการกระท า

15 อดม รฐอมฤต, การอางศกดศรความเปนมนษยหรอใชสทธและเสรภาพของบคคล

ตามมาตรา 28 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, หนา 88 - 89.

9

ประการทหนง สทธและเสรภาพในทางความคดเปนสทธและเสรภาพทมลกษณะ

สมบรณ และมคณคาแหงความเปนมนษย หรอศกดศรความเปนมนษย รฐไมสามารถกระท าการ

หรอละเวนกระท าการทจะกระทบตอสทธและเสรภาพดงกลาวได

ประการทสอง สทธและเสรภาพในการกระท า เปนสทธและเสรภาพในการ

เคลอนไหวสวนตาง ๆ ของรางกายใหเปนไปตามความคด สทธและเสรภาพประการนไดแก

บรรดาสทธและเสรภาพทงหลายนอกเหนอไปจากสทธและเสรภาพในทางความคด และการใช

สทธและเสรภาพเหลานอาจไปกระทบกระเทอนตอประโยชนของผอนหรอสงคมได ดงน น

รฐจ าเปนตองจดระเบยบการใชสทธและเสรภาพประเภทน เพอเปนการปองกนมใหมการใชสทธ

และเสรภาพดงกลาวไปกระทบตอสทธและเสรภาพของผอนหรอตอประโยชนสวนรวม

จากการศกษาขอความคดการรบรองสทธและเสรภาพท าใหเขาใจไดถงสทธและ

เสรภาพตามกฎหมายธรรมชาตนนเปนสทธขนพนฐาน ซงมตดตวมากบมนษยทกคนตงแตเกดโดย

ไดรบแนวความคดจากทฤษฎปจเจกชนนยมทมงใหความส าคญกบมนษยแตละคนตามธรรมชาต

ของมนษย ซงจะตองมและถกก าหนดใหเปนคณลกษณะประจ าตวของมนษยทกคน และ

ในขณะเดยวกนอทธพลของทฤษฎปจเจกชนนยมนกย งสงผลโดยตรงตอระบอบการเมอง

การปกครองทตองสรางหลกทางศลธรรมของการปกครองขนมา ใหเปนพนธะตอสงคมในรปของ

สญญาประชาคม เพอใหระบอบการปกครองมอ านาจบนความเชอและความไววางใจวาจะปฏบต

ตามสญญาเรยกการปกครองระบอบเชนนวา ระบอบเสรประชาธปไตย สรางหลกประกนใหกบ

เสรภาพในการด ารงชวตของมนษยตามธรรมชาต

นอกจากอทธพลของทฤษฎปจเจกชนนยมจะไดสรางระบอบการปกครองแบบ

เสรประชาธปไตยแลว ยงไดกอใหเกดแนวความคดรฐธรรมนญนยมทมงใชรฐธรรมนญลายลกษณ

อกษรเปนกฎเกณฑทงหมดทรฐตองปฏบตตาม และรฐธรรมนญในสถานะเปนกฎหมายสงสด

จะตองบญญตใหการรบรองคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนไวดวยทงโดยชดแจงหรอ

โดยปรยาย นอกจากนในรฐธรรมนญยงตองสรางมาตรการทมงตรวจสอบการใชอ านาจรฐซงเปน

การปองกนและควบคม มใหรฐใชอ านาจแหงรฐจนกระทงไปกระทบตอสทธและเสรภาพของ

ประชาชนเกนกวาความจ าเปน ในรฐเสรประชาธปไตยทปกครองโดยยดหลกนตรฐสามารถสราง

ความมนใจและใหหลกประกนแกประชาชนไดวา สทธและเสรภาพของประชาชนในการด ารงชวต

จะไดรบการคมครองจากรฐทงนรฐไดถกจ ากดขอบเขตแหงการใชอ านาจ โดยหากรฐจะใชอ านาจ

ของรฐตองตงอยบนกรอบแหงการก าหนดไวโดยกฎหมาย อนงสทธและเสรภาพทไดปรากฏใน

รฐธรรมนญลายลกษณอกษรซงเปนสทธขนพนฐานมลกษณะการใชอย 2 ลกษณะ ไดแก สทธ

มนษยชน เปนคณลกษณะของบคคล และอกลกษณะหนงเรยกวา สทธพลเมอง ค าประกาศสทธ

10

มนษยชนและพลเมองของฝรงเศส ค.ศ. 1789 ไดรบการยกยองและใหถอเปนแบบอยางในการ

รบรองสทธและเสรภาพของประชาชนอนเปนสทธข นพนฐานได ซงรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 กไดบญญตรบรองสทธในกระบวนการยตธรรมไวตาม

มาตรา 39 วาเปนสทธขนพนฐานหรอสทธมนษยชนเชนกน

1.3 พฒนาการของหลกการคมครองศกดศรความเปนมนษยและความเสมอภาค

จากการศกษาขอความคดการรบรองสทธและเสรภาพท าใหมความคดวา

ตามสภาวะทางธรรมชาตของมนษยแมจะมสทธและเสรภาพตามธรรมชาตทกดานแตกยงปราศจาก

ซงความมนคง ท าใหมนษยตองยอมสละสทธทมอยตามธรรมชาตและใหการยอมรบตออ านาจ

ปกครองสงสด เชนนมนษยจงไมอาจแยกตวใหออกจากสงคมหรอรฐไปไดดวยการไปอยตามล าพง

ดงนน พฒนาการของหลกการคมครองศกดศรความเปนมนษย สทธและเสรภาพ สทธมนษยชน

ในฐานะทเปนสทธพลเมองของรฐ และความเสมอภาค จงไดเกดขนมาพรอม ๆ กนกบการเกดขน

ของสงคมมนษยหรอรฐนนเอง

ปฏญญาสากลขององคการสหประชาชาตวาดวยสทธมนษยชนมแนวคดพนฐาน

ส าคญในเรองของการคมครองศกดศรความเปนมนษยทมอยเหนอความเปนสวนตวของบคคลหนง

บคคลใดเปนการเฉพาะ จนไดรบการยอมรบจากนานาประเทศในฐานะทเปนหลกประกนส าคญใน

การคมครองสทธและเสรภาพขนพนฐานของมนษยภายใตหลกการปกครองโดยกฎหมาย ในหวขอ

พฒนาการของหลกการคมครองศกดศรความเปนมนษยและความเสมอภาค จะศกษาเรองของ

- ศกดศรความเปนมนษยและสทธมนษยชน

- หลกความเสมอภาค

- กลไกการคมครองสทธและเสรภาพ ศกดศรความเปนมนษย สทธ

มนษยชน และความเสมอภาค

(1) ศกดศรความเปนมนษยและสทธมนษยชน

ศกดศรความเปนมนษยเปนมาตรฐานบงบอกถงสถานภาพบางอยางของมนษยให

มนษยผอนไดรบทราบประกอบเปนขอมลเพอใชในความสมพนธระหวางกนและกน โดยเฉพาะ

ตามนยส าคญเรองการปองกนศกดศร สวนสทธมนษยชนเปนสทธและเสรภาพทรฐธรรมนญ

มงคมครองใหแกบคคลภายในรฐ สทธมนษยชนจงมลกษณะคลายกบศกดศรความเปนมนษยทมง

คมครองมนษย

11

ก. ศกดศรความเปนมนษย

ศกดศรความเปนมนษย16 เปนรากฐานหนงของสทธมนษยชนมนย 2 ประการ

ประการหนง “ธรรมชาตของมนษย” ลกษณะทแทจรงของมนษยในดานสภาพ

จตใจและความตองการในสงจ าเปนกอใหมนษยนนสามารถกระท าการใด ๆ กได โดยในทาง

ปฏบตแลวพฤตกรรมของมนษยจะตกอยภายใตอทธพลของสงคมและวฒนธรรมในสงคมนน ๆ

ประการสอง “ศลธรรม” หลกวาดวยความรผดรชอบชวดทสงคมหนงได

ก าหนดใหสมาชกปฏบตไมมหลกทเปนสากล นอกจากจะจนตนาการมาใชโดยพจารณาไดจากสง

ทก าหนดไวเหมอนกนในความประพฤตบางเรอง

ศกดศรความเปนมนษยไมไดมสภาพทตายตวแตมลกษณะขบเคลอนเปลยนแปลง

ไปตามสภาพของสงคมและวฒนธรรมของสงคมนน ในสวนสถานะทางกฎหมายของศกดศรความ

เปนมนษย รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตรบรองอยในมาตรา 4

มาตรา 26 มาตรา 28 แยกออกจากสทธและเสรภาพและความเสมอภาคจงเหนวา ศกดศรความ

เปนมนษยมคณคาทรฐธรรมนญมงคมครองโดยเฉพาะในตางประเทศทใชระบอบการปกครองแบบ

เสรประชาธปไตย เชน สหพนธสาธารณรฐเยอรมนใหความส าคญแกศกดศรความเปนมนษยวา

เปนรากฐานทมาของสทธและเสรภาพขนพนฐานอยในแดนแหงสทธทรฐไมอาจใชอ านาจโดย

กฎหมายลวงละเมดเขาไปในขอบเขตดงกลาวได และศาลรฐธรรมนญแหงสหพนธสาธารณรฐ

เยอรมนไดวนจฉยวา ศกดศรความเปนมนษยเปนสทธขนพนฐานประเภทหนง แมวาจะมได

บญญตเนอหาไวอยางชดเจนแตอ านาจรฐทงหมดตองผกพนในฐานะทศกดศรความเปนมนษยเปน

หลกการสงสดของรฐธรรมนญ การทรฐธรรมนญมงคมครองศกดศรความเปนมนษยเนองจากม

พนธกจ 2 ประการ

ประการแรก เปนสทธขนพนฐานทรฐไมสามารถใชอ านาจแหงรฐโดยผลของ

กฎหมายลวงละเมดได

ประการสอง เปนมาตรฐานในการวนจฉยเชงคณคาเพอใหสทธขนพนฐานท

รฐธรรมนญบญญตรบรองไวสามารถบรรลเปาหมายในการมงใหความคมครองโดยรฐธรรมนญ

เปนการเพมหลกประกนทจะไมใหมการลวงละเมดตอสทธขนพนฐานได

เจตนารมณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 28

เกยวกบศกดศรความเปนมนษย

16 เรองเดยวกน, หนา (9) – (12)

12

คณะกรรมาธการพจารณารางรฐธรรมนญแกไขรางทเสนอมาดงน

“มาตรา 27 บคคลยอมอางศกดศรความเปนมนษย หรอใชสทธ เสรภาพของตน

ไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน ไมเปนปฏปกษตอรฐธรรมนญ หรอไมขดตอ

ศลธรรมอนดของประชาชน

บคคลซงถกละเมดศกดศรความเปนมนษย สทธ หรอเสรภาพทรฐธรรมนญน

รบรองไวสามารถยกบทบญญตแหงรฐธรรมนญนเพอใชสทธทางศาลหรอยกขนเปนขอตอสในศาล

ได”

การพจารณาในวาระท 2 ของสภารางรฐธรรมนญขอแปรญตตแกไขความใน

มาตรา 27 เปน ดงน

“บคคลซงถกละเมดความเปนมนษย สทธ หรอเสรภาพทรฐธรรมนญรบรองไว

ในหมวดนสามารถยกบทบญญตแหงรฐธรรมนญทเกยวของ หรอใชสทธทางศาล หรอยกขนเปน

ขอตอสคดในศาลได”

ทงนเพราะ “การละเมดศกดศรความเปนมนษย” มความหมายไมชดเจน ไม

สามารถบงคบใหเปนรปธรรมไดตามหลกกฎหมายไทย จงไมควรบญญตความในสวนนไว

สวนหลกการของมาตรานเปนสงส าคญทจะตองก าหนดไวเพอรองรบคมครองและเปนหลกประกน

การรกษาสทธเสรภาพของบคคลใหใชบงคบไดอยางจรงจงกวาในอดตและหากก าหนดใหชดเจน

ถงขนทวาจะสามารถใชสทธดงกลาวไดในศาลใดกจะดมากขน

คณะกรรมาธการชแจงประเดนขางตนดงน

(1) ค าวา “ศกดศรความเปนมนษย” เปนค าค าเดยวกนไมสามารถแยกจากกนได

ปรากฏชดในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ขอ 1 ขอ 4 ขอ 5 ขอ 6 นอกจากนนยงมการระบ

ไวในรฐธรรมนญของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน มาตรา 1 ความวา “ศกดศรความเปนมนษย”

เปนทมาของสทธเสรภาพ

(2) สทธเสรภาพ ไมไดหมายความเฉพาะแตทบญญตไวในรฐธรรมนญเทานนแต

ครอบคลมถงสทธเสรภาพขนพนฐานดวย ดงเชนปรากฏในรฐธรรมนญสหรฐอเมรกาบทแกไข

เพมเตมท 9 ซงบญญตวา “การระบถงสทธบางประการนน ไมอาจตความไดวาปฏเสธหรอไม

ยอมรบสทธและเสรภาพซงประชาชนมอยในสภาพ

ในทสดประธานสภารางรฐธรรมนญไดขอมตจากทประชมวาเหนชอบตามรางท

คณะกรรมาธการปรบปรงขอความแลว หรอเหนควรเปลยนแปลงเปนประการอนซงทประชม

13

สวนใหญเหนชอบตามรางทคณะกรรมาธการปรบปรงขอความแลว17 เปนรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 28

เจตนารมณรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 28

เพอก าหนดใหบคคล รวมทงนตบคคล คณะบคคลหรอชมชนทบทบญญตแหงรฐธรรมนญน

รบรอง ตองมหนาทใหความเคารพศกดศรความเปนมนษย สทธเสรภาพ และตองไมกระท าการใด

อนเปนการลวงละเมดสทธและเสรภาพของบคคล หรอเปนปฏปกษตอรฐธรรมนญ หรอขดตอ

ศลธรรมอนดของประชาชน

หากชนชาวไทยถกบคคลหรอองคกรของรฐลวงละเมดสทธและเสรภาพ

ทบทบญญตแหงรฐธรรมนญนรบรองไวโดยแจงชด โดยปรยาย หรอโดยค าวนจฉยของศาล

รฐธรรมนญ ยอมไดรบการปกปองคมครองและแกไขเยยวยาดวยกระบวนการทางศาลโดยตรง

เวนแตการใชสทธและเสรภาพในเรองใดทมกฎหมายบญญตไวกใหเปนไปตามกฎหมายนน

อนง เพอประกนการใชสทธทางศาลในกรณทบคคลซงเปนชนชาวไทยถกลวง

ละเมดสทธและเสรภาพตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญ ประสงคจะใชสทธทางศาลยอมไดรบ

ความสะดวกและไดรบการชวยเหลอทางกฎหมาย18

หมายเหต

1) หลกการคงเดมตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540

โดยปรบปรงหลกการเดมของหมวดสทธและเสรภาพซงเคยก าหนดใหการใชสทธและเสรภาพตอง

เปนไปตามทกฎหมายบญญต ใหสามารถใชสทธและเสรภาพไดทนทไมตองรอใหมกฎหมาย

บญญตขนเสยกอน จงตดขอความเดมทเคยบญญตวา “ทงน ตามทกฎหมายบญญต” ในมาตรา

ตางๆ ออก และบญญตสาระแหงสทธและเสรภาพไวในเนอหาของแตละมาตราแทน จงตอง

ปรบปรงมาตรานเพอใหประชาชนสามารถใชสทธทางศาลเรยกรองใหรฐปฏบตตามบทบญญต

เกยวกบสทธและเสรภาพไดโดยตรง แมจะยงไมมกฎหมายบญญตไว แตถาเรองใดมกฎหมาย

บญญตรายละเอยดเพอชวยเหลอหรอสนบสนนการใชสทธเสรภาพไวแลวใหเปนไปตามกฎหมาย

นน

17 รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 14 (เปนกรณพเศษ) วนองคารท 8 กรกฎาคม 2540.

18 รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 22/2550 วนจนทรท 11 มถนายน 2550.

14

2) หลกการดงกลาวนมบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2540 เปนครงแรก

แนวคดในรฐธรรมนญทรบรองศกดศรความเปนมนษยไดรบอทธพลจาก

รฐธรรมนญของประเทศสหพนธรฐสาธารณรฐเยอรมน ซงไดมการบญญตไวในมาตรา 1 วา

“ศกดศรความ เปนมนษย เปนสงซงมอาจลบลางได การเคารพและปกปองศกดศรความเปนมนษย

ถอเปนหนาททผใชอ านาจรฐทงหลายจะตองค านงถง

กฎหมายพนฐานสหพนธสาธารณรฐเยอรมน มาตรา 1 ศกดศรความเปนมนษย

(1) ศกดศรความเปนมนษยจะละเมดมได การเคารพและคมครองศกดศรความ

เปนมนษยเปนหนาทของหนวยงานของรฐทงหมด

(2) ดงนน ประชาชนชาวเยอรมนยอมรบใหสทธมนษยชนทไมอาจละเมดและไม

อาจแบงแยกไดเปนพนฐานของทกชมชน ของสนตภาพ และของความยตธรรมในโลก

(3) สทธพนฐานตอไปนผกพนฝายนตบญญต ฝายบรหาร และฝายตลาการ

ในฐานะเปนกฎหมายทมผลใชบงคบโดยตรง

ข. สทธมนษยชน

หมายถง สทธเสรภาพสวนบคคลซงปกปองปจเจกบคคลหรอกลมบคคลจากการ

กระท าทตองหามของสมาชกอนหรอรฐ เปนสทธขนพนฐานทครอบคลมการด ารงอยของมนษย

มหลกการส าคญ 3 เรอง19 คอ

เรองหนง สทธในชวต

เรองสอง สทธในการยอมรบนบถอ

เรองสาม สทธในการด าเนนชวตและพฒนาตนเองตามแนวทางทชอบธรรม

แนวความคดเรองสทธตามธรรมชาตของ จอหน ลอค เปนฐานส าคญของสทธ

มนษยชนสมยใหมเปนสทธตามธรรมชาตของบคคล ไมอาจแยกจากตวมนษยและเปนเอกเทศจาก

รฐซงรฐมหนาทตองปกปองสทธเหลานของบคคลผเปนพลเมองหรอประชาชนทอยภายใตการ

ปกครองของรฐ อนงสทธตามธรรมชาตทมนษยมอยเปนไปตามกฎธรรมชาตโดยเนนจรยธรรม

หรอความเชอทางศาสนา ความเปลยนไปของสงคมไดถกปรบแตงใหกลายมาเปนหลกกฎหมาย

ของสงคม มงเนนใหปจเจกบคคลแสดงออกทางสงคมมากขนในรปของเจตจ านงทวไปหรอมต

มหาชนน าไปสการรางสาสนวาดวยสทธหลายฉบบในยคตอ ๆ มา ย าถงการแบงแยกระหวางบคคล

19 อดม รฐอมฤต, การอางศกดศรความเปนมนษยหรอใชสทธและเสรภาพของบคคล

ตามมาตรา 28 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช, หนา 40.

15

กบรฐโดยทรฐจะถกจ ากดการใชอ านาจและบคคลมสทธจะเรยกรองตอตานรฐได เชนนสทธ

มนษยชนในตะวนตกอนมทมาจากแนวคดสทธธรรมชาตแบบใหม เนนแนวความคดปจเจกบคคล

นยมซงวางอยบนพนฐานกลไกของกฎหมาย กระบวนการยตธรรมและระบบศาล ทงนเพอเพม

ประสทธภาพและสนบสนนหลกการของสทธมนษยชน20

รฐธรรมนญลายลกษณอกษรถกสรางขนเพอก าหนดกลไกการใชอ านาจของรฐ

และเปนหลกประกนเพอรบรองและคมครองสทธเสรภาพของประชาชนในรฐ การทรฐธรรมนญ

บญญตรบรองคมครองสทธและเสรภาพไวมความจ าเปนในการทจะตองน าหลกคมครองสทธและ

เสรภาพไปใชบงคบแกกรณตาง ๆ ใหเปนไปตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ จงตองจ าแนก

ประเภทของสทธและเสรภาพตามทรฐธรรมนญบญญตไวเปน สทธมนษยชน และสทธพลเมอง

ความส าคญของหลกสทธมนษยชนทนานาประเทศซงปกค รองระบอบ

ประชาธปไตยแบบเสรนยมไดรวมตวกนรางกฎหมายระหวางประเทศวาดวยสทธตาง ๆ

ประกอบดวย ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน ค.ศ. 1948 กตการะหวางประเทศวาดวยสทธ

พลเมองและสทธทางการเมอง ค.ศ. 1966 ก าหนดหลกเกณฑของสทธทไมอาจปฏเสธไดเชน สทธ

มนษยชนทางอาญาทแตละประเทศใหการคมครองผานขนตอนของหนวยงานในกระบวนการ

ยตธรรมทางอาญาไดแก ต ารวจ อยการ ศาล และราชทณฑ หรออกนยหนงคอ สทธของบคคลท

ผานเขามาในขนตอนของการจบกม การกกขง การสอบสวน การฟองคดตอศาล การพจารณา

พพากษาคดในศาล และการปฏบตตอผตองขง ซงอาจแยกไดเปนสทธของผตองหา สทธของ

จ าเลย และสทธของผตองโทษ21

นอกจากในระดบนานาชาตทไดใหการคมครองสทธมนษยชนทางอาญาแลว

ในระดบภมภาค22 ตาง ๆ ของโลกกไดจดท าสาสนรบรองสทธมนษยชนดงกลาวอกดวย เชน

- การจบกม คมขง มการรบรองไวในสาสนรบรองสทธของประเทศองกฤษท

นบเปนตนฉบบของการจดท าเอกสารรบรองสทธของประชาชนในประเทศตาง ๆ ในเวลาตอมา

ไดแก กฎบตแมกนาคารตา ค.ศ. 1215 รบรองไววา บคคลธรรมดาจะตองไมถกจบ คมขง บงคบ

ใหออกจากทดนของตน และจะตองไมถกถอวาเปนพวกนอกกฎหมาย เนรเทศ หรอกระท าการ

20 รชนกร โชตชยสถต, กลไกระดบชาตในการสงเสรมและคมครองสทธมนษยชนใน

กระบวนการยตธรรมทางอาญา, (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชานตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537), หนา 43 - 44.

21 เรองเดยวกน, หนา 87. 22 เรองเดยวกน,หนา 87 - 91.

16

โดยวธหนงวธอนใด เวนแตจะเปนไปตามค าพพากษาโดยชอบดวยกฎหมายและกฎหมายของ

ประเทศ

ในรฐธรรมนญฉบบแรกของสหรฐอเมรกา ค.ศ. 1776 กไดบญญตรบรองและ

คมครองคอหามมใหรฐสภางดใชหมายของศาลทสงใหพนกงานสงตวผถกควบคมไปใหศาล

พจารณาวา การกกขงนนชอบดวยกฎหมายหรอไม

- การฟองและการพจารณาพพากษาคด รบรองไวในกฎบตรแมกนาคารตา

เกยวกบการฟองคดหลกประกนการด าเนนคดและการอ านวยความยตธรรมวา การฟองคดระหวาง

ราษฎรกบราษฎรตามกฎหมายจารตประเพณจะตองไมกระท าในศาลของกษตรยแตใหกระท าใน

ศาลธรรมดา ก าหนดคณสมบตของผพพากษา ต ารวจ ขาราชการต าแหนงเจาเมอง วาจะตอง

แตงตงจากบคคลซงมความรทางกฎหมาย ทงนเพอประโยชนในการอ านวยความยตธรรมอยาง

แทจรง ก าหนดแนวปฏบตในการอ านวยความยตธรรมไววา ความยตธรรมไมเปนสงทพงซอขาย

หรอปฏเสธและไมพงถกหนวงเหนยวไว

รบรองในพระราชบญญตวาดวยสทธ (Bill of Rights, 1688) การ งและ

มครองสทธมนษยชนทางอาญาใหแกประชาชนโดยการจ ากดอ านาจของกษตรย เชน

“พระมหากษตรยทรงใชอ านาจงดใชกฎหมายกด หรอใชกฎหมายกด โดยมไดรบ

ความยนยอมจากรฐสภา เปนการกระท าทไมชอบดวยกฎหมาย”

“พระมหากษตรยไมปฏบตตามกฎหมายกด หรอการน ากฎหมายทยกเลกแลวมา

ใชกด เปนการกระท าทไมชอบดวยกฎหมาย”

“ค าสงตงศาลพจารณาคดเกยวกบศาสนา ตรวจสอบค าสงและการจดตงศาลใหม

ลกษณะท านองเดยวกนเปนค าสงทไมชอบดวยกฎหมาย”

ในรฐธรรมนญฉบบแรกของสหรฐอเมรกา ค.ศ. 1776 วา การออกกฎหมาย

ลงโทษผกระท าผดโดยมไดมการพจารณาคดในศาลหรอออกกฎหมายท มผลยอนหลงจะกระท า

มได และการพจารณาคดทกเรองใหกระท าโดยคณะลกขน เวนแตกรณทรฐสภาลงมตกลาวโทษ

และ ตองพจารณาคดใดมลรฐทไดกระท าความผดนน หากมไดกระท าผดในมลรฐใดกใหพจารณา

ณ สถานททกระท าความผดนน หรอตามทรฐสภาจะก าหนดโดยกฎหมาย หามมใหศาลวางโทษ

ททารณและผดธรรมดาตอผกระท าความผดดวย เปนตน

- การปฏบตตอบคคลและผกระท าความผด รบรองไวในกฎบตรแมคนาคารตาวา

บคคลธรรมดาจะตองไมถกคมขง เวนแตจะเปนไปตามค าพพากษาทชอบดวยกฎหมาย หรอ

กฎหมายของประเทศและคาปรบจะตองก าหนดตามความหนกเบาของความผด

17

รบรองในสาสนค าขอสทธ (Petition of Right ,1728) วา บคคลทเปนอสระไมพง

ถกพพากษาประหารชวต หรอตดอวยวะ หรอจ าคก หรอคมขงกอนฟงค าพยานหลกฐาน อนเปน

การขดตอบทบญญตของกฎหมายของประเทศ เปนตน

รบรองในพระราชบญญตวาดวยสทธ (Bill of Rights , 1688)วา การเรยกประกน

ตวจ าเลยมากไปกด การก าหนดคาปรบมากเกนไปกด หรอการลงโทษอยางทารณโหดรายและผด

ธรรมดากด เปนสงทไมพงกระท า และการปรบ การรบทรพยบคคลกอนมค าพพากษาเปนการ

กระท าทไมชอบดวยกฎหมายและเปนโมฆะ

รบรองในรฐธรรมนญฉบบแรกของสหรฐอเมรกา ค.ศ. 1776 วา หามมใหมทาส

และการรบใชโดยไมสมครใจในสหรฐหรอทอนทอยในอ านาจของสหรฐ เวนแตจะเปนการ

ลงโทษส าหรบความผดอาญาซงบคคลนนไดถกตดสนวากระท าผด

ในสาสนของประเทศฝรงเศสทเรยกวา ปรญญาวาดวยสทธพลเมองฝรงเศส ค.ศ.

1789 กไดรบรองสทธเสรภาพของบคคลไวในท านองเดยวกน ดงเหนไดจากมาตรา 4 ทบญญตวา

เสรภาพประกอบดวยอ านาจทจะท าอะไรกไดทไมเปนการท ารายผอน การใชสทธตามธรรมชาต

ของบคคลยอมไมมขอจ ากดอนใดหากเปนสทธทบคคลอนไดรบการรบรองเชนกน และขอก าหนด

ตาง ๆ จะมไดเฉพาะในกฎหมายเทานน

ในระดบชาต กรณประเทศไทยสทธมนษยชนทางอาญา รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เปนรฐธรรมนญฉบบทบญญตตอเนองมาจากรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 โดยเฉพาะเรองสทธและเสรภาพของชนชาวไทย

รฐธรรมนญไดบญญตรบรองศกดศรความเปนมนษยสะทอนแนวคดปจเจกชนนยมทตองการให

รฐธรรมนญรบรองสทธตามธรรมชาตของมนษยไดอยางเปนรปธรรม เพรารฐมหนาทจะตอง

ปกปองและเคารพศกดศรความเปนมนษยอนเปนการสรางหลกประกนสทธและเสรภาพของ

ประชาชนใหเกดผลในทางปฏบตไดดวย นอกจากนรฐธรรมนญยงไดบญญตรบรองสทธและ

เสรภาพในชวตและรางกายโดยอาศยกระบวนการยตธรรมทางอาญาตามมาตรา 39 กลาวคอ สทธ

มนษยชน ไดแก สทธทรฐธรรมนญมงใหความคมครองแกบคคลทกคนโดยไมแบงแยกวาจะเปน

คนชาตใด หากบคคลนนเขามาอยในอ านาจพนทของรฐธรรมนญยอมไดรบความคมครองภายใต

รฐธรรมนญดวย สทธมนษยชนเปนสทธและเสรภาพตามธรรมชาตของมนษยตงแตเกด สวนสทธ

พลเมอง ไดแก สทธทรฐธรรมนญมงใหความคมครองเฉพาะบคคลทเปนพลเมองของรฐเทานน

ไมใชส าหรบบคคลทเปนคนตางชาตดวย

18

2. หลกความเสมอภาค

หลกความเสมอภาค23 เปนหลกพนฐานของศกดศรความเปนมนษย มนษยยอม

ไดรบการรบรองและการคมครองจากกฎหมายอยางเทาเทยมกนในฐานะทเปนมนษย โดยไมตอง

ค านง เชอชาต ศาสนา ภาษา และหลกความเสมอภาคยงเปนหลกทใชในการควบคมมใหรฐใช

อ านาจแหงรฐไดโดยไมค านงถงกรอบของกฎหมาย หลกความเสมอภาคจงเปนหลกส าคญในการ

รบรองและคมครองสทธเสรภาพของประชาชนและน ามาใชเพอตรวจสอบการใชอ านาจของรฐได

ไมวาจะเปนองคกรนตบญญต องคกรบรหาร และองคกรตลาการ ในหวขอหลกความเสมอภาคจะ

ศกษาเกยวกบเรอง

- รากฐานของหลกความเสมอภาค

- ววฒนาการของหลกความเสมอภาค

ก. รากฐานของหลกความเสมอภาค

หลกความเสมอภาคเบองหนากฎหมาย24 บคคลยอมมความเสมอภาคทจะไดรบ

การรบรองและคมครองจากกฎหมายอยางเทาเทยมกน อนเปนการยอมรบในเรองของสทธเสรภาพ

ทเปนสาระส าคญตดตวมนษยมาตงแตเกดไมอาจพรากไปได แสดงใหเหนการยอมรบตามทฤษฎ

กฎหมายธรรมชาตสอดคลองกบแนวคดเรองของสทธปจเจกชนทวา บคคลทกคนเกดมายอม

เสมอภาคกนและมสทธบางประการเชน สทธในชวต รางกาย ทรพยสน ตดตวกนมาตงแตเกด

โดยจดก าเนดของระบบปจเจกชนนยมในทางกฎหมายมหาชนคอ ค าประกาศสทธมนษยชนและ

พลเมองฝรงเศส ค.ศ. 1789 การปฏวตป ค.ศ. 1789 ไดยกเลกระบอบกษตรยและยกความส าคญของ

ปจเจกชนขนแทน โดยถอวาหวใจของสงคมอยทการยอมรบคณคาของทกคนแตละคนรวมกนเปน

สงคม รฐหรอสงคมไมอาจกาวกายสทธเสรภาพของบคคลได เวนแตเพอประโยชนสวนรวม

ดงขอความตอนหนงของค าประกาศดงกลาว “มนษยเกดมาและมชวตอยโดยอสระและโดยเสมอกน

ภายใตกฎหมาย ความแตกตางในสงคมจะมไดกเพอประโยชนอนรวมกน” และสาธารณรฐ

ฝรงเศสไดน าหลกการนไปบญญตในรฐธรรมนญฉบบลงวนท 3 มถนายน 1989 แสดงความยด

มนในหลกสทธมนษยชนและหลกอ านาจอธปไตยเปนของชาต

จงถอไดวาหลกความเสมอภาคภายใตรฐธรรมนญและหลกความเสมอภาคภายใต

กฎหมายนนมรากฐานทมาจากเรองของหลกความเสมอภาคดวยกน และรากฐานของหลกความ

23 เกรยงไกร เจรญธนาวฒน, หลกความเสมอภาค, ใน รวมบทความกฎหมายมหาชน,

(กรงเทพ ฯ : ส านกงานศาลรฐธรรมนญ 2547), หนา 369. 24 เรองเดยวกน, หนา 370 - 371.

19

เสมอภาค กยงเปนรากฐานของระบอบประชาธปไตย โดยเหนไดจากอดมคตการปกครองของ

สาธารณรฐฝรงเศสไดแก เสรภาพ เสมอภาค และภราดรภาพ ทงในมาตรา 1 รฐธรรมนญ

สาธารณรฐฝรงเศสไดรบรองถงความเสมอภาคตามกฎหมายของประชาชนทไมไดแบงแยก

เชอชาต ศาสนา และตอมาประเทศตาง ๆ ไดน าแนวความคดเชนนไประบในบทบญญต

รฐธรรมนญลายลกษณอกษรเพอรบรองและคมครองสทธเสรภาพตามหลกความเสมอภาคอยางเปน

รปธรรม เชน ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 หมวด 3 วาดวยสทธ

และเสรภาพของชนชาวไทย เปนตน

ข. ววฒนาการของหลกความเสมอภาค

หลกความเสมอภาค25 มพฒนาการเกดจากค าสอนของศาสนาครสต ตอมาในสมย

กลางระบบศกดนาไดยกเลกแนวคดของหลกความเสมอภาค สรางล าดบชนของสงคมขนใหม

ความแปรผนตามการถอครองทดนโดยเจาของทดนจะเปนเจาศกดนาจนกระทงเกดชนชนกลางท

เขมแขงน าไปสการเรยกรองใหเปลยนแปลงความไมเทาเทยมกนในเรองของ เศรษฐกจ สงคมและ

การเมอง จากน นจงไดมเอกสารทแสดงออกเรองของหลกความเสมอภาคคดทสดไดแก

ค าประกาศวาดวยสทธมนษยชนและสทธพลเมอง ป ค.ศ. 1789 บญญตรบรองเรองหลกความเสมอ

ภาคอยางนอย 2 ขอ

ขอ 1 “มนษยก าเนดและด ารงชวตอยางมอสระและเสมอกนตามกฎหมาย การ

แบงแยกทางสงคมจะกระท าไดกแตเพอผลประโยชนรวมกนของสวนรวม”

ขอ 6 “กฎหมาย คอ การแสดงออกของเจตนารมณรวมกน...กฎหมายจะตอง

เหมอนกนส าหรบทกคนไมวาจะเปนการคมครองหรอลงโทษกตาม พลเมองทกคนเทาเทยมกน

เบองหนากฎหมายและไดรบการยอมรบอยางเทาเทยมกนในเรองศกดศร สถานะ และงานภาครฐ

ตามความสามารถโดยปราศจากความแตกตาง เวนแตเฉพาะพลงและพรสวรรคของแต ละคน”

ความเชอมโยงเรองของพฒนาการหลกความเสมอภาคและหลกความเสมอภาค

ทบญญตไวในค าประกาศวาดวยสทธมนษยชนและสทธพลเมอง ป ค.ศ. 1789 ไดรบการน าไป

บญญตไวในรฐธรรมนญของประเทศตาง ๆ เพอเปนการรบรองหลกความเสมอภาคไดแก

รฐธรรมนญของสาธารณรฐฝรงเศส ลงวนท 4 ตลาคม ป ค.ศ. 1958 รฐธรรมนญสหพนธ

สาธารณรฐเยอรมนฉบบปจจบน รฐธรรมนญอตาลฉบบปจจบน รฐธรรมนญสหพนธรฐออสเตรย

ฉบบปจจบน และยงไปมปรากฏอยในเอกสารระหวางประเทศอกดวย เชน ปรญญาวาดวยสทธ

25 เรองเดยวกน, หนา 372 - 376.

20

มนษยชน กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ปรญญาวาดวยสทธ

ในการพฒนา เปนตน ทงนววฒนาการหลกความเสมอภาคสงอทธพลตอประเทศไทยระยะแรก

ในการก าหนดบทบญญตในรฐธรรมนญทเกยวของกบหลกความเสมอภาคตามรฐธรรมนญ พ.ศ.

2475 เปนรฐธรรมนญฉบบแรกบญญตในมาตรา 14 ใหชายและหญงมความเสมอภาคในการออก

เสยงเลอกตงผแทนหมบาน จากนนในรฐธรรมนญฉบบตอ ๆ มากไดบญญตใหประชาชนชาวไทย

ไมวาเหลาก าเนดหรอศาสนาใด ยอมอยในความคมครองแหงรฐธรรมนญเสมอกน พฒนาการซงม

ลกษณะความเปนไปเปนมาอยางตอเนองจนมการรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2540 และรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดน าเรองหลก

ความเสมอภาคทไดมววฒนาการมาอยางยาวนานในตางประเทศและของประเทศไทย มาบญญต

เปนหลกการอยในรฐธรรมนญมาตรา 30 โดยขอความของมาตรา 30 ทงรฐธรรมนญป พ.ศ. 2540 และป พ.ศ. 2550 มหลกการเชนเดยวกน

ววฒนาการเรองของหลกความเสมอภาคดงกลาวภายใตหลกความเสมอภาคเบอง

หนากฎหมาย จงมความสมพนธใกลชดกบหลกสทธและเสรภาพทเปนสงซงตดตวมนษยทกคนมา

ตงแตเกดและไดรบการบญญตรบรองไวในรฐธรรมนญลายลกษณอกษรใหทกคนไดรบการปฏบต

อยางเสมอกนหรอไมเลอกปฏบต ทงนการปฏบตตามหลกความเสมอภาคจะตองปฏบตตอสงทม

สาระส าคญเหมอนกนอยางเทาเทยมกน และตองปฏบตตอสงทมสาระส าคญแตกตางกนให

แตกตางกนไปตามลกษณะของเรองนนจงจะเกดความยตธรรมภายใตหลกความเสมอภาคขนไดจรง

2 กลไกการคมครองสทธและเสรภาพ ศกดศรความเปนมนษย สทธมนษยชน และความเสมอ

ภาค

รฐเสรประชาธปไตยทปกครองโดยใชหลกนตรฐ ในรฐธรรมนญจะบญญตใหม

กลไกส าคญ เพอใชท าหนาทรบรองคมครองสทธและเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปน

มนษย และความเสมอภาคของประชาชน ทงนจากพฒนาการเรองสทธเสรภาพท าใหเกดปฏญญา

สากลวาดวยสทธมนษยชนขององคการสหประชาชาตขน ซงเปนแบบแผนของหลกการรบรอง

และคมครองสทธเสรภาพทเปนรปธรรมโดยไดรบพฒนาการจากแนวคดของ จอหน ลอค

แรงบนดาลในการเคลอนไหวและการปฏวตเปลยนแปลงในประเทศสหรฐอเมรกา ในสาธารณรฐ

ฝรงเศส ท าใหเกดแนวคดในเรองความเปนอสระของปจเจกบคคลรวมกบแนวคดลทธสงคมนยม

รฐสวสดการ ลทธตอตานการลาเมองขนและการแผขยายของแนวคดรฐธรรมนญนยม สงผลให

ปรญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนไดรบการยอมรบในทางปฏบตโดยองคการสหประชาชาตถงกบ

21

ก าหนดแนวทางในการใหความคมครองสทธเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปนมนษย และ

ความเสมอภาคผานกลไกตาง ๆ ไว 3 วธ26 ดวยกน

วธทหนง ดานการสงเสรม ไดแก การด าเนนการในดานการก าหนดมาตรฐาน

ของการออกกฎหมาย ปฏญญา หรออนสญญาประเภทตาง ๆ

วธทสอง ดานการปองกน ไดแก การใหค าปรกษา แนะน า การใหการศกษา

และใหขอมลขาวสารตาง ๆ

วธทสาม การคมครอง ไดแก การด าเนนการดวยการก าหนดวธการและกลไก

ตามอนสญญาตาง ๆ หรอโดยการด าเนนการขององคการสหประชาชาต

การคมครองสทธเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปนมนษย และความ

เสมอภาคตามปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนขององคการสหประชาชาต ไดสรางกลไกขนโดย

แยกพจารณาไดเปน 2 ระดบ คอ

ระดบหนง กลไกระดบนานาประเทศ

ระดบสอง กลไกระดบชาต

กลไกระดบนานาประเทศ27

สทธเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปนมนษย และความเสมอภาคจะเปน

จรงตามบทบญญตของรฐธรรมนญไดตอเมอมการสรางกลไกการบงคบใชกฎหมาย การทมนษย

เกดมาอยรวมกนเปนสงคม ประเทศชาต และขยายไปถงทวป จะตองมกฎ กตกา และหลกการ

รวมกน เพอความเปนอยอยางมความสข สงคมเปนระเบยบเรยบรอยปราศจากความวนวายจงม

ความจ าเปนทนานาประเทศตองรวมมอกนก าหนดใหมกฎหมาย ทงกฎหมายในระดบประเทศและ

ระหวางประเทศเพอเปนกลไกใหหลกประกนแกสทธเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปน

มนษย และความเสมอภาค วาจะไดรบความคมครองและมผลเปนจรงไดในการปฏบต

กลไกการคมครองสทธเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปนมนษย และ

ความเสมอภาค ไดแก การจดตงใหมขอตกลงขนระหวางประเทศตาง ๆ ภายใตการสนบสนนของ

องคการสหประชาชาต เชน คณะกรรมการสทธมนษยชนทไดจดตงขนตามกตการะหวางประเทศ

วาดวยสทธทางแพงและสทธทางการเมอง ค.ศ. 1966 คณะกรรมการวาดวยสทธทางเศรษฐกจ

สงคม และวฒนธรรม จดตงขนตามกตการะหวางประเทศวาดวย สทธทางเศรษฐกจ สงคม และ

26 อดม รฐอมฤต, การอางศกดศรความเปนมนษยหรอใชสทธและเสรภาพของบคคล

ตามมาตรา 28 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, หนา 49. 27 เรองเดยวกน, หนา 50 - 52.

22

วฒนธรรม ค.ศ. 1966 คณะกรรมการทจดตงขนโดยอนสญญา เชน คณะกรรมการตอตานการ

ทารณกรรมตงขนตามอนสญญาวาดวยการตอตานการทารณและการกระท าทไรมนษยธรรม

กลไกการคมครองสทธเสรภาพ สทธมนษยชน ศกดศรความเปนมนษย และ

ความเสมอภาค ในระดบภมภาค ม 3 รปแบบ คอ

รปแบบทหนง ระบบของกลมประเทศในทวปยโรปไดแก การจดต ง

องคการระหวางประเทศทน าหลกการขององคการสหประชาชาตวาดวยสทธมนษยชนมา

ด าเนนการ เพอใหบรรลเกดผลเปนรปธรรม ส าหรบรฐสมาชกโดยจดท าเปนอนสญญาเพอ

คมครองสทธมนษยชนและเสรภาพขนมลฐาน ด าเนนการผานทางคณะกรรมาธการสทธมนษยชน

แหงยโรปและศาลสทธมนษยชนแหงยโรป

รปแบบทสอง ระบบรวมกลมประเทศในทวปอเมรกา ม ทมาจาก

อนสญญาแหงทวปอเมรกาวาดวยสทธมนษยชนประกอบดวยองคกรหลกคอ คณะกรรมาธการ

กลมประเทศในทวปอเมรกา นอกจากนยงมคณะกรรมาธการสทธมนษยชนของกลมประเทศ

อเมรกาโดยมทมาจาก “กฎบตรของกลมประเทศในทวปอเมรกา” ตงขนมาเพอเปนกลไกในการ

คมครองสทธมนษยชนอกองคกรหนงดวย

รปแบบทสาม ระบบของกลมประเทศในทวปแอฟรกา หลงจากมการ

รบรองกฎบตรของแอฟรกาวาดวยสทธมนษยชนและพลเมอง โดยสมชชาผน าแหงชาตแอฟรกา

และรฐบาลของกลมประเทศในทวปแอฟรกาแลว จากนนจงไดมการจดตงคณะกรรมาธการแหง

แอฟรกาวาดวยสทธของมนษยและพลเมองขนเปนองคกรคมครองสทธมนษยชนในภมภาคแถบน

อกองคกรหนง

กลไกระดบชาต

แนวความคดรฐธรรมนญนยมทใชรฐธรรมนญลายลกษณอกษรเปนเครองมอจดท ารฐธรรมนญโดยมวตถประสงคประการหนงไดแก การรบรองและคมครองสทธเสรภาพของประชาชนโดยน ามาบญญตไวในรฐธรรมนญอยางเปนรปธรรม และจดใหมองคกรตามรฐธรรมนญ ทใชอ านาจมหาชนทงหลายของรฐ มพนธกจหลกเพอชวยเหลอประชาชนมใหถกละเมดสทธและเสรภาพจากรฐหากรฐกระท าละเมดตอสทธและเสรภาพของประชาชน องคกร นน ๆ จะตองชวยเยยวยาสทธและเสรภาพทถกละเมด อนเปนการสรางความสมดลใหเกดขนระหวางอ านาจรฐกบสทธเสรภาพของประชาชน28 การทรฐธรรมนญไดบญญตรบรองคมครองสทธ

28 กระมล ทองธรรมชาต, องคกรตามรฐธรรมนญกบการคมครองสทธเสรภาพของ

ประชาชน, ใน รวมบทความทางวชาการของส านกงานศาลรฐธรรมนญ ชดท 5 : “ศาล

23

และเสรภาพของประชาชนไวในรฐธรรมนญนน ถอวารฐธรรมนญใหความส าคญเปนอยางยง ดงนน องคกรตามรฐธรรมนญกลาวคอ องคกรนตบญญต องคกรบรหาร และองคกรตลาการ ซงเปนองคกรระดบชาต จงตองใหความเคารพและผกพนตอการรบรองคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนโดยรฐธรรมนญดวยเชนกน

3 การรบรองสทธและเสรภาพในรฐธรรมนญ

รฐธรรมนญลายลกษณอกษรของประเทศทางตะวนตกทไดบญญตรบรองและคมครองสทธในกระบวนการยตธรรม ประกอบดวย รฐธรรมนญของประเทศสหรฐอเมรกา รฐธรรมนญของประเทศฝรงเศส และรฐธรรมนญของประเทศเยอรมน ซงรฐธรรมนญสหรฐอเมรกาเปนรฐธรรมนญลายลกษณอกษรฉบบแรกของโลกและเปนตนแบบของรฐธรรมนญสมยใหมในการรบรองและคมครองสทธเสรภาพของประชาชน สวนรฐธรรมนญฝรงเศสไดสะทอนใหเหนถงคณคาเรองสทธเสรภาพของปจเจกชนตามแนวความคดรฐธรรมนญนยม ส าหรบรฐธรรมนญเยอรมนไดน าเสนอเรองหลกเกณฑการฟองคดโดยประชาชนตอศาลรฐธรรมนญ เพอเปนหลกประกนสทธเสรภาพขนพนฐานของประชาชนเกยวกบการใชอ านาจรฐ ท งน รฐธรรมนญของประเทศดงกลาวมประวตความเปนมายาวนานและเปนทมาแหงการรบรองและคมครองสทธในกระบวนการยตธรรมทางอาญาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย อทธพลจากการประกาศสทธและเสรภาพของสหรฐอเมรกา “Bills of Rights” ตามรฐตาง ๆ โดยเฉพาะ Bill von Virginia ป ค.ศ. 1776 แสดงออกโดยชดเจนในการประกาศความเปนอสระของสหรฐอเมรกา เมอวนท 4 กรกฎาคม ค.ศ. 1776 สวนในระดบสหพนธรฐเรองสทธและเสรภาพไดวางหลกไวใน Federal Bill of Rights ค.ศ. 1791 และจากการประกาศสทธมนษยชนและพลเมองในชวงแหงการปฏวตของฝรงเศส เมอวนท 26 สงหาคม ค.ศ. 1789 กลาวถง ความผกพนขององคกรนตบญญตตอสทธและเสรภาพโดยทวไปเรองของสทธและเสรภาพนนยอมมผลผกพนตออ านาจทงหลายของรฐ เชน เสรภาพในการกระท าการทวไปทเปนการคมครองเสรภาพสวนบคคล หลกไมมความผดและไมมโทษ โดยไมมกฎหมาย หลกการแบงแยกอ านาจ หลกอธปไตยของปวงชน รวมถงแนวความคดเรองการจ ากดสทธและเสรภาพซงอาจกระท าไดโดยบทบญญตแหงกฎหมายเพอผลประโยชนของมหาชน29 จากประกาศดงกลาวทงของสหรฐอเมรกาและของฝรงเศสไดสงผลตอหลกการเรองแหงสทธและเสรภาพในศตวรรษท 19 และ 20 ตอประเทศตาง ๆ เกอบทวโลก ในหวขอนจะกลาวถง

รฐธรรมนญกบหลกประกนการคมครองสทธแลเสรภาพตามรฐธรรมนญของประชาชน”, (กรงเทพ ฯ : ส านกงานศาลรฐธรรมนญ, 2549), หนา 175 - 176

29 Albert Bleckmann, Staatsrecht II-Die Grundrechte, 4 Aufl,. 1997, S. 4

24

- การแบงประเภทของสทธและเสรภาพตามแนวของรฐธรรมนญเยอรมน - การแบงสทธและเสรภาพโดยพจารณาจากเงอนไขของการจ ากด - กฎเกณฑจ ากดสทธสทธเสรภาพ

3.1 การแบงประเภทของสทธและเสรภาพตามแนวของรฐธรรมนญเยอรมน ผเสนอแนวความคดในการแบงสทธและเสรภาพตามแนวคลาสสกของเยอรมน ไดแก Georg Jellinek โดยไดแบงแยกสทธและเสรภาพออกเปน 3 ประเภท30

ก. status negatives หมายถง สทธและเสรภาพประเภททปฏเสธอ านาจรฐ กลาวคอ การใชสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลจะตองปราศจากการเขามาแทรกแซงใด ๆ จากรฐ โดยปจเจกบคคลสามารถด าเนนการใชสทธและเสรภาพไดเอง รฐไมสามารถด าเนนการ ใด ๆ อนเปนการจ ากดสทธและเสรภาพประเภทนของปจเจกบคคลได ซงสทธและเสรภาพตามกลมนปรากฏออกมาในรปของสทธแหงการปองกน (Abwehrrecht) ทงน เพอคมครองสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลจากการแทรกแซงใด ๆ โดยรฐหรอการท าละเมดของรฐ อนงหากมการแทรกแซงหรอมการละเมดจากรฐ ปจเจกบคคลอาจเรยกรองใหรฐละเวนจากการท าละเมดหรออาจ เรยกรองใหรฐแกไขเยยวยาได อนงตามบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มตวอยางของสทธและเสรภาพในกลม Status negativus เชน สทธและเสรภาพในชวตและรางกาย (มาตรา 32) สทธในกระบวนการยตธรรมบคคลไมตองรบโทษอาญา (มาตรา 39) เปนตน ข. status positives หมายถง สทธและเสรภาพประเภททปรากฏในรปของสทธเรยกรอง เชน สทธเรยกรองใหกระท าการ สทธในการด าเนนคด กลาวคอ การใชสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลมอาจจะบรรลความมงหมายไดหากปราศจากการเขามาด าเนนการอยางใดอยางหนงจากฝายรฐ ตามความเหนของ Jellinek สทธเรยกรองประเภทนเปนสทธแหงศนยกลางของสทธทจะไดรบความคมครองตามกฎหมาย อนง ตามบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มตวอยางของสทธและเสรภาพในกลม status positivus เชน สทธในกระบวนการยตธรรม (มาตรา 40) เปนตน ค. status actives หมายถง สทธและเสรภาพประเภททไดรบการบญญตรบรองในรปสทธของพลเมองทปจเจกบคคลสามารถใชสทธของตนในการเขาไปมสวนรวมสรางเจตจ านงทางการเมองหรอเขาไปมสวนรวมกบองคกรของรฐ สทธพลเมองประเภทน ไดแก สทธของผ

30 Pieroth / Schlink, Grundrechte-Staatsrecht II, 9. Aufl., S. 21 อางถง

ในบรรเจด สงคะเนต, หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย ตามรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540, (กรงเทพ ฯ : วญญชน, 2543), หนา 48 - 49.

25

เลอกตง สทธในการลงสมครรบเลอกตง สทธในการสมครเขารบราชการ สทธในการจดตงพรรคการเมอง รวมตลอดถงสทธในการเขาไปมสวนรวมในทางการเมองอน ๆ เปนตน อนง สทธและเสรภาพประเภท status activus มกจะจ ากดใหมแตเฉพาะพลเมองแหงรฐนน ๆ การแบงประเภทสทธและเสรภาพตามแนวคลาสสกของเยอรมนทอาศยลกษณะแหงการใชสทธและเสรภาพของประชาชนกบหนาทของรฐเปนขอพจารณาในการแบง ซงสามารถท าใหเขาใจพนฐานของสทธและเสรภาพแตละประเภทดงกลาววามจดมงหมายประการใด การทจะท าใหบรรลความมงหมายตอสทธและเสรภาพแตละประเภทนน รฐจะตองด าเนนการอยางไร ทงน เพอใหประชาชนสามารถทจะพฒนาบคลกภาพแหงตนใหเปนไปเชนตามทตนเองประสงคและปรารถนาอยางมนยสอดคลองตอสทธและเสรภาพตามประเภททรฐไดใหการรบรองและคมครอง

3.2 การแบงสทธและเสรภาพโดยพจารณาจากเงอนไขของการจ ากด

เปนการพจารณาถงการแบงแยกประเภทของสทธและเสรภาพทการแบงน นพจารณาจากเงอนไขการจ ากดสทธและเสรภาพวา สทธและเสรภาพใดเปนสทธและเสรภาพทอยภายใตเงอนไขของกฎหมายหรอไม หรอหากอยภายใตเงอนไของกฎหมายแลวจะอยภายในเงอนไขประเภทใด ทงน ไดมการก าหนดรปแบบซงเปนเงอนไขของกฎหมายไว 3 รปแบบ31 ไดแก ก. สทธเสรภาพกบเงอนไขตามบทบญญตกฎหมาย รปแบบทเปนเงอนไขของกฎหมายทวไป กรณนรฐธรรมนญบญญตถงการจ ากดสทธและเสรภาพนนอาจจะกระท าไดโดยบทบญญตของกฎหมายซงรฐธรรมนญมไดบญญตเงอนไขพเศษในการจ ากดสทธและเสรภาพประการอน ประเภทของสทธและเสรภาพกบเงอนไขของกฎหมายทวไป มตวอยางตามบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เชน สทธในกระบวนการยตธรรมทางอาญาตามรฐธรรมนญ มาตรา 41 บญญตวา มาตรา 41 “สทธของบคคลในทรพยสนยอมไดรบความคมครองขอบเขตแหงสทธและการจ ากดสทธเชนวานยอมเปนไปตามทกฎหมายบญญต การสบมรดกยอมไดรบความคมครอง สทธของบคคลในการสบมรดกยอมเปนไปตามทกฎหมายบญญต” รฐธรรมนญมไดก าหนดเงอนไขใด ๆ เกยวกบการจ ากดสทธดงกลาวไวเปนเงอนไขพเศษแตอยางใด เพยงไดก าหนดไววาท งนตามทกฎหมายบญญต อยางไรกตาม

31 บรรเจด สงคะเนต, เรองเดยวกน, หนา 50 – 52.

26

การจ ากดสทธและเสรภาพทเปนไปตามเงอนไขของกฎหมายทวไปดงไดกลาวมาน ยงคงตองอยภายใตหลกเกณฑแหงความมงหมายทวไปในการจ ากดสทธและเสรภาพ ทงน เพอคมครองสทธของบคคลอนเพอการด ารงอยและเพอความสามารถในการท าภาระหนาทของรฐหรอเพอประโยชนสาธารณะอน ๆ 32 อกดวย

ข. สทธเสรภาพกบเงอนไขพเศษ การจ ากดสทธและเสรภาพกบเงอนไขพเศษ รฐธรรมนญจะบญญตถงวธการเพอแทรกแซงในสทธและเสรภาพโดยกฎหมายนนจะตองถกผกพนอยกบสถานการณใดสถานการณหนง หรอตองผกพนอยกบวตถประสงคใดวตถประสงคหนง หรอจะตองด าเนนการโดยวธการทก าหนดไวในรฐธรรมนญเทาน น มตวอยางตามบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เชน เสรภาพในการเดนทางตามรฐธรรมนญ มาตรา 34 บญญตวา มาตรา 34 “บคคลยอมมเสรภาพในการเดนทางและมเสรภาพในการเลอก ถนทอยภายในราชอาณาจกร การจ ากดเสรภาพตามวรรคหนง จะกระท ามได เวนแตโดยอาศยอ านาจตามบทบญญตแหงกฎหมาย เฉพาะเพอความมนคงของรฐ ความสงบเรยบรอยหรอสวสดภาพของประชาชนการผงเมอง หรอเพอสวสดภาพของผเยาว...” รฐธรรมนญ มาตรา 34 ไดก าหนดเงอนไขในการจ ากดเสรภาพมากขนการจ ากดเสรภาพในการเดนทางจะกระท าไดเฉพาะภายใตเงอนไขทก าหนดไวในรฐธรรมนญเทานน ฝายนตบญญตไมสามารถตรากฎหมายขนมาเพอจ ากดเสรภาพในการเดนทางใหนอกเหนอ จากทรฐธรรมนญบญญตไวได เพราะจะเปนการขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ และรฐธรรมนญ มาตรา 39 บญญตวา รฐธรรมนญ มาตรา 39 “บคคลไมตองรบโทษอาญา เวนแตไดกระท าการอนกฎหมายทใชอยในเวลาทกระท านนบญญตเปนความผดและก าหนดโทษไว และโทษทจะลงแกบคคลนนจะหนกกวาโทษทก าหนดไวในกฎหมายทใชอยในเวลาทกระท าความผดมได ในคดอาญาตองสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอจ าเลยไมมความผด กอนมค าพพากษาอนถงทสดแสดงวาบคคลใดไดกระท าความผดจะปฏบตตอบคคลนนเสมอนเปนผกระท าความผดมได” รฐธรรมนญก าหนดเงอนไขเกยวกบการจ ากดสทธดงกลาวไวเปนเงอนไขพเศษโดยไดก าหนดไววา “เวนแตไดกระท าการอนกฎหมายทใชอยในเวลาทกระท านนบญญตเปนความผดและก าหนดโทษไว และโทษทจะลงแกบคคลนนจะหนกกวาโทษทก าหนดไวในกฎหมาย

32 เรองเดยวกน, หนา 147.

27

ทใชอยในเวลาทกระท าความผดมได” การจ ากดเสรภาพในการเดนทางจะกระท าไดเฉพาะภายใตเงอนไขทก าหนดไวในรฐธรรมนญเทานน ฝายนตบญญตไมสามารถตรากฎหมายขนมาเพอจ ากดเสรภาพในการเดนทางใหนอกเหนอจากทรฐธรรมนญบญญตไวได เพราะจะเปนการขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ ค. สทธเสรภาพทปราศจากเงอนไข สทธและเสรภาพบางประเภทรฐธรรมนญไดบญญตใหไมจ าเปนตองอยภายใตการจ ากดโดยกฎหมายใด ๆ ทงสน มตวอยางตามบทบญญตรฐธรรมนญแหงราชอาณา จกรไทย พทธศกราช 2550 เชน เสรภาพในการนบถอศาสนาตามรฐธรรมนญ มาตรา 37 เปนเสรภาพประเภททรฐไมสามารถตรากฎหมายขนเพอจ ากดไดเลย เพราะเปนเสรภาพทไดรบรองไวอยางสมบรณ (absolute)33 อยางไรกตาม การใชเสรภาพดงกลาวตองอยภายใตหลกการจ ากดสทธเสรภาพอยางเดดขาดดวย เพราะหลกการจ ากดสทธและเสรภาพแบบเดดขาดนนถอวาเปนหลกสากลซงไมสามารถปฏเสธไดและตองยอมรบ34 แตทงนเทาทไมขดตอหนาทของพลเมองหรอศลธรรมอนดของประชาชนอนเปนเงอนไขทรฐธรรมนญคงไว35 การแบงสทธและเสรภาพโดยการพจารณาจากเงอนไขของกฎหมายในการจ ากดสทธและเสรภาพนน ก าหนดขนเพอประโยชนตอการตรวจสอบการใชอ านาจของฝายนตบญญตในการตรากฎหมายขนมาเพอจ ากดสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลทรฐธรรมนญไดรบรองไวแลววา เปนไปตามเงอนไขของรฐธรรมนญหรอไม อยางไร หากฝายนตบญญตตรากฎหมายขนมา ไมเปนไปตามเงอนไขทรฐธรรมนญบญญตไว ยอมเปนการแสดงถงความไมชอบดวยรฐธรรมนญของกฎหมาย การแทรกแซงการใชสทธและเสรภาพของปจเจกชนแมรฐจะมอ านาจในฐานะทเปนผปกครองกตาม หรอกจกรรมตาง ๆ ของรฐอาจมผลกระทบกระเทอนตอสทธและเสรภาพของปจเจกชนไมวาการกระท าของรฐจะกระท าไปเพอคมครองประโยชนสวนรวมหรอประโยชนสาธารณะกตาม รฐกจะตองใชอ านาจแหงรฐนนตามครรลองแหงกรอบของกฎหมายทใหอ านาจไวเทานน

33 เกรยงไกร เจรญธนาวฒน, หลกกฎหมายวาดวยสทธเสรภาพ, (กรงเทพ ฯ : วญญ

ชน, 2547), หนา 33. 34 เรองเดยวกน, หนา 133. 35 เรองเดยวกน, หนา 136.

28

3.3 กฎเกณฑจ ากดสทธเสรภาพ36

ความมสทธและเสรภาพของคนในสงคมนนจะไมเหลออยเลยถาทกคนใชสทธเสรภาพอยางเสรโดยไมมขอจ ากด เพราะในทสดการใชสทธเสรภาพในลกษณะดงกลาวจะน ามาซงความไมสงบสขของสงคม สทธเสรภาพของแตละคนในประชาคมจะไดรบการรกรานโดยคนในประชาคมนนดวยกนเอง ดงนน การจ ากดสทธเสรภาพของบคคลในสงคมจ าเปนตองเกดขนเพอคมครองสงคมและคมครองสทธเสรภาพของทกคนในสงคม และดวยเหตดงกลาวการจ ากดสทธเสรภาพของบคคล รฐโดยองคกรนตบญญตจงจ าเปนตองตรากฎหมายขนมาเพอจ ากดสทธและเสรภาพของคนในสงคม ภายใตการจ ากดสทธและเสรภาพของประชาชน ดงน

(1) การจ ากดสทธเสรภาพตองเปนไปเพอคมครองสงคมและคมครองเสรภาพผอน รฐธรรมนญ มาตรา 29 เปนบทบญญตจ ากดสทธเสรภาพของประชาชนแตตองอยภายใตเงอนไข บทบญญตมาตรานนอกจากจะชใหเหนรากฐานของหลกนตรฐแลวยงเปนมาตราทศาลรฐธรรมนญตองน ามาใชในการพจารณาความชอบดวยรฐธรรมนญของรางกฎหมายหรอกฎหมายดวย ทฤษฎปจเจกชนนยมในเรองเกยวกบสทธเสรภาพเปนทยอมรบกนวามนษยทกคนเกดมายอมมศกดศร และแมวาศกดศรของความเปนมนษยจะมลกษณะแหงความเปน นามธรรมอยบาง แตกสามารถน ามาปรบปรงใหเปนรปธรรมไดเพอใหมนษยใชในการก าหนดวถชวตของตนไดดวยตวเอง หากมนษยไมมสทธและเสรภาพเสยแลวการก าหนดวถชวตคงหลกเลยงไมพนการถกแทรกแซงจากผอน โดยเฉพาะจากผปกครองรฐ ดงนน เพอใหการก าหนดวถชวตของปจเจกชนด าเนนไปไดดวยตนเอง รฐธรรมนญของรฐเสรประชาธปไตยทกรฐจงตองมบทบญญตใหการรบรองและคมครองสทธเสรภาพของบคคลไว เพอใหบคคลสามารถใชสทธและเสรภาพในดานตาง ๆ เพอก าหนดวถชวตของตนไดอยางทปรารถนา การจ ากดสทธเสรภาพเพอการคมครองสงคมใหมความสงบสขนนในขณะเดยวกนกยงตองมเสรภาพอยดวย รฐจะตรากฎหมายจ ากดสทธเสรภาพโดยไมคงเหลอสทธเสรภาพใหแกประชาชนยอมเปนไปไมได แตรฐนนจะจดระเบยบการใชเสรภาพของประชาชนไดอยางไร การจดระเบยบการใชสทธเสรภาพของประชาชนนนเสรภาพอาจถกจ ากดโดยเดดขาด ดวยเหตผลของรฐทวาเพอคมครององคกรรฐ เพอคมครองสงคม คมครองความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดของประชาชน เปนตน และนอกจากนการใชเสรภาพของบคคลหนงอาจจะขดกบการใชเสรภาพของอกบคคลหนงกได ดงนน ในกรณดงกลาวเปนหนาทของรฐทจะตองเขามาแกไข อยางไรกตามรฐจะจ ากดสทธเสรภาพของบคคลโดยเดดขาดทงหมดยอมเปนไปไมได บางครงรฐตองจ ากดสทธเสรภาพแบบสมพทธ (relative limitation) ซงเปนการจ ากดเสรภาพแบบเหมาะสมตามภาวะ

36 www.nesac.go.th/document/images.doc สภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต สบคน 28 มถนายน พ.ศ. 2555.

29

ของสงคมเพอคมครองสงคมโดยจ ากดเสรภาพของคนบางกลม เชนเมอเกดภาวะวกฤตในบานเมองจงจ ากดสทธในการเดนทางได เสรภาพเหลานเรยกอกอยางวา สทธเสรภาพทไดรบการรบรองอยางสมพทธ แตมสทธเสรภาพบางประเภททรฐไมสามารถตรากฎหมายมาจ ากดไดเลย เปนสทธเสรภาพทไดรบการรบรองไวอยางสมบรณ (absolute) เชน เสรภาพในการนบถอศาสนา เสรภาพทางดานมโนธรรมและความคดเปนเสรภาพทปราศจากเงอนไขนนเอง (2) การคมครองเสรภาพจากการละเมดของรฐ ในขณะทรฐตรากฎหมายขนจ ากดการใชสทธเสรภาพของประชาชนไดนน รฐตองไมละเมดสทธเสรภาพทกฎหมายไดใหการรบรองและคมครองไวใหแกประชาชนแลวดวย การคมครองเสรภาพจากการละเมดของรฐ เจาหนาทของรฐ หนวยงานของรฐมอยสามระดบดวยกน ดงน ก. รฐธรรมนญบญญตไววา สทธเสรภาพบางประเภทนนรฐไมสามารถตรากฎหมายออกมาจ ากดไดเลย เนองจากสทธเสรภาพประเภทนรฐไดรบรองไวอยางสมบรณ ดงทไดกลาวมาขางตน ถารฐตรากฎหมายมาจ ากดสทธเสรภาพทมการรบรองอยางสมบรณเทากบวากฎหมายนนจะขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ และกฎหมายดงกลาวจะไมมผลใชบงคบไดตอไป ข. การจ ากดสทธเสรภาพนนตองตราเปนกฎหมายทมาจากรฐสภาซงแสดงออกถงเจตนารมณของประชาชน ถอวาเจตนารมณรวมกนของประชาชนเทานนทจะจ ากดสทธเสรภาพของประชาชนไดในระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย ดงนน หากรฐตองการจ ากดสทธเสรภาพของประชาชนในเรองใด รฐตองตรากฎหมายขนมาในรปของพระราชบญญต มเชนนนรฐหรอเจาหนาทของรฐจะไมสามารถกระท าการใดได เชน การเวนคนอสงหารมทรพยของประชาชนเปนการลดรอนสทธเสรภาพในทางเศรษฐกจและทางกรรมสทธ แตรฐสามารถเวนคนทดนของประชาชนไดเมอไดมการตรากฎหมายวาดวยการเวนคนในทดนดงกลาว เปนตน ค. ถามการละเมดตอสทธเสรภาพของประชาชน รฐตองจดใหมองคกรของรฐท าหนาทคมครองประชาชนทถกท าละเมด เชน คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ผตรวจการแผนดน ศาลยตธรรม หรอศาลปกครอง เปนตน นอกจากนถาฝายนตบญญตตรากฎหมายขนจ ากดสทธเสรภาพและขดตอรฐธรรมนญแลว รฐตองมองคกรชขาดในเรองดงกลาว เชน ศาลรฐธรรมนญ เปนตน (3) การคมครองเสรภาพจากการละเมดของบคคลอน รฐมหนาททจะตองควบคมมใหปจเจกชนคนหนงมาละเมดสทธเสรภาพของปจเจกชนอกคนหนง การกระท าหนาทดงกลาวของรฐเปนไปเพอการปกปองคมครองคนทกคนในสงคมนน ใหมความสงบสขและตองมการก าหนดโทษไว ถามการละเมดสทธเสรภาพเกดขนทงทางแพงและทางอาญา

30

4. รฐธรรมนญมาตรา 39 กบการคมครองสทธในกระบวนการยตธรรม สท ธและเส รภาพของชนชาวไทยตามทบญญตไวใน รฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มววฒนาการผนแปรไปตามยคตามสมยแหงการราง

รฐธรรมนญ ในหมวดท 3 สทธและเสรภาพของชนชาวไทยมบญญตตงแตมาตรา 26 ถง มาตรา

69 รวม 43 มาตรา ทงน ไดบญญตหลกประกนและขอจ ากดในการใชสทธและเสรภาพของ

ประชาชนไวดวยอยในมาตรา 26 ถง มาตรา 31 ส าหรบสทธในกระบวนการยตธรรมตาม

รฐธรรมนญ มาตรา 39 เปนสทธทไดรบการพฒนาอยในระบบกฎหมายไทยมาอยางยาวนานใน

รฐธรรมนญนไดบญญตอยในหมวดท 4 และจะมเรองของศกดศรความเปนมนษย สทธมนษยชน

และความเสมอภาครวมอยดวยเสมอ ในหวขอนจะศกษา

- ระบบกฎหมายไทยกบสทธในกระบวนการยตธรรม

- สทธเสรภาพ ศกดศรความเปนมนษย และความเสมอภาค

- เจตนารมณและสาระส าคญเกยวกบ รฐธรรมนญ มาตรา 39

4.1 ระบบกฎหมายไทยกบสทธในกระบวนการยตธรรม

ระบบกฎหมายในประเทศไทยมพฒนาการมาอยางตอเนองต งแตสมย

กรงศรอยธยาจนถงในสมยรชการท 5 ไดมการน าระบบกฎหมายสากลมาใช ทงจากกฎหมายท

ไมเปนลายลกษณอกษร (Common Law) และลายลกษณอกษร (Civil Law) ซงกระบวนการ

ด าเนนคดกบผตองหาและจ าเลยเปนการผสมผสานตามระบบกลาวหาและระบบไตสวนเขาดวยกน

โดยระบบกลาวหาภาระการคนหาพยานหลกฐานตกอยกบฝายทกลาวหา ระบบไตสวนศาล

มอ านาจคนหาพยานหลกฐานเอง ท งน ระบบกฎหมายของประเทศไทย หากแบงตามกลม

ผเกยวของ และไดรบผลกระทบจากกฎหมายแลวสามารถแบงได 3 กลม37 คอ

(1) กฎหมายเอกชน ไดแก มาตรการขอบงคบทกลาวถงความสมพนธระหวาง

เอกชนตอเอกชนดวยกนในฐานะทเทาเทยมกน เชน ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย และ

พระราชบญญตแรงงานสมพนธ เปนตน

(2) กฎหมายมหาชน ไดแก กฎหมายทก าหนดสถานะและความสมพนธระหวาง

รฐ หนวยงานของรฐ กบเอกชน หรอหนวยงานของรฐอน โดยทรฐหรอหนวยงานของรฐ

เหนอกวาในฐานะเปนผปกครอง และเปนกฎหมายทก าหนดบทบาทการใชอ านาจและหนาทของ

37

กองงานคณะกรรมการยตธรรมแหงชาต, กระบวนการยตธรรมไทย, (กรงเทพ ฯ :ส านกงานกจการยตธรรม, 2552), หนา 3 - 5.

31

หนวยงาน หรอเจาหนาทของรฐในการปกครองประเทศ รวมถงก าหนดขนตอนและกระบวนการ

ในการตรวจสอบการใชอ านาจดงกลาวดวย กฎหมายทถอวาเปนกฎหมายมหาชน ไดแก

รฐธรรมนญ กฎหมายปกครอง กฎหมายอาญา กฎหมายวธพจารณาความอาญา กฎหมายวธ

พจารณาความแพง และพระธรรมนญศาลยตธรรม เปนตน

(3) กฎหมายระหวางประเทศ คอ บรรดากฎหมายทก าหนดความสมพนธ

ระหวางรฐตอรฐในสถานะทเปนบคคลตามกฎหมายระหวางประเทศเชนเดยวกน โดยอาจเกดจาก

จารตประเพณหรอหลกการตาง ๆ ทองคกรระหวางประเทศใหการยอมรบมสภาพบงคบ ประเทศ

ทเปนสมาชกตองปฏบตตาม เชน สนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศ ทงนกฎหมาย

ระหวางประเทศแบงได 3 ประเภท ไดแก กฎหมายระหวางประเทศแผนกคดเมอง กฎหมาย

ระหวางประเทศแผนกคดบคคล และกฎหมายระหวางประเทศแผนกคดอาญา

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยซงเปนกฎหมายมหาชนสาขาหนง โดยใน

ระบบกฎหมายไทยไดน าระบบกฎหมายสากล ท งกฎหมายทไม เ ปนลายลกษณอกษร

(Common law) และกฎหมายลายลกษณอกษร (Civil Law) มาผสมผสานกน ในเรองสทธใน

กระบวนการยตธรรมตามมาตรา 39 จงเปนไปตามระบบกฎหมายทงกฎหมายลายลกษณอกษร

และกฎหมายทไมเปนลายลกษณอกษรหรอกฎหมายจารตประเพณ โดยศาลจะใชระบบไตสวน

สวนผกลาวหา หรอพนกงานอยการ หรอโจทกคดอาญา จะใชระบบกลาวหา

4.2 สทธเสรภาพ ศกดศรความเปนมนษย และความเสมอภาค

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 4 ไดบญญต

รบรองศกดศรความเปนมนษย สทธเสรภาพ และความเสมอภาค ของบคคลยอมไดรบความ

คมครองโดยบทบญญตรฐธรรมนญ

สทธเสรภาพ กอนทประเทศไทยจะเปลยนแปลงการเมองการปกครอง

จากระบอบสมบรณาญาสทธราชมาเปนการปกครองในระบอบประชาธปไตยในป พ .ศ. 2475

ค าวาสทธและเสรภาพยงไมเปนทรจกแพรหลาย แตหลงจากทประเทศไทยมรฐธรรมนญเปน

แมบทในการปกครองประเทศเชนอารยประเทศแลว จงไดมการบญญตรบรองสทธและเสรภาพ

ของประชาชนไวในรฐธรรมนญทกฉบบ นบแตมการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475

เปนตนมา อทธพลของรฐธรรมนญตางประเทศและปรญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนของสหประชาชาตสงผลใหผรางรฐธรรมนญนบแตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2540 ตอเนองถงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ใหความส าคญตอสทธ

และเสรภาพของประชาชน จงไดบญญตใหมการรบรองและคมครองสทธเสรภาพของประชาชน

เพมมากขนจากรฐธรรมนญฉบบทผานมา ดงจะเหนไดจากค าปรารภของรฐธรรมนญทวา

32

รางรฐธรรมนญทจดท าใหมนมวาระส าคญเพอการคมครองสทธเสรภาพของประชาชนโดยใน

รฐธรรมนญไดบญญตหลกการส าคญในเรองสทธและเสรภาพของประชาชนในหมวด 3 ตงแต

มาตรา 26 ถง มาตรา 69 รวมทงสน 43 มาตรา

ศกดศรความเปนมนษย รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยบญญต

รบรองคมครองศกดศรความเปนมนษยไวตามรฐธรรมนญ มาตรา 26 ใหการใชอ านาจ

โดยองคกรของรฐทกองคกรตองค านงถงศกดศรความเปนมนษย และรฐธรรมนญ มาตรา 28

ใหบคคลสามารถอางศกดศรความเปนมนษยได ซงรวมถงความสามารถทจะอางศกดศรความเปน

มนษยเพอการใชสทธทางศาลหรอเพอการตอสคดในศาลได

ความเสมอภาค รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยบญญตรบรองความ

เสมอภาคของบคคลไวตามรฐธรรมนญ มาตรา 5 ประชาชนชาวไทยไมวาเหลาก าเนด เพศ หรอ

ศาสนาใดยอมอยในความคมครองแหงรฐธรรมนญนเสมอกน และรฐธรรมนญ มาตรา 30 บคคล

ยอมเสมอกนในกฎหมายและไดรบการคมครองตามกฎหมายเทาเทยมกน ไมวาบคคลนน จะมขอ

แตกตางในเรองถนก าเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล

ฐานะทางเศรษฐกจ ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองกตาม

เรองของสทธและเสรภาพ ศกดศรความเปนมนษยและความเสมอภาคนน จงเปน

เรองทส าคญรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มงใหการรบรองและคมครอง

ทงนเนองจากศกดศรความเปนมนษยทรฐธรรมนญรบรองไวจะมผลในการปฏบตไดอยางแทจรง

ตอเมอบคคลน นสามารถน าสทธตาง ๆ ทรฐธรรมนญไดบญญตรบรองคมครองแกบคคล

ซงหมายความถงสทธในกระบวนการบตธรรมตามรฐธรรมนญมาตรา 39 ไปอางไดอยางเทาเทยม

กนในฐานะทศกดศรความเปนมนษยเปนรากฐานของสทธและเสรภาพทงหลาย รวมถงหลกความ

เสมอภาคในฐานะเปนหลกพนฐานของศกดศรความเปนมนษย38

4.3 เจตนารมณและสาระส าคญเกยวกบรฐธรรมนญ มาตรา 39

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช 2550 มาตรา 39 บญญตอยใน

หมวด 3 สวนท 4 สทธในกระบวนการยตธรรม มเจตนารมณ 39 เพอคมครองสทธของบคคล

38 บรรเจด สงคะเนต, หลกพนฐานสทธเสรภาพและหลกความเสมอภาคและหนาท

ของประชาชนไทยตามรฐธรรมนญ, (นนทบร : วทยาลยการเมองการปกครอง, 2552), หนา 11. 39 ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, เจตนารมณรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พทธศกราช 2550, ส านกกรรมาธการ 3, หนา 31.

33

เกยวกบความรบผดทางอาญา มใหตองรบโทษหนกกวาทบญญตไวในกฎหมายซงใชอยในขณะท

บคคลนนกระท าความผด ดงน

1) หามน าบทบญญตแหงกฎหมายทมโทษทางอาญาไปลงโทษหรอเพม

โทษยอนหลงแกการกระท าทมอยกอนบทบญญตแหงกฎหมายนนมผลใชบงคบ

2) ตราบเทาทศาลยงไมมค าพพากษาถงทสดตองสนนษฐานไวกอนวา

ผต องหาหรอจ าเลยในคดอาญาไมเปนผกระท าความผด ดงนนจะปฏบตตอบคคลนนเสมอน

ผ กระท าความผดมได บคคลดงกลาวยอมมสทธและเสรภาพเชนเดยวกบปวงชนชาวไทย

นอกเหนอจากสทธในฐานะผตองหาหรอจ าเลยตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา

อนง หลกประกนสทธและเสรภาพของผกระท าความผดอาญาเปนสทธขน

พนฐานของมนษย บคคลทกคนยอมไดรบความคมครองไมวาจะเปนบคคลทมสญชาตไทยหรอไม

กตาม

หมายเหต

1) คงเดมตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2550 โดยน ามาตรา 32 และมาตรา 33 บญญตรวมไวดวยกน

2) หลกการดงกลาวนมบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราช

อาณาจกรไทย พทธศกราช 2492 เปนครงแรก

3) หลกการดงกลาวสอดคลองกบปฏญญาสากลวาดวยสทธ

มนษยชนแหงสหประชาชาต ค.ศ. 1948 มาตรา 11 และกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมอง

และสทธทางการเมองแหงสหประชาชาต ค.ศ. 1966 มาตรา 14 มาตรา 15

การทเจตนารมณของบทบญญตรฐธรรมนญ มาตรา 39 ก าหนดไวเชนนท าให

เหนไดวาบคคลจะไมตองรบโทษทางอาญานนไดผกพนอยกบโทษทก าหนดไวตามประมวล

กฎหมายอาญาเทานน

5. บทสรป

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตใหการรบรองและ

การคมครองสทธในกระบวนการยตธรรมทางอาญาตามมาตรา 39 ซงเปนสทธขนพนฐานของ

มนษย บคคลทกคนยอมไดรบความคมครองไมวาจะเปนบคคลทมสญชาตไทยหรอไมกตาม

อนเปนหลกประกนสทธของผกระท าความผดอาญาสอดคลองกบปฏญาณสากลวาดวยสทธ

34

มนษยชนแหงสหประชาชาต และกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง

แหงสหประชาชาต การรบรองและการคมครองสทธเสรภาพจากการศกษาการแบงประเภทสทธ

และเสรภาพแบบคลาสสกของประเทศเยอรมน ท าใหเขาใจถงพนฐานสทธเสรภาพวามจดมงหมาย

แบงประเภทของสทธและเสรภาพเพอใหการรบรองและคมครองโดยบญญตไวในรฐธรรมนญ

ผลจากการศกษาท าใหทราบถงการคมครองสทธในกระบวนการยตธรรมตามรฐธรรมนญ แหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 39 ทมงคมครองบคคลใหไมตองรบโทษอาญา เวนแตไดกระท าการอนกฎหมายทใชอยในเวลาทกระท านนบญญตเปนความผดและก าหนดโทษไว และโทษทจะลงแกบคคลนนจะหนกกวาโทษทก าหนดไวในกฎหมายทใชอยในเวลาทกระท าความผดมได ในคดอาญา ตองสนนษฐานไวกอนวาผตองหาหรอจ าเลยไมมความผดกอนมค าพพากษาอนถงทสดแสดงวาบคคลใดไดกระท าความผด จะปฏบตตอบคคลนนเสมอนเปนผกระท าความผดมได ท งนหากบคคลใดกระท าความผดและตองถกลงโทษ โทษทบคคลนน จะไดรบตองเปนโทษทก าหนดไวตามประมวลกฎหมายอาญา ไดแก การประหารชวต จ าคก กกขง ปรบ รบทรพยสน เทานน ....................................................