Embed Size (px)
Citation preview
พมพและจดจำ�หน�ยโดย
สำ�นกพมพกรน ปญญ�ญ�ณในเครอสำ�นกข�วทนวส
๕๐/๓๓ ม.๕ ถ.ประชาราษฎรสาย ๑ ต.ตลาดขวญ อ.เมอง จ.นนทบร ๑๑๐๐๐โทร. ๐๒-๕๒๕-๔๒๔๒ # ๒๐๙-๒๑๐ แฟกซ : ๐๒-๕๒๕-๔๗๖๔
www.gppbook.com, E-mail : [email protected]
บรรณาธการอำานวยการ สนธญาณ ชนฤทยในธรรม รองบรรณาธการอำานวยการ โกศล โพธสวรรณ ผชวยบรรณาธการอำานวยการ เอกชย ชยเชดชกจ ทปรกษา ภรมยศกด สาสนย เวทน ชาตกล ฉตรชย ภโคกหวาย ธชพงศ ธรรมพฒพงศ บรรณาธการบรหาร ศกดศร บญรงศร บรรณาธการ ณฐวฒ แจดสงเนน กองบรรณาธการ ไญยกา เมองจำานงค / สวมล อตอามาตย ผอำานวยการฝายผลต อนรทธ สวคนธกล ผอำานวยการฝายการตลาด เจนจรา เจรญชพ รปเลม พนม ลอส พมพท บรษท ส.เจรญการพมพ จำากด โทร. ๐-๒๙๑๓-๒๐๘๐ ราคา ๑๕๐ บาท
มหาบพตรในหลวงทรงถาม พระอรหนตตอบ
(ฉบบปรบปรง)โดยวระวฒนชลสวสด
ISBN : 978-616-526-409-9
พมพครงท ๑๑ ตลาคม ๒๕๕๖
ครงหนง ขาพเจาเคยสงสยวา เพราะเหตใดพระพทธศาสนาจงไดประดษฐานสถตบวรอยางมนคงอยในสยามประเทศอนเปนดนแดนเกาแกทเคยเรยกรวมกนวา “สวรรณภม” แหงน ทามกลางกระแสไหลบาของวฒนธรรมตะวนตก อทธพลของอดมการณลทธการเมอง การพฒนาทางวทยาศาสตรแหงวตถ ตลอดจนถงลทธลาอาณานคม สงคราม และการเปลยนแปลงทางการเมอง
สงตางๆ เหลาน โหมกระหน�าพดพาถาโถมเขาใสสงคมไทยอยางหนกหนวงตลอดชวงเวลานบศตวรรษ แตพระพทธศาสนากยงยนหยดมนคงอยไดในสงคมไทยมาจนถงปจจบน แมจะมคนตงขอสงสยวา ชาวไทยนนเปนชาวพทธแทจรงหรอไม รจกรจรงกบค�าสอนของพระพทธเจาแคไหน ซงปญหานเปนปญหาทางปญญา ไมใชปญหาทางศรทธา ปญญาจะพงเกดขนไดนนตองมศรทธาเปนบาทวถอยเสมอ ชาวไทยสวนใหญแมจะไมใชชาวพทธโดยปญญา แตกนบไดวาเปนชาวพทธโดยศรทธา
เมอเรายอนกลบไปดประเทศและภมภาคตางๆ ทเคยมพระพทธศาสนาประดษฐานอยเมอครงอดต หลายๆ ประเทศใน ปจจบนแทบจะไมเหลอรองรอยในอดตใดๆ ทแสดงใหเหนวา พระพทธศาสนาเคยเปนทยดเหนยวจตใจของคนในประเทศนนๆ
ค�ำน�ำผเรยบเรยง
4 ม ห า บ พ ต ร
สาเหตทพระพทธศาสนายงยนหยดอยไดในสงคมไทยคงจะมหลายองคประกอบหลายปจจยทเปนสวนส�าคญทท�าใหพระพทธศาสนายงคงมนคงอยได องคประกอบหนงทไมสามารถปฏเสธไดเลยกคอ ความสมพนธและการเกอกลกนระหวาง “สถาบนพระมหากษตรย” กบ “พระพทธศาสนา”
พระมหากษตรยไทยทกพระองคตงแตอดตจนถงปจจบนนนลวนแตทรงเปนองคเอกอครศาสนปถมภก ทรงเปนพทธมามกะ ทรงเปนแบบอยางของพทธศาสนกชนทดแกพสกนกรชาวไทย ความเกอกลกนระหวางสถาบนพระมหากษตรยกบพระพทธศาสนานเองทเปนปจจยส�าคญประการหนงทท�าใหพระพทธศาสนาประดษฐานอยางมนคงในสยามประเทศจนถงปจจบน
ความสมพนธทเขมแขงมนคงระหวางสถาบนพระมหากษตรย และพระพทธศาสนาไมไดมมตเฉพาะเพยงแคสองฝายเทานน ประชาชนพสกนกรชาวไทยแหงสยามประเทศยงไดอานสงสผลบญในการนอกดวย เราผานพนวกฤตการณตางๆ มาได กดวยก�าลงแหงพระปรชาของพระมหากษตรย ในขณะเดยวกน สงคมของเราสงบสขอยไดดวยก�าลงแหงศลธรรมของพระพทธศาสนา
“พระบาทสมเดจพระเจ าอย หวภมพลอดลยเดช” หรอ “ในหลวง” ของเรา ทรงเปนพระมหากษตรยอกพระองคหนงททรงสนพระทยในพระพทธศาสนาอยางจรงจง ทรงเปนแบบอยางในการศกษาและปฏบตธรรมดวยพระองคเองกบพระอาจารยสายวปสสนากรรมฐานอยอยางสม�าเสมอ บทสนทนาระหวางในหลวงกบพระสงฆอรยเจาเหลานน ทงพระราชปจฉาททรงถามและพระราชด�ารสททรงตอบ หรอแมแตพระบรมราโชวาททในหลวงพระราชทานใหแกคณะบคคลในโอกาสตางๆ กนนน แสดงใหเหนถงพระปรชาอจฉรยะท
5ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
แสดงใหเหนวา พระองคทรงมความเขาพระทยในพทธธรรมอนลกซงอยางแทจรง
นอกจากน เนอหาในบทพระธรรมเทศนาทพระสงฆอรยเจาเตรยมมาเพอแสดงพระธรรมเทศนาถวายในโอกาสตางๆ นน สวนใหญมเนอหาทเปนธรรมะขนสง ซงแสดงใหเหนวา พระสงฆอรยเจาเหลานนเตรยมมาเทศนถวายใหกบพระมหากษตรยผทรงรธรรมะขนสงอยางแทจรง บทธรรมตางๆ ไมวาจะเปนพระราชปจฉาทตรสถามตอบกบพระอาจารยตางๆ พระบรมราโชวาททประกอบดวยธรรมะ พระธรรมเทศนาหนาพระทนงทเตมไปดวยปรศนาธรรม บทธรรมเหลานลวนเปนสงทมประโยชน เมอเราไดอานไดศกษาแลว เราจะไดความรทางธรรมทเพลดเพลนเปนอยางยง ไมรสกเบอหนายเลย
ข าพเจ า เ รยบเ รยงหนง สอเล มน โดยพยายามยดหลก “ธรรมวาท” ทพระพทธเจาตรสสอน เปนหลกการส�าคญในการเรยบเรยง การยดหลกธรรมวาทนนจะตองเปนการกลาวใหตรงตามธรรม ถกตองตรงตอความเปนจรง กลาวอยางเปนธรรม กลาวอยางยตธรรม สงใดถกตองตรงตอธรรมกวาถกตองตรงตอธรรม สงใดควรยกยองสรรเสรญเทดทนบชากวาสงนนควรยกยองสรรเสรญเทดทนบชา ไมมเจตนาทจะกลาวเกนกวาธรรมเลย
ปฏปทาธรรมของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเปนอยางไร รอยพระยคลบาทนนไดบงบอกอยในตวเองอยแลว บคคลพงใชสมมาปญญาพจารณาใครครวญใหเขาใจตามความเปนจรงไดดวยตวเอง ฉนใด ธรรมะขององคสมเดจพระธรรมราชาบรมไตรโลกนาถอนไดแกพระพทธเจา บคคลกพงน�าไปปฏบตใหรเหนธรรมตามความเปนจรงไดดวยตวเอง ฉนนน
วระวฒน ชลสวสด
ค�ำน�ำส�ำนกพมพ
สารานกรมภาษาองกฤษเลมหนงทมชอวา “Britannica” เคยเขยนขอความถงประเทศไทยไวตอนหนงวา “ศาสนาประจ�าชาต (Official Religion) ของประเทศไทยนนคอ พระพทธศาสนา” แตเมอเขยนถงประเทศอนๆ ทนบถอพระพทธศาสนาเหมอนกบประเทศไทย อนไดแก ศรลงกา พมา ลาว เขมร เวยดนาม จน ญปน และเกาหล สารานกรมเลมนนกลบเขยนวา “ประเทศเหลานไมมพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ�าชาต”
ค�าถามกคอ อะไรทท�าใหผเขยนสารานกรม Britannica ยกใหประเทศไทยเปนประเทศทนบถอพทธเพยงประเทศเดยวทมพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ�าชาต
มนกวชาการดานพระพทธศาสนาเคยวเคราะหไววา การทประเทศไทยมพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ�าชาตนนเปนเรองทเกยวของกบ “พระมหากษตรยไทย” และ “คณะสงฆไทย” อยางใกลชด
เราชาวพทธทกคนทราบกนดวา พระมหากษตรยไทยทรงเปน “พทธมามกะ” มากอนทรฐธรรมนญจะบญญตเอาไวยาวนานมาก คอทรงเปนองคพทธมามกะมาตงแตสมยสโขทยแลว และทรงเปนมาอยางนนตลอดทกพระองค ตลอดทกยคทกสมย
7ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
การท รฐธรรมนญบญญตให พระมหากษตรย ทรงเป นพทธมามกะนนเปนเพยงแคการคลอยตามกลไกทางวฒนธรรมและจารตประเพณทเกดขนจรงและเกดขนมาอยางยาวนานเทานน
ทพระพทธศาสนาไดรบการประดษฐานไวในประเทศไทยอยางมนคงเขมแขงมาโดยตลอดกเพราะมสถาบนพระมหากษตรยเปนสงค�าจน ในประเทศใดทสถาบนพระมหากษตรยมความออนแอหรอถกลมเลก ผลส�าคญอยางหนงทตามมากคอ พระพทธศาสนาในประเทศเหลานนจะออนก�าลงลงไป
พระบาทสมเดจพระเจาอย หวภมพลอดลยเดชในรชกาลปจจบน หรอ “ในหลวง” ของเรา กเปนพระมหากษตรยไทยอก พระองคหนงททรงเปน “พทธมามกะ” และ “องคเอกอครศาสนปถมภก” ซงในดานหนงกถอวาเปนพระราชจรยาวตรททรงด�าเนนไปตามกลไกทางวฒนธรรมและจารตประเพณทสบเนองมาจากอดตจวบจนกระทงถงปจจบน
แตในอกดานหนง การทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนพทธมามกะและองคเอกอครศาสนปถมภกนนอาจกลาวไดวา ยงเปนพระราชปฏปทาททรงด�าเนนไปตามความสนพระทยอยางลกซงในหลกธรรมค�าสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนการสวนพระองคอกดวย พระองคทรงเปนองคเอกอครศาสนปถมภกททรงแขงขนในการท�านบ�ารงพระพทธศาสนาและทรงเปนพทธมามกะทแสดงพระองคผานทางการศกษาและปฏบตธรรมไมนอยไปกวาพระมหากษตรยไทยพระองคอนๆ ในอดตเลย
การทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนพทธมามกะนนเปรยบเสมอนดวงจนทรอนมรศมทนมนวลและเยนชนของพระพทธศาสนา
8 ม ห า บ พ ต ร
ประชาชนคนไทยทกคนไมวาจะนบถอศาสนาใดกตาม ตางกยอมรบรวมกนวา ดวงจนทรกเปนอยางน และดแลวทเปนอยางน คอดตรงเปนดวงจนทรทสองสวางใหแกคนทกคนอยางเทาเทยมกน
เชอเหลอเกนวา คงไมมประชาชนคนไทยทนบถอศาสนาพทธ ศาสนาครสต ศาสนาอสลาม ศาสนาฮนด หรอศาสนาสกขคนไหน จะตองการใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนอยางอนนอกจากพทธมามกะ
เฉกเชนเดยวกบทไมตองการจะใหดวงจนทรเปลยนรศมจากทเปนอยไปเปนอยางอน เพราะรศมของดวงจนทรตามทเปนอยนเปนสงทดอยแลว ชอบอยแลว ส�าหรบประชาชนคนไทยทกคนแลวนนเอง
ส�ำนกพมพกรน ปญญำญำณ
ส ำ ร บ ญ
l เมอ ‘พระราชา’ สนทนาธรรมกบ ‘พระอรหนต’ ๑๐
l ‘พระมงคลวเสสกถา’ พระธรรมเทศนาในพระราชส�านก
สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช
สกลมหาสงฆปรณายก รบพระราชทานถวาย ๑๔
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ๒๖
l พระธรรมเทศนาในระหวาง ๑๕ วน แหงการทรงผนวช
ถวายโดย พระพรหมมน (ผน สวโจ) ๓๔
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงปดลย อตโล ๔๘
l ‘ธมมวจกขณกถา’ ธรรมทควรพงเหนโดยประจกษ
รบพระราชทานถวายโดย พทธทาสภกข ๕๔
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงปฝน อาจาโร ๖๒
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงปโตะ อนทสวณโณ ๗๒
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงพอเกษม เขมโก ๘๐
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงพอสมชาย ฐตวรโย ๙๔
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงพอฤๅษลงด�า
(พระมหาวระ ถาวโร) ๑๐๐
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงพอพธ ฐานโย ๑๒๐
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงปเหรยญ วรลาโภ ๑๗๔
l บทพระราชปจฉา ถวายวสชนาโดย หลวงตามหาบว ญาณสมปนโน ๑๘๐
ครงแรกทขาพเจาไดเหนบทสนทนาพระราชปจฉาวสชนา
ธรรมทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวตรสถามพระราชปจฉาธรรมตอ
พระอาจารยดานสมถวปสสนาองคตางๆ แลว ขาพเจากรสกทงและ
ประหลาดใจเปนอยางมาก เพราะไมเคยคดมากอนเลยวา พระบาท
สมเดจพระเจาอย หวจะทรงสนพระราชหฤทยในพระธรรมของ
พระพทธศาสนาถงเพยงน
ทงทพระราชภารกจทมอยมากมายนนนาจะเปนอปสรรคใน
การศกษาและปฏบตธรรมอยเปนอยางมาก แตในหลวงกยงทรงสละ
เวลาพกผอนสวนพระองคทมอยนอยนดนน เอาเวลามาศกษาและ
ปฏบตธรรม เหนไดจากค�าถามพระราชปจฉาธรรมทตรสถามพระ
อรยเจาเหลานน ซงค�าถามเหลานไมใชค�าถามของผไมเคยสนใจ
ธรรมะหรอไมมความรทางธรรม ค�าถามเหลานบอกใหเรารอยในตว
เนอหาของค�าถามเองวา ผถามคอ “ผทมธรรมะในใจ”
หากผถามเปนคนธรรมดากเรยกไดวา ผถามคอ “อบาสก”
“อบาสกา” “พทธศาสนกชนทดในพทธศาสนา” หากผถามเปน
พระสงฆกเรยกไดวา ผถามคอ “พระสงฆสปฏปนโน” แตหาก
ผถามคอพระราชาหรอพระมหากษตรย เรากเรยกไดวา ผถามนนคอ
“พระธรรมราชา” อยางแนนอน
เมอ ‘พระราชา’
สนทนาธรรมกบ ‘พระอรหนต’
11ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
นอกจากบทพระราชปจฉาวสชนาธรรมระหวางพระบาทสมเดจ
พระเจาอย หวกบพระอรยเจาแลวกยงม “พระธรรมเทศนาหนา
พระทนง” ซงพระอรยเจาไดแสดงใหพระองคทรงสดบในโอกาสตางๆ
กน เนอหาอนลกซงของพระธรรมเทศนาททานเทศนตอหนาพระทนง
นนยอมบงบอกใหเรารอกเชนกนวา พระอรยเจาทานเจตนาเตรยมมา
ส�าหรบพระองคเปนการเฉพาะ เพราะรวาผทฟงอยอนไดแกพระบาท
สมเดจพระเจาอยหวนนทรงมความรในธรรมอยในขนสง เชน พระ
ธรรมเทศนาหนาพระทนงททานพทธทาสภกขรบพระราชทานถวายแด
พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทมเนอหาเกยวกบความหมายของค�าวา
“ธรรม” ซงถอวามอรรถลกซงมาก
อกประการหนงทแสดงถงความเปน “พระธรรมราชา” ของ
พระบาทสมเดจพระเจ าอย หวได ดกคอ พระบรมราโชวาทท
พระราชทานใหแกคณะบคคลในโอกาสตางๆ กน เนอหาในพระบรม
ราโชวาทนนสามารถบงบอกไดวา พระองคทรงมความเขาใจในธรรม
อยางลกซงเพยงใด เชน พระบรมราโชวาททพระราชทานแกคณะผ
แทนพทธสมาคมทวประเทศ เรอง “ศกษาธรรมเพออะไร” เมอวนท
๑๓ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๒๓ นอกจากน พระองคยงทรงอธบายหลก
12 ม ห า บ พ ต ร
การปฏบตสมาธไดอยางลกซงมาก แสดงใหเหนวา พระองคทานไม
เพยงแตทรงศกษาธรรมเทานน แตยงทรงปฏบตธรรมอยางจรงจง
ดวย
สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆ-
ปรณายก (เจรญ สวฑฒโน) ไดบอกเลาถงความสนพระราชหฤทย
ในพระพทธศาสนาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวซงมมาตงแตครง
ยงทรงพระเยาว ดงน
“พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงปฏบตพระราชกจ
ทางพระพทธศาสนาอยางสมบรณมาตงแตพระชนมพรรษา
ยงนอย ดงทไดเคยทราบวา ไดทรงพอพระราชหฤทยใน
การฟงเทศนทมอยเปนประจ�า ในคราวบ�าเพญพระราชกศล
ถวายทพระบรมศพรชกาลท ๘ แมจะเปนเทศนกณฑยาว
กทรงพอพระราชหฤทยฟง ทรงเรมสนพระราชหฤทยใน
พระพทธศาสนา เมอไดทรงพบปะกบพระมหาเถระผใหญ
กมพระราชปจฉาและทรงสดบขอธรรมนนๆ อยเนองๆ
โดยเฉพาะไดมโอกาสเฝาสมเดจพระสงฆราชเจา วด
บวรนเวศวหาร (ม.ร.ว.ชน นพวงศ) ไดทรงสดบฟงธรรม
เปนครงคราวตลอดมา ท�าใหทรงเขาพระราชหฤทยในธรรม
และสนพระราชหฤทยในพทธศาสนามากขน”
เราจะเหนวา ความสนพระราชหฤทยในพระพทธศาสนาของ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหวมมานานแลว และไมเคยจางหายไป
จากพระราชหฤทยของพระองคจวบจนถงปจจบน ความศรทธาท
แนวแนในพระพทธศาสนานเองทท�าใหพระองคเสดจพระราชด�าเนน
ไปกราบนมสการพระอาจารยตางๆ แมทานเหลานนจะอยหางไกลใน
13ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
ถนทรกนดารกตาม
พระอรยเจาทพระบาทสมเดจพระเจาอย หวเสดจพระราช
ด�าเนนไปกราบนมสการนนมหลายองค เชน พระปาวปสสนา
กรรมฐานสายพระอาจารยมนทพระองคทรงนบถอเปนพระอาจารย
นอกจากนกมหลวงปโตะ อนทสวณโณ พระราชพรหมยาน (หลวงพอ
ฤๅษลงด�า) เปนตน ซงในการเสดจพระราชด�าเนนไปกราบนมสการ
พระอรยเจาทงหลายนน พระองคทรงมพระราชปฏสนถารสนทนา
ธรรมกบพระอรยเจาอยเสมอๆ เนอหาในการสนทนาธรรมระหวาง
พระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบพระอรยเจาทงหลายนนเปนธรรมะท
ลกซง บางครงลกศษยของพระอาจารยทงหลายกไดบนทกเทปเอาไว
บางครงพระอาจารยทานกเปนผเลาใหลกศษยฟงอกทหนง
เปนทนาเสยดายอยางยงทบทสนทนาพระราชปจฉาวสชนาธรรม
ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกบพระอรยเจาทไดมการถายทอด
และเกบรกษาเอาไวนนมอยไมมากนก แตเพยงแคนนกเพยงพอทจะ
ท�าใหเราไดรวา ในหลวงของเรานนทรงเปน “พระธรรมราชา” อยาง
แทจรง
ทส�าคญทสดกคอ ประโยชนทเราจะไดรบจากการศกษาบท
พระราชปจฉาวสชนาธรรมน ซงเพยงแคไดศกษาท�าความเขาใจอยาง
ละเอยดกเสมอนหนงไดศกษาหนงสอธรรมะเลมใหญเลมหนงเลย
ทเดยว
‘พระมงคลวเสสกถา’
พระธรรมเทศนาในพระราชส�านก
สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช
สกลมหาสงฆปรณายก
รบพระราชทานถวาย
“สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆ-
ปรณายก” (เจรญ สวฑฒโน) พระสงฆราชองคท ๑๙ แหงกรง
รตนโกสนทร ไดรบการยอมรบจากคณะสงฆวา ทรงเปนทงนกปรยต
ทเปนพหสตและนกปฏบตทเครงครด ทานศกษาการปฏบตสมถ-
ภาวนาจากพระปากรรมฐานสายพระอาจารยมน และมความสนท
สนมกบพระอาจารยทงหลายนนเปนอยางด พระอรยเจาทสมเดจพระ
ญาณสงวรฯ เคยเสดจไปปฏบตธรรมดวยมหลายองค เชน หลวงป
แหวน สจณโณ หลวงปขาว อนาลโย หลวงปเทสก เทสรงส หลวงป
ดลย อตโล หลวงปฝน อาจาโร และหลวงตามหาบว ญาณสมปนโน
ในการเสดจไปศกษาธรรมปฏบตครงนน สมเดจพระญาณ-
สงวรฯ เสดจไปตงแตยงไมทรงด�ารงต�าแหนงพระสงฆราช และตอมา
16 ม ห า บ พ ต ร
ถงแมวาเมอสมเดจพระญาณสงวรฯ ไดทรงด�ารงต�าแหนงพระราชา
คณะ มสมณศกดเปนสมเดจพระญาณสงวรฯ แลว ทานกยงคงเสดจ
ไปปฏบตธรรมอยในวดปาสายพระอาจารยมนอยเชนเดม เชน เมอ
ครงทสมเดจพระญาณสงวรฯ ทรงมพระชนมาย ๖๐ พรรษาเศษ ทาน
ไดไปปฏบตสมถภาวนาอยทวดถ�าขาม อ�าเภอพรรณานคม จงหวด
สกลนคร กบหลวงปฝน อาจาโร และทรงปฏบตตามแบบอยางของ
พระปาอยางเครงครด นอกจากน ยงทรงถอ “ธดงควตร” ขอ “ฉน
เพยงมอเดยว” (เอกาสนกงคะ) ตามปฏปทาของพระปากรรมฐานมา
โดยตลอด
17ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
‘พระมงคลวเสสกถา’ พระธรรมเทศนาหนาพระทนง ป พ.ศ. ๒๕๔๐
สมเดจพระญาณสงวร สมเดจ
พระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก
ทรงมความผกพนกบพระบาทสมเดจ
พระเจ าอย หว เพราะทรงเคยเป น
“พระอภบาล” หรอ “พระพ เ ลยง”
(ขณะทยงด�ารงต�าแหนงสมณศกด
ชนพระราชาคณะชนเทพ ชอตาม
สมณศกดคอ “พระโศภณคณาภรณ”)
ในชวงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว
ทรงออกผนวชเมอป พ.ศ. ๒๔๙๙
ตอมาในป พ.ศ. ๒๕๒๕ กอน
หนาทสมเดจพระญาณสงวรฯ จะทรง
ด�ารงต�าแหนงพระสงฆราช ซงในชวงเวลานนยงคงด�ารงต�าแหนง
สมเดจพระราชาคณะอย พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงพระกรณา
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหสมเดจพระญาณสงวรฯ รบพระราชทาน
ถวาย “พระมงคลวเสสกถา” ซงเปนพระธรรมเทศนาหนาพระทนงใน
พระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาประจ�าป พ.ศ. ๒๕๒๕
ตงแตนนเปนตนมา สมเดจพระญาณสงวรฯ จงทรงท�าหนาทรบ
พระราชทานถวายพระธรรมเทศนากณฑพเศษนเปนประจ�าเรอยมา
จนเมอมสขภาพไมเอออ�านวยจงไมไดรบพระราชทานถวายพระธรรม
เทศนาในพระราชพธนอก
... “ขนต” เปนประธาน เปนเหตแหงคณ คอ ศลและสมาธ
กศลธรรมทงปวงยอมเจรญเพราะขนตเทานน
ขนตเปนธรรมเครองท�าใหงามคกบ “โสรจจะ” ซงเปนธรรม
เครองท�าใหงามเชนกน ขนตเปนความอดทน โสรจจะเปนความ
เสงยม ผมขนต ความอดทน และมโสรจจะ ความเสงยม นนเปน
ผงาม ธรรมส�าคญสองประการนเปนทปรากฏเดนชดในสมเดจบรม
บพตรพระราชสมภารเจาตลอดมา
เหตการณทเกดขนในพระชนมชพมากมายเกนกวาจะน�ามารบ
พระราชทานกลาวถงไดหมดสน แตยอมเปนทประทบจบใจทกผทได
รบรรบเหนทงปวง บางเหตการณกหนกหนาใหญหลวงยงนก ยากท
พระมงคลวเสสกถาพระธรรมเทศนาในพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษา
ณ พระทนงอมรนทรวนจฉย ในพระบรมมหาราชวง
วนเสารท ๖ ธนวาคม พทธศกราช ๒๕๔๐
สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก
รบพระราชทานถวาย๑
๑ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก, พระธรรมเทศนาใน พระราชส�านก, กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรไทย, ๒๕๔๐.
20 ม ห า บ พ ต ร
ผใดจกรบไดอยางมความอดทน ดวยขนตมนคง มไดปรากฏความ
หวนไหวใหเปนทรเหน เชนทสมเดจพระบรมบพตรพระราชสมภาร
เจาทรงรบไดตลอดมา
พระขนตธรรมทเลศล�านกหนาปรากฏแกสายตาแกจตใจ
พสกนกรไพรฟาขาแผนดนทงปวง ยงวน พระขนตธรรมยงใหญ
หลวงพนพรรณนา
วกฤตการณบานเมองทพากนวตกกงวลไปทกหนทกแหงจน
ปรากฏเปนความชลมนวนวาย หวาดกลว ไมกลาเผชญชวตตอไป กม
อยไมนอย เหตเพราะขนตความอดทนไมเพยงพอทจะรบสถานการณ
ทไมแนนอนวาจะเปนอยชานานเพยงใด
วกฤตการณน ทประกาศรบรองพระขนตธรรมล�าเลศเปน
อศจรรยแหงสมเดจบรมบพตรพระราชสมภารเจา พระผทรงพระคณ
อนประเสรฐแทจรง ทรงสงบนงดวยพระขนตธรรมและพระโสรจจ-
ธรรม ขณะทแทบทกผทกคนกลาวโทษใครตอใครวาเปนเหต จนแทบ
ไมเหลอคนดทไมถกกลาวโทษจากค�าของผนนบาง ผนบาง ขณะท
ทรงสงบอยอยางงดงามยง ทงทประจกษแกใจไพรฟาขาแผนดนทง
ปวงวา ทรงมพระราชหฤทยเปนหวงพสกนกรอยางยากจะประมาณได
ขนตเปนประธาน คอ ขนตเปนใหญ เปนเหตน�า และสงทขนต
น�าใหเกดคอ “ศล” และ “สมาธ” อนเปนคณทงสองประการ ศลกตาม
สมาธกตาม จกไมเกดจากความไมอดทนหรอไมมขนต
ขนตท�าใหยบยงการท�าลายชวต เพราะอดทนไดตอความ
ยวทางอารมณ เชน ความโกรธ ความปรารถนา ตองการทจะผด
ศลธรรมอยางรนแรง จนถงอาจจะท�าลายชวตกนไดเพยงเพอให
21ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
สมปรารถนา
ขนตท�าใหรกษาศลขอ ๒ ได ศลขอ ๒ คอ เวนจากการถอเอา
ของทไมใชของตน เมอความปรารถนาตองการเกดขน แมไมมขนต
ความอดทนเพยงพอกยอมละเมดศลขอ ๒
ขนตท�าใหรกษาศลขอ ๓ คอ เวนจากการประพฤตผดประเวณ
กมเหตผลเชนเดยวกนวา รกษาศลขอนไมได แมไมรจกอดทนตอ
ความใครความปรารถนาทผดศลผดธรรม ตองมขนต อดทนตอ
ความใครความปรารถนาทผดศลผดธรรมได จงจะรกษาศลขอ ๓ ได
ขนตท�าใหรกษาศลขอ ๔ ได คอ มความอดทน เอาชนะความ
รสกทอยากจะพดความไมจรงเพอท�าใหผอนเขาใจผดได จงจะรกษา
ศลขอ ๔ ได ทกคนอาจจะมเวลาตองการบดเบอนความจรงบางอยาง
เพอประโยชนของตน แตถาอดทน สามารถเอาชนะความตองการนน
ได กจะรกษาศลขอ ๔ ได ไดเปนผมวาจาสตย ซงเปนทสรรเสรญ
ของบณฑตทงปวง
และขนตท�าใหรกษาศลขอ ๕ ได ผทเสพของเมาคอผทไม
สามารถอดทนเอาชนะความรสกทตองการอารมณมนเมาได จงไม
สามารถรกษาศลขอ ๕ ได แมจะเคยไดรบรรสชาตของสงมอมเมา
มากอน เคยรสกเปนสขกบความเคลบเคลมทเกดแตอ�านาจของสง
เสพตดทงหลาย แตถามขนตเกดขน เอาชนะความปรารถนาตองการ
จะไดรบอารมณมนเมาได กจะสามารถรกษาศลขอ ๕ ได เลกละการ
เสพสงมอมเมาทงหลายได
ผมขนต อดทนได เอาชนะความโกรธ ความปรารถนาตองการ
ทผดศลธรรม ความใคร ความมเจตนาใหเกดความเขาใจผดจาก
22 ม ห า บ พ ต ร
ความจรง และความตองการเคลบเคลมมนเมาได จกเปนผมศลได
และมสมาธได เพราะใจทมศลสะอาดนนเปนใจทสมาธเกดงาย จง
เปนใจทมสมาธได
ผมศล มสมาธ ยอมเปนผทสามารถยงกศลธรรมคอความ
ดทงปวงใหเจรญได ทานจงแสดงไววา กศลธรรมยอมเจรญเพราะ
ขนตเทานน
สมเดจบรมบพตรพระราชสมภารเจาทรงท�าพระคณไดใหญ
หลวง เกนความสามารถ เกนความเขาใจของคนทงหลายทงนน นน
เปนเพราะทรงพรอมดวยศล ดวยสมาธ อนเกดแตทรงบรบรณดวย
พระขนตธรรมสม�าเสมอ ทงเพมพนยงขนตามกาลเวลา ตามความ
ทรงพระเจรญแหงพระชนมายกาล
เหตการณแรงราย นาประหวนพรนพรงเพยงใด มอาจ
เอาชนะพระขนตธรรมได ดงปรากฏประจกษแจงชดแลวในปจจบน
วกฤตการณเลวรายนกหนาหาอาจยงความเศราหมองใหเกดแกศล
สมาธ กศลธรรมใดๆ ในพระราชหฤทยได ...
“พระมงคลวเสสกถา” เปนพระธรรมเทศนาส�าคญซง
เกดขนครงแรกในสมยรชกาลท ๔ โดยทรงโปรดเกลาฯ ให
จดเปนธรรมเนยมพระราชประเพณและมการปฏบตสบตอ
กนมาจนถงปจจบน พระสงฆผทจะรบพระราชทานถวาย
พระธรรมเทศนาน สวนใหญจะถอเปนธรรมเนยมปฏบตวา
จะตองเปนสมเดจพระสงฆราช นอกเสยจากวาพระสงฆราช
ประชวร จงจะขอพระบรมราชานญาตโปรดเกลาฯ ให
เปลยนเปนสมเดจพระราชาคณะองคอนปฏบตหนาทแทน
ทงนเปนไปตามพระราชอธยาศย
หลกการส�าคญส�าหรบพระสงฆมหาเถระทจะยดถอ
เปนหลกในการถวายพระธรรมเทศนาพระมงคลวเสสกถา
คอ เมอถวายพระธรรมเทศนาจะตองพรรณนาพระราช
จรรยาอนวเศษโสภณทพระเจาแผนดนไดปฏบตแลวเปน
ประโยชนแกแผนดนและปวงประชาราษฎร เมอพระเจา
แผนดนไดทรงสดบฟงแลวกทรงพจารณาอยเนองๆ เมอ
พจารณาอยเนองๆ แลว ทรงตระหนกรถงประโยชนและ
ผลดของพระราชจรรยานนๆ แลวทรงเกดพระปตปราโมทย
ในคณธรรมความดนนๆ และเมอพระเจาแผนดนทรงเกด
ประวตความเปนมาของ
‘พระมงคลวเสสกถา’
24 ม ห า บ พ ต ร
ปตปราโมทยตนตนใจในผลดแหงพระราชจรรยานนๆ แลว
กจะเปนเหตใหพระเจาแผนดนทรงบ�าเพญปฏบตพระราช
จรรยานนยงๆ ขนไป
นอกจากน พระมงคลวเสสกถายงมนยส�าคญทซอน
เอาไวกคอ เปนพระธรรมเทศนาทแยบคาย สอดแทรกดวย
กศโลบาย เพอถวายค�าแนะน�าแกพระเจาแผนดน สมเดจ
พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงตรสวา
“อนพระเจาแผนดนยอมเปนผสงสดในมนษยนกาย
ยากทจะมใครกลาถวายโอวาทไดจงๆ ถงอยางนน ผหวง
ประโยชนในพระองคจงหาชองทางทจะถวายดวยอยางใด
อยางหนง อนการกลาวพระราชจรรยานนเปนอบายถวาย
โอวาทอยางละเมยด จงเปนแบบทโบราณบณฑตไดใช
มาประการหนง เมอวาถงการพระศาสนากเปนหนาทพระ
ธรรมกถกจะถอโอกาสนนๆ ชกประชมชนตงแตพระมหา
กษตรยเจาเปนตนไป ใหตงอยในกศลสมาทาน”
ส�าหรบเนอหาและรปแบบในพระมงคลวเสสกถาท
ไดยดถอเปนหลกตอๆ กนมากคอ เนอหาของพระธรรมใน
“ทศพธราชธรรม” โดยจ�าแนกมาอธบายตางๆ กนไป สวน
รปแบบนน เดมทไมปรากฏชดวาจดรปแบบเปนอยางไร แต
เรมมการจดรปแบบทไดรบการยอมรบและปฏบตตามสบ
ตอกนมาในสมยของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยา
วชรญาณวโรรส ซงเปนผทรงรเรมขน โดยแบงรปแบบ
เนอหาออกเปน ๓ สวน ดงน
25ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
๑. อตตหตสมบต ไดแก การพรรณนาพระราชจรรยา
พระคณธรรมทไดทรงยดถอปฏบตและบ�าเพญ เพอยง
ความแชมชนเฉพาะพระองค เปนคณธรรมทเกอกลใหทรง
มพระราชปณธานในการประกอบพระราชกรณยกจอนดงาม
นนยงๆ ขนไป
๒. ปรหตปฏบต ไดแก การพรรณนาพระคณธรรมท
ไดทรงยดถอปฏบตเพอประโยชนสขแกพสกนกร
๓. รฏฐาภปาลโนบาย ไดแก การพรรณนาพระราช
กรณยกจทไดทรงปฏบตแกประเทศและพสกนกร
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
หนงสอสอนพระพทธศาสนายากเกนไปแกสมองเดก ใหเดก
เลกๆ จ�าประวตมากเกนไป
สมเดจพระสงฆราช:
กระทรวงศกษาธการเปนผจดหลกสตร
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
อยางสอนอรยสจแกเดกเลกๆ เหมอนจะใหเดกเปนพระ
อรหนต จะท�าใหเดกเขาใจไดอยางไร นาจะสอนบทธรรมงายๆ ท
เปนประโยชนในการอบรมเดกดวย เชน ความเพยร และนาจะจด
เปนหลกสตรสงขนไปโดยล�าดบ แทรกพทธประวต นทานชาดก บท
สอนศาสนาคฤหสถได มจดไวท�านองน นาจะท�าแจกหรอมจ�าหนาย
ถกๆ ของกระทรวงกปลอยเปนสวนของกระทรวง
พระราชปจฉาวสชนาธรรม
ระหวาง ‘พระบาทสมเดจพระเจาอยหว’
กบ ‘สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช
สกลมหาสงฆปรณายก’๒
๒ บนทกสวนพระองค ในสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถระ) บนทกเมอวนท ๔ มนาคม พ.ศ. ๒๕๐๕, หนงสอ “ธรรมหฤทยในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว”, บรรณาธการโดย รศ. สเชาว พลอยชม
28 ม ห า บ พ ต ร
สมเดจพระสงฆราช:
จะน�ากระแสพระราชด�ารนไปจดท�า แตการเขยนเรองใหเดก
อานนน เขยนแลวคดวางาย เดกเขาใจ ครนไปลองสอนกบเดก คอ
ใหเดกอาน เดกกไมเขาใจ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
ถาประสงคจะทดสอบกได เขยนสงไปใหทลกระหมอม เจาฟา
หญงอบลรตนฯ อาน พระชนมพรรษา ถาจะทดสอบอายนอยกวานน
กได พระชนมพรรษา (ทรงเรยกลกสาวคนโต คนอายป)
การปฏบตพระองค
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
การปฏบตพระองคใหเหมาะเปนการยาก ตองท�าสองอยาง
พรอมๆ กน อยางหนงตองใหมภาคภม อกอยางตองใหสภาพ มให
เปนหยงหรอทเรยกกนวา “เบง” และในสมยประชาธปไตยกตองให
เหมาะสม เขากนไดกบประชาชน
สมเดจพระสงฆราช:
ตามทไดฟง ไดยนแตเสยงชนชมในพระบารม
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
ตองคอยสงเกตเปนบทเรยนและแกไขเรอยมา เมอคราวเสดจ
ภาคอสาน วนหนงเหนอยมาก หนาบง กลบทพกแลวกนกขนไดวา
29ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
ราษฎรไดมโอกาสเหนเราเพยงครงเดยว ใหเขาเหนหนาบงไมด ตอ
จากนน ถงจะเหนอยมากกตองพยายามไมท�าหนาบง ตองท�าชนบาน
ก�าลงใจ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
เมอคราวเสดจทางภาคใต วนหนงไมสบาย แตถางด ไมไป ก
จะเสยหาย ตองไป ครนไปแลวกลบมากสบายด จะเปนเพราะก�าลงใจ
ใชไหม?
สมเดจพระสงฆราช:
(ทลรบ แลวทลวา) ฝกบอยๆ ก�าลงใจจะมากยงขน
การท�าสมาธ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
ท�าสมาธอยางไร?
สมเดจพระสงฆราช:
คอท�าใจใหตงมน แนวแนอยในอารมณเดยว จะท�าอะไรทกๆ
อยาง ตองมใจเปนสมาธ ในทางปฏบตจงตองใชสมาธทงนน แตมก
มคนเขาใจวา ท�าสมาธตองนงหลบตา
30 ม ห า บ พ ต ร
31ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
นงท�าพธ ทรงรสกวา เวลาปฏบตราชกจตองทรงส�ารวมพระ
ราชหฤทย เชน คราวพระราชทานกระบนกเรยนนายรอย เพยงหยบ
ให ถาไมส�ารวมใจมผด ส�ารวมใจอยกท�าไมผด
นมตในสมาธ
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
ท�าสมาธ มองเหนภาพตางๆ เปนจรงหรอ?
สมเดจพระสงฆราช:
โดยมากไมจรง ... ภาพทเหนมกเปนนมต คอ ภาพทเกดจาก
สญญา หรอทเรยกวา “ภาพอปาทาน” คอ ไดเคยคดเคยเหนมาแลว
เกบไวในใจ ครนท�าสมาธ ใจแนวแน สงทเกบไวในใจนนกปรากฏ
ขนมา เหมอนอยางทเหนนรก เหนสวรรค เหนเทวดา ถามวา เทวดา
รปรางอยางไร ตามค�าตอบกคลายกบเทวดาทผนงโบสถ แตทเปนจรง
กม เปนพวกทพยจกษมนอย
พระบาทสมเดจพระเจาอยหว:
เหมอนอยางดของหาย มองเหน มพระดได
สมเดจพระสงฆราช:
ถามองเหน ถกตองกบเรองทเกดขน กตองรบวาเปนจรง
เพราะมขอพสจน
193ใ น ห ล ว ง ท ร ง ถ า ม พ ร ะ อ ร ห น ต ต อ บ
