บทที่สาม - TEI · 2018. 1. 22. · บทที่สาม การเข าถึงข อมูลข าวสารด านสิ่งแวดล อม

บททสาม ผลการประเมนการเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม

ทมา:www.sko.moph.go.th ผศ.ดร.สมบต อยเมอง. การประยกตระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการบรหารจดการโรคไขหวดนก ในประเทศไทย (GIS

application for HPAI management in Thailand). ศนยวจยภมสารสนเทศเพอประเทศไทย (GISTHAI) จฬาลงกรณมหาวทยาลย. htpp://www.gisthai.org/researce/birdflu/BirdFlu_article.pdf

เดอนตลาคม 2548 พบเชอทงสน 29 จด

แผนทแสดงการกระจายตวของผลการตรวจเชอไขหวดนกในประเทศไทย เปรยบเทยบระหวางเดอนตลาคม 2547 และเดอนตลาคม 2548

เดอนตลาคม 2547 พบเชอทงสน 748 จด

รายงานผลการประเมน การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม

หวขอ A: การเขาถงขอมลขาวสารทเกยวของกบอบตภยหรอภาวะฉกเฉนทางดานสงแวดลอม

กรณศกษา ขอมลการระบาดของโรคไขหวดนก

โดย

ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร. พนธทพย รามสต และ บงอร เทพเทยน

สถาบนพฒนาการสาธารณสขอาเซยน

บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – การระบาดของโรคไขหวดนก

70

1. ความเปนมาและเหตผลในการเลอกกรณศกษา ปฎญญารโอวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา ไดระบอยางชดเจนในหลกการขอท 10 วา การจดการในเรองสงแวดลอมจะทาไดดทสดเมอประชาชนมสวนรวม และรฐจะตองสงเสรมและอานวยความสะดวกใหประชาชนไดรบรขอมลขาวสาร มสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ และเขาถงกระบวนการทางปกครองและทางกฎหมาย รวมทงการเยยวยาความเสยหาย ในดานของการเขาถงขอมลขาวสารนน คณะผวจยไดเลอกการระบาดของโรคไขหวดนกเปนกรณศกษาเนองจากการระบาดของไขหวดนกในประเทศไทยไดสงผลกระทบตอสขภาพและ/หรอสงแวดลอมในวงกวาง (ระดบชาต) และไดทาการประเมนการเขาถงขอมลขาวสารการระบาดของโรคไขหวดนกในชวงป 2547-2548 โดยมประเดนทไดประเมนตามกรอบตวชวดใน 4 ประเดน คอ 1) การมอยของคาสงหรอขอกาหนดใหเผยแพรขอมลในชวงทเกดเหต 2) การมอยและคณภาพของขอมลในชวงทเกดเหตและหลงเกดเหต 3) ความพยายามของรฐในการเผยแพรขอมลในชวงทเกดเหตและหลงเกดเหต และ 4) คณภาพของขอมลทประชาชนเขาถงไดในชวงทเกดเหตและหลงเกดเหต ผลการประเมนการเขาถงขอมลในป 2547 - 2548 สรปไดดงน การมอยของคาสงหรอขอกาหนดใหเผยแพรขอมลเกยวกบภาวะฉกเฉนในชวงทเกดเหต ผลการประเมน พบวา มขอกาหนดทางกฎหมายใหเผยแพรขอมลเกยวกบภาวะฉกเฉนในกรณการระบาดของโรคไขหวดนก โดยมทงบทบญญตในพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 มาตรา 15 และ 16 ตลอดจนคาสงและมาตรการตางๆ ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงสาธารณสข และสานกนายกรฐมนตร อยางไรกตาม พระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 ไดใหอานาจเจาหนาทรฐเปนผพจารณาการประกาศเขตโรคระบาดโดยไมมขอกาหนดเรองระยะเวลาทจะตองดาเนนการ ไดเปดชองใหเกดการเลอกปฏบตได ดงจะเหนไดจากความลาชาในการประกาศเขตโรคระบาดสตวในชวงแรกทเรมมการระบาด (ธนวาคม 2546 - มกราคม 2547) การมอยและคณภาพของขอมลในชวงทเกดเหตและหลงเกดเหต กรณการระบาดของโรคไขหวดนกมการจดทารายงานการสบสวน (หรอสอบสวนโรค) ภายหลงการเกดเหต โดยมขอมลเกยวกบผลกระทบทางสขภาพและสงแวดลอมในระยะยาว ความพยายามของรฐในการเผยแพรขอมลในชวงทเกดเหตและหลงเกดเหต พบวาหนวยงานทเกยวของมระดบความพยายามในการเผยแพรขอมลระดบตา (ไมมเลย) ในกรณการระบาดของโรคไขหวดนก (ในระยะแรกเรม) ในชวงแรกของการระบาดของโรคไขหวดนก สอมวลชน ตลอดจนสมาชกวฒสภาไดวพากษวจารณการปกปดขอมลของหนวยงานและรฐบาล อนเนองมาจากความกลวทจะกระทบกบการสงออกไก จนถงขนทหนงสอพมพมตชนไดยนอทธรณตอคณะกรรมการขอมลขาวสารของราชการและคณะกรรมการวนจฉยการ

ธรรมาภบาลสงแวดลอม ตวชวดการมสวนรวมของประชาชน (ประเมนผลครงท 3)

71

เปดเผยขอมลขาวสารไดมคาสงใหกรมปศสตวเปดเผยขอมลการระบาดของไขหวดนก ตงแตปลายป 2546 ทกรายการทไดขอไป ในสวนของความพยายามของรฐในการเผยแพรขอมลภายหลงเกดเหตนน พบวา ภายหลงจากทหนวยงานรฐ (กระทรวงเกษตรและสหกรณ) ไดออกมายนยนถงการแพรระบาดของโรคไขหวดนก หนวยงานทเกยวของไดพยายามเผยแพรขอมลแกประชาชนอยางเตมทผานสอมวลชนหลายแขนงซงตอเนองไปในชวงทเกดเหตการณระบาดรอบทสองและรอบทสามดวย คณภาพของขอมลทประชาชนเขาถงไดในชวงทเกดเหตและหลงเกดเหต สาหรบคณภาพของขอมลทประชาชนเขาถงไดในชวงทเกดเหต พบวา ในชวงแรกของการระบาดขอมลทเผยแพรออกสประชาชนมความคลมเครอ ไมชดเจน การใหขอมลของกระทรวงสาธารณสขใหรบประทานไกทสกและการรบประทานไกโชวของรฐบาลนน ทาใหประชาชนเขาใจวา การตดตอของโรคไขหวดนกสามารถตดตอดวยการกน ทงๆ ท โรคไขหวดนก ไมไดตดตอดวยการกน แตเปนโรคระบบทางเดนหายใจ เชอโรคตองผานเขาจมกเปนหลก ในขณะทเกษตรกรกไมไดรบขอมลจากภาครฐในการกาจดไกทปวยและตายอยางถกวธ ทาใหบางคนทงซากไกตายลงแมนาหรอโยนทงขางถนน แมนาลาคลองจงกลายเปนตวนาพาเชอไขหวดนกไปตามสถานทตางๆ อยางรวดเรว ผลจากการปกปดขอมลขาวสารในระยะแรกของการระบาดทาใหในชวงทมการระบาดในระยะตอมา แมภาครฐไดเผยแพรขอมลขาวสารเกยวกบมาตรการเฝาระวงและควบคมโรคไขหวดนกออกมาอยางมากมาย ประชาชนจงยงรสกเคลอบแคลง และเลอกทจะวางเฉย ไมใหความรวมมอ สาหรบคณภาพของขอมลทประชาชนเขาถงไดภายหลงเกดเหตนน เนองจากมการแพรระบาดอยเปนระลอกๆ การศกษาจงพบวา หนวยงานทเกยวของไดใหขอมลอยางตอเนอง ความรในเรองไขหวดนกเรมมความชดเจนมากขน กระทรวงสาธารณสขยงไดวางยทธศาสตรปองกนแกไขทงในระยะสนและระยะยาว สถานการณไขหวดนก การแพรระบาดของโรคไขหวดนกเกดขนอยางรนแรงทวประเทศไทย ในชวงปลายป 2546 ตอเนองจนถงป 2547 - 2548 หลงจากนนขาวการแพรระบาดของไขหวดนกในประเทศไทยกเรมจางหายไป ความรวมมอของทกฝายทงหนวยงานภาครฐและภาคเอกชนทาใหสามารถสกดกนการแพรระบาดของเชอลงไดในระดบหนง แตไมไดหมายความวาเชอไขหวดนกจะหมดไปจากประเทศไทยโดยสนเชง ในทางตรงกนขาม เปนทยอมรบวาไขหวดนกไดกลายเปนโรคประจาถนในไทยไปแลว ขนอยกบวาจะกลบมาระบาดอกเมอไร และการระบาดนนจะรนแรงเหมอนทเคยเกดขนในอดตหรอไม


72

"ไขหวดนกทเกดขนในประเทศขณะนเปนการเกดแบบจดเลกๆ ทงในไกพนบาน ไกเนอ ไกไข และเปด มกจะเกดในสตวปกของชาวบานหรอฟารมขนาดเลก/ กลางทมนายทนเขาไปปลอยเกยวใหกบลกเลาและพยายามจดการแกปญหากนเองดวยการกลบฝงตามหลกเกณฑทกรมปศสตวระบไว โดยไมมการแจงใหปศสตวจงหวดรบทราบ เพอไมใหมขาวแพรระบาดออกไปในวงกวาง เพราะเกรงจะสงผลกระทบใหเกดความเสยหายตอธรกจและการสงออก หากมขาวแพรสะพดออกไป คนไทยเองกอาจจะบรโภคไกลดลงดวย" ผเลยงรายยอยกลาวกบ “ประชาชาตธรกจ” ทสาคญกคอเมอมการปลอยเกยวใหกบผเลยงรายกลาง/รายยอยกนไปแลว นายทนกจะจดหา “วคซนไขหวดนก” ใหไปดวยโดยลกไกทจดหามาใหกจะมการฉดวคซนไปแลว เพยงแตตองฉดกระตนอกครงหนง ดวยวธการนผเลยงเชอวาจะสามารถปองกนโรคไขหวดนกได แตปญหากคอวคซนทนามาใชนนเปนวคซนประเภทไหน มประสทธภาพจรงหรอไม และมวธการใชและตดตามผลทดจนลดความเสยงทจะตดเชอไดจรงหรอไม อยางไรกตาม สถานการณไขหวดนกในประเทศไทยไดพลกผนกลบขนมาอกครงหนง และมเสยงวพากษวจารณกนในวงการปศสตววา ไดเกดการตายของสตวปกเปนจานวนมากในฟารมของผเลยงรายใหญ โดยสตวปกทตายลงเปนฟารมเลยงพอแมพนธไกเนอ ทงๆ ทฟารมแหงนนมระบบการจดการทด หรออาจจะเรยกไดวาทนสมยทสดกวาได ดงทไดมรายงานในสอหนงสอพมพวา “ขาวทหลดลอดออกมาเกดขนเพราะมการตดตอขอซอลกไก จากฟารมหรอบรษทอนๆ เปนจานวนมาก และมคาสงซอเขามาเรอยๆ จนคนในวงการผดสงเกตในขอทวาบรษทททาฟารมใหญขนาดนนจะซอลกไกของคนอนทาไม ถาหากไมใชวาพอแมพนธของตวเองตายไปพรอมๆ กนเปนจานวนมาก แตกไมมใครขายลกไกให ลาสดไดยนมาวา เมอไมสามารถตดตอขอซอโดยตรงได ทาใหบรษทดงกลาวตองใชวธใหลกเลาทเปนคคากนอยไปตดตอขอซอกบบรษทอนอกทอดหนง ทาใหตอนนราคาลกไกปรบตวขนสง และเปนอกปจจยททาใหราคาไกเนอตลาดภายในประเทศปรบตวขนตามไปดวย” (หนงสอพมพประชาชาตธรกจ ฉบบวนท วนท 10 เมษายน 2549) ปญหาทเกดขนในฟารมของผเลยงรายใหญรายนไดสรางความกงวลใหกบวงการผคาปศสตวมาก แตไมมใครใหคาตอบทกระจางชด เพราะบรษทดงกลาวปฏเสธขาวและไมตองการใหใครเขาไปตรวจสอบรวมถงกรมปศสตวดวย หลายคนจงตงขอสงเกตวาหากเกดโรคระบาดขนจรงยอมแสดงวาวคซนทลกลอบใชกนอยไมสามารถตานทานโรคได อกสาเหตหนงอาจเปนเพราะความประมาทของบคลากรทดแลฟารม ทางกรมปศสตวไมไดนงนอนใจกบกระแสขาวทเกดขน และไดมการเรยกประชมปศสตวแตละเขตพนททวประเทศเปนการเรงดวน เพอใหมการกากบแตละพนทอยางเขมงวด โดยเฉพาะการเขาตรวจสอบในแตละฟารมสตวปกทใชลกไกพนธจากฟารมดงกลาว


73

ในปจจบน การระบาดของโรคไขหวดนกทงในคนและในสตวปก (ไก/ เปด/ นก) ดเหมอนวาจะสามารถเขาควบคมโรคไดอยางชดเจน จนชาวบานและผคนเรมหนมาบรโภคไกและไขกนเกอบเขาสภาวะปกตเหมอนกอนทจะเกดการระบาดเมอเดอนตลาคม 2546 ถาจะใหเครดตวาการเงยบหายไปของโรคไขหวดนกในวนน เปนเพราะฝมอการทางานอยางเขมแขงของเจาหนาทจากหนวยงานทเกยวของ ดงเชนกรมปศสตว ทดแลดานการเลยงสตว กรมควบคมโรค และอกหลายหนวยงานในกระทรวงสาธารณสขทดแลสขภาพคน กคงไมสามารถบอกกลาวไดอยางชดเจนมากนก เนองดวยบทเรยนในอดตนน ทงนกการเมองในรฐบาล ขาราชการ สตวแพทย และนายแพทยในหนวยงานราชการทเกยวของทงหมดตางพยายามชวยกนทกวถทางทจะปดบงปญหาการระบาดของโรคไขหวดนกทเกดขน ซงแมแตวนน ทไมมขาวการระบาดของโรคไขหวดนกใหเหนผทมสวนเกยวของกยงไมอาจแนใจไดวาเปนภาพลวงตาหรอขอเทจจรง สถานการณโรคไขหวดนกในประเทศไทย ตงแตวนท 1 มกราคม 2549 จนถงวนท 2 พฤศจกายน 2549 สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค ไดรบรายงานผปวยโรคไขหวดใหญและปอดบวมทอยในขายเฝาระวงโรคไขหวดนกสะสม 5,160 ราย จาก 71 จงหวด ป พ.ศ. 2549 พบผปวยยนยนการตดเชอโรคไขหวดนก 3 รายในจงหวดพจตร จงหวดอทยธาน และจงหวดหนองบวลาภ เสยชวตทง 3 ราย ป พ.ศ. 2548 ผปวยยนยนไขหวดนกรวม 5 ราย เสยชวต 2 ราย ยงไมพบการปวยทเกดจากคนตดตอสคน (สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข) สถานการณในสตวปก จากศนยควบคมโรคไขหวดนก กรมปศสตว วนท 1 มกราคม – 2 พฤศจกายน 2549 พบพนทมรายงานสตวปวยตาย และรอผลการตรวจทางหองปฏบตการ จานวน 36 จงหวดรวม 128 ตาบล (www.dld.go.th) โรคไขหวดนก (highly pathogenic avian influenza, HPAI) เปนโรคใน list A ขององคการโรคระบาดสตวระหวางประเทศ (Office of International Epizootes, OIE) เนองจากเปนโรคทมความรนแรง แพรระบาดในวงกวางไดอยางรวดเรว และสงผลเสยหายอยางมหาศาลตอเศรษฐกจและการสงออกของประเทศ โรคไขหวดนกจงเปนโรคระบาดสตวตามพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 และฉบบแกไข พ.ศ. 2542 ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ซงใหอานาจกรมปศสตวในการควบคมปองกนและกาจดโรค โดยวธการทาลายสตว กกกนหรอ ควบคมการเคลอนยายสตวและผลตภณฑ การจายคาชดเชย และปฏบตการอนๆ ทจาเปน โรคไขหวดนกตรวจพบเปนครงแรกในประเทศไทยในเดอนมกราคม 2547 โดยพบเชอ HPAI จากฟารมไกไขแหงหนงทตาบลบานแหลม อาเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร ทนททตรวจพบกรมปศสตวไดประกาศเขตโรคระบาดสตว และดาเนนมาตรการตามแผนฉกเฉนเพอควบคมปองกนและกาจดโรคระบาดรายแรงในสตวปกตงแตนนเปนตนมา


74

2. ระเบยบวธวจย

การศกษานใชตวชวดและคาพสยทพฒนาขนโดย TAI (The Access Initiative) เฉพาะสวนทวาดวยการมสวนรวมของประชาชน เปนเครองมอการประเมน ซงประกอบดวยตวชวดสาคญ 22 ตว จาแนกไดเปน 3 กลมหรอ 3 ประเดนหลกไดแก

ประเดนทางกฏหมายทเออตอการมสวนรวม ประกอบดวยตวชวดสาคญ 8 ตว ประเดน ความพยายามของภาครฐ และหนวยงานทเกยวของในการเออใหประชาชนมสวนรวม ประกอบดวยตวชวดสาคญ 10 ตว และประเดนประสทธผลของการมสวนรวม ประกอบดวยตวชวดสาคญ 4 ตว ทง 3 ประเดนประกอบขนเปนกรอบการประเมนธรรมาภบาลสงแวดลอม ดานการมสวนรวมของประชาชนในกรณศกษาไขหวดนก

การศกษาครงนเปนการศกษาเชงคณภาพและปรมาณ รวมทงศกษาจากเอกสาร และเวบไซตตางๆ และ

นามาวเคราะหตามแนวทางของหลกการธรรมาภบาลในประเดนการมสวนรวมของประชาชนทางนโยบาย โดยมรายละเอยดของวธการศกษาดงน

1. การศกษาขอมลทตยภมจากรายงานการศกษาวจย รายงานการประชม รายงานสมมนา คาสงหรอระเบยบตางๆ เอกสารอนทเกยวของ และขอมลสถตทเกยวของจากหนวยงาน สถาบนการศกษา สอตางๆ และฐานขอมลระบบดจตอล (เวบไซต) ทเกยวของกบเรองไขหวดนก

2. การสมภาษณเชงลกกบกลมเปาหมายทเกยวของ ไดแก นกวชาการสาธารสขระดบจงหวด/อาเภอ ปศสตว อาสาสมครสาธารณสข และองคการบรหารสวนตาบล เปนตน

3. เกบขอมลการสมภาษณดวยแบบสอบถามกบประชาชนทเกยวของ โดยการเลอกประชากรอยางเจาะจงในพนทตาบลจรเขสามพน อาเภออทอง จงหวดสพรรณบร เนองจากเปนพนททเคยมเดกเสยชวตจากโรคไขหวดนกมากอน หลงจากนนทาการสมหมบาน และครวเรอน โดยสมภาษณกบกลมตวอยางทเปนหวหนาครวเรอนจานวน 103 ราย

3. ผลการประเมน

ในกรณศกษาเกยวกบไขหวดนกในครงนจะประเมนตวชวดในดานกฎหมาย ดานความพยายาม และดานประสทธผลทเกยวของกบไขหวดนกในคนและสตว เพอใหครอบคลมปญหาไขหวดนกทไดสงผลกระทบในวงกวางทงตอสขภาพและสงแวดลอม


75

3.1 ดานกฎหมาย ตวชวดดานกฎหมายประเมนดวยตวชวดจานวน 8 ตว ดงมผลการประเมนดงตอไปน

3.1.1 ขอบเขตและคณภาพของกรอบกฎหมายทเกยวของ ตวชวดท 10 กฎหมายเอออานวยใหประชาชนเขาถงขอมลขาวสารเพยงใด พบวา มกฎหมายท

เอออานวยใหประชาชนเขาถงขอมลขาวสาร เชน พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 ทมการระบชดถงประเภทและระดบขอมลขาวสารทสามารถเผยแพรได และประเภทของขอมลขาวสารทเปนความลบ โดยมขอยกเวนอนไมตองเปดเผยทแจงชดและจากดเฉพาะขอมลขาวสารทหากเปดเผยแลวจะเกดความเสยหายตอประเทศชาตหรอตอประโยชนทสาคญของเอกชน

ตวชวดท 11 กฎหมายกาหนดใหหนวยงานของรฐจดทารายงาน และเผยแพรขอมลขาวสารอยางสมาเสมอมากนอยเพยงใด พบวา กฎหมายกาหนดใหหนวยงานของรฐจดทารายงานและเผยแพรขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกไวอยางชดเจน อยางในกรณทเกดระบาดในสตว พระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2523 และระเบยบกรมปศสตววาดวยการดาเนนการเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคระบาดสตว พ.ศ. 2547 ระบไววาในเขตทองทจงหวดใด มหรอสงสยวามโรคระบาด ผวาราชการจงหวดมอานาจประกาศ กาหนดเขตทองทจงหวดนนทงหมดหรอบางสวน เปนเขตโรคระบาดหรอเขตสงสยวามโรคระบาดแลวแตกรณได โดยในประกาศระบชนดของสตวและโรคระบาด เมอประกาศแลวใหปดไว ณ ศาลากลางจงหวด ทวาการอาเภอ บานกานน บานผใหญบาน และทชมนมชนภายในเขตนน หรอในกรณทมผปวยทอยในขายอาจจะเปนไขหวดนกไดเกดขนหรอนาจะเกดขนในทองทใด พระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2523 ระบใหรฐมนตรหรอผวาราชการจงหวดเฉพาะในเขตนน มอานาจประกาศโดยระบชอและอาการสาคญของโรค ตาบล หมบานหรอสถานทใดเปนเขตตดโรค ไวในทเปดเผยเหนไดงาย

ตวชวดท 12 กฎหมายกาหนดใหหนวยงานของรฐ ตองเผยแพรขอมลขาวสารแกประชาชนมากนอยเพยงใด พบวา กฎหมายไดระบการเผยแพรขอมลขาวสารไววาบคคลไมวาจะมสวนไดเสยเกยวของหรอไมกตาม ยอมมสทธเขาตรวจดขอสาเนาหรอขอสาเนาทม คารบรองถกตองของขอมลขาวสารได แตไมมกฎหมายคมครองผทเปดเผยขอมล อยางในกรณทมการปกปดขอมลเกยวกบไขหวดนกในระยะแรกของการแพรระบาดและอาจมการปกปดขอมลอกในระยะตอๆ มาโดยเฉพาะฝายเกษตร เนองจากเกรงผลกระทบตออตสาหกรรมการเลยงไกหรอการสงออกไกนนเปนผลมาจากความเกรงกลวตอผมอานาจ เพราะไมมกฎหมายคมครองผทเปดเผยขอมลอยางชดเจน ประกอบกบทศนคตของผบรหารประเทศทคนเคยกบประเพณทวา “ปกปดขอมลเอาไวกอน ถาไมจาเปน” โดยเหนวาการปกปดขอมลเปนเรองปกต ในขณะทการเปดเผยขอมลเปนสงทไมเปนปกตในสงคมไทย นอกจากน การทรฐมนตรกระทรวงสาธารณสขมนโยบาย “คนปวย ไกตาย เดง นายแพทย


76

สาธารณสขจงหวด” อาจเปนปจจยททาใหไขหวดนกหายไปจากประเทศไทยเปนเวลาเกอบ 2 ป ซงหากเปนเชนนนจรง เหตการณดงกลาวยอมเปนการสงสมวฒนธรรมการปกปดขอมลใหเปนสงทปกตในสงคมไทย

3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถงขอมลขาวสาร ตวชวดท 13 การอางขอมลทเปนความลบ มขอบเขตหรอความชดเจนในกรณศกษานเพยงใด พบวา

กฎหมายมขอบเขตขอกาหนดเรองการเปนความลบของขอมลไมชดเจนแตจากด ในกรณศกษาไขหวดนก พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 อาจมความขดแยงหรอขอถกเถยงวาขอมลทเกยวกบไขหวดนกเปนขอมลทเปดเผยแลวทาใหเกดความเสยหายตอความมนคงทางเศรษฐกจหรอไมตามมาตรา 15 ขอท1 ถาไขหวดนกเปนขอมลทเปดเผยแลวจะทาใหเกดความเสยหายตอความมนคงทางเศรษฐกจแลวหนวยงานของรฐหรอเจาหนาทของรฐอาจมคาสงมใหเปดเผยกได

3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ

ตวชวดท 14 มกฎหมายกาหนดใหหนวยงานทดแลขอมล จดใหมการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในเรองการเปดเผยขอมลขาวสารหรอไม พบวา ไมมกฎหมายฉบบใดเลยทระบชดเจนวาตองใหหนวยงานรฐพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงาน รวมทงสงเสรมและพฒนาขดความสามารถใหกบประชาชน และองคกรปกครองทองถนในการมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจในระดบนโยบาย และไมมการระบชดเจนในเรองระยะเวลาทเหมาะสมสาหรบการมสวนรวมของประชาชนในการตดสนใจระดบนโยบาย จงทาใหกลไกการมสวนรวมของประชาชนไมสามารถทางานไดอยางเตมท

3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน

ตวชวดท 17 กฎหมายกาหนดใหรฐบาลตองใหความชวยเหลอทางเทคนค การฝกอบรมในการเปดเผยขอมลขาวสารแกประชาชนหรอไม พบวา ในเรองทเกยวกบไขหวดนกไมมกฎหมายฉบบใดทกาหนดใหรฐบาลตองใหความชวยเหลอทางเทคนคหรอ การฝกอบรมในการเปดเผยขอมลขาวสารทเกยวกบไขหวดนกแกประชาชน ตวชวดท 18 กฎหมายกาหนดใหรฐบาลสนบสนนการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรปกครองสวนทองถนเรองการเปดเผยขอมลขาวสารหรอไม พบวา ไมมกฎหมายฉบบใดทใหรฐบาลสนบสนนการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรปกครองสวนทองถนเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร

3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา

ตวชวดท 19 กฎหมายกาหนดระยะเวลาทเหมาะสมซงหนวยงานทรบผดชอบตองเผยแพรขอมลขาวสารแกประชาชนเพยงใด พบวา นอกจากมกฎหมายใหหนวยงานของรฐจดทารายงานและเผยแพรขอมล


77

ขาวสารเกยวกบไขหวดนกไวอยางชดเจนแลว กฎหมายยงไดกาหนดระยะเวลาทตองเผยแพรขอมลเกยวกบไขหวดนกภายใน 24 ชวโมงเมอเกดมอาการปวยหรอมเหตสงสยวามการปวยดวยโรคไขหวดนก หรอในกรณการระบาดของสตวในพนทในเขตโรคระบาด หรอเขตสงสยวามโรคระบาด ใหเจาของแจงตอพนกงานเจาหนาท สารวตร หรอสตวแพทย ภายในเวลาสบสองชวโมงนบแตเวลาทสตวปวยหรอตาย

3.2 ดานความพยายาม ตวชวดดานกฎหมายประเมนดวยตวชวดจานวน 10 ตว ดงมผลการประเมนดงตอไปน

3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม ตวชวดท 20 ระบบจดเกบรวบรวมขอมลขาวสารและการจดการเปนแบบบรณาการดเพยงใด พบวาขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกมการจดเกบอยางบรณาการทงการระบาดในคนและในสตว ในระบบ online และตวรายงาน (report) มระบบรายงานทงทเปนเอกสาร คอมพวเตอร และโทรศพท ขอมลมความเชอมโยงของโรคไขหวดนกทงในคนและในสตว และสามารถรวบรวมประมวลผลขอมลทนท โดยมทมเฝาระวงสอบสวนเคลอนทเรว (Surveillance and Rapid Response Team หรอ SRRT ทจดตงขนโดยกระทรวงสาธารณสข และ Avian Influenza Investigation Team : AIIT ทจดตงขนโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ) ทสามารถปฏบตการดวยความรวดเรวและทางานอยางบรณาการชวยใหสนองตอบตอความตองการของฝายนโยบายไดอยางฉบพลน

ตวชวดท 23 ขอมลขาวสารทหนวยงานจดหาใหมความถกตองสมบรณตามทรองขอมากนอยเพยงใด พบวา ไมสามารถประเมนไดเนองจากไมพบกรณทประชาชนทาการรองขอขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกอยางเปนทางการกบหนวยงานราชการเลย ยกเวนในกรณทสอมวลชน (หนงสอพมพมตชนรายวน) ไดทาการขอขอมลขาวสารเพอตรวจสอบโรคระบาดไขหวดนกในสตวปก (ไก) เทานน

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย

ตวชวดท 25 การขอใชบรการขอมลขาวสารของประชาชนในกรณศกษาน จะตองเสยคาใชจายมากนอยเพยงใด พบวา ไมสามารถประเมนไดเพราะไมเคยมกรณเกดขน ประกอบกบขอมลโรคไขหวดนกเปนโรคระบาดทกฎหมายระบใหตองประกาศหรอเปดเผย

3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม ตวชวดท 27 หนวยงานของรฐทเกยวของพยายามวางแผนอยางเปนระบบในการเผยแพรขอมลขาวสาร

แกกลมผดอยโอกาสหรอคนกลมนอยดเพยงใด พบวา กระทรวงสาธารณสข ไดพยายามพฒนาขดความสามารถประชาชนและชมชนในการจดการปญหาโรคไขหวดนก ผานการรณรงคประชาสมพนธสรางความเขาใจทถกตองทางสอตางๆ อาท โทรทศน วทย เทป หอกระจายขาว หนงสอพมพ โปสเตอร แผนพบ ปายประชาสมพนธ


78

นทรรศการ ฯลฯ รวมทงขอความรวมมออาสาสมครสาธารณสขทออกเยยมบานทกหลงคาเรอนทวประเทศ เผยแพรความร ความเขาใจทถกตองใหประชาชนสามารถปองกนตนเองและบตรหลานได รวมมอกบหนวยงานในการปองกนควบคมโรคอยางเตมท และจดใหมบรการตอบคาถามประชาชนเกยวกบโรคไขหวดนกทางฮอตไลน (ศนยปฏบตการกรมควบคมโรค) โทร. 02-590-3333 รวมทงพยายามพฒนาระบบและเครอขายเทคโนโลยสารสนเทศ เผยแพรขอมลโรคไขหวดนกสาหรบเจาหนาทและประชาชน ผานเวบไซตกระทรวงสาธารณสข http://www.moph.go.th และดาเนนการพฒนาระบบสารสนเทศโดยใชขอมลการเฝาระวงโรคในคนและในสตวปก มาวเคราะหและนาเสนอเพอเชอมโยงการแกปญหาในพนทตางๆ

3.2.4 ระยะเวลา ตวชวดท 29 หนวยงานของรฐเผยแพรขอมลขาวสารภายในระยะเวลาทกาหนดไวดเพยงใด พบวา

ขอมลขาวสารในระยะแรก (ปลายป พ.ศ. 2547 ถงตนป พ.ศ. 2548) ทมการระบาดของไขหวดนกนน การเขาถงกลมประชากรเปาหมาย ทนเวลา ขอมลขาวสารทไดรบเปนประโยชน และตรงตามความตองการของประชาชนทอยในพนทคอนขางตา แตในป พ.ศ. 2549 ขอมลขาวสารทไดรบทนเวลา มประโยชน และตรงความตองการในสดสวนสงมาก แตประเดนของการเขาถงขอมลของประชาชนยงไมมากนก

3.2.5 ชองทางในการเขาถง

ตวชวดท 31 ขอมลในกรณศกษาน สามารถพบในแหลงจดเกบขอมลขาวสารตางๆ มากนอยเพยงใด พบวา กลมตวอยางรอยละ 94 ขนไปไดรบขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกจากโทรทศน หอกระจายขาว และ อาสาสมครสาธารณสข รองลงมาไดรบขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกจากเพอนบาน/ ชาวบาน วทย เจาหนาทขององคการบรหารสวนตาบล/เทศบาล ญาตพนอง และบคคลภายในครอบครวรอยละ 71 ถงรอยละ 77, ไดรบขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกจากเอกสาร/แผนพบของกระทรวงสาธารณสขรอยละ 63, ไดรบขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกจากหนงสอพมพรอยละ 47, ทเหลอมสดสวนของการไดรบขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกนอยมาก โดยเฉพาะขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกจากอนเตอรเนตไมสามารถเขาถงประชาชนทวไปไดเลย

แหลงขอมลขาวสารทใหขอมลเรองไขหวดนกทประชาชนเขาถงมากทสด คอ สอสาธารณะ เชน โทรทศน หอกระจายขาว และวทย รอยละ 97, 95 และ 75 ตามลาดบ ขาวสารจากเจาหนาทเปนแหลงทประชาชนเขาถงในอนดบรองลงมา เชน จากบคลากร และอสม. 94%, อบต./เทศบาล 72.8% นอกจากเอกสารแผนพบของกระทรวงสาธาณสข ซงเขาสประชาชนรอยละ 63 เอกสารจากทางราชการ คอแผนพบสานกนายกฯ หรอสถาบนการศกษา เขาถงประชาชนในระดบนอยถงนอยมาก


79

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ ตวชวดท 33 มการจดทาเอกสารคมอหรอฝกอบรมเรองการเขาถงขอมลขาวสารอยางสมาเสมอใหพนกงานหรอเจาหนาทในชวง 3 ปทผานมาหรอไม อยางไร พบวา มการจดทาเอกสารคมอการปฏบตงานโรคไขหวดนกสาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขทงในรปของรายงาน(report) และในระบบ online จดทาโดยสานกโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข เนอหามความครอบคลมทงเรองของความร ความเขาใจ และแนวทางการปฏบตในระดบตางๆ อยางชดเจนในทกขนตอน รวมทงไดรวบรวมหนงสอราชการ/ คาสงตางๆ เพอเปนขอมลใหกบเจาหนาทไดดาเนนการตามนโยบายได ในสวนของไขหวดนกในสตวไดมการจดทารายงานสาหรบบคลากรทางดานปศสตวในลกษณะเชนเดยวกนและมความชดเจนด สวนการฝกอบรมใหกบเจาหนาทและพนกงานทเกยวของนน ไดพฒนาระบบการเฝาระวง (epibase & epidata) ขนมาใชภายในจงหวดเองกเพอทจะใหผทเกยวของ/ เจาหนาททปฎบตงานไดรบทราบขอมลขาวสารในพนทไดอยางรวดเรวและเทาเทยมกน ขอมลขาวสารทอยบนเครอขายนนสามารถนาออกมาใชไดอยางงายๆ เพราะไมไดใหแตตวเลขเทานน ไดมการแปลผลออกมา เพอใหบคคลทเกยวของสามารถเขาใจสถานการณในภาพรวมและเฉพาะพนทไดงายๆ การพฒนาระบบขอมลขาวสารทจาเปนใหบคคลทเกยวของสามารถเขาถงไดอยางรวดเรวและทวถงอยางนมสวนชวยควบคมโรคไขหวดนกไดเปนอยางด แตในสวนของชาวบานนนขอมลขาวสารอาจครอบคลมไมไดทกคน อยางไรกตาม ถงแมวาไดมการฝกอบรมอยางสมาเสมอ และมเอกสารคมอแตในทางปฎบตงานกยงมปญหาอยอกมาก ตวชวดท 34 มการจดทาเอกสารคมอหรอฝกอบรมเรองสงแวดลอมอยางสมาเสมอใหพนกงานหรอเจาหนาทในชวง 3 ปทผานมาหรอไม อยางไร พบวา ไมมการฝกอบรมเรองสงแวดลอมทเกยวของกบไขหวดนกในคนเลย แตพบวา มการจดทาคมอเรองสงแวดลอมหรอมการฝกอบรมเรองสงแวดลอมทเกยวของกบไขหวดนกในสตวอยบาง ตวชวดท 35 การจดสรรงบประมาณแผนดนในเรองการรวบรวมและเผยแพรขอมลขาวสารเพยงพอหรอไม พบวา การจดสรรงบประมาณแผนดนในเรองการรวบรวมและเผยแพรขอมลขาวสารในกรณไขหวดนกไมไดกาหนดชดเจน แตไดกาหนดในยทธศาสตรการสรางความเขาใจ และการมสวนรวมของภาคประชาชนและธรกจ ซงไดรวมการสอสารและประชาสมพนธไวจานวน 240 ลานบาท ในสวนของผทมหนาทรวบรวมขอมลขาวสารในระดบจงหวดเหนวาเปนงานประจาทดาเนนการอยแลวเมอมงบประมาณสวนน โดยเฉพาะทาใหการรวบรวมและเผยแพรขอมลขาวสารในกรณไขหวดนกมประสทธภาพมากขน สามารถทาใหควบคมการระบาดของไขหวดนกในพนทไดอยางมประสทธภาพ


80

3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของสาธารณชน ตวชวดท 37 คมอการขอรบขอมลของราชการมความชดเจนและงายในการทาความเขาใจตอประชาชนหรอไม พบวา คมอไขหวดนกสาหรบประชาชนมความชดเจน มการระบทอย หรอสถานทตดตอเพอขอรบขอมลขาวสารไวอยางชดเจนทงเบอรโทรศพท โทรสาร และ electronic mail นอกจากคมอสาหรบประชาชนทเปนตวเอกสารสงพมพแลว ขอมลขาวสารจะอยบนเวบไซตเปนสวนใหญ จงทาใหประชาชนยากทจะคนหา ผลจากการสารวจ พบวาไมมประชาชนเขาถงขอมลทางอนเตอรเนตเลย 3.3 ดานประสทธผล ตวชวดดานประสทธผลของความพยายามของรฐในการเผยแพรขอมลขาวสารใหประชาชน มจานวน 4 ตวชวด ผลของการประเมนในสวนนขอมลสวนใหญไดมาจากการสอบถามประชาชนจานวน 103 รายในจงหวดสพรรณบร ดงมผลการประเมนดงตอไปน

3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง ตวชวดท 39 ขอมลขาวสารทเกยวของกบกรณศกษาเผยแพรไปถงประชาชนไดทนเวลาหรอไม พบวา ขอมลขาวสารสวนใหญเผยแพรแกประชาชนทนเวลา โดยในระยะเรมแรกของการระบาดของไขหวดนกคอในชวงปลายป พ.ศ. 2546 ถงตนป พ.ศ. 2547 นนจงหวดสพรรณบรมปญหาเรองขอมลขาวสารเชนเดยวกบพนทอนๆ การปกปดขอมลขาวสารการระบาดของไขหวดนกทาใหเกดความระสาระสายไปทวพนทจงหวดสพรรณบร เมอสถานการณบงคบใหตองเปดเผยขอมลขาวสารแลวนนไขหวดนกไดกระจายเตมพนทไปหมดแลว มผแจงขอมลวามไกตายในลกษณะทเขาไดกบนยามของโรคไขหวดนกในทกอาเภอ ดงนนขอมลขาวสารทภาครฐให ณ เวลาทยอมรบวามการระบาดจงไมทนเวลาททางเจาหนาทจะเขาไปควบคมโรคไดทนเวลา ไขหวดนกไดแพรกระจายไปไกลเกนกวาทคาดกนไว สาหรบขอมลขาวสารทเผยแพรใหกบประชาชนในปจจบน เนองจากประชาชนมความร ความเขาใจ และตระหนกถงอนตรายของไขหวดนกเปนอยางด เมอมไก หรอนกหรอเปดตายดวยอาการทผดปกตหรออาการทสมพนธกบไขหวดนก ประชาชน/ชาวบานจะกลวกนมาก และแจงตอเจาหนาทเกยวของเขามาตรวจสอบหรอเขามาทาลายในทนท อยางไรกตาม มประชาชนสวนหนงเขาใจวาในขณะนไขหวดนกไดหมดไปจากประเทศไทยแลวเนองจากการนาเสนอขาวหรอการรณรงคเกยวกบไขหวดนกคอนขางนอยลงในปจจบน โดยเฉพาะในสอทางโทรทศนทประชาชนเขาถงไดมากทสด

3.3.2 ผลลพธของการเขาถงขอมลขาวสาร ตวชวดท 41 ขอมลทเผยแพรนนมสวนชวยปองกนหรอบรรเทาผลกระทบตอสงแวดลอมหรอสขภาพอนามยของประชาชนมากนอยเพยงใด พบวา เจาหนาททเกยวของไดพยายามอยางยงในการทจะใหประชาชน


81

ไดเปลยนแปลงพฤตกรรมทมความเสยงตอการตดโรคไขหวดนก หรอหลกเลยงความเสยงตางๆ ตอการตดโรคไขหวดนก โดยการจดทาคมอสาหรบประชาชน ประกาศ หรอใหคาแนะนาแกประชาชนเปนระยะๆ ซงสงผลใหประชาชนประมาณรอยละ 90 เปลยนวธการ/ การปฏบตตว/ เปลยนพฤตกรรม เชน พฤตกรรมการรบประทานไกโดยจะรบประทานไกทปรงสกเทานน สวมถงมอ หรอถงพลาสตกเวลาสมผสสตวปก นาไกทตายแลวไปฝงดน ลางมอทกครงทสมผสสตวปก ไมดมนาฝนแรก หลกเลยงการจบไก และบางรายเลกเลยงไกไปเลย อาหารทซอมาจากรานคาจะนามาปรงใหมทบานเสมอ ลางอาหารใหสะอาดกอนนามาปรง ลางเปลอกไขกอนมาปรง ปรงไขใหสกกอนกน หรอเลกกนไขไกไปเลย ไมคลกคลกบสตวปกอยางใกลชด ไมสมผสไก ใชผาปดปากตอนเขาเลาไก และใชถงมอ ผาปดปาก-จมก และรองเทายางเวลาทาความสะอาดเลาไก และฉดยาฆาเชอเปนระยะ ซงการปฏบตดงกลาวทงหมดเปนวธการทสอดคลองกบการควบคมการระบาดของไขหวดนก

3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ ตวชวดท 42 เจาหนาทของหนวยงานรฐไดปฎบตหนาทในการใหขอมลและรบผดชอบในการบรหารจดการ ในกรณศกษานไดดเพยงใด พบวา จากการสมภาษณประชาชนถงความพงพอใจกบการปฏบตงานของเจาหนาททเกยวของกบไขหวดนก พบวา ประชาชนมความพงพอใจกบการปฎบตของเจาหนาทมาก และเหนวาเจาหนาท/ขาราชการมความรบผดชอบดมาก

3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม ตวชวดท 46 องคกรพฒนาเอกชนมสวนอานวยความสะดวกดานขอมลขาวสารเพยงใด พบวา องคกร

เอกชนหรอองคกรภาคประชาสงคมยงมสวนเอออานวยในการใหขอมลขาวสารหรอเผยแพรขอมลขาวสารเกยวกบไขหวดนกไมมากนก เนองจากปญหาไขหวดนกเปนเรองใหมตองอาศยหลกการทางวชาการเขามาดาเนนการอยคอนขางมาก ซงแมแตเจาหนาทในระดบพนทเองกยงขาดขอมลทจาเปนอย

4. บทสรปและขอเสนอแนะ

4.1 บทสรป ในดานกฎหมายไมพบวา มกฎหมายทางสาธารณสขฉบบใดระบการมสวนรวมของประชาชนไว นอกจากถกระบไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 แตรฐธรรมนญกไมไดระบชดเจนวา ระดบการมสวนรวมของประชาชนนนอยในขนใด และไมมกฎหมายทางสาธารณสขฉบบใดใหหลกประกนชดเจนทางกฎหมายวา หากประชาชนมสวนรวมและตดสนใจแลวจะมอานาจในการเปลยนแปลงในระดบนโยบายหรอไม รวมทง กลไกการกาหนดนโยบายโรคไขหวดนกระดบประเทศมแตผประกอบธรกจ ไมมภาคเกษตรรายยอย เพราะมผลประโยชนเขามาเกยวของมากมาย นบตงแตการนบจานวนไก/ เปดททาลายเพอจายคาชดเชย การจดซอ/ จดหายาฆาเชอโรค ซงผลจากการขาดการมสวนรวมของประชาชน ทาใหการแกปญหามงเนน


82

ผลประโยชนทางการคามากกวาสขภาพ และวฒนธรรมพนบาน เชน การไลเปดทงใหเขามาสการเลยงในระบบเลา ซงสงผลกระทบตอทงผเลยงและชาวนาทอาศยเปดในการขจดศตรในนาขาว การไมอนญาตใหนาเขาวคซนไกทาใหเกษตรกรไกไข และไกพอพนธ แมพนธ ตองลกลอบนาวคซนมาฉดกนเอง ทาใหไมสามารถควบคมคณภาพได ในดานความพยายามของหนวยงานของรฐในการเผยแพรขอมลใหกบประชาชน พบวา ทางหนวยงานของรฐทเกยวของกบไขหวดนก โดยเฉพาะกระทรวงสาธารณสข ไดพยายามพฒนาขดความสามารถของประชาชนและชมชนในการจดการปญหาโรคไขหวดนก ผานการรณรงคประชาสมพนธสรางความเขาใจทถกตองทางสอตางๆ รวมทง ขอความรวมมออาสาสมครสาธารณสขทออกเยยมบานทกหลงคาเรอนทวประเทศ เผยแพรความรความเขาใจทถกตองใหประชาชนสามารถปองกนตนเองและบตรหลานได และจดใหมบรการตอบคาถามประชาชนเกยวกบโรคไขหวดนกทางฮอตไลน (ศนยปฏบตการกรมควบคมโรค) รวมทง พยายามพฒนาระบบ และเครอขายเทคโนโลยสารสนเทศ เผยแพรขอมลโรคไขหวดนกสาหรบเจาหนาทและประชาชนผานเวบไซตของกระทรวงสาธารณสข นอกจากน กระทรวงสาธารณสขไดแตงตงคณะทางานปองกนและควบคมโรคไขหวดนก โดยแตงตงคณะทางานเผยแพรและประชาสมพนธเปนคณะกรรมการชดหนงใน 9 คณะทางานปองกนและควบคมโรคไขหวดนก สวนความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรนน พบวา ทางกระทรวงสาธารณสขไดมการจดอบรมเพอเพมพนความรใหจดการกบปญหาไขหวดนกอยางตอเนองและสมาเสมอ รวมทงไดจดทาคมอการปฏบตงานไวอยางชดเจน อยางไรกตาม ถงแมวากระทรวงสาธารณสขจะพฒนาการใหขอมลขาวสารแกประชาชนอยางกวางขวาง แตขอมลขาวสารทสาคญๆ นนไดเผยแพรทางอนเตอรเนตเปนสวนใหญ ทาใหเจาหนาทเขาถงขอมลไดเปนอยางด แตประชาชนโดยทวไปแลวสามารถเขาถงขอมลขาวสารไดนอยมาก ในดานประสทธผลของความพยายาม กรณศกษาน พบวา การเผยแพรขอมลขาวสารใหกบประชาชนในระยะเรมแรกของการระบาดของไขหวดนก คอในชวงปลายป พ.ศ. 2546 ถงตนป พ.ศ. 2547 นนไมทนเวลาททางเจาหนาทจะเขาไปควบคมโรคไดทนเวลา ไขหวดนกไดแพรกระจายไปไกลเกนกวาทคาดกนไว ในปจจบนประชาชนมความตนตวกนมากประกอบกบทางรฐบาลไดดาเนนการเผยแพรขอมลขาวสารใหกบประชาชนในหลายๆ ชองทาง และมมาตรการตางๆ อกมากมายจงทาใหการควบคมและปองกนโรคไขหวดนกมประสทธภาพมากขน โรคไขหวดนกไมกระจายเปนวงกวางอยางเชนการระบาดในรอบแรกๆ อยางไรกตาม มประชาชนสวนหนงเขาใจวาในขณะนไขหวดนกไดหมดไปจากประเทศไทยแลว เนองจากการนาเสนอขาวหรอการรณรงคเกยวกบไขหวดนกนอยลงมาก โดยเฉพาะในสอทางโทรทศนทประชาชนเขาถงไดมากทสด จงอาจทาใหประชาชนสวนหนงมความตระหนกตอปญหาไขหวดนกนอยลงไป


83

4.2 ขอเสนอแนะ 1. กรณศกษา “ไขหวดนก” นนถงแมวาจะไมมกฎหมายทระบหรอบงคบใชไวอยางชดเจนของการมสวน

รวมของประชาชน แตในทางปฎบตในระดบนโยบาย แผนงาน และโครงการตางๆ ของกระทรวงสาธารณสข ทเกยวของกบไขหวดนก ไดกาหนดการมสวนรวมของประชาชนไวอยางกวางขวาง อยางเชน ในระดบนโยบายไดกาหนดยทธศาสตรการมสวนรวมของภาคประชาชนและธรกจเปนหนงใน 6 ยทธศาสตรของการแกไขและจดการกบไขหวดนก ในระดบโครงการและแผนงานไดนาอาสาสมครมาเปนเครอขายในการจดการกบไขหวดนก เปนตน ดงนน ประชาชนตองเขามสวนรวมใหมากยงขน เพอใหการเขามามสวนรวมนนมผลตอการเปลยนแปลงในระดบนโยบายไดดวย เพราะการกาหนดนโยบายโดยการมสวนรวมของประชาชนนอยทาใหในขนตอนของการปฏบตยงมปญหาอยอกมาก อยางเชน การทาลายสตว การจดทา passport ไก การกาหนดมาตรการเลยงไก เปด เปนตน รวมทงรฐควรสนบสนนวฒนธรรมในการเปดเผยขอมลขาวสารใหเปนสงทปกตในสงคมไทยโดยใหมกฎหมายคมครองผทเปดเผยขอมลอยางชดเจน

2. การเผยแพรขอมลขาวสารสวนใหญยงเปนบทบาทของเจาหนาทรฐ ภาคเอกชน/ ธรกจตองเขามามสวนมากขนในการเผยแพรขอมลขาวสาร รวมทงควรเพมความหลากหลายของชองทางเผยแพรขอมลขาวสารใหมากขน โทรทศนเปนสอทประชาชนเขาถงขอมลขาวสารไขหวดนกไดมากทสด ในขณะทขอมลขาวสารไขหวดนกทมคณภาพดทสดจะอยบนอนเตอรเนต ซงประชาชนทวไปไมสามารถเขาถงไดเลย จงเปนประโยชนกบเจาหนาทรฐและภาคธรกจเทานน

3. ภาคธรกจสามารถเขาถงกลไกการกาหนดนโยบายโรคไขหวดนกระดบประเทศ แตเกษตรรายยอยไมมโอกาสเชนนน การมสวนรวมของประชาชนไมครบทกภาคสวน ทาใหการแกปญหามงเนนปกปองผลประโยชนทางการคามากกวาสขภาพและวฒนธรรมพนบาน ดงนนจงควรใหเกษตรกรรายยอยไดเขามามสวนรวมในการกาหนดนโยบายดวย

ทมา:นตยสารสารคด, http://www.sarakadee.com/web/modules.php


หวขอ A: การเขาถงขอมลขาวสารทเกยวของกบอบตภยหรอภาวะฉกเฉนทางดานสงแวดลอม

กรณศกษา ขอมลธรณพบตภยสนาม

โดย

เรวด ประเสรฐเจรญสข และเกศน แกวนเจรญ

มลนธเพอการพฒนาทยงยน

บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – ธรณพบตภยสนาม

86

1. ความเปนมาและเหตผลในการเลอกกรณศกษา 1.1 ความเปนมา

การเกดแผนดนไหวครงใหญขนาด 9.3 รคเตอร ในทะเลบรเวณทศตะวนตกเฉยงเหนอของเกาะสมาตรา ประเทศอนโดนเซย เมอวนท 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 ไดกอใหเกดคลนยกษสนาม12 เคลอนเขาสชายฝงทะเลของประเทศตางๆ จานวน 12 ประเทศ รอบมหาสมทรอนเดย คลนยกษไดทาลายชวตคนมากกวา 300,000 คน ทาลายทรพยสนและสงแวดลอมเปนจานวนมหาศาล

สาหรบประเทศไทยไดเกดคลนยกษความสงประมาณ 5-10 เมตร เขาทาลายพนทใน 6 จงหวด ไดแก

จงหวดระนอง พงงา ภเกต กระบ สตล และตรง รวม 25 อาเภอ/กงอาเภอ 95 ตาบล 407 หมบาน ไดมการประเมนความเสยหาย พบวา ประเทศไทยเสยหายทงดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ประมง และการเพาะเลยงสตวนา รวมถงดานธรกจทองเทยว เศรษฐกจ สงคม และชมชน13 ดงน

1) ราษฎรไดรบความเดอดรอน มจานวน 58,550 คน 12,017 ครอบครว 2) จานวนผเสยชวต บาดเจบ และสญหาย (ขอมลถงวนท 12 เมษายน 2548) จานวนผเสยชวต รวม

5,395 คน (แยกเปนคนไทย 1,961 คน คนตางประเทศ 1,953 คน ไมสามารถระบไดวาเปนคนไทยหรอคนตางประเทศ 1,481 คน) บาดเจบรวม 8,457 คน (แยกเปนคนไทย 6,065 คน คนตางประเทศ 2,392 คน) รบแจงสญหายรวม 2,845 คน (แยกเปนคนไทย 1,937 คน คนตางประเทศ 908 คน) (ไดผานการตรวจสอบครงท 85 ณ วนท 12 เมษายน 2548 โดยตดรายชอแจงซา/ กลบภมลาเนาเดม/ บาดเจบ/ เสยชวต/ พบตวแลว)

3) จานวนเดกกาพราในพนท 6 จงหวดภาคใตทประสบภยทบดาหรอมารดาหรอผอปการะเดมเสยชวต มจานวนทงสน 1,221 คน เพมขนจากสปดาหทผานมาจานวน 49 คน (ขอมล ณ วนท 11 เมษายน 2548 กระทรวงการพฒนาสงคมฯ) แยกเปนกาพราบดา 413 คน กาพรามารดา 474 คน กาพราทงบดามารดา 92 คน ผอปการะเดมเสยชวต 34 คน และมเดกกาพราทบดาหรอมารดาเสยชวตอยในพนทจงหวดอนๆ จานวน 208 คน

4) ความเสยหายตอทรพยสน มบานเรอนราษฎรเสยหายรวม 4,806 หลง แยกเปนเสยหายทงหลง 3,302 หลง เสยหายบางสวน 1,504 หลง พนทการเกษตรเสยหายคดเปนมลคา 6,625,17.50 บาท ดานประมง

12 คลนสนาม (Tsunami) ตางจากคลนตามปกตทวไปทเราเหนตามชายหาด (tidal wave) คอ คลนทวไปจะเกดจากการขน-ลงของกระแสนา บวกดวย

แรงลมทพดบนผวนา แตคลนสนามไมเกยวกบกระแสนาและไมเกยวกบสภาวะอากาศแตอยางใด สาเหตทสามารถทาใหเกดคลนสนาม มดงน 1. การระเบดอยางรนแรงของภเขาไฟ 2. การเกดแผนดนถลม 3. อกาบาตตกลงในทะเลหรอมหาสมทร 4. การเคลอนตวของเปลอกโลก 5. การทดลองระเบดนวเคลยรในทะเล หรอมหาสมทร กรณเหตการณเมอวนท 26 ธนวาคม 2547 คลนสนามเกดจากแผนดนไหวใตมหาสมทร หรอบรเวณใกลชายฝงทะเล แผนดนเกดรอยแยก นาทะเลจะถกดดเขาไประหวางรอยแยกทเกดขน ทาใหเกดภาวะนาลงอยางรวดเรว จากนนแรงอดใตเปลอกโลกจะดนนาทะเลขนมา กลายเปนระลอกคลนใหญ (http://www.onep.go.th/tsunami/news_show2.asp?id=25) 13 กระทรวงมหาดไทย โดยสานกเลขาธการปองกนภยฝายพลเรอน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย รายงานสรปขอมลความเสยหายและการให

ความชวยเหลอผประสบภยจากเหตการณแผนดนไหวและคลนยกษตอทประชมคณะรฐมนตรวนท 19 เมษายน พ.ศ. 2548


87

พนทเพาะเลยงสตวนา และเครองมอประมงเสยหายคดเปนมลคา 1,808,891,883 บาท ดานปศสตวเสยหายคดเปนมลคา 17,625,605.50 บาท ดานสถานประกอบการเสยหายคดเปนมลคา 13,101,249,720 บาท รวมมลคาความเสยหายตอทรพยสนทเกยวกบการประกอบอาชพของราษฎรทง 6 จงหวด ประเมนในขนตนประมาณ 14,934.39 ลานบาท (ไมรวมบาน/ ทอยอาศย)

5) ความเสยหายดานสงสาธารณประโยชน ผลการสารวจความเสยหายดานสงสาธารณประโยชน ไดแก ทาเทยบเรอ สะพาน ถนน ทอระบายนา พนง/ เขอน ระบบสาธารณปโภค ไฟฟา ประปา โทรศพท และอนๆ ไดรบความเสยหาย ประเมนในขนตนประมาณ 1,057.39 ลานบาท

6) ความเสยหายดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การสารวจความเสยหายดานสงแวดลอม เปนการประเมนเบองตนทสามารถสงเกตได ไดรบความเสยหายทงดานสภาพชายหาด ปาชายเลน ปาไม แหลงนาจด แนวปะการง รวมทงเกดสภาพดนเคมในบางพนท ซงจงหวดไดประสานงานใหหนวยงานทเกยวของตรวจสอบและแกไขแลว

นอกจากนระหวางเกดเหตการณ พบวา การสอสาร การจายพลงงานไฟฟา และระบบสาธารณปโภคอนๆ

ไดถกตดขาดในพนททประสบภย หนวยงานจากทกภาคสวนไดระดมสรรพกาลงเขาแกไขปญหาอยางเตมท การใหความชวยเหลอผประสบภยจากเหตการณธรณพบตภยสนามมหนวยงานภาครฐ องคกรเอกชน องคกรสาธารณประโยชนตางๆ ทงในประเทศและตางประเทศเขาชวยเหลอผประสบภยทง 6 จงหวดของประเทศไทย เพราะหากใหกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย ซงเปนหนวยงานททาหนาทใหความชวยเหลอผประสบภยเขาดาเนนการเพยงหนวยงานเดยว ยอมไมสามารถดาเนนการไดทงหมด สวนหนงเพราะสถานการณเชนนไมเคยปรากฏขนมากอนสาหรบประเทศไทย และตองมการตดตามสถานการณตอเนองเพราะขณะนนไมชดเจนวาจะเกดแผนดนไหวตามมาหรอไม นอกจากน กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยไดรบคาสงจากนายกรฐมนตรใหเปนผจดทาระบบฐานขอมลกลาง (data base) ในการบรหารจดการเกยวกบความเสยหายทงดานประชาชนทประสบภย ทรพยสน การอาชพ สงสาธารณประโยชน และการใหความชวยเหลอประชาชนผประสบภยทหนวยงานของรฐไดดาเนนการแลว เพอประโยชนในการตดตามการใหความชวยเหลอใหเปนไปอยางถกตองรวดเรวและทวถง (ศนยอานวยการชวยเหลอผประสบภยจากคลนยกษ, 2548)

ทผานมาหนวยงานของประเทศไทยททาหนาทตดตามเกยวกบแผนดนไหว คอ สานกแผนดนไหว กรม

อตนยมวทยา ทาหนาทในการตรวจสอบแผนดนไหวและแจงเตอนแกประชาชน ในวนเกดเหตมการแจงเตอนไปในพนท แตไมไดมการคาดการณลวงหนาถงรปแบบการเกดแผนดนไหววาจะกอใหเกดคลนสนามตามมา จงไมมการแจงอพยพโยกยายผคนและกลายเปนทมาของความเสยหายรนแรงทเกดขน กอนเกดเหตการณครงนไดมการคาดการณจากนายสมทธ ธรรมสโรช อดตรองปลดกระทรวงคมนาคม ไดเคยกลาวเอาไวเกยวกบแนวโนมทสนามจะเกดในประเทศไทยไวเมอปลายเดอนสงหาคม 2541 หลงจากเกดเหตการณสนามในปาปวนวกนวา จากการวเคราะหเบองตนของนกวชาการดานแผนดนไหว สนามอาจเกดขนในทะเลอนดามนตอนบนและม


88

ผลกระทบตอชายฝงทะเลทศตะวนตกของไทย โดยอาจเกดขนไดในจดทเคยเกดแผนดนไหวขนาดใหญมาแลว 2 - 3 จดในทะเลอนดามน ทงน ในอดตมประวตการเกดแผนดนไหวทงระยะหางหลายสบป คลายคลงก บการเก ดแผนด นไหวในประเทศปาป วนวก น (http://www.phukettsunami.com/thai/data-whatistunami.htm) แตการตงขอสงเกตดงกลาวไดรบการคดคานจากผไมเหนดวยหลายคน ดงนนเมอเกดเหตการณธรณพบตสนามครงนข น ทางรฐบาลและหนวยงานทเกยวของจงไดมการทบทวนและประเมนเบองตน พบวา พนทชายฝงอนดามนเปนพนททอยในแนวเลอนและแนวแยกของแผนดนไหว ตงแตเกาะ สมาตราผานขนมาถงหมเกาะนโคบารจนถงเมองยางกงของประเทศพมา จงจาเปนตองมระบบเตอนภยเพอแจงเหตลวงหนาในการทจะอพยพเคลอนยายผคนขนสทสงในทปลอดภย และจากเหตการณครงนทาใหเหนวาการบรหารจดการภยพบตของประเทศไทยตองมการแกไขปรบปรงและพฒนา เพอใหมขดความสามารถทดเทยมหรอเทากบระดบสากลโดยเฉพาะการแจงเตอนภยพบตลวงหนา เพอลดผลกระทบททาใหเกดความเสยหายจากภยพบตใหนอยทสด (http://www.ndwc.or.th/th/org/history.htm)

เพอใหระบบเตอนภยพบตประเทศไทยเปนไปอยางมประสทธภาพ นายกรฐมนตรไดลงนามคาสง

สานกนายกรฐมนตรท 16/ 2548 ลงวนท 11 มกราคม พ.ศ. 2548 แตงตงคณะกรรมการศกษาระบบการเตอนภยลวงหนา (early warning system) โดยมอบหมายใหผชวยรฐมนตรประจาสานกนายกรฐมนตร (นายสมทธ ธรรมสโรช) ทาหนาทเปนประธานกรรมการฯ และมผแทนภาครฐ เอกชน ตลอดทงนกวชาการรวมเปนกรรมการโดยมปลดกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเปนกรรมการและเลขานการ ทผานมาคณะกรรมการศกษาระบบการเตอนภยลวงหนา ไดดาเนนการจดทาแผนเตอนภยแหงชาต เสนอตอนายกรฐมนตรและคณะรฐมนตรเมอวนท 27 มกราคม พ.ศ. 2548 ณ โรงแรมรอยลภเกตซต ระหวางการประชมเชงปฏบตการ เรองแผนการฟนฟบรณะพนทประสบธรณพบตภย 6 จงหวดภาคใต และไดรบความเหนชอบในหลกการจากคณะรฐมนตรในวนเดยวกน พรอมทงไดดาเนนการจดตง “ศนยเตอนภยพบตแหงชาต” ขนในอาคารศนยสอสารดาวเทยมในประเทศ ณ ถนนรตนาธเบศร ตาบลบางกระสอ อาเภอเมอง จงหวดนนทบร (http://www.onep.go.th/tsunami/menu10_9.htm) เพอทาหนาทศกษาขอมลเกยวกบภยพบตแตละชนด รบขอมลเกยวกบภยพบตจากภายในและภายนอกประเทศมาใชวเคราะหความรนแรงและประเมนสถานการณ แจงเตอนภยและกระจายขาวความรนแรงของภยพบต การสนสดของภยพบต ตดตามสถานการณของภยพบตอยางใกลชด รวมทงสนบสนนอปกรณทจาเปนในการชวยเหลอกภย และกาหนดแนวทางประสานใหมการฝกอบรม เจาหนาทและประชาชนใหมความรเกยวกบแนวทาง วธการในการลดความสญเสย การหนภย การเสยงภยและการบรรเทาภย (ศนยเตอนภยพบตแหงชาต, อดสาเนา)

กอนหนาน คณะรฐมนตรมมตเมอวนท 25 มกราคม พ.ศ. 2548 อนมตคาใชจายสาหรบการตดตงระบบ

การเตอนภยในพนทเสยงภย (หอกระจายขาว) บรเวณพนทชายฝงอนดามน 6 จงหวดภาคใต จานวน 62 แหง วงเงน 138.78 ลานบาท โดยมอบใหกรมอตนยมวทยารบผดชอบการเบกจายงบประมาณ หอกระจายขาว


89

ดงกลาวจะตงอยทจงหวดระนอง 5 แหง พงงา 16 แหง ภเกต 4 แหง กระบ 12 แหง ตรง 11 แหง และสตล 14 แหง โดยจะมระบบเชอมโยงรบสงขอมลการเตอนภยกบหนวยงานทตรวจสอบขอมล หลงจากนน “ศนยเตอนภยพบตแหงชาต” จะเปนผสงสญญาณเตอนภยผานดาวเทยมไปยงเสาสญญาณในพนททนทเพอสงเสยงเตอนเปนเสยงไซเรน และในเวลาตอมาจะมเสยงเตอนใหประชาชนในพนทอพยพหนขนทสง โดยเตอนเปนเสยงพด 6 ภาษา คอ ภาษาไทย ฝรงเศส ญปน เยอรมน องกฤษ และจน นอกจากนตลอดแนวชายฝงทะเลของ 6 จงหวดภาคใตทไดรบผลกระทบจากธรณพบตภยสนาม ไดมการตดตงสถานวดระดบนาของกรมอทกศาสตร กองทพเรอ ไวรวม 8 แหงนน พบวา สถานททอาวทบละม จงหวดพงงา ไดรบความเสยหายโดยสนเชงหลงเกดธรณพบตภย ดงนน กรมอทกศาสตรจงไดตดตงสถานตรวจวดระดบนาชวคราวขนทเกาะเมยง เพอสงเกตการณและตรวจสอบระดบนาทะเล หากในกรณทเกดคลนสนาม สถานจะรายงานไปยง “ศนยเตอนภยพบตแหงชาต” ไดภายในเวลา 15 นาท และในระยะตอไปกรมอทกศาสตรและกรมอตนยมวทยาจะไดตดตงสถานวดระดบนาซงสามารถวดระดบนาตามเวลาจรง (real time) รวม 18 แหง ตลอดแนวชายฝงทะเลอนดามนและตามเกาะตางๆ โดยดาเนนการในปงบประมาณ 2548 (http://www.onep.go.th/tsunami/menu10_9.htm)

1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษา เหตการณทเกดขนจากภยธรรมชาตครงนเปนอบตภยทมผลกระทบอยางรนแรงตอมนษย โดยเฉพาะ

กลมคนทอาศยอยบรเวณชายฝงทะเลของประเทศและกลมคนทไปทองเทยวเพอชนชมธรรมชาตของทองทะเล และกอใหเกดความเปลยนแปลงและความเสยหายตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมบรเวณชายฝงทะเล อกทงยงเปนอบตภยรนแรงลาสดทเกดขนในประเทศไทย ดงนน จงเปนกรณศกษาทเหมาะสมทจะนามาใชในการประเมนในเรองการเขาถงขอมลขาวสารทเกยวของกบอบตภย เพอใหทราบถงสถานการณการเขาถงขอมลขาวสารดานอบตภยของประเทศไทยในปจจบน และหากประเมนแลวพบวา ประชาชนไมสามารถเขาถงขอมลขาวสารหรอหนวยงานไมสามารถเปดเผยขอมลหรอไมสามารถกระจายขอมลการเตอนภยและการปองกนภยไปถงประชาชนไดทนการณ ขอคนพบเหลานยอยจะชวยชแนวทางในการปรบปรงระบบการใหขอมลขาวสารแกประชาชนใหดขนได


ในการศกษาครงนเปนการศกษาเชงเอกสารและเชงคณภาพ โดยมรายละเอยดดงน 2.1 คนควาเอกสาร

การศกษาขอมลทตยภมจากกฎหมายทเกยวของกบขอมลขาวสาร และรายงานการศกษาวจย เอกสาร และขอมลสถตทเกยวของจากหนวยงาน สถาบนการศกษา ทเกยวของกบสถานการณธรณพบตภยสนาม ฐานขอมลเวบไซตทเกยวของกบกฏหมายขอมลขาวสาร และสถานการณธรณพบตภยสนาม ไดแก


90

สานกงานคณะกรรมการขอมลขาวสารของทางราชการ (http://www.oic.go.th/content/law.htm) ศนยเตอนภยพบตแหงชาต (http://www.ndwc.or.th/th/org/history.htm) กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย (http://www.disaster.go.th/ และ

http://61.19.54.131/tsunami/) สานกงานปลดสานกนายกรฐมนตร (http://203.170.239.222/tsunami/index) สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(http://www.onep.go.th/tsunami/menu10_9.htm) กรมอตนยมวทยา (http://www.tmd.go.th/) ภเกตสนามดอทคอม (http://www.phukettsunami.com/thai/data-whatistunami.htm) ปลดกระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร(http://www.thaitsunami.com/wps/portal)

2.2 สมภาษณ

การสมภาษณกลมเปาหมายหลกทเกยวของกบกรณศกษา ไดแก กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย: เจาหนาทกองเผยแพรและประชาสมพนธ กรมอตนยมวทยา: เจาหนาทกรมอตนยมวทยา เครอขายความรวมมอฟนฟชมชนชายฝงอนดามน:

- คณจงรกษ แชมศร ผประสานงานพนทกระบ - คณภาคภม วธานตรวฒน กรรมการบรหาร - คณยพาภร บญตด อาสาสมคร

ผประสบภยเกาะมก จงหวดตรง: - คณเกรยงศกด ทะเลลก ชาวประมงพนบาน - คณอะเหรน พระคง ชาวประมงพนบาน

ผประสบภยบานนาเคม จงหวดพงงา: - คณปญญา อนนตกล ชาวประมงพนบานและผเพาะเลยงสตวนา

มลนธชมชนไทย: - คณปรดา คงแปน ผอานวยการ

มลนธเพอการพฒนาทยงยน: - คณดวงกมล ศรสข เจาหนาทขอมล

วทยาลยปองกนและบรรเทาสาธารณภย กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย: - คณจรญญา นลกาแหง นกพฒนาทรพยากรบคคล 7ว

ศนยเตอนภยพบตแหงชาต: - คณบญชา สงหสา เจาหนาทกระจายขอมลและเผยแพรขาวสาร


91

- คณจาเรยง ชทบ นกอทกวทยา - คณศภมตร จนทะคาม นกธรณวทยา

สมาพนธชาวประมงพนบานภาคใต: - คณวโชคศกด รณรงคไพร ผประสานงาน

องคการบรหารสวนตาบลบางมวง จงหวดพงงา - คณไมตร จงไกรจกร สมาชกองคการบรหารสวนตาบล)


การประเมนผลกรณศกษาครงนประเมนผล 3 ดานคอ กฎหมายทเกยวของกบการเขาถงขอมลขาวสาร ความพยายาม และประสทธผลทเกดจากกระบวนการมสวนรวมของประชาชน โดยมรายละเอยดดงตอไปน

3.1 ดานกฎหมาย

3.1.1 ขอบเขตและคณภาพของกรอบกฎหมายทเกยวของ การประเมนดวยตวชวดท 10 พบวา กฎหมายเอออานวยใหประชาชนเขาถงขอมลสงแวดลอมเปนสวน

ใหญ โดยมการรบรองสทธนทงในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 และในพ.ร.บ. ขอมลขาวสารของราชการพ.ศ. 2540 สาหรบการประเมนดวยตวชวดท 11 เกยวกบการเผยแพรขอมลขาวสาร พบวา กฎหมายกาหนดใหหนวยงานของรฐ จดทารายงานและเผยแพรขอมลขาวสารอยางเหมาะสม โดยระบไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 และในระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการบรหารระบบการเตอนภยพบตแหงชาต พ.ศ. 2548 และเมอประเมนตามตวชวดท 12 พบวา กฎหมายไดกาหนดใหเผยแพรขอมลขาวสารบางประเภทแกสาธาณชนไมจาเปนตองเผยแพรขอมลขาวสารทงหมด

3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง การกาหนดขอมลขาวสารทเปนความลบเปนไปตาม พ.ร.บ. ขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 และ

ครอบคลมระเบยบวาดวยการรกษาความลบของทางราชการ พ.ศ. 2544 ดงนนเมอประเมนตามตวชวดท 13 พบวา กฎหมายกาหนดใหขอมลทเปนความลบมขอบเขตทชดเจน แตไมจากดเนองจากขอมลทเปนความลบบางสวนตองขนอยกบการพจารณาของหนวยงาน ซงจะทาใหเกดมาตรฐานทแตกตางกนไปในแตละหนวยงานได

3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ กฎหมายไมมการกาหนดใหหนวยงานทดแลขอมลตองจดใหมการพฒนาศกยภาพของบคลากรในการ

เผยแพรขอมลขาวสารเมอประเมนตามตวชวดท 14 แตมการกาหนดไวกวางๆ เกยวกบการใหหนวยงานของรฐทาหนาทฝกอบรมใหกบบคลากรในหนวยงานในระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการบรหารระบบการเตอน


92

ภยพบตแหงชาต พ.ศ. 2548 และระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการปองกนอบตภยแหงชาต (ฉบบท 4) พ.ศ. 2548 แตไมไดระบชดเจนวาตองฝกอบรมเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร

3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน การประเมนดวยตวชวดท 17 กฎหมายกาหนดเรองทรฐบาลจะตองใหความชวยเหลอทางเทคนค การ

ฝกอบรมในเรองการเปดเผยขอมลขาวสารแกประชาชนในบางกรณโดยมการกาหนดไวกวางในอานาจหนาทของคณะกรรมการบรหารระบบเตอนภยพบตแหงชาต และศนยเตอนภยแหงชาตมหนาทเผยแพรประชาสมพนธการดาเนนงานเกยวกบระบบเตอนภยพบตแหงชาต และใหดาเนนการแจงเตอนและกระจายขาวความรนแรงของภย-พบต และเมอทาการประเมนตอในตวชวดท 18 พบวา กฎหมายไมไดระบใหรฐบาลสนบสนนการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรปกครองสวนทองถนเรองการเปดเผยขอมลขาวสารเรองธรณพบต แตระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการบรหารระบบการเตอนภยพบตแหงชาต พ.ศ. 2548 ไดกาหนดใหศนยเตอนภยพบตแหงชาตมหนาทใหคาแนะนาแกหนวยงานราชการทดาเนนงานหรอดาเนนกจกรรมในการบรหารระบบเตอนภยพบตแหงชาต ซงองคกรปกครองสวนทองถนเปนอกหนวยงานหนงทเกยวของในระดบพนทจงจดวาตองมการพฒนาขดความสามารถบคลากรในเรองนเชนกน

3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา การประเมนตวชวดท 19 พบวา กฎหมายไมไดกาหนดระยะเวลาทเหมาะสมเพอใหหนวยงานตอง

เผยแพรขอมลขาวสาร กลาวเพยงกวางๆ วาการบรการขอมลขาวสารของราชการใหดาเนนการใหแลวเสรจโดยเรว แสดงใหเหนวาระบบการเผยแพรขอมลขาวสารจะขนอยกบการพจารณาของแตละหนวยงาน

3.2 ดานความพยายาม

3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม

การประเมนดวยตวชวดท 20 พบวา มระบบจดการขอมลขาวสารแบบบรณาการทจากดในเรองขอบเขตและคณภาพระหวางหนวยงานททางานเรองธรณพบตภย โดยตองปรบปรงในสวนการเผยแพรขอมลขาวสารทจะตองสงตอไปสระดบชมชน และการวเคราะหขอมลระหวางหนวยงานรวมกนในภาพรวมเพอใหเกดความเชอมโยงของขอมลและไมเกดความแยกสวนความรบผดชอบของแตละหนวยงาน และเมอพจารณาในตวชวดท 23 เรองความถกตองสมบรณของขอมลทหนวยงานจดหาให พบวา มการจดหาขอมลขาวสารตามทรองขอและเกยวของแตไมสมบรณ เนองจากหนวยงานทดาเนนการเกยวกบกรณนมหลายหนวยงาน แตละหนวยงานจะมความรบผดชอบตางกนไป การรวบรวมขอมลจะเปนเฉพาะของแตละหนวยงาน แตมการใหรายละเอยดเพมเตมจากเจาหนาทพรอมทงคาแนะนาในการตดตามเอกสารทเกยวของ


93

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย จากการเดนทางไปขอขอมลตามแนวทางการประเมนดวยตวชวดท 25 ทฝายประชาสมพนธของกรม

ปองกนและบรรเทาสาธารณภย ศนยขอมลสานกปลดสานกนายกรฐมนตร และศนยเตอนภยพบตแหงชาต พบวา ไมเสยคาใชจายใดๆ เพราะหนวยงานแนะนาใหตดตามขอมลจากเวบไซต สาหรบกรณขอมลทมความเฉพาะ ทางเจาหนาทไดแนะนาใหทาหนงสออยางเปนทางการสงมาขอขอมลเพอขออนมตของเจาหนาททรบผดชอบ

3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม การประเมนเกยวกบความพยายามของหนวยงานของรฐในการวางแผนอยางเปนระบบเพอการเผยแพร

ขอมลขาวสารแกกลมผดอยโอกาสหรอคนกลมนอยตามตวชวดท 27 พบวา หนวยงานของรฐทเกยวของกบธรณพบตสนามมความพยายามทจะเขาถงกลมเปาหมาย แตควรปรบปรงเรองแผนงานและความเปนระบบในการเขาถงกลมคนทดอยโอกาส เนองจากไมมแผนการเฉพาะทชดเจน มเพยงความความพยายามในการแผยแพรขอมลขาวสารสประชาชนทวไป

3.2.4 ระยะเวลา การประเมนผลตวชวดท 29 พบวา หนวยงานของรฐมการเผยแพรขอมลขาวสารไมตรงเวลาหรอไม

สมาเสมอเกดขนนอยครง การเกดเหตการณสนามครงนทาใหประเทศไทยมบทเรยนเรองการเตอนภยและมแผนการเตอนภยทชดเจนขน โดยมการจดทารายละเอยดทชดเจนของศนยเตอนภยพบตแหงชาตถงวธการแจงเหตและการกระจายขาว แมจะมการสบสนบางในระยะแรกและในระหวางทมการซอมเตอนภย แตจดวาอยในระดบทนาพอใจ

3.2.5 ชองทางในการเขาถง การประเมนชองทางเขาถงขอมลขาวสารและแหลงจดเกบขอมลขาวสารตามตวชวดท 31 พบวา ม

ชองทางการเขาถงขอมลทหลากหลาย เชน เวบไซต เอกสารเผยแพร สายดวน นอกจากนมหนวยงานหลายแหงทจดเกบขอมล แตสามารถตดตามขอมลไดอยางเปนระบบ กลาวคอ ขอมลเกยวกบการเตอนภยสามารถตดตามไดจากศนยเตอนภยพบตแหงชาตและกรมอตนยมวทยา สาหรบขอมลทเปนความเสยหายจากเหตการณทผานมาจะมการเกบรวบรวมไวทงทกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยสวนกลางและสวนภมภาค และสานกปลดสานกนายกรฐมนตรจะจดเกบขอมลความชวยเหลอทเกยวของกบนโยบายและแผนงานของรฐบาลเกยวกบเรองน

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ การประเมนตวชวดท 33 พบวา มการจดทาเอกสารคมอหรอฝกอบรมเรองการเขาถงขอมลขาวสารนอย

มากในชวง 3 ปทผานมา โดยทางกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยมฝายฝกอบรมแตไมไดจดอบรมในเรองนแตจดเปนขอปฏบตใหกบทางเจาหนาทในการใหคาแนะนาแกบคคลทมาตดตอ ขณะทศนยเตอนภยพบต


94

แหงชาตแมจะมระยะการทางานเพยง 1 ป แตมแผนการฝกอบรมเรองการเตอนภยใหกบทางเจาหนาทและหนวยงานทเกยวของชดเจน

การประเมนตวชวดท 34 พบวา หนวยงานทเกยวของมการจดฝกอบรมเรองสงแวดลอมอยางจากดและ

ไมสมาเสมอ เพราะแมจะมแผนการฝกอบรมใหกบบคลากรแตอยในจานวนทจากดไมกระจายทวพนท และพบวาแผนการดาเนนงานมระยะเวลา 1 ปและไมมแผนการฝกอบรมอยางตอเนอง

สาหรบการประเมนเรองการจดสรรงบประมาณเรองการรวบรวมและการเผยแพรขอมลขาวสารตาม

ตวชวดท 35 พบวา มการจดสรรงบประมาณเปนอยางดทงในสวนของทางกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย และศนยเตอนภยพบตแหงชาต แตสวนใหญขอมลจะถกเผยแพรทางเวบไซต แตในสวนการเผยแพรทเปนเอกสารมอยจานวนหนงและไมมหลกประกนวาจะสงไปถงประชาชนทประสบภยอยในระดบหมบานอยางทวถงหรอไม

3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของสาธารณชน การประเมนตวชวดท 37 พบวา ทางหนวยงานทเกยวของไมมการจดทาคมอประชาชนแตมการจดทา

เอกสารเผยแพรทมความชดเจนไวใหกบประชาชนทความสนใจสามารถใชเปนแนวทางสาหรบขอขอมลจากหนวยงานได นอกจากนประชาชนสามารถสอบถามขอมลไดโดยตรงจากหนวยงานทเกยวของกบเรองนโดยเฉพาะทกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย และศนยเตอนภยพบตแหงชาต

3.3 ดานประสทธผล

3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง การประเมนเรองความทนเวลาของการเผยแพรขอมลขาวสารสประชาชนในกรณนตามตวชวดท 39

พบวา ขอมลขาวสารสวนใหญเผยแพรแกประชาชนทนเวลา เพราะขอมลสวนใหญเผยแพรทางระบบโครงขายวทย โทรทศน และอนเตอรเนต ทมโครงขายเขาถงทกชมชน รวมทงมหนวยงานระดบพนททาหนาทกระจายขอมล จะมเพยงกรณการทาความเขาใจกบประชาชนเรองการเตรยมฝกซอมความพรอมกรณมภยพบตทอาจกอใหประชาชนในพนทเกดความสบสนไดเนองจากไมชดเจนวาเปนการฝกซอมหรอเกดภยพบตจรง

3.3.2 ผลลพธของการเขาถงขอมลขาวสาร การประเมนดวยตวชวดท 41 พบวา ขอมลทเผยแพรนนมสวนชวยปองกนหรอบรรเทาผลกระทบตอ

สงแวดลอมหรอสขภาพอนามยของประชาชนอยางจากด เนองจากการเผยแพรขอมลสชมชนไมมการเตอนภยทจดสรางไวอยางเปนระบบ อกทงผคนในสงคมเองมขอจากดในองคความรเกยวกบธรณพบตสนาม จงทาใหขอมลทเผยแพรไมไดมสวนปองกนหรอบรรเทาผลกระทบตอการเสยชวตและทรพยสน


95

3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ การประเมนดวยตวชวดท 42 พบวา ผมสวนไดเสยสวนใหญไมพอใจกบการปฏบตหนาทของเจาหนาท

ทรบผดชอบ เพราะความเสยหายทเกดขนจากเหตการณครงนใหญมากและเหนวาทางหนวยงานไมมระบบการปองกนภยเปนแบบแผนและขาดระบบการจดการหลงเกดภยพบต อยางไรกตามหลงเกดเหตการณดงกลาวไดมการสอสาร เผยแพรความร การทาความเขาใจกบสาธารณะมากขน รวมทงสามารถนามาสการเปลยนแปลงเรองการพฒนาระบบการบรหารจดการภยพบตจากธรรมชาตในประเทศทเปนรปธรรมมากขน

3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม การประเมนดวยตวชวดท 46 พบวา องคกรพฒนาเอกชนมสวนอานวยความสะดวกดานขอมลขาวสาร

เกยวกบธรณพบตภยสนามเปนอยางมากในระยะแรกทเกดธรณพบต เพราะองคกรพฒนาเอกชนจะทาหนาทเกบรวบรวมขอมลความเสยหายและเผยแพรขอมลไปยงหนวยงานทเกยวของ ตอมาภายหลงขอมลขององคกรพฒนาเอกชนสวนใหญจะเนนเรองการฟนฟอาชพและการชวยเหลอมากกวาการปองกนและตดตามความเปลยนแปลงทางดานภยพบต มบางองคกรทไดดาเนนการจดทาการเตอนภยพบตระดบชมชนขน


4.1 บทสรป กรณธรณพบตภยสนาม พบวาการใหขอมลขาวสารของหนวยงานราชการทเกยวของทงกรมปองกน

และบรรเทาสาธารณภย และศนยเตอนภยพบตแหงชาต มการจดเกบรวบรวมและเผยแพรอยางเปนระบบ แตการเผยแพรขอมลสวนใหญเนนเผยแพรทางระบบอนเตอรเนต ดงนนผทรบขอมลขาวสารเกยวกบเรองนไดดคอผใชอนเตอรเนตและตดตามขอมลผานทางเวบไซต แตในพนทประสบภยพบวาผประสบภยสวนใหญจะเปนชมชนชาวประมงพนบานทอาศยอยรมชายฝงทะเลและกลมนกทองเทยวทมาทองเทยวเพยงระยะเวลาหนงแลวกลบไป ดงนนจงอาจไมไดรบประโยชนจากระบบขอมลทผานทางอนเตอรเนต นอกจากนแมทางศนยเตอนภยพบตแหงชาตจะมการจดทาระบบเตอนภยผานทางเครอขายโทรทศน วทย โทรสาร และหอเตอนภยไวสาหรบกรณทเกดเหตการณฉกเฉน แตไมไดใหความรความเขาใจกบผทเกยวของ รวมทงไมไดพฒนาองคความรในเรองสนามเพมเตม 4.2 ขอเสนอแนะ

1. หนวยงานทเกยวของควรจดทาแผนพฒนาองคความรเรองธรณพบตภยสนามใหกบชมชนทอยในพนทเสยงภยเพอใหชมชนทเสยงภยไดเกดความเขาใจ ตระหนก และรถงวธปฏบตทสามารถปองกนตนเองหากเกดกรณทเกดภยพบตได และควรมการวางแผนและฝกซอมการจดการภยพบตในทกระดบทงระดบหมบาน ตาบล อาเภอ และจงหวด ควรมการจดทาเอกสารเผยแพรและใหความรกบกลมนกทองเทยวทมาทองเทยวในพนทเสยงภยโดยเฉพาะ เพราะคนกลมนไมไดเปนผอยในพนทและไม


96

รบทราบขอมลระบบการเตอนภยของประเทศไทยมากอน ดงนนเอกสารชแจงและวธการปองกนตวเองจากภยพบตจงนาจะเปนเอกสารทจาเปนสาหรบคนกลมน

2. ควรมการพฒนาเครอขายความรวมมอระหวางหนวยงานภาครฐ องคกรเอกชน และชมชนทอยในพนทเสยงภยในการจดทาระบบเผยแพรขอมลและระบบการสอสารภายในชมชนขน โดยอาจใหมการเผยแพรขอมลเกยวกบสนามอยางตอเนองผานทางหอกระจายขาวของชมชน เพอใหคนในชมชนไดรบขอมลขาวสารอยางตอเนองจะไดเกดความตนตวและระมดระวงภย เพราะจากการประเมนพบวาเอกสารทใชสาหรบเผยแพรในพนทนนมอยอยางจากด และมกจะปรากฏอยตามหนวยงานของทางราชการหรอทางองคกรปกครองสวนทองถน เอกสารเผยแพรยงไมไดเขาถงคนในชมชนอยางแทจรง จงอาจจะตองใชวธการอนรวมกนในการเผยแพรขอมลสกลมเปาหมาย

3. หนวยงานทเกยวของคอศนยเตอนภยพบตแหงชาต กรมอตนยมวทยา และกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ควรมการจดทาแผนงานพฒนาบคคลกรเรองการใหขอมลขาวสารกบประชาชน การเตอนภยและการแจงภยพบตอยางตอเนอง เพราะจากการประเมนพบวาทางหนวยงานดงกลาวมแผนพฒนาบคลากรในเรองนอยแลวโดยการฝกอบรมและใหความรกบทางเจาหนาท เพยงแตไมไดมแผนดาเนนการอยางตอเนอง ซงหากทาใหเปนแผนงานทตอเนองและมการบรณาการแผนงานของหนวยงานทเกยวของเขาดวยกนจะทาใหระบบการเผยแพรขอมลขาวสาร การเตอนภย และการชวยเหลอผประสบภยมความสอดคลองและชดเจนในการทางานรวมกนมากขน

4. เนองจากธรณพบตภยสนามเปนเรองใหมทางหนวยงานทเกยวของควรรวมกบสถาบนวชาการทงในและตางประเทศทาการศกษาวจยเกยวกบเรองนเพมเตม ทงในเรองรปแบบการเกดสนาม การพฒนาระบบการเตอนภย การแจงภยลวงหนาทมความเหมาะสม เปนตน อยางไรกตามขอมลทไดจากงานวจย ทางหนวยงานภาครฐควรนาเผยแพรสชมชนในรปแบบทชมชนสามารถเขาใจไดงาย ซงวธการเผยแพรขอมลในลกษณะนอาจดาเนนการรวมกบทางโรงเรยนหรอองคการบรหารสวนตาบลในรปแบบของโครงการหรอกจกรรม และเชญชวนใหคนในชมชนไดมาเขารวมกจกรรมพรอมกนซงลกษณะกจกรรมเชนนจะเปนการเผยแพรขอมลขาวสารทสงถงชมชนไดอกวธหนง

5. กรณศกษานแสดงใหเหนวา ทางหนวยงานทเกยวของใหความสาคญกบกลมเปาหมายทเปนกลมคนชายขอบนอยมาก ประกอบกบไมมนโยบายหรอกฎหมายทระบเฉพาะเจาะจงสาหรบคนกลมน ทาใหการเขาถงขอมลขาวสารดานภยพบตสนามสวนใหญเขาถงเฉพาะหนวยงานราชการและองคการบรหารสวนตาบลเปนสวนใหญ แตไมสามารถเขาถงกลมคนทเปนคนชายขอบและคนทอยในพนทเสยงภยอยางแทจรง ดงนนทางหนวยงานทเกยวของควรมการจดทานโยบายเฉพาะทเกยวของกบเรองนขนมาและจะตองใหกลมคนชายขอบและคนทอยในพนทเสยงภยทไมใชหมายถงตวแทนจากองคกรปกครองทองถน แตหมายถงคนในชมชนไดมสวนในการกาหนดแนวทางดานนโยบายทเกยวของกบเรองภยพบตสนามรวมกน


หวขอ B: การเขาถงขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศและนา

กรณศกษา ขอมลการตรวจวดคณภาพนาในทะเลสาบสงขลา จงหวดสงขลา

โดย

ศ. นพ. วนชย วฒนศพท ดร. ถวลวด บรกล และ ชยวชรา พรหมจตตพงศ

สถาบนพระปกเกลา

ทมา:สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมhtpp://www.reo16.in.th/document_publicize/natural_water/wastewater_basinsk/wasterwatersk_index_1.htm


99

1. ความเปนมาและเหตผลในการเลอกกรณศกษา 1.1 ความเปนมาของกรณศกษา ทะเลสาบสงขลาเปนแหลงนาขนาดใหญทมความสาคญแหงหนงของประเทศไทย เปนทไหลรวมของนาจากลาคลองตางๆ มากมายและยงมทางออกสทะเลอาวไทย ปรมาณและสภาพนาในทะเลสาบสงขลาจงขนอยกบนาจากลาคลองตางๆ ทไหลลงมา และการขนลงของนาทะเล ในชวงประมาณเดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม ซงเปนฤดนาหลาก จะมปรมาณนาจดจากลาคลองตางๆ ไหลลงสทะเลสาบจานวนมาก จงทาใหในชวงนนาในทะเลสาบจะขนและเปนนาจด แตเมอถงฤดแลงปรมาณนาจดจะมนอย นาทะเลจะหนนเขามาแทนท ทาใหนาในทะเลสาบสงขลามสภาพเปนนากรอย สงผลใหเกดความหลากหลายทางชวภาพ เนองจากมการเปลยนแปลงของระบบนเวศอยตลอดเวลา ลมนาทะเลสาบสงขลา ตงอยบนชายฝงดานตะวนออกของภาคใต ครอบคลมพนท 3 จงหวด ไดแก จงหวดสงขลา คออาเภอเมอง อาเภอหาดใหญ อาเภอสะเดา อาเภอรตภม อาเภอระโนด อาเภอสทงพระ อาเภอควนเนยง อาเภอกระแสสนธ อาเภอนาหมอม อาเภอบางกลา อาเภอหอยโขง จงหวดพทลงทงจงหวด และจงหวดนครศรธรรมราช คอ อาเภอชะอวด และอาเภอหวไทร ลมนาทะเลสาบสงขลามพนทประมาณ 8,727 ตร.กม. แบงเปนแผนดน 7,685 ตร.กม. และเปนพนททะเลสาบ 1,042 ตร.กม. ความยาวจากเหนอจรดใตประมาณ 150 กม. และจากตะวนออกถงตะวนตกประมาณ 65 กม. พนทลมนาทะเลสาบสงขลา มอาณาเขตตดตอกบพนทใกลเคยง คอทศเหนอตดกบอาเภอปากพนง อาเภอเชยรใหญ อาเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช ทศใตตดกบประเทศมาเลเซย ทศตะวนออก ตดกบอาเภอจะนะ อาเภอนาทว จงหวดสงขลา และทะเลอาวไทย ทศตะวนตกตดกบเทอกเขาบรรทด จงหวดตรง และจงหวดสตล ลกษณะภมประเทศของลมนาทะเลสาบสงขลาประกอบดวยพนทภเขาสงบรเวณทศตะวนตกและทศใตของลมนา ดานตะวนตกจะเปนแนวเทอกเขาบรรทดททอดตวในแนวเหนอใต ตงแตรอยตอจงหวดพทลงกบจงหวดตรง ลงมาถงรอยตอระหวางจงหวดสงขลากบจงหวดสตล สวนทางดานทศใตเปนแนวเทอกเขาสนกลาครบางสวน ปกคลมดวยปาไมทอดมสมบรณ จงเปนแหลงตนนาลาธารทไหลลงสทะเลสาบสงขลา

ทะเลสาบสงขลาสามารถแบงออกไดเปน 4 ตอนใหญๆ คอ 1. ทะเลนอย เปนสวนทอยตอนบนสด มพนทประมาณ 28 ตารางกโลเมตร ความลกเฉลยประมาณ 1.5 เมตร

เปนทะเลสาบนาจด โดยแยกสวนกบทะเลสาบ และมคลองนางเรยมเชอมตอระหวางทะเลนอยกบทะเลหลวง ทะเลนอยเปนทะเลสาบนาจดทมพชนาหลายชนดขนอยโดยรอบ มปาพรขนาดใหญ และยงเปนแหลงของนกนาทงประจาถนและทอพยพมาจากแหลงอน

บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – คณภาพนาในทะเลสาบสงขลา

100

2. ทะเลหลวง หรอทะเลสาบสงขลาตอนบน เปนสวนของทะเลสาบสงขลาทถดจากทะเลนอยลงมาจนถงเกาะใหญ อาเภอกระแสสนธ มพนทกวางใหญทสดประมาณ 458 ตารางกโลเมตร ความลกเฉลยประมาณ 2 เมตร ในอดตเปนทองนาจดขนาดใหญ แตบางปมการหนนตวของนาเคมคอนขางสงในชวงฤดแลง

3. ทะเลสาบหรอทะเลสาบสงขลาตอนกลาง อยถดจากทะเลหลวงตงแตแนวเกาะใหญทางใตไปบรรจบกบเขตอาเภอปากพะยน จงหวดพทลง อาเภอสทงพระจนถงบรเวณปากรอ อาเภอสงหนคร จงหวดสงขลา มพนทประมาณ 377 ตารางกโลเมตร ความลกเฉลยประมาณ 2 เมตร เปนสวนของทะเลสาบทมเกาะอยมาก เชน เกาะส เกาะหา เกาะหมาก เปนตน พนทสวนนเปนการผสมผสานระหวางนาเคมและนาจด จงทาใหมสภาพเปนทงนาจดและนากรอย ซงในชวงทเปนนาจดจะมพชปกคลมดวย

4. ทะเลสาบสงขลาหรอทะเลสาบสงขลาตอนลาง เปนสวนของทะเลสาบตอนนอกสดทเชอมตอกบทะเลอาวไทย มพนทประมาณ 182 ตารางกโลเมตร ความลกเฉลยประมาณ 1.5 เมตร ยกเวนบรเวณชองแคบทตดกบทะเลอาวไทย ซงเปนชองเดนเรอทมความลกประมาณ 12.14 เมตร โดยทะเลสาบสวนนเปนบรเวณทมนาเคม แตบางสวนในชวงฤดฝนจะเปนนากรอย และไดรบอทธพลจากนาขนนาลง บรเวณตอนใตจะมพนทปาชายเลนปกคลมอยดวย แตในปจจบนไดถกเปลยนไปเปนพนทอยอาศยและเพาะเลยงกง

ดวยระบบนเวศทซบซอน ลมนาทะเลสาบสงขลาจงมความอดมสมบรณของความหลากหลายทางชวภาพ ทงสตวนาและพชพรรณธรรมชาตตางๆ รวมทงยงเปนฐานการดารงชวตและการผลตทางเศรษฐกจของประชาชนบรเวณลมนา ซงปจจบนมประมาณ 1.6 ลานคนมาเปนเวลานาน ทงการเพาะปลกยางพารา ขาว ผลไม การทาประมง การเพาะเลยงสตวนาชายฝง และการเลยงสตว รวมถงเปนแหลงนาเพอการชลประทาน กกเกบและระบายนาตามธรรมชาต นอกจากนยงเปนแหลงศกษาประวตศาสตร ศลปวฒนธรรม และโบราณคด อกทงมสภาพธรรมชาตทสวยงาม มศกยภาพในการพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษซงสามารถดงดดนกทองเทยวได หากไดรบการพฒนาและสงเสรมในทางทถกตอง อยางไรกตาม ทรพยากรทอดมสมบรณตางๆ ในลมนาทะเลสาบสงขลา ไดถกนาไปใชประโยชนเพอเปนฐานการผลตทางเศรษฐกจอยางมากและตอเนองมาเปนเวลานาน โดยปราศจากการอนรกษฟนฟใหเหมาะสม ทาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรมลงอยางรวดเรว จนเกดการรอยหรอและลดลงของความหลากหลายทางชวภาพในพนท ความเสอมโทรมและขาดแคลนฐานการผลตเพอการดารงชวต และยงสงผลตอเนองทาใหเกดปญหาการตนเขนของทะเลสาบและคคลอง คณภาพนาเสอมโทรม ปรมาณสตวนาลดลง ปรมาณนาจดไมพอใชในฤดแลง มความขดแยงของการใชนาระหวางชมชน สงผลกระทบตอวถชวตและคณภาพชวตของประชาชนในพนท แสดงใหเหนถงความไมยงยนของลมนาทะเลสาบสงขลา (แผนแมบทการ


101

พฒนาลมนาทะเลสาบสงขลา, 2548)14 มความพยายามในการแกปญหาความเนาเสยของทะเลสาบสงขลามาตลอด แตกยงไมสามารถแกปญหาไดเพราะขาดกระบวนการมสวนรวมอยางแทจรง 1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษา ทะเลสาบสงขลาเปนทะเลสาบขนาดใหญทมประชาชนใชประโยชนเปนจานวนมากและหลากหลาย ตลอดจนมความหลากหลายทางชวภาพ การแกปญหาความเนาเสยของทะเลสาบทสาคญอยางหนงคอ การใหผมสวนไดเสยไดรบรรบทราบถงคณภาพของนาโดยทวถงกนเพอกอใหเกดความตระหนก เพอจะไดชวยกนระมดระวง15 กรณทะเลสาบสงขลาททางสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 ไดพยายามใหชาวบานไดรบการฝกใหสามารถตรวจคณภาพนาไดเองในระดบหนง จงนาจะสามารถนามาเปนกรณศกษาเพอประเมนการเขาถงขอมลขาวสารในภาพรวม และความพยายามของภาครฐ โดยสรป ขอมลการตรวจวดคณภาพนาถอเปนสวนสาคญ เนองจากลมนาทะเลสาบสงขลานนมประชาชนอยอาศยประมาณ 1.6 ลานคน สวนใหญประกอบอาชพทางเกษตรกรรม และอาชพประมง จงทาใหมวถชวตทเกยวของกบสายนาอยางหลกเลยงไมได การเขาถงขอมลเกยวกบการตรวจวดคณภาพนาของประชาชนจงมความสาคญอยางยง เพราะการทประชาชนในพนทสามารถเขาถงขอมลเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลาไดสะดวก จะทาใหประชาชนในพนทรบรถงปญหาความเสอมโทรมของนาในลมนาทะเลสาบสงขลา เพอทประชาชนในพนทจะไดตระหนกในปญหาทเกดขน และรวมกนดแลรกษาคณภาพนาและสงแวดลอมของลมนาทะเลสาบสงขลาใหยงยนตอไป

2. ระเบยบวจย

กรณศกษานเลอกใชตวชวดหลกของ The Access Initiative (TAI) version 2.0 กลมการเขาถงขอมลขาวสารจานวน 22 ตวชวด แบงเปนตวชวดดานกฎหมายจานวน 8 ตวชวด, ดานความพยายามจานวน 10 ตวชวด และดานประสทธผลจานวน 4 ตวชวด โดยนกวจยไดศกษาขอมลเอกสาร ไดแก กฎหมาย นโยบาย และเอกสารตางๆ รวมทงสมภาษณเชงลกกบผเกยวของทงสวนราชการ หนวยงานของรฐทรบผดชอบ ชาวบาน และภาคประชาสงคมทเกยวของ รายละเอยดมดงน

14 http://www.onep.go.th/download.asp (แผนแมบทการพฒนาลมนาทะเลสาบสงขลา, 2548) 15

ตวอยางของการจดการนาโดยการใชมาตรการการตรวจนาเพอใหประชาชนไดเขาถงขอมลขาวสารไดแก ททะเลบอลตค (Baltic Sea) มการใชเรอ

ตรวจนาวงตรวจอยตลอดเวลารอบทะเลสาบ แลวรายงานใหผทอยโดยรอบทะเลสาบรบร ทาใหทกหนวยงานทกบานเรอนระมดระวงทจะไมปลอยนาเสยออกมา เพราะมกระบวนการตรวจอยตลอดเหมอนมตาวเศษคอยตรวจดอยเสมอ เหมอนกระบวนการมาตรการทางสงคมทจะคมความประพฤตขององคกรและบคคล


102

2.1 การศกษาขอมลเอกสาร กฎหมายทเกยวของ ไดแก

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 (ยกเลกพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม (ฉบบท 6) พ.ศ.2535) (การจดตงกรมควบคมมลพษ)

กฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน กระทรวงมหาดไทย พ.ศ. 2545

กฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2545

กฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมสง เสรมคณภาพส งแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม พ .ศ . 2545

ประกาศกรมควบคมมลพษ เรองโครงสรางและการจดองคกร อานาจหนาท วธดาเนนงาน และสถานทตดตอเพอขอรบขอมลขาวสารของกรมควบคมมลพษ (ลงวนท 15 กรกฎาคม 2547)

ระเบยบวาดวยการรกษาความลบของทางราชการ พ.ศ. 2544 ระเบยบกรมควบคมมลพษวาดวย ขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2542 ระเบยบกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ.2541

2.2 การสมภาษณ

คณจงจตต นรนาถเมธกล ผอานวยการสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 คณคนงนจ ศรสมย นกวชาการสงแวดลอม 6ว. (เจาหนาทผรบผดชอบ) คณพฒนพงศ โชตถาวร กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม (เจาหนาทผรบผดชอบ) คณพชย ศรใส อาจารยประจาโรงเรยนหาดใหญวทยาลย คณจรญ หยทอง นกวจยสถาบนทกษณคดศกษา มหาวทยาลยทกษณ คณวไลรตน ออนเปยม เครอขายขรรคชยรกษสงแวดลอม คณมณฑา ไชยนาม อาสาสมครพทกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คณโอทน เกยรตทว อาสาสมครโรงเรยนจลสมย


103


3.1 ดานกฎหมาย 3.1.1 คณภาพและขอบเขตของกรอบกฎหมายทเกยวของ

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 กฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2545 ระเบยบกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2541 ระเบยบกรมควบคมมลพษวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2542 และประกาศกรมควบคมมลพษ เรองโครงสรางและการจดองคกร อานาจหนาท วธดาเนนงาน และสถานทตดตอเพอขอรบขอมลขาวสารของกรมควบคมมลพษ ไดใหคาจากดความ “ขอมลขาวสาร” คอสงทสอความหมายใหรเรองราวขอเทจจรง ขอมลหรอสงใดๆ ไมวาการสอความหมายนนจะทาไดโดยสภาพของสงนนเองหรอโดยผานวธการใดๆ และไมวาจะไดจดทาไวในรปของเอกสาร แฟม รายงาน หนงสอ แผนผง แผนท ภาพวาด ภาพถาย ฟลม การบนทกภาพหรอเสยง การบนทกโดยเครองคอมพวเตอร หรอวธอนใดททาใหสงทบนทกไวปรากฏได และในกฎหมายทเกยวของดงกลาวยงมการกาหนดใหหนวยงานของรฐทเกยวของจะตองมการเผยแพรขอมลขาวสารทงหลายใหแกสาธารณชน ซงขอมลเกยวกบการตรวจวดคณภาพนาทะเลสาบสงขลาไมมลกษณะตามหมวด 2 วาดวยขอมลขาวสารทไมตองเปดเผย ตามพระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 ดงนนประชาชนจงมสทธในการไดรบขอมลขาวสารในเรองเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมตามทกฎหมายไดมการบญญตไว แตอยางไรกตาม ไมพบวามการกาหนดรายละเอยดของขอมล และกรอบเวลา/ ระยะเวลาในการเผยแพรแตอยางใด

3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง เมอพจารณาจากพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ระเบยบกรม

สงเสรมคณภาพสงแวดลอมวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2541 และระเบยบกรมควบคมมลพษวาดวยขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2542 ซงเปนระเบยบทเกยวของโดยตรงกบขอมลดานคณภาพนาของทะเลสาบสงขลา พบวา มการระบประเภทของขอมลขาวสาร ผขอขอมล และผอนญาตเอาไวในหลกเกณฑการขอขอมลขาวสารและการอนญาตแนบทายระเบยบฯ16 แตทงนยงคงใหอานาจกบคณะกรรมการบรหารและกลนกรองขอมลขาวสารของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมในการวนจฉยขอมลขาวสารทอยในความรบผดชอบของกรมทเปดเผยไดและทไมตองเปดเผย หรอขอมลขาวสารทเปนความลบของทางราชการ เชนเดยวกบระเบยบกรมควบคมมลพษฯ ทไดมการระบไวถงประเภทขอมลขาวสาร ผขออนญาต และผอนญาต รวมถงบอกลกษณะของขอมลขาวสารทอยในความครอบครองของกรมควบคมมลพษทเปดเผยไมไดเอาไว แตทงนกยงคงใหอธบดกรมควบคมมลพษมอานาจตความและวนจฉยปญหาเกยวกบการปฏบตตามระเบยบฯ ซงจะเหนไดวาการอางขอมลทเปนความลบของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมและกรมควบคมมลพษทเปน

16 หลกเกณฑการขอขอมลขาวสารและการอนญาต ตามระเบยบกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2541


104

หนวยงานทเกยวของกบการตรวจวดคณภาพนาของทะเลสาบสงขลา ไดมการกาหนดประเภทของขอมลทเปดเผยได และเปดเผยไมไดเอาไว โดยอางองลกษณะขอมลทเปนความลบจากพระราชบญญตขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2540 หมวด 2 แตทงนยงคงใหผมอานาจตามระเบยบนนๆ ใชดลยพนจในการพจารณาขอบเขตของขอมลวาสวนใดทเปนความลบ และสามารถเปดเผยไดหรอไม 3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 ไมมการกาหนดใหหนวยงานทดแลขอมล ซงในกรณนคอ กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม และกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จดใหมการพฒนาศกยภาพของบคลากรในเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร แตเมอพจารณาในกฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2545 ทกาหนดใหสานกงานเลขานการกรมมอานาจหนาทดาเนนการเกยวกบการจดระบบงานและบรหารงานบคคลของกรม และใหศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมมอานาจหนาทพฒนาหลกสตร ฝกอบรม ประชม สมมนาทางวชาการเกยวกบเทคโนโลยและการจดการดานสงแวดลอมแกบคคลทเกยวของทงภาครฐและเอกชน รวมทงเมอตรวจสอบขอมลในเวบไซตของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมในสวนของโครงสรางบรหารของกรมทไดมการระบถงอานาจหนาทของสานกงานเลขานการกรม ฝายการเจาหนาท วาจะตองมหนาทรบผดชอบเกยวกบการจดระบบงาน และบรหารงานบคคลของกรม กาหนดกรอบอตรากาลง การบรรจแตงตง เลอนขน งานสวสดการขาราชการและลกจาง งานเสรมสรางศกยภาพบคลากร การใหขาราชการไปศกษาตอ/ ฝกอบรม การขอพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ บาเหนจบานาญ การจดทาระบบขอมลบคลากร และปฏบตงานอนทเกยวของหรอทไดรบมอบหมาย รวมถงบทบาทหนาทของสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 ทกาหนดวาตองใหคาปรกษาและเสนอแนะทางวชาการและมาตรการดานสงแวดลอม ตลอดจนสนบสนนและสงเสรมศกยภาพการดาเนนงานดานการจดการสงแวดลอม ซงเมอพจารณาแลวจะเหนวา กฎกระทรวงหรอขอมลทระบไวในเวบไซตไมไดกาหนดใหมการพฒนาศกยภาพของบคลากรในเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร แตเปนเพยงการกาหนดอานาจหนาทของหนวยงานเอาไวอยางกวางๆ เทานน 3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน

เมอพจารณาพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 กฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2545 และระเบยบกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2541 พบวา ไมมมาตราหรอขอกาหนดใดใหรฐตองใหความชวยเหลอทางเทคนค การฝกอบรมในการเปดเผยขอมลขาวสารแกประชาชน แตในระเบยบฯ มการกาหนดใหศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม มอานาจหนาท พฒนาหลกสตร ฝกอบรม ประชม สมมนาทางวชาการเกยวกบเทคโนโลยและการจดการดานสงแวดลอมแกบคคลทเกยวของทงภาครฐและเอกชน และขอมลจากเวบไซตของสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 ทกลาวถงบทบาทหนาทของสานกงานฯ


105

วามหนาทใหคาปรกษา และเสนอแนะทางวชาการและมาตรการดานสงแวดลอม ตลอดจนสนบสนนและสงเสรมศกยภาพการดาเนนงานดานการจดการสงแวดลอม และทผานมาทางสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 ไดมการดาเนนการจดทาคมอคนคาตอบจากสายนา ซงเปนคมอเครอขายเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนาทไดจดพมพเผยแพรโดยกลมงานสงเสรมและเผยแพร สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 เพอใหประชาชนสามารถเขาใจถงขอมลการตรวจวดคณภาพนาได รวมทงมการจดอบรมเรองตางๆ เชน การอบรมการเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนาภายใตโครงการสรางเครอขายเฝาระวงคณภาพนาแบบมสวนรวมดวย นอกจากนยงพบเอกสารแนวทางการจดการนาเสยในลมนาทะเลสาบสงขลา ซงจดทาโดยคณะทางานแกไขปญหานาเสยในลมนาทะเลสาบสงขลา โดยกาหนดมาตรการสงเสรมใหองคกรปกครองสวนทองถนมความรความสามารถในการเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนา ดงนนจะเหนวาการพฒนาขดความสามารถของสาธารณชนเกยวกบการเปดเผยขอมลขาวสารยงคงไมเหมาะสมนก ทงนเปนเพราะกฎหมายมการกาหนดขอบเขตไวอยางกวางๆ และไมเกยวของกบการเผยแพรขอมลสงแวดลอมโดยตรง

3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 มาตรา 6 ไดระบถงสทธและ

หนาททบคคลจะไดรบขอมลและขาวสารจากทางราชการในเรองเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม กฎกระทรวงแบงสวนราชการกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2545 ขอ 1 (1) และ (2) ไดระบถงหนาทของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม คอ สงเสรม เผยแพร และประชาสมพนธดานสงแวดลอม รวบรวม จดทา และใหบรการขอมล ขอสนเทศดานสงแวดลอมดวยเทคโนโลยตางๆ ในฐานะศนยขอมล ขอสนเทศดานสงแวดลอม และกฎกระทรวงฯ ขอ 3 (2) กลาวถงอานาจหนาทของกองสงเสรมและเผยแพร แตกฎหมายทเกยวของดงกลาวมไดระบกรอบระยะเวลาในการเผยแพรขอมลเชนเดยวกน


3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม ขอมลจากหนวยงานทเกยวของ เชน กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กรมควบคมมลพษ และสานกงาน

สงแวดลอมภาคท 16 พบวา มการแสดงรายงานขอมลคณภาพนาสาหรบประชาชนทสนใจผานทางเวบไซต โดยเฉพาะสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 ซงเปนหนวยงานทอยในพนทกรณศกษาทะเลสาบสงขลา ไดมการดาเนนการจดทาขอมลไมเพยงเฉพาะคณภาพนาในทะเลสาบสงขลา แตยงรวมถงขอมลอนทเกยวกบทะเลสาบสงขลาดวย ซงอาศยการสรางเครอขายในการเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนาใหประชาชนเขามามสวนรวมใหสามารถทาการตรวจนาไดดวยตวเอง และยงไดเนนไปทกลมเดก เยาวชนในสถานศกษา และองคกรปกครองสวนทองถน แตขอมลนนยงไมไดมการจดทารวมกนระหวางหนวยงานอนทเกยวของ สวนองคกรพฒนาเอกชนในพนท (NGOs) เปนเพยงผนาขอมลไปใชซงสวนใหญจะไดมาจากเวทสาธารณะ จงถอวาการม


106

สวนรวมในการบรณาการขอมลของสวนตางๆ ทเกยวของนนยงไมสมบรณมากนก แตสาหรบการอานวยความสะดวกในการอนเคราะหขอมล เชน ขอมลเกยวกบคณภาพนาอนๆ นน เนองจากในปจจบนเทคโนโลยการสอสารมความกาวหนา หนวยงานทเกยวของจงไดมการเผยแพรขอมลตางๆ ผานทางเวบไซตของหนวยงานเปนปกต และยงสามารถตดตอขอรบขอมลเพมเตมผานทางหองสมดของหนวยงานได

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย จากระเบยบกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมวาดวยขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2541 หมวด 4

การบรการขอมลขาวสาร ขอ 15 กาหนดให “กองตองรวบรวม จดเตรยม และจดใหมขอมลขาวสารทดาเนนการเสรจแลว และอยในความรบผดชอบ เพอมอบหมายใหหองสมดเผยแพร ขาย จาหนาย จายแจก ตรวจด และศกษาคนควา” ขอ 17 กาหนดให “ขอมลขาวสารทมไวขายหรอจาหนาย ใหคดคาใชจายตามคาแนะนาของ กกข. โดยคานงถงการชวยเหลอผมรายไดนอยประกอบดวย” และวรรค 2 ยงกาหนดให “การเรยกเกบคาธรรมเนยมเขาตรวจด ขอสาเนา หรอขอสาเนาทมคารบรองถกตองของขอมลขาวสารใหเปนไปตามคาแนะนาของ กกข.” รวมทง ขอ 18 การบรการสงขอมลขาวสารทเปดเผยทางโทรสาร ใหดาเนนการไดเฉพาะกรณเรงดวน โดยคานงถงความสนเปลอง โดยใหหวหนาฝายทรบผดชอบเปนผพจารณาอนญาตในเขตกรงเทพมหานคร และในเขตปรมณฑล ผอานวยการกองหรอเลขานการกรมทรบผดชอบเปนผพจารณาอนญาตในเขตตางจงหวด ซงจากระเบยบฯ จะเหนไดวามการกาหนดคาธรรมเนยมในการเขาตรวจด หรอขอสาเนาขอมลเอาไวอยางกวางๆ แตสาหรบขอมลเกยวกบการตรวจวดคณภาพนาในทะเลสาบสงขลา เปนขอมลทสามารถเปดเผยและเผยแพรได และในปจจบนดวยการทเทคโนโลยสอสารมความกาวหนา ทางหนวยงานทเกยวของไดมการจดทาขอมลเกยวกบคณภาพนาเผยแพรทางอนเตอรเนต นอกจากนยงมการจดทาเอกสารเกยวกบคณภาพนาของทะเลสาบสงขลาเปนเอกสารเผยแพรสาหรบผทสนใจ โดยไมเสยคาใชจายหรอคาธรรมเนยมใดๆ

ดงนนจงสามารถสรปไดวาถงแมในระเบยบฯ จะมการกาหนดกรอบการเรยกเกบคาธรรมเนยมในการขอบรการขอมลเอาไว แตสาหรบขอมลเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลาทางหนวยงานทเกยวของไดจดทาไวเปนขอมลสาหรบเผยแพร จงไมไดมการเรยกเกบคาธรรมเนยมหรอคาใชจายในการขอขอมลแตอยางใด

3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม หนวยงานทเกยวของและมหนาทรบผดชอบในพนทมความพยายามในการวางแผนจดการการเผยแพรและการประชาสมพนธขอมลตางๆ เกยวกบทะเลสาบสงขลา โดยเฉพาะขอมลเกยวกบคณภาพนา เชน ไดมการจดทาธงทมสญลกษณเปนรปตวปลาแบบตางๆ เพอใชในการบอกคณภาพนาในทะเลสาบ ณ ชวงเวลานนวามคณภาพเชนใด ทงนจะทาใหประชาชนทกกลมในพนทเขาใจถงระดบคณภาพนาในทะเลสาบไดโดยงาย เพราะเปนการสอความหมายดวยภาพ รวมทงยงไดจดทาเวบไซต เพอเผยแพรขอมลคณภาพนาและแผนการจดการลมนาทะเลสาบสงขลาสาหรบผทสนใจ นอกจากนยงไดมการเผยแพรขอมลผานทางเครอขายเฝาระวงและตดตาม


107

ตรวจสอบคณภาพนาลมนาทะเลสาบสงขลา ซงเปดโอกาสใหประชาชน โดยเฉพาะเยาวชนเขามามสวนรวมในการตรวจสอบคณภาพนาอยางเปนระบบ

3.2.4 ระยะเวลา การเผยแพรขอมลเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลาจะมการเผยแพรผานเวบไซตของสานกงาน

สงแวดลอมภาคท 16 (http://www.reo16.in.th) ตลอดเวลา และมการปรบปรงขอมลอยางสมาเสมอ นอกจากนยงมการจดทาวารสารเมดทราย ซงเปนวารสารรายไตรมาส เพอเผยแพรขอมลขาวสาร และความเคลอนไหวดานสงแวดลอมในพนทลมนาภาคใตตอนลางฝงตะวนออก ตลอดจนการจดทารายงานการตดตามตรวจสอบคณภาพนาประจาป เพอเปนการสรปภาพรวมสถานการณคณภาพนาในทะเลสาบสงขลาประจาปนนๆ

3.2.5 ชองทางในการเขาถง จากการศกษา พบวาขอมลคณภาพนาสามารถพบไดตามแหลงขอมลตางๆ ไมวาจะเปนทางเวบไซตของ

หนวยงานทเกยวของ เชน สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กรมควบคมมลพษ รวมทงหองสมดของหนวยงานทเกยวของ รวมไปถงการเผยแพรขอมลผานทางเวบไซตของเครอขายรกษคลองอตะเภา (http://www.khlong-u-taphao.com) ซงเปนเวบไซตทจดทาขนโดยกลมคนทหลากหลาย มทงนายแพทย ขาราชการคร นกวชาการ นกเขยน องคกรพฒนาเอกชน นกการเมอง เพอสบสานการทากจกรรมอนรกษคลองอตะเภาซงเปนสวนหนงของลมนาทะเลสาบสงขลา นอกจากนยงมการเผยแพรขอมลผานทางวทยชมชน (FM 101.5) อกดวย

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ จากการศกษา พบวา ในชวง 3 ปทผานมายงไมมการฝกอบรมเรองการเขาถงขอมลขาวสารใหกบ

พนกงานหรอเจาหนาทเลย ทงนเนองจากกลมเปาหมายสวนใหญของสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 คอ องคกรปกครองสวนทองถน ชมชน และสถานศกษาตางๆ แตสาหรบคมอนนทางสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 มการจดทาคมอเครอขายเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนา “คนคาตอบจากสายนา” ขน โดยในคมอจะเปนการอธบายถงกระบวนการสารวจและตรวจสอบคณภาพนา เพอใหไดมาซงขอมลคณภาพนาและขอมลสภาพ แวดลอมทเกยวของตอการเปลยนแปลงของคณภาพนา เมอพจารณาแลวเหนวาคมอคนคาตอบจากสายนาสามารถชวยทาความเขาใจเกยวกบขอมลการตรวจวดคณภาพนาตางๆ ไดมากยงขน

3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของสาธารณชน จากการศกษา พบวาหนวยงานทเกยวของ คอ สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 มความพยายามในการให

ประชาชนเขามามสวนรวมในการเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนาในทะเลสาบ โดยมการจดฝกอบรมใหกบเยาวชน และประชาชนทสนใจ รวมทงประสานความรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถน และมการจดตงเปนเครอขายเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนากระจายไปตามพนทตางๆ ทมการใชประโยชนจาก


108

ทะเลสาบสงขลา นอกจากนยงไดมการจดทาขอมลเกยวกบคณภาพนาเผยแพรทางอนเตอรเนต และมการปรบปรงขอมลอยางสมาเสมอ รวมไปถงการจดทาคมอเครอขายเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนา “คนคาตอบจากสายนา” สาหรบชวยสรางความเขาใจเกยวกบขอมลคณภาพนาเปนเชนใด และมวธการตรวจสอบเบองตนอยางไร


3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง การตรวจวดคณภาพนาในทะเลสาบสงขลามการดาเนนการรวมปละ 3 ครง จากเครอขายเฝาระวง ทได

มการตรวจสอบคณภาพนาทกเดอน ซงขอมลเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลาทไดจะมการนามาจดทาและเผยแพรขอมลผานทางเวบไซตของสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 รวมถงเผยแพรผานทางวารสารเมดทราย ซงเปนวารสารรายไตรมาสทจดทาขนเพอเผยแพรขอมลขาวสารและความเคลอนไหวดานสงแวดลอมในพนทลมนาภาคใตตอนลางฝงตะวนออก นอกจากนยงมการนาขอมลทางดานสงแวดลอมของทะเลสาบไปกลาวถงในรายการวทย (FM 101.5) อยเสมอ ซงการดาเนนการตางๆ เหลานชวยทาใหประชาชนในพนทเขาใจ และใหความสนใจในการดแลรกษาทะเลสาบเพมขน และเขามามสวนรวมในการเฝาระวง เพมมากขน เชน เยาวชนทอยในเครอขายเฝาระวงฯ ไดมการนาความรความเขาใจไปถายทอดใหผปกครองไดรบร และเขาใจเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลามากยงขน

3.3.2 ผลลพธของการเขาถงขอมลขาวสาร จากการศกษาพบวา ประชาชนบางสวนยงไมเชอถอในขอมลเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลา

และใหความเหนเพมเตมวายงมการประชาสมพนธจากหนวยงานราชการนอย แตสาหรบประชาชนทใหความสนใจและรวมเปนเครอขายในการอนรกษทะเลสาบหรอเครอขายเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนาทะเลสาบสงขลากลบเหนวาขอมลคณภาพนาททางหนวยงานรฐสารวจและจดทาขนมสวนชวยปองกนหรอบรรเทาผลกระทบสงแวดลอมของประชาชน เชน การนาเสนอคณภาพนาผานทางภาพสญลกษณปลาแสดงผลการตรวจวดออกซเจนละลายนา (Dissolved Oxygen, DO) ซงจะแสดงใหเหนวาคาออกซเจนละลายนามความเหมาะสมหรอไม หรอความตองการใหองคกรปกครองสวนทองถน องคกรชมชน และประชาชนเขามามสวนรวมในการเฝาระวงคณภาพนาในทะเลสาบเหลาน ชวยใหทองถนมความร ความเขาใจ และเกดสานกในการอนรกษและฟนฟคณภาพนา และสนใจเขามามสวนรวมเพมมากขนในอนาคต

3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ จากการศกษา พบวา หนวยงานทเกยวของโดยตรงในพนท คอ สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 ไดมการ

สารวจ รวบรวม วเคราะห และสรปขอมลเกยวกบคณภาพนาในทะเลสาบสงขลาอยางตอเนอง โดยใหประชาชนเขามามสวนรวมผานการสรางเครอขายเฝาระวงและตดตามตรวจสอบคณภาพนาลมนาทะเลสาบสงขลา ซงขอมล


109

คณภาพนาทไดรบจากเครอขายฯ สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 จะเปนผรบผดชอบเกบรวมรวม นามาสรปวเคราะห และจดทาเปนขอมลใหงายแกการเขาใจ เพอเผยแพรผานสอตางๆ ซงการดาเนนการตางๆ เหลานไดรบการตอบรบจากประชาชนโดยหนมาใหความสนใจในปญหาสงแวดลอมทเกดขนกบทะเลสาบสงขลามากขน

3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม องคกรภาคประชาสงคมจะมสวนอานวยความสะดวกเกยวกบขอมลคณภาพนาของทะเลสาบสงขลา

โดยการชวยเผยแพรขอมลทไดรบจากทางราชการใหประชาชนทอยในพนททราบ ซงไมเพยงเฉพาะขอมลคณภาพนาเทานน แตรวมถงขอมลสภาพแวดลอมของทะเลสาบสงขลาโดยรวมดวย เชน เครอขายรกษคลองอตะเภา ซงเปนการรวมตวทางานโดยคณะบคคลหนงทเลงเหนความสาคญของขอมลขาวสาร รวมถงการเผยแพรกจกรรมตางๆ ทเกยวของกบคลองอตะเภาซงเปนคลองสายหนงทไหลลงสทะเลสาบสงขลาใหกบผทสนใจ โดยมวตถประสงค คอใหมการรวบรวม เรยนร แลกเปลยนขอมลทเกยวของกบคลองอตะเภาในทกๆ ดาน และชวยกระตนใหเกดความตระหนกในปญหา และรวมกนดแลรกษาสภาพแวดลอมทกาลงเสอมโทรมใหดขน


4.1 บทสรป ลมนาทะเลสาบสงขลาเปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทสาคญกบการดารงชวตของประชาชนทอาศยอย

บรเวณโดยรอบมาเปนเวลานาน แตในสถานการณปจจบนมความเปลยนแปลงตางๆ เกดขนมากมายจากกระแสการพฒนาประเทศ ทรพยากรทอดมสมบรณไดถกนาไปใชประโยชนเพอฐานการผลตทางเศรษฐกจ โดยปราศจากการอนรกษฟนฟใหเหมาะสม ทาใหทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเสอมโทรมลงอยางรวดเรว ทงปรมาณสตวนา และโดยเฉพาะคณภาพนา สงผลกระทบตอวถชวตและคณภาพชวตของประชาชนในพนท การจดการตรวจวดคณภาพนาจงเปนสงสาคญในการทาใหประชาชนทอาศยทรพยากรจากทะเลสาบสงขลารบรและตระหนกถงผลกระทบทเกดขนจากการไมคานงถงการรกษาสภาพแวดลอมใหด และการเผยแพรประชาสมพนธขอมลดานคณภาพนาในทะเลสาบในปจจบนมหนวยงานทรบผดชอบในพนทคอ สานกงานสงแวดลอมภาคท 16 เปนหนวยงานหลก ดาเนนการจดตงเครอขายใหประชาชนเขามามสวนรวมในการตรวจวด และเฝาระวงคณภาพนาในทะเลสาบ นอกจากนยงมงเนนไปทองคกรปกครองสวนทองถน และสถานศกษาตางๆ ใหเขามามสวนรวมดวย แตการดาเนนการยงคงตองใชเวลาในการประชาสมพนธและทาความเขาใจกบประชาชนใหเหนความสาคญเกยวกบการอนรกษและฟนฟคณภาพนาใหดขน และทสาคญอกประการหนงกคอ การประสานความรวมมอของหนวยงานและองคกรทเกยวของกบการจดการลมนาทะเลสาบสงขลาใหเปนไปอยางบรณาการ ทงนเปนเพราะมหนวยงานทงภาครฐและองคกรเอกชนใหความสาคญเกยวกบการพฒนาลมนาทะเลสาบสงขลา หากสามารถประสานความรวมมอใหเกดขนอยางมประสทธภาพได จะชวยใหการดาเนนการตางๆ ทเกดขนไดรบความรวมมอจากหลายๆ ฝาย และมประสทธผลมากยงขน


110

4.2 ขอเสนอแนะ 1. ภาครฐควรดาเนนการจดทาขอมลเกยวกบการตรวจวดคณภาพนาทะเลสาบสงขลาใหมลกษณะและ

รปแบบเชนเดยวกน ทงในหนวยงานสวนกลาง (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กรมควบคมมลพษ) และหนวยงานในสวนภมภาค (สานกงานสงแวดลอมภาคท 16)

2. รฐควรดาเนนการจดตงเครอขายและผลกดนใหองคกรปกครองสวนทองถน องคกรเอกชน เขามามสวนรวมในการจดการลมนาทะเลสาบสงขลาอยางจรงจง และตอเนอง

3. รฐควรเผยแพรประชาสมพนธ และทาความเขาใจกบประชาชนใหเหนถงผลกระทบทเกดขนจากความเสอมโทรมของทะเลสาบสงขลา และแสดงใหเหนวาเรองดงกลาวไมไดเปนเรองไกลตว ทาใหประชาชนตระหนกและหนมาใหความสาคญและชวยกนฟนฟทรพยากรธรรมชาตตางๆ ไมเฉพาะคณภาพนาเทานน

4. หนวยงานทรบผดชอบควรมความตอเนองของการปฏบตในการเผยแพรขอมลดวย เพราะหากมการเปลยนแปลงตวผบรหารหรอตวบคคลท รบผดชอบ อาจมผลกระทบตอนโยบายท เกยวกบการดาเนนการเผยแพรขอมลได

5. ทกหนวยงานควรมการประสานงานกนโดยใหสานกงานสงแวดลอมภาคท 16 เปนหนวยงานหลก ในการเผยแพรขอมลขาวสาร


หวขอ B: การเขาถงขอมลการตรวจวดคณภาพนาและอากาศ

กรณศกษา ขอมลการตรวจวดคณภาพนาในหวยคลต จงหวดกาญจนบร

โดย

ภรภทร พมพา และ เกศน แกวนเจรญ

มลนธเพอการพฒนาทยงยน

บานคลองง

ไปอางเกบนาศรนครนทร

บานคลตลาง

บานคลตบน

โรงแตงแรคลต

ทมา:กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข http://advisor.anamai.moph.go.th/tamra/env/env2_45.jpgwww.seub.or.th/.../data/1210124654/kemko1.jpg

แสดงผลการตรวจปรมาณตะกวในตะกอนธารนา นา และสตวนา

บรเวณทพบปรมาณตะกวตากวามาตรฐาน

บรเวณทพบปรมาณตะกวสงเกนมาตรฐาน

แทนบรเวณทเกบตวอยาง

นาสตวนา

ตะกอนธารนา

ความหมาย

สญลกษณ

เหมองบองาม


113


อาเภอทองผาภม จ.กาญจนบร เปนพนททมศกยภาพแรตะกวแหลงใหญทสดของประเทศไทย จากขอมลของกรมทรพยากรธรณ ปพ.ศ. 2541 ระบวาพนทนมปรมาณแรสารองประมาณ 7.68 ลานตน บรเวณดงกลาวจะกาหนดใหเปน เขตศกยภาพแร17 ครอบคลมพนท 77 ตารางกโลเมตร โดยมพนทเชอมตอกบเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร และยงเปนพนททบซอนบางสวนของพนทเพอเตรยมประกาศเปนอทยานแหงชาตลาคลองง หากมการประกาศเปนเขตศกยภาพแรตองมการกนพนทออกจากพนทเตรยมประกาศฯ เพอการจดสรรการใชประโยชนในทดนจากการทาเหมองแรตะกว การแตงแร และการถลงแร อนเปนการแปรรปทรพยากรทกอใหเกดมลคาทางเศรษฐกจทงจากภายใน ภายนอกประเทศไดอยางมาก ทาใหเกดอตสาหกรรมตอเนองในประเทศ เชน อตสาหกรรมแบตเตอร และอตสาหกรรมโลหะผสม เปนตน อยางไรกดพนทดงกลาวมการเชาใชประโยชนทดนในลกษณะของการทาเหมองแรตดตอกนมาอยางยาวนาน ทวาการใชประโยชนในวธการดงกลาว กลบเปนการทาลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมถงระบบนเวศทสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนในเขตบรเวณพนทดาเนนกจกรรมดวย

ปญหาการปนเปอนสารตะกวในบรเวณลาหวยคลต อ.ทองผาภม จ.กาญจนบร เหมองบองาม และโรง

แตงแรตะกวคลตไดดาเนนกจการมาตงแต พ.ศ. 2510 เปนระยะเวลากวา 30 ป จนกระทงกรมทรพยากรธรณมประกาศใหโรงแตงแรหยดทาการ เนองจากตรวจสอบพบวามการปลอยนาจากบอเกบกกตะกอนหางแร (tailing pond) ลงหวยคลต ตามคาประกาศของทรพยากรธรณจงหวดกาญจนบร เมอวนท 22 เมษายน 2541 และเหมองบองามไดหยดดาเนนการเนองจากหมดอายประทานบตรตงแต 26 กรกฎาคม 2539 (แตในความเปนจรงทางเหมองฯ ยงมการดาเนนการตอมาโดยอางวาเปนสนแรเกา) สวนโรงแตงแรไดสนสดอายการแตงแรไปแลวเมอ 3 ตลาคม 2543 (ตามใบอนญาตแตงแร เลขท 2/2537)

การปนเปอนตะกอนตะกวในลาหวยคลต บรเวณลาหวยระหวางหมบานคลตบนถงหมบานคลตลาง

และไหลตอลงไปยงลาคลองง ซงเปนสวนบนของอางเกบนาเขอนศรนครนทร ท ต. ชะแล อ. ทองผาภม จ. กาญจนบร มหลกฐานวาเกดจากการปลอยนาเสยจากกระบวนการแตงแรโดยวธการลอยแรจากโรงแตงแรคลต ทบรเวณใกลกบหมบานคลตบนของบรษทตะกวคอนเซนเตรท (ประเทศไทย) จากด ซงเปนโรงแตงแรสนแร

17 ในปจจบน มความเปนไปไดทจะพฒนาเขตศกยภาพแร โดยสนบสนนใหเกดกจกรรมในเชงอนรกษ แตหากพนทใดถกประกาศเปนเขตอทยาน

แหงชาต เขตรกษาพนธสตวปาแลว ตามมาตรา 88/4 แหงพระราชบญญตแร(ฉบบท5) พ.ศ.2545 จะไมสามารถนามาพฒนาเปนเขตศกยภาพแรได ทงนแสดงใหเหนวามขอกาหนดทางกฎหมายบางประการทเปนอปสรรค ทาใหไมสามารถพฒนาการใชทรพยากรรวมกนได (กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร. 2546)

บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – คณภาพนาในหวยคลต

114

ตะกวประเภทตะกวคารบอเนต หรอแร cerrussite (PBCO) ทระบวาเปนสนแรทไดจากการขดทาเหมองแบบเหมองเปด ทเหมองบองามบรเวณภเขาหางไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอจากโรงแตงแรประมาณ 6 กโลเมตร

จากจดเกดเหตดงกลาวพบวา หมบานทไดรบผลกระทบโดยตรงคอหมบานคลตลางซงเปนกลมชาต

พนธกะเหรยง ตงถนฐานบานเรอนอยบรเวณรมหวยคลตหางจากโรงแตงแรประมาณ 10 กโลเมตร และยงมหมบานในบรเวณใกลเคยงอกจานวน 6 หมบานทไมไดอยทายนาของลาหวย แตเปนพนททมความเสยงตอตะกวในสงแวดลอมธรรมชาต คอ หมบานคลตบน หมบานหวยเสอ หมบานทงนางครวญ หมบานเกรงกะเวย หมบานทาดนแดง และ หมบานทพเย

เหตการณทสรางปญหาน ทางบรษทตะกวฯ ไดอางวา เกดจากอทธพลของพายดเปรสชนในชวงเดอน

กนยายน – ตลาคม 2540 ทาใหเกดนาปาไหลหลากเขาทวมบอเกบหางแร (tailing pond) และกดเซาะทานบคนดนพงทลาย ทาใหตะกอนดนและนาขนขนปนเปอนตะกวไหลลงในลาหวยคลต และสะสมในลาหวยตงแตจดเกดเหตถงทายนาในเวลาตอมา ซงทงหมดน ทางบรษทยนยนวาเปนอบตเหต หรอภยธรรมชาต แตจากขอมลตางๆ ทคนพบ และผลการตรวจสอบเบองตนของหนวยงานทเกยวของ องคกรชาวบาน องคกรภาคเอกชน สภาทนายความ และทมสอมวลชน ทไดนามาเปดเผยตอสาธารณะชตรงกนวา การปนเปอนไมใชอบตเหต แตเปนการความตงใจปลอยหางแรลงสลาหวยมานบตงแตเรมเปดโรงแตงแรคลต ซงอางจากหลกฐานของภาพถายบอกกเกบของบรษทของทมนกขาวอสระ ทแสดงภาพชชดวาทางบรษทจงใจดาเนนกจการทไมไดมาตรฐาน คอ

(1) การจงใจกระทาการปลอยนาจากบอเกบกกตะกอนหางแร ดวยการตอทอตรงลงสลาหวยคลต (2) ไมมระบบบาบดนาเสยจากกระบวนการตางๆ ยกเวนการกกเกบนาสวนบนออกสลาหวย (3) บอกกเกบตะกอนมลกษณะทไมปลอดภย มสภาพเปนบอดนธรรมดา ไมมการปลาดดวยวสดกนซม

ประกอบกบสภาพธรณวทยาของบรเวณดงกลาวเปนหนปน และหนทราย ซงนาสามารถซมผานหลมยบ และทางนาใตดนในหนปนได

ผลจากการเผยแพรขอเทจจรง และมการรองเรยนใหกรมควบคมมลพษกบหนวยงานตางๆ ทเกยวของในฐานะหนวยงานของรฐใหเขาไปชวยระงบปญหาและฟนฟลาหวย กรมทรพยากรธรณไดสงระงบชวคราวเมอวนท 22 เมษายน 2541 พรอมเสยคาปรบ 2,000 บาท จนกระทงใบอนญาตของโรงแตงแร หมดอายเมอ 3 ตลาคม 2543 และไมไดรบการตอใบอนญาตอก แมผประกอบการจะพยายามยนขออกกตาม

ภายหลงจากการสงปดโรงแตงแร กรมควบคมมลพษไดเขาไปเกบตวอยางนา ดน ตะกอน ตลอดลาหวยคลตระหวางวนท 27 เมษายน – 1 พฤษภาคม 2541 รวม 6 ครง พบวา มการปนเปอนของสารตะกวในนา และในตะกอนทองนาบรเวณใตโรงแตงแรสงกวาเกณฑมาตรฐานคณภาพแหลงนาผวดน ประเภทท 2 ตาม


115

ประกาศของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฉบบท 8 ทกาหนดไวไมเกน 0.05 มลลกรม/ลตร ซงเปนตวเลขทองคการอนามยโลกใหอยใน class 5 ททาประโยชนอนใดไมไดนอกจากการคมนาคม สวนนาผวดนบรเวณใตโรงแตงแรลงไป มปรมาณตะกวอยหางจดสงกวามาตรฐานถง 11 เทา ปรมาณสารตะกวในดนตะกอนทองนาพบวา บรเวณใตโรงแตงแรลงไปมคาสงสดถง 8,676 มลลกรม/กโลกรม ขณะทชวงกอนโรงแตงแรมคาเพยง 228-665 มลลกรมตอกโลกรม โดยเฉพาะจดทอยใกลโรงแตงแรพบวามคาสงกวามาตรฐานถง 20 เทา

กรมควบคมมลพษประมาณวา มตะกอนรมฝงปนเปอนสารตะกวในระยะ 8 กโลเมตรแรกใตโรงแตงแรมากถง 13,430 ตน ซงมมากกวา 2 ใน 3 ของดนตะกอนทถกปนเปอนตลอดลานาระยะทาง 19 กโลเมตร ทมทงสน 17,540 ตน จานวนดงกลาวแยกเปนเฉพาะปรมาณตะกวไดถง 833 ตน ปจจบนโรงแตงแรคลตหยดดาเนนการตงแตวนท 23 เมษายน 2541

ผลกระทบจากการปนเปอนของแรตะกว สารตะกวทใชเปนสวนผสมในผลตภณฑหรอปนเปอนอยตามธรรมชาต หรอเปนฝนไอจากกระบวนการผลต มโอกาสเขาสรางกายได 3 ทาง คอ ทางผวหนง ทางปาก และ ทางเดนหายใจ โดยมอตราการดดซมทแตกตางกน

ปญหาการปนเปอนของตะกอนสารพษของตะกวทแพรกระจายอยในลาหวยคลตมากกวา 13,430 ตน

ตงแตโรงแตงแรจนบรรจบลาคลองงกวา 19 กโลเมตร จนถงเขอนศรนครนทร ซงเปนแหลงนาดบในการทาประปาของคนแมกลองถงกรงเทพฯ ฝงธนบร ซงกรมอนามยเคยเขาไปตรวจวดสารตะกวพษทปนเปอนในลาหวยมคาถง 0.75 มลลกรมตอลตร สวนกรมควบคมมลพษตรวจพบ 0.578 และ 0.397 มลลกรมตอลตร ดวยเชนกน โดยมาตรฐานนาทสามารถใชดมไดไมควรมสารตะกวเกน 0.01 มลลกรมตอลตรเทานน นนแสดงถงนาพษจากลาหวยมคาอนตรายสงกวามาตรฐานถง 40 - 75 เทา สวนสารตะกวในดนตะกอนของลาหวยทกรมทรพยากรธรณคานวนพบมคาถง 165,720 – 552,380 ppm (หนงในลานสวน) ขณะทคามาตรฐานกาหนดไวไมควรเกน 200 ppm เทานน สวนมหาวทยาลยรงสตวจยพบวาม 6,653 – 44,150 มลลกรมตอกโลกรม แตคามาตรฐานกาหนดไวไมควรเกน 400 มลลกรมตอกโลกรม (ศรสวรรณ จรรยา, 2548)

จากรายงานสรปผลการประชมกลมยอยทางวชาการครงท 4 เรอง การทาเหมองแรกบผลกระทบ

สงแวดลอม โดยสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2548) ระบวาจากการสารวจระดบตะกวในเลอดของประชาชนในพนทผลกระทบ และพนทความเสยงใกลเคยงรวม 6 ครง พบวาชาวบานยงมพฤตกรรมเสยงตอการปนเปอนตะกวเขาสรางกายโดยเฉพาะการปนเปอนจากอาหาร (เปนไปตามระบบหวงโซอาหาร) และโดยลกษณะของภมประเทศ (ธรณวทยา) ในบรเวณนมแรตะกวปนเปอนในดนโดยธรรมชาตอยแลว ดงนนการประเมนวเคราะหการแกไขปญหาจงตองทาทงในระยะเฉพาะหนา และวเคราะหเปนแนวทางแกไขปญหาทเหมาะสมตอไป ทงนสรปเปนประเดนผลกระทบทเกยวของในพนทนได คอ


116

1) ผลกระทบตอลาหวยคลต: บรเวณตะกอนดน ตะกอนธารนา ลานา และสตวนา มปรมาณตะกวปนเปอนสงเกนคาภมหลงทวไป

2) ผลกระทบตอคณภาพนา: นาในลาหวยมตะกอนขนขนจากกากแรตะกวปนเปอน 3) ผลกระทบตอหวงโซอาหาร: จากการตรวจวดในพชผกและสตวนา พบวา สวนใหญมตะกวไมเกน

มาตรฐานทกาหนด (1 มก./ กก.ของอาหาร) ยกเวน กระเพรา โหระพา ปลาเวยน และใบมวนยาสบ 4) ผลกระทบตอสขภาพอนามยของคนในพนท: ในป พ.ศ. 2542 – 2544 เดกอาย 0 - 15 ป จานวน 41

คน และผใหญจานวน 5 คน มตะกวในเลอดสงเกนมาตรฐาน แตในปจจบน พบวามจานวนลดลง 5) ผลกระทบดานสงคม: เกดปญหาความขดแยงระหวางผประกอบการทาเหมองแร และโรงแตงแร

กบประชาชนในพนท การแกไขปญหาของหนวยงานทเกยวของ ชาวบานในชมชนทงหมดเปนกลมชาตพนธกะเหรยง มชวต

อยกบธรรมชาต ทาการเกษตรเพอการยงชพ มลาหวยคลตเปนแหลงนาหลกในการอปโภคและเลยงสตว เหตการณของปญหาน นบเปนการสรางผลกระทบตอระบบวงจรชวตความเปนอยของคนในชมชน และทรพยากรธรรมชาตในพนททตองพงพงกนเปนอยางมาก

การแกไขปญหาเรองคณภาพนาของหนวยงานทเกยวของ ชาวบานในพนทปญหาตางสะทอนวา

เปนไปอยางลาชา และไมมการเปดเผยขอมลสภาพปญหาของนาในชวงทเกดเหตการณ ชาวบานตองขอความชวยเหลอจากสภาทนายความ และองคกรภาคเอกชน ใหดาเนนการรองขอตามขนตอนทางกฎหมาย ผานคณะกรรมการวนจฉยขอมล (ตาม พ.ร.บ.ขอมลขาวสาร) เพอใหมการเปดเผยขอมลและเขามาสรางแนวทางเพอการฟนฟจากทเกยวของ ซงเปนสาเหตหลกใหสภาพของปญหาในกรณนขยายตวออกไป และเปนทถกเถยงกนถงมาตรการในการฟนฟสภาพลาหวยคลต การบาบดรกษาอาการปวยดวยโรคพษสารตะกว การสงเสรมภาวะสขอนามย การหนนเสรมงานอาชพ ตลอดจนการดารงชพตามวถชมชนชาวกะเหรยงดวยการจดตงคณะกรรมการเพอตดตามปญหา ซงมหลายชดตามแตสาระประเดนทตองดาเนนการแกไขปญหาเฉพาะหนา แตผลการประชมหรอมตการประชมทตองนาไปสการปฎบตยงไมมรปธรรมทชดเจน หากเปรยบเทยบกบลกษณะของความเปนปญหาในแตละสถานการณ

ตามเอกสารทสบคน พบวาในชวงป 2548 จนถงปจจบนทางสานกจดการคณภาพนา สวนนาเสย

อตสาหกรรม กรมควบคมมลพษ ไดตดตามตรวจสอบการปนเปอนตะกวในลาหวยคลต และอางเกบนาเขอน ศรนครนทรอยางตอเนอง โดยเกบตวอยางนา ดน ตะกอนทองนา สตวนา และพชผก มาวเคราะห และระบในรายงานผลการตรวจวาปรมาณการปนเปอนสารตะกวในนามแนวโนมลดลง พรอมรายงานผลการตรวจสอบใหหนวยงานทเกยวของ และชาวบานคลตลางทราบเปนระยะๆ โดยจดทาปายแจงผลการตรวจวเคราะหตวอยางไวทศาลาวดบานคลต (วารสารขาวสารคณภาพนา กรมควบคมมลพษ ปท 5 ฉบบท 3 (19) กรกฎาคม - กนยายน


117

2548) ทวาในชวงกอนหนานนไมพบเอกสารการเผยแพร และการอธบายผลคณภาพนาโดยตรงกบชาวบานในพนทแตอยางใด (สมพงษ ทองผาไฉไล ผชวยผใหญบาน หม 4 ต.ชะแล)

ดานการสงเสรมการใชนาเพอการบรโภคนน ทางกรมควบคมมลพษไดสรางเครองกรองนาภเขาเพอ

รองรบการใชนาของชาวบานไว พรอมประสานงานรวมกบองคกรบรหารสวนตาบลชะแล เมอป 2548 นาโองดนไปแจกจายใหชาวบานใชในการเกบกกนาฝนไวอปโภค นบวาเปนการแกไขปญหาเฉพาะหนาทตอบสนองความตองการไดดในระดบหนง หลงจากชาวบานรอแนวทางการแกไขปญหามากวา 7 ป และตอประเดนการฟนฟสภาพแวดลอมใหปราศจากมลพษนน เมอวนท 15 สงหาคม 2549 ศาลจงหวดกาญจนบร ไดชไวชดเจนดงปรากฏในคาพพากษาคดคลต ทชาวบาน 8 ราย ฟองรองคาเสยหายทางละเมดตอผประกอบการและกรรมการผจดการวา ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 กาหนดใหเปนหนาทของรฐทจะตองดาเนนการฟนฟรกษาและกาจดมลพษ โดยสามารถเรยกคาใชจายคนจากผกอใหเกดมลพษ ดงนนเมอบรษทหมดประทานบตรแลวตงแตปพ.ศ. 2545 จงตองเปนหนาทของรฐในการเขาไปฟนฟใหปราศจากมลพษ ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 (เวบไซตมตชน) ดงนนแนวทางการแกไขปญหาเพอใหเปนทยต จงเรมมสญญาณทชดเจนในการสรางรปธรรมในการจดการกบปญหาทสงสมมาอยางยาวนาน รวมถงการระบหนวยงานผรบผดชอบหลกดาเนนงาน 1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษา

การเลอกกรณศกษานขนมาประเมนตวชวด เพราะเปนกรณทการพฒนาภาคอตสาหกรรมไดสงผลกระทบตอสงแวดลอมและคณภาพชวตของคนในบรเวณใกลเคยง นอกจากนผทไดรบผลกระทบจากเหตการณทงหมดเปนชาวไทยเชอสายกะเหรยง คนกลมนจดเปนกลมคนชายขอบทสวนใหญมกถกละเลยจากสงคม การศกษากรณนจงจะทาใหเราไดเหนภาพการเขาถงขอมลขาวสารของคณภาพนาในแหลงนาสาธารณะ ซงไดรบผลกระทบจากการพฒนาอตสาหกรรมแร ซงอาจเกดขนไดในพนทอนๆ อก ในทานองเดยวกนในประเทศไทยมคนชายขอบ ชนกลมนอยอยจานวนมาก กรณศกษานจะเปนประโยชนใหเราสามารถพฒนาแนวทางในการใหขอมลขาวสารแกชนกลมนอย คนชายขอบตางๆ ไดดขน


การศกษาครงนใชตวชวดธรรมภบาลสงแวดลอมเปนเครองมอในการประเมนโดยเลอกการวจยเชงเอกสาร และเชงคณภาพ ดงน

1. การสบคนขอมลจากเวบไซตของหนวยงานทเกยวของและตดตามสถานการณเกยวกบเรองน ไดแก หนวยงานของภาครฐท ร บผดชอบตอกรณปญหาน โดยตรงคอ กรมควบคมมลพษ


118

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (www.pcd.go.th) และองคกรภาคเอกชนทตดตามผลการแกไขปญหานโดยตรงคอ ศนยศกษากะเหรยงและพฒนา (www.karencenter.com)

2. การสบคนจากเอกสาร ไดแก เอกสารการประชม สมมนา วารสาร รายงานวชาการทเกยวของหนงสอพมพ และบทความ

3. การสมภาษณบคคลจากหนวยงานทเกยวของและมสวนไดรบผลกระทบจากกรณศกษาน ไดแก กรมควบคมมลพษ

- คณอนกน สธาพนธ ผอานวยการสวนนาเสยอตสาหกรรม สานกจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ

- คณสงา ทบทมหน เจาหนาทฝายปฎบตการพนทกรณปญหา สวนนาเสยอตสาหกรรม สานกจดการคณภาพนา

สาธารณสขจงหวดกาญจนบร - คณสาวกา วรหาญ หวหนากลมงานอนามยสงแวดลอม

ศนยกะเหรยงและพฒนา - คณสรพงษ กองจนทก เจาหนาทของศนยกะเหรยงและพฒนา

มลนธสบนาคะเสถยร - คณพงศกด มวงงาม เจาหนาทของมลนธสบนาคะเสถยร

โครงการนตธรรมสงแวดลอม - คณสรชย ตรงงาม ทนายความ

โครงการนตธรรมสงแวดลอม - คณสภาพร มาลยลอย เจาหนาทโครงการนตธรรมสงแวดลอม

ชาวบานคลต - คณสมพงษ ทองผาไฉไล ผชวยผใหญบาน หม 4 ต.ชะแล - คณยะเสอะ นาสวรรณ ผชวยผใหญบาน หม 1 - คณกาธร ศรสวรรณนารา


119


การประเมนผลกรณศกษาครงนประเมนผล 3 ดานคอ กฎหมายทเกยวของกบการเผยแพรและการเขาถงขอมลขาวสาร ความพยายาม และประสทธผลทเกดจากกระบวนการเผยแพรขอมลขาวสารและการเขาถงขอมลขาวสาร โดยมรายละเอยดดงตอไปน

3.1 ดานกฎหมาย

3.1.1 ขอบเขตและคณภาพของกรอบกฎหมายทเกยวของ การประเมนดวยตวชวดท 10 เกยวกบความเอออานวยของกฎหมายในการใหประชาชนเขาถงขอมล

ดานสงแวดลอม ในกรณนพบวา กฎหมายกาหนดเรองการเขาถงขอมลขาวสารเรองคณภาพนาไวเปนสวนใหญ ทงในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 และกฎประกาศและระเบยบทเกยวของดานการควบคมมลพษ

สาหรบการประเมนเรองวากฎหมายกาหนดใหหนวยงานของรฐ จดทา รายงานและเผยแพรขอมล

ขาวสารหรอไมตามตวชวดท 11 พบวา กฏหมายกาหนดใหตองจดทาและ/ หรอรายงานตามทปรากฎในระเบยบของกรมควบคมมลพษและใหเผยแพรขอมลขาวสารได แตกรณทขอมลขาวสารใดอยระหวางการดาเนนการ จดทา วเคราะห จาแนก หรอจดทาขนใหมใหเปนอานาจของ “คณะกรรมการขอมลขาวสารในกรมควบคมมลพษ” เปนผพจารณาใหความเหน

การประเมนตวชวดท 12 เกยวกบการกาหนดทางกฎหมายใหหนวยงานของรฐ ตองเผยแพรขอมล

ขาวสารทงหลายตามกรณศกษาแกประชาชน พบวา กฎหมายกาหนดใหมการเผยแพรขอมลขาวสารบางอยาง กลาวคอมการกาหนดระดบขอมลทสามารถเผยแพรไดเลยตามระเบยบทกรมควบคมมลพษกาหนดไวแตกมการระบชดวาขอมลขาวสารบางอยางจะตองผานการพจารณาใหความเหนจากผมอานาจวนจฉยกอนทจะเปดเผยได

กลาวโดยสรป กฎหมายระบชดในเรองขอมลขาวสารทสามารถทาการเผยแพรได และขอมลขาวสารท

เปนความลบ ขณะทกรมควบคมมลพษไดมการจดทาระเบยบเกยวกบเรองนออกมารองรบกฎหมายชดเจนเชนกน 3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง การประเมนดวยตวชวดท 10 และ13 พบวากฎหมายเออใหประชาชนไดเขาถงขอมลเกยวกบคณภาพนา

พนทหวยคลต จงหวดกาญจนบร และมการกาหนดขอบเขตทชดเจนถงประเภทของขอมลขาวสารทจดเปนความลบ ดวยเหตนขอมลคณภาพนาพนทหวยคลตบางสวนทอยระหวางการพจารณาทางคดความจงถกจดอยใน


120

ชนความลบ ประชาชนทวไปไมสามารถเขาถงขอมลไดเพราะไมมการเผยแพร และหากตองการขอมลเชงลกจะตองทาจดหมายเพอใหคณะกรรมการขอมลขาวสารในกรมควบคมมลพษเปนผพจารณาใหความเหนวาสมควรทจะเปดเผยหรอไม

3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ จากการทบทวนเอกสารไมพบวามกฎหมายหรอระเบยบใดระบใหกรมควบคมมลพษตองจดใหมการ

พฒนาศกยภาพของบคลากรในเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร ดงนนการประเมนตามตวชวดท 14 พบวากฎหมายไมไดระบใหหนวยงานจดใหมการพฒนาศกยภาพของบคลากรเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร แตเมอพจารณาจากการปฏบตของหนวยงาน พบวา ไดใหความสาคญกบการพฒนาศกยภาพของบคคลากรในเรองน

3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน การประเมนดวยตวชวดท 17 และ 18 พบวา ไมมกฎหมายทเกยวของกบการใหหนวยงานรฐตองการ

พฒนาศกยภาพของประชาชนทวไปและพฒนาศกยภาพขององคกรปกครองสวนทองถน แตอยางไรกตามจากการประเมนจากปฏบตการของหนวยงานพบวา มการดาเนนการเกยวกบเรองนกบกลมเปาหมาย จงอาจกลาวไดวาแมกฎหมายไมไดกาหนดเรองการการพฒนาศกยภาพของประชาชนและองคกรปกครองสวนทองถนไวแตหนวยงานกไดดาเนนการในเรองดงกลาว

3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา การประเมนตวชวดท 19 พบวา กฎหมายทเกยวของกบการเผยแพรขอมลขาวสารและระเบยบของกรม

ควบคมมลพษไมไดกาหนดเรองระยะเวลาทเหมาะสมทหนวยงานจะตองเผยแพรขอมลขาวสารใหแกประชาชนไดรบทราบ


3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม จากการประเมนดวยตวชวดท 20 พบวา กรมควบคมมลพษมระบบการจดการขอมลขาวสารแบบบรณาการ

ขนพนฐาน กลาวคอมการจดเกบขอมลตามระบบราชการทไดกาหนดไว แตขาดการนาขอมลมาบรณาการรวมกบขอมลดานอนๆ เพอแกไขปญหา ขณะทขอมลเรองคณภาพนาเพยงเรองเดยวไมสามารถนามาสการจดการแกไขปญหาทเกดขนทงหมดได และเมอประเมนตามตวชวดท 23 เรองความถกตองและความสมบรณของขอมลขาวสารทหนวยงานจดหา พบวา เมอผวจยทาการทดสอบขอขอมลขาวสารเกยวกบคณภาพนาในพนทหวยคลต จะไดรบการตดตอกลบจากหนวยงานและไดรบคาแนะนาใหตดตามขอมลไดจากเวบไซต สาหรบกรณทตองการขอมลเฉพาะไดมคาแนะนาใหทาหนงสอเปนทางการสงมายงกรมควบคมมลพษเพอพจารณาตามระเบยบราชการ


121

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย การประเมนดวยตวชวดท 25 เกยวกบคาใชจายในการขอใชบรการขอมลขาวสารของกรมควบคม

มลพษ พบวาการขอขอมลจากศนยบรการประชาชน กรมควบคมมลพษไมมคาใชจายแตอยางใดสาหรบกรณทเปนขอมลททางศนยบรการมใหบรการ และทางศนยบรการประชาชนแนะนาใหตดตามขอมลบนเวบไซตหรอสงแบบฟอรมของศนยบรการประชาชนเพอขอขอมลได สาหรบขอมลทไมไดใหบรการสามารถตดตอขอไดจากหนวยงานทรบผดชอบ

3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม การประเมนเกยวกบความพยายามของหนวยงานรฐในการวางแผนอยางเปนระบบในการเผยแพรขอมล

ขาวสารแกกลมผดอยโอกาสหรอคนกลมนอยตามตวชวดท 27 พบวา กรมควบคมมลพษมความพยายามอยางจากดทจะเขาถงกลมเปาหมายคอกลมกะเหรยงทตงถนฐานบานเรอนอยบรเวณรมหวยคลต โดยเฉพาะระยะเรมตนทมปญหาเรองคณภาพนา จนกระทงชาวบานตองมการพงพากระบวนการทางกฎหมายเพอรองขอใหหนวยงานใหรายละเอยดและแจงขอมลเกยวกบคณภาพนาและสถานการณทเกดขน ภายหลงกรมควบคมมลพษไดมการปรบปรงแนวทางการทางานทาใหสามารถเขาถงกลมเปาหมายไดเพมขน แตอยางไรกตามกลมเปาหมายไดใหความเหนวากรมควบคมมลพษไมสามารถอธบายปรากฏการณของปญหาทเกดขนไดอยางชดเจนและไมปรบวธการใหสอดคลองกบการรบรของชมชน

3.2.4 ระยะเวลา การประเมนดวยตวชวดท 29 เรองระยะเวลาทหนวยงานรฐเผยแพรขอมลขาวสารตอประชาชน พบวา

การเผยแพรขอมลขาวสารไมตรงเวลาหรอไมสมาเสมอในบางกรณโดยเฉพาะระยะเรมตนทมกรณปญหาเรองคณภาพนาเกดขนเนองจากขอมลขาวสารเรองคณภาพนาในหวยคลตสวนหนงเขาไปสระบบของราชการทไมสามารถเผยแพรได จนกวาจะไดรบการประมวลสรปอยางเปนทางการและการเผยแพรสวนใหญปรากฎบนเวบไซตซงจะสะดวกสาหรบกลมคนทตดตามโดยผานระบบอนเตอรเนต แตสาหรบชมชนในพนททเกดปญหาไมสามารถเขาถงขอมลดงกลาวได ตอมาหนวยงานภาครฐไดการปรบกระบวนการทางานกบชมชนทาใหขอมลขาวสารสงตรงถงชมชนมากขน

3.2.5 ชองทางในการเขาถง การประเมนดวยตวชวดท 31 พบวามชองทางตางๆ ในการเขาถงขอมลขาวสารทงสวนของกรมควบคม

มลพษททางานรบผดชอบเรองนโดยตรง หนวยงานสาธารณสขระดบจงหวด หนวยงานดานวชาการทตดตามเรองน และองคกรพฒนาเอกชนทเขาไปใหความชวยเหลอกลมเปาหมายทประสบปญหาในพนท รวมทงสอตางๆ ทตดตามเรองนอยางตอเนอง


122

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ การประเมนดวยตวชวดท 33 เกยวกบการพฒนาบคลากรของหนวยงานรฐเรองการเขาถงขอมลขาวสาร

พบวา ไมมการจดทาเอกสารคมอหรอฝกอบรมใหกบเจาหนาท ขณะทการพฒนาศกยภาพของบคลากรของหนวยงานเรองสงแวดลอม ตามตวชวดท 34 พบวา มการจดฝกอบรมอยางจากดและไมสมาเสมอ ทงนขนอยกบความตองการของแตละฝายวาตองการฝกอบรมเรองใด และนอกจากนไดมการจดสงเจาหนาทไปฝกอบรมรวมกบหนวยงานภายนอกดวย

สาหรบการประเมนดวยตวชวดท 35 เรองการจดสรรงบประมาณเรองการรวบรวมและเผยแพรขอมล

ขาวสารในกรณศกษาน พบวา ไมสามารถประเมนไดเนองจากการจดสรรงบประมาณจะเปนไปตามแผนงานไมไดมการแยกเฉพาะเรองดงกลาว

3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของสาธารณชน การประเมนดวยตวชวดท 37 เรองความชดเจนและงายของคมอการขอรบขอมลของหนวยงาน

รบผดชอบ พบวา กรมควบคมมลพษตระหนกถงเรองนจงตงศนยบรการประชาชนขนมาและมการจดทาคมอแนะนาแนวทางการใชบรการใหกบประชาชนทาใหประชาชนสามารถเขาถงขอมลไดงาย อกทงสามารถรบบรการคาแนะนาจากทางเจาหนาทไดทางโทรศพทสาหรบกรณทไมเขาใจหรอตองการขอมลเพมเตมแตไมสามารถหาไดจากศนยบรการประชาชน แตอยางไรกตามคมอประชาชนดงกลาวเขาถงไดยากสาหรบกลมเปาหมายทเปนประชาชนในพนทหวยคลตโดยเฉพาะชนกลมนอย


3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง การประเมนเรองการเผยแพรขอมลไปถงประชาชนวามความทนตอเวลาหรอไมตามตวชวดท 39 พบวา

ขอมลขาวสารบางสวนเผยแพรแกประชาชนทนเวลา แตเนองจากมขอมลบางสวนททางหนวยงานพจารณาวาเปนความลบตองมการดาเนนการตามระบบเพอใหเปนไปตามระเบยบของราชการกอน เปนเรองทางเทคนคตองอาศยความเชยวชาญเฉพาะเรอง และอาจมผลกระทบกบบรษททถกกลาวหาวาเปนผกอมลพษจงไมสามารถนามาเผยแพรตามสอสาธารณะไดทนเวลา

3.3.2 ผลลพธของการเขาถง การประเมนตามตวชวดท 41 พบวา ขอมลทเผยแพรสาหรบกรณนมสวนชวยปองกนหรอบรรเทา

ผลกระทบตอสงแวดลอมหรอสขภาพอนามยของประชาชนอยางจากด เพราะแมจะมการเสนอแนวทางแกไขปญหาทหลากหลายแตไมชดเจนถงวธการทจะใชในการลดผลกระทบ และไมสรางความมนคงในชวตใหกบ


123

ชมชนในพนทปญหาได นอกจากนผไดรบผลกระทบและภาคประชาชนททางานเกยวกบเรองนใหความเหนวาขอมลเรองคณภาพนาทไดรบไมสามารถนามาใชแกไขปญหาทเกดขนในพนทไดทงหมด ประกอบกบขอมลบางสวนถกปดเปนความลบทาใหยากตอการเขาถงอกดวย

3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ การประเมนดวยตวชวดท 42 พบวา ผมสวนไดเสยสวนใหญไมพอใจกบการปฏบตหนาทของเจาหนาท

ทรบผดชอบ เพราะทผานมาการใหขอมลตองมกระบวนการเรยกรองโดยภาคประชาสงคมและผไดรบผลกระทบกอนจงมการเปดเผยขอมล และขอมลทนาเสนอไมมกระบวนการชแจงทเปนขนตอนตามสมควรและสอดคลองกบสภาพความเปนจรงในพนท

3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม การประเมนตามตวชวดท 46 ในกรณศกษานองคกรภาคประชาสงคมหรอองคกรพฒนาเอกชนมสวน

รวมในกรณศกษานเปนอยางมาก ตงแตการเขาชวยเหลอกลมผไดรบผลกระทบ การตดตามขอมล และการรองขอ ขอมลจากกรมควบคมมลพษ รวมทงทาหนาทเผยแพรขอมลใหกบกลมเปาหมายไดรบทราบอยางทนเวลา แมจะมขอมลบางสวนตองรองขอจากหนวยงานและไดรบการปฏเสธในหลายๆ ครงกตาม


1. จากกรณน พบวา ขอมลขาวสารเรองคณภาพนานนมกระบวนการจดเกบทเปนระบบในสวนของสานกการจดการคณภาพนา กรมควบคมมลพษ มความตอเนองสมบรณนบแตเกดปญหาและนาขอมลดงกลาวมาสการสงเคราะหรวมในระดบหนวยงานของรฐ แตทวาขอมลดงกลาวกลบไมปรากฏวาถกนาเสนออยางตรงไปตรงมาตอผไดรบผลกระทบโดยตรง และสาธารณะชนในชวงเวลาอนเหมาะสม เปนเหตใหมการสอสารขอมลขาวสารทไมตรงกนหรอขดแยงกนทงเชงปรมาณ และคณภาพ

2. กลมผทได รบผลกระทบโดยตรงน เปนกลมชาตพนธกะเหรยงทมว ถการดารงชพแบบพงพาทรพยากรธรรมชาต และอยในสภาพพนททมขอจากดในการเขาถงขอมล ดงนนการใหความสาคญและเลอกวธการสรางชองทางใหประชาชนเขาถงขอมลขาวสารไดอยางสมบรณและยตธรรม เพอใชประกอบการตดสนใจรวมในการแกไขปญหานน จงมความสาคญยงตอกรณน

3. ขอเทจจรงจากกรณศกษาน พบวา ผเดอดรอนคอคนจนและเปนชนกลมนอย การใหสทธและการชวยเหลอของรฐระยะเรมตนนนถกจดไวเปนลาดบทไมเรงรบ แตเมอเกดผลกระทบตอเนองการเขาไปชวยเหลอและตดตามปญหาเรมมกระบวนการทชดเจนขน ดงนนจงมความจาเปนอยางยงทหนวยงานทเกยวของจะตองใหความสาคญและปฏบตกบคนทกกลมอยางเทาเทยม

4. กรณศกษานชใหเหนวาบทบาทของภาคประชาชน องคกรอสระ และสอมบทบาทสาคญในการเผยแพรขอมลขาวสาร ดงนนควรจะมการพฒนาใหเกดเปนเครอขายขอมลขาวสารและเชอมโยงขอมล


124

ระหวางภาครฐและภาคประชาชนขนอยางเปนระบบ และควรมการวเคราะหหรอพฒนางานตดตามและเฝาระวงระหวางภาครฐ ภาคประชาชนและสอรวมกน

5. หนวยงานทเกยวของควรจดใหมการพฒนาทกษะของเจาหนาทในการใหขอมลขาวสารและทางานรวมกบชมชนมากขน เพราะการทางานรวมกบชมชนจะเปนอกแนวทางหนงในการปองกน ตดตามและเฝาระวงผลกระทบทอาจจะเกดขนในพนทไดด และทาใหเกดการเผยแพรขอมลขาวสารตอชมชนอยางตอเนอง



กรณศกษา ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศบรเวณนคมอตสาหกรรมบางพล

จงหวดสมทรปราการ

โดย

ณฏฐนช สนสวสด และ ไพศาล ลมสถตย

สถาบนสงแวดลอมไทย

ทมา:http://researchers.in.th/file/nithipreeyayui/area.jpg


127


นคมอตสาหกรรมบางพล เรมดาเนนการเมอป พ.ศ. 2532 ตงอยท หม 17 ตาบลบางเสาธง กงอาเภอบางเสาธง จงหวดสมทรปราการ มพนท 1,004 ไร มจานวนโรงงาน 147 ราย จานวนคนงาน 25,600 คน และจานวนเงนลงทน 14,066 ลานบาท โดยมการอตสาหกรรมหลกคอ สและเคมภณฑ สงทอ พลาสตก เครองสาอาง เครองแตงกาย ชนสวนเหลก โลหะ ชนสวนรถยนตและรถจกรยานยนต และระบบกาจดกากของเสย

สานกงานนคมอตสาหกรรมบางพล ทาหนาทกากบดแลโรงงานโดยตรงในดานการตดตามตรวจสอบ

คณภาพสงแวดลอม โดยกาหนดใหโรงงานตองสงรายงานการกาจดของเสยกากอตสาหกรรมเดอนละ 1 ครงตอสานกงานนคมฯ ในสวนของนา มการตรวจวดคณภาพนาเดอนละ 2 ครง ในสวนของการตรวจวดคณภาพอากาศ โรงงานประเภททเขาขายตองทารายงานวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม (environmental impact assessment, EIA) จะตองสงรายงานตอสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.) ปละ 2 ครง

การนาขยะออกไปกาจดภายนอกของโรงงานแตละแหง จะตองไดรบอนญาตจากสานกงานนคมฯ และ

เทศบาลตาบลบางเสาธง โดยสถานประกอบการตองกาหนดผรบกาจด ผขนสง และวธการกาจดขยะทแบงตามประเภทของขยะ เชน ขยะทวไป ขยะมพษ จะใชวธการกาจดโดยการฝงกลบ การนากลบมาใชใหม การเผา สานกงานนคมฯ มเตาเผาขยะ 1 เตา สามารถเผาขยะได 1,200 กโลกรมตอวน แตในปจจบนไมมผมาใชบรการเตาเผาขยะดงกลาว นคมฯ ไดจดระเบยบการขนขยะไว โดยแบงตามประเภทขยะคอ ขยะมลฝอยจะทาการขนไปฝงกลบโดยเทศบาลหรอบรษทเอกชน ขยะทวไปทางบรษทจะนาไปรไซเคล สวนขยะอนตรายจะสงใหบรษทเอกชนซงไดรบอนญาตใหกาจดขยะอนตราย อกทงตองสงรายงานการกาจดขยะอนตรายตอกรมโรงงานอตสาหกรรม 1 ครงตอป ในสวนของเทศบาลทรบผดชอบพนทนคมฯ บางพล คอ เทศบาลตาบลบางเสาธงจะปฏบตตามพระราชบญญต การสาธารณสข พ.ศ. 2535

ดานคณภาพนา โดยปกตบรษท GUSCO เปนผตดตามคณภาพนาทงของแตละโรงงาน นาทงจาก

โรงงานภายในนคมฯ จะถกรวบรวมเขาสระบบบาบดนาเสยสวนกลาง จากนนจะเขาสกระบวนการบาบด พรอมทงมการตรวจสอบคณภาพนาเพอใหเปนไปตามเกณฑมาตรฐานนาทง ตามประกาศกระทรวงวทยาศาสตรฯ กอนปลอยลงลาธารสาธารณะ (เวบไซตการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย www.ieat.go.th) นอกจากน ทางสานกงานนคมฯ จะคอยดแลโรงงานทมปญหามลพษไมใหปลอยกลนเหมนรบกวนชมชนรอบนคมอตสาหกรรม แตถากรณทมปญหากลนไปรบกวนชาวบาน นคมฯ จะเขาไปชวยแกไขกบทางโรงงาน ถาแกไมไดกจะใหโรงงานหยดดาเนนการในสวนทมปญหา ซงการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย (กนอ.) ไดจดแบงโซนแยกกจการเพอสะดวกในการจดการมลพษทางอากาศไวดวย

บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – คณภาพอากาศนคมอตสาหกรรมบางพล

128

ในสวนของการตดตามคณภาพอากาศภายในนคมฯ โดยรวมแลวไมตองสงรายงานตอ สผ. เพราะเปนนคมอตสาหกรรมทไมตองทารายงาน EIA คอเปนนคมฯ ทกอตงกอนทกฎหมาย EIA จะใชบงคบเมอป 2535 ประกาศของการนคมฯ จงมไดกาหนดเรองการตรวจวดคณภาพอากาศของโรงงานในนคมฯ บางพล นคมฯ บางพลจงไมอยในบงคบตามประกาศฯ ท 46/ 2541 ซงกาหนดใหผประกอบการในนคมอตสาหกรรมจะตองดาเนนการตรวจวดคณภาพอากาศจากปลองในขณะประกอบกจการโรงงานตามเงอนไขในรายงานวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมของนคมอตสาหกรรม และผประกอบการจะตองจดสงผลการตรวจวดคณภาพอากาศซงเปนสวนหนงในรายงานผลการปฏบตตามมาตรการปองกนและแกไขผลกระทบสงแวดลอมและมาตรการตดตามตรวจสอบคณภาพส งแวดลอมส าห รบโครงการด านอตสาหกรรม โครงการนคมอตสาหกรรม (http://monitor.onep.go.th) แกผจดการนคมอตสาหกรรม, สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และสานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด โดยสง 2 ครงตอป (เดอนกรกฏาคมของปนนและเดอนมกราคมของปถดไป) อยางไรกด ในทางปฏบต การนคมฯ ไดวาจางบรษทเอกชนเขามาดาเนนการตรวจวดคณภาพอากาศในนคมอตสาหกรรมบางพลอยางสมาเสมอปละ 2 ครง และการนคมฯรวบรวมเปนรายงานการตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมรวมกบนคมอนดวย ซงมทงรายงานคณภาพอากาศ นา และเสยง ปละ 2 ครง

การรายงานผลคณภาพสงแวดลอมปละ 2 ครง ของนคมบางพลฯ แมวาไมไดมกฎหมายของ สผ. บงคบ

วา ตองสงรายงานตอ สผ.โดยตรง แต การนคมฯ ไดทาการรวบรวมผลการตตตามคณภาพสงแวดลอมของนคมฯ บางพล รวมกบนคมอตสาหกรรมอนภายใตกากบของ การนคมฯ เปนรปเลมและสง สผ. ดวย นอกจากนผลการตรวจวดฯ ยงถกสงไปยง Thailand Rating and Information Services (TRIS) รวมกบผลการประเมนดานอนๆ ในการประเมนผลการดาเนนการของแตละนคมฯ ดวย

ในสวนของสถานการณคณภาพอากาศในจงหวดสมทรปราการ ในป 2547 กรมควบคมมลพษ (กรม

ควบคมมลพษ, 2548) ไดตดตามคากาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) และฝนขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) พบวา จงหวดสมทรปราการมปรมาณของ PM10 มากทสด และมคาเฉลย 24 ชวโมงเกนคามาตรฐาน (120 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) จานวน 702 ครงจากการวดทงหมด 1,672 ครง โดยมแหลงกาเนดจากยานพาหนะ (รถยนตดเซล) รวมทงโรงงานอตสาหกรรมทกระจายอยอยางทวไป ในสวนของการเคหะชมชนบางพลซงใกลกบบรเวณนคม มสถานตรวจวดของกรมควบคมมลพษ ซงคาเฉลยของกาซ SO2

และ NO2 ของป 2547 ไมมครงใดทเกนมาตรฐาน แตคา PM10 ในบรเวณนมคาเกนมาตรฐาน จานวน 163 ครงจากการวดทงหมด 314 ครง โดยมคาเฉลย 131.1 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร นอกจากนขอมลการตกสะสมของกรด ในป 2547 ของกรมควบคมมลพษ ยงพบวาจงหวดสมทรปราการมภาวะความเปนกรดของนาฝนเพมมากขนกวาปทผานมา (สานกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ, 2548)


129

สาหรบขอมลเบองตนของระบบการตรวจวดคณภาพอากาศ นคมอตสาหกรรมบางพล พบวา นคมอตสาหกรรมบางพลมการตรวจวดคณภาพอากาศ โดยจดเกบจานวน 2 ครงตอป เรมตงแตเมอป 2546 โดยการนคมฯไดวาจางบรษทเอกชนเกบตวอยางอากาศในบรเวณสานกงานนคมฯ และบรเวณพนทใกลนคมฯ ปละ 2 ครง ในชวงเดอนกมภาพนธถงเมษายน และชวงเดอนสงหาคมถงกนยายน ใชเวลาตรวจวดครงละประมาณ 4 วนตอเนอง โดยทาการเกบตวอยางอากาศในพนท 3 บรเวณ (ไมมสถานตรวจถาวร)ไดแก 1) สานกงานงานนคมอตสาหกรรมบางพล 2) มมทศตะวนตกเฉยงใตของนคมอตสาหกรรมบางพล และ 3) โรงเรยนเคหะบางพล (10 สปช.) (ตงอยใกลกบบรเวณนคมอตสาหกรรมบางพล)

คณภาพอากาศของนคมอตสาหกรรมบางพลโดยภาพรวมอยในเกณฑมาตรฐาน จากการสมภาษณม

เพยงโรงงานทผลตเรซนแหงหนงทมปญหาปลอยกาซทมกลนออกมาจนประชาชนรองเรยน โดยทางการนคมอตสาหกรรมและสานกงานอตสาหกรรมจงหวดไดทาการตรวจสอบโรงงานทปลอยมลพษทางอากาศและมชาวบานรองเรยน อยางไรกตาม ขอมลไมไดถกนาไปวเคราะหเชงลกแตอยางใด นอกจากนในเดอน กมภาพนธ ปพ.ศ. 2547 โรงงานดงกลาวมการแตกของ safety valve ของถงสารเคมสงผลใหเกดการระเบดของสารประกอบ phthalic anhydride (PA) โดยเปนทงกลนและของแขงสบรรยากาศ และตกบนหลงคาเรอนของชาวบาน ชาวบานในขณะนนตองการใหโรงงานจดการไมใหเกดกรณปลอยกลนออกมาเชนนอก และโรงงานไดใหความรกบชาวบานโดยใหเขาไปในโรงงานเพอดกรรมวธการเกดกาซและกระบวนการผลต และการพสจนถงคณสมบตทางเคมของกาซดงกลาว ทาใหทราบวาขอมลคณภาพอากาศในชวงหลงเกดเหตการณนนเทานนไดถกเผยแพรใหกบประชาชนโดยผานทางเทศบาลตาบล โรงเรยน และคณะกรรมการของหมบาน

สานกงานนคมฯ ไดสงการใหโรงงานสงรายงานรายละเอยดคณสมบตของสารเคม กระบวนการผลต

คณภาพของอากาศทปลอยออกมา และใบรบรองจากวศวกรวาโรงงานมระบบการบาบดสารดงกลาวกอนถกปลอยออกสชนบรรยากาศ ทงนถอเปนเหตการณทมการดาเนนการเผยแพรคณภาพอากาศของโรงงานเมอเกดปญหามลพษทางอากาศของนคมฯ บางพล รายละเอยดผลการตรวจวดจะเปรยบเทยบกบคามาตรฐานทกฎหมายกาหนดเทานน ไมเคยมการจดทารายงานศกษาวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอมหรอสขภาพของผทอยอาศยบรเวณนคมฯ บางพล 1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษา

1. คณะผวจยเลอกทาการศกษาบรเวณเขตอตสาหกรรมในพนทเมองทมชมชน บานเรอนของประชาชนอยใกลเคยงโดยรอบนคมฯ บางพล คอ การเคหะบางพล ซงประชาชนอาจไดรบผลกระทบจากมลพษสง และมความเสยงสงตอการเปนโรคระบบทางเดนหายใจ


130

2. จงหวดสมทรปราการเปนจงหวดทมมลพษทางอากาศในสวนของฝนขนาดเลกสง (กรมควบคมมลพษ, 2548) นอกจากนนคมฯ บางพลมโรงงานอตสาหกรรมจานวนมาก ถง 147 โรงงาน (การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย)

2. ระเบยบวธการวจย

ผศกษาไดทาการสอบสวนเอกสารทเกยวของ ไดแก ตวบทกฎหมายตางๆ ขอมลจากหนวยงานตางๆ จากรายงานทเปนรปเลม จากสอสงพมพ จากเวบไซต หรอจากขอมลเบองตนของหนวยงาน ขอขอมลไปยงหนวยงานทเกยวของ และไดสมภาษณหนวยงานและบคคลทเกยวของ โดยประเมนตามตวชวดหลกหมวดการเขาถงขอมลขาวสารจานวน 22 ตวชวด แบงเปนดานกฎหมาย 8 ตวชวด ดานความพยายาม 10 ตวชวด ดานประสทธผล 4 ตวชวด 2.1 ศกษาเอกสารทเกยวของ

กฎหมายและแนวปฏบตทเกยวของ ระเบยบการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ฉบบท 127 วาดวยการตดตอขอรบทราบขอมลขาวสารของนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย พ.ศ. 2542

พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 ระเบยบวาดวยการรกษาความลบของทางราชการ พ.ศ. 2544 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 พระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ. 2546

เอกสารเผยแพร กรมควบคมมลพษ. 2548. สรปสถานการมลพษของประเทศไทย 2547. สานกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ. 2548. สถานการณและการจดการปญหามลพษทางอากาศและเสยง 2547.

การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย. เอกสารเผยแพร “นคมอตสาหกรรมบางพล” เวบไซต

สถตการรองเรยนปญหามลพษ 2548. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม http://www.pcd.go.th

การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย http://www.ieat.go.th กลมงานตดตามตรวจสอบผลกระทบสงแวดลอม สานกวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม http://monitor.onep.go.th


131

2.2 การสมภาษณ หนวยงานของรฐทเกยวของ

คณเทยนชย นกวทยาศาสตร 7 สานกงานนคมอตสาหกรรมบางพล คณธนยพร ชวะภทร บรรณารกษหองสมดการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย คณณรงค บญญกจโนทย วศวกรประจาฝายโรงงานอตสาหกรรม

สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสมทรปราการ (สมภาษณทางโทรศพท)

คณสมพล รตนาภบาล วศวกร 8 หวหนาฝายโรงงานอตสาหกรรม สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสมทรปราการ

คณประเทอง กอบกศล ผอานวยการฝายสาธารณสข เทศบาลตาบลบางเสาธง จงหวดสมทรปราการ

ประชาชนบรเวณใกลกบนคมฯ คณแสวง ประธานคณะกรรมการหมบาน 204

(สมภาษณทางโทรศพท) คณอาภสรา จนเพชร ประธานคณะกรรมการหมบาน 202

(สมภาษณทางโทรศพท) คณดารน โสภารตน คณะกรรรมการหมบาน 40 ตารางวา สาย B

(สมภาษณทางโทรศพท)


3.1 ดานกฎหมาย ระเบยบปฏบตของการนคมฯ เรองการเผยแพรขอมลขาวสารคอ ระเบยบการนคมอตสาหกรรมแหง

ประเทศไทย ฉบบท 127 วาดวยการตดตอขอรบทราบขอมลขาวสารของนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย พ.ศ. 2542 กาหนดประเภทขอมลขาวสารของ การนคมฯ ทสามารถตรวจดไดคอ ขอมลขาวสารตามมาตรา 7 และมาตรา 9 แหง พระราชบญญต ขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 สาหรบวธการเขาตรวจด ศกษาคนควา หรอขอสาเนาเอกสารนน กาหนดไว 2 วธคอ

วธแรก ทาหนงสอหรอยนคาขอเปนลายลกษณอกษร พรอมแสดงเหตผล ความจาเปนตองานหองสมด

กองสงเสรมการลงทน หรอผมอานาจอนญาต วธทสอง ดาเนนการขอขอมลขาวสารดวยวาจาหรอทางโทรสาร ในกรณจาเปนหรอเรงดวน โดยให

แจงชอ ตาแหนง และทอยของผขอ


132

ขนตอนการพจารณาคาขอมดงน หวหนางานหองสมดมอานาจอนญาตตามคาขอนนในกรณทขอมลขาวสารอยในความดแลหรอความครอบครองของงานหองสมด กรณทขอมลขาวสารไมอยในความดแลของงานหองสมด ผมอานาจอนญาตคอ ผมอานาจควบคมดแลขอมลขาวสารและดารงตาแหนงตงแตระดบหวหนางานหรอรกษาการในตาแหนงหวหนางานหรอตงแตระดบ 6 ขนไป

สรปคอ ระเบยบเกยวกบการเขาถงขอมลขาวสารของการนคมฯ เปดกวางเรองชองทางในการขอขอมล

ขาวสารทงในกรณทวไปและกรณเรงดวน ไมมขอจากดของตวผรองขอหรอประเภทชนดของขอมล แตเนอหาของระเบยบการนคมฯ ดงกลาวยงไมมความชดเจนคอ ไมไดระบถงชนดหรอประเภทของขอมลขาวสารทประชาชนสามารถขอไดอยางชดเจน

3.1.1 ขอบเขตและคณภาพของกรอบกฎหมายทเกยวของ

กฎหมายขอมลขาวสารของราชการ 2540 และระเบยบของการนคมฯ ไมไดกาหนดใหหนวยงานของรฐตองจดทารายงานและเผยแพรขอมลคณภาพอากาศในนคมฯ บางพลแกประชาชน (ตวชวด11 และ12) แตกฎหมายและระเบยบเอออานวยใหประชาชนเขาถงขอมลขาวสารสวนใหญ (ระเบยบการนคมฯ ฉบบท 127) โดยรายงานผลการตรวจวดจะถกสงใหการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และมการเผยแพรแกประชาชนทวไปเมอมการรองขอ จากการสมภาษณเจาหนาทนคมฯ ใหขอมลวามการตรวจวดคณภาพอากาศตงแตเรมการดาเนนการของนคมฯ บางพล ประชาชนทวไปสามารถขอผลการตรวจวดคณภาพอากาศไดจากเจาหนาทของนคมฯ บางพล และการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย (ตวชวด 10) 3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง ตามระเบยบการนคมฯ ฉบบท 127 อางถงขอมลขาวสารทหามเปดเผยตามมาตรา 15 แหงพระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 และใหอานาจผวาการการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย มอานาจตความและวนจฉยปญหาเกยวกบการปฏบตตามระเบยบดงกลาว อยางไรกด ขอมลคณภาพอากาศไมเขาขายขอมลทเปนความลบ จงไมสามารถประเมนได (ตวชวดท 13) 3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ กฎหมายและระเบยบทเกยวของไมไดกาหนดใหมการพฒนาศกยภาพของบคลากรในหนวยงานของรฐรวมทงองคกรปกครองสวนทองถนในเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร (ตวชวด 14)


133

3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน กฎหมายและระเบยบทเกยวของไมไดกาหนดใหมการพฒนาศกยภาพของบคลากรในหนวยงานขององคกรปกครองสวนทองถนในเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร (ตวชวด 18) รวมถงไมไดกาหนดใหรฐบาลตองใหความชวยเหลอทางเทคนค การฝกอบรมในการเปดเผยขอมลขาวสารแกประชาชน (ตวชวด 17) 3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา ในสวนของขอกาหนดในเรองเวลาตามระเบยบการนคมฯ ฉบบท 127 ระเบยบการนคมฯ ฉบบท 127 กาหนดเรองระยะเวลาดาเนนการจดหาขอมลขาวสาร ในขอ 13 กาหนดกรอบระยะเวลาเปน 2 กรณ คอ กรณแรก ขอมลทสามารถดาเนนการใหเสรจภายในวนเดยว กรณทสอง ขอมลทไมสามารถดาเนนการใหเสรจภายในวนเดยว ใหกาหนดระยะเวลาดาเนนการจดหา แตหากขอมลนนไมสามารถเปดเผยไดกจะชแจงเหตผลตอผยนคาขอ ในกรณคณภาพอากาศน เขากบกรณแรกคอผขอสามารถไดรบขอมลทนทถาเดนทางมาดวยตนเอง หรอในระยะเวลาทเหมาะสม (ตวชวด 19) อยางไรกด ขอมลดงกลาวจะอยทเจาหนาท ไมไดจดไวในหองสมดทประชาชนคนหาได


3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม นกวจยไดเดนทางไปตดตอขอขอมลระบบการตรวจวดคณภาพอากาศในนคมอตสาหกรรมบางพลทสานกงานใหญการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย รวมทงขอขอมลทางไปรษณย ไดผลดงน

จากคาจากดความในคมอการประเมนผลตวชวดระบวา ระบบการจดเกบขอมลและบรหารขอมลทบรณาการคอระบบทนาขอมลทเกยวของมารวมกนโดยใหประชาชนสามารถหาไดในสถานทเดยวกนและสามารถเขาใจไดงาย สาหรบขอมลคณภาพอากาศของนคมฯ บางพลนน ขอมลทไดไมไดมการจดเกบและการนาไปวเคราะหในเชงลกเพอหาความสมพนธกบผลกระทบทตามมา (ตวชวด 20) การขอขอมลไมไดรบการตอบกลบเทาใดนก โดยไดรบการตอบรบเพยงครงเดยวจากการขอทงหมด 3 ครง (ตวชวด 23)

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย ขอมลทเขาถง มราคาในการถายเอกสารไมแพงและไมเกนอตราทคณะกรรมการขอมลขาวสารของราชการกาหนดไว (ตวชวด 25) 3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม เนองจากหนวยงานทเกยวของไมไดมการเผยแพรขอมลเรองนอยแลวนอกจากมการรองขอ และเมอมการรองเรยนโรงงานทปลอยมลพษทางอากาศใน ป 2548 ชาวบานในตอนนนจงตองการใหโรงงานจดการไมให


134

เกดกรณปลอยกลนออกมาเชนนอก หนวยงานทเกยวของและโรงงานไดใหความรกบชาวบานโดยใหเขาไปในโรงงานเพอดกรรมวธการเกดกาซและกระบวนการผลต ซงเปนเหตการณทถอวามความพยายามพอในการเผยแพรขอมลสประชาชนเปาหมายในชมชน แตยงไมมความสมาเสมอ (ตวชวด 27) 3.2.4 ระยะเวลา อยางไรกตามในเรองของระยะเวลา พบวา มการเผยแพรขอมลถงประชาชนไดทนเวลาเมอมเหตการณทฉกเฉน จากเหตการณการระเบดของถงสารเคมเมอเดอน ก.พ. ป 2548 (ตวชวด 29)

3.2.5 ชองทางในการเขาถง ดานชองทางในการเขาถง พบวา ขอมลสามารถคนหาไดจากแหลงขอมลมากกวา 1 แหลง ทงจากหองสมด การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และสานกงานนคมฯ บางพล (ตวชวด 31)

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ มการอบรมและคมอการเขาถงขอมลโดยเฉพาะในระยะเวลา 3 ปทผานมาใหกบเจาหนาทอยางจากดและไมสมาเสมอ โดยมการใหบรรณารกษของหองสมดการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทยไปรบการอบรมจากสานกงานคณะกรรมการขอมลขาวสาร สาหรบการอบรบดานการจดการสงแวดลอมทวไป หนวยงานทเกยวของมการจดอบรมใหกบเจาหนาททองถนอยางสมาเสมอ เชน การจดการดานสงแวดลอม เรองการคดแยกขยะในเทศบาลตาบลบางเสาธง ในสวนทเปนการใหเจาหนาทเขาใจใหการเผยแพรขอมลขาวสารจะใชวธประชมภายในหรอการสงจดหมายเวยนใหอานกน (ตวชวด 33 และ 34) และไมมงบประมาณโดยเฉพาะสาหรบการเผยแพรขอมลขาวสาร โดยจะรวมกบงบประมาณการอบรมทวไป (ตวชวด 35)

3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของสาธารณชน ในสวนของประชาชน ระเบยบการนคมฯ เกยวกบการขอรบขอมลดานคณภาพอากาศไมไดชดเจนพอสาหรบประชาชนโดยทวไป (ตวชวด 37) เนองจากมการอางองถงกฎหมายอน 3.3 ดานประสทธผล

3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง เมอเกดกรณฉกเฉนหลงจากเกดเหตการณถงสารเคมระเบดป 2547 และเกดของแขงของสารปลวในอากาศ ทางหนวยงานทเกยวของคอ สานกงานนคมฯ เทศบาล และโรงงาน ไดรวมกนจดรถออกประชาสมพนธใหความรกบประชาชนบรเวณใกลเคยง และโรงงานไดจดใหประชาชนเขาไปดกระบวนการผลตในโรงงาน


135

รวมทงชแจงถงการเกดปฏกรยาเคม และอธบายคณสมบตของสาร จงเหนไดวาขอมลทถกเผยแพรไดถงประชาชนไดทนเวลา (ตวชวด39)

3.3.2 ผลลพธของการเขาถง เนองจากไมไดมการนาขอมลพนฐานคณภาพอากาศไปวเคราะหหาความสมพนธกบผลกระทบดานอน จงถอวาขอมลทเผยแพรไมไดนาไปสการลดหรอปองกนผลเสยตอสขภาพและสงแวดลอมเทาใดนก (ตวชวด 41)

3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ เมอมการรองขอหรอกรณฉกเฉน ประชาชนผเกยวของจงมความพงพอใจตอการปฏบตการเผยแพร

ขอมลของเจาหนาทโดยรวม (ตวชวด 42) 3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม

แมวาประชาชนผเกยวของไมไดมสวนรวมตอการสงเสรมการเผยแพรขอมลในกรณศกษาน (ตวชวด 46) แตกลมคณะกรรมการหมบานในเคหะนคมบางพล โดยมประธานชมชนเปนตวแทนจะมการคยกนทกสปดาหกบเจาหนาทของนคมฯ และเทศบาลตาบลบางเสาธง ซงทาใหทราบถงปญหาตางๆ และวธแกไขปรบปรง แตโดยปกตไมมเรองรนแรงเกยวกบคณภาพอากาศในนคมฯ จงไมมผลตอการเปลยนแปลงในการเผยแพรขอมลขาวสารแตอยางใด


4.1 บทสรป ขอมลคณภาพอากาศในนคมอตสาหกรรมบางพลไมไดจดเปนขอมลขาวสารของราชการประเภทใด

อยางชดเจน และไมถอเปนความลบตามระเบยบการนคมฯ ผลการตรวจวดโดยรวมของคณภาพอากาศของนคมอตสาหกรรมบางพลอยในเกณฑมาตรฐาน ไมไดมการรองเรยนและรองขอขอมลดานคณภาพอากาศโดยตรงจากประชาชน สวนในเรองการจดการขอมลไมไดถกนาไปวเคราะหเชงลกแตอยางใด และแมวาขอมลคณภาพอากาศในนคมฯ นไมมการเผยแพรในกรณปกต แตการนคมแหงประเทศไทยและสานกงานนคมอตสาหกรรมบางพล ไดมการเปดเผยขอมลเมอมการรองขอ นอกจากนหนวยงานทเกยวของหลายภาคสวนในบรเวณนคมฯ ยงมการประชมพดคยกนอยเสมอในประเดนตางๆ รวมทงปญหาทเกดในนคม ทงน ถามปญหาสงแวดลอมใดเกดขน บคคลทเกยวของจะชวยกนแกปญหาไดอยางทนทวงท


136

4.2 ขอเสนอแนะ 1. สานกงานนคมฯ บางพล ควรมการเผยแพรผลการวเคราะหคณภาพอากาศในนคมฯ ตอประชาชน และ

ควรเพมชองทางการเขาถงขอมลคอ บอรดหนาสานกงานนคมฯ จดหมายขาว หองสมด เวบไซตการนคมฯ จดหมายขาว หรอเอกสารของสานกงานนคมฯ รวมกบผลการตดตามคณภาพสงแวดลอมดานอนในพนทนน เพอใหขอมลเชงรกตอประชาชนอยางสมาเสมอ เพอเปนการสงเสรมใหประชาชนในพนทไดตระหนกถงความสาคญของคณภาพสงแวดลอมและสทธในการเขาถงขอมลขาวสารสงแวดลอมโดยเฉพาะคนททางานในนคมฯ และประชาชนทอาศยอยใกลเคยง

2. หนวยงานดานทเกยวของกนควรประสานการเกบและวเคราะหขอมล ใหเกดการบรหารจดเกบขอมลอยางบรณาการ ทงในระดบทองถนคอหนวยงานตางๆ รวมกนในการเกบและแลกเปลยนขอมล เชน สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดเกบขอมลสงแวดลอม สานกงานสาธารณสขจงหวดควรเกบขอมลโรคและปญหาสขภาพของคนในชมชน โดยเกบเปนสถตแยกเปนหมบานตางๆ และสถตสขภาพคนในโรงงาน เพอหาความสมพนธของสขภาพของประชาชนกบคณภาพสงแวดลอมบรเวณโรงงานและใกลเคยง

3. ในสวนของหนวยงานสวนกลาง ควรมการจดอบรมใหกบเจาหนาททเกยวของในการใหขอมลขาวสาร เพอปฏบตตามพระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ โดยสานกงานคณะกรรมการขอมลขาวสารของราชการรวมมอกบกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม หรอกรมควบคมมลพษ

4. การจดทา และเผยแพรขอมลคณภาพอากาศในบรเวณนคมฯ ในรปแบบทสอสารแกคนทวไปใหเขาใจไดงายขน ไมควรเนนเฉพาะขอมลทางเทคนคเทานน



กรณศกษา ขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะ จงหวดลาปาง

โดย

ไพศาล ลมสถตย และ ณฏฐนช สนสวสด


ทมา:http://kanchanapisek.or.th/kp8/lpa/lpa105.htmlhttp://www.eppo.go.th/cdf/maps/EGAT/maemoh.jpg

แผนทแสดงทตงและรายชอของตาบลรอบโรงไฟฟาแมเมาะ

โรงไฟฟาแมเมาะ

บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – คณภาพอากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะ จงหวดลาปาง

139

1. ความเปนมาและเหตผลในการเลอกกรณศกษา 1.1 ความเปนมา18

โรงไฟฟาแมเมาะตงอยในอาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง มระยะหางจากอาเภอเมองประมาณ 23 กโลเมตร อาเภอแมเมาะมพนททงสน 860.44 ตารางกโลเมตร (ประมาณ 537,775 ไร) จานวนประชากรอาศย รวมทงสนประมาณ 38,720 คน (ขอมล ณ วนท 31 ธนวาคม 2548) สภาพภมศาสตรของอาเภอแมเมาะเปนแองกะทะมภเขาลอมรอบอย 3 ดาน มความกวางประมาณ 15 - 20 กโลเมตร และมความยาวประมาณ 20 กโลเมตร ลกษณะภมอากาศของจงหวดลาปางมลกษณะรอนอบอาวเกอบตลอดป ฤดรอนรอนจด และหนาวจดในฤดหนาวโดยเฉพาะชวงเดอนพฤศจกายนถงธนวาคมนน พนทอาเภอแมเมาะอากาศมลกษณะแลงมาก และมกเกดภาวะผกผนของอณหภม เกดสภาวะลมสงบ ทาใหฝนและสารแขวนลอยตางๆ ในอากาศมปรมาณสง

โรงไฟฟาแมเมาะเรมดาเนนการป 2521 เปนโรงไฟฟาถานหนขนาดใหญทสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ในขณะน ใชลกไนตเปนเชอเพลงในการผลตไฟฟาจานวน 50,000 ตนตอวน หรอประมาณ 16 ลานตนตอป ปจจบนโรงไฟฟาแมเมาะมเครองกาเนดไฟฟาททางานไดคอเครองท 4 ถงเครองท 13 (เครองท 1 - 3 หยดเดนเครอง (cold standby) ชวงป 2542-2543) มกาลงการผลตไฟฟาจานวน 2,400 เมกะวตต

เหมองแมเมาะเปนเหมองถานหนลกไนตทใหญทสดในประเทศไทยเรมผลตถานลกไนตตงแตป 2497

มพนททงหมดประมาณ 135 ตารางกโลเมตร ซงเหลอปรมาณถานลกไนตสารองประมาณ 1,400 ลานตน มปรมาณดนทเหลอจากการทาเหมอง 250,000 ตนตอวน ทตองขนไปทงบรเวณททงดนในพนทของโรงไฟฟาแมเมาะ เหมองแมเมาะใชเทคโนโลยการทาเหมองแบบเปด (open pit) การทาเหมองเรมดวยการเปดหนาดนและนาดนไปทงบนททงดน ถานหนทขดไดจะสงเขาเครองบดแลวลาเลยงเขาสโรงไฟฟาแมเมาะดวยระบบสายพาน กจกรรมตางๆ ของเหมองไดแก การระเบด การขดและเปดหนาดน การลาเลยงขนสง การบดถานหนทาใหเกดฝนขน มาตรการทใชลดปรมาณฝนคอ การฉดพรมนาบรเวณถนนในบอเหมอง การตดตงมานนา การฉดพนนาในบรเวณเครองบด และการหมกหนาดนใหมความชน เปนตน

เมอเดอนตลาคม 2535 ไดเกดเหตการณมลภาวะอากาศทโรงไฟฟาแมเมาะ ทาใหเกดผลกระทบตอ

สขภาพอนามยของชาวบานทอาศยอยรอบๆ โรงไฟฟา ตลอดจนทาใหเกดความเสยหายตอพชและสตวเลยง กฟผ.ใหเหตผลวาสาเหตเนองจากสภาพอากาศทแปรเปลยนไปจากเดม เกดความกดอากาศสงจากประเทศจนแผปกคลมประเทศไทย และสภาพอากาศปด (inversion) เหตการณดงกลาวไดทาใหประชาชนกวา 1,000 คน 18 กรณาดรายละเอยดจากเวบไซตโรงไฟฟาแมเมาะ http://maemoh.egat.com/index.php?content=history และเวบไซตจงหวดลาปาง

www.lampang.go.th และกรณาด “รายงานสรปสาหรบผบรหาร โครงการศกษาลกษณะและแหลงทมาของฝนขนาดเลกในพนทแมเมาะ” จดทาโดย สานกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ (มนาคม 2548), บทท 2 และบทท 3.


140

เจบปวย พชและสตวเลยงไดรบความเสยหายเปนจานวนมาก และโรงไฟฟาแมเมาะตองชดใชคาเสยหายใหแกราษฎรในพนทกวา 5 ลานบาท รฐบาลในขณะนนมมตเหนชอบเมอวนท 27 ตลาคม 2535 ให กฟผ. ตดตงระบบกาจดกาซซลเฟอรไดออกไซด (flue gas desulphurization: FGD) แบบเปยกชนดใชหนปนในโรงไฟฟาเครองท 8 - 11 ทนท

นอกจากนน คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตไดตงคณะอนกรรมการเฉพาะกจ เพอแกไขปญหา

ภาวะมลพษและฟนฟสภาพแวดลอมบรเวณโรงไฟฟาพลงความรอน และเหมองถานหนลกไนตแมเมาะ จงหวดลาปาง ซงไดกาหนดมาตรการแกไขปญหาเรงดวนทตองดาเนนการในป 2535 ทนท เพอลดปรมาณกาซซลเฟอรไดออกไซดทเกดขน โดยการลดกาลงการผลตในชวงเวลา 01.00 - 16.00 น. ตดตงสถานตรวจวดคณภาพอากาศเพอเฝาระวงจานวน 16 สถาน พรอมกบศกษาคาดการณคณภาพอากาศโดยใชแบบจาลองทางคณตศาสตร ศกษาดานการเลอกใชเทคโนโลยควบคมกาซซลเฟอรไดออกไซดและดานสขภาพอนามย โดยมคณะกรรมการระดบชาตกากบการดาเนนงานอยางตอเนอง และปญหาไดบรรเทาลงจนสภาวะปกต 19

แตเมอวนท 17-18 สงหาคม 2541 ไดเกดเหตการณมลภาวะทางอากาศขนรนแรงทโรงไฟฟาแมเมาะอก

ครง โดยมสาเหตจากการทเครองกาจดกาซซลเฟอรไดออกไซดขดของ หลงจากเหตการณดงกลาวทาใหคณะรฐมนตรมมตใหกฟผ. ตดตงเครองกาจดกาซซลเฟอรไดออกไซด (flue gas desulfurization system-FGD) สาหรบโรงไฟฟาเครองท 4 - 7, เครองท 8 - 11 และเครองท 12 - 13 ตามลาดบ ตดตงแลวเสรจทงหมดในป 2543

คณะรฐมนตร และคณะอนกรรมการเฉพาะกจเพอแกไขปญญา และฟนฟสภาพแวดลอมบรเวณ

โรงไฟฟาและเหมองแมเมาะ ไดมมตใหมมาตรการดาเนนการแกไขปญหาคอ กฟผ. ตดตงเครองดก กาซซลเฟอรไดออกไซด สาหรบโรงไฟฟาเครองท 4 - 7 โดยมกาหนดแลวเสรจประมาณตนป 2543 และตดตงระบบตรวจวดคณภาพอากาศทมอยใหเปนระบบ real time air quality monitoring และเชอมโยงผลการตรวจวดใหสามารถอานคาไดตลอด 24 ชวโมง ทหองศนยควบคมการเดนเครองของโรงไฟฟาแมเมาะและโรงพยาบาลแมเมาะ 20 ปจจบนคาเฉลยของสารมลพษในบรรยากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะอยในเกณฑมาตรฐานตามทกฎหมายกาหนด

19 “ความสาเรจของการแกปญหา SO2 ทแมเมาะ” http://www.pcd.go.th/info_serv/pol_suc_sulfur.html (24 พฤษภาคม 2549) 20 “ปญหามลภาวะอากาศโรงไฟฟาแมเมาะป 2541” http://maemoh.egat.com/index.php?content=environment&topic=3 (24 พฤษภาคม 2549)


141

ตารางรายละเอยดโรงไฟฟาแมเมาะ เครองท 4-13

เครองท กาลงผลด

(เมกะวตต)

พลงงานไฟฟาปละ (ลานกโลวตต

ชวโมง)

ใชถานลกไนตประมาณปละ (ลานตน)

ประสทธภาพเครองดกฝน (%)

4 150 985 1.0 99.5 5 150 985 1.0 99.5 6 150 985 1.0 99.5 7 150 985 1.0 99.5 8 300 1,970 2.0 99.7 9 300 1,970 2.0 99.7 10 300 1,970 2.0 99.7 11 300 1,970 2.0 99.7 12 300 1,970 2.0 99.7 13 300 1,970 2.0 99.7

(แหลงขอมล: ขอมลดานเทคนคโรงไฟฟาแมเมาะ http://maemoh.egat.com/index.php?content=technical)

ระบบการตรวจวดคณภาพอากาศ

ระบบการตรวจตดตามคณภาพอากาศในบรรยากาศ (ambient air quality monitoring)ในพนทอาเภอแมเมาะทเรมดาเนนการในป 2529 ทาการจดเกบขอมลจากสถานตรวจวดคณภาพอากาศในพนทอาเภอแมเมาะจานวน 18 สถาน แบงเปน สถานตรวจวดของกรมควบคมมลพษจานวน 5 สถาน (บานทาส ศนยราชการแมเมาะ บานสบปาด บานสบเตน และบานกอรวก) 21 และสถานตรวจวดของการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) จานวน 13 สถาน (คายประตผา บานทาส บานเสดจ บานหวฝาย สถานหลกฯ บาน ก.อ. บานพกหวยคง ศนยราชการแมเมาะ บานสบเมาะ บานสบปาด บานแมจาง บานใหมรตนโกสนทร และบานหางฮง) ซงมระยะหางจากโรงไฟฟาครอบคลมรศมประมาณ 22 กโลเมตร โดยขอมลทงหมดจะถกสงไปยงหองควบคมและจดสงใหกรมควบคมมลพษเปนผรวบรวม วเคราะหและประมวลผล เพอจดทารายงานคณภาพอากาศเผยแพร

21 ระบบจดเกบและวเคราะหขอมลของกรมควบคมมลพษ เปนระบบคอมพวเตอรทมซอฟทแวรหลก คอ AIRVIRO ซงสามารถใชเรยกขอมลหรอ

ระบบฐานขอมล ทางภมศาสตรและแหลงกาเนดมลพษ และแบบจาลองทางคณตศาสตรสาหรบประเมนการแพรกระจาย ของสารมลพษทางอากาศ โดยมศนยควบคมสวนกลาง ซงมกลไกการประมวลขอมลทงหมดดวย AIRVIRO ตงอยท กรมควบคมมลพษ กรงเทพมหานคร และใชการควบคมผานระบบโทรศพทเรยกขอมลจากสถานตรวจวดคณภาพอากาศทตงอย ในทตาง ๆ ทวประเทศไทย กรณาด http://www.aqnis.pcd.go.th/air/air_main.htm


142

ใหแกชมชนในอาเภอแมเมาะ และหนวยงานราชการทเกยวของในจงหวดลาปางเปนประจารายวน รายสปดาห และรายเดอน

กรมควบคมมลพษไดจดทาเปนขอมลคณภาพอากาศในบรรยากาศ (รายวน รายสปดาห รายเดอน ราย

ไตรมาศ และขอมลประจาป) ทมสารมลพษตางๆ เชน กาซซลเฟอรไดออกไซด กาซไนโตรเจนไดออกไซด กาซคารบอนมอนอกไซด และฝนขนาดเลกไมเกน 10 ไมครอน (PM10) ขอมลเหลานอยในขายทประชาชนสามารถรองขอได และกรมควบคมมลพษสามารถเปดเผยไดตามระเบยบกรมควบคมมลพษ วาดวยขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2542

การตรวจสอบขอมลกาซซลเฟอรไดออกไซดในคาบเวลา 1 ชวโมง และ 24 ชวโมงสามารถใช

โปรแกรมทเรยกวา “SO2 Real-time Monitoring” ท กฟผ.เปนผพฒนาขน และนาไปใหกรมควบคมมลพษใชงานเพอตรวจสอบขอมลสรปทรายงานผลจากสถานตรวจวดของ กฟผ. กบขอมลท กฟผ. สงใหทางกรมฯ ทางอนเทอรเนต สาหรบการตรวจวดคณภาพอากาศเพอวดปรมาณฝนขนาดเลกไมเกน 10 ไมครอน (PM10) และกาซอนนน ยงไมมการสงขอมลแบบ real - time แตใชสญญาณวทยจากสถานไปยงโรงไฟฟาแมเมาะ ปจจบนสถานทสามารถตรวจวด PM10 มจานวน 8 สถาน (กฟผ.จานวน 4 สถาน)

ชองทางเผยแพรขอมลคณภาพอากาศของโรงไฟฟาแมเมาะ มทงทางอนเทอรเนตผานเวบไซตของกรม

ควบคมมลพษ สถานทราชการในจงหวดลาปาง เชน โรงพยาบาลแมเมาะ ทวาการอาเภอแมเมาะ ปายแจงขอมลคณภาพอากาศในบรเวณหมบานและทสาธารณะ(เชน บานหวยคง และบรเวณใกลๆ โรงพยาบาลแมเมาะ) และสอมวลชนทองถนในอาเภอแมเมาะ 1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษาน

โรงไฟฟาพลงงานความรอนทใชถานหนลกไนตเปนเชอเพลง มผลกระทบตอสงแวดลอมโดยเฉพาะมลพษทางอากาศ และสขภาพอนามยของประชาชนจานวนมาก ดงเหตการณทเคยเกดขนในอดตชวงป 2535 และป 2541 จงถอเปนปญหาสาคญของจงหวดลาปาง นอกจากน ยงมความเชอมโยงกบกรณศกษาการฟองรองคดเกยวกบโรงไฟฟาแมเมาะระหวางชาวบาน กบ การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) และกรมควบคมมลพษ ซงดาเนนการศกษาโดยมลนธเพอการพฒนาทยงยนและเครอขายธรรมาภบาลสงแวดลอมฯ


143

ภาพโครงขายสถานตรวจวดคณภาพอากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะ จ.ลาปาง

สถานตรวจวดของ กฟผ. สถานตรวจวดของ กรมควบคมมลพษ


กรณศกษานเลอกใชตวชวดหลกของ The Access Initiative (TAI) version 2.0 กลมการเขาถงขอมลขาวสารจานวน 22 ตวชวด แบงเปนตวชวดดานกฎหมายจานวน 8 ตวชวด ดานความพยายามจานวน 10 ตวชวด และดานประสทธผลจานวน 4 ตวชวด โดยนกวจยไดศกษาขอมลเอกสาร ไดแก กฎหมาย นโยบาย และเอกสารตางๆ รวมทงสมภาษณเชงลกกบผเกยวของทงสวนราชการ หนวยงานของรฐทรบผดชอบ ชาวบาน และภาคประชาสงคมทเกยวของ รายละเอยดมดงน 2.1 การศกษาขอมลเอกสาร

1. พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 2. ระเบยบวาดวยการรกษาความลบของทางราชการ พ.ศ. 2544 3. ระเบยบกรมควบคมมลพษวาดวย ขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2542 4. ประกาศกรมควบคมมลพษ เรองโครงสรางและการจดองคกร อานาจหนาท วธดาเนนงาน และ

สถานทตดตอเพอขอรบขอมลขาวสารของกรมควบคมมลพษ (ลงวนท 15 กรกฎาคม 2547) 5. พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 6. พระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 (ยกเลกพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง

ทบวง กรม (ฉบบท 6) พ.ศ. 2535) (การจดตงกรมควบคมมลพษ)


144

2.2 การสมภาษณเชงลก นกวจยไดสมภาษณเจาหนาทของสวนราชการทเกยวของ ภาคประชาสงคม ชาวบานทอาศยในอาเภอ

แมเมาะทไดรบผลกระทบและเดนทางไปเกบขอมลในพนทจงหวดลาปาง ระหวางวนท 2 - 4 กรกฎาคม 2549 และสมภาษณหนวยงาน องคกรทเกยวของในสวนกลาง ดงน

หนวยงานของรฐทเกยวของในกรณศกษานคอ กรมควบคมมลพษ ไดแก ผอ.สวนแผนงานและประเมนผล สานกจดการคณภาพอากาศและเสยง นกวชาการสงแวดลอม สานกจดการคณภาพอากาศและเสยง และบรรณารกษ ศนยบรการประชาชน ฝายเผยแพรและประชาสมพนธ

เลขานการเครอขายสทธผปวยแมเมาะ และชาวบานทเปนสมาชกเครอขายฯ ซงอาศยในพนทอาเภอแมเมาะ

ตวแทนโรงไฟฟาแมเมาะ กฟผ.ไดแก ผอ. ฝายการผลตโรงไฟฟาแมเมาะ (อฟม.) หวหนาแผนกสงแวดลอม และวศวกร

หนวยงานอนทเกยวของในจงหวดลาปาง ไดแก ผอ.โรงพยาบาลแมเมาะ ผอ.สานกงานสงแวดลอมภาคท 2 ลาปาง นายแพทยสาธารณสขจงหวด และปลดอาเภอแมเมาะ

องคกรพฒนาเอกชน ไดแก ผประสานงานรณรงค กรนพซ เอเชยตะวนออกเฉยงใต

3. ผลการประเมน 22

3.1 ดานกฎหมาย 3.1.1 คณภาพและขอบเขตของกรอบกฎหมายทเกยวของ

กรมควบคมมลพษไดเผยแพรขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศของโรงไฟฟาแมเมาะตามกาหนดเวลาอยางตอเนองสมาเสมอ จากการศกษากฎระเบยบของกรมฯ พบวาฐานขอมลมลพษเปนขอมลขาวสารของกรมฯ ทสามารถเปดเผยได มการวเคราะหขอมลคณภาพอากาศในบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะตามเกณฑมาตรฐานทกฎหมายกาหนดไว (ตวชวดท 10) หนวยงานทรบผดชอบคอ กรมควบคมมลพษใหบรการเผยแพรขอมลคณภาพอากาศอยางแพรหลายไปยงประชาชนและผทอาศยในบรเวณโรงไฟฟาอยางเหมาะสม (ตวชวดท 11)

อยางไรกด ระเบยบกรมฯ จะไมไดกาหนดรายละเอยดประเภทหรอเนอหาของขอมลมลพษ

กาหนดเวลาทเผยแพร เนอหาของขอมลขาวสารทจะเผยแพร หรอชองทางในการเผยแพร (ตวชวดท 12)

22

รายงานการสรปผลตามรปแบบของ TAI (http://research.accessinitiative.org)


145

3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง ไมมขอจากดในการเขาถงขอมลขาวสารระบบตรวจวดคณภาพอากาศในกรณศกษานแตอยางใด ขอมลผล

การตรวจวดคณภาพอากาศมเผยแพรในเวบไซตของกรมควบคมมลพษและการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย อยางไรกด ขอมลคณภาพอากาศไมถอเปนความลบหรอมขอจากดในการเปดเผยขอมล จงไมสามารถประเมนได (ตวชวดท 13)

3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ เมอพจารณาจากกฎหมายจดตงกรมควบคมมลพษ ระเบยบภายในทเกยวของ และสอบถามขอมลของ

เจาหนาทกรมฯ จงทราบวาไมมกฎระเบยบในเรองน (ตวชวดท 14) 3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน กฎระเบยบของกรมควบคมมลพษไมไดกาหนดเรองการใหความชวยเหลอแกประชาชนทวไปดาน

เทคนค การจดทาเอกสารคมอ หรอจดฝกอบรมในการเขาถงขอมลขาวสารของราชการในกรณนเปนการเฉพาะ แตเมอพจารณาจากอานาจหนาทและภารกจของกรมควบคมมลพษตามกฎหมายจดตง และการปฏบตงานทผานมา สรปผลประเมนไดวา ครอบคลมเรองขางตนในบางกรณ (ตวชวดท 17) แตกฎหมายสงแวดลอมมไดกาหนดใหกรมควบคมมลพษใหความชวยเหลอแกองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาบคลากรในเรองการเขาถงขอมลระบบตรวจสอบคณภาพอากาศ (ตวชวดท 18)

3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา กฎระเบยบวาดวยขอมลขาวสารของกรมควบคมมลพษไมไดกาหนดเรองระยะเวลาทหนวยงานของรฐ

จะตองจดหาหรอเผยแพรขอมลขาวสารในกรณน แตกฎหมายทเกยวของคอ มาตรา 11 ของพระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 ระบใหหนวยงานของรฐจดหาขอมลขาวสารใหแกผขอภายในเวลาอนควร อยางไรกด คณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท 28 ธนวาคม 2547 กาหนดใหหนวยงานของรฐทกแหงตองใหบรการขอมลขาวสารแกประชาชนดวยความรวดเรว เมอประชาชนขอขอมลขาวสารคอ จะตองดาเนนการใหแลวเสรจภายในวนรบคาขอ สาหรบกรณทขอมลขาวสารทขอมเปนจานวนมาก หรอไมสามารถดาเนนการใหแลวเสรจภายใน 15 วน จะตองแจงใหผขอขอมลทราบภายใน 15 วน รวมทงแจงกาหนดวนทจะดาเนนการแลวเสรจใหผขอขอมลทราบดวย ซงสอดคลองกบ “พระราชกฤษฎกาวาดวย หลกเกณฑและแนวทางการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ. 2546” ในทางปฏบตมการเผยแพรขอมลคณภาพอากาศแบบรายวนผานเวบไซตและสถานทสาธารณะบรเวณโรงไฟฟา (ตวชวดท 19)


146

3.2 ดานความพยายาม 3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม ผลการวเคราะหขอมลคณภาพอากาศในบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะตามเกณฑมาตรฐานทกฎหมายกาหนด

ไว 23 แตยงขาดความพยายามในการวเคราะหเชงลกเพอเชอมโยงประเดนปญหาสขภาพของประชาชนในอาเภอแมเมาะทเรยกวา “การจดการขอมลแบบบรณาการ” แมจะเคยมการศกษาวจยของ ดร.นนทวรรณ วจตรวาทการ และคณะในชวงป 2538-2542 (รายงานฉบบสมบรณ “การศกษาผลกระทบจากมลพษทางอากาศตอสขภาพประชาชน อาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง”) แตหลงจากนนกไมมการวเคราะหวจยขอมลเพมเตมอก สรปผลประเมนคอ มความพยายามในการจดการขอมลแบบบรณาการทจากด (ตวชวดท 20) นอกจากน ยงไมมการวเคราะหสารมลพษบางตวทสงผลเสยตอสขภาพ เชน สารปรอท ตะกว ปรมาณคารบอนไดออกไซด เปนตน

นกวจยไดรองขอขอมลการตรวจวดคณภาพอากาศของโรงไฟฟาแมเมาะจากกรมควบคมมลพษ 3 ครง

ไดผลสรปคอ นกวจยไดรบการตดตอกลบในครงแรกเทานน สวนครงท 2 และครงท 3 ไมมเจาหนาทตดตอกลบแตอยางใด สรปผลประเมนคอ การขอขอมลสวนใหญไมไดรบการตดตอกลบจากหนวยงานทรบผดชอบ สาเหตทเปนเชนนนเพราะการขอขอมลในครงท 2 และครง 3 เปนขอมลทกรมควบคมมลพษยงไมไดทาการจดทาหรอศกษาโดยเฉพาะ(ตวชวดท 23)

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย มคาใชจายนอยหรอไมมคาใชจายเลยในกรณสบคนทางเวบไซต ในบางกรณกรมควบคมมลพษม

บรการจดสงขอมลขาวสารโดยไมคดคาใชจายในการจดสง ไมเปนภาระคาใชจายในการเขาถงขอมลขาวสาร (ตวชวดท 25)

3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม หนวยงานทรบผดชอบคอ กรมควบคมมลพษมความพยายามทจะเผยแพรขอมลคณภาพอากาศแกชาวบาน

ในชมชนใกลเคยงโรงไฟฟาแมเมาะ แตยงขาดแผนงานในการสอความหมายทงายแกการทาความเขาใจของชาวบานในทองถน ขอมลทเผยแพรยงเปนขอมลเทคนคทางวทยาศาสตรทยากในการทาความเขาใจ (ตวชวดท 27)

23 เมอวนท 13 กรกฎาคม 2549 กรมควบคมมลพษไดมหนงสอแจงรายงานผลการตรวจสอบความถกตองของเครองมอตรวจวดสารมลพษทางอากาศ

ของสถานตรวจวดแบบกงถาวร (ในพนทจงหวดลาปาง) ครงท 1/2549 มายงการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (แมเมาะ) ซงกรมควบคมมลพษไดทาการตรวจสอบในระหวางระหวางวนท 16-26 พฤษภาคม 2549 ทผานมา ผลการตรวจสอบเครองตรวจวดคณภาพอากาศจานวน 13 สถานของ กฟผ. แมเมาะนนอยในเกณฑมาตรฐาน อางจาก http://maemoh.egat.com


147

3.2.4 ระยะเวลา กรมควบคมมลพษไดใหบรการเผยแพรขอมลคณภาพอากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะแบบรายวนทาง

เวบไซตของกรมควบคมมลพษ นอกเหนอจากขอมลคณภาพอากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะแบบรายวนทเผยแพรในเวบไซตของกรมควบคมมลพษแลว ทางกรมฯ ยงตองจดทาสรปขอมลคณภาพอากาศรายสปดาหเผยแพรแกชมชนในพนทอาเภอแมเมาะเพอใหประชาชนทราบขอมล จงถอวาเปนการเผยแพรขอมลอยางสมาเสมอตรงเวลา (ตวชวดท 29)

3.2.5 ชองทางในการเขาถง ชองทางเขาถงขอมลขาวสารมชองทางหลากหลาย เชน เวบไซต เอกสารเผยแพร (รายงานสถานการณ

มลพษทางอากาศประจาป) ปายแสดงขอมลในหมบานของอาเภอแมเมาะ สถานทราชการในอาเภอแมเมาะและอาเภอเมอง จ.ลาปาง (โรงพยาบาลแมเมาะ ทวาการอาเภอแมเมาะ สานกงานสงแวดลอมภาคท 2 ลาปาง ศาลากลางจงหวด) และหองสมดของกรมควบคมมลพษ (ตวชวดท 31)

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ กฎหมายไมไดกาหนดใหหนวยงานตองจดฝกอบรมบคลากรเรองการเผยแพรขอมลขาวสารดวยตนเอง

แตจะมอบหมายใหเจาหนาททรบผดชอบเขารบการอบรมเปนครงคราวทจดโดยหนวยงานอนทรบผดชอบโดยตรง คอสานกงานคณะกรรมการขอมลขาวสารของราชการ (สขร.) แตจะเนนการฝกอบรมดานสงแวดลอมตามภารกจของกรมควบคมมลพษ (ตวชวดท 33 และ 34) ทงน ไมสามารถประเมนในเรองงบประมาณไดเพราะงบประมาณทเกยวกบการฝกอบรมของกรมควบคมมลพษ ไดรวมเอาการฝกอบรมบคลากรภายในกรมฯ และการฝกอบรมใหกบหนวยงานภายนอก จงไมสามารถแยกแยะรายละเอยดและประเมนตวชวดนได (ตวชวดท 35)

3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของประชาชน ผขอขอมลจะไดรบคาแนะนาทชดเจนในขนตอนการใชบรการขอขอมลขาวสารทปรากฎในเวบไซต

สาหรบผทไมมอนเทอรเนตใชงานสามารถโทรศพทตดตอหรอเดนทางไปดวยตนเอง ซงเจาหนาทกสามารถใหคาแนะนาแกผขอขอมลขาวสารไดเปนอยางดเขาใจไดงาย (ตวชวดท 37) 3.3 ดานประสทธผล

3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง ศนยขอมลประชาชนของกรมควบคมมลพษมเวบไซตเผยแพรขอมลรวมถงเบอรโทรศพท อเมล

ขนตอนการคนหาหรอรองขอขอมล นอกจากน ในเอกสารเผยแพรของกรมควบคมมลพษกจะมรายละเอยดหนวยงานทตดตอได เวบไซตของกรมฯ และเบอรโทรศพทตดตอ (ตวชวดท 39)


148

3.3.2 ผลลพธของการเขาถง แมวาการเปดเผยขอมลคณภาพอากาศของโรงไฟฟาแมเมาะมผลคอนขางนอย ในประเดนทจะทาใหเกด

ความเปลยนแปลงหรอปรบปรงสขภาพของผไดรบผลกระทบ แตกมผลทาใหภาครฐออกมาตรการลดผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในบรเวณโรงไฟฟา นอกจากน สวนราชการกเปดเผยขอมลขาวสารแกประชาชนอยางเปดกวางและมความระมดระวงมากขน ดงจะเหนไดจากเหตการณมลภาวะทางอากาศทโรงไฟฟาแมเมาะเมอป 2541 ซงทาใหคณะรฐมนตรมมตให กฟผ. ตดตงเครองกาจดกาซซลเฟอรไดออกไซดสาหรบโรงไฟฟาเพมเตมจนครบถวน (ตวชวดท 41)

3.3.3 ประสทธผลของการการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ เมอพจารณาความคดเหนของผทเกยวของและสนใจขอมลการตรวจคณภาพอากาศของโรงไฟฟาแมเมาะ

ของกรมควบคมมลพษ บางทานมความพอใจในการใหบรการขอมลของกรมฯ เปนอยางด แตบางทานยงเหนวาควรตองมการปรบปรงบางประการโดยเฉพาะการตรวจสอบความถกตอง ซงเกยวของกบประเดนความนาเชอถอของขอมล (ตวชวดท 42)

3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม การสนบสนนแกภาคประชาสงคมและสอมวลชนของภาครฐยงมอยนอยมาก ทงในดานการถายทอด

ความรเชงลก และไมมงบประมาณในเรองน สาหรบภาคประชาสงคมทเปนการรวมตวของชาวบานในพนท มสวนรวมในการเผยแพรขอมลขาวสารดานคณภาพอากาศอยางจากด (ตวชวด 46) เพราะไมไดใหความสาคญกบขอมลขาวสารของหนวยงานทรบผดชอบมากนก มขอสงสยเรองความสมบรณและความนาเชอถอของขอมลคณภาพอากาศ อยางไรกด กรนพซในฐานะองคกรพฒนาเอกชนไดเขามาชวยเหลอเผยแพร ขอมลดานผลกระทบตอสขภาพของโรงไฟฟาแมเมาะ แตไมเนนขอมลคณภาพอากาศ


4.1 บทสรป ดงทกลาวมาแลววาโรงไฟฟาแมเมาะจงหวดลาปาง เปนโรงไฟฟาถานหนขนาดใหญทสดในเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต ซงเคยกอปญหามลพษทางอากาศใหแกชาวบานทอาศยในบรเวณอาเภอแมเมาะและพนทใกลโรงไฟฟา การจดตงสถานตรวจวดคณภาพอากาศในบรเวณโรงไฟฟาจงมความสาคญในการตรวจสอบตดตามการปลอยสารมลพษในบรรยากาศ หนวยงานทรบผดชอบคอ กรมควบคมมลพษ ไดเผยแพรขอมลระบบการตรวจวดคณภาพอากาศของโรงไฟฟาแมเมาะผานชองทางตางๆ อยางกวางขวาง ไดแก เวบไซต เอกสารเผยแพร (รายงานสถานการณมลพษทางอากาศประจาป) ปายแสดงผลในหมบานของอาเภอแมเมาะ สถานทราชการในอาเภอแมเมาะและอาเภอเมอง จ.ลาปาง


149

อยางไรกตาม แมวาขอมลคณภาพอากาศจะเปนขอมลทมประโยชนในการตดตามผล แตยงขาดการวเคราะหเชอมโยงกบขอมลสขภาพของผทอาศยในอาเภอแมเมาะ ทาใหขอมลดงกลาวไมไดรบความสนใจจากชาวบานมากนก ปญหาอกประการคอความนาเชอถอของขอมลคณภาพอากาศและวธการตรวจวดของกรมควบคมมลพษและการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย สาเหตเพราะผลการตรวจวดคณภาพอากาศบรเวณโรงไฟฟาอยในระดบมาตรฐาน แตยงมผปวยโรคระบบทางเดนหายใจในอตราสงมาก ประกอบกบชาวบานไมมสวนรวมในกระบวนการตรวจวดคณภาพอากาศของหนวยงานของรฐ ชาวบานจงไมเชอถอขอมลของภาครฐ ทาใหสรปไดวาการเผยแพรขอมลมผลกระทบตอการรบร ความเขาใจในขอมลทชาวบานและภาคประชาสงคมตองการคอนขางนอย ปญหาความไมเขาใจกนระหวางชาวบานกบหนวยงานของรฐทรบผดชอบไดทวความรนแรง จนเกดเปนคดความฟองรองกนอยในขณะน 4.2 ขอเสนอแนะ

1. กรมควบคมมลพษและการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย ควรเปดโอกาสใหประชาชนในอาเภอแมเมาะและผทเกยวของ ไดแก สวนราชการอนๆ องคกรปกครองสวนทองถน ภาคประชาสงคม รวมถงองคกรพฒนาเอกชน เขามามสวนรวมในการตรวจตดตามคณภาพอากาศในบรรยากาศบรเวณโรงไฟฟาแมเมาะ พรอมเปดเผยขนตอนการตรวจวดใหชาวบานและภาคประชาสงคมรบทราบ ซงจะทาใหแตละฝายมความเขาใจอยางถกตอง และสรางความไววางใจกน

2. กรมควบคมมลพษควรสรางระบบการจดการขอมลคณภาพอากาศในลกษณะบรณาการ (integrated management) กลาวคอ นาขอมลคณภาพอากาศมาใชวเคราะหความสมพนธกบปญหาสขภาพของประชาชนทปวยดวยโรคทางเดนหายใจตามหลกวชาการและทาอยางตอเนอง เพอหาสาเหตทแทจรงของอาการเจบปวยของคนในชมชนทองถน และรวมกนวางแผนแกไขปญหาสขภาพกบโรงพยาบาลแมเมาะและแพทยทใหการรกษาผปวยตอไป

3. การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย ควรเปดโอกาสใหหนวยงานอน ไดแก กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข โรงพยาบาลแมเมาะ อาเภอแมเมาะรวมกบชาวบานในอาเภอแมเมาะ ดาเนนการตรวจตดตามและใหคาแนะนามาตรการลดผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพอนามย โดยเฉพาะกจกรรมตางๆ ในบรเวณเหมองลกไนตทเปนสาเหตสาคญของการเกดฝนขนาดเลก

4. กรมควบคมมลพษและการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย ควรประสานงานรวมมอกบหนวยงานอน เชน กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรของภาคประชาสงคมหรอชาวบานในพนท องคกรปกครองสวนทองถน และสวนราชการทเกยวของในจงหวดลาปาง ในเรองสทธในการเขาถงขอมลขาวสารของประชาชนโดยเฉพาะขอมลคณภาพอากาศ

โรงงานบรษท ซพ บรรจภณฑ จากด

ทมา:http://www.cp-pack.com/


หวขอ C: การเขาถงขอมลการปฏบตตามกฎหมายดานสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรม

กรณศกษา ขอมลในรายงานการปฏบตตามกฎหมายดานสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรม

ในนคมอตสาหกรรมบางพล (บรษท ซพบรรจภณฑ จากด)

โดย

ณฏฐนช สนสวสด และ ไพศาล ลมสถตย


บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – โรงงานอตสาหกรรมในนคมอตสาหกรรมบางพล

152


กลไกของกฎหมายสงแวดลอมเปนเครองมอใหโรงงานอตสาหกรรมควบคมการปลอยมลพษจากกระบวนการผลตออกสนอกระบบ โดยมการคานงถงอนตรายตอสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนทอยอาศยบรเวณใกลเคยงและพนกงานในโรงงานเอง การเปดเผยขอมลรายงานการปฏบตตามกฎหมายดานสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรมจงมความสาคญมาก เพราะเปนการเคารพสทธของประชาชนทจะรบรสถานการณคณภาพสงแวดลอมของตน ชวยทาใหคนในพนทรจกปองกนสทธของตน สวนโรงงานกจะมความระมดระวงในการจดการมลพษตางๆ ชวยปองกนหรอบรรเทาปญหามลพษในอนาคต

สหรฐอเมรกาเปนประเทศแรกทจดทาโครงการเปดเผยขอมลดานมลพษจากการอตสาหกรรมให

ประชาชนรบรโดยเรมในปพ.ศ. 2531 คอ The toxics release inventory (TRI) of 1988 ซง US environmental protection agency (USEPA) ไดพฒนาขนภายใต The emergency planning and community right-to-know act of 1986 (EPCRA) โดยจดทาเปนฐานขอมลทประกอบดวยการปลอยสารเคมอนตรายและการจดการของเสยอนของโรงงานอตสาหกรรมทงของเอกชนและของรฐบาลเอง โดยมการทาสารวจทกๆ ปและเปดเผยตอสาธารณะ และมการพฒนากฎหมายดงกลาวมาจนถงปจจบน ตวอยางในป พ.ศ. 2547 มการทาบญชสารวจสารเคมจานวน 650 ชนด และสารวจโรงงานกวา 23,000 แหง ในการจดการของเสยททงออกจากโรงงานโดยใชวธบาบด นากลบมาใช หรอการคนกลบในรปของพลงงาน โดยมการเผยแพรตอประชาชนทางเวบไซต (www.epa.gov/tri/) ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต โครงการทสงเสรมดานการเปดเผยขอมล ไดแก The program for pollution control evaluation and rating (PROPER) ของประเทศอนโดนเซย โดยนบวาเปนโครงการเปดเผยขอมลมลพษโครงการแรกๆ ทเรมเปดตวครงแรกในป พ.ศ. 2538 และหยดชะงกในป พ.ศ. 2541 ดวยภาวะวกฤตทางการเงนของทวปเอเชย และในปจจบนไดนาโครงการมาดาเนนการตอ มการจดอนดบการปลอยมลพษของโรงงานอตสาหกรรมเปนสทงหมด 5 ส จากการศกษาของ Jorge Garcia Lopez และคณะ (Lopez et al, 2004) พบวา มาตรการดงกลาวสามารถลดมลพษลงไดโดยดจากคาดชนคณภาพนาคอ BOD และ COD ซงลดลงถง 32%

ในสวนของความรวมมอระดบนานาชาต มเครอขายนานาชาตเพอการปฏบตตามและการบงคบใช

กฎหมายสงแวดลอม The international network for environmental compliance and enforcement (INECE) เปนความรวมมอระหวางหนวยงานของภาครฐบาลและภาคเอกชนกวา 150 ประเทศ โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมจตสานกตอการยอมปฏบตตามกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายและเพอพฒนาระบบเครอขายความรวมมอของการบงคบใชและสงเสรมประสทธภาพทจะนาไปปฏบตไดและทาใหคณภาพสงแวดลอมดขน

(http://www.inece.org/overview.html)


153

ในสวนของประเทศไทย กรมควบคมมลพษไดมความรวมมอกบหนวยงานดงกลาวดวย นอกจากนกรมควบคมมลพษยงเขารวมเปนภาคของ Asian environmental compliance and enforcement network: AECEN ซงตงขนเมอป พ.ศ. 2548 ในสวนของโครงการนารองดาน public disclosure ทกรมควบคมมลพษทา ไดแก การใหมมาตรการบงคบใหบางโรงงานอตสาหกรรมในจงหวดสงขลาเปดเผยขอมลมลพษในป 2547 แตมาตรการดงกลาวไมไดมการเผยแพรทาตอเนองในจงหวดอน และตอมาไดโอนไปเปนโครงการนกรบสงแวดลอมซงเปนการตรวจสอบและแจงเตอนคณภาพนาทงจากโรงงานโดยนสตนกศกษาแทน ในป 2548 กรมควบคมมลพษมโครงการโรงโมหนตดดาว ซงถอเปนโครงการเปดเผยระดบการจดการมลพษของโรงโมหนโดยความสมครใจในตาบลหนาพระลาน จงหวด สระบร และถอเปนการแกไขปญหาฝนขนาดเลกกวา 10 ไมครอน (PM10) โดยมโรงโมเขารวมโครงการ 21 โรงจาก 50 โรง ซงกรมควบคมมลพษไดเขาไปตรวจสอบและใหรางวลโรงโมทมการจดการสงแวดลอมอยางมประสทธภาพดดวย และในป 2549 ไดมการขยายโครงการครอบคลมพนทใน 52 จงหวดของประเทศ มโรงโมหนเขารวมโครงการวา 300 โรง

ขอมลเบองตน บรษท ซพบรรจภณฑ จากด

บรษท ซพบรรจภณฑ ตงขนเมอป พ.ศ. 2538 ในนคมอตสาหกรรมบางพล จ. สมทรปราการ ภายใต green pack logo โดยเปนผผลตภาชนะพลาสตกบรรจอาหาร/ เครองดม ประกอบดวย แกวนาพลาสตกขนาดตางๆ ภาชนะพลาสตกทใชในไมโครเวฟได ถวยบะหมกงสาเรจรปตางๆ มพนกงานทงสน 330 คน มกาลงการผลต 400 ตนตอเดอน (ณ วนท 29 สงหาคม 2549)

วตถดบหลกทบรษทใชผลตภาชนะพลาสตก คอ polypropylene (PP) ทมคณสมบตทางเคมทมความ

ทนทานและเหมาะกบอาหารรอนและอาหารเยน โดยบรษทไดมการดาเนนการผลตทเนนสขอนามยและใชวตถดบทผานเกณฑของสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) นอกจากนบรษทใชผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม โดยปฏบตตามหลก 3R: reduce-reuse-recycle ม thin-wall injection-molding technology และมความพยายามในการลดปรมาณวตถดบทใชในกระบวนการผลต

โรงงานไดรบ ISO 9001 และ ISO 14001 ในป 2541 และ 2542 ตามลาดบ นอกจากนยงไดรางวล

สถานประกอบการดเดนเรองการรกษาความปลอดภย (safety award 2005) จากกระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม บรษทเนนระบบความปลอดภยและแผนสขภาพในโรงงานรวมทงมการตรวจรางกายพนกงานประจาปและมพยาบาลประจาโรงงานตลอดเวลาทาการ (http://www.cppack.com/html/news.html) บรษทไดจดทารายงานการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมและกฎหมายโรงงานสงหนวยงานทรบผดชอบดงน

1. รายงานการกาจดกากของเสยทเปนขยะอนตรายตอกรมโรงงานอตสาหกรรมและการนคมอตสาหกรรมฯ ทกเดอน สารทเปนอนตรายคอ ethyl acetate ซงเปนสารประกอบไวไฟในนายาลางเครองจกร โดยของ


154

เสยสวนนไดถกรบไปกาจดโดยบรษท GENCO (General Environmental Conservation Public Company Limited) นอกจากนของเสยทเปนมลฝอย บรษทไดวาจางเทศบาลตาบลบางเสาธง กาจดดวยวธฝงกลบนอกเขตพนทนคมอตสาหกรรมบางพล ตามพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 สวนขยะตดเชอไดกาจดกบโรงพยาบาลในกรงเทพมหานคร เชน โรงพยาบาลราชวถ ในสวนของสาร polypropylene ซงเปนสารทใชทาภาชนะพลาสตก ไมมของเสยทตองกาจดเนองจากมการ recycle โดยการนาเศษพลาสตกหรอภาชนะทไมสมบรณมาบดและสงไปอกโรงงานหนงในเครอ CP เพอแปรรปเปนเมดพลาสตกใชไดอก

2. ในสวนของขอมลคณภาพอากาศ ไดมการตดตามตรวจสอบปละ 2 ครงสงกรมคมครองสวสดการแรงงาน กระทรวงแรงงาน ตามพระราชบญญตคมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 หมวดท 8 วาดวยความปลอดภยอาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการทางาน มาตราท 100-107 โดยมการตรวจวดโลหะหนก และฝนขนาดตางๆ (PM, TSD)

3. สวนขอมลคณภาพนาไมมการสงรายงานตอกรมโรงงานฯ เนองจากบรษทไมมนาในกระบวนการผลต แตมการตรวจสอบคณภาพนาจากการสาธารณปโภคในโรงงานกอนปลอยสระบบบาบดรวมของนคมฯ โดยบรษท Global Utilities Services Co. (GUSCO)ซงเปนบรษทในนคมฯ และรายงานคณภาพนาทงตอสานกงานนคมฯ เดอนละ 2 ครง

1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษา

โรงงานบรษท ซ.พ.บรรจภณฑ เปนตวแทนทอยในภาคอตสาหกรรมดานบรรจภณฑ ซงอาจทาใหเกดผลกระทบดานสงแวดลอมในดานมลพษทเปนกากของเสยอนตราย มจานวนคนงานมาก (กวา 300 คน) มกาลงการผลตสง (400 ตนตอเดอน) และมการสงรายงานการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมตอกรมโรงงานอตสาหกรรมและกรมสวสดการและคมครองแรงงาน รวมทงยงไดรบรางวลดานความปลอดภยในโรงงาน 2548 จากกรมสวสดการและคมครองแรงงาน นอกจากนยงเปนบรษทฯ ในกากบดแลของการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทยซงตางกบโรงงานของบรษท ทอสเทมไทย จากด ในอกกรณศกษาหนงซงไมไดตงอยนคมฯ เพอเปรยบเทยบผลการประเมน


ผศกษาไดทาการศกษาเอกสารทเกยวของ ไดแกตวบทกฎหมายและแนวปฏบตตางๆ ขอมลจากหนวยงานตางๆ จากรายงานทเปนรปเลม จากสอสงพมพ จากเวบไซต หรอจากขอมลเบองตนของหนวยงาน และสมภาษณเจาหนาทหนวยงานและบคคลทเกยวของ โดยประเมนตามตวชวดหลกหมวดการเขาถงขอมลขาวสารจานวน 22 ตวชวด แบงเปนดานกฎหมาย 8 ตวชวด ดานความพยายาม 10 ตวชวด ดานประสทธผล 4 ตวชวด


155

2.1 กฎหมายและแนวปฏบตทเกยวของ พระราชบญญต ขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 และระเบยบวาดวยการรกษาความลบของทางราชการ พ.ศ. 2544

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 พระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ. 2546 ระเบยบกรมโรงงานอตสาหกรรมวาดวยขนตอนและระยะเวลาการพจารณาและดาเนนการตามคาขอของประชาชนเกยวกบขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2546

ระเบยบกรมโรงงานอตสาหกรรม เรองหลกเกณฑการพจารณาขอมลขาวสารของราชการทไมตองเปดเผย พ.ศ. 2546

ระเบยบการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ฉบบท 127 วาดวยการตดตอขอรบทราบขอมลขาวสารของการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย พ.ศ. 2542

2.2 การสมภาษณ

หนวยงานของรฐทเกยวของ คณเทยนชย นกวทยาศาสตร 7 สานกงานนคมอตสาหกรรมบางพล คณณรงค บญญกจโนทย วศวกรประจาฝายโรงงานอตสาหกรรม

สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสมทรปราการ คณสมพล รตนาภบาล วศวกร 8 หวหนาฝายโครงงานอตสาหกรรม

สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสมทรปราการ คณประเทอง กอบกศล ผอานวยการฝายสาธารณสข เทศบาลตาบลบางเสาธง

จงหวดสมทรปราการ ดร.วรพงศ อทธพลากร นกวชาการสงแวดลอม 5 กรมควบคมมลพษ

ประชาชนทอาศยอยรอบนคมอตสาหกรรม

คณแสวง ประธานคณะกรรมการหมบาน 204 คณอาภสรา จนเพชร ประธานคณะกรรมการหมบาน 202 คณดารน โสภารตน คณะกรรรมการหมบาน 40 ตารางวา สาย B

ตวแทนบรษท ซ.พ. บรรจภณฑ จากด

คณธงชย เตมวานช รองผจดการทวไป คณสมภกด นวลนอย Environmental management representative


156


3.1 ดานกฎหมาย ระเบยบของการนคมฯ เรองการเผยแพรขอมลขาวสารคอ ระเบยบการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ฉบบท 127 วาดวยการตดตอขอรบทราบขอมลขาวสารของนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย พ.ศ. 2542 กาหนดประเภทขอมลขาวสารของ กนอ. ทสามารถตรวจดไดคอ ขอมลขาวสารตามมาตรา 7 และมาตรา 9 แหง พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 สาหรบวธการเขาตรวจด ศกษาคนควา หรอขอสาเนาเอกสารนน กาหนดไว 2 วธคอ

วธแรก ทาหนงสอหรอยนคาขอเปนลายลกษณอกษร พรอมแสดงเหตผล ความจาเปนตองานหองสมด กองสงเสรมการลงทน หรอผมอานาจอนญาต

วธทสอง ดาเนนการขอขอมลขาวสารดวยวาจาหรอทางโทรสาร ในกรณจาเปนหรอเรงดวน โดยใหแจงชอ ตาแหนง และทอยของผขอ ขนตอนการพจารณาคาขอมดงน หวหนางานหองสมดมอานาจอนญาตตามคาขอนนในกรณทขอมลขาวสารอยในความดแลหรอความครอบครองของงานหองสมด กรณทขอมลขาวสารไมอยในความดแลของงานหองสมด ผมอานาจอนญาตคอผมอานาจควบคมดแลขอมลขาวสารและดารงตาแหนงตงแตระดบหวหนางานหรอรกษาการในตาแหนงหวหนางานหรอตงแตระดบ 6 ขนไป

สรปคอ ระเบยบเกยวกบการเขาถงขอมลขาวสารของกนอ. เปดกวางเรองชองทางในการขอขอมล

ขาวสารทงในกรณทวไปและกรณเรงดวน ไมมขอจากดของตวผรองขอหรอประเภทชนดของขอมล แตเนอหาของระเบยบกนอ. ดงกลาวยงไมมความชดเจนคอ ไมไดระบถงประเภทชนดของขอมลขาวสารทประชาชนสามารถขอไดรวมถงขอมลทหามเปดเผย

การเปดเผยขอมลขาวสารเกยวกบการรายงานเรองการจดการสงแวดลอมและมลพษของโรงงานใน

นคมอตสาหกรรมบางพลในกรณศกษานคอ โรงงานของบรษท ซ.พ. บรรจภณฑ จากดนน ในทางปฏบต เจาหนาทของนคมฯ บางพลจะไมเปดเผยขอมลขาวสารเรองสงแวดลอมและมลพษของบรษทเอกชนใหแกบคคลทวไป เชน นาทง กระบวนกาจดกากอตสาหกรรม มลพษทางอากาศ เพราะเกรงวาจะทาใหเกดความเสยหายแกบรษทเจาของโรงงานหรอการกลนแกลงกนของบรษทคแขงหรอถอเปนขอมลทบรษทเปนเจาของ แตกรณสานกงานอตสาหกรรมจงหวดสมทรปราการ เจาหนาทอาจพจารณาเปดเผยขอมลไดถามเหตผลความจาเปนเพยงพอ เชน เปนการรองเรยนโรงงานหรอเพอการศกษาวจย


157

3.1.1 ขอบเขตและคณภาพของกรอบกฎหมายทเกยวของ ตามมาตรา 15 ของ พระราชบญญตขอมลขาวสาร พ.ศ. 2540 ขอมลทขอไดและหนวยงานของรฐหรอ

เจาหนาทของรฐมดลยพนจทจะอนญาตใหเปดเผยหรอไมกไดตามเงอนไขทกฎหมายบญญต ซงขอมลขาวสารเกยวกบการรายงานเรองการจดการสงแวดลอมและมลพษโรงงานอาจเขาขายน การประเมนตามตวชวดท 10 พบวา กฎหมายไมไดเอออานวยใหมการเขาถงขอมลดานสงแวดลอมในกรณศกษานเทาใดนก นอกจากนเมอประเมนตามตวชวด 11 และ 12 พบวา กฎหมายไมไดระบเรองการเผยแพรขอมลการจดการสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรมในนคมฯ แกประชาชน และไมไดกาหนดใหหนวยงานของรฐจดทารายงานและเผยแพรขอมลมลพษโรงงานแตอยางใด

3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง การประเมนดวยตวชวด 13 การอางขอมลทเปนความลบยงไมมความชดเจนเทาใดนก แมจะกลาวถง

การอางถงความลบในกฎหมายอน แตไมมการจาเพาะเจาะจงวาเปนเรองใด

3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ กฎหมายทเกยวของไมไดกาหนดใหมการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ ในเรองการเขาถงขอมลขาวสารดานขอมลมลพษของโรงงาน (ตวชวด 14) อยางไรกด รฐบาลมนโยบายเนนการฝกอบรมใหความร ความเขาใจในการใหบรการขอมลขาวสารแกประชาชน ตามมตคณะรฐมนตร วนท 28 ธนวาคม 2547 3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน ในสวนของการพฒนาขดความสามารถของประชาชน กฎหมายทเกยวของไมไดกาหนดใหมการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรปกครองสวนทองถนในเรองการเปดเผยขอมลขาวสาร (ตวชวด 18) รวมทงมไดกาหนดใหรฐบาลตองใหความชวยเหลอทางเทคนค การฝกอบรมในการเปดเผยขอมลขาวสารแกประชาชน (ตวชวด 17) 3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา ระเบยบ กนอ. ฉบบท 127 กาหนดเรองระยะเวลาดาเนนการจดหาขอมลขาวสาร ในขอ 13 กาหนดกรอบระยะเวลาเปน 2 กรณคอ กรณแรก ขอมลทสามารถดาเนนการใหเสรจภายในวนเดยว กรณทสอง ขอมลทไมสามารถดาเนนการใหเสรจภายวนเดยว ใหกาหนดระยะเวลาดาเนนการจดหา แตหากขอมลนนไมสามารถเปดเผยไดกจะชแจงเหตผลตอผยนคาขอ ระเบยบขางตนไมไดระบไววาขอมลขาวสารของ กนอ. ประเภทใดทสามารถขอไดภายในวนเดยว และในกรณใดทจะตองรอการพจารณาของผมอานาจทเกยวของ เจาหนาท กนอ. สามารถกาหนดเวลาใหบคคลภายนอกมาตดตอรบขอมลในภายหลง ซงไมไดระบไววามกาหนดระยะเวลา (ตวชวด 19)


158

3.2 ดานความพยายาม 3.2.1 ขอบเขตและคณภาพและความพยายาม จากการศกษา พบวา ขอมลคณภาพสงแวดลอมของโรงงานจะมการเปดเผยโดยความยนยอมของแตละโรงงานเอง และไมมการเผยแพรสประชาชน จงทาใหไมสามารถประเมนไดวาขอมลทไดมการจดเกบและการนาไปวเคราะหในเชงลกเพอหาความสมพนธกบผลกระทบทตามมาหรอไม (ตวชวด 20) การเปดเผยขอมลมลพษในนคมฯ เทาททราบมเพยงในการประเมนผลการโครงการการศกษาแนวทางการยกระดบการบรหารจดการดานความปลอดภย (safety) อาชวอนามย (health) สงแวดลอม (environment) และพลงงาน (energy) “SHEE” ของการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ซงเปนการสารวจขอมลมลพษและการจดการสงแวดลอม โดยมการชแจงวาขอมลทไดจากแบบสารวจจะถอเปนความลบและไมเปดเผยตอประชาชน ทงนเพอปองกนการกลนแกลงทางธรกจ นอกจากนนกวจยไดขอขอมลจากการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย (สานกงานใหญ กรงเทพฯ) และสานกงานนคมอตสาหกรรมบางพล จ. สมทรปราการ ผานทางจดหมาย 3 ครง แตไมไดรบการตอบกลบแตอยางใด (ตวชวด 23) 3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย ไมสามารถประเมนไดวาขอมลทเขาถงมราคาเกนอตราทคณะกรรมการขอมลขาวสารของราชการกาหนดไวหรอไมเพยงใด (ตวชวด 25) 3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม จากการไดเดนทางไปตดตอขอขอมลรายงานคณภาพสงแวดลอมและการปลอยมลพษของโรงงาน บ.ซ.พ. บรรจภณฑ จากด ทสานกงานใหญการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย ของนกวจย พบวาไมมความพยายามในการเผยแพรขอมลสประชาชนกลมเปาหมาย (ตวชวด 27) สวนใหญขอมลรายโรงงานมกจะมการเปดเผยโดยความยนยอมของแตละโรงงานเอง 3.2.4 ระยะเวลา ไมมการเผยแพรขอมลมลพษรายโรงงานทแตละโรงงานทสงใหหนวยงานของรฐทรบผดชอบใหกบประชาชน (ตวชวด 29) 3.2.5 ชองทางในการเขาถง เนองจากไมมการเผยแพรขอมลในกรณศกษาจงไมสามารถประเมนไดวาพบขอมลจากแหลงขอมลหลายแหลงหรอไม (ตวชวด 31)


159

3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ ในสวนการพฒนาขดความสามารถของบคคลากร หนวยงานทเกยวของไมมการอบรมหรอผลตคมอการเขาถงขอมลในระยะเวลา 3 ปทผานมาใหกบเจาหนาท แตมการจดอบรมดานการจดการสงแวดลอมทวไปใหกบเจาหนาททองถนเชนเทศบาลตาบลบางเสาธงเปนระยะ เชน การคดแยกขยะ การเพมประสทธภาพการบาบดนาทง (ตวชวด 33 และ 34) และไมมการจดเตรยมงบสาหรบการเผยแพรขอมลขาวสารโดยเฉพาะ (ตวชวด 35) 3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของสาธารชน หนวยงานไมมการเผยแพรขอมลขาวสารหรอจดทาคมอการเขาถงขอมลขาวสารดานขอมลมลพษของโรงงานใหกบประชาชน รวมทงไมมระเบยบการนคมฯ เกยวกบการขอรบขอมลการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมของแตละโรงงานดวย (ตวชวด 37) 3.3 ดานประสทธผล

3.3.1 ผลสมฤทธของการเขาถง จากขอมลขางตนของการประเมนตวชวดดานกฎหมายและความพยายามทาใหทราบวาขอมลดานการ

ปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมของโรงงานไมไดถกเผยแพรแกประชาชน จงไมสามารถประเมนไดวาขอมลทถกเผยแพรไดถงประชาชนไดทนเวลาหรอไม (ตวชวด 39)

3.3.2 ผลลพธของการเขาถง สงผลใหไมสามารถประเมนไดวาขอมลทเผยแพรนาไปสการลดหรอปองกนผลเสยตอสขภาพและ

สงแวดลอมหรอไม (ตวชวด 41)

3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ ไมสามารถประเมนไดวาประชาชนผเกยวของมความพงพอใจตอการปฏบตการเผยแพรขอมลของ

เจาหนาทหรอไม เนองจากไมมการรองขอขอมลของประชาชนทอาศยในบรเวณโรงงาน และหนวยงานทเกยวของไมไดเผยแพรขอมลขาวสารในกรณศกษาน (ตวชวดท 42)

3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม

เนองจากขอมลดานการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมของโรงงานไมไดมการเผยแพรใหประชาชน และไมมเรองรองเรยนจากความเดอดรอนของชาวบาน ผลทไดจากการศกษาจงพบวา ประชาชนผเกยวของและภาคประชาสงคมไมไดมสวนรวมตอการสงเสรมการเผยแพรขอมล (ตวชวด 46)


160


4.1 บทสรป จากการตรวจสอบกฎหมายและระเบยบของหนวยงานทเกยวของ พบวา โดยปกตไมมการกาหนดให

หนวยงานฯ ตองเผยแพรรายงานการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมของโรงงานหรอขอมลดานคณภาพสงแวดลอมในระดบโรงงานตอประชาชน ทงนเพอปองกนความขดแยงและการกลนแกลงทางธรกจ โดยไดรบคาแนะนาวาใหไปขอทโรงงานโดยตรง และเนองจากในกรณศกษาไมมประชาชนบรเวณใกลเคยงรองเรยน หรอรองขอขอมลการปลอยมลพษออกส สงแวดลอมของบรษทดงกลาว และเนองจากไมมกรณปญหาสงแวดลอมเกดขนจากโรงงาน จงทาใหไมสามารถประเมนการเขาถงขอมลในบางตวชวด

อยางไรกตามในกรณทมการรองเรยน ทางอตสาหกรรมจงหวดสมทรปราการ และสานกงานการนคมฯ

จะพจารณาเปดเผยขอมลเปนกรณไป ซงทผานมามนสตนกศกษาระดบบณฑตศกษาไดขอขอมลการจดการดานมลพษของบรษทโดยรวม นอกจากนการนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และสานกงานการนคมบางพลไดเกบขอมลในระดบนคมฯ เชน กรณเหตเดอดรอนราคาญ สถตอบตเหต กรณขอรองเรยนและการตดตามตรวจสอบคณภาพสงแวดลอมในระดบนคมฯ และจะมขอมลของแตละโรงงานโดยรวม แตละโรงงานจะตองทารายงานการตดตามคณภาพสงแวดลอมสงหลายหนวยงานขนอยกบกระบวนการผลตของแตละบรษท 4.2 ขอเสนอแนะ

1. การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทยควรมนโยบายการเผยแพรขอมลคณภาพสงแวดลอมของแตละโรงงานใหประชาชนไดรบทราบ โดยควรมการจดประเภทขอมลทเปดเผยได และจดทาเปนเอกสารเผยแพรในพนทนคมฯ โดยความรวมมอกบโรงงานในนคมฯ (non-regulatory approach) ใหมการสงเสรมการเผยแพรในเบองตน โดยควรใหความสาคญกบสวสดภาพและความปลอดภยของคนงานในสถานประกอบการเพมขนดวย รวมทงยงทาใหโรงงานมความตระหนกกบมลพษทเกนมาตรฐานและปรบปรงระบบสงแวดลอมและซอมบารงใหโรงงานมมลพษออกสสงแวดลอมนอยทสด

2. กรมโรงงานอตสาหกรรม การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทย และกรมควบคมมลพษ ควรรวมมอกบหนวยงานทเกยวของของประเทศสมาชกของเครอขายการปฏบตตามขอตกลงของเครอขายสงแวดลอมของเอเชย (Asian Environmental Compliance and Enforcement Network: AECEN) และโดยความชวยเหลอจากเครอขายระหวางประเทศ เชน International Network for Environmental Compliance and Enforcement (INECE) หรอองคการความรวมมอดานสงแวดลอมระหวางสหรฐอเมรกาและเอเชย (United States - Asia Environmental Partnership; US-AEP) เปนตน เพอสงเสรมใหมการใชปฏบตอยางเปนรปธรรมในประเทศ ในการใชมาตรการเปดเผยขอมลฯ เพอลดมลพษ โดยนาตวอยางจากประเทศททาแลวไดผลดมาเปนประเดนใหมการผลกดนในประเทศไทย โดย


161

อาจมการจดประชมและเชญภาคอนทมาจากภาคเอกชน ประชาชน โดยมการระดมความคดเหน เพอผลกดนใหเกดการเปดเผยขอมลมลพษของโรงงานตอประชาชนในรายงานสงแวดลอมอยางมความถสมาเสมอ จะทาใหมการตดตามสถานการณคณภาพสงแวดลอมของแตละโรงงานไดเสมอ ในการน กรมควบคมมลพษมบทบาททควรใหความสาคญกบโครงการ Public disclosure ในสวนของการขยายโครงการในพนทตางๆ โดยเฉพาะเขตอตสาหกรรมทมมลพษสง โดยอาจทาในลกษณะโดยความสมครใจของสถานประกอบการแตละแหงในเบองตนกอน

3. มกจกรรมทผลกดนใหเกดการปฏบตในเบองตน ควรมการจดฝกอบรมใหกบเจาหนาทจากหนวยงานทเกยวของในเรองขอมลขาวสารดานสงแวดลอม ตามพระราชบญญตขอมลขาวสาร 2540 ทอยในทองถนเชน เจาหนาทสานกงานนคมฯ เทศบาลตาบล อตสาหกรรมจงหวด เจาหนาทผ รบผดชอบดานสงแวดลอมและความปลอดภยของแตละโรงงาน ในเรองประโยชนทจะไดจากการเผยแพรขอมลดานการปลอยมลพษ กบสขภาพของประชาชนและคณภาพสงแวดลอม โดยอาจใหศนยวจยและฝกอบรมฯ ของกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมเปนแกนนา โดยสถาบนสงแวดลอมไทยรวมกบสานกงานคณะกรรมการขอมลขาวสารของราชการ

แผนทแสดงผงภายในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร และตาแหนงของ Tostem Thai

ทมา:http://moreandmore.fat-idea.net/image/popup2.jpgเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร, http://www.navanakorn.com/ind_proland_eng.html


หวขอ C: การเขาถงขอมลการปฏบตตามกฎหมายดานสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรม

กรณศกษา ขอมลในรายงานการปฏบตตามกฎหมายดานสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรม

ในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร (บรษท ทอสเทมไทย จากด)

โดย

ไพศาล ลมสถตย และ ณฏฐนช สนสวสด


บททสาม การเขาถงขอมลขาวสารดานสงแวดลอม – รายงานการปฏบตตามกฎหมายดานสงแวดลอม บรษท ทอสเทม ไทย จากด

164

1. ความเปนมาและเหตผลในการเลอกกรณศกษา 1.1 ความเปนมา และขอมลพนฐาน 24 บรษท ทอสเทม ไทย จากด (Tostem Thai Co., Ltd) กอตงเมอวนท 10 เมษายน 2530 ดวยทนจดทะเบยน 1,267 ลานบาท มจานวนพนกงาน 5,455 คน (ขอมลเดอนมถนายน 2547) เปนบรษทสาขาของบรษทแม คอ บรษท ทอสเทม คอรปอเรชน จากด ประเทศญปนซงถอหนทงหมด ตงอยในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร25 จงหวดปทมธาน บรษททตงในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนครจะไดรบสทธประโยชนทางภาษอากรจากสานกงานคณะกรรมการสงเสรมการลงทน26 บรษท ทอสเทมฯ ประกอบกจการผลตกรอบประตหนาตางอลมเนยมและผลตภณฑอลมเนยม อลมเนยมหนาตดกรอบประต กรอบหนาตาง ต ผนง และชนสวนอปกรณอเลกทรอนกส โดยผลตเพอสงออกสนคาไปยงประเทศญปน ประเทศในเอเชย และจาหนายในประเทศไทย มกาลงการผลต 2,000 ตนตอเดอน

กระบวนการผลตของโรงงานหลอมอลมเนยมดงกลาวโดยสงเขป27 คอ เรมตงแตการนาแทงอลมเนยม (นาเขาจากประเทศญปน) มาผานขนตอนหลอมและหลออลมเนยมใหมขนาดรปรางตามทตองการ ขนตอนอดขนรปใหไดขนาดทตองการ การปรบสภาพผว ขนตอนการตด การอบเพอเพมความแขงและบรรจเพอสงออกตอไป หรอจดสงชนงานใหหนวยงานถดไปเพอขนรปเปนกรอบหนาตาง ประต ผนง และชนสวนอปกรณอเลกทรอนกส

24

Tostem Thai Group of Companies: company proflie 25 "นวนคร" เปนเมองอตสาหกรรมของเอกชนมพนททงสน 6,000 ไร จดตงขนเมอป พ.ศ.2514 มเปาหมายคอ พฒนาใหเปนเมองอตสาหกรรมเมอง

ใหมทสมบรณแบบแหงแรกในประเทศไทยปจจบนอยภายใตการดาเนนงานของบรษท นวนคร จากด(มหาชน) โดยมกลมผถอหนประกอบดวย บรษท เอนอพ อสงหารมทรพย และอตสาหกรรม จากด (มหาชน) กลมครอบครวจารศร และการเคหะแหงชาต อางจาก http://thai.navanakorn.com/history.html

26 สทธประโยชนทางภาษอากร มดงน

1. ไดรบลดหยอนอากรขาเขาเครองจกรกงหนงเฉพาะเครองจกรทมอากรขาเขาไมตากวารอยละ 10 2. ไดรบยกเวนภาษเงนไดนตบคคลเปนระยะเวลา 3 ป ทงนผไดรบการสงเสรมในโครงการทมขนาดการลงทนตงแต10 ลานบาทขนไป (ไม

รวมคาทดนและทนหมนเวยน) จะตองดาเนนการให ไดรบใบรบรองระบบคณภาพมาตรฐาน ISO 9000 หรอมาตรฐานสากลอนทเทยบเทาภายในระยะเวลา 2 ป นบแตวนเปดดาเนนการหากไมสามารถเปดดาเนนการได จะถกเพกถอนสทธ และประโยชนการยกเวนภาษเงนไดนตบคคล 1 ป

3. ไดรบยกเวนอากรขาเขาสาหรบวตถดบหรอวสดจาเปนสาหรบสวนทผลตเพอการสงออกเปนระยะเวลา 1 ป อางจาก เวบไซตของบรษท นวนคร จากด(มหาชน) (http://thai.navanakorn.com/nava_incentive.html)

27 จดอยในประเภทโรงงานหลอหลอมอลมเนยมขนทตยภม คอ โรงงานทนาเอาแทงอลมเนยม (ingot) หรออลมเนยมพก (pig) เศษอลมเนยมใหม

หรอเกา มาใชผลตเปนผลตภณฑอลมเนยมทตองการ กรณาด “คมอการจดการสงแวดลอมอตสาหกรรมหลอหลอมโลหะทไมใชเหลก” (กรมโรงงานอตสาหกรรม), บทท 3.


165

แหลงกาเนดของเสยของโรงงานหลอหลอมอลมเนยมขนทตยภมซงเปนโรงงานประเภทเดยวกนกบโรงงานในกรณศกษาน คอ มลพษทางอากาศ (ควน ละอองไอ ฝนละออง ไนโตรเจนไดออกไซด คารบอนมอนอกไซด คารบอนไดออกไซด ซลเฟอรไดออกไซด สารระเหยอนทรย สารระเหยอนนทรย ไฮโดรเจนฟลออไรด ไฮโดรเจนคลอไรด คลอรน และฟลออรน) สงปฏกลหรอวสดไมใชแลว (ขโลหะขนาดละเอยดทเหลอจากการนาขโลหะเยนกลบคนมาใช ฝนละอองทดกจบไดจากถงไซโคลนและถงกรอง) และนาทง (นาหลอเยนทมสภาพเปนกรดหรอดาง) 28

บรษท นวนคร จากด (มหาชน) ทาหนาทจดการดแลดานสงแวดลอมของโรงงานในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร โดยมการจดเกบขอมลการจดการสงแวดลอม ดงน (ขอมลการสมภาษณทางโทรศพท คณสรนทร สนวล ผจดการฝายสงแวดลอม บรษท นวนคร (มหาชน) จากด เมอวนท 15 สงหาคม 2549)

นาทง มการตรวจสอบคณภาพนาทงของแตละโรงงานโดยแบงเปน 2 กรณคอ

1. โรงงานทวไป มการตรวจคณภาพนา 3-4 ครงตอป หรออยางนอยปละ 1 ครง 2. โรงงานทมนาทงเปนสารโลหะหนกเปนองคประกอบ มการสมตรวจประมาณเดอนละ 3 ครงโดยไม

บอกลวงหนา และตองมการบาบดกอนปลอยลงสบอบาบดรวมของบรษทนวนคร ถามคาเกนมาตรฐานจะแจงเตอนใหปรบปรงกอน และหากยงไมมการแกไขจะแจงไปทางอตสาหกรรม

จงหวดใหดาเนนการ อากาศ ไมมหองปฏบตการตรวจวดโดยเฉพาะ แตจะดจากปลองของโรงงานโดยตรงและจะรบเรอง

รองเรยนจากประชาชนทไดรบความเดอดรอน ผทอาศยในบรเวณนวนครจะรองเรยนเรองอากาศมากทสด กากของเสย แบงเปนของเสยอนตราย โลหะ และขยะมลฝอย แตละโรงงานจะรบผดชอบการกาจด

ของเสยอนตรายกนเอง โดยจะวาจางบรษทรบกาจดของเสยมาดาเนนการ การนาของเสยอนตรายออกจากโรงงานจะตองไดรบอนญาตจากกรมโรงงานอตสาหกรรมตามกฎหมาย สาหรบขยะมลฝอยและโลหะนนทางนวนครจางบรษทเอกชน ซงจะตองทารายงานการกาจดกากของเสยสงใหกบนวนครเปนรายป

กรณไดรบขอมลรองเรยนเกยวกบโรงงานอตสาหกรรม นวนครจะเขาไปตรวจโรงงาน พรอมแนะนา

การแกไขปรบปรงเบองตน โรงงานทถกรองเรยนจะตองปรบปรงภายใน 15 วน ถาโรงงานไมดาเนนการแกไขปรบปรงกจะแจงใหอตสาหกรรมจงหวดทราบเพอดาเนนการตอไป สาหรบกรณของบรษท ทอสเทม ไทย จากด ทางนวนครยงไมเคยไดรบการรองเรยนแตอยางใด

28 เลมเดยวกน, บทท 3.


166

บรษท ทอสเทม ไทย จากด ไดจดทารายงานการปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมและมลพษ ซงโรงงานสงใหแกหนวยงานทรบผดชอบตามกฎหมาย ไดแก การจดทารายงานประจาปเกยวกบการกาจดสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว การควบคมการปลอยทงอากาศเสยออกสบรรยายกาศของโรงงานอตสาหกรรม และการควบคมการระบายนาทงจากแหลงกาเนดประเภทโรงงานอตสาหกรรม เมอชวงปลายป 2548 ทผานมา บรษท ทอสเทม ไทย จากด มโครงการขยายกาลงการผลตโดยปรบเปลยนเตาหลอมของโรงงานผลตผลตภณฑอลมเนยม ซงไดจดทารายงานวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม (รายงาน EIA) และผานความเหนชอบของคณะกรรมการผชานาญการฯ แลว 29 1.2 เหตผลในการเลอกกรณศกษาน เหตผลในการเลอก บรษท ทอสเทม ไทย จากด เปนกรณศกษา เนองจากเปนโรงงานอตสาหกรรม ทวๆ ไป ในพนทนคมอตสาหกรรม กลาวคอเปนโรงงานทไมไดรบรางวลดานสงแวดลอมหรอมปญหาดานสงแวดลอมรนแรงแตอยางใด จดเปนกรณศกษาทวไป (typical case)


กรณศกษานเลอกใชตวชวดหลกของ The Access Initiative (TAI) version 2.0 กลมการเขาถงขอมลขาวสารจานวน 22 ตวชวด แบงเปนตวชวดดานกฎหมายจานวน 8 ตวชวด ดานความพยายามจานวน 10 ตวชวด และดานประสทธผลจานวน 4 ตวชวด โดยนกวจยไดศกษาขอมลเอกสาร ไดแก กฎหมาย นโยบาย และเอกสารตางๆ รวมทงสมภาษณเชงลกกบผเกยวของทงสวนราชการ หนวยงานของรฐทรบผดชอบ ชาวบานทเกยวของ รายละเอยดมดงน

2.1 การศกษาขอมลเอกสาร ขอมลเอกสารสวนใหญเปนกฎหมายวาดวยขอมลขาวสารของราชการ กฎหมายและระเบยบปฏบตทเกยวของ ไดแก

1. พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 2. พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 3. พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 4. พระราชบญญตโรงงานอตสาหกรรม พ.ศ. 2535 5. ระเบยบวาดวยการรกษาความลบของทางราชการ พ.ศ. 2544

29 “รายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมทผานความเหนชอบของคณะกรรมการผชานาญการฯ ระหวาง 1 กรกฎาคม 2548 – 15 พฤศจกายน 2548”

(http://www.onep.go.th/eia/EIA_approve/t_data_approve_jul_november2548/6_jul2005_15nov2005.htm, 31 พฤษภาคม 2549)


167

6. ระเบยบกรมโรงงานอตสาหกรรมวาดวยขนตอนและระยะเวลาการพจารณาและดาเนนการตามคาขอของประชาชนเกยวกบขอมลขาวสารของทางราชการ พ.ศ. 2546

7. ระเบยบกรมโรงงานอตสาหกรรม เรองหลกเกณฑการพจารณาขอมลขาวสารของราชการทไมตองเปดเผย พ.ศ. 2546

8. ระเบยบเทศบาลเมองทาโขลงวาดวยขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2548 2.2 การสมภาษณ นกวจยไดสมภาษณเจาหนาทของหนวยงานทรบผดชอบขอมลมลพษของโรงงานอตสาหกรรม หนวยงานทเกยวของภาคประชาสงคม ชาวบานทไดรบผลกระทบ นกวจยไดเดนทางไปเกบขอมลในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนครในชวงเดอนสงหาคม 2549 ดงน

เจาหนาทหนวยงานของรฐทรบผดชอบคอ อตสาหกรรมจงหวดปทมธาน หวหนาฝายบรหารงานสาธารณสข เทศบาลเมองทาโขลง นตกร 5 กองวชาการ เทศบาลเมองทาโขลง และหวหนาสานกปลด เทศบาลเมองทาโขลง

เจาหนาทหนวยงานอนทเกยวของคอ ผอานวยการกลมอตสาหกรรม สานกวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.) และนกวชาการสงแวดลอม 7 ว. สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดปทมธาน

ประชาชนทอาศยในบรเวณเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร คอ ประธานชมชนไทยธาน และประธานชมชนวดพชนมตร

ผจดการฝายสงแวดลอม บรษท นวนคร (มหาชน) จากด


3.1 ดานกฎหมาย 3.1.1 คณภาพและขอบเขตของกรอบกฎหมายทเกยวของ ขอมลขาวสารเกยวกบรายงานการจดการสงแวดลอมและมลพษของโรงงานอตสาหกรรมในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนครทศกษานคอ ขอมลการปฏบตตามกฎหมายโรงงานของบรษท ทอสเทมไทย จากด เมอพจารณาจากระเบยบกรมโรงงานอตสาหกรรมในเรองการขอมลขาวสารของราชการทเกยวของประกอบกบ พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 เหนไดวาเปนขอมลขาวสารของราชการทใหสทธประชาชนขอขอมลขาวสารของราชการโดยจะพจารณาเปนรายกรณ ขนอยกบเหตผลความจาเปนในการขอขอมล เจาหนาทมดลยพนจทจะพจารณาอนญาตหรอไมกได (ตวชวดท 10)

กฎหมายทเกยวของมไดระบถงการเผยแพรขอมลการจดการสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรมทจดไวใหประชาชนตรวจด (ตวชวดท 11) อกทงกฎหมายทเกยวของกมไดระบใหเปนหนาทของสวนราชการหรอ


168

หนวยงานทรบผดชอบทจะตองเผยแพรขอมลการจดการสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรมแกประชาชน (ตวชวดท 12) 3.1.2 คณภาพและขอจากดทางกฎหมายในการเขาถง กฎหมายมขอบเขตจากดเรองขอมลทเปนความลบแตยงขาดความชดเจนของคานยามและประเภทของขอมลขาวสารลบ ปญหาสวนใหญเปนเรองการบงคบใชกฎหมาย และการใชดลยพนจของเจาหนาทวา ขอมลขาวสารใดเปนความลบของราชการ ซงหนวยงานแตละแหงอาจมความเหนตางกนไป (ตวชวดท 13) 3.1.3 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ กฎหมายทเกยวของไมไดกาหนดใหมการพฒนาบคลากรในเรองการเขาถงขอมลขาวสารดานการจดการมลพษของโรงงานไวโดยเฉพาะ ในทางปฏบต เจาหนาทของสวนราชการจะเขารบการฝกอบรมทสวนราชการอนหรอจงหวดทาหนงสอแจงเวยนมาใหทราบเปนกรณๆ ไป โดยอบรมเฉพาะเรองทเปนประโยชนกบการปฏบตหนาทโดยตรง (ตวชวดท 14) 3.1.4 คณภาพและเงอนไขกฎหมายเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชน เมอศกษาขอมลเอกสารและกฎหมายทเกยวของและสอบถามเจาหนาท กนอ. ทราบวาไมมกฎระเบยบในเรองการพฒนาขดความสามารถของประชาชนและองคกรปกครองสวนทองถน (ตวชวดท 17 และ 18) 3.1.5 เงอนไขกฎหมายเรองระยะเวลา กฎหมายมไดกาหนดระยะเวลาในการเผยแพรขอมลการจดการสงแวดลอมหรอขอมลมลพษของโรงงาน เพราะหนวยงานทรบผดชอบ (กรมโรงงานอตสาหกรรม เทศบาลเมองทาโขลง และสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม) จะพจารณาวาจะเปดเผยขอมลหรอไมเปนกรณๆ ไปตามเหตผลทผขอขอมลอางถง บางกรณอาจเปดเผยขอมล แตบางกรณอาจไมเปดเผยขอมลกได เพราะเปนดลยพนจของเจาหนาท (ตวชวดท 19) 3.2 ผลประเมนดานความพยายาม 3.2.1 ขอบเขตและคณภาพของความพยายาม จากการศกษาแนวปฏบตของสวนราชการทรบผดชอบโดยตรง คอ กรมโรงงานอตสาหกรรม และเทศบาลเมองทาโขลง ทาใหทราบวายงไมมการนาขอมลดงกลาวมาประมวลวเคราะหหรอจดการอยางบรณาการ (ตวชวดท 20) สาหรบผลประเมนกรณทรองขอขอมลจากหนวยงานสรปคอ ไดรบการตดตอกลบจากหนวยงานนอยมาก (ตวชวดท 23)


169

3.2.2 คาใชจายและความเหมาะสมของคาใชจาย ไมสามารถประเมนได เพราะขอมลรายงานการปฏบตดานสงแวดลอมและมลพษของโรงงานแตละแหงไมเปดเผยแกประชาชน ชองทางการเขาถงขอมลจงมจากดมาก (ตวชวดท 25) 3.2.3 ความเปนธรรมและความเทาเทยม เนองดวยไมมความรเรมของหนวยงานใดๆ ในเรองการเผยแพรขอมลการจดการสงแวดลอมหรอมลพษตามกฎหมายของโรงงานอตสาหกรรมในเขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนครรวมถงโรงงานในกรณศกษานแกประชาชน จงสรปผลวาไมมความพยายามในเรองน (ตวชวดท 27) 3.2.4 ระยะเวลา การเผยแพรขอมลรายงานการจดการสงแวดลอมหรอมลพษของโรงงานนน ไมมกาหนดระยะเวลาชดเจนตามกฎ ระเบยบทเกยวของ เจาหนาททรบผดชอบใหขอมลวาไมสามารถกาหนดเวลาทแนนอนได (ตวชวดท 29) 3.2.5 ชองทางในการเขาถง ไมพบชองทางเผยแพรขอมลรายงานการจดการสงแวดลอมมลพษของโรงงานอตสาหกรรมในกรณศกษาน กลาวคอ ขอมลขาวสารของราชการประเภทนจะไมไดจดไวใหประชาชนตรวจดหรอสามารถสบคนขอทาสาเนาเอกสารไดในทนท ผทตองการขอมลจะตองยนคาขอตามแบบฟอรมตอเจาหนาททศนยขอมลขาวสารในหนวยงานนนๆ (ตวชวดท 31) 3.2.6 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ จากการสมภาษณสรปไดวา มการจดทาเอกสารคมอหรอการเขารบการฝกอบรมดานสงแวดลอมในชวง 3 ปทผานมาทคอนขางบอยครง แตมการฝกอบรมเรองกฎหมายขอมลขาวสารของราชการคอนขางนอย (ตวชวดท 33 และ 34) อยางไรกด ไมมการจดสรรงบประมาณสาหรบการเผยแพรขอมลรายงานมลพษของโรงงานอตสาหกรรมแกประชาชน (ตวชวดท 35) 3.2.7 ความพยายามในการพฒนาขดความสามารถของประชาชน หนวยงานทรบผดชอบไมไดเผยแพรความรหรอจดทาคมอการเขาถงขอมลตามกรณศกษานแตอยางใด มเพยงขอมลโรงงานอตสาหกรรมทวไป ไดแก ทาเนยบโรงงานในจงหวดปทมธาน สถตจานวนโรงงานแยกตามหมวดอตสาหกรรม ขอมลสารเคมทใชและเกบในโรงงานในจงหวดตางๆ ทวประเทศรวมทงจงหวดปทมธาน แตไมมการเผยแพรขอมลมลพษจาเพาะรายโรงงานอตสาหกรรม (ตวชวดท 37) แตมความพยายามทจะเผยแพรความรดานสงแวดลอมแกประชาชนในจงหวดปทมธาน


170

3.3 ผลประเมนดานประสทธผล 3.3.1 ผลกระทบของการเขาถง ไมมการเผยแพรขอมลรายงานการจดการสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรมแกประชาชน และจากการสมภาษณเกบขอมลทาใหทราบขอเทจจรงวา ไมเคยมผขอขอมลการจดการสงแวดลอมตามกรณศกษาน (ตวชวดท 39) 3.3.2 ผลลพธของการเขาถง ไมมการเผยแพรขอมลรายงานการจดการสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรมแกประชาชน และจากการสมภาษณเกบขอมลทาใหทราบขอเทจจรงวา ไมเคยมผขอขอมลรายงานการปฏบตดานสงแวดลอมหรอมลพษตามกรณศกษาน (ตวชวดท 41) อยางไรกตาม เจาหนาทบางทานในสวนราชการทรบผดชอบเหนวา การเผยแพรขอมลขาวสารแกประชาชนทวไป มทงขอดและขอเสย แตสวนใหญเหนวานาจะมขอเสยมากกวา เพราะอาจมการกลนแกลงจนสงผลใหบรษทไดรบความเสยหายทางธรกจ สาหรบขอดคอในกรณโรงงานอตสาหกรรมทมแนวโนมจะกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอมอยางรายแรง จะตองมการเปดเผยขอมลรายงานการจดการสงแวดลอมและมลพษตอประชาชน และเปนประโยชนในการปรบปรงมาตรฐานสงแวดลอม ถอเปนการประชาสมพนธวาโรงงานดงกลาวใหความสาคญกบเรองสงแวดลอม 3.3.3 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในหนวยงานของรฐ ในกรณศกษานไมมการรองขอขอมลของประชาชนทอาศยในบร เวณโรงงาน ( เขตสงเสรมอตสาหกรรมนวนคร จงหวดปทมธาน) สวนหนวยงานทเกยวของคอ การนคมอตสาหกรรมแหงประเทศไทยและกรมโรงงานอตสาหกรรม ไมไดเผยแพรขอมลเอกสารตามกรณศกษาน (ตวชวดท 42) 3.3.4 ประสทธผลของการพฒนาขดความสามารถของบคลากรในองคกรภาคประชาสงคม

องคกรภาคประชาสงคมไมไดผลกดนเรองการเขาถงขอมลในกรณศกษาน รวมทงไมมการรองเรยนหรอเคลอนไหวของกลมชาวบานในหมบานบรเวณใกลกบโรงงานในกรณศกษา ประชาชนทอาศยในบรเวณใกลเคยงไมไดสนใจกบเรองการเผยแพรขอมลการจดการมลพษของโรงงาน (ตวชวดท 46)


171


4.1 บทสรป ขอมลรายงานการปฏบตดานสงแวดลอมหรอมลพษของโรงงานอตสาหกรรมตางๆ รวมถงโรงงานของบรษท ทอสเทม ไทย จากด ไมถอเปนขอมลทตองลงพมพในราชกจจานเบกษา และไมถอเปนขอมลขาวสารราชการทจะตองจดไวใหประชาชนตรวจด ตามพระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 มาตรา 7 และมาตรา 9 ตามลาดบ จงไมมการเผยแพรขอมลรายงานปฏบตดานสงแวดลอมหรอมลพษของโรงงานอตสาหกรรมใหประชาชนทวไป แตกมไดหมายความวาจะไมมการเปดเผยขอมลดงกลาวเลย เพราะเขากรณขอมลขาวสารของราชการทประชาชนสามารถยนคาขอไดตาม พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 มาตรา 11 ซงเจาหนาทในหนวยงานของรฐทรบผดชอบมดลยพนจจะพจารณาใหขอมลดงกลาวหรอไมกได ในทางปฏบตของหนวยงานของรฐทเกยวของในกรณศกษานคอ สานกงานอตสาหกรรมจงหวดปทมธาน กรมโรงงานอตสาหกรรม เทศบาลเมองทาโขลง และสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จะพจารณาเปดเผยขอมลดงกลาวหากมกรณรองเรยนเรองสงแวดลอมหรอตรวจพบวา โรงงานไมปฏบตตามกฎหมายสงแวดลอมและสาธารณสข หนวยงานทครอบครองขอมลกมกจะเผยแพรขอมลใหแกผขอ รวมถงกรณการขอขอมลขาวสารเพอประโยชนในการศกษาวจยทางวชาการ ทงน เปนการพจารณาเปนรายกรณไป ไมสามารถระบชดเจนวาขอมลการจดการสงแวดลอมหรอขอมลมลพษโรงงานประเภทใดบางทสามารถเปดเผยได นอกจากนน เจาหนาทในหนวยงานมกจะกงวลวา การเปดเผยขอมลขาวสารของราชการจะกระทบตอประโยชนไดเสยของผประกอบการโรงงานจะทาใหตองรบผดตามกฎหมายนน พระราชบญญตขอมลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 ไดใหความคมครองแกเจาหนาทของรฐทกระทาการโดยสจรต และดาเนนการถกตองตามมาตรา 20 4.2 ขอเสนอแนะ

1. หนวยงานของรฐทครอบครองขอมลรายงานการปฏบตดานสงแวดลอมหรอมลพษของโรงงานอตสาหกรรม ควรพจารณาเปดเผยขอมลมลพษใหประชาชนทราบถงแมจะไมไดมประเดนปญหาอะไร ทงนเพอใหมการเฝาระวงอยางตอเนองและสมาเสมอ

2. การสรางความเขาใจและปรบทศนคตของเจาหนาทของรฐเกยวกบสทธในขอมลขาวสารของประชาชนตามกฎหมาย ซงใหความคมครองแกเจาหนาทของรฐทกระทาการโดยสจรตแลว ไมตองรบผดตามกฎหมายอน โดยหนวยงานควรสนบสนนหรอจดสรรงบประมาณใหเจาหนาททรบผดชอบเขารบการฝกอบรมอยางตอเนองสมาเสมอ

3. กฎ ระเบยบวาดวยขอมลขาวสารของราชการของหนวยงานของรฐทเกยวของ ควรแกไขปรบปรงใหมความชดเจนในเรองชนด ประเภทของขอมลขาวสารทเปดเผยได ขอยกเวนในการเปดเผยขอมลขาวสาร และควรจากดการใชดลยพนจของเจาหนาทของรฐในกรณขอมลขาวสารลบ หนวยงานของรฐควร


172

จดทาแนวปฏบตรวมกนเพอใหเกดความเขาใจตรงกน โดยเฉพาะขอมลรายงานการปฏบตดานสงแวดลอมหรอมลพษของโรงงานอตสาหกรรมตามกฎหมายนน ควรกาหนดใหเปนขอมลขาวสารทจดเตรยมไวใหประชาชนตรวจดได

4. การแกไขปรบปรงกฎหมายสงแวดลอมเรองการจดทารายงานผลกระทบสงแวดลอม (รายงาน EIA) ใหเนนมาตรการตรวจสอบตดตามหลงจากไดรบอนมตรายงาน EIA แลว โดยกาหนดใหมการเปดเผยขอมลดานมลพษและการจดการสงแวดลอมของโรงงานอตสาหกรรม มฉะนน จะถกทบทวนเปลยนแปลงการอนญาตรายงาน EIA

Documents

บทที่สาม - TEI · 2018. 1. 22. · บทที่สาม การเข าถึงข อมูลข าวสารด านสิ่งแวดล อม