1

การศกษาการพฒนาศกยภาพการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน กรณศกษาจงหวดเชยงราย เชยงใหม และแมฮองสอน

The Study of Managerial Potentiality on Cultural Tourism in Upper Northern Thailand: Cases of Chiangrai,

Chiangmai and Mae Hong Son Provinces. ------------------------------------------------------------------------------------------------------

รองศาสตราจารย ดร. มาฆะ ขตตะสงคะ และคณะ

2

บทคดยอ โครงการวจยการศกษาการพฒนาศกยภาพการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน กรณศกษาจงหวดเชยงราย เชยงใหม และแมฮองสอน มวตถประสงคเพอ 1) ศกษาความสมพนธและความพรอมของชมชนกบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม 2) เพอศกษาผลกระทบจากปจจยภายนอกตอการบรหารจดการทองเทยวโดยชมชน 3) ศกษาแนวทางการบรหารจดการการพฒนาคณภาพและมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนในพนทจงหวดภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย และ 4) เพอก าหนดแนวทางการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมจงหวดภาคเหนอตอนบน การด าเนนการศกษาใชการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) ในกลมประชากรเปาหมายพนทกรณศกษา 12 ชมชนหมบานกลมชาตพนธ ไดแก มง ปะหลอง (ดาระอง) ลาห อาขา ไทใหญ และจนยนนาน ทมการจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม ผใหขอมลจ านวนทงสน 337 คน ประกอบดวย ผน าชมชน คณะกรรมการพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรม คณะกรรมการองคการบรหารสวนต าบล และหนวยงานทเกยวของกบการสนบสนนการทองเทยวจ านวน 120 คน ผประกอบธรกจทองเทยวในแหลงทองเทยว จ านวน 73 คน และนกทองเทยวจ านวน 144 คน โดยใชการวเคราะหขอมลทางสถตค านวณคาสมประสทธสหสมพนธ ดานความพรอมของชมชน การบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม และผลกระทบจากปจจยภายนอก ผลของการศกษาสรปไดวาชมชนหมบานชาตพนธทง 12 หมบาน แสดงศกยภาพความเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม ยงคงรกษาวฒนธรรมประเพณดงเดมไมกลนกลายตามความทนสมย ตามขอคนพบ ดงน (1) ความพรอมของชมชนกบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถต (2) การศกษาผลกระทบระหวางปจจยภายนอกตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนพบมความสมพนธทางสถตอยางมนยส าคญ (3) แนวทางการบรหารจดการการพฒนาคณภาพและมาตรฐานการทองเทยวเชงวฒนธรรม ขนอยกบองคประกอบดานกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการการบรการดานทพกแรม และการจดการบรการดานอาหาร มความสมพนธในทศทางเดยวกนอยางมนยส าคญทางสถต (4) การพฒนาโครงสรางคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวและระบบบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถน ความพรอมของชมชนในการแสดงศกยภาพของการเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม ยงคงพงพงปจจยภายนอกทเปนองคกรเกยวกบการพฒนาการทองเทยวในการแนะน าการใหการศกษาและฝกอบรม การสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานและการเพมจ านวนนกทองเทยว ค าหลก: การทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน, การพฒนาศกยภาพแหลง ทองเทยวเชงวฒนธรรม, การบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม, ชมชนหมบาน ชาตพนธจงหวดเชยงราย เชยงใหมและแมฮองสอน

3

Abstract

The purpose of the research project entitled “The Study of Managerial Potentiality on Cultural Tourism in Upper Northern Thailand: Cases of Chiangrai, Chiangmai and Mae Hong Son Provinces” is to study; 1) the relationship between community’s readiness of cultural tourism destination and managerial capability in cultural tourism, 2) the causes of external factors impact toward managerial capability of the community, 3) management guidelines to develop standards and services quality responding to provision of cultural tourism in upper northern Thailand, and 4) the proposed cultural tourism management guidelines for the upper northern provinces. This study employed ratified purposive sampling to collect data from the target population in the 12 ethnic communities which operating cultural tourism namely; Hmong, Lahu, Akha, Palaung, Thai Tai and Yunnan Chinese. There were 337 respondents consisted of 120 Community Cultural Tourism Development Committee, Local Administration Committee and agencies involved in supporting tourism activities as well as 73 local business and 144 tourists who visiting the tourist destinations. The Pearson product – moment correlation coefficient is the statistical tool to examine the relationships among community’s readiness, managerial capability and external impact factors. The results of the study showed that all 12 ethnic communities had indicated potentiality to be the cultural tourism destinations where people has still maintained to conserve traditional value which has not been assimilated by modernization. The research findings were as followed; (1) The Pearson product-moment correlation coefficient is computed to measure relationship between two variables; community’s readiness of cultural tourism destination and managerial capability in cultural tourism found correlation is significant at the 0.01 level, (2) the external factors impact toward managerial capability in cultural tourism found correlation is significant at the 0.01 level, (3) development of managerial guidelines for standards and services quality in provision of cultural tourism products was found to depend on the interconnected relationship among components of the managerial capability comprising cultural tourism activities, managing cultural tourism activities, managing accommodation service and managing food service, all these components were significantly correlated at the 0.01 level, (4) the proposed cultural tourism management guidelines, was found that the development of administrative structure and the management system of the community cultural tourism, community’s readiness to indicate potentiality of cultural tourism destination, indicated relying on dependency of the external factors relating to involvement of

4 tourism development agencies in providing management guidance, education and training, support in infrastructure development and increasing numbers of the tourists. Keyword: Cultural Tourism in Upper Northern Provinces, Potential Development of Cultural

Tourism Destination, Management of Cultural Tourism Destination, Ethnic Community in Chiangrai, Chiangmai and Mae Hong Son Provinces.

ความส าคญ และทมาของปญหา

ภายใตแนวคดการพฒนาประเทศ ซงใหความส าคญกบการสรางความมงคงทางเศรษฐกจระดบมหภาคเปนหลก นโยบายการพฒนาทเกดขนและแพรกระจายอยทวไปในโลกจงลวนใหความส าคญตอการสงเสรมการทองเทยวเพอสรางมาตรฐานความเจรญและการยกระดบคณภาพชวตของประชาชน อนเนองมาจากการทองเทยวสามารถน าไปสรายรบจ านวนมหาศาลทดดซบจากการจบจายของนกทองเทยว ดงนนเมอนกทองเทยวมจ านวนมากขนเทาใด กหมายถงรายไดทจะตองเพมมากขน และกอใหเกดการเตบโตของธรกจทองเทยวทขยายตวทงในรปการใหบรการและสนคา ซงเปนวงจรรอบขางของแหลงทองเทยวไมวาประเภทใดๆ ซงตลอดรอบทศวรรษทผานมาในอตสาหกรรมการทองเทยวของประเทศไทยมการพฒนารปแบบการทองเทยวเพอตอบสนองปจจยเชงเศรษฐกจทเนนการแลกเปลยน การใหบรการจากผเปนเจาของปจจยธรกจทองเทยวสนกทองเทยวเปนหลก ท าใหมการทองเทยวหลากหลายรปแบบ หรอเปนมตใหมเสนอแกนกทองเทยว แมจะมมานานแลวแตกเกดขนอยางชดเจนในปจจบน และหนงในรปแบบการทองเทยวทเปนทรจกกนมากในระยะหลงกคอ “การทองเทยวเชงวฒนธรรม” ซงเปนการทองเทยวเพอชนชมความสวยงามทางวฒนธรรมทงทางวตถและทไมใชวตถ กอใหเกดความประทบใจหรอเขาใจในวถชวตของผคนตางวฒนธรรม

องคการการทองเทยวโลก (World Tourism Organization : WTO) ไดพยากรณไววาเมอถงป พ.ศ. 2563 จะมนกทองเทยวระหวางประเทศจ านวน 1,600 ลานคน ธนาคารโลกประมาณการวาการเตบโตของประเทศก าลงพฒนาจะเพมในอตรารอยละ 4 ตอป ประเทศอตสาหกรรมจะเพมอตรารอยละ 2.5 ตอป ภมภาคทเปนแหลงทองเทยวยอดนยมคอ ภมภาคเอเชยตะวนออกและแปซฟค โดยประเทศทนกทองเทยวนยมไปเยอนคอ จน ฮองกง ออสเตรเลย และนวซแลนด กลมประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนจดหมายปลายทางการทองเทยวแหลงใหมทมแนวโนมเตบโตสงขนอยางตอเนองคดเปน 1 ใน 3 ของนกทองเทยวภมภาคเอเชยแปซฟค

การทองเทยวในศตวรรษท 21 เปนอตสาหกรรมทมขนาดใหญระดบโลกททกฝายทเกยวของจ าเปนตองมสวนรบผดชอบตอผลกระทบทเกดขนในแหลงทองเทยวท งดานเศรษฐกจ สงแวดลอม สงคม และวฒนธรรม องคการทองเทยวโลก (World Tourism Organization) ไดประมาณการถงความส าคญดานการพกผอนของนกทองเทยวทจะเดนทางไกลขน โดยประเทศจนจะเปนแหลงทองเทยวอนดบหนงในป 2026 และจะตดอนดบตลาดทองเทยวอนดบ 4 ของโลก นอกจากนยงมประเทศทเปนแหลงทองเทยวส าคญรองลงมาไดแก รสเซย ฮองกง

5 ไทย สงคโปร อนโดนเซย และอฟรกาใต (NewSome, D, 2002) การสรางแรงดงดดดานการทองเทยวจงจ าเปนตองสรางผลตภณฑการทองเทยว และแผนการตลาดอยางสอดคลอง โดยเนนความบนเทง ความตนตาตนใจ และการศกษา

แมวาการทองเทยวเปนอตสาหกรรมทจะเพมมลคาทางเศรษฐกจกอใหเกดรายไดและการสรางงาน น าเงนตราตางประเทศสกลทแขงเขาสประเทศกตาม แตในทางตรงกนขามการทองเทยวมสวนท าลายสงแวดลอม เกดผลเชงลบทางสงคมและวฒนธรรมและมสวนท าใหสภาพการอยอาศยของชมชนลมสลาย การทองเทยวทปราศจากการวางแผนการเตบโตของอตสาหกรรมอยางไรทศทางจะเปนสวนทท าลายแหลงทองเทยวทส าคญในดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทางสงคมวฒนธรรม (Choi, Sirakaya, 2005) ท าใหเกดผลกระทบทนาวตกตอการอนรกษและปองกนทรพยากรธรรมชาต ความอยดมสขของประชากร และการพฒนาเศรษฐกจระยะยาวของชมชน ดงนนผบรหารและผเกยวของกบการวางแผนการทองเทยวตองใหความส าคญในการทบทวนการทองเทยวแบบมวลชนทมกลมนกทองเทยวจ านวนมากหลงไหลเขามาทองเทยวในประเทศและแหลงชมชนทองถนตางๆ โดยแสวงหาทางเลอกใหมในการวางแผนการทองเทยว การจดระบบการจดการและการก าหนดเงอนไขในการพฒนาการทองเทยวอยางยงยนจะเปนเงอนไขของการลบลางการพฒนาเศรษฐกจทมงการเพมพนรายไดจากการทองเทยวทอาจละเลยการวางแผนการพฒนาการทองเทยวอยางยงยน

ประเทศไทยมต าแหนงทตงทางภมศาสตร ทมความเปนศนยกลางในภมภาคและประตเชอมระหวาง เอเชยตะวนออกเฉยงใตและโอเชยนเนย ไปยงแผนดนใหญและทวปยโรป ทส าคญประเทศไทยมความสมบรณ ไปดวยแหลงทรพยากรการทองเทยว ทงทเปนแหลงทองเทยวประเภทธรรมชาต ประวตศาสตร โบราณคดและศลปวฒนธรรม รวมถงความมอธยาศยและน าใจไมตรในนามของ “สยามเมองยม” (Land of Smile) ท าใหประเทศไทยเปนทรจกและถกเลอกเปนสถานททองเทยวแหงหนงในภมภาคอาเซยน

การพฒนาการทองเทยวระดบชมชนทองถน และเชงพนทอยางยงยนทครอบคลมพนทระดบชมชนหมบาน ต าบล อ าเภอและจงหวด จงมเปาหมายเพอการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนบนพนฐานการพฒนาเศรษฐกจ แตจะตองด าเนนควบคเพอการปองกนการสญสลายของสงแวดลอมทางธรรมชาต รวมทงการเสรมสรางประสบการณการทองเทยวทมคณภาพใหกบผมาเยอน การพฒนาการทองเทยวระดบชมชนทองถน และเชงพนทจงควรก าหนดการวางแผนระยะยาวเพอเชอมโยงการพฒนาเศรษฐกจกบชมชนแหลงทองเทยวและอตสาหกรรมการทองเทยว ซงจะเปนการลดผลกระทบดานความเสอมโทรมของสงแวดลอมทางธรรมชาต ผมสวนไดเสยในพนทซงรวมถงหนวยงานภาครฐ นกทองเทยว ประชาชนในพนท ผประกอบการธรกจทองเทยว นกวชาการและผก าหนดนโยบาย จะตองมสวนรวมในการวางแผนและก าหนดเปาหมายทศทาง และประเภทของการทองเทยวทควรจะเปนของเขตพนทโดยเฉพาะการครอบคลมพนทในระดบชมชนทองถนไดแก หมบาน ต าบล อ าเภอ และจงหวด การทองเทยงเชงวฒนธรรมโดยแทจรงแลวกคอ ชมชนผเปนเจาของแหลงทองเทยวเปนผเสนอความงดงามทางวฒนธรรมของทองถนสผทองเทยวภายนอก ซงโดยความคาดหวงของการจดการแหลงทองเทยวอยางยงยนหมายถง การทชมชนผเปนเจาของแหลงเทยวไดมบทบาทตอการบรหารจดการ และท านบ ารงคงคณคาแหง

6 ความงดงามเอาไวใหยงยน โดยความเขาใจและมจตส านกถงความเปนเจาของ รวมท งมสทธก าหนดแนวทางการพฒนาไปดวยกน บทบาทจากชมชนดงกลาวเปรยบเหมอนเปนเครองรบประกนความยงยนของพนทแหลงทองเทยว เพราะแหลงทองเทยวไมอาจด ารงอยไดเพราะขาดผทเปนเจาของทถอวาอยใกลชดและมความเขาใจในวฒนธรรมของตนเอง ทท าหนาทเปนสอกลางระหวางนกทองเทยว และองคกรทเกยวของภายนอกเขามามความเกยวพนกบระบบการบรหารจดการ และวงจรการทองเทยวในชมชนทงหมด แมวาในระยะหลงหลายฝายจะเขาใจในบทบาทของชมชนตอการบรหารจดการการทองเทยวของชมชนอยบางแลว แตปญหาส าคญอย ทศกยภาพของชมชนขาดการศกษาและสนบสนนใหเปนพลงสวนหนงในการพฒนาแหลงทองเทยว ประกอบกบทามกลางกระแสการพฒนาเศรษฐกจทผานมา อตสาหกรรมการทองเทยวเปนเพยงกลยทธของการสรางความเตบโตของรายได แตวาสงผลขางเคยงคอ ความลมสลายของวถชวตคนทองถน อนเปนผลจากนโยบาย การทองเทยวแบบแยกสวน มองคนในชมชนเปนเพยง "ผถกทองเทยว" และละเลยมตทางวฒนธรรมในการทองเทยว และยงไปกวานน การทองเทยวเชงวฒนธรรม ทถอวาเปนการทองเทยวเพอสรางการเรยนรเพอเขาใจถงวฒนธรรมวถชวตของท องถนนนๆ กลบเปนการมองวฒนธรรมเพยงระดบเปลอกนอก ทงยงเปนการจดการจากคนภายนอกทเขามากอบโกยผลประโยชน ขณะทผคนในทองถนถกลดทอนคณคาความเปนมนษยใหมสถานะเพยง "สนคาเพอการทองเทยว" โดยเฉพาะชมชนแหลงทองเทยวในเขตภาคเหนอตอนบน ซงเปนพนททมความหลากหลายทางวฒนธรรมมากทสดของประเทศ เพราะเปนทตงถนฐานของกลมชาตพนธบนพนทสงผมวถชวตและวฒนธรรมทตางจากคนพนราบทวไป และถกมองเปนเปาหมายของการทองเทยวจากกลมธรกจทองเทยวภายนอก จนกระทงไดรบผลกระทบเชงลบตามมากคอ ชมชนแหลงทองเทยวถกกรอนท าลายวถชวตของคนในทองถน อกทงยงท าใหเกด "วฒนธรรมเทยม" ขนอกเปนจ านวนมาก ในรปการแสดงประเพณวถชวตตางๆ ทกวาระโอกาสเทาทนกทองเทยวสามารถจายคาชมนนได สงทชวยประคบประคองใหชมชนแหลงทองเทยว สามารถธ ารงรกษาวถชวตและวฒนธรรมของตน และเปนแหลงทองเทยวเพอการเรยนรจากสงคมภายนอกไดอยางแทจรงกคอ การเสรมสรางศกยภาพของชมชนใหมบทบาทหนาทหรอมอ านาจในการบรหารจดการแหลงทองเทยวของตนเองโดยก าหนดแนวทางการพฒนา และมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมอยางเตมทดวยการไมปลอยใหอ านาจปจจยธรกจภายนอกชน าอยเพยงฝายเดยว อนเปนการสรางบรรทดฐานการปฏบตภายใตการเคารพในคณคาของความเปนมนษยทมสถานะเปนผตางวฒนธรรมทควรคาแกการศกษาเรยนรให เขาใจ ซงไมไดเปนเพยงสนคาการทองเทยวทสามารถซอขายไดตามใจชอบ โดยไมใชการทองเทยวเชงวฒนธรรมทถกตองทแทจรง ดงนน การศกษาการพฒนาศกยภาพการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน จงเปนทางเลอกของการพฒนาดานการทองเทยวในสหสวรรษใหมทควรพลกฟนศกยภาพของชมชน โดยการศกษาวธคดและภมปญญา ตลอดจนแนวทางในการเสรมสรางการบรหารจดการแหลงทองเทยงเชงวฒนธรรมของตนเอง และการตระหนกถงคณคาททวนกระแสรปแบบการทองเทยวทมงตอบสนองปจจยเชงธรกจการคาและบรการเปนหลก และเปนการสรางอ านาจการตอรองกบภาคธรกจภายนอกอยางมศกดศร ตลอดเปนการอนรกษและกอใหเกดความยงยนของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนมใหลมสลายไปตามกระแสการเปลยนแปลงของเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

7 ทก าลงคบคลานท าลายคณคาทางวฒนธรรมจนไมเหลอสาระทแทจรงใดๆ ใหศกษาสมดงชอ “การทองเทยวเชงวฒนธรรม” ทพงคาดหวง

วตถประสงคของการวจย 1. ศกษาความสมพนธ และความพรอมของชมชนกบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม 2. ศกษาผลกระทบจากปจจยภายนอกตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน 3. ศกษาแนวทางการบรหารจดการ การพฒนาคณภาพและมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนในพนทจงหวดภาคเหนอตอนบน ของประเทศไทย 4. เพอก าหนดแนวทางการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมจงหวดภาคเหนอตอนบน

8

กรอบแนวคดของการวจย ภาพท 1 กรอบแนวคดของการวจย

ความพรอมของชมชนและศกยภาพการเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม 1) การแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว 2) การวางแผนการพฒนาการทองเทยว 3) การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของ ชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว 4) การเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของ ประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว 5) ความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนา โครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน 6) เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน 7) การคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน

การบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม 1) กจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน 2) การจดการกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรม ของชมชน 3) การจดการบรการพนฐานของแหลงทองเทยว เชงวฒนธรรมของชมชน 4) การจดการบรการดานทพกแรม 5) การจดการบรการดานอาหาร

ปจจยอทธพลจากภายนอก 1) การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว 2) การสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว 3) จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน

9 จากกรอบแนวคดของการวจยในภาพท 1 แสดงใหเหนวา ความพรอมของชมชนและศกยภาพการเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมจะเกดขนไดยอมขนอยกบการจดระบบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม ในขณะเดยวกนการบรหารจดการการพฒนาคณภาพมาตรฐานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนยอมขนอยกบปจจยอทธพลจากภายนอก วธด าเนนการวจย ประชากรและกลมตวอยาง การศกษาในครงนจะเลอกศกษาจากผน าของชมชนในการจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมและศกยภาพในการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในทองถน เนองจากการศกษาครงน ตองการมองถงลกษณะของการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรม การพฒนาคณภาพ และมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถน และเพอเปนการเปรยบเทยบลกษณะการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในแตละพนทชมชนชาตพนธ จงไดก าหนดผใหขอมลการวจยแบบเจาะจงออกเปน 3 กลมใหญๆ ไดดงน

1. กลมผใหขอมลหลก ไดแก ผน าชมชน ผน าทางวฒนธรรม ประธานหรอกลมผน าการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในหมบานชาตพนธ ผประสานงานการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในหมบานชาตพนธ คณะกรรมการการพฒนาการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในหมบานชาตพนธ และคณะกรรมการองคการบรหารสวนต าบลทเกยวของกบการสนบสนนการทองเทยวของชมชน รวมหมบานละ 10 คน รวมทงหมด 120 คน

2. ผประกอบการรานคา สถานบรการ บานพก หรอรสอรทในสถานททองเทยวเชงวฒนธรรมในหมบานชาตพนธ และประชาชนในชมชน รวมทงหมด 73 คน 3. นกทองเทยว รวมหมบานละ 12 คน รวมทงหมด 144 คน การเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล

1. ขอมลจากเอกสาร และงานวจย ตลอดจนขอมลระดบทตยภมจากศนยขอมลระดบทองถน และจงหวด

2. การศกษาโดยวธการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพควบคกน เพอใหไดขอมลทถกตองและมความนาเชอถอ เปนจรง ครอบคลมและสมบรณ ถกตองตามวตถประสงคของการศกษา

3. การวเคราะหขอมลเชงคณภาพจากสถานการสมภาษณ และการพฒนาระดบองคความรจากขอมลทไดจากการสมภาษณ และการสงเกตของนกวจย

4. การจดเกบขอมลเชงปรมาณดวยแบบสอบถาม โดยการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) พนทชมชนหมบานชาตพนธทมลกษณะและรปแบบการจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนท 3 จงหวด โดยไดเลอกกลมตวอยางของประชากรแบบเฉพาะเจาะจงจงหวดละ 4

10

หมบาน เพอศกษาถงความสมพนธและความพรอม ระบบการบรหารจดการกระบวนการท างานและการเขามามสวนรวมในกจกรรมตางของชมชน และการปรบตวของชมชนจากปจจยภายนอกทเขามาสงผลกระทบในการจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของหมบานชาตพนธ และไดก าหนดกลมตวอยางในการเกบรวบรวมขอมลแบบเฉพาะเจาะจง ใน 3 กลม ไดแก กลมผน าชมชนหรอผน าดานการทองเทยวของชมชน ผประกอบการธรกจในชมชน และกลมนกทองเทยว แลวท าการวเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก คารอยละ (Percentage) คาเฉลย (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) และสถตเชงอนมาน (Inferential Statistics) ไดแก สถตคาสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน (The Pearson Product –Moment Correlation Coefficient)

สรปผลการวจย วตถประสงคขอทสอง : ศกษาความสมพนธ และความพรอมของชมชนกบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม ตารางท 1 แสดงความสมพนธขององคประกอบความพรอมของชมชนของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน

ความพรอมของชมชน (X1) (X2) (X3) (X4) (X5) (X6) (X7)

1. การแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (X1) - .355** .362** .222* .447** .308** .222* 2. การวางแผนการพฒนาการทองเทยว (X2) - .818** .383** .343** .807** .638** 3. การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (X3) - .613** .449** .763** .446** 4. การเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (X4) - .438** .526** -.174 5. ความรวมมอของชมชน และองคกร - .415** .263**

11 ปกครองส วนท อ งถ น ในการ พฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน (X5) 6. เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน (X6) - .664** 7. การคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน (X7) -

**P < .01, *P < .05 จากตารางท 1 พบวา ความพรอมของชมชน ดานการแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการวางแผนการพฒนาการทองเทยว การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว การเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว ความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน และการคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต การวางแผนการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว การเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว ความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน และการคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว ความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน และการคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต การเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน และเสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต

12 ความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน มความสมพนธกบเสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน และการคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน มความสมพนธกบการคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต วตถประสงคขอทสอง : ศกษาผลกระทบจากปจจยภายนอกตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน ตารางท 2 แสดงปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน

ปจจยภายนอก

แหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอ

เชยงราย เชยงใหม แมฮองสอน รวม

1. การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว

4.50 4.50 4.75 4.58 SD 0.51 0.51 0.44 0.50

2. การสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว

3.50 4.25 4.25 4.00 SD 0.88 0.44 0.44 0.71

3. จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน

3.75 5.00 5.00 4.58 SD 0.44 0.00 0.00 0.64

ทงหมด

3.92 4.42 4.50 4.28 SD 0.50 0.37 0.29 0.47

N=120 จากตารางท 2 พบวา ปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจงหวดเชยงราย คอ การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลยมากทสด 4.50 อยในระดบมากทสด รองลงมา คอ จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน มคาเฉลย 3.75 อยในระดบมาก และการสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลย 3.50 อยในระดบมาก ในภาพรวมปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจงหวดเชยงราย อยในระดบมาก มคาเฉลย 3.92

13 ปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจงหวดเชยงใหม คอ จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน มคาเฉลยมากทสด 5.00 อยในระดบมากทสด รองลงมา คอ การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลย 4.50 อยในระดบมากทสดเชนกน และการสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลย 4.25 อยในระดบมากทสด ในภาพรวมปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจงหวดเชยงใหม อยในระดบมากทสด มคาเฉลย 4.42 ปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจงหวดแมฮองสอน คอ จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน มคาเฉลยมากทสดเทากน 5.00 อยในระดบมากทสด รองลงมา คอ การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลย 4.75 อยในระดบมากทสดเชนกน และการสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลย 4.25 อยในระดบมากทสด ในภาพรวมปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจงหวดแมฮองสอน อยในระดบมากทสด มคาเฉลย 4.50 ปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนในพนทภาคเหนอตอนบน คอ การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว และ จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน มคาเฉลยมากทสดเทากน 4.58 อยในระดบมากทสด และการสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว มคาเฉลย 4.00 อยในระดบมาก ในภาพรวมปจจยภายนอกทมผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนในพนทภาคเหนอตอนบน อยในระดบมากทสด มคาเฉลย 4.28 ตารางท 3 แสดงความสมพนธองคประกอบของการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนทมผลจากปจจยภายนอก

องคประกอบของการบรหารจดการ (YM1) (YM2) (YM3) (YM4) (YM5) (YM6)

1. การแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM1) - .355** .362** .180* .222* .383** 2. การวางแผนการพฒนาการทองเทยว (YM2) - .818** .403** .383** .355** 3. การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM3) - .411** .446** .517** 4. การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและ - .664** .371**

14 สงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม (YM4) 5. การพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม (YM5)

- .343**

6. การอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน (YM6) -

**P < .01, *P < .05 จากตารางท 3 พบวา องคประกอบของการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนทมผลจากปจจยภายนอก ดานการแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการวางแผนการพฒนาการทองเทยว การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม การพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม และการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน ในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต ดานการวางแผนการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม การพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม และการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน ในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต ดานการปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเท ยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม การพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม และการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน ในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต ดานการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม มความสมพนธกบการพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม และการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน ในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต ดานการพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม มความสมพนธกบการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน ในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต การทดสอบความสมพนธระหวางปจจยภายนอกกบองคประกอบของการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน 1. ปจจยภายนอก

15 1. การแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว (XE1) 2. การสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว (XE2) 3. จ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน (XE3) 2. องคประกอบของการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน 1. การแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM1) 2. การวางแผนการพฒนาการทองเทยว (YM2) 3. การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM3) 4. การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม (YM4) 5. การพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม (YM5) 6. การอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน (YM6) 3. ศกษาแนวทางการบรหารจดการ การพฒนาคณภาพและมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนในพนทจงหวดภาคเหนอตอนบน ของประเทศไทย 4. เพอก าหนดแนวทางการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมจงหวดภาคเหนอตอนบน

ตารางท 79 แสดงความสมพนธระหวางองคประกอบปจจยภายนอกกบองคประกอบของการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน

ผลกระทบ (XE1) (XE2) (XE3) (YM1) (YM2) (YM3) (YM4) (YM5) (YM6)

(XE1) - .478** .242** .376** .414** .090 .093 .176 .278** (XE2) - .552** .410** .289** .567** .466** .590** .547** (XE3) - .592** .319** .278** .414** .787** .365** (YM1) - .355** .362** .180* .222* .383** (YM2) - .818** .403** .383** .355** (YM3) - .411** .446** .517** (YM4) - .664** .371** (YM5) - .343** (YM6) -

**P < .01, *P < .05

16 จากตารางท 79 พบวา ปจจยภายนอก ดานการแนะน า การใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว (XE1) มความสมพนธกบการแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM1) การวางแผนการพฒนาการทองเทยว (YM2) และการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน (YM6) ดานการสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานใหกบชมชนจากองคกรภายนอกทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยว (XE2) และดานจ านวนนกทองเทยวและการเพมรายไดใหกบชมชนทองถน (XE3) มความสมพนธกบผลกระทบตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน ในทกดาน ไ ดแก การแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM1) การวางแผนการพฒนาการทองเทยว (YM2)การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว (YM3) การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม (YM4) การพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยวเชงวฒนธรรม (YM5) และการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมชมชนทองถน (YM6) วตถประสงคขอทสาม : ศกษาแนวทางการบรหารจดการ การพฒนาคณภาพ และมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนในพนทจงหวดภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย จากการศกษาทง 12 หมบานชาตพนธ พบวาระบบการบรหารจดการแหลงทองเทยวยงอยในระดบการแลกเปลยนการเรยนรทคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวของชมชนทองถน ยงคงพงพงทางวชาการจากองคกรภายนอก การพฒนาคณภาพและมาตรฐานทตอบสนองการใหบรการดานการทองเทยว ในรอบปทผานมาบางชมชนยงอยในเกณฑการรบรองมาตรฐานการจดทพกแรมโฮมสเตยจากส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด บางชมชนจะตองเตรยมพรอมเพอรบการประเมนคณภาพและมาตรฐานการบรการส าหรบระยะตอไป อยางไรกตาม จากการศกษาความสมพนธขององคประกอบความพรอมของชมชน ยงพบวา ดานการแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว มความสมพนธกบการวางแผนการพฒนาการทองเทยว การปฏบตตามแผนการพฒนาการทองเทยวของชมชน โดยการมสวนรวมของชมชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว การเหนคณคาในการธ ารงรกษา และอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชน และคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว ความรวมมอของชมชน และองคกรปกครองสวนทองถนในการพฒนาโครงสรางพนฐานดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน เสนทางทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน และการคมนาคมขนสงเขาสแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต ซงแสดงใหเหนวา การแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว สามารถแสดงบทบาทดานการวางแผน และปฏบตตามแผนพฒนาการทองเทยวของชมชน อนเปนบทบาทส าคญในการประสานงานเพอไปสการขบเคลอนกลไกการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของภาคเหนอตอนบน ในทางกลบกนการศกษาความพงพอใจของนกทองเทยว จากการศกษาความสมพนธขององคประกอบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน พบวา ความสมพนธขององคประกอบ

17 การบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน ดานกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน มความสมพนธกบการจดการกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการบรการพนฐานของแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการบรการดานทพกแรม และการจดการบรการดานอาหารไปในทศทางเดยวกน อยางมนยส าคญทางสถต หมายความวา นกทองเทยวมความพงพอใจตอการพฒนาคณภาพและมาตรฐานในระดบทชมชนทองถนสามารถใหการบรการในดานทพกแรมตามสภาพท เปนอย และมโอกาสสมผสวถความเปนอยและวฒนธรรมทองถนในความเปนเอกลกษณดงเดม ประกอบดวยปจจยสนบสนนทเปนสวนของทรพยากรธรรมชาตของแหลงทองเทยว ไดแก สภาพปาไม น าตก และภเขา ตลอดจนบานเรอนทอยอาศยสรางดวยวสดธรรมชาตได แกไมไผ หญาแฝกและดน ทน ามากอสรางเปนอาคารทใชดนเหนยวอนเปนภมปญญาทองถน การเสรมสรางความเขมแขงในการเพมทกษะการบรหารจดการใหกบคณะกรรมการพฒนาทองเทยว ในระดบชมชนทองถนยงคงมความจ าเปนทจะตองไดรบความรวมมอจากนกวชาการ และองคกรทเกยวของ ในขณะเดยวกนการพฒนาคณภาพและมาตรฐานการใหบรการทองเทยวเชงวฒนธรรม ยอมจะตองไดรบการแลกเปลยนการเรยนรรวมกนของนกวชาการและองคกรทเกยวของกบการทองเทยว โดยเฉพาะการสรางความตระหนกรใหชมชนสามารถธ ารงรกษาคณคาทางวฒนธรรมดวยการส ารวจจดเกบขอมลและเรยนรอตลกษณของตนเอง เพอน าไปจดกจกรรมทองเทยวเชงวฒนธรรมส าหรบนกทองเทยวใหเกดการเรยนรตระหนกในคณคาและรวมอนรกษวฒนธรรมของทองถนรวมกน วตถประสงคขอทส : เพอก าหนดแนวทางการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมจงหวดภาคเหนอตอนบน ขอคนพบจากการวจยในวตถประสงคขอทหนง วตถประสงคขอทสอง และวตถประสงคขอทสามสามารถน ามาประมวลก าหนดแนวทางการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมจงหวดภาคเหนอดงตอไปน (1) จากการศกษาโครงสรางและระบบการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถนใน 12 หมบานชาตพนธ พบลกษณะผน าท เขมแขงของประธานคณะกรรมการพฒนาทองเทยวทท าหนาทประสานงานทองเทยวของชมชนทองถน ท าใหกจกรรมการทองเทยวสามารถด าเนนไปตามปกต จากขอคนพบของการวจยการใหความรและฝกอบรมคณะกรรมการพฒนาทองเทยวในระดบชมชนทองถน จากองคกรภายนอกทเกยวของกบการทองเทยวในดานการบรหารจดการ และการพฒนามาตรฐานคณภาพการบรการ ตลอดจนการวางแผนแหลงทองเทยว เพอใหเกดศกยภาพและความเขมเขงในการบรหารจดการการทองเทยวอยางยงยน ถอวาเปนแนวทางทดทจะเปนธรกจการทองเทยวเชงวฒนธรรมแหงอนาคต (2) การสรางความพรอมและการพฒนาศกยภาพของการเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมขนอยกบความส าคญทจะตองมคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวของชมชน ซงจะตองท าหนาทวางแผนการพฒนาการทองเทยว และการปฏบตการตามแผนใหบรรลเปาหมาย ซงในสวนนจะตองด าเนนการควบคไปกบการสรางกลไกการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถน

18 (3) องคประกอบการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถน ทแสดงถงความสมพนธภายในกลมของแตละองคประกอบ ไดแก กจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการกจกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการบรการพนฐานของแหลงทองเท ยวเชงวฒนธรรมของชมชน การจดการบรการดานทพก และการจดการบรการดานอาหาร นบเปนองคประกอบทน าไปใชเปนแนวทางการบรหารจดการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมภาคเหนอตอนบนได เพราะองคประกอบแตละองคประกอบดงกลาวจะเปนปจจยสนบสนนใหการทองเทยวเชงวฒนธรรมของกลมภาคเหนอตอนบน โดยเฉพาะในหมบานชาตพนธมความโดดเดนไดรบความสนใจและสรางความพงพอใจใหกบนกทองเทยวเปนอยางมาก (4) ปจจยภายนอกมบทบาททส าคญตอการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชน โดยเฉพาะการแนะน าการใหการศกษา และฝกอบรมจากองคกรทเกยวของกบการพฒนาการทองเทยวไดแก ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และองคกรพฒนาเอกชน ไดแก สมาคมพฒนาประชากรและชมชนจงหวดเชยงราย (PDA) และมลนธกระจกเงา องคกรภายนอกเหลานลวนมบทบาทในการสนบสนนใหการแลกเปลยนการเรยนรในการพฒนาแหลงทองเทยว และการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนใหมความเขมแขงยงขน ในท านองเดยวกนหนวยงานทสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานในดานถนนเชอมตอเขาหมบาน และการประชาสมพนธรวมจดเทศกาลของทองถนยอมเปนปจจยสนบสนนในการเพมจ านวนนกทองเทยว และสรางรายไดใหกบชมชนทองถน อภปรายผลการวจย การศกษาการพฒนาศกยภาพการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทภาคเหนอตอนบน : กรณศกษาจงหวดเชยงราย เชยงใหม และแมฮองสอน ซงคณะวจยไดคนพบการด ารงอตลกษณทางชาตพนธมง ปะหลอง (ดาระอง) ลาห อาขา ไทใหญและจนยนนานในหมบานชาตพนธ 12 หมบานของจงหวดกรณศกษา ความสามารถในการธ ารงรกษาและอนรกษวฒนธรรมของชมชนทองถนของประชาชนและคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว กอรปดวยแหลงพ านกของชมชนหมบานชาตพนธดงเดมอยในบรเวณทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทงดงามเปนปาไม ล าธาร ภเขาและบานเรอนกอสรางดวยวสดธรรมชาตท าใหเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมทดงดดใจของนกทองเทยว ซงเปนจดเรมตนของการมนกทองเทยวเขามาเยอน จนถงการพฒนาไปสการรวมตวของกลมชาวบานและมการแตงตงคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวของชมชน รวมทงการมองคกรภายนอกใหการสนบสนนแนะน าใหการศกษาและจดฝกอบรมดานการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยชมชนจนชมชนหมบานชาตพนธทง 12 หมบานเกดทศนคตทดตอการทองเทยวและมการขยายตวทางธรกจทองเทยวซงถอวายงคงเปนรายไดรองจากอาชพเกษตรกรรมซงเปนรายไดหลก อยางไรกตามแมขอคนพบในดานความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตระหวางความพรอมของชมชนทแสดงถงศกยภาพของการเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมกบความสามารถในการบรหารจดการแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม ยงมขอแสดงถงความสมพนธผลกระทบจากปจจยภายนอกกบการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดย

19 ชมชน แมความสมพนธจะมนยส าคญทางสถตกตามยอมแสดงใหเหนวาปจจยภายนอกดานการแนะน าการใหการศกษาและฝกอบรม การสนบสนนการพฒนาโครงสรางพนฐานและจ านวนนกทองเทยวทเปนสวนเพมรายไดใหกบชมชน ซงปจจยภายนอกเหลานยงสามารถเปนประเดนอทธพลของการทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนหมบ านชาต พนธ อกตอ ไปในอนาคตท จะมผลให เกดการพฒนาผลตภณฑการบรการการทองเทยว เชงวฒนธรรมและการอนรกษสงเสรมฟนฟวฒนธรรมของชมชนทองถน รวมทงการพฒนาปรบปรงโครงสรางคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวของชมชนซงท าหนาทขบเคลอนกลไกการบรหารจดการแหลงทองเทยวโ ดยชมชนใหมความสมบรณยงขน ขอเสนอแนะนโยบายการทองเทยวเชงวฒนธรรมในปจจบนตามหลกสากลบรเวณพนทภาคเหนอตอนบน จากการสรปผลการวจยและอภปรายผลการวจยทกลาวไวขางตน คณะวจยขอเสนอแนะนโยบายการทองเทยวเชงวฒนธรรมทควรเปนในหลกสากลบรเวณพนทภาคเหนอตอนบน ดงน

(1) ความปลอดภยในการทองเทยว เปนความส าคญอนดบแรกทฝายก าหนดนโยบายการทองเทยวระดบจงหวดและชมชนทองถนจะตองก าหนดมาตรการดานความปลอดภยตงแตเรองความสะอาด และสขอนามยของอาหารและทพก การแพรกระจายของโรคคดตอ การกอการราย การกออาชญากรรมลกพาตวหรอลกขโมยทรพยสนของนกทองเทยว และความปลอดภยตอสงอ านวยความสะดวกทจดไวบรการนกทองเทยว ไดแก ศนยบรการขอมลขาวสาร พาหนะรบสงภายในชมชน ตลอดจนการจดเตรยมพนทส าหรบนกทองเทยวทประสงคจะพกคางนอกอาคารกลางแจง

(2) ผลการพฒนาเศรษฐกจโลกตอนกทองเทยวทจ านวนของนกทองเทยวทเพมขน ชมชนทองถนหมบานชาตพนธทง 12 หมบาน มไดมรายไดหลกจากการประกอบการทองเทยว สวนใหญของรายไดหลกเกดจากภาคการเกษตร ชมชนทองถนทจดบรการทองเทยวเชงวฒนธรรม ไดยอมรบผลทางเศรษฐกจของชมชนดขน ท าใหการน ารายไดไปพฒนาคณภาพชวตของสมาชกครวเรอนทดขน นโยบายทองเทยวในระดบจงหวดและองคกรทองถน จงควรจดสรรงบประมาณชวยเหลอหมบานชาตพนธทง 12 หมบานในดานการพฒนาโครงสรางพนฐานดานถนนและสาธารณปโภค ตลอดจนการใหความรในการเปนผประกอบการรายยอย เพอจะไดน าทกษะและประสบการณทางธรกจไปประยกตใชในการบรหารจดการธรกจทองเทยวไมวาจะเปนรปแบบธรกจโฮมสเตย ธรกจจ าหนายของทระลก ธรกจรานอาหารและเครองดม หรอธรกจสปาของชมชนทองถน

(3) การบรหารจดการการทองเทยวอยางยงยนและมความรบผดชอบ นโยบายการทองเทยวในระดบจงหวดและองคกรทองถน ควรเสรมสรางความตระหนกรถงความส าคญของการทองเทยวอยางยงยนดวยการจดฝกอบรม และใหความรแกผประกอบการทองเทยว และประชาชนในทองถนตลอดจนกลมนกทองเทยว ในดานการอนรกษทรพยากรสงแวดลอมทางธรรมชาต การสงเสรมสบสานมรดกทางวฒนธรรมของชมชนทองถน นอกจากนควรสนบสนนใหชมชนทองถนมทกษะในการบรหารจดการทรพยากรตางๆ ทเปนองคประกอบของแหลงทองเทยว

20 องคประกอบทส าคญของการบรหารจดการการทองเทยวอยางยงยน คอ การก าหนดนโยบายและวางแผนการทองเทยวทชดเจน มการวางแผนปจจยสนบสนนการทองเทยวโดยเฉพาะการพฒนาโครงสรางพนฐานทจะรองรบการทองเทยวโดยฝายรฐ เชน การกอสรางทาอากาศยาน การจดระบบก าจ ดน าเสย การวางแนวเขตคมครองอนรกษเขตวนอทยาน และมาตรการอนรกษคมครองมรดกทางวฒนธรรม เพอใหเกดการประสานสอดคลองระหวางการปฏบตงานของหนวยงานทเกยวของ

(4) นโยบายการทองเทยวและการวางแผนกลยทธ หลกการส าคญของการก าหนดนโยบายการทองเทยวและการวางแผนกลยทธทมประสทธภาพ ควรเรมตนจากระดบชมชนทองถน หรอการวางแผนจากระดบลางสระดบบน (มาฆะ ขตตะสงคะ และคณะ พ.ศ. 2549 ในการวจยโครงการบทเรยนจากกระบวนการวางแผนพฒนาการทองเทยวโดยภาครฐ เอกชน และองคกรปกครองสวนทองถน เพอการจดการเชงพนทอยางยงยนจงหวดเชยงราย: 130-132) ซงการวางแผนจากระดบลางสบน จะสามารถน าเสนอแนวทางการพฒนาการทองเทยวขนสระดบตางๆ ของภาครฐ ท าใหเกดการรบรแผนและนโยบายในการปรบปรงแหลงทองเทยว และการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในชมชนทองถน การจดท าแผนกลยทธการทองเทยวระดบชมชนทองถนจะเปนรากฐานส าคญทท าใหการทองเทยวสามารถแกไขปญหาความยากจน สามารถพฒนาเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอมทยงยน

(5) การใชประโยชนจากเครองมอพาณชยอเลกทรอนกสในการทองเทยว การใหขอมลขาวสารดานการทองเทยวเชงวฒนธรรมโดยผานเครองมอพาณชยอเลกทรอนกส จะชวยใหนกทองเทยวสามารถวางแผนเดนทางการทองเทยว และท าใหชมชนทองถนทรองรบการเขามาเยอนของนกทองเทยวสามารถก าหนดแผนงาน และเตรยมการดานกจกรรมทองเทยวอยางเปนระบบ และเป นสวนสรางสวนแบงของตลาดทองเทยวไดอยางทวถง

(6) การศกษาและการฝกอบรมดานการทองเทยว การพฒนาและการปรบปรงผลตภณฑการทองเทยวตามกระแสโลกาภวฒนและการพฒนาเศรษฐกจของผบรโภครนใหม ท าใหบทบาทของการศกษาและการฝกอบรมของสถาบนการศกษาทเกยวของกบการทองเทยว ตองใหการสนบสนนในดานการจดการศกษาและการฝกอบรมแกกลมธรกจทองเทยว และชมชนทองถนทจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม นอกจากนองคกรธรกจทองเทยวและบรษทในเครอโรงแรมไดรวมตว ใหการศกษาและฝกอบรมแกพนกงานของตนเอง เพอใหการด าเนนธรกจมความเขมแขงและคลองตวยงขน การสงเสรมและพฒนากจกรรมทองเทยวเชงวฒนธรรมบรเวณพนทภาคเหนอตอนบนสามารถสรางงานและรายไดแกชมชนทองถน ในขณะเดยวกนสามารถสบสานวฒนธรรมยอมจะตองไดรบการเพมพนดานการศกษา และฝกอบรมดานการทองเทยวจากหนวยงานระดบจงหวด และองคกรธรกจทเกยวของตอคณะกรรมการพฒนาทองเทยวของชมชนทองถนใหมากยงขน

(7) การรกษาระดบคณภาพของผลตภณฑการทองเทยว นกทองเทยวมความคาดหวงตอการไดสมผสกบคณภาพของผลตภณฑการทองเทยวและความตองการยอมเปลยนแปลงอยตลอดเวลา กลาวไดวาการทองเทยวเชงวฒนธรรมจะเปนผลตภณฑการทองเทยวทมความ

21 นยมสงในอนาคต การทชมชนทองถนชาตพนธ เปนแหลงทองเทยวเช งวฒนธรรม ควรด าเนนการธ ารงรกษาวฒนธรรมในขณะเดยวกน เนองจากชมชนอยทามกลางปาไม ภเขา น าตก ซงเปนทรพยากรทองเทยวท งดงาม คณะกรรมการพฒนาทองเทยวของชมชนควรวางแผนเพมกจกรรมทองเทยวในลกษณะอน เชน การเดนปา การรวมผลตกจกรรมการเกษตร การศกษาธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ การอบดวยพชสมนไพรเหลานยอมเปนทางเลอกในการเพมผลตภณฑการทองเทยวทมคณภาพ

(8) การประสานงานหวใจส าคญของการบรหารจดการ จากขอคนพบดานการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมของหมบานชาตพนธ 12 หมบาน พบวาบทบาทการบรหารจดการใหความส าคญไปสการประสานงาน (coordination) ซงบทบาทและหนาทจะไปอยทประธานคณะกรรมพฒนาทองเทยวระดบชมชนทองถน โดยท าหนาทเปนตวกลางประสานงานรบการตดตอเขาชมกจกรรมทองเทยวและการพกคางแรมในชมชนของนกทองเทยว และผประสานงานจะท าหนาทแจงสมาชกกลมโฮมสเตย หรอแจงฝายกจกรรมทองเทยวทเกยวของในการรบนกทองเทยวเขาชมกจกรรมทองเทยว และในขณะเดยวกนผประสานงานอาจแจงไปสสวนทเกยวของอนๆในชมชนทองถนนน บทบาทการท าหนาทประสานงานดงกลาวสอดคลองกบขอคนพบของ Mintzgberg (1991 : 332) ทการท าหนาทการบรหารจดการทองเทยวทใหความส าคญไปสระบบการบรหารจดการศนยรวม คอ การประสานงานจะเกดขนเปน 2 ระดบ คอ (1) การแบงแยกหรอจ าแนกประเภทงานไปตามสวนตางๆทเกยวของ (2) การประสานงานแตละสวนทรบไปด าเนนงานใหแลวเสรจสมบรณ ขอคนพบของคณะวจยทสอดคลองกบงานวจยของ Mintzberg ใหความส าคญของการประสานงานทเนนศนยรวมของการจดการการทองเทยวในระดบชมชนทองถนไดสอดคลองกบงานวจยการศกษารปแบบการบรหารจดการของ Carroll, S. J. (1988) หรอ Carroll’s model ทเสนอการท าหนาทการประสานงานหรอผจดการทตองมความรและทกษะของกลมงาน 8 ประการ (job activity clusters’) ไดแก (1) วางแผนงาน (2) ตวแทนของหนวยงาน (3) ส ารวจ (4) เจรจาตอรอง (5) ประสานงาน (6) ประเมนผลงาน (7) ผปฏบตงานและผน าการเปลยนแปลง (8) นเทศงาน รปแบบการบรหารจดการของการทองเทยวเชงวฒนธรรมระดบชมชนทองถน หรอ Carroll’s model ปรากฏตามรปภาพท 2 ดงน

22 ภาพท 2 รปแบบการบรหารจดการของการทองเทยวเชงวฒนธรรมระดบชมชนทองถน

จากรปภาพจ าลองรปแบบการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมระดบชมชนทองถนสามารถอธบายกระบวนการการบรหารจดการทเรมจากผจดการหรอการท าหนาทของผประสานงานในฐานะผจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรมจะตองพจารณาตดสนใจเกยวกบกจกรรมการบรหารจดการตงแตการวางแผนการท างาน การเปนตวแทนของชมชนทองถน การส ารวจขอมลและเหตการณความเคลอนไหวหรอกจกรรมอนๆ ทผจดการตองท าการตดสนใจ เพราะเปนเรองทเกยวของ มผลกระทบกบชมชนทองถนตลอดจนประเดนการเจรจาตอรอง การประเมนผลงาน การเปนผปฏบตงานและการนเทศงาน ดงนนองคประกอบตางๆ ของระบบการบรหารงานจะถอเปนหนวยงานกลาง หรอศนยรวมของระบบฐานขอมลการบรหารจดการ ท าหนาทควบคมระบบตางๆของการบรหารจดการ แผนการพฒนาแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของหมบานชาตพนธบรเวณจงหวดภาคเหนอตอนบน เนองดวยความสอดคลองและความอดมสมบรณของความเปนแหลงวฒนธรรมดานชาตพนธในจงหวดกรณศกษาภาคเหนอตอนบนไดแก จงหวดเชยงราย เชยงใหม และแมฮองสอน นบตงแตช วงระยะเวลาท าการศกษาวจย พ.ศ. 2552-2553 โดยการศกษาประวตศาสตรของชมชน และการเรมกจกรรมการทองเทยวของชมชนทองถน 12 ชมชน ไดพบวา องคกรภายนอกทงหนวยงานภาครฐและองคกรพฒนาเอกชน ไดมบทบาทในการรวมพฒนาแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในหมบานชาตพนธ องคกรเหลานนไดเขาไปชวยเหลอสนบสนนใหหมบานชาตพนธไดตระหนกถงความส าคญของการเปนชาตพนธ การน าวฒนธรรมของชมชนทองถนมาสรา ง อตลกษณใหเกดความประทบใจของนกทองเทยวทมาเยอน และน าไปสการจดบรการทพกแรมในลกษณะการอยอาศยในชายคาเดยวกบเจาของบาน นอกจากนหนวยงานทเกยวของ โดยตรงกบการพฒนาแหลงทองเทยวคอ ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด และการสงเสรมสบสานวฒนธรรมไดใหค าแนะน าปรกษาในดานการพฒนากจกรรมการทองเทยว และการบรหารจดการการทองเทยวของชมชนทองถนทง 12 ชมชน โดยหนวยงาน

ตวแทนหนวยงาน วางแผน ส ารวจ

การประสาน

งาน

นเทศงาน ผปฏบตงาน ประเมนผลงาน เจรจาตอรอง

23 เหลานนไดใชวธการแลกเปลยนการเรยนรรวมกน โดยวธการมสวนรวมระหวางคณะกรรมการทองเทยวของชมชนและประชาชน อยางไรกด แมจะเกดกระบวนการแลกเปลยนการเรยนรเพอพฒนากจกรรมการทองเทยว ซงเปนกจกรรมหลกในการสรางปจจยดงดดใหนกทองเทยวเขามาเยอน ซงยงพบวา แผนการพฒนาแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถน 12 ชมชน ทเปนหมบานชาตพนธยงมไดจดท าแผนแมบทของการทองเทยวอยางจรงจง เพยงแตเปนความเขาใจรบรในกลมคณะกรรมการพฒนาทองเทยวและท าหนาทเปนฝายรบรองนกทองเทยวทแสดงความประสงคในการเขาไปเยอนเทานน โดยประธานคณะกรรมการการพฒนาทองเทยวของชมชน ท าหนาทประสานงานใหกบนกทองเทยวทแสดงความประสงคเขาชมวฒนธรรมชาตพนธและพกคางแรมในบานเรอนทไดรบรองมาตรฐานโฮมสเตยจากส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวด นกทองเทยวทเขาพกแรมจะตองปฏบตตามกฎระเบยบของการพกแรมตามทคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวก าหนดขน และเจาของบานทเปนสมาชกโฮมสเตยจะปฏบตตามกฎระเบยบทคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวไดก าหนดขนเชนกน การจดท าแผนการพฒนาแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของหมบานชาตพนธ ควรเรมด าเนนการพฒนาจากพนฐานประสบการณของชมชนทองถนทไดเรมกจกรรมทองเทยวตามหลกการและขนตอนการปฏบต โดยจะตองผานกระบวนการแลกเปลยนการเรยนรระหวางหนวยงานทเกยวของรวมกบคณะกรรมการพฒนาการทองเทยวและประชาชน ดงตอไปน

(1) ท าการวเคราะหสถานการณทองเทยวประวตความเปนมาในอดต และรวมถงแนวโนมดานการทองเทยวในปจจบน

(2) ท าการส ารวจและจดเกบขอมลจากนกทองเทยวดานความสนใจกจกรรมการทองเทยว ความคาดหวง และทศนคตทเกดจากการเยยมชนแหลงทองเทยว

(3) ท าการส ารวจและประเมนทรพยากรตางๆ ของแหลงทองเทยว (4) ท าการวเคราะหจดแขงและจดออนขององคประกอบทเปนทรพยากรของแหลงเทยว (5) ท าการวเคราะหสถานทตงของแหลงทองเทยวรวมทงจดการเรมเขาสแหลงทองเทยว ไปสเสนทาง

สนสดแหลงทองเทยว กจกรรมทองเทยวตามฐานตางๆ และขอบเขตอาณาบรเวณของแหลงทองเทยว

(6) ท าการก าหนดกรอบกลยทธการทองเทยวตามวตถประสงค และเปาหมายทางการตลาด (7) ท าการก าหนดกลยทธสถานทตงของแหลงทองเทยวภายใตกรอบกลยทธของการทองเทยวเช ง

วฒนธรรม (8) ท าการก าหนดกจกรรมและโครงการทจะตองด าเนนการเปนความส าคญอนดบแรก (9) ท าการก าหนดขนตอนในการด าเนนการตามแผน

ประเดนส าคญในการประเมนทรพยากรของแหลงทองเทยว เพอท าการวเคราะหจดแขง และจดออนขององคประกอบตางๆทเปนทรพยากรของแหลงทองเทยว คณะกรรมการพฒนาการทองเทยวในระดบชมชนทองถน

24 จะตองรวมอภปราย แลกเปลยนการเรยนรรวมกบผเชยวชาญและองคกรตางๆทเกยวของกบการพฒนาทองเทยวในเขตพนท การประเมนทรพยากรของแหลงทองเทยว จงควรเนนการศกษาจดแขงและจดออน ดงน การประเมนจดแขงของทรพยากรแหลงทองเทยว ควรมแนวทางดงตอไปน

(1) ก าหนดพนทของแหลงทองเทยวทนกทองเทยวสามารถเขามาเยอนไดทงเวลากลางวนและกลางคน (2) ก าหนดจดดงดดความสนใจทนกทองเทยวเหนวามความส าคญและมความโดดเดน (3) ทพกแรมทสามารถรองรบนกทองเทยวในการพกคางคนอยางตอเนอง (4) ทรพยากรทางธรรมชาตมทศนยภาพทมความอดมสมบรณ เชน ล าธาร ภเขา ปาไม และสภาพ

ความเปนชนบท (5) เสนทางทสามารถเขาถงแหลงทองเทยวไดแก ถนนทเขาไดสะดวกสามารถเชอมตอกบถนนสายหลก

และการเดนทางกลบของนกทองเทยวโดยเครองบน รถโดยสารประจ าทาง หรอรถไฟ (6) สงอ านวยความสะอาดเพอการพกผอนไดแก การจดกจกรรมในรม หรอนอกอาคาร รวมทงกจกรรม

นนทนาการ (7) ศนยการคาหรอบรเวณรานคาจ าหนายของทระลก รานอาหารและเครองดมทดงดดนกทองเทยวท

สามารถใหบรการแกนกทองเทยว (8) เงอนไขการรวมลงทนทแสดงความเปนไปไดในการลงทนของภาครฐและภาคเอกชน และการแสดง

ความสนใจทจะรวมลงทนตอไปในอนาคต การประเมนจดออนของทรพยากรแหลงทองเทยว ควรมแนวทางดงตอไปน

(1) ประเดนความขดแยงทางการเมอง หรอความรนแรงในพนททเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม (2) ประเดนตลาดทองเทยวทมใชเปนสวนหนงของตลาดทองเทยวใหญทงระบบ (3) ประเดนความดงดดใจนกทองเทยวทมความจ ากด เชน มภมทศนทนาเขาไปเยอน แตเปนบรเวณ

อากาศชนทขาดการจดการสงอ านวยความสะดวก (4) ประเดนการพฒนาศกยภาพทไมไดมาตรฐานของการเปนทรพยากรแหลงทองเทยว (5) ประเดนการขาดการบรณาการทสามารถเขาถงแหลงทองเทยวไดสะดวก เชน ถนน หรอ สถานท

หยดพก (6) ประเดนจ านวนประชากรในชมชนทองถนไมมากพอทจะพฒนาสงอ านวยความสะดวกใหเปนแหล ง

ทองเทยวตลอดฤดกาล (7) ประเดนจ านวนแบงตลาดตางประเทศมนอยอาจมผลตอการเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมทไม

นาสนใจ และไมเปนทดงดดใจนกทองเทยวได (8) ประเดนเชงการด าเนนธรกจทธรกจทองเทยวไมเปนธรกจขนาดใหญจงไมสามารถกระตนใหเกดการ

ประกอบธรกจทชมชนทองถนสามารถเลยงตนเองได

25

(9) ประเดนการชเสนทางไปสแหลงทองเทยวไมเพยงพอ (10) ประเดนสงแวดลอมทางอาคารสถานทจ าเปนตองท าการปรบปรงซอมแซมใหคงสภาพ เพอจงใจให

นกทองเทยวเขาไปเยอน นกทองเทยวสามารถพกคางไดนาน และนกทองเทยวกลบมาเยอนบอยครง การวเคราะหสถานทตงแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมของชมชนทองถนในปจจบนทแสดงเสนทางเขาถงแหลงทองเทยวและขอบเขตพนทของกจกรรมการทองเทยว เมอคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว และประชาชนในชมชนทองถนไดรวมท าการประเมนวเคราะหยอมสามารถท าการเสนอแผนพฒนาปรบปรงขนใหมตามสาระส าคญ ดงน

(1) รวมตกลงท าความเขาใจเสนทางการทองเทยว และขอบเขตพนทกจกรรมการทองเทยวใหสามารถเชอมโยงกบระบบเสนทางถนนทนกทองเทยวสามารถเดนทางเขาไปถงได

(2) รวมตกลงเสรมฐานการทองเทยว และขอบเขตพนทกจกรรมการทองเทยวใหมความตอเนอง และอาจเพมเตมพฒนาสถานทพกแรม บรเวณจ าหนายของทระลก และรานบรการอาหารและเครองดม

(3) รวมท าการปรบปรงและใหความส าคญตอกจกรรมทองเทยวในปจจบน และรวมพฒนาฐานทองเทยวใหม

(4) รวมท าการขยายพนทกจกรรมทองเทยว เมอพจารณาถงศกยภาพในความเปนไปได (5) รวมท าการก าหนดบรเวณการเขาถงเขตพนทชมชนทองถน เชน แสดงประตทางเขา และสงอ านวย

ความสะดวกทแสดงใหนกทองเทยวไดเขาใจเมอเดนทางมาถง (6) รวมท าการพฒนาเสนทางยอยไปสบรเวณทท าการขยายพนทกจกรรมทองเทยว เชน มรถยนตน าไปส

จดชมววของหมบาน ภาพท 3 แสดงการทองเทยวเชงวฒนธรรมบานหลอชา จงหวดเชยงราย แสดงเสนทางเขาถงแหลงทองเทยว ทมา: (สจตราภา พนธวไล. 2545 : 112)

26 การประเมนสถานทตงแหลงทองเทยวใหเปนทดงดดนกทองเทยวควรใหคณะกรรมการพฒนาทองเทยวในทกระดบ และองคกรทเกยวของไดรวมพฒนาวางแผน เพอขยายพนทและเสนทางการทองเทยวใหสามารถเชอมโยงไปสแหลงทองเทยวแหลงอนไดเพมขน ตามตวอยางเสนทางเพอก าหนดกลยทธสถานทตงแหลงทองเทยว ตามภาพท 3 ภาพท 4 การปรบกลยทธสถานทตงแหลงทองเทยว

จดเขาชมแหลงทองเทยว

บรเวณกจกรรมทองเทยว

ฐานกจกรรมทองเทยว

บรเวณ/ขอบเขต

พนททองเทยว

สภาพปจจบน

ฐานกจกรรมทองเทยวปรบปรงใหม บรเวณกจกรรมทองเทยว จดเขาชมแหลงทองเทยว/ศนยบรการ

เสนทางเดน พนททองเทยว บรเวณ/ขอบเขต

27 จากภาพท 4 แสดงการปรบกลยทธสถานทตงแหลง สามารถท าใหเกดการพฒนาปรบปรงสถานทและเปนการสรางศกยภาพของแหลงทองเทยว ซงเปนสวนส าคญในการเพมจ านวนนกทองเทยว นวตกรรมของอตสาหกรรมทองเทยวในอนาคตบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย นวตกรรมหรอการเสนอผลตภณฑของการทองเทยวในรปแบบใหมในอนาคต หมายถง การสรางความประทบใจและความทรงจ าทดไดกบนกทองเทยว ซงไมไดหมายถงการเสนอผลตภณฑการบรการทเนนสาระบนเทงเพยงอยางเดยว นวตกรรมหรอการสรางผลตภณฑใหมของการทองเทยวในอนาคต หมายถง การสรางจนตภาพทมองคประกอบส าคญทเปนความตองการของนกทองเทยว 4 ประการ คอ (1) การบนเทง (2) การศกษา (3) ความเปนอสระ และ (4) ความงดงาม ทงประเดน 4 ประการดงกลาวมความสอดคลองกบการแสวงหาวถชวตหลงยคความทนสมยของนกทองเทยวทมก าลงซอ สามารถเดนทางไปสแหลงทองเทยวทคงธ ารงรกษาวฒนธรรมดงเดมไวได (Pine และ Gilmore, 1999: 104-106) นอกจากนการพฒนาตลาดแรงงานท าใหเกดฐานรายไดตามสดสวนรอยละ 30 ทภาวการณจางงานไมเตมท รอยละ 30 มงานท าและมฐานความมงคงทางรายไดและรอยละ 40 มภาวการณจางงานตามสญญาจาง (Hutton 1995) แสดงใหเหนถงฐานรายไดทกระจายไปตามกลมอาชพและสถานภาพตางๆของชวงชนในสงคม โดยเฉพาะการรวมฐานรายไดจะพบวามรอยละ 70 ทจะเปนผบรโภครนใหม (Urey, 1990) และ Urey ไดเสนอบทบาทของการทองเทยวเชงวฒนธรรมทสอดคลองกบความตองการในการทองเทยวของผบรโภครนใหมไวดงน

(1) วฒนธรรมและนวตกรรมทางวฒนธรรมภายใตกรอบความสมพนธระหวางผผลตบรการทองเทยวเชงวฒนธรรม ผบรโภคหรอนกทองเทยว และประชาชนในชมชนทองถนตางมความส าคญตอการสบสานและอนรกษวฒนธรรมทองถน

(2) สญลกษณทางชนชนตามท Hutton (1995) ไดชใหเหนถงการถอก าเนดของชนชนรนใหมทสามารถเดนทางเคลอนยายไปทวทกมมโลก และเปนผเขาถงการทองเทยว

(3) การปรบเปลยนแบบแผนการบรโภคในกระแสโลกาภวตน เชนการเพมประชากรรนใหมทเปนตวแทนตลาดผซอ และการเกดแบบแผนการบรโภคลกษณะใหม

(4) แบบแผนการปฏบตทางสงคมเศรษฐกจและวฒนธรรมไมวา โดยการเคลอนยายทางกายภาพหรอการสอสารทางภาพและเสยงท าใหผคนเกดความรสกของการอยรวมกนอยางใกลชด และไมมความลบใดทจะตองปดบง

จากแนวทางวเคราะหความตองการของนกทองเทยวทเปนผบรโภครนใหมท าใหนกการตลาดดานการทองเทยวและนกวางแผนการทองเทยวจะตองท าการเปลยนแปลงทางการตลาดทจะท าการเสนออปสงคและสราง

กลยทธสถานทตงแหลงทองเทยว

28 ผลตภณฑใหมใหกบนกทองเทยว เนองจากนกทองเทยวทเปนผบรโภครนใหมยอมพอใจทจะแสวงหาประสบการณใหมใหกบตนเองอยตลอดเวลา ภาพท 5 การทองเทยวในอนาคตแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางวฒนธรรมและการทองเทยวกบการด าเนนธรกจทเปนองคประกอบรวมทส าคญในการพฒนารายไดจากการทองเทยวเชงวฒนธรรมทจะเปนนวตกรรมในอนาคต

จากภาพท 5 ดานซายมอแสดงใหเหนนกทองเทยวทเปนผบรโภครนใหมสามารถเขาถงในทกระบบของสงคมหรอชมชนทองถนทเยอนตงแตสงทปรากฏไดแก โบราณสถานสถาปตยกรรมทเปนแบบดงเดมและแบบใหมท าใหนกทองเทยวสามารถสะสมประสบการณดานวฒนธรรมของชมชนทองถนทไปเยอน ขณะเดยวกนดานขวามอเอกสารสงพมพและสอตางๆ สามารถแนะน าสภาพของแหลงทองเทยวและวฒนธรรมของชมชนทองถนทสามารถแพรกระจายไดทกมมโลก การใชการสอสารแนะน าแหลงทองเทยวท าใหนกทองเทยวเกดความรสกวาตนเองเปนสวนหนงของระบบสงคมวฒนธรรมของชมชนทองถนนน ท าใหเกดความรสกถงการแลกเปลยนการเรยนรและมความซาบซงของคณคาทางวฒนธรรม (Gilloch, 1996, p.136)

การเยยมเยอนชวงเวลาสน เชน โบราณสถาน สถาปตยกรรม การแตงกาย

สถาบนวฒนธรรม เชน ศาสนสถาน อาคาร ประวตศาสตร

ศลปะการแสดง เชน ดนตร เทศกาลและการละเลน

เอกสารสงพมพ

การโฆษณา/การตลาด

วทย ทว อนเตอรเนต

ภาพยนตร

การจ าหนายของทระลกผลตภณฑสนคาทองถน

การ ทอง เทยว

ผบรโภครนใหม: การ

เคลอนยายไปสผลตภณฑ

ทองเทยวชนดใหม

วฒนธรรม

ธรกจ

29 จากขอเสนอถงนวตกรรมของอตสาหกรรมทองเทยวในอนาคตบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย โดยเฉพาะจงหวดกรณศกษา 3 จงหวด ไดแก เชยงราย เชยงใหม และแมฮองสอน ทคณะวจยใหความส าคญในการศกษารปแบบการทองเทยวเชงวฒนธรรมของหมบานชาตพนธ 12 หมบาน ไดแก ชาตพนธมง ปะหลอง (ดาระอง) ลาห อาขา ไทใหญ และจนยนนาน แสดงใหเหนวาความหลากหลายทางวฒนธรรมของกลมชาตพนธยงคงด ารงอยแมความทนสมยทางเทคโนโลยขาวสาร เยาวชนรนใหมไดรบการศกษาสงขน ประชาชนในชมชนท าการคาขายนอกชมชนเพมขน และมนกทองเทยวเขามาสมผส และท าการสอสารรวมทงพกคางแรมในชมชนเพมขน จากการศกษาพบวาวฒนธรรมดงเดมตงแตขนบธรรมเนยมประเพณ การฉลองเทศกาล สภาพบานเรอน การแตงกาย และแบบแผนการบรโภคอาหารทองถนยงคงด าเนนไปเปนวถชวตของชมชน การจดกจกรรมทองเทยวเชงวฒนธรรมจากผลการศกษาชใหเหนถงความมศกยภาพของความเปนแหลงทองเทยวทสามารถรองรบนกทองเทยวทแสวงหาการสมผสและเยยมเยอนวถชวตของชมชนทองถน สงทชมชนทองถนทง 12 ทองถนควรตระหนกถงความส าคญของการสบสานและอนรกษวฒนธรรมใหด ารงอยไวได คอ ตองใหความส าคญตอการบรหารจดการการทองเทยวเชงวฒนธรรม เพราะกลไกการทองเทยวยอมจะเปนเครองมอทชวยใหคณะกรรมการพฒนาการทองเทยว และประชาชนในชมชนทองถนสามารถผลกดนและท างานรวมกนในทศทางเดยวกนใหเปนวถชวตของชมชนอยางยงยน บรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยมความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทงดงาม รวมทงความหลากหลายทางชาตพนธกลมตางๆ จงเปนแหลงทองเทยวทส าคญและมศกยภาพแหงหนง โดยประชาชนในชมชนทองถนจะตองเปนผธ ารงรกษาและอนรกษวฒนธรรม เพอใหเปนแหลงทองเทยวในขณะเดยวกนสามารถธ ารงรกษา และสบสานวฒนธรรม รวมทงเปนแหลงใหการศกษาและแลกเปลยนการเรยนรทางวฒนธรรมใหกบนกทองเทยวควบคไปดวย บรรณานกรม การทองเทยวแหงประเทศไทย. ออนไลน. แหลงทมา. http://www.mots.go.th/tour_description.htm. 2005. คณะกรรมการบรหารงานจงหวดแบบบรณาการจงหวดเชยงราย. แผนพฒนาจงหวดเชยงราย (พ.ศ. 2553 -

2556). เชยงราย : ส านกงานจงหวดเชยงราย, 2552. โครงการศกษาเพอจดท าแผนแมบทการพฒนาการทองเทยวของประเทศ. สถาบนวจยเพอการพฒนา ประเทศ

ไทย, 2540. จตพร วศษฏโชตองกร และคณะ. การสงเคราะหกระบวนการทองเทยวโดยชมชนจงหวด แมฮองสอน.

รายงานวจย, ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), 2550. จงหวดเชยงใหม. ออนไลน. แหลงทมา. http://th.wikipedia.org. 2553.

30 ชาตร ชจตร. โครงการศกษาศกยภาพชมชนเพอการจดการทองเทยวโดยชมชนบานแกงเกาะใหญ

ต.ปางมะคา อ.ขาณวรลกษบร จ.ก าแพงเพชร ระยะท 1: รายงานวจยเพอทองถนฉบบ สมบรณ, กรงเทพฯ: ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2549.

พสมย หลออรยวฒน และคณะ. แนวทางการพฒนาศกยภาพในการจดการผลผลตจากถวเหลองดวย ภมปญญาชาวจนยนานบานสนตชล อ าเภอปาย จงหวดแมฮองสอน ระยะท 2 . รายงานวจย , ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), 2552.

มาฆะ ขตตะสงคะ, บทเรยนจากกระบวนการวางแผนการทองเทยวโดยภาครฐ เอกชน และองคกร ปกครองทองถน เพอการจดการแหลงทองเทยวเชงพนทอยางยงยนจงหวดเชยงราย : รายงานวจย, ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), 2549. รสกา องกร และคณะ. การพฒนาศกยภาพการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมและภมปญญา

ทองถน : มหาวทยาลยรามค าแหง, 2549. วารณ วงศใหญ, การจดการการทองเทยวโดยชมชน : กรณศกษาบานแมก าปอง กงอ าเภอแมออน

จงหวดเชยงใหม : รายงานวจย, เชยงใหม : คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, 2546.

สมศกด คงแดงและคณะ. การเสรมสรางศกยภาพชมชนทเออตอการจดการ ทองเทยวเชงนเวศ และ วฒนธรรมชมชนบานรกไทย (แมออ) ต าบลหมอกจ าแป อ าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน. รายงานวจย, ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), 2548.

สายนต ไพรชาญจตร. กระบวนการโบราณคดชมชน การวจยเชงปฏบตการพฒนาแบบมสวนรวม เพอเสรมสรางความสามารถของชมชนทองถนในการจดการทรพยากรวฒนธรรมใน จงหวดนาน. กรงเทพมหานคร : สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548.

สจตราภา พนธวไล. รปแบบการจดการหมบานทองเทยวเชงวฒนธรรมโดยชมชนมสวนรวม : กรณศกษาบานหลอชา (อาขา) ต าบลแมยาว อ าเภอเมอง จงหวดเชยงราย. การคนแบบ อสระ ศศ.ม. (การจดการอตสาหกรรมการทองเทยว) เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม, 2545.

สภาวด มสทธ และคณะ. การวจยเชงปฏบตการเพอเพมพนขดความสามารถองคกรชมชนในการ จดการทรพยากรธรรมชาต และการทองเทยวเชงอนรกษ อ าเภอปางมะผา จงหวด แมฮองสอน. รายงานวจย, ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), 2545.

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดแมฮองสอน. กระทรวงการทองเทยวและกฬา. แผนยทธศาสตรการพฒนาการทองเทยวจงหวดแมฮองสอนป 2554. แมฮองสอน : ส านกงาน การทองเทยวฯ, 2554.

ส านกงานการทองเทยวและกฬาจงหวดเชยงใหม. ยทธศาสตรการทองเทยวจงหวดเชยงใหม (เชยงใหม ล าพน และล าปาง) พ.ศ. 2554-2557. เชยงใหม : ส านกงานการทองเทยวฯ, 2553.

31 Akarapong Untong. Local residents'attitudes towards tourism: a case study in Chiang Mai and

Chiang Rai,Thailand, Chiang Mai : Social Research Institute, Chiang Mai University, 2006.

C. Michael Hall & Alan A. Lew. Sustainable Tourism-A Geographical Perspective. New York: Addison Wesley Longman, 1998. David Newsome, Susan A. Moore and Rose K. Dawling. Aspect of Tourism-Natural Area Tourism Ecology, Impact and Management. Sydney: Channel View Publications, 2002. David L. Edgell,Sr., Maria DelMastro Allen, Ginger Smith, Jason R.Swanson. Tourism Policy and

Planning – Yesterday, Today and Tomorrow. London : Elsevier Butterworth Heinmann, 2008.

Dimitrios Buhalis, Carlos Costa. Tourism Management Dynamics – Trends,management and tools. London : Elsevier Butterworth Heinemann, 2006.

Edward Inskeep. Tourism Planning – An Integrated and Sustainable Development Process. New York : Van Nostrand Reinhold, 1991.

Huang, Juan. Tourism development: a case study of home-stay service (nongjiale) in a Bai ethnic village, Chiang Mai : Social Research Institute, Chiang Mai University, 2006.

Korawan C. Sangkakorn. Community-based tourism management in Thailand. Chiang Mai : Social Research Institute, Chiang Mai University, 2006.

Mowforth, Martin. Tourism and sustainability: development and new tourism in the Third World , London ; New York : Routledge, 2003.

N. Rangaswamy, Thailand's international tourism demand: the ARDL approach to cointegration ; Chukiat Chaiboonsri, Bangalor : Economics Department, Bangalore University, 2006.

Neil Leiper. Tourism Management. Austria : Pearson Hospitality Press, 2004. Noam Shoval and Michal Isaacson. Tourism Mobility and Advanced Tracking Technologies.

New York : Routledge Taylor and Francis Group, 2010. Pearce, D.G. and Butler R.W. Tourism research-Critiques and challenges. London : Routledge,

1993. Richards, G. (ed.). Cultural Attractions and European Tourism. Oxford : CABI, 2001. Reisinger, Yvette. Cross-cultural behaviour in tourism, concepts and analysis, Oxford ;

Boston : Butterworth-Heinemann, 2003.

32 Stephen J. Page. Tourism Management – Managing for Change. Amsterdam: Butterworth

Heinemann, 2003. Thomas F. King. Cultural Resource Laws & Practice: An Introductory Guide' (3rd Edition).

Altamira Press, 2008. Touring the Royal Project. Sites on 36 hills 365 days, Chiang Mai : Royal Project Foundation,

1969. UNESCO. The effects of tourism on culture and the environment in Asia and the Pacific ;

Tourism and heritage site management Luang Prabang Lao PDR. Bangkok, 2004.

33

วฒนธรรมและภาษาสอสารของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย

Culture and Language Communication of the Ethnic Groups in Upper Northern Thailand

--------------------------------------------------------------------

รองศาสตราจารย ดร. มาฆะ ขตตะสงคะ1

บทคดยอ

1 ผรวมวจย นายโกมนทร วงออน, นางณฐธดา จมปา, นายพทกษ รตนแสงสวาง, นางกลธดา อนทรไชย และนางสาวนาแล จะหา

วทยาลยนานาชาตภมภาคลมน าโขง มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย งานวจยเรองนไดรบทนสนบสนนการวจยจากมหาวทยาลยราชภฏเชยงราย ประจ าปงบประมาณ 2553

34 โครงการวจย มวตถประสงคเพอศกษาวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบความเชอ วธคด และวถการด ารงชวต กระบวนการขดเกลาของครอบครวชาตพนธตอการถายทอดวฒนธรรม การธ ารงอตลกษณชาตพนธ และการสอสารภาษาถนในระบบครอบครว และชมชนทองถน การรบรและการเรยนรความเขาใจตอระบบการศกษาของเยาวชนรนใหมทมการใชภาษาไทย กลมตวอยางจ านวน 12 กลมชาตพนธ คอ (1) มง (2) อาขา (3) อวเมยน (4) ไทลอ (5) ลาห (6) ขม (7) จนยนนาน (8) กะเหรยง (9) ลซ (10) ลวะ (11) ไทใหญ (12) ไตหยา โดยคดเลอกจงหวดเชยงรายเปนพนทกรณศกษา

การวจยสรปประเดนขอคนพบทส าคญได ดงน กระบวนการขดเกลาการอบรมบมนสยในครวเรอน โดยใชภาษาถนชาตพนธใหกบเดกตงแตชวงชวตปฐมวย เปนการปพนฐานทางภาษาและอตลกษณทางวฒนธรรมทมนคง การรบรและเรยนรจากระบบการศกษาในโรงเรยนและสถาบนอดมศกษาของเยาวชนรนใหม พบถงการเร มใชภาษาไทยเปนภาษาทสอง เปนการเรมตนของการเรยนรวฒนธรรมกระแสหลกทครผสอนอาจไมใชชาตพนธ แตเปนผมอทธพลทางความคดในการเรยนการสอน เปนผลใหเดกและเยาวชนเรยนรวฒนธรรมหลกทไมใชวฒนธรรมชาตพนธของตน เกดการกลนกลายทางภาษาและวฒนธรรมหรอสามารถเรยนรทจะด าเนนวถชวตในวฒนธรรมทแตกตางไปจากวฒนธรรมดงเดมของตน

วธการธ ารงรกษาภาษาถนและเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาตพนธ ขอคนพบทส าคญทงฝายรฐ และชมชนชาตพนธ ตองสนบสนนในกระบวนการผลตซ าทางวฒนธรรมชาตพนธ โดยปราศจากการเลอกปฏบต และใหการยกยองในความเปนชาตพนธอนเปนสวนหนงของความหลากหลายทางวฒนธรรมของสงคมไทย ค าส าคญ : วฒนธรรมและภาษาสอสาร, กลมชาตพนธ, เชยงราย, ภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย

35

Abstract

The research has explored to look into the culture, tradition, belief, ways of thinking, ways of life, socialization process in the family, ethnic identity maintenance, ethnic dialect used in family and community and perception of learning Thai language of the young generation. The sampling size comprising 12 ethnic groups; Hmong, Iu Mien, Lahu, Akha, Karen, Lisu, Tai Lue, Lawa, Tai Ya, Shan People, Khumu, and Yunnan Chinese, all were purposively selected, as these diversified ethnic groups having long established residence in Chiangrai province. Chiangrai province was also purposively selected to be the representative of the upper northern provinces in Thailand, due to more than 30 diversified ethnic groups residing in Chiangrai and these ethnic groups had migrated from many parts of Lao People’s Democratic Republic, People Republic of China, Myanmar and Socialist Republic of Vietnam.

The results of the research had indicated that socialization process undertaken in the family through using ethnic dialect in reinforcing the behavior and nurturing the children had proven the laying down of firm foundation of ethnic dialect and cultural identity.

Perception and learning from the school as well as in the university systems found the new ethnic generation began to learn Thai language as a second language beside their mother tongue known as first language derived from cultural interaction beginning since early childhood. And with this, the new ethnic generation was encouraged to assimilate into the Thai speaking culture, whereby, the teachers were not the ethnic people but could mediate and influence the thinking of the ethnic children in teaching and learning process. The children had been assimilated into the mainstream of existing cultural system and learned how to adapt a new way of life which was different from their cultural identity.

The protection of ethnic dialect and maintenance of ethnic cultural identity, the important issue was found that both the government and the ethnic community should support the reproduction of ethnic culture without discrimination and, to recognize the dignity of ethnicity as one of the multicultural uniqueness of Thai society.

Keywords: Culture and Language Communication, Ethnic Groups, Chiangrai Province,

Thailand.

36 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยประกอบดวยจงหวดเชยงราย เชยงใหม แมฮองสอน พะเยา ล าปาง ล าพน แพร และนาน เปนจงหวดทมกลมชาตพนธอาศยอยเปนจ านวนมาก และหลากหลายเผาพนธ ไดแก มง อวเมยน ลาห อาขา กระเหรยง ลซ ไทลอ ลวะไตหยา ไทใหญ ขม และจนยนนาน ความเปนชาตพนธทด ารงวถชวตทามกลางความหลากหลายของวฒนธรรมทองถน ซงไมเพยงการประกอบอาชพในพนทในระนาบเดยวกนกบประชากรในทองถนชนบท กลมชาตพนธดงกลาว ยงสบสายเครอญาตเดยวกน หรอมบรรพบรษเดยวกนกบกลมชาตพนธในกลมประเทศอนภมภาคลมน าโขง ไดแก สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม สหภาพเมยนมาร ราชอาณาจกรกมพชา สาธารณรฐประชาชนจน และมณฑลกวางส (มณฑลยนนาน)และประเทศไทย การเขามาตงถนฐานของกลมชาตพนธในประเทศไทยมมาอยางเนนนาน เชน หนการสรบรกรานของชาตพนธฮอ ท าใหกลมไตหยาตองอพยพเขามาหาแหลงท ากนใหมในจงหวดเชยงราย เมอประมาณเกอบ 90 ป การอพยพเคลอนยายของชาตพนธมงจากประเทศจนเขาสจงหวดตางๆ ของประเทศไทย เชน ตาก นาน พษณโลก เชยงใหม และเชยงราย ตลอดจนกลมชาตพนธอนๆ ไดแก อาขา ลวะ ลาห กระเหรยง ไทลอ และจนยนนาน ตางไดเขาพ านกตงถนฐานบานเรอน และการประกอบอาชพในจงหวดภาคเหนอตอนบนเปนสวนใหญกอใหเกดการด ารงอยในความเปนชาตพนธและความหลากหลายทางวฒนธรรม พนทภาคเหนอตอนบนยงคงมความอดมสมบรณของวฒนธรรมลานนา หากการด ารงอยของวฒนธรรมและภาษาถนของชาตพนธทามกลางความตางทางวฒนธรรมลานนา ซงสามารถธ ารงเอกลกษณทางวฒนธรรมซงกนและกนโดยปราศจากการกลนกลาย จะยงชวยเสรมสรางความงดงามในความหลากหลายทางวฒนธรรมทองถนในภาคเหนอตอนบนใหมความโดดเดน และสามารถสรางความมนคงใหกบชมชนทองถนและประเทศ ดวยประชาชนเกดการเรยนรมความเขาใจ และยอมรบในความแตกตางทางวฒนธรรมกอใหเกดการอยรวมกนในสงคมอยางสนตสข วฒนธรรมและการสอสารทางภาษา (มาฆะ ขตตะสงคะ, 2553 น าเสนอในการประชมทางวชาการครงท 3 เรอง Heritage Maintenance for Endangered Languages จดโดย Yuxi Normal University และ La Trobe University ณ Yuxi Normal University) เมอวนท 11 มถนายน 2553 ไวดงน “การสอสาร เกดขนภายใตบรบททางสงคมและกายภาพของสงคมนน สวนวฒนธรรม จะถกควบคมโดยระบบมรปแบบสามารถท าหนาทและแสดงเนอหาของการสอสาร ดงนนวฒนธรรมจงเปนสวนเสรมสรางพฤตกรรมการสอสารของบคคลทสามารถแสดงออกถงสอความหมาย ความเชอมโยงระหวางภาษาและวฒนธรรม กลาวคอภาษาจะท าหนาททางวฒนธรรมและการเปนองคประกอบรวมการท าหนาทของสงคม 3 ประการดงน 1. ภาษาในการท าหนาททางสงคม หมายถง วถทางขนพนฐานในการสบสานวฒนธรรมและเปนสอกลางในการถายทอดวฒนธรรมไปสชนรนใหม

37 2. ภาษาท าหนาทวางรากฐานในการสบทอดชมชนโดยเปนตวเชอมประสานระหวางบคคลและชมชนในการแสดงอตลกษณรวม 3. ภาษาท าหนาทในระดบสงคมถอวาเปนสวนส าคญของการปฏสมพนธของมนษยในทกมต เนองจากภาษาสามารถก าหนดระบบการแสดงหนาทของสงคม โดยมขอบงชทางภาษาศาสตร (Linguistic Indicators) ทมอทธพลตอการแสดงชวงชนของสงคม หรอ แสดงความแตกตางทางอ านาจระหวางกลมในสงคมนน การศกษาทางวฒนธรรมยงมสวนทตองศกษาในประเดนพนททางวฒนธรรมและการกอตวทางสงคมโดยเฉพาะการจ าแนกชวงชนของวฒนธรรมโดยผานฐานอ านาจ (Hall, 1977, 1981, 1996) ซงแนวคดทางการเมองโดยการศกษาทางวฒนธรรมจะตองท าการศกษาพนททางวฒนธรรมในบรบทการกอตวทางสงคม และการศกษาความสมพนธกบขอปฏบตอนๆ ทเหนเดนชด คอ ทางเศรษฐกจและการเมอง โดยใชวธศกษาจากทฤษฎของมารกซ (Marxist Legacy) แสดงใหเหนวาการกอตวทางวฒนธรรมตองผานกระบวนการผลตทยาวนาน เนองจากความสมพนธระหวางการผลตและปจเจกชนทตองปฏบตตามความสมพนธระหวางการเมองและกฎหมาย ในทฤษฎของมารกซ เหนวาวฒนธรรมเปนการเมอง เนองจากมความสมพนธกบอ านาจทมาจากชนชนปกครองนโยบายการปกครอง และชนชนทมอทธผลตอแรงงานผลตทางวตถและตอปญญาชนดวย (Chris Barker, 2008. Cultural Studies - Theory & Practice) ดงนนความสมพนธระหวางฐานเศรษฐกจและโครงสรางขนาดใหญทางวฒนธรรมจงเปนกลไกในการก าหนดตนทนก าไร และความสมพนธระหวางชนชน ตลอดจนรปแบบและผลตภณฑทางวฒนธรรม การศกษาทางวฒนธรรมถาไมไดศกษากลไกทางเศรษฐกจและโครงสรางทางวฒนธรรมกจะเพยงไดเหนผลเฉพาะการศกษาวฒนธรรมทหางไกลจากระบบเศรษฐกจ แตจะเปนวฒนธรรมทท าการวเคราะหดวยเหตผลและผลทางภาษาและตวแทนของผบรโภคเทานน การศกษาทางวฒนธรรมจ าเปนทจะตองศกษาพฒนาการทางวฒนธรรมในหลายมตทจะหาความสมพนธระหวางเศรษฐกจ การเมอง สงคม และมตทางวฒนธรรมโดยไมแยกขาดจากปรากฏการณของสงคม ซงการศกษาของ Raymond Williams (1965, 1979, 1981, 1989) ไดขอคนพบในความสมพนธดงกลาวระหวางการผลตทางเศรษฐกจ และวฒนธรรมทเปนปรากฏการณของสงคม อยางไรกตาม การเปลยนแปลงของสงคมและกระแสโลกาภวฒนทท าใหผคนรบขอมลขาวสารไดอยางรวดเรว จากเหตการณทเกดขนในโลกปจจบน อาจท าใหชมชนทองถนไมสามารถตานทานตอกระแสการเปลยนแปลงของสงคมทเกดจากระบบเศรษฐกจ และการเปลยนแปลงทางโครงสรางของสงคมอนมผลกระทบกระเทอนตอการด ารงอยทางเอกลกษณวฒนธรรมของชาตพนธ เชน การเรมสญหายของภาษาถนของชาตพนธ เนองดวยการประกอบอาชพทละถนฐานเดมของเยาวชนรนใหม รวมทงการไมสามารถสบทอดภาษาถนของผสงอายตออนชนรนใหม ตลอดจนการจดระบบการศกษาทเกยวของทางชาตพนธไมเขมแขงพอ เนองดวยปญหาทางบคลากร ตลอดจนการประสานความรวมมอขององคกรตางๆ ทจะผนกก าลงและเสรมสรางความเขาใจในการเรยนรความงดงามหลากหลายทางวฒนธรรมทองถนของประชาชนทวไป จงอาจมผลท าใหภาษา และวฒนธรรมชาตพนธไดกลนกลายและเรมสญหายไปในทสด

38 วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบความเชอ วธคด และวถการด ารงชวต การปะทะสงสรรคทามกลางความตางทางวฒนธรรมทองถนของกลมชาตพนธในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย 2. เพอศกษากระบวนการขดเกลาของครอบครวชาตพนธตอการถายทอดวฒนธรรมการธ ารงอตลกษณชาตพนธ โดยผานการสอสารภาษาถนในระบบครอบครว และชมชนทองถน 3. เพอศกษาการรบรและการเรยนรความเขาใจตอระบบการศกษาของเยาวชนรนใหมทมฐานการใชภาษาถนในครอบครว และการเรยนในชนเรยนดวยภาษาไทยตลอดจนการใชภาษาไทยในชวตการท างาน และการประกอบอาชพ 4. เพอศกษาการรวมตวการสรางเครอขายของกลมชาตพนธในการธ ารงเอกลกษณชาตพนธตอการประสานความรวมมอระหวางสถาบนการศกษา และองคกรปกครองสวนทองถน 5. เพอเสนอวธการธ ารงรกษาภาษาถน และเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาตพนธในบรเวณภาคเหนอตอนบนมใหสญหาย หรอเสยงตอการสญเสย และใหด ารงอยเพอความงดงามหลากหลายทางวฒนธรรม อนน าไปสการสรางมตรภาพ และความสมานฉนทกบกลมประเทศอนภมภาคลมน าโขงทมความคลายคลงทางวฒนธรรมชาตพนธ กรอบแนวคดการวจย และตวแปรทศกษา ความรบผดชอบทส าคญของวฒนธรรม คอ การชวยใหสมาชกของวฒนธรรมนน สามารถสราง อตลกษณของตนเอง เนองจากบคคลไมได เกดมาพรอมกบวฒนธรรม แตบคคลไดรบการเรยนรทาง อตลกษณโดยผานกระบวนการขดเกลาทางสงคมทเกดในบรบททางวฒนธรรม เมอบคคลท าการตดตอสอสารกบบคคลอนยอมจะพฒนาอตลกษณไดอยางหลากหลาย ทกคนยอมม อตลกษณเชงพหลกษณทอาจจะน าไปใชกบเครอญาต ใชในทท างาน การงานอาชพ การศกษา และทางอดมการณ (Huntiongton, 2007: 38) Huntiongton ไดเสนอวา บคคลสามารถแสดงอตลกษณของตนเองในเรองบรรพบรษ ศาสนา ภาษา ประวตศาสตร คานยม ประเพณ และสถานบนตางๆ การด ารงอยทางวฒนธรรมและภาษาถนของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบน จงใหความส าคญตอการศกษาเชงอตลกษณ ตามท Fong M. (1994) อธบายถงวฒนธรรมและอตลกษณเชงวฒนธรรมคอการศกษาความสมพนธระหวางวฒนธรรมทครอบคลมถงอตลกษณของเผาพนธและชาตพนธ ซงอตลกษณเชงวฒนธรรม คอ การแสดงความหมายดวยการสอสารของระบบรวมทงการแสดงดวยค าพดหรออากปกรยาทาทาง ท าใหสมาชกกลมเขาใจความหมายและมความรสกเปนเจาของ ท าการถายทอดประเพณ ภาษา และคานยมทเหมาะสม

39 อตลกษณทางวฒนธรรมจงเปนโครงสรางทางสงคม Lustig และ Koester (1996) ใหขออธบายในท านองเดยวกนวา อตลกษณเชงวฒนธรรม คอ การทบคคลมความรสกเปนเจาของตอวฒนธรรมเฉพาะอยาง หรอความรสกเปนเจาของในกลมชาตพนธของตน กรอบแนวคดการว จ ยและต วแปรท ศ กษาจ งม ค วาม เก ย วข อ งส ม พ นธ ก บการศ กษา เช ง อตลกษณทางวฒนธรรม โดยคดเลอกตวแปรตาม (Dependent Variable) ไดแก การด ารงอยทางวฒนธรรมและภาษาถนของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบน และกลมตวแปรอสระ ( Independent Variable) ซงเปนปจจยทมอทธพลประกอบดวย 5 ตวแปร ไดแก 1) กระบวนการขดเกลาทางสงคมของครอบครวชาตพนธ 2) การรบรและการเรยนรระบบชนเรยนดวยภาษาไทย 3) อทธพลการสอสารระหวางวฒนธรรมดวยความเขาใจรวมแลกเปลยนเรยนร 4) อทธพลการกลนกลายของภาษาถน (ระบบนเวศวทยาและการยายถน, การแตงงานขามชาตพนธ, สถานภาพการประกอบอาชพ) 5) การประสานความรวมมอระหวางเครอขายชาตพนธ สถาบนการศกษา และองคกรปกครองสวนทองถน ซงปรากฏตามภาพท 1 กรอบแนวคดการวจยและตวแปรทศกษา

40 ภาพท 1 กรอบแนวคดการวจยและตวแปรทศกษา

กระบวนการขดเกลาทางสงคมของครอบครวชาตพนธ

การรบรและการเรยนรระบบชนเรยนดวยภาษาไทย

อทธพลการสอสารระหวางวฒนธรรมดวยความเขาใจรวม

แลกเปลยนเรยนร

การประสานความรวมมอระหวางเครอขายชาตพนธ

สถาบนการศกษา และองคกรปกครองสวนทองถน

อทธพลการกลนกลายของภาษาถน -ระบบนเวศวทยาและการยายถน -การแตงงานขามชาตพนธ -สถานภาพการประกอบอาชพ

การด ารงอยทางวฒนธรรมและ ภาษาถนของกลมชาตพนธบรเวณ

ภาคเหนอตอนบน

ตวแปรอสระ ตวแปรตาม

41 วธด าเนนการวจย 1. ประชากร กลมตวอยาง และพนทการวจย

กลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบนทเปนประชากรทใชในการวจย โดยการเลอกมาจากเครอขายผรทมโครงการบนทกความรวมมอทางวชาการและงานดานชาต พนธ วทยาลยนานาชาตภมภาคลมน าโขง มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย ในเบองตนจ านวน 12 กลมชาตพนธ ไดแก เครอขายชนเผามงแหงประเทศไทย เครอขายอาขาภายใตสมาคมอมเปค เครอขายกะเหรยงเพอวฒนธรรมและสงแวดลอม เครอขายไทยวน เครอขายผรชนเผาลวะ เครอขายชนเผาลาห เครอขายชนเผาอวเมยนแหงประเทศไทย เครอขายชนเผาลซแหงประเทศไทย เครอขายชนเผาดาระอง (ปะหลอง) เครอขายชนเผาคะฉน เครอขายไทลอแหงประเทศไทย เครอขายไทใหญ ซงมถนพ านกกระจายตามหมบานตางๆ ในบรเวณจงหวดภาคเหนอตอนบน ไดแก เชยงราย พะเยา เชยงใหม แมฮองสอน ล าปาง ล าพน แพร และนาน

พนทศกษาเปนกลมชาตพนธบรเวณเหนอตอนบนของประเทศไทย โดยคดเลอกจงหวดเชยงรายเปนพนทศกษา ซงเปนจงหวดทมกลมชาตพนธอาศยอยเปนจ านวนมากและหลากหลายเผาพนธ ไดท าการคดเลอกกลมชาตพนธละ 1 หมบานเพอเปนตวแทนในการศกษาวจย ในจงหวดเชยงราย ซงมหมบานกลมชาตพนธครบทง 12 กลมชาตพนธ ไดแก 1) มง 2) อาขา 3) อวเมยน 4) ไทลอ 5) ลาห 6) ขม) 7) จนยนนาน 8) กะเหรยง 9) ลซ 10) ลวะ 11) ไทใหญ 12) ไตหยา ไดก าหนดวธการรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมลจากประชากรและกลมตวอยางทใชในการวจย ดงน 1. การศกษาในเชงคณภาพ โดยการประชมกลมยอยแบบมสวนรวมท าการคดเลอกผน าชมชน หรอผอาวโสในชมชนเพอเปนผใหขอมลส าคญ หมบานละ 10 คน รวมจ านวน 120 คน 2. การศกษาในเชงปรมาณ จ าแนกตวแทนในแตละกลมชาตพนธ ดงน 1) กลมนกเรยนมธยมศกษาชาตพนธ จ านวน 5 คน 2) กลมนกศกษาระดบปรญญาตรชาตพนธ จ านวน 5 คน 3) กลมผท างานชาตพนธทมวฒการศกษาระดบปรญญาตร โท และเอก จ านวน 5 คน และ 4) ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม ขายของในตลาดและประชาชนทวไปในชมชน จ านวน 5 คน รวมกลมชาตพนธละ 20 คน จ านวน 12 หมบาน/กลมชาตพนธ โดยการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง ไดกลมตวอยางทใชในการวจยทงสนจ านวน 240 คน 2. การเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล 1. ขอมลจากเอกสาร และงานวจย ตลอดจนขอมลระดบทตยภมจากศนยขอมลระดบทองถน และจงหวด 2. การจดท าการประชมกลมยอยแบบมสวนรวมของประชาชนและชมชนหวหนาครวเรอนใน 3 ลกษณะไดแก (1) การจดเกบขอมลแบบมสวนรวมเพอใหประชาชนและชมชนสามารถประเมนสถานการณความเปนจรงตอการด ารงอยทางภาษาถนและวฒนธรรม (Participatory Learning Approach) (2) การสมภาษณเชงลกเพอ

42 ศกษาประวตสวนบคคล และประสบการณทางวฒนธรรมของบคคล (Qualitative Interview) และ Auto Ethnography (3) การสงเกตของนกวจย (Participant Observation) 3. การวเคราะหขอมลเชงคณภาพจากสถานการณสมภาษณ และการพฒนาระดบองคความรจากขอมลทไดจากการสมภาษณ และการสงเกตของนกวจย 4. การจดเกบขอมลเชงปรมาณดวยแบบสอบถาม โดยการสมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) จ านวน 4 กลม คอ (1) นกเรยนมธยมศกษา (2) นกศกษาระดบปรญญาตร (3) ผท างานทมวฒการศกษาระดบปรญญาตร โท และเอก (4) ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม ขายของในตลาดและประชาชนทวไปในชมชน แลวท าการวเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ไดแก คารอยละ และการแจกแจงความถ สรปผลการวจย กลมชาตพนธ 4 ประเภท ไดแก (1) นกเรยนมธยมศกษา (2) นกศกษาระดบปรญญาตร (3) ผท างานทมวฒการศกษาระดบปรญญาตร โท และเอก (4) ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม ขายของในตลาดและประชาชนทวไปในชมชน ไดแสดงอตลกษณเชงวฒนธรรมชาตพนธกลาวคอ ทกกลมมพอแมเปนชาตพนธทไมมการแตง งานขามกลมชาตพนธ ใชภาษาถนชาตพนธในการสอสาร ในการขดเกลาทางสงคมและการอบรมบมนสยในระบบครอบครว เรมเรยนรภาษาไทยในระดบประถมศกษา ชวงอายทเขาใจภาษาไทยประมาณ 6 – 7 ป ซงสวนใหญทง 4 กลม ประสบความยงยากในการเรยนภาษาไทยในดานการเขยน การสะกดค า การฟง และการพด ทง 4 กลม สามารถพดหรอเขาใจภาษาพนเมองลานนาบรเวณภาคเหนอตอนบนไดในชวงอายระหวาง 8 – 10 ป ความมงหวงของกลมนกเรยนมธยมในการใชภาษาไทย โดยมความมงหวงจะศกษาตอระดบมหาวทยาลย มความมงหวงจะประกอบอาชพในอนาคต กระบวนการขดเกลา การอบรมบมนสย การถายทอดอตลกษณทางวฒนธรรมโดยการใชภาษาถนชาตพนธภายในระบบครอบครวมความคลายคลงและมปจจยรวมเหมอนกนทง 4 ประเภทของกลมตวอยาง คอ วธการถายทอดความคด และการปฏบตกจกรรมประเพณในครวเรอน และการด าเนนวถชวตประจ าวน

1. วฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบความเชอ วธคด และวถการด ารงชวต การปะทะสงสรรคทามกลางความตางทางวฒนธรรมทองถนของกลมชาตพนธในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย

วฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณ ระบบความเชอ วธคด และว ธการด ารงชวต การปะทะสงสรรคทามกลางความตางทางวฒนธรรมทองถนของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบน ขอคนพบถงความส าคญของกระบวนการขดเกลาการอบรมบมนสยในครวเรอน โดยใชภาษาถนชาตพนธใหกบเดกตงแตชวงปฐมวย เปนการปพนฐานทางภาษาและอตลกษณทางวฒนธรรมทมนคง แมเมอเขาสการศกษาในระบบการศกษาภาคบงคบทเรยนรสาระวชาเปนภาษาไทย จนถงระดบอดมศกษาทภาษาไทยทใชบอยครงเปนประจ าไดรบการพฒนาในระดบ

43 ทสงขนกตาม ความทรงจ าและวธคดความเปนชาตพนธยงมนคง เมอไดมการผลตซ าดวยการเขารวมกจกรรมประเพณ และการใชภาษาถนชาตพนธอยางสม าเสมอจะท าใหโอกาสเสยงตอการสญหายทางภาษาและวฒนธรรมเปนไปไดนอยมาก ยงการตงแหลงพ านกในชมชนดงเดมไมมการยายถนมผลใหผอาวโสสามารถใชภาษาถนชาตพนธโดยไมปะปนกบภาษาไทยและยงสามารถสอนภาษาถนใหกบเยาวชนรนใหมตลอดจนเปนผถายทอดขนบธรรมเนยมประเพณวฒนธรรมและความเชอไปสลกหลาน

ความทนสมยจากสงคมภายนอกทเขามาสชมชนชาตพนธในดานการใชเครองอ านวยความสะดวกเปนเพยงอปกรณทชวยใหการด ารงชวตสะดวกสบายขนซงไมมผลตอการเปลยนวธคดและการปฏบตไปสสงคมสมยใหมเนองจากชมชนชาตพนธยงคงตงถนฐานในแหลงพ านกดงเดมยงคงอยใกลแหลงตนน าล าธาร และปาไม การปฏสมพนธระหวางเครอญาตและเพอนบานในการประกอบกจกรรมประเพณและการธ ารงอตลกษณทางวฒนธรรมยงคงด ารงอย

ระบบการปกครองทองถนและการจดระเบยบชมชนกอใหเกดการรวมกลมอยางเปนทางการในกจกรรมทเกยวของกบการพฒนาทกษะการประกอบอาชพ ท าใหชมชนชาตพนธทงหญงและชายมโอกาสเปดรบตอการพฒนาจากสงคมภายนอกชมชน ซงมผลท าใหบทบาทของผหญงชาตพนธมความกลาแสดงออก และครอบครวไดสงเสรมใหไดรบการศกษาทสงขน ส าหรบบทบาทของผชายไดรบการฝกอบรมทกษะการประกอบอาชพการเกษตรสมยใหมการมสวนรวมในการวางแผนชมชนและกจกรรมพฒนาชมชนมากขน

ในกรณของประชาชนทวไปทมการประกอบอาชพคาขายในทองถน ตลอดจนผอาวโสของชมชนทไมไดยายถนและไมไดรบการศกษาหรอไมไดรบการศกษาตอในระดบทสงขน ยงคงใชภาษาถนชาตพนธ และการรจกใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถนหรอจดจ าค าศพทภาษาไทยบางค าเพอการใชประโยชนในการตดตอสอสารกบผใชภาษาไทยหรอภาษาพนเมองลานนา และยงคงแสดงอตลกษณทางวฒนธรรมของตนเองในดานการแตงกาย และการจดกจกรรมประเพณเพอถายทอดไปสเยาวชนรนใหม

2. กระบวนการขดเกลาของครอบครวชาตพนธตอการถายทอดวฒนธรรม การธ ารงอตลกษณชาตพนธ และการสอสารภาษาถนในระบบครอบครว และชมชนทองถน

กระบวนการขดเกลาของครอบครวมผลตอการถายทอดวฒนธรรมและการธ ารงอตลกษณชาตพนธ เนองจากการอบรมบมนสย การปลกฝงวธคด การสงสอนใหเปนคนด ประพฤตด การสอนใหเคารพผอาวโส การสอนใหรกษาประเพณและเทศกาลตางๆ การฝกปฏบตทกษะในกจการงานบานและในไรนา ตลอดจนทกษะงานฝมอซงครวเรอนเปนหนวยการผลตและบรโภคท าใหเกดการเรยนรการปฏบตทางภาษาถน และอตลกษณทางวฒนธรรมทมนคง โอกาสการกลนกลายทางวฒนธรรมจะเกดขนไดนอยแมเมอเดกชาตพนธเขาสระบบการศกษาในโรงเรยนทใชภาษาไทยเปนสอในการเรยนการสอน และโอกาสการกลนกลายทางภาษาถนทแสดงแนวโนมตอการสญหายจะเกดขนไดนอยเชนเดยวกน เมอมการยายถนไปประกอบอาชพการงานในสภาพทางภมศาสตรทแตกตางไปจากถนพ านกในชมชนหมบานดงเดม รวมทงโอกาสการไมไดใชภาษาถน เมอไดแตงงานกบคสมรสทตางวฒนธรรมและตางชาตพนธซงแสดงใหเหนถงความมนคงทนทานของกระบวนการขดเกลาของครอบครวชาตพนธ

44 ทมพนฐานจากการใชภาษาถนในการอบรมบมนสยและถายทอดอตลกษณวฒนธรรมใหแกเดกชาตพนธตงแตชวตปฐมวย ตารางท 1 การถายทอดทางวฒนธรรมโดยการสอสารทางภาษาถนชาตพนธในระบบครอบครว ของ 12 กลมชาตพนธ จ าแนกตาม 4 กลมตวอยาง

(N=240) ความสมพนธทางวฒนธรรมในระบบครอบครวโดยภาษา

ถนชาตพนธ

นกเรยนมธยมศกษา นกศกษาระดบปรญญาตร

ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-เอก

ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/ประชาชนทวไป

1. การสงสอนใหเปนคนด ประพฤตด -ใช 100 100 100 100 2. การสอนใหเคารพผอาวโส -ใช 100 100 100 100 3. การสอนใหเขารวมพธกรรมเพอบชาบรรพบรษ -ใช 100 100 100 100 4. การสอนใหรกษาประเพณและเทศกาลตางๆ -ใช 100 100 100 100 5. การสอนใหอนรกษภาษาถน -ใช 100 100 100 100 6. การสอนใหอนรกษการแตงกาย -ใช 100 100 100 100 7. การสอนเรองอาหารพนบานและขอหามไมใหบรโภคประเภทอาหาร -ใช 100 100 100 100 8. การฝกอบรมใหรจกการท างานบาน -ใช 100 100 100 100 9. การฝกอบรมใหรจกการท าไร นา -ใช 86.7 93.3 100 100 10. การแนะน าใหเรยนหนงสอ -ใช 100 96.7 98.3 43.3

45

จากตาราง การถายทอดทางวฒนธรรมโดยการสอสารทางภาษาในระบบครอบครวทง 12 กลมชาตพนธนกเรยนมธยมศกษา มแนวโนมของการทจะสอนใหคนรนใหมใชภาษาถนของกลมชาตพนธเพอสรางพฤตกรรมตงแตในชวงวยเดก ใหสอดคลองกบพฤตกรรมการเปนคนดประพฤตทด การใหความเคารพผอาวโส การเขารวมพธกรรมเพอบชาบรรพบรษ การรกษาประเพณและเทศกาลตางๆ อนรกษภาษาถนชาตพนธ การอนรกษการแตงกายแบบดงเดม การบรโภคอาหารทองถน การท างานบาน การท างานในไรนาสวน และการแนะน าใหเรยนหนงสอ

นกศกษาระดบปรญญาตรกลมชาตพนธมความคลายคลงกบนกเรยนมธยมศกษากลมชาตพนธ หมายความวาระบบครอบครวไดเสรมสรางพฤตกรรมของคนรนใหมและสอนแนะวถการด ารงชวตเชงอตลกษณทางวฒนธรรมพนธโดยผานการสอสารทางภาษาชาตพนธตงแตวยเดก ซงผปกครองของนกศกษาระดบปรญญาตรกลมชาตพนธเปนตวแทนของกระบวนการขดเกลาทางสงคมทส าคญในครอบครว ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-เอก พบวา สวนใหญเหนวาระบบครอบครวซงประกอบดวยพอแม หรอผสงอายชาตพนธ เปนปจจยทส าคญในการเสรมสรางพฤตกรรมทงในดานวธคด และการเรยนรวธการปฏบตสงตางๆ เชน การเปนคนดประพฤตทด การใหความเคารพผอาวโส การเขารวมพธกรรมเพอบชาบรรพบรษ การรกษาประเพณและเทศกาลตางๆ อนรกษภาษาถนชาตพนธ การอนรกษการแตงกายแบบดงเดม การบรโภคอาหารทองถน การท างานบาน การท างานในไรนาสวน และการแนะน าใหเรยนหนงสอ ขอสรปนมความคลายคลงกนกบนกเรยนมธยมศกษาและนกศกษาระดบปรญญาตรกลมชาตพนธ ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/ประชาชนทวไปกลมชาต พนธ พบวา ระบบครอบครวเปนปจจยทางสงคมในการเสรมสรางวนยและพฤตกรรมคนรนใหม โดยเฉพาะการสอสารภาษาชาตพนธในครอบครวทมความส าคญตอการถายทอดทางวฒนธรรมและภาษาของกลมชาตพนธ โดยการสงสอนเปนคนดประพฤตทด การใหความเคารพผอาวโส การเขารวมพธกรรมเพอบชาบรรพบรษ การรกษาประเพณและเทศกาลตางๆ อนรกษภาษาถนชาตพนธ การอนรกษการแตงกายแบบดงเดม การบรโภคอาหารทองถน การท างานบาน การท างานในไรนาสวน และการแนะน าใหเรยนหนงสอ โดยสรปการถายทอดทางวฒนธรรมโดยการสอสารดวยภาษาถนชาตพนธโดยผานไปสเยาวชนรนใหมแสดงใหเหนความสมพนธเชอมโยงระหวางวฒนธรรมและการสอสาร ทการสอสารท าหนาทใหเกดกระบวนการตอเนองทางวฒนธรรมกอใหเกดการสรางคานยม เจตคต และวถการปฏบต วฒนธรรมจงเปนปจจยเชอมโยงระหวางอดตและอนาคตไปสเยาวชนรนใหม ถาการสอสารหรอการเรยนรทางวฒนธรรมถกตดขาดไมตอเนองจะเปนผลใหวฒนธรรมเกดการสญหาย (F. M. Keesing, 1965 : 18)

3. การรบรและการเรยนรความเขาใจตอระบบการศกษาของเยาวชนรนใหมทมฐานการ ใชภาษาถนในครอบครว และการเรยนในชนเรยนดวยภาษาไทยตลอดจนการใชภาษาไทยในชวตการท างาน และการประกอบอาชพ

การรบรและเรยนรจากระบบการศกษาในโรงเรยนและสถาบนอดมศกษาของเยาวชนรนใหม พบถงการเรมใชภาษาไทยเปนภาษาทสอง เปนการเรมตนของการเรยนรวฒนธรรมกระแสหลกทครผสอนอาจไมใชชาตพนธ

46 แตเปนผมอทธพลทางความคดในการเรยนการสอน เปนผลใหเดกและเยาวชนเรยนรวฒนธรรมหลกทไมใชวฒนธรรมชาตพนธของตน เกดการกลนกลายทางภาษาและวฒนธรรมหรอสามารถเรยนรทจะด าเนนวถชวตในวฒนธรรมทแตกตางไปจากวฒนธรรมดงเดมของตน เมอส าเรจการศกษาในระดบสง จะพบพฒนาการการใชภาษาไทยในระดบทสงขนตามไปดวย ยงแรงกระตนตอการประกอบการงานอาชพทตองใชภาษาไทย ท าใหเยาวชนรนใหมเขาใจถงความส าคญของภาษาไทย สามารถท าใหตนเองเปนสวนหนงของฐานเศรษฐกจ สามารถใชภาษาเพอการเรยนรวธการผลตเพอน าไปสการประกอบอาชพทมนคง ขอคนพบแสดงใหเหนหนาทของการสอสารทางภาษากอใหเกดกระบวนการตอเนองทางวฒนธรรม ถาการสอสารหรอการเรยนรทางวฒนธรรมของชาตพนธถกตดขาดไมตอเนองจะเปนผลใหวฒนธรรมชาตพนธเกดการสญหายได และท าใหตนเองถกกลนกลายไปสการด ารงอยในลกษณะพหวฒนธรรม หรอการเรยนรวฒนธรรมกระแสหลกทแตกตางไปจากวฒนธรรมชาตพนธของตนเอง ตารางท 2 ความเขาใจและผลสมฤทธในการใชภาษาไทยตอการเรยนของนกเรยนมธยมศกษา

12 กลมชาตพนธ (N=60)

ความเขาใจในการเรยนรใชภาษาไทย ผลสมฤทธในการเรยนนกเรยนมธยมศกษากลมชาตพนธ ปานกลาง ด ดมาก

1. สาระวชาภาษาไทย 30.0 41.7 28.3 2. สาระวชาคณตศาสตร 13.3 60.0 26.7 3. สาระวชาวทยาศาสตร 6.7 61.7 31.7 4. สาระวชาสงคมศกษา 13.3 58.3 28.3 5. สาระวชาศาสนาและวฒนธรรม 11.7 30.0 58.3 6. สาระวชาสขศกษาและพลศกษา 16.7 51.7 31.7 7. สาระวชาศลปะการงานอาชพและเทคโนโลย

10.0 36.7 53.3

8. สาระวชาภาษาตางประเทศ 30.0 18.3 51.7 9. สาระกจกรรมพฒนาผเรยน 33.3 45.0 21.7

จากตาราง นกเรยนมธยมศกษากลมชาตพนธมความเขาใจและผลสมฤทธในการใชภาษาไทยตอการเรยนอยในระดบด ไดแก สาระวชาภาษาไทย (รอยละ 41.7) สาระวชาคณตศาสตร (รอยละ 60.0) สาระวชาวทยาศาสตร (รอยละ 61.7) สาระวชาสงคม (รอยละ 58.3) สาระวชา สขศกษาและพลศกษา (รอยละ 51.7) และสาระกจกรรมพฒนาผเรยน (รอยละ 54.0) บางสาระวชาอยในระดบดมาก คอ สาระวชาศาสนาและวฒนธรรม

47 (รอยละ 58.3) สาระวชาศลปะการงานอาชพและเทคโนโลย (รอยละ 53.3) และสาระวชาภาษาตางประเทศ (รอยละ 51.7) สามารถสรปไดวา การศกษาวชาพนฐานของนกเรยนมธยมศกษากลมชาตพนธอยในระดบดถงดมาก ขอคนพบนตรงกบการแสดงความคดเหนของ D. McKeon (1994) ทวาเดกจะประสบความยงยากในการเรยนรทางเชาวนปญญาและทางการใชภาษา กลาวคอ เดกจะมความกงวลทจะเรยนรเนอหาของสาระวชาความรและการเขาใจภาษาทใชเปนสอในการสอน ดงนนเมอเดกไดเรยนรในระดบทสงขนยอมจะตองพฒนาองคความรจากเนอหาสาระวชาควบคไปพรอมกบการพฒนาการใชภาษาทสงขนตามไปดวย ตารางท 3 ความเขาใจ และผลสมฤทธในการใชภาษาไทยของนกศกษาระดบปรญญาตร, ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-เอก และท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของ ในตลาด/ประชาชนทวไป กลมชาตพนธ

(N=180)

ความเขาใจ และผลสมฤทธ นกศกษาระดบ

ปรญญาตร ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-

เอก

ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/ประชาชนทวไป

1. ระดบความเขาใจภาษาไทย -ปานกลาง 15.0 1.6 56.7 -ด 61.7 46.7 35.0 -ดมาก 23.3 51.7 8.3 2. ความสามารถในการใชภาษาไทย และผลสมฤทธของการศกษา GPA 2.00-2.50 5.0 3.3 GPA 2.51-3.00 56.7 71.7 GPA 3.01 ขนไป 38.3 25.0

จากตาราง การใชภาษาไทยและระดบของผลสมฤทธของนกศกษาระดบปรญญาตรกลมชาตพนธ พบวา มความเขาใจในการใชภาษาไทย และสามารถใชภาษาไทยมผลสมฤทธทางการศกษาอยในระดบด รอยละ 56.7 และระดบดมากรอยละ 38.3

ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-เอก กลมชาตพนธ พบวา มความเขาใจภาษาไทยอยในระดบทดมาก (รอยละ 51.7) และอยในระดบด (รอยละ 46.7) สวนผลสมฤทธของการศกษาอยในระดบด และด

48 มากเชนกน (รอยละ 71.7 และ 25.0 ตามล าดบ) ซงแสดงถงระยะเวลาโอกาสในการใชภาษาในการเรยนรทสงขน ท าใหเกดความช านาญในการใชภาษาไทยมากขน

ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/ประชาชนทวไปกลมชาตพนธ พบวา ภาพรวมผลการประเมนความเขาใจและผลสมฤทธในการใชภาษาไทยอยในระดบปานกลาง (รอยละ 56.7) และรอยละ 35.0 อยในระดบทด โดยมชวงอายระหวาง 19-21 ป (รอยละ 85.3)

ขอคนพบนตรงกบการแสดงความคดเหนของ D. McKeon (1994) ในตารางท 7 ทวาเมอเดกไดเรยนรในระดบทสงขนยอมจะตองพฒนาองคความรจากเนอหาสาระวชาควบคไปพรอมกบการพฒนาการใชภาษาทสงขนตามไปดวย

49 ตารางท 4 โอกาสการกลนกลายภาษาถนชาตพนธของ 12 กลมชาตพนธ จ าแนกตาม 4 กลมตวอยาง

(N=240)

โอกาสการกลนกลายภาษาถนชาตพนธ

นกเรยนมธยมศกษา

นกศกษาระดบ

ปรญญาตร

ผท างานทมการศกษาในระดบ

ปรญญาตร-โท-เอก

ผท างานประกอบ

ธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/

ประชาชนทวไป

1. โอกาสการใชค าไทยปะปนในภาษาถนกบครอบครว จากการใชภาษาไทยในชนเรยนและการพดคยกบเพอน -ใช 36.7 45.0 43.3 -ไมใช (ยงคงรกษาภาษาถน) 63.3 55.0 56.7 100 2. การจดจ าภาษาไทยบางค ามาใชปะปนกบภาษาถน จากสอโทรทศนและวทย -ใช 55.0 68.3 - 100 -ไมใช (ยงคงรกษาภาษาถน) 45.0 31.7 100 3. โอกาสการใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถน หากในอนาคตไดใชภาษาไทยในการพดคยบอยครงขน -มโอกาสใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถน 76.7 98.3 55.0 100 -ไมมการใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถน 23.3 1.7 45.0 4. โอกาสการกลนกลายภาษาถนหากแตงงานกบคสมรสทไมใชชาตพนธเดยวกน -ใช 91.7 93.3 -ไม ยงคงใชภาษาถนกบเครอญาตหรอเพอนทเปนชาตพนธเดยวกน

8.3 1.7

5. โอกาสการกลนกลายภาษาถน หากมการยายถนหรอยายสถานทท างาน -ใช 43.3 100 -ไมใช 56.7 จากตาราง พบวา นกเรยนมธยมศกษากลมชาตพนธยงคงรกษาภาษาถนชาตพนธได (รอยละ 63.3) โอกาสการใชค าไทยปะปนในภาษาถนกบครอบครว จากการใชภาษาไทยในชนเรยนและการพดคยกบเพอนมคอนขางนอย และมโอกาสจดจ าภาษาไทยบางค ามาใชปะปนกบภาษาถน จากสอโทรทศนและวทย (รอยละ 55.0)

50 สวนรอยละ 54.0 ยงคงรกษาภาษาถนชาตพนธไดด สวนรอยละ 76.7 มโอกาสใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถนชาตพนธหากอนาคตไดใชภาษาไทยในการพดคยบอยครงขน นกศกษาระดบปรญญาตรกลมชาตพนธมากกวาครง (รอยละ 55.0) ถงแมจะมการใชภาษาไทยผสมผสานกบภาษาถนชาตพนธบางค า (รอยละ 68.3) จากการจดจ าภาษาไทยจากสอโทรทศนและวทย และการใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถนชาตพนธในการพดบอย ครง (รอยละ 98.3) ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-เอก ใหความเหนวาถงแมมการใชภาษาไทยปะปนในภาษาถนกบครอบครว ทเกดจากการใชภาษาไทยในสถานทท างานและการพดคยกบเพอนรวมงาน รอยละ 56.7 ยงคงรกษาภาษาถนดงเดมไวได รวมทงรอยละ 100.0 จากการจดจ าภาษาไทยบางค ามาใชปะปนกบภาษาถน ทเกดจากสอโทรทศนและวทย และในอนาคตรอยละ 55.5 การใชภาษาไทยในการพดบอยครงขนมโอกาสใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถนมากขน กรณการแตงงานกบคสมรสทไมใชกลมชาตพนธเดยวกน รอยละ 91.7 ยงไมมผลตอการกลนกลายภาษาถนกลมชาตพนธ และการยายถนหรอสถานทท างาน รอยละ 43.3 มโอกาสการกลนกลายภาษาถนชาตพนธ สวนรอยละ 56.7 ยงคงรกษาภาษาดงเดมไวได

ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/ประชาชนทวไปกลมชาตพนธ พบวา ยงคงธ ารงรกษาภาษาถนชาตพนธไดถงแมวาทผานมาไดใชภาษาไทยในสถานประกอบการ ตลาด รมทางเดน และการพดคยกบเพอนรวมงาน รวมทงการจดจ าภาษาไทยบางค าจากสอโทรทศนและวทย และแนวโนมของการใชภาษาไทยปะปนกบภาษาถนชาตพนธคอนขางสง หากในอนาคตไดใชภาษาไทยในการพดคยบอยครงขน สวนกรณการแตงงานกบคสมรสทไมใชชาตพนธเดยวกน ยงไมใชประเดนส าคญตอการเปลยนแปลงทางภาษา (รอยละ 93.3) แตการยายถนฐานหรอการยายสถานประกอบการมโอกาสตอการกลนกลายภาษาถนชาตพนธได

ทง 4 กลม สวนใหญไดแสดงความมนใจในการคงรกษาภาษาถนชาตพนธ แมจะมโอกาสใชค าไทยปะปน ซงขอคนพบนสอดคลองกบการอธบายของ S.J. Dicker (1996) ทวาภาษาถนหมายถงภาษาแมหรอภาษาดงเดมทมความส าคญตอการคงอตลกษณทางวฒนธรรมและเปนวถทางทท าใหเดกเตบโตพรอมกบการสอสาร ภาษาจงท าใหบคคลสรางอตลกษณและผกพนอยภายในกลมของตนและในขณะเดยวกนท าใหตองแยกไปจากกลมอางองอนๆ เมอเดกเขาสชนเรยนจงมโอกาสการกลนกลายการใชภาษาถนของตนเอง การกลนกลายทางภาษาเปรยบเสมอนเสนแบงระหวาง 2 ฝาย คอ อตลกษณทางวฒนธรรมของเดก และระบบสงคมทจะน าเดกไปสการเรยนรใหม

4. การรวมตวการสรางเครอขายของกลมชาตพนธในการธ ารงเอกลกษณชาตพนธตอการประสานความรวมมอระหวางสถาบนการศกษา และองคกรปกครองสวนทองถน

นโยบายของรฐสรางความเสมอภาคใหกบพลเมองของประเทศ ท าใหกลมชาตพนธมความเขาใจในสทธและการปฏบตดวยความชอบธรรมของกฎหมายตลอดจนเขาใจถงความไมเทาเทยมของสถานภาพของบคคล จงไดเสนอแนะใหรฐจดการเรยนการสอนภาษาถนชาตพนธในโรงเรยน ชมชน จนถงการจดหลกสตรภาษาถนชาตพนธและชาตพนธศกษาในระดบอดมศกษา ในขณะเดยวกนกลมชาตพนธจ าเปนตองมการรวมตวสรางเครอขายเพอธ ารงรกษาภาษาถน และถายทอดสบสานอตลกษณทางวฒนธรรมชาตพนธ

51

วธการธ ารงรกษาภาษาถนและเอกลกษณทางวฒนธรรมของชาตพนธ ขอคนพบทส าคญทงฝายรฐ และชมชนชาตพนธ ตองสนบสนนในกระบวนการผลตซ าทางวฒนธรรมชาตพนธ โดยปราศจากการเลอกปฏบต และใหการยกยองในความเปนชาตพนธอนเปนสวนหนงของความหลากหลายทางวฒนธรรมของสงคมไทย ตารางท 5 แนวทางและวธการธ ารงรกษาภาษาถน และวฒนธรรมชาตพนธอยางยงยน ของ 12 กลมชาตพนธ จ าแนกตาม 4 กลมตวอยาง

(N=240)

แนวทางและวธการ

นกเรยนมธยมศกษา

นกศกษาระดบ

ปรญญาตร

ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญา

ตร-โท-เอก

ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/

ขายของในตลาด/ประชาชน

ทวไป 1. การสอนภาษาถนชาตพนธในโรงเรยน -ใช 53.3 85.0 85.0 98.3 -ไมใช 46.7 15.0 15.0 1.7 2. ใหผรในทองถนสอนภาษาถนชาตพนธใหเยาวชนรนใหม -ใช 100 100 86.7 100 -ไมใช - - 13.3 - 3. ควรใหมหลกสตรระดบปรญญาตรดานชาตพนธศกษาเพอเปดโอกาสใหผสนใจไดเรยนร -ใช 100 100 100 100 -ไมใช - - - - 4. ความสนใจจะศกษาหลกสตรระดบปรญญาตรดานชาตพนธศกษาใหมความเขาใจยงขน -ใช 100 100 100 100 -ไมใช - - - - 5. การประดษฐเปนภาษาเขยนมพยญชนะอกขระเปนของตนเอง -ใช 48.3 55.0 71.7 65.0 -ไมใช 51.7 45.0 28.3 35.0 6. ควรใหชมชนหมบานรวมตวยดมนในวฒนธรรมประเพณ พธกรรม เคารพบรรพบรษ และการใชภาษาถนของตนเอง -ใช 100 100 95.0 100

52

แนวทางและวธการ

นกเรยนมธยมศกษา

นกศกษาระดบ

ปรญญาตร

ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญา

ตร-โท-เอก

ผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/

ขายของในตลาด/ประชาชน

ทวไป -ไมใช - - 5.0 - 7. รปแบบการแสดงเอกลกษณทางวฒนธรรมกลมชาตพนธ 7.1 เลาเรองถายทอดวถชวต -ใช 100 100 100 100 7.2 แสดงการแตงกาย -ใช 96.7 100 100 100 -ไมใช 3.3 - - - 7.3 แนะน าภาษาพด -ใช 100 100 100 100 7.4 แนะน าศลปะเยบปกถกรอย -ใช 100 100 100 100 7.5 แนะน าดนตร -ใช 100 100 100 100 7.6 แนะน าการละเลนในวนเทศกาลตางๆ -ใช 100 100 100 100 8. ควรมการจดตงเครอขายของกลมชาตพนธในสถานศกษา -ใช 100 100 100 100

จากตาราง นกเรยนมธยมศกษากลมชาตพนธ และนกศกษาระดบปรญญาตรกลมชาตพนธ สวนใหญได

แสดงความเหนตอแนวทางและวธการธ ารงรกษาภาษาถน และวฒนธรรมชาตพนธอยางยงยน โดยมความตองการใหผรในทองถนสอนภาษาถนชาตพนธใหเยาวชนรนใหม ควรใหมหลกสตรระดบปรญญาตรดานชาตพนธศกษาเพอเปดโอกาสใหผสนใจไดเรยนร การศกษาหลกสตรระดบปรญญาตรดานชาตพนธศกษาใหมความเขาใจยงขน ควรใหชมชนหมบานรวมตวยดมนในวฒนธรรมประเพณ พธกรรม เคารพบรรพบรษ และการใชภาษาถนของตนเอง ควรมการจดตงเครอขายของกลมชาตพนธในสถานศกษา และการธ ารงรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมกลมชาตพนธ ดวยการถายทอดเรองราววถชวต แสดงการแตงกาย แนะน าภาษาพด แนะน าศลปะเยบปกถกรอย แนะน าดนตร แนะน าการละเลนในวนเทศกาลตางๆ และการจดตงเครอขายของกลมชาตพนธในสถานศกษา ขอคนพบน

53 มเหตผลส าคญในการใชภาษาถนในการสอสารถายทอดเอกลกษณทางวฒนธรรมในครวเรอนตงแตชวตปฐมวยท าใหมความผกพนตอวถการด ารงชวตในการธ ารงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธ

ผท างานทมการศกษาในระดบปรญญาตร-โท-เอก และผท างานประกอบธรกจขนาดยอม/ขายของในตลาด/ประชาชนทวไปกลมชาตพนธ พบวา สวนใหญมความเหนคลายคลงกบกลมนกเรยนมธยมศกษา และนกศกษาปรญญาตรชาตพนธ ทมความตองการใหผรในทองถนสอนภาษาถนชาตพนธใหเยาวชนรนใหม ควรใหมหลกสตรระดบปรญญาตรดานชาตพนธศกษาเพอเปดโอกาสใหผสนใจไดเรยนร การศกษาหลกสตรระดบปรญญาตรดานชาตพนธศกษาใหมความเขาใจยงขน ควรใหชมชนหมบานรวมตวยดมนในวฒนธรรมประเพณ พธกรรม เคารพบรรพบรษ และการใชภาษาถนของตนเอง และการธ ารงรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมกลมชาตพนธ ดวยการถายทอดเรองราววถชวต แสดงการแตงกาย แนะน าภาษาพด แนะน าศลปะเยบปกถกรอย แนะน าดนตร แนะน าการละเลนในวนเทศกาลตางๆ และการจดตงเครอขายของกลมชาตพนธในสถานศกษา จากการศกษาประชากรกลมตวอยาง 4 กลม ไดแกนกเรยนมธยมศกษา นกศกษาระดบปรญญาตร ผท างานทมวฒการศกษาระดบปรญญาตร โท และเอก กบกลมประชาชนทวไป ผประกอบธรกจขนาดยอม ผขายของในตลาดทองถน ไดพบความเหมอนในวฒนธรรมประเพณระบบความเชอ วธคด และวถการด ารงชวตโดยเฉพาะการทเดกมพอแมทเปนชาตพนธเดยวกน ตงถนฐานทยาวนานในถนพ านกโดยไมมการยายถน ดงนนกระบวนการขดเกลาทางสงคมในระบบครอบครวโดยการใชภาษาถนชาตพนธท าใหเดกไดรบรการใชภาษาถนชาตพนธเปนภาษาแรก เมอไดเขาสการศกษาบงคบทใชการสอสารเปนภาษาไทย ท าใหเดกเรยนรการใชภาษาไทยเปนภาษาทสอง ซงสวนใหญอยในชวงวยระหวาง 6-8 ป การใชภาษาไทยเปนภาษาทสองนสอดคลองกบกลมนกศกษาระดบปรญญาตร ผท างานทมวฒการศกษาระดบปรญญาตร โท และเอก ตลอดจนประชาชนทวไปและเวลาทเพมขนยอมท าใหกลมชาตพนธทง 4 กลม มทกษะและความช านาญในการใชภาษาไทยยงขน ส าหรบการแตงงานขามชาตพนธไมเปนอปสรรคในการลมภาษาถนชาตพนธหรอขนบธรรมเนยมประเพณปฏบตทไดรบการขดเกลาในระบบครวเรอน การด ารงอยของอตลกษณความเปนชาตพนธยงมความทนทาน เวนเสยแตจะมการยายถนยอมจะถกกลนกลายจากวฒนธรรมทมอทธพลทจ านวนประชากรยดถอปฏบตเปนหลกทมากกวา หรอภาวะเสยงทจะพงเกดขนเมอชมชนชาตพนธทง 12 ชมชนละเลยการผลตซ าทางวฒนธรรม ขาดผรท าการสอนภาษาถนชาตพนธ ขาดหนวยงานสนบสนนการแสดงอตลกษณของชาตพนธในทองถน และขาดการสอนภาษาถนชาตพนธในโรงเรยนและสถาบนอดมศกษา อภปรายผล การด ารงอยทางภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธบนพนฐานภาษาและวฒนธรรมหลกในบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ทเนน 12 หมบานชาตพนธในจงหวดเชยงราย ยงคงมความคลายคลงในความทนทานของการธ ารงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธ และยงพบความแตกตางในบางชาตพนธ เนองจากผลของการกลนกลาย และการด าเนนวถชวตในลกษณะพหวฒนธรรม ดงจะอภปรายปรากฏการณการด ารงอยทางภาษาและ

54 วฒนธรรมชาตพนธบนพนฐานภาษาและวฒนธรรมหลกของภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย และความเสยงตอการสญหายของภาษาและวฒนธรรมทอาจมขนในอนาคต โดยเฉพาะประมาณรอยละ 50 ของ 12 ชาตพนธไดแก อวเมยน อาขา กะเหรยง ลซ ไทลอ ไตหยา มโอกาสเสยงตอการสญหายของภาษาและการกลนกลายไปสสภาพการเปนพหวฒนธรรมในสภาวะทไมอาจตานตอวฒนธรรมกระแสหลกของสงคมไทย ดงน ตารางท 6 ปรากฏการณการด ารงอยทางภาษาและวฒนธรรม และความเสยงตอการสญหาย ของภาษาและวฒนธรรมชาตพนธ ตารางท 6 (ตอ)

12 ชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบน

การด ารงอยทางภาษาและวฒนธรรมชาตพนธบนพนฐานภาษาและวฒนธรรมหลก

1. มง ยงคงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธเนองจากมการประดษฐพยญชนะเปนภาษามง กระบวนการขดเกลาในครอบครวมอทธพลตอภาษาและวฒนธรรม

2. อวเมยน ยงคงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธมการใชพยญชนะภาษาจนในการบนทกเรองราว เยาวชนรนใหมใชภาษาพดปะปนระหวางภาษาถนกบภาษาไทย มโอกาสเสยงสงตอการสญหายของภาษา

3. ลาห ยงคงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธกระบวนการขดเกลาในระบบครอบครวยงผนกแนนทางภาษาและอตลกษณทางวฒนธรรมแมการยายถนหรอการแตงงานขามวฒนธรรมยงคงมความทนทานตอการใชภาษาถน

4. อาขา ยงคงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธโดยกระบวนการขดเกลาในครอบครวตงแตปฐมวยยงมอทธพลทางภาษาและวฒนธรรมการยายถนหรอการแตงงานขามวฒนธรรม เมอไมมโอกาสใชภาษาถนยอมเสยงตอการสญหาย

5. กะเหรยง กระบวนการขดเกลาในครอบครวมอทธพลตอการใชภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธ การเปดรบตอความทนสมย การเรยนหนงสอเปนภาษาไทยการยายถน การแตงงานขามวฒนธรรมไมมโอกาสใชภาษาถน แนวโนมการสญหายทางภาษามความเปนไปได

6. ลซ ยงคงรกษาภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธ กระบวนการขดเกลาในครอบครวยงคงมอทธพลตอภาษาและวฒนธรรม การเปดรบตอความทนสมย และการด ารงชวตของเยาวชนรนใหมในกระแสวฒนธรรมหลก ท าใหใชภาษาถนปะปนกบภาษาไทย การยายถนและการแตงงานขามวฒนธรรมยอมมโอกาสเสยงตอการสญหายทางภาษาและวฒนธรรม

7. ไทลอ กระบวนการขดเกลาในครอบครวยงมอทธพลตอการใชภาษาถนและการ

55 ตารางท 6 (ตอ)

12 ชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบน

การด ารงอยทางภาษาและวฒนธรรมชาตพนธบนพนฐานภาษาและวฒนธรรมหลก

ด ารงอตลกษณทางวฒนธรรม การเรยนหนงสอดวยภาษาไทย การยายถนและการแตงงานตางวฒนธรรมของเยาวชนรนใหมมแนวโนมการสญหายทางภาษาและวฒนธรรมชาตพนธ

8. ลวะ กระบวนการขดเกลาในครอบครวมอทธพลตอการใชภาษาถนและการด ารงอตลกษณทางวฒนธรรม การเปลยนแปลงไปสความทนสมยท าใหเรมรบภาษาไทยและวฒนธรรมหลกในเยาวชนรนใหม ขนบธรรมเนยมประเพณยงคงรกษาถายทอดภายในชมชนชาตพนธอยางสม าเสมอ

9. ไตหยา การศกษาดวยภาษาไทย และการใชภาษาไทยในกระบวนการขดเกลาของครอบครว ท าใหภาษาถนและอตลกษณของวฒนธรรมเรมสญหาย ยกเวนการใชเสอผาและการแตงกาย และโอกาสพเศษจงมการแสดงออกทางวฒนธรรมไตหยา การปะปนกบวฒนธรรมหลกของลานนา จงเปนทนาวตกของการสญหายของภาษาไตหยา ซงมใชในกลมผอาวโสเพยง รอยละ 10

10. ไทใหญ กระบวนการขดเกลาในครอบครวมอทธพลตอภาษาถนและการธ ารงอตลกษณวฒนธรรมชาตพนธมการยอมรบการเปลยนแปลงตอความทนสมย การนบถอพทธศาสนาท าใหการผสมผสานกบวฒนธรรมไทยพนเมองการยายถนและการแตงงานตางวฒนธรรมไมมผลตอการสญหายของภาษาและวฒนธรรม

11. ขม กระบวนการขดเกลาในครอบครวมอทธพลตอการธ ารงอตลกษณวฒนธรรมและภาษาถน แมคนรนใหมเรยนหนงสอดวยภาษาไทยแตยงคงสอสารภาษาถนกบพอแมและเครอญาต การยายถนและการแตงงานขามวฒนธรรมไมท าใหภาษาและวฒนธรรมสญหาย

12. จนยนนาน กระบวนการขดเกลาในครอบครว การเปดสอนภาษาจนในโรงเรยนชมชน มอทธพลตอการอนรกษภาษาถน และความคงทนตออตลกษณทางวฒนธรรมชาตพนธ มการอนรกษวฒนธรรมและประเพณทองถนอยางมนคง

นอกจากนการธ ารงรกษาภาษาและอตลกษณวฒนธรรมชาตพนธมใหสญหายในบรเวณภาคเหนอตอนบน

ของประเทศไทย ยงมประเดนทตองใหความส าคญ ดงน ตารางท 7 ปจจยความคงทนทางภาษาและวฒนธรรม และปจจยความเสยงตอการสญหาย ของภาษาและวฒนธรรมชาตพนธ

56 ปจจยความคงทนทางภาษาและวฒนธรรม

ชาตพนธ ปจจยความเสยงตอการสญหายของภาษา

และวฒนธรรม 1. กระบวนการขดเกลาในครวเรอน กา ร เ ล ย งด ก า รอบรมบ มน ส ย กา รปฏสมพนธของพอแมและเครอญาตดวยภาษาถนชาตพนธตงแตชวตปฐมวย แมการสงตอไปสวฒนธรรมหลกดวยการเรยนภาคบงคบในการสอนเปนภาษาไทยทมผสอนม อทธพลทางความคดในการถายทอดสาระวชาในกระแสวฒนธรรมหลกแตถาเยาวชนรนใหมสามารถสอสารกบพอแมและเครอญาตดวยภาษาถนชาตพนธในสภาพแวดลอมทอยอาศยในชมชนหมบานและรวมกจกรรมประเพณของชาตพนธ ยอมท าใหไมมโอกาสลมการใชภาษาถนและวฒนธรรมของตนแมตองยายถนไปท างานตางพนททางภมศาสตรหรอการแตงงานกบคสมรสขามวฒนธรรม ขอคนพบนสอดคลองกบKim (1997) ในกรณอทธพลพฤตกรรมการสอสารของบคคลระหวางชาตพนธ กลาวคอปจจยอทธพลทมตอพฤตกรรมการสอสารของบคคลขนอยกบปจจยหลายชนดทซอนเรยงหลายชนของสงคม ซงร ว ม ถ ง อ ด ม ก า ร ณ ข อ ง ส ง ค ม ( societal ideology) ทท าหนาท เสมอนสามญส านกเกยวกบวธคดในชวตประจ าวนของบคคลธรรมดาสามญ (Billig, 1991) ดงนนการทกลมชาต พนธ ไ ด แสดงออกทางความคดหร ออดมการณดงเดมยอมเปนการแสดงออกของสงคมสวนใหญของกลมชาตพนธ ซงเปนวถชวตของสงคมชาตพนธ การแสดงออกทางความคดหรออดมการณจงเปรยบเสมอนพลงของสงคม (social forces) ทท าหนาทกระตน

1. อทธพลการใชภาษาไทยเปนภาษาทสองในระบบการศกษาภาคบงคบ และผสอนมอทธพลทางความคดจากวฒนธรรมกระแสหลก การเรยนรดวยภาษาไทยตงแตโรงเรยนไปสระดบอาชวะศกษาและอดมศกษาท า ให เยาวชนร น ใหมสามารถพฒนาการใชภาษาไทยไปตามล าดบจนถงขนสอสารในการท างานในหนวยงานภาครฐและเอกชนหากขาดการตดตอสอสารกบเครอญาตและการเขารวมกจกรรมประเพณชาตพนธในชมชนหมบาน จะดวยสาเหตของการยายถน หรอการแตงงานกบคสมรสขามวฒนธรรมโดยไมมโอกาสใชภาษาถน ยอมเปนสาเหตทจะท าใหภาษาสญหายได ขอคนพบนสอดคลองกบ Billig (1991) ทเสนอการวเคราะหความสมพนธระหวางพฤตกรรมการสอสารของบคคลกบอดมการณของสงคมโดยไดขอคนพบดานการสอความหมายระหวางชาตพนธ 4 ประเภท คอ (1) การกลนกลาย (assimilationism) (2 ) การเปนพห วฒนธรรม (pluralism) (3) การประณประนอม (reconciliation) และ (4) การแสดงความสดขว (extremism) ขอคนพบของการวจยเรอง “วฒนธรรมและภาษาสอสารของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย” จากการจดเกบขอมลและวเคราะหขอมลจงพบการสอความหมายทแสดงถงปจจยเสยงของการสญหายทางภาษาและวฒนธรรมชาตพนธประเภท การกลนกลาย และการเปนพหวฒนธรรม เทานน ส าหรบประเดนอนๆ คงตองท าการศกษาคนควาตอไป

57 ปจจยความคงทนทางภาษาและวฒนธรรม

ชาตพนธ ปจจยความเสยงตอการสญหายของภาษา

และวฒนธรรม ใหขอเทจจรงสนบสนนและสรางเงอนไขตางๆ เพอใหเกดความเชอและการแสดงความคดเหนในฐานะปจเจกชน 2. นโยบายของรฐก าหนดนโยบายความเสมอภาคและสทธในการศกษาและสวสดการสงคม หนาท ความรบผดชอบของรฐบาลตอประชาชนกลมชาตพนธใหไดรบการศกษามโอกาสไดรบการวาจางตามศกยภาพของคณสมบตทางการศกษาทไดรบความเสมอภาคตามสทธมนษยชนในฐานะพลเมองของประเทศไทย จงเปนผลใหมการยอมรบภาษาถนและวฒนธรรมชาตพนธเปนสวนหน งของสงคมไทยในบรเวณภาคเหนอตอนบน

2. ขอเสนอแนะเพอขจดปจจยความเสยงตอการสญหายทางภาษาและวฒนธรรมและการธ ารงเอกลกษณชาตพนธ การไดรบการศกษาภาษาไทยเปนภาษาทสองจากระบบการเรยนการสอนในโรงเรยนและสถาบนอดมศกษา ท าใหเยาวชนรนใหมไดรบวฒนธรรมกระแสหลกจงสามารถสอความหมายในลกษณะการเปนพหวฒนธรรม กลาวคอสามารถสอสารภาษาชาตพนธและสามารถสอสารภาษาไทยภาคกลาง และภาษาพนเมองลานนาได ซงเปนปจจยส าคญทกลมชาตพนธเขาใจในความเสมอภาคและความไมเทาเทยมทางสถานภาพในสงคม โดยใหขอเสนอแนะเชงนโยบายเพอใหรฐบาลสนบสนนการธ ารงรกษาภาษาถนใหมการเรยนการสอนในโรงเรยนตลอดจนสนบสนนกจกรรมประเพณในชมชนหมบานชาตพนธและกลมชาตพนธตางกไดตระหนกถงการสอนภาษาถนในครอบครวและชมชนควรแสดงอตลกษณทางวฒนธรรมอยางมนคงตอไป

งานวจยเรอง “วฒนธรรมและภาษาสอสารของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย”

สามารถสรางคณคาในการสงเสรมและอนรกษมรดกทางวฒนธรรมสรางความตระหนกร และความเขาใจทางประวตศาสตรของอนภมภาคลมน าโขงและประชาคม ASEAN ตลอดจนความเหมอนและความแตกตางเชงอตลกษณวฒนธรรมชาตพนธของกลมประเทศสมาชก

นอกจากน หนวยงานทเกยวของกบการศกษาและวฒนธรรมสามารถใชประโยชนในการพฒนาโครงการการสรางระบบการเรยนรใหเดกชาตพนธ และเสรมสรางพพธภณฑใหมขนในทกชมชนชาตพนธ

องคกรปกครองสวนทองถนสามารถน าไปใชประโยชนตอการพฒนาโครงการเสรมสรางวฒนธรรมทองถนใหกบกลมชาตพนธ ตลอดจนการพฒนาระบบการศกษา การจดการสาธารณปโภค โครงขายความมนคงทางสงคม และการพฒนาสขภาพอนามย และเสรมสรางภมปญญาทองถนในดานทกษะงานฝมอ พชสมนไพร ตลอดจนการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

58 บรรณานกรม A.L. Kroever. (1953). Anthropology Today. Chicago : University of Chicago press. Angela Pun and Paul W. Lewis. (2002). 49 Lahu Stories. Co., Lte., Bangkok. Billig, M. (1991). Ideology and Opinions. London: Sage. C. Kluckhohn and W.H. Keliy. (1984). “The Concept of Culture.” In R. Linton (edl).

The Science of man in the World Crisis. New York. Edward Tylor. (1871). Primitive Culture. New York. Fong, M. (1994). Patterns of Occurrence of compliment Response Types. In Chinese immigrants’ Inerpretations of their Intercultural Compliment Interactions with European Americans. Unpublished Doctoral Dissertation, University of Washington, Seattle. Hall, S. (1997). Representation: Cultural Representations and Signifying Practices. London: SAGE Publications Ltd. _______. (1981). "Notes on Deconstructing the Popular". In People's History and Socialist Theory. London: Routledge. Hall, S. (1996). "The Question of Cultural Identity". In: Hall, David Held, Anthony McGrew, eds, Modernity and Its Futures. Cambridge: Polity Press, pp. 274–316. Chris Barker, 2008. Cultural Studies - Theory & Practice. SAGE : California. HAYASHI Yukio and Thongsa SAYAVONGKHAMDY. (2003). Cultural Diversity and Conservation in the Making of Mainland Southeast Asia and Southwestern China Regional Dynamics in the Past and Present. Amarin Printing and Publishing Public Co., Lte., Bangkok,. J.F. Cuber. (1968). Sociolgy : A Synopsis of Principles. New York : Appleton. Joachim Schliesinger. (2003). Ethnic Groups of Laos Volume 4. Sino-Tibetan- Speaking Peoples. Co., Lte. : Bangkok. Larry A. Samovar, Richard E. Porter, Edwin R. McDaniel. (2007). Communication between Culture. Thomson Wadsworth. _______. (2006). Intercultural Communication. Thomson Wadsworth. Leslie A. White. (1947). “Culturological vs Psychological Interpretations of Human Behavior,” in American Sociological Review. 12(686). Makha Khittasangka. (2010). Culture and Language Communication in the Classroom and Workplace: Cases of Iu Mien, Hmong and Lahu Ethnic Groups in Chiangrai Upper

59 Northern Thailand. In “International conference ‘Heritage Maintenance for Endangered Languages” . Yuxi Normal University and La Trobe University, China. _______. (2010). Culture and Language Communication of the Ethnic Groups in Upper Northern Thailand. In International Conference “The Dynamics in Language Teaching in the 21st century November, 2010.” Pibulsongkram Rajabhat University, Phitsanulok. McKeon, D. (1994). Language, culture, and schooling. In F. Genesee (Ed.). Kim KH, Relkin NR, Lee KM, Hirsch J. (1997). Distinct cortical areas associated with native and second languages. Nature 1997; 388: 171–4. Paul W. Lewis and Bai Bibo. (2002). Hani Cultural Themes. White Lotus Co., Lte., Bangkok. Raymond Williams. Second Generation (1965). http://openlibrary.org/search?author= Raymond+Williams&title=Second+Generation+ _______. (1979). Politics and Letters, Interviews with New Left Review. Marxism Today, November 1979, p. 28. _______. (1981).Contact: Human Communication and its History, London, Thames and Hudson; New York, Hirshhorn Museum and Sculpture Garden. _______. (1989). on Television : The Culture of Television by Raymond Williams (1989, Paperback) S.J. Dicker. (1996). Languages in America: A Pluralist View. Philadelphia: Multilingual Matters.

60

ตลาดแรงงานตางประเทศของกลมชาตพนธอาขา ในเขตพนทจงหวดเชยงรายทมผลตอโครงขายความปลอดภยทางสงคม

Foreign Labor Market of A-Kha Ethic Group in Chiangrai Province With an Effect on Social Safety Nets

---------------------------------------------------------------------- สพจน ทาวงศ 1

61

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาบรบททวไปของการท างานของกลมชาตพนธอาขาในเขตพนทจงหวดเชยงราย โครงขายความปลอดภยทางสงคมทมผลตอมลเหตจงใจทเปนแรงผลกในการไปท างานในตางประเทศของกลมชาตพนธอาขาในเขตพนทจงหวดเชยงราย สภาพแวดลอมการตงถนฐาน และชวตความเปนอยในประเทศแหลงงานของแรงงานกลมชาตพนธอาขา จากจงหวดเชยงราย และเพอศกษาผลกระทบดานวถการด ารงชวตของครอบครว ชมชน และการคง อตลกษณทางวฒนธรรมทเกดจากการไปท างานในตางประเทศของกลมชาตพนธอาขาจากจงหวดเชยงราย การศกษาวจยครงนเปนการศกษากลมตวอยางของประชากรทเปนกลมชาตพนธอาขาในเขตพนทจงหวดเชยงราย ทไปท างานในประเทศไตหวน จ านวน 70 คน และศกษาขอมลจากกลมผน าชมชน ผอาวโสในหมบาน/กลมบานของกลมชาตพนธอาขา จ านวน 41 คน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลในครงน เปนแบบสอบถามปลายเปด เปนแนวทางในการสมภาษณ และพดคย (Interview Guideline) และใชวธการสงเกตอยางมสวนรวม (participant observation) การวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (participatory rural appraisal : PRA) การสนทนากลมยอย (Focus Group) และหาขอมลเพมเตม เพอใชเปนขอมลประกอบในการวเคราะห ประเมนสถานการณ ผลการศกษาวจยผวจยขอแยกกลาวเปน 4 สวน ดงตอไปน สวนท 1 ผไปท างานในตางประเทศ สวนใหญเปนเพศชาย อายอยระหวาง 27 – 31 ป แตงงานแลว มบตรคนละ 2 คน จบการศกษาระดบประถมศกษา กอนทจะไปท างานในตางประเทศประกอบอาชพรบจางทวไป มรายไดประมาณเดอนละ 3,001 – 4,500 บาท สวนใหญไมมหนสน เนองจากบางคนเพงจะส าเรจการศกษา บางคนมหนสน ซงมหนสนคนละประมาณ 69,600 บาท สวนใหญไมเคยไปท างานตางประเทศมากอน และสมาชกในครอบครวกไมเคยไปมากอน ส าหรบคนทเคยไป และสมาชกในครอบครวเคยไปท างานในตางประเทศนน ทกคนเคยไปท างานทประเทศไตหวน และสวนใหญสามารถสอสารภาษาจนไดดวย

สวนท 2 หมบาน/กลมบานของกลมชาตพนธอาขาในจงหวดเชยงราย ไดรบความชวยเหลอจากรฐบาล และหนวยงานเอกชนดานสวสดการสงคม ทหลากหลาย เหมอนกบหมบานของชมชนพนราบ เชน ศนยสงเคราะหราษฎรประจ าหมบาน กองทนเงนลาน กองทนไทยเขมแขง กองทนสงเคราะหเกษตรกร กองทนสงเคราะหผสงอาย ผพการ โครงการSME งบประมาณขององคการบรหารสวนต าบล งบประมาณจากมลนธกระจกเงา เปนตน ไดรบการดแลทงในดานการศกษา ดานสาธารณสข ดานการคมนาคม การตดตอสอสาร มสาธารณปโภค สงอ านวยความสะดวกตาง ๆ แตในดานทท ากน หมบาน/กลมบานสวนใหญอยในเขตปาสงวน ทรฐบาลจดสรรใหหลงจากถกอพยพจากทสงทอยเดมลงมา สามารถใชเปนทท ากนและอยอาศย แตไมมเอกสารสทธทจะซอขาย ผไปท างานในตางประเทศสวนใหญประกอบอาชพรบจาง ไดรบคาตอบแทนรายเดอนนอย และบางคนประกอบอาชพเกษตรกรรม ซงราคาผลผลตทางการเกษตรไมแนนอน จงท าใหมการกยมเงนมาใชจายในชวตประจ าวน ดงนนความตองการมรายไดทสงกวาเดม และหาเงนมาใชหน ประกอบกบมคนในหมบานและญาตทไปท างานใน

62 ตางประเทศมฐานะทางเศรษฐกจดขน สามารถเกบเงนซอรถยนต สรางบานใหมได ตนเองสามารถสอสารภาษาจนไดบางจงตดสนใจไปท างานในตางประเทศ ดงนนเมอไดรบขอมลเกยวกบการไปท างานตางประเทศจากบรษทจดหางาน และเหนวาคาบรการ คาใชจายทจะตองจายส าหรบการด าเนนการใหบรษทไมแพง จง ใหบรษทด าเนนการตดตอหางานให จนสามารถเดนทางไปถงแหลงงานในประเทศไตหวนได โดยเสยคาใชจายเฉลยคนละ 127,000 บาท ซงเงนทจะน ามาจายใหบรษทจดหางานเปนคาด าเนนการนนสวนใหญจะกยมเงนจากญาต โดยเฉพาะจากพอแม และมบางคนกยมจากธนาคาร โดยใชวธใหพอ แมกให บางคนมบรษทออกคาใชจายใหกอนสวนหนง อกสวนกยมจากผปกครอง

สวนท 3 การไปท างานในตางประเทศนสวนใหญไมไดฝกทกษะหรอฝกฝมอกอนไป และงานทท าในประเทศไตหวนสวนใหญจะเปนงานทไมตองใชฝมอ หรอทกษะพเศษมากนก เนองจากเปนงานในโรงงาน เชน ชางเฟอรนเจอร โรงงานพลาสตก โรงงานเหลก โรงงานผลตภณฑโลหะ โรงงานประกอบชนสวนรถยนต โรงงานผลตเครองออกก าลงกาย โรงงานจกรยาน โรงงานกระดาษ โรงงานผลตชนสวนคอมพวเตอร เปนตน ไดรบเงนเดอนเฉลยเดอนละ 16,400 บาท โดยท างานวนละ 8 ชวโมง และท างานสปดาหละ 6 วน และยงมรายไดจากการท างานลวงเวลา ถาไดท างานลวงเวลาจะท าวนละ 4 ชวโมง ชวโมงละประมาณ 170 บาท บางคนสามารถท างานลวงเวลาไดประมาณเดอนละ 5,000 – 6,000 บาท นอกจากนบางคนยงไดรบเงนพเศษเปนโบนส เมอถงวาระส าคญ ๆ โดยเฉพาะตอนสนป สวนคาใชจายจะเปนคาทพก อาหาร ประกนสงคม ฯลฯ เฉลยประมาณคนละ5,100 บาท สวนใหญกมความพงพอใจกบรายไดทไดรบเพราะรายไดด มเงนเกบ และงานไมหนก นอกจากนยงไดรบประสบการณทกษะการท างานเพมเตม บางคนเปลยนแปลงอปนสยหรอพฤตกรรมดขน ปญหาทผไปท างานในประเทศไตหวนพบ คอ คดถงบาน บางคนไดรบคาจางนอย บางโรงงานไมมงานลวงเวลา โรงงานบางแหงมงานไมแนนอน รายไดนอย ไมสามารถสอสารดวยภาษาจนได การเจบปวย หวหนางานไมยตธรรม

สวนท 4 ผไปท างานในตางประเทศน าเงนทไดรบจากการไปท างานไปช าระหน น าไปใชจายในครวเรอน บางครอบครวมทรพยสนเพมขน มรถจกรยานยนต รถยนตบรรทกสลอ และรถไถเดนตาม สวนใหญจะมเครองใชไฟฟาไดแก เครองรบโทรทศน เครองเลนวซด ตเยน เครองซกผา พดลม หมอหงขาวไฟฟา

ผไปท างานในตางประเทศยงอยอาศยกบครอบครวเดม ทมพอแม ยงเลยงดพอแม เขารวมกจกรรมกบชมชนทกอยางเหมอนกบทเคยปฏบต ใหความชวยเหลอกจกรรมตาง ๆ ในชมชน ใหความใสใจในสทธและหนาทของพลเมองไทย โดยไปเลอกตงทกครง ใหความสนใจตดตามขาวสารขอมล โดยเฉพาะขาวสารตาง ๆ จากรายการโทรทศนและวทย เหนความส าคญของการศกษา ผน าชมชนบางคนจะสนบสนน สงเสรมใหทกครอบครวสงเสยใหบตรหลานไดเรยนหนงสอ และบางชมชนเดก ๆ จะไดรบทนการศกษา และสวนใหญสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพรบราชการ เชน แพทย พยาบาล ทหาร ต ารวจ ค าส าคญ กลมชาตพนธอาขา โครงขายความปลอดภยทางสงคม 1 ปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชายทธศาสตรการพฒนาภมภาค มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย

63 Abstract

This research aims to study the general context of the ethnic A-kha in Chiang Rai province. Social Safety Nets that influence and be the motivation for them to work overseas. How about the settlement environment and the lives of the workers in the country that they work. And to study the impact on the lifestyle of the family, community and cultural identity resulting from working in overseas.

The sample of this study are 70 ethnic Akha in Chiang Rai province who work in Taiwan and 41 community leaders/ elders in the A-kha ethnic group villages, the tools used to collect data in this research are an open-ended questionnaire (Interview Guideline) , participant observation , Participatory rural appraisal(PRA), Focus Group and find out more for the analysis and assess the situation.

The results of the research have 4 sections below. 1. Almost of the A-kha ethnic, who went to work abroad are male age between 27-31

years old , married with two children. They graduated from elementary school. Before going to work abroad are workers. They have income about 3001 to 4500 Baht per month. Some of them has debt and has debts of around 69,600 baht each, most have never worked abroad before. And family members had not been too. Some of them, who ever been worked abroad they worked in Taiwan. Many of them can communicate with Chinese language.

2. Akha-ethic villages in Chiang Rai received assistance from the government, private social welfare agencies as the other Thai villages, such as Million fund. Strong Thailand fund. Farmers Relief Fund, Elderly Fund , SME project, budget from Sub-district. They were supported in education, healthy , transport, communication, But all of them stayed in the area conserved, provided by the government after being evacuated from the top of the mountain, can be used to stay and work. But without the right in the land. Almost of the workers who went to work abroad are employment. The monthly remuneration less. And some agricultural occupations, the agricultural output price uncertainty. As a result, they always borrow money to spend on a daily basis. Therefore, they want to get more money and take the money to repay the debt. They observed their neighbors and relatives who worked in the other countries they get more money and can buy a car, build a new home and they can communicate in Chinese language. So they decided to work abroad. When they know about the administration for working at overseas country of the international recruitment company, and that the service expenses to be paid for doing so, the company can contact the company to find a job. They

64 paid about 127,000 Baht to the recruitment agency then they can get a job in the Republic of Taiwan. Agencies. It is the most likely to borrow from relatives, especially from parents, and some loans from banks. Some recruitment agencies loan them some money and the other they borrowed from their parents.

3. Some of the workers who went to work in the Republic of Taiwan was not skilled or trained prior to training and work in Taiwan are mostly jobs that do not require skill or special skills too, because they worked in factories such as furniture, plastic factory , steel factory , metal products factory , paper factory, etc. The average salary of 16,400 Baht per month by working 8 hours per day and 6 days per week and also have income from overtime. They have been working overtime four hours per day for about 170 baht per hour, someone could get from about 5000 - 6000 Baht per month from overtime, some people have earned extra money as a bonus on the agenda, especially at the end of the year. They paid for food, social security, etc. on average about 5,100 Baht per month. Many of them were satisfied with the income that they earn , they could collect the money and the work was not heavy too. They also had been experienced skills more and some people change habits or behaviors improved.

The A-khas- ethnic workers , who works in Taiwan had the problem about homesick , got underpaid , didn’t not have overtime, some factories are not certainly work, and some workers can not communicate with Chinese language.

4. The A-khas- ethnic workers, who went to work abroad, they got the money that received from working to repay debt, to household expenses. Some families have more assets, such as motorcycle, four wheel drive truck , tillers, the appliances are TV., CD player, refrigerator, washing machine, rice cooker, electric fan. They still stay with the same family with parents to foster parents, didn’t separate the family. They always join the community to treat everything like the past, assistance activities in the community too. They attended on the rights and duties of Thai people by going to every election, focus tracking information, particular variety of television and radio news. They realized the importance of education. Some community leaders support and encourage all families send their children to school. Some children in some community got scholarships for studying. The A-khas ethnic workers wanted their children to be Royal officers , such as doctors, nurses, civil servants, military officers.

65 Suggestion

1. The Department of Employment should accelerate the market and seeking new jobs in the overseas especially in Europe and America. The country would benefit from receiving foreign currency into Thailand a lot and people who are unemployed will decrease too.

2. The Department of Employment should supply workers to work in Abroad increased, by optimizing in competition with the private sector, to help the workers not pay more for working abroad. And they will confident that they will have a job when they go abroad too.

3. The Department of Employment should promote about the service of credit programs to work abroad that conducted in collaboration with commercial banks. The workers who wish to work in overseas can get this service, because the interest is lower rate. Then they can help the workers to reduce the cost of borrowing for a job and protect workers to borrow the money from illegal money system.

4. Government should enforce the law and protect the jobs of Employment Act 2528 Amendment (No. 2) Act 2537 seriously, consistently and continuously with private employment agencies that charge and get more money for seek the job service. To protect the workers to pay unnecessarily high costs that make them have too much debt.

5. Assisting individuals in the form of Social Safety Nets should be the bottom up. That is, for the needs of the community first. The community will benefit. Of the budget and not wasted.

6. About the identity of the community, stakeholders , government officials , community leaders and A-kha ethnic people should work together to realize the importance of their identity. And rescue operations to the identity of ethnic groups remain forever. Key words : A-Kha Ethic Group , Social Safety Nets บทน า เปนททราบกนดวา การเดนทางไปท างานตางประเทศนนเปนตวกระตนใหเกดการพฒนาเศรษฐกจ และสงคมของประเทศตนทาง และประเทศปลายทาง ประเทศตาง ๆ ทวโลกอาจไมมความเจรญกาวหนาเชนทกวนน หากไมมการเคลอนยายของคนจากประเทศหนง ๆ เขาไปตงรกราก ในอกภมภาคหนงของโลก แมแตเอเชยกมการ

66 พฒนา เจรญกาวหนามาตามล าดบดวยการเคลอนยายแรงงานตามชายแดนของประเทศตาง ๆ ระหวางกนและกน การเคลอนยายนเปนทงการแลกเปลยนเทคโนโลย ขอมลขาวสาร และวฒนธรรมระหวางกน ดงนนจงอาจกลาวไดวาโลกในยคโลกาภวตนนเปนยคทการยายถนเขามามบทบาทอยางมากตอการพฒนา

ประเทศไทยกเปนอกประเทศหนงทมสวนเกยวของในการยายถนระหวางประเทศ โดยทไดสงแรงงานไปท างานตางประเทศตงแตชวงป 2516 เปนตนมา เมอแรงงานไทยนบหมนคนไดเดนทางไปท างานในกลมประเทศตะวนออกกลาง จนมาถงราวป 2527 เปนตนมา แรงงานไทยไดเปลยนประเทศปลายทางเปนประเทศในกลมประเทศเอเชย ไดแก ไตหวน สงคโปร มาเลเซย ฮองกง และบรไน (สภางค. 2544 : 2) สอดคลองกบการศกษาของกองวชาการและแผนงาน กรมการจดหางาน กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม (กระทรวงแรงงาน. 2544 : 1) และนบจากป 2533 ตลาดแรงงานในภมภาคตะวนออกกลางเรมซบเซาลง เนองจากตลาดใหญ คอซาอดอาระเบย รบคนงานลดลงไปมาก เนองจากปญหาทางการเมองระหวางประเทศ ประกอบกบโครงการพฒนาตาง ๆ ในกลมประเทศเหลานหมดสนลง อยางไรกดการสงออกแรงงานไทยโดยรวมกลบไมลดลง แตมแนวโนมเพมสงขนกวาเดม ทงนเพราะยงมความตองการแรงงานในกลมประเทศเอเชยบางประเทศ ไดแก สงคโปร บรไน ฮองกง มาเลเซย ญปน และไตหวน ซงมการลงทนและการพฒนาประเทศมากแตขาดแคลนแรงงานในประเทศ

การเคลอนยายแรงงานระหวางประเทศของแรงงานไทยนนเปนไปเพอชดเชยแรงงานทองถนในประเทศปลายทางบางสวนทไดเลอนสถานภาพการท างานไปเปนผประกอบการ จงท าใหคงเหลอต าแหนงงานในตลาดแรงงานระดบลางไวใหแรงงานตางชาตเขามาท า โดยลกษณะงานในตลาดแรงงานระดบลางนจะเปนงานทเรยกวา 3 D คอ ยาก (Difficulty) อนตราย (Danger) และสกปรก (Dirty) จงเปนไปไดมากวาแรงงานจากประเทศไทยจะเขาไปในภาคการผลตทมลกษณะ 3 D มากกวาภาคอน ๆ (สภางค. 2544 : 3)

แรงงานไทยทไปท างานตางประเทศนน มสวนหนงเปนกลมชาตพนธ และโดยเฉพาะกลมชาตพนธทอาศยอยในจงหวดเชยงรายไดเรมเดนทางไปท างานยงตางประเทศมากขน จากการศกษาของศนยชาตพนธศกษา มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย (มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย. 2546) พบวา กลมชาตพนธจ านวนหนงไปท างานตางประเทศ โดยเฉพาะกลมทสามารถพดภาษาจนได และมสวนหนงทไปท างานดวยสาเหตของความยากจน และขาดแคลนทท ากน ทง ๆ ทในสถานภาพโดยรวม ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรมของกลมชาตพนธในจงหวดเชยงรายนน กลมชาตพนธไดรบการยอมรบและการพฒนาจากหนวยงานทงภาครฐและสงคม ไมวาจะเปนการเปดโอกาสใหไดรบการศกษา หรอการเขาถงการบรการของรฐอยางทวถง แตขณะเดยวกนกพบวา ในชวงของการพฒนาประเทศไปสความทนสมย และความหวงใยตอปญหาความมนคงของชาตนน การด าเนนโครงการพฒนาหรอการใหความชวยเหลอกลมชาตพนธ ตงอยบนฐานคดแบบผสมผสานกลมกลนใหมความเปนอนหนงอนเดยวกน แตเนองดวยเงอนไขทางสงคม วฒนธรรมบางประการ จงท าใหกระบวนการพฒนาของรฐกลบสรางความเปนอน เกดการเบยดขบกลมชาตพนธกลายเปน “คนชายขอบ” (marginalized peoples) ทงในดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรม การเปลยนแปลง การพฒนาชมชนบนพนทสงอยภายใตการควบคม ดแล ก าหนดทศทางของชวตโดยรฐ และ “คนนอก” มาโดยตลอด ซงตรงจดนอาจเปนสาเหตหนงของการไปท างานตางประเทศของกลมชาตพนธกเปนได และขวญชวน บวแดงและคณะ(2546. บทคดยอ) ไดศกษา

67 เกยวกบการเคลอนยายแรงงานจากหมบานเขาไปท างานในเมองของกลมชาตพนธ พบวา เนองมาจากการไดรบการบบคนจากนโยบายของรฐบาลในการขยายพนทปาอนรกษเขาไปทบทอยอาศยและทท ากนของชาวบาน จงกอใหเกดการการอพยพเขาเมองของกลมชาตพนธบนทสง

และในเขตพนทจงหวดเชยงรายกเปนจงหวดหนงทมกลมชาตพนธอาศยอยหลายกลมชาตพนธ แตกลมชาตพนธทมเปนจ านวนมากทสด คอ กลมชาตพนธอาขา ซงกเปนอกกลมชาตพนธทมการเคลอนยายแรงงานไปท างานตางประเทศเชนกน

ดงนน ผวจยจงตองการทราบวา มปจจยหรอแรงจงใจอะไรบางทมสวนใหกลมชาตพนธออกไปท างานตางประเทศ การใหความชวยเหลอเกยวกบโครงขายทางสงคมจากภาครฐและเอกชนแกกลมชาตพนธมอะไรบาง และความชวยเหลอทรฐไดใหไวดงกลาวมไมเพยงพอตอความตองการของพวกเขาหรอไม อยางไร หากไมเพยงพอ หรอความชวยเหลอทมอยไมตรงตามความตองการของพวกเขาแลวความตองการการชวยเหลอนนมอะไรในดานใดอกบาง นอกจากนยงตองการทราบวา บคคลเหลานอาศยทนทางสงคมและเครอขายความสมพนธอะไรบางในการสรางความส าเรจในชวต และลกษณะการไปท างาน ความเปนอยขณะทไปท างาน รวมทงผลกระทบทเกดจากการไปท างานตางประเทศมอะไรบาง ทงทเปนผลกระทบทางบวก และผลกระทบทางลบ วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาบรบททวไปของการท างานของกลมชาตพนธอาขาในเขตพนทจงหวดเชยงราย

2. เพอศกษาโครงขายความปลอดภยทางสงคมทมผลตอมลเหตจงใจทเปนแรงผลกในการไปท างานตางประเทศ

ของกลมชาตพนธอาขาในเขตพนทจงหวดเชยงราย

3. เพอศกษาสภาพแวดลอมการตงถนฐาน และชวตความเปนอยในประเทศแหลงงานของแรงงานกลมชาตพนธ

อาขาจากจงหวดเชยงราย

4. เพอศกษาผลกระทบดานวถการด ารงชวตของครอบครว ชมชนและการคงอตลกษณทางวฒนธรรมทเกดจาก

การไปท างานในตางประเทศของกลมชาตพนธอาขาจากจงหวดเชยงราย สมมตฐานการวจย

1. การจดระบบโครงขายความปลอดภยทางสงคมของประเทศตนทางไมมความแตกตางกบการจดระบบ โครงขายความปลอดภยทางสงคมของประเทศผรบแรงงานทท าใหกลมชาตพนธอาขาจงหวดเชยงรายไปท างานตางประเทศ

2. โครงขายความปลอดภยทางสงคมของประเทศผรบแรงงานมความสมพนธกบสภาพการเปลยนแปลง

68 ทางอตลกษณ สภาพความเปนอย การศกษา การสาธารณสข การคมครองรายได การสงเสรมอาชพ และการบรการขอมลขาวสารของกลมชาตพนธอาขาจงหวดเชยงรายทไปท างานตางประเทศ วธด าเนนการวจย

งานวจยนเปนการวจยเชงส ารวจ มวธด าเนนการ ดงน

1. ศกษาวจยจากเอกสารและงานวจยตาง ๆ ทเกยวของ กบกลมชาตพนธ กลมชาตพนธอาขา การ

ท างานใน

ตางประเทศ การท าวจยเชงส ารวจ

2. ด าเนนการสรางเครองมอในการเกบขอมลภาคสนาม ไดแก แบบสอบถาม ทใชสอบถาม สมภาษณ ตวอยางทงคนไปท างานตางประเทศ หรอครอบครว และผน าชมชน

3. สมตวอยาง กลมตวอยางของประชากรทไปท างานในตางประเทศ

4. ศกษาภาคสนาม เปนการเกบขอมลในพนทเปาหมาย โดยใชแบบสอบถามทสรางขน ลงพนทตาม กลมเปาหมาย ประชมกลมยอยทงผไปท างานตางประเทศหรอครอบครว และผน าชมชน นอกกจากนไดเขาสงเกตการณสภาพแวดลอมในชมชนเพอเกบขอมลเพมเตมดวย ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร - กลมชาตพนธอาขาทเคยไปท างานในตางประเทศ และกลมญาตของผไปท างานในตางประเทศ(ในกรณทบคคลทไปท างานในตางประเทศยงคงท างานในตางประเทศ) และผน าชมชนของกลมชาตพนธอาขา ในจงหวดเชยงราย กลมตวอยาง - กลมชาตพนธอาขาทเคยไปท างานในตางประเทศ และกลมญาตของผไปท างานในตางประเทศ(ในกรณทบคคลทไปท างานในตางประเทศยงคงท างานในตางประเทศ) จ านวน 70 คน และผน าชมชนของกลมชาตพนธอาขา ในจงหวดเชยงราย จ านวน 41 คน เครองมอการวจย

1. แบบสอบถาม/แบบสมภาษณ เปนแบบสอบถามปลายเปดเพอใชเปนแนวทางในการสมภาษณและพดคย

(Interview Guideline) วธการสงเกตอยางมสวนรวม(participant observation) การวเคราะหชมชนแบบมสวนรวม (participatory rural appraisal:PRA)

2. แบบสมภาษณ เพอใชในการสนทนากลมยอย (Focus Group)

69 การเกบรวบรวมขอมล การเกบรวบรวมขอมลจะเรมจากการส ารวจหมบาน/กลมบานของกลมชาตพนธอาขาในจงหวดเชยงรายทงหมดทกอ าเภอ แลวส ารวจจ านวนประชากรชาตพนธอาขาทไปท างานในตางประเทศ น าขอมลทไดมาสมตวอยางแบบหลายขนตอน เพอใหไดกลมตวในการศกษาวจยในครงน หลงจากนนกลงพนทในหมบานเปาหมายรวมกบผชวยวจย เพอท าการเกบรวบรวมขอมลจนไดขอมลจากกลมตวอยางทตองการ การวเคราะหขอมล หลงจากเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางแลว ผวจยไดน ามาวเคราะหคาทางสถต คาความถ คารอยละ คาเฉลย ในการวเคราะหขอมลเบองตนของกลมตวอยาง และทดสอบสมมตฐานโดยใชไคสแควร และ t-test พรอมกบน าขอมลทไดจากการสมภาษณ การสงเกต และการสนทนากลมยอยมาประมวล วเคราะหชมชนในภาพรวม สรปผลการวจย ผวจยขอน าเสนอสรปผลการวจย ดงน ผไปท างานในตางประเทศlสวนใหญเปนเพศชาย อายอยระหวาง 27 – 31 ป สถานภาพสมรสแตงงานแลว มบตรคนละ 2 คน มภมล าเนาอยในเขตอ าเภอเมอง จบการศกษาระดบประถมศกษา กอนทจะไปท างานในตางประเทศประกอบอาชพรบจางทวไป มรายไดไมเพยงพอตอการใชจายในครวเรอน มบางคนทมหนสน ประกอบกบสามารถสอสารภาษาจนไดดวย ดงนนเพอแกปญหาทเกดขนจงตองเดนทางไปท างานในตางประเทศ จงตดสนใจเดนทางไปท างานในตางประเทศ แหลงขอมลทผไปท างานในตางประเทศใชในการหางานท านนสวนใหญจะทราบขอมลจากนายหนาของบรษทจดหางานตาง ๆ ซงเหนวาคาบรการ คาใชจายทจะตองจายส าหรบการด าเนนการรวมทงการเดนทางไปท างานนนไมแพง บางสวนเหนวาคาจางหรอรายไดนนด จงใหบรษทด าเนนการตดตอหางานให รวมทงด าเนนการในเรองการเดนทางไปท างาน จดท าหนงสอเดนทาง และวซาให โดยท าวซาผพ านกชวคราวให ซงเงนทจะน ามาจายใหบรษทจดหางานเปนคาด าเนนการนนสวนใหญจะกยมเงนจากญาต โดยเฉพาะจากพอแม และมบางคนกยมจากธนาคาร โดยใชวธใหพอ แมกให โดยกจาก ธกส. บางคนมบรษทออกคาใชจายใหกอนสวนหนง อกสวนกยมจากผปกครอง กอนไปท างานสวนใหญไมไดฝกทกษะหรอฝกฝมอกอนไป เนองจากงานทท าเปนงานทไมตองใชทกษะ ฝมอมาก ส าหรบในดานความชวยเหลอของรฐบาลในรปของโครงขายความปลอดภยทางสงคมนนผวจยไดสอบถามขอมลในเชงลก สงเกตการณในชมชน รวมทงสนทนากลมยอยทงกบกลมผไปท างานในตางประเทศ และผน าชมชน ผอาวโสในหมบาน พบวาในหมบาน/กลมบานสวนใหญจะมสวสดการทหนวยงานของรฐและเอกชนจดให ได แก ศนยสงเคราะหราษฎรประจ าหมบาน กองทน กขคจ. กองทนเงนลาน กองทนไทยเขมแขง กองทนสงเคราะห

70 เกษตรกร กองทนสงเคราะหผสงอาย ผพการ งบประมาณขององคการบรหารสวนต าบล งบประมาณจากมลนธกระจกเงา เปนตน นอกจากนยงสนบสนน ในดานการศกษา มโรงเรยน ศนยพฒนาเดกเลก มศนยขอมลประจ าหมบาน ดานสาธารณสข บางหมบานมสถานอนามย แตหมบานทไมมกจะไปใชบรการในหมบานใกลเคยง แตทกหมบานจะมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน คอยดแล ประสานงานเกยวกบกจกรรมสาธารณสขกบหนวยงานทเกยวของ ดานการคมนาคม การตดตอสอสาร ถนนในหมบาน ถนนเขาหมบานเปนถนนลกรงและถนนคอนกรต สวนการสอสารนนบางหมบานมสญญาณโทรศพทเคลอนท บางหมบานไมมสญญาณ บางหมบานจะมโทรศพทสาธารณะ มระบบสาธารณปโภค สงอ านวยความสะดวกตาง ๆ แมจะไดรบความชวยเหลอจากหนวยงานตาง ทงภาครฐ และเอกชนกลาย ๆ แบบ หลาย ๆ โครงการ แตกไมสามารถดงดดใหกลมชาตพนธอาขาท ามาหากนอยในถนก าเนดได เรองของปากทองกเปนเรองส าคญ และเมอเปรยบเทยบกบการท างานในประเทศไทยกบตางประเทศแลว คดวาการไปท างาน ในตางประเทศนาจะดกวาท างานในประเทศไทย จงเกดการตดสนใจไปท างานดงเชนทปรากฎ ผไปท างานในตางประเทศทกคนไปท างานโรงงาน รายไดทไดรบสวนใหญจะไดเงนเดอน เฉลยแลวไดคนละประมาณ 16,400 บาท สวนใหญกมความพงพอใจกบรายไดทไดรบ จากการท างานวนละ 8 ชวโมงและท า 6 วนตอสปดาห นอกจากนสวนใหญยงมรายไดจากการท างานลวงเวลา ถาไดท างานลวงเวลา บางคนสามารถท างานลวงเวลาไดประมาณเดอนละ 5,000 – 6,000 บาท นอกจากนบางคนยงไดรบเงนพเศษเปนโบนสเมอถงวาระส าคญ ๆ โดยเฉพาะตอนสนป ผไปท างานในตางประเทศบางคนไมพงพอใจตอรายไดทไดรบ เนองจาก ตอนแรกรายไดด แตเมอเวลาผานไป งานหมด ท าใหรายไดลดนอยลง บางคนไดรบเงนเดอนนอย บางคนถกหกเงนเดอนเปนคาทพก อาหาร ท าใหเงนเหลอจากการหกตาง ๆ นอย บางครอบครวมรายจายมากจงท าใหมเงนออมนอย บางคนประสบกบปญหาคดถงบาน บางคนการสอสารดวยภาษาจนไมได บางคนเกดการเจบปวย พบหวหนางานไมยตธรรม เอาใจคนไตหวนดวยกนเอง ดวยเหตผลหลายอยางดงกลาว จงท าใหบางคนทมสญญาในการท างานเปนเวลา 2 ป จงกลบมากอนก าหนด จงไมประสบผลส าเรจจากการไปท างานในตางประเทศ

หลงกลบจากการท างานในตางประเทศแลว บางคนน าเงนทไดรบจากการไปท างานไปช าระหนสนทมอย บางคนน าไปใชจายในครวเรอน ท าใหบางครอบครวมทรพยสนเพมขน บางคนจะซอมาทดแทนของเกาทเคยมกอนไปท างาน ครวเรอนสวนใหญจะมเครองใชไฟฟาเครองอ านวยความสะดวกตาง ๆ รวมทงจกรยานยนต บางบานมรถยนตบรรทกสลอ และรถไถเดนตาม และน าไปลงทนในการท าการเกษตร ซงเปนผลมาจากการไปท างานในตางประเทศ

ในดานอตลกษณตาง ๆ ไมมการเปลยนแปลง เนองจากหมบานสวนใหญเปนครสตศาสนกชน จงรบวฒนธรรมประเพณของตะวนตกมาประยกตใช ท าใหมบางหมบานไมมประเพณ วฒนธรรมแบบดงเดมอยเลย ซงเปนผลทเกดกบหลาย ๆ หมบาน ซงไมไดเปนผลสบเนองจากการไปท างานในตางประเทศ นอกจากนทกคนยงรวมกจกรรมชมชนเหมอนเดม มการด าเนนชวตแบบเดม ๆ ไมเปลยนแปลง

71 กจกรรมทผไปท างานในตางประเทศสวนใหญมกจะท าเมอมเวลาวางคอ รวมท ากจกรรมในชมชน เชน รวมประชม รวมงานรนเรง รวมพฒนา ฯลฯ เมอกลบจากการไปท างานในตางประเทศแลวยงรวมกจกรรมดงกลาวเหมอนเดม มบางสวนเปนกรรมการหมบาน บางคนไมเปนเนองจากคดวาการเปนคณะกรรมการในหมบานไดรบคาตอบแทนนอย สวนใหญใหความรวมมอในการเขารวมกจกรรมของกลมหรอสมาคมทกครง มบางคนไมไดท ารวมท ากจกรรมในชมชน ดงกลาว เนองมาจากท างานนอกหมบาน/ชมชน จงไมมโอกาสท ากจกรรมดงกลาว รวมทงตองท างานเพอเลยงชพของตนเองและครอบครวจงปลกเวลามารวมกจกรรมกบชมชนนอยลง และเมอเขารวมโครงการอยางใดอยางหนงของชมชนแลวสวนใหญจะใหความชวยเหลอเปนแรงงาน บางคนชวยดวยการบรการรถในการไปซอของในเมองของเพอนบาน บางคนชวยสอนภาษาจนใหเพอนบาน สวนใหญจะไปใชสทธเลอกตงทกครง เนองจากเหนวาเปนสทธและหนาทของคนไทยทจะตองไปใชสทธ และกฎหมายบงคบดวย สวนผทไมไปใชสทธนนเนองจากไปท างานอยตางจงหวด และบางคนยงไมมบตรประชาชนจงไมมสทธเลอกตง

เมออาศยอยในชมชนสวนใหญจะรบทราบขาวสารขอมลตาง ๆ จากโทรทศน วทย และก านน ผใหญบาน การรบฟงวทยสวนใหญจะรบฟงรายการขาวชาวบาน บางสวนรบฟงรายการเพลง ส าหรบรายการโทรทศนนนสวนใหญชอบชมรายการละครโทรทศน และรายการขาว สวนการซอหนงสอเพอน ามาอานนนสวนใหญไมเคยซอ เนองจากหลายคนอานหนงสอไมออก บางคนไมชอบอานหนงสอ และบางคนไมเคยซอ เนองจากชมชนอยไกลตวเมองจงหาซอหนงสอยาก ในดานการสงเสรมการศกษาของบตรหลานและชมชน สวนใหญวางแผนใหบตรหลานไดศกษาสงขนหลงจากจบการศกษาภาคบงคบ เพราะเหนวาการศกษาเปนสงทส าคญ ทจะเปนใบเบกทางในการหางานท า และงานนนกสามารถสรางรายไดใหกบตนเองและครอบครวตอไป ซงพบวามบางชมชนทผน าจะสนบสนน สงเสรมใหทกครอบครวสงเสยใหบตรหลานไดเรยนหนงสอ และบางชมชนบตรหลานของคนในชมชนกไดรบการชวยเหล อดานทนการศกษา ดานคาเดนทางไปเรยนหนงสอ คาทพก คาอาหาร คาอปกรณการเรยน เปนตน ส าหรบผทมบตรหลานเรยนหนงสออยกจะเสยคาใชจายในการศกษาของบตรหลานทงคาเลาเรยน คาอาหาร ขนม คาอปกรณการเรยน คาเสอผาเปนสวนใหญ และสวนใหญสนบสนนใหบตรหลานประกอบอาชพรบราชการ เชน แพทย พยาบาล ทหาร ต ารวจ การท าบญของผไปท างานในตางประเทศสวนใหญจะท าเฉพาะวนส าคญทางศาสนา และทกวนพระ/วนอาทตยทครสตศาสนกชนจะตองไปรวมกจกรรม การบรจาคสงของใหวดหรอโบสถนนมกจะเปนเงนและแรงงาน ทจะใหเพอรวมท าบญ ผไปท างานในตางประเทศสวนใหญคดวาทตนไดรบการยอมรบในสงคมเนองมาจากการใหค าปรกษา แนะน าเกยวกบการเดนทางไปท างานในตางประเทศ มากกวาเพราะมฐานะครอบครวทดขน ดานวฒนธรรม ประเพณ มกจกรรมประเพณตามศาสนา วนส าคญ ๆ หมบานทประชาชนนบถอศาสนาพทธ จะมงานประเพณตามพทธศาสนา เชน ออกพรรษา เขาพรรษา ส าหรบหมบานทชาวบานนบถอศาสนาครสต กจะจดงานวนครสตมาส วนอสเตอร และบางหมบานยงนบถอผ กจะจดงานของกลมชาตพนธ ไดแก โลชงชา ประเพณไขแดง เลนลกขาง ประเพณทานขาวใหม งานปใหม แตมบางหมบานทนบถอครสต ประเพณของกลม

72 ชาตพนธอาขาจะหายไป เนองจากไมมผรในวถปฏบตของอาขาอยางแทจรง จงไมจดเพราะกลวผดไปจากขนบประเพณทแทจรง การทดสอบสมมตฐาน พบวา โครงขายความปลอดภยทางสงคม ดานการศกษา การสาธารณสข การสงเสรมอาชพ การบรการขอมลขาวสาร สวสดการแรงงาน และการคมครองรายได ของประเทศไทยและประเทศไตหวน มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ซงท าใหกลมชาตพนธอาขาตดสนใจไปท างานในตางประเทศ และพบวา หลงจากไปท างานในตางประเทศของกลมชาตพนธอาขาจงหวดเชยงรายแลว โครงขายความปลอดภยทางสงคมของประเทศไตหวน ดานการมหนสน และการถอครองทดน มความสมพนธกบสภาพความเปนอย อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 นนคอ การไปท างานในตางประเทศท าใหกลมชาตพนธอาขามหนสนลดลง และมการถอครองทดนเพมขน อภปรายผลการวจย กลมชาตพนธอาขาเปนเหมอนกลมชาตพนธอน ๆ ทไดรบผลกระทบจากนโยบายของรฐบาล เพอปองกนการบกรกท าลายปา โดยการอพยพจากแหลงทอยเดมบนภเขาสง ลงมายงพนราบ หรอเชงเขา โดยจดสรรทอยใหเปนหลกแหลง สวนใหญจงไมมเอกสารสทธ เพยงแตมทอยอาศย และทท ากนเทานน แตเมอกาลเวลาผานไป การท ามาหากนเรมฝดเคอง ประชากรเรมมมากขน หลายคนไดรบการศกษา หลายคนจงเรมเหนวาการท าการเกษตรในถนท ากนมรายไดไมแนนอน ไมพอเลยงชพของตนเองและครอบครว จงออกจากพนทเพอไปท างานในเมอง ตางจงหวด บางคนไปถงตางประเทศ จากการศกษาพบวาหลายคนไดเหนแบบอยางทประสบผลส าเรจของญาต หรอเพอนบานทไปท างานตางประเทศ เมอกลบมาสามารถซอรถยนต สรางบานใหม มสภาพชวตความเปนอยทด จงหาทางไปท างานในตางประเทศบาง โดยตดตอผานนายหนา ใหนายหนาด าเนนการใหแมจะเสยคาใชจายแพงกตาม ผไปท างานในตางประเทศทกคนไปท างานโรงงานทไมตองใชทกษะ ฝมอเทาใดนก เมอท าไปแลวบางสวนประสบผลส าเรจ มความสขกบการท างาน ไดท างานทตนเองชอบ ไดรบการดแลดานสวสดการเปนอยางด มท พก อาห าร รกษาพยาบาล ประกนสงคม ไดพบกบเพอนชาตอน ๆ แตในขณะเดยวกนยงมคนบางสวนทไมคอยพงพอใจกบการไปท างานในครงน บางคนเดนกลางกลบมากอนทจะท างานครบตามสญญา เนองจาก รายไดไมเปนไปตามทคาดหวง เสยคาใชจายมาก งานทท ามเปนชวง ๆ และบางแหงไมมงานลวงเวลา และบางสวนเกดความคดถงบาน เนองจากหางบานไปนาน จงท าใหไมประสบผลส าเรจในการท างานในตางประเทศ จากการวเคราะหขอมลพบวา โครงขายความปลอดภยทางสงคม ดานการศกษา การสาธารณสข การสงเสรมอาชพ การบรการขอมลขาวสาร สวสดการแรงงาน และการคมครองรายได ของประเทศไทยกบประเทศไตหวนมความแตกตางกน จงสงผลท าใหกลมชาตพนธอาขาเดนทางไปท างานในตางประเทศ

73

และพบวาโครงขายความปลอดภยทางสงคมของประเทศไตหวน มความสมพนธกบสภาพความเปนอย คอการมหนสน และการถอครองทดน นนคอ หลงกลบจากการท างานในตางประเทศแลว บางคนน าเงนทไดรบจากการไปท างานไปช าระหนสนทมอย ท าใหมหนสนของบางคนมจ านวนลดลง นอกจากนผ ไปท างานตางประเทศบางคนน าไปใชจายในครวเรอน ท าใหบางครอบครวมทรพยสนเพมขน มทดนท ากนเพมขน บางคนจะซอมาทดแทนของเกาทเคยมกอนไปท างาน และสวนใหญจะมเครองใชไฟฟาเครองอ านวยความสะดวกตาง ๆ รวมทงจกรยานยนต บางบานมรถยนตบรรทกสลอ และรถไถเดนตาม และน าไปลงทนในการท าการเกษตร ซงเปนผลมาจากการไปท างานในตางประเทศ

ในดานอตลกษณตาง ๆ ไมมการเปลยนแปลง เนองจากหมบานสวนใหญเปนครสตศาสนกชน จงรบวฒนธรรมประเพณของตะวนตกมาประยกตใช ท าใหมบางหมบานไมมประเพณ วฒนธรรมแบบดงเดมอยเลย ซงเปนผลทเกดกบหลาย ๆ หมบาน ซงไมไดเปนผลสบเนองจากการไปท างานในตางประเทศ นอกจากนทกคนยงรวมกจกรรมชมชนเหมอนเดม มการด าเนนชวตแบบเดม ๆ ไมเปลยนแปลง ขอเสนอแนะ

1. รฐโดยกรมการจดหางานควร เรงด าเนนการแสวงหาตลาดและต าแหนงงานในตางประเทศ ทงทวปยโรป

และอเมรกา นอกเหนอจากประเทศในทวปเอเชยใหมจ านวนมากเพยงพอตอความตองการของคนหางาน ประเทศไทยจะไดประโยชนจากการไดรบเงนตราจากตางประเทศเขามาสประเทศไทยจ านวนมาก และประชาชนทวางงานจะมจ านวนลดลง

2. รฐโดยกรมการจดหางานควรมบทบาทในการจดสงคนหางานเดนทางไปท างานในตางประเทศเพมมากขน

โดยการเพมประสทธภาพในการแขงขนกบภาคเอกชน เพอชวยเหลอคนหางานไมใหเสยคาใชจายในการเดนทางไปท างานในตางประเทศในอตราทสงกวาทควรจะเปน และเกดความมนใจวาเมอเดนทางไปแลวจะมงานท าแนนอน พรอมสวสดการตาง ๆ ตรงตามสญญาจาง

3. รฐโดยกรมการจดหางานควรประชาสมพนธบรการของกรมการจดหางานตามโครงการสนเชอเพอไป

ท างานในตางประเทศ ซงท ารวมกบธนาคารพาณชย ใหผประสงคจะเดนทางไปท างานในตางประเทศไดกเงน เพอเปนคาใชจายในการเดนทางไปท างานในตางประเทศ โดยเสยดอกเบยในอตราทต า เพอชวยลดคาใชจายในการกยมเงนของคนหางาน และปองกนคนหางานใชบรการเงนกนอกระบบ

4. รฐควรบงคบใชกฎหมายตามพระราชบญญตจดหางานและคมครองคนหางาน พ.ศ. 2528 แกไขเพมเตม

74 (ฉบบท 2) พ.ศ.2537 อยางจรงจง สม าเสมอและตอเนอง กบบรษทจดหางานเอกชนทเกบคาบรการและคาใชจายจากคนหางานทสงกวากฎหมายก าหนด เพอใหความคมครองหากแรงงานตองเสยคาใชจายสงโดยไมจ าเปนกจะท าใหตนทนทใชในการเดนทางสงขน คนหางานตองกเงนและเปนหนสนมากจนเกนไป ซงสงผลใหแรงงานไมมขวญและก าลงใจในการท างาน เพราะตองกงวลกบหนสนทตนมอย

5. การใหความชวยเหลอดานโครงขายความปลอดภยทางสงคม ควรมการศกษาขอมลของทองถนกอน มการ

ประชมเพอรบทราบปญหาจากผน าชมชน ผอาวโสในหมบาน เพอจะไดชวยกนวางแผนการพฒนาหมบาน ชมชนทถกทาง จะไดไมเกดความสญเปลาของงบประมาณ

6. ในดานอตลกษณของกลมชาตพนธ ควรใหชมชนตระหนกถงความเปนตวของตวเอง แมกระแสโลกาภวตน

จะทะลกเขาไปในชมชน หากแมทกคนในชมชนเหนความส าคญ ชวยกนอนรกษ และธ ารงไวกนาจะตานกะแสการลมสลายของอตลกษณของกลมชาตพนธอาขาไดบาง บรรณานกรม กระทรวงแรงงานและสวสดการสงคม. กรมการจดหางาน. กองวชาการและแผนงาน. (2544). สภาวะความ

เปนอยของแรงงานไทย กอนและหลงการไปท างานตางประเทศ. กรงเทพมหานคร : กองวชาการและแผนงาน.

ขวญชวน บวแดง. (2546). รายงานการวจยวถชวตชาตพนธในเมอง. เชยงใหม : สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม. ศนยชาตพนธศกษา. (2546). มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย. การส ารวจสถานภาพทางเศรษฐกจ สงคม

การเมอง และวฒนธรรมของกลมชาตพนธกลมชาตพนธ ในจงหวดเชยงราย ระยะท 1 พนทอ าเภอแมจน เทง เชยงของ เวยงแกน และขนตาล. เชยงราย : ศนยชาตพนธศกษา.

สภางค จนทวานช. (2544). ตลาดแรงงานไทยในเอเชยตะวนออกและเอเชยตะวนออกเฉยงใต : ผลกระทบจากเศรษฐกจถดถอยในปลายทศวรรษท 90. กรงเทพฯ.

75

เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน

Sufficiency Economy as a Human Development for Economic, Social and Environmental Sustainability with Emphasis in

Ethnic Communities --------------------------------------------------------------------------------------------

รองศาสตราจารย ดร.มาฆะ ขตตะสงคะ และคณะ

76 การวจยเรอง “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน” ไดก าหนดวตถประสงคเพอศกษากระบวนการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบตเพอการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชน ในมตการพฒนาเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยสงเคราะหและถอดบทเรยนองคประกอบการพฒนาคนตอผลส าเรจของการน าแผนชมชนสการปฏบตตลอดจนการศกษาปจจยทท าใหชมชนเศรษฐกจพอเพยงเขมแขง หรอออนแอจากผลการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบต ใน 24 หมบานเศรษฐกจพอเพยง 11 กลมชาตพนธ ไดแก มง อวเมยน ลาห ขม กะเหรยง อาขา ไทยอง ไทยวน ไทลอ ลวะ และลซ ของพนท 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน ไดแก เชยงราย เชยงใหม แมฮองสอน ล าปาง แพร นาน พะเยา และล าพน โดยการสมกลมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multi-Stage Sampling) ไดกลมตวอยางทใชในการวจยทงสน 360 ครวเรอน แลวท าการสมภาษณแบบมโครงสราง กบกลมหวหนาครวเรอน หมบานละ 15 ครวเรอน และการจดประชมกลมยอย (Focus Group) ส าหรบผน าชมชน และประธานกลมกจกรรมโครงการประเภทตางๆ ในชมชนทเกยวของดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ดวยวธการแลกเปลยนเรยนรอยางมสวนรวม (Participatory Learning Action /PLA) ผลของการวจยไดขอคนพบทยนยนปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนวถทางการพฒนาคนกลาวคอ องคประกอบของความพอประมาณ ความมเหตผล มภมคมกน มความรและมคณธรรม มความสอดคลองกบวถการด าเนนชวตของกลมชาตพนธทง 11 กลมชาตพนธ ไดแก มง อวเมยน ลาห ขม กะเหรยง อาขา ไทยอง ไทยวน ไทลอ ลวะ และลซ อกทงการจดท าแผนชมชนของผน าชมชนและประชาชนมความสอดคลองในทกขนตอนของกระบวนการจดท าแผนชมชนกบองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไขของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ส าหรบการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชน ตามองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ในมตการพฒนาเศรษฐกจไดขอคนพบความพอประมาณในวถการผลตทางเศรษฐกจทยงผกพนกบวถการผลตตามภมปญญาทองถน และการประเมนสมรรถนะของตนเองตามขอบเขตทรพยากรของครวเรอน ขอคนพบการมภมคมกนและการมความรจะเปนประเดนทเกยวของกบการสรางรายไดทมนคง การอนรกษวฒนธรรมประเพณ การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เมอไดท าการศกษาความสมพนธขององคประกอบการพฒนาคนจากปรชญาเศรษฐกจพอเพยง แยกตามผลของการพฒนาตามแผนชมชนไปสการปฏบตตามมตการพฒนาเศรษฐกจ มตการพฒนาสงคมวฒนธรรม และมตการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแดลอม ไดขอคนพบองคประกอบรวม คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล มภมคมกน และมความรเปนปจจยส าคญของการพฒนาคนอยางมนยส าคญทางสถต ขอคนพบทถอวาเปนความส าเรจของการวจยทท าการศกษาองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน ซงเปนการศกษาตดตามผลนโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยง แนะน าโดยภาครฐ และหนวยงานควบคไปกบการศกษาตดตามผลการด าเนนกจกรรม/โครงการตามแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดชใหเหนวานโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยงโดยแผนการพฒนาสการปฏบตในระดบบคคล ครวเรอน และชชน จะตองผานโครงสรางทเปนวถความเปนจรงในชวตคอวฒนธรรม สงคม และสมรรถนะของบคคล เมอชมชนไดปฏบตตามวถปรชญาเศรษฐกจพอเพยงยอม

77 กอใหเกดกระบวนการผลตซ าทางวฒนธรรม เกดการบรณาการทางสงคม และการขดเกลาทางสงคม ตามองคประกอบดานความพอประมาณ ความมเหตผล มภมคมกน และมความรซงในทสดจะน าไปสปจจยความเขมแขงของชมชน

Generally, the objectives of this study were to determine the nature of the diversified ethnic villages in upper northern Thailand in adaptation of Sufficiency Economy Philosophy as a human development for economic, social and environmental sustainability. Specifically, the objectives were as followed: (1) to examine the implementation of community plan process based on an application of Sufficiency Economy Philosophy consistent with the adoption of development programs/projects in the economic, social and environment dimensions of an individual, family and community in particular the role of gender in gaining an insight of knowledge, practices and a sense of consciousness, (2) to provide a synthesis and analysis of the human development components towards the success of implementation of the community plan process, (3) to investigate into the attributing factors upon implementation of community plan process in strengthening the community capacity or create weakness.

Based on the kind of data, type of information needed and the appropriateness of the method to test the null hypotheses, the statistical tools were employed in both descriptive and inferential statistics to describe the characteristics of the respondents and multiple regression and Pearson – Product Moment Correlations analysis were employed to assess human development components based on the application of Sufficiency Economy Philosophy of the individual, family and community as well as success or failure of the implementation of community plan process.

The diversified ethnic communities in 8 provinces of the upper northern part of Thailand, were selected with Multi Stage Sampling based on stratified sampling at provincial level from the categorized Sufficiency Economy villages and later the selection on simple random sampling which derived 24 ethnic villages and then employed purposive sampling from household head, village leader and local organization officers and villagers were total 360, the selected ethnic groups most having residence in the research areas were consisted of Tai Yai (Shan people), Tai lue, Tai Yong, Tai Yuan, Khamu, Akha, Karen,Hmong, Iu Mien, Lawa, Lahu and Lisu.

The results of the study had proven that: (1) the implementation of the community plan process was consistent with the components of Sufficiency Economy Philosophy (Moderation, Reasonableness, Self-immunity, Knowledge and Ethics, the null hypothesis was

78 accepted, (2) the Sufficiency Economy Philosophy as a human development for economic, social and environmental development was consistent with the success of implementation of community plan process that the null hypothesis was accepted, (3) the attributing factors to strengthen or weaken the community capacity were found that the individual, family and community had to depend on consciously utilize the knowledge gained with an insight and understanding of Sufficiency Economy Philosophy; the economic knowledge for production, social and cultural knowledge, and natural resources knowledge, the null hypothesis was rejected.

In conclusion, the distinct finding of this research was that all components of Sufficiency Economy Philosophy has been integrated into the national policy coupled with the following up of the implementation plan on development programs and projects found considerably changed in value and attitudes with morally rights and socially integrated in the 24 diversified ethnic villages. This implied that the legitimate norms; economic, culture and natural resources were correlated with the reality of a social world perspective. To a certain extent, with their ethnic culture as demonstrated in traditional practices, belief, ritual performance and in particular some still manifest the peasant ways of livelihood, all agreed that they are familiar with Sufficiency Economy Philosophy as that they have delved into their ways of life which passing from generation to generation. ความส าคญและทมาของปญหา การนอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงลงสการประยกตใชในชมชน เปนนโยบายเชงหลกการทส าคญ ทเรมใชตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 และฉบบท 10 โดยทกหนวยงานในระดบพนทชมชนหมบาน ไดจดกจกรรมตางๆ ทมความหลากหลาย เพอเปนฐานเศรษฐกจใหกบชมชน ไมวาจะเปนเรองการสงเสรมปจจยการผลตทางการเกษตร เชน ปยชวภาพ ตลอดจนการสงเสรมอาชพ เชน การปลกพชหลงการเกบเกยว เชน ถว งา รวมทงการปลกพชไรตามชวงฤดกาล เชน ขาว ขาวโพด และพชผกสวนครว ผลการน านโยบายเชงหลกการในการนอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 และชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) จากโครงการวจยเรอง เรอง “เศรษฐกจพอเพยงยทธศาสตรการพฒนาคนเพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมทยงยนของประเทศ” (มาฆะ ขตตะสงคะ และคณะ. 2553) พบวา ประชาชนในเขตพนทท าการศกษาเกดการเปลยนแปลงในแนวคด และขอปฏบตในทศทางทดขนมากกวาในอดต กลาวคอ แนวโนมของกระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในอดตถงปจจบนของครวเรอนในหมบานทง 3 ระดบ มทศทางแนวโนมสงขน แมวาจะมโครงการพฒนาตางๆ ทด าเนนก ารกอน

79 แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 คอ กอนป พ.ศ. 2545 ไดด าเนนการอยกอนแลวกตาม แตมไดท าใหเกดความขดแยงในเชงความคด หรอขอปฏบตตอวถชวตในครวเรอนแตอยางใด ถอวาเปนความสอดคลอง และสามารถผนกเปนความคด และขอปฏบตของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในทศทางเดยวกน ทแสดงถงการลดความยากจนและลดความเสยงทางเศรษฐกจ การแนะน าโครงการพฒนาและการรวมกลมเพอเพมศกยภาพการผลตจากพนฐานอาชพดงเดมของชมชน การแนะน าเทคนควชาการจากหนวยราชการเปนกระบวนวธการเรยนรททกกลมระดบรายไดในหมบานเศรษฐกจพอเพยงไดใชเปนแนวทางการประกอบอาชพ เมอประชาชนไดเรยนรแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตางพยายามทจะแสวงหาวธการโดยน าองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไข คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล ความมภมคมกน มความรและคณธรรมมาประยกตใชเปนแนวปฏบตในการด ารงชว ต จงเปนสวนทท าใหชมชนสามารถใชวจารณญาณโดยการแลกเปลยนการเรยนรภายในกจกรรมกลมและโครงการพฒนาในลกษณะตางๆ ทมอยางหลากหลายในชมชน กระบวนการด าเนนกจกรรมกลมจงเปนกลไกทส าคญในกระบวนการขดเกลาของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทผานการแนะน าจากหนวยราชการ ซงเปนผน าหลกการเชงนโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยงลงสการปฏบตในชมชนหมบานเศรษฐกจพอเพยงควบคพรอมกนไปกบการแนะน าสงเสรมการขยายฐานการผลตของชมชนใหมรายไดเพมขน นอกจากนกระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงยงเกดขนในระยะทกลมต างเรยนรวธการจดการบรหารเงนทนและการบรหารจดการเงนออม โดยการสรางวนยใหกบตนเองและครวเรอนในการวางแผนการใชทรพยากรอยางคมประโยชนอนน าไปสการลดความเสยงทางเศรษฐกจของคนจน ลกษณะการเขารวมกจกรรรมของชมชน ยอมชใหเหนถงการรวมตวในการสร างพลงของชมชน และน าไปสการพฒนาศกยภาพของชมชนทเขมแขงอนเปนรากฐานส าคญของการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมทยงยน ความส าคญของการเขารวมเปนสมาชกกลมองคกรชมชน เปนกระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เนองจากสมาชกกลมตางท าการปฏสมพนธแลกเปลยนการเรยนรวธการผลต วธการจดการบรหารกองทน และวธปรบแนวคดของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงใหเกดความผสมกลมกลนกบวถวฒนธรรมดงเดมโดยเฉพาะการเทยบเคยงแตละองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 3 หวง 2 เงอนไข คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล ความมภมคมกน มความรและมคณธรรม ซงคณลกษณะของแตองคประกอบถอวาเปนตวก ากบพฤตกรรมการปฏบตของบคคล เมอบคคลสามารถปรบแนวคดไปสการปฏบตจรงยอมกอเกดผลทสมผสได กระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เพอใหบรรลเปาหมายในการพฒนาคน จ าเปนตองเปนกระบวนการทมความตอเนองไมสนสด และไมมการขาดชวงหรอขนตอนการปฏบตของกระบวนการ เพราะวาการพฒนาคนโดยปรบพนฐานการพฒนาจตใจจะตองเกดการแนะน าแนวทาง และพฒนาการเรยนรควบคใหเหนในเชงประจกษตอความเปนจรงดวย ดงนนจะเหนไดวา การแนะน าโครงการพฒนาในรปแบบกจกรรมตางๆ การแสดงเชงภมปญญาทองถนในฐานะผร หรอปราชญชาวบาน ลวนแตเปนการกระท าทเปนแบบอยางทด ทท าให

80 ประชาชนเกดการเรยนร รจกไตรตรอง และทดลองน าไปปฏบตใชอยางไดผล ท าใหเกดการผนกแนนในกระบวนการคด และการปฏบตอยางตอเนอง ปจจยส าคญในการขบเคลอนโครงการพฒนาตางๆ และการแสดงแบบอยางในการประยกตใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ ผน าชมชนทเปนทางการ และผน ากลมทางเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอมของหมบาน จะเปนตวจกรส าคญในการขบเคลอนใหปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปสการปฏบตอยางบรรลเปาหมาย ผน าชมชนจะกอใหเกดพลงในการสรางองคกร และชมชนทมความเขมแขง โดยเฉพาะการรวมตวกนของกลมประชาชนในการจดท าแผนชมชนเศรษฐกจพอเพยง เพอเปนยทธศาสตรในการขบเคลอนการพฒนาชมชนเศรษฐกจพอเพยงอยางมทศทางและเปาหมาย ในทางกลบกนเมอประชาชนไดผานกระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในระดบครวเรอนแลว ยอมกอใหเกดพลง และความเขมแขงในการประกอบอาชพ และการน ารายไดจากการประกอบอาชพมาจดการในระบบการเงนของครวเรอนอยางมความพอประมาณ ม เหตผล มภมคมกน มความรและคณธรรม ทเปนกระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในระดบครวเรอน ซงถอไดวาเปนการ “พฒนาคน” ในระดบหนวยทเลกทสดของสงคม และเปนปจจยส าคญในการพฒนาทรพยากรมนษยของประเทศ อยางไรกตามการพฒนาเศรษฐกจครวเรอนแตเพยงอยางเดยว คงไมสามารถท าใหคณภาพชวตของครวเรอนมความสมบรณครบถวน แตวธคดตอการพฒนาคณภาพชวตทครวเรอนจ าเปนตองค านงถงการจดการทรพยากรความจ าเปนพนฐานตอการด ารงชวตในดานอาหาร การศกษา สขภาพอนามย และปจจยตางๆ เพอการอยอาศยอยางปลอดภยในชมชน ซงเปนวธคดและการน าไปปฏบตไดจรงของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง อนเปนพนฐานทส าคญของการพฒนาเศรษฐกจของครวเรอน โดยเฉพาะการน าไปปฏบตในครวเรอนทยากจน จะเหนไดวาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวนโยบายทชวยปรบโครงสรางทางสงคม หรอในเบองตนอาจเปนการซอมแซมโครงสรางทางสงคมทขาดความแขงแกรง ทมสาเหตมาจากโครงสรางครอบครวออนแอ โดยผตองพงพงยงออนเยาวและผหาเลยงครอบครวมงานท าไมเตมศกยภาพ เนองจากไดรบผลกระทบจากสถานการณทไมมนคงทางเศรษฐกจโดยเฉพาะการเผชญกบภาวะวกฤตเศรษฐกจ แนวนโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจงเปนกระบวนการทประชาชนตองผานการขดเกลา เพอใหเกดความเขมแขงจากภายในจตส านกของบคคลและครวเรอน ซงตรงกบแนวคดทฤษฎการพฒนาของ Cowen และ Shenton (1996: 127, Development Theory – Deconstructions / Reconstructions) ซงแนวคดของ Cowen และ Shenton สอดคลองกบขอเสนอของ Griffin (2000) ทวาการแกไขปญหาการเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและสถานการณไมมงานท าของประชาชนควรใหความส าคญตอการลงทนในคน เพอน าไปสการพฒนาเศรษฐกจ ดงนนการนอมน านโยบายปรชญา เศรษฐกจพอเพยงเปนยทธศาสตรพฒนาคนให “คนเปนศนยกลางการพฒนา” จงมความเหมาะสมตอการเสรมสรางโครงสรางทางสงคมใหเขมแขงยงขน ผลของการวจยเรอง “เศรษฐกจพอเพยงยทธศาสตรการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมทยงยนของประเทศ ” ใหขอสรปถงการเปนยทธศาสตรการพฒนาคน โดยเฉพาะการปรบโครงสรางทางสงคมหรอซอมแซมสวนช ารดของโครงสรางทางสงคมใหมความเขมแขงและมนคงขน เมอน าไปสการพฒนาคน

81 ในกลมระดบรายไดยากจนหรอลดระดบความยากจนของชมชนโดยน าประเดนแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในความเปนไปไดในการน าไปใชกบระดบรายไดยากจน การใหความส าคญตอกลมระดบรายไดยากจนยอมกอให เกดความสมดลในการพฒนาทงระบบของสงคม กลาวคอ ท งดานการพฒนาเศรษฐกจ ส งคม ทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม และทนมนษยตามองคประกอบส าคญดงน 1. การสรางความเขมแขงในการประกอบอาชพของกลมระดบรายไดยากจน ควรใหความส าคญไปทลกษณะสภาพทด ารงอยในขณะนน ตงแตสตปญญา ภมความรและวฒนธรรมทองถน และสถานภาพทางสงคมมากกวาไปพจารณาถงปจจยทกลมระดบรายไดยากจนขาดแคลน กลมระดบรายไดยากจนสามารถใชป ระโยชนจากกองทนหมบาน กองทนออมทรพยเพอการผลต เพอเรยนรการบรหารจดการทางการเงนและการผลต ในขณะเดยวกนเมอไดมสวนรวมในกจกรรมกลมยงมโอกาสไดรบการพฒนาฝกอบรมความเปนผน า ทกษะการผลตใหเกดความช านาญขน และการบรหารจดการโครงการ ซงเปนผลจากการแนะน าใหค าปรกษาจากหนวยราชการ โดยจะตองมการตดตามผลและประเมนผลพรอมกนไปกบกลมระดบรายไดยากจน อนเปนลกษณะการน าแนวนโยบายและการวางแผนงานจากหนวยราชการลงสการปฏบต 2. การสรางความเขมแขงในการประกอบอาชพของกลมระดบรายไดยากจนทเกดจากพลงความเขมแขงโดยใชวธการคดวเคราะหจากประสบการณความลมเหลวของตนเองและเทยบเคยงประสบการณทเปนผลส าเรจจากผอน สามารถสรางแรงจงใจและรเรมการด าเนนการอยางคอยเปนคอยไปแตละขนตอน 3. การน ายทธศาสตรการพฒนาคนในกลมระดบรายไดยากจนจ าเปนจะตองสรางระบบเครอขายภายในชมชนและนอกชมชน เพอใหเกดแรงกระตนผลกดนเกดการเรยนรอยางเปนรปธรรม ซงเปนวธการทส าคญของการลงทนในคนและสงคมทน าไปสการสรางความเขมแขงในครวเรอน ชมชน และสงคมในทสด โดยรฐบาลมบทบาทในการอ านวยความสะดวกและบรหารจดการความหลากหลายของโครงการพฒนาตางๆ ทน าลงสการปฏบตในชมชน การผานกระบวนการเรยนรและกระบวนการขดเกลาการพฒนาคนทเปนตนทนมนษย และทนสงคมและวฒนธรรมทมมลคาสง จงมความจ าเปนทผน าชมชนและหนวยราชการทนอมน าแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงลงสการปฏบตตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ จะตองกระท าการแนะน าประชาชนใหเหนผลในเชงประจกษ เนองจากการน าโครงการพฒนาตามแผนงบประมาณของรฐจากหนวยงานตางๆ เปนการสนบสนนฐานการผลตใหกบครวเรอนและชมชน แตเจาหนาทผปฏบตงานจะตองมความเขาใจแนวทางการด าเนนโครงการพฒนาตามขนตอนกระบวนการปฏบตของโครงการ ในขณะเดยวกนเจาหนาทผปฏบตโครงการยอมตองมความเขาใจในการแนะน าประชาชนถงวถทางแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงควบคไปดวย จนประชาชนมความเขาใจและน าไปประยกตใชในครวเรอนยอมจะบงเกดผลในเชงประจกษในทสด การน านโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของหนวยงานภาครฐสการปฏบตโดยผานโครงการพฒนาตางๆ ในหมบานเศรษฐกจพอเพยง จากผลการวเคราะหขอมลจากการจดประชมกลมยอยระหวางผน าชมชนและผน ากลมฝายตางๆ สามารถสรปผล ดงน

82 1. งบประมาณทหมบานเศรษฐกจพอเพยงไดรบการจดสรรเปนลกษณะงบประมาณดานการฝกอบรม ประกอบดวยวสดประกอบการฝกอบรม อปกรณ และเครองมอทจ าเปนตอการผลตกจกรรมตางๆ เชน การสงเสรมอาชพ การตงโรงงานผลตปยชวภาพ โรงเรอนเพาะเหด จกรเยบผา ซงงบประมาณเหลาน ทงผน าชมชน และผน ากลม/โครงการ ตางเหนวาเปนงบประมาณการพฒนาทนมนษยซงยงคงมอยและเกบรกษาเปนสมบตของชมชน ลกษณะโครงการพฒนาตางๆ และกจกรรมการพฒนาจงมโครงสรางการบรหารจดการทชดเจน มการตดตามควบคมผลการด าเนนงานโดยคณะกรรมการ และประชาชน นอกจากน การน างบประมาณจากกองทนตางๆ เชน กองทนออมทรพยเพอการผลต กองทนหมบาน หรอกองทนทเกดจากการสะสมผลก าไรของกลม ไดใชวธการตดตามและควบคมโดยคณะกรรมการ จงท าใหงบประมาณและเงนจากกองทนตางๆ ไดเกบรกษาอยในชมชน หรอท าการฝากไวทสถาบนการเงนของชมชน 2. การใหกลมและครวเรอนไดเขากลมรวมด าเนนกจกรรมการพฒนาท าใหเกดการเรยนร โดยเฉพาะการบรหารจดการเงนทน การเรยนร และสรางวนยในการออม การเรยนรการผลตเพอลดตนทนการผลต เรยนรการลดรายจายในครวเรอน จงเปนการลดความยากจน และลดความเสยงทางเศรษฐกจ โดยผานกระบวนการขดเกลาปรชญาเศรษฐกจพอเพยงภายในกลมและชมชน จนน าไปสการปฏบตในวถชวตของครวเรอน 3. การแนะน าโครงการพฒนาจากหนวยราชการเปนการพฒนาฐานการผลตทางเศรษฐกจทองกบภมปญญาทองถนทชมชนมฐานความรเดม เมอผนวกกบการเสรมความรทางวชาการ จงท าใหชมชนมความมนใจในทศทางการประกอบการทมนคง สามารถเพมผลผลตภายในครวเรอน โดยเฉพาะการเรยนรวธการลดรายจาย และการออม ยอมท าใหครวเรอนและชมชนเรยนรการจดการทรพยากรของครวเรอน และชมชนอยางคมประโยชน 4. การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนความตระหนกรทส าคญของชมชนและครวเรอน ทงการพฒนาสงแวดลอมใกลบาน เชน การปลกผกสวนครว การท าความสะอาดชมชน การปลกไมประดบบรเวณบาน และไมยนตนบรเวณทางเดนในหมบาน รวมทงการวางแผนชมชนในการพฒนาแหลงน า การรกษาสภาพปาของชมชน และการก าหนดกฎเกณฑในการจดการปาชมชน ซงลกษณะเหลานจะพบโดยทวไปในหมบานเศรษฐกจพอเพยง 5. ปรากฏการณทชดเจนในการยอมรบขอปฏบตของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของประชาชน กลม และองคกรชมชนทองถนตางไดแสดงพฤตกรรมการจดการทรพยากรครอบครวและชมชน ดวยการสรางวนยในการออม การผลตเพอบรโภคในครวเรอนเพอเปนการลดรายจาย รวมทงการใชประโยชนจากการน าทรพยากรทองถนเปนฐานการผลตทางเศรษฐกจโดยน าไปสการสรางผลตภณฑของชมชน เชน การจกสาน การทอผาจากการปลกตนหมอนและเลยงไหม การปลกพชสมนไพร การผลตปยชวภาพ และการพฒนาแหลงน าและการอนรกษปาชมชน ตามสภาพปรากฏการณของหมบานเศรษฐกจพอเพยงทไดกลาวไวขางตน แสดงถงการขบเคลอนโครงการตางๆ ภายใตปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จ าเปนตองค านงถงความเปนเอกภาพของชมชนโดยเฉพาะการจดท าแผนชมชนโดยกระบวนการมสวนรวมขององคกรชมชนและประชาชนทจะตองมการบรณาการปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปสการจดท าแผนชมชนทมองคประกอบหรอกระบวนการวางแผนทใหประชาชนรวมตดสนใจ

83 ในการแกไขปญหา และความตองการโดยก าหนดเงอนไข หรอขอตกลงของชมชน ทประชาชนเผชญวกฤตปญหา รจกด าเนนการอยางใดอยางหนงทแตกตางไปจากเดม ซงหมายถงวธการทกอใหเกดการเปลยนแปลงขนในชมชน (Community Change) และโดยเหตทชมชนปฏบตหนาทอยางเปนระบบ ดงนนการเปลยนแปลงชมชนจงเปนการเปลยนแปลงระบบของชมชนไปดวย การเปลยนแปลงชมชน คอ กระบวนการปรบปรงหรอรเรม เปลยนแปลงทศนคตทใหม รวมทงการก าหนดเงอนไข หรอขอปฏบตของชมชน เพอน าไปสเปาหมายทจะลดหรอขจดปญหา หรอหาวธการปรบปรงเพอใหประชาชนไดรบการตอบสนองความตองการ จ าเปนทตนเองและกลมประชาชนพงประสงค กระบวนการนเปนกระบวนการสงเสรมคณภาพชวต หรอการบรรลความอยดมสขของชมชน กอใหเกดการสรางสมพนธภาพรวมกนภายในชมชน ดงนนการเปลยนแปลงชมชนจงหมายถง การปรบปรงชมชนใหดขนกวาเดม การบรณาการแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จงมเปาหมายเพอการพฒนาคณภาพของประชาชน และชมชนใหมศกยภาพและความเขมแขงยงขน คณะวจยมความสนใจทจะศกษา “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธทยงยน (ระยะท 2)” เพอใหเกดผลเปนทประจกษตอการวางรากฐานความมนคงทางทนเศรษฐกจ ทนสงคมวฒนธรรม ทนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน และประเทศ อนน าไปสสงคมอยเยนเปนสขรวมกน วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษากระบวนการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบตเพอการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชน ในมตการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในชมชนหมบานชาตพนธเศรษฐกจพอเพยง 2. เพอสงเคราะหและถอดบทเรยนองคประกอบการพฒนาคนตอผลความส าเรจของการน าแผนชมชนสการปฏบต 3. เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนเศรษฐกจพอเพยงเขมแขงหรอออนแอ จากผลการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบต โจทยการวจย 1. การพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชนในกระบวนการจดท าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนอยางใด การน าระบบการเรยนรเพอพฒนาสมรรถนะเปนไปในลกษณะใด 2. บคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชนทมสวนรวมในการพฒนาสมรรถนะไดน าความร ทกษะ และเจตคตตอการปฏบตจากแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดรบผลอยางใดในมตการพฒนาเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม

84 3. องคประกอบของการพฒนาคนซงไดแก ความร ทกษะ และเจตคต มความแตกตางตามสภาพของชมชนเศรษฐกจพอเพยง 3 ระดบในลกษณะใด และมปจจยรวมอยางไร 4. มวธใดทจะธ ารงรกษาปจจยรวมทเปนองคประกอบของการพฒนาคนใหคงอยอยางยงยน และเปนพนฐานการพฒนาเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม โดยเฉพาะการสรางระบบการเรยนรในชมชนตางชาตพนธ 5. ผลจากการพฒนาคน โดยการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดสรางความเขมแขงของชมชนกอใหเกดความมนคงทางทนเศรษฐกจ ทนสงคมวฒนธรรมทนทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และคณภาพชวตทดหรอไม ชมชนเขมแขงควรเสรมสรางระบบการเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยงอยางใด และการน าไปปฏบตดวยวธใด ขอบเขตของการวจย การศกษาโครงการวจยเรอง “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน” ใชวธการวจยแบบผสมผสานคอ ประกอบดวยการวจยเชงคณภาพทศกษาระดบบคคล ครอบครวและชมชน โดยการสมภาษณและสงเกตแบบเจาะลก ตลอดจนการจดท า Focus Group รวมทงการวจยเชงปรมาณ เพอสรปตวแปรส าคญทใชในกระบวนการขดเกลาแนวทางปฏบตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในการแสวงหาค าอธบายถงการปฏบตตามวถชวตเศรษฐกจพอเพยงในระดบครอบครวและระดบชมชน ขอบเขตดานพนทและลกษณะประชากรทศกษา มงศกษาหมบานกลมชาตพนธเศรษฐกจพอเพยงในพนท 8 จงหวดภาคเหนอตอนบน ไดแก เชยงราย เชยงใหม แมฮองสอน ล าปาง แพร นาน พะเยา และล าพน กรอบแนวความคดของการวจย การจดเกบขอมลจากผมสวนไดเสย และการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสย ไดแก ประชาชน องคกรชมชน และผน าชมชน โดยการศกษาตดตามผลแผนชมชนทบรณาการปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปสการปฏบตตงแตชวงป พ.ศ. 2552 กลาวคอ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดใชเปนนโยบายหลกในแผนพฒนาฉบบฯ ท 9 และแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 และตอเนองไปสแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ทมการแนะน าขอปฏบตแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงโดยภาครฐ และหนวยราชการในระดบพนท ดงนนการจดเกบขอมลโดยการจดประชมกลมยอย ดวยวธการวจยแบบมสวนรวมในการเรยนร และการปฏบตการ สามารถจดกระท าได 2 ลกษณะ ไดแก 1) การศกษาตดตามผลการด าเนนกจกรรมโครงการตามแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และ 2) การศกษาตดตามผลนโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยง แนะน าโดยภาครฐและหนวยงาน ทมอทธพลตอการสรางความเขมแขงหรอออนแอตอชมชน

85 ภาพท 1 กรอบแนวคดของการวจยเรอง เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนา เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน

ตามภาพท 6 แสดงกรอบแนวคดของการวจย สามารถอธบายไดดงน 1. การพฒนาคนมองคประกอบการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย และครว เรอน ทไดรบความรและทกษะ โดยผานกระบวนการเรยนรจากหนวยงาน หรอภมปญญาทองถน โดยการพฒนาอยบนพนฐานความสามารถของบคคล และครวเรอนในการสรางรายได และความอยดมสข ทบคคลมอ สระตอการประเมนคณคาตอความสามารถในการสรางรายได และความอยดมสขของตนเอง ซงตรงกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ในฐานะเดยวกนการพฒนาคนอยางบรรลเปาหมายความอยดมสข จะมดรรชนชวดในภาพรวมไดแก สขภาพ การศกษา ภาวะการท างาน รายได ทอยอาศย และสงแวดลอม ครวเรอนและชวตครอบครว การขนสง การสอสาร และการมสวนรวม อยางไรกตาม การพฒนาสมรรถนะของบคคล และครวเรอนอาจจะไมสามารถ

การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน

กระบวนการจดท าแผนชมชนแบบมสวนรวม -ความตองการและก าหนดทางเลอกของชมชน -จดท าแผนปฏบตการ -ปฏบตการตามแผน -ตดตามและประเมนผล -ทบทวนปรบปรงแผนปฏบตการ

แผนชมชนภายใตโครงการพฒนาตามนโยบายปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของหนวยงานภาครฐ/เอกชน : ทตอบสนองปญหาและความตองการของประชาชนและชมชน

ผลการพฒนาจากการน าแผนชมชนสการปฏบต

ดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม

การบรรลเปาหมายความอยดมสขของประชาชน ครวเรอนและชมชน อนเปนความคาดหวงพนฐานเพอการเปลยนแปลงชมชน

การพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชน

การบรณาการปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยผานองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไข : ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความรและมคณธรรม

86 บรรลเปาหมายดงกลาวไดครบถวน ทงนขนอยกบความมอสระตอการประเมนคณคาในการสรางรายไดตามทตนเองมความสข มความพอประมาณตามสถานภาพ 2. การพฒนาคนจากผลการน าแผนชมชนสการปฏบตยอมเกดจากการน าความรจากหนวยงานราชการ และนกวชาการ ซงยอมมอทธพลตอการแนะน า อบรม สงเสรมความร เมอบคคล และครวเรอนสามารถปฏบตตามความร และประสบผลส าเรจยอมถอวาบคคลทงหญง และชายไดรบการเสรมสรางสมรรถนะ และสามารถเปนตวจกรส าคญในการขบเคลอนชมชนใหมความเขมแขง 3. การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ยอมน าไปสเปาหมายของสงคมอยดมสข ซงหมายถง ประชาชนทเปนสวนหนงของสงคมมความอยดมสข มการประกอบอาชพและการด ารงวถชวตตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดงนนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน จงขนอยกบการจดท าแผนชมชนทตองผานการมสวนรวมของประชาชนและองคกรทเกยวของในทกขนตอนของกระบวนการจดท าแผนในขณะเดยวกน ผลของการน าแผนชมชนสการปฏบตใน โครงการพฒนาและกจกรรมการพฒนาในลกษณะตางๆ ของชมชนจะตองเปนปจจยทด กลาวคอ จะตองมการบรณาการปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไข เขาสกระบวนการจดท าแผนชมชน ยอมหมายถง การสรางระบบทเขมแขงในการจดท าแผนชมชน เมอแผนชมชนไดรบการน าไปสการปฏบตยอมกอใหเกดการผลตผลลพธทด ซงเปนวธการเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชน 4. จากกรอบแนวคดของการวจย สามารถสรปไดวาการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย และครวเรอน จะตองท าการวเคราะหองคประกอบของการพฒนาคน โดยเฉพาะการไดรบความร และการสะสมประสบการณ การน าความรไปปฏบต และการเกดความส านกร และเจตคต โดยตนเองสามารถประเมนคณคาในสงทเกดจากผลของความร (ภาพท 4) ซงการวจยจะวเคราะห และสงเคราะหปจจยทเปนองคประกอบรวมของการพฒนาคนตามระดบตางๆ ของชมชนชาตพนธ ในการจดท าแผนชมชนไดเรมในทกหมบานเศรษฐกจพอเพยง ตงแต พ.ศ. 2552 ซงเปนนโยบายเชงหลกการนอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงของภาครฐทไดมการสงเสรมใหจดท าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามกระบวนการและขนตอนตางๆ ในการจดท าแผนชมชน และแผนชมชนเปนตวขบเคลอนสกระบวนการพฒนาในรปแบบกจกรรม/โครงการตางๆ ในชมชนหมบานเศรษฐกจพอเพยง โดยผานการศกษาสภาพปญหา การรเรมโครงการ การวางแผนด าเนนการ การปฏบตตามแผนงานโครงการ อนน าไปสการเปลยนแปลงในการพฒนาซงมประชาชนในชมชนเปนตวจกรส าคญในการพฒนา ดงภาพท 3 และประชาชนซงประกอบดวยบคคลหญงชาย และครวเรอน ทไดรบการเสรมสรางสมรรถนะจากการเรยนร เกดทกษะ และประสบการณตลอดจน เจตคตตอการพฒนาเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม ซงเปนองคประกอบทส าคญของการพฒนาคน เปนการลงทนมนษย (Human Capital) และการลงทนในทางสงคม (Social Capital) อนเปนพนฐานการสรางความเขมแขงใหครวเรอน และชมชน ดงภาพท 4

87 ภาพท 3 รปแบบการด าเนนโครงการพฒนาในลกษณะการมสวนรวมของประชาชน

สงแวดลอมของชมชน

สภาพแวดลอมของโครงการ

ระบบสงคม ของชมชน

สภาพปญหา ของชมชน

การรเรมโครงการ

สถานท กลมด าเนนโครงการ

เปาหมายของโครงการ

การพฒนาระบบการด าเนนโครงการ

พฒนาผน า

การพฒนาแผนด าเนนงาน

ปฏบตงานตามระบบของแผนงาน

การปฏบตงานตามแผน

การสนสดโครงการ การเปลยนแปลงตอความสมพนธในชมชน

การเปลยนแปลงของชมชน

ประชาชนบคคลหญงชาย และครวเรอนมจตส านก มงหวงใหชมชนมความเจรญกาวหนาทงวถการด ารงชวต สงคมวฒนธรรม เศรษฐกจ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ประชาชน

แหลงทมา : ดดแปลงจาก. PRI Programme in Himachal Pradesh for Participatory Research in Asia (PRIA). 2000. P. 257-258.

กลมตางๆ ในชมชน

ความสมฤทธผลในการปฏบตงาน

88 ภาพท 4 องคประกอบการพฒนาคน พนฐานการลงทนมนษย และการลงทนทางสงคม โดย กระบวนการมสวนรวม o ความรเปนทรพยากรของบคคลมผลตอการตดสนใจ o การปฏบตเปนผลตผลทเกดจากการใชความร o ความส านกรเปนการเปลยนแปลงทเกดจากผลตผลของการใชความร ท าใหบคคลเกดเจตคตหรอโลกทศน

เกดการเปลยนแปลงวธคด และวธการด ารงชวต และเมอความรไดรบการน าไปปฏบตอยางมความเขาใจอยางลกซง สามารถแกไขปญหาของบคคลและครวเรอน โดยเฉพาะปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในกระบวนการจดท าแผนชมชน ในทายทสดจะกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม กลาวคอ บคคลและครวเรอนทน าขอปฏบตจากความรทไดรบจากกจกรรมโครงการพฒนาตางๆ หรอกจกรรมประกอบอาชพของครวเรอน จะเปนผปฏบต (Actor) ตอการน าการเปลยนแปลงของชมชนและสงคม ในทายทสดของการพฒนาตามแนวทางปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ซงเปนการสรางทนมนษย ทนสงคม ทนเศรษฐกจ ทนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทน าไปส “สงคมอยเยนเปนสขรวมกน : Green and Happiness Society” สรปผลการวจย วตถประสงคขอท 1: เพอศกษากระบวนการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบตเพอการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงชาย ครวเรอน และชมชนในมตการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนหมบานชาตพนธเศรษฐกจพอเพยง

จ านวนประชากรกลมตวอยางคดเลอกแบบเฉพาะเจาะจงตามคณลกษณะและความหนาแนนของประชากร 24 หมบานชาตพนธใน 8 จงหวดภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย ไดแก จงหวดเชยงราย เชยงใหม

ความร

การปฏบต ความส านกร เจตคต

การมสวนรวม

89 แมฮองสอน นาน พะเยา ล าพน แพร และล าปาง โดยท าการคดเลอกตวแทนครวเรอนจากหมบานละ 15 ครวเรอน รวมทงสน 360 ครวเรอน และก าหนดใหมผน าชมชน หรอคณะกรรมการหมบานจ านวนหมบานละ 5 – 7 คน เพอใหขอมลการจดท า Focus Group ในลกษณะ การเรยนรอยางมสวนรวม (Participatory Learning action / PLA) รวมผน าชมชน 24 หมบานทงสนจ านวน 120 คน การจดท าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จากการจดประชมกลมยอยในลกษณะการแลกเปลยนการเรยนรอยางมสวนรวม (Participatory Learning Action / PLA) ใน 24 หมบานชาตพนธ โดยการเทยบเคยงกบสภาพความเปนจรงของชมชน และความสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ตามองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไข คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล มภมคมกน บนเงอนไขความรและคณธรรม พบวา หมบานชาตพนธทง 24 หมบาน ไดจดท าแผนชมชนอยางสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในแตละขนตอนของการท าแผนชมชน ปรากฏตามภาพท 13 ดงน ภาพท 13 การจดท าแผนชมชนบนพนฐานความสอดคลองกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ตาม องคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไข

1. การใหขอมลสภาพปญหาสถานการณของชมชน

2. การศกษาวเคราะหศกยภาพ และสมรรถนะของชมชนตอการพฒนา

4. การเสนอแผนงาน กจกรรมโครงการตางๆ เพอการพฒนา

5. การก าหนดแผนงานโครงการเพอบรรจเขาแผนชมชน

3. การก าหนดกรอบเปาหมายและทศทางการพฒนาชมชน

6. การท าประชาคมลงมตยอมรบแผนชมชนเพอน าเสนอตอหนวยงานทเกยวของตอไป

1. ความพอประมาณ

2. ความมเหตผล

3. ความมภมคมกน

4. เงอนไขความร

5. เงอนไขคณธรรม

90 ขนตอนทง 6 ขนตอนเปนกระบวนการทน าไปสการจดท าแผนและการเสนอโครงการทเปนความตองการของชมชน การจดประชมกลมยอยในลกษณะการแลกเปลยนเรยนรรวมกนโดยน าองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไขของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเทยบเคยงกบสภาพความเปนจรงของชมชน และความตองการของชมชนในการแสวงหาทางเลอกในการพฒนา ท าใหผน าชมชนและผมสวนไดสวนเสยในการจดท าแผนชมชนเกดความเขาใจ และตระหนกรในความสอดคลองของแผนชมชนกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ท าใหคนพบความสมพนธระหวางขนตอนการจดท าแผนชมชนกบองคประกอบ 3 หวง 2 เงอนไขของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ซงมลกษณะการเชอมโยงเกยวพน (Interwoven) และทบซอน (Overlapping) และน าไปสเงอนไข ( Interlocking) ขององคความรและคณธรรม ระหวางขนตอนตางๆ และองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ปรากฏการณขอคนพบความสมพนธระหวางขนตอนในการจดท าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง คอ ความสมพนธความเปนจรง (Facts) ของวถชมชน และการยอมรบกตกาทเปนการเปลยนแปลงทางคานยมซงเปนกตกาของชมชน (Legitimate Norms) ในการยอมรบและมความเขาใจในปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ปรากฏการณลกษณะนตรงกบแนวคดของ Jürgen Habermas (1996) ทน ากฎระเบยบแนวปรชญาของนโยบายในการน าไปสการปฏบตในชวตจรงของชมชน คอ ความสมพนธระหวางปรากฏการณทเปนจรงกบกตกาของชมชน จากการน าแผนชมชนไปสการปฏบตโดยประเมนจากการศกษาความสมพนธระหวางองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบผลของการพฒนาบคคลครวเรอนและชมชน ตามการจ าแนกมตทางเศรษฐกจ มตทางสงคมวฒนธรรม และมตทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (ปรากฏผลจากตารางท 42) จ าแนกองคประกอบของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทมลกษณะเชอมโยงผกพนออกเปน 12 กลม ไดแก 1) พอประมาณ 2) พอประมาณ, มเหตผล, มภมคมกน 3) พอประมาณ มเหตผล มภมคมกน และมความร 4) พอประมาณ ม เหตผล มภมคมกน มคณธรรม 5) พอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร มคณธรรม 6) พอประมาณ , มภมคมกน 7) พอประมาณ มความร 8) มเหตผล มภมคมกน 9) มเหตผล มภมคมกน และมความร 10) ความมเหตผล มภมคมกน มความร มคณธรรม 11) ความมภมคมกน และ 12) มภมคมกน มความร มคณธรรม ดงน 1. มตดานเศรษฐกจ ประกอบดวยเศรษฐกจในภาคการเกษตรและนอกภาคการเกษตร แยกความสมพนธแตละกจกรรมกบกลมองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดงน กจกรรมการปลกขาว (1) ความพอประมาณ และ (2) ความพอประมาณ มเหตผล และมภมคมกน พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความรและการน าไปใชในครวเรอนและชมชน กจกรรมการท าสวน (1) ความพอประมาณ มภมคมกน พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และ (2) ความมเหตผล มภมคมกน มนยส าคญทางสถตทระดบ .05 กบการเพมทกษะความร กจกรรมการปลกพชผกสวนครว

91 (1) ความพอประมาณ และ (2) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน และมความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความรและการน าไปใชในครวเรอนและชมชน กจกรรมการแปรรปผลผลตทางการเกษตร (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร และ (2) มเหตผล มภมคมกน และมความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความรและการน าไปใชในครวเรอนและชมชน กจกรรมการผลตปยหมกน าหมกจลนทรยเพอการเกษตรปลอดสารพษ (1) ความพอประมาณ (2) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร และ (3) มเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน

กจกรรมการเลยงสตวปก (1) ความพอประมาณ พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความรและการน าไปใชในครวเรอนและชมชน (2) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน และ (3) ความพอประมาณ มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และระดบ .05 กบการน าไปใชในครวเรอนและชมชน กจกรรมการทอผา (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร (2) ความพอประมาณ มภมคมกน และ (3) มเหตผล มภมคมกน มความร ความสมพนธระหวางองคประกอบกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการเพมทกษะความร การน าไปใชในครวเรอนและชมชน และมรายไดเพม ไมมนยส าคญทางสถต

กจกรรมการปกผา เยบผา (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร และกลมความมเหตผล มภมคมกน พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความรและมรายไดเพม (2) ความพอประมาณ มภมคมกน พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 กบการเพมทกษะความร (3) ความมเหตผล มภมคมกน และมความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และทระดบ .05 กบมรายไดเพม

กจกรรมการผลตเสอผา ผลตภณฑจากผา (1) ความพอประมาณ พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 กบการเพมทกษะความร (2) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 กบการน าไปใชในครวเรอนและชมชน (3) มเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความรและการน าไปใชในครวเรอนและชมชน

92 2. มตดานสงคมวฒนธรรม แยกความสมพนธแตละกจกรรมกบกลมองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดงน

กจกรรมการสรางศนยการเรยนร/พพธภณฑชนเผาของชมชน (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทระดบ .01 กบการน าไปใชในครวเรอนและชมชน (2) มเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทระดบ .05 กบการเพมทกษะความรและการน าไปใชในครวเรอนและชมชน

กจกรรมการอนรกษและฟนฟประเพณวฒนธรรมทองถน (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร มคณธรรม ความสมพนธระหวางองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กบการเพมทกษะความร การน าไปใชในครวเรอนและชมชน และมรายไดเพมไมมนยส าคญทางสถต (2) ความมเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน และทระดบ .05 กบการมรายไดเพม (3) ความมภมคมกน พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร การน าไปใชในครวเรอนและชมชน และการมรายไดเพม

กจกรรมการอนรกษศลปวฒนธรรมการละเลน และดนตรในทองถน (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความร พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 กบการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน 3. มตดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แยกความสมพนธแตละกจกรรมกบกลมองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดงน กจกรรมการอนรกษปาไมและก าหนดมาตรการควบคมดแลปาไม (1) ความมเหตผล มภมคมกน และ (2) ความมเหตผล มภมคมกน มความร มคณธรรม พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน กจกรรมปลกปาในชมชนและพนททางการเกษตร (1) มเหตผล มภมคมกน และ (2) มภมคมกน มความร มคณธรรม พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน

กจกรรมการอนรกษและพฒนาแหลงน า หวย หนอง คลอง บง (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มคณธรรม และ (2) ความมภมคมกน พบความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 กบการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน

93 วตถประสงคขอท 2: เพอสงเคราะหและถอดบทเรยนองคประกอบการพฒนาคนตอผลส าเรจของการน าแผนชมชนสการปฏบต การสงเคราะหและถอดบทเรยนองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทเปนหลกการของการพฒนาคน โดยท าการวเคราะหการถดถอยเพอพยากรณความสมพนธระหวางองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบผลการพฒนาจากการน าแผนชมชนสการปฏบต โดยจ าแนกตามประเภทของผลการพฒนา ดงน 1. มตดานเศรษฐกจ กลมองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (2) ความพอประมาณ มเหตผล และมภมคมกน (4) ความพอประมาณ และมความร (5) ความพอประมาณ มเหตผลมภมคมกน และมความร (7) ความมเหตผล มภมคมกน และมความร และ (8) ความมภมคมกน สามารถพยากรณผลการพฒนา/ผลการน าไปปฏบตใชในครวเรอนและชมชนไดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (จากตารางท 43) ซงแสดงใหเหนวาองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดานความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน และมความร เปนหลกการส าคญในการพฒนาคน ในมตดานเศรษฐกจ โดยยอมรบสมมตฐานขอทหนงมความเปนจรง 2. มตดานสงคมวฒนธรรม ทกกลมองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ไดแก กลม (1) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน และมความร (2) ความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความรและคณธรรม (3) มเหตผล มภมคมกน และมความร (4) ความมภมคมกน และ (5) ความมภมคมกน และมความร ทสามารถพยากรณผลการพฒนา/ผลการน าไปปฏบตใชในครวเรอนและชมชนไดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 (จากตารางท 44) ซงแสดงใหเหนวาองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดานความพอประมาณ มเหตผล มภมคมกน มความรและคณธรรม เปนหลกการส าคญในการพฒนาคน ในมตดานสงคมวฒนธรรม โดยยอมรบสมมตฐานขอทหนงมความเปนจรง 3. มตดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กลมองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กลม (2) ความมเหตผล มภมคมกน มความร และคณธรรม (3) ความมภมคมกน มความรและคณธรรม สามารถพยากรณผลการพฒนา/ผลการน าไปปฏบตใชในครวเรอนและชมชนไดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และ .01 ตามล าดบ (จากตารางท 45) ซงแสดงใหเหนวาองคประกอบปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดานความมเหตผล มภมคมกน มความร และคณธรรม เปนหลกการส าคญในการพฒนาคน ในมตดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยยอมรบสมมตฐานขอทหนงมความเปนจรง วตถประสงคขอท 3: เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนเศรษฐกจพอเพยงเขมแขงหรอออนแอ จากผลการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบต การศกษาปจจยทท าใหชมชนเศรษฐกจพอเพยงเขมแขงหรอออนแอ จากผลการน าแผนชมชนบนพนฐานเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบตนนขนอยกบปจจยการเสรมสรางสมรรถนะของบคคลหญงและชาย ซงเปนปจจยส าคญในการพฒนาทงระดบบคคล ครวเรอน และชมชน

94 บคคลหญงและชายใน 24 หมบานชาตพนธ ซงเปนหมบานในเกณฑปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามการจ าแนกของกรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ไดท าการประเมนคณคาความสามารถหรอสมรรถนะของตนเองและคนในครวเรอน ดานการประกอบอาชพ การเพมพนรายไดใหแกครวเรอน การประเมนคณคาสมรรถนะของตนเองและคนในครวเรอนในการพฒนาสงคมและวฒนธรรม ตลอดจนการประเมนคณคาสมรรถนะของตนเองและคนในครวเรอนในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ปรากฏผลดงน (จากตารางท 46, 47, 48) ตารางท 49 สรปผลการพฒนาสมรรถนะบคคลหญงและชายบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ผลการพฒนาสมรรถนะ ระดบผลการพฒนาสมรรถนะ

ชาย หญง 1. ดานเศรษฐกจ 1. เรยนรทกษะการผลตการเกษตร มาก ปานกลาง 2. การวางแผนการผลต ปานกลาง ปานกลาง 3. การลดตนทนการผลต ปานกลาง ปานกลาง 4. การรวมกลมทางเศรษฐกจ ปานกลาง ปานกลาง 5. เรยนรดานการตลาด ปานกลาง ปานกลาง 6. เพมรายไดในครวเรอน ปานกลาง ปานกลาง 7. เรยนรการออมทรพย ปานกลาง ปานกลาง 8. การวางแผนทางการเงน ปานกลาง ปานกลาง 9. เรยนรการลดภาระหนสน ปานกลาง ปานกลาง รวมทงหมด ปานกลาง ปานกลาง 2. ดานสงคมวฒนธรรม 1. การน าภมปญญา องคความรทองถนมาใชใหเกดประโยชน ปานกลาง ปานกลาง 2. การอนรกษฟนฟวฒนธรรมทองถน มาก ปานกลาง 3. การรกษาสขภาพทด มาก มาก 4. การมสวนรวมในการประชมวางแผน พฒนาชมชน ประเมนผล และเสนอแนะ การพฒนาชมชน มาก ปานกลาง รวมทงหมด มาก ปานกลาง 3. ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 1. การพฒนาปรบปรงทอยอาศยใหเหมาะสม ปานกลาง มาก

95

ผลการพฒนาสมรรถนะ ระดบผลการพฒนาสมรรถนะ

ชาย หญง 2. การรกษาสงแวดลอมภายในและภายนอก บานเรอน ปานกลาง มาก 3. การก าจดขยะมลฝอย ปานกลาง ปานกลาง 4. การรกษาแหลงน าดม และแหลงน า เพอการเกษตร มาก ปานกลาง 5. การจดการระบบนเวศของชมชน ปานกลาง ปานกลาง 6. การวางแผนการใชทรพยากรชมชนรวมกน มาก ปานกลาง รวมทงหมด ปานกลาง ปานกลาง

จากตารางท 49 การประเมนคณคาสมรรถนะของตนเองและคนในครวเรอนทงหญงและชายใน 24 หมบานชาตพนธ พบวา ดานเศรษฐกจทงหญงและชายอยในระดบการพฒนาสมรรถนะปานกลาง มเพยงประเดนการเรยนรทกษะการผลตการเกษตรทผชายประเมนคณคาของตนเองอยในระดบมาก ดานสงคมวฒนธรรม พบวา การพฒนาสมรรถนะของผชายอยในระดบมาก สวนผหญงอยในระดบปานกลาง ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พบวา ระดบการพฒนาสมรรถนะทงผหญ งและผชายอยในระดบปานกลาง การประเมนคณคาความสามารถหรอสมรรถนะของบคคลทงหญงและชายในหมบานชาตพนธทพบระดบการพฒนาสมรรถนะสวนใหญทงหญงและชายอยในระดบปานกลาง ยอมมใชเปนสาเหตปจจยทท าใหชมชนเศรษฐกจพอเพยงเขมแขง หรอออนแอ จากผลการน าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบต เพราะการแสดงระดบการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงและชายในระดบปานกลาง ยอมหมายถงการรบรกจกรรม/โครงการพฒนาตามแผนสการปฏบตนน เปนระยะทบคคลหญงและชายไดประเมนถงผลการพฒนาในดานการเพมทกษะความร และการน าไปใชในครวเรอนและชมชน ทยงแสดงตอไปใหเหนวาโอกาสทจะเพมระดบการพฒนาสมรรถนะใหอยในระดบทมากตอไปไดอก ทงนนาจะมปจจยสนบสนนดงตอไปน 1. การตดตอสอสารดานโครงการพฒนาบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงรวมกบเจาหนาทฝายรฐ หรอหนวยงานพฒนาเอกชนใหเพมโอกาสใหมากกวาทเปนอยในอดตและปจจบน 2. การสงเสรมสมรรถนะทางวชาการ และความรขอมลขาวสาร ตลอดจนเทคโนโลยทเหมาะสมกบสภาพแหลงพ านกทอยอาศย โดยเฉพาะนอกหรอในเขตปาไม หรอบนพนทสง อาจจะเปนขอจ ากดทงด านพนท ระบบการตดตอสอสาร และการคมนาคมระหวางหมบานและชมชนเมองทยงไมสะดวกเทาทควร

96 อภปรายผล การนอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนนโยบายเชงหลกการตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท9 และชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) และตอเนองเขาสแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) ซงงานวจยเรอง เรอง “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน” การน าชมชนตางชาตพนธซงเปนประชากรเปาหมายของการศกษาวจย ถอไดวาเปนการน าวฒนธรรมทองถนซงเปนวถชวตของชาตพนธทมขนบธรรมเนยมประเพณเปนของตนเอง มการอพยพเคลอนยายจากประเทศในกลมอนภมภาคลมน าโขง จากสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณะรฐประชาชนจน (ตอนใตไดแก มณฑลยนนาน) สหภาพเมยนมาร และกลมชาตพนธเหลานไดเคลอนยายเขาสแหลงพ านกใหมซงเปนแหลงประกอบอาชพในประเทศไทย บางชาตพนธไดอาศยเปนระยะเวลายาวนาน และมพนทอยอาศยบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทย จากการศกษาวจยเรองน จงใหความส าคญตอกลมชาตพนธ และการศกษาการตดตามผลนโยบาย เชงหลกการของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงโดยผานแผนชมชน และโครงการกจกรรมการพฒนาในลกษณะตางๆ ทไดรบการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ และองคกรระดบทองถน จงท าใหเหนปรากฏการณทชดเจนระหวางนโยบายการพฒนา และการบรณาการทางความคดและการปฏบตของวฒนธรรมดง เดมของชาตพนธและการประยกตปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเขาสวถการด ารงชวต และการเพมพนสมรรถนะและความรตลอดจนคานยมน าไปสการปฏบตของบคคล และครวเรอน ความแตกตางระหวางบทบาทของหญงและชายในชมชนตางชาตพนธยงคงมอยปรากฏอยางชดเจน จงเปนการจ าแนกหนาทตามเพศ (Sex Stereotyped) ไดแก การจ าแนกการใชแรงงานตามลกษณะกจกรรม โดยเฉพาะดานเกษตรกรรมทตองใชการท างานทใชแรงงานจะเปนหนาทหลกของผชาย สวนงานกจการบานเรอน และดแลส งแวดลอมภายในบานและบรเวณรอบบานจะเปนหนาทของผหญง การพฒนา และอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จะเปนบทบาทของผชาย ส าหรบทงหญงและชายทเปนเยาวชนรนใหมเรมไดรบการศกษาทสงขน เปนสวนหนงทเยาวชนรนใหมเรมเปดรบตอสงคมภายนอก นอกจากนโอกาสไดรบการฝกอบรมจากโครงการพฒนาทงหญงและชายท าใหบคคลไดรบความรในดานการประกอบอาชพและปจจยการเพมผลผลต ตลอดจนไดมโอกาสพบปะกบเจาหนาทของรฐท าใหเกดบทบาทการมสวนรวมในการพฒนาในหลายดานตงแตการพฒนาเศรษฐกจ การพฒนาสงคมวฒนธรรม และการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การจ าแนกความแตกตางระหวางบทบาทของหญงและชายมไดหมายความถงการจ าแนกตามเพศหญง และชายอยางชดเจนเสยทเดยว เนองจากการพฒนาทเกดจากการบรณาการแผนชมชนบนพนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงท าใหหญงและชายมบทบาทความเสมอภาคในการพฒนาชมชนทองถน บางชมชนมผหญงไดรบเลอกเขาสการบรหารทองถน รวมถงกจกรรมการจดการทางธรกจในวสาหกจชมชนจากกจกรรมทเกดจากภมปญญาทองถน

97 โครงการพฒนาทน าสชมชนทองถนตางวฒนธรรมของกลมชาตไดเหนปรากฏการณการเปลยนแปลงทปราศจากการขดแยงกบนโยบายเชงหลกการของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เนองจากองคประกอบส าคญทคนพบ คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล และมภมคมกน ทสามารถประสานอยางแนนแฟนกบวถชวตของชมชนตางชาตพนธ แมนกวชาการหลายทาน เชน Verhelst (1990) ไดใหความเหนในเรองของวฒนธรรมทองถนเปนสงทมความเอกภาพเปนจดรวมของชมชนทองถนทนกวจยทฤษฎฐานรากจะใหความหมายทกลาวถง “หมบานของเรา” กหมายถง วฒนธรรมของเราทงหมดทมรากเหงาจากสวนลางและภายในชมชนทองถน (Clifford, 1992: 101) นอกจากนยงมมมมองจากนกวชาการ Keesing (1987 : 161) เสนอวาวฒนธรรมทองถนเปนอาณาบรเวณของอ านาจทมรปแบบเปนของตนเองมการจ าแนกชวงชน มการกระจายองคความรทางวฒนธรรมทไมเทากน มขอบเขตขวางกนระหวางผอยภายใน และผอยภายนอกชมชนทองถน สวนทเปนมมมดหรอสวนทมองไมเหน คอ ความเปนศนยรวมทางชาตพนธ หรอกลาวอกนยหนง คอ ความมรากฐานทางชาตพนธทมความส าคญอยางยง บทบาทของหญงและชายจะมสวนในโครงสรางของวฒนธรรมทองถนดวย การนอมน านโยบายเชงหลกการปรชญาเศรษฐกจพอเพยงโดยผานแผนชนและกจกรรมโครงการพฒนาตางๆ ทสอดคลองกบวถการด ารงชวตของกลมชาตพนธบรเวณภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยจงเปนการเปลยนแปลงทางคานยม และเจตคตทท าใหบคคลหญงชาย และครวเรอนทไดรบการสงเสรมสมรรถนะและความรไดยอมรบการเปลยนแปลงคานยมและเจตคตของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ขอเสนอแนะการน าผลการวจยไปใชประโยชน การจดท าแผนชมชนบนพนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยงโดยการน ากจกรรมโครงการพฒนาไปสการปฏบตทสอดคลองกบวถชวตของชมชนตางชาตพนธภายใตกจกรรมโครงการพฒนาไดมการพฒนาสมรรถนะของบคคลหญงและชายทมสวนรวมในกระบวนการพฒนากอใหเกดการรบรเขาใจ เกดการยอมรบ และเปลยนแปลงทศนคตตอปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ขอเสนอแนะของการวจยเรอง “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน” มดงน 1. ความส าคญของการจดท าแผนและการตดตามแผนจงขนอยกบกลมประชาชนทมสวนไดสวนเสยจะตองท าความเขาใจในโครงสรางของการจดท าแผนชมชนอยางจรงจง เพอกลมประชาชนจะไดมโอกาสในการเรยนรผลทเกดขนจากการปฏบตตามแผนงานและโครงการอยางจรงจงเปนระบบ โดยเฉพาะช มชนตางชาตพนธเปนชมชนทยงยดมนอยกบประเพณและวถชวตดงเดม จะพบวาบทบาทของหญงและชายยงคงรกษาวฒนธรรมประเพณทยงปรากฏการแบงแยกกจกรรมตามเพศ ถงแมวาจะมการเปดรบตอโลกภายนอก การรบรขอมลขาวสาร และการไดรบการฝกอบรม และการแนะน าทางวชาการจากเจาหนาทจากหนวยงานภาครฐทเกยวของกตาม การจดท าแผนชมชนจงควรใหความส าคญตอบทบาทของผหญงและชาย และการก าหนดยทธศาสตรในการพฒนา

98 บทบาทหญงและชาย เพอใหเกดการมสวนรวมอยางเสมอภาคในกจกรรมการพฒนาเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 2. การเปลยนแปลงคานยมและทศนคตทดตอการนอมน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบตในระดบบคคลหญงชาย ครวเรอนและชมชน ขณะเดยวกนชมชนตางชาตพนธยงประสบปญหาทางเศรษฐกจโดยเฉพาะผลผลตทางการเกษตรบนพนทดนทจ ากด ซงบางสวนมแหลงพ านกบรเวณปาไม หรอใกลแหลงตนน าล าธาร จงควรทรฐจดโครงการในดานตางๆ เชน โครงการวสาหกจชมชน หรอโครงการทเชอมโยงระหวางชนบทและเมองทใหโอกาสกลมชาตพนธไดมรายไดจากการท างานในโรงงานใกลถนพ านกอาศย หรอการประสานแหลงผลตในชมชนกบโรงงานในเขตเมอง 3. การมถนพ านกอาศยทหางไกลชมชนเมอง จงควรมโครงการดานโครงขายความปลอดภยทางสงคม (Social Safety Nets) เชน การประกนสขภาพ การใหการศกษานอกโรงเรยน และการประกนรายได และผลผลตดานการเกษตร และนอกภาคการเกษตร ขอเสนอแนะตอการวจยในครงตอไป การศกษาวจยเรอง “เศรษฐกจพอเพยงในฐานะการพฒนาคน เพอการพฒนาเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนตางชาตพนธอยางยงยน” ยงมประเดนทควรมการวจยทเกยวของในหลายประเดน ดงน 1. การศกษาการเคลอนยายแรงงานไปสภาคอตสาหกรรม 2. การศกษาการพฒนาฝมอแรงงานขนต าไปสมาตรฐานฝมอแรงงานขนทกษะ 3. การศกษาการธ ารงรกษาวฒนธรรมทองถนกบนโยบายดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรมการเมองทองถน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

99

ศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยวกบบทบาทรองรบการพฒนาระบบโลจสตกสในเมองชายแดน กรณศกษา เมองเศรษฐกจชายแดน อ าเภอแมสาย อ าเภอเชยงแสน

และอ าเภอเชยงของ จงหวดเชยงราย ----------------------------------------------------------------------

อศวน จมปา

100 ความสมพนธดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และสงแวดลอมของโลกทเปนอยขณะน นบวนยงมความเกยวแนนเปนสายใยแผนเดยวกน ดวยความกาวหนาของการตดตอสอสาร และความตองการแลกเปลยนทรพยากรบนความแตกตางซงกนและกน เปนสงทเตบโตและขยายตวไปพรอมๆ กนทวทกภมภาค ซงสงทแสดงถงความสมพนธและเชอมโยงกนอยางชดเจนและเปนรปธรรมทสดกคอ การรวมกลมสรางความรวมมอบนเงอนไขการเปนหนสวนในการจดการทรพยากร การแลกเปลยนและสรางขอพนธะสญญาตอการพฒนา ตลอดจนรวมกนสรางอ านาจการตอรองหรอปกปองสทธระหวางสมาชกกบกลมประเทศอนๆ อาท AFTA, APEC, OPEC เปนตน ประเทศไทย ฐานะประเทศสมาชกในอนภมภาคลมน าโขง ไดกาวสยคแหงการพฒนาภมภาคนบตงแตป พ.ศ. 2535 เปนตนมา ภายหลงการจดตงโครงการความรวมมอทางเศรษฐกจแหงอนภมภาคลมน าโขง (Greater Mekong Sub regional Economic Program: GMS) และการเขามามบทบาทพฒนาในพนทภมภาคแหงนของธนาคารพฒนาแหงเอเชย (ADB) โดยรวมกบหนสวนการพฒนากบประเทศตางๆ ในจ านวน 9 สาขา ไดแก การคมนาคม พลงงาน การสอสารโทรคมนาคม สงแวดลอม เกษตรกรรม การพฒนาทรพยากรมนษย การสงเสรมการคา การลงทน และการทองเทยว โดยสงทส าคญและตองด าเนนการเปนอนดบแรกในจ านวนสาขาการพฒนาทงหมดกคอ การพฒนาดานคมนาคม ซงมนยความส าคญในการเชอมโยงการตดตอ การขนสงระหวางกล มประเทศ และยงเปนการวางรากฐานการพฒนาดานอนๆ ตามมาในทสด ดงนนจากป พ.ศ. 2535 เปนตนมา การพฒนาดานระบบคมนาคมขนสง หรอทเรยกสนๆ วา “โลจสตกส” ไดกลายเปนประเดนส าคญ (Hot Issue) แสดงวสยทศนการพฒนาในพนทเขตตดตอของ กลมประเทศอนภมภาคลมน าโขงส าหรบบรรดาผน าประเทศ และองคกร ภาคสวนตางๆ นบตงแตนนมา จดเรมตนของการพฒนาระบบการคมนาคมขนสง (Logistics) ในอนภมภาคลมน าโขง และการเกดศนยบรการเบดเสรจในเมองชายแดน กอนการพฒนาระบบคมนาคมขนสง หรอโลจสตกสในอนภมภาคลมน าโขงดงกลาว ในชวงกอนป พ.ศ. 2535 ประเทศตางๆ มสภาพการคมนาคม การตดตอ และการคารวมกนเปนไปตามสภาพท าเลภมศาสตรทเออตอการเดนทาง การขนสง โดยอาศยดานชายแดนตางๆ เปนเสนทางผานทงขาเขาและขาออก แตอยางไรกตาม สภาพระบบคมนาคมในอดตดงกลาว ไดกลายเปนทมาของการการพฒนาระบบคมนาคม หรอโลจสตกสเกดขนในปจจบน ซงมสภาพปญหาและปจจยทงหมด ไดแก

1. ปญหาและอปสรรคในการล าเลยงสนคนผานตามดานเมองชายแดนในอดต 2. การเตบโตธรกจการคาและการหลงไหลของสนคาจากประเทศจนสอนภมภาคลมน าโขง 3. ลกษณะเฉพาะทางภมศาสตรของประเทศไทย 4. ความรวมมอทางดานเศรษฐกจในกลมประเทศอนภมภาคลมแมน าโขง 5. สถานการณการพฒนาของแตละประเทศในอนภมภาคลมน าโขง

จากปญหาและปจจยการพฒนาดานโลจสตกสขางตน ตอมาในป พ.ศ. 2546 กลมประเทศ อนภมภาคลมน าโขง จงไดก าหนดก าหนดกรอบยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจอรวด -เจาพระยา-แมน า

101 โขง” (Ayeyawady-Chao Phraya-Mekong Economic Cooperation Strategy: ACMECS) ซงประเทศไทยเปนผน าในการด าเนนยทธศาสตรดงกลาว โดยมประเทศสมาชกกคอ กมพชา ลาว เมยนมาร และตอมาภายหลงกไดมประเทศเวยดนามเขารวมดวย ยทธศาสตรนมวตถประสงคเพอน าเสนอปญหาตางๆ ทประเทศเพอนบานของไทยก าลงเผชญและเพอใหประเทศเหลานนมความเขาใจถงศกยภาพทางเศรษฐกจของตนเองไดดยงขน ยทธศาสตรส าคญภายใตโครงการดงกลาว ประกอบดวย

(1) การสงเสรมการคาขามแดน (2) การยายการลงทนภายในภมภาค (3) การสงเสรมการด าเนนกจการภาคการทองเทยวและการบรการ (4) การพฒนาพนทเศรษฐกจพเศษบรเวณแนวชายแดน และการพฒนาประเทศใกลเคยง (5) การใหความชวยเหลอทางวชาการ โดยมวตถประสงคเพอการเสรมสรางขดความสามารถ ( 6 ) ก จ ก ร ร ม ค ว า ม ร ว ม ม อ เ พ อ ก า ร ผ ล ต ( เ ช น ก า ร ท า ก า ร เ ก ษ ต ร แ บ บ ม ส ญ ญ า

หรอ Contract farming) ยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจอรวด-เจาพระยา-แมน าโขง (ACMECS) นบเปนโครงการทชวยเตม

เตมความรวมมอแหงอนภมภาคลมน าโขงไดโดยตรง โดยการเสรมสรางบรณาการทางเศรษฐกจในอนภมภาคนใหมความเหนยวแนนยงขน (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต: 2549)

การสงเสรมการคาขามแดน ภายใตยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจอรวด -เจาพระยา-แมน าโขง ส าหรบประเทศไทยถอวาเกดขนทามกลางสถานการณสองดานบรรจบกน ดานหนงคอ การเปลยนแปลงจากการพฒนาในอนภมภาคลมน าโขงทเปนไปอยางตอเนอง และอกดานหนงคอจดเดนทางภมศาสตรของประเทศมอาณาบรเวณตดตอกบประเทศเพอนบานรอบทศ ทหลายฝายมองวาเปนปจจยเออตอการพฒนาเปนศนยเศรษฐกจของภมภาค สามารถเปนจดเชอมโยงทางการคาและการลงทนอยางเปนรปธรรม ในขณะเดยวกนกเปนความคาดหวงจากรฐบาลหลายสมย (นบจากสมยพลเอกชาตชาย ชณหะวณ) ตอการสานตอโครงการอนๆ ทเกดขนในกลมอนภมภาคลมน าโขงกอนหนาน เชน โครงการสเหลยมเศรษฐกจ โครงการหกเหลยมเศรษฐกจ โครงการความรวมมอแหงอนภมภาคลมน าโขง เปนตน ใหมผลถงความรวมมออยางเปนรปธรรม โดยการผลกดนใหมนโยบายของแตละประเทศสมาชกจดใหมโครงการ กจกรรม และมฝายความรบผดชอบเกดขนอยางจรงจงสเปาหมายส าคญคอ การอ านวยความสะดวกตอการคา และการตดตอยงขนกวาเดม โดยเฉพาะเขตเมองชายแดนตดตอระหวางประเทศ

กรณขางตน ท าใหแนวคดในการตงศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว (OSS) ตามเมองชายแดน เปนหลกการทางความคดทหลายฝายมความเหนชอบไปในทางเดยวกนทงในมตคณะรฐมนตร และเปนไปตามกรอบยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจอรวด-เจาพระยา-แมโขง (ACMECS) ทมมากอนหนาน แตในทางปฏบตการด าเนนการจดตงศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว (One Stop Services: OSS) ไดเรมขนเมอส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) รวมกบกรมศลกากร ไดจดประชมหารอรวมกบหนวยงานทเกยวของเมอวนท 18 มนาคม 2547 เพอก าหนดแนวทางการจดตงศนยบรการเบดเสรจในพนทดาน

102 ชายแดนของประเทศ โดยด าเนนการน ารองใน 5 เมองชายแดน คอ อรญประเทศ มกดาหาร แมสอด แมสาย และสะเดา โดยมสาระส าคญของการประชมไดสรปถงบทบาทการท างานและความหมายของศนยดงกลาว สามารถจ าแนกเปน 2 ประการ คอ

ประการแรก ศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว (One Stop Services: OSS) หมายถง การใหบรการตรวจปลอยสนคาน าเขา-สงออก ใหเปนไปอยางสะดวกรวดเรวเบดเสรจ ณ จดเดยว และอ านวยความสะดวกการเขาออกแรงงานตางดาว นกทองเทยว และประชาชนอยางถกตองตามกฎหมาย

ประการทสอง กรอบการด าเนนการจะมงเนนการลดระยะเวลาการใหบรการ โดยลดขนตอนการด า เ น น ก า ร ข อ ง แ ต ล ะ ห น ว ย ง า น ท เ ก ย ว ข อ ง ก า ร เ ช อ ม โ ย ง เ ค ร อ ข า ย ข อ ม ล ร ะ ห ว า ง อ ง ค ก ร การถายโอนอ านาจใหหนวยงานในพนทด าเนนการและจดตงคณะกรรมการบรหารจดการ

หลงจากกรมศลกากรในฐานะเจาภาพด าเนนการจดตงศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว เปนโครงการน ารองใน 5 เมองชายแดนดงกลาว ตอมาในปเดยวกนไดจดตงและพฒนาศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว ในเมองชายแดนส าคญกระจายใหครอบคลมประเทศ โดยใหหนวยงานทเกยวของกบการน าเขาและสงออกมาปฏบตงานรวมกน ณ จดเดยวแบบเบดเสรจ ผประกอบการเพยงแตยนเอกสารการน าเขา-สงออก ณ ดานศลกากรทใหบรการ กสามารถผานระบบงานของหนวยงานราชการตางๆ ดวยกนทงหมดในคราวเดยว โดยระบบจะเชอมโยงขอมลตางๆกบสวนราชการทเกยวของทนท เชน การตรวจสอบใบอนญาต การตรวจสอบการผานพธการศลกากร ตรวจสอบใบขนสงสนคา การช าระคาภาษอากรผานธนาคาร เปนตน ( ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต: 2548)

ส าหรบดานศลกากร 10 แหง ทมการจดตงศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว ไดแก 1. ดานศลกากรอรญประเทศ 2. ดานศลกากรมกดาหาร 3. ดานศลกากรแมสาย 4. ดานศลกากรแมสอด 5. ดานศลกากรสะเดา 6. ดานศลกากรเชยงแสน 7. ดานศลกากรมาบตาพด 8. ดานศลกากรหนองคาย 9. ดานศลกากรเชยงของ 10. ดานศลกากรปาดงเบซาร (กรมศลกากร: 2550)

บทบาทและกลไกการท างานของศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยวตอการพฒนาระบบการคมนาคมขนสง (Logistics) ในเมองชายแดน จงหวดเชยงราย

103

ศนยบรการเบดเสรจในเมองมองชายแดน จงหวดเชยงรายทง 3 เมอง มจดทตงอยในเสนทางหลกของอนภมภาคลมน าโขงตอนบนไดแก เสนทาง R3A และ R3B เปนเสนทางทพาดผานเมองชายแดนถง 2 เมอง คอ แมสาย และเชยงของ เปรยบเสมอนสะพานสรางความเชอมโยงใหเกดขนในเบองตน จนกระทงตอมาไดกอใหเกดการขยายตวทางการคาของผประกอบการ และมมลคาทางการคาทมการสงออกและน าเขาสงขน ดงนนบทบาทของศนยบรการเบดเสรจ ณ เมองชายแดนของจงหวดเชยงรายทง 3 เมอง จงแบกรบการท างานทเปลยนไปตามความเจรญของเสนทางคมนาคมขนสงของอนภมภาคลมน าโขงตอนบน ซงมทงเสนทางหลก 2 สายดงกลาว และเสนทางทจะมการพฒนาเชอมตอเกดขนในอนาคตขางหนา โดยมกลไกลการท างานเพอรองรบระบบคมนาคมขนสง หรอโลจสตกสในแตละดานคอ

หนวยงานรวม: การด าเนนงานรวมกนของศนยบรการเบดเสรจ ประกอบดวยคณะท างานทมาจาก

หนวยงานทเกยวของตามดานเมองชายแดน 7 ฝาย ไดแก 1. ดานศลกากร กรมศลกากร 2. ดานตรวจพช กรมวชาการเกษตร 3. ดานกกกนสตว กรมปศสตว 4. ส านกงานต ารวจแหงชาต 5. ดานอาหารและยา ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 6. ดานตรวจสตวน า กรมประมง 7. ส านกงานการคาระหวางประเทศ กรมการคาระหวางประเทศ ( ดานศลกากรแมสาย เชยงแสน เชยง

ของ และส านกงานพาณชยจงหวดเชยงราย: 2551) ทงหมดคอ หนวยงานรวมทถกจดขนตามบทบาทและพนธกจของหนวยงาน ซงมหนาทใหบรการอยตาม

ดานเมองชายแดนเหมอนเชนมมาแตในอดต แตการจดหนวยงานรวมในศนยบรการเบดเสรจ เปนการวางรปแบบเพอย าถงเอกภาพและประสทธภาพในการท างานรวมกนโดยมสถานทท างานเฉพาะ และการเชอมโยงขอมลถงกนระหวางหนวยงาน และผแทนการคา (Shipping) เพอลดขนตอนพธการ และประหยดเวลาภายใตสถานการณการคาและการขนสงทมการแขงขนกนสง

ขนตอนและวธการท างาน: ศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว คอความพยายามของการรวมศนยบรการเพอใหเปนตามแนวคดทวา “ถกตอง โปรงใส รวดเรว” สอดคลองกบสถานการณการคาการลงทนระหวางประเทศทางตอนบนของประเทศ แมจะมเปาหมายรวมศนยหนวยงานในสถานทเดยวกน หรอสถานทใกลเคยงทสดตอการรองรบการบรการใหกบผประกอบการทมาตดตอตามดานชายแดน แตวาภายใตการบรการภายในศนยบรการเบดเสรจของแตละหนวยงานรวม ไดมการพฒนาและจดระบบการใหบรการเพอสอดคลองกบความสะดวกรวดเรว และถกตองกบกฎระเบยบยงขน โดยเฉพาะยคทมการน าระบบคอมพวเตอรและการสงขอมลผานระบบ Internet

104 เขามาใชเพอลดขนตอนการท างาน โดยเฉพาะพธการศลกากรตงแตการรบ-ออกใบขนสนคา การประเมนอากร และการตรวจสอบสนคา ซงจะมอย 2 พธการกคอ พธการศลกากรในการน าเขา และพธการศลกากรในการสงออก การใหบรการในอดตของดานศลกากรเมองชายแดนจงหวดเชยงราย จะใชระบบเมนนวล (Manual) กบ PTT ปจจบนไดพฒนามาใชระบบพธการศลกากรแบบไรสาย หรอ Paperless หลงจากกรมศลกากรไดน าระบบการใหบรการผานพธการศลกากรสงออกทางอเลกทรอนกสแบบไรเอกสาร (e-Export) มาใหบรการ ส าหรบบทบาทการท างานของศนยบรการเบดเสรจในเมองชายแดน จงหวดเชยงราย ทง 3 เมอง มบทบาทหนาทกบการรองรบการใหบรการตามปรมาณงานและประเภทสนคาทแตกตางกน ซงเปนไปตามสภาพพนททมการไหลเวยนสนคาและบรการทไมเหมอนกน โดยศนยฯ ทประจ าอยในเมองชายแดนมบทบาทการท างานกบปรมาณงาน ดงน

1. ศนยบรการเบดเสรจ อ าเภอแมสาย: ศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว อ าเภอแมสาย ตงอยใกลบรเวณจดผานแดนอ าเภอแมสาย-ทาขเหลก ประเทศเมยนมาร ศนยฯ แหงนมการจดสรางและออกแบบส าหรบเปนทท างานของหนวยงานรวมทง 7 ฝายไวพรอม เพอรองรบปรมาณสนคาและบรการทงขาเขาและขาออก ณ ชายแดนไทย-เมยนมาร (รายงานประจ าป ดานศลกากรแมสาย : 2550) ซงสวนใหญจะเปนสนคาประเภทผลตภณฑส าเรจรป อาหารแปรรป อาหารสดและแหง เปนตน ทมการคาปลกและสงตามชายแดน และมการล าเลยงเขา-ออก แตดวยประเภทสนคาและบรการทมความเฉพาะของดานชายแดนแมสาย-ทาขเหลกดงกลาว ท าใหหนวยงานรวมทอยประจ าศนยฯ จงมบทบาทกบการรองรบปรมาณงานทเกดขนตางกนออกไป สภาพการท างานภายในศนยฯ พบวาบางหนวยงานทมปรมาณงานนอยจะเขามาท างานตามงานทมเฉลยเดอนละครง หรอมการประชมรวม และตามใบแจงของผแทนการคา (Shipping) ไดแก ดานตรวจสตวน า, ส านกงานการคาตางประเทศ และดานกกกนสตว อกสถานทและสภาพหองปฏบตการของหนวยงานเหลานไมสามารถออกแบบใหเออตอสภาพการท างานไดจรงตามแนวคดของศนยบรการเบดเสรจไดทกประการ เชน การตรวจสตวน า และตรวจบกจะตองมสถานทและเครองมอทพรอมอยางเตมทและไมเปนการกระทบกระเทอนกบหนวยงานอน สวนหนวยงานอนๆ ประจ าศนยฯ อ าเภอแมสาย ไดแก ดานศลกากร ดานตรวจคนเขาเมอง และตรวจตรวจพช และดานอาหารและยา จะมบทบาทการท างานไดตามปรมาณสนคาทคอนขางไหลเวยนเขาตามด านชายแดนแมสายตามปกต อกทงสามารถใหหองปฏบตการไดคอนขางพรอม ซงสภาพการท างานของหนวยงานเหลาน จงมกมเจาหนาประจ าอยตามปกตมากกวาหนวยงานในกลมแรก

2. ศนยบรการเบดเสรจ อ าเภอเชยงแสน: ศนยบรการเบดเสรจ อ าเภอเชยงแสน ตงอยรมทาเรออ าเภอเชยงแสน เปนอาคาร 2 ชน เปนส านกงานปฏบตการรวมของหนวยงานทเกยวของเพอรองรบกบสนคาและบรการทผานมาตามเสนทางเดนเรอจากประเทศจน ศนยฯ แหงนสวนใหญจะเปนหองท างานส าหรบหนวยงานทตอง

105 รองรบใหบรการกบสนคาทผานเขามาอยางทนการณ ไดแก ดานศลกากร ซงมพนทหองปฏบตการเกยวกบพธการศลกากร ดวยเหตทดานชายแดนเชยงแสน เปนจดรองรบสนคาทางเรออยเปนประจ า ท าใหศนยฯ จงตองมการออกแบบใหเปนอาคารส าหรบหนวยงานทท าหนาทพธการศลกากรเปนหลก จงท าการประสานตอไปยงหนวยงานรวมอนๆ กรณทมสนคาจากผแทนการคา (Shipping) สงผานเขามา โดยทหนวยงานรวมอนๆ กยงคงมสถานทคอยใหบรการกบสนคาอย ณ จดเดม ทสวนใหญจะอยใกลกบบรเวณทาเรอเชยงแสน จงท าใหสภาพการท างานของศนยฯ แหงนจะแตกตางไปจากอดตตรงทมการน าเทคโนโลยการสอสารในการประสานงานระหวางหนวยงาน และใชในพธการศลกากร (รบแจง-ตรวจ-สงสนคา) ท าใหท างานไดรวดเรวขน จากการด าเนนงานทผานมาจะพบวา เมองชายแดนเชยงแสนเรมรองรบกบปรมาณสนคาประเภทเกษตรกรรม (พชผกและผลไม) จากประเทศจนมากขนตามล าดบในระยะ 5 ปทผานมา เนองจากมการพฒนาเสนทางเดนเรอของจน เพอเพมน าหนกบรรทกเรอ ประกอบกบมการเปดเสรการคากบจนในป พ.ศ. 2546 เรมจากกลมพชผก เปนอยางแรก ท าใหหนวยงานทเกยวของกบการตรวจสนคาเกษตรกรรม ไดแก ดานตรวจพช จงตองมบทบาทมากขนในการเฝาระวงสนคามสารปนเปอน เชน ในป พ.ศ. 2550 ทพบสารตกคางในสนคาเกษตรของจน

3. ศนยบรการเบดเสรจ เชยงของ: ภายหลงการประกาศจดตงศนยบรการเบดเสรจอ าเภอแมสาย และเชยงแสนในป พ.ศ. 2548 พรอมทงมค าสงแตงตงคณะท างานรวมจาก 7 หนวยงานเปนหนาดานท างานตามภารกจเมองชายแดน ท าใหหนวยงานรวมทมสถานตงอยในบรเวณทาเรอเชยงของ จงมสภาพการท างานทประสานกนมากขน แมวาศนยฯ ทจดตงขนไมไดสรางขนเพอเปนสถานทท างานของทกหนวยงาน มเพยงดานศลกากรเชยงของทประจ าการอย ดานชายแดนเชยงของ เปนดานทรองรบสนคาและบรการจากประเทศจนและลาว โดยขนสงผานทางเรอขามฟาก ซงประกอบไปดวยสนคาทไหลเวยนสงออกและน าเขาตามฤดกาลไดแก ขาวโพดเลยงสตว ผกและผลไม เปนตน บทบาทของศนยฯ แหงน กบการรองรบปรมาณสนคาโดยรวม ปจจบนถอวานอยเมอเทยบกบศนยฯ ในชายแดนแมสาย และเชยงแสน แตในอนาคตอนใกลเมอมการเปดใชสะพานเชยงของขามฟากแมน าโขงอยางเปนทางการประมาณป พ.ศ. 2553-2554 จะเปนผลตรงกนขามทนท เพราะสนคาและบรการทหลงไหลจากประเทศจนและลาวจะเขามาใชบรการ ณ ชายแดนอ าเภอเชยงของมากขน เปนผลใหหนวยงานรวมในศนยฯ ตองมบทบาทสงขนตามไปดวย

หนวยงานรวมในศนยบรการเบดเสรจ ของเมองชายแดนทง 3 แหง บทบาทการด าเนนงานเปนไปตามปรมาณสนคาและบรการทผานเขาออกตามดานเมองชายแดน ซงแตละดานมความแตกตางกนออกไปในเรองการใหบรการกลมสนคาขาเขาและขาออก ทงนเพราะบทบาทการท างานของแตละหนวยงานรวมในชวงเปดศนยบรการเบดเสรจเปนตนมา ขนอยกบปจจยหลก 2 ประการควบคกน คอ เสนทางหรอจดล าเลยงสนค า และทางเลอกทเหมาะสมในการใชเสนทางล าเลยงสนคาของกลมผประกอบการ

106

การคาและบรการในเมองชายแดนทง 3 แหง มสภาพเสนทางและจดล าเลยงทตางกน ซงเปนผลมาจากสภาพเฉพาะทางภมศาสตรทเออใหกลมสนคาทผลตจากประเทศใกลเคยงสามารถสงผานและท าการคาดวยกนได และขณะเดยวกนกลมผประเทศคคากสามารถเลอกใชเสนทางทสะดวกและรวดเรวทสดเปนเหตผลส าคญเบองตน ในชายแดนอ าเภอแมสาย เปนเสนทางบกทมสนคาจากฝงประเทศพมา และจนตอนใตจากเมองเชยงรงผานเมองทาขเหลกและเขาสเขตชายแดนอ าเภอแมสาย

สวนอ าเภอเชยงแสนเปนเสนทางเรอทมการขนสงโดยทางเรอระหวางไทยกบจนเปนหลก และเปนจดทมการล าเลยงสนคาประเภทวตถดบ และผก ผลไมมากทสด ทางดานอ าเภอเชยงของ เปนจดเชอมการคมนาคมทางบกและทางเรอโดยล าเลยงขามแมน าโขงระหวาง สปป.ลาวกบไทย

อยางไรกตาม เสนทางและจดล าเลยงสนคาในแตละแหงขางตน จะสงผลตอบทบาทการท างานของหนวยงานรวมของศนยบรการเบดเสรจมากนอยเพยงใด จงขนอยกบสภาพการพฒนาของแตละเสนทางคมนาคมอกเหตผลหนง ในจ านวนทง 3 เสนทางจะพบวาเสนทางจากชายแดนแมสายมการพฒนาน อยทสด เนองจากมสภาพการคมนาคมผานภเขา และชมชนในพนทมากมาย หากมการพฒนาเสนทางใหเชอมโยงเกดขนอยางเปนรปธรรมระหวางไทย-จน กจะตองเกดอปสรรค ดงนนภาพการพฒนาเสนทางดงกลาวจงด าเนนการไปอยางไมเรงรด และเปนเพยงการพฒนาในระดบภายในประเทศกคอประเทศเมยนมาร โดยเฉพาะเสนทางระหวางทาขเหลก-เชยงตง ระยะทาง 164 กโลเมตร แมสวนหนงจะเปนเสนทางสาย R3B มสภาพเปนถนนลกรงทก าลงกอสรางเปนทางลาดยาง เดมรฐบาลไทยเคยใหความชวยเหลอโดยอนมตเงน 300 ลานบาท เพอพฒนาเสนทางดงกลาว แตปจจบนพมาไดพฒนาโดยการใหสมปทานและจะขอใชเงนจ านวนดงกลาวไปพฒนาเสนทางสายแมสอด-เมยวด-พะอน เพอไปยงกรงยางกงแทน ในขณะชายแดนเชยงแสน แมจะเปนทางเดนเรอ แตกไดรบการพฒนามาอยางตอเนอง หลงจากทจนพฒนาเสนทางเดนเรอโดยการปรบปรงรองน าจากเสนทางในประเทศจนตอนใตมาตงแตป พ.ศ.2538 ตามล าดบ จนกระทงมาถงเสนทางทเขาสประเทศไทยในป พ.ศ.2543 เปนผลใหเสนทางการคาโดยทางเรอของจนมาสประเทศไทยเปนไปดวยความสะดวกรวดเรว และสามารถขนสงสนคาผานทางเรอตอเทยวในปรมาณทสงขน จากเดมทสามารถเดนเรอระวางบรรทกอยางต า 300 ตน เพมเปนระวางบรรทก อยางต า 500 ตน

สวนเสนทางผาน ณ ดานชายแดนอ าเภอเชยงของ เปนเสนทางพฒนาสาย R3A ภายใตโครงการสเหลยมเศรษฐกจ จดเปนเสนทางการคมนาคมทางบกขามแดนทถอวาไดรบการพฒนามาอยางตอเนองและชดเจนทสดทางตอนบนของประเทศ ในขณะนเหลอเพยงสะพานเชอมระหวางไทยกบลาว ชวงเสนทางระหวางอ าเภอเชยงของกบเมองหวยทราย แขวงบอแกวเทานน หากเสนทางแหงนเปดใชอยางเปนทางการ จะสงผลใหบทบาทของหนวยงานรวมของศนยบรการเบดเสรจจะเกดการถายเทกนเกดขนระหวางอ าเภอแมสาย อ าเภอเชยงแสน และอ าเภอเชยงของในอนาคตอนใกล เนองจากเสนทางทก าลงจะเปดใชคาดกนวาจะสงผลถงระบบการคมนาคมขนสง (Logistics) สะดวกรวดเรวกวาเสนทางอน โดยเฉพาะการขนสงระหวางจนตอนใตกบประเทศไทยในเสนทางดงกลาวจะมตนทนต ากวาการคมนาคมทางอน ซงดานชายแดนอ าเภอแมสาย เสนทางการคมนาคมยงพฒนาไปอยางชาๆ หรอยงพฒนาไดไมเทยบเทาเสนทางสาย R3A และดานชายแดนอ าเภอเชยงแสนจากทเปนเสนหลกทจนและไทยใชมา

107 อยางตอเนองในการขนสงสนคาทางเรอกจะเรมหนมาใชเสนทางสาย R3A เปนเสนทางผานดานชายแดนอ าเภอเชยงของมากขน ความพงพอใจของกลมผประกอบการตอศนยบรการเบดเสรจเมองชายแดน จงหวดเชยงราย เมองชายแดนจงหวดเชยงรายทง 3 แหง มผประกอบการโดยเฉลยประมาณ 500 ราย ในป 2548 -2550 ทเขามาใชบรการล าเลยงสนคาผานแดน โดยตองตดตอผานหนวยงานทเปนดานตรวจสนคาและบรการทางพธการกอนขามแดนระหวางประเทศ ซงมรองรบอยถง 7 ดาน จ าแนกตามบทบาทหนาทและกลมสนคาเขาออก กรณขางตนไดด าเนนมาตงแตกอนมศนยบรการเบดเสรจในป พ.ศ.2547 จนกระทงพฒนามาเปนศนยดงกลาวเพอเปนจดเชอมในการอ านวยความสะดวกรวดเรวเกดขนในกระบวนการขนสงสนคาและบรการจากตนทางสปลายทาง การจดตงศนยบรการเบดเสรจ ณ เมองชายแดน ดวยการรวมหนวยงานทมภารกจเกยวกบสนคาและบรการตามจดผานแดน เปนการตอบสนองการเขามาใชบรการแกผประกอบการทงชาวไทยและชาวตางชาต ทเปนทงหางราน บรษท และรานคาทเขามาตดตอใชบรการกบเมองชายแดน ทง 3 แหง จากการศกษาระดบความพงพอใจของกลมผใชบรการดงกลาว โดยการเปรยบเทยบชวงเวลากอนและหลงจากจดตงศนยบรการเบดเสรจ ไดผลสรปคอ ผประกอบการสวนใหญทเขามาใชบรการศนยบรการเบดเสรจเมองชายแดน จงหวดเชยงราย มความพงพอใจกบบทบาทการเอออ านวยตอระบบการคมนาคมขนสงสนคาทด าเนนการ รอยละ 68 โดยเฉพาะประเดนการรวมหนวยงานและเจาหนาท ทเกยวของกบการใหบรการอยในบรเวณทสามารถใชบรการไดอยางเสรจสรรพเปนเหตผลทสะทอนออกมาชดเจนทสด ในขณะทเครองมอและเทคโนโลยตางๆ ทน ามาใชภายในศนยฯ เพอการลดขนตอน พธการ และการชวยเอออ านวยความสะดวกตางๆ เปนเหตผลในล าดบรองลงไปในรอยละ 15 และ 14 สวนกลมทมความรสกไมพอใจกบบทบาทของศนยบรการเบดเสรจ มจ านวนรอยละ 21 สวนใหญเปนกลมทใหเหตผลและความรสกจากการใชบรการวาไมพบความแตกตางใดๆ ระหวางกอนและหลงการเปดศนยฯ มากทสดในรอยละ 9 และยงมกลมทใหเหตผลวา ยงขาดเครองมอและเทคโนโลยในการตรวจสนคาใหมความรวดเรว ทนเวลา และระเบยบขนตอน พธการการสงออกและน าเขายงมความยงยากหลายขนตอน เปนสดสวนทรองลงไปรอยละ 7 และ 5 ตามล าดบ บทบาทศนย บร กา ร เบ ด เ สร จก บการรองร บการ พฒนาระบบคมนาคมขนส ง ( Logistics) ในเมองชายแดนเศรษฐกจ อ าเภอแมสาย เชยงแสน และเชยงของ จะเปนกลไกการท างานกบภาคการคา การลงทน และการขนสงทดในอนาคต ควรจะไดรบการพฒนาทงในเชงนโยบายและปฏบต ดงตอไปน 1. ระดบนโยบาย (1) นอกจากนโยบายและโครงการสนบสนนการคาระหวางประเทศ ภายใตยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจ อรวด-เจาพระยา-แมโขง มศนยบรการเบดเสรจเปนหนงกจกรรมการสนบสนนการคาระหวางประเทศ และตอมาพบวาสถานการณทางการคาและการพฒนาในเมองชายแดนทเกดขน ไมไดมเพยงกจกรรมการขนสง

108 สนคาและบรการผานแดนเทานน แตยงมมตการพฒนาและผลกระทบทเกยวของดวยกนหลายเรอง ไดแก การทองเทยว การเปลยนแปลงทางโครงสรางพนฐาน การเคลอนยายแรงงาน เปนตน รฐบาลจะตองเนนนโยบายและบรณาการการท างานของหนวยงานทเกยวของทงหมดในลกษณะเครอขายความรวมมออยางเปนรปธรรม มากกวาการความคาดหวงบทบาทศนยบรการเบดเสรจ หรอหนวยงานรวมทเปนดานเมองชายแดนของประเทศทง 7 ฝาย เพยงอยางเดยว (2) รฐบาลตองสรางโอกาสในการแสดงความคด และแผนงานระหวางภาครฐและเอกชนของกลมประเทศสมาชกยทธศาสตรความรวมมอทางเศรษฐกจ อรวด-เจาพระยา-แมโขง ตอการสะทอนปญหาและแนวทางพฒนาธรกจการคาระหวางประเทศสมาชก ซงเปนสงส าคญทจะน าเสนอแผนงาน และโครงการตางๆ ทน าไปปฏบตอยางเปนรปธรรมและเกดความเขาใจตรงกน เชน กรณมาตรการตรวจสนคาพชผกระหวางไทย-จน ทเคยเกดปญหาการสงสนคาตอกนในป 2550 เปนตน นอกจากนการสรางโอกาสดงกลาวยงจะชวยอ านวยความสะดวกและเปดโอกาสใหภาคเอกชนและองคกรทเกยวของไดเขามามสวนรวมในการพฒนา และการระบสาขาทภาคเอกชนสนใจ เปนการระดมทรพยากร และรบทราบปญหาอปสรรค เพอความเปนไปไดในทางปฏบตของการด าเนนโครงการ หรอความคดรเรมตางๆ ภายใตสถานการณการแขงขนทางการคาและการลงทนระหวางกลมประเทศสมาชก

(3) แผนพฒนาระดบจงหวด ตองการสรางระบบเครอขายคมนาคมเชอมโยงกบกบเศรษฐกจชายแดนทงระบบ ศนยบรการเบดเสรจจะถอเปนประตการคาการลงทน และการทองเทยวทสมบรณแบบ ศนยบรการเบดเสรจนอกจากจะสนบสนนกจกรรมการคาผานแดน แตยงจะเปนหนวยงานทท าหนาทสนบสนนการเพมมลคาใหกบเศรษฐกจการทองเทยวได 2. ระดบปฏบตการภายในองคกร (1) การรวมหนวยงานทเกยวของเพอเปนศนยบรการเบดเสรจ รองรบการบรการสนคาผานแดน จงหวดเชยงราย โดยภาพรวมยงเปนรวมกลมในเชงโครงสรางกลมคณะท างานทคาดหวงจะใหบรการกบกลมผประกอบการเสรจสรรพ ณ จดเดยว แต ณ ปจจบนยงพบวาสนคาบางประเภทยงไมอาจตรวจใหเสรจภายในเวลาทเหมาะสม สงผลใหสนคาทไมสามารถเกบไวไดนานมคณภาพเปลยนไปตามเวลา เชน การตรวจสนคาประเภทพชผกและผลไม รวมทงกลมดอกไมตางๆ ทมกสงผานชายแดนอ าเภอเชยงของ บางชนดไมสามารถตรวจใหทราบผลไดภายในศนยบรการเบดเสรจ แตจะตองสงเขาตรวจทศนยวจยพชสวนเชยงราย กรณปญหาดงกลาว ศนยบรการเบดเสรจจะตองพฒนาประสทธภาพและประสทธผลในการตรวจสนคาใหมากขนดวยบคลากร เครองมอ และเทคโนโลยทกาวทนกบการเปลยนแปลง พรอมรบมอกบสถานการณการคาระหวางประเทศ

(2) เปนการรวมหนวยงานทเกยวของกบภารกจในเขตชายแดนเปรยบเสมอนเปนหนาตาของประเทศจะตองรกษาภาพลกษณการเปนองคกรทมพลงแหงการประกอบการมความยดหยนพรอมรบการเปลยนแปลง สรางความมนคงทางการคาอยางยงยนเพอเพมขดความสามารถและศกยภาพในการแข งขนในเวทโลกใหแกผประกอบการ รวมถงสรางความเปนธรรมในการอ านวยความสะดวกดานการคาระหวางประเทศ และรองรบความตองการดานการคาของโลกไดอยางแทจรง

109

(3) ปจจบนการเชอมโยงการตดตอดวยเทคโนโลยคอการคาเอกสาร (Paperless Trade) ผานระบบ Single Windows ควรด าเนนการเชอมโยงใหสามารถท าการตดตอระหวางกลมหนวยงาน และผประกอบการ เพอเพมประสทธภาพการใหบรการทนกบสถานการณการคาและการลงทนระหวางประเทศทก าลงขยายตวในกลมอนภมภาคลมน าโขงตอนบน บรรณานกรม กรมศลกากร. 2550. การจดตงศนยบรการเบดเสรจ ณ จดเดยว (One Stop Services: OSS). เอกสาร

ประกอบการประชาสมพนธของศนยบรการเบดเสรจ (One stop service: OSS). ดานศลกากรแมสาย เชยงแสน เชยงของ และส านกงานพาณชยจงหวดเชยงราย. 2551. มลคาการคา

ชายแดนจงหวดเชยงรายกบประเทศเพอนบาน.เอกสารประกอบการประชาสมพนธของดานศลกากรแมสาย เชยงแสน เชยงของ และส านกงานพาณชยจงหวดเชยงราย.

รายงานประจ าป ดานศลกากรแมสาย. 2550. การคาชายแดนไทย-พมา. เอกสารรายงานประจ าป ดานศลกากรแมสาย จงหวดเชยงราย.

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2548. รายงานความกาวหนาการพฒนาเมองชายแดน. (ออนไลน). สบคนจาก: www.chiangrai.net

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. 2549. เอกสารการประชมคณะอนกรรมการพฒนาเขตเศรษฐกจชายแดน ครงท2 โรงแรมวงค า จงหวดเชยงราย.

110

สถานภาพชมชนชาตพนธจงหวดเชยงรายกบการจดสวสดการชมชน: กรณศกษากองทนสวสดการชมชนต าบลในเขตอ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

--------------------------------------------------------------------------------------- นางณฐธดา จมปา และคณะ

111

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาและประเมนสถานภาพชมชนชาตพนธในการพฒนาระบบบรหารจดการสวสดการชมชน การแสวงหาแนวทางการพฒนารปแบบการบรหารจดการระบบสวสดการชมชนทสอดคลองกบสภาพสงคมและวฒนธรรมใหเกดความยงยน และวเคราะหศกยภาพและขอเสนอแนะแนวทางการสนบสนนการบรหารจดการระบบสวสดการชมชนของชมชนชาตพนธในจงหวดเชยงราย

การศกษาวจยครงนเปนไดใชประชากรทศกษาถง 4 กลมไดแก (1) คณะกรรมการสนบสนนการขบเคลอนสวสดการชมชนจงหวดเชยงราย และคณะอนกรรมการทเกยวของ (2) ผน าชมชน และแกนน าชมชนในกลมและองคกรตางๆ ของชมชนทองถนต าบล (3) ประชาชนผเปนสมาชกกองทนสวสดการชมชน และ (4) ประชาชนทไมเปนสมาชกกองทนสวสดการชมชน โดยใชเครองมอแบบสอบถาม แนวทางการสมภาษณ และการประชมกลมยอย

ผลการศกษาวจยพบวา สถานภาพชมชนชาตพนธกบการจดสวสดการชมชนมความเกยวของสภาพภมศาสตรและทางสงคม ตลอดจนลกษณะความสมพนธของกลมองคกรตางๆ ซงการตงถนฐานของชมชนหมบานทอยหางไกลกนเปนอปสรรคตอการด าเนนโครงการสนบสนนการจดสวสดการชมชนในพนททท าใหกลไกตางๆ ท างานไดล าบาก แตกมลกษณะเดนตรงความสมพนธเปนระบบเครอญาต มการรวมกลมองคกรตางๆ ทสามารถเปนรากฐานของงานสวสดการชมชนจากในอดตมาจนถงปจจบนไดแก กลมออมทรพย กลมฌาปนกจ และกลมอาชพตางๆ ดานความรความเขาใจ และทศนคตของคนในชมชนทองถนในกลมทไมไดเปนสมาชกกองทนสวสดการชมชนมมากถงรอยละ 65 ทยงไมทราบและไมเขาใจถงเรองการจดสวสดการชมชน ตลอดจนไมเคยไดรบรวามนโยบายหรอโครงการทรฐบาลและภาคประชาชนรวมกนด าเนนการอย สวนคนในชมชนทเปนสมาชกกองทนสวสดการชมชนอยแลว สวนใหญจะมความเขาใจและมทศนคตตอการจดสวสดการชมชนเปนไปตามหลกการเบองตนวาเปนการชวยเหลอซงกนและกนระหวางคนในชมชน แตในขณะเดยวกนกยงเหนวาขบวนการจดสวสดการชมชนทเกดขน และความส าเรจในการด าเนนงานของกองทนตองมาจากตวของผน าชมชนทองถนเปนหลกมากถงรอยละ 62.5

สวนทนทางสงคมของทองถนทส าคญกคอ รปแบบการจดสวสดการชมชนทไดด าเนนการมากอนหนา ไดเปนรากฐานในการพฒนาสถานะเปนกองทนสวสดการชมชนในปจจบนกคอ ฐานองคกรการเงนชมชนการบรณาการกองทน ประกอบดวย 2 ทองถนต าบล ไดแก กองทนสวสดการต าบลแมสลองในทแยกบรหารจดการและพฒนาจากกองทนหมบานและชมชนเมอง และกองทนสวสดการต าบลแมฟาหลวงทพฒนามาจากกลมออมทรพยแตละหมบาน กองทนสวสดการชมชนต าบลเทอดไทยมรากฐานมาจากกลมผสงอาย และกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลแมสลองนอกมรากฐานจากกองทนเพอชวยเหลอผยากไร และผดอยโอกาส ซงด าเนนการมาตงแตป พ.ศ. 2543 นบเปนพนทแหงแรกของอ าเภอแมฟาหลวงทมพฒนาการจดสวสดการชมชนตอยอดมาจนถงโครงการสนบสนนการจดสวสดการชมชนปจจบน

แนวทางการสนบสนนการจดสวสดการชมชน จ าแนกตามสถานะการพฒนาทเกดขนกบแตละทองถนต าบล ณ ปจจบนมอย 3 ลกษณะไดแก ลกษณะแรกคอ การจดการศนยเรยนรในทองถนและเชอมโยงกจกรรมทางสงคม ลกษณะทสองคอ การขยายการจดสวสดการจากขนพนฐานสการเชอมโยงงานเพอสงคม และลกษณะทสามคอ การพฒนาสถานะกองทนสการจดสวสดการชมชนขนพนฐาน โดยกองทนสวสดการชมชนต าบลแมสลอง

112 นอก จดเปนลกษณะแรกทจะตองมกระบวนการการถายทอดและสบทอดการเรยนรในเรองการจดสวสดการชมชนระหวางสมาชกในกองทน ล าพงอาศยกลไกการท างานชดเดมฝายเดยวกจะท าใหขาดความตอเนองในกระบวนการท างาน การถายทอดอดมการณ และกระจายแนวคดดานสวสดการชมชน นอกจากนศนยเรยนรตองเปนตวแทนของภมปญญาของทองถนเพอการพฒนาทองถนอยางตอเนอง สวนกองทนสวสดการชมชนต าบลเทดไทย มลกษณะอยางทสองคอ มสถานะเปนกองทนทก าลงการขยายการจดสวสดการจากขนพนฐานสการเชอมโยงงานเพอสงคม ทจะตองทบทวนการจดสวสดการทสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของทองถนใหมากขนเพอสรางความเชอมนใหกบคนในชมชน และองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) สวนกองทนสวสดการชมชนต าบลแมฟาหลวง และกองทนสวสดการชมชนต าบลแมสลองใน จดอยในลกษณะทสามมสถานะเหมอนกนคอ ก าลงการพฒนาสถานะกองทนสการจดสวสดการชมชนขนพนฐาน อยางแรก คณะกรรมการของกองทนจะตองเรงด าเนนการจดระบบบญชและทะเบยนสมาชกกองทนในเปนปจจบนเพอเตรยมความพรอมในการเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนสวสดการชมชนรอบแรกในวาระทใกลจะมาถง

ศกยภาพของทองถนทสามารถจดการตนเองดทสด ณ ปจจบนกคอ การทบทวนถงการขยายระบบการจดสวสดการใหมากกวาการจดสวสดการขนพนฐาน เพอสรางความเชอมนตอระบบการจดการตนเองในกองทนสวสดการของเหลาสมาชก และองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ซงเปนแนวทางส าคญของการพฒนากองทนใหไดรบการสนบสนนในหลายภาคสวน และชวยสงเสรมสถานะกองทนใหมความเขมแขงมากขนกวาเดม

วตถประสงค 1. เพอศกษาและประเมนสถานภาพชมชนชาตพนธในการพฒนาระบบบรหารจดการสวสดการชมชน 2. เพอศกษาแนวทางการพฒนารปแบบการบรหารจดการระบบสวสดการชมชนทสอดคลองกบสภาพสงคม และวฒนธรรม และใหเกดความยงยน 3. เพอวเคราะหศกยภาพและขอเสนอแนะแนวทางการสนบสนนการบรหารจดการระบบสวสดการชมชนของชมชนชาตพนธในจงหวดเชยงราย กรอบแนวคดการวจย การศกษาสถานภาพชมชนชาตพนธจงหวดเชยงรายในดานการจดสวสดการชมชน มประเดนเรองอย 3 ประการทมความสมพนธเชอมโยงกน ประการแรกคอ ทนทางสงคมทเปนรากฐานส าคญของการพฒนาและเปนจดเรมของการพงตนเองของชมชน ประการทสองคอ รปแบบของระบบสวสดการชมชนภายใตเงอนไขการจดตงกองทนทจะด าเนนการบรหารจดการใหเปนหลกประกนใหกบชมชนได และประการทสามคอ แนวทางการสนบสนน หรอการสงเสรมทเหมาะสมจากปจจยภายนอก (รฐบาล องคกรทองถน และหนวยงานทเกยวของ) ทชวยผลกดนใหระบบสวสดการชมชนเปนทพงใหกบชมชนไดอยางแทจรงและเตบโตขนตามล าดบ

113

แผนภมท 1 กรอบแนวคดการวจย จากแผนภมจะพบวา สถานภาพความพรอมทมอยของชมชนคอปจจยหลกของการจดสวสดการชมชน ซงการทระบบสวสดการจะประสบผลส าเรจ ลมเหลว หรอขบเคลอนเปลยนแปลงประการใดกจะเกยวของกบสถานภาพดานตางๆ เปนปจจยรองรบ ไมวาปจจยรอบข างจะเขามาทงทางตรงและทางออมทหมายถงกระบวนการชมชนรอบขาง องคกรทองถน และรฐบาล ขอบเขตดานประชากรทศกษา ประชากรทใชศกษามขอบเขตเฉพาะชมชนชาตพนธของจงหวดเชยงราย โดยยดขอมลพนฐานชมชนบนพนทสง ป 2551 ตามการส ารวจของศนยพฒนาสงคม หนวยท 12 จงหวดเชยงราย ทมชมชนชาตพนธบนพนทสงทงสน 534 หมบาน แตมขอบเขตดานประชากรทศกษาทไดมาจากการเลอกตามหลกความหนาแนนของประชากรชาตพนธในหนงพนท และพบวาอ าเภอแมฟาหลวงเปนพนททมความหนาแนนของชมชนชาตพนธมากทสดของจงหวด และเปนสดสวนความหนาแนนทชดเจนมาก จงท าใหการศกษาครงนไดจ าเพาะขอบเขตในพนทอ าเภอแมฟาหลวง ซงประกอบไปดวย 4 ต าบล ไดแก ต าบลแมสลองนอก แมสลองใน แมฟาหลวง และเทอดไท มชมชนชาตพนธบนพนทสงมากถงประมาณรอยละ 90

ขอจ ากดของการวจย การศกษาเพอการวเคราะหผลเกยวกบสถานภาพความพรอม ทนทางสงคม และรปแบบการบรการจดสวสดการชมชนของชมชนชาตพนธจงหวดเชยงราย เปนการศกษาในลกษณะประมวลผลจากกลมเปาหมายแบบกระจายพนท แตเจาะลกเฉพาะบางประเดนเรองทตองการทราบ ท าใหมขอจ ากดของการวจยอยประการหนงกคอ

สถานภาพความพรอม

ทนทางสงคม ระบบเครอญาต ภมปญญา/ความร/ประสบการณ กลม/องคกร

- กลมธรกจชมชน - กลมออมทรพย - กลมฌาปนกจ

ฯลฯ

ระบบสวสดการชมชน

องคกรสวสดการชมชน

การสนบสนน/ปจจยเสรม

เครอขายสวสดการชมชน

กลไกภายในชมชน กลไกการมสวนรวม 3 ขา - ชมชน

- องคกรทองถน - รฐบาล

อนๆ

สงคม และวฒนธรรมระบบสวสดการชมชน

114 การอธบายผลไดเฉพาะเรอง ซงการไมสามารถศกษาประชากรไดทกชมชน (หมบาน) เนองจากประชากรมจ านวนมาก ท าใหตองใชหลกการสมกลมตวอยางเปนตวแทนในการศกษา และอาศยการสมแบบกระจายตามพนทประชากรเพอใหไดตวแทนค าตอบและขอสรปทงหมด ซงกรณดงกลาวท าใหการวจยครงนไมสามารถบงชระดบสถานภาพความพรอมของทนทางสงคมทมผลตอการพฒนาในทกเรองทงหมดของชมชน แตจะบงชไปในเชงความสมพนธกบระบบสวสดการชมชนเทานน

บทสรป สถานภาพชมชนชาตพนธในการพฒนาระบบบรหารจดการสวสดการชมชน สถานภาพชมชนชาตพนธของทองถนต าบลในเขตอ าเภอแมฟาหลวงกบการจดสวสดการชมชนในเบองตนพบวามความเกยวของสภาพภมศาสตรและทางสงคม ตลอดจนลกษณะความสมพนธของกลมองคกรตางๆ ซงในอ าเภอแมฟาหลวง ประกอบไปดวยทองถนต าบล 4 แหง ไดแก ต าบลแมฟาหลวง ต าบลแมสลองใน ต าบลแมสลองนอก และต าบลเทอดไทย สวนใหญประมาณรอยละ 70 เปนชมชนชาตพนธบนพนทสง ลกษณะความสมพนธของทองถนต าบลมรากฐานมาจากความเปนชาตพนธเดยวกนเปนปจจยเบองตน และมปจจยจากสภาพภมศาสตร และการตงถนฐานชมชนเปนไปตามลกษณะของความสลบซบซอนของเขตพนทสงทเปนผลใหความสมพนธการมสวนรวมของทองถนต าบลหรอระหวางชมชนหมบานเกดขนไดยาก และมนอยกวาภายในหมบานมาก

ปจจยจากลกษณะทางภมศาสตรและสงคมสงผลตอการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนในพนททตองอาศยกลไกคณะกรรมการบรหารกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบล และคณะกรรมการบรหารกองทนสวสดการชมชนระดบเขตทตองใชเวลาในผลกดนและสรางกลไกการท างานในระดบผน าหรอผแทนหมบานทจะเปนแรงสานตอการด าเนนโครงการ และตองเจออปสรรคจากเรองภาษา และการสอสารในการถายทอดวธคดและแนวทางการท างานรวมกน รวมทงประสบกบความยากล าบากจากความหางไกลระหวางชมชนหมบานในการเขาถง

แตละทองถนต าบลมลกษณะความสมพนธเปนระบบเครอญาต มการรวมกลมองคกรตางๆ ทสามารถเปนรากฐานของงานสวสดการชมชนจากในอดตมาจนถงปจจบนไดแก กลมออมทรพย กลมฌาปนกจ และกลมอาชพตางๆ เปนตน ซงในบรรดา 3 กลมหลกในทองถน กลมออมทรพยนบวาเปนกลมทมความเชอมโยงสกลมองคกรอนๆ ไดมากทสด นอกจากนยงเปนรากฐานส าคญของการจดสวสดการใหกบคนในชมชนได ซงในบรรดากลมออมทรพยทเกดขนตามแตละชมชนหมบานของทองถนต าบลตางๆ ในอ าเภอแมฟาหลวง ประมาณกวารอยละ 95 เปนองคกรทไมเปนทางการ โดยเกดจากการรวมกลมของคนในชมชนทมความสมพนธตอกนเฉพาะ ไดแก กลมแมบาน กลมผสงอาย กลมสจจะออมทรพย เปนตน สวนกลมฌาปนกจสวนใหญรอยละ 80 ของจ านวนหมบานในอ าเภอแมฟาหลวงจะมการด าเนนการในลกษณะเกบคาเงนชวยเหลอจดการพธศพระหวางสมาชกกลมทสมครเขารวมดวยความสมครใจ ซงเปนกลมทเกาแกทสดและแสดงถงการจดการดานสวสดการทชดเจนทสด ดานความรความเขาใจ และทศนคตของคนในชมชนทองถนในกลมทไมไดเปนสมาชกกองทนสวสดการชมชนไดใหเหตผลเปน 3 ประการ และมสดสวนชดเจนคอ รอยละ 65 คอไมทราบและไมเขาใจถงเรองการจด

115 สวสดการชมชน ตลอดจนไมเคยไดรบรวามนโยบายหรอโครงการทรฐบาลและภาคประชาชนรวมกนด าเนนการอย รอยละ 25 คอทราบอยบาง แตยงไมเขาใจในรายละเอยด และหลกการของโครงการวาเปนมาอยางไร และตองท าอะไรบาง และอกรอยละ 10 ทราบอยบางในเบองตนวาเปนโครงการความรวมมอระหวางคนในชมชนเพอจดสวสดการชมชน แตไมทราบวาจะเรมตนกบโครงการฯ อยางไร เปนกลมทยงมความลงเลและไมมนใจ เพราะไมมใครมาแนะน าอยางเปนจรงเปนจง แมวาจะรบทราบถงนโยบาย และรบรถงสถานการณในขณะนอยบาง โดยเฉพาะเขาใจวาเปนออมเงนสมทบรวมกน สวนคนในชมชนทเปนสมาชกกองทนสวสดการชมชนอยแลว สวนใหญจะมความเขาใจและมทศนคตตอการจดสวสดการชมชนเปนไปตามหลกการเบองตนวาเปนการชวยเหลอซงกนและกนระหวางคนในชมชน ดวยการรวมเงนสมทบไวทกองทน แตกยงเหนวาขบวนการจดสวสดการชมชนทเกดขน และความส าเรจในการด าเนนงานของกองทนตองมาจากตวของผน าชมชนทองถนเปนหลกมากถงรอยละ 62.5 รอยละ 17.5 เปนเรองการสนบสนนของรฐบาลและหนวยงานทเกยวของ รอยละ 15 คดวามาจากความสามคคของคนในชมชน และอกรอยละ 5 มองวาตองไดรบการสนบสนนจากองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) นอกจากนการมสวนรวมและบทบาทตางๆ ของสมาชกตอกองทนสวสดการชมชนทด าเนนการอยพบวารอยละ 72 บอกวามหนาทเพยงรวมสมทบกองทนตามหลกเกณฑของกองทน ในขณะทบทบาทการมสวนรวมของสมาชกทคาดหวงไวตามหลกการกคอ การรวมท ากจกรรมของกองทนเพอสรางความสมพนธระหวางสมาชกและคนในชมชนมรอยละ 21 และอกรอยละ 7 มบทบาทเปนแกนน าภายในกองทนในหนาทตางๆ ไดแก คณะกรรมการ เลขานการ และผประสานงาน เปนตน สวนทนทางสงคมของทองถนทส าคญกคอ รปแบบการจดสวสดการชมชนทไดด าเนนการมากอนหนา ซ งจะเปนฐานในการพฒนาสถานะเปนกองทนสวสดการชมชนตอไปนนพบวามฐานองคกรการเงนชมชนการบรณาการกองทน ประกอบดวย 2 ทองถนต าบล ไดแก กองทนสวสดการต าบลแมสลองในทแยกบรหารจดการและพฒนาจากกองทนหมบานและชมชนเมอง และกองทนสวสดการต าบลแมฟาหลวงทพฒนามาจากกลมออมทรพยแตละหมบาน ซงขณะนอยระหวางการพฒนาสรปแบบการจดสวสดการชมชนต าบลทองถนในเตมรปแบบตามเงอนไขการเสนอโครงการขอรบการสมทบของรฐบาล และส าหรบประเภทกองทนสวสดการชมชนจากฐานผสงอายมกองทนสวสดการชมชนต าบลเทอดไทยเพยงแหงเดยว โดยกอนหนานมสถานะเปนเพยงกลมผสงอาย ทเนนการออมทรพยระหวางสมาชกภายในหมบานเทอดไทย หมท 1 บานเทอดไทย และหมบานใกลเคยง ตอมาจงพฒนาและจดเปนกองทนสวสดการชมชน สวนกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลแมสลองนอก เปนกองทนสวสดการจากฐานการชวยเหลอคนจนและผดอยโอกาส โดยด าเนนการมาตงแตป พ.ศ. 2543 จากรากฐานของปญหาผดอยโอกาส และความยากจนทผน าในพนทเลงเหนปญหาของคนในทองถนสวนหนงเปนกลมผประสบปญหาดอยโอกาสเขาถงดานการพฒนา (การศกษา การบรบาลเดกแรกเกด อาชพ และรายได) หรอทเรยกวา “กลมคนชายขอบ” ปจจบนมสมาชกกระจายอยทวทกหมบานในต าบลแมสลองนอก จ านวน 13 หมบาน หรอมสมาชกกระจายอยตามกลมองคกรตางๆ ในต าบลมจ านวนถง 26 กลม ทางดานผน า และแกนน ากบบทบาทการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนในพนทจะประกอบไปดวยกลไกการด าเนนงานตามโครงการสนบสนนการจดสวสดการชมชนทจะตองมเฉพาะในแตละระดบ ซงมความเกยว

116 โยงสมพนธกนในเชงการท างานรวมกนเปนกระบวนการจากระดบพนททองถนต าบลไปจนถงระดบชาต นอกนนมเพยงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) รวมเปนกลไกลรวมสนบสนนอกฝายหนง โดยมคณะกรรมการบรหารโครงการฯ เปนกลไกภายในของสถาบนพฒนาองคกรชมชน แตกลไกสนบสนนการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนทเกยวของในพนททองถนต าบลของอ าเภอแมฟาหลวงทง 4 แหง ทมเปนการเฉพาะภายในจงหวดเชยงราย ประกอบดวย (1) คณะกรรมการสนบสนนการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนจงหวดเชยงราย มบทบาทในเชงนโยบายการสนบสนนระดบจงหวด (2) คณะอนกรรมการประสานการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนจงหวดเชยงราย เปนกลไกการด าเนนงานทแตงตงจากชดแรกเพอท าหนาทสนบสนนการท างานของจงหวด มขนาดและโครงสรางจ านวน 11 คน จะมความใกลชดกบพนททองถนมากกวาคณะกรรมการฯ จงหวด และท างานงานเชงปฏบตการไดมากกวา (3) คณะกรรมการบรหารกองทนสวสดการชมชนจงหวดเชยงราย กลไกการท างานช ดน พฒนามาจากขบวนการองคกรสวสดการชมชนทท างานดานสวสดการประเภทตางๆ ซงมการขบเคลอนมากอนการด าเนนโครงการสนบสนนการจดสวสดการชมชนโดยรฐบาล มการจดแบงพนทในการท างานใหครอบคลมทวทงจงหวด ในบรรดากลไกการท างานในระดบจงหวดทงหมด คณะกรรมการบรหารกองทนสวสดการชมชนจงหวดเชยงราย จะมความใกลชดกบทองถนต าบลมากทสด เนองเปนผแทนและแกนน าทมาจากพนทภมล าเนาของตนเองโดยตรง

การพฒนารปแบบการบรหารจดการระบบสวสดการชมชนทสอดคลองกบสภาพสงคม และวฒนธรรม และใหเกดความยงยน การพฒนาการจดสวสดการชมชนของทองถนจะเรมมาจากฐานของกลมองคกรทมอยในทองถนต าบล โดยกองทนสวสดการชมชนถนต าบลแมสลองนอกทไดเรมกอตงกองทนสวสดการชมชนขนเมอป พ.ศ. 2543 ณ บานสนตคร หมท 1 เปนพนทแรกของการขยบบทบาทองคกรชมชนในการท างานเพอสวสดการแกสมาชกอยางชดเจน กอนจะพฒนามาเปนกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลแมสลองนอกอยางเตมตวในป พ.ศ. 2552 ดวยการทผน าจากพนทแหงนไดเปนสวนหนงของกลไกการขบเคลอนขบวนการสวสดการชมชนในระดบประเทศทมเครอขายตดตอประสานงานกนอยางตอเนอง และไดรบการผลกดนใหเปนกองทนสวสดการชมชนตนแบบของแตละจงหวดในนาม “กองทนสวสดการชมชน คนไมทอดทงกน” โดยไดรบการขบเคลอนในพนทจากกลไก 2 กลมคอผแทนของกองทนและผแทนจากสถาบนพฒนาองคกรชมชนประสานการท างานรวมกน กอนจะมการสนบสนนขบวนการดานสวสดการชมชนไปยงกลมผสงอายบานเทอดไทย หมท 1 ต าบลเทอดไทย ทมการจดตงกลมในระดบหมบานมากอนในป พ.ศ. 2549 กไดเรมขยายสมาชกผสงอายตางหมบานในต าบลมาก กอนจะพฒนามาเปนกลมสวสดการชมชนผสงอายต าบลเทอดไทย ภายในป พ.ศ. 2551 สวนทองถนต าบลแมฟาหลวง และทองถนต าบลแมสลองใน ยงเปนพนทอยระหวางของการพฒนาสถานะของกลมออมทรพย และรวมกลมจากสมาชกกองทนหมบานใหมความเขมแขงและพฒนาเปนกองทนสวสดการชมชนของทองถนต าบล กอนจะมการเสนอ โครงการขอรบการสมทบงบประมาณกองทนเชนเดยวกบ 2 กองทนขางตน

117

ประเภทการจดสวสดการชมชนของทองถนต าบล ชวงเรมแรกจะด าเนนการไปตามเจตนารมณของสมาชกสวนใหญหรอปญหาทเกดขนกบพนททตง ซงไมเนนกบการจดสวสดการพนฐาน (เกด แก เจบ และตาย) และความหลากหลายของกลมสมาชกเปนหลก ตอมาไดปรบเปลยนตามแนวทางการจดสวสดการชมชนของขบวนการองคกรชมชนอนๆ และโครงการสงเสรมการจดสวสดการชมชนทรฐบาลไดประกาศใหการสนบสนนซงเนนสวสดการพนฐานมากอน และตองไมนอยกวา 3 เรองตามหลกเกณฑการไดรบการสนบสนนสมทบงบประมาณกองทน จงท าใหประเภทการจดสวสดการชมชนของกองทนสวสดการชมชนในทองถนอ าเภอแมฟาหลวง 2 แหงทเคยไดรบการสมทบงบประมาณจากรฐบาลไปแลว (สมทบ 1: 1) ไดแก ต าบลแมสลองนอก และต าบลเทอดไทย เมอครงกอนจะมการเสนอโครงการขอรบการสมทบดงกลาวตอคณะกรรมการสนบสนนการขบเคลอนสวสดการชมชนจงหวด ไดมการขยายประเภทการจดสวสดการพนฐานไปสการจดสวสดการเพอการชวยเหลอดานอนๆ มากขน ไดแก เงนชวยเหลองานบญตามประเพณตางๆ (ขนบานใหม แตงงาน พธกรรมตามความเชอ ฯ) สงเคราะหการศกษา หรอกจกรรมเพอพฒนาความรความเขาใจของสมาชกในเรองสวสดการชมชน ตลอดจนชวยเหลองานพฒนาของทองถน สวนพนททองถนต าบลแมฟาหลวง และทองถนต าบลแมสลองใน เปนเพยง 2 พนททยงไมเคยเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนจากรฐบาล (ขอมล ณ พฤษภาคม 2554) แตกมไดเรมจดตงและพฒนากองทนมาในชวงเวลาใกลกนกบพนททองถนต าบลเทอดไทย คอไดจดตงขนในป พ.ศ. 2550 เพยงแตรากฐานของกองทนทง 2 พนทมาจากกลมออมทรพย กลมผใหญบาน กลมแกนน า และสมาชกกองทนหมบาน (กองทน 1 ลานบาท) ทไดพยายามรวมกลมกนจดตงเปนกองทนสวสดการชมชนของทองถนต าบล แตมสถานะของกองทนยงไมมนคง เนองจากกองทนทรวมกนอยยงมสถานะเปนกองทนออมทรพยของสมาชกบางกลม อกทงยงขาดการจดระบบทะเบยนสมาชกทเปนปจจบน ท าใหลกษณะการจดสวสดการชมชนของทง 2 กองทนยงคงด าเนนการไดเพยงระดบสวสดการพนฐานมาตลอดตงแตเมอครงเรมจดตงกองทน และถอวายงอยระหวางการพฒนาสถานะกองทนเพอใหเขาเกณฑการสมทบกองทนจากรฐบาลใหไดเปนกระบวนการแรกกอนทจะมการพฒนาการจดสวสดการชมชนเชอมโยงสเรองอนๆ ใหมากขนเหมอน 2 กรณขางตน

การขยายฐานสมาชกของกองทนสวสดการชมชน กองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลแมสลองนอก อาศยการสมครใจของสมาชกทไดรบทราบถงแนวทางการจดสวสดการชมชนเพอทองถนตนเองจากกลมสมาชก โดยชวงเรมแรกยงไมเนนการสมทบตวเงนชดเจน (ในป 2543-2544) แตจะเปนสมครเขากลมเพยงเสนอรายชอเปนสมาชก หรอทเรยกวา “การออมคน” ตอมาในระยะหลงจงไดปรบมาเปนการสมทบดวยตวเงนในอตราวนละบาท หรอเกบเดอนละ 30 บาท และนอกจากนการขยายฐานสมาชกยงด าเนนการจดเวทพฒนาความรความเขาใจถงหลกการจดสวสดการชมชนใหกบสมาชกและคนในทองถนต าบลมาอยางตอเนอง ส าหรบทองถนต าบลเทอดไทย อาศยฐานสมาชกจากกลมผสงอายบานเทอดไทย หมท 1 และหมบานใกลเคยงขยายสหมบานอนๆ ดวยกจกรรมผสงอายทเคยเปนสวนหนงของสวสดการของกลมทด าเนนการมาแตเดม เชน กจกรรมรดน าด าหวผสงอาย สงเสรมอาชพผสงอาย และกจกรรมเพอการอนรกษศลปะและวฒนธรรม เปนตน ซงกจกรรมทจดขนเปนสวนส าคญของการเชอมความสมพนธระหวางกลมผสงอายระหวางหมบานและสามารถผลกดนขบวนการกลมสการจดตงกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลเทอดไทยทเกดจากกลมผสงอายในระยะเรมแรก และตอมาได

118 พยายามขยายฐานสมาชกใหครอบคลมถงกลมวยอนๆ ตามหลกเกณฑของโครงการทรฐบาลก าหนด สวนกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลแมฟาหลวง เปนกองทนทพฒนาสถานะจากกลมองคกรการเงน และแกนน าหมบานในทองถนต าบลมารวมจดการเปนกองทนสวสดการชมชนในป พ.ศ. 2552 จากทด าเนนการมาในรปกลมออมทรพยมาตงแตป พ.ศ. 2550 ซงการขยายฐานสมาชกของกองทนไดอาศยสมาชกทเปนเครอขายกลมออมทรพยกระจายอยในแตละหมบานมาเปนรวมเปนสมาชกของกองทนดวยวธการการสมทบอกทางหนง ปจจบนจ านวนสมาชกของกองทนยงไมมสถานะทแนนอนเนองจากกองทนมรากฐานมาจากกลมออมทรพยแลวพฒนาสกองทนสวสดการชมชนอกกองทนหนงทท าใหมสมาชกหลายประเภททงออมทรพย สมทบ และสมครรายชอ ซงการพฒนาสถานะของกองทนขณะนอยระหวางการจดการกบระบบทะเบยนสมาชกใหเปนปจจบน โดยประมาณแลวจะมอยจ านวนสรอยกวาคนกระจายตวอยระหวาง 9-10 หมบานในจ านวน 19 หมบานของทองถนต าบลแมฟาหลวงทงหมด

ทางดานทองถนต าบลแมสลองในไดเรมตนมาจากสองฐานการกอตงกองทนไดแก แกนน ากองทนหมบาน และผใหญบานในทองถนต าบล โดยการผลกดนของแกนน าทองถนแมสลองนอกและในฐานะแกนน าขบเคลอนสวสดการชมชนเขต 3 (อ าเภอแมฟาหลวง แมจน แมสาย เชยงแสน และดอยหลวง) มารวมจดขบวนองคกรสวสดการชมชนนบตงแตป 2551 เปนตนมา ซงแตเดมการจดตงกองทนไมไดด าเนนการในรปแบบกองทนสวสดการชมชนไปเลยทเดยว แตอาศยการขยบฐานสมาชกกองทนหมบาน และแกนน ากลมส าคญคอผใหญบานมารวมจดขบวนองคกรขนใหมในลกษณะการสมทบเงนเพอเขากองทนเพอน ามาจดสวสดการพนฐานใหกบสมาชก ซงเรมแรกขยายมสมาชกไมถงหนงรอยคนปะปนอยกบบรรดาสมาชกกองทนหมบาน ท าใหลกษณะการด าเนนงานตงแตเรมแรกมาจนถงปจจบนจงเปนการขบเคลอนงานสวสดการชมชนบนฐานสมาชกกองทนหมบาน และแกนน าหมบานทมสถานะทะเบยนสมาชกองคกรแยกเปนสองกลมในกลมสมาชกเดยวกน และอยระหวางการจดระบบทะเบยนสมาชกจ านวนสรอยกวาคนตามทะเบยนใหมสถานะเปนปจจบน เนองจากกองทนมการรวมกลมของสมาชกยงไมเหนยวแนน ประกอบกบการจดการกองทนของคณะกรรมการไมมความตอเนอง สงผลใหสภาพการด าเนนงานทผานมากองทนตองประสบกบสถานะของสมาชกกองทนทไมแนนอนกคอ การยายถน ตาย และขาดการสมทบทหมดสภาพการเปนสมาชกแลวไมมการตดตามและจดระบบขอมลอยางตอเนอง ซงภารกจเหลานจงเปนสงทตองด าเนนการสะสางใหเสรจสนเปนอนดบแรก ส าหรบการเตรยมการแสดงสถานะกองทนเพอเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนในกระบวนการตอไป ตลอดจนการเรมขยายฐานสมาชกกองทนสวสดการชมชนสกลมคนในชมชนรายใหม

การเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนสวสดการชมชน ทองถนต าบลในอ าเภอแมฟาหลวง มเพยง 2 ทองถนต าบลทเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนและไดรบการสมทบไปแลวคอ ต าบลแมสลองนอก และต าบลเทอดไทย สวนอก 2 ทองถนต าบลไดแก ต าบลแมฟาหลวง และแมสลองใน อยระหวางการพฒนาสถานะและการจดระบบทะเบยนสมาชกใหม ซงความจรงแลวในบรรดาทองถนต าบลทงหมด ลวนแลวเคยผานกระบวนการเสนอโครงการโดยมกลไกระดบตางๆ ดงกลาวคอยใหการสนบสนนมาแลว เพยงแตระดบการพฒนาและความกาวหนาตางกนออกไป กรณกองทนสวสดการชมชนต าบลแมสลอกนอก เปนกองทนทมพฒนาเกยวกบ

119 การจดสวสดการชมชนมากกอนทองถนต าบลอนๆ และเปนกองทนแรกทเขาสกระบวนการเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนสวสดการชมชนของอ าเภอแมฟาหลวง กองทนนไดรบการรบรองสถานะกองทนจากคณะกรรมการฯ ในคราวประชมครงท 2/2553 เมอวนท 8 เมษายน 2553 โดยตอมาไดรบการอนมตงบประมาณสมทบกองทนจากคณะกรรมการสงเสรมพฒนาการจดสวสดการชมชน แหงชาต เมอวนท 17 พฤษภาคม 2553 ในขณะทกองทนสวสดการชมชนต าบลเทอดไทย และกองทนสวสดการชมนแมฟาหลวง ซงเปนกองทนทพฒนาตามมากบกองทนสวสดการชมชนแมสลองนอก ตามล าดบ แตมเพยงกองทนสวสดการชมชนต าบลเทอดไทยทเสนอโครงการเขาพจารณาในคราวประชมคณะกรรมการฯ ครงท 3/2553 เมอวนท 30 สงหาคม 2553 และไดรบการรบรองสถานะกองทนจากมตคณะกรรมการในคราวนน และถอวากองทนสวสดการชมชนต าบลเทอดไทย เปนกลมกองทนรนท 2 ของจงหวดทคณะกรรมการฯ มมตรบรองสถานะกองทน

การเชอมโยงสวสดการชมชน และแนวทางการสนบสนนการจดสวสดการชมชนในระยะตอไปกคอ ในอ าเภอแมฟาหลวงมตวอยางกองทนสวสดการชมชนทไมไดเรมจดตงกองทนขนมาจากกระแสขบวนองคกรชมชนดานสวสดการในป 2549-2550 รวมทงไมไดเกดจากแรงสนบสนนโครงการฯ ของรฐบาลในป 2552 ไดแก กองทนสวสดการชมชนต าบลแมสลองนอก ทมรากฐานความเปนมาของกองทนมาจากปญหาผดอยโอกาส ความยากไรในโอกาสการศกษาและอาชพดงกลาวขางตน ประกอบกบการด าเนนงานของกองทนอยกบชมชนทองถนมานาน และมกจะยดกองทนเปนศนยกลางของการขอรบความชวยเหลอหนาหมของชมชน สงผลใหการจดสวสดการของกองทนครอบคลมมากไปกวาสวสดการพนฐาน (เกด แก เจบ และตาย) มาเปนเวลาเกอบ 10 ป กอนมโครงการฯ เกดขน จนกระทงไดพฒนาสศนยการเรยนรประเภทตางๆ มากกวา 10 เรอง เพอเชอมโยงกบกองทนสวสดการชมชน นอกจากนยงพบวากองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลเทอดไทยยงด าเนนงานในลกษณะองคกรสาธารณประโยชนทคอยใหการชวยเหลอทองถนกจกรรมตางๆ เชน การสงเสรมออกก าลงกาย การประชมในระดบทองถนต าบล และการปลกปา เปนตน ซงเปนการสนบสนนทงก าลงกายจากสมาชกกองทนและก าลงทรพยสมทบชวยเหลอ ท าใหกองทนอาศยการเชอมโยงกจกรรมทเกดขนเปนการขยายฐานสมาชกและสรางความเชอมนจากคนในทองถนใหเพมขนตามล าดบอกดวย หลงจากทคนในทองถนเคยเขาใจเพยงวากองทนดงกลาวเป นการด าเนนงานของกลมผสงอายของต าบล แตปจจบนไดเรมเปลยนทศนคตโดยเขาใจวาเปนขบวนการของคนในชมชนในการจดสวสดการชมชนตามแนวทางการสนบสนนของรฐบาล และนบเปนการเชอมโยงการจดสวสดการชมชนสกจกรรมอนอยางเปนรปธรรมโดยผานการจดกจกรรมระหวางกลมผสงอายซงเปนฐานสมาชกของกองทนสวนใหญกบกลมองคกรอนๆ จนท าใหสามารถขยายฐานสมาชกและเชอมโยงงานสวสดการชมชนสงานสาธารณประโยชน และพฒนาของทองถนไดอยางจรงจงภายในเวลาไมนาน สวนทองถนต าบลแมฟาหลวง และแมสลองใน ยงคงด าเนนการจดสวสดการชมชนขนพนฐานกบกจกรรมเพอการสงเสรมอาชพ ซงเปนรากฐานกจกรรมเดมทมงตอบสนองกบปญหาและความตองการของคนในชมชนเมอครงยงมสถานะเปนเครอขายกลมออมทรพย และกองทนหมบาน ปจจบนกองทนทง 2 แหงอยระหวางการพฒนาสถานะกองทนในด าเนนการเปนกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบลใหเตมรปแบบ มเพยงการจดสวสดการพนฐานในระดบเทาทจ าเปนใหแกสมาชก โดยยงไมมการเชอมโยงกจกรรมทางสงคมอนๆ อยางเปนรปธรรม

120

ศกยภาพและแนวทางการสนบสนนการบรหารจดการระบบสวสดการชมชนของชมชนชาตพนธ ในจงหวดเชยงราย

ดวยรากฐานของการจดตงกองทนทตางกนในแตละทองถนขางตน ท าใหแนวทางการสนบสนนการจดสวสดการชมชน จงตองจ าแนกตามสถานะการพฒนาทเกดขนกบแตละทองถนต าบล ณ ปจจบนไดเปน 3 ลกษณะไดแก ลกษณะแรกคอ การจดการศนยเรยนรในทองถนและเชอมโยงกจกรรมทางสงคม ลกษณะทสองคอ การขยายการจดสวสดการจากขนพนฐานสการเชอมโยงงานเพอสงคม และลกษณะทสามคอ การพฒนาสถานะกองทนสการจดสวสดการชมชนขนพนฐาน สรปไดวากองทนสวสดการชมชนต าบลแมสลองนอก จดเปนกองทนทมลกษณะจดการศนยเรยนรในทองถนและเชอมโยงกจกรรมทางสงคม การพฒนาภายในองคกรจะตองมการถายทอดและสบทอดการเรยนรในเรองการจดสวสดการชมชนระหวางสมาชกในกองทน ล าพงอาศยกลไกการท างานชดเดมฝายเดยวกจะท าใหขาดความตอเนองในกระบวนการท างาน การถายทอดอดมการณ และกระจายแนวคดดานสวสดการชมชน นอกจากนศนยเรยนรตองเปนตวแทนของภมปญญาของทองถนเพอการพฒนาทองถนอยางตอเนอง ทงนเพราะบรรดากลมองคกรทเปนสวนหนงของสมาชกกองทนสวสดการชมชนแลว บางกลมยงเปนตวแทนของศนยเรยนรของทองถนทแสดงถงกจกรรมการเชอมโยงระหวางกองทนและกลมองคกรไปดวยกน และสงทตองวางแผนตอไปในอนาคตอนใกลกคอ ตองแสวงหาลการสมทบงบประมาณกองทนใหมากกวา 3 ขา เพราะล าพงกองทนสวสดการชมชนทมาจากการสมทบ 3 ทาง (ชมชน ทองถน และรฐบาล) ตามแนวทางการเบองตนของโครงการไมสามารถประกนความยงยนไดแนนอนในอนาคต เนองจากอาจมปจจยเสยงจากความไมแนนอนของนโยบายสนบสนนจากรฐบาล และความไมมนคงถงสถานการณใหความชวยเหลอจากองคกรปกครองทองถนในแตละสมย ซงจะตองบรหารจดการเพอรกษาสถานะกองทนเพอกาวไปขางหนาใหได

กรณกองทนสวสดการชมชนต าบลเทอดไทย มสถานะกองทนทก าลงการขยายการจดสวสดการจากขนพนฐานสการเชอมโยงงานเพอสงคม อาจตองทบทวนการจดสวสดการทสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของทองถนใหมากขน ซงสงทส าคญของการด าเนนการภายในชวงขณะนเปนชวงทกองทนก าลงไดรบงบประมาณสมทบกองทนจากรฐบาลไปเมอปลายป 2553 โดยเทากบวามปจจยชวยเตบความสามารถในการจดสวสดการของกองทนไปดวย ดงนนภายใตระเบยบกฎเกณฑของกองทนทระบประเภทสวสดการส าหรบสมาชกและชมชน จงจ าเปนตองมการทบทวนโดยคณะกรรมการบรหารกองทนและสมาชกวาควรจะเพมเตม ขยายหรอปรบปรงใหมความเหมาะสมยงขนในระยะการขบเคลอนกองทนภายใน 5 ปแรกหรอชวงตงตวไดน โดยจะมผลตอการสรางความเชอมนในกองทนสวสดการของสมาชกและคนในชมชน รวมทงสวสดการทมการเชอมโยงกบกจกรรมทางสงคมตองเนนการมสวนรวมของสมาชก เพอใหการด าเนนงานของกองทนเปนเรองของการสนบสนนวถชวตปกตของทองถน และท าใหเกดทศนคตรวมกนระหวางสมาชกและคนในชมชนเกดขนไปในท านองทวากองทนสวสดการชมชนไดมสวนสรางสมพนธและแทรกซมอยในวถชวตของคนในชมชน ไมไดเปนเรองจดการสวสดการขนพนฐานเพยงอยางเดยว โดยจะสงผลไปถงการขยายฐานสมาชกในการแนะน า ประชาสมพนธถงคนในชมชนใหเขารวมเปนสมาชกของกองทนสามารถท าไดงายขน

121

สวนกองทนสวสดการชมชนต าบลแมฟาหลวง และกองทนสวสดการชมชนต าบลแมสลองใน จดอยในสถานะเหมอนกนคอ ก าลงการพฒนาสถานะกองทนสการจดสวสดการชมชนขนพนฐาน อยางแรก คณะกรรมการของกองทนจะตองเรงด าเนนการจดระบบบญชและทะเบยนสมาชกกองทนในเปนปจจบน เนองจากสถานะของกองทนทเปนอย ไมไดด าเนนการเฉพาะกองทนสวสดการชมชนทมสมาชกและเงนสมทบเพอจดสวสดการเพยงอยางเดยว แตยงมสมาชกและเงนออมทมาจากฐานกลมองคกรเดม ซงจ าเปนตองจดระบบทงบญชการเงน และทะเบยนสมาชกใหอยในสถานะการด าเนนงานของกองทนสวสดการชมชนเฉพาะเกดขนใหได และอยางทสองทเลยงไมไดตามกระบวนการตอไปคอ การเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนจากรฐบาล มความจ าเปนอยางยงส าหรบกองทนทตองมผทมความรความเขาใจในระบบเอกสารเสนอโครงการแตละอยางไวชวยด าเนนการเฉพาะ เนองจากบางครงแมวาสถานะของกองทนมความพรอมหรอมคณสมบตครบตามหลกเกณฑทจะสามารถเสนอโครงการไดแลว แตหากยงไมสามารถจดท าระบบเอกสารเสนอโครงการทถกตองกจะสงผลใหเกดความลาชาในกระบวนการเสนอขอรบการสมทบกองทน และไมสามารถด าเนนการจดสวสดการใหกบสมาชกไดตามแผนงาน

อภปรายผล การจดสวสดการชมชนไมไดเปนเรองใหมทเพงเกดขนในสงคมไทยเมอป พ.ศ. 2552 ภายหลงรฐบาลประกาศด าเนนโครงการสนบสนนการจดสวสดการชมชน แตเปนเรองพนฐานทมมานานกบสงคมมนษยทกยคทกสมย ตราบใดทมนษยยงเผชญกบความไมมนคงทไมสามารถทราบเหตการณลวงหนาในวถชวต อยางสงคมในอดตมหลายแนวคดทพยายามอธบายปรากฏการณตอสเพอใหไดมาซงสวสดการความเปนอยทด โดยเฉพาะยคสงคมชนชน เชน แนวคดปฏรปรอบดาน หรอแนวคดกลมสงคมนยมของมารกซสตดงเดมทเหนวา การเปลยนแปลงทจะท าใหคนยากจนสวนใหญไดอยดกนดอยางยงยนคอ การเปลยนระบบกรรมสทธและระบบสงคม จากระบบทนนยมททรพยสนสวนใหญเปนของชนชนนายทน มาสระบบสงคมนยมททรพยสนและปจจยการผลตเปนของชนชนแรงงาน เพอใหดอกผลจากปจจยการผลตเหลานกจะตกเปนของผใชแรงงานสรางความอยดกนดใหแกชนชนแรงงานอยางถวนหนา

ตอมาเรองการจดสวสดการไดมแนวคดเสรนยมทเชอมนในทฤษฎเศรษฐศาสตรคลาสสค เชอมนในกลไกในตลาดเสรและเสรภาพสวนบคคล โดยตความวา เสรภาพหมายถง การปราศจากการกดข แตไมใชการปกปองคมครองใหรอดพนจากภาวะความทกขยากล าบาก แนวคดนตรงกนขามกบพวกมารกซสตและพวกเฟเบยนทเหนวาเสรภาพหมายถง การท าใหมนษยมศกดศร มความเสมอภาค ในความคดของพวกเสรนยม ความยากจนและความทกขยากของคนชนลางเปนเรองสวนบคคล ไมใชเรองของระบบและโครงสราง ความยากจนและความทกขยากของบคคลเกดขนจากความลมเหลวของคนๆ นน ไมใชความลมเหลวของระบบเศรษฐกจและการเมอง เพราะในตลาดเสร ปจเจกบคคลตองแขงขนกนดวยศกยภาพและประสทธภาพ จงเปนไปไมไดทจะท าใหทกคนมความเทาเทยมกน เมอทกคนมสทธในชวตของตนเองกควรมสทธทจะจนได ไมใชเรองระบบ

จากแนวคดทง 2 อยางเกยวกบการจดสวสดการ แมวาจะมความขดแยงกนในระดบการใหความส าคญกบตวบคคลทจะมสทธไดรบสวสดการ แตกแสดงใหเหนถงววฒนาการของงานสวสดการตางยคกน และแสดงใหเหน

122 ถงทางความคด ความเชอ และพลงการขบเคลอนของกลมชนหรอกลมองคกรจะเปนพลงในการขบเคลอนงานสวสดการใหเปนหลกประกนความมนคงและความอยดเกดขนในทองถนหรอสงคมนน ซงสอดคลองกบผลการศกษาทพบวาในทองถนกอนจะมการจดสวสดการในรปกองทนตามแนวทางของขบวนองคกรชมชน หรอตามโครงการเชนปจจบนไดมกลมองคกรเกาแกทท าหนาทจดสวสดการชมชนมาแลวไดแก กลมออมทรพย กลมฌาปนกจ และกลมอาชพตางๆ ซงเปนรากฐานส าคญของการจดตงกองทนสวสดการชมชน และ เปนรากฐานของการเรยนรรวมกนของคนในทองถนมานาน แมวากลมองคกรเหลานนจะไมไดชอวาเปนองคกรสวสดการโดยตรง แตกยงมเรองสวสดการทรวมอยดวยกบการด าเนนงาน เชน การสงเคราะหชวยเหลอสมาชกยามประสบภย การใหกฉกเฉน การรวบรวมเงนสงเคราะหศพสมาชก เปนตน ดงนนสถานภาพความพรอมของสงคมไทยภายหลงไดรบอทธพลการพฒนาทนนยมตามแนวคดเสรนยมใหมและโครงขายความปลอดภยทางสงคม (คปส.) ทมเรองหลกๆ เกยวกบสวสดการเพอความเปนอยทดของสงคม 4 เรองกคอ (1) บรการสงคม (Social service) (2) การสงเคราะหสงคม (Social assistance) (3) การประกนสงคม (Social insurance) หรอ “โครงการความมนคงทางสงคม” (social security schemes) และ (4) โครงการชวยเหลอและบรการสงคมทจดโดยเอกชน แตในจ านวนเรองทงหมดไดสะทอนเหนวาสภาพบรบทของสงคมไทยยงไมอาจด าเนนการไดครบทง 4 ดานอยางบรบรณ เนองจากสงคมไทยมรากฐานมาจากสงคมไพร และสงคมแหงศกดนาทฝงรากมานาน ท าใหประชาชนมทศนะเปนผรบ และรฐเปนผให เสรภาพทางความคดของประชาชนสวนใหญจงไมอาจเสรดงทนนยมตามแนวคดเสรนยมใหม สวสดการทจดขนโดยรฐในระยะแรกเรมจงเปนไปตามหลกคด “บ าบดทกข บ ารงสข” ใหกบประชาชน แมวาตอมา พ.ศ. 2475 มประกาศจากคณะราษฎรทวา “จะตองบ ารงความสขสมบรณของราษฎรในทางเศรษฐกจ โดยรฐบาลจะหางานใหราษฎรทกคนท า จะวางโครงการเศรษฐกจแหงชาต ไมปลอยใหราษฎรอดอยาก” แตแนวคดและหลกการนกไมไดถกน ามาใช เพราะเกดขดแยงทางความคดกนเอง เพราะเหนวาเปนแนวคดและหลกการแบบสงคมนยม หลงจากนนเปนตนมา แนวคดสวสดการสงคมในสงคมไทยกแคบลงโดนหนไปใหความส าคญกบงานดานประชาสงเคราะห (Public assistance) เนนชวยเหลอประชาชนผดอยโอกาส ซงจะตองถกทดสอบ (means test) กอนวาดอยโอกาสจรงๆ จงจะไดรบการสงเคราะห ดวยเหตน นโยบายสวสดการสงคมของไทยจงกลายเปนนโยบายการประชาสงเคราะหมาโดยตลอด พฒนาการของการจดสวสดการในสงคมไทยขางตน สะทอนสถานภาพบางประการของทองถนจากผลการศกษาวจยในครงนทวา โครงการสงเสรมการจดสวสดการชมชน แมจะเปนนโยบายของประชาชนเพอประชาชนดวยกน เพยงแตรฐบาลเปนผใหการสนบสนน โดยมขบวนองคกรชมชนเสนอตอรองกบรฐบาลเพอจดสวสดการอยางเปนธรรมของสงคมดวยการสมทบเงนกองทน (เงนบญ) คนละสวน แตดวยความรสกและทศนคตทยงยดตดกบตวผน าท าใหบางทองถนไมสามารถเกดขบวนการดานสวสดการไดเปนอนหนงอนเดยวกน โดยเฉพาะในกลมสมาชกกองทนสวสดการชมชนในอ าเภอแมฟาหลวงมถงรอยละ 62.5 มทศนะวาขบวนการจดสวสดการชมชนทเกดขน และความส าเรจในการด าเนนงานของกองทนตองมาจากตวของผน าชมชนทองถนเปนหลก และการสนบสนนจากภาครฐและหนวยงานทเกยวของเปนประเดนรองลงไป ในขณะทความรก ความสามคคปรองดองของคนในชมชนทองถนซงถอเปนหวใจหลกของการจดสวสดการชมชนกลบเปนประเดนหลง ซงผลจากการศกษา

123 ทไดแสดงถงรากฐานทางความคดของคนในชมชนทยงไมกาวพนจากกลมคนชนปกครอง ไมเกดขบวนการแนวรวมทางความคดดานสวสดการชมชนมาแตตน แตอาศยระดบแกนน าเพยงไมกคนเปนกลไกขบเคลอนมากอน สงเกตไดจากสถานะการกอตงกองทนสวสดการชมชนแตละพนททองถนต าบลไดอยางชดเจน แตผลทเปนประจกษของทนทางสงคมทมอย ไมวาจะเปนรปแบบการจดสวสดการชมชนในทองถนทมมากอนหนาน ผน า หรอแกนน าทมบทบาทในการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนในพนท และกลไกสนบสนนการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนทเกยวของกบพนทไดเปนปจจยสนบสนนใหเกดความพรอมในการด าเนนโครงการฯ ณ ปจจบนไดเปนอยางด โดยเมอน าเอาฐานการจดสวสดการชมชน 8 ประเภทของแตละทองถน ตามโครงการสงเสรมการจดสวสดการชมชนจะพบวาฐานองคกรการเงนชมชนการบรณาการกองทน กองทนสวสดการชมชนจากฐานผสงอาย และกองทนสวสดการจากฐานการชวยเหลอคนจนและผดอยโอกาส หรอจากตวอยางทเปนรปธรรมกคอ กลมองคกรทมอยในทองถนต าบลตางๆ ของอ าเภอแมฟาหลวง ไดแก กลมผสงอาย กลมฌาปนกจ และกลมออมทรพย ไดเปนรากฐานส าคญทท าใหเกดการจดตงกองทนสวสดการชมชนในพนททองถนต าบล และก าลงด าเนนการสรปแบบออมวนละบาท และกองบญสจจะวนละบาทตามแนวทางการขบเคลอนสวสดการชมชนอยในขณะน ดงนนการทแตละทองถนต าบลจะด าเนนการใหเปนไปตามแนวทางของโครงการ จงตองสรางรากฐานทางความคดของสมาชกดวยหลกการของสวสดการชมชนไปพรอมๆ กบการพฒนาการจดสวสดการทอาศยเงนเปนเครองมอ แตไมใชเงนเปนเครองน าทาง เพราะจากบทเรยนดานการจดสวสดการทงในระดบประเทศ สงคม และชมชนตางๆ ททบทวนมาเบองตน หากเรมตนจากการเบยงเบนในหลกการหรอผลสมฤทธทคาดหวงมาแตตนกจะน าพาใหการจดสวสดการเกดความลมเหลว หรอไมไดผลเทาทควร รวมทงอาจจะน ามาซงความแตกแยกของคนในชมชนเกดขนซงเปนเรองทตรงกนขามกบหลกการจดสวสดการชมชนทงหมด ดงนนภายใตกระบวนการการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนทเรมจากขยายฐานสมาชกในระดบองคกร หมบาน และครวเรอน จนกระทงครอบคลมถงทกตวบคคลดงเปาหมายของรฐบาลทคาดหวงใหสงคมไทยเกดสวสดการถวนหนาภายในป 2559 ทกทองถนต าบลจะตองยดหลกการของสวสดการชมชนทเนนระบบความสมพนธของคนในชมชนมากกวาเงนกองทนหรอเครองมอการท างานดงพนธะสญญาจากเวทสมชชาสวสดการชมชนในป 2553 ใหเกดขนอยางจรงจง ประกอบกบการน าเอาเจตนารมณตามพระราชบญญตสงเสรมการจดสวสดการสงคม พ.ศ. 2546 (แกไขเพมเตม พ.ศ. 2550) ทสนบสนนใหประชาชน และองคกรภาคสงคมสามารถจดสวสดการสงคมไดดวยตนเองมาเปนหลกการจดการตนเอง โดยเฉพาะวาระในอนาคตอนใกลทแตละทองถนต าบลก าลงจะไดรบการสมทบเงนกองทนจากรฐบาล และองคกรปกครองทองถน (อปท.) ครบทวทกแหงของอ าเภอแมฟาหลวง ซงเปนชวงส าคญของการพฒนาสถานะกองทนใหเตบโตและพฒนาความรเขาใจกบสมาชกถงแนวทางการขบเคลอนการจดสวสดการชมชนไปขางหนาอยางมจดหมายรวมกน

124 ขอเสนอแนะ สถานภาพของชมชนชาตพนธในทองถนอ าเภอแมฟาหลวง ก าลงจะมการเปลยนแปลงในสถานะองคกรหลายแหงเพอเปนองคกรดานการจดสวสดการชมชน โดยเฉพาะองคกรทเปนรากฐานของกองทนสวสดการชมชนทองถนต าบล ซงสงทแตละทองถนต าบลจะตองเผชญอยางเลยงไมไดในเสนทางการขบเคลอนตอไป 2 ประการหลกนนกคอ ประการแรก การพฒนาระบบการจดสวสดการทท าอยางไรจะใหสอดคลองและครอบคลมกบสภาพปญหาและวถชวตของคนในทองถน ประการทสอง การถายทอดการเรยนรรวมกนระหวางองคกร เพอพฒนากลไกรนใหมในทองถนอยางตอเนอง จากขอสรปขางตน จงมขอเสนอแนะถงการน าเอาผลการศกษาวจยครงนไปใช และการศกษาวจยครงตอไปดงตอไปน ขอเสนอแนะในการน าผลการศกษาวจยไปใช ขอมลทไดจากการศกษาวจยครงนจะเปนประโยชนอยางมากตอการตดสนใจหาทางเลอกเพอการพฒนาจดสวสดการชมชนของคณะกรรมการบรหารกองทนสวสดการชมชนทง 4 แหง ซงมขอมลพนฐานทวไป ทศนะคตของประชาชนในพนท และทนทางสงคมทส าคญตอการจดสวสดการชมชน โดยไดมาจากการประมวลสภาพปญหาและความตองการของผทเกยวของในพนททองถนทงหมด และอยางนอยประโยชนเบองตนจากการน าผลการวจยไปใชกจะท าใหไดขอชแนะตอแนวทางการพฒนาการจดสวสดการชมชนในทองถน กคอ

(1) ท าใหแตละทองถนต าบลและทกฝายทเกยวของจะไดหนมาทบทวนรวมกนถงขยายระบบการจดสวสดการใหมากกวาการจดสวสดการขนพนฐาน เนองจากหลกเกณฑการเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทนสวสดการชมชนทระบวาจะตองจดสวสดการไมนอยกวา 3 เรอง นนเปนหลกเกณฑเบองตนส าหรบกองทนทมการเสนอขอรบการสมทบในระยะเรมแรก และหากกองทนไดยดการจดสวสดการขนพนฐานไปตลอดจะท าใหเกดปญหาตามมานนกคอ สมาชกจะเรมเขาใจวากองทนสวสดการชมชนไมไดมบทบาทในการชวยเหลอหรอสรางความสมพนธอยางอนใดใหกบทองถน เพราะล าพงเฉพาะสวสดการขนพนฐานไมไดแสดงถงการสรางระบบความสมพนธระหวางสมาชกเกดขนตามหลกการของการจดสวสดการชมชน พอในเมอยามเกดแกเจบตายกจดสวสดการใหกเปนการจบสน แตในขณะทกองทนจะตองอาศยระบบความสมพนธ ความรกใคร ความสาม คคระหวางสมาชก จงตองเปนการคดนอกกรอบการจดสวสดการขนพนฐานใหได โดยเฉพาะอยางยงในชวงทกองทนสวสดการชมชนแตละแหงอยระหวางเสนอโครงการขอรบการสมทบกองทน และเพงไดรบการสมทบกองทน ซงจะตองมการทบทวนถงสภาพบรบทของชมชนทองถนโดยรวมวายงมประเดนปญหาอนใดทจะตองใหการสนบสนนหรอชวยเหลอ ตลอดจนชวยท านบ ารงศลปวฒนธรรมความเปนอยทดงามรวมกน โดยทายทสดแลวสวสดการทหลากหลายมความสอดคลองกบสภาพชมชนทองถน จะชวยสรางระบบความสมพนธเกดขนระหวางสมาชกมากกวาการจดสวสดการขนพนฐาน นอกจากนยงจะชวยยกระดบสถานภาพและบทบาทของกองทนใหเปนทพงกบทองถนหลายดาน และจะไดรบความเชอมนจากสมาชกวาสามารถเปนหลกประกนความมนคงของคนในชมชนไดมากกวาเดม

125 (2) ชมชนทองถนจะตองก าหนดวาระการท างานของคณะกรรมการใหชดเจน และการกระจายบทบาททกกลมวย กลาวคอ ในระเบยบการบรหารกองทนสวสดการชมชนสวนใหญจะยดหลกการกระจายผแทนทมาท าหนาทเปนคณะกรรมการจากแตละชมชนหมบาน ตลอดจนผแทนหนวยงานในพนทอยแลว ซงเปนหลกการพนฐานตามขอเสนอของโครงการฯ แตสงทมกจะขาดหายไปในระเบยบกคอการไมไดก าหนดระยะเวลาการท าหนาทของคณะกรรมการใหชดเจน เปนผลใหเกดการผกขาดต าแหนงการบรหารกองทนของตวบคคล ตลอดจนท าใหยากในการสรรหา คดเลอก และแตงตงคณะกรรมการในชดตอไปในกรณทกรรมการคนเดมไมสามารถท าหนาทตอไปไดแลว ดงนนสงทแกไขในระดบการบรหารจดการภายในของแตละกองทนสวสดการชมชนกคอ การระบวาระการด ารงต าแหนงของคณะกรรมการใหชดเจน และนอกจากนจะตองยดหลกการการกระจายบทบาทสทกกลมวย ทงนเพอเสรมสรางกระบวนการเรยนรและสรางการมสวนรวมในการท างานของส วนรวมมากขน โดยเฉพาะในกลมคนรนใหมไดแก เยาวชนและคนวยกลางคน ซงจะเปนการลดปญหาการขาดตวแทนการท างานเรองการจดสวสดการชมชนรนตอไปได ขอเสนอแนะในการศกษาวจยครงตอไป การศกษาวจยถงสถานภาพชมชนชาตพนธจงหวดเชยงรายกบการจดสวสดการชมชนครงนเปนการศกษาถงความพรอม ปจจยและองคประกอบทวไปของชมชนทองถนกบการรองรบระบบการจดสวสดการชมชนทรฐบาล องคกรปกครองทองถน (อปท.) และองคกรชมชนทวประเทศก าลงขบเคลอนตามโครงการสงเสรมการจดสวสดการชมชน โดยท าใหทราบวาชมชนพรอมอยางไร มอะไรบาง และควรมแนวทางเบองตนอยางไร ซงเปนการวางพนฐานความเขาใจตอชมชนทองถนในเรองการจดสวสดการชมชน ยงไมใชการศกษาเพอชแนะถงรปแบบการจดสวสดการชมชน และการเชอมโยงระบบการจดสวสดการชมชนทสามารถบรณาการกองทนและระบบวถ ชวต สงคมและวฒนธรรมของคนในชมชนไดอยางชดเจน ดงนนในกระบวนการศกษาดานการจดสวสดการชมชน การศกษาวจยครงนถอวาน ารองของการศกษาวจยครงตอไปในเชงปฏบตการ และการศกษาเชงลกเกยวกบประเดนการบรหารจดการภายในของกองทนสวสดการชมชนทจดตงขนโดยมชมชนเปนผจดการตนเอง และการศกษาถงการพฒนาระบบการจดสวสดการชมชนโดยมกองทนเปนเครองมอวาจะเขาถงสภาพสงคม วฒนธรรมและวถชวตของคนในชมชนโดยรวม หรอท าใหเปนเรองเดยวกนไดอยางไรภายใตสถานภาพชมชน ณ ปจจบน