บทคัดย่อ ความสัมพันธ์ทาง ...บทค ดย อ ความส มพ นธ ทางว ฒนธรรมระหว างร ฐโอร

บทคดยอ

ความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางรฐโอรสสากบประเทศไทย:

ศกษาจากหลกฐานทางโบราณคด

เปนททราบกนโดยท�วไปวา อารยธรรมอนเดยไดเขามามบทบาท

สำคญในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงรวมถงดนแดนทเปนประเทศไทย

ในป�จจบน ดงจะเหนไดจากแบบแผนการดำเนนชวตโดยเฉพาะการนบถอ

ศาสนา นอกจากนยงไดพบโบราณวตถหรอหลกฐานทางโบราณคดอกเปน

จำนวนมากทแสดงใหเหนถงรองรอยการตดตอกบอนเดยจากภมภาคตางๆ

ทงภาคใต ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนตก ทงน

รฐโบราณสมยประวตศาสตรตอนตนในเอเชยตะวนออกเฉยงใตคงมการ

ตดตอกบอนเดยภาคตะวนออกคอบรเวณรฐโอรสสาในป�จจบนดวย แตกยง

ไมเคยมการศกษาทางดานโบราณคดอยางจรงจงถงรปแบบความสมพนธ

ดงกลาว

ผลจากการวจยครงนสรปไดวา มหลกฐานทางโบราณคดบางประเภท

ทพบในประเทศไทย ซงมลกษณะบางประการคลายกบทพบในรฐโอรสสา

โดยเฉพาะหลกฐานประเภทตราประทบหรอตราดนเผาเหรยญลกป�ดและ

ภาชนะดนเผา หลกฐานเหลานแสดงใหเหนวาการตดตอนนนาจะเกดขนจาก

กจกรรมการคาขายทางทะเลระหวาง2ภมภาคเปนหลกดงนนการตดตอ

สมพนธดงกลาวจงเปนสวนหนงของเครอขายการคาสมยโบราณทเชอมโยง

ระหวางประเทศอนเดย อาณาจกรโรมน ประเทศจน และภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต

Abstract

On the Relationship between Thailand and Orissa:

Study based on Archaeological Evidence

As has been previously demonstrated, Indian culture played a

leading role in ancient Southeast Asia, including present day Thailand.

This influence can be seen in day to day life and more specifically in

religion. A large amount of artifacts and archaeological evidence from

various sites in Thailand can be traced back to various parts of the

diverse Indian sub-continent including Southern India, Northern India,

Northeast and Western India. It is also believed that early states in

Southeast Asia are likely to have had contacted with Eastern India

or the modern Orissa state, but we have no specific archaeological

evidence of this interaction.

The result of this research demonstrates some similarities

in the archaeological context which can be interpreted through the

relationship between Orissa and Thailand in ancient time. All evidence

(such as terracotta seal, coin, bead, and pottery) reflect the contact

that emerged from the maritime trade between two regions. Thus,

this relationship is part of the ancient trade and commerce that linked

many regions including India, Roman, China and Southeast Asia.

ความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางรฐโอรสสากบประเทศไทย:

ศกษาจากหลกฐานทางโบราณคด*

สฤษดพงศ ขนทรง**

Saritpong Khunsong

1. บทนำ

เปนททราบกนโดยทวไปวา อารยธรรมอนเดยไดเขามามบทบาท

สำคญตอภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต อนรวมถงดนแดนทเปนประเทศไทย

ในป�จจบนเรองราวของอารยธรรมอนเดยจากหลายภมภาคทงอนเดยภาคใต

ภาคเหนอภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนตกมกไดรบการกลาว

อางถงอยบอยครงในแวดวงวชาการทางดานโบราณคดและประวตศาสตร

ศลปะ(ดตวอยางในผาสขอนทราวธ2542:154-168;เชษฐตงสญชล

2553) แตทผานมายงไมมการศกษาถงความสมพนธระหวางดนแดนทาง

ตะวนออกของอนเดยแถบรฐโอรสสากบเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยเฉพาะ

ประเทศไทยอยางจรงจง ทงๆ ทรฐโอรสสาเคยมเมองทาคาขายสมยโบราณ

อยมากมาย(Sinha1999;Behera1999;Patnaik2006)และยงเคยเปน

ศนยกลางทสำคญของพทธศาสนานกายตนตระยาน กอนทพทธศาสนาจะ

* บทความวจย โดยไดรบทนสนบสนนการวจยจากสำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

ภายใตโครงการแลกเปลยนนกวชาการไทย-อนเดย(NRCT-ICSSR)ประจำปงบประมาณ

2550

**ภาควชาโบราณคดคณะโบราณคดมหาวทยาลยศลปากร

4 ดำรงวชาการ

หายไปจากอนเดยในชวงพทธศตวรรษท18(BeheraandDonaldson1998:

24-26)

ทงนมขอมลตวอยางแสดงความสมพนธทางศลปกรรมระหวางรฐ

โอรสสาและดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตเชนเจตยวหารนนปยะทเมอง

พกามประเทศพมาซงสรางขนในชวงพทธศตวรรษท16มลกษณะทาง

สถาป�ตยกรรมคลายคลงกบเทวาลยปรศราเมศวรทเมองภวเนศวรรฐโอรสสา

ซงสรางขนในราวพทธศตวรรษท12(ภาพท1)การสลกตกแตงหนาตาง

บรเวณมณฑปของเทวาลยหลายหลงทเมองภวเนศวรกนาจะเปนตนแบบ

ใหกบศาสนสถานทเมองพกามอกหลายแหงดวย(Luce1969-1970:pl.122,

211,250,339)***

*** อนงนายมศรา (P.P.Mishra) นกวชาการชาวอนเดยไดเสนอความเหนวา ลกษณะ

สถาป�ตยกรรมบางประการของพระศรรตนมหาธาตทเมองเชลยง อ.ศรสชนาลย จ.สโขทย

คลายคลงกบเทวาลยในโอรสสา (Mishra 1999: 277) แตผวจยกลบมความเหนตางไป

ดวยพระศรรตนมหาธาตองคนเปนเจดยทรงปรางคทสรางขนในชวงพทธศตวรรษท19และ

บรณปฏสงขรณในชวงพทธศตวรรษท21จงควรมตนแบบเปนปราสาทในศลปะขอมไมใช

เทวาลยแบบโอรสสาเพราะรปแบบของเจดยทรงปรางคในศลปะไทยไดถอกำเนดขนใน

ราวตนพทธศตวรรษท19ซงมววฒนาการทางมาจากปราสาทขอม(ดในสนตเลกสขม

2542:14,112-115)

5ความสมพนธทางวฒนธรรมระหวางรฐโอรสสากบประเทศไทย : ศกษาจากหลกฐานทางโบราณคด

ภาพ

ท 1

เปรย

บเทย

บระห

วางเ

ทวาล

ยทโอ

รสสา

กบเจ

ตยวห

ารท

เมอง

พกา

มของ

พมา


ดวยเหตนผวจยจงพยายามคนควาหาหลกฐานทางโบราณคดประเภท

ตางๆ ทนาจะแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางดนแดนทางตะวนออก

ของอนเดยกบชมชนโบราณในประเทศไทยโดยในป2551ผวจยไดรบทน

สนบสนนจากสำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตใหเดนทางไปเกบขอมล

ทรฐโอรสสาและรฐเบงกอลตะวนตก เปนเวลา 15 วน ทำใหไดขอมลใหม

ทางประวตศาสตร และโบราณคดเกยวกบรฐโอรสสามากยงขน รวมทงได

ขอสงเกตทเปนประโยชนสำหรบการศกษาตอไปดวย

2. ทตงและสภาพภมศาสตรของรฐโอรสสา

รฐโอรสสาตงอยทางตะวนออกของประเทศอนเดย มขอบเขตดาน

ทศตะวนออกเฉยงเหนอตดตอกบรฐเบงกอลตะวนตก ทางเหนอจรดรฐชาร-

คานท ทางตะวนตกตดตอกบรฐชาฏสการ ทางใตจรดรฐอานธระประเทศ

และทางตะวนออกเปนอาวเบงกอล ลกษณะเชนนทำใหรฐโอรสสามสภาพ

เปนด�งสะพานทเชอมตอระหวางอนเดยภาคเหนอและอนเดยภาคใต(แผนท1)

ลกษณะทางภมศาสตรของรฐโอรสสาแบงไดเปน5เขตหลกๆประกอบ

ดวยพนทภเขาตอนกลางพนทดอนทราบสงทราบลมแมน�ำ และทราบ

ชายฝ��งทะเลโดยทราบชายฝ��งทะเลนนเกดขนจากแมน�ำสำคญ6สายซง

ไหลไปลงอาวเบงกอล โดยมความยาวของแนวชายฝ��งทะเลถง 529 กโลเมตร

สงผลใหรฐโอรสสามสภาพเปนเสมอนประตทางผานของอารยธรรมอนเดย

ทจะแพรขยายไปยงภมภาคตางๆโดยเฉพาะเอเชยตะวนออกเฉยงใต


แผนท 1 แสดงทต งของรฐโอรสสาทางตะวนออกของประเทศอนเดย


3. รฐโอรสสาในสมยกอนประวตศาสตร

ในรฐโอรสสาไดปรากฏรองรอยการอยอาศยของมนษยมาแลวตงแต

ชวงกอนประวตศาสตร โดยพบเครองมอหนกรวดแมน�ำและขวานกำป��น ซง

กำหนดอายไดในราว50,000ถง300,000ปมาแลว(Chakrabarti2006:58-

59;Mishra1997:2-3)ตอมาคอในยคหนใหมและยคทองแดงกไดคนพบ

เครองมอหนขดและเครองมอโลหะจำนวนมาก(Chakrabarti2006:258-259)

ทนาสนใจคอ ไดพบขวานหนขดแบบมบาตามแหลงโบราณคดหลาย

แหงในรฐโอรสสา(Chakrabarti2006:259;Mishra1997:3;Behera1999:

164-165)ซงขวานหนขดแบบมบานไดคนพบทวไปในภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใต ในประเทศไทยกมการคนพบในหลายพนท เชน จ.เชยงราย จ.นคร

ราชสมาและพบมากทจ.สพรรณบร(ชนอยด2509:48-50)ขอมลขางตน

ทำใหนกโบราณคดบางทานสนนษฐานวา คงมการตดตอสมพนธของกลมคน

ในอนเดยและเอเชยตะวนออกเฉยงใตมาแลวตงแตสมยหนใหม ราวๆ 4,000-

2,000ปมาแลว(Behera1999:164-165;ผาสขอนทราวธ2542:48-49)

4. สงเขปประวตศาสตรของรฐโอรสสา

ในอดตมชอเรยกรฐโอรสสาตางกนไปเชนกลงคะ(Kalinga)โอดรา

(Odra)อดรา(Udra)โอดวสา(Odivisa)เปนตน(Sircar1971:167-184;

Panigrahi2008:3)สวนชอเรยกซงเปนทรจกกนดทงในหมชาวอนเดย

และตางชาตรวมทงชาวไทยดวยคอ“กลงคะ”ชอนเปนทรจกเพราะผลจาก

เหตการณสำคญทางประวตศาสตรเมอครงสงครามกลงคะในรชกาลพระเจา

อโศกมหาราชเมอพ.ศ.282(Mohanty2007:23-25)สวนงานเขยนของ

ทเบตในชวงพทธศตวรรษท21-22กไดบนทกถง“โอดวสา”(Odivisa)และ

“โอดดยาน” (Oddiyan) วาเปนศนยกลางสำคญแหงหนงของพทธศาสนา


(Sircar1971:167;Parida2006:4)

โอรสสาเรมเขาสสมยประวตศาสตรอยางแทจรงเมอ พ.ศ. 282 จารก

พระเจาอโศกหมายเลข13ไดใหรายละเอยดเกยวกบสงครามกบกลงคะในป

ดงกลาว โดยหลงจากสงครามเสรจสนลงพรอมกบการสญเสยครงยงใหญ

พระเจาอโศกไดหนมานบถอพทธศาสนา ซงในรฐโอรสสากมจารกของพระองค

อยางนอย2หลกทเธาล(Dhauli)และเจาคฤหะ(Jaugarh)(Panigrahi2008:

15-16)

ภายหลงจากการลมสลายของราชวงศโมรยะ โอรสสากกลายเปน

บานเมองอสระปกครองโดยราชวงศเซดมหาเมฆวาหนะในชวงพทธศตวรรษ

ท 4 จารกหะตกมภะทอทยคร (Udayagiri) กลาวถงพระเจาคาระเวละ ซงทรง

ขยายดนแดนไปยงพนทตางๆพระองคทรงโปรดฯใหขดถ�ำสำหรบนกบวช

ในศาสนาเชนขนทอทยคร(Sahu1984;BeheraandDonaldson1998:

4;Panigrahi2008:17-28)

จารกหะตกมภะยงไดกลาวถง “กลงคะนคร” วาเปนเมองหลวงของ

พระเจาคาระเวละแหงแควนกลงคะ เมองนอาจตรงกบเมองศศปาลคฤหะ

(Sisupalgarh)การขดคนทแหลงนไดเปดเผยใหเหนรองรอยการอยอาศย

ในชวงพทธศตวรรษท2-9(Sahu1984:176-184;Mahopatra1986:

VolI,185-187;Chakrabarti1995:241;Bhoi2006:90)โดยไดพบ

ภาชนะดนเผาจำนวนมากทนาสนใจคอภาชนะดนเผาทมป�มดานใน(knobbed

vessels) และภาชนะทมลายกดดวยซฟ�นเฟอง (rouletted ware) โบราณ-

วตถประเภทอนๆไดแกลกป�ดหนกงมคา เหรยญของพระเจาฮวศกะแหง

ราชวงศกษาณะ และเหรยญแบบปร-กษาณะ (Puri-Kushana coin) จาก

หลกฐานขางตนบงชวาศศปาลคฤหะเปนเมองสำคญทมบทบาทดานการ

คาทางทะเลในสมยโบราณ(Behera1999:165)


ภายหลงการสนสดลงของราชวงศเซดมหาเมฆวาหนะกมหลาย

ราชวงศเขามามอำนาจเชนพวกมรณฑะซงมเชอสายกษาณะ(Panigrahi

2008:29-31)จนกระทงในชวงพทธศตวรรษท11-13ดนแดนสวนใหญ

ของโอรสสาจงตกอยภายใตการปกครองของราชวงศไศโลดภาวะ(Sailod-

bhavas) ในเวลานทงศาสนาเชนพทธ และพราหมณไดเจรญรงเรอง เทวาลย

ในศาสนาพราหมณลทธไศวนกายหลายหลงถกสรางขนทเมองภวเนศวร

(Bhubaneswar)ทสำคญคอปรศราเมศวร(Parasuramesvara)(Panigrahi

2008:277-278;Mahopatra1986:Vol.I,52-56;Mitra1996:27-35)

ในชวงพทธศตวรรษท11-12นเองทมการเรมงานกอสรางศนยกลาง

พทธศาสนา3แหงไดแกรตนคร (Ratnagiri) อทยคร (Udayagiri)และ

ลลตคร(Lalitgiri)ทงหมดตงอยหางจากกนและกนราว10กโลเมตรในมณฑล

ไจเปอรทางตะวนออกเฉยงเหนอของรฐ จากการขดแตงไดพบรองรอยของ

อาคารพทธสถาน สถปจำลอง ประตมากรรมรปเคารพ และตราประทบ

จำนวนมากแหลงโบราณคดทง 3แหงนถอเปนศนยกลางของพทธศาสนา

มหายานหรอตนตระยานทสำคญมากของอนเดย ตงแตชวงพทธศตวรรษท

11หรอ12–18(Mitra1981;Mohanty2007)

จนกระทงในชวงพทธศตวรรษท14-17โอรสสาถกปกครองโดย

ราชวงศโสมะวงศ (Somavamsis) และถอเปนยคทองของศาสนาพราหมณ

ลทธไศวนกายและลทธศกต เทวาลยทมชอเสยงแหงเมองภวเนศวรไดถก

สรางขนหลายหลงเชนมกเตศวร(Muktesvara)ราชราน(Rajarani)และ

ลงคราช(Lingaraja)(Mohapatra1986:61-63,66-73;Panigrahi1981:

87-101;Panigrahi2008:287-297)

ตอมาในชวงพทธศตวรรษท18การบชาสรยะเทพไดทวความสำคญ

สงสดในสมยของพระเจานรสงหะเทวะท1(พ.ศ.1781-1807)แหงราชวงศ


คงคาตะวนออก(EasternGanga)พระองคโปรดฯใหสรางเทวาลยหลงใหญ

ขนทเมองโกนารกเพอถวายใหกบพระสรยะ(Behera2005)แตราชวงศคงคา

ตะวนออกกหมดอำนาจลงไปเมอปพ.ศ.1977ถดจากนกมราชวงศสรยะวงศ

(Suryavamsis)ปกครองตอมาจนถงพทธศตวรรษท21หลงจากนนประวต-

ศาสตรของโอรสสากเขาสความยงเหยงจนกระทงไดรบการจดตงขนเปน

รฐโอรสสาเมอวนท1เมษายนพ.ศ.2497

5. การวเคราะหเปรยบเทยบหลกฐานทางโบราณคดจากรฐโอรสสา

และประเทศไทย

ในสวนนจะขอกลาวถงหลกฐานทางโบราณคดประเภทตางๆ ซงคนพบ

ทรฐโอรสสา และมคณลกษณะบางประการอนสามารถเปรยบเทยบไดกบ

ขอมลหลกฐานทพบในประเทศไทย

5.1 หลกฐานทางโบราณคด

5.1.1 เหรยญและตราประทบมจารก

เมอพ.ศ.2542นายมเคอรจ(B.N.Mukherjee)นกอานจารกชาว

อนเดยไดเสนอวา มการคนพบจารกสนๆดวยอกษรพราหมขโรษฐเปนจำนวน

มากในแถบตอนลางของรฐเบงกอลตะวนตก ซงตดตอกบเขตของรฐโอรสสา

จารกอกษรผสมดงกลาวนสามารถเชอมโยงเขากบกลมชนจากเอเชยกลาง

ทเขามามบทบาทในอนเดยคอกลมชาว“ซเถยน”(Scythians)หรอ“ยยจ”

(Yueh-chi)หรอ “กษาณะ” (Kushanas)หรอทชาวอนเดยเรยกวา “ศกะ”

(Shakas)ซงกลมชนชาวซเถยนนเขามามบทบาทในการคาขายทางทะเล

ระหวางอนเดยและเอเชยตะวนออกเฉยงใตในชวงพทธศตวรรษท6-10


ในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกไดมการคนพบตราประทบทมจารก

อกษรพราหม-ขโรษฐ ซงสามารถกำหนดอายไดในราวพทธศตวรรษท 7 - 8

จากเมองออกแกวประเทศเวยดนามแหลงโบราณคดควนลกป�ดจ.กระบ

เขาสามแกวจ.ชมพรและเมองอทองจ.สพรรณบรและยงพบเหรยญเงน

ทมจารกศรทวารวดฯเปนอกษรพราหม-ขโรษฐ กำหนดอายอยในชวงราว

พทธศตวรรษท11–12ในประเทศไทยอกดวย(Mukherjee1999:201-

205)(ภาพท2)

ภาพท 2 ตราประทบและเหรยญเงนมจารกอกษรพราหม-ขโรษฐ จากแหลงโบราณคดในประเทศไทย

(ทมา : สถาบนทกษณคดศกษา 2529 : 1202, 2337 ; ชะเอม แกวคลาย 2534 : 51)

จากการศกษาขอมลเรองเหรยญกษาปณทคนพบในรฐโอรสสา

ของผวจยกไดหลกฐานมาสนบสนนแนวคดของนายมเคอรจ เพราะมการคน

พบเหรยญกษาปณของพวกกษาณะทวไปในรฐโอรสสา ซงกำหนดเรยกวา

เหรยญแบบปร-กษาณะ(Puri-Kushanacoin)เหรยญแบบดงกลาวนคนพบ

เปนครงแรกทแหลงโบราณคดGurubaiในมณฑลปรเมอพ.ศ.1893(Parida

2006:8)และไดพบทวไปในรฐโอรสสาทงในมณฑลGanjam,Mayurbhanj,

Keonjhar,JajpurและBalasore(Ibid. :8)นกวชาการบางทานเสนอวา

เหรยญแบบปร-กษาณะแสดงใหเหนถงอำนาจของราชวงศกษาณะทมเหนอ

ดนแดนโอรสสา แตนกวชาการบางทานกเสนอวานาจะสะทอนถงกจกรรม


การตดตอคาขายระหวางโอรสสาและพวกกษาณะมากกวา(Tripathy2006:

13;Singh2008:377)

นอกจากนในการขดคนแหลงโบราณคด Manikapatna ซงเปน

เมองทาโบราณในมณฑลปร ไดพบเหรยญแบบปร-กษาณะและเศษภาชนะ

ดนเผาทมจารกอกษรขโรษฐกำหนดอายอยในราวพทธศตวรรษท7(Be-

hera1999:167;Bhoi2006:103)ทงนจากการขดคนแหลงโบราณคด

Sembiran บนเกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย กไดพบเศษภาชนะดนเผา

ทมจารกอกษรขโรษฐเชนกน(Ardika1999:85)โดยนกวชาการบางทาน

มความเหนวา อกษรขโรษฐนพฒนามาจากอกษรอารเมอคของเปอรเซย ซง

เกดขนภายหลงจากการรกรานอนเดยของพระเจาดารอสท1ในปพ.ศ.25

จนกระท��งในชวงพทธศตวรรษท3จนถงพทธศตวรรษท9หรอ10อกษร

ขโรษฐกใชเปนอกษรของทางราชการในแถบตะวนตกเฉยงเหนอของอนเดย

(Ibid.:87)

ดวยเหตนเศษภาชนะดนเผาทจารกอกษรขโรษฐจากเกาะบาหล

รวมทงตราประทบและเหรยญเงนทมจารกอกษรพราหม-ขโรษฐทคนพบท

เมองออกแกวในประเทศเวยดนามและในประเทศไทย จงเปนขอมลสำคญท

แสดงใหเหนถงการตดตอคาขายทางทะเลระหวางเอเชยตะวนออกเฉยงใต

และรฐโอรสสาในสมยโบราณ และมความเชอมโยงเกยวของกบกลมชนเชอ

สายกษาณะหรอซเถยน สอดคลองกบการคนพบประตมากรรมปนป��นภาพ

ชาวตางชาตสวมหมวกทรงสงทนกวชาการบางทานสนนษฐานวาอาจเปน

ชาวซเถยนจากแหลงโบราณคดสมยทวารวดในลมแมน�ำทาจน-แมกลอง

ไดแก เมองนครปฐมโบราณ เมองอทอง และเมองคบว จ.ราชบร (ผาสข

อนทราวธ2542:106-107)(ภาพท3)


ภาพ

ท 3

ประ

ตมาก

รรมช

าวตา

งชาต

ทพ

บตาม

เมอง

โบรา

ณสม

ยทวา

รวด


B.N.Mukherjeeยงไดตงขอสงเกตทนาสนใจดวยวากจกรรมการคา

ของชาวซเถยนนน คงเกยวของกบการคาขายมาพนธดทมาจากเอเชยกลาง

ดวย(Mukherjee1999:201-205)โดยมหลกฐานทางประวตศาสตรท

สนบสนนแนวคดนคอ บนทกของจนในชวงพทธศตวรรษท 10 ทบรรยาย

เกยวกบอาณาจกรฟนน ซงเชอกนวามศนยกลางอยในเขตประเทศกมพชา

ตอนใตและเวยดนามใต โดยมเมองออกแกวเปนเมองทาคาขายทสำคญ ความ

วา “ชายผหนงมนามวาเจยเซยงลซงมาจากประเทศถนยงทางทศตะวนตก

ของประเทศอนเดยไดเดนทางขามประเทศอนเดยมายงอาณาจกรฟนน และ

ไดเลาเรองเกยวกบประเทศอนเดยถวายพระเจาฟ �นจน พระองคจงไดสง

พระญาตองคหนงทรงนามวาซวไปยงประเทศอนเดย ทานผนไดลงเรอทถจล

คณะราชทตไดแลนเรอขนไปตามลำแมนำคงคาจนกระทงถงราชธานของ

ราชวงศมรณฑะ พระราชาแหงประเทศนนกทรงรบรองคณะราชทตฟนนเปน

อยางด และไดฝากมาพนธอนเดยซเถยนหรออนเดย-ศกะ 4 ตวมาถวายแก

พระราชาฟนนดวย...”(สภทรดศดศกล2535:13–14)

นอกจากนจดหมายเหตจนชอ“ทงเตยน”(T’ung-tien)ซงรวบรวม

ขนในชวงพทธศตวรรษท14โดยบนทกเกยวกบประเทศ“โถวเหอ”(T’ou-ho)

ทนกวชาการหลายทานตางมความเหนวา โถวเหอนเปนคำทจนใชเรยก

“ทวารวด”(Wolters1967:234,344;Cœdès1968:76,292;Wheatley

1973:50,56;Yamamoto1979:1139–1143)ยงไดกลาววา“... ประเทศ

นมการคาขายแลกเปลยนอยางเสร ไมมการเกบภาษ ชาวเมองสวนใหญ

ประกอบอาชพเกษตรกรรมและคาขาย ... โดยมชมชนทเปนตลาดใหญ 6

แหง ในการคาขายแลกเปลยนใชเหรยญเงนตราทมขนาดเลกเปนสอกลาง

ประชากรสวนใหญนบถอพทธศาสนา โดยใชภาษาเขยนทแตกตางไปจาก

จน สามารถขชางไดดพอๆ กบการขมา ซงในประเทศนมมาอยไมมากราวๆ


1,000 ตว ...”(Yamamoto1979:1139-1140)

ทนาสนใจคอไดมการคนพบตราประทบหรอตราดนเผาทมรปคนขมา

ตามเมองโบราณสมยทวารวดหลายแหง ไดแก เมองอทอง จ.สพรรณบร

เมองจนเสนจ.นครสวรรคและเมองซบจำปาจ.ลพบร (อนนตกลนโพธกลบ

2547:98,118,127,129–13,ภาพท219)(ภาพท4)แตกควรกลาวไว

ดวยวา ในป�จจบนยงไมเคยมการขดคนพบโครงกระดกมาจากแหลงโบราณคด

สมยทวารวด

ภาพท 4 ตราดนเผาทมรปมาจากเมองโบราณสมยทวารวด

(ทมา: อนนต กลนโพธกลบ 2547 : ภาพท 170, 200, 217, 219, 221)


5.1.2 ลกป�ดและภาชนะดนเผา

การสำรวจและขดคนในประเทศไทยทำใหไดพบลกป�ดและ

ภาชนะดนเผาทมคณลกษณะคลายกบทพบในอนเดยโบราณวตถเหลาน

ไดพบทแหลงโบราณคดหลายแหง เชน บานดอนตาเพชร จ.กาญจนบร

เมองอทองเขาสามแกวควนลกป�ดภเขาทองจ.ระนองทงตกจ.พงงาแหลง

เหลานมอายอยในชวงหวเลยวประวตศาสตรราวพทธศตวรรษท3-4จนถง

พทธศตวรรษท11ซงเปนชวงทมการตดตอคาขายทางทะเลอยางเขมขน

ระหวางอนเดยโรมนจนและเอเชยตะวนออกเฉยงใต

โบราณวตถประเภทลกป�ดหนกงมคาถกพบเปนจำนวนมากตาม

แหลงโบราณคดสมยหวเลยวประวตศาสตร แตลกป�ดหนกงมคานกไมได

ผลตขนในประเทศไทย เพราะการผลตลกป�ดน อยทอนเดยและถกนำเขามา

ขายยงเอเชยตะวนออกเฉยงใตทรฐโอรสสากไดพบลกป�ดหนกงมคา เปน

จำนวนมากตามแหลงโบราณคดตางๆ เชนKalahandi,Bolangir,Baud,

SambalpurและSisupalgarh(Behera1999:166)

สำหรบภาชนะดนเผาทมปมดานใน(knobbedvessels)นนไดพบ

จากการขดคนทบานดอนตาเพชร และเมอไมนานมานกไดพบภาชนะมปม

ดานในแบบนหนงใบจากการสำรวจทอ.ละอนจ.ชมพร(ภาพท5)ภาชนะ

ทมปมดานในนมรายงานอยางเปนทางการวาคนพบเปนครงแรกทเมอง

ศศปาลคฤหะรฐโอรสสาตอมากไดคนพบอกในบรเวณอนๆ เชนลมแมน�ำ

คงคาอานธระประเทศและอสสม(Behera1999:166;Basa1999:38)

นอกจากน จากการขดคนแหลงโบราณคดภเขาทองกไดคนพบเศษภาชนะ

ทมลายกดดวยซฟ�นเฟอง (roulettedware) (บณยฤทธฉายสวรรณและ

เรไรนยวฒน:133-136)ซงเปนเทคนคแบบโรมนอนเปนหลกฐานสำคญ

ทสะทอนใหเหนถงการตดตอคาขายระหวางอนเดย โรมนและเอเชยตะวนออก


เฉยงใตดงไดคนพบเปนจำนวนมากในอนเดยรวมทงในรฐโอรสสา(Basa

1999:40)(ภาพท6)

ภาพท 5 ภาชนะดนเผาทมปมดานใน (knobbed vessel) พบท อ.ละอน จ.ชมพร

เออเฟอภาพประกอบโดย ศาสตราจารย เกยรตคณ ดร.ผาสข อนทราวธ


ถงแมวาเราอาจนำโบราณวตถประเภทลกป�ดและเศษภาชนะดนเผา

ขางตนมาแปลความถงการตดตอคาขายระหวางชมชนโบราณในดนแดน

ไทยและรฐโอรสสาได แตเรากยงไมมหลกฐานมากเพยงพอทจะตดสนไดวา

ลกป�ดและเศษภาชนะดนเผาทคนพบตามแหลงโบราณคดสมยหวเลยว

ประวตศาสตรในประเทศไทยนนผลตขนในรฐโอรสสาหรอมาจากภมภาคอนๆ

ของอนเดย(Basa1999:30-43)ซงเปนประเดนทควรมการศกษาวเคราะห

อยางจรงจงในโอกาสตอไป

ภาพท 6 เศษภาชนะดนเผาทมลายกดดวยซฟ �นเฟอง

(ทมา : Behera 1999 : pl.17)


5.2 หลกฐานศลปกรรม

5.2.1 ประตมากรรม

ประตมากรรมในศลปะโอรสสามทงทสรางขนเนองในศาสนา

พทธฮนดและเชนโดยพบวามลกษณะบางประการของพทธปฏมาในดนแดน

เอเชยตะวนออกเฉยงใตซงมความคลายคลงกบพระพทธรปในศลปะโอรสสา

ทงนไดมการคนพบพระพทธรปเปนจำนวนมากทพทธสถานสำคญ

คอรตนครอทยครและลลตครประตมากรรมจาก3แหลงนแสดงใหเหน

รปแบบทไดรบอทธพลจากศลปะคปตะและหลงคปตะ ราวพทธศตวรรษท

10-13พทธลกษณะของพระพทธรปในศลปะโอรสสามกแสดงสพระพกตร

ออนหวาน แสดงอารมณความรสกทส อถงความเมตตากรณา และมกครอง

จวรเรยบไมมรว(BeheraandDonaldson1999:55)พทธลกษณะเชนน

ไดสงอทธพลใหกบศลปะอนโดนเซยโบราณในชวงพทธศตวรรษท 14 ตวอยาง

เชน พระพทธรปจากบโรพทโธในชวาภาคกลาง อทธพลดงกลาวสอดคลองกบ

ตำนานและเรองเลาพนเมองของอนโดนเซยทกลาววา เจาชายแหงกลงคะ

ไดสงคนจำนวน20,000ครอบครวมายงดนแดนชวา(Behera1999:164,

169)

โดยเราสามารถแบงพระพทธรปในศลปะโอรสสาออกไดเปน3แบบ

คอพระพทธรปยนพระพทธรปน�งและพระพทธรปนาคปรกพระพทธรป

ประทบยนในศลปะโอรสสามกแสดงปางประทานพร(วรทมทรา)ดวยพระหตถ

ขวา ขณะทพระหตถซายยกขนจบชายจวร แตมพระพทธรปยนองคหนงใน

ฉากทพระพทธองคเสดจลงมาจากสวรรคชนดาวดงสพบทลลตครพระหตถ

ขวาแสดงปางประทานอภยสวนพระหตถซายกยกขนจบชายจวร (Behera

andDonaldson1999:55)ซงเปนลกษณะทหาไดยากในศลปะอนเดยแต

กลบมความคลายคลงกบการแสดงปางของพระพทธรปประทบยนในศลปะ


ทวารวดในชวงพทธศตวรรษท12-16(นาเสยดายอยางยงทพระพทธรปองค

ดงกลาวเกบรกษาอยในพพธภณฑทลลตครและไมอนญาตใหถายภาพได)

นอกจากน ชอง บวสเซอลเยร (Jean Boisselier) นกประวตศาสตร

ศลปะชาวฝร�งเศสไดเคยเสนอวามพระพทธรปบางองคในศลปะลานนา

ทางภาคเหนอของไทยกำหนดอายราวพทธศตวรรษท19-21แสดงปาง

มารวชยโดยวางพระหตถขวาไวตรงพระชานขวา(หวเขาขวา)หรอบรเวณ

ใกลเคยงกน ซงเปนลกษณะทาทางทพบไดในศลปะโอรสสา ตวอยางเชน

พระพทธรปจากวรท คตตก แตกตางจากพระพทธรปปางมารวชยในศลปะ

ปาละทวางพระหตถขวาไวเหนอพระชงฆขวา (หนาแขงขวา) (Boisselier

1975:152,pl.112;สภทรดศดศกล2539:23)

การวจยในครงนไดขอมลทสนบสนนความเหนขางตน เพราะลกษณะ

การวางพระหตถขวาดงกลาวเปนรปแบบทพบไดทวไปในพระพทธรปปาง

มารวชยในศลปะโอรสสาไมเฉพาะพระพทธรปจากวรทคตตกตวอยางเชน

พระพทธรปจากมณฑลKhiching,Baudh,Haripur และBaneswarnasi

(BeheraandDonaldson1999:Pl.15-19,21-24)แตลกษณะทาง

ประตมานวทยาของศลปะโอรสสาอาจสงอทธพลใหกบศลปะพกามของพมา

ในชวงพทธศตวรรษท16-18(Luce1969-1970:pl.424,434)กอนจะสง

อทธพลผานมาถงศลปะลานนาในชวงพทธศตวรรษท19–21อกตอหนง

กเปนได(ภาพท7)


ภาพ

ท 7

เปรย

บเทย

บพระ

พทธ

รปศล

ปะโอ

รสสา

ศลป

ะพมา

และ

ศลปะ

ลานน

า

(ทมา

ของภ

าพตร

งกลา

ง: L

uce

1969

-197

0 : p

l.434

)


6. สรปผลและเสนอแนะ

จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวา หลกฐานทางโบราณคดและศลป-

กรรมบางประเภททคนพบภายในประเทศไทยมลกษณะบางประการคลายคลง

กบทพบในรฐโอรสสาประเทศอนเดยอนนาจะแสดงใหเหนถงความสมพนธ

ระหวางประเทศไทยกบรฐโอรสสาในสมยโบราณ หลกฐานตางๆ สามารถ

แบงออกไดเปน2ประเภทคอ

1)หลกฐานทางโบราณคดประเภทสนคาหรอสงของเครองใช ไดแก

ตราประทบเหรยญลกปดและภาชนะดนเผา

2)หลกฐานทเนองในศาสนาคอประตมากรรมรปเคารพ

หลกฐานทง2ประเภทตางสะทอนวาความสมพนธนนคงจะเกดขน

จากการตดตอคาขายระหวาง2ภมภาคนเปนหลกสวนการตดตอกนทาง

ศาสนาคงเปนผลสบเนองตามมา แตการตดตอนกไมไดเกดขนเพยงแค

ระหวางรฐโอรสสากบดนแดนประเทศไทยเทานน หากแตเปนสวนหนงของ

เครอขายการคาสมยโบราณทเชอมโยงระหวางอาณาจกรโรมนประเทศ

อนเดยภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและประเทศจน

ถงแมวาจะไดพบขวานหนขดชนดมบาในสมยหนใหมทงในไทย

และรฐโอรสสา แตเครองมอแบบนกไดพบทวไปในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

และหลายรฐทางตะวนออกของอนเดย ความสมพนธทอาจมมาแลวตงแต

สมยกอนประวตศาสตรยคหนใหมจงเปนลกษณะของการตดตอกนของคน

ทวทงภมภาคแตนกเปนหลกฐานทดเพราะในเวลาตอมาการตดตอสมพนธ

กนระหวาง2ภมภาคจะทวความสำคญมากขนโดยเฉพาะในชวงสมยราชวงศ

โมรยะและศงคะ(ราวพทธศตวรรษท3-5)และสมยอนโด-โรมน(ราวพทธ

ศตวรรษท5-9)(แผนท2)


แผนท

2 แ

สดงต

ำแหน

งของ

แหลง

โบรา

ณคด

สำคญ

ในชว

งหวเ

ลยวป

ระวต

ศาสต

รและ

ประว

ตศาส

ตรตอ

นตนใ

นอนเ

ดยแล

ะเอเ

ชยตะ

วนออ

กเฉย

งใต


ในสมยราชวงศโมรยะและศงคะ (ราวพทธศตวรรษท 3 - 5) ไดม

การเปดเสนทางการคาขายทวอนเดย ในรชกาลของพระเจาจนทรคปตโมรยะ

และพระเจาอโศกมหาราชมการสรางศนยกลางการคาและเมองทาตางๆ

เสนทางการคาสายสำคญทสรางขนสามารถเชอมตอเมองทาตางๆทางฝ��ง

ตะวนตกเฉยงเหนอกบชายฝ��งตะวนออกของอนเดย โดยเมองทาสำคญใน

เขตนคอเมองตมลก (Tamluk) หรอตามรลปต (Tamralipti) ในรฐเบงกอล

ตะวนตก ซงการทพระเจาอโศกมหาราชไดทำสงครามปราบปรามแควน

กลงคะกมผเชอวาเปนการขยายเสนทางการคาและควบคมแหลงทรพยากร

ทมอยางมากมายในดนแดนแถบน(Behera1999:162;Sinha1999:172)

ในสมยอนโด-โรมน(ราวพทธศตวรรษท5-9)ตรงกบราชวงศ

กษาณะ - คปตะ อนเดยมการตดตออยางกวางขวางกบโรมน เมองทาในรฐ

โอรสสายงคงเจรญรงเรองสบมาจากชวงกอนหนา เหนไดจากการคนพบเหรยญ

แบบปร-กษาณะจำนวนมาก รวมทงหลกฐานทเกยวของกบโรมนคอภาชนะ

ทมลายกดดวยซฟ�นเฟองในชวงนเองทการตดตอสมพนธกบพวกกษาณะ

ซงเขามามบทบาททำการคาขายมาในแถบนและสงตอไปยงเอเชยตะวนออก

เฉยงใตไดทวความสำคญมากยงขน ดงปรากฏหลกฐานทงในรฐโอรสสา รฐ

เบงกอลตะวนตกเกาะบาหลและประเทศไทย(Mukherjee1999:201-205;

Ardika1999:85;ผาสขอนทราวธ2542:106-107)

บทบาทสำคญในการเปนเมองทาคาขายของโอรสสาทเชอมตอ

ระหวางอนเดยและนานาประเทศทงโลกตะวนตกและตะวนออก(Sinha1999:

172-178)ไดนำไปสการเผยแพรอารยธรรมอนเดยไปยงดนแดนตางๆอยางไร

กตาม ความสมพนธทางศาสนาระหวางประเทศไทยกบรฐโอรสสาในสมย

โบราณกยงไมมหลกฐานทจะนำมาอธบายเหตการณไดชดเจน เพราะไดพบ

เพยงศลปกรรมบางประเภททมลกษณะคลายกน แตยงปราศจากเอกสาร


ทางประวตศาสตรมาสนบสนนดงกรณของชวาหรออนโดนเซย อกทงลกษณะ

ของความสมพนธกคงเปนไปในทางออม เพราะนาจะเปนการตดตอผานมา

ทางดนแดนอนๆเชนพมาซงมความใกลชดกบรฐโอรสสามากกวา

การวจยครงนจงเปนการตรวจสอบขอสนนษฐานของนกวชาการใน

อดต และวเคราะหขอมลใหมๆ ทเพงไดรบการเปดเผยเมอไมนานมาน ซง

จำเปนจะตองทำการคนควาอยางละเอยดในโอกาสตอไป เพอทำใหภาพ

ของการตดตอสมพนธในอดตระหวางประเทศไทยกบรฐโอรสสาทางตะวนออก

ของประเทศอนเดยมความกระจางชดมากยงขน

ขอขอบคณ

สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต Indian Council of Social

Science Research ศ. เกยรตคณ ดร.ผาสข อนทราวธ ผศ.ดรจรพฒน

ประพนธวทยา ผศ.ดร.จรสสา คชาชวะ ผศ.ดร.เชษฐ ตงสญชล และ

นางสาวพรกมลแสงอรณ


บรรณานกรม

ชะเอมแกวคลาย.2534“จารกเหรยญเงนทวารวด:หลกฐานใหม.”ศลปากร

34,2(2534):51–57.

ชนอยด. 2509 “เรองกอนประวตศาสตรทอำเภออทอง.” ในโบราณวทยา

เรองเมองอทอง.พระนคร:ศวพร,หนา43–50.

เชษฐตงสญชล.2553ลวดลายในศลปะทวารวด : การศกษา “ทมา”

และการตรวจสอบกบศลปะอนเดยสมยคปตะ-วากาฏกะ.

นครปฐม:สถาบนวจยและพฒนามหาวทยาลยศลปากร.

บณยฤทธฉายสวรรณและเรไรนยวฒน.2550ทงตก : เมองทาการคา

โบราณ.กรงเทพฯ:กรมศลปากร.

ผาสขอนทราวธ.2542 ทวารวด : การศกษาเชงวเคราะหจากหลกฐาน

ทางโบราณคด .กรงเทพฯ:อกษรสมย.

สถาบนทกษณคดศกษา. 2529 สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคใต เลม 3

และ 8. กรงเทพฯ : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคาร

ไทยพาณชย,2528.

สนตเลกสขม.2542ศลปะอยธยา.กรงเทพฯ:เมองโบราณ.

สภทรดศดศกล,หมอมเจา.2539ศลปะในประเทศไทย.พมพครงท11.

กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

อนนตกลนโพธกลบ.2547“การศกษาความหมายและแบบของตราประทบ

สมยแรกเรมประวตศาสตรในพพธภณฑสถานแหงชาตอทอง

อำเภออทอง จงหวดสพรรณบร.” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตรบณฑตวทยาลยมหาวทยาลย

ศลปากร.


Ardika,I.Wayan.1999“AncientTradeRelationBetweenIndiaand

Indonesia.”InMaritime Heritage of India.NewDelhi:Aryan

BooksInternational.p.80-89.

Basa,KishorK.1999“EarlyTradeintheIndianOcean:Perspective

onIndo-South-eastAsianMaritimeContacts(c.400B.C.-500

A.D.).” InMaritime Heritage of India. New Delhi : Aryan

BooksInternational.p.29-71.

Behera,K.S.1999“MaritimeActivitiesofOrissa.”InMaritime Heritage

of India.NewDelhi:AryanBooksInternational.p.162-171.

_________.2005Konark : The Black Pagoda.Delhi:Publications

Division.

Behera,K.S.andThomasDonaldson.1998Sculpture Masterpieces

from Orissa : Style and Iconography.NewDelhi :Aryan

BooksInternational.

Benisti,Mireille.2003Stylistic of Buddhist Art in India Vol.I. New

Delhi:IndiraGandhiNationalCenterforTheArtsandAryan

BooksInternational.

Bhoi,DebendraNath.2006“UrbanCentersinEarlyMedievalOrissa.”

The Orissa Historical Research Journal.Vol.XLVIII,No.2.

p.89-106.

Boisselier,Jean.1975The Heritage of Thai Sculpture. Translated

fromFrenchbyJamesEmmons.NewYork&Tokyo:Whetherhill.


Chakrabarti, Dillip K. 2006 The Oxford Companion to Indian

Archaeology: The Archaeological Foundations of Ancient

India Stone Age to A.D. 13th Century.NewDelhi:Oxford

UniversityPress.

Jacq-Hergoualc’h,Michel.1995“Unecite-étatdelaPéninsuemalaise:

leLankasuka.”Arts AsiatiquesTomeL:p.47–68.

Krairiksh,Piriya.1980 Art in Peninsular Thailand Prior to the Four-

teenth Century A.D.Bangkok:FineArtDepartment.

Luce, G.H. 1969-1970Old Burma-early Pagan. New York : J.J.

Augustin.

Mishra,P.K.1997Archaeology of Mayurbhanj.NewDelhi :D.K.

Printworld(P)Ltd.

Mishra,P.P.1999“OrissanCultureinTransit:Indo-ThaiRelations.”

Orissan : History, Culture and Archaeology.NewDelhi :

D.K.Printworld(P)Ltd.p.273-279.

MitraDebala. 1981Ratnagiri (1958 - 1961).NewDelhi :Director

GeneralArchaeologicalSurveyofIndia.

_________.1996Bhubaneswar.SixthEdition.NewDelhi:Archaeo-

logical Survey of India.

Mohanty, Bimalendu. 2007Glimpses of Buddhist Legacy. Delhi:

WinsomeBooksIndia.

Mohapatra,R.P.1986Archaeology in Orissa (Sites and Monuments).

Delhi:B.R.PublisingCorporation.


Mukherjee,B.N.1999“TheMaritimeContactsBetweenEasternIndia

and Southeast Asia : New Epigraphic Data.” InMaritime

Heritage of India.NewDelhi:AryanBooksInternational.p.

201-205.

Panigrahi, K.C. 1981Archaeological Remains at Bhubaneswar.

SecondEdition.Cuttack:KitabMahal.

_________. 2008History of Orissa (Hindu Period). Fourth print.

Cuttack:KitabMahal.

Parida, AshokNath. 2006 “Source of Ancient andEarlyMedieval

HistoryofOrissa.”InSource of Indian History : A Study in

Orissan History and Culture.Delhi:IndianPublisher’Dis-

tributors.p.1-10.

Patnaik,A.P.2006“AnAttempttoTracetheHistoricalBackgroundof

ParadipPort.”The Orissa Historical Research Journal. Vol.

XLVIII,No.2.p.31-41.

Patnaik,SuniKumar.2007“BuddhistStupasofOrissa-AStudyof

Culture and Cosmic Symbolism.” The Orissa Historical

Research Journal.Vol.XLVIII,No.3and4.p.133-140.

Sahu,NabinKumar. 1984Karavela. Bhubaneswar :OrissaState

Museum.

Singh, Upinder. 2008 A History of Ancient and Early Medieval

India: from the Stone Age to the 12th century.India:Pearson

Longman.


Sinha, B.K. 1999 “MaritimeActivities of theKalinga and theNew

Light thrown by the Excavations at Khalkatapatna.” In

Maritime Heritage of India.NewDelhi:AryanBooksInter-

national.p.172-178.

Sircar, D.C. 1971 Studies in the Geography of Ancient and

Medieval India.2ndedition.India:MotilalBanarsidass.

Tripathy, Snigdha. 2006 “A Study in Epigraphic and Numismatic

SourcesofOrissanHistory.” InSource of Indian History :

A Study in Orissan History and Culture.Delhi:IndianPub-

lisherDistributors.p.11–22.

Documents

บทคัดย่อ ความสัมพันธ์ทาง ...บทค ดย อ ความส มพ นธ ทางว ฒนธรรมระหว างร ฐโอร