�1

อทธบาท ๔ บรรยายวนท ๑๗ มกราคม ๒๕๕๕

"ขอนอบนอมตอพระรตนตรย สวสดครบ ทานผสนใจในธรรมทกทาน "วนน บรรยายหวขอชอวาโพธปกขยธรรม ตอนท ๙ นะครบ ทานไหนทไมไดมาฟง

ในตอนแรกๆ กตองแหงนคอฟงกนแลว เพราะตอนนพดมาถงตอนท ๙ แลว แตแมทานทตามฟงมาตลอด ฟงบางหลบบางกเหมอนกนนนแหละ ตองแหงนคอเหมอนกน เพราะวาเรองทเคยพดเกาๆ มาแลว จะไมพดซำอก พดเรองตอเนองไปเรอยๆ ถาพดยอนไปยอนมา กไมมทลงสกท ตองพดไปเรอยๆ ไปตามลำดบเรอง ตอนนพดตอนท ๙ ขนหวขอใหมแลว คอเรองอทธบาท

"ในตอนท ๑ ถงตอนท ๘ นนพดเรองสตปฏฐาน ๔ กบเรองสมมปทาน ๔ สำหรบ

เรองสตปฏฐาน ๔ เปนธรรมะหมวดแรกในชดโพธปกขยธรรม กลาวถงการฝกใหมความเพยร มสมปชญญะ มสต มความรตวอยเสมอ ใ หจตมาเทยวอยในกาย เวทนา จตและธรรม จะไดอยกบตวเองเปน ไ ดรจกอะไรเปนอะไรพอสมควร รกายเปนสกวากาย รเวทนาเปนสกวาเวทนา รจตเปนสกวาจต รธรรมเปนสกวาธรรม ไ มใชตวตน ไมใชสตว ไมใชบคคล เปนเพยงสภาวะแตละอยางทเกดขนตามเหตปจจย ทำใหถอนอภชฌาและโทมนสในโลกได ละความยนดยนรายในโลกได เกดสมาธ จตมความตงมนเปนกลาง จะไดเหนสงตางๆ ดวยปญญา

"หลงจากมสตแลว เปนผมสตกทำความเพยรเพมขน เพราะเพยงสตนนยงไมพอ

สมมาสตเปนหนงในอรยมรรคมองค ๘ ไ มใชทงหมด ตองฝกเพอใหครบ เพอนำมาใชในดานปญญาตอไป ถามสตกจะชวยใหสามารถระงบยบยงความคด หรอเจตนาทไมดได ทำใหไมไปทำทจรต รกษาจตไดเยอะเหมอนกน สตมลกษณะทไมหลงลม มอาการทชวยรกษาจต ทำใหจตไมผดศล ทำใหจตไมคดเปนทจรต ไมมการลวงละเมดออกมาทางกาย ทางวาจา งดเวนได กดมากแลว แตการทจะหมดกเลส หมดทกขไดนน ไมใชแคละกเลสขนหยาบๆ ตองละขนกลาง และขนละเอยดตอไป จงจะไมวนกลบมาเกด

"

�2

หลงจากมสตตามหลกสตปฏฐาน ตอมาตองมาฝกทำความเพยร เพอใหจตมความตงมนยงขน มสมาธเพมมากขนตามหลกสมมปปธาน คอ มความพอใจ มความเพยรทถกตอง เพยรปองกนกเลส สงไหนเปนทมาของกเลสกตองเพยรปองกน เพยรละกเลส ถากเลสเกดขนมา หรอครอบงำจต ตองหาวธทจะละมนออกไปตามความเหมาะสม อยาใหมนอยนาน นกเพอชำระจตใหหมดจดขน แลวกเอาไปทำสมาธตอไป ทางดานฝายดกเจรญ เพยรเจรญฝายด เพยรทำฝายดใหมนมขน อนไหนทเปนของดตองพยายามทำแลว ถาเคยดแลว ตองเพยรรกษาเอาไว นกไดพดไปแลวใน ๘ ครงทผานมานะครบ

"ตอไป วนนพดเรองอทธบาท อทธบาท แปลวา เหตแหงความสำเรจ บาทฐาน

แหงความสำเรจ หรอ พนฐานแหงความสำเรจ คำวา อทธ แปลวา ความสำเรจ ความสำเรจมอย ๒ ลกษณะ คอ ความสำเรจทเกดมาจากสมาธลวน นคอ ความสขทเกดจากสมาธ ปญญาอภญญา แสดงฤทธประการตางๆ ตาทพย หทพย รจตคนอน อะไรพวกน อภญญาทเปนโลกยะ กเรยกวาความสำเรจ เปนความสามารถพเศษเหนอกวาคนธรรมดาทวไป ตองอาศยสมาธเหมอนกน ความสำเรจอกอยางหนง คอ การมปญญาถงความสนกเลส สนอาสวะ จนกระทงหมดทกขไป ถงเจโตวมตปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะหมดสนอาสวะไป นกเปนความสำเรจเหมอนกน ความสำเรจฝงนเปนฝงดานวปสสนา มทงดานสมถะลวนและดานวปสสนา คำวา ดานวปสสนา ไมใชวา ไมมสมถะ ไมมสมาธ ตองมสมาธอยโดยธรรมชาต

"คำวา อทธ จงหมายถงความสำเรจอยางน คอ ดานโลกยะอภญญาตางๆ ความ

สามารถพเศษทเกดจากสมาธ และความสนกเลส สนอาสวะ ไ ดบรรลธรรมไปตามลำดบ ปาทะ หรอ บาท ในภาษาไทยเราน แปลวา พนฐาน เหต อบายเบองตน ทจะทำใหเกดขนมา

"ในเบองตน สตกจะเปนชวยทำใหสามารถรเทาทนจตใจตนเอง ไ มทำทจรต ถา

ทานไหนทเคยฝกมาจากอดต บางคนเคยฝกสมถะวปสสนาอะไรตางๆ มาจากชาตอดตแลว พอมาฝกสตปบ ฝกชาตนนดหนอย ของเกากเขามา กบรรลธรรมไดนะ บางคนฟงธรรม แคนงฟงน เขาเคยฝกมาจากอดต มธรรมะ คอ อนทรย พละ เปนตนเอาไวแลว พระพทธเจาทรงแสดงธรรม ทำใหเขามจตเปนสมาธ ตงมน นมนวล ควรตอการใชงาน ของเขาเกาๆ กขนมา รบธรรมะแลว พระองคทรงประกาศอรสจ เขากไดบรรลธรรมไป

�3

"เราทงหลายคงจะผานการฟงมาหลายเทยวแลวนะ ถาจะไดบรรลเพราะการฟง

อยางเดยว คงบรรลไปแลว บางทานฟงเยอะแลว ฟงแลวยงไมบรรลกตองมาฝกมาหดกน ทน มาฝกมาหดกตองสงเกตด สมมตเรามาฝกสตตามหลกสตปฏฐาน ทำตอเนองแลว สมาธกเกดขน กเลสนอยลง ปญญามากขน นแสดงวา ในอดตนเคยทำมาเยอะเหมอนกน ถาใครอยากจะรวา ใ นอดตทำมาเยอะหรอเปลาน ตองมาฝกใหมสต ใ หนวรณมนคอย ๆหมดไปกอน ถานวรณหมดไปแลว ของดเกาๆ กจะขนมา ถานวรณยงเยอะอย ยงวนวายอย กบงคณความด บงดวงตาปญญา ของเกาถงจะมกยงไมขน ตองฝกใหลดนวรณไปกอน ถาลดพวกนวรณไปไดแลว ถาของเกาทมกจะขน บางคนพอไปฝกใหจตมสมาธตงมน ปญญากผดขนมา นคอพวกมของเกา เขาเคยทำมา แตบางพวกพอฝกใหจตมสมาธตงมนแลวเงยบ เปนตอไมไปเลย ไมมความรเกดขน พวกนคอพวกไมไดฝกมา

"สำหรบผทไมไดฝกมาจากอดต กตองมาฝกวปสสนาตอไป โ ดยอาศยหลกธรรม

อารมณวปสสนามเรองขนธเปนตน หยบมาพจารณา คอ เรองตวเองนแหละ ตองพจารณา ตองมองด ใหเปนวปสสนา ดงนน ทกคนตองฝกเหมอนกนนแหละ เพยงแตวา สงสารวฎคอการเวยนเกดเวยนตายมนยาวนาน ไมรเลยวาใครไปทำอะไรมาบาง แตทแนๆ คอเราทงหลายรอดมาถงทกวนน แสดงวาไมปรากฏในขายพระญาณของพระพทธเจา อนนกไมใชประมาททานทงหลาย แตพดความจรงใหฟง จะไดไมตองรอวา เราอาจจะฟลค ฟงธรรมแลวบรรล กเอาแตฟงอยอยางนน หรอแคฝกสตแลวบรรล ไมตองไปหวงอยางนน ถามคณธรรม อนทรย ๕ คงปรากฏในขายพระญาณไปตงนานแลว

"เวลาทพระพทธเจาจะทรงแสดงธรรม ทรงตรวจดอนทรย อนทรยนเปนโพธปกขย

ธรรมหมวดท ๔ ตองผานการฝกสตปฏฐาน สมมปปธาน และอทธบาทมากอน จงจะไดอนทรย ตองมอนทรย ธรรมะฝายดทเปนใหญ จงจะเปลยนนสยมาทางตรสร คนเราทวไป ถาฝกไมถงขนสมาธแลวมนไมเปลยนนสย นสยไมเปลยน เพราะธรรมะทเปนใหญในชวต ไมใชฝายโพธปกขยธรรม ขเกยจสนหลงยาวกยงเปนใหญเหมอนเดม เหนผดกยงเปนใหญแทนเหมอนเดม นคอจตไมถงสมาธ การปฏบตธรรมเราจงตองปฏบตใหตอเนอง เพอใหถงขนสมาธใหได สมาธในทน ยงไมตองถงขนาดไดฌานลกซงอะไรหรอก ขอแคถงอทธบาทนกใชไดแลว อทธบาทเปนชอของสมาธ ๔ ลกษณะดวยกน

"

�4

คำวา อทธ แปลวา ความสำเรจ หมายถงความสำเรจในดานโลกยอภญญา หรอดานปญญาถงความสนอาสวะ ปาทะ แปลวา เหต พนฐาน เบองตน อทธบาท แปลวา เหตททำใหประสบความสำเรจ พนฐานททำใหการปฏบตประสบความสำเรจ ทงในดานความสามารถพเศษและในดานปญญา ถาตองการมความสามารถพเศษเหนอบคคลธรรมดากตองผานสมาธ ใ ครอยากมปญญาถงความหลดพน กตองผานสมาธเหมอนกน สมาธตามหลกโพธปกขยธรรมน เรยกวาอทธบาท เปนทางผาน พอมอทธบาทแลว จตกจะออนโยน นมนวล ควรตอการงาน คณธรรมฝายดกจะมาแทนท เปนใหญ มกำลง ธรรมะฝายดเหลานนมทงอนทรยและพละ เมอมคณธรรมความดนนเปนพนฐาน ตอไปกสามารถเจรญสมถะวปสสนาตอไปตามหลกโพชฌงค เปนการเจรญสมาธภาวนา หรอเจรญวปสสนาอยางเตมท เตมรปแบบแลว ถามคณสมบตเตมท อรยมรรคกรวมลงได เปนไปตามลำดบ

"สำหรบพวกทปญญานอย เปนพวกเนยยบคคลกตองฝกไปตามลำดบอยางน

นอกจากฝกสตแลว ยงไมพอ ตองทำความเพยร ตามหลกสมมปปธาน ฝกสมาธ ตามหลกอทธบาท ไมใชวาใชชวตไปธรรมดาอยางมสต มนจะมสมาธ ตองมเวลามาทำสมาธเหมอนกน แตสมาธนน บางทกเกดจากเรองธรรมดาพนๆ ทวไป ทเราทำประจำ เชน มความพอใจในการทำสงนน ทำดวยความมสตรตว กนกเลสได กศลเจรญไดในเรองนน ๆพอทำไปบอยๆ สมาธกเกดขน เปนสมาธทเกดจากฉนทะ ฉนทสมาธ อยางนเปนตน

"ในเมองไทยเรา พอพดถงอทธบาท กมกอธบายในแงการทำงานใหประสบความ

สำเรจ ตองใชหลกอทธบาท สมมตบรษทนนะ อยากใหบรษทประสบความสำเรจกตองเรยกพนกงานมา สอนใหมฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา จงจะทำใหงานประสบความสำเรจ เราเอามาใชทางโลกอยางนกพอไดเหมอนกน แตวา ความจรงแลว อทธบาทน เปนธรรมะชดโพธปกขยธรรม เหมาะสำหรบผไมเอาโลกแลว ถงจะไมเอาแลว กยงมความยดอย ยงมกเลสมากอย จะละกเลสไดกดวยอรยมรรค เลยตองฝกไปตามลำดบ

"วนน จะพดอทธบาท ๔ ในแงมมตางๆ ผมจะพดสก ๓ ประเดน ประเดนท ๑ พดถง

ความสำคญของอทธบาท ซงคลายกบโพธปกขยธรรมหมวดอนๆ จะยกพระสตรมาตามสมควร อาจจะฟงยากสกหนอย แตใหทนๆ ฟงไป ประเดนท ๒ พดเรองความหมายของอทธบาท ใ นเรองอทธบาท ๔ จะมคำศพททเราอาจจะงง เชน ฉนทะอทธบาท หรอฉนท

�5

สมาธ อยางน แตละคำหมายถงอะไร ฉนทะหมายถงอะไร สมาธหมายถงอะไร มรายละเอยดอยางไรบาง จะไดเขาใจเพมขน และประเดนท ๓ จะพดถง วธปฏบตใหมอทธบาท ๔ เกดขน จะปฏบตอยางไรบาง มเทคนควธอยางไร ซงจะยกมาจากพระสตรตางๆ

"๑. ความสำคญของอทธบาท ประเดนท ๑ ความสำคญของอทธบาท ในสงยตนกาย มหาวรรค ขอ ๘๑๓ อปาร

สตร พระผมพระภาคตรสวา "ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการนทบคคลเจรญ ทำใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถง

ฝงโนนจากฝงน

อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการนแลทบคคลเจรญ ทำใหมากแลว ยอมเปนไปเพอ

ถงฝงโนนจากฝงน

อปารสตรท ๑ จบ

"อทธบาท ๔ กเหมอนกบธรรมะหมวดอนๆ ทเปนโพธปกขยธรรม คอเปนธรรมะท

ควรเจรญ เปนภาเวตพพธรรม เปนฝายมชฌมาปฏปทา พระพทธองคทรงเนนยำเรอง ใหเจรญ และกระทำใหมาก เจรญ หมายความวา เดมไมม กทำใหมขน ใหเกดขน เดมมกำลงนอย ตองทำใหมกำลงเพมขน ทำใหมคณภาพมากขน กระทำใหมาก หมายความวา ตองทำบอยๆ ตองมความเพยรใสใจ สนใจทำบอยๆ เนองจากอทธบาทเปนสงขาร เปนไปตามเหตปจจย จงตองทำบอยๆ ไมใชทำแลวกหายไป อยางนนจะไมไดผล อทธบาท ๔ นน ตองเจรญ และกระทำใหมาก ทำแลว ยอมเปนไปเพอถงฝงโนนจากฝงน ฝงโนนคอนพพาน ฝงนเปนสงขารวนเวยน เตมไปดวยความทกข เตมไปดวยความแก ความเจบและความตาย บางทานกใกลตายแลว ไมตองหวง อยฝงนไดตายแนๆ เราจะขามจากฝงนไปสฝงโนน ซงไมเกด ไมแก ไมเจบ ไมตาย ตองฝกใหมเรอ คอธรรมะพาขามไป ซง

�6

อทธบาท ๔ อนบคคลเจรญแลว กระทำใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถงฝงโนน จากฝงน มนเปนไปอยางนโดยธรรมชาต หนาทของเราเพยงแตเจรญ และกระทำใหมาก

"ในสงยตนกาย มหาวารวรรค วรฐสตร ขอ ๘๑๔ ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการอนบคคลเหลาใดเหลาหนงพลาดแลว อรยมรรค

ทใหถงความสนทกขโดยชอบ กชอวาเปนอนบคคลเหลานนพลาดแลว สวนอทธบาท ๔

ประการอนบคคลเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว อรยมรรคทใหถงความสนทกขโดยชอบ ก

ชอวาเปนอนบคคลเหลานนปรารภแลว

อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการนอนบคคลเหลาใดเหลาหนงพลาดแลว

อรยมรรคทใหถงความสนทกขโดยชอบ กชอวาเปนอนบคคลเหลานนพลาดแลว สวนอทธ

บาท ๔ ประการนอนบคคลเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว อรยมรรคทใหถงความสนทกขโดย

ชอบ กชอวาเปนอนบคคลเหลานนปรารภแลว

วรทธสตรท ๒ จบ

"คนไหนพลาดอทธบาท อรยมรรคทเปนประตนพพาน ซงเปนธรรมะชดสดทายใน

โพธปกขยธรรม กเปนอนพลาดดวย ใครเบอสตปฏฐาน ๔ เบอสมมปปธาน เบออทธบาท กชอวาเบออรยมรรคดวย สวนอทธบาท ๔ อนชนเหลาใดเหลาหนงปรารภแลว คอมความตงใจทำเพยรใหเจรญขน ชนเหลานนชอวาปรารภอรยมรรคทใหถงความสนทกขโดยชอบ ทานทงหลายไมวารวาพลาดกนหรอยง บางคนยงไมรจกอทธบาทเลย มาฟงใหรจก แลวทำใหเกดขน กชอวาปรารภอรยมรรคทเปนเหต ทำใหถงความสนทกขโดยชอบ

"ในสงยตตนกาย มหาวารวรรค นพพทาสตร ขอ ๘๑๖ พระผมพระภาคตรสวา

�7

ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการนทบคคลเจรญ ทำใหมากแลว ยอมเปนไปเพอ

ความเบอหนายอยางทสด เพอคลายกำหนด เพอดบ เพอสงบระงบ เพอรยง เพอตรสร และ

เพอนพพาน

อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการนทบคคลเจรญ ทำใหมากแลว ยอมเปนไปเพอ

ความเบอหนายอยางทสด เพอคลายกำหนด เพอดบ เพอสงบระงบ เพอรยง เพอตรสร และ

เพอนพพาน

นพพทาสตรท ๔ จบ

"อทธบาท ๔ นน ถาเจรญและกระทำใหมาก จะเปนไปเพอความเบอหนาย คลาย

กำหนด จนกระทงเปนไปเพอนพพาน การจะมนพพทา คอ ความเบอหนายอยางถกตอง ตองทำบอยๆ ทำไมตองทำบอยๆ จะไดเบอดวยปญญา อะไรทเราทำบอยๆ มนจะเบอ ทานเคยเบอไหม เวลาทำอะไรซำๆ บอยๆ กนขาวบอยไหม เบอหรอยง ยงไมเบอเหรอ อยางนน แสดงยงไมบอยพอเขาหองนำ ถายอจจาระปสสาวะ บอยหรอเปลา เบอหรอยง ถายงไมเบอ แสดงวาทำดวยความไมรตว ไมไดศกษาเรยนร ถาทำดวยความรตว กเกดความรวา โอย..ถายอกแลว กนขาวอกแลว ถามความรสกตว มสตสมปชญญะ กไดศกษา ไดเรยนร อะไรทบอยๆ มนกซำ ซำมนกเบอ ตองมาทำอยางนอกแลวเหรอ ตนเชาตองมาแปรงฟนอกแลว ทำดวยความรตว จะเกดความร

"พระพทธองคทรงใหเจรญ ใหทำมากๆ เพอจะใหเบอหนาย คลายกำหนด ถาทำ

แบบหลงๆ กลมไป ไมไดศกษา ไมมปญญา กจะไมเบอ อยางทเราทงหลายทำมานานแลว เกดตายมาตงหลายครงแลว กไมเบอ เพราะไมมความร ไมรตว เดนตงหลายกาวแลวกไมเบอ นงหลายครง นอนหลบตงหลายคนหลายวนแลวกไมเบอ วนตอมานอนไมหลบ กยงอยากนอนหลบอยด มนเปนอยางน ไ ปหาหมอ หมอทำอยางไรผมจงจะนอน

�8

หลบ นอนหลบมาตงหลายวนหลายเดอนหลายปหลายชาตแลว ยงไมยอมเบอเลยคดดแลวกน ยงอยากจะนอนหลบตอไปอก มนเปนอยางน

"ถาตองการใหเกดความเบอหนาย กตองเจรญอทธบาท ๔ เจรญแลว กจะเหนวา

อาว.. สงททำอย มนทำซำๆ น ทำเพอตวตน ทำเพอของตน วนไปวนมา พอทำซำๆ เรากเบอ เกดบอยๆ กทกข เดยวกเปนนนเดยวกเปนน ซำไปซำมา ไมหายทกขสกท เปนรปเปนนาม เปนกอนทกขตลอด ถาทำดวยความร จะทำใหมปญญาเหนความจรงวา มนไมไดมแกนสารอะไร ถาขาดสต หลงลม กนอาหารเมอไหรกนำลายยดเมอนน หลงอยางนนไปเรอย แทนทจะเบอ กลบเพลดเพลนสนกสนาน เพราะขาดสต ขาดความเพยร ขาดอทธบาท ไมเกดความเบอหนาย คลายความกำหนด ไมเปนไปเพอนพพาน

"อกพระสตรหนง ภกขสตร ขอ ๘๓๐ พระพทธองคตรสวา

"ภกษทงหลาย ภกษทำใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะ

สนไปดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน เพราะอทธบาท ๔ ประการนทภกษเจรญ

ทำใหมากแลว

อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

ภกษทำใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวย

ปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน เพราะอทธบาท ๔ ประการนทภกษเจรญ ทำใหมากแลว

ภกขสตรท ๘ จบ

"ปฐมผลสตร ขอ ๘๓๗ ตรสวา "ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการน

อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง

�9

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

อทธบาท ๔ ประการน

ภกษทงหลาย เพราะอทธบาท ๔ ประการนทภกษนนเจรญ ทำใหมากแลว ภกษพง

หวงผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน หรอเมอยงมอปาทานเหลออยกจกเปน

พระอนาคาม

ปฐมผลสตรท ๕ จบ

"อานสงสของอทธบาทมเยอะมาก ตงแตทำใหขามจากฝงน ไ ปสฝงโนนคอพระ

นพพาน ทำใหเกดความเบอหนาย คลายกำหนด ทำใหถงอรยมรรค ทเปนไปเพอความสนทกขทงปวง ทำใหแจงเจโตวมต ปญญาวมต สามารถหวงผลได ๒ ประการ คอ เปนพระอรหนตในปจจบน หรอถายงมกเลสเหลออย มอปาทานเหลอกเปนอนาคาม ถาเจรญ ถากระทำใหมากๆ นเปนความสำคญของอทธบาทในแงเกยวกบการบรรลธรรม

"สวนในแงอนๆ อทธบาทนนมความพเศษกวาธรรมะหมวดสตปฏฐาน หมวด

สมมปปธาน คออทธบาทนเปนธรรมะหมวดสมาธ จงเกยวเนองกบการ ไ ดฤทธ ไ ดอภญญาตางๆ ดวย กอนหนานนยกพระสตรแสดงอานสงสในแงการบรรลธรรม ตอไปจะอานพระสตรทเกยวกบการไดฤทธ ไดอภญญาตางๆ ขอ ๘๒๘ ปฐมพราหมณสตร

"ภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอดตกาล ไ ดมฤทธมาก ม

อานภาพมาก กเพราะอทธบาท ๔ ประการทสมณะหรอพราหมณ เหลานนทงหมดเจรญ

ทำใหมากแลว

สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอนาคตกาลจกมฤทธมาก มอานภาพ มาก

กเพราะอทธบาท ๔ ประการทสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดเจรญ ทำใหมากแลว

สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในปจจบนยอมมฤทธมาก มอานภาพมาก ก

เพราะอทธบาท ๔ ประการทสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดเจรญ ทำใหมากแลว

อทธบาท ๔ ประการ อะไรบาง

�10

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

ภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอดตกาลไดมฤทธมาก ม

อานภาพมาก กเพราะอทธบาท ๔ ประการนทสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดเจรญ

ทำใหมากแลว

สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในอนาคตกาลจกมฤทธมาก มอานภาพ มาก

กเพราะอทธบาท ๔ ประการนทสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดเจรญ ทำใหมากแลว

สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงในปจจบนกาลยอมมฤทธมาก มอานภาพ มาก

กเพราะอทธบาท ๔ ประการนทสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดเจรญ ทำใหมากแลว

ปฐมพราหมณสตรท ๖ จบ

"พระสตรนเกยวกบเรองการทำฤทธหรอวายงอภญญาใหสำเรจ ใ หบรบรณ ทงใน

อดต อนาคต และปจจบน ผทมฤทธมาก มอานภาพมาก กเพราะธรรมหมวดนทงนน "อกเรองหนงซงเปนทรจกมาก คอ อทธบาท ๔ ทผใดกตามเจรญแลว กระทำให

มากแลวน จะสามารถทำใหอายยน ซอมแซมรางกาย ดำรงชวตอยตลอดอายขยได เหมอนกบพระพทธเจาของเราน ในตอนทเปนพระโพธสตวนนใชรางกายมาก คอทรมานรางกายตอนบำเพญทกรกรยา รางกายไมคอยด มนพง ใ ชงานมากตงแตเปนหนม ตอนบำเพญทกรกรยานนใชรางกายเยอะ พอพระองคอายมากขนกมปญหาดานสขภาพ ทรงใชอทธบาทเปนเครองรกษารางกาย อปมาเหมอนวา เกวยนทครำครา เอาไมไผไปดามไว กสามารถใชเกวยนนนตอไปไดตามสมควร มคราวหนง พระองคตรสกบทานพระอานนท ในเจตยสตร ขอ ๘๒๒ มขอความวา

"ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ กฏาคารสาลา ปามหาวน เขตกรงเวสาล

ครนในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร เสดจเขาไป

บณฑบาตยงกรงเวสาล เสดจกลบจากบณฑบาต ภายหลงเสวยพระกระยาหารเสรจแลว ไ ด

�11

รบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา อานนท เธอจงถอผานสทนะ เราจกเขาไปยงปาวาล

เจดยเพอพกผอนกลางวน ทานพระอานนททลรบสนองพระดำรสแลวไดถอผานสทนะตาม

เสดจพระผมพระภาคไปทางเบองพระปฤษฎางค

ลำดบนน พระผมพระภาคเสดจเขาไปยงปาวาลเจดย ประทบนงบนพทธอาสนทป

ลาดไวแลว ฝายทานพระอานนทถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร พระผม

พระภาคไดตรสกบทานพระอานนทดงนวา อานนท กรงเวสาลนารนรมย อเทนเจดยนา

รนรมย โคตมกเจดยนารนรมย สตตมพเจดยนารนรมย พหปตตกเจดยนารนรมย สารนทท

เจดยนารนรมย ปาวาลเจดยกนารนรมย

อานนท อทธบาท ๔ ประการอนบคคลใดบคคลหนงเจรญ ทำใหมากแลว ทำใหเปน

ดจยาน ทำใหเปนทตง ใหตงมน สงสม ปรารภดแลว บคคลนนเมอปรารถนา กจะมชวตอย

ตอไปไดตลอดกปหรอมากกวากป

อานนท อทธบาท ๔ ประการอนตถาคตเจรญ ทำใหมากแลว ทำใหเปนดจยาน

ทำใหเปนทตง ใ หตงมน สงสม ปรารภดแลว ตถาคตเมอปรารถนากจะมชวตอยตอไปได

ตลอดกปหรอมากกวากป

แมเมอพระผมพระภาคทรงทำนมตทชดแจง โ อภาสทชดเจนอยางน ทานพระ

อานนทกไมอาจรทน จงไมกราบทลวงวอนพระผมพระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระ

ผมพระภาคโปรดดำรงพระชนมอยตอไปตลอดกป ขอพระสคตโปรดดำรงพระชนมอยตอไป

ตลอดกปเพอประโยชนเกอกลแกคนหมมาก เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาว

โลก เพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย ทงนเปนเพราะทานถก

มารดลใจ

"อทธบาท ๔ หรอสมาธน ถาจะเอามาซอมรางกาย เพอดำรงอยตลอดชวงอายหรอ

เกนกวาน มคำเพมขนมาดวย คอ เจรญ กระทำใหมากแลว ทำใหเปนดจยาน ทำใหเปนทตง ใหตงมน สงสม ปรารภดแลว ตองมวส ตองชำนาญ ตองเกงในดานสมาธมากๆ จงจะทำได สมาธเลกนอย หรอเอาแคพอเจรญวปสสนา อยางนไมอาจซอมรางกาย ไมพอทจะเปนไปเพอมชวตยนยาวไดดวยกำลงสมาธ ผทตองการมชวตยนยาวดวยกำลงสมาธ ตองเปนผมกำลงสมาธมาก คลองแคลวชำนาญ สงสม ปรารภดแลว ถาตองการอยตลอดกป กปหนงคอชวงอายคนในยคนนๆ อยางสมยพทธกาล ชวงอาย ๑๐๐ ป เกนกวานนบางกได ๑๒๐ ปกอยได พระพทธเจากอนปรนพพานกใชวธนในการเดนทาง เขา

�12

สมาธเสรจแลวกเดนทาง เดนทางไปไดหนอยไมไหวแลว ตองพก เขาสมาธกอน แลวกเดนทางตอจนถงทปรนพพาน ถาเปนคนธรรมดากไมไหวแลว

"ทานพระมหาโมคคลลานะกทำนองเดยวกน ทานมกำลงสมาธยอดเยยมมาก เปน

พระเถระเอตทคคะในดานฤทธ มสมาธคลองแคลวอยแลว ใ นตอนททานจะปรนพพาน กรรมตามทน ทานกปลอยใหพวกคนรายมาทบๆๆ จนกระดกพงหมด กระดกพงแลวยงไมตายนะ เราทงหลายกระดกหกทอนสองทอนกเกอบตายหรอตายแลว ของทานหกตงหลายทอนไมตายนะ ทเปนเชนนน เพราะวาจตไมไดยดถอรป คนละสวนกน ถงกระดกจะพง จตมนกไมตาย ทานกมาพจารณาวา เอ..เราเปนอครสาวกยงไมไดลาพระพทธเจา จะปรนพพานนนไมควร เราจะลาพระพทธเจากอน กใชกำลงของสมาธซอมประสานกระดก ไปทลลาพระพทธเจาปรนพพาน พระพทธเจาทราบวาทานจะปรนพพานแลว กใหทานแสดงธรรม และแสดงฤทธตางๆ หลายอยาง ถกทบจนกระดกละเอยดแลวยงไปลาปรนพพานได ไปแสดงธรรม ไปทำอะไรตงหลายอยางกอนปรนพพานอยางน อยางนคนชำนาญ

"๒. ความหมายของอทธบาท ๔ ตอไปจะกลาวถงความหมายของอทธบาททง ๔ เมอกไดอานลกษณะ หรอตวบท

ของอทธบาท ๔ ใหฟงไปแลว ไมรทานทงหลายฟงทนหรอเปลา พระพทธเจาตรสวา "ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

"นคอตวบทของอทธบาท ๔ ทพระพทธเจาตรสเอาไว เวลาเอามาใช เรามกจะพด

ยอๆ วา ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา เอามาแตคำทตางกน แตความจรง เปนคำยาวๆ วา ฉนทสมาธปธานสงขาร วรยสมาธปธานสงขาร จตตสมาธปธานสงขาร และวมงสาสมาธปธานสงขาร พระพทธองคทรงขยายความไว ในสงยตตนกาย มหาวรวรรค ฉนทสมาธสตร ขอ ๘๒๕ วา

�13

"ภกษทงหลาย ถาภกษอาศยฉนทะแลวไดสมาธ ไ ดจตเตกคคตา นเรยกวา ฉนท

สมาธ

๑. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอปองกนบาป

อกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน

๒. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอละบาปอกศล

ธรรมทเกดขนแลว

๓. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอทำกศลธรรม

ทยงไมเกดใหเกดขน

๔. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความดำรงอย

ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไ พบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขน

แลว

เหลานเรยกวา ปธานสงขาร

ฉนทะน ฉนทสมาธน และปธานสงขารเหลาน ดงพรรณนามาฉะน

นเรยกวา อทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

"ภกษทงหลาย ถาภกษอาศยวรยะแลวไดสมาธ ไดจตเตกคคตา นเรยกวา วรยสมาธ

๑. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอปองกนบาป

อกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน …

๔. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความดำรงอย

ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไ พบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขน

แลว

เหลานเรยกวา ปธานสงขาร

วรยะน วรยสมาธน และปธานสงขารเหลานดงพรรณนามาฉะน

นเรยกวา อทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

"ภกษทงหลาย ถาภกษอาศยจตแลวไดสมาธ ไดจตเตกคคตา นเรยกวา จตตสมาธ

๑. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอปองกนบาป

อกศลธรรมทยงไมเกดมใหเกดขน …

�14

๔. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความดำรงอย

ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไ พบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขน

แลว

เหลานเรยกวา ปธานสงขาร

จตน จตตสมาธน และปธานสงขารเหลานดงพรรณนามาฉะน

นเรยกวา อทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

"ภกษทงหลาย ถาภกษอาศยวมงสาแลวไดสมาธ ไ ดจตเตกคคตา นเรยกวา วมงสา

สมาธ

๑. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอปองกนบาป

อกศลธรรทยงไมเกดมใหเกดขน …

๔. เธอสรางฉนทะ พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต มงมน เพอความดำรงอย

ไมเลอนหาย ภญโญภาพ ไ พบลย เจรญเตมทแหงกศลธรรมทเกดขน

แลว

เหลานเรยกวา ปธานสงขาร

วมงสาน วมงสาสมาธน และปธานสงขารเหลานดงพรรณนามาฉะน

นเรยกวา อทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

ฉนทสมาธสตรท ๓ จบ

"ฉนทะ คอ ความพอใจ ความชอบใจ ความตองการทำเหต ถาอาศยความ

พอใจแลวไดสมาธ ไ ดเอกคคตาจต จตตงมนมอารมณเปนหนง เราชอบทำ รกการทำเหตอยางนนๆ แลวกทำ แตการทำสงทชอบนตองผานมาจาการฝก ๒ ขนแรกกอน คอ ฝกสตปฏฐานและสมมปปธาน เปนผใชชวตอยางมสต ทำความเพยรเสมอ เพยรปองกนกเลส เพยรละกเลส เพยรเจรญกศล เพยรรกษากศลอยเสมอ ทน ไดทำสงทชอบ ฉนทะคอความชอบใจ อาศยฉนทะแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต จตมความตงมน จตมความเปนหนง สมาธนเรยกวาฉนทสมาธ ตวความเพยรททำนนเรยกวาปธานสงขาร ฉนทสมาธและปธานสงขาร จงมขยายความวา เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

"

�15

บางทานเคยไดสมาธกบเขาเหมอนกน บางทไดทำในสงทตนชอบ แลวมจตตงมน มอารมณเปนหนง แตรกษาไมได ไ มไดทำความเพยรทตอเนอง กไมไดอทธบาท เชนอะไรบาง บางทานชอบฟงธรรม พอฟงไป เจอจดทตวเองเขาใจ เขาใจอรรถ เขาใจธรรม รสกเบกบาน อารมณเปนหนง ตงมน เปนสมาธ แตไมอาจรกษาไดเพราะไมมปธานสงขาร ไมมความเพยรทำตอ ไมไดเจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร ทงๆ ทโดยธรรมชาต ถาใชชวตอยางมสตสมปชญญะ กพอสมผสกบสมาธไดบางเหมอนกน เคยไดสมาธกนบางไหม คงเคยไดบางนะ บางทไปทำบญนกไดสมาธแลว บางคนสวดมนต ตงใจสวด จตเบกบาน จตกมสข มสมาธได พอจตเบกบานหากรกษาไมเปน ไมทำความเพยรตามแบบสมมปปธาน เจออารมณนนอารมณนกระทบ สมาธกหายหมด

"ถาไดศกษาธรรมะหมวดนแลว เรารวา หากตองการใหสมาธเกดบอยๆ ตอง

เปนผใชชวตอยางมสต มความเพยร ปองกนกเลส ละกเลส เจรญกศลเสมอ ทน สมาธมาจาก ๔ ลกษณะ คอ มาจากฉนทะ ไดทำในสงทพอใจ อปมาเหมอนวา การทเราจะไดยศ ไดตำแหนงจากพระราชา เราไปสมครงานทเราชอบ เราชอบทำอนน พอชอบกขยนทำงาน ทำงานทกวนๆ ขยนทำทกวน พระราชาทรงเหนความตงใจ เหนวาเราขยนทำทกวนดวยความชอบใจ เขากใหรางวล สมาธในทำนองนเรยกวา อทธบาทประกอบดวย ฉนทสมาธและปธานสงขาร

"หากอาศย วรยะ คอ ความกลาหาญ บากบน อดทน เขมแขง ไมยอมแพ กลา

ส ไมทอถอย มสตและทำความเพยรตามสมควรแลว ทน พอจะทำสมาธ กตงใจมาก อดทน บากบน แลวจตตงมน เปนหนง เรยกวาวรยสมาธ เหมอนกบคนทชวยภาระกจสำคญของพระราชาจนไดยศไดตำแหนง คนทำแบบฉนทะกไปสมครงานทตนชอบ ทำทกวนๆ พระราชาเหนคณความดกใหตำแหนงใหยศมา คนทมวรยน อปมาเหมอนวา ไมไดไปทำทกวนหรอก ปลอยคนอนเขาทำไปกอน ทน ถาเกดพระราชามภาระกจสำคญขนมา เชนวา บานเมองถกโจรมาปลน กสมครไปเปนทหาร สกบโจร สดวยความกลาหาญ เขมแขง อดทน ไมกลวตาย อาศยความกลาหาญของตนน พระราชากใหตำแหนง อยางน

"หากอาศย จตตะ คอ ความเอาใจใส จดจอมนคงในเรองใดเรองหนง ใสใจ

สงนนเปนพเศษ มคณสมบตในจตทเพยงพอในเรองนนๆ อปมาเรองพระราชาใหรางวล

�16

คนนไมทำอยาง ๒ คนขางตน ฝกตนเองใหมคณสมบต มความสามารถดานใดดานหนง เกงดานใดดานหนง อนเปนทตองการของพระราชา พระราชาเหนวาเกงดานนกใหรางวล ยอดเยยมดานน ถาเปนผใชชวตอยางมสตสมปชญญะ ทำความเพยรตามหลกสมมปปธาน ฝกจตใหคณธรรมความดตางๆ ใสใจเรองจต ฝกจตใหมความเหมาะสมทจะเกดสมาธ เอาใจใสเสมอ แลวไดความเปนหนงของจต เรยกวาจตตสมาธ ความเพยรททำอยเสมอเพอปองกนกเลส ละกเลส เจรญกศล รกษากศล เรยกวาปธานสงขาร

"หากอาศยวมงสาแลวเกดสมาธ วมงสา คอ การรจกพจารณาดวยปญญา ม

ปญญาพจารณาใสใจใหถกตอง มโยนโสมนสการ เขาใจเหตปจจย มสตสมปชญญะ ทำความเพยร มปญญามองเหนความจรง ทำอยางนแลว นวรณหมด ไ ดความเปนหนงแหงจต สมาธเกด ไดจตตงมน มอารมณเปนหนง จากการใชปญญาพจารณาถกตอง เรยกวาวมงสาสมาธ ความเพยรทใชเรยกวาปธานสงขาร มกองหนนดวางนเถอะ ถากองหนนไมด ทำไมตอเนอง กไมไดอทธบาท อปมาเหมอนกบพระราชาใหรางวลแกบคคลผมปญญาด มความสามารถในดานการพจารณาแกปญหาทซบซอนได

"ในชวตประจำวน ทานทงหลายคงไดสมผสกบสมาธบาง แตหากไมรเทคนควธใน

การเอามาพฒนาตอ ไมฉลาดในการเจรญ ทำใหคลองแคลว กไมไดผล วนน ใหความหมายฉนทสมาธ วรยสมาธ จตตสมาธ วมงสาสมาธ และความหมายปธานสงขารแลว พอทำเปนไหม ถายงทำไมเปน กใหทำเรมจากสตปฏฐาน ๔ มาทำความเพยรปองกนกเลส ละกเลส เจรญและรกษากศล ทำบอยๆ จะไดรจกบางวา สมาธเปนอยางน การทำสมาธตามหลกอทธบาท ๔ อาศยตวนำททำใหเกดสมาธ คอ ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา

"๓. วธเจรญอทธบาท ๔ หลงจากทไดแสดงความหมายของอทธบาทแลว ตอไป จะแสดงวธเจรญอทธบาท

ทง ๔ โดยละเอยด ในสงยตนกาย มหาวรวรรค วภงคสตร ขอ ๘๓๒ พระพทธเจาตรสวา "ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการน ทบคคลเจรญ ทำใหมากแลว มผลมาก ม

อานสงสมาก

อทธบาท ๔ ประการทบคคลเจรญอยางไร ทำใหมากแลวอยางไร จงมผลมาก ม

อานสงสมาก

�17

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาทประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขารดงนวา ฉนทะของเราจกไม

ยอหยอนนก ไมตองประคบประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไมซาน

ไปในภายนอก และมความหมายรวาเบองหนาและเบองหลงอย คอ ม

ความหมายรวาเบองหลงเหมอนเบองหนา เบองหนาเหมอนเบอง

หลง เบองบนเหมอนเบองลาง เบองลางเหมอนเบองบน กลางคน

เหมอนกลางวน กลางวนเหมอนกลางคน มใจสงด ไ มมเครองรอยรด

อบรมจตใหสวางอย

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร ฯลฯ

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร ฯลฯ

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขารดงนวา วมงสาของเราจก

ไมยอหยอนนก ไมตองประคบประคองเกนไป ไมหดหในภายใน ไม

ซานไปในภายนอก และมความหมายรวาเบองหนาและเบองหลงอย

คอ มความหมายรวาเบองหลงเหมอนเบองหนา เบองหนาเหมอน

เบองหลง เบองบนเหมอนเบองลาง เบองลางเหมอนเบองบน กลาง

คนเหมอนกลางวน กลางวนเหมอนกลางคน มใจสงด ไมมเครองรอย

รด อบรมจตใหสวางอย

"ฉนทะทยอหยอนนก เปนอยางไร

คอ ฉนทะทสหรคตดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน

นเรยกวา ฉนทะทยอหยอนนก

"ฉนทะทตองประคบประคองเกนไป เปนอยางไร

คอ ฉนทะทสหรคตดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ

นเรยกวา ฉนทะทตองประคบประคองเกนไป

"ฉนทะทหดหในภายใน เปนอยางไร

คอ ฉนทะทสหรคตดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ

นเรยกวา ฉนทะทหดหในภายใน

"

�18

ฉนทะทซานไปในภายนอก เปนอยางไร

คอ ฉนทะทซานไป ฟงไป ปรารภกามคณ ๕ ประการในภายนอก

นเรยกวา ฉนทะทซานไปในภายนอก

"ภกษมความหมายรวาเบองหนาและเบองหลงอย คอ มความหมายรวา เบองหลง

เหมอนเบองหนา เบองหนาเหมอนเบองหลง เปนอยางไร

คอ ความหมายรวา เบองหนาและเบองหลงอนภกษในธรรมวนยนเรยนด ใ สใจด

ทรงจำด รแจงดแลวดวยปญญา

ภกษชอวามความหมายรวาเบองหนาและเบองหลงอย คอ มความหมายรวา เบอง

หลงเหมอนเบองหนา เบองหนาเหมอนเบองหลง เปนอยางนแล

"ภกษมความหมายรวาเบองบนเหมอนเบองลาง เบองลางเหมอนเบองบนอย เปน

อยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนยอมพจารณากายนขนเบองบนแตพนเทาขนไป พจารณาลง

เบองลางแตปลายผมลงมา มหนงหมอยโดยรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา

ในรางกายนม ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก ไต หวใจ ตบ พงผด มาม

ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน นำตา เปลว

มน นำลาย นำมก ไขขอ มตร

ภกษชอวามความหมายรวาเบองบนเหมอนเบองลาง เบองลางเหมอนเบองบนอย

เปนอยางนแล

"ภกษมความหมายรวากลางคนเหมอนกลางวน กลางวนเหมอนกลางคนอย เปน

อยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร ใ น

กลางวนดวยอาการเหลาใด ดวยเพศเหลาใด ดวยนมตเหลาใด เธอกเจรญอทธบาททประกอบ

ดวยฉนทสมาธปธานสงขารในกลางคนดวยอาการเหลานน ดวยเพศเหลานน ดวยนมตเหลา

นน อกประการหนง ภกษเจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขารในกลางคน

ดวยอาการเหลาใด ดวยเพศเหลาใด ดวยนมตเหลาใด เธอกเจรญอทธบาททประกอบดวย

ฉนทสมาธปธานสงขารในกลางวน ดวยอาการเหลานน ดวยเพศเหลานน ดวยนมตเหลานน

�19

ภกษชอวามความหมายรวากลางคนเหมอนกลางวน กลางวนเหมอนกลางคนอย

เปนอยางนแล

"ภกษมใจสงด ไมมเครองรอยรด อบรมจตใหสวางอย เปนอยางไร

คอ อาโลกสญญา (ความหมายรแสงสวาง) อนภกษในธรรมวนยนเรยนไวด ความ

หมายรวากลางวน ตงมนด

ภกษชอวามใจสงด ไมมเครองรอยรด อบรมจตใหสวางอย เปนอยางนแล

"วรยะทยอหยอนนก เปนอยางไร

คอ วรยะทสหรคตดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน

นเรยกวา วรยะทยอหยอนนก

"วรยะทตองประคบประคองเกนไป เปนอยางไร

คอ วรยะทสหรคตดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ

นเรยกวา วรยะทตองประคบประคองเกนไป

"วรยะทหดหในภายใน เปนอยางไร

คอ วรยะทสหรคตดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ

นเรยกวา วรยะทหดหในภายใน

"วรยะทซานไปในภายนอก เปนอยางไร

คอ วรยะทซานไป ฟงไป ปรารภกามคณ ๕ ประการในภายนอก

นเรยกวา วรยะทซานไปในภายนอก ฯลฯ

ภกษชอวามใจสงด ไมมเครองรอยรด อบรมจตใหสวางอย เปนอยางนแล

"จตทยอหยอนนก เปนอยางไร

คอ จตทสหรคตดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน

นเรยกวา จตทยอหยอนนก

"จตทตองประคบประคองเกนไป เปนอยางไร

�20

คอ จตทสหรคตดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ

นเรยกวา จตทตองประคบประคองเกนไป

"จตทหดหในภายใน เปนอยางไร

คอ จตทสหรคตดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ

นเรยกวา จตทหดหในภายใน

"จตทซานไปในภายนอก เปนอยางไร

คอ จตทซานไป ฟงไป ปรารภกามคณ ๕ ประการในภายนอก

นเรยกวา จตทซานไปในภายนอก ฯลฯ

ภกษชอวามใจสงด ไมมเครองรอยรด อบรมจตใหสวางอย เปนอยางนแล

"วมงสาทยอหยอนนก เปนอยางไร

คอ วมงสาทสหรคตดวยความเกยจคราน สมปยตดวยความเกยจคราน

นเรยกวา วมงสาทยอหยอนนก

"วมงสาทตองประคบประคองเกนไป เปนอยางไร

คอ วมงสาทสหรคตดวยอทธจจะ สมปยตดวยอทธจจะ

นเรยกวา วมงสาทตองประคบประคองเกนไป

"วมงสาทหดหในภายใน เปนอยางไร

คอ วมงสาทสหรคตดวยถนมทธะ สมปยตดวยถนมทธะ

นเรยกวา วมงสาทหดหในภายใน

"วมงสาทซานไปในภายนอก เปนอยางไร

คอ วมงสาทซานไป ฟงไป ปรารภกามคณ ๕ ประการ ในภายนอก

นเรยกวา วมงสาทซานไปในภายนอก ฯลฯ

ภกษชอวามใจสงด ไมมเครองรอยรด อบรมจตใหสวางอย เปนอยางนแล

ภกษทงหลาย อทธบาท ๔ ประการทบคคลเจรญอยางนแล ทำใหมากแลวอยางน จง

มผลมาก มอานสงสมาก

�21

"ภกษทงหลาย เมออทธบาท ๔ ประการนทภกษเจรญอยางนแล ทำใหมาก แลวอยาง

น ภกษยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวแสดงเปนหลายคนกได หลายคนแสดงเปน

คนเดยวกได ฯลฯ ใชอำนาจทางกายไปจนถงพรหมโลกกได เมออทธบาท ๔ ประการน ท

ภกษเจรญอยางนแล ทำใหมากแลวอยางน ภกษทำใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมม

อาสวะเพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน

วภงคสตรท ๑๐ จบ

"นเปนวธการปฏบตอทธบาท ๔ ทแจกแจงอยางละเอยด คอ ผปฏบตทเหนโทษภย

ของสงสารวฏ ปฏบตตามหลกอรยมรรคมองค ๘ ตามคำสอนของพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทำความเพยร เจรญอทธบาท ทำใหจตใหเปนหนงโดยอาศยฉนทะ อาศยวรยะ อาศยจตตะ อาศยวมงสา คอ ทำฉนทสมาธปธานสงขาร วรยสมาธปธานสงขาร จตตสมาธปธานสงขาร และวมงสาสมาธปธานสงขาร โดยละเอยดแยกเปน ๘ ประเดนดงน

"(๑) ไมยอหยอนนก คอ ไมเกยจคราน ไมลดละความเพยร อนเปนเหตทำใหจต

จมลงไปในฝายอกศล ไมปลอยใหอดอาดยดยาดอยกบเรองอกศลตางๆ "(๒) ไ มตองประคบประคองเกนไป คอ ไ มมอทธจจะ ไ มฟงซานไปตามเรอง

ตางๆ ไมปลอยจตใหฟงไปอดตหรออนาคต เชนวา เมอกอนเคยไดสมาธระดบนนระดบน หรอจะพยายามทำใหไดสมาธระดบนนระดบนในวนพรงน ในอนาคตจะไดนนไดน

"(๓) ไมหดหในภายใน คอ ไมหดห ไมทอแท ไมทอถอย ไมเซองซม งวเงย ซม

กระทอ จตหดงอตวเขาภายใน "(๔) ไมซานไปในภายนอก คอ ไมไปคดถงความสขจากกามคณทง ๕ ไมคดโหย

หาความสขจากรป เสยง กลน รส สมผส ทำจตใหสงดการด การฟง การดมกลน การลมรส การกระทบสมผส ไมคำนงถง และไมกำหนดหมายสงตางๆ ใหเปนกาม

"

�22

(๕) หมายรเบองหนาและเบองหลง คอ ปฏบตถกตองตามคำสอนทไดศกษาเลาเรยนมาเปนอยางด ปฏบตตรงตามทพระพทธเจาสอนไวทกอยาง เรยนมาอยางไร จำมาอยางไร กปฏบตตามอยางนน เทยบเคยงกนได ลงกนไดกบคำสอน

"(๖) รเบองบนเหมอนเบองลาง เบองลางเหมอนเบองบน คอ พจารณาความ

จรงของกายน จากบนคอศรษะลงลางคอฝาเทา และจากฝาเทาขนไปถงศรษะวาประกอบไปดวยของไมสวยงาม มผม ขน เลบ ฟน หนง เปนตน

"(๗) หมายรกลางคนเหมอนกลางวน กลางวนเหมอนกลางคน คอ ทำใหจตเปน

สมาธแบบเดยวกนทงกลางคนและกลางวน รกษาสมาธไวทงกลางคนและกลางวน มจตตงมนด ทงกลางวนและกลางคน

"(๘) มใจสงด ไมมเครองรอยรด อบรมจตใหสวางอย คอ มจตทเปนหนง หาง

ไกลจากกาม หางไกลจากอกศลธรรมทงหลาย มอาโลกสญญา กำหนดหมายความสวาง จตใจปลอดโปรง ไมมความมดมาคลม

"อกพระสตรหนง จะกลาวแบบสรป เพอใหเขาใจความหมายและความแตกตาง

ของคำวา (๑) อทธ (๒) อทธบาท (๓) อทธบาทภาวนา และ (๔) ปฏปทาทใหถงอทธบาทภาวนา ในสงยตนกาย มหาววรรค ปฐมอานนทสตร ขอ ๘๓๙

"เรองเกดขนทกรงสาวตถ

ครงนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลว นง

ณ ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาคดงนวา

ขาแตพระองคผเจรญ อทธ เปนอยางไร อทธบาท เปนอยางไร อทธบาทภาวนา เปน

อยางไร ปฏปทาทใหถงอทธบาทภาวนา เปนอยางไร

พระผมพระภาคตรสตอบวา อานนท ภกษในธรรมวนยนยอมแสดงฤทธไดหลาย

อยาง คอ คนเดยวแสดงเปนหลายคนกได หลายคนแสดงเปนคนเดยวกได ฯลฯ ใ ชอำนาจ

ทางกายไปจนถงพรหมโลกกได นเรยกวา อทธ

"อทธบาท เปนอยางไร

�23

คอ มรรคใด ปฏปทาใดเปนไปเพอไดฤทธ เพอไดเฉพาะซงฤทธ

นเรยกวา อทธบาท

"อทธบาทภาวนา เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยน

๑. เจรญอทธบาททประกอบดวยฉนทสมาธปธานสงขาร

๒. เจรญอทธบาททประกอบดวยวรยสมาธปธานสงขาร

๓. เจรญอทธบาททประกอบดวยจตตสมาธปธานสงขาร

๔. เจรญอทธบาททประกอบดวยวมงสาสมาธปธานสงขาร

นเรยกวา อทธบาทภาวนา

"ปฏปทาทใหถงอทธบาทภาวนา เปนอยางไร

คอ อรยมรรคมองค ๘ ไดแก

๑. สมมาทฏฐ

๒. สมมาสงกปปะ

๓. สมมาวาจา

๔. สมมากมมนตะ

๕. สมมาอาชวะ

๖. สมมาวายามะ

๗. สมมาสต

๘. สมมาสมาธ

นเรยกวา ปฏปทาทใหถงอทธบาทภาวนา

ปฐมอานนทสตรท ๗ จบ

"พระสตรนกลาวแบบสรป แยกแยะเปน ๔ เรอง ตามทไดบรรยายมาแลวนนแหละ

สวนปฏปทาททำใหถงอทธบาทภาวนา ทำใหอทธบาทเจรญงอกงาม จนกระทงสมบรณ คอ อรยมรรคมองค ๘ อทธบาทเนนการทำสมาธเปนหลก เปนหนงในอรยมรรคมองค ๘ มสมาธแลวยงไมครบ ตองฝกตอไปอก ตองฝกอรยมรรคมองค ๘ กเลสจงหมด ความหวนไหวอนเกดจากกเลสกหมด ความยนดยนรายหมด สมาธกสมบรณได ฝกแตสมาธ

�24

อยางเดยว สมาธไมอาจจะสมบรณได ตองฝกอรยมรรค ใ หกเลสหมด สมาธจงจะสมบรณ

"บางทานบอกวา ตองเรยนมาก ตองปฏบตมากขนาดนเลยเหรออาจารย ตองทำ

มากอยางนแหละ จงบรรลยาก ถาไมทำกไมบรรลนะ บางทานไปอานมาวา คนอนแคฟง ปฏบตหนอยเดยวกบรรล เราไมไดไปเชคปฏปทาใหละเอยด ไ มมอะไรไดมาแบบฟลค ๆ หรอก มเหตปจจยทงหมด บางทเหตปจจย มนปกปดอย เราไมอาจรได ตอนนเหตปจจยททำใหถงความหลดพนเปดเผยแลว ตามทพระพทธองคตรสไว คอ อรยมรรคมองค ๘ กอยาลมพากนพากเพยรอบรมเจรญมรรค

"สรปแลววนนพดเรอง อทธบาท ๔ อทธ แปลวา ความสำเรจทงดานสมาธ เปน

ฌาน อภญญา และดานวชชา บรรลธรรม หมดจดจากกเลส ถงความเปนพระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม พระอรหนต กระทำใหแจงพระนพพาน

"อทธบาท คอ เหต มรรค ปฏปทา หรอขอปฏบตททำใหไดอทธ หนทางทจะทำให

บรรลความสำเรจ มวธฝกอย ๔ วธ ถาอาศยฉนทะแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต เรยกวาฉนทสมาธและปธานสงขาร ถาอาศยวรยะแลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต เรยกวาวรยสมาธและปธานสงขาร ถาอาศยจตจดจอลงไป แลวไดสมาธ ไ ดเอกคคตาจต เรยกวาจตตสมาธและปธานสงขาร ถาอาศยวมงสา รจกพจารณาแงมมททำใหเกดความร แลวไดสมาธ ไดเอกคคตาจต เรยกวาวมงสาสมาธและปธานสงขาร อทธบาทภาวนา กไดอานวธฝกจตใหไดสมาธโดยละเอยด ไ มหยอนเกนไป ไ มประคบประคองเกนไป ไ มหดหภายใน ไ มฟงไปหาภายนอก เปนตน จนถง ปฏปทาททำใหถงความสำเรจดานอทธบาท คอ อรยมรรคมองค ๘

"บรรยายมาคงพอสมควรแกเวลาเทานนะครบ อนโมทนาทกทานครบ

"_______________________