ประวตพทธ(๑) - หนาท 1 ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ภาค ๑ บทนา ออารยธรรมของโลก กาเนดแหงอารยธรรมของโลก เราพอแบงไดเปน ๔ อดวย กน คอ ๑. ออารยะรรมแหงแมนาไนล อนมอายเกาแกประมาณ ๗,๐๐๐ ปมาแลว มทาเลอยในประเทศอยปต ทวปอาฟรกาเดยวน สญลกษณแหงอารยธรรม อาท เชน อกษรรปภาพ ซงเปนอกษรท เกาทสดของโลก และปรามดใหญซงเปนสสานฝงพระศพของกษตรยอยปต โบราณ ๒. ออารยธรรมแหงลมนาไตกรส และยเฟรตส วงมทาเล อยในเอเชยไมเนอร หรอเอเชยตะวนตก ปจจบนไดแกทตงประเทศ ซเรย อรค และจอรแดนน เปนตน มอายประมาณ ๕,๐๐๐ ปมาแลว และมชนชาตโบราณเปนเจาของ เชน พวกสเมอรเรยน พวกเฟนเซยน พวกอสสเรยน อารธรรมอน ภายหลงนไดเขาไปฝงรากแหงความเจรญ ใหแกพวกกรกและโรมน ในยโรบ ๓. ออารยธรรมแหงลมนาเหลอง อนมทาเลอยตอนเหนอ ของประเทศจนเดยวนมอายประ ๔,๐๐๐ ปมาแลว และเปนอทม อารยธรรมยงยนตรายถงทกวนน มประชากรไมตากวา ๖๐๐ ลานคน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 2

และยงมประเทศบรวารซงรบอารยธรรมจากอนไปหลายแหง เชน ญวน เกาหล และญปน ๔. ออารยะธรรมแหงแมนาสนธและคงคา อนมทาเลอย ในอนเดยตอนเหนอ และตอนกลาง มอายประมาณ ๔,๐๐๐ ป เหมอนกน และยงยนถงปจจบนดวย มประชากรประมาณ ๔๐๐ ลสน คน และมประเทศบรวารทรบอารยธรรมไป เชน ลงกา, พมา, ไทย, เขมร, ลาว, อนโดนเซย, และฟลปปนส เปนตน นอกจากนอารยธรรมอนยงไดนาความเจรญมาสจตใจและวตถ เปนอยางสงใหแกคนโลกครงคอนโลกอกดวย นนคอ พระพทธ ศาสนา ภมประเทศอนเดย อนเดยมภมประเทศและลมฟาอากาศ ตงแตหนาวสดจนกระทง รอนสด ในเขตหนสวไดแกบรเวณทราบสงของเทอกเขาหมาลย สวน เขตรอนไดแกบรเวณทะเลทราย ในแควนราชสถานทางอนเดย ตะวนตก และภาคใตของประเทศ สวนในเขตทมฝนตกชกไดแกบรเวณ อนเดยตะวนนออกตอแดนพมา ในเขตทอดมสมบรณมากคอ แถบลม แมนาสนธและคงคา กบภาคใตของประเทศ เพราะฉะนนอนเดยจง มความสมบรณและแหงแลง เปนปจจยใหนกคดทางปรญญาได เปรยบเทยบขอเทจจรงระหวางความสขและความทกขของชวตไดเปน อยางด โดยลกษณะทวไปแลว อนเดยใรลกษณะเปนแหลมยนลงใน มหาสมทรอนเดย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 3 อนเดยกอนพวกอารยน อนเดยเปนประเทศทมมนษยพดภาษไมเหมอนกนกวา ๒๐๐ ประเภท ปจจบนนแบงไดเปนพวกใหญ คอ พวกฮนด พวกเบงคาล พวกมหาราษฎร พวกทมฬ พวกซกซ ฯลฯ นกโบราณณคด ไดขดดคนพบวา เมอราวลานเปนเศษมาแลว ม มนษยอาศยอยในประเทศอนเดยเปนหลกฐาน คอ พวกมนษยยคหน แลวเปลยนมาเปนยคทองแดง แตมนษยพวกนจะไดสบพงศพนธ มาถง ปจจบนหรอไม ยงไมมหลกฐานปรากฎชด เทาทปรากฎเปนหลกฐาน เรมตงแตเหตการณเมอ ๔,๐๐๐ ป กอนพทธศกราช ไดมมนษยเผา นกรโต ซงเปนพวกผวดา ผมหยก คลายกยพวกนโกรเดยวน อาศย อยในประเทศอนเดย พวกนมอารยธรรมในขนตามาก เชนเดยวกบ พวกคนปาในใจกลางทวปออสเตรเลย ตอมาถงราว ๒,๐๐๐ ป หรอ ๓,๐๐๐ ปกอนพทธศกราช ไดมมนษยสองพวกอพยพเขามาสอนเดย พวกหนงเรยกวา พวกทราวฑ ซงฝรงเรยกวา ดาราวเดยน พวก นมอารยธรรมสง เขามาสรางบานเมองอยในแถบลมแมนาสนธ รจกใช หนงสอและมอตสาหกรรมในครอบครว นกโบราณคดไดขดพบนคร โบราณของพวกน ในตาบลทเรยกกนวา โมเหนโจทาโร เปนเมอง สรางลงไปเปนชนๆ ถงเจดชน มถนน และพบเหรยญตราดวย ตลอด คาจารกซงยงไมมผใดอานออก พบภาพเขยนเปนรปโค แสดงวา พวกนเลยงปศสตว พวกทราวฑ ผวคลา มศนยกลางอยทลมแมนาสนธ ตางจากมนษยอกพวกหนงในสกลมงโกลอย ผวเหลอง อพยเขามา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 4 ทางตะวนออกลงมาตงมนทางภาคเหนอของลมแมนา ยมนา และคงคา แตพวกนมไมมากเหมอนพสกทราวฑ พนฐานของพวกอารยน พวกอารยนเปนมนษยเผาใหญของโลก เชนเดยวกมนษยเผา มงดกลอย มนษยเผาตางๆ แตดงดาบรรพมาแลว มรกรากอยในใจ กลางทวปเอเซย ซงเมอหลายแสนปมาแลว ในกลางทวปเอเซยมได มรกนดารอยางเดยวน แตเปนแผนดนทอดมสมบรณ จาเนยรกาล ตอมาไดเกดความวปรตทางธรรมชาต ทาใหเกดแหงแลงขนจนบางแหง กลายเปนทะเลทราย มนษยตาง ๆ จงไมสามารถจะอาศยตอไปได แยกยายกนอพยพไปสกภาคตางๆ ของโลก ในกาละครงนน แผนดนของ ทวปตางๆ ยงตดเนองกน อาจเดนกนได จงเปนนเหตใหมนษยเขา ไปตงรกรากอย ตามทวปตาง ๆ พวกอารยนเปนบรรพบรษของชนชาต ตางๆ ในโลกทสาคญ ทงในยโรปเอเซย อาฟรกา เชน พวกโรมน กรซ องกฤษ เยอรมน และฝรงเศษ และพวกอยปตโบราณ พวก บาบโลน พวกเฟนเซยน พงกอาหรบ ยว อหราน และอนเดยอารยน โดยปกตนน พวกอารยน ผวขาว นยนตาสฟา แตเมอมการผสมพนธ กบพวกพนเมอง กทาใหเปลยนแปลงไป คอ ผวอาจไมขาว และตา อาจเปนสอน เชนเดยวกบพวกอารยนในอนเดยและพวกอาหรบ เปนตน ราว ๒,๐๐๐ ปกอนพทธศกราช พวกอารยนสาขาหนง ได อพยพมงหนามาทางตะวนออก จากทะเลสาบแคสเปยน พวกนเมอ อพยพมาถงตอนเหนอของอาฟกานสถาน ไดเกดการแตกแยกสามคค

ประวตพทธ(๑) - หนาท 5 ในเรองลทธศาสนา จงแยกออกเปนสองพวก พวกหนงบายหนาลงมา ทางใตเขาสประเทศอหรานเดยวน กลายเปนชนชาตอหราน หรอเรยก กนแตกอนวาพวกเปอรเซย อกพวกหนงมงหนามาทางตะวนออกเฉยง- ใต ผานชองเขาไคเบอร สอนเดยทางตอนเหนอของลมแมนาสนธ ท รวาพวกอหรานกบอารยนอนเดยแตเดมเปนพวกเดยวกนมากอนนน ก เพราะลทธศาสนา ตลอดจนภาษาทใชคลายคลงกนมากเชน พระ- เปนเจาของพวกอารยนอนเดยองคสาคญคอ อนทระ แตฝายอหราน ถอวา อนทระ เปนศตรกบพระเจาของเขาทเรยกวา อาหระ แตอาหระ นพวกอารยนอนเดยถอวาเปนศตร และเรยกวา อาสระ นนเอง วรรรณคด ของอหรานกบอนเดย กลาวถงเทวสรสงคราม คอพวก เทวดาและอสรรบกนชงความเปนใหญ เรองนเปนขอเทจจรงทาง ประวตศาสตร คอเปนเรองของพวกอารยนชงอานาจกนกอนหนาจะเขา มาอหรานและอนเดย แลวในทสดแยกพวกเดดขาด พวกทไปอยใน อหรานเปนพวกอสร สวนพวกเทวดาคอพวกทเขามาอนเดย ศาสนา โบราณของชาวอหรานทเรยกวา ศาสนาโซโรอสเตอร ถอวาพระ- เปนเจาของเขาเรยกวา อาหระ เปนศตรกบพนะอนทร ซงเปนการช ใหเหนอยางชดเจน ในการแตกแยกทางศาสนาระหวางพวกอารยนสอง เผาน จนเปนเหตใหตองแยกทางกนเดน คอพวกทนบถออสรเปน พระเจา (อหรานโบราณออกเสยงตว ส เปน ห ) ลงมาตงราก- ฐานอยในประเทศอหรานเดยวน สวนพวกทนบถอพระอนทรเปนพระ- เจากแยกมาอนเดย พวกอารยนไนอนเดยไดรบชนะพวกทราวฑ ไล

ประวตพทธ(๑) - หนาท 6 พวกเหลานลงไปอยทางใต แลวสรางอาณาจกรขนครอบครองในกลม แมนาสนธและคงคา พวกอารยนในชนแรกเปนพวกเลยงปตสตว แยก กนเปนคณะ เรยกวา โคตร ในโคโตรหนงๆ มหวหนาเปนผนาใน การปองกนปศสตว พวกนจงชอวา ราชา ครนมาอยอนเดยแลวเปลยน อาชพจากการพเนจรมาทาเกษตรกรรม พวกหวหนาจงไดชอวาขตตยะ ในหมพวกอารยน มคมภรทางศาสนา ซงแตเดมแตงเปนบทเพลงไว สวด ในเวลาทาศกบาง ในเวลาสงเวยบาง ราวกอนพทธกาล ๒,๐๐๐ ป ไดรบผรวบรวมบทเพลงเหลานเปนหมวดหมเรยกวา ฤคเวท คมภร ฤคเวทจงสะทอนภาพงคมของชาวอารยนในสมยนน จนนกปราชญ นบถอกนวา เปนประวตศาสตรของมนษยในสมยดกดาบรรพ ซงจาถาย ทอดกนมา เพงจะมาจารกเปนตวอกษร หลงพทธปรนพพานรวม ๑ พนป ทศนะในเรองพระเจาในยคพระเวทน พวกอารยนนบถอเทวรป ประจาธรรมชาตตาง ๆ ซงเปนธรรมดาทวไปของมนษยในยคดกดาบรรพ เขาลกษณะพหเทวนยม พวกอารยนทมหนาททองจาพระเวท เหลาน ไดกลายเปนชนวรรณะพราหมณขน ตอมาราว ๑,๕๐๐ ปกอน พทธกาล พวกพราหมณไดแตงขยาย คมภรฤคเวท ออกมาใหมสอง คมภร ใหชอวา สามเวท และยชรเวท เนอความกเปนบทเหกลอม แสดงความจงรกภกดและกลวเกรงตอพระเปนเจาตาง ๆ มาถงยคนพวก อารยนไดสรางบานเมองใหญๆ ขนหลายแหง การอาชพนอกจาก โครกขกรรมและเกษตรกรรมแลว พาณชยกรรมและอตสาหรรมก เฟองฟขน ฤาษอคสตยะไดพาอารยธรรมลงไปสอนเดยภาคใต สวนทาง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 7 ภาคเหนอมอาณาจกรใหญโตเกดขนเชน กาส วเทหะ โกศล และ มคธ เปนตน ยคปนษท ราว ๕๐๐ ป กอนพทธกาล ไดเกดคมภรอปนษทขน เปน ผลจากการเบอหนายของประชาชนกลมหนง ทมพธกรรมมากมาย ของพราหมร เพราะเหนวา ลาพงพธกรรมไมชวยใหพนทกข พวกน จงหลกตนออกไปหาความสงบตามปาเขา บาเพญเพยรทางสมาธ จน พบความสงบตามลาดบขนของฌานทได จงบญญตฌานแตละขนทตน ไดวาเปนโมกษะ พวกเหลานมทฎฐตรงกนอนหนงคอ ถอวา มอตตาทง นน ซงภายหลงพระพทธศาสนาเรยกวา สสสตทฎฐ คมภรอปนษท เกดขนจากพวกน มสาระสาคญคอ สอนวา โลกกบสงทงปวง เปน พฤตการณของจากพรหม การเขาไปรวมกบพรหมเปนความพนทกข สวน อกพวกหนง เบอหนายพธกรรมของพรามณเหมอนกน แตคดเหน อยางงาย ๆ ทางวตถ คอ บญญตการเสวยกามคณ ๕ อยางสมบรณวา เปนความพนทกข พวกนมแตปจจบน ไมมอดตอนาคต กลายเปนลทธ อจเฉทวาท นตถกวาท และอกรยวาท เพราะเหตทมนกคดอสระเชนนจงไดเกดมคณะนกบวชใหมคแขง กบพวกพราหมณ เรยกวาสมณะ พวกสมณะกบพราหมณมความเหน ขดแยงกน เขากนไมไดเหมอนพงพอนกบงเหา เพราะพวกสมณะไมยอม รยคมภรพระเวทของพราหมณและฐานะของพราหมณในสงคม พระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 8 พทธองคกจดอยในพวกสมณะดวย จงถกพวกพราหมณเรยกวา สมณ- โคดม เพราะฉะนนเมอสรปความแลว เราแบงศาสนาและทศนะตางๆ ของอนเดยออกเปน ๒ คายใหญ คอ ๑. ไวทกวาท แปลวา วาทะทนบถอพระเวทเปนปทฎฐาน ลทธศาสนาในคายน ยอมรบประเพณของพราหมณ ไมปฎเสธพระเว ซงภายหลงไดเกดเปน ๖ ลทธใหญ เรยกวา บฑทรรศนะ ประกอบ ดวยลทธสางขยะ ลทธมมามสา ลทธเวทานตะ ลทธไวเศษษกะ ลทธ นยายะ และลทธโยคะ ทง ๖ ลทธน สอนวามอตตาทงนน ๒. อไวทกวาท คอ บรรรดาวาทะทปฎเสธความศกดสทธของ พระเวทไมยอมรบประเพณของพราหมณ ซงมศาสนาเชนและพระพทธ- ศาสนา แตศาสนาเชนสอนวามอตตาเรยกวา ชวาตมน พวกอจเฉท- ทฎฐ อกรยทฎฐ และถกทฎฐกรวมอยในพวกอไวทกวาทนดว เพราะปฎเสธพระเวทเหมอนกน ลทธครทงหก ลทธครทงหก ในครงพทธกาลคอ ปรณกสสปะ มกขลโคสาล อชตเกสกมพล ปกธกจจายนะ อยในขายประเภททสอง สวนสญชย- เวลฎฐบตรนน เปนลทธสวนตวไมคงท ไมยอมพยาพรณอะไรแนนอน เปรยบเหมอนจบปลาไหล ลทธครทงหาไมสมอทธพลนก และเสอมสญ ไปแลว แตลทธครทหกไดแกลทธครนถนาฎบตร หรอ ลทธเชน เปนลทธทมอทธพลมาก คคกบพระพทธศาสนาแตครงพทธกาล และ ยงตงมนอยไดสบมาจนถงทกวนน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 9 ลทธนครนถนาฎบตร นครนถนาฎบตร หรอมหาวระ เปนเจาในราชวงศลจฉวแหงวชช มอายอยกอนพระพทธพระองค ๑๘ ป ไดออกบาเพญพรตเมออาย ๓๕ ป สงสอนลทธเมออาย ๔๐ ป ดบขนธเมออาย ๗๒ ปทเมองปาวา กอน พทธปรนพาน ลทธของทานผนไดอาศยหลกการเดมของพระเจาฤษภะ แตโบราณกาลเปนรากฐาน มพระราชาและประชาชนเลอมใสไมนอย เพราะฉนนในวรรณคดบาล จงปรากฎวาในทใดพระพทธศาสนาตงอย กจะมคณะนครนถอยทนนดวย บางทพระพทธวหารอยไกลเคยงกบ สานกของมหาวระ โดยเฉพาะคอในแควนมคธและวชช แตเปนทนา ประหลาดวา ศาสนาทงสองมไดพบปะกนเลยตลอดชวต มแตสาวก นครนถทเฝาพระพทธองค แลวกลบใจเปนพทธสาวก เชน เจาชายอภย สหะเสนสบด อบาลคหบด ๆลๆ ลทธธรรมของมหาวระสอนใหบาเพญความหลดพนแกชวาตมน ชวาตมนนคออาตมนนนเอง เปนภาระบรสทธมาแตดงเดม เนองดวย อวชชา ชวาตมนจงไปผกพนกบกรรม ตองเวยนวายตายเกด เพราะ ฉะนน เมอชวาตมนใหหลดจากกรรมได จงเปนทสดแหงทกข ขอปฎบตในเรองน มอย ๓ คอ ๑. สมมาทรรศนะ มความเหนชอบ ๒. สมมาญาณะ มความรชอบ ๓. สมมาจรตะ คอความประพฤตถก นอกจากนยงตองม จตยามสงวร คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 10 ๑. หามกนบาปดวยธรรมทเปนเครองหามกน ๒. ประกอบในธรรมอนเปนเครองประกอบเพอหมดบาป ๓. กาจด ทาลายบาป ดวยธรรมอนเปนเครองกาจด ๔. เปนผลถงทสดแหงพรหมจรรยดวยธรรมเครองกาจด บาปนนๆ นอกจากนลทธครนถ ยงสอนหนกทางบาเพญตบะทามานกาย เพราะถอวากายเปนเรอนแหงทกข นกบวชนครนถทเครงตองดงเสนผม ทตนเองจนเกลยง และผใดทรมานกายจนถงขนอกฤษฎ ถงตายกเปน สงทนาสรรเสรญมาก นครนถจงตองสละทกสงทเปนเครองรอยรด จน กระทงเสผา เครองนงหม กลายเปนชเปลอ เรยกวา ทฆฆพร แปล วา นงผา หรอ นงอากาศ นอกจากนยงถออหงสาอกฤษฎ คอถอวา กอนหนกอนดนกมชวต จะไปเบยดเบยนมได เมอมหาวระมาณะแลว ไดเกดนกายอกนกายหนงขน นงหมผาขาย เรยกวา เศวตมพร ปจจบน นมปรมาณศาสนกในอนเดยรวม ๓ ลานคน สวนมากอยทางอนเดย ตะวนตก และตอนใต ปรชญาสางขยะ ลทธนมมากอนพทธกาล โดยรบอทธพลจากคมภรอปนษทผ เปนเจาของชอ กบลมน บางทจะเปนรปเดยวกบกบลดาบสผตงอาศรม อยในปาหมพานต แลวสละทดนใหเจาศากยะสรางกรงกบลพสดขน หาก เปนดงนน กบลมน กคอ ชาตหนงของพระโพธสตวนนเอง แตบาง ตานานกลาววา ฤาษผนตงอาศรมอยตดแมนาคงคา อยางไรกดในยค

ประวตพทธ(๑) - หนาท 11 พทธกาล อาฬารดาบสและอทกดาบสไดตงสานกสอนสางขยะขนใน มธยมประเทศ ทาทางจะตางกนบาง กคอความประณตกวากนในสมาบต เทานน ในวรรรณคดบาล มไดกลาวถงเหตผลวา พระโพธสตวไมพอใจ ลทธครทงสองดวยเหตอะไร เพยงพดคลมวา เพราะยงมใชทสดแหง ทกข แตในวรรณคดฝายสสกฤตคมภรพทธจรยาเปนตน ไดแถลง เหตผลไวละเอยด จดแตกตางระหวางพทธปรชญากบปรชญาฮนด ปรชญาฮนด กบ พทธปรชญามรากฐานการเรมตนไมเหมอนกน พทธปรชญาเรมตนดวยการคนหาวา ทาอยางไรจงจะถงทสดแหงทกข สวนปรชญาฮนด เรมตนดวยการคนหาตวตนทแทจรงเปนอยางไร เพราะ ฉะนนพทธปรชญาจงแสดงออกในรปปฎจจสปบาท ไมบญญตอาตมน ผดกบปรชญาฮนด ซงขาดอาตมนไมไดเลย ในวรรณคดบาลโปฎฐปาท- สตร ไดกลาวถงอตตา ๓ ประการ ซงคนในครงนนกลาวกน คอ ๑. อตตาทเกดแตกายสาเรจดวยขาวเปนตน ๒. อตตาทสาเรจดวยมโน คอกายทพย ๓. อตตาทเปนตวสมปฤด ซงเกดแตสญญา ปรชญาฮนดทเปนชนสง เชนลทธสางขยะ ลทธเวทานตะ ก ปฎเสธอตตา ๔ เหลานเหมอนกน แตกลบไปบญญตอตตาใหมขน ซง มภาวะบรษทธเทยงอยเปนนตย เรยกวา พรหมบาง ปรมาตมนบาง ชวาตมนบาง ปรษบาง ทงหมดน พระพทธองคทรงปฎเสธสน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 12 เพราะฉะนน เมอพระโพธสตว คดคานลทธของทานอาฬาร- ดาบส จงมใจความวา การทถอวา เมอหลดพนแลว ยงมปรษะหรอ มเขตตญยอย แตจะใหปราศจากคณ กเปรยบเหมอนหนงจะแยกความ รอนออกจากเปลวไฟฉะนน ตราบใดยงมเขตตญคอผรเขต กตองมสง ทถกร เมอเปนเชนนนเขตตญกยงไมพนจากคณ ความหลดพนนนจง ยงไมแนนอนดวยประการฉะน เราชายสทธตถะจงไมพอพระทยลทธ ของอาฬารดาบส ปรชญาเวทานตะ ลทธถอวาเปนทสดแหงไตรเวท ถงแมจะมอายไลเลยกบครง พทธกาล แตกมาเจรญภายหลงพทธกาลมาก โดยนาหลกธรรมพระพทธกาล ศาสนาเขาไปเจอแทรกดวย เวทานตะ สอนลทธ อไทว คอ ไมเปนสอง หรอเอกนยม โดนมคตธรรมวา สรรพสงเปนเอกภาวะเดยวกน คออย รวมกนในพรหม ทเหนแตกตางกนนนเพราะอานาจอวชา พรหมอย ในสรรพสงเหมอนนาอยในภาชนะตาง ๆ กน แตกดปนนาอนเดยวกน หรอเหมอนลกแกวทอยในสายรอยเดยวกน ปรชญาภวทคตา คมภรเลมนเปนเพชรนาเอกของศาสนาพราหมณทจะทาใหเรา เขาใจ ลทธอาตมนของพราหมณชดเจนขน ซงลทธอาตมนนอาจ อธบายในทางโลกตรธรรม และทางโลกยธรรม ถงขนฆาฟนกนกได อายของภวทคตาไมกอนพทธกาลเลย สนนฐานวาจะเกดภายหลงพทธ- กาลดวยซา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 13 แตเปนธรรมดาของอนเดย ในเรองสาคญอยางน ตองโยงเชอม ไปถงเหตการณสาคญในประวตศาสตรเสมอ จงไดเรมดาเนนเรองวา ราว ๑,๐๐๐ ปกอนพทธกาล มสกลกษตรยสาคญของสกล ซงมถนฐาน อยทกรงหสตนาประ สกลเรยกวา ยาทพกษตรย มหาพระองคคอ ยธษฐระ อรชน นกล สหเทพ อกฝายหนงเรยกวา เการพ- กษตรย มจานวน ๑๐๐ องค มทรโยชนเปนหวหนา พระบดาของ ฝายยาทพกษตรยทง ๕ เปนอนชาของฝายเการพกษตรยและเปนผปก- ครองหสตนาประ ตอมาพวกยาทพไดสรางเมองใหมชอ อนทรปรสถ สวนทางหสดนประ ทาวธฤตราบฎรพระเจาลงของยาทพกษตรยทง ๕ ขนครองราชยเปนกษตรย แตทาวเธอมพระเนตรบอดทงค อานาจจงไป ตกแกกษตรยทง ๑๐๐ พวกเการพกษตรยรษยายาทพกษตรยมาก หาเหต ทารายตาง ๆ จนทสดขบไลยาทพกษตรยตองหนเขาปาหายไป ฝายเกา- รพกษตรยนกวาตาย ตอมาทายาทกษตรยกลบมาพรอมกบกองทพใหญ จงไดเกดทาสงครามขนเรยกวา มหาภารตยทธ ในการศกครงน คนสาคญ อกคนหนง คอ พระกฤษณะ ซงเปนพระญาตทงสองฝายและถอกนวา เปนนารายณอวตาร ไดใหญาตเลอกระหวางกองทพกบตวพระองคคน เดยว ฝายเการพเลอกเอากองทพ ฝายยาทพเลอกเอาตวพระกฤษณะ ในวนเรมทาสงคราม ทาวอรชนซงมพระกฤษณะ เปนสารถ ขบรถศก เมอทอดพระเนตรไปเหนศตร ซงลวนเปนวงศาณาญาตอน เตรยมกระหายรบ แขนขาสองขางออน ปากแหง ตวสนและขนลกชน โอ เกศวะ (ผนอนในนา เปนชอหนงของพระกฤษณะ) ขา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 14 ไดเหนลางวปรต ทงมองไมเหนความดเลยในการประหารพวกพองในศกน ขาพเจาไมสามารถจะฆาแมขาพเจาจะถกฆา มธสทนะ (ผฆาพวก อสรเปนอชอหนงของพระกฤษณะ) เอย แมเพอจะไดเสวยราชยทงสาม โลกเลย กดงนนเราจะทาเพอโลกทาไม ทาวอรชน เมอตรสดงนแลว กทงพระกายลงบนรถทนง ปด ธนศรออกไป พระทยทาวเธอทวมทนดวยความโศก พระกฤษณะตรสวา พระองคกาลงโศกถงผไมควรโศกถง ไมม สมยใดทพวกเรามไดเปนมาแลว แมพระองคและกษตรยเหลานดวย และ แนนอนจะเปนไปไดวา เราทงปวงจะไมเปนไปในสมยตอไป ชวาตมนนมความเปนเดก ความเปนผใหญ และความเปนผแก อยในรางกายฉนใดการรบเอารางกายอนกมอยฉนนน ธนชนยอมไมหลง ในเรองนน พงรไวดวยวา สงซงแผซานไปทวสากลจกวาล ยอมไมม ความพนาศ ใคร ๆ ไมอาจทาสงไมเสอมสนใหพนาศไปได ใครนกวาาตมนเปนผฆา และคดวาอาตมนนเปนผถกฆา เขา ทงสองเปนคนไมร ความจรงเขาไมไดฆาใคร และไมถกใครฆา นไมเคยเกดไมเคยตายจะไมเปนอกเมอเปนมาแลว เพยงใน ภายหนาและเพยงมาแลว ยอมฆาไมตายเมอรางกายถกฆา เหมอนคน ถอดเครองนงหมเสยแลว สวมชดอนเหมอนของใหมฉะนน ชวาตมน นอาศยรางกายฉนนน ทงรางกายเกาเสยเขาสรางกายใหมอก ชวาตมน ไมถกตดถกเผา ไมถกทาใหเปยกไมถกมาใหแหง ไมไดปรากฎอยทวไป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 15 ภารตะ สงอนสงอยในรางกายคนน ใคร ๆ ยอมฆาไมได ฉะนน ทาน ไมควรเศราโศกถงสตวมชวตใดเลย หากถกฆาทานจะไดเสวยสวรรค ได ถาชนะกไดครอบครองแผนดน ฉะนน จงลกขนเถด ทาความตก ลงใจทจะรบเถด กนตบตร!(กนตเปนชอหนงของมารดาอรชน) ภารตะ! เมอธรรมเสอมสนไป อธรรมเจรญขนในกาลใด อาตมา แสดงตนใหปรากฎทกยค ๆ เพอรกษาผมศรทธาผมงเฉพาะอาตมน และบาราบทรชน การถวายเปนพรหม เนยเครองถวามยพรหม ใสลงในไฟ ซงเปนพรหม อนผเปนพรหมบชาแลว พรหมแท ๆ ผซงตงอยในกรรม เปนพรหมจะพงบรรล มความตรสรในอาตมน มความเปนบคลในอาตมน แนวแน อยในอาตมน และชาระบาปเสยแลวดวยญาณ เขายอมไปถงสถานอน ไมกลบมาอก อรชน! อาตมาเหนวาพระโยคใหญวานกพรตใหญกวานกปราชญ และใหญ กวานกปฎบตตามแบบ เพระฉะนน ทานจงเปนโยคเถด แมบรรดาโยคทงปวง ใครมศรทธาคบกบอาตมา ดวยใจอนอย ภายในอาตมา ผนนอาตมาเหนวาเปนยอดโยค ธนญชย ! ( เปนชอหนงของอรชน) ไมมอะไรอยางอนประเสรฐ ไปกวาอาตมา สงทงหลายอาศยอยในอาตมา เหมอนพวงแกวอยใน สายรอย อาตมาเปนกลนหอมในดน เปนกาลงรอนในไฟ เปนชวตใน สรรพสตว และเปนตบะในบาเพญตบะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 16 อาตมาเปนยญญะ อาตมาเปนสวธา (อาหารปพเพตพล)อาตมา เปนมนตร อาตมาเปนเครองบชา อาตมาเปนอคน อาตมาเปนการบชา อาตมาเปนบดา เปนมารดา เปนธาดา (ผอมช)เปนปของโลกน เปนโองการอนบรสทธ เปนฤคเวท สามเวท ยชรเวท อาตมาเปนภรดาเปนเจา เปนพยาน เปนทพานก เปนแดนเกด และแดนประลย เปนทตงและทเกบ เปนพชอนไมเสอมเสย ดกรคฑาเกศ! (ผชนะความนอนหลบ เปนอกชอหนงของ อรชน) อาตมาเปนอาตมนอยในสรรพสตว เปนเบองตนทามกลาง และทสดของสตวทงหลายโดยแท ในบรรดาอาทตยเทพ อาตมาเปนวษณ ในบรรดาสงสกสวาง อาตมาเปนสรยน ในบรรดามลตเทพ (เทวดาประจาลม)อาตมา เปนมจ (พยบแดด) ในบรรดาดวงดาว อาตมาเปนดวงจนทร ในบรรดาเทวดา อาตมาเปนพระอนทร ในบรรดาอนทรย อาตมาเปน ใจในบรรดาคาพด อาตมาเปนเจตนา ปารถ!(บตรของนางปฤถา เปนอกชอหนงของมารดาอรชน) ใน บรรดาปโรหต ทานจงรเถดวา อาตมาเปนพฤหสบด ในบรรดานกพรต อาตมาเปนพระขนธกมาร ในบรรดาภเขา อาตมาเปนเมร ในบรรดา ทะเลสาบ อาตมาเปนสาคร ในบรรดาผพด อาตมาเปนลม ในบรรดาผทรงศาสตรา อาตมา เปนพระราม ในบรรดาปลา อาตมาเปนมงกร ในบรรดาแมนา อาตมา เปนคงคา แนอรชน อาตมาเปนพชของสรรพสง สกลจกรวาลเวน !

ประวตพทธ(๑) - หนาท 17 อาตมาเสย ยอมมไมได ครนแลว ทาวอรชน จงทลขอใหพระกฤษณะ สาแดงวภต (ความแพรหลายอนศกดสทธ) อนเปนทพย พนะกฤษณะ บนดาล ใหสกลจกรวาล มาชมนมอยในพระกายของพระองค ทาวอรชนจงมใจ แกลวกลา เรมทารณรงคตอไป ลกษะณะของพระพทธศาสนา ในทามกลางลทธศาสนาของอนเดยดงกลาวมา พระพทธองคได อบตตงพระพทธศาสนาขนโดยอาศยบคลกภาพอนยงใหญของพระองค พรอมดวยสตถศาสนอนประกอบดวยเหตผล ศาสนานจงมขนเปนปกแผน พระองคมหลกการ ๓ ขอใหญคอ ๑. ทรงสงสอนโดยปฎรป เชนการถอวาอาบนาในแมนาคงคาลาง บาปได พระองคแกไขใหลางบาปดวยวธทาสจรตใหเปนทางในทวาร ทงสาม ๒. ทรงสงสอนโดยปฎวตลทธศาสนา ในยคนนเพงอาตมนเปน ใหญ ทรงสงสอนตรงกนขาม ถอหลกอนตตา ซงเปนการคดคานพระเวท อยางรนแรง ๓.ทรงสงสอนโดยตงหลกธรรมใหม คอหลกอรยสจ ๔ หลกธรรมเบองสง เนองจากพระพทธศาสนาสอนหลกอนตตาโดยกาหนด สงขาร ธรรมทงปวงลงในขนธ ๕ พวกจงเรยกพระพทธศาสนาวา "ปญจขนธ-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 18 วาท" และพระพทธศาสนากลาววา สงขารธรรมทงปวงเกด ดบ ทกขณะเปน "ขณกวาท" สวนวสงขารธรรมนน พระพทธศาสนาถอวา เปนธรรมชาตลวนๆ ไมมตวตนดจกน รปขนธ ๑. มหาภตรป ๔ คอ ปฐว อาโป เตโช วโยแ ตละรปแบ ออกเปน ๔ รวมเปน ๑๖ ประการ ก ลกขณปฐว ไดแกสภาพแขนแขงและออน ข สลมภารปฐว ไดแก เกสา โลมา นขา ๆลๆ ค อารมมณปฐว ไดแก ปฐวกสณของโยคาวจร ผเอาดน เปนนมต ง. สมมตปฐว หรอ ปกตปฐว ไดแกแผนดน ทสตวอาศย ในจานวน ๔ ประการนน ลกขณปฐว จดเปนปรมตถ- ปฐวทประสงคในทน ๒. ประสาทรป ๕ รป ไดแกจกษประสาท ๆลๆ ๓. โคจรรปหรอวสยรป ๗ ไดแก รป สททะ คนธะ รสะ โผฎฐพพะ โผฎฐพพะแบงออกเปน ๓ คอ ปฐว เตโช วาโย สวน อาโปธาตนนไมไดนบรวมเขาดวย เพราะสมผสไมได เราถก นารสกวาออนเปนปฐว ถกนารสกวารอนหรอเยนจดเปนเตโช อาการทนานงหรอไหลไปมาจดเปนวาโย ๔. ภาวรป ๒ ไดแกปรมสภาวะ อตถภาวะ ๕. หทยรป ๑

ประวตพทธ(๑) - หนาท 19 ๖. ชวตรป ๑ รปชวตนทรย ทหลอกมมชรป ๗. อาหารรป ๑ ไดแก กวฬงการาหาร ๘. ปรจเฉทรป คอชองวางของอวยวะ เชน ชองห ชองจมก ๙. วญญตรป ๒ ไดแก กายวญญต วจวญญต ๑๐. วการรป ๓ ไดแก รปสส ลหตา รปสส กมมญญตา ๑๑. ลกขณรป ๔ ไดแก อจจยะ สนตต ชรตา อนจจตา ในบรรดารปขนธเหลาน รป ๒๘ ไดแก เปนอเหตกะ คอไมประกอบดวย โลภะ โทสะ โมหะ หรอประกอบดวยอโลภะ อโทสะ อโมหะ ชอ สปจจะยะ เพราะเกดดวยกรรมบาง จตบาง อตบาง และเปนอนารมมณะ เพราะมอาจเสพอารมณ เชน จต หรอเจตสก เปนสาสวะ เปนสงขตะ และเปนอปปหาตพพะ เวทนาขนธ เวทนาคอธรรมชาตผเสวยชาตผเสวยในอารมณ มผสสะเปนปจจย เชน อาษยจกษมาประจวยเขาเกดจกษวญญาณ ความประชมแหงธรรมทง ๓ กองซอผสสะ แลวจงเกดเวทนา เชน จกขสมสชาสขเวทนาเปนตน ในพระสตรโดยมากแสดงเวทนา คอ สข ทกข โทมนส เวทนาทง ๕ ยอมเปนไปในอารมณทง ๖, ๕X๖=๓๐ แบง เปนอชฌตตก ๓๐ รวม ๖๐ เปนไปในอดตปจจยนอนาคต กาลละ ๖๐ รวม ๑๘๐ ในบาลทฆนการทรงแสดงถงสามสสขเวทนา นรามมสสขเวทนา สามสทขเวทนา นรามสทกขเวทนา สามสอทกขม-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 20 สขเวทนา นรามสอทกขสขเวทนา สามสสขเวทนา คอ โสมนส อาศยเรอน ๖ องอามส คอ กามคณ ๕ นรามสขเวทนาอาศยเรอน ๖ อง เนกขมมะ ในฉฬายตน- วภงคสตร ทรงแสดงโสมนส เพราะประสบอารมณ ๖ ม รปารมณซง นาใคร นาพอใจ หรอความนกอามรณทเคยเสพมาแลว เรยกวา เคหสตโสมนส สวนโสมนสทเกด เพราะอารมณ ๖ ไมเทยวแปรปวน เปนธรรมดา เรยกวา เคหสตโทมนส คอโทมนสทเกดเพราะมไดเสพ อารมณ ซงนาพอใจ หรอการนกอารมณทยงไมเคยเสพ สวนทสามารถกาหนดรอารมณแมทยงไมเคยเสพทงอดต ปจจบน ไมเทยงเปนทกข เกดปรารถนาใครจะพนไป เรยกวา เนกขมนสตโทมนส สวนมาก อเบกขานาจะเปนเรองของจต ตามศพทแปลวา ความเขาไป เพงของจต ในนเทศแหงมหาสตปฎฐานสตร ทรงแสดง อทกขมสข วา เวทน เวทยมาโน อทกขมสข เวทน เวทยามต ปชานาต แสดงวา อทกขมสข เปนเวทนาชด แตในพรหมวหาร มคาวา อเปกขา- สหคเตน เจตนา ไมตรสวา อทกขมสขสหคเตน เจตนา หรอผทได จตคถฌาน ตรสไววา สขสส จ ปหานา ทกขสส จ ปหานา ปพเพวา โสมนสส โทมนสสาน อฎฐงคมา อทกขมสข อเปกขาสตปรสทธ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 21 จตตถ ฌาน อปสมปชช วหรต เพราะละสขและทกขไดดวย และเพราะ โสมนส โทมนสดบไปกอนเทยวยอมเขาถงจตตถฌาน อนไมทกขไมสข มความบรสทธดวยสตและอเบกขาแลวอย อนงในโพชฌงค ๗ ผปฎบตสมบรณตามโพชฌงค ยอมตองม จตเปนอเบกขา เพงตามอารมณทเกด เรยกวา อเบกขาสมโพชฌงค อนงพระอรยบคคลทานเหนรปดวยตา แลวไมยนดยนรายในสขเวทนา ทกขเวทนา และรเทาทนในอทกขขมสขเวทนา แตพระอรรถกถาจารย ทานเรยกอเบกขาเวทนา นาจะเปนการขอยมใชกระมง หรอเปนการ เรยกอนโลม ในบาลมชฌมนกาย ทรงแสดงวา สขเวทนาคงเปนสขเพราะ สขอย เปนทกขเพราะแปรไป ทกขเวทนาคงเปนทกขเพราะทรงอย กลายเปนสขเพราะแปรไป อทกขมสขเวทนา เปนสขเพราะรชอบ เปน ทกขเพราะรไมชอบ สทเวทนามระคะเปนอนสย ทกขเวทนามปฎฆะ เปนอนสย อทกขมสขเวทนา มอวชชาเปนอนสย สญญาขนธ สญญาไดแกธรรมชาตหมายจา คอจาในรป รส กลน เสยง สมผส ธมมารมณ ทเรยกวา รปสญญา ๆลๆ ธรรมสญญา สงขารขนธ คาวาสงขารนนเปนศพทกวางมาก ในบทวา สพเพ สงขารา อนจจา ทานหมายเอารปธรรมนามธรรมทงหมด ทเกดจากเหตปจจย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 22 สวนสงขารในขนธ ๕ ความแคบลงมา ไดแกสงขารเจตสก ซงมลกษณะ ดงบทวา เอกปปาทนโรธา จ เอการมมณวตถกา เจโตยตตา ทวปญาส ธมมา เจตสการ มตา ธรรม ๕๒ นน ซงเกดพรอมกบจต ดบพรอมกน มอารมณและวตถ อนเดยวกบจต พระผมพระภาคตรสวา เจตสกธรรม เจตสก ๕๒ นน แบงเปนอญญสมานาเจตสก ๑๓ อกสลเจตสก ๑๔ โสภณเจตสก ๒๕ ในอญญสมานาเจตสก ยงแบงออกอกสองหมวด คอ สพพจตตสาธารณ ๗ ปกณณกะ ๖ ๑. สพพจตตสาธารณะ ๗ นนไดแก ผสสะ เวทนา สญญา เจตนา เอกคคตา ชวตนทรย มนสการ ๒. ปกณณกะ ๖ ไดแก วตก วจาร อธโมกข วระยะ ปต ฉนทะ ๓. อกสลเจตสก ๑๔ ไดแก โมหะ อหรกะ อโนตตปปะ อทธจจะ โลภะ ทฎฐ โทสะ มานะ อสา มฉรยะ กกกจจะ ถนะ มทธะ วจกจฉา โสภณเจตสก ๒๕ แบงออกเปน ๓ หมวด คอ โสภณสาธารณะ ๑๙ วรตเจตสก ๓ อปปมญญาเจตสก ๒ ปญญา๑ ๑. โสภณจตจสาธารณ ๑๙ ไดแก สทธา สต หร โอตตปปะ ฮโลภะ อโทสะ ตตรมชฌตตา กายปสสทธ จตตปสสทธ กายลหตา จตตลหตา กายมทตา จตตมทตา กายกมมญญตา จตตกมมญญตา กายปาคญญตา จตตปาคญญตา กายชกตา จตตชกตา (คาวากายใน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 23 ทนไมใชรางกาย หมายเอาเวทนา สญญา สงขาร) ๒. อปปมญญาเจตสก ได กรณา และมทตา วญญาณขนธ วญญานคอธาตร จต มไวพจน หลายอยาง ย จตต มโน มานส ปณฑร มนายต มนนทรย วญาณกขนโธ ตชช มโน- วญาณธาต อท จตต แบงออกเปนกามาวจรจต รปาวรจต อรปา- วจรจต และโลกตรจต กามาวจรจตม ๕๔ ดวง คอ อกสลจต ๑๒ อเหตกจต ๑๘ กามาวจรโสภณจต ๒๔ อกสลจต ๑๒ (โลภมล ๘ โทสมล ๒ โมหมล ๒) ๑. โสมนสสสหคต ทฎฐคตสมปยตต อสงขารก สสงขารก หมายความวา พรอมกบโสมนสเวทนา จตประกอบกบทฎฐ ปราศจาก เครองเรงเราดวง ๑ มเครองเรงเราอกดวง ๑ ๒. โสมนสสสหคต ทฎฐคตวปปยตต อสงขารก สสงขารก จตพรอมดวยโสมนส ไมประกอบดวยทฎฐปราศจากเครองเรงเราดวง ๑ มเครองเรงราวดวง ๑ ๓. อเปกขาสหคต ทฎฐคตสมปยตต อสงขารก ๑ สสงขารก ๑ จตพรอมดวยอเบกขาประกอบดวยทฎฐ ไมมเครองเรงราว ๑ มเครอง เรงราว ๑ ๔. อเปกขาสหคต ทฎฐคตวปปยตต อสงขารก ๑ สสงขารก ๑

ประวตพทธ(๑) - หนาท 24 จตพรอมดวอเบกขาไมประกอบดวยทฎฐ ไมเครองเรงราว ๑ มเครอง เรงราว โลภมลจตทง ๘ ดวงน โดยองคธรรมไดแก โลภะ ทฎฐ มานะ จตใดประกอบดวยมจฉาทฎฐกลาวคอ สสสตทฎฐบางอจเฉท- ทฎฐบาง ยอมไดแกทฎฐเจตสกในสงขารนนเอง หากไมประกอบ ดวยทฎฐ ยอมไดแกมานเจตสก ทฎฐยอมประหารไดในชนโสดา มาน- เจตสกยอมประหารไดในชนอรหนต โหสมลจต ๒ อเปกขาสหคต วจกจฉาสมปยตต ดวง ๑ อเปกขาสหคต อทธจจสมปยตต ดวง ๑ อกสลมลทง ๓ ถาปรบเขากบ อกสลกรรมบถ ๑๐ ไดดงน กาเมสมจฉาจาร อภชฌา มจฉาทฎฐ มโลภะเปนมล ปาณาตบาต ผรสวาท พยายาท มโทสะเปนมล อทนนาทาน มสาวาท ปสณวาจา สมผปปลาปะ มโทสะและโลภะเปนมลระคนกน อกสลกรรมบถทง ๑๐ ชอวามโมหะเปนมล อฎฐธา โลภมลาน โทสมลาน โทสมลาน จ ทวธา โมหมลาน จ เทวต ทวาทสา กสลา สย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 25 อเหตกจต ๑๘ ดวง อเหตกะตรงกนขาม กบ สเหตกะ คอปราศจากเหต มโลโภ โทโส โมโห หรอ อโลโภ อโทโส อโมโห เปนวบากชาต แบง เปน หมวด คอ อเหตกะอกสลวบากจต ๗ ดวง อเหตกะกสลวบาก ๘ ดวง อเหตกรยา ๓ รวม ๑๘ อเตกอกสลวบากจต ๗ ดวง ๑. อเปกขาสหคต จกขวญาณ ๒. อเปกขาสหคต โสตวญาณ ๓. อเปกขาสหคต ฆานวญาณ ๔. อเปกขาสหคต ชวหาวญาณ ๕. ทกขสหคต กายวญาณ ๖. อเปกขาสหคต สมปฎจฉนน ๗. อเปกขาสหคต สนตรณ ในทนปญหาวา ไฉนกายวญญาณจงสหรคตกบทกข ผดกบ วญญาณทง ๔ ขางวตนเลา แกวาโผฎฐพพารมณเปนของรนแรง คอ ความเยนรอน ออนแขง อนองอาศยภตรปคอปฐว อาโป เตโช วาโย มหาภตรปกระทบกบกายประสาทจงหวนไหวมาก ใหผลคอความทกข เกดขนในอกสลเหตกวบากน สวนวญญาณ ๔ เบองตนรบอารมณซงเปน อปาทาายรปเทานน อปาทายรปกระทบอปาทายรปเหมอนสาลกระทบ สาล อนงคาวา ปฎจฉนนจต หมายถง จตรบรอารมณจากปญจญาณ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 26 โดยตรงแลวไดแกมโนธาตนนเอง สวนสนตรณจต มหนาทพจารณา ไตสวนอารมณตอจากปฎจฉนนจต เพราะฉะนนจงสงเคราะหเปนมโน- วญญาณธาต สมดงคากลาว "จกขวญญาณทน อนนตร รปาทวชา นนลกขณา มโนธาต" แปลวา สมปฎจฉนนจต ซงเรยกวามโนธาต มลกษณะอารมณทลวงไป อนมรปารมณเปนตน (จากวสทธมรรค) ทเรยกวามหากสลลจตนน เพราะมอารมณสาธารณทวไปใน ๓๐ ภม ยกเวน อสญญสตตา ทงเกดไดในอารมณทง ๖ ม รปารมณเปนตน ตง บนวตถ ๑๐ คอ บญกรยาวตถ คอมหากสล ๘ X บญกรยาวตถ ๑๐ = ๘๐ อารมณ ๖ เทากบ ๔๘๐ X อธบด ๔=๑๙๒๐ X กรรม ๓ = ๕๗๖๐ X หนะ มชฌมะ ปณตะ ๓ = ๑๗๒๘๐ อารมณ มหากสลจต ๘ โสมนสสสหคต ญาณสมปยตต อสงขารก ๑ สสงขารก ๑ โสมนสสสหคต ญาณวปปยตต อสงขารก ๑ สสงขารก ๑ อเปกขาสหคต ญาณสมปยตต อสงขารก ๑ สสงขารก ๑ อเปกขาสหคต ญาณวปปยตต อสงขารก ๑ สสงขารก ๑ มหาวบากจตม ๘ มหากรยาจตกม ๘ โดยองคธรรมเหมอนกบ มหากสล ๘ นน และมหากสลลเปนผปรงแตงภพชาต มหาวบากเปนผ เสวยผล เสวยชาต เสวยกรรม ทงสองน ปถชน และ เสขบคคล มเฉพาะขณาสพเจาเทานน มหากสล-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 27 บรบรณดวยอายวรรณสขะพละ สามารถทางานและมรรคผลใหเกดขน ได สวนมหากสลทเปนญาณวปยต เรยก ทวเหตกะ คอ อโล อโทโส เทานน ยอมอานวยวบากใหเกดในกรรมสคตภมเหมอนกน แตไมทา ญาณและมรรคผลสาเรจได รปาวจรกสลจต ๕ ๑. วตกกวจารปตสเขกคคตา สหต ปฐมฌานกสลจตต ๒. วจารปตสเขกคคตา สหต ทตยฌานกสลจตต ๓. ปตสเขกคคตา สหต ตตยฌานกสลจตต ๔. สเขกคคตา สหต จตตถฌานกสลจตต ๕. อเปกเขกคคตา สหต ปจมฌานกสลจตต ในทนเปนฌานปญจกนย ซงปรากฎในอภธรรม สวนจตกนย ปรากฎในพระสตรเปนสวนมาก รปวจรวบาก และ ปราวจรกรยา กม องคธรรมเหมอนกบรปาวจรกสล รวม ๑๕ ดวง องคฌานในรปาวจรกสลนน คอเจตสก ๕ ดวงนนเอง คอ วตกเจตสก ยอมประหารถนมทธะ วจารเจตสกประหารวจกจฉา ปต เจตสกประหารพยายาท สขจตสกประหารอทธจกกกจจะ เอกคคตา เจตสกประหารกามฉนทะ โดยวตถทตงแลว คอกรรมฐาน ๒๖ ม กสณ ๑๐ อสภะ อานาปานสต ๑ กานคตาสต ๑ พรหมวหาร ๔ โดยทวารไดแกมโนทวารอยางเดยว รปสจรกรยายอมมแกพระขณา- สพเจา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 28 อรปวจรกสลจต ๔ ๑. อากาสนจายตนกสลจตต ๒ . วญณจายตนกสลจตต ๓. อากจญายตนกสลจตต ๔ . เนวสญานาสสญายตนกสลจตต อราวจรวบาก ๔ อรปาวจร ๔ กรยา รวม รวม ๑๒ โลกตรจต คอ มรรค ๔ ผล ๔ รวม ๘ ดวง โดยสงเขปนย ถาเอามรรค ๔X ปญจฌาน ๕ ได ๒๐ ดวง ผล ๔X ปญจฌานทง ๕ ได ๒๐ ดวง โลกตรจต กม ๔๐ โดยวตถารนย สรปวญญาณขนธ โดยสงเขปนย จตเปนเกสล ๑๒ ดวง เปนกสล ๒๑ ดวง เปนวบาก ๓๖ ดวง เปนกรยา ๒๐ ดวง รวมเปน ๘๙ ดวง โดย วตถารนย กามาวจรจต ๕๔ ดวง รปาวจรจต ๑๕ อรปาวจรจต ๑๒ ดวง โลกตรจต ๔๐ รวม ๑๒๑ ดวง พทธมต ถาจะเทยบชวประวตของศาสนาใหญ ๆ ในโลกคอ พระพทธองค เยซ และ มฮามด จะเหนขอแตกตางในสงแวดลอมและสถานการณ ของศาสดาทงสาม ดงน ๑. เยซและมฮามด มกาเนนในชนชาตเรรอน พเนจรตาม ทะเลทราย มไดมความลกซงอะไรตองตอสกบความอดอยากและภย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 29 ธรรมชาต เรยกวา เกดในชนชาตดวยพฒนา จะพดจะสอนอยางไร กมแตคนคอยเชอ โดยไมตองใชมนสมองของตนเอง ตรงกนขาม กบพทธองค ซงถอประสตในประเทศรงเรองดวยอารยธรรม มงคง ไปดวยนกปราชญนกคด พรอมทจะโตแยงหกลางคาสงสอนของศาสดา ซงถาไมดจรงกอยไมได ๒. ทงเยซ และมฮามด มปมดวยในชวตเชน เยซปมดอย ในเรองมารดา คอ นางมาเรย ตงครรภเองโดยทโยเซฟ ผเปนบดา มไดเคยอยรวมกบนางมาเรยมากอนเลย สามภรรยาคนสมรสกนแตใน นามปมดอยของเยซคอลกซงพอไมยอมรบ และชาวบานประณามวา เปนลกช ปมดวยขอนทาใหเยซทะเยอทะยานตงตนเปนบตรพระเจาเพอ กลบเกลอน ตงตนเปนผไถบาปมนษย เพอลบลางขอครหาของชาวบาน ซงเปนทางนาเยซไปสความตายในทสด สวนมฮามดนนมชวตอยากจน ถอ อาชพนากองสนคารอนเรไปตางเมอง มาสบายเมอไดแมหมายเศรษฐน เปนภรยาทาใหเขามความททะเยอทะยาน ลบลางปมดอยในชวตดวยการ ตงตนเปนศาสดาพยากรณ พรอมทงดาเนนวเทโศบายทางการเมองควบ คกน เปนเหตใหไดเปนกษตรยในทสดแหงชวต พดงาาย ๆ กคอศาสดา สองคนนลวนมเบองหลงของชวตไมบรสทธ เมอเปรยบกบพระพทธองค ซงมชาตสกลอนสงยง แมแตพวกพราหมณเจายศทงหลาย กไดถอเอาชาต สกลของพระองคมาบกยองเชน คาของพราหมณบรษทของพราหมณ โสณทนฑะ ทดทานอาจารยของตนมใหไปเฝาพระพทธองคโดยยกชาต ตละกลของโสณทนฑะพราหมณขนอาง ความวา ประชาชนในชมพทวป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 30 ยอมรอยวา ทานโสณฑณฑะนนเปนผบรษทธทงวงศฝายบดา สบขน ไปเจดชโคตร แมขอนทานโสณทณฑะจงไมบงควรไปเฝาพระสมณ- โคดมกอน พระสมณโคดมตางมากควรมาหาทานโสณทณฑะ โสณทณฑพราหมณ ตอบวา อาวโสทงหลาย พระสมณโคดม นนทรงเปนโคดมโดยโคตร ศากยะโดยสกล ทรงประสตรจากพระบดาและ พระมารดา ซงบรสทธ แมนบถอยหลงขนไปเจดชวโคตหรอยงกวานน ดงนนจงเปนการสมควรทเราจะเปนฝายเฝาพระสมณโคดม นอกจาก ชาตตระกลของพระพทธองคไมมปมดอยใด ๆ แลว ชวตสวนพระองค ในครอบครวในหมญาตวงศ เศรษฐกจของพระองค ปญหาทางการ เมองในรฐของพระองค กเปนไปโดยเรยบรอยหามขอบกพรองราวราน อยางไรไม การออกมหาภเนษกรณของพระองค จงมใชเพราะปมดอย เปนตนเหตใหทะเยอทะยาน แปลวา ทรงมอะไร อยางสมบรณ พนสข มาแลว แตกลบทรงสละเสย ผดกบเยซหรอมฮามด ซงเปนคนไมม อะไรๆ มากอน แมแตชอเสยงเกยรตยศ เกยรตคณ การตงตนเปนศาสดา จงเทากบเปนสะพานใหบคคลทงสองนขามไปสความเปนผอะไร ๆ ท ตนไมม ๓. วากนโดยสวนอดมคตของศาสดาทงเยซและมฮามดจาเปน ตองอางพระเจาตงตนเปนนกไถบาป เพอเปนการหาเสยงเรยกรอง ความนบถอจากประชาชน ใครไมนบถอกเกณฑใหตกนรก เชนใน ศาสนาครสตสอนวา ใครกตามแมจะมความดสกเทาไร แตมความ ผดอยขอเยวคอไมนบถอพระเจา เพยงเทาน กขนสวรรคมไดตองตก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 31 นรก ใครกตามแมทาชวสกเพยงได ถามความภกดในพระเจาประจบ ประแจงทานไว พระเจาจะยกบาปใหหมดขนสวรรคได ในศาสนามฮามด ถงกบพระเจาสรางขมนรกตาง ๆ ไวเผาพวก นอกศาสนา ขมหนงเผาพวกพราหมณ ขมหนงเผาพวกยว ขมหนง เผาพวกครสเตยน ขมหนงเผาพวกศาสนาปารซ (แตพระเจาลมสราง สาหรบพวกชาวพทธ) เรยกวาเขามไดตดสนความดความชวคน ดวยการ กระทาของบคคลเปนสาคญ แตถอเอาการประจบประแจงพระเจาเปน สาคญ ผดกบพทธศาสนา พระพทธองคมไดมเจตนา หรอใครอยากได บรษทบรวารมาก ๆ แมเมอตรสรไหม ๆ กมอธยาศยไนมไปเพอวเวก ไมตองการเสดจสสงคม หากเพราะพระมหากรณาจงไดบาเพญพทธกจ ตอมาพระองคไดรบสงไววา ดกรภกษ พรหมจรรยนเราประพฤตมใช เพอเรยกรองคนใหมานบถอ มใชเพอตงตนเปนเจาลทธ แกปญหา อยางนนอยางน มใชเพอลาภสกการะ ทแทพรหมจรรยนเราประพฤตมใช เพอสงวร เพอปหานะ เพอวราคะ เพอนโรธ เพอนพพานเปนทสด ๔. ในชวประวตเยซตองตายเพราะศตร แมจะมสาวกมากก ไมมใครยอมชวยเยซ แมเพยงเปนพยานใหในศาล สวนมฮามดนน ฉลาดกวาเยซหนอย คอตงกองทพพทกษชวตขน ผดกบพระพทธ องค แมจะทรงประสบศตร กไมปรารถนาการปองกนจากใด ทสด จนพระอานนทจะยอมตายแทน ในคราวผจญชางนาฬาคร กทรงขบออก ไปเสย ภกษสงฆจะตงกองระวงยามปองกนพระองค กตรสใหยบเลก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 32 ไปเสย ทรงเอาชนะศตรทกรายโดยธรรมสวนพระองค ไมเรยกรองใคร มาปองปด ๕. แมในปจฉมวาระแหงชวต เยซถกตรงกางเขนตายอยาง ทรมานสาหส สวนมฮามดอาศยกองทพเทยวรบพงเบยดเบยนผอนชง ความเปนใหญดวยอานาจ ตายอยางฐานะกษตรย ผดกบพระพทธองค ซงดบขนธอยางผบาเพญสนตสขใหแกสงคมเตมเปยมแลว สนพระชนม จากไปในทามกลางความเสยดายอาวรณของประชาชน เปนการตายด ไมกอความลาบากเดอดรอนใหใคร ๖. วากนโดยหมสาวกของศาสดาตาง ๆ สาวกของเยซ หรอ มฮามด ลวนเปนคนไรการศกษา สาวกเยซสวนมากเปนชาวประมง กล ทาส สาวกของมฮามดสวนมากเปนคนพเนจรรอนเรในทะเลทราย จะหานกปราชญสกคนกยาก ไมมเอาเสยเลย ผดกยพระพทธองค สาวก ของพระองคสวนใหญเปนผมการศกษาดแลว เปนเจาหมเจาคณะ เจา ลทธ ชนดทใชมนสมองของตนเองเปน ไมหลงเชอใครงาย ๆ เพราะฉะนน จากหลก ๖ ประการน พทธมตจงไดเกดขนทา ความสวางใหกบโลก ผดกบมตของศาสดาสองคนนน ซงมแตเรองความ ภกดในพระเจาอยางเดยว โลกทศนของพระพทธศาสนา ศาสนาฝายเทวนยม สอนตรงกนหมดวา โลกนเปนประดษฐกรรม ของพระเจา มแตพระพทธศาสนากบศาสนาเชนปฎเสธในเรองน ใน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 33 พทธมตถอวา โลกเกดจากววฒนาการของเหตปจจยหลายอยาง หลาย ประการ ซงตรงกบความรวทยาศาสตร แตความหมายในเรองของโลก ในพทธมตแบงออกละเอยดกวาทางวทยาศาสตร คอทางวทยาศาสตร สอนแตในเรองโลกวตถหรอโอกาสโลกในพทธมตนนเองแตพทธมต แบงโลกออกเปนวตถฝายหนงนามธรรมฝายหนง และใหคาจากดความ ชนดทนกวทยาศาสตรกคาดไมถง เพราะเขากบหลกวทยาศาสตร คอ พระองคทรงตรศวา "ลชชตต โลโก ธรรมชาตใดฉบหายยอยยบไปได ชอโลก " พระพทธองคเปนบคคลคนแรกในโลกทตรสวา "โลกกลม" กอนหนาการพสจนของวทยาศาสตรสองพนกวาป ปรากฎใรอนาคต- สถานในบาล สงขารปตตสตร ตรสถงการพจารณาโลกทงปวง มอปมา เหมอนเพงผลมะขามปอมในฝามอ นนคอตรสวา โลกมสนฐานกลม นนเอง นอกจากนแลว พทธมตยงกลาววาโลกหมนรอบตวเอง ม ระบบสรยจกวาลประกอบดวยโลกใหญนอยทรงใหสานวนวา ทสสหสส โลกธาต มหาสหสสส โลกธาต จลลสหสส โลกธาต ซงพทธ- ปรชาขอน ทาใหนกดาราศาสตรตกตะลง เพราะไมคาดฝนวามนษย เมอสองพนกวาป จะรเรองโลกอน ๆ ในระบบสรยจกวาลอน ๆ โดย ปราศจากเครองมอทางวทยาศาสตรใด ๆ ทงสน นอกจากนพระศาสดา ยงตรสเสมอวา ดกรกภกษทงหลาย เบองตนของสงขารนไมปรากกฎ (น ปพพโกต) เพราะเหตสงขารคอโลกทงปวงเกดเแลวแตกไปแลวเกด อก ซาซากอยนบครงไมถวน ซงตรงกบวทยาศาสตรอก มพทธพจน วา มสมยหนงเมอดลกหมนเวยนไปแลว สลายตวกลายเปนกลมเพลง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 34 จนกลมเพลงนนเยนตวลง แลวคอย ๆ กลายเปนของแขงตามลาดบ ครนแลวจงมสงมชวตเกดขน (ดอคคญญสตรในทฆนกาย) ววฒนาการ ของโลกในพทธศาสนาจงตรงกบวทยาศาสตรทกกรณ เพราะฉะนน ในเรองโลกทศนทางพทธศาสนาจงไมหนกใจ เมอความเจรญของ วทยาศาสตรปรากฎขน กลบกลายไปวาวทยาศาสตรกาวหนาไมทนพทธ ศาสนาเสยดวยซา ผดกบศาสนาครสเตยนและศาสนาประเภทพระเจา สรางโลกทงหลาย พากนเดอดรอนเพราะความเจรญของวทยาศาสตรใน เรองนขดแยงกน ในยโรปสมยกลาง ใครบงอาจกลาววาโลกกลมหรอ โลกเกดจากววฒนาการ ตองพวกบาทหลวงเอาตวขนศาส ซงตงขน เปนพเศษ สาหรบลงโทษพวกทเหนขดแยงคมภรเอาตวไปเผาทงเปน ตายราว ๓๐,๐๐๐ คน เมอเปนเชนน พวกนกแผศาสนาเทวนยม มกจะตงปญหา ถามพวกไมเชอพระเจาวา ธรรมดาบานกตองมชางสราง โตะกตองม ชางมาตอ ทาไมโลกนจะเกดขนไดเอง เมอไมมพระเจาสรางไดหรอ วธตอบ วธการตอบปญหาในพระพทธศาสนา พระศาสดาทรงจาแนก ไว ๔ วธ และทรงใชในการตอบโตพวกเจาลทธมาแลว คอ ๑. วภชพยากรณ คอ ตอบเผยประเดน ๒. เอกงสพยากรณ คอ ตอบยนกระตายขาเดยว ๓. ปฎปจฉาพยากรณ คอ ตอบศอกกลบ ๔. ฐปนยพยากรณ คอ ยกเลกปญหาไมตอบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 35 ในปญหาขอหนง เราตองใชปฎปจฉาพยากรร คอ เรายอน ความกะเขาวา เหตผลของทานนาฟงมาก บานจะเกดขนกตองมนาย ชางผสรางบาน แตคราวนไฉน ทานจงไมใชเหตผลขอนกบพระเจาของ ทานบางวา พระเจาใครสราง? ทานส จะใหผอนรบวา ผลมาแตเหต แตครนถงพระเจาของทาน ทานกลบวา ทานไมมเหต ทานเกดเอง มเปนการเอาแตไดฝายเดยวหรอ ? ปรวาทแยงวา ถาเชนนนในพทธศาสนาของทาน โลกนเกด จากอะไร ? เกดจากววฒนาการ เ เราตองการปฐมเหต (ปรวาทแยง) ทานจะเอาอะไรมาชขาดวาสงนเปนปฐมเหต ในสมยกอนเมอ ความรของมนษยจากด เหนฝนตกกนกวาพญานาคเปนปฐมเหตบนดาล แตครนตอมา ความรเจรญขน เรองพญานาคกลายเปนนยาย นกวา ฝนเปนปฐมเหตเอง สงใดเปนเหตไมวาจะเปนปฐมหรอไมปฐม ยอม บงชดวาสงนนตองเปนผลของอกสวนหนง เชนฝนเปนเหตของแมนา แตแลว ฝนกเปนเหตของไอนา ไอนาเปนเหตของฝน แตแลวกเปนผลของนา อก วนเวยนกนเชนน ปฐมเหตจงมไมได แตจะกเปนเพราะวฒ ปญญาของทานผถอ มแคขดขนตนเพยงเหตผลขนใดขนหนง ยงสาว หาเหตผลลกซงลงไปไมได เลยทกทกวา นเปนปฐมเหต อกประการ หนง สมมตวา มพระเจาสรางโลกจรง กพระเจาองคไหนเลาเปนผสราง เพราะศาสนาทมพระเจาทงหลายตางกอางวา พระเจาของตนเทยงแท

ประวตพทธ(๑) - หนาท 36 เปนผสราง พระเจาอนปลอม เปนพระเจาเก ๆ มตองเชญพระเจาเหลาน มาแขงขนชงตาแหนงผสรางกนหรอ ครสตวายโฮวาสราง อสลามวา อลเลาะหสราง ฮนดวาพระหมผสรางบาง วษณบาง ศสวะ สรางบาง ในศาสนาของพวกคนปาคนดอยบางพวกถอวา าจระเขสราง บางพวกถอวา ลงสราง บางพวกถอวา แมวสราง ๆลๆ จะใหเชอ ฝายใหน ? อนง ฝายทานเองถอวา พระเจาเกดเอง ไมตองมผสรางอก กไฉนเราจะเลาวา โลกเกดโดยธรรมชาตนยม ไมตองมผสราง คอ พระเจามได ? นาตาลในบานของทานหวานเพยงบานเดยวหรอ ? นาตาลในบานอนเคมกนหมดหรอ มลเหตทพทธมตไมแสดงปฐมเหตของโลก ๑ เพราะพราะพทธองคทรงถอ แมแสดงออกไป กไมเปน ประโยชยตอจากการขดเกลากเลส เพราะทาใหเกดทฎฐ มานะ เพมสมาชกทะเลาะเบาะแวงกบพวกเจาลทธอน ๆ วาของขาจรง ของคนอนเปลา ๒. หลกการในพระพทธศาสนา สอนมงในทางทผฟงพจารณา ไตตรองตามได แตในเรองปฐมเหตของโลก ผฟงไมอาจไตตรอง ตาม นอกจากใชวธปกใจเชอยางเดยว จงไมทรงแสดง ๓. และตามความจรง ปฐมเหตมไมได ทกสงเปนความจรง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 37 สมพนธในรปวงจร สงใดเปนเหตสงนนกเปนผลของเหตอกอนหนง การสอนเรองปฐมเหตจงเปนการโกหก หรอความไมรเทาความจรง ๔. ครงหนง ทรงตรสอปมาวา เหมอนบรษผตองศร มาหา นายแพทยรกษา บรษนนไมยอมรบการรกษา กอนทนายแพทยจะบอก วา ศรนทาดวยอะไร ? ใครเปนคนยง ? ผนนสงตาดาขาวอยางไร ? ซงไมใชหนาทของแพทยจะตอบ ถาขนตอบกตองเสยเวลาไปสอบสวน เรองราว บรษนนกตายเปลา หนาทของนายแพทยกคอถอศรแลววางยา บาบดให อปมาขอนฉนใด หนาทของพระพทธองค มใชจะมาคอย ตอบปญหาเรองโลกมทสด หรอไมมทสด และปญหาทเปนประเภท อพยาตะ ทรงมหนาทอยางเดยวคอ แสดงธรรมเพอดบทกข โลกอกประเภทหนงคอ ขนธโลก ประเภทนทรงแสดงเหตท มาทดบ สมยบหนงมผมาทลถามพระองควา ทสดแหงโลกจกไปถงได ดวยการเดนทางหรอไม ? ตรสตอบวา เปนไปไมได เพราะขอบเขต ของโลกการนโลกไมสนสด แลวตรสหกลงมาในขนธรปวา ดกรเทวบตร ในรางกายอนประกอบดวยสญญาและใจนเอง ตถาคตบญญตวาเปนโลก เหตเกดของโลก ความดบของโลก และหนทางไปสความดบของโลก นน คอทรงแสดงอรยสจ ๔ นนเอง เบญจขนธชอวาโลก ตณหาชอ วาเหตเกดของโลก ความดบซงตณหานนชอวา โลกดบ การอาศย เบญจขนธปฎบตตามอรยมรรค ชอวาวถไปสความดบของโลก ทรง แสดงอยางน คนทวไปกเขาใจ เพราะทก ๆ คน มโลกอยกบตวเอง ๆ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 38 พทธมตคานเรองพระเจา ๑. ถามพระเจาสรางโลกจรง ธรรมดาพระเจายอมมญาณพเศษ ไฉนจงทรงสรางศตรของพระเจาขนดวย (ในศาสนาครสตเรยกวา ซาตาน ) เขาแกวา แตเดมซาตานกเปน เทวดาด ภายหลงเปนกบฎตอ พระเจา ถามวา พระเจาซงเปนผสรางนนไมรหรอวา ซาตานเหลาน จะเปนกบฎตอพระองคในภายหนา ถารแลวยงขนสรางขน พระเจาก เปนตวสาเหตแหงความชวรายลาเคญของมนษยชาต เพราะในศาสนา นนถอวา ความทกขยากของมนษยชาตเกดขนเพราะซาตานมาสงส บนดาล เชนทาใหมนษยไมนบถอพระเจาบาง ทาใหคนคดตงศาสนา ตาง ๆ คดคานพระเจาบาง แลวพระเจากลงโทษมนษยเหลาน แตกลบ ไมลงโทษซาตาน และลมลงโทษตนเองทไปสรางซาตานขน อปมา เหมอนบดาสรางบานขนหลงหนง เอาพวกคนรายไปใสไว แลวให ลก ๆ อยอาศยกบคนรายนน ตอมาลกประพฤตเกเร เพราะคนรายนน เสยมสอน บดากมาลงโทษลกวาไมด อยางนจะยตธรรมหรอ ? ถาแกวา พระเจาไมรวาซาตานจะไมด ถาอยางนนพระเจากม อญญาณหาเปนสพพญไม ธรรมดาสงใดทเราสราง เมอเราไมพอใจ เรากรอทาลายได แตนพระเจาไมทาลายซาตานเลย ปลอยใหมนทา รายมนษยแลวหลบมาลงโทษมนษยอยางนจะยตธรรมหรอ ? จะซอ เมตตาตอมนษยหรอ ? ถาแกวาพระเจาไมสามารถทาลายซาตานไดหมด กแสดงวาฤทธเดชของพระเจามจากด ไมสมกบทคยวามฤทธมหมา บนดาลสงตาง ๆ ไดตามพระทย ถาแกวา ซาตานอยนอกวสยของ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 39 พระเจา กเทากบสารภาพวา พระเจามไดสรางสรรพสง เพราะมบางสง อยนอกอานาจของพระองคไป จงหาควรแกคาสรรเสรญวาโลกบดาไม ๒. อกประการหนง หากพระเจามความกรณา ไฉนจงสราง โลกทมภยธรรมชาต โรคภยไขเจบตาง ๆ ไวใหมนษย รวมทงศาสนกชน ผภกดในพระเจาตองประสบดวย ไมแตกตางกบพวกไมนบถอพระเจา เลย ถาแกวา พระเจาประสงคจะทดลองมนษยเหลานใหลาบากกอน ทรมานกอน ใครภกดแขงแรงกจะประทานรางวลในภายหลง ถามวา เหตไร พระเจาจงไมสรางใหสบายไปเลยกอน มาสรางทลกทเล สราง ใหดไปเลยมดกวาหรอ ? อานาจของพระเจาสทาได แตไมปรารถนา จะทา กลบมาสรางความทรมาน อางวาจะทดลอง เปรยบเหมอนบดา ผสามารถจะอานวยความสขใหกบลก ๆ กลบไมอานวย กลบกลายพา ลก ๆ ไปปลอยทงไวกลางทะเลทรายใหลาบาก ใหดนรนตอสเอาเอง มหนาซายงคอยลงโทษดวย คอยสรางอปสรรคกดขวางตาง ๆ ใหดวย บดาอยางนจะไดชอวากรณาตอลกหรอ ? เพราะฤทธอานาจทจะทาให ดตงแตตนมอย พระเจากไมปรารถนาจะใชอกอยางหนง การทมนษย หาทางเอาชนะโรคภย ไขเจบ ชนะภยธรรมชาตตาง ๆ มเปนการฝน นยมของพระเจาหรอ ? อกประการหนง ธรรมดาบดาของโลก จะตอง เปนผตงอยในความเมตตากรณาและยตธรรม แตเมอพจารณาดอธยาศย ของพระเจาแลว เปนผเตมไปดวย โลภ โกรธ หลง คอ ๑. โลภะ พระเจาชอบใหคนมาประจบสรรเสรญ ปรารถนา ใหคนมาถวายเครองสกการะบชาตาง ๆ บางครงถงกบฆาคนบชายญ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 40 ถวายพระเจา พระเจาหวงแหนอานาจ ผกขาดตาแหนงนแตผเดยว สรางเทวดา สรางคนขนมา กเพอประสงคใหมาบาเรอพระองค ๒. โทสะ พระเจาเปนจอมกลวกราด มกโกรธเปนอาจณ อะไรจะทาใหพระองคโกรธมากเทามนษยทพระองคสรางไมนบถอพระ องคไมม ทรงสรางนรกไวลงโทษพวกน ทรงบนดาลใหเกดภยตาง ๆ ลงโทษ แมนใครทาความดสกเพยงใด มความผดเพยนขอเดยว คอ ไมยอมเปนทาสของพระองคเทานน เปนสงไปลงนรก แตเมอไป พจารณาดพฤตการณของปศาจรายคอซาตาน กลบไมเคยลงโทษมนษย รนแรงขนาดพระเจาเลย ความประพฤตของปศาจดกวาพระเจา ๓. โมหะ พระเจายอมมความหลงเปนสนดาน คอทง ๆ ท ตนกอปรดวยโลภะ โทสะ ถงขนาดนแลวกยงหลงวาตนนนมเมตตา กรณา ทวงบญทวงคณกบมนษยตาง ๆ เมาอานาจ เมาความดทไมม ในตน กเมอพระเจาสรางโลก ประกอบดวยอกศลมลพรงพรอม เหน ปานฉะน แมเอามาเปรยบกบปถชนทเขามศลธรรมยงสไมได เมอเปน เชนนทางพระพทธศาสนาซงยกยองความรและความประพฤตสมสวนในบค- คลจงไมอาจพลอยหลงผดบชาพระเจาชนดนได เพราะจะมคาเทากบบชา กองกเลส ซงแสดงออกในรปของจอมอนธพาล พระพทธองคตรสวา "วชชาจรณสมปนโน โส เสฎโฐ เทวมานเส แปลวา ผทถงพรอม ดวยความรและความประพฤต ยอมเปนผประเสรฐในหมแหงเทวดา และมนษย" เปนการวดคณสมบตของเทวดาหรอมนษยดวยคณธรรม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 41 ไมไดยกยองฝายใดฝายหนงวเศษ เพราะเหตชาตหรอกาเนด (ใจความ ทงหมดเกยวกบพทธมตในเรองพระเจาน เกบควาาจากคมภรมหายาน ชอศตศาสตร) ทศนะเรองสงขารโลก สงขารโลก ในทนหมายถงอปทนนกสงขาร ปญหาขอน พระศาสดาไดแสดงปฐมเหต กลาวคอวชชาไว ความเปนไปแหง สงขารโลกทรงตรสไวในรปปฎจจสมปบาท กลาวคอธรรมอนอาศยปจจย เกดขน เพราะสงนมอยสงนนจงม สงนไมมอยนนกไมม เพราะสงน ดบสงนนจงดบ ทศนะในเรองปฎจจสมปบาทนน นบวาเปนความคดใหมใน บรรดามศนะทงปวงในอนเดย เพราะทศนะเรองนสามารถละทฎฐอน เปนสวนสดทงสอง กลาวคอปฎจจสมปบาทในสายนโรธวาร คอพจารณา เหนวา อวชชาดบสงขารดบตามาลาดบอยางนทาใหละสสสตทฐ ปฎจจ- สมปบาทในสายสมทวาร คอพจารณาเหนวา เพราะอวชาเกดสงขาร- จงเกดตามลาดบ อยางนทาใหละอจเฉททฎฐได เพราะฉะนนเรอง ปฎจจสมปบาท จงนบเปนมชฌมาปฎปทาในทางทฤษฎ มรรคมองค ๘ เปนมชฌมาในทางปฎบต และเมอพจารณาเหนสรรพสงซงเปนสงขาร ธรรม เปนกลมของเหตของปจจยอาศยแอบองกนมขนเปนขนเชนน ก ทาใหเกดไตรลกษณญาฯขนได เพราะฉะนนพทธมตจงแตกตางกบลทธ อนในขอทวา ในสวนสมมตสจจะอนวตตามโลกบญญต เชนคาวา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 42 อตา ซงในปรชญาของพราหมณทงหมดรวมทงคตในศาสนาเชนถอ เปนเรองสาคญและพยายามจะใหอตตาของตนนพนจากบวงรอยรด แต พระพทธองคมทศนะวา อตตาเปนเพยงสภาวะธรรมทมาประชมกน ไม ใชภาวะทแทจรง หากเปนกระบวนการของสงประสม แตในแงสมมต สจจะ พระองคตรสวา ดกรจตตะ คาวาอตตาน เปนโลกสามญญา โลกนรก โลกโวหาร ตถาคตยอมรองเรยกไปตามดวย แตหาไดยดถอไม (โปฎฐปาทสตร ทฆนกาย) ในขอนพทธมตตางกบพวกนตถวาทะและ อจเฉทวาททะ เพราะพวกเหลานไมยอมรบเรองสมตสจจะเลย สวนในแง ปรมตถสจจะนน พทธมตสอนหลกอนตตา เพราะถอวา สงทงปวงไม ควรยดมน ไมมสภาวะใดทแทจรงคงท แมกระทงพระนพพานซงเปน วสงขาร กเปนสกแตธรรมชาตกบทกขเทานน ไมควรเกดความยดมน ในนพพานวาเปนเราเปนของเรา พงสงเกตความแตกตางในความหมาย ของความดบทกขในปรชญาพรามณ คอความถอวา อตตาเสย นพพาน หรออตาไปรวมกบนพพนาน แตพทธมตถอวา ดบอตตาเสย ไดนนคอนพพาน พทธมตในเรองสงขาร พทธมตสาคญอกขอหนงคอเรองกฎแหงกรรม ซงเทากบเปน การสรางกมมสสกตาญาณใหเกดแกบคคลผมความเชอ ผทมกมมสสกตา ญาณชอวา ไดโลกยสมมาทฎฐ (การเหนแจงในอรยสจชอวา โลกตร- สมมาทฎฐ) เพราะฉะนนจงตองมหลกพสจนในเรองสงสาร ถามปญหา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 43 ตงขนวา คนตายแลวเกดหรอไม ปญหาประเดนนตองใชวภชพยากรณ คอตองตอบวา คนมกเลสตายแลวเกด คนไมกเลสตายแลวไมเกด เรองของสงสารเปนเรองของคนมกเลส ซงมขอพสจนใหญ ๆ ๓ ขอดงน ๑. พสจนดวยหลกศพประมาณ คอประมาณเหตผลจากหลก ทฤษฎของบคคล ทควรเชอถอได กลาวคอในเรองการพสจนปรภพ พทธมตถอวา อยางนอยบคคลผพสจน จะตองทารปฌาน ถงขนจตตถ- ฌานใหไดแลวฝกอภญญา จงสามารถรแจงชดดวยตนเอง กเมอเรา ไมตองการไปฝกอภญญา ไมยอมทาสมาธ แตกมปฎเสธวาไมมปรภพ เชนน ชอวาเปนวสยของพาล เหมอนหนงแผนทมอย พาหนะและ เครองมอทจะชวยใหเดนทางไปสจดมงหมายกพรอมอย แตเราไมยอม ขวนขวายไป พรอมทงปฎเสธวาจดมงหมายนนไมม ทถกผปฎเสธ นนควรจะลงมอทดลองดวยวธทาฌาน ทาอภญาใหเกดไมเหนสมจรง แลวจงควรปฎเสธ แตขอเทจจรงมอยวา คนทกคนเปนนกวทยาศาสตร ไมได เราจงตองเชอทฤษฎของคนทเปนนกวทยาศาสตรไปพลาง ๆ กอน จนกวาวนหนงเราจะเปนนกวทยาศาสตรเสยเอง เรอง ปรภพกเชนกน ในขณะทเรายงไมมอภญญา เรากตองเชอทานผมอภญญาไ-ปพลาง ๆ กอน ยกตวอยางเราเชอในเรองวถเชน นาประกอบดวยไฮโดรเจน และออกซเยน เชอวาคนทพสจนประจกษดวยตนเองในโลกมจานวนเพยง รอย ๆ แตผทเชอทฤษดโดยไมไดเหนประจกษทมจานวนพน ๆ ลาน กเรองของนาเปนเรองทเกดในโลกเดยวกน ยงไมสามารถเหนประจกษ คาตา กอาศยเครองมอทางวทยาศาสตร ความรทางวทยาศาสตร การ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 44 ประกอบทางวทยาศาสตร มารวมกนเขาจงพสจนออกมาได ปวยการกลาว ไปไยกบเรองปรโลก จะใหเราเหนเหมอนเหนดนเหนทรายคาตานน ไฉนเลยจะสาเรจ เพราะฉะนนในชนนเราจงตองใชตถาคตโพธศทธา ๒. หลกพสจนโดยการอนมาน ธรรมดาสามญทวไปเมอเรา เหนควนแตไกล แมเรามไดไปถงทนนเรากใชการอนมานไดวา ทใด มควน ทนนมไฟ แปลวา ความเจรญทกอยางไมจาเปนประจกษ เสมอไป เราอาจใชหลกเหตผลอนมานได เรองของปรภพกเชนกน ไมจาเปนตองรอใหเรามอภญญาเสยกอน วธอนมานเชน เรองของ กาละหรอเรองของชาตภพเปนเรองสมมตบญญต ความจรงมแตกลม เบญจขนธหมนกลงไปตามกระแสกรรม เมอมนกลงไปในจงหวะหนง บญญตเรยกวาชาตหนง ภพหนง เพราะฉะนน ชาตภพจงเปนเรองของ กาละอนยดยาว ถาเราเชอวาปจจบนมอยนนกคอ เรารบรองอดตและ อนาคต เพราะปจจบนเกดจากอดตทดบไป อนาคตเลาจกเกดขนกตอ เมอมปจจบนเปนปทฎฐาน เพราะฉะนนเมอมวนน เดอนน ปน ชาตน กยอมแสดงชดอยแลววา มวนกอน เดอนกอน ปกอน ชาตกอน และกาลงจะมวนหนา เดอนหนา ปหนา ชาตหนา ไมใชเรองลลบ ใด ๆ เลย มปญหาสอดเขามาวา ถาชาตกอนม ไฉนเราจงจาเรองราวใน ชาตนนไมได? แกวา อยาวาแตเรองชาตกอนเลย เหตการณในชาตนวนนเราก จาไมไดเสยแลว การจาไมไดไมใชเหตผลทจะปฎเสธวาเรองราวไมเคยม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 45 ธรรมชาตของจตเหมอนบอนาลก ประสบการณทกชนดทผานมาเหมอน วตถทถกโยนลงไปเกบไวในกนบอนน ทบถมทวตรคณ ของใหมบง ของเกา ของไกลบงของไกล มหนานาในบอยงเปนโคลน กลาวคอม อปกเลสทงหลาย ดงนนการทจะดถกวตถในกนบอ ยอมมองไมเหน นน กคอระลกชาตเกาไมได ยกเวนในกรณพเศษคอ ก. บคลใดสามารถชาระอปกเลสใหหมดจด ยอมละลกชาต กอน ๆ ของตนได นบดวยรอย นบพนชาตขนไป เพราะนาใส ข. บคคลใด แมมอปกเลสอย แตจงหวะการเกดในภพใหม ซงเปนภพเดยวกนกบทเขาตายมาแลวรวดเรวมาก ความประทบใจใน ภพทแลว จงอาจตดตามมาถงภพใหมได เหมอนคนทรบราชการทหาร แตงยนฟอรมอยเสมอ แมลาออกจากราชการแลวบางครงความรสก เหมอนคนอยในเครองแบบ เชนพบผบงคบบญชากรบทาวนทยมาหตถ อาการเชนนเปนความเคยชน ผทละลกชาตแบบนเลา ทางศาสนาเรยก วา ชาตอนสรณญาณ ไมถอ ปพเพนวาสานสสตญาณ เพราะ ระลกชาตไดอยางมากเพยงชาตสองชาตเทานน ๓. หลกพสจนจากพฤตกรรม พฤตกรรมของบคคลเชนพนอง ทองเดยวกน ในสงแวดลอมเดยวกน รบการศกษาอบรมมาเทากน แต คนหนงมสนดานเปนมหาโจร คนหนงกลบเปนตารวจมาจบโจรนน อะไร เปนเหตใหพนองสองคนนแตกตางกน ทางชวทยาพยายามพสจนวา เพราะกรมมพนธของบรรพบรษ เลอดชวของบรรพรษคนใดคนหนง และเลอดดของบรรพบรษคนใดคนหนง ทาใหพนองสองคนนแตกตาง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 46 กน แตครนถามตอไปวา อะไรเลาเปนเหตใหเลอดชวเขาตวพ เลอดด เขาตวนอง ทางวทยาศาสตรกอบจน ตอบอยางเอาขางเขาถกวา บงเอญ ซงความจรงแลว บงเอญไมมในโลก เนองจากเราไมเขาใจเหตผล จง ซดใหวาบงเอญ ๔. นกวทยาศาสตรในปจจบนน กยอมรบอยวา ทางคนควา ในทางวทยาศาสตรยงมไดถงจดจบโดยสมบรณเลย ขอคนควาไหมหก ลางขอคนควาเกา ๆ อยเสมอ ๆ เชนแตกอนเชอกนวา ปรมาณเปนจด สดทายของสสาร หรอเชอกนวาธาตแทมในโลก แตเมอไอสไตนคด สตรสมพทธภาพขน กปรากฎวาสสารหรอปรมาณ หรอธาตแท เปน ของไมมอยจรง แตเกดจากพลงงาน เพราะฉะนน นกวทยาศาสตรจง สรางไฮโดรเจนบอมบได แตเมอตงปญหาถามนกวทยาศาสตรวา พลง งานนนมาจากไหน ? นกวยาศาสตรกอบจน บางทกตอบอยางขอไปท วา มาจากไหน ? โนแวร เพราะเหตผลขอเดยวคอ การคนควา ทางวทยาศาสตรยงไมถงจดจบสมบรณ มแตนกวทยาศาสตรเทยมเทานน ทดวนปฎเสธวา ปรภพไมม เพราะเหตผลขอเดยวคอ การคนควา ทางวทยาศาสตรยงไมถงจดจบสมบรณ มแตนกวทยาศาสตรเทยมเทานน ทดวนปฎเสธ อยาวาแตนามธรรมซงเปนสงละเอยดเหนอผสสะทาง อายตนะ ๕ แมแตสงซงเปนรปธรรมอนอยในวสยทอายตนะ ๕ จะพงสมผสได เรากไมสามารถสมผสไดทกสงไปหมด ทงนเพราะ อนทรยของเรามขอบเขตในการรบสมผส ยกตวอยางเชน แสงชนด หนงซงทางวทยาศาสตรเรยกวา แสงอลตราไวโอเลต แสงชนดนเรา มองไมเหนทงท มนมอย จกษสมผสของคนในเวลากลางคนสแมวไม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 47 ได ฆานสมผสและโสดสมผสของคนสสนขไมได สงทสนขไดยนใน ระยะไกลหลายสบเสนแตมนษยไมไดยน สงทแมวมองเหนในความมด แตมนษยไมเหน เมอเปนเชนน การปฎเสธวาปรภพไมม เพราะเรา ไมรไมเหน จงหาชอบธรรมไม.

ประวตพทธ(๑) - หนาท 48 บทท ๑ พระพทธศาสนาในประเทศอนเดย ตอนท ๑ มหาอานาจครงพทธกาล ราชอาณาจกรในครงพทธกาลมมหาอานาจอย ๔ แหงคอ ๑. มคธ ซงมราชคฤหเปนราชธาน มกษตรยทรงพระนามวา พระเจาพมพสาร ๒. โกศล ซงมสาวตถเปนราชธาน มกษตรยทรงพระนามวา พระเจาเปเสนท หรอ ประเสนชต ๓. วงสะ มราชธานชอ โกสมพ มกษตรยทรงพระนามวา พระเจาอเทน หรอ พระเจาอทยน ๔. อวนต มราชธานชอ อชเชน มกษตรยทรงพระนามวา พระเจาจณฑปชโชต อาณาจกรทง ๔ มสวนเกยวดองกนในทางเครอญาต พระเจา- พมพศารแหงมคธไดอภเษกสมรสกบเจาหญงเวเทพราชธดาของพรระเจา มหาโกศล ในการอภเษกน พระเจาพมพศารไดดนแดนผนกเขามาอยาง ฟร ๆ คอพระเจามหาโกศลไดยกกาสกครามซงมเมองพาราณสตงอยให เปนของขวญแกราชธดา พระเจาพมพสารเลอมใสในศาสนานครนถ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 49 ภายหลงเปลยนมานบถอพระพทธศาสนา และจบชวตดวยการกระทา ของพระโอรสซงประสตจากพระนางเจาเวเทห ถกจบผาใจกลางพระบาท เอาเกลอทา แลวอยางบนถานเพลงไมตะเคยน ทนพษบาดแผลไมได กสนพระชนม ขาวกษตรยมคธสวรรคต เปนเหตใหบานเมองม สถานการณตงเครยดขน พระเจาปเสนทโกศลโดยฐานะเปนพระเจาลงของ พระเจาอชาตศตรกษตรยใหมผทาปตฆาต ไดเรยกรองเอากาสคามคน สวนพระเจาจณฑปชโชตแหงอวนตเลา กไดตระเตรยมกองทพเพอจะมา แกแคนแทนพระสหายทถกปลงพระชนม ทาใหนครพะวาพะวงสองดาน แตวแววการศกดานอวนตไมปรากฏเปนความจรง มคธจงทาสงครามชง กาสกคามกบโกศลถง ๔ ครง ๓ ครงแรกพระเจาลงเปนผแพหลาน แต ครงสดทายพระเจาอชาตศตรถกจบพระเจาปเสนทโกศลเหนเปนพระราช นดดาจงไมประหาร เพยงแตกกบรเวณใหอยเปนเชลย ในทสดเรองกลงเอย อยางสวยงาม คอ พระเจาอชาตศตรขออภเษกกบเจาหญงวชรราชธดา ของพระเจาปเสนทโกศลผเปนพระเจาลง เลยไดกาสกคามไปเปนของขวญอก สวนทางแควนวงสะ ทาวอทยนหรออเทน เปนผใชชวตโลดโผน ในทางอสตร จงไมสจะใกลชดกบพระศาสนานก แตในสดทาย พระองคกลบเลอมใสในพระอานนทเถรเจา เพราะประจกษในความ เกบหอมรอบรบของพระอานนทเชนเดยวกบพระเจาจณฑปชโชต ซงได เลอมใสในพระพทธศาสนาดวยการชกจงของพระมหากจจายนะ สวน พวกเจาลจฉวหรอเจามลละ ปรากฏวานบถอศาสนาพทธ และศาสนาเชน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 50 ๕๐ เหตการณในพทธศตวรรษท ๑ เมอพระพทธศาสดาปรนพพานแลว สงฆมณฑลมพระมหาสาวกทม ชวตอยหลายรป อาท ๑. พระมหากสสปะ ๒. พระอนรทธะ ๓. พระอปวานะ ๔. พระจนทกะ ๔. พระควมปต ๖. พระกมารกสสปะ ๗. พระอานนท ๘. พระมหากจจายนะ ๙. พระอเทนะ ๑๐. พระปณโฑสะ ๑๑. พระคณโฑปธานยะ พระอนรทธกบพระอานนท ไดเปนผใหญฝายสงฆจดการเรอง พระพทธสรระรวมกบมลลกษตรย สวนพระมหากสสปะภายหลงไดนา สงฆฝายหนงทาสงคายนา สาหรบพระมหากจจายนะนน ภายหลงพทธปร- นพพานแลวไดโปรดพระเจากรงมถรา กษตรยองคนนเลอมใส ประ กาศถงพระมหากจจายนะขอใหเปนทพง พระเถระไดหามวา มหาราช อยาถอเราเปนทพงเลย จงถอพระพทธเจาองคนนเปนทพงเถด พระเจากรงมถราตรสถามวา พระพทธเจาพระองคนนเสดจอย ณ ทไหน ตอบวา มหาราช บดน พระผมพระภาคพระองคนนดบขนธปรนพพาน แลว เปนการบงชดวา ทานมชวตอยหลงพทธกาล สวนพระอเทนะนน หลงพทธปรนพพานแลว ทานไดไปแสดงธรรมโปรดพราหมณชอ โฆฏมข ณเขปยมพวนเมองพาราณส จนพราหมณนนเลอมใสสรางศาลา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 51 ๕๑ โรงทานอทศถวายสงฆจาตทศใหชอวาศาลาโฆฏมข พระกมารกสสปะะ ไปโปรดพระยาปายาส กลบทฏฐของทาวเธอจากอจเฉททฏฐเปนสมมา- ทฏฐ สาหรบพระควมปตนนไมปรากฏหลกฐานในฝายบาล แตไปม ปรากฏในสนสกฤตวา ทานไปอยบนสวรรคเสยนาน เมอพระมหากสสปะ จะทาสงคายนา ใหพระไปตามทานมา พระควมปตไมลงมา กลบอธษฐาน ปลงอายสงขารเสย สวนพระปณโฑละกบพระคณโฑปธานยะนนไม ปรากฏหลกฐานในฝายบาล แตมกลาวไวในปกรณฝายจนวา พระมหา- กสสปะไดเปนผนาคณะสวนหนง ทาปฐมสงคายนา และทานเองไดรบ เลอกใหเปนประมข จานวนพระสงฆทเขาประชม ๕๐๐ รปลวนเปนพระ- อรหนต ไดอภญญาปฏสมภทาญาณทงนน มตเกยวกบสกขาบทของทประชมสงฆปฐมสงคายนา ในการประชมครงนน พระอานนทเถรเจา ไดกลาวถงพทธา- นญาตทใหสงฆถอนสกขาบทเลกนอยไดถาตองการ ทประชมจงถาม พระอานนทวา ทานอานนท ทานไดถามพระผมพระภาคหรอวาสกขาบท เลกนอยไดแกอะไร พระอานนทปฏเสธ ครงนนทประชมมความเหนไป ตางๆ บางทานเสนอวา เวนปาราชก ๔ และสงฆาทเสส ๑๓ เสย ทเหลอ เปนสกขาบทเลกนอย พระมหากสสปะจงกลาวตดบทวา ดกรอาวโส ขอสงฆจงฟงขาพเจา สกขาบททงหลายของพวกเรา ทเกยวกบคฤหสถ กมอย แมพวกคฤหสถกยอมรวา มควรแกทานทงหลายผเปนศากยบตร นไมควรแกทานทงหลายดงน ถาพวกเขาจกถอนสกขาบทเลกนอยไซร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 52 ๕๒ กจะมผกลาววา พระสมณโคดมบญญตสกขาบทเพอสาวกของพระองค ชวกาลแหงควนไฟเทานน กถาความพรอมเพรยงของสงฆถงทแลว สงฆไมพงบญญตสกขาบททยงมไดทรงบญญตไว ไมพงตดทอนสกขาบท ททรงบญญตไวแลว นเปนญตต ทานผใดเหนไมสมควร ทานผนนพง คาน ทานผใดเหนสมควร ทานผนนพงนง เมอสนกระแสประกาศของ พระมหากสสปะ ทประชมรบรองเปนเอกฉนท คณะสงฆคณะนจงไดชอ วา "คณะเถรวาท" บาง "เถรวาท" บาง "สถวรวาท" หรอ "กสสปวงศ" บาง เพราะคารพมตของพระเถระซงตกลงกนไวในปฐมสงคายนา การปรบอาบตพระอานนท ทประชมไดลงมตปรบอาบตทกกฎแกพระอานนทเปนขอๆ ดงน ๑. ขอทไมทลถามวาสกขาบทเลกนอยไดแกอะไร ? ๒. ขอทเหยยบผาวสสกสาฎกของพระผมพระภาค เปนการไม เคารพ ๓. ปลอยใหสตรถวายบงคมพระพทธสรระกอน และพวกนาง รองไหจนนาตาเปอนพทธสรระ ๔. ไมทลวงวอนใหพระศาสดาดารงอยตลอดกปปเมอพระพทธ- องคทานมตโอภาส ๕. ขวนขวายใหสตรบวชในธรรมวนย พระอานนทไดกลาวแถลงแกการกระทาของทานทง ๕ ขอวา ๑. เพราะไมสานกถง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 53 ๕๓ ๒. ทานมไดมเจตนา ทเหยยบเพราะพลาดพลง มใชไมคารวะ หรอลบหล ๓. เพราะเหนวาสตรเหลานน ไมควรอยในเวลาวกาล จงให ถวายบงคมกอน ๔. เพราะถกมารดลจต จงมไดทลอาราธนา ๕. เพราะเหนวา พระนางปชาบดโคตม เปนผมพระคณของ พระพทธเจา แตพระอานนทเปนนกประชาธปไตย เมอทประชมลงมตปรบ อาบต ทานกมไดขดขน ทานกลาววา ขาพเจาไมเหนอาบตนน แต เพราะเชอทานทงหลายอย ขาพเจาขอแสดงอาบตนน ณ บดน พระปราณะดานประชม เมอพระมหากสสปะเรยกประชมสงฆทาปฐมสงคายนานน เปน การประชมเฉพาะพระสงฆหมหนง ยงมสงฆสวนใหญมไดรเหนดวย จงปรากฏวา พระเถระรปหนงชอปราณะไดแยกคณะไปทาสงคายนาอก ตางหาก พระปราณะเปนใคร ? มาแตไหน ? ในบาลประเทศมไดกลาว ไวเลย ในจลวรรคแหงวนยปฎก กลาวแตเพยงวา ทานผนเปนคณาจารย ผใหญผหนงในครงนน เมอเขาทาปฐมสงคายนาเสรจลว ทานผนพา เอาบรวาร ๕๐๐ รป จารกมาแตทกขณาครชนบท มาพกอย ณ เวฬ- วนาราม พระมหากสสปะไดเขาไปบอกใหทราบวา บดนสงฆไดทา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 54 ๕๔ สงคายนาเรยบรอยแลว พระปราณะตอบวา พวกทานทาของทานกด แลว แตสาหรบตวของผมไดรไดฟงจากพระผมพระภาคอยางไร แลจก ปฏบตตามอยางนนเทยว แปลวา พระปราณะไมรบรองมตปฐมสงคายนา ความปรากฏในวนยปฎกของฝายสนสกฤตวา พระปราณะเหนขดแยง เกยวกบสกขาบทบางขอกบพระมหากสสปะ คอสกขาบททวาดวยเรอง อนโตวฏฐะ อนโตปกกะ สามปกกะ สรปแลวเปนเรองเกยวกบการขบ ฉนและอาหาร บางขอภกษลวงแลวตองปาจตตยบาง ทกกฎบาง พระปราณะแยงพระมหากสสปะวา สกขาบทเหลาน พระผมพระภาคม พทธานญาตใหทาไดในกาลขาวแพงทเมองเวสาลแลว ฉะนนภกษใด ลวง ภกษนนไมตองอาบต แตพระมหากสสปะคานวา เมอพนทพพลภกขภย พระผมพระภาคไดตรสเรยกพระอานนทมาถามวา ภกษทงหลาย ยงหง ตมภายในกฏ เกบอาหารไวฉนภายในกฏ ฯลฯ อยอกหรอหนอ ? พระอานนททลวา ยงทากนอย จงตรสเรยกประชมสงฆตงพทธบญญต ขนใหม หามมใหทา พระปราณะกไมยอมฟง พระปราณะจงพาบรวาร ออกไปตงกองสงคายนาใหม เหตการณครงนแสดงวา สงฆมณฑลหลงพทธปรนพพานแลว ใหมๆ ไดเกดแตกแยกกนขนเพราะเหตแหงทฏฐสามญญตา และ สลสามญญตาวบต ไมใชมาแตกเมอทตยสงคายนา ขอสาคญเพราะเกด จากการตความพทธบญญตหรอพทธพจนในบรรดาคณาจารยผใหญแตก ตางกน สทธวหารกอนเตวาสกของคณาจารยรปใด กยอมพลอยอนโลม ถอตามมตของคณาจารยรปนน เปนเหตใหมหมคณะแตกแยกออกไป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 55 ๕๕ แตเมอสรปแลวม ๒ พวก คอ พวกทตองการรกษาจารตธรรมวนย ดงเดมเอาไวใหมากทสด และพวกทตองการจะเปลยนแปลงอนโลม ตามกาละเทศะสมยนยม พวกหลงนเปนตนเคาของมหายาน วนจฉยเรองภาษาบาล ภาษาบาลซงพทธศาสนานกายเถรวาท ใชรองรบพทธพจนอย นน มตของนกปราชญทงตะวนตก ตะวนออก เหนขดแยงกนไปหมด บางวา เปนภาษาชาวโกศลพด เพราะพระผมพระภาคเปนชาวแควน โกศล ในธรรมเจตยสตร พระเจาปเสนทกราบทลพระศาสดาวา พระ ผมพระภาคเปนชาวโกศล แมหมอมฉนกเปนชาวโกศล เพราะฉะนน พระองคจะตองใชภาษาชาตภมของพระองค ในการประกาศพระศาสนา ๑. แตบางทานกเหนวา บาลเปนภาษาอวนตโบราณ เพราะพระมหนทร เปนชาวเวทสาครในอวนต นาเอาภาษานไปลงกา ๒. บางมตกวา เปน ภาษาอนเดยภาคใต ๓. แตมตสวนใหญยนยนวา เปนภาษามคธโบราณท เรยกวา "มาคธ" จดอยในสกลภาษาปรากฤต เมอสรปมตตางๆ เหลาน เราไดสาระทนาเชออยขอหนงคอ ภาษาบาลในพระไตรปฎกนนเปน ภาษามคธอยางแนแท คาวา "บาล" นอกจากจะหมายถงภาษาอนม ระเบยบแบบแผน คานยงเลอนมาจากคาวา "ปาฏล" ซงหมายถงเมอง ปาฏลบตรนนเอง เพราะฉะนนภาษาบาลกคอ ภาษาปาฏลบตร อน เปนเมองหลวงของแควนมคธตอจากกรงราชคฤห แตเหตไร ? ภาษา บาลจงสญไปจากอนเดย นนกเพราะเมอแควนมคธเสอมอานาจลง ภาษา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 56 ๕๖ อนไดไหลเขามาแทนท ภาษาดงเดมคอยๆ สลายตวเอง โดยราษฎร หนไปนยมพดภาษาผมาปกครอง ความจรงพระศาสดามไดผกขาดภาษา ใดภาษาหนงในการแสดงธรรม พระองคเองตรสภาษาทองถนตางๆ ของอนเดยได ทรงแสดงธรรมดวยหลายภาษา ทรงอนญาตใหเรยน พทธพจนดวยภาษาทองถนได ครงหนงมภกษพนองสกลพราหมณ ทล ขอพทธานญาต ยกพทธพจนขนสภาษาเดยวเชนกบภาษาในพระเวท ทรงตเตยน แตเหตไฉนปฐมสงคายนาจงใชแตภาษาบาลภาษาเดยวขน สสงคตเลา เหตผลมดงนคอ ๑) การประชมสงคายนา ตองการความสามคค ความเปน ระเบยบ ถาปลอยใหผประชม ตางรปตางใชภาษาทองถนของตนๆ ทประชมกไมเปนอนประชม ไมเปนระเบยบ ๒) ภาษาบาล เปนภาษาชาวมคธ การประชมกทากนในมคธ ยอมเปนธรรมดาอยเอง ตองเลอกภาษาน ๓) พระอรหนต ผเขาประชม เขาใจวาสวนใหญเปนชาวมคธ หรอชาวเมองอนทขนอยกบมคธ ๔) มคธในครงนน เปนมหาอานาจชนหนงในอนเดย มเมอง ขน เชน โกศล วชช กาส จมปา ภาษามคธจงเปนภาษาทมอทธพล อยางไรกตามคณะสงฆอนๆ ทใชภาษาทองถนไมใชมคธรองรบ พทธพจนมมากกวามาก วนจฉยเรองพระไตรปฎก คาวา "ไตรปฎก" ในปฐมสงคายนาไมม ใชแตคาวา "ธรรม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 57 ๕๗ และวนย" เทานน พทธพจนมาจดเปนพระไตรปฎก เขาใจวาเกดหลง ทตยสงคายนาแลว แตในครงพทธกาล กมการแบงหนาทของภกษใน การทรงจาพระธรรมวนย คอแบงเปนพวก วนยธร มาตกาธร สวน พวกทแสดงธรรมคลองกเรยกวา "ธรรมกถก" การแบงปาพจนของ พระศาสดาออกเปนองค ๙ เปนของเกามาก กอนกาเนดพระไตรปฎก การจดหมวดหมในพระธรรมวนย ไดมการจดขนแลวในครงพทธกาล ยกตวอยาง เชน พระโสณะชาวอวนต ไดสาธยายอฏฐกวคคกปารายน- วรรค ใหพระผมพระภาคสดบ และพระองคตรสอนโมทนาวา เธอ เปนผมสมเสยง และความทรงจาด พระสารบตรกเคยจดหมวดหมของ พระธรรมตามจานวนของหมวดธรรมแตละหมวด ดงปรากฏในบาลสง- คตสตร เพราะฉะนน แมปาพจนของพระศาสดาจะมจานวนมาก แตพระ สาวกกแบงหนาทชวยกนจาทรงเอาไว จงปรากฏคณะภกษทเปนฝาย ทฆภาณกะ มชฌมภาณกะ สงยตตภาณกะเปนตน ในครงพทธกาลเขา ใจวา การจารกพทธวจนะเปนตวอกษรคงจะมขนแลว แตไมแพรหลาย เพราะตวอกษรชาวอนเดยรจกใชกอนพทธกาล ในพระวนยหามไมให ภกษเลนอกขระทายกน ในชาดกกลาวถงการสงสาสนระหวางเมอง แสดงวาชาวอนเดยมอกขระใชกนแลวในครงนนแตเนองดวยเปนธรรม- เนยมนยมในทางศาสนา ไมชอบจารกคาสอนเปนลายลกษณ เพราะถอ กนวาจะทาลายความศกดสทธ เพราะฉะนน ธรรมเนยมมขปาฐะจงแพร หลายทงพราหมณและพทธฯ ในครงปฐมสงคายนานน ไมปรากฏวาม อภธรรม ไมปรากฏสงคตการกรปใด ททาหนาทวสชนาพระอภธรรม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 58 ๕๘ แตคาวา "อภธาน" น ไมใชเปนคาใหม มพทธพจนในบาล ประเทศเปนอนมาก ตรสคกนวา "อภธมเม อภวนเย" ในบาล กนตสตร คมภรอรรถกถาไขศพท "อภธมเม" วา ไดแกโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ ในบาลโคสงคสาลสตร ทประชมของพระมหาสาวกตาง รปตางแสดงทศนะในคณรปของภกษผจกอยในปาโคสงคสาลวน พระ โมคคลลานะแสดงความเหนวา ภกษรปใดเปนผคลองในอภธรรมกถา จงมคณรปเหมาะสมทจะอยในปาน ในวนยปฎกกลาวถงพระทพพมลล- บตร ผจดเสนาสนะแกอาคนตกภกษ ภกษเหลาใดเปนผคลองในอภธรรม ทานกจดใหไปรวมพกดวยกนเปนหมวดหม ดวยหมายใจวา เธอจกได สนทนาอภธรรมกะกนและกน ในภกขนวนย มพระบญญตหามมให ภกษณผขอโอกาสถามปญหาในเรองวนย แตแลวกลบไปถามเรอง อภธรรมหรอเรองพระสตร อาคตสถานเหลานทาใหเกดปญหาวา ใน ครงพทธกาลมอภธรรมปฎกแลวหรอยง ? อนทจรงอภธรรมปฎก ๗ คมภรนน เกดหลงปฐมสงคายนา แตสาระในอภธรรมปฎกสบมาแต ครงพทธกาล กลาวคอ "อภธมเม" ในครงพทธกาล ไดแกคาขยาย ความพทธวจนะทเปนฝายธรรมลวนๆ ไมเกยวกบเหตการณหรอเรอง ราวเชนกบพระสตร พระศาสดาเปนผทรงใหกาเนดอภธรรม พระ สารบตร พระมหากจจายนะเปนอาท เปนผขยายความตอมา ยกตวอยาง เชน ในเวลาเยนๆ เมอพระสาวกนงประชมกน ยอมมการอภปรายใน พระพทโธวาทซงไดรบมาในวนหนงๆ ขอความทอภปรายกนนนเมอ รวมกนเขากคออภธรรมปฎก สวนอภวนย คอคาขยายความพทธบญญต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 59 ๕๙ พงเหนคมภรบรวารเปนตวอยาง เพราะฉะนนเมอสรปแลวอภธรรมปฎก ไดแกคาขยายความพทธพจน เปนผลงานของบรรดาพระสาวก มพระ สารบตรเปนตน และมการขยายเพมเตมกนมาเรอยๆ จนถงสมยตตย- สงคายนา ในปภธรรมปฎก ทาใหเราสามารถเขาใจทศนะอยางสาคญ ของคณะสงฆทเปนเจาของแตละฝาย นบวาเปนปฎกทสาคญมาก การเมองในแควนมคธ แควนมคธ ไดเปนเวทสาคญของพระพทธศาสนาและประวต ศาสตรอนเดยตลอดระยะเวลา ๑๕๐๐ ปหลงพทธปรนพพาน อทธพล ของแควนมคธ ไดครอบงาอาณาจกรในลมแมนาคงคายมนา พระเจา อชาตศตรทรงยายจากนครราชคฤห ไปอยเมองปาฏลบตร เมองนแต เดมเปนเพยงตาบลทาขามแหงหนง ซงขามแมนาไปแลวกเปนแควน วชช ในปสดทายแหงพระชนมชพของพระศาสดา พระเจาอชาตศตร สงวสสการพราหมณและสนธะอามาตย มาสรางเปนเมองใหญแขงแรง ขน เพอใหเปนจดยทธศาสตรสาหรบขยายอานาจเขาไปในแควนวชช ตอมาพระเจาอชาตศตร ถกพระโอรสอทยภทรปลงพระชนม พระเจา อทยภทรเปนผสรางเมองกสประหรอบปผาบร บนฝงแมนาคงคา หาง จากปาฏลบตร ๒-๓ ไมล พระอบาลเถรเจาไดดบขนธปรนพพาน ในรชสมยแหงกษตรยองคน พระเจาอทยภทร ถกพระโอรสนามวา อนรทธะ ฆา อนรทธะ ถกโอรสนามวา มณฑกะ ฆา มณฑกะถกโอรส นามวา นาคทาสกะ ฆา ประชาชนทนเหนวงศปตฆาตนไมได จงจบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 60 ๖๐ นาคทาสกะปลงพระชนมเสย แลวยกอานาจใหแกเสนาบดผหนงชอ สส- นาคขนเปนพระราชา พระเจาสสนาค มเชอสายกษตรยลจฉว มมารดา เปนหญงงามเมอง ทรงยายนครไปเมองไพสาล อยในราชสมบต ๑๘ ป โอรสชอวา กาฬาโศก ขนครองราชย กลบยายราชธานมาทปาฏลบตร แลวเหตการณสาคญในพระพทธศาสนากเกดขนในยคน คอ การแตก นกาย และทตยสงคายนา ทตยสงคายนาและพระภกษมหาเทพ ในปกรณฝายบาล เมอกลาวถงสาเหตแหงทตยสงคายนามงหนก ไปในเรองวนย โดยชความลดหยอนสกขาบทของพวกภกษวชชบตร เปนใหญ ปรากฏอยในสตตสตกขนธกะแหงพระวนยปฎกจวรรค วา เมอพทธปรนพพานลวงแลวได ๑๐๐ ป ภกษวชชบตร ชาวเมองวชช แสดงวตถ ๑๐ ประการ ดงน คอ ๑. สงคโลณกปโป : เกบเกลอไวในเขนงฉน ควร ๒. ทวงคลกปโป : ฉนอาหารในเวลาบายลวงสององคล ควร ๓. คามนตรกปโป : ฉนอาหารเปนอนตรตตะ (คอฉนในท นมนตจนบอกพอ ไมรบเพมเตมแลว คดจะเขาบานฉน อาหารทไมเปนเดนอกได) ควร ๔. อาวาสกปโป : อาวาสมสมาเดยวกน ทาอโบสถตางกน ควร ๕. อนมตตกปโป : เวลาทาสงฆกรรม ภกษมาไมพรอมกน ทากอนได ภกษมาทหลงจงบอกขออนมตภายหลง ควร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 61 ๖๑ ๖. อาจณณกปโป : การประพฤตตนอยางทอปชฌายและ อาจารยประพฤตมาแลว ควร ๗. อมถตกปโป : ฉนนมสดทแปรแลว แตยงไมเปนนมสม ควร ๘. กปเปต ชโลค ปาต : ดมสราออน ควร ๙. กปปต อทสก นสทน : ใชผานสทนะ ไมมชาย ควร ๑๐. กปปต ชาตรปรชต : รบรองและเงน ควร ในการกระทาทตยสงคายนาครงน ทประชมไดมมตวนจฉยวา ทงหมดไมควร ขอ ๑ ไมควร ตองอาบตปาจตตย เพราะทาการสงสม ขอ ๒ ไมควร ตองอาบตปาจตตย เพราะเปนการฉนอาหารในเวลาวกาล ขอ ๓ ไมควร ตองอาบตปาจตตตย เพราะฉนแลวฉนอก ขอ 4 และ ๕ ไมควร ตองอาบตทกกฎ เพราะละเมดวนยบญญต ขอ ๖ บางอยางควร บางอยางไมควร ขอ ๗ ไมควร ตองอาบตปาจตตย เพราะนมยงไม แปรเปนเภสช ขอ ๘ ไมควร ตองอาบตปาจตตย เพราะดมสราเมรย ขอ ๙ และ ๑๐ ไมควร ตองอาบตปาจตตย เพราะละเมดวนยทหามไว แตในปกรณสนสกฤต กลบชไปถงเรองวบตแหงทฏฐ สามญญตาแหงคณะสงฆเปนใหญ ซงความจรงเหตการณทงสองเรอง ไดเกดขนพรอมกน ในเวลานนแควนมคธอยภายใตปกครองของ กษตรยราชวงศนนทะ แตในฝายบาลอางวาเปนวงศสสนาค บคคลสาคญ ผมบทบาทมาก คอ ภกษมหาเทพ ทานผนเปนชาวเมองมถราในแควน อวนต เกดในวรรณะเวสส บดาเปนพอคาขายเครองหอมในเมองนน ตอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 62 ๖๒ มาไดเดนทางมาอปสมบททกกกฏาราม เมองปาฏลบตร ในแควนมคธ เรยนรพระไตรปฎกแตกฉาน วนหนงเปนวนอโบสถ ตกเปนหนาทของ พระมหาเทพจะเปนผสวดปาฏโมกข แตทานผนไดเสนอทศนะ ๕ ประ- การตอทประชมสงฆ มขอความดงน คอ :- ๑. พระอรหนต อาจถกมารยวยวนในความฝนได ๒. พระอรหนต ยงมอญญาณได ๓. พระอรหนต ยงมกงขาได ๔. พระอรหนต จะรตนวาไดมรรคผลตองอาศยผอนมาพยา- กรณให ๕. มรรคผลจะเกดขน ตองอาศยคาเปลงวา "ทกขหนอๆ" พระมหาเทพเมอเสนอทศนะ ๕ ประการขนในทประชม มพระ เถระทไมเหนพองดวย ทประชมจงไมอาจทาสงฆกรรมได เกดแบงเปน ๒ พวก ทมเถยงเรองทฏฐ ๕ ขอน ครงนนพระเจากาฬาโศกกษตรยแหง ปาฏลบตร ตองเสดจมาหาม พระมหาเทพจงเสนอใหใชวธเยภยยสกา อธกรณสมถะ ผลกคอพวกมหาเทพชนะ ฝายพวกพระเถระไมยอมอยในใจ กกกฏาราม คณะสงฆจงแตกเปนสองนกาย คอ นกาเถรวาทพวกหนง และนกายมหาสงฆกวาท ซงเปนพวกมหาเทพพวกหนง เนองจากมพวก มากกวา ไดไปทาสงคายนาเรยกวา มหาสงคต จาเดมแตนนมากมอน นกายแยกออกไปจาก ๒ นกายใหญนเปน ๑๘ นกาย ในทปวงศวา พวก มหาสงฆกแตกนกาย ๕ ฝายเถระทแตกนกาย ๑๑ นกาย จนถง พทธศก ๔๐๐ ปเศษ มนกายในอนเดยอย ๒๐ นกายดวยกน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 63 ๖๓ คาถาจากทปวงศ ๑. ภกษลามกเหลาวชชบตร ถกพระเถระททาทตยสงคายนาขบ ออกจากหมแลว ไดพวกอนอกรวมกนเปนฝายอธมมวาท มจานวน มากมาย ๒. ภกษเหลานนประมาณหมนรปไดประชมกนทาสงคายนาพระ ธรรมวนย เพราะเหตนนจงเรยกการทาสงคายนาครงนวา มหาสงคตกะ ๓. ภกษเหลามหาสงคตกะ ไดทาความขดแยงไวในพระศาสนาน ไดทาลายสงคายนาดงเดมเสยแลวจดทาสงคายนาอน ๔. ภกษเหลานน ไดแตงพระสตรอนจากทสงคายนาไวอกเลาได ตดทอนอรรถธรรมในพระวนย และพระสตรทง ๕ นกาย ๕. ภกษเหลานน มไดรธรรมอนทรงแสดงไวโดยปรยาย ทง ธรรมอนทรงแสดงไวเปนนปปรยาย มไดรทงอรรถททานแนะไวทง อรรถทควรอนมานเอา ๖. แลวไดกาหนดอรรถอยางอน ซงทานกลาวหมายเอาอก อยางหนง ภกษเหลานน ไดยงอรรถใหเสยไปดวยฉายาพยญชนะมาก หลาย ๗. ภกษเหลานน ทอดทงพระสตรบางเอกเทศ และพระวนย อนลกซงเสย ไดแตงพระสตรเทยม พระวนยเทยมและพระสตรอน พระวนยอน ๘. คมภรปรวารทยงมอภธรรมคางอยกด อภธรรมทง ๖ ปกรณ กด ปฏสมภทามรรคกด นเทศกด ชาดกบางสวนกด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 64 ๖๔ ๙. เหลานลวนถกภกษเหลานนจาแนกไวตางๆ แลวแตงเปน อยางอนทง นาม เพศ บรขาร และอากปปะทสมควร ๑๐. คมภรนนๆ อนเปนดงเดมกถกภกษเหลานนละทงเสยแลว ไดกระทาสงทเปนอยางอน ภกษเหลามหาสงคตกะจะไดมวาทะแตกตาง กนเปนตวอยางกอน ๑๑. และโดยกระทาตามภกษเหลานน ไดมภกษทมวาทะแตก ตางกนออกไปเปนจานวนมาก ภายหลงแตนนมาไดเกดแตกแยกกนขน ในวาทะนนๆ (คอมหาสงฆกะ) ๑๒. ภกษทงหลายแตกเปน ๒ ฝาย เปนโคกลกวาทและเอกพ- โยหารกวาท ตอมาฝายโคกลกวาท แตกกนอกเปน ๒ พวก คอ ๑๓. ภกษทงหลายแตกกนเปนพหสตตกวาท กบบญญตวาทและ เจตยวาทอกพวกหนง ไดแตกมาจากพวกมหาสงคตกวาท ๑๔. ในระหวางเถรวาทอนบรสทธแท ไดเกดการแตกแยก กนอก คอ ภกษทงหลายไดแตกกนเปน ๒ ฝาย เปนมหสาสกวาท และ วชชปตตกวาท ๑๕. ในวชชปตตกวาท ไดแตกกนออกไปอก ๔ พวก คอ ธมมครก, ภทรยานก, ฉนนาคารก, สมตยะ ๑๖. ในกาลตอมาฝายมหสาสกแตกกนอก ๒ พวกคอ สพพต ถกวาท, ธรรมคตตวาท ๑๗. พวกสพพตถกวาท ยงแตกเปนกสสปกวาทอกเลา และจาก กสสปกวาทไดเกดสงกนตกวาทขน จากสงกนตกวาทยงแตกเปนสตตวาท

ประวตพทธ(๑) - หนาท 65 ๖๕ พระพทธศาสนาดงเดม ภาพแสดงการแตกนกาย ตงแตพทธศตวรรษท ๒ เปนตนไปรวม ๒๐ นกาย ถานบเถรวาทอนเปน ของดงเดมเปน ๒๐ ตามปกรณสสกฤต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 66 ๖๖ พระพทธศาสนาดงเดม ภาพแสดงการแตกนกายในพทธศตวรรษท ๑ รวม ๑๘ นกายตามปกรณบาล

ประวตพทธ(๑) - หนาท 67 ๖๗ อกโดยลาดบ ๑๘. วาทะหรอนกายทง ๑๑ แตกไปจากเถรวาท ภกษเหลานน ไดทาลายอรรถและธรรมกบสงคหะบางสวน และไดทอดทงคมภรบาง เอกเทศเสยดวย ๑๙. วาทะทแตก ๑๗ ทไมแตก ๑ รวมวาทะทไดแตกแยกกน ทงหมดม ๑๘ วาทะหรอนกาย ๒๐. พระศาสนาแหงพระชนพทธไดลวนๆ ไมหยอนและไมยง ของฝายเถรวาท เปนสงสดดจตนไทรใหญฉะนน ๒๑. วาทะทเหลอเปนประดจกาฝากทเกดขนตนไทร ใน ศตวรรษแรกไมมการแตกแยกกน ในระหวางศตวรรษ ๒ วาทะทแตก ๑๗ ไดเกดมขนในพระศาสนาแหงพระชนเจาแล หลกธรรมบางขอของนานานกาย นกายมหาสงฆกะ นกายนเปนนกายของพระสงฆพวกทไมเหนดวยกบมตในปฐม สงคายนา ปรารถนาจะเปลยนแปลงปรบปรงพระธรรมวนยตามสมควร แตกาละเทศะ พระมหาเทพเปนเพยงคณาจารยรปหนง ทมความคด ทานองน ในคมภรทปวงศ กลาววาภกษฝายมหาสงฆกะ ปฏเสธคมภร อภธรรม ชาดก ปฏสมภทามรรค นเทศ และคมภรปรวาร แลวได แตงพระสตรเทยมและพระวนยเทยมขน ทปวงศเปนหนงสอของพวก เถรวาทเขยน เปนธรรมดาอยเองทจะยกยองฝายตรงกนขามไมได คมภร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 68 ๖๘ ทฝายมหาสงฆกะปฏเสธ ไมใชสตตนตปฎกหรอวนยปฎก แตเปน หนงสอรนขยายความพทธพจน พวกมหาสงฆกะมปญจปฎก นอกจาก วนย พระสตร และอภธรรม ซงเปนคนละฉบบอภธรรมบาล ยงเพม โพธสตวปฎก และธารณปฎกเขามา บางทสองปฎกหลงนกระมง ท ทานผแตงทปวงศกลาววาแตงพระสตรเทยม พระวนยเทยมขน นกาย มหาสงฆกะใชภาษาปรากฤตจารกพระปฎก ภกษในนกายนนงสบงดวย วธจบชายแลวโยงขนเหนบกระเบน เหมอนชาวฮนดในปจจบน เดม ศนยกลางของนกายอยในแควนมคธ แตภายหลงสมยพระเจาอโศกแลว ไปเจรญอยในแควนอนธระในอนเดยได มประเพณทนยมกนมากใน นกายนคอการสรางพระเจดย ซงตกแตงใหมวจตรศลปพสดารมากมาย ในปจจบนเราไมมคมภรของนกายนตกทอดมาถงเลย แตคตธรรมอาจ ทราบไดจากขอความในคมภรของนกายอนระบถง เชน ในคมภรมญ- ชศรมลกลปะ และคมภรเภทธรรมมตจกรศาสตร และในคมภรมหา- วภาษาศาสตร ทศนะของฝายมหาสงฆกะสรปไดดงน ๑. ทศนะเกยวกบพทธลกษณะ ฝายมหาสงฆกะถอวาพระโพธ- สตวทงหลายนนไมประกอบดวยกามสญญา วหงสาสญญา พระโพธสตว ทงหลายอาจไปถอกาเนดในอบายภมไดเพอโปรดสตว พระโพธสตว ทงหลายหยงลงสพระครรโภทรในรปของพระยาชางเผอก พระโพธสตว ทงหลายเมอประสตยอมเสดจออกทางพระปรศเบองขวา ฝายมหาสงฆกะถอวา การทพระโพธสตวไปถอกาเนดในอบาย ๔ นน ไมใชไปดวยอานาจอกศลกรรม แตไปดวยอานาจความกรณาทจะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 69 ๖๙ โปรดสตวในรปนน ในรปลกษณะของสตวนนๆ เกยวกบลกษณะพระพทธะ นกายนถอวา พระพทธะทงหลายม พระชนมายไมมขอบเขต เปนอมตะ การทเราเหนพระองคแกเฒา ประชวรและปรนพพานนน เปนเพยงธรรมกอบายของพระองคสาแดง ใหเหนเปนไป อนงพระวาจาของพระองคทกคาลวนเปนพระธรรมจกร พระองคมโลกตตรภาวะทงรปกายนามกาย ๒. เกยวกบพระอรยบคคล ฝายมหาสงฆกะถอวา พระอรหนต ไมเสอมจากมรรคผล แตพระโสดาบนเสอมจากมรรคผลได ทศนะเกยวกบจตฝายมหาสงฆกะถอวา จตนเปนธรรมชาตปภสสร กเลสทงปวงเปนอาคนตกะจรมา ถอวาอนสยเปนจตวปยต สงโยชน เปนจตสมปยค ปญจวญญาณมทงสราคะ วราคะ นกายสรวาสต นกายนเปนสาขาแยกจากเถรวาทในศตวรรษท ๒ เปนนกาย ใหญคแขงกบมหาสงฆกะ ศนยกลางของนกายอยในแควนกาษมระ คนธาระ และอาฟกานสถาน พระไตรปฎกของนกายนใชภาษาสนสกฤต เนองจากนกายนเผยแผหนกไปในทางอภธรรม จงมนามเรยกใหมวา "อภธรรมวาท" เรยกภกษในนกายนวา "อภธรรมวาทกะ" บางครง กเรยกอกชอหนงวา "นกายเหตวาท" อภธรรมปฎกของนกายนกบทง ปกรณพเศษทสาคญ แมตนฉบบสนสกฤตจะสญหายไปแลว แตในภาค ภาษาจนไดแปลรกษาเอาไวหมด เพราะฉะนนการคนควาปรชญาของ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 70 ๗๐ สานกน จงตองอาศยพระไตรปฎกจนเปนมาตรฐาน วนยปฎกของนกาย นเรยกวา "มลสรวาสตวาท" "ภกษวนยะ" และ "ภกษณวนยะ" (แปลโดยสมณะอจง ในศควรรษท ๑๒) สวนใหญคลายกบวนยปฎก ภาษาบาล แมแตการจดขนธกะกคลายกนมาก คอประกอบดวย มหาวรรค เภสชขนธกะ จวรขนธกะ กฐนขนธกะ ฯลฯ สวนพระสตร นนนกายนเรยกวา "อาคม" ประกอบดวยทรฆาคม มธยามาคม เอโกตตราคม สงยกตาคม สวนขททกนกายนน นกายนมไมสมบรณ เทาบาล จงมไดจดเปนอาคมตางหาก สาหรบอภธรรมปฎกม ๗ ปกรณ เทากน แตชอปกรณและเนอความตางกนคอ ๑. อภธรรมสงคตบรรยายปาทศาสตร ๒. อภธรรมสกนธปาทศาสตร ๓. อภธรรมปรชญาปตปาทศาสตร ๔. อภธรรมวชญาณกายปาทศาสตร ๕. อภธรรมปกรณปาทศาสตร ๖. อภธรรมธาตกายปาทศาสตร แตเดมมเดยง ๖ ภายหลงเพมคาขยายความอกปกรณหนงรวม เปน ๗ มชอวาอภธรรมชญาณปรสถานศาสตร คณาจารยสาคญของ สรวาสตวาทมพระกาตยานบตร (ทานผนไดรจนาปกรณตางๆ ในแควน จนภต พระวสมตร พระวสพนธ พระปารศวะ) ปกรณวเสสทมชอเสยง ของนกายนอาทเชน อภธรรมโกษการกา อภธรรมนยายนสารศาสตร อภธรรมวตารศาสตร สงยกตาภธรรมหฤทยศาสตร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 71 ๗๑ หลกธรรมสาคญ ๑. ทศนะเกยวกบสภาวธรรม นกายสรวาสตวาทเปนฝายสจจ- นยม มองเหนสภาวธรรมทกสงเปนของมจรงไปหมด โดยถอเอาสภาว- ธรรมวา ขนชอวาเปนสภาวะแลว จะตองเปนของมอยเปนอยดวยตวมน เอง ตลอดอดต ปจจบน อนาคต แตพฤตการณของสภาวธรรมเปลยน แปลงไปได เปรยบเหมอนผนผาหนงเมอไปยอมดาเรากเรยกผาดา ผาผนนนละจากความขาวไปสความดา แตไมละจากความเปนผนเดยว กนฉนใด สภาวธรรมมขนธ ธาต อายตนะ กอาจมพฤตการณเปลยน แปลงไปตามกาล แตไมละความเปนขนธ ธาต อายตนะ ในตวมนเอง ฉนนน ดวยเหตผลขอนนกายนจงยนยนวา ขนธ ธาต อายตนะทเปน อดต ปจจบน และอนาคตลวนดารงอยมอย ซงตรงกนขามกบฝายเถร- วาททถอวา มอยเฉพาะแตปจจบน สวนอดตดบไปแลว อนาคตยงไมเกด นกายสราวสตวาทใหขอคดในเรองความแตกตางของอดต ปจจบนและ อนาคต วาอดตคอพฤตการณของสภาวธรรมทหมดหนาทไปแลว ปจจ- บนคอพฤตการณของสภาวธรรมทกาลงแสดงตวอย สวนอนาคตเลาคอ สภาวธรรมทกาลงรอจงหวะเพอแสดงพฤตการณออกมาอก เมอเปน เชนนความแตกตางของกาลทง ๓ จงอยทพฤตการณ ไมใชอยทสภาว- ธรรม ตวสาภาวธรรมดารงอยตลอดกาลทงสาม นกายนอางพทธพจนวา "ดกรภกษทงหลาย รปเหลาใดเหลาหนงทเปนอดตปจจบนอนาคต แมรปเหลาใดเหลานนกไมเทยง" แสดงวารปขนธในอดตอนาคตมอย ไมใชวาหายไปแลวหรอยงไมเกด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 72 ๗๒ ๒. ทศนะเกยวกบพระอรหนต นกายสรวาสตวาทเหนวา พระ อรหนตอาจเสอมจากมรรคผล แตพระอรยบคคลนอกนไมเสอม พระ อรหนตม ๒ คอ สมยวมตอรหนตและอสมยวมตอรหนต ประเภทแรก เสอมจากมรรคผลได เพราะการบรรลของสมยวมตอรหนตนนตองอาศย โภชนสปปายะ เสนาสนสปปาย อตสปปายะสงเสวนสปปายะ อารมมณ- สปปายะ ประกอบทงมชาครยานโยคจงบรรลมรรคผลได พระอรหนต ประเภทนเสอมจากมรรคผลเพราะอาพาธบาง เหนดเหนอยเกนไปใน การเดนทางบาง แตไมเสอมจากมรรคผลเบองตา ครนแขงแรงสบายด แลวกบรรลมรรคผลอยางเกาไดเรว สวนอมยวมตอรหนตนน การบรรล ไมตองอาศยกรณแวดลอม เพราะฉะนนจงไมเสอม นกายนถอวา แม สมยวมตอรหนตจะเสอมไปกเปรยบเหมอนเศรษฐมทรพยอย ๔ โกฏ แมจะหายไปโกฏหนงกยงดารงตาแหนงเศรษฐอยนนเองฉนใด สมย- วมตมรรคผล แมเสอมจากมรรคผลทตนได กยงมฐานะเปนพระอรยเจา เหตเพราะอรยผลเบองตาสามยงไมเสอม มตนฝายเถรวาทคดคาน เพราะถอวา นกายสรวาสตวาทเขาใจ พทธพจนผด ในอรรถกถาแหงคมภรปคคลบญญต อธบายสมยวมต บคคลวาไดแกพระโสดาบน พระสกทาคาม ททานไดฌานสมาบตภาย หลงเสอมจากฌานสมาบตเพราะเหตแหงวตตเภทยกตวอยางเชน พระ โสดาบนตงใจไววา ฉนจะกวาดวดใหสะอาด แตครนบณฑบาตกลบ กลมไป เมอจะเขาฌานสมาบตกเขาไมได เพราะจตพะวงอยวาเราจะทา อะไรหนอ? เมอนกขนได กไปทาธระกจนนแลว กเขาฌานสมาบตได

ประวตพทธ(๑) - หนาท 73 ๗๓ ตามปรกต นเรยกวา วตตเภท เพราะฉะนนการเสอมจากสมาบตของ พระอรยบคคลสองชนนไมใชเสอมเพราะกเลส แตเสอมเพราะงานท ตงใจไมไดทา เพราะเหตททานเปนผทาความบรบรณในศลสกขา แตทา พอประมาณในจตสกขาและปญญาสกขาเทานนและไมใชมรรคผลเสอม สวนพระอนาคามและพรอรหนตทกจาพวก มรรคผลกไมเสอม ฌาน สมาบตกไมเสอม ๓. ทศนะเกยวกบอนตรภาพ นกายสรวาสตวาทถอวาม ๔ โกฏ มภพอยในระหวางจตและปฏสนธเรยกวา อนตรภพ สตวผทาลายขนธ ในโลกนแลวจะไปอยในอนตรภพ ๗ วนบาง ๑๕ วนบาง เดอนหนง บาง เพอรอคอยปฏสนธ นกายนอางพทธภาษตในกรณยเมตตาสตรวา สมภเวส คอสตวผแสวงหาภพ ในบาลมหตณหกขยสตรมพระพทธ พจนกลาวถง คพโภ ผหยงลงสครรภของมารดา ทงสมภเวส และคพโภน คออนตรภพ มตนฝายเถรวาทคดคาน ตามความหมายของเถรวาท ใน ปรมตถโชตกาปกรณแกสมภเวสวา ไดแกสตวผมภพราคะอนไมไป ปราศ โดยความกไดแกพระอนาคามลงมาจนถงสตวในอบายยอมชอวา สมภเวสทงนน เหตเพราะยงมสมภพสวนคพโภนนเลา ไดแกปฏสนธ จตตามนยในฝายเถรวาท จตจตเปนอนนตรปจจย สมมนตรปจจย ปจฉาชาตปจจยแกปฏสนธจต ไมมภพในระหวาง ๔. ทศนะเกยวกบการจดระบบสภาวธรรม นกายนถอวาสภาว- ธรรมในโลกเมอรวมเขาแลวม ๗๕ ชนด แบงเปนสงขตธรรม ๗๒ ชนด อสงขตธรรม ๓ ชนด สงขตะ ๗๒ คอ รป ๑๑ จต ๑ สมปยตธรรม-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 74 ๗๔ เจตสกม ๔๖ จตวปยตธรรมม ๑๔ จตวปยตธรรมนไมเปนทงรปธรรม หรอนามธรรมแท แตเกดดวยรปธรรมนามธรรม สวนอสงขตะ ๓ คอ ปฏสงขยนโรธ ๑ ไดแกการดบกเลสโดยอาศยปญญาเปนเครองพจารณา อปฏสงขยนโรธ ๑ ไดแกการดบโดยไมอาศยปญญาเปนเครองพจารณา เชน ในขณะทรปารมณมาปรากฏตอจกขทวารวถ แตขณะเดยวกนกม สททารมณมากระทบโสตประสาท มนสการของเราไปกาหนดรในรป เพราะฉะนน สททารมณในขณะนน เมอเกดแลวสมควรแกโสตวญญาณ จะเกด แตกไมเกดอาการ อาการทไมเกดเพราะชาตปจจย เชน มนสการ ถอวาเปนนโรธอยางหนง แมขณะตอไปโสตวญญาณจะเกดขน กเปน คนละขณะ และอากาศอก ๑ ฝายเถรวาทปฏเสธอปฏสงขยนโรธโดย ไมถอวาเปนอสงขตธาต ปฏเสธจตวปยตสงขตธรรม นอกนนสวนมาก ตรงกน นกายวชชบตร นกายมหสาสกะ นกาย ๒ น มหลกธรรมคลายคลงกน เนองจากนกายวชชบตร เจรญมากในแควนอวนต จงมชอเรยกวา "อวนตกะ" นกายนเชอถอ ในเรอง ปคคละ วามอยโดยปรมตถ ซงเปนการตรงกนขามกบหลก อนตตาของพระพทธศาสนา แตพวกวชชบตรกอธบายเลยงไปวาปคคละ ของเขาไมใชขนธ ๕ และไมอนไปจากขนธ ๕ เหมอนกบไฟ ไมใช เชอไฟ แตกไมอนไปจากเชอไฟ ความคดเชนนเทากบไมยอมรบ ลทธอตตาของพราหมณ จงถกนกายอนโจมตมากกวา เปนพวกนอ คอก ในคมภรกถาวตถพระโมคคลลบตรตสสะ ไดหกลางนกายนใน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 75 ๗๕ เรองปคคลกถายดยาว สวนนกายมหสาสกะนนครงหนงไดเจรญในลงกา และเปนมตรดกบนกายเถรวาท ในปณามคาถาแหงคมภรชาตกฏฐกถา พระพทธโฆษาจารยไดเขยนไววา การรวบรวมอรรถกถาเลมน กเพราะ ไดรบอาราธนาจากพระพทธเทวะ ภกษรปหนงแหงนกายมหสาสกะ ทง วชชบตรและนกายนเชอวา อรยมรรคนนมองค ๔ เทานน เพราะสมมา- วาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะ ไมไดเกยวกบจตในขณะเจรญ มรรคภาวนาเมอมรรคจตเกด จงไมเกยวกบเรองราวทางกายทางวาจา นกายเถรวาทไมเหนดวย เพราะถอวาองคธรรมของสมมาวาจา สมมา- กมมนตะ สมมาอาชวะ เนอแทคอ วรตเจตสก ไมใชตองพดตองทา นกายธรรมคปต นกายนมทศนะเกยวกบการทาทานวา สงฆทานมอานสงสใหญ กวา หรอทานทถวายในบคคลมพระพทธเจาเปนตนอานสงสใหญกวา ฝายธรรมคปตถอเอาประการหลง และกลาววา การบชาพระสถปซงม พระบรมธาตประเสรฐกวาสงฆทาน วนยปฎกของนกายน ภกษใน ประเทศจนใชเปนขอปฏบต นกายเสาตรานตกะ นกายนโจมตอภธรรมวา ไมใชพทธพจน เผยแผแตพระสตร กบพระวนยเทานน เปนคปรบอยางสาคญกบนกายสรวาสตวาท ซง เผยแผแตเรองอภธรรม ตางฝายตางมหนงสอหกลางเสาตรานตกะ เชอ วา ทกๆ คนมธาตพทธะอยในตว ซงเปนตนเคาของมหายานสาขาหนง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 76 ๗๖ บทท ๒ พระพทธศาสนาในอนเดย ตอน ๒ กรกรกรานอนเดย ในมหาวงศะเลาวา วงศสสนาค ไดครองแควนมคธเปนเวลา เพยง ๒๒ ป ถกมหาโจรผหนงชอ นนทะ ปลนราชบลลงก ไดปรากฏ วากษตรยในราชวงศนนทะ ทรงอปถมภบารงพระพทธศาสนาใน แควนมคธ กลาวกนวา นกไวยากรณปาณนและวรรจ มชวตอยใน แผนดนพระเจานนทะ ในเวลาเดยวกนนนเอง ประเทศอนเดยทาง ฝายเหนอถกยายจากฝรงตางดาว จนเสยแผนดนแถบลมแมนาสนธไป กองทพฝรงนเปนพวกกรกมจอมทพเปนกษตรย คอ พระเจาอเลกซาน- เดอร มหาราชกษตรยแหงอาณาจกรมาสโดเนย ประเทศกรก ตงอย ในคาบสมทรบอลขาน เปนประเทศโบราณคกนกบโรม ในยคโบราณ ประเทศกรกแบงออกเปนนครนอยใหญรวม ๒๐ นคร แตทสาคญทสด มอย ๓ รฐ คอ ๑. รฐสปารตา ตงอยในหบเขาปกครองแบบทหาร พลเมอง ทกคนรบการอบรมเปนทหารมาแตเลกแตนอย ๒. รฐเอเธนส ตงอยในทราบรมทะเล นยมอกษรศาสตร และศลปกรรมตางๆ ทง ๒ รฐนรบพงชงความเปนใหญเสมอ จนตาง ฝายตางเพลย เปดโอกาสใหแกรฐท ๓ ไดเปนใหญ คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 77 ๗๗ ๓. รฐมาสโดเนย ตงอยเหนอเอเธนสและสปารตา ราชาผ ครองรฐชอ ฟลป ทรงบารงบานเมองใหเจรญดวยวธเอาอยางเอเธนส กบสปารตาผสมกน จนมาสโดเนยเปนรฐมหาอานาจ พระเจาฟลปทรง พยายามรวบรวมชนชาตกรกอยถง ๒๐ ป จงสาเรจ แลวเรมขยายอานาจ ปราบปรามประเทศอน พอดสนพระชนมเสยกอน พระโอรสคอ อเลก- ซานเดอร จงเสวยราชยแทน เลากนวาเมออเลกซานเดอรยงเยาวอย วน หนงมคนนามามาถวายพระเจาฟลป แตเปนมาพยศเหลอทน ไมมผใด ขบขได อเลกซานเอรทลอาสาขเอง ปรากฏวาทรงปราบพยศมาตว นนสาเรจ พพระบดาจงตรสวา ประเทศมาสโดเนยเลกเกนไปสาหรบเจา เสยแลว เจาจะตองหาประเทศทใหญกวานเมอเจาโตขน พระเจา อเลกซานเดอรไดรบการอบรมทงวชารบและปรชญา ครมชอของพระ องคคอ เลออนนดาสและอรสโตเตล เมอขนเสวยราชยแลว สงแรก ททรงกระทากคอ กรฑาทพใหญทกทวปเอเชยในป ค.ศ.๑๐๙ ตได เฟนเชยน อหราน อยปต ยอมสวามภกด เมอตอหรานแลว กเดน ทพมงเขาประเทศอนเดย เขาสลมแมนาสนธตนครตกสลาแตก แลว บกลงมาสแควนปญจาป ณ ทนน อเลกซานเดอรไดผจญกบกาลงตาน ทานของพระเจาเปารวะ หรอฝรงเรยกวา พอรส ผซงมฉายาวา "สงห แหงปญจาป" ทพปญจาปประกอบดวยทหารราบ ๔๐,๐๐๐ ทหารมา ๔,๐๐๐ รถศกอก ๕๐๐ และชางศกอกจานวนมหมาเตรยมรบอย ทพ ฝรงกบทพแขกปะทะกนทฝงแมนา "วตสตะ" กาลงคนของกรก ๑๗,๐๐๐ คน ขามแมนาสาเรจโดยอาศยธรรมชาตชวย ประกอบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 78 ๗๘ ดวยชางศกของพระเจาเปารวะเกดแตกตนอลหมานขน ทพปญจาปก แตกพนาศ พระเจาเปาระวะถกอาวธสาหสและถกจบเปนเชลย เมอถก จบมาเผชญพระพกตร พระเจาอเลกซานเดอร ตรสถามวา พระองค ตองการใหเราปฏบตอยางไร สงหแหงปญจาปตรสตอบอยางองอาจวา ตองการใหปฏบตตอเราเยยงกษตรย พระเจาอเลกซานเดอรตรสถาม ตอไปวา ประสงคจะขออะไรอก พระเจาเปารวะ ตรสตอบวา คาวา กษตรยกครอบงาไปถงสงทงหมดทเราตองการขอแลว พระเจาอเลกซาน- เดอรโปรดคนกลาหาญ จงทรงแตงตงใหพระเจาเปารวะเปนประเทศราช อยภายใตการควบคมของขาหลวงกรก เลากนวา เมออเลกซานเดอรรบ ชนะทกแหงแลว คราวหนงพระเจาอเลกซานเดอรทรงกนแสงดวยทรง รสกพระองควา หมดแผนดนทจะใหตตอไปอกแลว เพราะเมอแลไปทาง ทศตะวนตกถดประเทศอยปตออกไปกเหนแตทะเลทราย หนไปทาง ตะวนออกกเหนแตเทอกภเขาสลบซบซอนกนเปนทวไปหมด หนไป ทางเหนอกเหนแตดนแดนไซบเรยซงหนาวเยนดวยหมะ หนมาทางใตส อนเดยกเหนแตมหาสมทร จงไดทรงกนแสง อนทจรงในอนเดยเองก ยงเหลอแผนดนอกมากมายทพระเจาอเลกซานเดอรยงไมไดต ทมไดต ไมใชเพราะพระเจาอเลกซานเดอรไมส พระเจาอเลกซานเดอรสดบความ มงคงสมบรณของแควนมคธ ไดตระเตรยมจะยาตราทพมาตแลว แต พวกแมทพนายกองเกดแขงขอ ทกคนอางวาอดโรยและคดถงลกเมอ ทกคนบอกวาเดนดไมดตกโลกและรองวาอยากกลบบาน พระเจาอเลก ซานเดอรจงจาพระทยตองเลกทพกลบ บานเมองทางลมแมนาคงคาจง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 79 ๗๙ รอดปากเหยยวปากกาไปได ขากลบพระเจาอเลกซานเดอรทรงแบงทพ ออกเปน ๒ ฝายๆ หนงใหกลบทางเรอ อกฝายหนงใหกลบทางบก รวมเวลาทพระเจาอเลกซานเดอรทรงรบอนเดยอย ๑ ป ๘ เดอน ตได บานเมองในลมแมนาสนธหมด และเมอเสดจกลบจากอนเดยแลวกไป สนพระชนมทเมองบาบโลน เมอ พ.ศ.๒๒๐ พระชนมายเพยง ๓๓ เทานน จนทรคปตกชาต เมอพระเจาอเลกซานเดอรตไดเมองใด ถาไมทรงตงใหชาวพน เมองปกครอง กตงแมทพนายกองชาวกรกปกครอง พรอมกบทงทหาร ชาวกรกไวใหพอควรสาหรบเปนกาลง จงปรากฏวาบานเมองบางแหง ในอนเดยและในเอเชยกลางมพระราชาเปนฝรงชาตกรก ครนพระเจา- อเลกซานเดอรทวงคตแลว บรรดาแมทพนายกองเหลานกพากนประกาศ เปนอสรภาพ ทกคนตองการเปนตวแทนอเลกซานเดอรทงนน ตางทา สงครามรบพงกนเอง ครงนนขาหลวงกรกผกากบพระเจาเปารวะเปน ขบถจบพระเจาเปารวะสาเรจโทษ ทาใหชาวปญจาป โกรธแคน จบอาวธ ไลพวกกรก และชาวอนเดยในบานเมองอนๆ กลกขนเพอกชาต ขบวน การกชาตขบวนหนงมหวหนาเปนบคคลสาคญ ชอ "จนทรคปต" จนทรคปตเปนคนหนมทใฝสงและกลาหาญ เลากนวามเชอสายเมารย- วงศ ซงสบมาจากวงศ "ศากยะ" จนทรคปตไดเคยซองสมผคนเพอเปน ขบถชงราชสมบตของกษตรย "นนทะ" แตความลบนนรวไหลเสยกอน เมอเปนเชนนจนทรคปตกเลยตองหลบหนไปอยตกกสลา และไดเขารบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 80 ๘๐ อาสาพระเจาอเลกซานเดอรนาทพกรกเขาตมคธ แมทพกรกไดเลกทพ กลบไปเสยกอน จนทรคปตจงไดรวบรวมสมครพรรคพวกอยแถวมณฑล ปญจาป ในขณะนนเองจนทรคปตกไดเสนาธการคนสาคญคนหนงเปน พราหมณ ชอ "จาณกยะ" แตในมหาวงศเรยกวา "ปาณกพราหมณ" พราหมณผนเปนผคดโครงการโจมตแวนแควนตางๆ ขบไลอทธพลของ กรกในปญจาป แลวยกขนตเมองใหญๆ ในแควนมคธ ครงแรกทพ ของจนทรคปตถกตแตกถอยมาอยางยบเยน จนตองหลบหนไปอยปา แตบงเอญจนทรคปตกไปไดความคดใหม จากถอยคาของหญงผหนงซง ดาของลกของตน ผซงรบประทานขนมเบองไมลงเพราะความรอนวา "อายลกชาตชวโงกระไร มงจะคอยๆ กดแตรมเขาไปกจะไมรอน ดนไปกดตรงกลางเพราะความโลภ มงนอายลกมหาโจรจนทรคปต ทเดยว จะเขาตหวเมองนอยๆ เขามากจะไดสาเรจ นดนเขาตเมอง ใหญๆ ซงมกาลงเหนอกวามน จงตองแตกยอยยบไป" เมอจนทรคปตไดยนคานกไดสต จงพยายามรวบรวมกองทพขน อกครงหนง แลวยกเขาตเมองเลกๆ ตามขอบเขตชนบทรกเขาไปทละ เมองสองเมองตามลาดบ จนทสดสามารถตลยเขาถงนครปาฏลบตร พระเจาธนนนทะ กษตรยแหงมคธ ไดรบพงจนสนพระชนมในสนามรบ ดงนนจนทรคปตจงไดปราบดาภเษกตงวงศ "เมารยะ" ขน เมอพทธ- ศกราช ๒๒๒ ตลอดระยะเวลา ๒๔ ปทจนทรคปตนงบลลงกอย ตอง ใชเวลาสวนใหญในเรองรบพงกบแควนตางๆ ในลมแมนาสนธ และ คงคา ปรากฏวาทางกรงบาบโลนแหงอาณาจกรซเรย มนายทพของ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 81 ๘๑ พระเจาอเลกซานเดอรคนหนงชอ เซลอโคสนกาเตอร ไดตงตนเปน กษตรยขน เพอแสดงอานภาพอยางพระเจาอเลกซานเดอรจงยกกองทพ เขาโจมตอาณาจกรบากเตรย ใน พ.ศ.๒๓๗ ตอมากไดยกกองทพขามแมนาสนธเขาปญจาปนคร เมอ พ.ศ. ๒๓๘ ทพฝรงกบทพมคธไดปะทะกนทสมรภมแหงปาฏลบตร ฝายมคธ มจานวนทหารราบประมาณ ๖ แสนคน ทหารมา ๓ แสน ทหารชาง ๔ พน ดวยแสนยานภาพอนยงใหญน จงสามารถสกดกนทพกรกอย ในทสดตางฝายกเลยตกลงทาไมตรกน พระเจาเซลอโคสยอมถวายแวนแควน ๔ แควน ทางตะวนออก เฉยงเหนอของอนเดย ซงมเนอทกนไปถงดนแดนอาฟกานสถานใหแก มคธ พรอมกบยกพระธดาองคหนงใหเปนมเหษของเจาพระจนทรคปต ฝายพระเจาจนทรคปตกไดถวายชางศก ๕๐๐ เชอกเปนเครอง แลกเปลยนกน พระเจาจนทรคปตนมความเลอมใสในลทธศาสนาเชน กลาวกนวาในบนปลายแหงพระชนมชพไดสละราชสมบตใหแกโอรสชอ "สงหเสน" แลวเสดจออกบาเพญพรต ณ สถานทเปลยวแหงหนง แตอยางไรกด สงหเสนกมไดขนครองราชสมบตตามบญชาของพระบดา กลบปรากฏวา กษตรยองคใหมไดแกพนทสาร ซงเปนโอรสอกองคหนง ผมความฝกใฝในลทธพราหมณ ดงนนพวกมนตรพราหมณทงหลาย จงพากนยกยองเชดชขน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 82 ๘๒ พระเจาพนทสาร กษตรยพระองคนเสวยราชสมบตอย ๒๗ ป ในรชสมยนอทธพล มคธไดขยายลงมาทางทกษณชนบท พระองคไดทาไมตรกบราชากรก กรงบาบโลน ซง ณ บดนคอพระเจาแอนตโอโซสโซเตอรราชบตรของ เซลอโคสกบทาราชไมตรกบพระเจาปโตเลมฟลาเดลฟสราชาแหงประ เทศไอยคปตในอาฟรกาเหนอ พระเจาพนทสารไดขอซอนกปราชญกรก คนหนงจากพระเจาแอนตโอโซสโซเตอร แตเจากรงบาบโลนมอาจขาย ใหได เพราะผดกฎหมายบานเมอง พระเจาพนทสารไดเลยงอาหาร แกพวกพราหมณวนละ ๖ พนคนทกวน ทงๆ ทกษตรย ๒ พระองค ในวงศเมารยะนเลอมใสในศาสนาเชนและพราหมณ พระพทธศาสนาก มไดเสอมโทรมประการไร ศนยกลางแหงพระพทธศาสนากคงอยใน แควนมคธนนเอง ปรากฏวา ในรชสมยพระเจาพนทสารนนกายเถรวาทนเลอนไป ตงหลกแหลงอย ณ แควนอวนต สวนนกายสงฆกะไปรงเรองทแควน อนธระแหงอนเดยใต นกายสรวาสตวาทนไปแจมจารสแผรศมท แควนมถรา สาหรบนกายมหสาสกะไปแผรศมอยทแควนมหสมณฑล (ไมซอรในปจจบนน) แตทกๆ นกายคงมบรษทของตนอยในอาราม ทวแควนมคธ พระเจาพนทสารนมพระโอรสจานวนมากมายดวยกน และพระโอรสพระองคใหญ คอ สสมะ ยงมพระราชบตรทสาคญอก พระองคหนง คอ "พระเจาอโศกมหาราช" ซงเปนผมบทบาทสาคญ ในประวตศาสตรพระพทธศาสนา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 83 ๘๓ ประวตพระเจาอโศกในตานานสนสกฤต ประวตของพระเจาอโศกมหาราช ปรากฏทมาในตานานสนสกฤต ชอ อโศกอวทาน ตานานเลมนถกเรยบเรยงขนราวตนพทธศตวรรษ ท ๖ และถกแปลออกสภาษาจน ๓ ครง ครงแรกแปลโดย องฮวบคม ในรชสมยพระเจาจนฮยเต ปลายพทธศตวรรษท ๗ ครงท ๒ แปล โดยพระภกษคณภทระ ราวพทธศตวรรษท ๙ ครงท ๓ แปลโดยภกษ สงฆปาละ ราวพทธศตวรรษท ๑๐ ประวตในตานานสนสกฤตกลาววา อโศกเปนเพยงโอรสพระเจา พนทสาร อนเกดจากนางพราหมณสนมเอกเทานน มอนชารวมครรภ อยองคหนงคอ วตโศก พระเจาพนทสารปรากฏวามราชโอรสและ ราชธดามากมาย และทรงโปรดปรานมากทสด คอเจาชายสสมะ โอรส อนประสตจากพระอครมเหษ ผซงอยในฐานะเปนพระเชฏฐาของอโศก พระเจาพนทสารตงพระทยใหราชสมบตแกสสมะ จงคราวหนงเมออโศก ไดแสดงความสามารถในการทาสงครามกบนครตกกสลาสาเรจ พระ ราชบดาจงแตงตงอโศกไปเปนอปราชครองนครอชเชนเปนบาเหนจ ความชอบ ซงเปนการเสอกไสใหออกไปจากราชธาน ไมใหเปนทกด ขวางแกเจาชายสสมะ ครนลวงมาไมนาน นครตกกสลาเกดขบถ ขนอก พระเจาพนทสารจงทรงสงเจาชายสสมะไปปราบแตยงไมทน สาเรจผล พระเจาพนทสารกเกดพระประชวรหนกลง มพระราชดารท จะทรงสงอโศกขนไปรบแทนสสมะ ครงนนพวกเสนาบดมรฐคปตอา- มาตรยเปนตนพากนเขาขางอโศก แตงอบายใหอโศกทาเปนปวยหนก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 84 ๘๔ ถงกบอาเจยนเปนโลหตไมสามารถนาทพไปได ตอเมอเหนพระอาการ พระเจาพนทสารเพยบหนกลง พวกเสนาบดจงนาอโศกเขาเฝาทลขอ ใหทรงแตงตงอโศกเปนกษตรยสบตอไป พระเจาพนทสารพโรธถงเสดจ ทวงคต พวกเสนาบดจงพากนถวายราชสมบตแกอโศก เมอกระแสขาว ทราบไปถงเจาชายสสมะ จงเสดจนาทพมาตนครปาฏลบตร อโศกแตง อบายลอลวงปลงพระชนมพระเชฏฐาสาเรจ แมทพคนสาคญของเจาชาย สสมะ ชอ วระเสน เลยพาไพรพลหนราชภยบวชเปนภกษในพระ- ศาสนา อโศกมอธยาศยโหดรายมาก หาราชการทกระดางกระเดองเสย ๕๐๐ คนดวยมอของตนเอง ครงหนงอโศกมคาสงใหบารงรกษาตน อโศก เพราะเหนวาเปนตนไมมชอเหมอนพระองค พวกนางกานล ไปหกรานตนอโศกเลน อโศกลงโทษจบนางเหลานนเผาไฟเสยทงเปน ตอมาจงโปรดใหสรางทลงโทษมลกษณะเปนขมนรกในมนษยโลก มวธ ลงทณฑกรรมตางๆ เชน เอาลงตมในกะทะทองแดง จบใสครกเหลก แลวโขลกใหละเอยดเปนตน ตอมามพระอรหนตรปหนงมาโนมนาว พระหฤทยพระเจาอโศกสาเรจ ทรงเลกสถานทณฑกรรมนนเสย เปลยนพระอปนสยเปนเมตตากรณา ทรงบภรงพระพทธศาสนา ทรงสราง สถปเเจดย สนพระราชทรพย ๙๖ โกฏ ทรงอทศชมพทวปไวในพระ- พทธศาสนาถง ๓ วาระเสดจเทยวบชาพระพทธานสรณตางๆ ภายใต การนาของคณาจารยรปหนง ชอพระอปคปตอรหนต อโศกมโอรสท ขนชอลอนามอยองคหนงทรงพระนามวา "กณาละ" มพระรปพระ- โฉมเปนทตองพระทยของพระมเหษรองของพระเจาอโศก ทรงนามวา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 85 ๘๕ "ดษยรกษต" แตเจาชายกณาละไมทรงไยดตอ พระนางตษยรกษต จงทรงวางอบายประทษรายเจาชายกณาละ ดวยวธควกพระเนตรออก ทงสองพระเนตร เมอพระเจาอโศกชราภาพลงปรากฏวา พระราช- อานาจถกรบรอนลงสน แมจนกระทงปรารถนาจะทรงบรจาคทานก ไมมพระราชทรพยใหบรจาค ทงนโดยคาสงของพระราชนดดาเจาชาย สมปทโอรสของเจาชายกณาละ เมออโศกทวงคตแลว เจาชายสมปท กเปนกษตรยแทน ประวตพระเจาอโศกในตานานบาล ในมหาวงศะกลาววา พระราชมารดาของพระเจาอโศกทรงพระ นามวา ศรธรรมา เมอพระนางทรงครรภอโศกนนทรงปรารถนาจะ เหยยบดวงอาทตยและดวงจนทร ปรารถนาจะเสวยดวงดาวและเมฆและ รากดนภายใตพนปฐพ อโศกมอนชารวมครรภพระมารดาองคหนงพระ นามวา ตสสะ วนหนงพระเจาพนทสารอมอโศกใหนงเลนอยบนพระ เพลาทรงหยบมหาสงขทกษณาวตรใหอโศกเลน อโศกถายมตรลงใสมหา สงขนน พระบดาจงยกสงขขนลดเศยรเกลาโอรส เหตการณทงนน อาชวกคนหนงไดพยากรณไววา อโศกจะไดเปนจกรพรรดในชมพทวป ตามนมตนน ตอมาเมออโศกเตบใหญขนถกแตงตงไปเปนอปราชครอง เมองอวนต เมออโศกเดนทางมาถงเมองเวทส ไดธดาของเวทมานก- เศรษฐเปนมเหษ ผซงใหกาเนดพระมหนทรและเจาหญงสงหมตา เมอ พระเจาพนทสารประชวรใกลสวรรคต ไดสงมอบราชสมบตกอโศก ครงนนมพระโอรสตางมารดากบอโศกองคหนง เปนโอรสหวปของพระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 86 ๘๖ เจาพนทสาร ทรงถามวา เจาชายสมนะไดยกกองทพพรอมดวยพระอนชา ตางพระมารดาอนๆ อก ๙๘ องค มาแยงราชสมบตกบอโศก แตถก อโศกจบสาเรจโทษเสยหมดแลว จงตงเจาชายตสสะเปนอปราช แตถก พระเจาอโศกทรงเลอมใสในลทธพราหมณ วนหนงทรงทอดพระเนตร เหนสามเณรรปหนงชอนโครธ สามเณรมอนทรยสงวรนาเลอมใสจง ไดนมนตเขาไปในพระราชมณเฑยร นโครธสามเณรจงแสดงพระธรรม เทศนากลบพระทยพระเจาอโศกใหเลกละความดรายเสยได นยวาสาม เณรนเปนโอรสของเจาชายสมนะนนเอง พระเจาอโศกเมอเลอมใสใน พระพทธศาสนาแลว ทรงสรางพระเจดยสถาน ๘๔,๐๐๐ และสราง อารามใหญทสดชอ อโศการาม ในแควนมคธ พระเถระฝายสถวรวาทน ทสาคญๆ ในยคอโศก คอ พระวรณเถระ ๑ พระสมตรเถระ ๑ พระอนทคตต ๑ และพระโมคคลลบตรตสสะ ๑ ทานผนมสานกอย ณ อโธตงคบรรพต ไดเปนประธานในตตยสงคายนา ผลของตตย- สงคายนาซงเปนของสงฆฝายสถวรวาทน ปรากฏวาพวกเดยรถยถก บงคบใหสกถง ๖๐,๐๐๐ รป เมออายของพระโมคคลลบตรตสสเถระได ๒๗ พรรษา พระเจาอโศกเสวยราชยได ๑๗ ป จงทรงสงสมณทตออก เผยแผศาสนาในประเทศตางๆ พระเจาอโศกกบพระพทธศาสนา พระนามของอโศกในศลาจารกเรยกวา เทวานมปยทสส ซง แปลวา กษตรยผเปนทรกใครของเทพเจา พระองคกไดแผแสนยานภาพ ครอบงาตงแตเทอกภเขาหมาลยลงไปถงปลายแหลมอนเดย เปนจกร-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 87 ๘๗ พรรดองคแรกในประวตศาสตรของอนเดย ทมพระชนมชพอยจรงไม ใชบคคลในเทพนยาย ชอเสยงของพระองคเปนทรจกในราชสานก ยโรป ซงมประเทศกรกและในอาฟรกาเหนอ มปจจนตชนบทอยสอง สามแหงเทานน ในอนเดยทมไดขนตอพระองค คอแควนปาณหทย- โจฬะ ซงอยปลายแหลมอนเดย ในขนเดมพระเจาอโศกนบถอศาสนา อาชวกตามพระราชมารดา มลเหตทกลบพระทยมานบถอพทธศาสนา เปนเหตการณหลงจากเสวยราชยแลว ๘ ป เมอพระองคกรธาพยห แสนยานภาพ บกรกราชอาณาจกร อรสสา คอแควนกาลงคะ ซงม นครหลวงชอ ทนตประ ในสมรภมครงน ประชาชนชาวโอรสสาถก ฆาตายไปตอหนาพระพกตรกวาแสนคน ไดสรางความสะเทอนใจอยาง หนกแกจกรพรรดองคน พระองคไดกลาวตามความรสกของพระองคไว ในศลาจารกตอนหนงวา "ในสงครามกาลงคะคราวน ขาไดเหนคน จานวนมากกวาแสนถกประหารชวต คนเหลานไมใชทหาร หลงจาก นนขากรสกเสยใจตอการกระทาครงน ขาเรมมงหาธรรมะ เรมฝกใฝ ในธรรม เพราะขาประจกษแลววา ชยชนะอนสงสดนนมไดเกดจาก แสนยานภาพใดๆ แตตองเปนชยชนะโดยธรรม ซงจะเผลดผลคอ ความสขทงในโลกนและโลกหนา ขาจงขอประกาศวาบรรดาบตรหลาน ของขาวา จงทาแตธรรมวชย อยาทายทธวชยเลย" พระองคไดพจารณาลทธศาสนาตางๆ ในอนเดย ในทสดก ทรงเลอกพระพทธศาสนาเปนหลก คณาจารยสองรปในพทธศาสนา ไดเปนราชครของพระองค องคหนงคอ พระอปคปตเถระเปนภกษใน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 88 ๘๘ นกายสรวาสตวาท องคหนงคอ พระโมคคลลบตรตสสเถระ เปนภกษใน นกายเถรวาท พระเจาอโศกไดทรงนาหลกธรรมในพทธศาสนามาประ- ยกตกบการปกครอง เรองราวตางๆ นมปรากฏในศลาจารกจานวนมาก ของพระองค จารกเหลานเขยนดวยอกขระ ๒ อยาง อยางหนงเรยกวา อกษรพราหม และอกษรขโรษฐ เปนเสาศลาขดเงาบาง ตามหนาผา บาง ทพบแลวมกวา ๒๐ แหง อกษรจารกเหลาน แตเดมไมมผใด อานออก จนกระทงนกโบราณคดตะวนตกคนหนง เจ. ปรนเซส เปน ผคนพบกลไกอกษรโบราณพวกน ชวประวตของพระเจาอโศกจงถก เปดเผย ซงพอจะประมวลลงเปนหวขอดงตอไปน:- ๑. ทรงนาหลกธรรมในมงคลสตร สคาโลวาทสตร ประกาศ ใหเปนวฒนธรรมซงประชาชนตองปฏบต ทรงยาวา "ผใดทาตามคต ธรรมในพระสตรเหลาน ผนนชอวาดขนสวรรคทงเปนสาหรบคณะสงฆ ทรงขอรองใหพระตงใจปฏบตตามพาลกสตรและโมเนยยสตรในขททก- นกาย ๒. ในสมยของพระองค มการทะเลาะเบาะแวงในคณะสงฆ เกยวกบการขดแยงเรองทศนะ โดยเฉพาะชาวบานชอบยใหพระทะเลาะ กน จงตรสออกเปนกฎหมายวา ภกษรปใด ภกษณรปใด มเจตนาไม สจรต กอเหตทะเลาะววาทในวดใหสกผนนเสย ๓. ทรงเรมขบวนการธรรมยาตรา โดยเสดจเปนตวอางใน ศลาจารกกลาววา "แตกอนนราษฎรทงหลาย จะไดยนแตเสยงยทธเภร เสยงชาง เสยงมา เสยงโลหดง ศาสตราวธกระทบกน ครนมาบดน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 89 ๘๙ ราษฎรทงหลายจกไดยนแตเสยงธรรมเภรแทน มแตเสยงเชญชวนไปฟง ธรรม เสยงเชญชวนใหปฏบตธรรม สวนตวของขาเอง แตกอนนขามแต เสดจเพอยทธวชย หรอมเชนนนกเปนการประพาสลาสตว ครนมาบดน ส ! ขาเสดจไปเพอธรรมวชย และการประพาสของขาเลา ! กคอการเทยว ถวายสกการะพทธปชนยสถานตางๆ เยยมเยยนสมณพราหมณตามวด ตางๆ หรอสนทนาธรรมกบสมณพราหมณเหลานน" ปรากฏวาพระอป- คปตเถระ ทาหนาทเปนมคคเทศก นาพระเจาอโศกไปไหวพระตาม สถานตางๆ พรอมทงคอยบรรยายประวตสถานนนๆ ดวย ทตาบลลมพน วนเมอ ๗๐ ปเศษลวงมาน ขดพบศลาจารกพระเจาอโศก เนอความวา "พระเจาเทวานมปยทสส ไดเสดจมาเคารพ ณ สถานทอนพระศากยมน ประสตแลว มพระโองการใหลดภาษแกชาวบานตาบลลมพนวน พรอม ทงสรางอนสาวรยขนไว" เปนการสนบสนนหลกฐานเรองเสดจธรรม ยาตรา ๔. ทรงประกาศหามฆาสตว ทรงสรางโรงพยาบาลสาหรบคน และสาหรบสตว โรงพยาบาลสาหรบสตวแหงแรกจงมขนในโลก ทรง ดาเนนงานสงคมสงเคราะหคอ สรางโรงเลยง คนทพพลภาพ คนชรา เดกอนาถา ทรงขดบอนาสาธารณะทกหนแหงทวประเทศ ทรงปลก ตนยาใหเปนทานแกคนและสตวทวประเทศ ๕. ทรงตงเจาหนาทกวดขนการปฏบตธรรม เรยกวาธรรมมหา- อามาตย มหนาทตรวจสอบความประพฤตของขาราชการและชกชวน ประชาชนใหมงปฏบตธรรม ขาราชการถาปฏบตธรรมดกทรงมรางวล

ประวตพทธ(๑) - หนาท 90 ๙๐ ประทาน ธรรมมหาอามาตรยเหลานมประจาทกเมองทกแควนขนตรงตอ พระองค ตรสสงใหไปประกาศแกชาวปจจนตชนบทวา ราษฎรทงหลาย เปนลกของขา ธรรมดาพอยอมมความปรารถนาดในลกของตนฉนใด ขากมความปรารถนาใหราษฎรทงหลายมความสขทงในภพน ภพหนา เพราะฉะนนขอขาราชการทงหลายอยาโกงราษฎรทงหลาย ซงเทากบโกง ลกของขาดวย ๖. ทรงดาเนนธรรมทตกรรม ภายใตการแนะนาของพระโมค คลลบตรตสสะ ซงไดพจารณาเหตผลทางประวตศาสตรแลววาในอนาคต กาลพระพทธศาสนาจะไมยงยนอยไดในชมพทวป เพราะชาวชมพทวป สวนใหญ พอใจในศาสนาซงเราอารมณมากกวาศาสนาซงใชเหตผล เพราะฉะนนจงไดถวายคาแนะนาพระเจาอโศก ใหทรงดาเนนธรรมทต- กรรม ปรากฏวาพระองคไดสงคณะธรรมทตออกไปประดษฐานคณะ- ศาสนาในทศตางๆ ทงในอนเดยเองและตางประเทศ กอนหนาสมย ของพระองคพระพทธศาสนาแพรหลายเพยงขอบเขตลมแมนาคงคาและ ยมนาเทานน แตถงสมยนไดกลายเปนศาสนาทแพรหลายไปทวอนเดย ทงปกษใตฝายเหนอ ในตางประเทศพระธรรมทตไดไปไกลถงอาฟรกา- นสถาน ประเทศซเรย ประเทศอยปต และประเทศกรกในยโรป ฝรง ชาตแรก ทนบถอพทธศาสนาคอกรก พระอรหนตฝรงรปแรกชอโยนก- ธรรมรกขต เหตทชาวกรกนบถอพทธศาสนางาย กเพราะเปนชาต นกปราชญอยแลว สวนในประเทศทอตคดนกปราชญ พทธศาสนา แพรหลายไมสไดผล เชนในประเทศซเรย และอาหรบ ถงกระนนกด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 91 ๙๑ อทธพลของพทธศาสนา กยงมอยตอคนชาวเรรอนทะเลทรายเหลาน นกนรกศาสตรชาวองกฤษผหนง คอศาสตราจารย รส เดวดส สน- นษฐานวา คาวา "God" ในศาสนาของฝรงเลอนมาจากรากศพทวา "เคาตมะ" คาวา ไอลเลาะหเลอนมาจากรากศพทวา "อรหนต" ทานธมมสรานนทะนกปราชญชาวลงกากลาววา ศาสนาครสเตยนกด ศาสนามสลมกด เปนสาขาของพระพทธธรรมซงลางเลอน แตนา เสยดายวาพระพทธศาสนา ซงเผยแพรเขาสยโรปนนมไดตงสงฆมณฑล ขนเปนปกแผน จงไมยงยนอยได มแตคาสอนซงถกพวกปราชญเมธกรก ขโมยแอบไปอาง วาเปนความคดของตนสรางลทธสโตอคขน ลทธน สอนถงกฎแหงกรรมสอนเรองเวยนวายตายเกด ปฏเสธพระเจา สวน ทางตะวนออก คณะธรรมทตทางานไดผลทสดเชนในลงกา สวรรณ- ภม มคณะสงฆเปนปกแผน ทาใหพระศาสนายงยนสบตอกนเรอยมา ปญหายงยากเรองกาฬาโศกและอโศก พระเจาอโศกและกาฬาโศกเปนองคเดยวกนหรอตางองคกน นกประวตศาสตรแบงออกเปน ๒ มตใหญ คอ มตทนบถอหลกฐานในตานานฝายสนสกฤตเชอวา เปนองค เดยวกนแตตางพระนาม สวนมตพวกนบถอตานานฝายบาลเชอวาเปน คนละองค มตในปกรณบาล ฝายปกรณบาลใหความละเอยดเกยวกบปรชกาลของกษตรยมคธ เทยบเคยงกบปรชกาลกษตรยลงกา ดงน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 92 ๙๒ ๑. พระเจาอาชาตศตรสนพระชนมหลงพทธปรนพพาน ๒๔ ป รวมกนอก ๘ ปกอนพทธปรนพพานเปน ๓๒ ป นบเปนระยะกาลท เสวยราชย ๒. พระเจาอทยภทร เสวยราชย ๑๖ ป ๓. พระเจาอนรทธะ เสวยราชย ๔ ป ๔. พระเจามณฑกะ เสวยราชย ๔ ป ๕. พระเจานาคทาสกะ เสวยราชย ๒๔ ป แลวสนวงศพระเจาพนทสาร ขนวงศสสนาค ๑. พระเจาสสนาค เสวยราชย ๑๙ ป ๒. พระเจากาฬาโศกราชโอรส เสวยราชย ๒๘ ป ไดความวา พระเจากาฬาโศกขนเสวยราชยในป พ.ศ.๙๐ ใน ชนกาลมลนกลาวไววา "สสนาคสส อจจเยน ตสส ปตโต กาฬาโสโก นาม อฏ�วสต วสสาน รชช กาเรส ฯ รชช ปน กาเรนตสส กาฬาโสกสส ราชโน ทสเม วสเส สมพทธสส ปรนพพานโต วสสสต ปรปณณ ฯ ตทา เวสลย ทสสหสสาภกข ทส วตถน ทเปนต ฯ พระเจาสสนาคมพระโอรสนามวา กาฬาโศก เมอสสนาคทวงคต กาฬาโศกไดสบตอราชสมบต ๒๘ ป นบแตวนกาฬาโศกไดเสวยราชย ๑๐ ป สมเดจพระพทธองคปรนพพานพอครบ ๑๐๐ ปบรบรณ ใน กาลครงนน ภกษทงหลายหมนหนงอยในเมองไพศาลสาแดงวตถ ๑๐ ประการ ในชนกาลมาลนแสดงตอไปวา พระโอรสทง ๑๐ ของพระเจา กาฬาโศกครองราชยตอมาอก ๒๒ ป ทง ๑๐ องคมนามวา ภทรเสน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 93 ๙๓ โกรณฑวรรณ, มงกร, สพพญชหะ, ชาลกะ, สญชย, อภคะ, โกรพยะ, นนทวฒนะ, ปญจมตะ ครนถง พ.ศ.๑๔๐ ป วงศสสนาคถกนายโจร คนหนงชอนนทะทาลายลง แลวนายโจรนนทะตงราชวงศนนทะขนมเจา สบวงศ ๙ องค กนเวลา ๒๒ ป เรยกวานวงคะทง ๙ มรายนามดงตอ ไปนคอ อคคเสน, กนกะ, จนทคตกะ, ภตปาละ, รฐปาละ, โควสาณะ, ทสสทธกะ, เกวฏะ, ธนะ สนวงศเมอ พ.ศ.๑๖๒ จนทรคปตตงราช- วงศเมารยะขน ณ นครปาตลบตร ๑. จนทรคปต เสวยราชย ๒๔ ป ๒. พนทสาร เสวยราชย ๒๘ ป ๓. อโศก กอนเสวยราชย ทาสงครามแยงราชสมบตอย ๔ ป ปราบดาภเศกในปพทธศก ๒๑๘ ป ระยะกาลระหวางกาฬาโศกกบอโศก หางกน ๑๐๐ ปเตม นอกจากศกราชกษตรยมคธแลว ฝายปกรณบาล ยงอางทาวไปถงศกราชกษตรยลงกา ดงน. ศกราชกษตรยลงกา ในมหาวงศะพงศาวดารลงกา ซงเขยนโดยพระมหานามเถระและ ผอนอกหลายคนชวยกนแตงตอกนเรอยมา กลาววา ปฐมกษตรยลงกา ทรงนามวา วชย ไดเสวยราชยปเดยวกบพระพทธเจาปรนพพาน และได สบเชอวงศตอมาอก ๕ องค กษตรยองคท ๕ ทรงนามวา เทวานมปย- ตสสะ มรชสมยรวมกบพระเจาอโศกมหาราช ในสมนตปาสาทกากลาว วา เมอพทธศกลวงแลว ๒๓๖ ป พทธศาสนาแพรมาถง สงหลทวป และวาพระเจาอโศกเสวยราชยแลว ๑๘ ป พระมหนทรเถระมาสลงกาพระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 94 ๙๔ เจาวชยเสวยราชยอย ๓๘ ป ในปทพระบรมศาสดาปรนพพาน ตรงกบปท ๙ แหงรชสมยพระเจาอาชาตศตร เปนปแรกทพระเจาวชยขนเสวยราชย พระเจาวชยทวงคตในปท ๑๔ แหงแผนดนพระเจาอทยภทรของมคธ เรา รวมตวเลขของรชกาลพระเจาอาชาตศตร ๒๔-๑๔-๑๐ ป เมอพระเจา วชยสวรรคตแลว เศวตฉตรวางอย ๑ ป ตอมาพระนดดาอนเกดแต พระขนฏฐาชอ บณฑวาสเทพ สบราชสมบตอย ๓๐ ป พระโอรสนาม วา อภยราชา เสวยตอมาอก ๒๐ ป ครนแลวพระนดดาชอ บณฑ- กาภยกมารเปนขบถทาสงครามกบพระมาตลา ๘ องค อนเปนพระอนชาของ พระเจาอภยราชาอยถง ๑๗ ป ระหวางนนพระเจาอภยราชาเวนราชสมบต ใหแกพระอนชาองคหนงมนามวาตสสะ แตในทสดปรากฏวาบณฑกาภย- กมารชนะไดปราบดาภเศกขนเปนกษตรยอยถง ๗๐ ป แลวราชบตรชอ มตตสวะ ขนเสวยราชยอก ๑๐ ป เทากบ ๒๕๖ ในปพทธศก ๒๕๖ หรอ ยางเขาป ๒๕๗ พระเจาเทวานมปยตสสะ พระราชบตรพระเจามตตสวะ ขนเสวยราชยไดทาราชาภเษกสองครง พระมหนทรเถระนาพระพทธ- ศาสนามาสลงกาในแผนดนน เปนอนแสดงวาพระเจาอโศกกบกาฬา- โศกเปนคนละองค หลกฐานประกอบจากเถรวงศ ในปกรณฝายบาลกลาววา เมอพทธปรนพพานแลวมเถรวงศ สบเนองกนมา ๓ สาย คอ สายพระอบาล ๑ สายพระอานนท ๑ สาย- พระอนรทธ ๑ เถรวงศสายพระอบาล คอ ๑. พระอบาล ๒. พระ ทาสกะ ๓. พระโสณกะ ๔. พระสคควะ ๕. พระโมคคลลบตรตสสะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 95 ๙๕ ประวตพระเถระ ๑. พระทาสกะ เปนชาวเมองไพศาล เปนผแตกฉานในคมภร ไตรเพท ไดอปสมบทสานกพระอบาล ณ วาลการาม พรอมกบเพอน พราหมณอก ๓๐๐ คน ๒. พระโสณกะ เปนบตรพอคาเกวยนชาวเมองกาสเมออาย ๑๕ ปตตามบดาไปคาขายทเมองราชคฤหไดไปเทยวชมเวฬวนาราม- วหารพบกบพระทาสกะ เกดความเลอมใสจงออบบรรพชา ๓. พระสคควะ เกดในตระกลขนนาง เปนบตรศรวฒนะอามาตย มภมลาเนาอยแขวงเมองปาฏลบตร เมออาย ๑๘ ป วนหนงชวนเพอน ฝงไปเทยวกกกฎาราม มเพอนสาคญคนหนงชอจนทวชชไปดวย พบ พระโสณกะกาลงเขานโรธสมาบตอย เกดความเลอมใสจงออกอปสมบท พรอมทงเพอนฝง จาเนยรกาลลวงมาเมอพระเถระฝายสถวรวาทน ทาทตยสงคายนา ทานกบพระจนทวชชมาไมทนการประชมจงถกลงโทษ ใหคอยอบรมคนสาคญคนหนงทจะมาฟนฟพระศาสนา ๔. พระโมคคลลบตรตสสะเปนชาวเมองไหนไมปรากฏแน แต เขาใจกนวาเปนชาวแควนมคธ ทานเกดในสกลพราหมณรพระเวท แตกฉานและไดออกบวชเปนสามเณรในสานกพระสคควะ และไดเลา เรยนในสานกพระจนทวชช ปรากฏวาทานไดเปนประธานในตตย- สงคายนา ตอมาเพอพรรษา ๗๒ ตรงกบปท ๑๗ นบแตการเสวยราชย ของพระเจาอโศก ฉะนนเมอประมวลหลกฐานเขาไปแลวจงปรากฏไดชด แจงวา พระเจาอโศกกบพระเจากาฬาโศกเปนคนละองค

ประวตพทธ(๑) - หนาท 96 ๙๖ มตในปกรณสนสกฤต มตนไดอาศยคมภรอโศกอวทานเปนตนหลก คมภรนนพนธโดย คนถรจนาจารยชาวกาศมระราวพทธศตวรรษท ๔ กลาววาพระเจาอโศก ทรงมพระชนมหลงพทธปรนพพานได ๑๐๐ ป นอกจากนนยงไดรวบ รวมเหตผลหลายขอโตอยงมตฝายบาล ดงน ๑. ขอทฝายบาลอางถงราชวงศกษตรยลงกา เทยบเคยงกบ กษทตรยวงศมคธมทนาสงสย พระปฐมกษตรยลงกา คอ พระเจาวชย ซงขนเสวยราชยในป พ.ศ.๑ นน เพอการเขยนขนโดยเจตนา ๒. เถรวงศทสบเนองมาแตพระมหากสสป ไมปรากฏวาฝายบาล อางถง แตฝายสนสกฤตนบถอวาสาคญนก ทงนเพราะพระอปคตตเถระ ซงเปนพระสงฆปาโมกขชน ๔ ไดเปนผนาพระเจาอโศกเทยวสกการะ สงเวชนยสถาน พระอปคตตเปนศษยของพระสมภตสาณวาส พระสม- ภตสาณวาสเปนศษยของพระอานนท พระอานนทรบชวงตาแหนงสงฆ- ปาโมกขจากพระมหากสสป ทงพระมหากสสปและพระอานนทมชวตอยมา จนถงหลงพทธปรนพพานชานาน พระสมภตสาณวาสเองกปรากฏวาเมอ ครงทาทตยสงคายนากชรามากแลว ดวยอางกนทงสองฝายบาลและสนส- กฤตวา พระสมภตสาณวาสอยทนเหนพระบรมศาสดา ฉะนนพระอปคตต จงตองมอายอยางนอยยางเขามชฌมวย สดวสยทจะมอายถงพทธศตวรรษ ท ๓ ๓. รายชอสมณะผทพระเจาอโศกทรงสงไปเผยแผนน ปรากฏ มชอ พระโสณกะ พระอตตระ ทานทงสององคนมชวตในครงทตยสง-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 97 ๙๗ คายนา ในมหาวงศะเองกลาววา พระอตตระเปนศษยอปฏฐากใกลชดของ พระเรวตะ นอกจากนยงมชอพระมหาเทวะ พระกศปโคตะซงแตละองค ลวนเปนคณาจารยในนกายใดนกายหนงในจานวน ๑๘ นกาย อนเกดขน เมอพทธศตวรรษท ๑ พระเจาอโศกจงมชวตในพทธศตวรรษท ๒ ไมได ๔. วงศสสนาค อนเปนวงศพระเจากาฬาโศกนน เปนเรองท ฝายบาลแตงกนขนเอง ทจรงคาวาสสนาค กมาจากคาวา สสนาค หรอ ไศศนาค ในภาษาสนสกฤต เปนชอราชวงศของพระเจาพนทสาร ฝาย บาลแตงซอนขนมาอกวงศหนง ๕. พระเจานาคทาสกะ ฝายบาลจดเปนวงศสดทายของราชวงศ สสนาค ในคมภรปราณะของพราหมณกลาววา เปนโอรสของพระเจา อชาตศตรองคหนง ๖. พระเจากาฬาโศกนน ความจรงเปนองคเดยวกบพระเจา กากวรรณ ซงคาวา กากะ มความหมายวา ดา ฝายบาลเจตนาปรงแตงให มราชาอกองคหนงชอ กาฬาโศก ๗. พระราชบตรทง ๑๐ ของกาฬาโศกครองราชยเปนเวลา ๒๒ ป เจานนทะทง ๑๐ องค กวาครองราชยกนอย ๒๒ ป ไฉนจง มาบงเอญตรงกนทงจานวนปจานวนคนเชนน แมทสดรชกาลกษตรยลงกา กนาระแวง เชนทกลาววา พระเจาบณฑกาภยเสวยราชยอยถง ๗๐ ป กอนขนเสวยราชยตองทาสงครามอยอก ๑๗ ป ในสมยททาสงครามอยนน บณฑกาภย ตองเปนหนมมอายไมตากวา ๒๐ ป เมอรวมทงอายเขาแลว บณฑกาภยกเปนกษตรยทมหศจรรยทสดในโลก มอายถง ๑๐๐ ปเศษ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 98 ๙๘ ไมเพยงแตเทานน แมโอรสคอพระเจามตตสวะกครองราชยอยถง ๖๐ ป เรากตองคะเนวาบณฑกาภยมราชบตรในราวพระชนมไมเกน ๖๐ มตตสวะ ขนเสวยราชยเมอพระชนม ๕๐ เศษ บวกกบอก ๖๐ เปน ๑๐๐ ปเศษ ซงเปนการเหลอวสยกษตรยลงกา ๕ รชกาล กนเวลาถง ๒๓๖ ป ถอยวจารณ เราจะพจารณาเหนไดวาฝายสนสกฤตไมยอมกลาวถงพระเจาอโศก บวกอโศกกบกาฬาอโศกเปนองคเดยวกน กเพราะพระเจาอโศกอปภมภ ภกษฝายเถรวาทนจนถงทาตตยสงคายนา ซงฝายสนสกฤตไมมสวนรเหน ดวย จงไมปรารถนาใหความสาคญของตนดอยลงไป จงรวมกนเสยเปน องคเดยวกบกาฬาโศกผซงเคยอปการะฝายตนอย อนงยงมกรณสาคญ คอ การทาทตยสงคายนาปรากฏในปกรณทงสองฝาย และบอกระยะ กาลใกลเคยงกนทสดดงตอไปน ๑. ในมหาวงศะวาทาเมอพทธศกลวงแลว ๑๑๐ ป ๒. มศาสกวนยวา ๑๐๐ ป ๓. ธรรมคปตวนยวา ๑๐๐ ป ๔. สรวาสตวาทวนยวา ๑๐๑ ป ไฉนในทตยสงคายนานนจงไมไดกลาวถงพระอปคตตบางเลย หรอกลาวถงพระโมคคลลบตรตสสะบางเลยและเหตไรในอโศกอวทานจง ไมกลาวถงทตยสงคายนาบาง อนงเชอสายเถรวงศคงมไดเปนแบบมอบ มรดกใหแกกน พระเถระบางองคไมจาเปนตองสบเชอสายกนมาแบบวธ รบทอดแตองคใดหากเคยเปนสทธวหารกอนเตวาสกของศษยานศษยรป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 99 ๙๙ ใดรปหนงในพระมหาเถระเหลานนกอาจอางวาตนเปนผสบเชอสายเถระ วงศนนๆ ได ฉะนนเถรวงศสายมหากสสปไมนาจะกนเวลาถง ๑๐๐ ป นา จะเปนวาในระหวางพระสมภตสาณวาสกบพระอปคตตจะตองมพระเถรา จารยองคอนคนอยหรอมเชนนนกตองตามคตฝายบาลวาพระสมภตสาณ- วาสมอายกวา ๑๐๐ พระอปคตตถงสมยพระเจาอโศกกมอายยางเขาเรอน รอยแลว อกประการหนงขออางของสนสกฤตวาภกษธรรมทตรของอโศก เปนคณาจารยของนกาย ๑๘ นกาย อาจเปนไดวาชอบคคลนนซากนตาม ธรรมเนยมของอนเดยโบาณ หรอขอสงสยวากษตรยลงกาไมนาจะม อายเกน ๑๐๐ แมปจจบนในประเทศรสเซยและญปนคนทมอายกวารอย เขาวามมากทสดในโลก อนงพระเจากากวรรณนนเลากลบมาปรากฏวาเปนกษตรยกอน พระเจาพนทสารถงสองชวกษตรยและขอสงสยทวาโอรสกาฬาโศกทง ๑๐ เจานนทะทง ๑๐ ไมนาครองปรชกาลตกลงกน ในหนงสอของลามะชอตาร- นาถกลาวถงพระเจาสรเสนะวา ทงประสมภตสาณวาสและพระยสะมชวต ในแผนดนกษตรยองคนโอรสของสรเสนชอวานนทะไดครองราชยตอมา เราอาจสนนษฐานไดวาสรเสน คอภทรเสนโอรสของกาฬาโศกทปกรณ ฝายบาลกลาวถง เพราะชอบคคลอาจมมากกวา ๑ ขนไป และชอ พระเจานนทะนนเลากชางเขากนไดเหมาะเจาะกบพระเจานนทกะหรอ นนทวฒนะในมหาวงศะเสยจรงๆ จงเปนอนวาพระเจากาฬาโศกมองค จรง มโอรสสบตอมาอกจรง ถงแมจะไมถง ๑๐ พระองค และราชวงศ นนทะนนในอวทานจดลาดบกษตรยไว ๓ องคคอ พระเจามหาปทมะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 100 ๑๐๐ พระเจาประเสนะ พระเจานนทะ สวนในหนงสอในลามตารนาถจดไว วา ๑. พระเจาวรเสน ๒. พระเจานนทะ และ ๓. พระเจามหาปทมะ ในมหาวงศะวา นวนนทะองคสดทายปกครองมคธชอวา พระเจาธน นนทะอาจจะเปนไดวานนทะทงหมดนแหละ ความจรงมเพยงเปนกษตรย องคหนงหรอสององคเทานน หรออาจเปนการปกครองแบบคณะราษฎร แบบพวกลจฉวแหงวชช แลวยกยองเจานนทะองคใดองคหนงขนเปน ประธานคณะ เจานนทะองคนนนาจะเปนพระเจามหาปทมะหรอพระเจา นนทะนเอง กษตรยนนทะในตานานฝายสนสกฤต ๓ องคนน แทจรงเปน องคเดยวกน เราจงสรปไดวาอโศกกบกาฬาโศกเปนคนละองคอยาง เดดขาด ปญหาเรองพทธศกราช ในวงการพทธศาสนาทงยโรปและอาเซยไดเกดปะทะกนดวยคม ปากกาถงเรองพทธศกราชวาลวงมาบดนกป และสมเดจพระบรมศาสดา ดบขนธปรนพพานกอนครสตศกกป ไดเกดเปนปญหา ตางชกแมนาทงหา อธบายเหตผล เกดเปนมตถง ๗๐ มต บางมตตางกนเพยง ๒-๓ ป บางมตตางกนถงพนป ดงมตสาคญทรวบรวมมาแสดงตอไปน ๑. มตจดหมายเหต นกธรรมจารกฟาเหยน ทานผนไดบนทก ไววาเมอทานเดนทางไปประเทศลงกาไดเหนพธแหพระทนตธาต กอน พธแหจะมราชบรษเพยงโพทนาปาวรองใหราษฎรตกแตงบานเรอน ในคา ปาวรองมคาตอนหนงวาพระบรมศาสดาปรนพพานลวงมาถงบดน ๑๔๙๗ ป ดวงจกขของโลกอตรธานไปเสยแลว เขาคดกนวาฟาเหยนเดนทาง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 101 ๑๐๑ จากนครเชยงอานไปอนเดยในป ค.ศ.๓๙๙ ทองเทยวอย ๑๕ ป ฟาเหยน เปนพธแหพระทนตธาตในป ค.ศ.๔๑๒ เอา ๑๔๙๗-๔๑๒=๑๐๘๕ พทธปรนพพานกอน ค.ศ.๑๐๘๕ ๒. มตของ ธรรมาจารย ฮวบหลน ในหนงสอเรอง "สมมากถา- ภปราย" (เปยงเจยหลง) วา พระพทธองคประสตรในแผนดนพระเจาจว- เจยวออง ปท ๒๑ ตรงกบ ๑๐๒๗ ป กอนครสตศก ปรนพพานใน แผนดนจวเมกออง ปท ๕๒ เดอนย ขน ๑๕ คา คานวณแลวปรากฏวา ๑๔๙ ป กอน ค.ศ. มตนมอทธพลมาก ชาวจนและญปนนบถอกนมา กวาพนป เมอประมาณ ๓๐ ปเศษมาน คอใน พ.ศ.๒๔๖๖ วงการ พทธบรษทในประเทศจนไดฉลองประสตวารของพระศาสดา ๒๙๔๐ ป ณ นครปกกง ๓. มตของลงกา ถอวาทานปรนพพานกอน ค.ศ.๕๔๓ ป เปน ทนบถอกนในหมประเทศฝายเถรวาท ๔. มตในหนงสอบนทกประวตพระรตนตรย (และตอซมปอก) กลาววา พระอบาลไดทาเครองหมายจดไวในพระวนยปฎกเมอสงคายนา เสรจแลวและบรรดาอาจารยองคตอๆ มา ไดปฏบตตามทาเครองหมายไว ปละจดจนถงสมยพระสงฆภทรนาพระวนยมาประเทศจนนบจดไดทงหมด ๙๗๕ จด หรอ ๙๗๕ ป นบแตการทาปฐมสงคายนา ปทสงฆภทรมา เมองจนตรงกบ ค.ศ.๔๙๐ เอา ๙๗๕-๔๙๐=๔๘๕ ปพทธปรมนพพาน กอน ค.ศ.๔๘๕ ป ๕. มตของศาสตราจารย ออฮะกย (ชาวญปน) ทานผนเปน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 102 ๑๐๒ นกคนความชอของญปนคดคานหลกฐานปกรณฝายบาล ถอวาอโศกกบ กาฬาโศกเปนองคเดยวกน และวากษตรยองคนขนเสวยราชยกอน ค.ศ. ๒๗๑ ปตรงกบพทธปรนพพาน ๑๑๖ ป ฉะนนพระบรมศาสดาตองดบ ขนธกอน ค.ศ.๓๘๖ ป ๖. มตของ ศาสตราจารย ตากากส ทานผนไดหลกฐานวา พระ พทธเจาประสตเมอ ๕๖๖ ปกอนครสตศกราช เสดจออกบวชเมอพระ ชนม ๑๙ พรรษาและเมอ ๕๔๘ ปกอน ค.ศ.บรรลพระโพธญาณเมอ ๕๓๗ ปกอนดบขนธ เมอพระชนม ๘๑ พรรษาเมอ ๔๘๖ ปกอน ค.ศ. ๗. มตของ ศาสตราจารย มอจซกซนเค ทานผนใหหลกฐาน วาพทธประสตกาลกอน ค.ศ.๕๖๕ ป ๘. มตของ ศาสตราจารย แมกซมลเลอร ชาวเยอรมนผนคน ควาวาพระศาสดาปรนพพานเมอ ๔๗๗ ปกอน ค.ศ. ๙. มตของ ศาสตราจารย เอฟ ดบบลว โธมส ทานผนกลาว วาพระพทธเจาปรนพพานกอน ค.ศ. ๕๐๕ ป ๑๐. มตของ ศาสตราจารย จ เอฟ ฟรท วาพระศาสดาปรนพ- พานเมอ ๔๘๓ ปกอน ค.ศ. ๑๑. มตของ นายพนเอก คนนงแฮม คานวณหลกฐานจาก จดหมายเหตของกรกวา พระเจาจนทรคปตเสวยราชยเมอ ๓๑๖ ป กอน ค.ศ.อโศกทาราชาภเศกในป ๒๖๐ กอน ค.ศ.เอา ๒๖๐+๒๑๘=๔๗๘ (๒๑๘ ป เปนปในมหาวงศะทพระเจาอโศกทาราชาภเษก) ๑๒. มตของ ธรรมาจารย อนสน ทานผนเปนชาวไตหวน ได

ประวตพทธ(๑) - หนาท 103 ๑๐๓ หลกฐานวาพทธปรนพพานเมอ ๓๙๐ ปกอน ค.ศ. ๑๓. มตของ ดอกเตอร หยวนซง ทานผนคานวณวา พระ- ศาสดาปรนพพานเมอ ๔๘๙ ป กอนครสตศกราช ๑๔. มตของ ศาสตราจารย โมราคาม กลาววาพระพทธ ปรนพพานกอน ๔๘๕ ป ๑๕. มตของ ศาสตราจารย รส เดวดส วา พระพทธเจานพพาน กอน ค.ศ.๔๑๒ ป ๑๖. มตของ นายเคอรน วา พระพทธเจานพพานกอน ค.ศ. ๓๑๗ ป ๑๗. มตของ มสเตอร บเลอร วา พระพทธเจานพพานกอน ค.ศ.๔๗๗ ป ขอวจารณ เราพจารณาดมตทง ๑๗ มตน พอจะแบงออกไดเปน ๓ พวก ใหญคอ พวกทถอวา ๔๐๐ ปกอน ค.ศ. ขนไปพวกหนง พวกทถอวา ๕๐๐ ปกอน ค.ศ. ขนไปพวกหนง พวกทถอวา ๓๐๐ ปกอน ค.ศ. ขนไปพวกหนง มตทถอ ๔๐๐ ปกอน ค.ศ.ขนไป มผเหนพองมากกวามตอน มตนไดเทยบเคยงศกราชในจดหมายเหตของกรก ซงมหลกฐานใกลความ จรง เพราะจนทรคปตอยกาธราชของอโศกมชวตรวมยคกบพระเจาอเลก- ซานเดอรมหาราช ดงถอยเฉลยของฝายทถอมต ๔๘๓ ปกอน ค.ศ.วาราว

ประวตพทธ(๑) - หนาท 104 ๑๐๔ ๓๒๗ ถง ๓๒๕ ปกอน ค.ศ.กองทพกรกยกมาตอนเดยในป ๓๒๕ กอน ค.ศ.จนทรคปตหนมเรรอนหาพรรคพวกเพอลมราชวงศนนทะ ไดพบ กบอเลกซานเดอรในป ๓๒๑ กอน ค.ศ.หลงจากทพกรกเลกไปแลว ๔ ป จนทรคปตลงวงศนนทะสาเรจ ปราบดาภเษกเปนกษตรยในป ๒๙๗ กอน ค.ศ.แลวพนทสารราชบตรขนเสวยราชยอย ๒๘ ป ตกในป ๒๖๙ กอน ค.ศ. เสดจทวงคต แลวเกดการแยงราชสมบตอยถง ๔ ป ในป ๒๖๕ กอน ค.ศ. อโศกขนเสวยราชยตงแตรชกาลอโศกถงจนทรคปตนบ ได ๕๖ ป คอ ๒๔+๒๘+๔=๕๖ ในมหาวงศะกลาววา พทธปรนพพาน แลว ๒๑๘ ป อโศกทาราชาภเษกนบถอยหลงขนไป ๕๖ ป จนทรคปต กตองเสวยราชย พ.ศ.๑๖๒ พระเจาอโศกทาราชาภเษกเอา ๒๑๘+256= ๔๘๓ เปนผลลพธแสดงวาพระพทธองคดบขนธปรนพพานกอน ค.ศ.๔๘๓ ป ผดกบทเราถอกนอย ๖๐ ป นกประวตศาสตรรบแลววาอเลกซาน- เดอรตอนเดยราวกอนครสตกาล ๓๐๐ ปเศษ และจารกกษตรย ๕ พระองค ทรวมยคกบอโศกคอ พระเจากรงซเรย พระเจากรงมาสโดเนย พระเจา กรงอยปต พระเจากรงมาคส พระเจากรงเอปรส ทง ๕ องคนเสวย ราชยกอน ค.ศ.๒๐๐ ปเศษทงนน เพราะฉะนนมตฝายนจงเชอถอไดและ เมอเปนเชนน ปนกเปน พ.ศ.๒๔๓๗ ไมใช ๒๔๙๗ หางกนถง ๖๐ ป เหตการณสมยตอมา พระเจาอโศกเสวยราชยอายราว ๔๐ ป ทรงมพระราชโอรสหลาย พระองค รชทายาทชอเจาชาย กณาละ แตเจาชายกณาละไดสาเรจพระ อรหนตกอน พระราชสมบตจงตกแกพระราชนดดาคอ พระเจาสมปท

ประวตพทธ(๑) - หนาท 105 ๑๐๕ กษตรยองคนเปนมจฉาทฏฐ ไดยบการปกครองแบบพระเจาอโศกสน เชง ราชวงศเมารยะจงเรมตนเสอม มพระราชาสบวงศตอมาอก ๔ พระ องค กษตรยองคสดทายถกหวหนากบฏซงเปนพราหมณชอ บปผามตร สาเรจโทษ บปผามตร ตงราชวงศใหมชอ ศงคะ บปผามตรเปนพราหมณ ในลทธสามเวท ไมพอใจระบบการปกครองอยางธรรมวชยของพระเจา อโศก มเรองหามฆาสตวเปนตน เพราะฉะนนเมอไดอานาจ พระเจาบป- ผามตรกเรมทาพธบชายญเรยกวาอศวเมธ มการปลอยมาอปการพรอมกบ มกองทพตดตามไปมาแวะเมองใดๆ ถาเมองนนรบรอง กเทากบแสดงวา ยอมรบรอง ถาไมรบรองกองทพทตามไปดวยกตองใชกาลงบงคบ สาเรจ แลวฆามาตวนนบชายญ พระเจาบปผามตรไดออกกฎหมายวา จะให รางวลเปนเงน ๑๐๐ ดนารแกผทตดศรษะภกษ ๑ รปมาใหครงนนสงฆา- รามในแควนมคธวางจากภกษสงฆ พระสงฆพากนหนไปอยทางแควน คนธาระบาง กาศบาง และบางกหนไปอยแควนอนธระในอนเดยใต ราชวงศศงคะปกครองแควนมคธอยราวรอยปเศษกเสอมลง ในระหวาง นน ทางอนเดยตอนเหนอ มชนเผาเรรอนหลายพวกอพยพเขามายดครอง พวกแลวพวกเลา อาทเชน พวกปารซ พวกกสกะ ในทสดกม กษตรยกรกซงเกดในเอเซยองคหนงชอ เมนนเดอร ไดยดครองลมแมนา สนธเอาไว ตงเมองสาคละเปนเมองหลวง กษตรยองคนคอพระเจา มลนท ในขนแรกพระองคนบถอศาสนาของกรก แตเมอมาตอนเดย แลวไดพบพระนาคเสน ซงเปนคณาจารยในนกายสรวาสตวาท ซงสามารถ กลบพระทยพระองคใหเปนพทธมามกะ พระเจามลนทเปนกษตรยกรก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 106 ๑๐๖ องคสดทายทมอทธพลในอนเดย เมอสนรชสมยแลวอานาจของกรกกถก กวาดลางไปหมดสน พระจากนษกะมหาราช ในปลายพทธศตวรรษท ๕ มชนเผาเรรอนพวกหนงเรยกวา พวกอนโดไซเธยน อพยพมาจากภาคตะวนออกของทะเลทรายโกบ แลว อพยพสภาคตะวนตกเพราะถกจกวรรดจนเบยดเบยน พวกอนโดไซเธยน ไดอพยพลงมาสลมแมนาอมดาเรยในตอรกสถานตะวนตก ทาลายอาณา จกบากเตรย ซงเปนอาณาจกรของพวกกรกในเอเซยลงได แลวแผ อทธพลเขาสอาฟรกานสถานในตอนนพวกอนโดไซธยนรบเอาอารยธรรม ของอนเดยเขาไวใชภาษาสนสกฤษ ในราชสานกกษตรย พระองคหนงของ พวกนกใชชอเปนสนสกฤตวา "กนษกะ" ทรงแผอานภาพเขาสแควน คนธาระแลวตไดลมแมนาสนธทงหมด ตลอดจนถงลมแมนาคงคา หมาย ความวา ตงแตเมองพาราณสขนไปจนถงเตอรกสถานอยภายใตจกรวรรด ของพระองค พระเจากนษกะมราชธานทเมอง ปรษประ (คอเปชวา เดยวนอยในปากสถาน) และทรงสรางราชธานไวตามแควนตางๆ เสดจ ไปประทบตามฤดกาลทเหมาะสม แตเดมพระองคนบถอศาสนาของพวก กรก เมอทรงตอนเดยตอนเหนอไดมโอกาสไดศกษาพทธศาสนาจงกลบ พระทยมาเปนพทธมามกะ ทรงสรางพทธวหารจานวนมากในดนแดนของ พระองค ซากวหารเหลานปจจบนไดถกขดพบในเขตปากสถานและ กาบล ครงหนงทรงยกกองทพไปตเมองปาฏลบตร ทางในเมองยอมออน นอม พระองคเรยกคาไถเมอง คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 107 ๑๐๗ ๑. บาตรพทธบรโภค ๒. พระเถระผมนามวา อศวโฆษ พระอศวโฆษ พระเถระอศวโฆษรปนเปนภกษในนกายสรวาสตวาท เปนจนต กวทมชอเสยงทสด ไดรจนาฉนทพทธจรตเกยวกบพทธประวตตงแต ตนจนอวสาน เปนแบบอยางแหงวรรณคดสนสกฤตในรนหลง และ เปนพทธประวตเลมแรกทแตงขนในโลก นอกจากพทธจรตแลว อศว- โฆษยงไดแตงบทละครองหลกธรรมหลายเรอง เชน "เสาทรนนท" อน เปนชวประวตของพระนนท นาฏยะเหลานมผแสดงไปทวอนเดย ชก จงประชาชนใหมาเลอมใสพทธศาสนาจานวนมาก พระเจากนษกะไดรบการขอรองจากคณะสงฆนกายสรวาสตวาท ให ทรงอปถมภการทาสงคายนา สงคายนาครงนทาขนทกณฑลวนวหาร ใน นครชลนทรแควนกาศมระ มภกษและบณฑตคฤหสถเขาประชมรวมกน คณาจารยทสาคญเชน พระปารศวะ พระวสมตรและพระอศวโฆษ พระ ศรโฆษ ทประชมไดรอยกรองอรรถกถาพระไตรปฎก เรยกวา วภาษา ปฎกละแสนโศลก รวมสามแสนโศลก พระเจากนษกะโปรดใหจารกพระ ไตรปฎกและอรรถกถาเหลานไวในแผนทองแดง แลวบรรจไวในพระ สถปแลวรกษาไวมนคงเปนตนฉบบหลวง เนองจากสงคายนาครงนเปน ของฝายสรวาสตวาท จงไมปรากฏในตานานฝายบาลโดยราชานภาพของ พระเจากนษกะพทธศาสนาจงแพรหลายไปสประเทศตางๆ ทางฝาย เหนอของอนเดยรวมทงประเทศจนกพลอยรบพทธศาสนาในตอนน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 108 ๑๐๘ บอเกดพทธศลป ในสมยพทธกาล การกอสรางอาคารในพทธศาสนามเพยงสณฐา- คารสาหรบประชม ตามวดใหญๆ เชน เชตวน ปปพาราม หรอโฆส- ตาราม ตลอดจนชวกมพวน ลวนมสณฐาคาร บรรจสงฆจานวนพน ในบาลสามญญผลสตร พระเจาอชาตศตรไปเฝาพระพทธเจาเปนครงแรก ไมทรงรจกพระองค เพราะพระศาสดาประทบอยในทามกลางสงฆใน สณฐาคาร หมอชวกตองทลกาหนดพทธลกษณะถวาย ในคมภรชนหลง กลาวถงกาเนดพระแกนจนทน เลาวา เมอพระศาสดาเสดจขนไปประทบ บนดาวดงส พระเจาปเสนททรงอนสรณถง ทรงขอรองใหพระโมคคลลา- นะ พานายชางขนไปบนดาวดงสจาลองพทธลกษณะดวยไมแกนจนทน และทรงปฏบตพระพทธรปองคนดจเดยวกบพระศาสดาประทบอย ครน ออกพรรษาพระพทธองคเสดจลงสโลกมนษย พระแกนจนทนไดลกขน รบเสดจ กมพทธดารสวาใหพระแกนจนทนสนองหนาทพระองคตอไป เถด ถาเชอตามตานานน กแสดงวา พระพทะรปมในครงพทธกาลแลว แตขอเทจจรงมไดเปนเชนนน ยกตวอยางเชนในบรรดาโบราณสถาน ซงพระเจาอโศกทรงสรางขน มไดมพระพทธรปอยเลย ในทใดถาประ- สงคแสดงพทธประวต กใชสญลกษณอนแทนทงนน เชน ตอนประสตร กมแตรปพทธมารดาประทบยนเหนยวกงไม และมรปดอกบว ๗ ดอก อยขางๆ หามพระกมารไม ตอนตรสรกทาเปนโพธบลลงกเปลาๆ ตอนแสดงธรรมจกรกทาเปนแทนพระธรรมจกร มกวางหมอบอยสองขาง ทเปนเชนนกเพราะวาธรรมเนยมของชาวอนเดยสมยนน ถอวาการสราง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 109 ๑๐๙ รปเคารพในครฐานยบคคลเปนการไมสมควร แตจาเนยรกาลลวงมา เมอศลปะกรกและศลปะของพวกอนโดไซเธยนเขาผสมปนเป ประเพณน กคอยๆ หมดไป ชนชาตแรกทผลตพทธปฏมาขนคอชาตกรกในอนเดย ซงในเวลานนนบถอพทธศาสนาแลว พระพทธรปองคแรกไดเกดขนใน โลกในเขตคนธาระและอาฟกานสถาน ชนชาตกรกเปนเจาศลปะการแกะ สลก เทวรปของเขาเชนอะปอลโล วนส ฯลฯ ยอมแกะสลกใหเปน เหมอนมนษยทสด เมอเปลยนมานบถอพทธศาสนา ศลปากรเหลานได รบความบนดาลใจในพทธประวตอยางลกซง เปนเหตใหผลตพทธปฏมา ขนบชาแทนเทวรป แมระยะกาลจะหางจากพทธกาลถง ๕๐๐ ปกจรง แตพระพทธรปเหลาน เปนผลแหงจนตนาการทซาบซงในพทธคณของ ศลปากร เพราะฉะนนจงสมบรณดวยคณสมบตแหงพระปญญา ความ บรสทธ ความกรณาในรปปฏมา สามญชนเพยงแตเหนเทานนกรสกวา ทานผเปนเจาของรปนเปนผหมดจากกเลสแลว มพระเมตตาตอโลกอยาง มากมาย พระพทธรปรนแรกเรยกกนวา แบบคนธาระ ดวงพระพกตร กลม พระนาสกโดงอยางฝรง พระเนตรอยในอาการครงสมาธ บาง ครงมพระมสส พระเกสามนเกลาเปนเมาล มไดขมวดเปนกนหอย ทงๆ ทพระพทธองคจรงๆ นนปลงพระเกสา แตศลปกรกรกมความ คดวา ถาใหพระพทธรปปลงพระเกสาอยางพระสาวก กจะไมมอะไร เปนเครองหมายวา องคใดเปนพระศาสดา องคใดเปนพระสาวก อก ประการหนง เนองจากพระศาสดาอยในวรรณะกษตรยไวพระเกสายาวรด เกลา เพราะฉะนนจงสรางพระพทธรปใหมพระเกสา สวนพระวรกาย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 110 ๑๑๐ นนนายชางกรก ไดสรางใหเหนองคาพยพ กลามเนอ เสนเอนอยาง ชดเจนภายใตจวรบางๆ พระพทธรปแบบทวาน ไดมการขดพบทวไป ในอนเดยตอนเหนอและอาฟกานสถาน ตอมาไมนานกเกดพทธศลป แบบอนเดยแทขน มศนยผลตอยทเมองมถราและเมองอมราวด ท เมองอมราวดน เปนเมองสาคญของรฐอนธระในอนเดยใต ปกครอง โดยราชวงศกษตรยสาตวาหนะ พทธศาสนาในทนรงเรองมาก ในพทธ- ศตวรรษท ๗-๘ มการสรางพระสถปใหญๆ และพระพทธรป พระ- พทธรปแบบอนเดยบรสทธ พระเกสาขมวดเปนกนหอย องคาพยพม ลกษณะเหมอนมนษย ไมเปนอยางแบบคนธาระ จาเดมแตนนมา พทธ- ศลปะกแพรหลายไป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 111 ๑๑๑ บทท ๓ พระพทธศาสนาในอนเดย ตอน ๓ บอเกดมหายาน หลงพทธศตวรรษท ๕ ไปแลว ไดเกดมขบวนการใหมในพทธ- ศาสนาขนในอนเดย ซงเรยกตนเองวามหายาน ขบวนการนเกดจาก ววฒนาการอยางคอยเปนคอยไป โดยเฉพาะจากคณะสงฆนกายมหา- สงฆกะ ผสมกบชาวพทธคฤหสถกลมหนง ทมความเหนพองกนวาจะ ตองปรบปรงวธการเผยแพรพทธศาสนาเสยใหม มฉะนนฐานะของพทธ- ศาสนากทรดโทรมลง ชาวพทธคณะนจงรวมมอกนสรางลทธมหายาน ขน เพอฟนฟพทธศาสนา ในเวลานนศาสนาพราหมณเจรญขนหนามาก ลทธมหายานเปนคแขงอยางสาคญของพราหมณ คณาจารยฝายมหายานได ปรบปรงเพมคตธรรมในพทธสาสนาขนหลายประการ เพอตอสกบ อทธพลของพราหมณ เพอทาใหพทธศาสนาเขาถงในหมชนสามญทวไป ซงมขอสาคญดงตอไปน ๑. ฝายมหายานไดยกหลกโพธจต คอสอนใหทคนตงความ ปรารถนาในโพธญาณ อยาปรารถนาเพยงอรหตญาณเทานน หลกเรอง พทธการกธรรม คอคณชาตเพอความเปนพระพทธเจาซงมอยในบาลดง เดม ฝายมหายานไดยกขนประกาศเปนพเศษ คอหลกของพทธบารม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 112 ๑๑๒ เปนหวใจในลทธมหายาน มความแตกตางจากเถรวาท คอฝายเถรวาท ยาเรองอรยสจจ ๔ เปนสาคญ แตฝายมหายานพดเรองทศบารมเปน สาคญ ๒. หลกการของเถรวาทถอเอาคณภาพของศาสนกชนเปนเกณฑ สาคญ แตฝายมหายานถอเอาปรมาณของศาสนกชนเปนสาคญกอน ภาย หลงจงอบรมในเรองคณภาพ เพราะเหตทมหายานมงปรมาณ ดงนน จงจาตองลดหยอนผอนปรนในการปฏบตธรรมวนยลง เชนเรองสกขาบท ฝายมหายานรกษาสกขาบทขอสาคญๆ สวนใหญได แตขอปลกยอยและ สกขาบททลวงแลวเปนเหตอปายคมนยหรอไปสอบายภม เปนประเภท อาบตเลกๆ นอยๆ ฝายมหายานดกาละเทศะยอมใหลดหยอนลงไป สกขาบทอนเปนทตงสาหรบผลวงแลวไปสอปายคมนยได ฝายเถรวาท คงรกษาโดยเครงครด ๓. ฝายมหายานถอหลกโพธจตเปนใหญเหนอสงอนใดทงหมด กลาวคอ บคคลตงมลปณธปรารถนาพทธภม บคคลนนชอวาม โพธจต หากจาเปนตองประพฤตสงใดทขดกบพระธรรมวนยบาง แต เพอประโยชนของสรรพสตวกตองทา ถงกบมบญญตในคมภรมหายานวา พระโพธสตวใด เหนทรราชตงตนเปนศตรตอพระพทธศาสนา หากใช วธละมนละมอมเกลยกลอมชแจงใหกลบใจไมไดแลว วธสดทายคอ จด การเผดจชวตทรราชผนนเสย แมกรรมนนจะทาใหพระโพธสตวนนตก นรกกควร แตบญททาเชนนนกมคอ พระโพธสตวผจะทาตองปราศจาก วหงสาวตก พยาบาทวตก ตงมนสการวา โอหนอ ! สตวผเขลาน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 113 ๑๑๓ กาลงสรางครอกศลกรรมใหญ ถาเราไมจดการชวตของเขากอน เขาก สรางอกศลกรรมไปเรอยๆ จะตองทนทกขในอบายเปนเวลาชานาน การประหารชวตเขาเทากบชวยไมใหเขามโอกาสรางอกศลกรรม ทาน วาเปนความเมตตา คตธรรมทวานปรากฏอยในคมภรโยคาจารภม ศาสตร ๔. ฝายมหายานไดเพมลทธพธกรรมตางๆ รวมทงดรยางคเขา มาดวย เปนธรรมสงคต เปนเครองมอประกาศพระศาสนา ขบกลอม ชกจงศรทธาของประชาชนซงฝายเถรวาทไมม ๕. คณาจารยฝายมหายาน ไดอรรถาธบายพทธมตออกไปอยาง กวางขวาง ทาใหพทธศาสนาซงปฏฐานนยม สจจนยม กลายเปน อภปรชญาและตรรกวทยา ๖. คณาจารยมหายานไดแตงพระสตรใหมๆ ขนจานวนมากซง ไมมในฝายเถรวาทมากอน การแตงพระสตรนจะถอวา เปนการแอบ อาง หรอเจตนารายตอพทธศาสนาไมได เพราะผแตง แตงโดยอาศย แนวพทธมต แตงโดยเจตนาจะใหพทธศาสนาแพรหลาย แมจะมใช พทธวจนะ แตคตธรรมกเชอไดวาเปนพทธมต ยกตวอยางในฝายเถรวาท เองกม เชนเรองเทศนมหาชาต ๑๓ กณฑ ตวพทธวจะแทๆ คอตว คาถา สานวนนอกนนเปนสานวนของกวแตงทงสน ขยายความคาถา ใหพสดารออกไป เรากไมถอวากวแตงทาลายพทธศาสนา ๗. เนองจากลทธมหายานไดแกไขปรบปรงนโยบายการเผยแพร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 114 ๑๑๔ โดยมงสามญชนสวนใหญเปนประมาณ ดงนนลทธธรรมเนยมใดซง สามญชนเคยเชอถออย หากไมขดกบหลกธรรมในพทธศาสนาแลวฝาย มหายานกรบเขาไวหมด เพราะฉะนนจงทาใหพทธศาสนาซงโดยลกษณะ ดงเดมเปนอเทวนยม ครนมาบดนในลทธมหายานกลายเปนเทวนยม ม พระเจาในศาสนาพราหมณเขามาอยมาก พระเจาเหลานทเปนองคสาคญ กกลายเปนโพธสตว ทไมใชองคสาคญกกลายเปนเทพธรรมบาล เมอ กลาวโดยสรปแลวลทธมหายานถออดมคต ๓ ประการคอ ๑. หลกมหาปญญา ในหลกการขอนฝายมหายานไดอธบาย หลกอนตตา ซงเปนคณลกษณะพเศษในพทธศาสนาออกไปอยางกวาง ขวางลกซงมาก พสดารยงกวาในฝายเถรวาท แตคาวา "อนตตา" ทาง มหายานไมใครนยมใช ไดเลอกใชคาวา "ศนยตา" แทน ในสวนปฏบต ของบคคลทางมหายานถอวาบคคลจะพนทกขไดกดวยการเขาถงศนยตา ศนยตานนมเปน ๒ ชน คอ ปคคลศนยตา และธรรมศนยตา ปคคล ศนยตา ไดแกการละอสมมานะซงทาใหบคคลบรรลอรหนต สวนธรรม- ศนยตา ไดแกการละความยดถอแมในพระนพพาน ซงเปนภมของ พระโพธสตวชนสง ๒. มหากรณา ไดแกการตงโพธจตมงพทธภม ไมมงอรหต- ภม ในทศนะมหายานเหนวาอรหตภมเปนของคบแคบ ชวยคนได นอย เพราะฉะนนจงควรมงพทธภม ซงในขณะทยงมไดบรรลตองสราง บารมเพอชวยสตว ในฝายมหายานยอบารมลงจาก ๑๐ เปน ๖ คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 115 ๑๑๕ (๑) ทานปารมตา พระโพธสตวจะตองสละทรพย อวยวะ และชวต เพอสตวโลกไดโดยไมอาลย (๒) ลลปารมตา พระโพธสตวจะตองรกษาศลอนประกอบ ดวยอนทรยสงวรศล ๑ กสลสงคหศล ๑ ขอนไดแกการทาความด สงเคราะหสตวทกกรณ สตวสงคหศล ๑ คอการชวยสตวใหพนทกข (๓) กษานตปารมตา พระโพธสตวตองสามารถอดทนตอ สงกดดนเพอโปรดสตวได (๔) วรยปารมต พระโพธสตวไมยอทอตอพทธภม ไม รสกเหนอยหนายระอาในการชวยสตว (๕) ธยานปารมตา พระโพธสตวจะตองสาเรจในฌาน สมาบตทกชน มจตไมคลอนแคลนเพราะเหตอารมณ (๖) ปรชญาปารมตา พระโพธสตวจะตองทาใหแจงใน ปคคลศนยตา และธมมศนยตา ๓. มหาอปาย คอพระโพธสตวจะตองประกอบดวยกศโลบาย นานปการในการชวยเหลอปวงสตว ตองประกอบดวยไหวพรบ ปฏภาณ ในการเขาถงอธมตของปวงสตว เปรยบเหมอนนายแพทยผฉลาดรจกวาง ยาใหถกโรค อาศยขอนแหละทางฝายมหายานไดเพมเตมคตธรรมและ พธการซงไมเคยมในฝายเถรวาทเขามามากมาย โดยถอวาสงเหลานเปน เพยงอบายชกจงใหผเขลาโนมเอยงเขามาสสจจธรรมในเบองปลายเทานน วรรณคดมหายาน ลทธมหายานถอวา เมอครงปฐมสงคายนา หลงจากพระมหา-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 116 ๑๑๖ กสสปทาสงคายนาทถาสตตบรรณแลว พระมญชศรโพธสตว โพธสตวพระสาวกอกมากหลาย รวมทงพระอานนทเถรเจาดวย ไดไป ทาสงคายนาใหมอกกองหนงทภเขาจกรวาล เปนสงคายนาพระไตรปฎก ฝายมหายานโดยเฉพาะ นเปนเรองในตานาน แตในขอเทจจรงของ ประวตศาสตรวรรณคดของมหายานทงหมด ดดแปลงแกไขจากพระไตร ปฎกของฝายเถรวาท โดยมการขยบขยายเพมเตมบาง แตงใหมเขามา บาง ตามยคตามสมย มใชทากนครงเดยว และพระสตรเหลาน ยงม ลกษณะแตกตางกนในทานองทศนะของแตละนกายดวย เมอกลาวโดย สรปแลว นกายใหญในฝายมหายานซงแพรหลายในอนเดยครงกระนน มอย ๓ ทศนะดวยกน คอ ๑. นกายศนยวาท ๒. นกายวชญานวาท ๓. นกายจตอมตวาท พระสตรมหายานกมแตกตางกนออกไปตามมตของนกายทงสาม ประเดนสาคญอกขอหนงคอ ปญหาเรองนปปรยายธรรม และปรยาย ธรรม คอซงมอรรถรสจะแจง ไมทงประเดนของใจใดๆ อยางหนง กบธรรมซงยงตองไขความใหจะแจงอกอยางหนง มหายานแตละนกาย ยอมถอวา พระสตรในนกายของตนเปนนปปรยายธรรม พระสตรใน นกายอนเปนปรยายธรรม นนกคอหมายความวา นกายของตนเทา นนทมคตธรรมสมบรณทสด ดทสด ถาเปรยบเทยบระหวางมหายาน กบสาวกญาณ คตธรรมฝายสาวกญาณเปนปรยายธรรม มหายาน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 117 ๑๑๗ เปนนปปรยายธรรม แตถาเปนเรองภายในมหายานสามนกายแลว ตาง ฝายตางอางนกายของตนเปนนปปรยายธรรม วรรณคดของมหายานใน ชนเดมเขยนดวยภาษาผสม คอระหวางสนสกฤตกบปรากฤต ตอมาใน ราวสมยราชวงศคปตะ ราวพทธศตวรรษท ๙-๑๐ ไดมการฟนฟวรรณ- คดสนสกฤตขนทวไปในอนเดย คมภรมหายานจงเปลยนมาจารกดวย สนสกฤตทงหมด ฝายมหายานไมมวนยปฎกโดยเอกเทศ แตใชวนยปฎก ของฝายสาวกยาน คอใชวนยปฎกของนกายสรวาสตวาท หรอนกาย ธรรมคปต แตฝายมหายานไดสรางโพธสตวสลปฎก ซงสงเคราะหเขา ไปในพระสตร สวนพระสตรนนมมากทงชนดใหญนอย พระสตรชน สาคญของมหายานเชนมหาปรชญาปารมตาสตร ซงเปนพระสตรใหญท สดมากทสด มจานวนผกลาน ๖๐๐ ผก พมพเปนเลมหนงสอในปจจบน ๒๔ เลม พทธาวตสกมหาไวปลยสตร สทธรรมปณฑรกสตร รตน กฏสตร สวรรณประภาสสตร วมลเกยรตนเทศสตร ศรมาลาเทวสงห- นาทสตร สนธนรโมจนสตร วชรเสขรสตร มหาไวโรจนอภสมโพธ- วกรวตาธษฐานสตร สวนในหมวดพระอภธรรมของฝายมหายานนน มหายานไมเรยกวา "พระอภธรรม" แตเรยกวา "ศาสตร" สวนใหญ แสดงไดวาเปนภาษตของโพธสตว ซงรจนาขนตามแนวพทธมต เปน ขอความขยายความเรองราวในพระสตรบาง เปนเรองแตงขนเอกเทศ เพอแสดงทศนะของทานผแตงเองบาง ไมไดรวมจดเปนปฎกหนง ถา จะมพระอภธรรมปฎกกเปนปฎกของนกายอน สาหรบปฎกพเศษของ มหายานทเถรวาทไมม กเหนจะไดแก โพธสตวสกขา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 118 ๑๑๘ ศลพระโพธสตว ในพระสตรฝายมหายาน แสดงศลพระโพธสตวไวแบงออกเปน ๒ คอ โพธสตวสกขาทมาในพรหมชาลสตร แสดงครกาบต ๑๐ ลห- กาบต ๔๘ รวม ๕๘ สกขาบท สวนในคมภรโยคาจารภมศาสตรแสดง ครกาบตไว ๔ ลหกาบตไว ๔๓ รวม ๔๗ สกขาบท ศลพระโพธสตว ทวาน ไมจากดเพศผรบ วยผรบ กาเรบผรบ แมจะเปนอมนษย หรอสตวเดยรฉานกรบได และมผลตดตวไป นบไมถวนชาตจนกวาได บรรลพทธภม ปาราชกในศลโพธสตว เมอลวงแลวสมาทานไดใหม ปาราชก ๔ ขอทสาคญ คอ ๑. พระโพธสตวมความโลภในลาภสกการะ พดยกยองตนเอง ตเตยนผอนตองปาราชก ๒. พระโพธสตวตระหนในทรพย ในความร เมอมสตวอนาถา มาปรากฏเฉพาะหนา สมควรทจะบรจาคทรพย กไมบรจาค มสตวผใคร ธรรมมาปรากฏเฉพาะหนา สมควรจะแสดงธรรมกไมแสดงตองปารา- ชก ๓. พระโพธสตวเปนผหนกในความโกรธ ประทษรายสตวดวย วาจากด ดวยอาวธกดใหบาดเจบ ผมหามปรามกไมเชอ ใจผกโกรธไว ตองปาราชก ๔. พระโพธสตวคดคานตเตยนโพธสตวปฎก ยนดในสทธรรม ปฏรป จะเปนอสงขารกกด สสงขารกกดตองปาราชก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 119 ๑๑๙ ในบางสกขาบทมขอความประหลาดเชนขอหนงวา ถาพระโพธ- สตวเหนโจรจะประหารชวตสตวเปนอนมาก จะประหารพระสาวก พระ ปจเจกโพธ หรอพระโพธสตว อนงเหนวาผใดจะลงมอทาอนนตรย- กรรม พระโพธสตวนนเหนเชนนแลวพมพาในใจวา ถาเราประหาร ชวตหมพาลน เรากตองตกนรยาบาย ถามจดการประหารมนเลา มนกกอ อนนตรยกรรมสาเรจ จกเสวยทกขวบากอนใหญ เราจงควรประหารมน เสย ยอมตกนรยภม พระโพธสตวมนสการเชนนแลว พงประกอบ ดวยกศลจตมเมตตา ประหารชวตมนเสย ไมชอวาลวงโพธสตวสกขาเลย อนง พระโพธสตวใดเหนผมอานาจเบยดเบยนประชาสตวใหเดอดรอน พงบงเกดเมตตาจต ปรารภความสขของปวงสตวเปนใหญ พงแกไข กาจดหรอขบไลมนผนนออกไปเสย ไมชอวาลวงโพธสตวสกขา จะบง- เกดกศลเปนอนมาก ลกษณะศลของพระโพธสตวทมขอความประหลาด น เขาใจวาจะเกดขนในสมยทชาวพทธในอนเดยถกกดขเบยดเบยนจาก ชนในศาสนาอน ชาวพทธในฝายมหายานจงมความรสกในหนาทๆ จะ ตองปองกนพระศาสนา ดวยการสละชพตนเองเพอความทรงอยของสวน ใหญ เหตการณสมยนนเปนอยางไรไมปรากฏรองรอยในประวตศาสตร แตในประเทศอนเชนในธเบตและเวยตนามได ไดมเรองราวทานองน เกดขน ทศภมของพระโพธสตว เมอพระโพธสตวบาเพญปารมตาจนเสรจสนสมบรณแลวในระ-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 120 ๑๒๐ หวางนนจะตองผานภม ๑๐ อยาง คอ ๑. ปรมทตาภม พระโพธสตวมความยนด ในการททสตวทง ปวงพนทกขมทานบารมเปนใหญ ๒. วมลภม พระโพธสตวละมจฉาจรยาไดขาด มศลบารมเปน ใหญ ๓. ปรภาการภม พระโพธสตว ประพฤตในความอดกลน อยาง ยง มขนตบารมเปนใหญ ๔. อรสมตภม พระโพธสตวมความเพยรกลา ในการทาประ โยชนใหแกสตว มวรยะบารมเปนใหญ ๕. สทรชยภม พระโพธสตวไมคดในสาวกญาณและปจเจกญาณ มสมาธบารม หรอฌานบารมเปนใหญ ๖. อภมกตภม มปญญาบารมเปนใหญ ๗. ทรงคมภม พระโพธสตวอปายปารมเปนใหญ ๘. อจลภม มปณธานบารมเปนใหญ ๙. สาทมตภม มพละบารมเปนใหญ ๑๐. ธรมเมฆภม มญาณปารมเปนใหญ ตรกาย ทศนะในฝายมหายาน เหนวาพระพทธเจาทงหลายมพระกายอย ๓ อยาง คอ ๑. ธรรมกาย ไดแกคณชาตแหงความตรสร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 121 ๑๒๑ ๒. สมโภคกาย คอกายทพยซงปรากฏแกพระโพธสตวชนสงๆ ฝายมหายานเชอวาทกวนนพระศากยมนพทธเจายงอาจมาปรากฏพระ- องคแกเราได หรอกาลงแสดงพระสทธรรมอยในแดนอนๆ ดวยพระ สมโภคกายนได ๓. นรมานกาย ไดแกกายเนอของพระพทธเจาทปรากฏอาการ ทรดโทรมชรา และดบขนธไป เปนกายทพระองคนรมตขนเพอบาเพญ พทธกจ ลทธตรกายน ฝายเถรวาทรบเพยงธรรมกาย และนรมานกาย เทานน ปฏเสธสมโภคกาย ลกษณะสมโภคกายเปนอยางอวตารของ ฮนด ปรชญาศนยวาท ไดกลาวมาแลววา ปรชญาในนกายมหายานม ๓ สาขา ศนยวาท เปนสาขาหนง นกายนบางครงกเรยกวา มาธยมกะ แปลวานกายทาง สายกลาง ทานผเปนตนลทธชอ พระนาคารชน มชวตอยในพทธ- ศตวรรษท ๗ เปนคณาจารยลอชอในครงนน ทานผนเกดในวรรณ- พราหมณ ชาวเมองวรรพ ในอนเดยภาคใต มความรอบรทง หนยาน มหายาน ไดรจนาปกรณประกาศลทธจานวนมาก พระเจายชญศรเคาตม บตรแหงราชวงศสตวาหนะเปนสหายกบทานนาคารชน ไดใหความ อปการะคณาจารยรปนตางๆ นาคารชนไดอรรถาธบายพทธมต ดวย ระบบวภาษวธซงกอความตนเตนในวงนกปราชญทางพทธศาสนา ทาน ไดกาจดปรวาทพายแพไปทกหนทกแหง พทธศาสนกฝายมหายานจงยก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 122 ๑๒๒ ยองทานวา เปนพทธองคใหม ในปจฉม วยทานดบขนธลง ณ มหาวหาร แหงหนงทเมองอมราวด ในแควนอนธระ ทกษณาบถ ปจจบนนอนเดย ทางใตยงมโบราณสถานแหงหนง ซงมซากพระสถปเจดยชอวา "นาคาร- ชนโกณฑะ" งานสาคญของนาคารชนกคอการยอยทศนะขอคดในมหา ปรชญาปารมตาสตร แลวจดระบบวภาษวธ เพอใหเขาถงความจรงใน ปรชญานน คมภรทมชอเสยงของทานผนคอ อรรถกถาแหงพระสตร ดงกลาวและคมภรมาธยมกการกา หนงสอเลมนเปนเพชรนาเอกใน ทศนะเกยวกบพทธมต อยางทโลกพทธศาสนาไมเคยมมากอนเลย นก ปราชญตะวนตกทไดอานหนงสอเลมน ตางกยอมรบวานาคารชนเปน นกตรรกวทยาทยงใหญของโลก ไมมปราชญคนใดในทางนของตะวนตก จะเทยบเคยงได มหาปรชญาปารมตาสตร มสาระสาคญอนเปนบอเกดนกายศนย วาทนน สาระสาคญเรยกวา ปรชญาปารมตาหฤทย ซงเปนสตรนอยๆ ซงขนอกขนใจชาวพทธมหายานทวไปมขอความดงตอไปน ขาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนงพระผมพระภาคประทบอยท ภเขาคชกฏใกลกรงราชคฤห พรอมดวยพระภกษสงฆหมใหญ พระ โพธสตวหมใหญ สมยนนพระผมพระภาคไดเขาสมาธชอวาคมภราว- สมโพธ โดยสมยเดยวกนนนแล พระอวโลกเตศวรโพธสตว ไดปร พฤตจรยาในปรชญาปารมตาอนลกซง คอไดพจารณาขนธ ๕ และความ ศนยโดยสภาพ ลาดบนนพระสารบตรผมอาย ไดกลาวกบพระโพธสตว องคนนวา กลบตรกลธดาใดๆ ใครประพฤตจรยาในปรชญาปารมตา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 123 ๑๒๓ อนลกซง พงพจารณาอยางน คอพจารณาเบญจขนธวา มความศนยโดย สภาพ รปคอความศนย ความศนยไมอนไปจากรป รปไมอนไปจาก ความศนย รปอนใดความศนยกอนนน ความศนยอนใด รปกอนนน แมเวทนาสญญาสงขรวญญาณกมความศนยเปนสภาพอยางเดยวกน ดกรทานสารบตร ธรรมทงปวงมความศนยเปนลกษณะ ไมเกดขนไมดบ ไป ไมมวหมอง ไมผองแผว ไมหยอนไมเตม เพราะฉะนนแหละ ทานสารบตร ในความศนยจงไมมรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ไมม ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไมมรป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณ ไมมจกษธาต จนถงมโนธาตธรรมธาตและมโนวญญาณธาต ไมมวชชา และอวชชา ไมมความแกความตาย หรอความสนไปแหง ความแกความตาย ไมมทกข สมทย นโรธ และมรรคไมมการบรรล ไมมการไมบรรล ดกรทานสารบตร ผทประพฤตในปรชญาปารมตาอน ลกซงนแลว แตยงมความสะดงกลวกเพราะยงมกเลสอย ยงไมไดบรรล ผนนเมอบรรลแลวไมมกเลสหมหอ กาวลวงความขดของทงหลาย พระ พทธเจาในกาลทงสาม ทรงดาเนนตามปรชญาปารมตาอนลกซงน ได ตรสร เพราะฉะนนจงควรทราบมหามนตในปรชญาปารมตา มหาวทยา- มนต อนตตรมนต อสมสมมนต สพพทกขปสมมนต (คอมนตอน ระงบทกขทงปวง) วา คเต คเต ปารคเต ปารสคเต โพธ สวาหะ ศพทบางศพททจะตองทาความเขาใจ ๑ สต คอความมอย คกบอสต คอความไมมอย พงเทยบกบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 124 ๑๒๔ บาล อตถตา และ นตถตา. ๒. สวภาวะ หรอ สวลกษณะ หมายถงสงทเปนอย มอยดวย ตวมนเอง โดยไมตองอาศยสงอนเปนอย มความคงทนไมเปลยนแปลง ๓. การณะ หมายถงเหตเดมหรอมลฐาน หรอบอเกดการยะ หมายถงคณสมบต อาการ พฤตการ เชน ไม เปนการณะของเกาอ สภาพททาใหบคคลเขาไปบรโภคคอนงไดเปนการยะ ในภมภรมาธยมกวฤต ทานนาคารชนไดเขนไว ๒๗ บรรพ ทาน ไดเรมปณามคาถาในตนปกรณวา ไมมความเกดขน ไมมความดบไป ไมมความขาดสญ ไมมความเทยงแท ไมมอรรถแตอยางเดยว ไมมอรรถ นานาประการ ไมมการมา ไมมการไป ทานผใดกลาวไว เปนปฏจจสม- บาทธรรม ทานผนนคอ พระพทธเจา ขาขอนอบนอม แดพระพทธ- พระองคนน ผดบเสยไดซงปปญจธรรม เปนเลศยงกวาวาทะทงหลาย ใจความในปณามคาถาน แบงออกเปน ๘ คา ๔ ค ในทศนะของนกายศนยวาทเหนวา โลกนทปรากฏแกเรา มได เปนทงสต หรออสต เพราะฉะนนจงปฏเสธดวยคา คา ๔ ค โดยเฉพาะ คาแรกคอคาวาไมมความเกดขน ทานใหเหตผล ธรรมดายอมถอวา ความเกดมาจากกรณ ๔ อยางคอ ๑. เกดขนเอง ๒. สงอนทาใหเกด ๓. ทงเกดขนเอง ทงสงอนทาใหเกดรวมกนทาใหเกดขน ๔. เกดทงไรเหตคอเกดลอยๆ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 125 ๑๒๕ ทานนาคารชนคานหมดทง ๔ ขอ คอทานคานวาหากทานปร- วาทกลาววา โลกนเปนสตไซร ธรรมดาสงทมอยเอง ไมจาเปนตอง มการเกดขน คาวาเกดขน ตองใชกบสงซงไมเคยมมากอน ภายหลงม ขนเรยกวา เกดขน กเมอทานปรวาทถออยแลววาโลกเปนสต คอม อยเอง แลวยงกลาววา สงทมอยเกดขน จงเปนการขดตอเหตผล นน กคอหมายความวา สภาวะธรรมจะเกดขนเองไมได ตวเองจะใหตวเอง เกดไมได ทานปรวาทแกตววา โลกเกดจากสงอนทาใหเกดอนทจรงสงอน นนกคอตวเองยนเอง เพราะการเปรยบเทยบจงมเรากบเขาขน บรษ ทหนง เมอพบบรษทหนงอกคนหนงเขา จงมคาวา "ฉน และ ทาน" เกดขน เมอเปนเชนนน ตวของตวเองใหเกดขนไมไดแลวจงทาให สงอนเกดขนไมไดดวย ทานปรวาทกลาววา ทงตวเองและผอนชวยกนทาใหเกดขน ฝายศนยวาทคานวา เปรยบเหมอนคนตาบอดคนเดยวมองไมเหน แม จะเอาคนตาบอดอกคนหนงมาอยรวมกน กไมเกดการเหนใดๆ ขน ทานปรวาทกลาววา ถาอยางนนกเกดขนโดยไรเหตนะซ ฝาย ศนยวาททวงวา ไมได ไฟยอมเกดมาจากฟน แมนายอมเกดแตฝน ทกสงยอมมเหต เมอเปนเชนนนแลว เราจงยนยนไดวา สงทงปวงไม มอะไรอบตขนเลย ทเราประสบการณอย คอโลกทปรากฏแกเรานน เปรยบเหมอนเมองปศาจ เปรยบเหมอนพยบแดด เปรยบเหมอนความ ฝน เปรยบเหมอนมายากล โลกจงไมเปนสต และทงไมเปนอสตดวย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 126 ๑๒๖ เพราะมสตจงมอสตเปนเครองเทยบ กเมอสตเราปฏเสธเสยแลว อสต จงพลอยถกปฏเสธไปดวย เมอนกายศนยวาทถอวา โลกไมเปนทงสต หรออสตเชนน หากมกระทถามวา ถาอยางนนโลกเปนอะไร ทาน นาครชนตอบวา เปนปฏจจสมปบาทธรรม คอธรรมอนอาศยเหตพรอม ทงผลเกดขน เมอเปนปฏจจสมปบาทธรรมจงชอวา เปนศนยตา คาวา "ศนยตา" ในทนไมใชหมายถงความไมมอะไรสนเชง ผดกบคาวา อจเฉทะ หรอ นตถกะ ซงเปนคาปฏเสธเดดขาด ศนยตา หมายถง ความไมมสวลกษณะหรอสวภาวะเทานน คอไมมสงใดในโลก ทจะเปน อยดวยตวมนเอง โดยไมมความสมพนธกบสงอนๆ อก นกายศนยวาท เหนวาทกสงเปนสงสมพนธกนหมด เพราะเหตนนปฏจจสมปบาทธรรม อนใด ศนยตากอนนน ศนยตาอนใดมฌมปฏปทากอนนน นาคารชน ไดยกพทธภาษตในสงยตตนกายมาอางวา ดกอนกจจานะ เมอพจารณา โลก โดยสายดบแลวควรยดถอในอตถตากหมดไป เมอพจารณาโลก ในสายเกดแลว ความยดถอในนตถตากหมดไป ตถาคตกยอมแสดง ธรรมเปนทามกลาง ไมตดในสวนสดทงสองขางนน ยากทปฏเสธโลก วาไมเปนทงสตและอสตนน มขอเปรยบเทยบทเหนไดงายคอความยาว กบความสน ในความรสกของสามญชน ยอมถอวาสภาวะความยาวมอย จรงๆ สภาวะความสนกมจรง แตขอเทจจรงนนทเรารวายาวกเพราะ ความรวาสนเปนเครองเทยบ เชนเดยวกบทเรารวาสน กเพราะอาศย ความยาวเปนเครองเทยบ เมอเปนเชนน ยาวกบสนมไดเพราะความ สมพนธกน ถาปราศจากความสมพนธนแลว ยาวสนกหามไม นนกคอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 127 ๑๒๗ สวลกษณะของความยาวนนไมม ของความสนกไมม เมอสวลกษณะไม มเชนนจงเรยกวา "ศนยตา" เมอสรรพธรรมไมมสวลกษณะเชนน สรรพธรรมจงเปนปฏจจ- สมปปาท โลกกบพระนพพาน เมอวาโดยปรมตถโวหาร กเปนมายา- ธรรมทงนเพราะเหตวา เมอโลกไมมสวลกษณะเปรยบเหมอนพยพแดด เหมอนฟองนา ความดบไปแหงโลกกลาวคอ พระนพพานจะมสวลกษณะ อยไดอยางไร เพราะฉะนนเมอโลกเปนมายา ความดบไปแหงความเปน มายานนจงพลอยเปนมายาไปดวย เพราะเนอแทไมมอะไรดบ โลกกบ พระนพพานจงไมใชหนง ไมใชสอง ทงนเพราะเหตวาในปฏจจสมปบาท นนเอง เมอพจารณาโดยสมทยวารแลว คออวชชาเกดสงขารเกดเปน ลาดบ ลกสมทยกเกดขนในปฏจจสมปบาทอนเดยวกนนน ครนพจารณา ตามนโรธวารแลว กลาวคออวชชาดบสงขารดบตามลาดบไซร โลก นโรธกลาวคอพระนพพานยอมอย ณ ทนนเอง ผใดเหนวาโลกกบนพพาน เปนหนง ผนนเปนฝายขางสสสตทฏฐ ผใดเหนวาโลกกบนพพานเปน สอง ผนนเปนฝายนตถกทฏฐ โดยแทจรงพระนพพานนนไมเปนทง ภาวะหรอภาวะ ผใดเหนนพพานเปนภาวะ ผนนเปนผถอเอาสวนสด ฝายอตถตา ผใดเหนนพพานเปนอภาวะ ผนนถอเอาสวนสดฝายนตถตา โดยความจรงแลวนพพานพนจากความมและมความไมม นเปนวาทะ ของเรา (นาครชน) เมอฝายศนยวาทแสดงทศนะมาถงตอนน ฝายปรวาทไดตงขอ โตแยงขนวา การทฝายศนยวาท ปฏเสธสวลกษณะในธรรมทงปวงนน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 128 ๑๒๘ ฝายศนยวาทยงจะมหลกฐานพทธพจนยนยนหรอไม ทานนาครชนจงยก พทธภาษตในสงยตตนกายขนอางวา รปเปรยบเหมอนฟองนา เวทนา เปรยบเหมอนตอมนา สญญาเปรยบเหมอนพยบแดด สงขารเปรยบ เหมอนตนกลวย วญญาณเปรยบเหมอนนกเลนกล อนพระผเผาพงศ อาทตยแสดงแลว พทธภาษตแสดงใหเหนวาเบญจขนธเปนมายาธรรม เมอเบญจขนธเปนมายาธรรมแลว กมแตมายามทกข มายาพนทกข นน กคอแสดงใหเหนวา สรรพธรรมไมมสวลกษณะหรอสวภาวะ ไมมใคร มกเลส หรอพนกเลส พระนพพานอนเปนความดบแหงเบญจขนธจกม สวภาวะเอกเทศอยอยางไร แทจรงไมมอะไรเกดหรอดบเลย ถาสงขต- ธรรมมอย อสงขตธรรมจงมได เพราะความปฏเสธสงขตะคออสงขตะ กเมอสงขตะไมเปนของจรง อสงขตะจะมอยอยางไร เหมอนกบพดวา การไปการมา การเกด การดบ ยอมตองอาศยคนเปนปทฏฐานคอ คนไปคนมา คนเกด คนดบ กเมอตวคนไมมแลว อาการเหลานน จะมอยไดอยางไร ? ฝายปรวาทแยงวา ถาเชนนนทฎฐของทานกเปนอจเฉทะ พระ พทธองคจะสอนใหบคคลเจรญมรรคผลไปทาไม ในเมอทกสงทกอยาง วางเปลาเชนน วาทะของทานนนเปนนสตกะ ทาลายกศลธรรมทงปวง ทานนาคารชนโตกลบไปวา วาทะของเรา แบงเปน ๒ นย คอ โดยโลกยนย เรากลาววา ธรรมทงปวงมอยอยางมายา เชนเดยวกบ ความฝน เราไมไดปฏเสธเหตการณในความฝนวา เปนของไมมอย เรากลาววาความฝนมอยแตมอยางไมจรง เรารบสมมตฐานบญญตตามโลก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 129 ๑๒๙ โวหาร ไมไดปฏเสธกรรมกรยา เหมอนกบเราไมไดปฏสธความฝนวา ไมม แตเมอวาโดยปรมตถนย สงทงปวงเปนศนยตา เหมอนเรากลาว วาความฝนไมใชของจรง เราจงไมใชพวกนสตกะ ตรงกนขามกบพวก ทานนนแหละ กลบจะเปนฝายปฏเสธบญกรรมกรยาเสยเอง เพราะพวก ทานยดถอวา สงทงปวงมสวลกษณะ เมอเปนเชนน คนทาบาปกตองทา บาปวนยงคาไมมทางกลบตวเปนคนดได เพราะคนทาบาปมสวลกษณะ การทากมสวลกษณะ บาปกมสวลกษณะ สงใดเปนสวลกษณะ สงนน เปลยนแปลงไมได เปนอยดวยตวมนเองไมอาศยสงอน เพราะฉะนน ฝายทานจงปฏเสธบญกรรมกรยา ฝายเราถอวาสวลกษณะไมม เปน ศนยตา คนชวจงกลายเปนคนดได ปถชนจงเปนอรหนตได เดกจง เตบโตเปนผใหญได ถาถออยางมตทาน เดกตองเปนเดกตลอดไป ถา เดกเปลยนเปนผใหญ ยอมแสดงวา เดกคนนนไมมสวลกษณะเปน สญญตา เพราะฉะนนเราจงกลาววา เพราะมศนยตานเอง อบตกาล ของโลกจงไดเปนตามระเบยบ ฝายมาธยมก ไดเปรยบเทยบทศนะในเรองความเหนวางเปลา ในระหวางตนกบพวกนตถกะวา เหมอนบคคลสองคน นาย ก. เหน โจรคนหนงประกอบโจรกรรมเฉพาะหนา นาย ข. ไมไดเหนโจรคนนน ประกอบโจรกรรมเลย แตพดไปตามนาย ก. ความเขาใจและคณคาใน เรองความรระหวางนาย ก. กบนาย ข. น แตกตางกนฉนใด ฝายเรา (คอทานนาคารชน) เหนสรรพสงเปนของสญดวยยถาภตญาณทศนะ ฝาย ทาน (คอฝายนตถกทฏฐ) เหนทกสงเปนของไมม เปนความเหนทเกด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 130 ๑๓๐ จากตรรกะ มไดเกดจากยถาภตญาณทศนะ มอปมยดจเดยวกบบคคลสอง คนฉะนน ทานนาคารชนยาวา บคคลใดทจะมทศนะในเรองศนยตา บคคลนนจะตองมศล สมาธเปนปทฏฐาน ถาปราศจากศล และสมาธ แลว ทศนะของผนนเปนมจฉาทฏฐ ในเรองทศนะเกยวกบพทธภาวะ ฝายมาธยมกะถอวาพทธภาวะ ไมเปนเหมอนธาตทองทมอยในดนทราย ไมใชภาวะสมบรณทมอยแลว ในธาตรของสตวทงหลาย แตพทธภาวะเกดจากเหตปจจยทบารมตางๆ อบรมบมใหสกขน เกยวกบการละกเลส ฝายมาธยมกะถอวา พระ- อรหนตบคคลสามารถทาลายเญยยาวรณ กเลสาวรณ ตรงกนขามกบ ปรชญามหายานสาขาอน ซงถอวาพระอรหนตทาลายไดแตกเลสาวรณ อยางเดยว พระฎกาจารยในฝายศนยวาท คอทานจนทรกรต ได เขยนไวในคมภรมาธยมกาวตาร ใจความวา เหมอนกบคนเอาไฟเผารถ ภาพรถหายไปพรอมกบ กง ดม ลอ ไมใชหายไปแตรถแลวเหลอลอ เหลอยางเอาไวให เมอพระอรหนตละกเลสาวรณได เญยยาวรณจงเปน อนทานเพกถอนไปดวย กเลสาวรณ คอ อหงการ เญยยาวรณ คอ มมงการ เมอหงการละได มมงการกพลอยละดวย สรปแลวนกาย ศนยวาทมหลกการใกลเคยงกบนการเถรวาทมากทสด ในหมนกาย มหายานดวยกน ปรชญาโยคาจาร นกายนมความคดตรงกนขามกบฝายศนยวาท และเปนคปรบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 131 ๑๓๑ ทสาคญ มกาเนดในศตวรรษท ๘ ในสมยราชวงศคปตะ คณาจารยผ เปนตนนกายคอ พระไมตรนาถ ตงสานกอยในเมองอโยธยาในแควน โกศล ทานผนไดเขยนปกรณ คออภสมยลงการ สานศษยของทานชอ พระอสงคะเกดในวรรณะพราหมณ ในแควนคนธาระ แตมาศกษาท สานกอโยธยา ไดรอยกรองปกรณสาคญตางๆ เชน โยคาจารภมศาสตร ปกรณวาจาศาสตรการกา และมหายานสมปรครหศาสตร นองชายของ ทานผนชอ วสพนธ ไดเขยนปกรณอนอกเชน วชญาณมาตราสทธตร- ทศศาสตร และฎกาอนๆ อกหลายเลม อสงคะ กบ วสพนธ เดมบวช เรยนในนกายวรวาสตวาท มาภายหลงจงแปลงเปนมหายานชวยกนตง ลทธโยคาจารยน ลทธน บางครงกเรยกวา อสตวาทน ตรงกนขามกบ ศนยตวาทน บางครงกเรยกวา วชญาณวาท เพราะเหตทเปนลทธ มโนภาพนยม หลกปรชญาของนกายน ไดอาศยพระสตรสาคญสตร ๑ คอ สนธนรโมจนสตร ซงมหลกถอวา สรรพสงในโลกลวนเปนภาพสะทอน ออกไปจากดวงใจ เรยกวา "อาลยวญญาณ" อาลยวญญาณเปนธาตร มหนาทอย ๓ ประการ คอ ๑. มหนาทรเกบ คอสามารถเกบเอาพลงตางๆ ของกรรม โดยไมขาดตกบกพรอง สงทเกบไวในอลยวญญาณ เรยกวา "พชะ" อนประกอบดวยกศลพชะ อกศลพชะ อพยากตพชะ มหาภตพชะ เพราะฉะนนบางครงกเรยกอาลยวญญาณวา "สรวพชวญญาณ" ทาน เปรยบเหมอนยงฉางเกบขาวเปลอกไวฉะนน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 132 ๑๓๒ ๒. หนาทรกอ คอกอสรางอารมณตางๆ ออกมา อารมณ คอ โลภ เปนปรากฏการณของพชะในอาลยวญญาณน ผลดอก ออกผล รวมทงวตถดวยเชน ภเขา แมนา ลวนเปนพชะในอาลย- วญญาณกอขนมา ๓. หนาทรปรง คอปรงแตงอารมณใหวจตใหพสดารตางๆ เปนไปตามคลองแหงตณหา ทาใหประกอบธรรม เกดวบาก สงผล เปนพชะเขาไปเกบไวในอาลยวญญาณอก แลวงอกเงยเปนอารมณออก มาอก วนเวยนอยอยางน จนกวาจะหมดภพหมดชาตฯ บรรดาพชะในอาลยวญญาณตางแยกกนอยเปนสวนๆ กศลก อยฝายกศลแตสถานทเกบเปนแหงเดยวกน มหาภตรปกมพชะเหมอน- กน พชะเหลานเมอกอปฏกรยาออกมากคออารมณตางๆ ทฝาย นามธรรม และรปธรรม เพราะฉะนน นกายนจงสอนวา โลกวตถเปน เพยงมโนภาพ เพราะเปนสงปรงออกไปจากพชะในจต ถาไมมอาลย- วญญาณเสยแลว สงทงปวงกไมม อารมณกบจตเรยกวาทศนภาพ ไดแกพฤตกรรมของอาลยวญญาณทออกมาทาหนาทเสพอารมณทาง ทวารทง ๖ กลายเปนวญญาณ ๖ สวนลกษณะภาค กคออารมณตางๆ แปลวา อาลยวญญาณทาหนาท ๒ อยาง คอสงภาคออกมาเปนอารมณ ในขณะเดยวกนกทาหนาทเสพอารมณนนดวย มปญหาตงขนวา "พชะ ในอาลยวญญาณ มมาแตครงใด" ตอบวา "พชะบางเหลาเปนอม- ตคคะธรรม พชะบางเหลาสะสมขนในประวตกาล มปญหาวาถาโลกวตถ เปนมโนภาพไซร ทาไมเราจงไมสามารถสรางภเขาหมาลยขนอกลก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 133 ๑๓๓ หนง" ตอบวา "สงบางอยางในโลกเกดจากสหธรรมของมนษยและ ดรจฉานรวมกน เชน ภเขาหมาลยเปนสหกรรม จะตองอยทอนเดย แหงเดยว อยเมองไทยไมได เพราะฉะนน แมคนไทยทงประเทศจะ สรางภเขาหมาลยขน กเพยงไดนกคดเอา โลกนเปนสหกรรม เมอสราง ขนแลวจากพชะทงหลาย ในอาลยวญญาณของมนษยและสตวดรจฉาน ทงโลก ฐานทตงของภเขาและแมนาเปนตน ยอมมกาเนดแหลงท ชดเจน จะมาสบเปลยนในภายหลง ตามใจชอบของคนบางกลมบางคน ไมได" ไตรสภาวะ ทศนะเดยวกบสภาวธรรมของนกายนไดแบงออกเปน ๓ ประเภท คอ :- ๑) ปรกลปตลกษณะ คอลกษณะไมมอยจรง แตเขาใจผดวา "ม" เชน คนเดนทางในทมด เหยยบเชอกสาคญวา "ง" ความสาคญ ผดวาเปนงน เปรยบเหมอนความเขาใจผดวา มนามธรรม รปธรรม ภายนอกวสยของอาลยวญญาณ ๒) ปรตนตรลกษณะ ไดแกพชะตางๆ ในอาลยวญญาณ จะ เปนของไมมอยจรงมได เปรยบเหมอนเสนเชอกถาไมมอยแลว ความ เขาใจผดวาง กไมเกดขน ๓) ปรณษปนนลกษณะ ไดแกนพพานและธรรมธาตตางๆ ในสวนพฤตกรรมทานเปรยบเหมอน บคคลทหายเขาใจผด รวาเชอก ไมใช ใจไมสะดงตอภยอก เชนเดยวกบผทรจรงวา สรรพสงเปน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 134 ๑๓๔ เพยงภาพสะทอนของจตเมอจตดบแลวสงทงปวงกดบ จงสามารถเพก ถอนอปาทานได ปญจโคตร เมอนกายนถอวา ทกสงตองมพชะเปนบอเกด เพราะฉะนนจง ไดกาหนดประเภทแหงบคคลในโลกออกเปน ๕ พวก ๑) พทธพชะบคคล จงจะสรางบารมสาเรจเปนพทธภมได ๒) ปจเจกโพธพชะ คอบคคลทมพชะเปนปจเจกพทธเจาได ๓) สาวกพชะบคคล คอผมวสยเปนพระอรหนตได ๔) อนยตพชะบคคล คอบคคลทยงเปนกลางๆ สดแลวแตการ อบรม ๕) อจฉนตกพชะบคคล คอบคคลพวกทโปรดไมได ทง ๕ พวกเปนธรรมนยามกาหนดตายตว (แตกตางกบนกาย ศนยวาท เพราะการสอนดงนเปนการยอมรบวา มสวลกษณะ) ขอโตแยงระหวาง ๒ นกาย นกายศนยวาท กบนกายโยคาจาร เปนคปรบกนมาทกยคทก สมย ขอสาคญทขดแยงกคอเรอง สวลกษณะ นกายโยคาจารไดประ ณามพวกศนยวาทวาเปน สรวไวนาสกวาท ถงกบหามมใหรวมกนอย หลบนอนกบพวกศนยวาท ควรจะทาอกเขปนยกรรม นสยกรรม และ ขบไลออกจากหมคณะสงฆไป ฝายพวกศนยวาทกประณามพวกโยคาจาร วา เปนพวกอตมานะบคคล ฝายสสสตทฏฐ ทงนเพราะทศนะในเรอง สวลกษณะสองนกายเหนตางกน คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 135 ๑๓๕ ๑) ศนยวาทวา โดยสมมตสจจ สงทงปวงเปนมายา โดย ปรมตถสจจ สงทงปวงเปนศนยตา โยคาจารวา สมมตสจจ สงทงปวงเปนมายาหมดไมได เพราะ แมภาพขางนอกจะไมใชของจรง แตพชะอนเปนบอเกดของภาพเหลานน มสวลกษณะอย โดยปรมตถสจจ กไมใชสญไปเสยหมด ตองมสวลกษณะ เหลออย ยกตวอยางเชนมะพราว ถาไมมสวลกษณะในตวมนเอง ปลก มะพราวกกลายเปนกลวยไปได การทมะพราวเปนมะพราวเรอยไป ก เพราะเจาสวลกษณะน หรอเหมอนกบคนและความเปนคน ตวตนอาจ เปลยนแปลงไปคอ ทารก ก. เปลยนเปนหนม ก. หนม ก. เปลยนเปน ผเฒา ก. ลกษณะ ๓ ระยะนไมเหมอนกนเลยแมแตนดเดยว แตเราก รวาเปนคนๆ เดยวกน นนกคอ นาย ก. จะตองมสวลกษณะ คอ ลกษณะเฉพาะในตวมนเอง ททาใหเรากาหนดไดวาเปนคนๆ เดยวกน เพราะฉะนน นกายโยคาจารจงสอนวา สงทสญนนไดแก สตว, บคคล, เรา, เขา, แตสภาวะธรรมทใหบญญตวา เปนสตว, บคคล, เรา, เขา, สญ ไมได นนกคอบรรดาพชะจะตองมอยในปรมตถ เหมอนกบตองม เบญจขนธ เราจงบญญตสตวบคคลได เหมอนกบเชอก เราจงเกด เขาใจผดวาเปนงได เพราะฉะนน ธรรมทงปวงบางอยางไมมสวลกษณะ ไดแกสตว บคคล เพราะเปนธรรมทเราตะลงเหนไปเอง แตบรรดา พชะอนเปนปทฏฐาน จะลอยไรสวลกษณะนนมได ถาเปนอยางวาทะ ของฝายศนยวาทแลว เราจะเอาอะไรมากาหนด ความแตกตางระหวาง มรรคกบกเลส ระหวางโลกกบนพพานเลา เพราะฉะนนคาพดทวา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 136 ๑๓๖ "สรวม ศนยม" จงเปนฝายไวนาสกะโดยแท เมอสรปแลวทง ๒ นกาย นยามความหมาย สวลกษณะ ตางกน ฝายศนยวาทกาหนดความหมาย วา ขนชอวาเปนสวลกษณะแลว ตองเทยวเปลยนแปลงไมได เพราะ ฉะนนถาไปถอวามลกษณะในธรรมบางอยาง จงเปนฝายสสสตวาทไปแต ฝายโยคาจารกาหนดความหมายสวลกษณะวา เปลยนแปลงได แตถง จะเปลยนไปเทาไร กคงรกษาคณสมบตเดมเอาไว เพราะฉะนนจงประ ฌามฝายศนยวาทวา เปนพวกนตถกวาทะ แปลวาตางฝายตางตความ คาวา สวลกษณะไมตรงกน ทงสองนกาย มความเหนตรงกนขอหนง คอไมสอนวา จกรภพมแกนมาจากสมบรณภาพ อนไดแกมตหายาน นกายทสาม จตอมตวาท มหายานนกายน ไดเจรญขนในสมยราชวงศคปตะ ซงเปนระยะ ทมการฟนฟวรรณคดสนสกฤตและปรชญาฮนด อทธพลทางปรชญาฮนด ไดเขามาครอบงา ทศนะของนกคดชาวพทธในยคน ทาใหเกดนกาย ใหมขน นกายนหาผตงนกายไมได แตความคดทปรากฏอยในวรรณคด พระสตรสนสกฤตจานวนมาก สวมากเปนของแตงหลงสมยทาน นาคารชน คอแตงในสมยราชวงศคปตะนเอง พระสตรเหลานเชน ศรมาลาเทวสงหนาทสตร สรางคมสมาธสตร ตถาคคพภสตร สวรรณประภาสสตร พทธยานสาครสมาธสตร อจนเตยยสตร วเศษจนตาพรหมปรปฤจฉาสตร ฯลฯ สานวนโวหารในพระสตรเหลา นแสดงวาไดเขยนกนขนในสมยราชวงศคปตะเปนสวนใหญ สมยดงกลาว

ประวตพทธ(๑) - หนาท 137 ๑๓๗ เปนสมยฟนฟศาสนาพราหมณและเปนยคทองแหงวรรณคดสนสกฤต อทธพลในปรชญาของพราหมณไดเขามาแทรกซมในวรรณคดของพทธ- ศาสนาในฝายจตอมตวาทน คาสอนของมหายานนกายน จงตรงกนขามกบ มหายานนกายศนยวาท หรอนกายโยคาจาร ขอแตกตางทสาคญทสดคอ คาสอนทวา จกรภพมปทฏฐานจากสมบรณภาพ จากสงนคอสมบรณภาพ จงกอใหเกดจกรภพชวตขน ภาวะอนเปนแกนเดมของโลกคอความจรง แท สงทเปนมายามรากฐานมาจากภาวะอนแทจรงไมแปรผน ภาวะอน นเปนนตย สข ศานต คอเปนสต จต อานนท นกายจตอมตวาท นบญญตภาวะอนนดวยนามตางๆ เชน พทธภาวะ ตถาคตคพภะ ภตตถตา อมฤตจต นพพาน มหาตน นกายนชแจงวา คาสอน ทเกยวกบอนจจง ทกขง อนตตา เปนเพยงบรพภาค เปนเพยง ปรยายธรรม ยงมธรรมทสขมคมภรภาพไปกวานน คอ ธรรมทแสดง ถง นจจง สขง อตตา การทพระพทธองคทรงแสดงอนตตา ก เพอใหเราไดเขาถงอตตาทแทจรง กลาวคอ สมบรณภาพ หรอพทธ ภาวะโลกจะปรากฏขนไดกตองอาศยสมบรณาภาพนเปนแกน เพราะฉะนน สรรพสงเมอมองในแงสมบรณภาพกเปนเอกภาวะ คอทกๆ สงอยใน พทธภาวะ และพทธภาวะมในทกๆ สง แตถามองในแงลกษณะภาย นอก สงทงสองกแตกตางกนออกไปโดยสณฐาน โดยนมต และโดย พยญชนะ นกายนไดใหขออปมา เกยวกบสมบรณภาพวา ธรรมดาภาวะ ของจตหรอสมบรณภาพนน เทยงแท ไมเกด ไมดบ เบองตนในปรากฏ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 138 ๑๓๘ เบองปลายไมปรากฏ แตทเหนเกดดบนนเพยงอาการของจต ไมใชตว จต เพราะฉะนนจตจงไมใชวญญาณขนธ (ความขอนมตฝายเถรวาทกถอ มตฝายมหายาน นกายศนยวาท นกายโยคจารกด ตางคดคานไมเหน ชอบ) เมอจตไมใชวญญาณขนธ จตจงเปนผรขนธ ผปลอยขนธ (ฝาย อภธรรมบาล และอภธรรมสนสกฤต เรยกพวกนวา พวกขนธ ๖) สภาพของธาตร ทานเปรยบเหมอนธาตทอง ทยงปะปนอยกบดนทราย หรอธาตเพชรทยงอยในหน ธาตทองและธาตเพชรไมใชดนทราย ไมใช หนฉนใด พทธภาวะหรอจตในสรรพสตว แมจะหอหมดวยกเลสตณหา กไมใชกเลสตณหาและไมใชขนธ ๕ ฉนนน อกอปมาหนงทานเปรยบ เหมอนดวงอาทตย ยอมมปรกตสองแสงสวาง แตในบางคราวเกดมด มว กมไดหมายความวา ดวงอาทตยนนอบแสงไป หากเนองมาแตเมฆ หมอกมาปกคลม เปรยบดงกเลสตณหามาบงพทธภาวะในปถชน เหมอน ทองทยงไมไดรอนไมไดหง เหมอนเพชรทยงไมไดเจยรไน เหมอน ดวงอาทตยทถกเมฆคลม แตพทธสภาวะในพระอรยเจา เปรยบเหมอน ทองทเปนรปพรรณ เหมอนเพชรทเจยรไน เหมอนตะวนทพนเมฆ หมอกแลว ปถชนจงเปนพทธะในสวนเหต พระอรยบคคลเปนพทธะใน สวนผล นกายนเชอมนวา สตวทงปวงในวนหนงขางหนาตองตรสร เหมอนกน ตองเปนพทธะทงหมด เพราะทกคนมทนเดมอยในจต อกอปมาหนง ทานเปรยบประดจทองมหาสมทรในยามปรกต ยอมราบเรยบ แตทบงเกดเปนคลนกเพราะลมมหาสมทร คอพทธภาวะ หรอจตแท ลมทมาพดคออวชชาตณหาอปาทาน ลกคลนทเกดขนแต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 139 ๑๓๙ ละลก เปรยบเหมอนสตวตางๆ เกดแลวกดบไปในมหาสมทรนนเอง มปญหาถามวาอวชชามกอนหรอพทธภาวะมกอน ถาอวชชามกอนพทธ- ภาวะนน กไมใชพทธภาวะแท เพราะไมรมกอนร รนนกไมใชรจรง ใชไมได ถาวาพทธภาวะมกอนอวชชา พระอรยะกจะกลบเปนปถชน ไปได นกายจตอมตะวาทตอบวา พทธภาวะกบอวชชาไมกอนไมหลง กน มมาดวยกนนบแตภาวะเรมตนไมปรากฏ เหมอนกบธาตทองกบ ดนทรายจะวาใครเกดกอนเกดหลงไมได เพราะฉะนนเมอสรปแลวทศนะ ของนกายน เปนปรชญาฮนดแปรรป พวกศนยวาทและพวกโยคาจาร รวมกนคดคานนกายน แตอทธพลของนกายนมมากยงกวา ๒ นกายแรก พทธศาสนาถกปรชญาของพราหมณกลนไป มหายานในอนเดยสมย ปลายๆ เปนพวกนทงนน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 140 ๑๔๐ บทท ๔ พระพทธศาสนาในอนเดย ตอน ๔ จกรวรรดคปตะ เมอสนพระเจาอโศกแลว อนเดยกมไดเปนปกแผน ตางแยก เปนรฐเลกรฐนอย จนกระทงถงศตวรรษท ๘ แหงพทธศก พระเจา จนทรคปตทหนง ไดอภเษกกบเจาหญงแหงราชวงศลจฉว ทรงตง ราชวงศคปตะขนในแควนมคธ พระโอรสของพระองคคอ สมทรคปต ไดแผจกรวรรดออกไปทวอนเดยภาคเหนอและภาคกลาง ทาใหรฐ ตางๆ ในลมแมนาสนธและคงคา ยอมรบพระเจาสมทรคปตวา เปน จกรพรรดราช จกรพรรดองคน เปนฮนดทเครงครด ทรงบชาพระวษณ และประกอบพธอศวเมธหลายครง พธอศวเมธนเปนพธประกาศแสน- ยานภาพ โดยอาศยศาสนา กษตรยผจะทาตองมนใจในความเกรยงไกร ของกองทพพระองคเอง จดสาคญในพธคอมาขาวตวหนงทมมงคล ลกษณะ ปลอยมาตวนไปตามใจชอบ โดยมกองทพใหญตดตามไปดวย มาไปถงเมองใด ถาผครองเมองยอมรบมาตวนน กเทากบวายอมรบ ราชอานาจเจาของมา ถาไมยอมรบกตองรบกบกองทพทตามมา เพอ เสรจพธแลวจงฆามาบชายญ นอกจากอานาจทางกองทพของพระเจา สมทรคปตแลว พระองคยงไดรบยกยองวา เปนผดารงยตธรรม ทรง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 141 ๑๔๑ สงเสรมกว รตนกวทมชอเสยง เชน กาลทาส มชวตในแผนดนน เขาไดเขยนงานอมตนพนธหลายเรอง เชนรฆวงศ และเมฆทต แต ในมตอนถอวา พระเจาจนทรคปตท ๒ โอรสของพระเจาสมทรคปต คอทาววกรมาทตย ซงเปนผอปถมภนวรตนกว ซงกาลทาสอยดวย พระจาสมทรคปตและพระเจาจนทรคปตท ๒ ไดขยายจกรวรรดไปจด ภาคเหนอถงแดนอาฟฆานสถาน ลมแมนาสนธและลมแมนาคงคาอยใน อานาจหมด แลวยงไดรกเขาไปสดนแดนทางทกษณาบถ รบกบพระ เจาวษณโคปาล แตดเหมอนวาจกรพรรดแหงราชวงศคปตน มไดยด ครองบานเมองทางใตอยางแทจรง ในสมยรงเรองของราชวงศคปต ศาสนาพราหมณไดมการปฏรป ขโมยหลกธรรมดๆ ในพทธศาสนา ไป เพอเอาชนะพทธศาสนาเอง พวกพราหมณไดแตงคมภรขนชดหนง ใหชอวา "ปราณะ" ประกอบดวยคมภรทสาคญเชน วษณปราณะ พรหมปราณะ หนงสอเหลานไดใชวธมาเหนอเมฆ ฉลาดแกมโกง โดยสรางลทธอวตารขน เอาพระพทธองคมาเปนอวตารปางหนงของ พระวษณ อวตารปางสาคญม ๑๐ ปาง และพระพทธองคถกจดอยใน ลาดบปางท ๙ เหตไรพวกพราหมณจงใชวธฉอฉลเชนนเพราะ ๑) พวกพราหมณ หมดปญญาทจะบดบงรศมพทธศาสนาได ตองยอมตกกระไดพลอยโจร คอยอมรบเอาพระพทธองคเปนพระเจา ของเขาองคหนง ๒) เพราะตองการกลนพทธศาสนา เพอใหชาวพทธรสกวา เมอพระพทธคอพระวษณ กไมจาเปนตองไปนบถอพทธศาสนา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 142 ๑๔๒ ๓) พทธาวตาร ในคมภรปราณะของพราหมณ ไมใชอวตาร มาด พราหมณเขยนวา เนองจากพวกแทตย พวกทาณพ (พวกอสร) ไปเกดบนสวรรคกนมาก แยงทเทวดาพราหมณอย เพราะฉะนน พระ วษณจงอวตารลงมาเปนพระพทธเจา เพอสอนธรรมหลอกพวกแทตย พวกทาณพ ไมใหไปเกดบนสวรรค โดยนยนชาวพทธจงกลายเปนพวก อสร นบวาพราหมณใชจตวทยาชนสง มาเหนอเมฆเพอกลนพทธ- ศาสนาจรงๆ กลาวคอธรรมในพทธศาสนากลายเปนธรรมหลอกๆ ในรชสมยพระเจากมารคปตท ๑ ซงเสวยราชยกวา ๔๐ ป เปน สมยทอนเดยมสนตราบคาบ คณาจารยฝายมหายานมทานอสงคะ ทาน วสพนธ มชวตอยในสมยดงกลาวน นกธรรมจารกจนชอ "ฟาเหยน" ไดเดนทางมาอนเดยเพอสบพระพทธศาสนา ทานไดนาจดหมายเหตเลา ถงความรงโรจนของราชสานกคปตะ และเลาถงสถานการณพทธศาสนา ทวๆ ไปในอนเดย สวนใหญพทธศาสนายงแพรหลายอย แตปชนย- สถานบางแหงรางไป เชน ลมพนวน ไดกลายเปนปาเสอปาชาง กสนารา กกลายเปนทรกราง ยงรงเรองอยกแตพทธคยา และมฤคทายวน ภยจากพวกคนปา ในตอนปลายแผนดนพระเจากมารคปต คอในราวพทธศตวรรษ ท ๙ มพวกเผาเรรอนพเนจร ซงเรยกในประวตศาสตรวา "พวกฮน" แตชาวอนเดยนเรยกวา "พวกหณะ" พวกนคอ "พวกตาตาร" (Tartar)

ประวตพทธ(๑) - หนาท 143 ๑๔๓ เดมมรกรากอยทางใจกลางทวปอาเซย ภายหลงถกจกรวรรดจนรกราน จงแตกรนมาทางตะวนตก พวกหนงตะลยเขาไปในยโรป เปนบรรพบรษ ของชนชาตฮงการ อกพวกหนงบกเขามาในอนเดย ผานชองเขาไคเบอร ตตกกสลาแตก แลววกลงมาถงลมแมนาสนธ เขายดครองกาศมระปญจาป (ไดแกบรเวณประเทศปากสถานเดยวน) หวหนาพวกฮนชอ "มหรา- กน" เทยวทาลายพทธวหารและเทวาลย ประหารชวตพระสงฆราช แหงกาศมระ คอ ทานสถวระสงหะ ทพคนปามททาจะตะลยลงมาถง ลมแมนาคงคา แตเปนโชคดของอนเดย คอมกษตรยสองพระองค ชวยกนตานไวอย คอทางแควนมคะมพระเจาสกนธคปต แควนอชเชน มพระเจายโสวรมน ผนกกาลงกนหยดกองทพคนปาไวได นบแตนน มา จกรวรรดคปตะ กเรมตนเสอม บรรดาประเทศราช ตางพากน สลดตนออกจากราชวงศคปตะ เพยงคงปกครองแควนมคธอยเทานน มหาวทยาลยสงฆแหงแรกของโลก พระพทธศาสนาเปนศาสนาแรกทไดตงมหาวทยาลยขน เพราะ ระบบการศกษาในพทธศาสนาแตกตางไปจากศาสนาพราหมณ การศก- ษาในศาสนาพราหมณเปนการศกษาแบบครอบครว คอบานของอาจารย เปนโรงเรยน จงสอนไดในวงจากด แมจะมศนยการศกษากอนพทธการล ทตกกสลากยงไมมในรปมหาวทยาลย แตการศกษาในพทธศาสนาเรม ตนจากพทธบญญต เชนใหภกษใหมตองถอนสยกบอาจารย อยางตา ทสด ๕ ป และไมมจากดเวลา ภกษมาจากวรรณะตางๆ มความร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 144 ๑๔๔ แขนงตางๆ มาทาหนาทเปนอาจารย นอกจากสอนพทธวจนะแลวทาน กเพมเตมความรแขนงอนเขาไปดวย ใหความรแกศษยซงมาจากทก วรรณะเหมอนกน เพราะฉะนน วดในพทธศาสนาจงมลกษณะเปนดรง- เรยน ตอมาวดเหลานหลายๆ วดรวมกนกเกดเปนมหาวทยาลยขน ใน อนเดยปรากฏวามมหาวทยาลยสงฆ คอนาลนทา วลภ วกรมศลา โสมปร และชคททละ รวม ๕ แหง นาลนทาเปนมหาวทยาลยทเกาแกทสด ตงอย ในแควนมคธไมไกลจากราชคฤห เดมเปนวดหลายๆ วดทอยใกลๆ กน แลวรวมกนในสมยราชวงศคปตะ กษตรยในราชวงศนหลายพระองค มสวนอปถมภ เชน พระเจาพาราทตยราชา พระเจาพทธคปตราชา พระ เจาตถาคตคปตราชา กษตรยเหลานไดสรางกฎวหารเพมเตม และม กษตรยองคอนตางแควนตางประเทศ เชนพระเจาตงควรมน แหงขวา ไดไปสรางวหารทนาลนทา ทาใหนาลนทากลายเปนเมองมหาวทยาลยท ใหญโตทสด มนกศกษาจานวนหมน มอาจารยบรรยาย ๑,๕๐๐ รป หลก สตรทถอเอาเปนมาตรฐานของมหาวทยาลยสงฆทกแหงในครงนน คอ ๑. อธยาตมวทยา ไดแกวชาพทธศาสนาและศาสนาปรชญาทก แขนง ๒. เหตวทยา คอวชาหาเหตผล วชาการอภปรายโตวาท ๓. ตกจฉาวทยา คอวชาแพทยและเภสชกรรม ๔. ศพทวทยา คอวชาอกษรศาสตร วรรณคดการแตงเรอง ตางๆ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 145 ๑๔๕ ๕. ศลปวทยา ซงรวมทงสถาปตยกรรม ชางหลอ ชางปน ชาง เขยน ฯลฯ ทง ๕ แขนงนรวมเรยกวา "ปญจวทยาสถาน" มหาวทยาลยประกอบดวยหอประชมขนาดใหญ บรรจผฟงได จานวนพนขนไปม ๘ แหง มหองเรยน ๓๐๐ หอง นกศกษาทงหมด กนอยในมหาวทยาลย การสอบคดเลอกเพอเขาศกษา จะตองสอบตง แตประตหนามหาวทยาลยเปนตนมา คอสอบสมภาษณผานทวารบณฑต ถาสอบตอกทนกหมดโอกาส คาใชจายในมหาวทยาลยทงหมด เกบจาก ผลกบปาซงพระราชาคณบดอทศไวให พทธตนตรยาน ในปลายสมยราชวงศคปตะโฉมหนาของพทธศาสนาฝายมหายาน ในอนเดย ไดเปลยนเปนระบบใหมอกระบบหนงวา "พทธตนตรยาน" หรอ "มนตรยาน, รหสยาน, คหนาน, สหชยาน" ลทธนไดนาศาสนา ฮนดเขามาระคนปนเปมาก ความตงใจเดมตองการจะแขงกบศาสนา ฮนด ซงปรบปรงใหมในราชวงศคปตะ ทาใหประชาชนบานสามญ หนกลบมานบถอเปนจานวนมาก เพราะมสงสนองกเลสของชาวบาน ฝายมหายานเหนวา ลาพงเนอธรรมแทๆ ยากทจะทาใหชาวบานเขา ถงได จงคดแกไขใหเหมอนศาสนาฮนด คอกลบไปยกยองเรองเวท มนตร อาคมขลง พธหาลาภ พธเสกเปาตางๆ ลงเลขลงยนตตางๆ จนทสดพระสงฆเองทาหนาทเหมอนพราหมณทกอยาง ลทธนเรยกวา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 146 ๑๔๖ "พทธตนตรยาน" เพราะถอคาถาอาคมเปนสาคญ ขอสาคญในลทธ นมดงน ๑. ถอวาม พระอาทพทธะ คอพระพทธเจาซงเปนประธานใน สากลโลก เปนผรงสฤษฏสรรพสง พระศากยมนพทธเจา เปนภาคหนง ของพระอาทพทธะแบงลงมา ปฏมาพระอาทพทธะแทนทจะอยในเพศ บรรพชตกลบเปนพระทรงเครอง พระพทธรปทรงเครองมกาเนดจาก ลทธน ๒. นกถอพระธยานพทธะ ๕ พระองคมากเปนพเศษ คอ พระ ไวโรจนพทธะ ๑ พระอกโษภยพทธะ ๑ พระอโมฆสทธพทธะ ๑ พระ อมตาภพทธะ ๑ พระรตนสมภพพทธะ ๑ สพระกายของธยานพทธะทง ๕ มตางๆ คอ สเหลอง, เขยว, นาเงน, แดง, แสด ๓. เกณฑใหพระพทธเจา และพระโพธสตวมปางด ปางโกรธ และปางใจด เชนเดยวกบพระเจาของฮนดเชน พระอศวร ในปางดเปน ไภรวะ ปางโกรธเปนมหากาฬ พระอมาในปางดเปนทรคา ปางโกรธ เปนกาล ปางใจดเปนพระอมา พระพทธเจาและพระโพธสตวมปางอยาง นเหมอนกน แตไมใชดหรอโกรธอะไร ลกษณะทดรายเปนเพยงมายา ลกษณะทพระองคนรมตขนเพอปราบมารทานองหนามยอกหนามบง เหมอนพวกอนธพาล จะปราบดวยความใจดอยางเดยวไมได จะตองม อานาจบงคบเดดขาดดวยจงสาเรจ ยกตวอยางเชนพระมญชศรโพธสตว ในปางด พระองคนรมตเปน "ยมานตก" แปลวาทตายของพระยม เพอ ปราบพญายม ปางนมศรษะเปนโค ผวพระกายนาเงนเขมมหลายเศยร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 147 ๑๔๗ หลายหตถ เอาหวกะโหลกเปนมาลย เหยยบบนรางของเทพมนษย และอสรยกษตางๆ ๔. บญญตใหมมนตรเรยกวา ธารณ ประจาองคพระพทธเจาและ พระโพธสตวตางๆ ยาวบางสนบาง มนตรแตละบทมอานภาพขลงๆ ทงนน เชน สวดจบเดยวกมอานสงสเปนพระอนทรรอยชาต หรอเพยง แตเขยนคามนตรลงในผนผา แขวนเอาไวใครเดนรอด มอานสงสทาให บาปกรรมททามา ๙๐ กลปแทงสญ คาถาเหลานยกตวอยางเชน "โอม มณ ปททเม หม โอมดวงแกวเกดในดอกบว" ๕. บญญตมทระ คอ เครองหมายตางๆ มการกรดนวยกมอดจ ปางพระพทธรป มหลายรอยภาค หรอหลายรอยปาง อาการเชนนเปน เครองหมายของอานาจลลบ เชน ผตรกนกถงพระโพธสตวองคใดองค หนงกยอมทามทระ ตามปางของพระโพธสตวองคนน มทระทสาคญ เชน สมาธมทระ อภยมทระ วตกกมทระ ภมสมผสมทระ ฯลฯ ๖. บญญตมณฑลบชา หรอ เรยกกนวา มนตรเวท เชน จะทาพธ ใดพธหนงบชาพระโพธสตวองคใดองคหนง จะตองมเครองบชาเทานน เทาน จะตองจดบรเวณพธดวยอปกรณอยางนนอยางน ตวอยางมณฑล บชา พงเหนไดจากพธพทธาภเษกในเมองไทยซงสบมาแตนกายน นกายดงกลาวนเองไดเจรญขนในอนเดยตงแตศตวรรษท ๑๐ เปน ตนมา นกบวชในนกายนไมเรยกวาภกษ แตเรยกวา "สทธะ" ตอ มาไดเกดแตกแยกสาขาออกไปอกแบงเปน ๒ พวกใหญ คอ พวกทกษณจารพวกหนง พวกนยงประพฤตธรรมวนย ถาเปนพระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 148 ๑๔๘ ยงรกษาพรหมจรรย อกพวกหนงเรยกวา วามจาร พวกนประพฤตเลอนเปอนไมรกษา พรหมจรรย มลกษณะเปนหมอผมากขน คอยในปาชา ใชกะโหลก หวผเปนบาตร และภาษาลบพดกนเฉพาะพวกเรยกวา "สนธยาภาษา" พวกวามจาร ถอการเสพกามคณเปนการลวโมกข เกณฑใหพระพทธเจา และพระโพธสตวม "ศกต" คอชายาคบารม พระพทธปฏมากมรป อมกอดศกด การบรรลนพพานตองทาใหธาตชาย ธาตหญงมาสมานกน ธาตชายเปนอบาย ธาตหญงเปนปรชญา เพราะฉะนนอบายบวกปรชญา ไดผลคอนพพาน พวกทกษณจาร เขาใจตความใหเปนธรรมโดยกลาววาสญลกษณ เหลานน จะถอเอาตรงตวไมไดเชนในคมภรสาธนมาลา ของทานอนง- ควชระ ซงเปนสทธาจารยคนหนงในนกายน ไดกลาววา "สาธ" ควรได รบการบาเรอจากสตรเพศ เพอใหไดเสวยมหามธรา ขอความเชนนเปน สนธยาภาษา จะตองไขความวา สตรเพศในทนทานใหหมายเอาปญญา สาธเปนเพศชาย จะตองสรางอบายเพอรวมเปนเอกภาพ เมอเปนเชนน กไดพระนพพาน แตพวกวามจารหาคดเชนนนไมพวกเขาไดถอเอาตาม ตวอกษรเลยทเดยว ถงกบสอนวา ผใดมอบสตรใหสทธะจะไดกศลแรง พวกนยงตความอกษร "ม" ๕ ตวอนเปนกรรมวธทางโยคะอยาง ๑ ของนกายมนตรยาน คอสอนวา สทธะควรไดรบการบารงจาก ๑. มทยะ นาเมา ๒. มางสะ เนอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 149 ๑๔๙ ๓. มตสยา ปลา ๔. มทรา ยวใหกาหนด ๕. ไมถนะ เสพเมถน แตพวกทกษณจารตความ "ม" ทง ๕ วาไดแกปญจขนธ ๕ นคอ สภาพการพทธศาสนาในอนเดยยคปลายซงมภาวะเสอมโทรมเหนปานน พระเจาศลาทตย ในศตวรรษท ๑๐ เมอราชวงศคปตะดบสญไปแลว อนเดยกเกด แตกแยกเปนรฐเลกรฐนอยอก ทางเหนอ พวกหณะไดยดครองปญจาป และกาศมระไวและพยายามบกทะลวงลงมาสลมนาคงคาหลายครง หาก ถกกาลงของพระเจาปภากรวนทนะกษตรยแหงแควนธานสวาร ซง ผนกกาลงกบพระเจายโสวรมน กษตรยแหงอชเชนขบไล พระเจาปภา- กรองคน ทรงนบถอพระอาทตย มพระราชโอรส ๒ องค ราชธดา ๑ องค เมอพระองคสนพระชนม เชฎฐโอรสไดขนครองราชยมพระนาม วา ราชยวนทนะ พระองคไดถกทาวศศางกะ กษตรยแหงเคาฑะ แหง เบงกอล ลอลวงไปปลงพระชนม พวกอามาตยจงทลเชญเจาชายศลา- ทตยอนชาขนเสวยราชย เจาชายศลาทตยมความขมขนในพระทย เรม ตนตงแตวนถวายพระเพลงพระราชบดา ทรมฝงแมนาสรสวด ครงนน พระนางยโสมต ราชมารดาไดกระโจนเขาไในกองไฟสนพระชนมตาม พระสวามไป ตอมาพระเชษฐาของพระองคกถกศตรทาราย ตอมาก พระสวามของเชษฐภคนของพระองค คอพระเจาครหวรมา กษตรย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 150 ๑๕๐ แหงแควนกะเนาซกถกราชาแหงแควนมารวะปลงพระชนม เวลานน เจาชายศลาทตยมพระชนมเพยง ๑๖ จะตองรบอาณาจกรสองแหงไวใน ครอบครองคอ ธานสวาร และ กะเนาช พระองคไดเสดจไปบชาพระ ปฏมาอวโลกเตศวร เพอขอความตดสนใจ ปรากฏวาพระโพธสตว ได สงใหพระองครบภารกจอนน พระองคจงไดเสวยราชยมพระนามจรงวา หรรษวรรธนะ แตโปรดใชพระนามเดมวา ศลาทตยมากกวา ตลอดรช- สมยเกอบ ๔๐ ป พระองคไดทาสงครามรวบรวมอนเดยภาคเหนอและ ภาคกลางไวในอานาจหมด สาหรบภาคใตนน พระองคไดรบการตอ ตานอยางเหนยวแนนจากพระเจาอสเกศนท ๒ กษตรยแหงแควนมหา- ราษฎร พระเจาศลาทตยทรงนบถอพทธศาสนาโดยการชกจงของเชฏฐ- ภคนเจาหญงราชยศร ซงภายหลงตกพมหมาย เจาหญงไดออกผนวช เปนภกษณในนกายวชชบตร พระเจาศลาทตยนอกจากจะเปนนกรบนก ธรรมแลว พระองคยงเปนนกกวมชอเสยง พระราชนพนธทตกทอด ถงปจจบนมอย ๓ เรองคอ ๑. ปรยทรรศกา ๒. รตนาวล ๓. นาคนนทะ เรองหลงเปนเรองชาดกกลาวถงพระโพธสตวชมตวาหนะสละพระ องคใหเปนอาหารของเหลานาค ในรชสมยนนกธดงคชาวจนทมชอเสยง คอภกษเฮยงจง ไดเดนทางมาถงอนเดยและไดเฝาพระองคดวย ทาน ไดเขยนบนทกถงจรยาวตรของกษตรยองคนอยางละเอยดวา ทกๆ วน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 151 ๑๕๑ พระองคจะตองบาเพญทานแกพระสงฆ ๑,๐๐๐ รปในทกๆ รอบ ๕ ป พระองคจะตองบาเพญมหาทานครงหนง ณ ตาบเมองปยาคะซงเปน ดนแดนศกดสทธ อนมแมนาคงคาและยมนาสองสายไหลมาจบกน พธ มหาทานเรมดวยขบวนแหพระพทธรปทองคาซงมขนาดเทาพระองค พระเจาศลาทตย ในวนนนจะมกษตรย ๑๐๑ นคร เขามาประชมดวย จะมพระสงฆอาชวกนครนถและพราหมณ ตลอดจนประชาชนทกชนทก ฝายหลงไหลกนเขามา พระเจาศลาทตยทรงบรจาคพระราชทรพยทงหมด ๑๒ ทองพระคลง ยกวเนแตบรรดากองทพโยธสาหรบปองกนประเทศ เทานน ทรงบรจาคพระมหามงกฎ เครองขตตยาภรณ พระองคเองทรง แตพระภษาเกาๆ ปราศจากอาภรณใดๆ ประดบแลวทรงอธษฐานเปลง พระสรเสยงทามกลางบรษทวา "จงดเถด เราผเปนจกรพรรดแหงชมพ ทวป บดนไมมอะไรเปนสมบตของตนเองเลย สมบตทเราสงสมไวใน รอบ ๕ ป เราไดจดการฝงไวในทปลอดภยแลว ขอกรรมอนนของเรา จงเปนปจจยแกโพธญาณในอนาคตเถด" แตบรรดากษตรยประเทศ- ราชทงหลาย ไมอาจจะทนดสภาพพระจกรพรรดราชอยในฐานะยาจกเชน นน ตางไปขอไถพระมหามงกฎและขตตยาภรณจากผรบบรจคมาถวาย คนพระองค เมอพระสงฆจนรปนไปอนเดยไดรบนมนตมาในงานนดวย ทานกลาววา "นเปนพธครงท ๖ แลว" พระเจาศลาทตยไดเสวยราชยอยราว ๔๐ ป กทวงคต อนเดย กลบเขาสความระสาระสายอกวาระหนง เรมดวยเสนาบดของพระองค คนหนงชอ อรชน เปนกบฎลางราชวงศหรรษะลง ตงตนเปนราชา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 152 ๑๕๒ แตกเสยทกองทพจน ซงยกขามภเขาหมาลยเขามา มกองทพพวกเนปาล และธเบตรวมดวย พระเจาอรชนถกจบไปเปนเชลยในเมองจน เพราะ ฉะนนอนเดยจงกลบไปสระบบรฐเลกรฐนอย สถานการณพทธศาสนาในศตวรรษท ๑๐-๑๒ ในยคนคณาจารยฝายมหายานทมชอเสยงเกดขนหลายรป ทงใน นกายศนยวาท กบนกายวชญานวาท ฝายศนยวาทไดแบงออกเปน อนนกายอก ๒ อนนกายท ๑ มทานพทธปาลต เปนหวหนาเรยกวานกายปรา- สงคกะ นกายนใชระบบหกลางปรวาท โดยไมตงหลกการของตนขน อนนกายท ๒ มทานภาววเวกเปนหวหนาเรยกวานกายสวาตรน- ตระ นกายนนยมตงหลกการทางตรรก เพออธบายหลกศนยตา ภาววเวกไดเขยนผลงานของทานชอ ปรชญาปทปศาสตร ทานผน ในปจฉมวาระไดไปเขาสมาธในถาอสร เพอรอคอยพระศรอารยมาตรส ในอนาคต คณาจารยมหายานอกรปหนงชอ ทนนาค ทานผนเปนชาวกญจ- ประในอนเดยใต เปนผตงระบบตรรกวทยาในพทธศาสนาขน และ เปนนกโตวาททมชอเสยงไดหกลางวาทะของพราหมณผหนงชอ สธรชย ผมาทาบณฑตแหงนาลนทาโตวาท ผลงานของทานทนนาคทเดนทสด คอคมภรประมาณสมจจย และนยายประเวศ ศษยของทานผนชอ ธรรม- กรต ไดเขยนตาราตรรกวทยาอกเลมหนงทเดนมากคอ นยายพนท

ประวตพทธ(๑) - หนาท 153 ๑๕๓ คณาจารยในนกายวชญานวาทอาทเชนทานธรรมปลา และทาน สถรมต ไดเขยนฎกาหลายเลมประมวลผลงานของทานวสพนธ ศษย ของทานธรรมบาลชอศลภทร เปนอธการบดแหงนาลนทา มอายถง ๑๒๐ ปเศษ คหบดผหนงชอชยเสน เปนผทรงพระไตรปฎก มเกยรต ภมโดงดงไปทวอนเดย โดยสวนรวมแลวพทธศาสนายงรงโรจนดอย แมจะมหลายแควนทความเสอมโทรมไดปรากฏขนในวดจากพวกมนตร- ยานกยงมพระสงฆททรงศลดๆ อกมาก แตขอบกพรองขอหนงของ วงการพระสงฆคอเกดการโตแยงกนในทศนะเรองศนยตาระหวางนกาย ศนยวาทกบวชญานวาท ทะเลาะกนอยถง ๗ ปทนาลนทา จนกระทง เดกเลยงโคกเขาใจในหลกปรชญาของสองนกายนด ในทสดประชาชน กตดสนเอง ใหพวกวชญานวาทชนะ เปนอนจบบทบาทความขดแยง ของสองคณะน ในระยะดงกลาวนเอง ทางอนเดยภาคเหนอไดมมหาภย เขามาคกคามอนเดยอยางไมเคยมมากอนคอพวกของกองทพมสลม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 154 ๑๕๔ บทท ๕ พระพทธศาสนาในอนเดย ตอน ๕ อสลามรกรานอนเดย ในรชสมยพระเจาศลาทตย ทางประเทศอาหรบไดเกดศาสนา อสลามขน ผตงศาสนาคอพระมฮามดชาวเมองเมกกะ มฮามดกาพรา มารดาบดาแตเลก อยในความปกครองของปและลง เมอโตเปนหนม ไปรบจางเปนคนงานคมกองสนคาไปขายในตางเมอง มฮามดไดเทยว ไปในประเทศปาเลสไตน ซเรย และอยปต เปนเหตใหมความคดอาน กวางขวาง ทงทตวเองอานไมได เขยนไมเปน ตอมาโชคดไปไดภรยา ซงเปนนายจาง มอายแกกวาถง ๑๘ ป ชอนางคดยา มฮามดจงม โอกาสนงๆ นอนๆ ใฝฝนถงอดมคตในชวต วนหนงลาภรยาไปนง อยในถา เกดนมตวา พระอลเลาะห ซงเปนองคเดยวกบพระยโฮวาใน ศาสนายวและศาสนาครสต ใชเทวทตลงมาสงใหมฮามด ทาหนาทเปน ศาสดาตงศาสนาใหม พรอมทงมอบคมภรกรอานใหดวย มฮามด เมอ กลบบาน จงสอนใหภรรยากลบใจเปนสาวกคนแรก ตอมากทาสนโกร ในบาน เพราะฉะนนศาสนาอสลามจงมลกษณะแปลกกวาศาสนาอน คอ เรมเผยแผจากบคคลในครอบครวของศาสนาออกมากอน คาสอนของ มฮามดทขดแยงกบความเชอถอของชาวเมองเมกกะอยางรนแรง คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 155 ๑๕๕ สอนใหทาลายรปเคารพ ซงในสมยนนในเมองเมกกะมเทวรปกวา ๓๐๐ องค สอนใหนบถอพระอลเลาะหองคเดยว ในขณะทชาวเมองเมกกะ นบถอพระเจากวา ๓๐๐ องค มฮามดจงถกเกลยดชง และถกขดขวาง ตางๆ ถงขนประทษราย ชาวเมองเมกกะเรยกพวกมฮามดวา "มส- ลม" แปลวา "ผทรยศ" คานภายหลงอลามกชนเอามาใช เพราะ ถอวาถงจะทรยศกทรยศพวกทมไดบชาพระอลเลาะห คารายจงกลายเปน คาดขนมา สวนคาวา "อสลาม" แปลวา "พลตนถวายพระเจา" หรอ "บรสทธ" หรอ "สนต" บคลกของมฮามดแตกตางจากเยซ คอ มฮามดเปนนกตอส ชวประวตของเยซทแลวมาเขารด เพราะฉะนน ถาตนขนทาอะไรอยในเมองเมกกะ ไมชาจะกลายเปนเยซคนทสอง มฮามดจงเรมซองสมกาลงผคน โดยใชเมองเมดนาเปนทซองสม พอ กาลงพรรคพรอมดแลว มฮามดกลอบหนจากเมองเมกกะไปเมอง เมดนา ปแหงการหนครงนเปนศกราชเรมตนของศาสนาอสลาม ตรง กบพทธศกราช ๑๑๖๕ เรยกวา "ศกราชฮชรา" แปลวา "ปแหงการหน" เพราะเปนปทจะตดสนชตากรรมของศาสนาอสลาม ฝายทางเมองเมกกะ พอรวามฮามดหน ไดยกกองทพออกตดตามไปตเมองเมดนา จงเกด สงครามศาสนาขนในทะเลทรายอาหรบ ผลดกนแพผลดกนชนะ มฮา มดปลกใจสาวกใหทาสงครามดวยถอยคาเชน "ดาบคอกญแจไขประต สวรรค" ผใดตายในสงครามเพอพระเจา จะไดรบรางวลอนประเสรฐ สดจากพระองค จงทาสงครามกบพวกนอกศาสนาจนกวามนจะยอมรบ พระอลเลาะหเปนพระเจาของมน" เพราะฉะนนกองทพอสลามจงเปน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 156 ๑๕๖ กองทพทไมกลวความตาย เพราะทหารทกคนเชอวาถาตายในสงคราม ตนจะไดขนสวรรคทนท ภายหลงจากมฮามดหนจากเมกกะ ๗ ป เขา กเปนจอมทพกรธาทพมาตเมกกะแตก ประกาศตนเปนกษตรย และสง ใหทาลายเทวรป ๓๐๐ องคจนหมด เกบภาษอยางแรงแกผทไมเปลยน ศาสนา ไมชาอาหรบทงประเทศกเปนอสลาม มฮามดตายเมออาย ๖๐ ปเศษ ผสบตาแหนงเขาคอ พอตาของเขา ซงเปนพอของภรยานอย พอตาเขาชอ "อบบกร" เปนอยไดสองปกตาย ผสบตาแหนงตอมา ชอ "อมาร" ซงเปนผทาใหศาสนาอสลามครองโลก อมารทาตาม บญญตในอสลาม ในขอทใหทาสงครามศาสนา ปราบพวกศาสนาอน ปาเลสไตนแตก ศาสนาครสตถกกวาดตกทะเลไป ซเรยแตกแลวขาม ไปตอยปต มอรอคโค อลยเรย ทาทาทะลวงเขายโรป ซงภายหลง ตอมาไมชากเขาไปจรงๆ เสปญแตก ทหารมสลมบกอตาล โปปกรงโรม ตองตดสนบนแมทพมสลม นครวาตกนจงรอดภยไปได กรงคอนสแตน ตโนเปนแตก แลวพวกคลงศาสนากตะลยเขาไปในฝรง เลาะอาณาเขต เยอรมน แตเปนโชคดของยโรป และเปนโชคดของศาสนาครสต กองทพอสลามถกตรงไวหยดทฝรงเศสน เมอถกตรงดานยโรป กทะลก เขาเอเชยตะวนออก อสลามบกอหราน ทาลายศาสนาโซโรอสเตอร แลวบกอาฟฆานสถาน บารจสตาน เคาะประตบานอนเดย โฉมหนาอนเดยกอนอสลามบก จาเดมแตพระเจาศลาทตยสนพระชนมแลว อนเดยกแบงเปนรฐ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 157 ๑๕๗ เลกรฐนอย ทาสงครามกนเอง เปนการเปดชองใหศตรภายนอกในสมย ดงกลาวน มพวกวรรณะกษตรยพวกหนงเรยกวา "พวกราชบตร" พวกนเปนนกรบอยางแทจรงถออดมคตสาหรบเผาพนธ คอ ๑. ตอนรบมตรอยางดทสด ๒. ไมหนหลงใหศตร ๓. ไมรจกคาวายอมแพ ๔. ถอสตยยงชวต พวกราชบตรไดแยกยายกนปกครองแควนตางๆ ในอนเดยเหนอ เชน แควนกาศมระ อยภายใตการปกครองของพระเจาลลตาทตย แควนกนยากพชะมพระเจายโสวรมนปกครอง แควนคชราต มพระเจา โกชราชปกครอง และทนครเฑฬห (เดล) มพระเจาอนงคปาละปกครอง ในสมยทวานสถานการณของพทธศาสนาในแวนแควนบางแหงกเจรญ บางแหงกเสอม อาทเชน ในแควนสนธอนเดยตะวนตก มวดหลายรอย วด จานวนสงฆกวาหมนในแควนคนธาระไมมวดเลย ในแควนกาศมระ มวดรอยเศษ จานวนสงฆ ๕,๐๐๐ เศษ ในแควนมคธมวดเพยง ๕๐ แหง ในแควนกนยากพชะ มวดรอยเศษ จานวนพระหมนเศษ ใน แควนอโยธา มวดรอยเศษ พระสามพนเศษ ในเมองสาวตถแควน โกศล มแตวดรางอยรอยกวาวด ไมมพระเลย ในแควนกาลงคะ มวดอย ยสบวดเทานน ตรงกนขามกบศาสนาพราหมณซงรงเรองขนเรอยๆ พวกราช- บตรเปนฮนดอยางเครงครด และเปนชาตนยมจด ไดสนบสนนศาสนา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 158 ๑๕๘ พราหมณ คณาจารยของพราหมณทเกงๆ กเกดขนในยคนหลายคน แตคนเกงของพทธไมมเลยในตอนน คณาจารยพราหมณทมชอเสยง กมารลภฏฏะ และสงกรสวาม คนหลงนไดเรยนวธการจากพทธศาสนา แลวมาทาลายพทธศาสนา โดยการทาคณะสงฆใหโตวาท ไมมสงฆ รปใดชนะเขาได ในเบงกอล ภกษจานวน ๕๐๐ รป ทงพทธไปเปน พราหมณ วดจานวนมากถกทอดทงใหรางไป สถานการณเชนนเอง เปรยบเหมอนคนไขหนก กาลงรอนาทสนลม แลวพวกอสลามมาชวย ทาใหสนลม อสลามบก ในปลายพทธศตวรรษท ๑๒ ขนทพอสลาม ชอ มฮามด เบนกาซน ไดยกกองทพเขาโจมตแควนสนธ และแควนมลตาน เขายด ครองอาณาบรเวณนไว ตงราชวงศอสลามขนเปนเวลาถง ๓ ศตวรรษ บรรดาเจาครองนครฮนดทงหลาย ไดผนกกาลงตอตานอยางเหนยวแนน เพอมใหกองทพอสลามลาเขามาในลมแมนาคงคา วรกรรมชาวอนเดย ผรกชาตเหลานจะไดเหนจากพวกเจาราชบตร ครงหนงในยทธสงคราม ในแควนราชสถาน พวกเจาราชบตรตายในทรบหมด สวนบรรดา มเหสเมอทราบขาว กไมยอมตกเปนเชลยของอสลาม พวกนางไดกอ ไฟบนเชงเทน แลวโดดเขากองไฟทกคน ผทไดรบความยอยยบมาก คอคณะสงฆในพทธศาสนา เพราะอนเดยภาคตะวนตกมวดวาอาราม มากเปนเรอนหมน วดเหลานถกพวกอสลามเผาผลาญหมดปลนสมดภ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 159 ๑๕๙ เอาทรพยไป พวกคณะสงฆอพยพหนภยเขาสแควนมคธและเบงกอลนบ จานวนแสน แตเมอบรรดาเจาครองนครฮนด ไดเลกอจฉารษากนเอง หนมาจบมอกน กสามารถยบยงความบาเลอดของศตรไวไดเปนเวลา ถง ๓ ศตวรรษ แตเมอความสงบเกดขน พวกเจานครฮนดกตงตน อจฉารษยากนเองอก บางองคถงกบชกศกเขาบาน ยกตวอยางเชน เจาครองนครกนยากพชะ ไปขอธดาของพระเจาปฤถวราช กษตรย แหงเดล เมอถกปฏเสธกเจบแคน เรยกทพอสลามเขามาชวยโจมต พระเจาปฤถวราช พวกอสลามจงทงโอกาสยดเดลในศตวรรษท ๑๕ กษตรยอสลามชาวอาฟฆานชอ มหมดแหงฆาชน ไดกรฑาทพาปลน อนเดยถง ๑๗ ครง คาขวญสาหรบทหารมสลม มหมดประกาศวา "จงไปบชาลง โทษพวกบชารปเคารพ จงทาลายโบสถวหารของมน จงทาใหมนกลบ ใจเปนเจาของพระอลเลาะห เพราะพระมฮามดไดสงไวแลวมใชหรอวา สงครามเปนหนาทของสเจา" เพราะฉะนนกองทพอสลามภายใตการนา ของทรราชมหมด เมอไปถงไหนพทธศาสนาและศาสนาพราหมณกฉบ- หายยอยยบถงทนน ประชาชนถกบงคบใหรบนบถอศาสนาใหม ทไม ยอมกถกประหาร หรอมเชนนนกจะหนไป การสงคราม ๑๗ ครงของ ทรราชผนในอนเดย มอยครงเดยวทแพคอ สงครามกบแควนกาศมระ กษตรยแหงกาศมระไดอาศยภมประเทศเปนปราการธรรมชาต สะกดทพ อสลามกองนไวได แตอก ๑๖ ครงอสลามเปนฝายชนะ การฆาตกรรมครงยงใหญทสดม ๒ ครงคอ เมอมหมดโจมตเมอง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 160 ๑๖๐ กนยากพชะไดหาคนในเมองนประมาณแสนคน จบไปเปนเชลย ๕ หมน เชลยเหลานมหมดเอาไปขายเปนทาส คนหนงมคา ๒ รปเทานน เมอง กาบรในอาฟฆานสถานของมหมด กลายเปนตลาดคาทาสทใหญทสดใน ครงนน อกครงหนงคอการโจมตเทวาลยโสมนาถในแควนสราษฎร ซง เปนเทวาลยของพระศวะ ศกดสทธทสด มงคงทสด มหมดยกกองทพ มา ๔ หมนคน ตองขามทะเลทรายในราชสถาน แลวลอมเทวาลยเอา ไว พวกพราหมณหลายพนคนหนไปซอนในเทวาลยนน ดสงทตมาขอ เจรจาไถ โดยจะใหทองคาหลายเลมเกวยนตอบแทน มหมดตอบวา ถาเขารบคาไถเอง ขากเปนคนทรยศในสายตาพระอลเลาะห แลวเขากสง โจมตทนท เทวรปพระศวะทเปนทองคาองคมหมาถกพวกอสลามโคน ทาลายกวาดเอาทองไป มหมดใชอฐ ๒ พนตวบรรทกทรพยสมบตท ปลนไดจากโสมนาถ และเชลยอกจานวนแสนถกตอนเอาไปดวย ราชวงศปาละ ในขณะทอนเดยเหนอและตะวนตกกาลงรอนรมเปนไฟ ใน แควนมคธและเงกอลกเปนทรมเยนปกปองพทะบรษท และพวกฮนด ไว ทงนโดยอทธพลแหงกษตรยราชวงศปาละในศตวรรษท ๑๒ พระเจา โคปาละไดตงราชวงศขน ราชวงศนเปนพทธมามกะ ไดพยายามคม ครองพทธศาสนาและฟนฟพทธศาสนาจนทาใหพทธศาสนารงโรจนขน อกในเสยวหนงของอนเดย ราชวงศปาละมอายยนรวม ๔ ศตวรรษ ม กษตรยทมชอเสยงหลายพระองค อาทเชน พระเจาเทวปาละ ซงเสวย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 161 ๑๖๑ ราชยในป พ.ศ.๑๒๔๙-๑๒๗๖ ในสมยดงกลาวน พทธศาสนาไดเรม เขาสธเบต คณาจารยจากนาลนทา คอทานศานตรกษต ไดเขาไปทา หนาทเผยแผพทธศาสนาในธเบต คณาจารยครปมสมภพ ไดนาลทธ มนตรยานไปฝงรากในธเบตในรชสมยพระเจาธรรมปาละ เสวยราชยใน ระหวาง พ.ศ.๑๓๐๗-๑๓๗๒ พระองคไดสรางมหาวทยาลยสงฆขนใหม อก ๒ แหงในมคธ คอมหาวทยาลยวกรมศลาและมหาวทยาลยโอทนตบร มหาวทยาลยวกรมศลา ตงอยบนรมฝงแมนาคงคา เปนทรวมของวด- ๑๐๘ วด มศาสตราจารย ๘๐๐ คนประจา มพระนกศกษาหลายหมน ความรงเรองของวกรมศลา ไดลดความสาคญของนาลนทาลง สวน โอทนตบรนน เปนมหาวทยาลยขนาดยอมลงมา มพระนกศกษาหลาย พนรป พทธศาสนาทรงเรองในมคธตอนนเปนนกายมนตรยาน มเจาใน ราชสกลแหงวงศปาละองคหนงชอหรภทระ ไดออกบวชสาเรจเปนสทธะ ทานผนไดแตงฎกาอษฎสหสรกาปรชญาปารมตา และฎกาอภสมยลงการ วโลกะ สทธะทขลงทสดในวกรมศลา มอย ๘๔ ทาน ไดรบยกยองวาเปน "วนตธรรมตรยตระ อาจารยะ" สทธะเหลาน อาท เชน ทานภรปา เคยดารงตาแหนงเปนอธการบดแหงนาลนทา นอกนนมสทธะมาตงค สทธะอนนทวนทวชระ สทธะญาณปาทะ และสทธะทปงกรภทระ สทธะ มงคลาทร สทธะกรฑาวชระ และสทธะพทธคยหาและพทธศานต สทธะ เหลานลวนไดรบการเคารพยกยองวา เปนผมอทธปาฏหารยเหนอ ธรรมดาทงนน นอกจากนในวกรมศลา ยงมคณบดทมชอเสยงอกหลาย ทานเชนทานนาโรปา ทานอศวรวากยะ ทานญาณศรมตร ทานรตน-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 162 ๑๖๒ วชระ และพทธภทร คณาจารยเหลานเปนผเจนจบพระไตรปฎกทง มหายานเหนยานและมนตรยาน เพราะฉะนน จงเปนธรรมดาของประทป เมอนามนจะหมดยอมลกโพลงสวางวาบอกหนหนงแลวกดบไป ในจดหมายเหตของธเบตกลาววา พวกอาจารยขลงในวกรมศลา ไดใชเวทมนตรขบไลพวกอสลามถอยหนไปหลายครง แตขอเทจจรงใน ประวตศาสตร ตรงกนขาม เพราะปรากฏวากองทพอสลามจานวนเลก นอยเพยง ๗๐๐ คนกสามารถทาลายวกรมศลาหมด พวกอาจารยขลง บางถกฆา บางกหนจวรปลว ปฏมาพระโพธสตวตารกะ ทนบถอกนวา ศกดสทธทสดกถกอสลามทาลาย พระคณาจารยอตศทปงกร ในพทธศตวรรษท ๑๖ ขณะทอนเดยภาคเหนอสวนใหญตกอย ภายใตการปกครองของพวกอสลาม ราชวงศกษตรยสวนมาก แมจะยง มไดนบถออสลามเลยทเดยว กมไดมราชวงศใดนบถอพทธศาสนา ยกเวน แตราชวงศปาละในมคธและเบงกอล รชวงศปาละจงเปนราชวงศสด ทายของอนเดยทนบถอพทธศาสนา ราชวงศนไดตงตนแตพทธศตวรรษ ท ๑๒ มาสนสดพทธศตวรรษท ๑๗ ภายใตการอปถมภของราชวงศ น มหาวทยาลยสงฆในมคธและเบงกอลหลายแหงคอ นาลนทา วกรม ศลา วลภ โอทนตปร จงยงสามารถรกษาสวนสดของพทธศาสนาไวได ในขอบเขตอนหนง และมคณาจารยผทรงเกยรตคณเปนดวงประทปของ ชาวพทธอย อาทเชน ทานนาโรตมปาทะ (นาโรปา) ทานกลกาลสรวชญ ทานรตนากรศานต ทานอวธตปาทะ และมชอเสยงทสดคอ เทวครท-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 163 ๑๖๓ ปงกรอตศ ทานผนเปนพระโอรสองคกลางของเจาครองนครภคลปะระใน เบงกอล มชอวา เจาชายจนทรครรภ เมอยงเยาวไดศกษาพระเวท เมออายได ๑๑ ไดบรรพชาเปนสามเณร ณ นาลนทา ตอมาไดศกษา จนรอบรไมมผใดจะใหความรไดในอนเดย ทานไดสดบกตตศพทคณา- จารยธรรมเกยรตแหงสวรรณประทป คอเกาะสมาตรา จงไดเดนทางขาม สมทรมาเปนศษยของทานผนหลายป เมอกลบไปอนเดยแลวไดรบมอบ หมายใหเปนอธการบดแหงวกรมศลา ทานไดใชชวตในมหาวทยาลย แหงนสงสอนภกษนกศกษาจานวนหมน ทานเปนดวงใจแหงชาวพทธ ในขณะนนคณะสงฆจากทศตางๆ ทางเหนอหนภยอสลาม เขามาพงบารม ทานจานวนมาก วดตางๆ ในมคธและเบงกอล จงยดเยยดดวยจานวน ผลภย และทานเทวครน กพยายามใหความอปการะแกทกๆ คน เมออายทานเขาวย ๖๐ ป มคณะทตจากธเบตเดนทางมา เพอนมนต ทานไปฟนฟพทธศาสนาในธเบต ทงๆ ทชาวพทธในอนเดยไมอยาก ใหทานไป แตทานไดรบความสะเทอนใจอยางลกซง จากขาวททราบ โดยพวกทตวา พทธศาสนาในธเบตกาลงเสอมโทรม ถาปราศจากผนา ทมความสามารถเขาไปฟนฟ ผใชคณะทตมานมนตทานเปนเจาชายชอ ญาณประภาถงกบยอมตดคก ในกรณทไปขดทอง ในทะเลสาบเมอง กาตอ และถกเจาเมองนนจบได ทงนเพอจะหาทองมาเปนทนสาหรบ เดนทางมานมนตทานไป ดงนนทานเทวครจงตดสนใจ ทจะไปธเบต ทานไดไปกราบลาตนศรมหาโพธเปนครงสดทาย เพราะทานเชอวาการ ไปครงนจะมไดกลบมาอนเดยอก ในหนงสอครคณธรรมกร ซงเปน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 164 ๑๖๔ ชวประวตของทานกลาววา เมอทานเทวครกาวเทาพนชมพทวปไป พทธสาสนาในอนเดยกดบวบลงอยางนาใจหาย ทานเทวครใชชวต ประกาศพระศาสนาในธเบตเปนเวลาหลายป ทานไดเขยนตาราหลายเลม ทนน เลมทมชอเสยงทสดชอ โพธปกประทป และกดบขนธในธเบต นนเอง ชวตของทานจงเปนตวอยางแหงภกษ ผปฏบตตนตามคาสงสอน ของพระศาสดา ในขอทใหบาเพญประโยชนตอมนษย พทธศาสนาเสอมจากอนเดย ในรชกาลพระเจายกษปาละ เสนาบดพราหมณผหนง ชอราวเสน เปนกบฎ ไดทาลายราชวงศปาละลง แลวตงวงศสนะขนพทธศาสนา จงไมมผนบถอในทางราชการ เพราะราชวงศเสนะเปนฮนด ไมชากอง ทพอสลามภายใตการนาของขนทพชอ ภขตยารและขลจบตรชาย ได ยกทพทะลวงบกมคธ เผามหาวทยาลยนาลนทา วกรมศลาเสยราบ ปลนเอาสมบตตามวดตางๆ และฆาฟนภกษสงฆทกรปทพบเหน พทธ- ศาสนาซงเหลอจดสดทายในแหงน กเลยถกถอนรากโคนจนไมมอะไร เหลออก คณะสงฆรอดตายไดหนเขาไปในเนปาลและธเบต และไมมผ ใดกลากลบมาอนเดยอก พทธศาสนาซงเกดในอนเดย เจรญในอนเดย เปนเวลา ๑,๗๐๐ ป จนถงกาลาสานตดวยประการฉะน อะไรเปนสาเหตใหพทธศาสนาเสอมจากอนเดย ปญหานไดนาความประหลาดใจอยางใหญหลวงใหเกดแกนก ประวตศาสตรมาแลววาเหตใดพทธศาสนาซงอบตขนในอนเดย มประ-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 165 ๑๖๕ ชากรนบถอตดตอกนถง ๑๗ ศตวรรษ แตแลวกลบไมปรากฏแมเพยง แตในความฝนของชาวอนเดยในยคตอมาเลย ชาวอนเดยไดมองพทธ- ศาสนาอยางคนแปลกหนา อะไรเปนสาเหตใหเปนเชนนน ความขอ น มผวนจฉยตางๆ แตสาหรบมตสวนตว (อ.เสถยร โพธนนทะ) เหนวาเนองจากสาเหตดงตอไปน คอ ๑. ในขณะทพระพทธศาสนารงเรองทสด แมในสมยพทธกาลเอง ประชาชนสวนใหญกยงนบถอศาสนาพราหมณมนคงอย ศาสนาพราหมณ ไมไดเสอมไปเพราะความเจรญของพระพทธศาสนา ๒. ในสมยหลงพทธกาล แมจะมพระมหากษตรย เชนพระเจา อโศกเกดขน แตกคงรกษาแนวของพระพทธองค คอการไมเบยดเบยน ศาสนาอน พระพทธเจาตงพทธศาสนาขน ไมไดมวตถประสงคเพอลม ลางศาสนาพราหมณ คตขอนทาใหพทธศาสนาไมสามารถจะทาใหม อานาจเดดขาดทางการเมอง แลวใชอทธพลทางการเมองนนฝงราก ศาสนาลงในใจประชาชนทงหมด ซงตางจากศาสนาครสเตยนหรอศาสนา อสลาม เมอแผไปทไหน กใชอทธพลทางการเมองกาจดศาสนาตรงกน ขาม เพราะฉะนนประเทศทไมเคยนบถอ ๒ ศาสนานมากอนเลย เมอ ถกครอบงาจาก ๒ ศาสนานทางการเมอง ศาสนาเดม วฒนธรรมเดม จงถกถอนรากโคนผดกบพทธศาสนา เมอแพรเขาไปในประเทศทเขา มไดนบถอมากอนกอะลมอลวยปรองดองกบศาสนาทองถน เกลอกกลว ผสมผสานกนไปได ๓. เพราะหลกการในพทธศาสนาเอง ใหเสรภาพแกบคคล

ประวตพทธ(๑) - หนาท 166 ๑๖๖ มไดมการเรยกรองความภกดพลชวตเชนศาสนาอน ความรสกของชาว พทธในทานองปกปองรกษาพระศาสนาของตน จงไมรนแรงไมมาก พอ เหมอนกบศาสนาเทวนยมทเราเรองภกดเปนใหญ ๔. ความเสอมของภายในคณะสงฆเอง ซงแตกแยกออกเปน หลายหมหลายพวก ตางถอพวกถอหมววาทกน ๕. หลงสมยพระเจาอโศกแลว ธรรมะในพทธศาสนาซงเดม เปนแนวปฏบตของชวตแทๆ ไดถกบรรดาคณาจารยของนกายตางๆ ทงมหายานและหนยาน อรรถาธบายทาใหเปนการยากขน ทาใหเปน- อภปรชญามากขน เหมาะสาหรบทมเถยงประเทองปญญาตโวหารกน มากกวาสาหรบใชปฏบตไดจรงๆ ในชวต พทธศาสนาจงกลายเปนของ ยากสาหรบสามญชนไป กลายเปนสมบตของนกปราชญกลมหนงใน กาแพงวด ชาวบานทวไปไมรวาพทธศาสนาคออะไร ๖. ในสมยราชวงศคปตะ พวกพราหมณเมอเหนวา เอาชนะ พทธศาสนาทางตรงไมได กใชทางออมถอใชวธกลนอยางสขม เชน อางวา พระพทธเจาเปนนารายณอวตาร ผทนบถอพทธกคอฮนดนนเอง สวนผทเปนฮนดอยแลวไมจาเปนตองเปลยนไปนบถอพทธ เพราะนบถอ พระนารายณอยแลว ๗. สถตเรองนารายณมาเกดเปนพระพทธน ทาใหจานวนชาว พทธนบวนมแตลดนอยลง แตฮนดนบวนมแตเพมมากขน เพยงเทาน ไมพอ ชาวพทธเองกลบยอมลดคณภาพของตนไปเอาลทธฮนดเขามายา ซงเทากบวา ยอมแพนนเอง จงเกดลทธมนตรยานขน เปนตน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 167 ๑๖๗ ๘. เมอพนสมยคปตะแลว ฝายฮนดมนกปราชญเกงๆ เกดขน หลายคน ฝายพทธไมมใครสามารถโตวาทชนะเขาได ฐานะของพทธ- ศาสนาจงเหมอนไมใหญทผภายใน แตยงไมถงกบลม ๙. ครนเมอศาสนาอสลามรกมาถง พวกนเหมอนกบพายบาพด กระหนาเอาตนไมใหญตนนโคนลมลงไปทนท แตศาสนาฮนดกถก พายนเหมอนกน ไฉนจงรอดตวอยไดเลา กเพราะปรมาณฮนดมมาก กวาชาวพทธนก อสลามจะประหารอยางไรกไมหมด เหมอนเอาถวย ตกนาในแมนาใหแหง นประการหนง ๑๐. ประการสาคญอกขอหนงคอ สญลกษณของพทธศาสนา คอคณะสงฆ ของฮนดไมจากดนกบวช เพราะพราหมณมทงคฤหสถ และบรรพชต ความทรงจาในพระเวท มแตพราหมณทง ๒ ฝาย พราหมณจงถายทอดความรทางศาสนาสบเนองกนมาได ผดกบพทธ- ศาสนาความรไปอยกบพระ เพราะฉะนนเมอสถาบนสงฆถกทาลาย คอ ถกหามไมใหมการบวชอก สวนพวกทบวชอยถกฆาตายไป ความรในทาง ศาสนาจงไมมผสบตอ และหมดลงในชวระยะ ๒-๓ ชวคน พทธศาสนา จงสญจากอนเดย ดวยประการฉะน อนเดยในสมสมสลม พวกมสลมทเขายดอนเดยมหลายพวก เรมดวยพวกมสลมเตอรก ถดมามสลมอาฟฆาน แลวพวกมสลมมงโกล ทงหมดนยดเอานครเดล เปนเมองหลวง มสลมมงโกลไดตงราชวงศทเปนปกแผนแนนหนาเรยก วาวงศโมกล ครองอนเดยอยเกอบ ๓๐๐ ป มจกรพรรดเชน อกบาร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 168 ๑๖๘ มหาราช จกรพรรดองคนอานหนงสอไมออก แตมนสยรกวรรณคดและ ปรชญามาก กอนหนาสมยของพระองค พวกกษตรยมสลมตางชอบสราง วรนกรรมดวยการทารณตอศาสนาอน เชนออกกฎหมายบงคบ เกบ ภาษผไมนบถอศาสนามสลม เพราะพวกมสลมเองกาจดพวกฮนดไมไหว เนองจากฮนดมปรมาณมากกวาฆาไมหมด จงใชวธทางออมดงน แต พระเจาอกบารประพฤตตรงกนขาม คอประทานเสรภาพในการนบถอ ศาสนา ในราชสานกของพระองค มพราหมณอหมาม มนกพรตยว นกพรตครสเตยน มนกพรตศาสนาโซโรอสเตอรและนกพรตศาสนา มนกจคอยอานคมภรของศาสนาเหลานนใหพระองคฟง การกระทาของ อกบารนบวาทาทายตอบญญตของพระมฮามด ถามใชบคลกอน แฝงไวซงอานาจอยางเหลอหลายแลว อกบารตองถกปลงพระชนม เขา กลาวกนวา บคลกของอกบารนน ยามรายกรายยงกวาเสอ เคยเสดจลง สนามสเสอดวยพระองคเองตวตอตว ยามดพระองคกเปนนกบญ วาทจรง อกบารกมใชจะเลอมใสศาสนามสลมนก พระองคไดตงศาสนาขนใหม โดยนาคาสอนของศาสนาตางๆ มาผสมแลวบอกใหราษฎรรวาขานแหละ คอพระเจา ศาสนาใหมของพระเจาองคใหมน มอายชวชวตของอกบาร เทานน กษตรยองคตอมาสงใหเลก แลวฟนระบบทารณกรรมศาสนาอน ขนใหม กษตรยผทรงอานาจองคสดทายของราชวงศโมกล คอ เอรงเซบ เรมสรางอกศลกรรม คอจบพอเขาคก แลวฆาพชายตายตวเองขนนง เมอง พนกฎหมายเกบภาษคนตางศาสนา จบศาสดาเตคพาหาทร ซง เปนศาสดาของศาสนาซกซ มาบงคบใหเขารตเปนมสลม โดยเอาตว

ประวตพทธ(๑) - หนาท 169 ๑๖๙ ของศาสดาเองเปนเครองแลก แตเตคพาหาทรยนยนวาขายอมเสยเศยร ไมยอมเสยสตย ทรราชองคนจงสงประหารทนท เปนเหตใหเกดสงคราม ศาสนาระหวางมสลมกบซกซขน ศาสนาซกซเปนศาสนาใหมทสดใน อนเดย ผตนลทธชอ ครนานกเทพ ตงศาสนานขนเพอรวมฮนดกบมสลม แตทาสาเรจชวชวตของเขาเทานน เมอเขาตายแลวไดกลายเปนศาสนา ท ๓ ขน ซงไมใชฮนด ไมใชมสลม นบตงแตเตคพาหาทรถกเอารงเซบ ฆา คตในศาสนาซกซกเปลยน คอแทนทเปนศาสนาใฝสนตอยางเดยว ครโควนทสงหศาสดาองคใหมเหนวา การทจะเจรจากบพวกอนธพาล อยางเอารงเซบโดยไมมกาลงสนบสนนนนไมสาเรจ เพราะฉะนนเขาจง ตงกองทพซกซขน ปลกใจใหศาสนกชนจบอาวธออกรบปองกนศาสนา กองทพซกซนไดทาใหจกรวรรดโมกลสนสะเทอนทางภาคเหนอสวนทาง ภาคใตนน เอารงเซบเทยวรกรานรอเทวาลยฮนด แตกไดประสบ การตอตานอยางแขงแกรงจากพระเจาศวจ กษตรยฮนดแหงแควนมหา- ราษฎร วาระสดทายของออรงเสบคอตาบอด ตายอยางทรนทราย ไมมความไววางใจแมในพระอลลาห ในหนงสอฉบบหนงทเขามถงลก เมอตอนเจบหนกวา ลกเอย พอกลวบาปกรรมทพอสรางมา แมพอจะ เชอมนในพระอลเลาะหเพยงใด แตพอกไมสวางเสยเลย พอเกรงวาตว พอน จะตองไปรบทกขในชาตหนา เมอเอารงเซบตายแลว จกรวรรด โมกลกพงทะลายลง อนเดยกลบเปนรฐใหญนอยขนอก วงศโมกลได ครอบครองแตอาณาบรเวณเดล แลวชาวยโรปกเขาครองงาอนเดย องกฤษปกครองอนเดย เมอวสโกดากามาแลนเรอออยแหลม มหวง (good hope) มา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 170 ๑๗๐ สประเทศอนเดยทางฝงตะวนตกสาเรจแลว พวกลาอาณานคมชาวโปรต- เกสจงยกตามเขามาหาเรองทะเลาะกบเจาครองเมองแถวนน แลวยก กองทพยดดนแดนเสย ตงเมองกวเปนเมองหลวง ตอมาฝรงฮอลแลนด มาตามลาอาณานคมบาง แลวฝรงเศสเปนชาตท ๓ ยดเมองจนทรนครไว องกฤษเปนชาตสดทาย แตเดนแผนมาเหนอเมฆกวาฝรง ๓ ชาตกอน คอองกฤษมารบอาสาพวกเจาแขกทงหลาย ซงกาลงแตกสามคครบพง กนเอง รบจางตบานตเมองใหมชยแลวขอแบงผลกาไรคอทดนองกฤษ สรางปอมตามทดนเหลาน คอยๆ ขยายอานาจลกเขาไปในประเทศ แขกรบกนเองทใดอาณานคมองกฤษเพมขนทนทนน ถาแขกไมทาตาม สญญา องกฤษอางเหตยกกองทพยดเมองแขก เพราะฉะนนในไมชา อนเดยทงประเทศกตกอยใตจกรวรรดองกฤษ เหตการณทงนเกดขน เมอตนรชกาลท ๑ ของเรา การปกครองขององกฤษ แบงอนเดย ออกเปนหลายสวน สวนใหญขนตรงตอรฐบาลองกฤษ โดยองกฤษตง ไวซรอย หรออปราชมาเปนผสาเรจราชการ สวนหนงยงคงใหมมหาราชา ปกครอง แตอยในอารกขาขององกฤษ เชน แควนกาศมระ แควน ไฮเดอราบด แควนนมเนอทและพลเมองพอๆ กบไทย องกฤษได สรางความเจรญใหแกอนเดยในดานการศกษาและสาธารณปโภค แต เมอราว ๑๐๐ ปมาน ไดเกดกบฎครงใหญในอนเดย เรยกวา กบฎ ทหารสปอย คอบรรดาทหารแขกในกองทพองกฤษไดรบคายยงวา ลก กระสนและนามนปนนนผสมดวยไขววและนามนหม ฮนดเคารพวว มสลมรงเกยจหม จงพากนปฏวตขน ถงกบตเดลไดแลว แตกองทพ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 171 ๑๗๑ ปฏวตไมมนโยบายแนนอนในการนาเอกราชมาสชาต ประกอบทงกอง ทพแขกบางกองยงภกดตอองกฤษ เชนกองทพของพวกซกซ กองทพ กรขาของเนปาล องกฤษจงสามารถตกองทพปฏวตแตกไปหมด แลว องกฤษกาหนดนโยบายเอาใจอนเดยใหม คราวนสมเดจพระบรมราชน วคตอเรยทรงดารงฐานะเปนองคพระประมขของอนเดยโดยตรง องกฤษ ยอมใหสทธทางศาลแกอนเดยมากขน การฟนฟพระพทธศาสนาในอนเดย เมอหนงศตวรรษทลวงมาน ไดเกดมขบวนการกเอกราชของ ชาตอนเดยขน พรอมกบมขบวนการฟนฟพระพทธศาสนา ๒ ขบวน ตางมไดนดหมายรกนเลย แตในทสดตางกบรรลถงผลสาเรจ หลงจาก ฟนฝาอปสรรคมา เชนรฐบรษของอนเดยเชน คานธ รวมโมหนรอย ตางไดทางานเพอชาตของเขา องกฤษไดผอนปรนใหอสระแกอนเดย เรอยๆ จนในป ๒๔๙๐ อนเดยกรบเอกราชสมบรณ หลงจากตก อยใตอาณตตางดาวทาวตางแดนมาเปนเวลาถง ๘ ศตวรรษเชนเดยว กบพทธศาสนาชาวอนเดยเองแมในความฝนกไมเคยฝนถงคาวา พระพทธ ศาสนาเลยเปนเวลาถง ๘ ศตวรรษเหมอนกน นาประหลาดทวา พรอมกบ ความดบสญของพทธศาสนา เอกราชของชาตกวบตลง ครงนเอกราช ของชาตกลบคนคง พทธศาสนากเรมเรองรองขนใหม เราเปนหนบญ คณตอนกโบราณคดองกฤษ เชน ทานเซอรอเลกซานเดอรคนนงแฮม ซงเปนผบกเบกขดคยโบราณสถานของพทธศาสนาใหขนมาปรากฏแก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 172 ๑๗๒ โลกในอนเดย ทาใหชาวอนเดยเรมสนใจตอมรดกอนเกาแกของตนเอง จงเกดการศกษาพทธศาสนาขนในหมปญญาชนชาวอนเดย แตองคการ เผยแผพทธศาสนายงไมเกดขน จนกระทงถงสมยทานธมมปาละ ทานผน เปนบตรคหบดชาวลงกาในเมองโคลมโบ เวลานนอทธพลคาธอลก ครอบงาทวลงกา เงนเพยง ๒-๓ รป สามารถจางพทธศาสนกทยากจน ใหกลาวตเตยนศาสนาของตนได พวกคาธอลกไดกาวกายเขาไปใน ครอบครวของชาวพทธ เชนบงคบวา เดกชาวพทธเกดใหมตองไป จดทะเบยนใชชอในศาสนาครสต ทานธมมปาละจงมชอวาดอน เดวด แตเนองจากครอบครวของทาน เปนชาวพทธทมนคงและเขมแขง ไมยอมขายตวเองใหแกพวกคาธอลก แตการศกษาชนสงลวนอยในมอ พวกน ทานจงตองเขาโรงเรยนมชชนนาร เวลานนอายของทาน ๗ ป บดาไดพาทานใหไปปฏญาณตอหนาพระศรสมงคลนายกเถระ วาจะไม เปลยนแปลงศาสนา เมอทานอายได ๑๓ วนหนงไดเอาหนงสอธรรมบท ไปอานในชน บาทหลวงเหนเขาไมพอใจ แยงหนงสอโยนทงไปแลว ลงโทษทาน พรอมทงขวา "เจาเขาใจในพวกเราอยางไร พวกเรามา ทนกเพอเปลยนพวกเจาใหเปนคาธอลกหมด" การกระทาอนปาเถอน ของบาทหลวงน ฝงใจใหเดกธมมปาละเกดความรสกทจะตองตอสเพอ พระพทธศาสนา ตอมาทานไดไปเรยนกฎหมายในองกฤษ สาเรจเปน เนตบณฑตองกฤษกลบมาลงกา ไดรวมมอกบพทธศาสนกชาวอเมรกน ผหนง ชอ พนเอก ออลคอต รณรงคตอสเพอเสรภาพของชาวพทธ ในลงกา ตอมาทานไดเดนทางไปพทธคยาในอนเดย พรอมกบพระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 173 ๑๗๓ ญปน ชอ โกตาเสน ไดเหนสภาพทรดโทรมของพทธคยาแลว ทานเกด ความสะเทอนใจอยางรนแรง ไดทาสจจะกรยาถง ๗ ครงหนาพระศร- มหาโพธ อทศชวตของตนเองเพองานฟนฟพทธศาสนาในอนเดย ทาน จงถอเพศเปนอนาคารกะ มรดกทไดจากสกลนามาทมเทเพองานพระ ศาสนาจนหมดสน ทานไดกอตงพระศรมหาโพธสมาคมขนทกลกตตา และออกนตยสารเผยแผพระพทธศาสนาภาษาองกฤษ ชอ มหาโพธรวว หนงสอฉบบนมอายยนถงบดนกวา ๖๐ ปแลว นบวาเปนนตยสาร พทธศาสนาทเกาแกทสดในโลก ในภาคภาษาองกฤษ ทานสนเนอ ประดาตว แตเปนโชคดของทานเพราะในคราวทมการประชมสนนบาต ศาสนาทวโลกทชคาโก อเมรกา ทานเปนผแทนของชาวพทธ เมอเดน ทางผานเมองฮอนโนลลในหมเกาะฮาวาย มเศรษฐนชาวฮาวายผหนง ชอ มสซส อ.จ. ฟอสเตอร ไดมาขอคาแนะนาจากทานในเรองวธดบ ความโกรธ หลงจากฟงทานเทศน ๒ ชวโมง หญงอเมรกนผนไดกลาย เปนชาวพทธทนท และปวารณาตวเปนอปฏฐายกาของทานตลอดชวต นางไดสละเงนกวา ๑ ลานรป ใหทานธมมปาละไปดาเนนงานจรรโลง พทธศาสนาในอนเดย เพราะฉะนน วดในพทธศาสนาวดแรกจงมกาเนด ขนทสารนาถ พาราณส ชอมลคนธกฎวหาร สาขามหาโพธสมาคมกเกด ขนตามหวเมองใหญๆ ทวอนเดย ปจจบนนตกของมหาโพธสมาคมหลง หนงในกลกตตาไดรบการตงชอวาตก อ.จ ฟอสเตอร เพอเปนอนสรณ แกมหาอบาสกาผน ซงทานธมมปาละ เรยกวาคณแม ทานธมมปาละ ยงไดตงมหาโพธสมาคมในลอนดอน และหลงจากตรากตราชวตเพองาน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 174 ๑๗๔ ธรรมทตกวา ๕๐ ป ทานกถงมรณกรรมในป พ.ศ.๒๔๗๔ ทานเปน ภกษรปแรกทอปสมบทในสมาแหงมลคนธกฎวหาร ปจฉมวาจาของทาน กคอ "ขอใหขาพเจาตายเรวๆ ขาพเจาไมอาจทนตอพยาธทกขนได ขอใหขาพเจาไดเกดใหมอก ๒๕ ครง เพอประกาศพระธรรมของพระ- พทธเจา" กระดกของทานไดถกนากลบไปสลงกา มประชาชนมาในงาน ตอนรบกวาหนงแสนคน ทานกลายเปนบคคลอมตะในโลกพทธศาสนา ผลงานของทานธมมปาละทาใหชาวอนเดยรจกและเขาใจพทธศาสนาด ขน และปญญาชนอนเดยสวนหนงกลายเปนพทธศาสนกแพรหลายใน หมชนชนสงของอนเดย จนกระทงมผเขาไปบวชในลงกาเปนภกษอนเดย คณะแรกเชน ทานราหลสงกฤตยาปนะ ทานผนเปนพราหมณมากอนได แปลวรรณคดบาลเปนภาษาฮนดมากหลาย อกทานคอทานชคทสกสยปะ ไดแปลพระไตรปฎกเปนภาษาฮนด เมออนเดยไดเอกราชสมบรณ รฐบาลอนเดยภายใตการนาของเนหรไดใชดวงตราพระธรรมจกรเปน สญญลกษณในธงชาต ในตกรฐสภาของอนเดยไดมคาจารกตวใหญๆ เหนอประชมสภาวา "ธมมจกกปปวตตนะ" ตราแผนดนของอนเดยกใช รปราชสหหวเสาจารกพระเจาอโศก รฐบาลอนเดยไดประกาศวนวสาข- บชาเปนวนหยดราชการทวประเทศ ประชาชนสามญเรมรจกคาวา "พทธะ" แพรหลายมากขน และเมอ ๒๕ ศตวรรษมาถง รฐบาล อนเดยไดตงงบประมาณฉลองพทธชยนตทวประเทศเปนเวลาหนงป พทธปชนยสถานทกแหงไดรบการบรณะใหมหมด รฐบาลไดใหออกทน ตพมพพระไตรปฎกฉบบอกษรเทวนาคร รฐบาลไดใหออกทนฟนฟมหา-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 175 ๑๗๕ วทยาลยนาลนทาขนใหมใหชอวา นาลนทาสถาบนวจยแหงมคธ สอน พทธศาสนาโดยเฉพาะ เพราะอะไรรฐบาลอนเดยซงเปนฮนดจงทาเชนน กเพราะวาความรสกในชาตนยม ในฐานะทพระพทธองคเปนชาวอนเดย ประการหนง เพราะเจตนารมณของเนหรและของรฐบรษอนเดยหลาย คนทตระหนกถงคณคาของพทธศาสนา หวงจะใหพทธศาสนาสามารถ สรางประเพณมากมาย ชาวอนเดยทวไปสานกอยเสมอวา พระพทธเจา เปนผนาเกยรตภมอนสงยงมาสอนเดย เนหรเองไดกลาวเสมอวา แม ขาพเจามใชพทธศาสนก แต ณ ทใดหากมการกลาวพระนามของโคตม พทธะแลว ขาพเจากพรอมคารวะดวยความเลอมใส พระองคเปน อภชาตบตรอนยงใหญของอนดยในพธฉลอง ๒๕ ศตวรรษนเอง ไดม ปรากฏการณอนนาตนเตนทสดทเมองนาคประ คอมชนวรรณะศทร จานวน ๕ แสนคน ภายใตการนาของหวหนาชอ ดร.อมเบดการ ปฏญาณตนเปนพทธมามกะ เมอ ๒๐ ปกอนสถตชาวพทธทวอนเดยม เพยง ๒ แสน แตในปจจบนตวเลขขนไปถง ๓๐ ลานคน ดร. อมเบดการ หวหนาชาวศทร ซงเปนผนาใหชาวศทรทงฮนดมาเปนพทธนนเปนผม การศกษาสงมปรญญาเอกถง ๔ ปรญญา คอปรญญาเอกทางวทยาศาสตร ปรญญาเอกทางกฎหมาย ปรญญาเอกทางปรชญา ปรญญาเอกทางอกษร ศาสตร ทานผนเปนประธานรางรฐธรรมนญแหงชาตของอนเดยและเปน รฐมนตรยตธรรมอนเดยคนแรก เรมเลอมใสพทธศาสนา เมอป พ.ศ. ๒๔๘๔ ปฏญาณตนเปนชาวพทธพรอมกบลกนอง เมอป พ.ศ.๒๕๐๐ แต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 176 ๑๗๖ ชาวศทรสวนมากยากจน ไมเปนกาลงในการแผพทธศาสนาได ประกอบ ทงภกษผจะทาหนาทเผยแผในอนเดยมนอย สวนมาเปนพระลงกา มไมถง ๒๐ รป นอกนนกเปนพระตางทเขาไปศกษาหรอไหวพระ ไมไดตดอยเปนประจาเพอเผยแผ พทธศาสนาจงยงไมเจรญเทาทชาว พทธตองการ แตกลาวไดวาหลกธรรมในพทธศาสนาเปนทสนใจของ ชาวอนเดยทวไป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 177 ๑๗๗ บทท ๖ พระพทธศาสนาในประเทศจน ตอน ๑ ประเทศจนและชาวจน ประเทศจนมเนอทใหญกวาญปน ๔๐ กวาเทา หรอเกอบจะ เทาทวปยโรปทงทวป ยกเวนดนแดนไซบเรยของโซเวยต ดนฟา อากาศมทงหนาวจด อบอน และรอนจด ภมประเทศมทงขนเขา หมะและทะเลทราย ฟาดนและทงกวาง ภเขาทสาคญของจนคอ เทอก เขาคนลนและเทอกเขาเทยนซาน ซงประกอบดวยยอดเขาใหญนอยกวา ๒๐๐ ยอด ภเขาเหลานแลนขนานจากภาคตะวนตกของจนยานทะเล ทรายมาสภาคตะวนออกซงเปนทราบลม ความสงกวา ๑๐,๐๐๐ ฟต ขนไป แมนาสาคญของจนลวนมกาเนดมาจากภคตะวนตกอนเปนทราบ สงมอย ๒ สาย บรเวณของฝงคอแมนาเหลอง และแมนาแยงซเกยง ซงมความยาวกวาพนกโลเมตรขนไป แมนาเหลองอยในจนเหนอ บรเวณของฝงแมนาเปนออารยธรรมเกาแกของจน มเมองโบราณอยมาก เรยงรายกนอย แมนาสายนเปนแมนาวปโยค เพราะแมจะใหคณในทาง เกษตรกรรม แตในฤดนาหลากมกจะเกดอทกภย สวนแมนาแยงซเกยง นนกวางใหญกวาแมนาเหลอง แมนาเหลองเปนแมนาแบงประเทศจน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 178 ๑๗๘ ออกเปนภาคเหนอภาคใตในสมยเกดการปฏวตประเทศจนนนเมาเจอตง มแผนการจะใหจนแบงออกเปนภาคเหนอและภาคใต มอบใหอยภายใต การปกครองของสองมหาบรษ คอภาคใตมอบใหเจยงไคเชค ภาคเหนอ อยในองมอของเมาเจอตง แตแผนการเหลานกตองลมเหลว ทะเลทราย ในประเทศจน ทมชอเสยงคอทะเลทรายโกบในมองโกเลย และทะเล ทรายตะกลามานนในซนเกยง บรเวณทราบรมฝงแมนาทงสองสายเปน อขาวอนาของจน เปนททมชมชนคบคง เมอราวหนงพนเจดรอยปมา แลว สถตพลเมองของจนมถง ๔๑ ลานคน ในปจจบนกาลงเขาส หลกพนลาน คอมพลเมอง ๘๐๐ ลานเศษ ปาใหญของจนมอยทาง สดเหนอทตดกบไซบเรยแหงหนง ในเสฉวนและยนานอกแหงหนง การทจนมแผนดนกวางใหญถงเพยงนกเพราะไดผนวกเอาดนแดนของ ชาตอนๆ รอบๆ ตวไว และมพลเมองมากกเพราะกลนชาตอนๆ ใหกลายเปนจน เปนนโยบายทจนทามาแลวกวา ๒,๐๐๐ ป ลาพงท เปนเขตจนแทๆ คอบรเวณลมแมนาเหลองเทานน ซงเมอรวมเขาแลว กใหญประมาณประเทศไทยสามประเทศรวมกน ดนแดนนอกนนเปน ของชนชาตอนทงสน ชนชาตจนนกโบราณคดพวกหนงสนนษฐานวา เปนพวกเดยวกบพวกอสสเรยน ซงเปนชาตโบราณในบรเวณเมโสโปเต- เมยในเอเซยตะวนตก ภายหลงพวกนไดอพยพตามดวงตะวนขนเขาส ประเทศจน เมอสองพนปกอนพทธกาล แตนกโบราณคดอกพวกหนง คดคาน พวกนถอวา จงมรกรากอยเดมแลวในจนเหนอ มไดอพยพมา จากไหน แตอยางไรกดประวตศาสตรของจนไดขนบททหนงเมอ ๕,๐๐๐

ประวตพทธ(๑) - หนาท 179 ๑๗๙ ปมาแลว กษตรยจนองคแรกในยคประวตศาสตร คอ พระเจาองต แปลวา พระเจาเหลอง กษตรยองคนไดขยายอาณาเขตของจนลงมา ทางใต พระเจาเยาตและพระเจายต ไดขบไลชาวพนเมองทางใต ซงม ทงไทย แมวา กะเหรยง ใหถอยรนลงมา จนขยายเขตลงมาถงภาคใต ของแยงซเกยงราวกอนพทธกาล ๑,๐๐๐ ปเศษ ราชวงศแรกของจน เรยกวา "ราชวงศแห" ถดมาชอ "ราชวงศเชยง" ตอนนจนเรมม บานเมองเปนปกแผน มตวอกษรใช ทาเครองเคลอบดนเผาได ทา ผาไหมได มเขมชทศใช ทาชลประทานได และมรถศกดๆ ในการแผ จกรวรรด ราชวงศจว อนเปนลาดบสามรวมยคพทธกาล เปนยคทอง แหงปรชญาเมธจน เปนเรองทนาประหลาดทอนเดย กรก และจน ได เกดมศาสนาและนกปราชญสอนลทธธรรมในเวลาไลเลยกน ศาสนาและปรชญาจน ศาสนาของจนแยกออกจากเมองอยางเดดขาด อทธพลของ ศาสนาไมเคยกมอานาจทางการเมองเลย ชนชาตจนไมไดสนใจกบเรอง พระเจาสรางโลก นบถอพระเจาในฐานะเปนผอานวยความอดมสมบรณ ทางพชผล มไดนบถอฐานะเปนผสรางโลกอยางในศาสนาครสต พระ เจาของจนเปนตวตนเรยกวา "เทยนต" แปลวา จกรพรรดแหงสวรรค พระองคไดสงผแทนลงมาปกครองมนษยเรยกวา "เทยนจอ" แปลวา โอรสแหงสวรรค คอ พระมหากษตรย สวนเทพเจานอกนเปนประเภท พระเจาประจาธรรมชาตตางๆ เหมอนศาสนาของพราหมณ ศาสนาของ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 180 ๑๘๐ จนขาดสถาบนนกบวช มแตเจาหนาทพธการของหลวง สาหรบหนาท เชนฟาดน เพราะฉะนนจงไมไดมอทธพลใดๆ ไมมหลกคาสอนใดๆ เรองของคาสอนเปนเรองของนกปรชญาเมธ ลกษณะอยางนเหมอนกบ ศาสนาเทพเจาของพวกกรก ซงเปนศาสนาไมมคาสงสอน ไมมนกบวช มแตเจาหนาทผเฝาศาล เรองของคาสงสอนเปนเรองของนกปรชญา นกปรชญาจนมหลายทาน แตทมชอเสยงคอ ขงจอ เหลาจอ และบกจอ จะนามากลาวเปนบางทาน ดงตอไปน ขงจอ (กอน พ.ศ.๘-พ.ศ.๖๔) ขงจอ เกดในสมยปลายพทธกาลกอนหนาพทธปรนพพานแปดป เปนชาวเมองลในมณฑลซานตง เคยรบราชการเปนเจาพนกงานกรม- ปศสตว และกรมเกษตรมากอนภายหลงออกมาตงตนเปนคณาจารย สอนปรชญาการเมอง ขงจอมความรรอบตว เขาสอนไดทงอกษรศาสตร ดรยางค ประวตศาสตร นตศาสตร และรฐศาสตร สานกเรยนของ เขาเปนสานกเรยนเคลอนท มนกศกษาตดตามประมาณ ๓,๐๐๐ คน ทเปนชนอครสาวกมอย ๒๐ กวาคน ในวยกลางคนเขาไดรบตาแหนง เปนนายกเทศมนตรเมองล ตอมาไดเลอนเปนเสนาบดกระทรวงโยธาธ- การแลวเปนเสนาบดยตธรรม และในทสดกประสบความผดหวงทาง การเมอง จงกลบมาใชชวตเปนคณาจารยตอไปอยางเดมจวบจนวาระสด ทายของชวต เขาตายเมออาย ๗๓ ปเศษ วรรณกรรมทเขาชาระและ เรยบเรยงขนคอตาราประวตศาสตรเรยกวา "ชนซว" ตาราวาดวยโคลง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 181 ๑๘๑ ฉนท กาพย กลอน เรยกวา "ซอจง" ตารานตศาสตร เรยกวา "ซางซ" และตาราวาดวยขนบธรรมเนยมประเพณเรยกวา "หลจง" ปรชญาของขงจอแบงไดดงน คอ:- ทศนะทางการเมอง ขงจอสอนเปนสองชนคอ ชนอดมใหชาต ตางๆ ในโลกรวมเปนชาตเดยวกนมรฐบาลเดยวกน ชนมธยม เมอ ทาอยางชนแรกไมไดกตองใหมรฐบาลประจาชาตทดทสด การทจะเปน รฐบาลทดทสดไดกตองมาจากผนาของรฐ ขงจอสอนวา มาตรฐาน ศลธรรมในครอบครวสาคญทสด กอนอนทนกปกครองจะปกครอง ประเทศเขาตองสามารถปกครองใจตนเองไดกอน ใหใจของเขาตงอย ในสจจะและยตธรรม เมอสามารถปกครองตวเองไวได จงสามารถ ปกครองครอบครวได เมอสามารถปกครองครอบครวได จงสามารถ ปกครองสงคมได เมอปกครองสงคมได จงเปนรฐบาลทดได ขงจอ ยาวา เมอตวของตวเองยงเอาไวไมอยแลว การทจะเปนรฐบาลจงเทากบ การหลอกลวงประชาชน เพราะฉะนนทศนะทางการเมองของขงจอ จง สอนใหปฏวตตวเองเสยกอน แลวจงไปคดปฏวตคนอน สอนใหแกไข จากภายในคอจตใจของตนออกไปสภายนอกคอ ประชาชน ขงจอกลาววา เปนความผดพลาดอยางยงทเราจะคดปฏวต ประชาชน โดยลมทจะปฏวตตวเอง เพราะฉะนน ปรชญาการเมอง ของขงจอ จงสอนใหตงตนจากตนเองออกไปหาครอบครว จากครอบ ครวออกไปหาสงคม จากสงคมออกไปหาประชาชน ประเทศชาต เพราะ เขาตระหนกวาชาตคอชมชน ซงมาจากหนวยแตละหนวยคอ ปจเจกชน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 182 ๑๘๒ การแกไขปญหาถามองขามปจเจกชนเสย ยอมไมไดรบผลสาเรจ มผ ถามวา ขอใหสรปความสาคญของการปกครอง ขงจอตอบวา หวใจ ของการปกครอง คอ ความเปนผเครงครดในนตธรรมเนยม ทกคน ตางทาตามหนาทของตน รฐกไดชอวา เปนรฐสนตสข มผถามเขาวา ตอบแทนความดความชวนนอยางไร ขงจอตอบวา จงตอบแทนความ ดดวยความด จงตอบแทนความชวดวยความยตธรรม เกยวกบจรย- ศาสตรสงคม ขงจอกลาววา สงใดทเจาไมปรารถนากจงอยาทาสงนนกบ ผอน ขงจอเนนเรองหนาทเรยกวา "เจงหมง" คอใหทคนทาตาม หนาทๆ มอยตอสงคมโดยสมบรณ ขงจอวา "กง กง" "เฉน เฉน" "ฟ ฟ" แปลวาผปกครองทาตามหนาทของผปกครอง, ขาราชการทา ตามหนาทของขาราชการ บดาทาตามหนาทของบดา บตรทาตามหนาท ของบตร สวนหลกศลธรรมทขงจอยามาก สรปลงในหวขอ ๕ ขอ คอ ๑. เหรน คานมความหมายกวางมาก แปลวาความรกเมตตา ความเปนผสานกในพระคณ ความองอาจ ความพากเพยร ๒. อ คอความสจรตจรงใจ ๓. หล คอนตธรรมเนยม ประเพณ คนทละเมดตอนตธรรม เนยมประเพณ ขงจอถอวาเปนทรชน เขาเองไดรวบรวมประเพณ ตางๆ ถงสามพนขอ ยกตวอยางเชนธรรมเนยมไวทกข เมอบพการ ลวงลบ บงคบใหไวทกขสามป ในระหวางนนจะหวเราะกไมได ตอง อยเฝาบรเวณสสานของผตายตลอดเวลา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 183 ๑๘๓ ๔. จอ คอสตปญญา ขงจอเนนความสาคญการศกษา ตวเขาเอง ไดรบยกยองวา เปนบรพาจารย แหงการศกษาของชาตจน ๕. สน คอความซอตรงจงรกภกด ทง ๕ ขอน เปนขอปฏบตในลทธขงจอ เขาไมยอมพดถงพระ เจาเลย บางครงเขาแสดงวาเขาเปนนกธรรมชาตนยม ไมใชนกเทวนยม มคนถามเขาวา ตายแลวจะเปนอยางไร ขงจอตอบวา เรองของคนเปน ยงรไมหมด จะไปรเรองของคนตายแลวอยางไร อยางไรกตาม อทธพล ของคาสอนของขงจอ ไดหยงลกลงกลายเปนรากฐานแหงภมธรรมของ ชนชาตจน อทธพลนเพงจะสลายไปเมอ ๕๐ ปนเอง เมงจอ (พ.ศ.๑๕๔-๒๒๘) เมงจอ เกดเมอระมาณ ๑๐๐ ปเศษหลงขงจอสนชพ เปน ผรบชวงความคดของขงจอ และตงโรงเรยนสอนปรชญาเชนเดยวกบ เพลโตศษยของโสเครตส เมงจอไดพยายามชกจงเจาของนครทงหลาย ใหเลอมใสคาสอนของเขา แตไมมผเลอมใส เมอเขาตายไปแลว คา สอนจงไดถกรวบรวมขน และมผยกยองมาก เมงจอสอนวา : ธรรมชาตของมนษยเปนสงทบรสทธและเปนกศล แตเนองจาก สงแวดลอมทชวกดดน จงทาใหลมตวกลายเปนคนชวไปชวขณะ ฉะนนทกคนจงชอวาเปนคนดดวยกนโดยธรรมชาตภายใน เขากลาวอกวา :

ประวตพทธ(๑) - หนาท 184 ๑๘๔ ยง แปลวา ความเมตตาปราน และหง ซงหมายถงความ กตญกตเวททเปนมรรคาของมนษยจะพงปฏบต มรรควถทดนน ก คอการรกษาจตของเรา วธรกษาจตไมมอะไรดไปกวาการตดความ ทะเยอทะยานอยากของเรา ผทรจกประมาณในการกระทา ยอมเปนผ มความสข ประชาชนนบวามความสาคญอยางสงสด ประเทศชาตสาคญ เปนท ๒ มหากษตรยสาคญเปนท ๓ เหลาจอ (กอน พ.ศ.๒๗ ?) เหลาจอ เปนคายกยองแปลวาอาจารยผเฒาเทานน ชอของทานผน แซล ชอตม เดมรบราชการเปนบรรณารกษใหญประจาหอพระสมด หลวงแหงราชสานกจว ตอมาลาออกจากราชการ มาดาเนนชวตอยอยาง วเวกเขาไดเขยนหนงสอขนเลมหนงเรยกวา "เตา-เตอ-จง" แปลวา สตรวาดวยวถไปสเตา ประกอบดวยวล ๕,๐๐๐ คา ในหนงสอน ถาจะ เปรยบแลว-เตา-เตอ-จง คอภควทคตาของจนนนเอง เหลาจมอาย แกกวาขงจอราวยสบปเศษ ขงจอเองมความเคารพยกยองเหลาจอ เขา เคยมาแสวงหาความรกบเหลาจอ และเปนลกศษยของเขาถามวา เหลาจอ เปนคนอยางไร ขงจอตอบวา อนภมธรรมของเหลาจอนนยาก นกทจะหยงได สตวจตบาทในปาบางครงยงตองแรวของนายพราน ดกได สตวทวบาทในอากาศบางครงยงถกยงลวงลงมา แตสาหรบ เหลาจอผนมอปมาเหมอนหนงพระยามงกร ดนดนในกอนเมฆยากท จะคาดคะเนได หวใจสาคญในปรชญาเหลาจอ คอคาวา "เตา" คาน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 185 ๑๘๕ คลายกบคาวา "ธรรม" ของอนเดยเพราะมความหมายกวางขวาง เปน ทงนามเปนทงคณศพท สมมตฐานในโลกทรรศนของเหลาจอตรงกนกบ ปรชญาอปนษท อยางแปลกประหลาด คอเขาสอนวา เตาเปนภาวะ- สมบรณแหงจกรภพ เตาไมมเบองตน ทามกลาง ทสด ทกสงทกอยาง ดารงอยดวยเตา และสลายไปในเตา เมอเปนเชนน เตากคอ พรหม หรออาตมนของฮนดนนเอง ในบททหนงของคมภร เตา-เตอ-จง เหลาจออธบายถงลกษณะของเตาวา เตา ทนามาวาขานกนไดไมใชเตา ทแทจรง นามทเอามาเรยกรองกนได กบหอนใชนามทจรง อภาวะ เปนจดตงตนแหงสรรพสง ภาวะเปนมารดรแหงสงทงหลาย ทงสอง อยางนรวมเขาดวยกนเปนเอกภาพ เปนบอเกดของจกรวาล ความ ตอนนเหลาจออธบายถงโลกสมฏฐานวามาจาก เตา แตคาวา เตา กเปน คาบญญตขนสาหรบใชเรยกภาวะเหนอบญญตอนน ภาวะนไมมเบองตน และทสด ไมใชทนนทน แตแผสรานอยทวไป พงเทยบกบคาอธบาย ลกษณะของพรหมในอปนษท ซงเปนนรคณ ทานใชคาวา "น อต น อต" เหตไรเหลาจอจงมความคดไปตรงกบพราหมณ ทงๆ ทเวลา นนจนกบอนเดยยงไมรจกกน ตอบไดวา เพราะเหลาจอไดสาเรจฌาน- สมาบตจงไปเหนสงเดยวกบพวกโยคเหน โดยไมตองรจกกนมากอน ทศนะทางการเมองของเหลาจอ เหลาจอ มความเหนตรงกนขามกบขงจอ เหลาจอเหนวา ความ ยงยากทางการเมอง เกดการเลอกของมนษยทพยายามฝนกฎธรรม-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 186 ๑๘๖ ชาต ธรรมชาตสรางมนษย ใหตองการเพยงปจจย ๔ แตพวกมนษย เจาความคด กพยายามคดคนประดษฐวตถใหผดไปจากธรรมชาตตางๆ เมอสงประดษฐเหลานทกคนมดวยกนไมได จงเกดความสงตาไมเสมอ กนในสงคมขน แลวความทกขของมนษยกมตามมา คอการแขงขนการ ครองชพ แขงขนเสาะแสวงหาชอเสยง แขงขนเสาะแสวงหาดนแดน เหลาจอ จงกลาววา เมอเลกสตปญญาเสยได ราษฎรกจะหมดความวนวาย กนไปเอง เมอเลกตราคาสงมคาวามคาแลว โจรผรายกไมมไปเอง เพราะฉะนน เหลาจอจงสอนใหมนษยกลบไปใชชวตอยกบธรรมชาต อยาไปสนบสนนความเจรญดานวตถ เพราะวตถยงเจรญมากเทาใดความ ทะเยอทะยานของมนษยกมากขนไปกวานนอก ไมมทางจะจบสนลงเอย กนได เปรยบเหมอนเราเหนเปดกบนกยาง แลวเกดความราคาญวา นกยางนนขายาวเกนไป เปดขาสนเกนไป จงตดขานกยางตอขาเปด การกระทาเชนนแทนทจะสรางความสขใหแกสตวทงสอง กลบจะเพม ความทกขใหแกสตวทงสองยงขน เพราะเปนการฝนธรรมชาต เหลาจอประณามสงคราม เขากลาววา ทหารและศาสตราอาวธ เปนอปมงคลนมต ทใดมกองทพผานไป ทนนจะตองแหงแลงถงสามป เหลาจอไดเสนอรฐบาลในอดมคตวา รฐบาลใดปกครองราษฎร โดยไม ยงเกยวกบราษฎรเลยปกครองราษฎรจนราษฎรเกดความรสกวา ตนไมม ใครปกครอง รฐบาลนนเปนรฐบาลทดทสด รฐบาลใดปกครองราษฎร จนราษฎรรสกวา ตนถกปกครอง รฐบาลนนเลว ถาถอตามทศนะน ปรชญาการเมองของเหลาจอจงเปนเสรนยมบวกธรรมชาตนยม เหลาจอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 187 ๑๘๗ ไดกลาววากฎหมายยงมมากโจรผรายยงชกชม นเปนขออธบายระบบการ เมองของเขา ในดานบคคลผทาหนาทปกครองเหลาจอพดวา จงตาม หลงประชาชน แลวทานจะเปนผนาประชาชน เปรยบเหมอนนา ธรรมชาตยอมไหลในทตา แตกไมมอะไรทจะมพลงมากเทานา ภเขา ทงลกกถกนาพดใหทะลายได เพราะฉะนนบณฑตพงวางตนใหอยใน ฐานะตาตอย แตแลวทานจะเปนผมราคาคางวดสงสด เหลาจอพดเปนคตนาฟงอกวา ผทชอบกลาวอางถงบญคณ ผนน มกจะถกเนรคณ ผรไมพด ผพดไมร ผทชนตนเองได จงชนะผอนได วาจาใดทเปนคาไพเราะเสนาะโสตมกจะเปนคาไมจรง วาจาใดทฟงกระ ดางหมกจะเปนคาจรง จงจอ (พ.ศ.?-๒๖๘) จงจอ เกดในยคเลยดกก เปนชาวแควนงย เขาเปนคนมความ รกวางขวาง ปรชญาของเขามกจะสอนแบบเปรยบเทยบอปมา เขากลาว วามนษยเรามสภาวะเปนอมตะ เรยกวา จงยง (สตยบคคล) จงจอ อธบายลกษณะของจงยงวา ลกษณะของจงยงเวลายากจนกไมเศราโศก เวลาบรรลผลสาเรจกไมเยอหยงทนง ขนไปทสงกไมตกใจกลว เมอลงไป ในนากไมทาใหจมได เมอถกไฟเผากไมรมรอน หลบอยกไมมความฝน เวลารบประทานอาหารกไมตดในรสชาด ไมมความกลวตาย ทกสงปลอย ไปตามธรรมชาต นคอลกษณะจงยง จงจอสอนวา ตราบใดทยงมความ รสกในความแตกตางเชน เหนสงทสงวาเปนสง เหนสงทตาวาเปนของ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 188 ๑๘๘ ความทกขกยอมเกดม ในประการตรงกนขาม ถาสามารถปรบปรง จตใจของตน เหนทกสงทกอยางเสมออนเดยวกน สนตสขกยอมเกดขน ฉะนนจงตองทาใจของตวใหปลงตกในสขทกข จงจอกลาววาในโลกน ไมมสงใดจะยงใหญกวาปรมาณในแสงแดดแหงฤดชวเทยน (ฤดใบไม รวง) ประการเดยวกน มหาขนเขาไทซวกเปนสงกระจอยรอยนดเดยว เทานน เดกทเกดเชาเยนตาย เปนคนทมอายยนทสด แตทวา แพโจว มอายยนถง ๘๐๐ ป เปนผทมอายสนทสด ฟาดนกบตวขาพเจาเกดมา พรอมกน สงทงหลายทงปวงเปนอนหนงอนเดยวกบขาพเจา การทเขาสอน เชนน กเพอใหมนษยทาใจของตนใหพนจากการจากดของกาลเทศะ เทานน ไมจรงจงกบสงใหญโตวาเปนสงใหญโต ไมรงเกยจสงทเลกนอย วาเปนสงเลกนอย ทงนเพราะสงใหญเลกเกดจากการเปรยบเทยบของ กาลเทศะเทานน เขาถอชวตวาเปนความผนแปร และถอหลกวฏฏสงสาร เชนเดยวกน เขากลาววา "เตา" มอยทวไปในททกหนทกแหง คราวหนง มผไปถามเขาวา เตาอยทไหน เขากลาววา อยทอจจาระปสสาวะ คราว หนงภรยาเขาตายลง เขากลบราเรงยนด สหายของเขาตวา เปนคนใจ ไมไสระกา แตจงจออธบายวา ไมมอะไรเกด ไมมอะไรตาย เปนเพยง ความหมนเวยนของธรรมชาตเทานน เมอเปนดงนจะเศราโศกทาไม เขาสอนหลกสนโดษ อยาฝนธรรมชาต ทาใจใหวางๆ แลวจะบรรล สนตสข สรปแลว จงจอรบปรชญาจากเหลาจอนามาอธบายใหพสดาร ขนเทานน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 189 ๑๘๙ ลทธบกจอ (พ.ศ.? - ๑๖๒) บกจอ มชวตหลงขงจอเลกนอย เปนคนมบทบาทสาคญในทาง ถอลทธอหงสา แตเขาเปนคนไมใชดแตพด ไดยอมอทศชวตของตนเปน เดมพนเพออหงสา เขาตระหนกวาการทจะใชลนเกลยกลอมใหบรรดา นกคาสงครามเลกรบกนยอมไมมทางสาเรจ เขาจงไดตงกองทพพทกษ สนตขน คลายกบกองทพสหประชาชาตเดยวน ตวเขาเองเปนแมทพ ทหารในกองทพลวนเปนศษยของเขา เปนผทไดรบการอบรมวชาพชย สงครามมาอยางดเลศ เจาเมองคนใดกอสงคราม บกจอจะยกกองทพ ของเขาไปชวยฝายถกเบยดเบยน เขากลาววา ขอใหทกคนรกพอแม คนอนเสมอพอแมตนเอง รกลกเตาคนอนเสมอลกเตาตนเอง รกสมบต คนอนเสมอสมบตตนเอง เพยงเทานสนตภาพกเกด บกจอกลาววา สงคม ไดตราหนาประณามผทาโจรกรรม แมเพยงขโมยสมลกหนงวาเปน "โจร" แลโทษผดนน ยอมมมากนอยตามสวนของวตถทมนโจรกรรม มา ของยงมากยงมคา โทษทณฑของมนกยงทวคณ แตยงมมหาโจรอก ประเภทหนง คอพวกชอบรกรานประเทศอนเขาปลนบานเมองอนเขา เมอทาสาเรจสงคมกลบสดดวาเปนวรชน คนอยางนบกจอวา เปน เจาตวมหาวายรายยงกวาอาชญากรใดๆ ทงนน เทาอวงเมง (พ.ศ.๙๑๕-๙๗๐) เทาอวงเมงเปนเดกกาพราตงแตอาย ๑๒ ขวด ไดอาศยความ อตสาหะวรยะของตนเองแสวงหาวชาความร จนกระทงเปนนกปรชญา สาคญคนหนงของจน เมอหนมเขาเปนขาราชการศลกากร แลวกลาออก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 190 ๑๙๐ ไปเปนนายทหาร ตดตามกองทหารทองเทยวไปในมณฑลตางๆ เมอ อาย ๓๔ ป เขากเปลยนหนาทมาเปนนายอาเภอ อยไมนานกเบอหนาย ออกไปถอสนโดษในปาเขา อดมคตของเขากมวา มนษยควรจะหา ความสขอยกบธรรมชาตแทๆ ธรรมชาตไดใหเครองประดบ ความ มงม และความผาสกแกมนษยทกๆ คนโดยสมบรณ แตกมคนเปน จานวนมาก ยงรสกวาขาดเหลอ ทงนกเพราะไมรจกปรบชวตใหเขากบ ธรรมชาตนนเอง ปาเขาลาเนาไพรและนาตกเปนปราสาทราชวงของเรา แตละคน สวนเมฆในฤดชนเทยน (ฤดใบไมผล) และเสยงนกรอง ดอกทอทบานสะพรง ยงไมใชสวรรคในโลกนดอกหรอ ตวของเขาเอง ตลอดชวตในบนปลายใชเวลาอทศไปในการแตงคาโคลงธรรมชาต ซง คาโคลงเหลานนไดซอนหลกปรชญาไว เขารกดอกเบญจมาศ (จนเรยก เกกฮวย) อยางยง เขากลาววา ดอกเบญจมาศนน เปนสหายทดทสด ของเขา ครงหนงเจาเมองกงจวปรารถนาจะพบปะสนทนาและเปนศษย เขา ไดพยายามมาดวยตนเองหลายครง แตเทาอวงเมงกปฏเสธ บอกปวยไมยอมใหพบหนา เจาเมองกงจวจงใชวธใหมคอ เมอทราบวา เทาอวงเมง จะเดนทางไปภเขาล จงไดใหคนนาเหลามาดกเทาอวงเมง กลางทาง จดการเลยงดปเสอเทาอวงเมง เมอเขาดมสราจนเมาไปแลว สงใหทหารยามหามไปไวในบานของเจาเมอง เฮงองเจยะ (พ.ศ.๑๕๖๔-๑๖๒๙) เฮงองเจยเปนชาวมจว ไดรบการศกษาอยางดเยยมแตสมยเยาว ตงแตเดกเขาเปนบคคลทหาเพอนไดยากทสด และเมอเขาไดมบทบาท

ประวตพทธ(๑) - หนาท 191 ๑๙๑ ในเวทการเมองแลว เขาไดแสดงลวดลายและความรของเขาเหนอนก การเมองรนพอและรนเสมอกน ทาใหเขามศตรเปนอนมาก และศตร ของเขากคอสมากวน รปรางของเขาอปลกษณอยางยง รางสง หนาดา ยาวใหญ ปลอยใหผมเผายาวรงรง เครองแตงกายกรมรามสกปรก แตวาภรยาของเขากลบเปนหญงงามทสดในภาคพระนคร เมอเขาอาย ได ๒๔ ป ไดเปนผพพากษาประจาเมองเอยงจว มอยคราวหนงปรากฏ วา ภรยาปองรายสาม แตสามรตวกอนจงไมถงแกชวต ศาลพพากษาให ประหารชวตภรยา องเจยะผเดยวเทานนทยนยนวาควรจะลงโทษผหญง ในสถานเบา เรองฎกาไปถงพระเจาแผนดน พระเจาซองซงจง ฮองเต เหนตามวงเจยะ โปรดใหองเจยะเปนเสนาบดจดการเศรษฐกจของประ- เทศและดาเนนนโยบายแบบสหกรณ รฐเปนฝายออกทนใหประชาชน ไปตงตวทาไรไถนาและคาขาย ชกภาษแตนอย เมอถงกาหนดทกะไว ประชาชนตองนาทนมาคนแกรฐ ในภาคไหนทมการเพาะปลกงอกงาม ประชาชนเกบผลประโยชนไดมาก กเพมภาษขนตามลาดบ สวนบรรดา ในภาคทแหงแลงกลดภาษลงตามลาดบ แตนโยบายขององเจยะดาเนน อยไมกป กถกฝายตรงขามคดคาน จนกระทงเลกลมไป ไฮวนาจอ (พ.ศ.๓๗๑-๔๒๑) ไฮวนาจอ เปนเชอราชวงศฮน เปนนกเขยนมชอประจายค ภายหลงรวมมอกบพวกกบฏ จงถกประหารชวต เขาสอนปรชญาเอกนยม เชนเดยวกบจงจอ เขากลาววา จงยงมธรรมชาตอนเดยวกบเตา ถง แมจะไดรบอะไรมาไว แตกรสก ถงแมจะมอะไรเปนจรงจง กเหมอน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 192 ๑๙๒ อยในสภาพวางเปลา ดารงตนอยในสภาพเปนหนง ไมรความแตกตาง ของโลกน ขอใหมสนโดษ และรจกควบคมจตใจของตน แลวทานกจะ บรรลเตา ตงตงซ ไฮวนาจอ เปนตวแทนของความคดเหลาจอฉนใด ตงตงซก เปนตวแทนของขงจอฉนนน เรายงไมทราบปเกดของเขาเพยงแตทราบ วาเกดในสมยราชวงศฮน ปรชญาของเขามรากฐานสาคญอยท เทยน (ฟา) เทยนสรางสรรพสง คนเราเปนสวนหนงซงสรางขนโดยเทยน เพราะฉะนน จงปฏบตตามโองการของเทยน ดวยการปฏบตในเมตตา กรณา คอ รกคนอนไมใชรกตวเอง ตองซอสตยดวยตวของตวเอง ไม ใชใหคนอนเขาซอสตยตอเรา วธการเหลานเพอปราบความจองหอง เยอหยงของคนรารวย และความเครยดแคนของคนจน โลกกจะม สนตภาพ เอยงฮยง (พ.ศ.๔๓๙-๔๙๐) เปนนกคดชาวมณฑลเสฉวน ปรชญาของเขาเปนปรชญาผสม ระหวางขงจอกบเลาจอ เขาสอนวา ธรรมชาตของมนษยมทงดชว ระคนกน เมออบรมไปทางด ธรรมชาตดกปรากฏ เมออบรมไปทางชว ธรรมชาตชวกปรากฏ เพราะฉะนน ขอสาคญอยทการอบรม และ สงแวดลอม ตองระวงการด การฟง วาจา คาพด ทาทางลกษณะ และความคดเหน เมอควบคมสงเหลาน ใหอยในครรลองแหงธรรมชาต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 193 ๑๙๓ แลวกจะเขาถงธรรมชาตได ปรชญาจนโดยเฉพาะ ขงจอ เหลาจอ และ บกจอ ทสามรายน ไดหลอหลอมอธยาศย ชนชาตจนใหเปนชาตทเครงครดตอขนบธรรม- เนยมประเพณ รกอกษรศาสตร วรรณคด มความกตญกตเวทตา เคารพบรรพบรษและสนโดษมกนอย เพราะฉะนนจนจงมของดกอน พระพทธศาสนาจะแพรเขาไป การทพระพทธศาสนาเขาไปตงมนในเมอง จนไดสาเรจ กเพราะความลาเลศของพระพทธศาสนาแทๆ โดยไมตอง แอบองอทธพลหรอเพทบายใดๆ เลย ทงนกเพราะสงดๆ ของจนม อยแลวในพระพทธศาสนา แตสงดๆ ของพระพทธศาสนานน ของจนยง ไมม พทธศาสนาจงครอบงาปรชญาทงหมดของจนไว และเปนศาสนา ทมรากฐานมนคงในประเทศจน ขงจอพดถงพระพทธองค พทธศาสนาจากอนเดยไปสประเทศจน กาหนดแนนอนในประ- วตศาสตรใน พ.ศ.๔๐๐ เศษ แตในสมยหนานนคอในสมยขงจอ ดเหมอนมวแววกตตศพทพทธศาสนาเขาไปแลวแตยงไมรโจงแจงมนคง ครงหนงมคนถามขงจอวา ซาออง (คอกษตรยวรราชจนโบราณ ทง ๓ องค) และโหงวต (กษตรยธรรมราชของจนโบราณ ๕ องค) จะถอ เปนอรยบณฑตไดหรอไม ขงจอตอบปฏเสธ เขาถามวา ถาอยางนน ตวขงจอเองเลา ? ขงจอตอบวา ฉนเปนเพยงคนใฝการศกษาเทานน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 194 ๑๙๔ ผถามจงขอใหขงจอชออกมาวา ใครสมควรเปนอรยบณฑต ขงจอนง ตรองอยครใหญแลวพดวา ฉนไดสดบมาวา ทางเบองตะวนตกของจน นน มอรยบณฑตทานหนงเกดขน ทานผนสงสอนประชาชนโดยไมตอง มอาชญา แตประชาชนกปฏบตตามอยางเครงครด ฉนไมรชอของทาน เรยกวาอะไร ? จากคาตอบของขงจอน แสดงวาขงจอรเรองของพทธ- องคดเหมอนกน และอาจจะรจากคาบอกเลาตอๆ กนของพวกพอคา แตเวลานนจนกบแขก (อนเดย) ยงไมมสมพนธกน รายละเอยดของ พทธศาสนาจงไมไดแพรเขามา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 195 ๑๙๕ บทท ๗ พระพทธศาสนาในประเทศจน ตอน ๒ มลเหตทพทธศาสนาเขาสประเทศจน ในราวศตวรรษท ๔ หลวปงไดปราบดาภเษกเปนกษตรยทรง นามวา "พระเจาฮนโกโจ" ตงราชวงศฮนขนสบกษตรยมาถงแผนดน พระเจาฮนกองบ จนไดแผอานภาพไปทางตะวนตก ตไดแวนแควน ตางๆ ในเตอรกสถาน กในครงนนแวนแควนเหลาน ไดรบพทธศาสนา ไปจากอนเดย จงทาใหจนรจกพทธศาสนา และเมอเดนทพไปทางตะวน- ตกมากเทาไร กยงเหนอทธพลของพทธศาสนา ทตของจนคนหนงชอ "นายพลปนเจา" ไดเดนทางมาถงอหราน และกรงคอนสแตนตโนเปล ปนเจาไดเขยนบนทกการเดนทางของเขาวา ชนชาตตางๆ ในใจกลาง ทวปเอเซยนนบถอศาสนาซงมาจากอนเดย บชารปทองคา สงเหลานได กระตนใหรฐบาลจน เกดความสนใจตอศาสนาของชาวพนเมองน และ เมอมชาวพนเมองเหลานเขามาหากนในเมองจน พทธศาสนากพลอย ตดมาดวย แตกยงเปนศาสนาของชาวตางดาว จนเรมรบพทธศาสนา เปนทางราชการในรชสมยของพระเจา ฮนเมงเต พระองคไดสงคณะทต ออกไปสบพทธศาสนาถงอนเดยภาคเหนอ คณะทตชดนเมอกลบเมองจน ไดนมนตพระเถระมาดวย ๒ รปคอ พระกสปมาตงคะ (เกยเฮยะมอเทง) และพระธรรมรกษ (เตกฮวบลง)

ประวตพทธ(๑) - หนาท 196 ๑๙๖ คณะทตเมอถงพระนครโลยาง จกรพรรดไดทรงสรางวดพระ พทธศาสนาขนเปนแหงแรก นอกพระนครใหชอวา "วดแปะเบย" แปลวา "วดมาขาว" ทงนเพอเปนอนสรณแกมา ซงบรรทกพระธรรม คมภรมา สวนพระเถระ ๒ รปนน ไดแปลคมภรเปนภาษาจนเลมแรก ชอวา พระสตร ๔๒ บท ทงนเพราะรวบรวมพทธวจนะสวนใหญแปล มาจากธรรมบท ๔๒ ขอดวยกน พระเจาฮนเมงเต จงเปนปฐม- กษตรยจนทนบถอพทธศาสนา เหตการณทงนเกดขนในตอนปลายแหง พทธศตรรษท ๕ พทธศาสนาในสมยราชวงศฮน ราชวงศฮนเมอเรมนบถอพทธศาสนา ปรากฏวาพทธศาสนายง มไดแพรหลายไปถงประชาชน นบถอในวงจากดในหมชนชนสงเทานน แตชาวพทธจนเหลานกยงคงนบถอลทธขงจอ ลทธเตา พทธศาสนา เปรยบเหมอนตนไมทแอบองขนอยกบลทธทง ๒ ยงไมไดเปนสถาบน เอกเทศ ทงนเพราะยงไมมการตงคณะสงฆขน มแตพระตางประเทศ จรเขามาเปนครงคราว ในสายตาของชนสามญดพทธศาสนาเหมอนหนง ศาสนาบชาผสาง เพราะคาสอนของพทธศาสนายงไมแพรกระจาย ตอมา ในรชสมยพระเจาฮนฮวนตไดมภกษชาวตขารา ชอ จอเหลยน รปหนง ไดจารกมายงเมองโลยาง แปลพระสตรสาคญของฝายมหายานขนหลาย สตรอาทเชน ปรตยปนนสาธสตร อกโษภยพทธเกษตรสตร และ อนๆ อกรวม ๒๑ ปกรณ ตอมามภกษชาวอหรานอกรปหนงชออนสเกา มาเมองโลยาง แปลคมภรอภธรรมและปรชญาปารมตาสตร คาสอน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 197 ๑๙๗ ของพทธศาสนาจงเรมแพรหลายกวางขวางออกไป พระเจาฮนฮวนตเอง กทรงรบภารกจเผยแพรพทธศาสนาอาทเชน ในป พ.ศ.๖๙๗ พระองค ทรงหลอพทธปฏมาองคแรกในประเทศจน ในป พ.ศ.๗๒๓ พระภกษจอเหลยนไดแปลสรางคมสมาธสตร สตรนเปนสตรสาคญของมหายานไดมพระราชพธถวายทานในวดนครโล- ยางเปนครงแรก พ.ศ.๗๓๓ ภกษอนสเกาดบขนธทเมองกวางตง ทาน ผนเปนผเผยแพรวชาอภธรรมในเมองจนเปนคนแรก ในปเดยวกนน ตงโตะ อปราช จดไฟเผานครโลยาง ยายเมองหลวงไปอยเมองเชยงอาน ประเทศจนเรมเขาสสมยสามกก เจาลทธเตา ชอ "เตยเตาเลง" ตง ศาสนาเตาขนบนภเขาเหาะเมงซวมณฑลเสฉวน พ.ศ.๗๕๑ โจโฉ อปราชแตกทพเรอประเทศจนแบงเปน ๓ กก คอทางเหนอแมนาแยง- ซเกยงขนไปเปนกกของโจโฉ มพระเจาเหยนเตเปนเจวด ใตแมนาแยง- ซเกยงลงมาจนถงกวางตงเปนกกของซนกวน มณฑลเสฉวนและยนาน เปนกกของเลาปในป พ.ศ.๗๖๔ พทธศาสนาแพรหลายจากจนเหนอ เขาสจนได พ.ศ.๗๖๕ โจโฉตาย บตรของเขาชอโจฝเปนกบฎลมราช- วงศฮน ตงราชวงศงยขน เลาปจงตงตวขนเปนกษตรยบางในเสฉวน ซนกวนกตงตวเปนกษตรยทเมองกนตง พ.ศ.๗๘๔ ภกษชาวยารกน ชอฮย จารกมาเมองนานกงของซนกวน ซนกวนเดมไมเลอมใสพทธ- ศาสนา แตคณาจารยฮยไดทาพธอญเชญพระบรมธาตแสดงปาฏหารย ตอหนา ซนกวนจงเลอมใส และไดสรางวดแหงแรกในจนใตทนานกงชอ วดเกยนชอสอ ฝายทางจนเหนอในป พ.ศ.๗๙๓ คณาจารยอนเดยรป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 198 ๑๙๘ หนงชอพระธรรมกาละ ไดพาคณะเดนทางมาถงโลยาง ทาพธผกพทธ- สมาขนเปนครงแรกและไดแปลวนยปฎกใหการอปสมบทแกกลบตรจน คณะสงฆจนจงมกาเนดขนในครงนน พทธศาสนาในยคนาปก ยคนมกาหนดเวลาตงแตศตวรรษท ๘-๑๑ คอ เมอปลายสมย สามกก ขนพลของโจผคนหนงแซสมาเปนพอ ลกคอ สมาอ สมาเอยน ขนพลทงสองคนน เปนผปราบกกเลาปและกกซนกวน เสรจแลวกเลย คดกบฏลมบลลงกโจผ ตงราชวงศใหมขนเรยกวา "วงศจน" มราช- ธานทเมองนานกง ซงเวลานนเรยกวา "เกยนทง" แปลวา "เมอง แขงแรง" ราชวงศนไดยกพทธศาสนาขนเปนทางราชการ แตทางภาค เหนอของจน มนษยเผาพเนจรเลอดมงโกล ไดยกกาลงขามกาแพง ยกษเมองจนเขามายดครองลมแมนาเหลองไวหมด ราชวงศจนจงหมด อานาจไป ตงอยไดประมาณ ๑๐๐ ปเศษ จนไดแบงออกเปนภาค เหนอ ภาคใต เรยกวา "ยคนาปก" มราชวงศทงสองภาค สวนมาก เปนวงศสนๆ ราชวงศทางภาคเหนอเปนพวกเลอดมงโกล ทางภาค ใตเปนจนแท เอาแมนาแยงซเกยงเปนพรมแดนแบงเขต ในสมยนาปก เปนยคทองของพทธศาสนา ราชวงศทงฝายเหนอ ฝายใตแขงขนกนบารงพทธศาสนา ทงในดานการศกษาและในดาน การกอสรางศลปะ ฝายเหนอราชวงศทสาคญคอราชวงศงย ราชวงศ นมทรราชยงอยองคหนง คอพระเจางยบเต หลงเชอพวกลทธเตา วาจะทายาอายวฒนะใหกน แลวจะมพระชนมหมนป แตขอให

ประวตพทธ(๑) - หนาท 199 ๑๙๙ ทาลายลางพทธศาสนาเสย มไยทพระราชโอรส และบรรดาขนนางจะ คดคานทดทาน กษตรยองคนกหาฟงไม ไดออกคาสงใหทาลายวด ประหารพระสงฆ แตพระราชโอรสซงเปนพทธมามกะไดประวงคา สงเอาไว สงสายลบใหเตอนพระสงฆใหหนไปกอน คณะสงฆสวน ใหญของจนเหนอจงรอดตายหนลงมาจนใต แตวดไดถกทาลายไปราว ๓ หมนเศษ เปนศาสนภยในครงแรกในเมองจน แตแลวกษตรยโง เขลาองคน หลงจากเสวยยาอายวฒนะเขาไปแลว ฤทธยากาเรบทาให สนพระชนม กอนตายสานกพระองคในบาปกรรม ใหจบหวหนาพวก เตาไปประหารชวตเสย พระราชนดดาของพระองคไดเสวยราชยตอมา สงแรกททรงทาคอ ออกประกาศใหฟนฟพทธศาสนาโดยเรว ไดทรง สรางวหารถาทเมองตนฮวง สาหรบเปนสานกพระกมมฏฐาน วหารถา ทเมองตนฮวงน นบเปนศลปวตถอศจรรยชนเยยมของโลกกวาได วหารถาแมจะเรมขนในสมยดงกลาวน แตกษตรยในรชสมย ตอๆ กนลงมา ไดสรางกนตดตอเรอยๆ ทงยงมคหบดผมจตศรทธา อนๆ อทศสรางขนนบเปนเวลาหลายรอยปตดตอกน เลยกลายเปนสถาน มหศจรรย ประกอบดวยถาใหญนอยราว ๔๐๐ กวาถา ถาเหลานขดดวย แรงคนทงนน มใชของธรรมชาต ตามผนงและเพดานไดใชสเบญจรงค เขยนภาพวจตรศลปเกยวกบพทธประวตและชาดก ซงสวนใหญยงม สภาพด เพราะดนฟาอากาศแหงแลงชวยรกษาเอาไว แตเดมเมอง ตนฮวงนมใชเมองดอน เพราะมแมนาสายใหญผานตวเมอง เมอสมย พนปมาแลว เปนศนยกลางของพทธศาสนาในจนเหนอ ครนลวงมา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 200 ๒๐๐ กระแสนาเปลยนทาง ลมจากไซบเรยพดเอาทรายมากลบพนทอนอดม หมด เมองนจงกลายเปนเมองดอน ผคนพากนอพยพไปทากนทอน วหารถาถกทรายกลบเลอนไปจากความทรงจาของคน เพง จะถกเปดเผยขนเมอราว ๘๐ ปเศษมาน และเนองจากโบราณวตถใน วหารถาตนฮวงมมาก จนถงนบชาวยโรปไดตงสมาคมศกษาโบราณคด ถาตนฮวงขน มนกปราชญทวโลกเปนสมาชก เนองจากศาสนภยทเกดขน ทาใหชาวพทธหาวธปองกนมให พระสทธรรมอนตรธาน จงไดเรมงานจารกพระไตรปฎกลงบนแผนผา ภายในถาตางๆ แลวปดประตถาดวยกอนศลา เทากบเกบพระธรรมไว ในกรธรรมชาต หากมอนตรายใดๆ จะพงเกดขนแกพระธรรมซงเปนเลม หนงสอ กยงมความหวงวา พระธรรมในถาเหลาน จะเปนแบบ ฉบบในการเผยแผตอไปได ในตอนนแมพทธศาสนาฟนฟขนแล ก ยงมพวกลทธเตา และลทธขงจอพยายามจะชงอานาจกลบคน มเรอง นาแปลกประหลาดเรองหนงเกดขนคอ สมณะรปหนงชอฮยเซนจารกเดน ทางมากบบรวาร ๕ รป เปนชาวแควนคนธาระ แตมาจากทางตะวนออก ของจน มาเฝาจกรพรรดจนทลวา เรามาจากประเทศทางตะวนออก หางจากทน ๓ หมนล (๑ ล ประมาณ ๒ ไมล) นกภมศาสตรสนนษฐาน วา ประเทศทหางจากเมองจน ๓ หมนลน คอประเทศเมกซโก อนอย ในทวปอเมรกาเหนอตดกบสหรฐ ปทสมณะเหลานมาถงเมองจนตรงกบ พ.ศ.๑๐๕๔ เพราะฉะนนผพบทวปอเมรกาคนแรกจงมใชโคลมบส หรอ อเมรโกเวสปซซ ผพบคนแรกนนคอ ภกษชาวคนธาระนเอง และ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 201 ๒๐๑ แสดงวาครงนนพทธศาสนาไดแพรหลายไปถงทวปใหม กอนทชาว ยโรปจะรจกตงพนกวาป โบราณสถานในประเทศเมกซโกมผพบพระ พทธรป เทวรปหวชาง ซงจะตองเปนพระคเณศ เพราะชางไมใช สตวในทวปใหมน มรปสลกธรรมจกรในเทวสถานเกแกของพวกอน- เดยแดงเผามายา แสดงใหเหนถงอทธพลอารยธรรมอนเดยในทวปใหม ในสมยราชวงศเหลยง ซงเปนราชวงศภาคใตของจน พระเจา เหลยงบเตปฐมกษตรย ไดรบฉายาวา อโศกของจน ทรงครองราช สมบตทเมองนานกง พระองคไดตงหอแปลพระธรรมขน นมนตสมณะ นกแปลคมภรนานาชาตใหมาประจาในหอน ทสาคญเชน พระโพธรจ พระสงฆปาล พระมนทรเสน พระเจาเหลยงบเตไดทรงนพนธอรรถกถา พระสตรหลายสตรดวยพระองคเอง ทรงถอมงสมจฉวรตอยางเครงครด และทรงออกกฎหมายหามฆาสตวทวประเทศ คณะสงฆจนแตกอนน บางกถอลทธตโกฏปารสทธมงสะ บางกถอลทธมงสมจฉวรต ครนมา บดน โดยพระธรรมนยม จงพากนละเวนฉนปลาเนออยางเดดขาด พระเจาเหลยงบเต ทรงสรางวดสาคญขนแหงหนงในนครหลวง ชอวดตงไคย เสดจออกมาแสดงพระธรรมเทศนาดวยพระองคเอง ทวดนเนองๆ ทรงอทศพระองคไวเปนทาสพระในวดน ๓ ครง บรรดาพระญาตวงศและขาราชการ ตองใชเงน ๑ โกฎ ไถพระองค ออกมา ในรชสมยนเองนกายเซนโดยการนาของพระโพธธรรมเถระได แพรหลายมาถงเมองจน พระโพธธรรมเปนชาวอนเดยภาคใต ไดเขา เฝาพระเจาเหลยงบเต มรบสงถามวา โยมสรางวดจานวนมาก บวชพระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 202 ๒๐๒ จานวนมาก มอานสงสอยางไร ตอบวาไมมเลย เพราะเปนฝายวฏฏคา- มนทงนน ไมทรงเลอมใสคาตอบนจงไมพระราชทานอปถมภ พระโพธ- ธรรมจงเดนทางขนไปจนเหนอสานกอยในวดเซยวลมย บนภเขาซงซว ผนหนาเขาฝานงกมมฏฐานอย ๙ ปไมลกขน ทานโพธธรรมไดแตงตง ภกษฮยคอ เปนสงหนายกนกายเซนลาดบ ๒ แตนนมากมอาจรยปรม- ปรา สบตอลงมาหลายรนจนถงองคท ๖ คอทานเวยหลาง ราชวงศซย ในศตวรรษท ๑๐ ขนพลคนหนงชอ ยางเกยน ไดรวบรวมประ- เทศจนภาคเหนอภาคใตเปนอนหนงอนเดยวกนสาเรจ แลวตงราชวงศ ซยขน ทรงพระนามวาพระเจาซยบนเต กษตรยพระองคนในสมยเยาว ไดรบการเลยงดจากนางภกษณในวด จนมฐานะขนในสงคม เมอเสวย ราชยแลว ราลกถงคณพทธศาสนา จงใหสรางวดเปนอนสรณทกๆ เมอง ในราชอาณาจกรเมองละหนงวด พระองคไดแผจกรวรรดตประเทศญวน ประเทศจมปาได โอรสของพระองคคอ ยงกวาง กระทาปตฆาต ขนเสวย ราชยเปนพระเจาซยเอยงเต พระองคไดขดคลองยนโหเชอมแมนาเหลอง กบแมนาแยงซเกยง ใชแรงงานคนราว ๕ ลานคน กษตรยองคนมว เมาในกามคณ เกณฑแรงงานราษฎรมาสรางวงบอยๆ เมอจนรบแพ ประเทศเกาหล เปนเหตใหมกบฎเกดขน พวกแมทพสกลแซหล ได จบกษตรยองคนปลงพระชนม แลวตงราชวงศถงขน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 203 ๒๐๓ ราชวงศถง วงศนมอายราว ๒๐๐ ปเศษ อนงเนองจากกษตรยวงศนแซล ซงเปนแซเดยวกบเหลาจอ จงเปนเหตใหยกยองศาสนาเตาขนเปนทาง ราชการ แตถงกระนนพทธศาสนากยงรงเรองอยยงกวาศาสนาเตา รฐบาล กถอนโยบาย ใหเสรภาพทางศาสนาเตมท พทธศาสนากไดรบความ อปถมภจากรฐบาลดวยไมนอยเลย ในยคนศาสาอสลาม ศาสนาครสต ศาสนามนก ศาสนาโซโรอสเตอร ไดแพรหลายมาถงเมองจนพรอมๆ กน โบสถอสลามหลงแรกไดสรางขนพรอมกบโบสถครสเตยน กษตรย รชกาลท ๒ แหงวงศถง คอเจาถงไทจงมหาราช ไดแผอาณาเขตจนออก ไป ทศเหนอจรดไซบเรย ทศตะวนออกไดเกาหล ทศตะวนตกจรอาณา จกรโรมนตะวนออก ซงเรยกวา "จกรวรรดไบแซนตน" ทศใตไดพมา, ญวน, จมปา จนมคาเรยกคนจนวา "คนถง" หรอ "ตงนง" พระ เจาถงไทจง เปนทงนกรบและนกกว รชสมยอนยดยาวของพระองค เปนยคทองวรรณคด ศลปวทยาการตางๆ และเปนยคทมชางเผอกเกด ขนในพทธศาสนา ทานผนนคอสมณะเฮยงจง ประวตสมณะเฮยงจง จาเดมแตพทธศาสนาเขามาตงหลกในประเทศจนแลว ในระยะ ๕๐๐ ปแรก ตองอาศยการถายทอดพระธรรมวนยจากภกษชาวตาง ประเทศ ในการถายทอดนนไดผานลามหลายปาก กวาจะออกมาเปน ภาษาจน กเปนธรรมดาอยเองทจะไดรบคาแปลทสมบรณทงอรรถและ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 204 ๒๐๔ พยญชนะไดยาก แมจะมภกษชาวตางชาตบางรปรอบรในภาษาจนอยางด อาทเชน พระกมารชพ ซงเปนชาวอนเดยแควนกาศมระ ทานผนนบ วาเปนตวอยางอนดยงของนกแปลพระไตรปฎกจากภาษาสนสกฤตสภาษา จน เพราะวาทานไมตองอาศยลาม เนองจากทานมความรแตกฉานใน วรรณคดจนมาดแลว ผลงานแปลและรจนาของทานผนคอ พระสตรและ ปกรณพเศษจานวนมาก รวมทงอรรถกถาทสาคญของฝายมหายานทงหมด ไดแปลโดยใชสานวนทางกวอนไพเราะในภาษาจน นอกจกทานผนแลว เรายงไมพบนกแปลคมภรรปใดทเชยวชาญทงดานสนสกฤต และภาษาจน ในตวคนๆ เดยว ดงนนจงเปนเรองเราใจใหภกษจน เกดความมงมน อยางแรงกลา ทจะจารกไปศกษาพระธรรมวนยในประเทศอนเดยเสยเอง และภกษจนรปแรกทไปสอนเดยสาเรจคอ ภกษฟาเหยน ซงมชวตใน ศตวรรษท ๙ กอนหนาทานเฮยงจง ๒๐๐ ป ฟาเหยนไดไปอนเดยใน สมยราชวงศคปตะรงเรอง และไดกลบมาตภมพรอมกบคมภรจานวน รอยปกรณ แตทานผนไมใชนกอกษรศาสตร ผลงานททานแปลจง เปนผลงานเลกนอย สมยถดจากนนไดมภกษจนอกจานวนมาก นบ จานวนรอยๆ ทเดนทางไปแดนพทธภม แตสวนใหญไปสนชวต ในทามกลางการเดนทาง เพราะการคมนาคมระหวางจนกบอนเดย ครงกระโนนมทางอย ๔ สายดวยกน คอ ๑. เดนทางจากจนเหนอ ขามทะเลทรายโกบในมองโกเลย ผานเตอรกสถาน เลยบทะเลสาบอสสกกน เขาอาฟฆานสตาน ขาม ทวเขาฮนดกฏ เขาสลมแมนาสนธ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 205 ๒๐๕ ๒. ออกจากจนเหนอ ไปตามหบเขาเทยนซาน ขามทะเลทราย ตะกลามากน ขามทราบสงปามร ทวเขาการาโกรม หรอหมาลยนอย เขาสอนเดยทางแควนกาศมระ ๓. ออกจากจนทางมณฑลเสฉวน ผานประเทศธเบต ขามทว เขาหมาลย สอนเดยทางประเทศเนปาล ๔. ลงเรอททาเมองกวางตง เลยบฝงทะเลญวน ขามอาวไทย ผานภเขา ๓๐๐ ยอด ขนบกทเมองไทรบร แลวลงเรอผานชองแคบ มะละกาเขาสมหาสมทรอนเดย ไปขนฝงเมองตามรลปต ในแควน กาลงครฐ เสนทางทง ๔ สายน ๓ สายแรกเปนทางบก ตองผจญกบ ความทรกนดาร และความหนาวเยน สายท ๔ กตองผจญกบมรสมราย ในทะเล เพราะฉะนน กวจนในครงนนจงเขยนโคลงวา "ขอเจย เซงแปะ คยบอจบ เอาเจยองใจ จยเจยลง" แปลวา "ในยามไปส มจานวนนบรอยๆ ครนยามกลบเลา กเหลอไมถงสบ บคคลผอยภายหลงไฉนเลยจะทราบถงความยากลาบาก ของผทไปกอน" ในจานวนนกธดงคจนเหลาน ทานสมณะเฮยงจงเปนผมชอเสยง ทสด ทานเกดในสกลแซตง เปนบตรคนสดทอง มพสาวคนหนง พชายอปสมบทอยในวดแจงโควย ตวทานเฮยงจงเองไดบรรพชาเปน สามเณรเปนหางนาคหลวง และไดเรยนพระธรรมวนยแตกฉานจนเปน นกเทศกทลอชอ เมออปสมบทแลวทานสลดใจ ในขอทมเถยงววาท

ประวตพทธ(๑) - หนาท 206 ๒๐๖ ของบรรดาคณาจนในยคนน เกยวกบปญหาทางพทธปรชญาตางๆ บางสานกกสอนวา นพพานเปนภาวะ บางสานกกสอนวา นพพานเปน อภาวะเปนอาท ประกอบทงอปกรณในทางคนควาศกษา ยงมไม สมบรณ ทานเฮยงจงจงผกจตมงจะไปอนเดย เพอแสวงหาความรมาตด ขอกงขาเหลาน ในชนแรกมเพอนสหธรรมกทจะรวมจารกกบทานหลายสบรป จดเปนคณะ แตบงเอญรฐบาลจนออกกฎหมายวา หามคนในประเทศ ออกนอกพรมแดน คณะจารกจงสลายตวไป คงมแตทานเฮยงจงรป เดยว การเดนทางนจงตองกระทาอยางลกลอบ คอเลอกเดนเฉพาะเวลา กลางคน จนกระทงพนชายแดนเขาสทะเลทราย ทะเลทรายนคอทะเล ทรายโกบซงทานเขยนในบนทกวา "เบองบนไมมสตวมปก เบองลางไมม สตวเลอยคลาน" ทานรอนแรมไปในทะเลทรายผเดยว พรอมกบมาคชพ ตวหนง วนหนงทานทาถงนาพลดตกหกไป ถาไมมนากตองตาย แตทาน กใจเดดเดยว มงหนาเดนทางตอไป และตองอดนาอยถง ๗ วน จงไดพบ บอนา เมอขามทะเลทรายแลวกมาถงประเทศเกาเชยง กษตรยใน ประเทศนเลอมใสทานมาก ขอใหทานรบตาแหนงสงฆราช ทานกไมรบ กษตรยไดขอสญญาทานวา เมอจบการศกษาแลวใหมาแวะประเทศน ๓ ป แลวทรงปฏญาณรวมเปนภราดากบทาน ทรงประทานอปการะเปน อเนกในการเดนทางตอไป ตอนทจะขามภเขาหมาลยนอยหรอการาโกรม ทานบนทกสถานการณวา "เขานาแขงแลลดหลน ชนละลว หมะปลว ปวนปนตงพนล" ตองใชเวลา ๑ สปดาหจงขามเขาสาเรจ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 207 ๒๐๗ แลวจงบรรลถงลมแมนาสนธ ทานเฮยงจงไดจารกไปพกอยใน นาลนทา ๕ ป เปนศษยพเศษของทานอธการบดศลภทร ในระหวางนน มนกปราชญในลทธโลกายตะ (วตถนยม) มาทาโตวาทกบคณะอาจารย แหงนาลนทา ทางมหาวทยาลยจงสงทานเฮยงจงไปเปนผโต ปรากฏวาได รบชยชนะ กลบใจนกปรชญาผนนใหมาเปนสาวกได เกยรตคณของทาน จงโดงดงไปทวอนเดยทง ๕ ภาค จนไดรบสมญาวา ไมหายานเทวคร" ตอมาทานเฮยงจงไดเดนทางไปบชาพทธปชนยสถานตางๆ ทว อนเดย ในระหวางลองเรอมาตามลานาคงคา มพวกโจรซงนบถอทรคา- เทวมาปลน โจรพวกนไดจบทานเปนเชลยจะฆาบชายญเจาแม แตดวย บคลกลกษณะและอานาจลลบบางอยาง ทาใหโจรพวกนในทสดไมกลา ฆาทาน และเมอไดรบโอวาทจากทานแลวกทงอาวธกลบใจเปนสาธชน หมด ในเวลานนพระเจาศลาทตยกาลงเรองพระเดชานภาพอยในอนเดย เมอทราบกตตคณของทานแลว จงสงคณะทตมานมนตใหไปยงเมอง กนยากพชะ ในขณะเดยวกนกษตรยแหงแควนกามรป คอพระเจาภาส- กรวรมน กมความเลอมใสในตวทานเฮยงจง สงคณะทตมานมนตทานท นาลนทาพรอมกนเลยเปนเหตใหทานยากทจะตดสนใจ จะไปกบฝายใด และแลวการขดใจระหวางกษตรยสองพระองคนกเกดขน เพราะทงสอง พระองคปรารถนาจะไดตวทานเฮยงจงกอน พระเจาภาสกรรบสงวา ถา ทานเฮยงจงมายงนครของพระองคกอน พระองคจะสรางวดจานวน ๑๐๐ วดฉลอง และรบสงขมขพระเจาศลาทตยทานองวาจะเอาศรษะของ ขาพเจาไปกอนทจะไดตวทานเฮยงจงไป พระเจาศลาทตยเพงเสดจกลบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 208 ๒๐๘ จากศกทางภาคใต มจตรงคโยธาพรกพรอมอยในขณะนน จงตรสสนอง ดวยความกรวกราดวา ดแลว ถากระนนเรากใครจะทศนาศรษะกษตรย แหงกามรป ผลสดทายเมอพระเจาภาสกรเหนพระเจาศลาทตยผมกาลง เหนอกวาจะเอาจรง พระองคกยอมลดทฏฐมานะ เสดจมาเฝาพระเจา ศลาทตยเสยเอง และทานเฮยงจงกไดมาเฝาพระเจาศลาทตยในพลบ พลาบนรมฝงแมนายมนา ตอมาพระเจาศลาทตยไดประกอบพธบาเพญ มหาทานบรจาคขนททานาเมองประยาคะ (บรเวณเมองอลลาฮบดใน ปจจบนน) นมนตทานเฮยงจงแสดงพระธรรมเทศนาตลอดพธงาน ทาน เฮยงจงไดประกาศทาโตวาท กบบรรดาพราหมณ อาชวก นครนถ ปรพาชก และพวกคณาจารยในนกายพทธศาสนาตางๆ ๑๘ นกาย กาหนดเขตในเวลา ๑๕ วน ปรากฏวา ไมมผใดผหนงกลาเสนอตน ออกมาโตวาทดวย เมอทานดารจะกลบมาตภม พระเจาศลาทตยยนดจะ จดเรอรบไปสงทางทะเล แตทานเฮยงจงไดปฏเสธเพราะมสญญากบเจา ครองนครเกาเชยงไว ทานจงเดนทางกลบทางบกเมอไปถงเตอรกสตาน ไดทราบขาววา กษตรยเกาเชยงองคกอนสนพระชนมเสยแลว ทานจง หมดขอผกมด รบเดนทางกลบประเทศจน เมอมาถงพรมแดน ทาน ไดถวายหนงสอขอลกะโทษตอจกรพรรดจน ทเมอ ๑๕ ปกอนน ทาน ละเมดพระราชโองการลอบออกนอกประเทศ พระเจาถงไทจงมหาราช ทรงปตโสมนสโปรดใหพระเจาอาจดขบวนเกยรตยศไปรบทานเฮยงจง ในฐานะทเปนบรษอาชาไนยของชาต ในวนทขบวนเขาสนครเชยงอาน รบสงใหราษฎรทกบานเรอนทขบวนผานตงโตะบชาหนาบาน แลวโปรด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 209 ๒๐๙ ใหทานเฮยงจงไปสานกอยวดฮงฮกย ทานเฮยงจงไดนาธรรมคมภรกวาพนปกรณมาดวย นอกจากน มพระพทธรปและพระบรมธาตชนดตางๆ เมอทานเฮยงจงไดเฝาพระ ถงไทจง ทรงรบสงลองใจทานเฮยงจงวา ขอใหสกออกมารบราชการจะ แตงตงใหเปนเสนาบด ทานกปฏเสธวา จะขอฉลองพระคณในเพศ สมณะตอไป พระเจาถงไทจงจงรบสงใหทานเฮยงจงมาเปนคสนทนาใน เวลาคาเนองๆ รบสงวา ขาฯ มารจกทานอาจารยกเมอเขาปจฉมวย แลว เสยดายนก จะไมมโอกาสยนยาวอยรวมมอกบทานอาจารยทะน- บารงพทธศาสนา แมแตในเวลาเสดจไปในราชการสงคราม กรบสงให ทานอาจารยโดยเสดจดวย แตทานทลปฏเสธวา พระภกษจะไปแรมคน ในสมรภมไมไดผดพระวนย เมอพระเจาถงไทจงสวรรคตแลว โอรสคอ พระเจาถงเกาจงไดเสวยราชย พระองคไดอทศพระราชวงเดมสรางเปน วดใหชอวา ไต ชอ อง ย ผมหาการณคณาราม) นมนตทานเฮยงจง มาเปนเจาอาวาส ในสมยนทานเฮยงจงจงมเวลาเปนของตวเอง ได ทมเทชวตในบนปลายแปลคมภรทเชญมาแตอนเดยออกสภาษาจน รวมทงหมด ๗๔ ปกรณ เปนจานวนลานพนกวาผก นบวาในบรรดา นกแปลพระคมภรนนทานทางานมากทสด และทานไดแปลคมภร เตา เตกเกง ของเหลาจอออกเปนภาษาสนสกฤตสงไปใหชาวอนเดยอาน ใน ปอาย ๖๔ ทานอาพาธลง และกอนจะดบขนธไดมคาสงแกลกศษยวา "ทานเปนพระขอใหตายอยางพระ หามจดงานศพเอกเกรกเปลองเงน ของชาวบาน ใหเอาเสอเกาๆ หอศพทานไปฝงกพอ" แตเมอทานดบ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 210 ๒๑๐ ขนธไปแลว ทางราชการไมยอมใหจดงานศพงายๆ อยางน พระเจาถง เกาจงเอง เมอรขาววาทานจากไปเสยแลว กทรงพระกนแสงตรววา "ดวง มณของชาตไดแตกไปเสยแลว" ใหหยดราชการ ๓ วน ไวทกขหมดทง ประเทศ ในวนทมรฐพธฝงศพทาน มประชาชนมาในงาน ๒ ลานคน ทานเฮยงจงจงสมกบเปนมหาบรษรฐคนหนงในประวตศาสตรพทธ ศาสนา ยากทจะหาผหนงผใดมาเทยบเทาได ผลไดจากงานของทานเฮยงจง วรรณคดพทธศาสนาของจน ไดบรรลถงชนสมบรณในสมย ของทานเฮยงจงน เพราะตวของทานเปนผแตกฉานในภาษาสนสกฤต จนถงขนาดแตงเปนตาราได ดงนนบรรดาคมภรททานแปลออกมาจงถก ตองทงในดานอรรถและพยญชนะ เมอเรวๆ นมผพบตนฉบบใบลาน ภาษาสนสกฤตเรอง "สทธรรมปณฑกสตร" นกปราชญทางภาษา สนสกฤตของญปนคดจะแปลเปนภาษาจนใหม แตเมอสอบดกบฉบบ แปลของทานเฮยงจง นกปราชญญปนกรสกวา ตนจะแปลใหดกวานน ไมไดแลว ปกรณททานเฮยงจงไดแปลออกมาทสาคญทสดคอไดแปล อภธรรมปฎกของนกายสรวาสตวาทหมด นอกจากนกไดแปลมหปรช- ญาปารมตาสตร ซงเปนผกลานกวา ๒๐๐ ผก โยคาจารภมศาสตรซงเปน หนงสอกวารอยผกขนไปทงนน นอกจากนทานยงไดถายทอดความคด นกายมหายานฝายวชญาณวาทสาขาของทานธมมปาละ แหงมหาวทยาลย นาลนทาในหนงสอชอ "วชญานมาตราสทธศาสตร" ทานไดเปนผถาย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 211 ๒๑๑ ทอดตรรกวทยาในพทธศาสนาของทานทนนาค ในหนงสอชอ "เหต วทยาทวารตรรกศาสตร" ชาวจนจงรจกตรรกวทยาแบบอนเดยในสมยน ศษยของทานเฮยงจงรปหนงชอ ทานสมณะกยกไดเขยนฎกาอธบาย บรรดาผลงานสาคญทงหมดของอาจารยตน ฎกาเหลานเปนวรรณคดจน ชนสงการศกษาของคณะสงฆในยคนน จดวาเปนยคทองไมมยคใดเปรยบ ได ศษยเอกของทานเฮยงจง คอ ทานสมณะกยก ไดประมวลคาฎกางาน แปลชนสาคญของทานเฮยงจงไวหมด ฎกาเหลานไดทาใหเกดนกายใหม ขนในประเทศจน นกายนมชอวา "ฮวบเซยงจง" แปลวานกายธรรม- ลกษณะ แตเนองจากลกษณะของนกายนหนกไปในทางศกษาอภธรรม จงไมคอยจะถกอธยาศยของนกปราชญจน ซงเปนพวกชอบคดในทาง รวบรดมากกวาในการแบงแยกสภาวธรรมซบซอน อยางแบบอภธรรม เพราะฉะนน เมอสนราชวงศถงแลว นกายธรรมลกษณะกพลอยเสอม สญไปดวย. สมณะอจง ในตอนกลางราชวงศถง ไดมสตรขนครองราชย สตรผนนคอ พระนางบเชกเทยน ซงมลลาของชวตละมายคลายกบ พระนางคทธรน มหาราชนแหงรสเซยซงมชอเสยง ทงในทางเสอมเสย และทางเกยรตคณ พรอมกนไป พระนางบเชกเทยนเดมถกสงมาเปนสนมของพระเจาถงไท จง แตแลวกไปรกกบพระราชโอรส และถกเหตการณบงคบใหไปบวช เปนภกษณ ตอมาเมอพระยพราชเสวยราชยเปนกษตรยคอพระเจาถงเกา- จง กโปรดใหสกนางภกษณรปนมาตงใหเปนมเหส เมอพระเจาถงเกาจง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 212 ๒๑๒ สวรรคตแลว โอรสของพระนางไดเปนกษตรยอยระยะหนง แตแลวพระ นางกถอดโอรสเสย ตงตนเปนจกรพรรดน ชวตของพระองคอาจ ฟงเฟอในกามคณ เชนเดยวกบพระนางคทธรน แตในดานประเทศชาต และศาสนา พระนางปเชกเทยน ไดปกครองประเทศชาตอยางดทสด และไดทรงอปถมภพระพทธศาสนาอยางมากทสด ทรงยงยนอยในราช- บลลงกจนกระทงพระชนมายกวา ๘๐ จงถกพวกขนพลทารฐประหาร ยกพระราชโอรสของพระนางขนเปนกษตรยใหม รชกาลพระนางนเองท ไดเกดคณาจารยสาคญขนคอสมณะอจง สมณะอจงเปนชาวเหนอ เปนผ ฝกใฝในวนยปฎกมากเปนพเศษ ทานรสกอนาถใจในความยอหยอน ทางพระวนยของคณะสงฆจน จงตงจตหมายจะไปอนเดย เพอศกษาวนย โดยเฉพาะ การไปอนเดยครงน ทานเลอกไปทางเรอ คอมาลงเรอทเมอง กวางตง เลยบฝงทะเลญวนผานอาวไทย แลวทานมาขนบกทอาณาจกร ศรวชย พกศกษาวชาสนสกฤต ๔ ปทน แลวจงเดนทางตอไปอนเดย ขนยงเมองตามรลปต ทานทองเทยวอยในเมองอนเดยเปนเวลาชานาน ถง ๒๙ ป เมอกลบเมองจนอายกวา ๕๐ แลว พระนางบเชกเทยนไดเปน โยมอปฏฐาก ทานสมณะอจงไดแปลวนยปฎกของนกายสรวาสตวาททง หมด และไดเขยนบนทกการเดนทาง ซงใหรายละเอยดเกยวกบภาวะ ความเปนอยของประชาชนในแถบถนเอเชยอาคเนยไวอยางละเอยด ทานกลาวถงอาณาจกรทวาราวด ในลมแมนาเจาพระยาอาณาจกรฟนน หรอพนม อาณาจกรจามปา และอาณาจกรศรวชย ทานกลาวถงธรรมเนยม หลายอยาง ซงทกวนน ชาวปกษใตยงทากนอย เชนกลาวถงวธชกพระ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 213 ๒๑๓ การทานาตาลแวน ทานบอกวา ทอาณาจกรศรวชย การปฏบตพระวนยของพระสงฆ เครงครดเหมอนอนเดย เพราะฉะนนถาพระจนรปใดจะไปอนเดย สมณะ อจงแนะนาวา ทางทดควรมาอยทศรวชยกอน เพอเปนการเตรยมตว อจงไดถงมรณภาพเมออาย ๘๐ เศษ พระนางบเชกเทยน ไดสถาปนา ทานเปนมหารฐคร

ประวตพทธ(๑) - หนาท 214 ๒๑๔ บทท ๘ พระพทธศาสนาในประเทศจน ตอน ๒ นกายพทธศาสนาจนแท เมอพระพทธศาสนา เขาไปเจรญในประเทศจนแลว คณาจารย จนไดยอยธรรมะโดยเอาความรสกนกคดอนเปนพนฐานของจนมาอธบาย ตงเปนสานกนกายตางๆ ขน มลกษณะผดไปจากนกายอนเดย นกาย ทเกดขนในเมองจนแทๆ คอนกายสทธรรมปณฑรก (เทยนไท), นกายธยาน (เซน) นกายอวตมสกะ (ฮวเงยมจง) นกายสขาวด (เจง- โทวจง) นกายสทธรรมปณฑรก (เทยนไทจง) นกายเทยนไท ผใหตนกาเนดคอ คณาจารยตเจย สานกวด กกเชงย บนภเขาเทยนไท ดงนนจงเอาชอภเขา มาตงเปนชอนกาย คณาจารยตเจย มชวตในศตวรรษท ๑๒ นกายนคอ สทธรรมปณฑรก- สตร เปนหลกของนกาย โดยแบงพทธวจนะออกเปน ๕ สมย เรยกวา "โหงวซพวนกา" คอ:- ๑) ปฐมกาล เมอพระศาสดาตรสรแลวใหมๆ พระองคไดเทศนา พทธาวตมสกมหาไวปลยสตร (ไต ฮวง กวง ฮว เงยม เกง) แกบรรดา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 215 ๒๑๕ พระโพธสตว และทวยเทพ ๒) ทตยกาล พระศาสดามาปรารภวา พระธรรมในสมยแรก ลกซงนก ยากทผอนทรยไมแกกลาพอจะเขาถง พระองคจงผอนแสดง ใหงายลง มอรยสจ ๔ ยคนทรงแสดงธรรมโปรดพวกหนยาน ๓) ตตยกาล พระศาสดาทรงเลงเหนวา บรรดาพระสาวกสวน หนงยงเขาใจผดวา มแตธรรมฝายหนยานเทานน พระองคจงทรงแสดง ธรรมฝายมหายาน เลอนภมพระสาวกขน อาทเชน ทรงแสดงไวปลยสตร สรางคมสมาธสตร ศรมาลาเทวสงหนาทสตร ตถาคตคพภสตร เปนตน ๔) จตตถกาล พระศาสดามาตระหนกวา บรรดาพระสาวก ซงฟงธรรมมา ๓ ยคนน บางสวนยงเขาใจผดวา สภาวธรรม มอย เปนอย พระองคจงทรงแสดงธรรมเพอปลดเปลองความเขาใจผดน คอ แสดงมหาปรชญาปารมตาสตร ๕) ปญจมกาล เปนเวลาปจฉมโพธกาลแลว พระองคไดทรงเปด เผยความลลบสดยอดแกพระสาวกทงปวง โดยแสดงสทธรรมปณฑรก สตร รวมตรยาน เปนเอกยาน คอ ไมมสาวกยาน ปจเจกโพธยาน โพธสตวยาน แตมของแทอยยานเดยว เรยกวา "พทธยาน" เทานน เปนการรวมมหายานและหนยาน นกายเทยนไทจงคยวา นกายของตนไดกาธรรมสดยอดของพทธ- ศาสนาไว เพราะใชสทธรรมปณฑรกสตร เปนหลกนกาย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 216 ๒๑๖ คณาจารยตเจย สอนวา สงสมบรณของจกรภพ กคอพทธ- ภาวะ สงสมบรณนแบงออกเปน ๑๐ ธาต คอ:-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 217 ๒๑๗ ทง ๑๐ ธาตน อยในเอกจตดวงเดยว และทง ๑๐ ธาตน ตองมอยประจาทกๆ บคคล ตงแตพระอรยลงมาบคคลมชนภมแตกตาง กน กเปนเพราะธาตทง ๑๐ ธาตใดธาตหนง สาแดงปรากฏการณ เดนเหนออก ๙ ธาต โดยนยเดยวกน พระอรยบคคลกมสาวกธาตออกหนา เหนอธาตอน และธาตอนเหลานนคงมอยในขนธสนดานของทาน ยก ตวอยางเชน นรกธาต ถาถอตามนกายเทยนไทแลว พระอรหนตกยงม แตทวาไมกาเรบขนมา ไมมพษสงใดๆ ขนมาได มตดงกลาวนถกพวก มหายานนกายอนคดคาน แตนกายเทยนไทยนยนเชนนน เรยกวา "จ ฮด ป ตวน แซ อก" แปลวา "พระพทธทงหลายกยงไมละอกศลภาวะ เพราะอกศลภาวะเปนธมมฐตธรรมนยาม เพยงแตไมกาเรบอกตลอด ไป" นกายสขาวด (เจงโทวจง) ผเปนตนนกายชอ คณาจารยฮยเอยง มชวตอยในสมยราชวงศ จน ในราวศตวรรษท ๙ ตงสานกอยบนภเขาลซว บนภเขาขดสระ ใหญ ปลกดอกบวขาวเตมสระ คณาจารยฮยเอยงพรอมทงสาวกหลาย พนคนนงสวดมนตหนาสระน สมมตวา สระนเปนสระทพยในแดนสขา- วด ซงทานตงจตปรารถนาจะไปเกด นกายททานตงขนในชนแรก ได อาศยขอความในพระสตรชอ "พทธธยานสาครสตร" (กวง ฮก ซา หมวย ไฮ จง) คอเพงจตถงพระอมตาภะพทธเจาเปนอารมณ ตอมาใน สมยราชวงศถง คณาจารยชานเตา จงไดวางระเบยบแบบแผนของนกาย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 218 ๒๑๘ และถอเอาพระสตรอก ๓ สตรเปนหวใจ คอ ๑. มหาสขาวดยหสตร (ไดออนทอฮดเกง) ๒. จลลสขาวดวยหสตร (ออนทอเกง) ๓. อมตายรธยานสตร (กวงบอเหลยงสงเกง) ๓ พระสตรน มเนอความโดยยอๆ ดงน สตรท ๑ เลาถงอดตประวตของพระอมตาภะพทธะ เปนนทาน กถาเมอพระองคยงคงเสวยพระชาตเปนภกษธรรมกร ไดตงมลปณธาน เฉพาะพระพกตรโบราณพทธเจา รวมทงหมด ๔๒ ขอ พระสตรท ๒ เปนสนตเกนทาน กลาวถงพระศากยมนพทธเจา ตรสแสดงแกพระสารบตร ถงสขาวดโลกธาต ซงประดบดวยคณสมบต ดงตอไปน ๑. สขาวดโลกธาต สาเรจขนดวยพทธบารมของพระอมตาภะ ๒. สขาวดน อยหางจากโลกของเราไปทางประจมทศ ผาน โลกธาตอกแสนโกฏกถง ๓. ในสขาวดนน เปนสวรรณปฐพ มสระโบกขรณ อดม ดวยบงกช บณฑรก ปทมอบล สณฐานโตเทาดมเกวยน บนฝงสระ มตนตาลขน ๗ แถว ประดบดวยตาขายกระดงทอง ในยามเมอลมโชย มาออนๆ เสยงกระดงทองเหลานน กบนลอขนอยางไพเราะจบใจ ๔. ในสขาวด มวหคชาตนานาพนธ อาทเชน มยร โกญจา โกกลา เปนอาท นกเหลานเปนสงเนรมต สงเสยงรองเปนเสยงประกาศ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘

ประวตพทธ(๑) - หนาท 219 ๒๑๙ ๕. ประชาชนในสขาวด ลวนเปนโอปปาตกะ เกดผดขนใน ดอกบว ไมมทกขกาย ทกขใจใดๆ มอายประมาณไมได ๖. พระอมตาภะพรอมดวยพระโพธสตวบรวารยงคงประทบอย ทนนแสดงธรรม มพระชนมายไมมประมาณ ๗. สตวใดๆ หากปรารถนาจะไปเกดในสขาวดไซร กตอง อบรมอนทรยคอ กศล และตองราลกถงพระอมตาภะอยเสมอ โดยจต เปนสมาธแนวแนชววนหนงหรอ ๗ วน ๘. ผใดทบาเพญตนเชนน แมโอกาสจะใหราลกถงพระอมตาภะ ชว ๑๐ ขณะจตกรบรองวาจะตองอบตในสขาวด ผนนจะรกาหนดกาล กรยาของตน จะไมเกดวปฏสารใดๆ พระอมตาภะหรอโพธสตว บรษทจะมารบเขาไปเกด ๙. ครนไปเกดแลว ชอวา เขาสอนวตนภม คอไมเสอมลง ไปสภมเบองตาอกแลว เทยงตอความตรสร ๑๐. พระศากยมนพทธเจา จงตรสชกชวนใหชนทงหลาย เมอ สดบองคคณอนประเสรฐของสขาวดเชนนน จงสมควรทจะตงจตปณธาน ใหไปเกดในแดนนน พระสตรท ๓ มเนอความวา พะนางเวเทห มเหสของพระ เจาพมพสาร โทมนสในปตฆาตกรรมของพระโอรส ไมมความปรารถนา จะเกดในโลกมนษยอนโสมมนตอไปอก พะนางไดวงวอนขอใหพระ ศาสดาแสดงโลกธาตอนๆ ในแสนโกฏจกรวาลแกพระนาง เพอทพระ นางจะเลอกโลกธาตทดๆ ไปเกด โลกมนษยนเรยกกนวา สหโลกธาต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 220 ๒๒๐ ประกอบดวยความเสอมคอความเสอมเพราะกลป ความเสอมเพราะทฐ ความเสอมเพราะกเลส ความเสอมเพราะสตว และความเสอมเพราะ ชวต พระศาสดาจงไดแสดงพทธาภนหาร บนดาลใหโลกธาตในแสน โกฏจกรวาลมาปรากฏเฉพาะพระนาง ในทสดพระนางจงเลอกเอาสขา- วดเปนแดนเกด และพระศาสดาไดแสดงขอปฏบตในกมมฏฐาน ๑๖ ประการสาหรบไปเกดในสขาวดดวย นกายสขาวด จงเปนนกายสาหรบสามญชนงายๆ ทวไป ไม มหลกอภปรชญาทตองคดมาก มแตทางภกตอนทจรง พทธศาสนานน ทางพนทกข ตองพนโดยทางชญานมารค ไมใชทางภกตมารค ทาง หลกนศาสนาพราหมณเปนผประดษฐขนเพอขมพทธศาสนา เพราะเปน ทางทใหสามญชนเขาถงงาย คอสอนใหภกดในพระเจาอยางเดยวกพน ทกขได ไมตองอธบายเหตผลใดๆ ทงนน แมในภควทคตากสนบ- สนนเรองภกตมารค การทศาสนาพราหมณปรบปรงลทธภตมารคเชนน จงเปนการ ดงประชาชนทไมใชปญญาชนเขามานบถอมาก ชาวพทธมหายานจง จาเปนตองปรบปรงลทธตอสกบพราหมณ จงไดเกดภกตมารคขนใน พทธศาสนา และแสดงออกในรปของนกายสขาวด ซงมามกาเนดเปน นกายเอกเทศในประเทศจน คณาจารยชานเตาไดสรปหวใจของนกาย สขาวด ๓ ขอคอ : ๑. สง แปลวา ความเชอ ตองปลกศรทธาอยางซาบซงใน องคพระอมตาภะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 221 ๒๒๑ ๒. งวง แปลวา ตงปณธานอธษฐานเพอไปเกดในสขาวดอยาง แนวแน ๓. เหง คอปฏบตกายวาจาใจ ใหอยในกศลธรรม โดยเฉพาะ การเปลงคาบชาพระอมตากะวา "นโม อมตาภาย พทธาย" ภาษา จนวา "นมบ ออน ทอฮด" ภาษาญปนวา "นมบ อมดา บตส" ภาษาญวนวา "นามโบ อายดา เผก" ขอภาวนานจะตองเลาบนวนละ หลายๆ หน ยงมากยงด วธภาวนามการนบลกประคา ประคาเมดหนง ตอภาวนาบทหนง เมอเปรยบกบคตธรรมในเถรวาทแลวขอปฏบตใน นกายสขาวด จงเปนการเจรญสมถภาวนา แบบหนงทาจตใหสงบได นกายมนตรยาน นกายนมลกษณะพเศษแปลกวาพระพทธศาสนาอนๆ ทงนเพราะ รบเอาพธกรรมและอาถรรพเวทของพราหมณเขามาสงสอนดวย มชอ เรยกนกายนหลายชอดวยกน เชน พทธตนตรยาน รหสยาน คยหะยานและวชรยาน ชนแรกคงเปนสวนหนงของลทธมหายาน ครน มาในราวพทธศตวรรษท ๑๐ นกายนประกาศตนเปนอสระตางหากเรยก พวกมหานกายเดมวา พวกเปดเผย เรยกพวกตนเองวา พวกลกลบ กลาวกนวา หลกธรรมของนกายน เทศนาเปดเปดเผยโดยพระไวโรจน- พทธเจา ภายหลงพระวชรสตวโพธสตวไดเกบรวมหลกธรรมทงหมด บรรจเขาไวในพระเจดยเหลกแหงอนเดยภาคใต ตอมานาคารชนได รบอภเษกจากพระวชรสตว และเปดกรพระธรรมอนลกลบนออกเทยว สงสอนแกประชาชน นาคารชนไดถายทอดใหแกสานศษยคนหนงชอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 222 ๒๒๒ นาคโพธ ซงกลาวกนมอายยนถง ๗๐๐ ป ตอมานาคโพธไดจารกมา สเกาะสงหล ทานไดถายทอดใหแกศภกรสงหะและวชรโพธ ศภกรสง- หะจารกมาประเทศจนในแผนดนพระเจาถงเฮยงจง ราวพทธศตวรรษ ท ๑๒ และเรมแปลพระสตรของมนตรยานทสาคญๆ ออกมา พรอม ทงเปดมณฑลบชาอภเษกใหแกประชาชนอกดวย ฝายวชรโพธไดมา ประเทศจนพรอมดวยศษยคนหนงชอวา อโมฆวชระ ทานทงสองได สถานปนามณฑลพธอภเษกในนครเชยงอาน ศษยของอโมหวชระคน หนงชอวาเอกเหง เปนเจาอาวาสวดแชเลงย ครงนนประเทศญปนม สมณะรปหนงชอวา ฮกายเปนผมวรยะอตสาหะในการศกษาพระธรรม วนยมาก คราวหนงมนมตมาปรากฏบอกใหทานเดนทางมาศกษาใน ประเทศจน ฮกายจงออกเดนทางอาศยเรอของราชทตญปนทจะมาประ- เทศจน พรอมกนกนนนมสมณะอกรปหนง ชอวา เดงกโย กออกทาง มารวมกนแตลงเรอคนละลา ปรากฏวาทงสองทานบรรลถงประเทศจน เดงกโยไปศกษาปรชญานกายเทยนไท สวนฮกายนนไปศกษา ณ วด แชเลงย ไดรบมนตราภเษกจากทานคณาจารยฮยกวย และไดรบเครอง มณฑลบชาครบชด พรอมทงตารบตาราอกเปนอนมาก เมอกลบประ- เทศญปนไดทลขอพระบรมราชานญาตจากสมเดจพระเจาจกรพรรด ตง สานกแผลทธบนภเขาโกยาซานสาเรจเปนนกายมนตรยานญปนขน และ ทานไดทาพธขอฝน รกษาโรคขบผ ประจกษความศกดสทธ ไดรบ ความยกยองจากรฐบาลในฐานะรฐครโกโบไดฉ พงทราบวา ลทธ มนตรยานในจนและญปนไมสแตกตางกบมนตรยานของธเบตเทาใดนก

ประวตพทธ(๑) - หนาท 223 ๒๒๓ แตมนตรยานของธเบตพศดารกวา เพราะมอาจารยจากมหาวทยาลย นาลนทา มหาวทยาลยวกรมศลา มหาวทยาลยโอทนตบร เชน ศานต- รกษต ครปทมสมภพ กมลศลา อตศะ นาเขาไปเผยแผโดยตรงมนตร- ยานแบบท ๓ คอลทธกาลจกร หามในญปนไม เฉพาะในประเทศจน เมอสนราชวงศถงแลว นกายมนตรยาน กเสอมโทรมลง ตกถงสมยราชวงศหงวน พระเจาหงวนสโจวฮองเต หรอกบไลขาน ทรงเลอมใสพทธตนตรยานแบบธเบต ตงภกษรปหนง ชอวา ฟาซอปา ใหเปนอภรฐคร มนตรยานแบบธเบตจงเจรญใน ประเทศจน แตราชวงศหงวนอายสน ยงยนไมถง ๑๐๐ ปกถกลมลง มนตรยานจงเสอมลงอกวาระหนง มาถงสมยพวกแมนจปกครองจน พวกแมนจนบถอลทธลามะ มนตรยานจงรงเรองขนอก มาเสอมโทรม เมอสนราชบลลงกแมนจแลว. นกายนมหลกปรชญาและพธกรรม ดดแปลงจากลทธพราหมณ และชาวพนเมองในมณฑลเบงกอล หรอทเรยกวาแควนกามรป คตท เรยกวา รหสยาน แมจะเปนยานลกลบนนกดวยเหต ๔ ประการ คอ ๑. เพราะเปนความลกลบ ซงพระพทธเจาทงหลายซอนเรนเอาไว ไมทรงเปดเผยแกสาธารณะชน นอกจากบคคลผมปญญาสง ๒. เพราะธรรมชาตศพทสาเนยงตางๆ ในโลก แทจรงเปน พระธรรมเทศนาของพระไวโรจน แตปถชนไมสามารถจะทราบได ๓. เพราะพทธวจนะนน มอรรถรสทลกซง บางครงพระองค ตรสโดยโวหาร เชน ตรสวา ราคะ โทสะ และโมหะ เปนอรยมรรค

ประวตพทธ(๑) - หนาท 224 ๒๒๔ ถาเราจบฉวยตามโวหาร กผด ๔. เพราะการปฏบตเขาถงโพธนน ลาพงกาลงของตนไมพอ จะตอตานกเลสมารได จาตองพงอานภาพของพระพทธเจาและพระ- โพธสตวชวย ธารณ นกายนบางทเรยกวา ธารณนกาย ทงนเพราะถอการรายมนต เปนสาคญ มนตรตางๆ นนเรยกวา ธารณ เปนของพระพทธเจาบาง เปนของพระโพธสตวบาง เปนของทวยเทพบาง ประทานไวแกสตว โลกมมากมายนบไมถวน บางบทกยาว บางบทกสน ขนาดพยางคเดยว เชน คาวา "อง" ธารณเหลานมอานภาพขลงยงนก บางบททาใหผ เจรญมกเลสเบาบางลงได บางบทลางบาปกได ยกตวอยางธารณทสนๆ เชน "โอม มณ ปทเม หม" ซงเปนหวใจคาถาของพระอวโลกเตศโพธ- สตว นอกจากนการรายมนตยงมวการตางๆ เชน สวดเสยงอนดง เกอบเปนตวาด สาหรบใชขบภตผปศาจและมาร แมทสดเขยนธารณ ใสผนผา แลวจะไปแขวนไวทประตบาน คนเดนผานเขาออกกไดบญ เขยนทาเปนกงหนแลวปกไวบนหลงคาบาน ใหลมพดหมนอยทกวนทก คนกไดบญ ไดยนเขาสวดธารณกไดบญ มทระ มทระคอเครองหมายตางๆ ดวยนวมอทง ๑๐ นว หรออาการ อยางใดอยางหนง อนเปนเครองหมายประจาองคพระพทธเจาหรอพระ โพธสตว มทระเหลานมแบบตางๆ กน เชน สมาธมทระ ธรรมจกร-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 225 ๒๒๕ มทระ อภยมทระ วตรรกมทระ วชรมทระ ฯลฯ มนตรยานถอวา ผใดยงรปกายของตนใหมอาการสญลกษณดจอาการของพระแลวผนน เทากบไดเชญพระใหมาอยกบตน อภเษก นกายนถอวาการถายทอดคาสงสอนและพธกรรมนน จะตองได รบมอบจากอาจารยโดยตรง การรบมอบเรยกวามรธาภเษก อาจารย จะหลงนาพทธมนตลงบนศรษะผเปนศษย แลวประสทธประสาธนวชา ให การอภเษกนเทากบการครอบวชาใหนนเอง ผใดทไมไดรบการ ครอบจะลาเรยนลทธหรอประกอบโยคะกรรมใดๆ กตาม ชอวาเปนผ ลกธรรม แมพระโพธสตวผบาเพญบารมครบถวนแลว กตองผานการ อภเษกจากบรรดาพระพทธเจากอน มณฑลพธสาหรบการทามรธาภเษก นน กตองมมารวรอบขอบชด สวนผลานสงสอนเกดจากการรบอภเษก นนมประมาณมได อยาวาแตเปนผรบอภเษกเลย เพยงแตพาตวเขาไป ในเขตพธมณฑลเทานน อกศลโทษทงหลายในอดตกลปกดบสญหมด วชรธาตมณฑล นกายนสอนปรชญาวา พระไวโรจนะ เปนมลธาตของสากล จกรวาล ในอรรถกถาแหงไวโรจนสตรกลาววา ลกษณะอนแทจรง แหงรปกายและนามกายของปวงสตว มสภาวะเสมอดวยพระไวโรจน- พทธะ นกายนกคอกงหนงแหงปรชญาจตอมตวาทนนนเอง พระกาย ของไวโรจนะประกอบดวยมหาภตรปทง ๖ คอ ดน นา ไฟ ลม อากาศ และวญญาณ สตวทงปวงและวตถทงปวงกประกอบดวยธาต ๖ มหา-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 226 ๒๒๖ ภตรปทง ๕ ขางตนจดเปนฝายรปธรรม สวนวญญาณธาตจดเปนฝาย นามธรรมเปนอนหนงอนเดยวกบพระไวโรจนพทธะ คาวา มณฑล หมายถงความกลมรอบแหงองคไวโรจนะครอบ งาสรรพสงทงปวงอยภายใน พระไวโรจนะสาแดงมณฑลออกเปน ๑๒ มณฑลใหญ คอ วชรธาตมณฑล ซงเปนสญญลกษณทางปญญาอนแขงแกรงดจ เพชร ไมหวนไหวตออกศลธรรม เมอถอดออกเปนบคคลาธษฐานแลว มภาพดงน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 227 ๒๒๗ ยกตวอยาง ความหมายในมณฑลตางๆ เหลานเชน ในตรโลก- วชยมณฑล พระไวโรจนพทธเจาสาแดงแบงภาคเปนตรโลกวชยโพธสตว ทาเปนรปปฏมา ๓ พกตร ๖ กรบาง ๘ กรบาง พระบาทขางหนง เหยยบประทบพระศวะ อกขางหนงเหยยบพระทบพระอมา อธบาย ความโดยธรรมาธษฐานวา อบายโกศลวธทจะโปรดสตวมหลายทางทาง หนงใชพระคณอธบายเหตผลเลาโลมสรรพสตว อกทางหนงใชพระเดช อานาจบงคบ ดงตวอยางการปราบพระยามาร บางครงกตองใชวธ หนามยอกเอาหนามบง เพราะฉะนน พระพทธเจาจงแบงภาคเปนวชร- ธรมรปรางนากลว ดรายเพอใหพระยามารตกใจ เพราะฉะนนปฏมา ในลทธมนตรยาน จงมปางด ปางใจด ปางโกรธ และปางโกรธจดโดย ลาดบ คตนเพยบพรอมดวยลทธฮนดตนตระ เชนพระอศวร โดยปกต รปเทวดามลกษณะเมตตา แตเมออยในปางทเปนนายผ เรยกวาไภวระ หรอภเตศวร มลกษณะดราย มมาลยหวกะโหลกคลองและทองเทยวเปน ไปในปาชาผดบ หรอพระอมาภควดผเปนมเหษ เมออยในปางปกต กเปนรปเทพธดางดงาม แตเมออยในปรางปราบยกษ มพระนามวาทรคา มพระกายสดา ผมยาวประบา บางครงยาวจนถงหวเขา ๖ กร หรอ ๔ กร พระชวหาแลบมาถงพระอระ ทรงกปาลมาลย ชาวฮนดนบถอ พระแมทรคาปางนนก มเทวสถานสรางบชาเจาแมทวไปในอนเดย วธ การบชานน มการนาสตวมาสงเวยบชายญ สตวทนามาฆาม แพะ แกะ เปนตน บางคนศรทธาแกกลาถงกบสละเลอดของตนเองบชาเจาแมกม

ประวตพทธ(๑) - หนาท 228 ๒๒๘ คพภธาตมณฑล คพภธาตมณฑลน เปนสญลกษณแหงโพธจตของปวงสตว ซง เปนอนหนงอนเดยวกบพระไวโรจนพทธะ ถาถอดเปนบคลาธษฐาน เปนรปดอกบว ๘ กลบ ๑. ทสถตของพระไวโรจนพทธะ ๒. ทสถตของพระอมตาภาพทธะ ๓. ทสถตของพระอวโลกเตศวรโพธสตว ๔. ทสถตของพระทนทภเมฆนรโฆษพทธะ ๕. ทสถตของพระเมตไตรยโพธสตว ๖. ทสถตของพระรตนธวชพทธะ ๗. ทสถตของพระสมนตภทรโพธสตว ๘. ทสถตของพระมกตปษปราชาพทธะ ๙. ทสถตของพระมญชศรโพธสตว

ประวตพทธ(๑) - หนาท 229 ๒๒๙ ฝายมนตรยานถอวา สตวทงหลายอาจสามารถบรรลถงโพธดวย วธรกษาระบบ กาย วาจา ใจ ของตนใหประยกตกบ กาย วาจา ใจ ของพทธะ วธการนเรยกวา ตรรหสอธษฐานสทธพทธโยคะ (ซก เกยพเซยฮต) กลาวคอทามทระตามทา หรอปางของพระโพธสตว องคใดองคหนงซงเปนพระประจาตวของเราแตละคนเรยกวา กายรหส แลวพราบนมนตหรอธารณของพระพทธเจาหรอของพระโพธสตวองค นนๆ เรยกวา วจรหส เพงตรกนกถงพระพทธเจาหรอพระโพธสตว ใหเหนวาตวของเราหายเขาไปในองคพระหรอองคพระหายเขามาในตว เรา เมอทาสาเรจกเรยกวาบรรลเปนพทธดวยกายเนอ ในชนตนอาจารย จะสอนศษยใหกราบไหวบชาพระพทธเจา หรอพระโพธสตวองคใดองค หนงดวยความภกดใหเกดเชอความมนวาพระพทธเจาหรอพระโพธสตว จะชวยเราใหพนทกข ตอมาเมออาจารยเหนศษยมความเครงครดกราบ ไหวบชาดแลว จงไดเลอนภมของศษยขนอกขนหนง คอ สอนใหปฏ- บตบชามการเพงพระพทธเจาหรอพระโพธสตวเปนอารมณ เมอศษยปฏ- บตไดเชยวชาญจนมสมาธดแลว อาจารยกสอนศษยขนสงสดวา แทจรง พระพทธเจาและพระโพธสตวทงหลาย มใชเปนสงภายนอก หากอยท แกนของดวงใจของทกๆ คน ตวเจาคอพทธะ พทธกคอตวเจา นอกจากน ลทธมนตรยานยงมวธประกอบอาถรรพตางๆ เชน พธอาถรรพในทางเมตตามหานยม พธอาถรรพปองกนอนตราย แม ทสดจนถงพธกาจดศตรของพระศาสนา นบวาเปนนกายทแปลกกวา นกายมหายานอนๆ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 230 ๒๓๐ บทภาวนาถงพระอมตาภะ นกายนมบทภาวนาสาหรบออนวอนใหพระอมตาภะมาโปรดเพราะ ถอวาเปนกจสาคญขอหนง ซงผปฏบตจะขาดมได มอยดวยกนหลาย บท แตบททเขาใชกนแพรหลายมดงน "ดวยเอกจตชวตเดยว ขาพเจาขอถงพระอมตาภพทธะ พระองค ผสถต ณ สขาวดโลกธาตเปนสรณะ ขอพระองคโปรดแผรศมอนบรสทธ ผดผอง สองสาดมายงขาพเจาดวยเถด พระเมตตาปฏญญาของพระองค จงรบขาพเจาดวย บดน ขาพเจามความราลกอนชอบ สรรเสรญอย ซงพระนามของพระตถาคตกดวยโพธมรรคเปนทตง และปรารถนา อบตในวสทธภม เปนคตอนพงประสงค พระองคมพระปฏญญา ในอดตแลววา หากมสตวปรารถนาอบตในโลกของเราไซร เขาผนน พงมจตเชอมนบนเทงยนด มาราพงถงเรา ๑-๑๐ ครง ถามาตรวา เขา มไดไปอบตสมปรารถนาไซร เราจกไมขอบรรลพระโพธญาณเลย ดงน บดน ขาพเจาไดมาราลกถงพระองคเปนเหตปจจย ไดเขาสกลางกระแส แหงมหาปฏญญา อนเปรยบประดจมหาสาครของตถาคตเจาไดพงพระ- เมตตานภาพของพระองค ยงอกศลโทษทงหลายใหดบสญไป กอกศล อนทรยยงๆ ขน มาตรวาขาพเจาใกลมรณกาล ขอใหขาพเจามสต สมปชญญะ รางกายอยาพงมพยาธทกข จตอยาพงมกเลสของเกยวม ความตงมนอนชอบแลว ขอพระองคพรอมดวยเหลาอรยะบรษท มพระกรทรงสวรรณบลลงกมารบขาพเจาไป ในชวขณะจตเดยว ขอให ขาพเจาอบตขน ณ สขาวดนน ดอกบวพงเบกบานออกโดยพลน ขอให

ประวตพทธ(๑) - หนาท 231 ๒๓๑ ขาพเจาไดสดบธรรม ครนแลวพทธปญญาพงสวางไสวฉบไว ขาพเจา พงโปรดสรรพสตวยงโพธปณธานใหเตมรอบ ขอนอบนอมพระพทธ ทง ๑๐ ทศ ขอนอบนอมแตพระโพธสตวทง ๑๐ มหาปรชญาปารมตา" (สวด ๓ จบ) นกายอวตสก (ฮวเงยมจง) นกายนนบถอพทธาวตมสกมหาไวปลยสตร ซงในระยะกาล ระหวางพทธปรนพพานแลว ๕๐๐ ป พระสตรนยงไมถงกาลจะควร แพรหลาย ไดถกประดษฐานซอนเรนอยในนาคมณเฑยร ณ เมองใตบา- ดาลจนถงสมยทานนาคารชน ทานลงไปเมองพญานาคทองพระสตรนน จนจาไดคลองแคลวแลวขนมาแพรหลายแกมนษย เชอกนวาพระสตร นม ๓ ฉบบๆ ทแพรหลายเปนฉบบเลก ประกอบดวยโศลกหนงแสน โศลก แบงเปน ๔๘ ปรวรรต ฉบบกลางม ๑,๙๘๘,๘๐๐ โศลก แบง เปน ๑,๒๐๐ ปรวรรต สวนฉบบใหญนนมโศลกนบดวยอสงไขยโกฎ ในราวพทธศตวรรษท ๙ พทธภทรแปลสตรนสภาษาจน ตอมาในราช วงศถง ทานศกษานนทะ ไดเปนผแปลซาอกครงหนง จงถอกนวา เปนฉบบทสมบรณ พระสตรนถกนสยชาวจนมากในพทธศตวรรษท ๑๑ คณาจารยจนองคหนงชอ โตวสง ไดตงนกายอวตมสกะขน และมาเจรญ ในสมยเฮยงซว ตรกาลศาสน นกายนแบงระยะกาล แหงพระธรรมเทศนาของพระพทธองคเปน ๓ กาล คอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 232 ๒๓๒ ๑. ปฐมกาล ทรงแสดงอวตมสกสตร เปรยบดวยพระอาทตย ในอรณสมยเรมแรกขนตองยอดเขาหลวง ๒. มธยมกาล ทรงแสดงพระธรรมเปนประโยชนแกบคคลทวไป อปมาดงแสงสรยะในเวลาเทยง ๓. ปจฉมกาล ทรงสรปหลกธรรมในญาณทงสามเปนญาณเดยว อปมาดงพระอาทตยอสดง ยอมสองแสงสยอดเขาอกวาระหนง เอกสตยธรรมธาต (เจกจงฮวบกาย) นกายนสอนวา สรรพสตวมสภาวะเปนเอกภาพเรยก เจกจง- ฮวบกายในอวตมสกสตรมพระพทธพจนตรสวา "นาอศจรรยหนอ สรรพสตวทงหลาย ไฉนจงบรบรณดวยญาณ ปญญาแหงพระตถาคต เตมเปยมอยแลวในตวของเขาเอง" นกายนตางจากนกายเทยนไทตรงท นกายเทยนไทสอนวา ภมอยพรอมในเอกจตน แตนกายนสอนวาเอก- จตเปนแหลงเกดแหงปรากฏการณทงหลายตางหาก และไมยอมรบ ทฤษฎเรองพระพทธเจาไมมอกศลสภาวะในหทย ตลอดจนถงเรอง อนปาทนนกสงขารกจกบรรลพทธภมในอนาคต คณาจารยเชงเลยงแหง นกายนกลาววา "ไต ไจ จง กาย, บวย ฮวบ จอ ส" แปลวา มหมาจรงหนอ สตยธาตน เปนสมฏฐานแหงสงทงปวง นกายเซน (เซยงจง) นกายเซนเปนนกายทสาคญยงนกายหนง ซงมความเจรญแพร หลายอยทกยคทกสมย คาวา "เซน" มาจากศพทวา ธยาน หรอ ฌาน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 233 ๒๓๓ หมายถงนกายทปฏบตทางวปสสนา ตามประวตเลากนวา ในสมยพทธ- กาล ณ ทามกลางประชมบรษท ๔ พระศาสดาไดทรงชดอกไมขนดอก หนงมไดตรสเทศนาวาอยางไร ทประชมไมมผใดเขาใจความหมายนอก จากพระมหากสสปะองคเดยวยมนอยๆ อย พระศาสดาจงตรสวา "ด กอน ! กสสปะตถาคตมธรรมจกษครรภอนถกตรง และนพพานจต ลกษณะทแทจรงยอมไมมลกษณะไดมอบไวใหแกเธอแลว" เพราะฉะนน นกายเซนจงนบถอพระมหากสสปะวาเปนปฐมาจารย นกายนถอวานกาย วปสสนาโดยเฉพาะ ไมตองอาศยตวหนงสอหรอปรยตธรรมใดๆ ไม อยในกรอบแหงคาพดใดๆ แตชตรงไปยงจดของจตใจ เพราะฉะนน บางทจงมนามเรยกวา "การเผยแผนอกคาสอน" นกายเซนนบตงแต พระมหากสสปะไดมเกจอาจารยสบทอดมาอก ๒๘ องค จนถงสมยทาน โพธธรรมเถระ จงไดนาคตของนกายนมาสงสอนในประเทศจนในสมย พระเจาเหลยงบเตจกรพรรดแหงราชวงศเหลยง แลวตอแตนนกมคณา- จารยจนสบทอดมาอก ๕ รป จนถงสมยทานคณาจารยท ๖ มชอวา คณาจารยฮยเลง จงไดแตกออกเปน ๒ นกาย ประวตของคณาจารย องคท ๖ สาคญมาก เลากนวา ทานเกดในยคราชวงศถง เดมเปนชาว เมองนาเฮยง แลวตอมาไดมาอยทกวางตง บดาไดสนชวตทนน เหลอ แตมารดาซงยากจนมาก ทานจงไดพามารดาอพยพไปอยทกวางเจาและ มอาชพหาบฟนขายเลยงมารดา วนหนงทานเดนผานเขาไปในตลาด ไดยนเสยงสวดมนตของอบาสกคนหนง ซงกลาวถงอรรถธรรมอนลลบ ในพระสตร "วชรเฉทกาสตร" วาดวยการไมยดถอแหงจต ทานเกด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 234 ๒๓๔ ความลกโพลงแหงปญญาขน ไดไตถามทไปกบอบาสกผนน ไดรบ แจงวาเขาเปนสานศษยของอาจารยองคท ๕ แหงนกายเซน และเขายง ไดแนะนาใหทานเดนทางไปศกษากบอาจารยอกดวย ฉะนนหลงจากได จดการใหมารดาไดครองชพโดยเรยบรอยแลวทานฮยเลงกออกเดนทาง ไปทเมองคเจา ณ ตาบลองมวย และไดเขาไปหาคณาจารยแหงนกาย เซนองคท ๕ เรยนทานวา ขาพเจามานไมตองการสงใด อตสาหเดน ทางมาจากกวางตงอนไกลแสนไกล กเพอหวงใหเหนแจงในพทธภาวะ เทานน ทานคณาจารยตอบวา เจาเปนชาวเมองกวางตง ซงเปนเมอง ปาดง ความเปนคนปาอยางเจาจะหวงเปนพทธะไดอยางไร ฮยเลง ตอบวา ถงแมจะมคนชาวเหนอและคนชาวใต หรอจะมทศเหนอหรอ ทศใต กหาไดทาใหพทธภาวะในคนนนๆ ผดแผกแตกตางกนไปไม คนดงแมจะตางกบพระคณเจา กเพยงแตรางกายรปโฉมภายนอกเทานน แตในสวนพทธภาวะภายในแลวกคงเหมอนๆ กนหมด เพราะฉะนน ทานคณาจารย จงรบฮยเลงไวเปนศษยและใหไปทางานโรงครว มการ ผาฟนและตาขาวเปนตน ฮยเลงทางานอยในวดประมาณ ๘ เดอน วน หนงทานคณาจารยปรารภขนในทามกลางสานศษยวา ทานปรารถนาจะ มอบหมายตาแหนงคณาจารยใหแกศษยคนหนง ซงมดวงปญญาอนบร- สทธ เขาถงเขาถงแกนแหงพทะภาวะ เวลานนมอรรถสาวกหนง ชอ "สงซว" ไดผกเปนคากวกลาวถงอรรถธรรมทตวเหนแลว ไปเขยน ไวทนงผนงชองทางเดนของทานคณาจารยวา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 235 ๒๓๕ ซนยพทซว ซมยเมงเกยไท สซขงฮกชก ไมไซเยยตงอาย กายนคอตนโพธ จตนอปมาดงกระจกเงาใสบรสทธ เรามนเชดถมนอยทกๆ เวลา อยาใหฝนละอองจบมนได ทานอาจารยมองเหนเขากยกยองสรรเสรญ แตกลาวกบสงซววา เจายงมวฒปญญามาถงเพยงประตแหงความจรงเทานน ไมอาจลวงทวาร ความจรงเขามาได ฉะนนจงกลบไปคดบาเพญภาวนาเสยใหมเถด วนหนงฮยเลงเดนทางมาพบคนดหนงสอของสงซว เขาจงถามเดกวา โศลกนนใครเปนผเปน เดกนนกบอกวา ของทานสงซว ทานฮยเลง จงขอรองใหคนชวยเขยนโศลกของทานวา พทปงบชว เมงเกยเอยฮยไท ปงไลบอเจกมวย หอฉเยยตงอาย ตนโพธกไมใชตนโพธ ไมมกระจกเงาอนใสบรสทธดวย ความจรงปราศจากอะไรสกสงเดยว แลวฝนละอองจะจบคลมทตรงไหน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 236 ๒๓๖ ปรากฏวาทานอาจารยเลอมใสทานฮยเลงมาก จงไดมอบบาตร และผากาสาวพสตรตาแหนงคณาจารยให และกระซบใหใหรบหนไปตง สานกทางใต นกายเซนจงแยกออกเปน ๒ สานกคอนกายใตมทานฮยเลง เปนคณาจารย นกายเหนอมสงซวเปนคณาจารย หลงจากนน นกายใต ยงแตกออกมาอกเปน ๕ นกาย คอ ๑. นกาย ฮนมง ๒. นกาย นมช ๓. นกาย เซาตง ๔. นกาย ฮวบงง ๕. นกายอยเอยง มคาขวญประจานกายเซนวา "ปกลบบนย ตกจนงซม เกยงแส ซงฮด" แปลวาไมตองอาศยหนงสอ แตชตรงไปยงจตของมนษยให เหนแจงในภาวะทแทจรง แลวบรรลเปนพทธะ "นกายนสอนวา สรรพสตวมพทธภาวะหรอธรรมกายรงเรองสกใสอยดวยกนทกๆ คน คาพดหรอตวหนงสอหาเพยงพอทจะอธบายถงสจภาวะอนนไม เพราะ ฉะนน บางคราวจาเปนตองอาศยปรศนาธรรมและคาพดทเสยดแทงเขา ไปถงหวใจ ชวยพาไปใหรจก วธนนกายเซนเรยกวา "โกอาน" ซงแปล วาตามตวควรจะเปนปรศนาธรรม สาหรบมอบใหศษยนาไปขบคด ผใด ขบคดปญหาโกอานแตก ผนนกมดวงตาเหนธรรมได ปรศนาเหลาน มตวอยางเชน สะพานไหล นาไมไหล กอนพอแมใหกาเนดเรา หนา ตาดงเดมของเราเปนอยางไร สงทงหลายรวมไปทหนง หนงนนคอ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 237 ๒๓๗ อะไร ? ฯลฯ นอกจากนนกายเซนกลาววา การปฏบตธรรม โดย ผานตามลาดบขนแหงไตรสกขานน เปนการเนนนานลาชา สการวธ การของเซนไมได วธการของเซนเขาโดยทางปญญาอยางเดยว เมอ มปญญารแจงแลว ศลสมาธกยอมปรากฏเอง คณาจารยเซนอธบายถง ลกษณะของพทธภาวะวา คอจตเดมแทของแตละบคคลนนเอง ดงวาทะ ของทานผหนงวา "มหมาหนอ! เจาจต ! ฟาทสงไมอาจประมาณได ถง สดยอดแลว แตจตกอยสงเหนอฟานนขนไป แผนดนทหนาไมอาจวดได แตจตกอยพนแผนดนนนลงไป แสงสวางของดวงอาทตยและดวงจนทร ไมอาจขามได แตจตกอยพนแสงสวางของดวงอาทตยและดวงจนทรนน ไปอก โลกธาตทงปวงมปรมาณดจเมลดทรายไมมทสนสด แตจตกอย นอกเหนอจกรวาลทงหลายดงกลาวไปอก จะวาเปนอากาศหรอจะวา เปนธาตสภาวะหรอ จตกครอบงาอากาศ ทรงไวซงธาตภาวะเดม อาศย ตวของเราฟาจงครอบจกรวาล และดนจงรบรองจกรวาล อาศยตว ของเรา ดวงอาทตยและดวงจนทรจงหมนเวยนไป อาศยตวของเรา ฤดทง ๔ จงมการเปลยนแปลง อาศยตวของเรา สรรพสงจงอบตขน ใหญโตจรงนา! เจาจตน ! ขาใหนามแกเจาละวา ปรมตถสจจะ และ อนตรสมโพธ หรอสรางคมสมาธ และสมมาธรรมจกษครรภ หรอ นพพานจต" นอกจากน วธขบปรศนาโกอาน หรอทเรยกวาปรศนาธรรมนน มวะการแปลกๆ เชน ครงหนงในฤดหนาว มหลวงจนรปหนงชอ หลวงจนตงเฮย เดนทางมาขออาศยพกแรมในวดแหงหนง เมอหมะตกจด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 238 ๒๓๘ ตงเฮยจงเขาไปในโบสถ แลวเอาพระพทธรปออกมาทาฟนเผาไฟ บงเอญสมภารวดเนผานมาพบเขาจงทกทวงการกระทาเชนนนหลวงจน ตงเฮยกลาววา ทเผาพระพทธรปกเพราะตองการหาพระบรมธาต สมภาร แยงวาพระพทธรปไมจะเอาพระบรมธาตมาแตไหน ตงเฮยกยอนเอาวา เมอหาพระบรมธาตไมได กขอเอาพระพทธรปมาเผาอกสก ๒-๓ องค สมภารเมอไดฟงดงนนกมดวงตาเหนธรรมทนท โกอานอกเรองนงเลา วาคราวหนงมขนนางใจเสยง เดนทางไปถามปญหาธรรมกบพระกมมฏ- ฐานรปหนงวาพระนพพานมลกษณะอยางไร? พทะภาวะมลกษณะ อยางไร พระรปนนตอบวาเชญทานใจเสยงไปนงเกาอดมนาชา ขนนาง ตอบไปวาผมมาอยากถามเรองนพพานกบพทธภาวะทานโปรดอธบายให ฟงกอน พระรปนนตอบวาอากาศขางนอกเยนสบายดจรง ขนนางไมพอ ใจแสดงกรยาเคองออกมาใหเหนกลาววา ผมไมตองการฟงคาพดอยาง นนผมอยากรเรองพระพทะภาวะและพระนพพานเทานน พระรปนนจง วาไมมภาษาไมมบญญต ไมมโวหาร สงๆ นนมอยในตวของทานเอง ชาเซน (การปฏบตฌาน) การปฏบตฌานตามแบบนกายเซน ถอวาม ๓ ระยะ คอ ชอกวง เตงกวง หมวกเอากวง ก. ชอกวง ไดแกปญญาในระยะแรกตอนทสามารถขบโคอาน ใหแตก ข. เตงกวง ไดแกปญญาเครองกาหนดผบงคบกเลสใหตกตะกอน นอนกน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 239 ๐๓๙ ค. หมวกเอากวง ไดแกปญหาขบไลกเลสใหสญไป นกายเซนทาทาจะเปนพวกปญญาวมต แตไปนาความคด ของพราหมณและเตามาผสม จงตางจากพระพทธศาสนาฝายเถรวาท อยางไรกตาม อทธพลของนกายนไดครอบงาความคดความอานของชน ชนนกศกษาจนและญปน นบจานวนพนป

ประวตพทธ(๑) - หนาท 240 ๒๔๐ บทท ๙ พระพทธศาสนาในประเทศจน ตอน ๓ ราชวงศซอง ในศตวรรษท ๑๖ ราชวงศถงไดเปลยนเปนราชวงศซอง ปฐม- กษตรยชอพระจาซองไทโจ ราชวงศนในตอนตนไดใหความอปถมภ ตอพระพทธศาสนา มการพมพพระไตรปฎก พรอมทงอรรถกถา และฎกา ขนเปนฉบบแรกของโลก โดยพระราชโองการใหขนนางผใหญคนหนง เตยซงรง เปนผอานวยการพมพ จงเปนชาตแรกทพมพหนงสอได ใน ชนตนจนคดหมกกอน ชนชาตในโลกไดหมกจนยงใชกนไดถงปจจบน น วรรณกรรมตางๆ ของจนไดเขยนขนดวยหมกชนดนตงแตสมย ราชวงศฮนเปนเวลารวม ๒๐๐ ป ตอมาในสมยราชวงศถงตอนปลาย ราวศตวรรษท ๑๕ ไดมผคดการพมพขนโดยแกะตวอกษรบนแผนไม แลวชบหมกเอามาทาบกบกระดาษสาเรจเปนเอกสารการพมพอยางทเรยก วา อดกอปป เอกสารการพมพฉบบเกาทสดในโลก เปนพระสตรใน พทธศาสนามคนพบในถาเมองคนฮวง ภาคเหนอของจน จนจงนบวา เปนชาตแรกในโลกทผลตกระดาษและคดเครองพมพขนได ยโรปได รบความรเรองกระดาษและการพมพภายหลงจนเกอบ ๔๐๐ ป โดยการ เผยแผนของพวกอาหรบทมาเรยนรวธกรรมไปจากจน พดงายๆ กคอ ฝรงเพมจะพมพหนงสอเปนตนสมยอยธยาของเรานเอง แตจนพมพ หนงสอราวสมยลพบรปลายสมยทวาราวดของเรา ซงเปนสมยกอน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 241 ๒๔๑ หนาสโขทย พระไตรปฎกทพมพขนในสมยราชวงศซองน จงเปน เอกสารการพมพทมคาสงสดและเปนเกยรตตอพทธศาสนา ตนฉบบ ไมมเหลออยแลว มแตฉบบจาลองซงพมพในราชวงศเดยวกน แตกตาง กนเพยงรชสมย ยงมตนฉบบเหลออยในปจจบน กอนสงครามโลกครงท ๒ นายพลจจอเขยว ไดเปนผคนพบตนฉบบนในวดแหงหนงในจนเหนอ เปนแมพมพของพระไตรปฎกชดนเปนอกษรแกะบนแผนไมจานวน หลายพนแผน นายพลผนจงไดชกชวนพทธบรษทในเซยงไฮ พมพ พระไตรปฎกชดนพมพขนใหมใหชอวา พระไตรฉบบจน ซาจง ปจจบน ดตวอยางไดจากหอพระสมดแหงชาต กรงเทพฯ แตในปลายสมย วงศซองลทธขงจอไดถกฟนฟขนโดยนกปราชญ ในลทธนไดนยมหลก ธรรมพทธศาสนาไปแอบอางประดษฐเปนลทธขงจอแนวใหมและลทธ ใหมนเองไดกลายเปนเครองมอประหตประหารพทธศาสนาทานองเดยว กบศาสนาพราหมณ ไดสรางลทธพทธาวตารขนเพอกลนพทธศาสนา ฉะนน ฐานของพระพทธศาสนาจงถกผลกดนออกไปจากความเลอมใสของ กลมชนชนปกครอง ถอยหลงไปเปนศาสนาในปาดงอทธพลทเคยมตอ สงคมกคอยๆ จางลงไป สมยกอนคณะสงฆมหนาทรบผดชอบตอ สงคม วดเปนโรงพยาบาล เปนทสงเคราะหคนอนาถาในเวลาเกด ทพภกขภยและอทกภย พระมหนาทสงเคราะหชวยเหลอประชาชน แต มาบดนหนาทเกยวพนกบสงคมถกตดออกหมด พวกลทธขงจอแนวใหม ไดทาใหเกดความรสกวา พระตองหนหลงใหกบโลกอยางเดดขาดตอง อยแตในกาแพงวด กจกรรมของพระกคอสวดมนตและนอนหลบเทา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 242 ๒๔๒ นน วธการเชนนดประหนงวา จะทาใหพระบรสทธขน แตความจรงแลว เปนวธประหารพทธศาสนาอยางชนดเหนอเมฆทเดยว เพราะทาใหพระ ทอดทงสงคมไป ทาใหสงคมเหนพระวาไมมประโยชนทาใหวดกบสงคม ตดตอนกนอยางเดดขาด และนคอเหตผลทาใหพทธศาสนาตองพายแพ อทธผลของลทธขงจอ ราชวงศหงวน ในศตวรรษท ๑๘ กบไลขานหลานของเจงกสขาน ยกกองทพ มาตประเทศจนแตก แลวสถาปนาราชวงศหงวนขนปกครองเมองจน เฉลมพระนามวา พระเจาหงวนซโจว ยคนเปนยคอทธพลมองโกลแผ ไปทวโลก พระอยกาของกบไลขานตงนครหลวงทเมองสะมารกลใน เตอรกสถาน แลวแผอานภาพจไดรสเซย ฮงการ โปแลนด รมาเนย ตอนหนงของฝรงเศส ภาคตะวนออกของโรมน พดงายๆ กคออทธพล ของมองโกลไปถงฝงแมนาบลดานบในออสเตรยทางดานอฟรกา ทหาร มองโกลดไดอยปต สวนอเลกซานเดรยทางดานเอเซยนอย มงโกลตได เมองแบกแดด เบรตาเลม อสตนบล และตตะลยดะเรอยมาไดคาบลใน อาฟฆานสตาน เตหะรานในอหราน แลววกเขาตอนเดยภาคเหนอไวไม เคยมจกรวรรดใดในโลกทมอาณาจกรไพศาลอยางน เมอเจงกสขานตาย แลวบรรดาแมทพมองโกลในภาคตางๆ กตงตนขนเปนขาน แตกยงยอม รบวากบไลขานเปนมหาขานของตน ขานเหลานบางกนบถอศาสนาครสต บางกนบถอศาสนาอสลาม แตกบไลขานนนนบถอพทธศาสนา เลากนวา ครงหนงมนกเผยแผศาสนาตางๆ มาเฝากบไลขานทกรงปกกงตาง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 243 ๒๔๓ ชกชวนใหมหาขานนบถอศาสนาตน กบไลขานจงใหประชมกน แสดงปาฏหารยใหด ทตของโปปและโตะอหมาม ไมสามารถทาอะไร ไดแตลามะภกษในนกายพทธศาสนาแบบธเบต สามารถทาถวยพสธารส ใหลอยขนเองไปจดพระโอษฐของมหาขานได กบไลขานจงเลอกนบถอ พทธศาสนา พระองคไดแตงตงหวหนาลามะในธเบตชอทกษปะเปน มหารฐคร และสงทตรไปขอพระเกยวแกวทางลงกามาบชา แตทางลงกา ไมยอมให กลไลขานเปนผททาใหพทธศาสนาแพรหลายในหมชนชาว มงโกลพระองคไดสงกองทพมาตประเทศจามปาและพมา และพระองค สงกองทพเรอไปตชะวา ตญปน สาหรบญปนนนพระองคทรงผดหวง ถง ๒ ครง มาโคโปโลนกผจญโชคชวเวนสซงรบราชการในสานกมหา ขาน ไดเขยนบรรยายถงความรงเรองในราชสานกของจกรพรรดองคน อยางละเอยด หนงสอของเขาไดเราใจใหชาวยโรปออกมาผจญโชคใน เอเซยอนเปนจดเรมตนของระบบอาณานคมในตะวนออก สมยราชวงศ หงวนพทธศาสนาคงเจรญเฉพาะในราชสานกเทานน และเปนความจา- เรญแบบพธกรรมเสยสวนเปนใหญ ไมมการสงเสรมในการเผยแผใหถก ตองอทธพลลทธขงจอในสงคมมเหนอกวา ราชวงศหงวนมอายสนเพยง ๘๐ ปเศษ กถกทาลายลางไปโดยชาวนาจนคนหนงชอ จฮองบ เขาได ตงตนขนเปนกษตรย ตงราชวงศเหมงขน ราชวงศเหมง วงศนมอายรวม ๔๐๐ ป รวมสมยกบอยธยาของเรา พระเจา เหมงไทโจเปนปฐมกษตรยและพระเจาเหมงเซงโจไดทรงสงเสรมพทธ-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 244 ๒๔๔ ศาสนา มการพมพพระไตรปฎกใหม แตกเปนการสงเสรมหนกไปใน ทางพธกรรม ไมไดสงเสรมไปในทางเผยแผ อทธพลของลทธขงจอยง มนคงมากขน จนเกดเปนอดมคตอนหนงในกลมปญญาชนครงนนวา "ผ ทอานหนงสอไมพงนบถอพทธศาสนา" ฉะนนศาสนาพทธถกขบไลไป อยบนภเขา ความรของพระสงฆตกตา เพราะไมมการสงเสรมการศกษา เปนทางการเลย พระสงฆสวนใหญทอยในเมองจงกลายเปนพระอาชพ สวดผ ทากงเตก คณาจารยททรงความรเลา กไปอยเสยในวดกลาง ปาดง ฐานะของพระพทธศาสนาจงเหมอนคนไขหนก ซงตอมาไดถกซา เตมโดยอทธพลวฒนธรรมตะวนตก ในสมยราชวงศแมนจ ราชวงศแมนจ พวกแมนจเดมเปนชาวปา รอนเรพเนจรตามลมแมนาเพยลงเจยง (มงกรดา) ในบรเวณตดกบไซบเรย ตอมาไดขยายภมลาเนามาสภาค เหนอของประเทศจน แตถกจนสะกดดวยกาแพงยกษใหญจน ไดตงดานขน เพอสะกดพวกแมนจไมใหอพยพลวงลากาแพงยกษเขามาคาวา "แมนจ" เลอนมาจากคาวา "มนช" ในภาษาสนสกฤต อนเปนชอของโพธสตว มญชศร แสดงวาชนชาตนไดนบถอพทธศาสนามาตงแตกอนศตวรรษ ท ๑๙ พทธศาสนาไดแพรหลายไปจากพวกมงโกลในรชสมยพระเจาชอง เจง กษตรยองคสดทายของราชวงศเหมงไดเกดกบฎขนในกรงปกกง แม ทพจนทรกษาดานซานไฮกวน จงไดขอกาลงพวกแมนจเขามาปราบกบฎ เมอทาลายพวกกบฎแลวพวกแมนจไมยอมกลบ ถอโอกาสยด กรงปกกง ไว แลวตงราชวงศใหมชอ "วงศเชง" แปลวา ความบรสทธ วงศน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 245 ๒๔๕ เปนราชวงศสดทายของจนมอาย ๒๐๐ ปเศษ ใน ๓-๔ รชกาลตนๆ พทธศาสนาคงเปนศาสนาประจาราชสานก ปฐมกษตรยวงศเชงไดสละ ราชวงศออกไปบวชเปนภกษ คอ พระเจาชนเต กษตรยอกองคหนงคอ พระเจายองเจง ทรงรอบรในเรองนกายเซนเปนพเศษไดมพระราชนพนธ เรองเซนไวหลายเรอง สมยรงโรจนตกอยในสมยของพระเจาคงฮ และ พระเจาเคยนหลง ในสมยดงกลาวนจนขยายอาณาเขตไปจรดพรมแดน ของโซเวยต แตพอพนสมยนแลวอทธพลของจนกตงตนเสอมลง ซง เปนผลใหพทธศาสนาพลอยเสอมไปดวยเพราะเหตดงน ๑. รฐบาลจน ตงตนยกยองลทธขงจอ กษตรยแมนจหลงสมย พระเจายองเจงลงมาลวนเปนสาวกของลทธขงจอ ๒. อทธพลศาสนาครสเตยน ทเขามาบอนทาลายวฒนธรรม ดงเดมของจน ๓. จนแพสงครามชาวยโรปตดตอกนหลายครง สงครามฝน ในรชสมยพระเจาเตากวาง ซงตรงกบแผนดนพระนงเกลาของ ไทย จนทาสงครามกบองกฤษเปนครงแรก ในกรณจนหามคาฝนซง พอคาองกฤษนาเขามา จดปะทะอยทเมองกวางตง แสนยานภาพของจน คราครเกนไป ในขณะทชาวยโรปใชเรอกลไฟแลว ทพเรอของจนยง เปนเรอสาเภา เพราะฉะนนมณฑลชายฝงมเมองเทยนสน เอหมง ไกว- เจา และอนเคา จงถกองกฤษยดครอง จนยอมทาสญยาสนตภาพ เปด เมองทาเหลานใหองกฤษใช

ประวตพทธ(๑) - หนาท 246 ๒๔๖ กบฎไทเผง พระเจาเตากวาง ชาพระทยจนสนพระชนม กษตรยองคใหมคอ พระเจาฮาฮอง ในสมยนศาสนาครสตไดแพรหลายมาก เพราะเมอ จนไดแพสงครามไปแลวตองอนญาตใหพวกบาดหลวงหมอสอนศาสนา เขาไปในเมองจนอยางเสร ครงนนมจนชาวมณฑลกวางไสคนหนง แซ หง ชอ ซวฉวน เขารตนบถอครสเตยน ตงตนเองเปนนองชายเยซ หา พรรคพวกไดจานวนมากจงเปนกบฎขนเรยกวา "ไทเผง" แปลวามหา- สนต พวกกบฎโฆษณาวา พระยโฮวา สงใหทาลายพทธศาสนาลทธ- ขงจอ ศาสนาเตา และราชวงศแมนจใหหมด สรางโลกครสเตยนใหม ในเมองจน พวกกบฎใชเวลารบ ๑๖ ป ตเนอทประเทศจนได ๑/๓ ตง เมองหลวงทนานกง บงคบใหประชาชนเขารดหมดแลวเทยวทาลายวด วาอารามและศาลเจา ฆาคน ๒๐ ลาน แตแลวในทสดพระเจาฮาฮอง ได อาศยนายพล ๒ คน เปนกาลงคอ นายพลจงกกพวนและนายพลหล ฮองเจยง สามารถทาลายพวกกบฎ ผลของกบฎไทเผงน พทธศาสนา ไดรบความกระทบกระเทอนอยางมากทสดวดในบรเวณของพวกกบฎนบ จานวนพนๆ ไดรางไปโดยไมมทางบรณะใหมขนเลย สมยสาธารณรฐรปบลค เมอพระเจาฮาฮอง เสดจลภยพวกฝรงเลยไปสวรรคตเสยในแมน- จเรย ราชโอรส คอ พระเจาทองตยงทรงพระเยาว จงมพระราชชนน เปนผสาเรจราชการคอพระนางชสไทเฮา ซงเปนผกาอานาจอยางแท ในการปกครองประเทศจนเปนเวลานานถง ๔๐ ปเศษ พระเจาทองต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 247 ๒๔๗ เมอแตกวยหนม ไดซกซนจนเกดเปนโรคสาหรบบรษเลยสวรรคต พระ องคไมมพระโอรส พระนางชสจงยกหลานชายของนาง ซงเปนบตรของ นองสาวขนเปนกษตรยทรงนามวา พระเจากวางส แตอานาจคงตกอย แกพระนางตอไป ในระยะนจนไดเสยเกาะฟอรโมซาแกญปน จนตอง ปลอยเกาหลใหเปนอสรภาพ จนตองยอมใหนานาชาตตงสถานทตของ คนในปกกง จนตองยกดนแดนสวนใหญในไซบเรยใหแกรสเซย จน แพสงครามกบฝรงเศสในกรณเมองญวน ตองยกเอกสทธในเมองญวน ใหแกฝรงเศส และขอทเจบชาทสดคอจนแพสงครามญปนกองทพเรอ ญปนสามารถจมกองทพเรอจนหมด ทงหมดนประชาชนผรกชาตโทษ พระนางชสและบรรดาขนนางสอพลอทใกลชดพระนาง ยกตวอยาง เชน: แมทพเรอของจนของบประมาณปรบปรงกองทพเรอ เพอใหทด เทยมกบนานาชาต แตพระนางชสกแยงเอางบประมาณนไปสรางวงอย เสยเอง จงไดมพวกรกชาตคดปฏวตการปกครอง พวกนแบงเปน ๒ ฝาย ฝายหนงม ดร.ซนยดเซน เปนหวหนา ตองการลมระบบกษตรย เสยเลยทเดยว อกฝายหนงเปนฝายตองการใหมกษตรย แตอยภายใต รฐสภา ฝายหลงนพระเจากวางสทรงเปนกาลงอยางลบๆ พระองคเอง ยนยอมจะเปนกษตรยใตกฎหมาย แตเปนคราวเคราะหของประเทศจน พระนางชสรความลบน จงจบพระเจากวางสไปขง พวกซนยดเซนเลย หนลงไปทางานใตดน เมอพระนางชสสนพระชนม กษตรยองคสดทาย ของราชวงศแมนจ คอพระเจาปย มพระชนมเพยง ๓ พรรษา คณะของ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 248 ๒๔๘ ซนยดเซนไดกอการปฏบตขนทกมณฑล พระเจาปยตองยอมสละราช- สมบต ประเทศจนจงเปลยนเปนระบบรปบลค ซงเปนการหกดามพรา ดวยหวเขาสาหรบประเทศซงมกษตรยปกครองรวม ๕ พนป ทาใหจน ไมมศนยกลางแหงความสามคค พวกขนพลและนกการเมองแยงชง อานาจกนอตลต ทกคนอยากจะเปนประธานาธบดทงนน และแสวงหา อทธพลภายนอกมาชวยตวเอง จนเปนเหตใหประเทศจนเกดสงคราม ภายในระหวางพรรคการเมอง ระหวางขนพล เรอยมาจนถง ทกวนน สถานการณเชนน พทธศาสนาในเมองจน จงเปนเหมอนโบราณ- วตถชนหนงทถกลม ถาจะมผเหนคณคาของพทธศาสนาอยบาง กถก ตราหนาจากสงคมวา เปนคนคราครลาสมย นอกจากนศาสนาครสเตยน ยงทมเทกาลงทนมหาศาลไปในเมองจนยงกวาประเทศใดๆ ในโลก จง ทาใหปญญาชนรนใหมของจนสวนมากเปนครสเตยน ในคณะสงฆแม จะมผนาทเดนกมนอยอาทเชน ทานไทส ทานผนไดรณรงคตอสเพอพทธ- ศาสนาตลอดชวตของทาน ทานไดใหกาเนดวทยาลยสงฆวชง วทยาลย- สงฆเอหมง วทยาลยสงฆเสฉวน วทยาลยสงฆหลงหนาน สถาบนเหลา นไดผลตพระสงฆทมความรออกมา ถาพระจนจะมนกปราชญอยบาง ก เปนผลจากวทยาลยสงฆเหลานนนเอง เมอสงครามโลกยตลง ประเทศจนไดถกแบงออกเปน ๒ ฝาย ในจนเสร ซงมเกาะฟอรโมซาหรอไตหวน ปจจบนมพลเมองประมาณ ๑๒ ลานคน กวาครงในจานวนนนเปนชาวพทธ มวดราว ๗๐๐ วด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 249 ๒๔๙ มพระสงฆราว ๕๐๐ กวารป เปนนางชประมาณ ๔,๐๐๐ คน แตม โรงเรยนปรยตธรรมไมถง ๕ แหง การศกษาเขาทานองตวใครตวมน แมจะมพทธสมาคมอยกไมมอทธพลอะไร และคณาจารยทมเกยรตคณ จรงๆ ในความรทางพทธศาสนามเพยงรปเดยว ทานผนนคอทานอนสน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 250 ๒๕๐ บทท ๑๐ พระพทธศาสนาในธเบต เอเชยกลางและญปน ประเทศธเบต ชาวอนเดยเรยกธเบตวาประเทศโภฏะหรอเกาฏะ จนเรยกชจง ในความรสกของชาวอนเดยถอวาเปนดนแดนนอกฟาปาหมพานตเพราะ ตงอยหลงเทอกภเขาหมาลย ซงประกอบดวยปาใหญเรยกวามหาวนคน ปานแบงเปนชนๆ ชนนอกเรยกวาจลวน เปนดนแดนทมนษยไปได ถงสวนมหาวนนนถอวาสดวสยทมนษยธรรมดาจะไปได เปนสานกของ บรรดานกสทธวทยาธรซงใกลเคยงกบสภาพของธเบตยงนก ภเขาสาคญ ในวรรณคดของอนเดยสวนมากมอยในเขตธเบต เชน คนธมาทน ยคน- ธร เนมนทร อสนทร อสกนต จนชนแมนาสทนดร และสระอโนดาตกม อยในเขตธเบต ธเบตมเนอททงหมดใหญกวาประเทศไทย ๓ เทา ทศ ตะวนออกตดตอกบจนทางดานมณฑลกวางสแลเสฉวน ทศเหนอตดกบ มงโกเลยและเตอรกสตาน ทศตะวนตกและทศใตตดกบอนเดย ภม ประเทศอดมไปดวยทวเขาสงกวาระดบนาทะเล ๒ หมนฟตขนไป เปน ประเทศทแวดวงดวยเทอกเขา แบงออกเปน ๓ ภาค ภาคเหนอเปน ทราบสงสด ดนฟาอากาศทารณ หนาวจด มผคนเบาบาง การเดนทาง บางครงเดนอย ๑ เดอน ไมพบผคน ชาวธเบตในถนนโดยมากเปนพวก เลยงปศสตว รอนเรพเนจรไปกบฝงสตวตลอดป ภาคตะวนออกซง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 251 ๒๕๑ ตดกบจน เสนทางคมนาคมทรกนดารอยางสดแสน การเดนทางตอง อาศยไตไปตามชองเขาและหบเหว มทราบเชงเขาบางแหงอาศยทาไร ม ปาดบ ซงมนษยไมเคยเหยยบยางเขาไปเลย ถาเดนจากเขตจนเขา ธเบตทางดานน ตองใชเวลาประมาณ ๒ เดอน ภาคใตภาคนอดมสม- บรณทสด นครหลวงของธเบตตงอยในภาคน มไรขาวบาเลย ขาวสาล มแมนาพรหมบตรหลอเลยง ชาวธเบตเรยกวายาลชางโป ตนนาเกดจาก เทอกเขาสงในภาคใตของธเบต ไหลผานนครหลวง แหวกชวงเขา หมาลยเขาสอนเดยผานมณฑลอสสมมาออกอาวเบงกอล มความยาวกวา พนกโลเมตร ภาคนยงอดมดวยสวนผลไม มแอปเปล สตอเบอร องน สาล และสม ตามหบเขามปาเบญจพรรณขนปกคลม มเสอดาว เสอ- โครง หม กวาง อดมสมบรณ โดยปกตชาวธเบตไมฆาสตว สตวกบ คนจงคนเคยกนในประเทศน พลเมองของธเบตมประมาณ ๕ ลานเศษ สวนใหญอยกนคบคงในภาคใต อาชพของพลเมองเหลานคอทาเกษตร- กรรมเปนสวนใหญ รองลงมากเลยงปศสตว นอกจากนนเปนพอคา ธเบตเปนเมองพระ มพระสงฆลามะอย ๒ แสนรป สตวเลยงทสาคญ ของธเบตกคอจามร ทจรงกคอควายนนเอง แตเปนควายพนธพเศษ รปรางลาสนมอตอ มขนปกปยขนปกคลม ไตภเขาเกง ทนหนาวเกง อดนาเกง จงเปนสตวคชพของชาวธเบต อาศยเนอมนรบประทาน ไขมน ทานามน ขนทาเครองนงหม หนงทาผากระโจมและเรอ เรอธเบต นนไมทาดวยไม แตใชโครงเปนไม เอาหนงจามรขง รปรางคลาย กะทะใบใหญๆ นงไดครงละ ๕-๖ คน เนองจากแมนาลาธารในธเบต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 252 ๒๕๒ ไหลเชยวกราก การเดนทางทางจงไปไดแตครงเดยว คอไปตามนาทวน นาไมได เมอถงจดหมายแลวจะกลบ คนแจวเรอตางแบกเรอกลบ การเดนทางบนทราบสงของชาวธเบต ตองอาศยสตวจามรเปนพาหนะ นอกจากนกมมาและลาตาง ชาวธเบตรกมามาก ผใดมมาผนนถอวาม ฐานะด ใครมมามากกแสดงวารวยมา เพราะฉะนนคหบดขนนาง ธเบตจงมคอกมาทกคน ในธเบตไมมรถหรอเกวยนทงสน การเดนทาง ไมวาใกลหรอไกลขมาไป ถามาฐานะสงกนงเกยวมคนหาม เมองสาคญ ของธเบตคอเมองลาสาอนเปนนครหลวง นอกจากนมเมองตชลมโป- เมองยาตง เมองตาเจล ลาสาเปนพทธนคร พลเมองของเมองนเปน พระครงหนง ตวเมองสรางอยเหนอฝงแมนาพรหมบตรเหนภเขาเอเวอ- เรสทอยไกลออกไปทางตะวนตก นอกเมองเปนไรขาวเหลองอรามสด สายตา มสวนผลไมคนเปนบางตอน ในเมองจดเดนทสดคอ พระ- ราชวงโปตละซงสง ๑ ใน ๓ ของตกเอมไพรสเตตอเมรกา มหองกวา ๒ พนหอง สรางครอบภเขาทงลก จงดตระหงานมาก หลงคาพทธวหาร ประดบดวยกระเบองทองคา มพระเจดยหมทองคา เรยงรายกนอยบน ชนสด พระราชวงแหงนเปนทงวดทประทบขององคประมข ทประ- ชมรฐสภา มหาวทยาลยสงฆ วทยาลยการแพทย สวนหองใตดนเปน ทคมขงนกโทษ พระราชวงแหงนเรมตนสรางในรชสมยพระเจาสรอง ตสนคมโป ในศตวรรษท ๑๒ ในชนแรกเปนเพยงวงเลกๆ ตอมาใน รชสมยทะไลลามะองคท ๕ เมอ ๓๐๐ ปมาแลว ไดทรงเพมเตมสรางขยาย ขนใหญโต ชาวธเบตทกคนทเดนทางมาสลาสาในวนาทแรกทเหนยอด

ประวตพทธ(๑) - หนาท 253 ๒๕๓ พทธวหารทองคาแหงโปตละ ทกคนจะคกเขาลงสวดมนต ถดจากวง โปตละลงมา กเปนถนนหนทางตางๆ ถนนของธเบตมสภาพเปนตรอก มากกวา พอคาสวนใหญขายของแบบเบกะดน บานเรอนของชาวธเบต ในเมองหลวงลวนเปนอฐและหน สรางเปนรปขนมเปยกปนสง ๒ ชน ๓ ชนในเมองมวหารทศกดสทธทสด ถอวาเปนวดพทธศาสนาวดแรกใน ธเบต คอวหารโจกง ประดษฐานปฏมารปพระโพธสตวสทธตถะกมาร ประสตบรเวณรอบๆ วหารนมราษฎรธเบตจานวนพนกระทาปทกษณ สวดมนตทกวนทกวน นอกเมองลาสาออกไป มมหาวหารแหงรฐ ๓ แหง คอ วดเซรา วดไคปง วดกนดน พระสงฆในวด ๓ แหงนม อทธพลตอการปกครองมากทสด ธเบตเรยกวาเสาคาชาต ๓ ตน วด เซรามพระ ๗ พนรป วดไคปงมพระ ๕ พนรป วดกนดนมพระ ๓ พนรป สมภารแหงวดทง ๓ ลวนถอกนวาเปนพระโพธสตวมาเกด ใหม มฐานะเปนทปรกษาขององคประมข มองดแตไกลสภาพของวด ๓ แหงเหมอนรวงผงมหมา ๓ รวง เพราะสรางตามเชงเขาไหลเขาเปน ชนเชงคลายเมองนอยๆ เมองหนง ความเปนอยของพระสงฆธเบตทง ประเทศมจานวน ๒ แสนรป มวด ๓ พนเศษ ความเปนอยมหลายวธ คอ วดทมกลปนาไดอาศยเบยเลยง แตกไมสจะพอเพยง พระธเบต ทไมมการศกษา ไมมอผอปฏฐากจงตองประกอบอาชพเหมอนคฤหสถ แต ทมการศกษา รฐบาลมนตยภตรให พวกนแบงเปนหลายชนตามลาดบ: ชนท ๑ ไดแกพระประเภทอวตารมาเกด คอถอวาเปนพระโพธ- สตวองคใดองคหนงกลบชาต ทงประเทศมอยราว ๒๐๐ รป มดาไลลามะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 254 ๒๕๔ และปญเชนลามะเปนประธาน ชนท ๒ พระสมณศกดชนเจาอาวาสมหาวหารทง ๖ ชนท ๓ มหาบณฑตชนธรรมราชา ซงเปนชนสงสดในทางความ ร ทงประเทศมอยไมเกน ๑๐ รป เวลาไปไหนมสปทนกนเปนเกยรตยศ ชนท ๔ พระคณาธการ ซงมหลายชน โดยปกต อาหารประจาวนของชาวธเบตและพระ กคอเนยจามร ในหมคนชนสงนานๆ จงมอาหารแบบจนรบประทาน ชาวธเบตรบประ- ทานขนมทาดวยแปงบาเลย ชนดหนง คลกกบเนยจามร และเกลอ ม ลกษณะเปนซาละเปา ธเบตเรยกวา ทงปา การปกครอง ธเบตเปนประเทศเดยวซงมรฐบาลเปนพระ ประมขของรฐบาล เปนทงพระมหากษตรยและสมเดจพระสงฆราช คอองคดาไลลามะ คาวา ดาไล คอทะเลนนเอง คานเปนภาษามงโกล อนตรขานหวหนา มงโกลซงตธเบตไดในศตวรรษท ๒๐ เปนผถวายพระนามนแกประมข นกายเคลกปา พรอมกบถวายประเทศธเบตใหเปนธรณสงฆทงประเทศ ปกตชาวธเบตเรยกประมขของตนวา กยนโปรนโปเช ตาแหนงนได สบรชกาลมาถงอนดบ ๑๔ ชาวธเบตเชอวาดาไลลามะ คอ พระอวโล- กเทศวรแบงภาคลงมา พงสงเกตวาพระทเปนโพธสตวแบงภาคมกมสรอย ทายวารนโปเช รองจากดาไลลามะกคอปญเชนลามะ ทานผนมวดอย เปนประจาทตชลมโป ราษฎรจงเรยกทานวา ตชลามะ หรอตชรนโปเช ฐานะของทานไมเกยวกบฝายอาณาจกรอยางดาไลลามะ แตทรงอานาจ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 255 ๒๕๕ สงสดในศาสนจกรขางเดยว ชาวธเบตเชอวา เปนพระอมตาภะแบง ภาคลงมา ทงดาไลลามะและปญเชนลามะน ถาในทางสวนตวกเคารพ กนในทางพรรษาอาย แตในราชการปญเชนลามาะตองเคารพดาไลลามะ รองลงมาคอเสนาบดสภา ประกอบดวยเสนาบด เปนพระ ๑ คฤหสถ ๓ วาการ ๔ กระทรวง เสนาบดฝายคฤหสถ วาการกลาโหม มหาดไทย ยตธรรม สาหรบพระนนวาการศกษาธการและยตธรรม กองทพแหง ชาตของธเบตมทหารทงหมด ๒ หมน รฐสภาเรยกวา ซองล ประกอบ ดวยสมาชกเปนพระมากกวาครง สวนมากเปนเจาอาวาสวดสาคญ คฤหสถ นนโดยมากเปนพวกขนนางสบตระกล สภาซองลมอานาจถวายความเหน ตอดาไลลามะ มอานาจกาหนดนโยบายของประเทศ มอานาจถอดเสนา- บด กรมการเมองในธเบตมทงฝายคฤหสถและฝายพระ การเกบภาษ อากร เมอหนวยตางๆ เกบไดแลวตองมาสงรวมทรฐบาลกลางทลาสา รฐบาลจะตงงบประมาณสาหรบใชจายประจาป ปรากฏวางบประมาณ เกยวกบศาสนามมากกวางบประมาณอน การเลอกดาไลลามะ ถอวาเมอ องคเกาสนพระชนม ดวงพระวญญาณตองไปกาเนดใหมทนท เพราะ ฉะนนรฐบาลจะตองแสวงหาเดกศกดสทธ วธแสวงหาทาดงน: ๑. ตองคอยสงเกตนมตตางๆ ในขณะทดาไลลามะองค กอนสนพระชนมลง เชนองคดาไลลามะท ๑๓ เมอสนพระชนมแลว ตงพระศพหนพระพกตรไปทางทศใต แตแลวอยดๆ พระพกตรพระ- องคเบนไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ และมรงเกดขนทางทศนน ๒. ผสาเรจราชการแผนดนซงเปนพระ จะตองไปทากมมฏฐาน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 256 ๒๕๖ เพงอาโปกสณ ทรมทะเลสาปศกดสทธแหงหนง เพอขอนมตซงมก จะปรากฏเปนภาพในนาใหเหน แสดงถงสถานทใหมของดาไลลามะ ๓. ตองอาศยหลกมหาปรสลกขณะ คอเดกทจะมาเปนดาไลลามะ ตองประกอบดวยนรลกษณพเศษบางอยาง เชนทไหล ๒ ขางมปมหรอ ลายมอลายเทาเปนกงจกร ๔. เมอพบเดกศกดสทธแลว จะตองอาศยการเสยงทาย เชน นาเครองใชของดาไลลามะองคกอน มสมดคมภร พวงประคา กระดง กณฑ หรอไมเทา ปนเปกบเครองใชของผอน แลวใหเดกเลอก ถา เดกหยบถกเครองใชของดาไลลามะทกชนเปนใชได ๕. ในกรณทพบเดกศกดสทธหลายคนในเวลาเดยวกน กตองใช วธเสยงทายโดยจบฉลากคอเขยนชอของเดกเหลานนใสไวในโถศกดสทธ แลวตงพธหนาพระพทธรป ปลกเสก วงวอนขอใหเดกทเกดจากดาไล- ลามะหยบถกฉลากสาคญ เมอผานพธกรรมและการคดเลอกดงกลาวแลว เดกนนจะกลายเปนดาไลลามะในทนท ตองปลกตนจากครอบครวมาอย ในวงโปตละ ไดรบการอบรมทางธรรมวนย ตองผานการบรรพชาอป- สมบทตามลาดบของอาย และตองเขาสอบไลปรยตธรรมเหมอนพระ- สามญ โดยปกตดาไลลามะ เมอพระชนมได ๑๘ พรรษา กจะทรงม อานาจสทธขาดในการปกครองธเบต พระพทธศาสนาในธเบต ในสมยกอนทพทธศาสนาจะแพรหลายเขาไป ชาวธเบตมนสย โหดราย บางครงถงกบกนเนอคน นบถอศาสนาพอมดหมอผ เรยกวา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 257 ๒๕๗ ปอน ตอมาในศตวรรษท ๑๒ ในแผนดนพระเจาสรองตสนคมโปได ทาสงครามขบเคยวกบจนจนตเมองเสฉวนของจนได กษตรยจนสมย วงศถง คอพระเจาถงไทจงฮองเต จงใชวธผกไมตรกบธเบตดวยการ ยกเจาหญงในราชสกลองคหนงใหเปนมเหสของกษตรยธเบต เจาหญง องคนมนามวา บนเซงกงจ ในขณะเดยวกนธเบตรกรานเนปาล กษตรย เนปาลจงขอผกไมตร ดวยการยกราชธดาให คอเจาหญงกฤกฎเทว เจา หญงทงสองพระองคเปนพทธมามกะ ตางอญเชญพระพทธรปและพระ- ธรรมคมภรเขาไปในธเบตดวย และชกจงเกลยกลอมพระสวามใหเลอม- ใสพทธศสนา พระเจาสรองตนสนคมโป ไดทรงสรางปฐมวหารพทธ- ศาสนาขนในธเบตคอวหารโจกง แลวพระองคไดสงคณะทตรไปอนเดย หวหนาทตชอถนมสมโกฎ เมอกลบมาธเบตแลวไดสรางอกขระธเบต ขนโดยอาศยตวเทวนาคร มไวยากรณคลายกบไวยากรณสนสกฤต และ มการแปลคมภรพทธศาสนาขนบางแลว ธเบตจงคอยๆ พนจากความ เปนอนารยะ มาเปนชาตอารยะเพราะอทธพลของพทธศาสนา ตอมา ในรชกาลพระเจาถสรองเดชสน พวกศาสนาปอนเจรญขมพระพทธ- ศาสนาโดยอางฤทธเดชตางๆ เวลานนมคณาจารยอนเดยจากนาลนทา ไปธเบต คอพระศานตรกษต เหนวาการตอสกบพวกพอมดนลาพง ธรรมบรสทธอาจไมไดผล ประชาชนเขาไมถง จงขอแนะนาใหกษตรย ธเบตสงทตไปเชญ ครปทมสมภพ ซงเปนคณาจารยในลทธมนตรยาน ใหมาธเบต ครปทมสมภพเปนเชอกษตรยแควนอทยาน รเวทมนตรมาก เขาใชเวลาเพยงปเศษในธเบต กสามารถปราบฤทธเดชพวกพอมดได

ประวตพทธ(๑) - หนาท 258 ๒๕๘ หมด และเขาเปนประธานนกายลามะ เรยกวานกายยงมะปะในธเบต ตอมาในสมยพระเจารลปะจนไดสงคณะทตรไปนมนตคณาจารย จาก อนเดยเขามาจานวนมาก เพอแปลคมภรพระไตรปฎกภาษาไดสมบรณ ในครงน นกคดผยงใหญจากนาลนทา และวกรมศลา อาทเชน ทาน กมลศล ทานเทเวนทรโพธ ไดอทศชวตของตนเพองานแปลคมภรใน ธเบต มนกศกษาชาวธเบตจานวนมาก เดนทางไปหมอบอยแทบเทา ของครชาวอนเดยในนาลนทา วกรมศลา โอทนตบร แมเพยงแตจะ ศกษาอรรถาธบายแหงโศลกเพยงโศลกเดยว นกศกษาเหลานเมอกลบ มาตภม ไดเขยนงานของทานไวเปนจานวนมาก เกยวกบอรรถกถา และฎกาคมภรตางๆ วาทจรงคมภรพทธศาสนาฝายสนสกฤตในยค กลางและยคหลง ธเบตเปนผรกษาเอาไวไดหมด ตอจากรชสมยพระ- เจารนประจน พทธศาสนาในธเบตเขาสวกฤตกาล กษตรยพระองค ใหมมพระนามวาลางคมา ไดตงตนเปนศตรตอพทธศาสนา ทาลายวด จานวนมาก สงฆจงตองหนภยไปอยตามชายแดนจนกบอนเดย ลางคมา นงเมองอย ๓ ป กถกคนแทงตายในงานเตนรา รชทายาทไดฟนฟพทธ- ศาสนาขนใหม แตอาณาจกรธเบตไดแตกแยกออกไปหลายแควน พทธ ศาสนาขาดพลงความเปนกลมกอน จงไมรงเรองอยางแตกอน จนกระ- ทงในปลายศตวรรษท ๑๕ เจาครองแควนองคหนงมชอวาขอเด ซง ภายหลงสละราชไปบวชเปนลามะ ไดสงทตไปอนเดย นมนตพระ ทปงกรอตศะ ใหเดนทางมาฟนฟพทธศาสนาในธเบต ทานอตศะไดมา ฟนในเรองวนย และไดเขยนหนงสออนมชอเสยงในธเบตชอ โพธบท-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 259 ๒๕๙ ประทปศาสตร ศษยของทานผนไดตงนกายวนยขนในธเบต ครนลถง ปลายศตวรรษท ๑๘ มพระธเบตรปหนงชอตสองขปะ เปนชาวเมอง อมโด ใกลๆ กบทะเลสาปโกโปนอ ตสองขปะเปนมหาบรษผยงใหญ ของธเบต ไดสรางวดกนดนขนใกลกบลาสา และไดตงนกายเคลกปะ โดยมจดหมายในทางปฏบตวนยใหเครงครดยงขน ลามะในนกายยงมะ ปะสวนมากประพฤตเลอะเทอะ คอมลกเมยไดในวด และทาตนเปน พอมด แตนกายเคลกปะนหามเดดขาด ดาไลลามะเปนภกษในนกาย นทกรชกาล ศษยของตสองขปะไดสรางวดใหญขนอกเชน วดเซรา วดไคปง และวตตชลมโป ตสองขปะไดเขยนอรรถกถาฎกาจานวน มาก เลมทมชอเสยงทสดของทานคอโพธมรรค อนปพพสาศาสตร ใช เปนหลกสตรปรยตธรรมของธเบตเดยวน ภายในกลาวอธบายศล สมาธ ปญญา อยางพสดาร คลายวสทธมรรค เมอทานจะมรณภาพไดสงให สาวกผใหญ ๒ องค ทาหนาทตายแลวเกดใหม เปนการเรมระบบอวตาร ในธเบต เพราะฉะนนระบบปกครองโดยดาไลลามะ จงไดเรมขนในสมย รชกาลท ๕ แหงวงศดาไลลามะน กลาวคอ เมอประมาณ ๓๐๐ ปมา แลว อลตาขานหวหนามองโกลพวกหนง ยกกองทพไปตธเบตได อลตาขานเปนพทธมามกะ จงไดอทศประเทศธเบตทงประเทศใหเปน ธรณสงฆ ยกอานาจการปกครองใหแกดาไลลามะองคท ๕ นบตงแต นนเปนตนมา พระสงฆจงกลายเปนรฐบาลธเบตไป ดาไลลามะองค ท ๕ น ไดรบยกยองวาเปนมหาราช พระองคไดทาใหชาวมงโกลมา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 260 ๒๖๐ เปนพทธศาสนกหมดทงประเทศ และทรงเปนผสรางเสรมพระราชวง โปตละใหใหญโต แตในระหวางการกอสรางพระองคไดดบขนธไปเสย กอน ผสาเรจราชการไดเกบพระศพเอาไวอยางลลบ แลวประกาศแก ประชาชนวา องคประมขไดเขาฌานเสยแลว ททาเชนนกเพราะเกรงวา งานกอสรางโปตละจะหยดชะงกไป เพราะฉะนน เมอการกอสรางเสรจ สนลง ผสาเรจราชการจงเปดเผยความจรงขน และในตอนนเองเกดม ปญหาเกยวกบดาไลลามะองคใหม เพราะบดนปรากฏวากมารศกดสทธ ทหาไดเปนเดกหนม ซงยากแกการอบรมใหรบขนบประเพณในพระ- ศาสนา ดาไลลามะรชกาลท ๖ ปรากฏวามความประพฤตผดธรรมวนย หลายอยาง เชน ไมมเมย เสพสรา ในทสดกถกปลดออกไป ทาง ราชการประกาศวาองคนเปนองคปลอม องคจรงไดถกคนหายกยองขน มาอก รชกาลตอๆ มามเรองขลกขลก บางองคสนพระชนมตงแต กอนเสวยราชย สงสยกนวา อาจถกผสาเรจราชการลอบวางยาพษดาไล- ลามะรชกาลท ๑๓ ไดรบยกยองวาเปนมหาราชอกองคหนง ในรชสมย ของพระองคผซงมพระนามวา ทกเวทนกยสโสมาม ไดเกดกรณสาคญ คอ กองทพองกฤษจากอนเดยบกเขาธเบต จนยดเมองลาสาได ดาไล ลามะเสดจหนไปเมองจน ซงเวลานนยงมกษตรยปกครองในราชวงศ แมทด กษตรยจนเคารพดาไลลามะในฐานะเปนรฐคร และถอวาเปน หนาททรฐบาลจนตองปกปองประเทศธเบต เปนหนาทเชนเดยวกบ ศษยมตออาจารย แตเนองจากเปนสมยยคปลายของวงศแมนจ กาลง จะหมดอานาจในเมองจนอย รฐบาลจนมไดยกยองพทธศาสนา จง

ประวตพทธ(๑) - หนาท 261 ๒๖๑ เพกเฉยไมใหความยกยองตอฐานะของดาไลลามะ พระองคประสบ ความผดหวงทปกกง จงเสดจกลบธเบต ทาสญญาสนตภาพกบรฐบาล องกฤษโดยตรง พอมขาววาราชบลลงกแมนจถกพวกปฏวตลม ดาไล- ลามะจงประกาศอสรภาพของธเบต วาไมมพนธะใดๆ กบจนปฏวต พวกนอกตอไป ชาวธเบตจงเคารพพระองคในฐานะผนาแหงชาตยค ใหม ดาไลลามะองคนเสวยราชย ๔๐ ป เมอสนพระชนมแลว ทาง ราชการไดพบกมารศกดสทธอยถงชายแดนของธเบตตอแดนจน ทางทศ ตะวนออกเฉยงเหนอ เดกผนเกดในสกลชาวนา ไดรบอญเชญใหขน ครองราชยเปนองคท ๑๔ พระองคมพระเชษฐา ๓ องค ปจจบนนองค หนงอยในสหรฐองคหนงอยในอนเดยองคหนงอยในจนไตหวน พระอน- ชามหลายองค เมอพระชนมของพระองคได ๑๗ พรรษา ธเบตกถก ยดครองโดยจน ตอมาอก ๖ ป พระองคไดลภยมาอยในอนเดย รฐบาล อนเดยไดมอบคฤหาสนอนโอโถงหลงหนง ณ ตาบลธรรมศาลาใหเปน ทประทบ ปรากฏวามพระธเบตลภยมาดวยถงพนรปเศษ ประชาชนอก ประมาณ ๕๑,๐๐๐ เศษ รฐบาลอนเดยไดจดสถานทอยและจดงานอาชพ ใหในมณฑลโอรสา เบงกอล อตตรประเทศ พหารและมททรฐ รฐบาล ตางประเทศในยโรปบางแหง เชน สวสเซอรแลนด เบลเยยม ยนดรบ ชาวธเบตเขาไปตงบานเรอนอยในจานวนอตราจากด เพราะฉะนนบนภ- เขาแอลปในสวสเซอรแลนดมหมบานของชาวธเบตและวดธเบต รวมทง ในบรสเซลของเบลเยยม ชาวธเบตในอนเดยไดพยายามรกษาวฒนธรรม ประเพณของตน ดาไลลามะองคท ๑๔ ทรงทาพธอปสมบทใหชาวธเบต

ประวตพทธ(๑) - หนาท 262 ๒๖๒ จานวน ๒๐๐ คนเศษทพทธคยา ทรงตงโรงเรยนพระปรยตธรรมขน ทรงตงโรงเรยนสงเคราะหเยาวชนธเบตขน ดวยทนทรพยสวนพระองค บาง รฐบาลอนเดยและสหรฐชวยบาง พระพทธศาสนาในเอเชยกลาง คาวาเตอรกสตานนน มใชหมายถงประเทศตรก เตอรกสตาน ม ๒ แหงอยตดกน คอเตอรกสตานของโซเวยตแหงหนง เตอรกสตาน ของจน ซงเรยกวาซนเกยงอกแหงหนง ทง ๒ ในสมยโบราณเรยก วาดนแดนในเอเชยกลาง มภมประเทศเปนทะเลทรายสวนใหญ เชน ทะเลทรายตกลงมากนในซนเกยง และมทงหญาเหมาะสาหรบเลยง ปศสตว มทวภเขาสงเยยมเทยมเมฆ เชนทวเขาเทยนชาน ซงเชอ กนวาบางดอยในทวภเขาน นาจะสงกวาเอเวอเรสต เทอกภเขาคนลน ตามหบเขากเปนปา มแมนาสาคญไหลผาน เชนแมนาอมดาเรยในเตอรก สตานของโซเวยต ประชาชนในดนแดนดงวาน มหลายเผารวมเรยก ยอๆ วาพวกตาดหรอเตอรกปจจบนนบถอศาสนาอสลามทงนน เมอง สาคญ เชน โนคาระ สมารกน ยารกน โขตาน การาชา นกโบราณ คดชาวองกฤษ ชอ มร.สตน ไดขดพบทราบพทธวหารในดนแดนเหลา นจานวนมาก ทาใหเชอวาในอดตพทธศาสนาเคยรงเรองมาแลว พทธ ศาสนาไดเขาไปสเอเชยกลางในรชสมยพระเจาอโศก พระองคไดสงธรรม ทตมพระมชฌนตกเถระ ไปประดษฐานพระศาสนาในดนแดนภาค เหนอของอนเดยทแควนกาศมระ มเทอกเขาใหญชอกาลาโกลม สน เขตถดออกไปเปนอาณาจกรโขตาน ซงเปนอาณาจกรแรกในเตอรก-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 263 ๒๖๓ สตานจนนบถอพทธศาสนา โขตาน กลาวกนวา เปนเมองทอดม สมบรณในทะเลทรายมสภาพเปนโอเอซสขนาดใหญ มความอดมสมบรณ ดวยพชผล เจาชายอนเดยองคหนง ซงเชอกนวา เปนโอรสของพระเจา อโศก ทรงนามวากสสธนะ ไดนาบรวารขามเทอกภเขากาลาโกลมมา ตงอาณาจกรโขตานขน ตอมามพระอรหนตองคหนงชอไวโรจนะ เขามา เผยแผพทธศาสนาในแควนน ราชวงศกษตรยทครองโขตาน เรยกวา วงศวชย เปนวงศนบถอพทธศาสนามาตลอดหลายรอยป รายละเอยด เกยวกบพทธศาสนาในโขตานในน เราทราบไดจากจดหมายเหตของนก ธรรมจารกจนเปนสวนใหญ จดหมายเหตเหลานกลาววา ชาวโขตาน เปนเลอดอารยนปนธเบต ประชาชนมการศกษาสง มพทธศลปะแบบ คนธาระ พทธศลปะในประเทศจน ไดรบถายทอดจากโขตาน ภาษาท พดในโขตานมความคลายคลงกบภาษาในแถบอนเดยตะวนตกเฉยงเหนอ มาก พทธศาสนาในโขตานมทงมหายานและสาวกยาน มวหารแหงหนงใน โขตาน ประดษฐานพระปฏมาอนศกดสทธ ภกษชาวโขตานไดไปทา งานธรรมทตในเมองจนจานวนมาก เชนในศตวรรษท ๗ มพระคตมตร พระโมกษะในสมยพระเจาวชยวรยะแหงโขตาน ทรงสรางวดใหกบพระ อาจารยชอพระพทธทต ในศตวรรษท ๙ ภกษฟาเหยนไดเดนทางผาน โขตาน ทานไดพรรณนาสภาพของวดนวา เปนวดทงามทสด มพระ สถปสง ๓ เสนเศษ ประดบดวยรตนะอนมคาตางๆ และมกมปาฏหารย วชาเกดขนเนองๆ ทานพกอยในแควนน ๓ เดอน ทานเลาวามพระ สงฆ ๓๐,๐๐๐ รป สวนใหญเปนมหายาน วดทใหญทสดชอวดโคมต-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 264 ๒๖๔ สงหาราม มพระอย ๓,๐๐๐ รป งานประจาปทสาคญคองานแหพระ พทธรป ซงเรมพธในวนขน ๑ คา เดอน ๔ ไปหมดเขตกน ๑๔ คา เดอนเดยวกน พธแหเปนงานหลวง พระราชาและประชาชนตองรวม ขบวนแห ราชวงศวชยทครองโขตาน สบมาถงสมยพระเจาวชยสงหะ โขตานถกพวกเตอรกรกราน แตพวกนกยงนบถอพทธศาสนาอย ตอมา ในศตวรรษท ๑๐ มพวกฮน ซงเปนพวกมจฉาทฏฐ ไดเขามายดครอง โขตาน พทธศาสนาจงเสอมไป แตแลวไมชา วงศวชยกกลบฟนขน ใหม พระเถระชาวโขตานเชอคณภทระไดไปทางานแปลคมภรในเมอง จนในศตวรรษท ๑๒ เมอทานเฮยงจงแวะมาทน ทานเขยนวา โขตาน มพระอารามราว ๑๐๐ เศษ ภกษสงฆ ๕,๐๐๐ รป ทานไดพกอยทวด ของนกายสรวาสตวาทในแควนนประมาณ ๘ เดอน ตอมามพระโขตาน อกหลายรปไปเมองจน เชน พระเทวปรชญา พระศกษานนทะ ใน ศตวรรษท ๑๕ เปนสมยทพวกอสลาม กาลงทาสงครามแผศาสนาใน เอเชย กองทพอสลาม ๔ หมนคน มแมทพชอ ยซบขาน ไดบกเขา โจมตโขตาน ชาวโขตานไดรบอย ๒๔ ป และแมจะไดรบการชวยเหลอ จากธเบตกไมสามารถตานทานคลนอสลามได กษตรยองคสดทายของ โขตานสนพระชนมในสมรภม ยซบขานจงตงตนเปนกษตรย แลว บงคบประชาชนใหทงพทธศาสนา คณะสงฆโขตานไดหนภยไปธเบต ในศตวรรษท ๑๘ เมอมาโคโปโล เดนทางผานมาโขตาน เขาเขยนวาทก หนแหงมแตเสยงสรรเสรญพระอลลาห แลเหนแตยอดสเหราเตมไป หมด ไมมวดพทธศาสนาเลยแมแตวดเดยว

ประวตพทธ(๑) - หนาท 265 ๒๖๕ อาณาจกรคจะ คจะเปนอาณาจกรอกแหงหนงในเตอรกสตาน มทะเลทราย ตกลงมากนคนระหวางดขตานกบคจะ แควนนอดมดวยธาตเหลก ใน สมยโบราณกลาววาเหลกจากคจะใชกนไดถง ๓๖ ประเทศ ชาวคจะ นบถอพทธศาสนา ในศตวรรษท ๖ สวนใหญเปนมหายาน ทานกมาร- ชพ ซงเปนนกแปลคมภรชนยอดในเมองจน กเปนชาวคจะ ในสมย ศตวรรษท ๘ มจานวนสงฆในคจะ ๑ หมนรปเศษ ในสมยทานเฮยงจง แวะมา พระสงฆราชคจะชอพระโมกษคปตเปนภกษในนกายสรวาสต- วาท ทานเฮยงจงไดพกอยกบพระเถระผน ตอมาในศตวรรษท ๑๒ กลาว วา ในคจะมพระสงฆจานวนเหลอเพยงพน และในราว พ.ศ.๑๖๐๐ คจะถกพวกอสลามทาลายไป อาณาจกรเกาเชยง แควนนนตดตอกบเขตจนในเตอรกสตาน อดมดวยขาวสาลและ อาชพเลยงไหม ชาวเกาเชยงนบถอพทธศาสนาในศตวรรษท ๘ ใน ศตวรรษท ๙ พระกมารภทร ไดนาลทธมหายานเขามาประกาศในสมย ทานเฮยงจง ทานมาแวะในแควนนหลายเดอน ทานกลาวถงความ เจรญของพทธศาสนาวามวดมากมพระมาก แตเมอพนสมยทานแลว เกาเชยงไดตกเปนเมองขนของจน จนกระทงถงศตวรรษท ๑๙ เกาเชยง กยงนบถอพทธศาสนามนคงอย เพงจะกลายเปนอสลามไป เมอ สก ๓๐๐ ปเศษ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 266 ๒๖๖ อาณาจกรกาษคาร กาษคาร เปนอกแควนหนงในเตอรกสตาน อยทางตะวนออก ของทะเลทรายตกลงมากน ชาวเมองเปนเผาเตอรก นบถอพทธ- ศาสนาในศตวรรษท ๗ กาษคารมเครองพทธบรโภคหลายสงเชนบาตร กระโถนและมทนตธาตดวย ฟาเหยนไดบนทกวา กาษคารมพระสงฆ พนรป ทานไดไปบชาเครองพทธบรโภค ในศตวรรษท ๑๐ มผกลาว วา กาสาวพสตร ของพระพทธองคยงมในแควนนน เคยมผทดลอง โยนทงในกองไฟไมไหมในศตวรรษท ๑๒ พทธศาสนาในกาษคารเจรญ ขนกวาเกา จานวนสงฆเพมเปนหมนรป แตแลวไมนานกองทพอสลาม กบกเขามา ในศตวรรษท ๑๕ หวหนาอสลามชอ สะโตกโบคาระขาน ไดเปนผปกครองกาษคาร พทธศาสนาจงถกกาจดไป เตอรกสตาน จงกลายเปนประเทศมสลมไปหมดจนบดน อาณาจกรมหายานจอฮะ แควนจอฮะ ไดแกบรเวณเมอง ยารกานต แควนนแตโบราณมา แลวมคนถรจนาจารยแตงพระสตรมหายานกนมาก ในพระราชวงของ กษตรย ปรากฏสตรมหายานกองเปนพะเนนเทนทก จอฮะเปนแควน ทนบถอมหายานชนดตงเครยดถงกบกดกนมใหนกายอนเขาไปแพรหลาย แควนนไดเสอมไปดวยการบกรกของพวกมสลม พระพทธศาสนาในญปน ประเทศญปนเปนประเทศตงอยสดบรพาทศของเอเชย ประกอบ ดวยเกาะใหญนอยหลายพนเกาะ เกาะใหญๆ ทมพลเมองอยมาก เชน

ประวตพทธ(๑) - หนาท 267 ๒๖๗ ฮอนซ ฮอกไกโด กวชว ภมประเทศของญปนมทราบนอยมภเขามาก โดยเปนภเขาไฟมมากทสดในโลก คอมประมาณ ๒ รอยลก สวนมาก ดบไปแลว ภเขาไฟเหลานมชอเสยงทสดคอฟจ ซงบดนหมดพษสง ไปแลว กลายเปนสถานททองเทยวของญปน จนมคาพงเพยวา ผท ไมเคยขนภเขาฟจ ผนนไมฉลาด แตผใดเคยไปฟจมาแลว หากยงคด ขนไปอก ผนนเปนคนโง รวมเนอทประเทศญปนแลวยงเลกกวาประ เทศไทย ธรรมชาตของญปนอยในเขตอบอน มความสวยงามของดอก ไมนาตกและทะเลสาป กลอมเกลาใหชาวญปนเปนชาตรกความสงบ มนษยเผาดงเดมของญปนเรยกวา พวกไอน รปรางสงใหญ ปจจบน กาลงจะสญพนธ ราว ๒ พนปเศษมาแลว ไดมพวกมงโกลอย อพยพ จากแหลมเกาหลเขาไปในญปน ตอมามขนนางจนคนหนงชอ กจ ไม ปรารถนาจะตกเปนขาของกษตรยในราชวงศใหม กจไดพาบรวาร ๓,๐๐๐ คน มทงหญงและชาย อพยพไปอยญปน เปนเหตใหอารยธรรมของจน แพรหลายในญปน ญปนจงเปนเมองขนทางวฒนธรรมของจน ชาวญปน เรยกชาตของตนวายามาโต สวนคาวา ญปน นน เปนคาทจนเรยกใน สาเนยงญปนวา นปปอน แปลวา อาทตยอทย ซงญปนกพอใจใน ชอใหมน ชาวญปนนนเปนชาตผสมระหวางมงโกลอยกบโบลนเเชยน เขาเชอกนวาบรรพบรษแหงชาวญปนนนสบมาจากพระอาทตย ซงเปน พระเจาสงสดในศาสนาชนโต อนเปนศาสนาเกาแกของญปนกอนพทธ- ศาสนา คาวา ชนโต แปลวาวถแหงสวรรค พระสรยเทพของญปนไมใช เปนผชาย แตเปนผหญง เรยกวา อมเตรส ชนโตคอศาสนาบชาเทวะ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 268 ๒๖๘ ประจาธรรมชาต ไมมศาสนา ไมมสถาบนเผยแผ มศาลเจาและผเฝา ศาลสาหรบทาพธเซนไหวเทานน ศาสนาชนโตมลทธคาสอนขนในภาย หลงโดยเลยนแบบศาสนาขงจอและพทธศาสนา เนองจากญปนเปนเกาะ มมหาสมทรคน จงทาใหญปนปลอดภยจากศตร แมแตในสมยกบไลขาน กองทพอนเกรยงไกรของจกรพรรดมงโกลองคน ประกอบดวยเรอรบ ๓,๕๐๐ ลา ทหาร ๑ แสน กยงไมอาจประชดญปนได ถกพายถลมเสย ทหนาเกาะ เนองจากไมมภยรกรานจากภายนอกเปนเวลาพนๆ ป ทกสง ในญปนจงดมอายคราครา แมกระทงราชวงศกษตรย ญปนปกครองดวย ราชวงศเดยวไมเคยเปลยนแปลงเลย ปชนยสถานโบราณตางๆ นทกวน นสวนมากยงมสภาพเหมอนเดม และปชนยสถานทสาคญเหลานกเปน วดในพทธศาสนาทงสน ญปนจงไดชอวาเปนชาตทรกโบราณวตถด ทสดในเอเชย พทธศาสนาซงแพรเขาสประเทศญปนผานทางประเทศเกาหลกอน คอเกาหลรบพทธศาสนาไปจากจน กษตรยเกาหลแควนกทระไดสง พระพทธรปและพระคมภรไปถวายจกรพรรดญปน พรอมทงราชสาสน มใจความวา "นเปนศาสนาทดทสดทหมอมฉนเหน หมอมฉนไมตอง การใหศาสนานจากดแพรหลายเฉพาะเพยงเกาหลแหงเดยว ขอใหพระ องคโปรดรบศาสนานไว" จกรพรรดญปนจงยงไมอาจตดสนพระทยได ในเวลานนพวกขนนางอทธพลในญปนแบงเปน ๒ กก ตางแยงอานาจ กนอยกอนแลว ในทสดกกทนบถอพทธศาสนาชนะ พทธศาสนาจงไดตง หลกฐานในญปน แตเปนการนบถอในหมชนชนสง ยงไมเปนทแพรหลาย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 269 ๒๖๙ ไปถงประชาชน จนกระทงในแผนดนจกรพรรดนสวโก (ซยโก) อปราช ของพระองคซงมนามวา เจาชายโชโตกไทชทรงเลอมใสพทธศาสนามาก จนไดรบสมญาวา อโศกแหงญปน พระองคไดสรางวดขนราว ๔๐๐ วด ไดสงคณะทตไปประเทศจนเพอเรยนขนบประเพณทางพทธศาสนา ทรงมความรอบรในพระไตรปฎก ไดทรงเขยนอรรถกถาพระสตรสาคญ ของมหายาน ๓ สตร คอ สทธมมปณฑรกสตร ๑ วมลเกยรตนเทศ- สตร ๑ ศรมาลาเทวสงหนาทสตร ๑ ปจจบนตนฉบบลายพระหตถยง รกษาอย โชโตกไดบญญตกฎหมายแหงรฐ โดยนาหลกธรรมทางพทธ- ศาสนาเขามาเจอ ในความรสกของพทธบรษท ชาวญปนถอวา เจาชาย องคนคอ พระโพธสตวองคหนงของเขา นกายพทธศาสนาในยคเรม แรกของญปนนน ลวนรบไปจากประเทศจน เชน นกายสนรอน (ศนยวาท หรอ ตรศาสตร) นกายกชา (นกายอภธรรมโกษะ) เวลา นนราชธานของญปนเรยกวา นารา ซงกลาวกนวาแผนผงของเมองนได ยอสวนจกนครเชยงอานของจน นารามฉายาอกชอหนงวา นครแหง อารามหนงพน เพราะทกถนนในเมองนมวดพทธศาสนา เจาชายโชโต- กไดทรงทาใหพทธศาสนากลายเปนศาสนาประจาชาตของญปน ตอมา ในราวศตวรรษท ๑๓-๑๕ เปนสมยทนกศกษาญปนพากนเดนทางไป รบคาสอนทางพทธศาสนาในสานกของครชาวจน นกศกษาญปนทยง ใหญมอย ๒ ทาน คอทานฮกาย ซงตอมาไดรบสถาปนาสมณศกดจาก จกรพรรดญปนเปนโกโบดายฉ และทานเดงกโย ฮกายไดเรยนจบพระ ไตรปฎกกอนไปเมองจน แตทานไดรบการดลบนดาลใจจากพระอวโล-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 270 ๒๗๐ กเตศวรโพธสตว ใหเดนทางไปศกษาตอในสานกสมณะฮยกวย แหง วดมงกรเขยวในนครเชยงอาน ซงเปนสานกลทธมนตรยานในยคนน ครของทานเมอพบทานแลวในครงแรก กอทานวา เราคอยการมาของ เจาเปนเวลานานแลว ฮกายไดใชเวลาศกษาในสานกนเพยง ๗ เดอน ไดรบมรธาภเษกเปนวชรธรคร พรอมทงความรอบรในภาษาสนสกฤต อยางรวดเรว จนเปนทแปลกใจของชนทวไป ครของทานไดสงวา เจาจงรบกลบไปญปน เพอนาลทธมนตรยานนไปฝงรากในประเทศนน สวนตวเราจะไปรอพบทานในมณเฑยรทพยของพระไวโรจนพทธะ เรา กบเจาตางไดรวมมอกนเผยแผพทธศาสนามาหลายชาตแลว เมอเจาตง ลทธมนตรยานขนไดชอวา ไดสนองคณพระศาสนาและคณของเราดวย แลวฮยกวยกมรณภาพไป เมอเสรจจากงานบรรจศพของครแลว ฮกาย จงกลบญปน ขอพระราชทานทบนภเขาโกยา ตงนกายมกเกยวหรอ นกายมนตรยานขนเปนปฐมในญปน ฮกายไดเขยนคมภรอธบายลทธ- มนตรยานจานวนมาก เลมทสาคญ คอทศจตสถตศาสตร (ความดารง อยแหงจต ๑๐ ดวง) ทานมรณภาพในอรยาบถนงสมาธ ปจจบนซาก ของทานยงรกษาอยโดยสมบรณไมเนาเปอย เกบไวในพระสถปองคหนง บนยอดเขาโกยา ทมดวงประทปตงพนดวงซงไมเคยดบเลยตลอดระยะ กาลพนปเศษ สวนเดงกโยนนมสมยเดยวกบฮกาย เมอเดนทางไปเมอง จนเขาไปในสานกภเขาเทยนไท เมอกลบญปนจงตงนกายเทนไดขน นอกจากนโฮเดนเปนผตงนกายจโยโด หรอนกายสขาวดในญปน ศษย ของทานผนชอชนดรานเปนผตงนกาย ชนดรานสอนวาเพยงแตความ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 271 ๒๗๑ ศรทธาในพระอมตาภะอยางเดยวกสามารถชวยคนใหพนทกข นกายน จงแพรหลายทวไปในหมสามญชนยงกวานกายอนๆ เพราะไมมปรชญา อะไรลกซงหนกสมอง ชนดรานเปนพระญปนรปแรกทสกจากเพศสมณะ ออกมาตงครอบครวในวด ยงทาหนาทเหมอนพระ ซงเปนตวอยางให ภกษตางนกายอนเอาอยาง ญปนจงไมมพระสงฆ มแตอนศาสนาจารย ซงคนทวไปมกเขาใจผดวาพระญปนมเมย พระญปนอกรปหนงชอนจ- เรน เปนผตงนกายนจเรนขน นกายนปฏเสธคมภรพทธศาสนาอนๆ ถอ วาไมสามารถนาไปสความตรสรไดโดยทางตรง บชาแตสทธมมปณฑรก สตร เพยงสตรเดยว ถอวาพทธศาสนาทแทมอยในสตรนเทานน คานมส- การของนกายน จงบชาแตพระสตรนวา นม เมยวเรง เจกโย แปลวา ขอนอบนอมแตสทธรรมปณฑรก นจเรนเปนคนหวรนแรง ชอบ วพากยวจารณรฐบาล ชอบดาโจมตตางนกาย จงมผเกลยดชงมาก เขา ดาโฮเดนผตงนกายสขาวดวาสตวนรก เขาเขยนเสนอโครงการปกครอง ประเทศใหรฐบาล และพยากรณวา ถารฐบาลไมทาตามเขา จะม มหนตภยมาสประเทศ เพราะฉะนนเขาจงถกทารายถง ๒ ครง ถกเนร- เทศถง ๒ ครง แตกรอดตายมาทกท นกายนปจจบนเปนนกายทมอทธ พลมากในญปน มศาสนกสงกดกวา ๑๐ ลาน และมสาขาแพรหลายไป ในยโรป อเมรกาเหนอ อเมรกาใตโดยตงเปนรปสมาคม การปฏรปพระพทธศาสนาในญปน ตงแตหลงสมยโชกนฮเดโยชญปน ไดมนโยบายปดประตประเทศ ไมยอมคบหาสมาคมกบประเทศภายนอก เพราะเหนภยของพวกครสต-

ประวตพทธ(๑) - หนาท 272 ๒๗๒ ศาสนา พวกนโดยอาศยศาสนาเปนหนาฉากเพอการลาเมองขน กอนหนา ฮโดโยช โชกนโนบนากะเปนผสนบสนนครสตศาสนา มงหมายเพอทา ลายลางอทธพลของพทธศาสนาใหหมดไป ปรากฏวาชวระยะนญปนเขา รตเปนครสเตยนถง ๒ แสนคน พทธศาสนาถอยรนเขาไปในใจกลางเกาะ ตอมาดนบนากะถกฆาตกรรม เมอฮเดโยชไดครองอานาจ ยงไมรสก เปนศตรตอครสตศาสนา จนกระทงวนหนง มกลาสฝรงขเมาเผยความ จรงในรานเหลากบชาวญปนวา รฐบาลของเขาอาศยพวกบาดหลวง เปนแนวหนาในการลาอาณานคม ทใดชาวพนเมองนบถอครสตศาสนา มาก กชอวาเปนเมองขนทางจตใจ ถาเกดสงครามขนแลวพวกเหลาน น จะเปนสายลบชวยกองทพทเขามาโจมตบานเมองของตน ขาวอนน ทราบไปถงฮเดโยช เขาอทานวา ถาเชนนน ประเทศของเรากมแนว ท ๕ ถง ๒ แสนคน จงออกคาสงใหกวาดลางครสตศาสนาใหสนซากไป จากญปน รฐบาลญปนในยคตอมาจงตงขอรงเกยจชาวตางประเทศ ญปน ปดประตบานตนเอง จนกระทงในตอนตนแหงยครตนโกสนทร เรอรบ อเมรกนไดไปเคาะประตบานญปน เปนเหตใหญปนตองยอมคบคาสมา- คมกบชาวตางชาต การปกครองโดยระบบโชกนไดตงตนเสอมลงทกท สถานการณของพทธศาสนากเสอมซบเซาลง จนกระทงในสมยจกรพรรด เมยซงตรงกบสมยรชกาลท ๕ พระเจามสสฮโต ซงใชยหอแผนดนวาเมย แปลวาการปกครองอนสวางไสว ทรงเปนนกปกครอง นกกว ทรงอาศย อานาจของพวกเจาครองนครตางๆ ลมระบอบโชกนแลวพระราชทาน รฐธรรมนญ สงนกเรยนไปยโรปอเมรกา เลยนแบบความเจรญทางวตถ

ประวตพทธ(๑) - หนาท 273 ๒๗๓ มาสญปน เพยงชว ๓๐ ปญปนไดกลายเปนยโรปแหงตะวนออก มกาลง ทางเศรษฐกจและทางทหารพรงพรอม จนสามารถรบชนะรสเซยโดยจม กองทพเรอรสเซยในทะลญปนทงกองทพ รฐบาลสมยนเปนชาตนยม จด ประกาศศาสนาชนโตเปนศาสนาทางราชการ ประกาศใหยดวด พทธศาสนา มาสรางเปนโรงเรยน โรงงาน บงคบใหชไปมสาม สวน พวกนกพรตมเมยอยแลว จงไมมปญหาอะไรอก แตคาสงนไมมการ ปฏบตตามอยางจรงจง พทธบรษทญปนจงตองตนตวปฏรปเพอความ คงอยของพทธศาสนาตอไป งานปฏรปไดจาแนกดงน คอ ๑. วดใหญๆ สรางโรงเรยนขน บางแหงถงชนวทยาลยอาชวะ ชนสง คอแทนทจะปลอยใหรฐบาลเขามาจด วดทาเสยเอง ๒. สรางมหาวทยาลยพทธศาสนา โดยรวมทนจากวดใหญๆ หลายๆ วด หรอรวมทนระหวางนกาย เชนนกายเทนได กบนกาย- ชน มหาวทยาลย ของญปน ซงสรางโดยทนของพทธบรษทมอย ๑๓ แหง พทธศาสนาเปนเพยงคณะหนง คอคณะพทธศาสตร มหาวทยาลยทม ชอเสยง เชน มหาวทยาลยโอตาน แสดงวา พทธบรษทมอทธพลในการ ศกษาของชาตไมนอย ๓. บาเพญงานดานสาธารณกศล ตางนกายตางสรางโรงพยา- บาล สถานสงเคราะหคนทพพลภาพ สถานสงเคราะหเยาวชน สถาน จดหางานใหแกผตกงาน บางครงวดใหญๆ หลายวด รวมทนกนสราง บรษทการคา โรงงานอตสาหกรรม เมอไดกาไร กนามาใชจายเพอ ประโยชนของพทธศาสนา

ประวตพทธ(๑) - หนาท 274 ๒๗๔ ๔. สงเสรมการคนควาพทธศาสนา อยางกวางขวางไมมชาตใด เปรยบ เชน พมพพระไตรปฎก ฉบบทมชอเสยงทสดในโลก คอฉบบ ไดโช แปลพระไตรปฎก ฉบบบาลเปนญปน พมพพระไตรปฎก ฉบบ ภาษาธเบต ความรดานพทธศาสนาของญปนนนกาวหนายงกวาชาตใดๆ หนงสอพทธศาสนาปหนง พมพออกสบรรณโลกหลายลานเลม ราน จาหนายหนงสอทางพทธศาสนามอยทวๆ ไป เนองจากงานปฏรปเชนน จงทาใหฐานะพทธศาสนาในญปนกลบ ฟนตวขนอยางรวดเรว รฐบาลไมกลาไปแตะตองกจกรรมภายใน ในท สดทเปนภยตอพระพทธศาสนา กเลยยกเลกกนไปโดยพฤตนย พทธบร- ษทญปนเปนผนาพทธศาสนาออกไปแพรหลายในอเมรกาและคานาดา เปนชาตแรก ในประเทศทงสองแหงน มชาวญปนอพยพไปหากนอย มาก เชน ในสหรฐมศนยกลางอยทแคลฟอเนย ฮาวาย ชคาโก ในท ใดมชาวญปนตงรกรากอย องคการพทธศาสนาในญปนกจดสงนกพรต ออกไปสรางโบสถ โดยทนขององคการ หรอโดยการบรจาคของชาว ญปนในทนน ปจจบนนในสหรฐมโบสถพทธศาสนาของญปนอย ๑๒๐ แหง มชาวอเมรกาเชอสายญปนนบถอพระพทธศาสนา ๒ แสนเศษ นก ปราชญญปนทมเกยรตคณโดงดงไปทวโลกคอ ดร.สสก ปจจบนมอาย ๙๐ ปเศษ ทานผนเปนผแพรหลายนกายเซน ไดออกเผยแพรพทธ- ศาสนา เมออายได ๒๐ ปเศษ ชาวยโรปรจกเซนกโดยบทความภาษา องกฤษของทานผน แตในปจจบนนนกายนจเรน ซงเปนนกายใหญม สาขาในทวโลก ปรากฏวาชาวอเมรกนไดสมครเปนสมาชกของนกาย

ประวตพทธ(๑) - หนาท 275 ๒๗๕ นเพมขนอยางนาประหลาด เปนนกายทมทนรอนมหาศาล เพยงแต ตกบญชาการในโตเกยวสงหลายสบชน สรางดวยเงนหลายสบลาน โดย นกายนสงสมาชกไปสมครเปนผแทนราษฎร มทนงในรฐสภา ๒๐ กวาท นง นบวาเปนพรรคการเมองทมอทธพลรองจากพรรครฐบาลและพรรค ฝายคาน เมอญปนแพสงครามโลกครงทแลว นายพลเมคอาเธอรไดสง ยบศาสนาชนโต เพราะถอวาเปนศาสนาเพราะวญญาณสงคราม แตสวน พทธศาสนานนไมยงเกยวดวย ไดมองคการพระพทธศาสนาเกดขนโดย เฉพาะองคการพทธศาสนาของเยาวชนบดสโด แปลวา พทธวธ ยงเปน สงทมอทธพลในความคดของญปนประมาณ ๖๐ เปอรเซนตของพลเมอง ทงหมด