พระสุตตั ฎกนตป ทีิฆนกายสีัลขนธวรรคเล ม ๑ ภาค ๒ หน าที่ 1 ... · พระสุตตั

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท 1

โสณทณฑสตร [๑๗๘] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในองคชนบทพรอม ดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงนครจมปา. ไดทราบวา สมยนนพระองคประทบอยใกลขอบสระโบกขรณคคครา ในนครจมปา. เสดจนครจมปา [๑๗๙] กสมยนน พราหมณโสณทณฑะ ครองนครจมปา ซงคบคง ดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญา ดวยไม ดวยนา สมบรณ ดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบต อนพระเจาแผนดนมคธจอมเสนา พระ- นามวา พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจใหเปนสวนพรหมไทย พราหมณ และคฤหบดชาวนครจมปา ไดสดบขาววา พระสมณโคดมศากยบตร ทรง ผนวชจากศากยสกล เสดจจารกไปในองคชนบท พรอมดวยพระภกษสงฆ หมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงนครจมปา ประทบอยใกลขอบสระ โบกขรณ ชอคคครา ในนครจมปา เกยรตศพทอนงามของพระโคดม พระองคนนขจรไปแลวดงนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระ องคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผ จาแนกพระธรรม พระองคทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยงของพระองคเองแลว ทรงสอนหม


สตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยใหรตาม ทรงแสดงธรรม งามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณสนเชง กการเหน พระอรหนตทงหลายเหนปานนน ยอมเปนการดแล ดงน ครงนนพราหมณ และคฤหบดชาวนครจมปา ออกจากนครจมปารวมกนเปนหม ๆ พากนไป ยงสระโบกขรณคคครา. โสณทณฑพราหมณเขาเฝา [๑๘๐] สมยนน พราหมณโสณทณฑะนอนกลางวนอย ณ ปราสาท ชนบน ไดเหนพราหมณและคฤหบดชาวนครจมปา ออกจากนครจมปา รวมกนเปนหม ๆ พากนไปยงสระโบกขรณคคครา จงเรยกทปรกษามาถาม วา พราหมณและคฤหบดชาวนครจมปาออกจากนครจมปารวมกนเปนหม ๆ ไปยงสระโบกขรณคคครา ทาไมกน. ทปรกษาบอกวา เรองมอยขอรบ พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจากศากยสกล เสดจจารกไปในองค- ชนบท พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงนครจมปา ประทบอยใกลขอบสระโบกขรณคคคราในนครจมปา เกยรตศพทอนงาม ของพระองคขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจา พระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ทรงถงพรอมดวยวชชา และจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก ทรงเปนสารถฝกคนทควรฝก ไมม ผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลายเปนผเบกบาน แลว เปนผจาแนกพระธรรม พราหมณและคฤหบดเหลานนพากนไปเฝา พระโคดมพระองคนน. โสณทณฑะกลาววา ถาเชนนน ทานจงไปหาเขา แลวบอกเขาอยางนวา ทานทงหลาย พราหมณโสณทณฑะสงวา ขอใหทาน


ทงหลายจงรอกอน พราหมณโสณทณฑะจะไปเฝาพระสมณโคดมดวย. ท ปรกษารบคาแลวไปหาพราหมณและคหบดชาวนครจมปา แลวบอกตามคา สงวา พราหมณโสณทณฑะสงวา ขอทานทงหลายจงรอกอน พราหมณ โสณทณฑะจะไปเฝาดวย. [๑๘๑] สมยนน พวกพราหมณตางเมองประมาณ ๕๐๐ คนพกอยใน นครจมปาดวยกรณยกจบางอยาง. เขาไดทราบวา พราหมณโสณทณฑะ จกไปเฝาพระสมณโคดม จงพากนเขาไปหาแลวถามวา ไดทราบวา ทานจก ไปเฝาพระสมณโคดมจรงหรอ. โสณทณฑะตอบวา ทานผเจรญ เราคดวาจก ไปเฝาพระสมณโคดมจรง พวกพราหมณกลาววา อยาเลย ทานโสณทณฑะ ทานไมควรไปเฝาพระสมณโคดม ถาทานไป ทานจะเสยเกยรตยศ เกยรตยศ ของพระสมณโคดมจกรงเรอง ดวยเหตนแหละ ทานจงไมควรไป พระ สมณโคดมตางหากควรจะเสดจมาหาทาน อนง ทานเปนอภโตสชาต ทง ฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไม มใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาวอางถงชาต เพราะเหตน ทานจงไม ควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหากคารจะเสดจมาหาทาน อนง ทานเปนผมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก....อนง ทานเปนผ คงแกเรยน ทรงจามนต รจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภร เกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาส เปนทหา เปนผเขาใจ ตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และมหาปรส- ลกษณะ อนง ทานมรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผด ผองยงนก มวรรณคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาด นาชมไมนอย อนง ทานเปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน อนง ทานเปนผม วาจาไพเราะ มสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย


หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความไดชด อนง ทานเปนอาจารยและ ปาจารยของชนหมมาก สอนมนตแกมาณพถง ๓๐๐ คน มาณพเปนอนมาก ตางทศตางชนบทผตองการมนต ใครจะเรยนมนตในสานกของทานพากน มา อนง ทานเปนคนแกเฒา เปนผใหญลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ สวน พระสมณโคดมเปนคนหนม และบวชแตยงหนม อนง ทานเปนผอนพระ เจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร ทรงสกการะเคารพ นบถอ บชา นอบนอม อนง ทานเปนผอนพราหมณโปกขรสาตสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม อนง ทานครองนครจมปาซงคบคงดวย ประชาชนและหมสตว อดมดวยหญา ดวยไม ดวยนา สมบรณดวย ธญญาหาร ซงเปนราชสมบตอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจใหเปนสวนพรหมไทย เพราะเหตน แหละทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหาก ควรจะ เสดจมาหาทาน ดงน. พระพทธคณ [๑๘๒] เมอพวกพราหมณกลาวอยางนแลว พราหมณโสณทณฑะ ไดกลาววา ทานทงหลาย ถาอยางนน ขอพวกทานจงฟงขาพเจาบาง เรา นแหละควรไปเฝาพระโคดมพระองคนน พระโคดมไมควรเสดจมาหาเรา ไดทราบวา พระสมณโคดม เปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดาและ พระบดา มพระครรภททรงถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใคร จะคดคานตเตยนไดดวยการกลาวอางถงพระชาต เพราะเหตนแหละ พระ โคดมจงไมควรเสดจมาหาเรา ทถกเรานแหละควรจะไปเฝาพระองค ได ทราบวา พระสมณโคดม ทรงสละพระญาตหมใหญออกทรงผนวช ทรง


สละเงนและทองเปนอนมาก ทงทอยในพนดน ทงทอยในอากาศออก ทรงผนวช พระองคกาลงหนม มพระเกศาดาสนท ทรงพระเจรญดวย ปฐมวย ออกทรงผนวชเปนบรรพชต เมอพระมารดาและพระบดาไม ทรงปรารถนาใหทรงผนวช มพระพกตรอาบดวยนาพระเนตรทรงกนแสง อย พระองคทรงปลงพระเกศาและพระมสส ทรงครองผากาสาว- พสตรเสดจออกผนวชเปนบรรพชต พระองคมพระรปงาม นาด นา เลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณผดผองยงนก มพระวรรณคลายพรหม มพระรปคลายพรหม นาด นาชมไมนอย พระองคเปนผมศล มศลอนประ- เสรฐ มศลเปนกศล ประกอบดวยศลเปนกศล พระองคมพระวาจาไพเราะ มพระสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย หาโทษม ได ใหผฟงเขาใจเนอความไดชด พระองคเปนอาจารยและปาจารยของคน หมมาก พระองคสนกามราคะแลว เลกประดบประดาแตงแลว พระ องคเปนกรรมวาท เปนกรยวาท ไมทรงมงรายแกพวกพราหมณ พระ องคทรงผนวชจากสกลสง คอ สกลกษตรยอนไมเจอปน พระองคทรงผนวช จากสกลมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก ชนตางรฐตางชนบทพากน มาทลถามปญหากะพระองค เทวดาหลายพนนอบชวตถงพระองคเปนสรณะ พระเกยรตศพทอนงามของพระองคขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ถง พรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก ทรงเปนสารถ ฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทง- หลาย เปนผเบกบานแลว เปนผทรงจาแนกพระธรรม ดงน พระองคทรง ประกอบดวยมหาปรลกษณะ ๓๒ ประการ พระองคมปกตกลาวเชอเชญ เจรจาผกไมตร ชางปราศรย พระพกตรไมสยว เบกบาน มปกตตรส


กอน พระองคเปนผอนบรษท ๔ สกการะ เคารพนบถอบชา นอบนอม เทวดาและมนษยจานวนมากเลอมใสในพระองคยงนก พระองคทรงพานก อยในหมบานหรอในนคมใด ในหมบาน หรอในนคมนนไมมอมนษยเบยด- เบยนมนษย พระองคทรงเปนเจาหมเจาคณะและทรงเปนคณาจารยไดรบยก ยองวา เปนยอดของเจาลทธเปนอนมาก สมณพราหมณเหลานรงเรองยศ ดวยประการใด ๆ แตพระสมณโคดมไมอยางนน ทแทพระสมณโคดมรง เรองพระยศ ดวยวชชาและจรณสมบตอนยอดเยยม พระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร พรอมทงพระโอรส และพระมเหส ทง ราชบรพารและอามาตย ทรงมอบชวต ถงพระองคเปนสรณะ พระเจา ปเสนทโกศล พรอมทงพระโอรส และพระมเหสทงราชบรพารและอามาตย ทรงมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ พราหมณโปกขรสาตพรอมทงบตรและ ภรรยา ทงบรวารและอามาตย มอบชวตถงพระองคเปนสรณะพระองค เปนผอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร ทรง สกการะเคารพนบถอบชา นอบนอม พระองคเปนผอนพระเจาปเสนทโกศล ทรงสกการะ เคารพ นบถอ บชานอบนอม พระองคเปนผอนพราหมณ โปกขรสาตทรงสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม พระองคเสดจถง นครจมปา ประทบอย ณ ขอสระโบกขรณคคครา ในนครจมปา สมณะ หรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มาสเขตบานของเรา ทานเหลานนจดวา เปนแขกของเรา และเปนแขกอนเราควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม พระสมณโคดมเสดจถงนครจมปา ประทบอย ณ ขอบสระโบก- ขรณคคครา ในนครจมปา พระองคทรงเปนแขกของพวกเรา และเปนแขก ทเราควรสกการะเคารพนบถอ บชา นอบนอม เพราะเหตฉะนแหละ พระ องคจงไมควรเสดจมาหาเรา ทถก เราตางหากควรจะไปเฝาพระองค ขาพเจา


ทราบพระคณของพระโคดมเพยงเทาน แตพระโคดมไมใชมพระคณเพยง เทาน ความจรงพระองค มพระคณหาประมาณมได. [๑๘๓] เมอพราหมณโสณทณฑะกลาวอยางนแลว พราหมณเหลา นนไดกลาววา ทานโสณทณฑะกลาวชมพระสมณโคดมถงเพยงน ถง หากพระโคดมพระองคนน จะประทบอยไกลจากทนตงรอยโยชน กควร แททกลบตรผมศรทธาจะไปเฝา แมจะตองนาเสบยงไปกควร. พราหมณ โสณทณฑะกลาววา ถาเชนนน เราทงหมดจกไปเฝาพระสมณโคดม. ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะพรอมดวยคณะพราหมณหมใหญไปถง สระโบกขรณคคครา. เมอผานพนราวปาไปแลว ไดเกดปรวตกขนอยางน วา ถาเราจะถามปญหากะพระสมณโคดม หากพระองคจะพงตรสกะเราอยาง นวา พราหมณ ปญหาขอนทานไมควรถามอยางนน ทถกควรจะถามอยางน ดงน ชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะ เปนคนเขลา ไมฉลาด ไมอาจถามปญหาโดยแยบคายกะพระสมณโคดม ได ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศกเสอมจากโภคสมบต เพราะไดยศ เราจงมโภคสมบต ถาพระสมณโคดมจะพงตรสถามปญหากะ เรา และเราแกไมถกพระทย ถาพระองคจะพงตรสกะเราอยางนวา พราหมณ ปญหาขอนทานไมควรแกอยางนน ทถกควรจะแกอยางน ดงน ชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณเปนคนเขลา ไมฉลาด ไมอาจแกปญหาใหถกพระทยพระสมณโคดมได ผทถกชมนมชนดหมน พง เสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงมโภคสมบต อนง เราเขามาใกลถงเพยงนแลว ยงมไดเฝาพระสมณโคดม จะกลบเสย ชมนมชนนจะพงดหมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปนคน-


เขลาไมฉลาด กระดางดวยมานะ เปนคนฉลาด ไมอาจเขาเฝาพระสมณ- โคดมได เขามาใกลถงเพยงนแลว ยงไมทนเฝาพระสมณโคดม ไฉนจง กลบเสย ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงไดโภคสมบต. [๑๘๔] ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะเขาไปเฝาพระผมพระภาค- เจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรย พอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง. ฝายพราหมณ และคฤหบดชาวนครจมปา บางพวกกถวายอภวาท บางพวกกปราศรย บางพวกกประนมอญชลไปทางพระผมพระภาคเจา บางพวกกประกาศชอ และโคตร บางพวกกนงอย แลวตางกนง ณ ทควรสวนขางหนง ๆ. ได ยนวา ในขณะนน พราหมณโสณทณฑะนงครนคดถงแตเรองนนวา ถา เราจะพงถามปญหากะพระสมณโคดม หากพระองคจะพงตรสกะเราอยางน วา พราหมณ ปญหาขอนทานไมควรถามอยางนน ทถกควรจะถามอยางน ดงน ชมนมชนนจะพงดหมนเราดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปน คนเขลา ไมฉลาด ไมอาจถามปญหาโดยแยบคายกะพระสมณโคดมได ผ ทถกชมนมชนดหมน พงเสอมยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะได ยศเราจงมโภคสมบต ถาพระสมณโคดมจะพงตรสถามปญหากะเรา ถาเรา แกไมถกพระทย ถาพระองคจะพงตรสกะเราอยางนวา พราหมณ ปญหา ขอนทานไมควรแกอยางน ทถกควรจะแกอยางน ดงน ชมนมชนนจะพงด หมนเราไดดวยเหตนนวา พราหมณโสณทณฑะเปนคนเขลา ไมฉลาด ไม อาจแกปญหาใหถกพระทยพระสมณโคดมได ผทถกชมนมชนดหมนพงเสอม ยศ ผเสอมยศกพงเสอมโภคสมบต เพราะไดยศเราจงมโภคสมบต ถา


กระไร ขอพระสมณโคดมพงตรสถามปญหากะเราในเรองไตรวชาอนเปน ของอาจารยของเรา เราจะพงแกใหถกพระทยของพระองคไดเปนแน. [๑๘๕] ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ทรงทราบความคดในใจ ของพราหมณโสณทณฑะดวยพระหฤทย แลวทรงดารวา พราหมณโสณ- ทณฑะนลาบากใจตวเองอย ถากระไร เราพงถามปญหาเขาในเรองไตร- วชาอนเปนของอาจารยของเขา. ตอแตนน จงไดตรสถามพราหมณโสณ- ทณฑะวา ดกอนพราหมณ บคคลผประกอบดวยองคเทาไร พวกพราหมณ จงบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพง กลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะดาร วา เราไดประสงคจานงหมายปรารถนาวาไวแลววา ถากระไร ขอพระสมณ- โคดมพงตรสถามปญหากะเรา ในเรองไตรวชาอนเปนของอาจารยของเรา เราพงแกใหถกพระทยของพระองคไดเปนแนนน เผอญพระองคกตรสถาม ปญหากะเราในเรองไตรวชาอนเปนของอาจารยของเรา เราจกแกปญหาให ถกพระทยไดเปนแนทเดยว พราหมณบญญต [๑๘๖] ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะจงเผยอกายขนเหลยวดชม- นมชนแลวกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคล ประกอบดวยองค ๕ ประการ พวกพราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไม ตองถงมสาวาทดวย องค ๕ ประการเปนไฉน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลผเปนพราหมณในโลกน ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธ


หมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนได ดวยการกลาวอาง ถงชาต ๒. เปนผคงแกเรยน ทรงจามนตรจบไตรเพท พรอมทงคมภร นฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษรมคมภรอกษรมคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะและ มหาปรสลกษณะ ๓. เปนผมรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผดผอง ยงนก มพรรณคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาด นาชม ไมนอย ๔. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๕. เปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหก ผ รบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๕ เหลานแล พวก พราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปน พราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๘๗] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองคทง ๕ เหลาน ยกเสยองคหนงแลว บคคลประกอบดวยองค เพยง ๔ อาจจะ บญญตวา เปนพราหมณไดหรอไม และเมอเขาจะกลาววา เราเปน พราหมณพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณ โสณทณฑะทลวา ได พระโคดมผเจรญ บรรดาองคทง ๕ เหลาน ยก วรรณะเสยกได เพราะวรรณะจกกระทาอะไรได ดวยเหตวาบคคลผเปน พราหมณ ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอ


ปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาว อางถงชาต ๒. เปนผคงแกเรยน ทรงจามนต รจบไตรเพท พรอมทงคมภร นฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะและ มหาปรสลกษณะ ๓. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๔. เปนบณฑต มปญญา เปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหก ผ รบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๔ เหลานแล พวก พราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เปนพราหมณ พงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๘๘] พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองค ๔ เหลาน ยกเสยองคหนงแลว บคคลประกอบดวยองคเพยง ๓ อาจบญญต วาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ พงกลาวได โดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะทลวา ได พระ- โคดมผเจรญ บรรดาองค ๔ เหลานจะยกมนตเสยกได เพราะมนตจกทา อะไรได ดวยเหตวาบคคลผเปนพราหมณ ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอ ปฏสนธหมดจดด ๗ ตลอดชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการกลาว อางถงชาต ๒. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน


๓. เปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหกผ รบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลผประกอบดวยองค ๓ เหลานแล พวกพราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววาเราเปน พราหมณ กพงกลาวไวไดโดยชอบทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๘๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองค ๓ เหลาน ยกเสยองคหนงแลว บคคลประกอบดวยองค เพยง ๒ อาจจะ บญญตวาเปนพราหมณไดหรอไม และเมอเขาจะกลาววา เราเปนพราหมณ กพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะ ทลวา ได พระโคดมผเจรญ บรรดาองค ๓ เหลาน ยกชาตเสยกได เพราะ ชาตจกทาอะไรได ดวยเหตวา บคคลผเปนพราหมณ ๑. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๒. เปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวกปฏคาหกผ รบบชาดวยกน ขาแตพระโคดมผเจรญ บคคลประกอบดวยองค ๒ เหลานแล พวก พราหมณยอมบญญตวาเปนพราหมณ และเมอเขาจะกลาววา เราเปน พราหมณกพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. [๑๙๐] เมอพราหมณโสณทณฑะทลอยางนแลว พราหมณเหลานน ไดกลาววา ทานโสณทณฑะ อยาไดกลาวอยางนนเลย ทานโสณทณฑะ อยาไดกลาวอยางนนเลย ทานโสณทณฑะกลาวลบหลวรรณะ กลาวลบหล มนต กลาวลบหลชาต กลาวคลอยตามวาทะของพระสมณโคดมถายเดยว เทานน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสกะพราหมณเหลานนวา ถาพวกทานคดอยางนวา พราหมณโสณทณฑะออนการศกษา พดไมด


มปญญาทราม และไมสามารถจะโตตอบกบพระสมณโคดมในเรองนได พราหมณโสณทณฑะกจงหยดเสย พวกทานจงพดกบเราเถด แตถาพวก ทานคดอยางนวา พราหมณโสณทณฑะเปนพหสต พดด เปนบณฑต และสามารถจะโตตอบกบพระสมณโคดมในเรองนได พวกทานจงหยดเสย พราหมณโสณทณฑะจงโตตอบกบเรา. [๑๙๑] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พราหมณโสณทณ- ฑะไดกราบทลวา ขอพระโคดมผเจรญทรงหยดเถด ขอพระโคดมผเจรญ ทรงนงเสยเถด ขาพระองคเองจกโตตอบเขาโดยชอบแกเหต แลวจงกลาว กะพราหมณพวกนนวา ทานทงหลาย อยาไดกลาวอยางน ๆ วา พราหมณ โสณทณฑะกลาวลบหลวรรณะ กลาวลบหลมนต กลาวลบหลชาต กลาว คลอยตามวาทะของพระสมณโคดมถายเดยวอยางนเลย. ขาพเจามไดกลาว ลบหลวรรณะ หรอมนต หรอชาตเลย อางองคกมาณพ [๑๙๒] สมยนน องคกมาณพหลานของพราหมณโสณทณฑะ นง อยในชมนมชนนนดวย. พราหมณโสณทณฑะไดกลาวกะพราหมณพวกนน วา ทานทงหลาย นองคกมาณพหลานของขาพเจา พวกทานเหนหรอไม พราหมณพวกนนตอบวา เหนแลวทาน พราหมณโสณทณฑะกลาวตอไป วา องคกมาณพเปนคนมรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยผวพรรณ ผดผองยงนก มพรรคคลายพรหม มรปรางคลายพรหม นาด นาชมไมนอย ในชมนมชนนยกพระสมณโคดมเสย ไมมใครมวรรณะเสมอองคกมาณพเลย องคกมาณพเปนผคงแกเรยน ทรงจามนตได รจบไตรเพท พรอมทง คมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาส


เปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภร โลกายตะ และมหาปรสลกษณะ ขาพเจาเปนผบอกมนตแกเธอ เธอเปน อภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดด ตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนได ดวยการกลาวอางถงชาต ขาพเจารจกมารดาและบดาของเธอ ถงองคกมาณพจะพงฆาสตวบาง จะพง ถอเอาสงของทเขามไดใหบาง จะพงคบหาภรยาของบคคลอนบาง จะพง กลาวเทจบาง จะพงดมนาเมาบาง ในเวลาน ฐานะเชนนวรรณะจกทา อะไรได มนตจกทาอะไรได และชาตจกทาอะไรได ดวยเหตวา บคคลผ เปนพราหมณ เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยนและเปนบณฑต มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของปฏคาหกผรบบชาดวยกนบคคลผประกอบ ดวยองค ๒ เหลานแล พวกพราหมณ จะบญญตวาเปนพราหมณกได และ เมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ กจะพงกลาวไดโดยชอบ ทงไมถง มสาวาทดวย. [๑๙๓] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ บรรดาองค ๒ นยกเสยองคหนงแลว บคคลผประกอบดวยองคเพยง ๑ อาจจะบญญตวา เปนพราหมณไดหรอไม และเมอเขาจะกลาววาเราเปนพราหมณ กพง กลาวไดโดยชอบ ทงไมตองถงมสาวาทดวย. พราหมณโสณทณฑะกราบ ทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขอนไมได เพราะวาปญญาอนศลชาระ ใหบรสทธ และศลอนปญญาชาระใหบรสทธ ศลมในบคคลใด ปญญาก มในบคคลนน ปญญามในบคคลใด ศลกมในบคคลนน ปญญาเปนของ บคคลผมศล ศลเปนของบคคลผมปญญา และนกปราชญยอมกลาวศล กบปญญาวา เปนยอดในโลก เหมอนบคคลลางมอดวยมอ หรอลางเทา ดวยเทาฉะนน.


[๑๙๔] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ ขอเปนอยาง นน ขอนเปนอยางนน ปญญาอนศลชาระใหบรสทธ ศลอนปญญาชาระ ใหบรสทธ ศลมในบคคลใด ปญญากมในบคคลนน ปญญามในบคคลใด ศลกมในบคคลนน ปญญาเปนของบคคลผมศล ศลเปนของผมปญญา และนกปราชญยอมกลาวศลกบปญญาวาเปนยอดในโลก เหมอนบคคล ลางมอดวยมอ หรอลางเทาดวยฉะนน ดกอนพราหมณ ศลนนเปนไฉน ปญญานนเปนไฉน. พราหมณโสณทณฑะกราบทลวา ขาแตพระโคดมผ เจรญ พวกขาพระองค มความรเทานเอง เมอเนอความมเชนไร ขอเนอ ความแหงภาษตน จงแจมแจงแกพระโคดมผเจรญเองเถด. [๑๙๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ ถาอยางนน ทานจงฟง จงตงใจใหด เราจกกลาว. พราหมณโสณทณฑะรบสนอง พระพทธพจนแลว. พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนกะพราหมณ โสณทณฑะวา ดกอนพราหมณ พระตถาคตอบตขนในโลกนเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ฯ ล ฯ (พงดพสดารในสามญญผลสตร) ดกอนพราหมณ กภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางนแล. แมขอนแล คอศลนน. เขาถง ปฐมฌานอย. เขาถงทตยฌานอย. เขาถงตตฌานอย. เขาถงจตตถฌาน อย ฯ ล ฯ เธอนาเฉพาะนอมเฉพาะจตเพอญาณทสสนะ ฯ ล ฯ แมขอนจด อยในปญญา ของเธอ ฯ ล ฯ เธอยอมรชดวา กจอนเพอความเปนอยางน มไดม. แมขอนจดอยในปญญาของเธอ. ดกอนพราหมณ นแลคอปญญานน. โสณทณฑพราหมณแสดงตนเปนอบาสก [๑๙๖] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พราหมณโสณ- ทณฑะไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจา ขาแตพระโคดมผเจรญ


ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองค แจมแจงนก เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแก คนหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย กฉนนน เหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคขอถงพระโคดมผเจรญ พรอมทงพระธรรม และพระสงฆเปนทพง ขอพระโคดมผเจรญจงทรงจา ขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะ อยางมอบกายถวายชวตตงแตวนน เปนตนไป และขอพระโคดมผเจรญทรงรบภตตาหารของขาพระองค เพอ เสวยในวนพรงน พรอมดวยภกษสงฆ. พระผมพระภาคเจาทรงรบดวย ดษณภาพแลว ลาดบนน พราหมณโสณทณฑะทราบวา พระผมพระ- ภาคเจาทรงรบนมนตแลว ลกจากอาสนะ ถวายอภวาทกระทาประทกษณ แลวกลบ. โสณทณฑพราหมณทลความประสงคของตน [๑๙๗] ครนลวงราตรนนแลว พราหมณโสณทณฑะไดตกแตงของ เคยวของฉนอนประณต ในนเวศนของตนเสรจแลวใหคนไปกราบทลภตต- กาล แดพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถงเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว. ครงนนเปนเวลาเชา พระผมพระภาคเจาทรงนงแลว ทรงถอบาตรและจวร เสดจเขาไปยงนเวศนของพราหมณโสณทณฑะ พรอมดวยภกษสงฆ แลวประทบนง ณ อาสนะทเขาจดไว. พราหมณ โสณทณฑะ ไดองคาสภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยของเคยว ของฉนอนประณต ใหอมหนาดวยมอของตนเสรจแลว. [๑๙๘] ครงนน พราหมณโสณทณฑะทราบแลว พระผมพระภาค- เจาเสวยเสรจแลว วางพระหตถจากบาตรแลว จงถอเอาอาสนะตากวา นง


ณ ทควรสวนขางหนง แลวกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถาขาพระ องคกาลงอยในทามกลางชมนมชน จะพงลกจากอาสนะ ถวายอภวาทพระ โคดมผเจรญ ชมนมชนนนจะพงดหมนขาพระองคดวยเหตนนได ผทถก ชมนมชนดหมนพงเสอมยศ ผเสอมยศพงเสอมจากโภคสมบต เพราะไดยศ ขาพระองคจงมโภคสมบต ขาแตพระโคดมผเจรญ ถาขาพระองคกาลง อยในทามกลางชมนมชน จะพงประคองอญชล ขอพระโคดมผเจรญจงเขา พระทยวา แทนการลกจากอาสนะ ถาขาพระองคกาลงอยในทามกลาง ชมนมชน จะพงเปลองผาโพกออก ขอพระโคดมผเจรญจงเขาพระทยวา แทนการอภวาทดวยศรษะ ถาขาพระองคกาลงไปในยาน จะพงลงจากยาน แลวถวายอภวาทพระโคดม ชมนมชนนนจะพงดหมนขาพระองคดวยเหตนน ได ผทถกชมนมชนดหมนยอมเสอมยศ ผเสอมยศพงเสอมจากโภคสมบต เพราะไดยศ ขาพระองคจงมโภคสมบต ขาแตพระโคดมผเจรญ ถาขา พระองคจะพงไปในยาน จะพงยกปฏกขน ขอพระโคดมผเจรญจงทรงเขา พระทยวา แทนการลงจากยานของขาพระองค ถาขาพระองคกาลงไปใน ยาน จะพงลดรมลง ขอพระโคดมผเจรญจงทรงเขาพระทยวา แทนการ อภวาทดวยศรษะของขาพระองคดงน. ลาดบนนพระมพระภาคเจา ไดทรงยงพราหมณโสณทณฑะ ให เหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหราเรง ดวยธรรมกถาแลว เสดจ ลกจากอาสนะเสดจกลบ ดงนแล. จบโสณทณฑสตร ท ๔


อรรถกถาโสณทณฑสตร เอวมเม สต ฯ เป ฯ องเคสต โสณทณฑสตต. ในโสณทณฑสตรนน มการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน บทวา ในองคชนบท มความวา ราชกมารทงหลาย นามวา องคะ เปนชาวชนบททมกเรยกกนอยางน กเพราะเปนผมรปรางนาเลอมใส ชนบท แมเดยวซงเปนทอาศยอยของราชกมารเหลานน ทานกเรยกวา องคชนบท เพราะศพทเพมเขามา. ในชนบทชอองคะนน. บทวา จารก แมในชนบท น ทานมงหมายเอาการเสดจจารกไมรบรอน และการเสดจจารกประจา ไดยนวา ในกาลนน เมอพระผมพระภาคเจาทรงเลงดโลกธาตทงหมนหนง อย โสณทณฑพราหมณเขาไปปรากฏในขาย คอ พระญาณแลว. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงพจารณาอยวา พราหมณนปรากฏในขาย คอญาณของเรา พราหมณนมอปนสยหรอไมหนอ กไดทอดพระเนตรเหน วา เมอเราไป ณ ทนน พวกลกศษยของเขาจะพากนกลาวสรรเสรญ พราหมณดวยอาการ ๑๒ แลวจะไมยอมใหเขามายงสานกของเรา แต พราหมณนนจะทาลายวาทะของพวกลกศษยเหลานนเสยแลว กลาวสรร- เสรญเราดวยอาการ ๒๙ แลวเขามาหาเราแลวจกถามปญหา ในทสดการ เฉลยปญหา เขากจกถงสรณะ ดงนแลว พรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รปเปน บรวาร เสดจไปสชนบทนน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา พระผม พระภาคเจาเสดจจารกไปในองคชนบท เสดจถงเมองจมปา ดงน.


บทวา ทฝงแหงสระโบกขรณชอคคครา มความวา ในทไมไกล เมองจมปานน มสระโบกขรณเรยกชอกนวา คคครา เพราะพระมเหสของ พระราชาทรงพระนามวา คคคราทรงขดไว โดยรอบฝงสระนนมปาตนจมปา ใหญ ประดบประดาดวยดอกไม ๕ ส มสเขยวเปนตน พระผมพระภาค- เจาเสดจประทบอยในปาตนจมปา ซงมกลนหอมระรนดวยกลนหอมของ ดอกไม. ทานมงหมายเอาปาตนจมปานน จงกลาววา ทฝงแหงสระโบก- ขรณ ชอคคครา. ในบทนวา พระเจาพมพสารผครองแควนมคธมเสนาใหญ พระ ราชาพระองคนน ชอวาผครองแควนมคธ เพราะทรงเปนผใหญของชาว แควนมคธ ชอวามเสนาใหญ เพราะประกอบพรอมดวยเสนาใหญ. บท วา พมพ แปลวา ทองคา. เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา พมพสาร เพราะเปนผมผวพรรณเชนเดยวกนทองคาแท. ชนเปนอนมากมารวมกน เพราะเหตนน ชอวา หม. หมชนในแตละทศของชนเหลานนมอย เพราะ เหตนน ชนเหลานนชอวามหม. ครงแรกชนเหลานนมไดเปนคณะกนใน ภายในเมอง แตออกไปนอกเมองแลว จงรวมกนเปนคณะ เพราะเหตนน ชอวา รวมกนเปนคณะ. บทวา เรยกทปรกษามา ความวา มหาอามาตยผสามารถเฉลย ปญหาทถกถามได เรยกวา ขตตะ (ทปรกษา) เรยกทปรกษาคนนนมา บทวา อาคเมนต แปลวา จงรอสกประเดยว หมายความวาอยาเพงไป บทวา ผอยตางแดน ความวา พราหมณทงหลายผเกดในแดน ตาง ๆ กน คอในแดนมแควนกาส และแควนโกศล เปนตน คนละแหง แดนเหลานนเปนทอยอาศยของพวกเขา หรอวา พวกเขามาจากแดนนน เพราะฉะนน พราหมณเหลานนชอวา ผอยตางแดน แหงพราหมณทง


หลายผอยตางแดนกนเหลานน. บทวา ดวยกรณยกจบางอยาง ความวา ไดยนวาพวกพราหมณทงหลาย ในนครนนประชมกนดวยกรณยกจสองอยาง คอเพอจะรวมทาการบชายญ หรอเพอการสาธยายมนต. และในคราวนนใน นครนน ไมมการบชายญ. แตพราหมณเหลานน มาประชมกนในสานก ของโสณทณฑพราหมณ เพอสาธยายมนต ทานกลาววา ดวยกรณยกจ บางอยาง หมายเอาการสาธยายมนตนน. พราหมณเหลานนไดทราบวา การไปของโสณทณฑพราหมณนนแลว โสณทณฑพราหมณนเปนพราหมณชนสง และพราหมณเหลาอนโดยมาก คดวาถงสมณโคดมเปนสรณะ โสณทณฑพราหมณนเทานนยงไมไป ถา เขานแหละจกไป เขากจกถกมายาทนาใหงงงวยของพระสมณโคดมทาให หลงใหลแลว จกถงพระโคดมเปนสรณะแนแท แตนนไป สนนบาตของ พวกพราหมณทประตเรอนของโสณทณฑพราหมณแมนนกจกไมม เอา เถอะ เราจะขดขวางไมใหเขาไปได ดงน ปรกษากนแลวจงไปในทนน. ทานหมายเอาขอนน จงไดกลาวคาเปนตนวา ครงนนแล พราหมณทง หลาย ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ดวยองคแมน คอดวยเหตน. พวก พราหมณครนกลาวเหตนนอยางนแลว คดอกวา ธรรมดาคนเมอเขากลาว สรรเสรญตนทจะไมยนดหามไม เอาเถอะ พวกเราจะหามการไปของเขา ดวยการกลาวสรรเสรญเขา จงกลาวเหตหลายอยางเปนตนวา กโสณทณฑ- พราหมณผเจรญเปนอภโตสชาต เปนตน. บทวา สองฝาย คอ จากฝายทงสอง คอจากมารดา และจาก บดา. โสณทณฑพราหมณผเจรญเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาทงฝาย บดา อยางน คอมารดาของโสณทณฑพราหมณผเจรญเปนนางพราหมณ


มารดาของมารดาเปนนางพราหมณ มารดาแมของมารดาของมารดานนก เปนนางพราหมณ บดาเปนพราหมณ บดาของบดาเปนพราหมณ บดาแม ของบดาของบดานน กเปนพราหมณ. บทวา มครรภทถอปฏสนธหมดจดด ความวา ครรภเปนทถอปฏสนธ คอทองของมารดา หมดจดด. แตใน บทนวา สมเวปากนยา คหณยา ไฟธาตอนเกดจากกรรมทานเรยกวา คหณ (ครรภเปนทถอปฏสนธ). ในบทวา ตลอด ๗ ชวคนน ความวาบดาของบดาชอปตามหะ (ป) ยคแหงปตามหะชอปตามหยค. ประมาณของอายทานเรยกวายค. กคานเปนเสยงชอยคเทานน. แตโดย ความ ปตามหะนนแหละ ชอปตามหยค บรรพบรษแมทงปวงเหนอขน ไปจากปตามหะนน ทานกใชคลมถงดวยปตามหะศพทนแหละ เขาเปนผม ครรภเปนทถอปฏสนธ อนหมดจดดตลอด ๗ ชวคนดวยประการฉะน. อกประการหนง พราหมณทงหลายแสดงวา เขาเปนผอนใครดถกไมได ไมถกตาหนดวยการกลาวอางถงชาต. บทวา ผอนใคร ๆ ดถกไมได คอ ใคร ๆ ดถกไมได ไดแกผลกไสไมได วาพวกทานจกไลเขาไปเสย จะ ประโยชนอะไรกบคนคนน ดงน. บทวา ไมถกตาหน คอไมถกตเตยน ไดแกไมเคยทจะไดรบคาดาวา หรอตเตยนเลย. ถามวา เพราะเหตไร. แกวา เพราะการกลาวอางถงชาต. ความวา เพราะถอยคาเหนปานนวา แมเพราะเหตนเขาเปนคนมชาตตาทราม ดงน. บทวา ผมงคง คอผเปนใหญ. บทวา มทรพยมาก คอประกอบ พรอมดวยทรพยมากมาย. พราหมณทงหลายแสดงวา กในเรอนของทาน ผเจรญมทรพยมาก ราวกะฝนและทรายในแผนดน แตพระสมณโคดมไม มทรพย เทยวขอเขาพอเตมทองเลยงชวต. บทวา มโภคะมาก คอมเครอง อปโภคมากดวยอานาจแหงกามคณหา. พวกพราหมณทงหลายสาคญอยวา


ชนทงหลายกลาวคณใด ๆ พวกเราจะแสดงสงทมใชคณอยางเดยวดวยอานาจ เปนปฏปกษตอคณนน ๆ ดงน จงไดกลาวอยางนน. บทวา มรปสวย คอ มรปงามยง ไดแกมรปดยงกวาเหลามนษย อนๆ. บทวา นาด คอชอวานาด เพราะทาใหไมรจกอมเอบแกชนผดอย แมตลอดวน ชอวานาเลอมใส เพราะใหเกดความเลอมใสแหงจตดวยการ ดนนแหละ. ความดงาม ทานเรยกวา ความสวย ความทผวพรรณเปน ของสวยงาม ชอวา มผวพรรณสวยงาม ความวา ประกอบดวยวรรณ- สมบตนน. แตทานโบราณาจารยทงหลายกลาววา ชนทงหลายเรยกสรระ วา โปกขระ วรรณะนนแหละวา วรรณะ. ตามมตของทานโบราณาจารย เหลานน วรรณะดวยรปราง ดวยชอวรรณะรปรางความมแหงผว พรรณและรปราง เหลานน ชอวา ความมผวพรรณและรปราง เขาประกอบ ดวยความมผวพรรณและรปรางอยางยงดวยประการฉะน ความวา ประกอบ ดวยผวพรรณและสมบตแหงสรระสณฐานอนบรสทธอยางสงสด. บทวา มผวพรรณดงพรหม คอ มผวพรรณอนประเสรฐสด ความ วา ประกอบพรอมดวยผวพรรณประดจทองคาอนประเสรฐสด แมในบรรดา ผมผวพรรณอนบรสทธทงหลาย. บทวา มรปรางดงพรหม คอ ประกอบ พรอมดวยรปรางเชนกบรปรางของทาวมหาพรหม. บทวา นาด นาชม มใชนอย คอ ชองทางทจะดในรปรางของทานผเจรญมใชเลกนอย คอ มาก. พราหมณทงหลายแสดงวา อวยวะนอยใหญของทานแมทกสวนเปน ของนาด และอวยวะนอยใหญเหลานนกใหญดวย ดงน. ศลของบคคลนนมอย เหตนนเขาชอวาเปนผมศล ศลทเจรญแลว คองอกงามแลว ของบคคลนนมอย เหตนนเขาชอวาเปนผมศลอนเจรญ แลว. บทวา ดวยศลอนเจรญ คอ ดวยศลอนเจรญนนแหละ คอทงอก


งามแลว. บทวา มาถงพรอมแลว คอ ประกอบแลว. คานเปนไวพจน ของ บทวา มศลอนเจรญแลว. คาทงหมดนนทานกลาวหมายเอาเพยง ศลหาเทานน. ในบททงหลายมบทวา มวาจางามเปนตน มความวา วาจาอน งาม คอด ไดแกมบทและพยญชนะกลมกลอมของบคคลนนมอย เหตนน เขาชอวามวาจางาม. บทวา มสาเนยงไพเราะ คอสาเนยงอนไพเราะ คอ ออนหวานของบคคลนนมอย เหตนน เขาชอวามสาเนยงไพเราะ บทวา สาเนยง ไดแกเสยงกงวาลทเปลงออก. วาจามอยในเมอง เพราะบรบรณ ดวยคณความด เหตนน จงชอวาเปนของชาวเมอง. อกประการหนง ชอ วาโปร เพราะมวาจาเชนกบความทหญงชาวเมอง คอหญงชาวเมองเปนผ ละเอยดออน เพราะความทตนอยในเมอง. ดวยวาจาหญงชาวเมองนน. บทวา วสสายตถ ความวา ไมพรา คอเวนจากโทษมความชกชาทตน เหนแลวเปนตน. บทวา หาโทษมได คอเวนจากการกลนนาลาย. จรงอย เมอ ใคร ๆ พดอย นาลายไหลเขาหรอวา นาลายไหลออก หรอวา ฟองนาลาย กระเซนออกมา วาจาของผนนชอวา ชมดวยนาลาย ความวา วาจาท ตรงกนขามกบวาจานน. บทวา ใหรใจความได คอสามารถใหรใจความ ทกลาวไดชดเจนทงเบองตน ทามกลาง และทสด. บทวา แกแลว คอเปนคนแก เพราะเปนผคราคราดวยชรา. บท วา เปนผเฒา คอถงขดสดแหงความเจรญของอวยวะนอยใหญ. บทวา เปนผใหญ คอประกอบพรอมดวยความเปนผใหญโดยชาต อธบายวา เกด มานานแลว บทวา ผานเวลามานาน คอลวงเวลานาน อธบายวา ลวงเลยมาตง ๒-๓ รชกาลแลว. บทวา ผานวยแลว คอ ผานถงปจฉม-


วยแลว สวนทสาม อนเปนทสดแหง ๑๐๐ ป ชอวา ปจฉมวย อกนย หนง บทวา แกแลว คอเกาแก อธบายวา เปนไปตามวงศสกลทเปนไป แลวสนกาลนาน. บทวา เปนผเฒา คอประกอบดวยความเจรญดวยคณม ศลและอาจาระเปนตน. บทวา เปนผใหญ คอ ประกอบพรอมดวยความ เปนผใหญดวยสมบต. บทวา ผานเวลามานาน คอเดนทางมา ไดแกม ปกตประพฤตไมลวงละเมดมารยาท มวตรจรยาเปนตนของพวกพราหมณ. บทวา ผานวยแลว คอผานถงแมความเปนผเจรญดวยชาตอนเปนวยสด ทายแลว. บทวา เมอพวกพราหมณกลาวอยางนแลว ความวา เมอพวก พราหมณเหลานนกลาวอยางนแลว โสณทณฑพราหมณคดวา พวก พราหมณเหลานกลาวสรรเสรญคณของเราดวยชาตเปนตน แตการท เราจะ ยนดในการกลาวสรรเสรญคณของตนไมสมควรแกเราเลย เอาเถอะ เราจะ ทาลายวาทะของพวกเขาเสยแลวใหพวกเขารวาพระสมณโคดมเปนผใหญ จะทาใหพวกเขาไปในทนน ดงน แลวจงกลาวคาเปนตนวา ทานผเจรญ ถากระนน ขอพวกทานจงฟงคาของขาพเจาบาง. โสณทณฑพราหมณสาคญ เหนคณทงหลายทยงกวาคณของตนวา ในคณเหลานน คณแมเหลาใด เชนเดยวกบคณของตนมวา อภโตสชาตเปนตน คณแมเหลานน กเปน คณมชาตสมบตเปนตน ของพระสมณโคดม ดงน จงไดประกาศคณเหลาน เพอทจะแสดงความทพระผมพระภาคเจามพระคณยงใหญโดยสวนเดยวโดย แท. กโสณทณฑพราหมณเมอจะกาหนดแนอยางนวา พวกเรานนแหละ. ควรไปเฝา จงแสดงคานในทนวา ถามบคคลทควรเขาไปหา เพราะความ เปนผมคณใหญ เพราะฉะนน พวกเรานนแหละควรจะเขาไปเฝาเพอทศนา


พระโคดมผเจรญนน เปรยบเหมอนเมลดผกกาด เมอนาไปเทยวกบ เขาสเนร รอยเทาโค. เมอนาไปเทยบกบมหาสมทร หยดนาคาง เมอนา ไปเทยบกบนาในสระใหญ ๗ สระ กเปนของกะจดรด คอ เลกนอยฉนใด คณของพวกเรา เมอนาไปเทยบกบพระคณมพระชาตสมบตเปนตน ของ พระสมณโคดม เปนของนดหนอย คอ เลกนอย ฉนนน เพราะฉะนน พวกเรานนแหละ ควรไปเฝาพระโคดมผเจรญ. บทวา ทรงละหมพระญาตมากมาย คอทรงละตระกลพระญาต แสนหกหมนอยางน คอ ฝายพระมารดาแปดหมน ฝายพระบดาแปดหมน. ในบทนวา อยในดนและตงอยในอากาศ ทรพยทเขาขดสระโบก- ขรณทฉาบปนเกลยงในพระลานหลวง และในพระราชอทยาน ใสแกว ๗ ประการจนเตม แลวฝงไวในแผนดน ชอวาทรพยอยในดน. สวนทรพย ทตงไวจนเตมประสาทและปอม เปนตน ชอวา ตงอยในอากาศ. ทรพย ทตกทอดมาตามความหมนเวยนแหงตระกลมเพยงเทานกอน. แตในวนท พระตถาคตอบตขนแลวนนแหละ มขมทรพย ๔ ขม คอ ขมทรพยชอ สงขะ ๑ ชอเอละ ๑ ชออปปละ ๑ ชอปณฑรก ๑ ผดขนแลว. บรรดา ขมทรพยทง ๔ นน ขมทรพยชอสงขะมคาวตหนง ขมทรพยชอเอละม ครงโยชน ขมทรพยชออปปละมสามคาพยต ขมทรพยชอปณฑรกะม โยชนหนง ทรพยทถอเอา ๆ แมในขมทรพยเหลานน กกลบเตมอก. พงทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงละเงนทองมากมายแลว ออกผนวช ดวยประการฉะน. บทวา ยงเปนคนหนม คอยงเปนเดก. บทวา มพระเกศาดาสนท คอมพระเกศาดาขลบ ความวา มพระเกศาเชนเดยวกบสยาหยอดตา. บทวา เจรญ คอ ด. บทวา วยทหนง คอ ปฐมวยในบรรดาวยทงสาม.


บทวา ไมใครอย คอไมปรารถนา. คานเปนฉฏฐวภตลงในอรรถ วาอนาทร. นาตาทหนาของชนเหลานนมอย เหตนนเขาชอวาหนานอง ดวยนาตา. ความวา เมอพระมารดาบดาเหลานนมพระพกตรนองดวยนา- พระเนตร คอมพระพกตรเปยกชมดวยนาพระเนตร. บทวา ทรงกนแสงอย คอทรงกนแสงคราครวญอย. ในบทวา ชองทางมใชนอย น พงทราบความวา ชองทางทจะ ไดเหนพระผมพระภาคเจาหาประมาณมได. ในทน มเรองดงตอไปน. ไดยนวา ในกรงราชคฤหมพราหมณคนหนง ทราบวา เขาเลา วา ใคร ๆ ยอมไมสามารถทจะถอเอาประมาณของพระสมณโคดมได ใน เวลาทพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปบณฑบาต ถอเอาไมไผยาว ๖๐ ศอก ยนอยขางนอกประตเมอง เมอพระผมพระภาคเจาเสดจมาถง ถอเอา ไมไผ ไดยนอยในทใกล. ไมไผยาวถงแคพระชานของพระผมพระภาคเจา. ในวนรงขนเขาจงตอไมไผสองลาแลวไดยนอยในทใกล. แมพระผมพระ- ภาคเจากทรงปรากฏเพยงแคพระสะเอวเทานน เหนอไมไผสองลานนจง ตรสวา พราหมณทานทาอะไร. เขาทลวา ขาพระองคจะวดสวนพระองค. พระผมพระภาคเจาตรสวา พราหมณ แมถาทานจกตอไมไผทเกดอยเตม ทองแหงจกรวาลทงสนเขาดวยกนแลว ทานกจกไมสามารถทจะวดเราได เพราะวาบารมตลอดสอสงไขยและแสนกป เรามไดบาเพญโดยประการท คนอนพงวดเราได พราหมณ ตถาคตใครๆ จะชงมได ใครๆ จะประมาณ มได ดงนแลตรสคาถาในธรรมบทวา เมอบคคลบชาทานผเยอกเยนแลว ไมมภยแตทไหน ๆ เชนนนอย ใคร ๆ ไมอาจทจะนบบญไดวา เพยงเทานดงน ในทสดแหงคาถา สตว ๘๔,๐๐๐ ไดดมนาอมฤตแลว.


ยงมเรองแมอนอก ไดยนวา ทาวอสรนทรราหสงได ๔,๘๐๐ โยชน. ระหวางแขนของเขาวดได ๑,๒๐๐ โยชน ระหวางนมวดได ๖๐๐ โยชน. พนมอและพนเทาหนาได ๓๐๐ โยชน. ขอนวยาวได ๕๐ โยชน. ระหวางควกวาง ๕๐ โยชน. หนายาว ๒๐๐ โยชน. ลกได ๓๐๐ โยชน. มปรมณฑลได ๓๐๐ โยชน. คอยาวได ๓๐๐ โยชน. หนาผากยาวได ๓๐๐ โยชน. ศรษะยาวได ๙๐๐ โยชน. เขาคดวา เราสงมาก จกไมสามารถ ทจะนอมตวลงแลดพระศาสดาได ดงน จงไมมาเฝา. วนหนงเขาได ฟงพระคณของพระผมพระภาคเจา จงมาดวยคดวา เราจกมองดโดยอาการ อยางใดอยางหนง. พระผมพระภาคเจาทรงทราบอชฌาสยของเขาแลวทรง ดารวา เราจกแสดงดวยอรยาบถไหน ในบรรดาอรยาบถทงส ทรง ดารวา ธรรมดาคนยน แมจะตากปรากฏเหมอนคนสง แตเราจกนอน แสดงตนแกเขา ดงนแลว จงตรสวา อานนท เธอจงตงเตยงในบรเวณ คนธกฏ แลวทรงสาเรจสหไสยาสนบนเตยงนน. ทานอสรนทรราหมาแลว ชคอขนมองดพระผมพระภาคเจา ประทบนอนอยราวกะวาพระจนทรเตม ดวงในทามกลางทองฟา และเมอพระผมพระภาคเจาตรสวา อสรนทะ น อะไร จงกราบทลวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคมไดมาเฝา ดวยคดวา เราจกไมสามารถทจะโนมตวลงแลดได ดงน. พระผมพระ- ภาคเจาตรสวา อสรนทะ เรามไดกมหนาบาเพญบารมมา เราใหทานทาให เลศทงนน ดงน. วนนน อสรนทรราห ไดถงสรณะ. พระผมพระภาคเจา ทรงนาดนาชมมใชนอย ดวยประการดงน. บคคลชอวาเปนผมศล เพราะปารสทธศล ๔ กศลนนเปนของ ประเสรฐ คอสงสด ไดแก เปนศลบรสทธ เพราะเหตนนทานจงกลาววา มศลอนประเสรฐ. ศลนนนนเองเปนกศล เพราะอรรถวา ไมมโทษ.


เพราะเหตนน ทานจงกลาววามศลเปนกศล. คาวา ดวยศลอนเปนกศลน เปนไวพจนของคาวา มศลเปนกศลนน. บทวา เปนอาจารย และปาจารย ของคนเปนอนมาก ความวา ในการแสดงธรรมครงหนง ๆ ของพระผมพระภาคเจา สตวมประมาณ ๘๔,๐๐๐ และเทวดาและมนษยทงหลายหาประมาณมได ยอมไดดมนาอมฤต คอ มรรคและผล เพราะฉะนน พระองคจงจดวาเปนอาจารยของคนเปนอน มาก และเปนปาจารยของสาวกผเปนเวไนย. ในบทวา มกามราคะสนแลวน ความวา กเลสแมทงปวงของ พระผมพระภาคเจาสนไปแลวโดยแท. แตพราหมณไมรกเลสเหลานน จง กลาวคณไปในฐานะแหงความรของตนนนแหละ. บทวา เลกประดบตก- แตงแลว คอเวนจากการประดบตกแตงททานกลาวไวอยางนวา การตก- แตงบาตร การตกแตงจวร การตกแตงเสนาสนะ การเลนสนกสนานแหง รางกายอนเนาน. บทวา ไมทรงมงราย คอ แสดงความเคารพธรรมทไมเปนบาปคอ โลกตรธรรม ๙ ประการ เทยวไป. บทวา ตอประชาชนทเปนพราหมณ คอ ตอคนทเปนพราหมณตาง ๆ กนเปนตนวา พระสารบตร พระโมคคลลานะ และพระมหากสสปะ และพระองคเปนผแสดงความนบถอประชาชนนน. อธบายวา กประชาชนนกระทาพระสมณโคดมไวเบองหนาเทยวไป. อก ประการหนง บทวา ไมทรงมงราย ความวา ไมทรงกระทาบาปไวเบองหนา เทยวไป คอ ไมปรารถนาลามก. อธบายวา ไมทรงมงรายตอประชาชนท เปนพราหมณนน คอตอประชาชนทเปนพราหมณ แมจะเปนปฎปกษกบตน คอเปนผหวงประโยชนสขแตอยางเดยว.


บทวา ตางรฐ คอจากรฐอน. บทวา ตางชนบท คอจากชนบท อน บทวา ตางพากนมาเพอทลถามปญหา ความวา กษตรยและบณฑต เปนตนกด เทวดาพรหมนาคและคนธรรพเปนตนกด ตางตระเตรยมปญหา มาเฝาดวยคดวา พวกเราจกถาม ในบรรดาชนเหลานน บางจาพวกกาหนด เหนโทษของการถาม หรอความทตนไมสามารถในการยอมรบขอเฉลย จง ไมทลถามเลย แลวนงนงเสย บางจาพวกทลถาม สาหรบบางจาพวก พระผมพระภาคเจาทรงใหเกดความอตสาหะในการถามแลว จงทรงเฉลย ความเคลอบแคลงของชนเหลานนแมทงสน มาถงพระผมพระภาคเจาแลว กเสอมคลายไป เหมอนคลนในมหาสมทร มาถงฝงแลวกสลายไปฉะนน ดวยประการฉะน. บทวา มปกตกลาวเชอเชญ ความวา พระองคยอมตรสกะคน ผมาสสานกของพระองคนน ๆ ไมวาจะเปนเทวดา มนษย บรรพชตและ คฤหสถอยางนวา เชญทานเขามาส ทานมาดแลว (เราขอตอนรบทาน) ดงน. บทวา เจรจาผกไมตร คอ ทรงประกอบพรอมดวยพระดารสผก ไมตรททานกลาวไวโดยนยเปนตนวา บรรดาวาจาเหลานน คาพดผกไมตร เปนไฉน คาพดผกไมตร คอวาจาทหาโทษมได เปนวาจาด ไพเราะเสนาะ ห ดงน อธบายวา มพระดารสออนหวาน. บทวา ชางปราศรย คอทรง ฉลาดในการปฏสนถาร ความวา พระองคทรงกระทาสมโมทนยกถากอน ทเดยว ดงจะทรงระงบความกระวนกระวายเพราะเดนทางไกลของเหลา บรษททงส ผมาแลว ๆ ไดสน โดยนยเปนตนวา ภกษ เธอสบายดแล หรอ อาหาร การฉนยงพอเปนไปไดแลหรอ. บทวา ไมสยวพระพกตร ความวา บางคนเขาไปยงประชมทแลวมหนาเครงขรม มหนาขงเครยดฉนใด พระองคมไดเปนเชนนน. แตการเหนทประชมของพระผมพระภาคเจานน


เปนเหมอนดอกปทมทบานแลวดวยการตองแสงแดดออน เปนราวกะรศม แหงพระจนทรเตมดวง. บทวา มพระพกตรเบกบาน ความวา ทานแสดงไววา คนบางจา พวกมหนาควา เมอชมนมชนมาประชมกนแลว กไมพดอะไร เปนคนทมคา พดอนไดดวยยากฉนใด แตพระสมณโคดมไมเปนเชนนน เปนผมพระ วาจาไดดวยงาย สาหรบผทมาสสานกของพระองคไมเกดความเดอดรอนใจ วา พวกเรามาในทนเพราะเหตไร แตชนทงหลายไดฟงธรรมแลว ยอมม ใจยนดโดยแท. บทวา มปกตตรสกอน คอ พระองคเนอจะตรสยอมตรส- กอน และพระดารสกประกอบดวยกาล. พระองคกตรสแตถอยคาประกอบ ดวยประมาณ อาศยประโยชนโดยแท ไมตรสถอยคาอนหาประโยชน มได. บทวา ในบานนนหรอ ความวา ไดยนวา พระผมพระภาคเจา ประทบอย ณ ทใด เทวดาผมศกดใหญยอมถวายอารกขา. เพราะอาศย เทวดาเหลานน อปทวะยอมไมมแกมนษยทงหลาย. กปศาจทงหลายม ปศาจคลกฝนเปนตน ยอมเบยดเบยนมนษย. ปศาจเหลานนยอมหลกไปไกล ดวยอานภาพของเทวดาเหลานน. อกประการหนง แมเพราะกาลงแหงพระ- เมตตาของพระผมพระภาคเจา พวกอมนษยกไมเบยดเบยนมนษย. ในบททงหลายมบทวา เปนเจาหมเปนตน ความวา หมทคนพง พราสอนหรอทคนใหเกดเองของบคคลนนมอย เหตนนเขาชอวาเปนเจา หม. อนง คณะเชนนนของบคคลนนอย เหตนนเขาชอวาเปนเจาคณะ. อกประการหนง คานเปนไวพจนของบทแรก. พระองคทรงเปนอาจารย ของคณะดวยอานาจแหงการใหเขาศกษาเรองอาจาระ เหตนน จงชอวา ผ เปนคณาจารย. บทวา แหงเจาลทธมากมาย คอ แหงเจาลทธจานวนมาก


บทวา โดยประการใดประการหนง คอ ดวยเหตแมเพยงสกวา ไมนงผา เปนตน อยางใดอยางหนง บทวา ยอมรงเรอง คอ ยอมเขาไปถงโดยรอบ ไดแกเจรญยงขน. บทวา เขาเหลานนเปนแขก ความวา เขาเหลานนเปนอาคนตกะ คอเปนแขกหนาใหมของพวกเรา. บทวา เรยนร คอรจก. ดวยบทวา มพระ คณอนจะพงนบมได โสณทณฑพราหมณแสดงวา มพระคณอนหาทเปรยบ มได แมดวยพระสพพญเหนปานนน จะปวยกลาวไปไยดวยบคคลเชน เราเลา. สมจรง ดงททานกลาวไววา หากวาแมพระพทธเจาพงตรสพระคณของพระพทธเจา ไมตรสอยางอนเลยในกปหนงกจะพงหมดสนไปใน ระหวาง เปนเวลานานพระคณของพระตถาคตหาสนไป ไม ดงน กพวกพราหมณเหลานนไดฟงคณกถาของพระศาสดานแลว ตางคด วา โสณทณฑพราหมณกลาวคณของพระสมณโคดม พระโคดมผเจรญ นนมพระคณหานอยไม กแลอาจารยผรคณของพระโคดมนนอยางน ไดรอ คอยนานเกนไป เอาเถอะ พวกเราจะคลอยตามเขาดงน คลอยตามแลว. เพราะฉะนนทานจงกลาววา เมอโสณทณฑพราหมณกลาวอยางนแลว พวก พราหมณเหลานนดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา เหมาะทเดยว คอควรทเดยว. บทวา แม ดวยเสบยง เสบยงอาหารทานเรยกวา ปโฏสะ ความวา การทแมจะถอ เสบยงนนไปเฝากควรทเดยว. บาลวา ปฏเสน ดงนกม. บทนนมอธบาย วา หอของบนบาของบคคลนนมอย เหตนน เขาชอวามหอของบนบา. ดวยบามหอของนน. มอธบายวา ดวยบาทแบกเสบยงไป ดงนกม.


บทวา ผผานพนราวปาไปแลว คอ ผไปสภายในราวปา อธบายวา ผเขาไปยงภายในวหารแลว. บทวา ประนมอญชล ความวา พวกพราหมณซงเปนสองฝกสอง ฝายคดอยางนวา แมถาวาพวกมจฉาทฏฐจกทกทวงพวกเราวา เพราะเหต ไร พวกทานจงถวายบงคมพระสมณโคดม พวกเราจะกลาวแกเขาวาแมดวย การกระทาเพยงอญชล ยงชอวาไหวดวยหรอ ถาวาพวกสมมาทฏฐจก ทกทวงพวกเราวา เพราะเหตไร พวกทานจงไมถวายบงคมพระผมพระภาคเจา พวกเราจกบอกวา การเอาศรษะกระทบพนแผนดนนนแหละจงจะเปนการ ไหวหรอ แมการกระทาอญชล กชอวาการไหวเหมอนกนมใชหรอ. บทวา ชอและโคตร ความวา พวกพราหมณเมอกราบทลวา ขาแต. พระโคดมผเจรญ ขาพระองคเปนบตรของคนชอโนน ชอทตตะ ชอมตตะ มาในทน ดงน ชอวาประกาศชอ พวกทกลาววา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขา พระองคชอวาเสฏฐะ ชอกจจานะ มาในทนดงน ชอวา ประกาศโคตร. ไดยนวา พวกพราหมณเหลานนเปนกลบตรทยากจนแกเฒา ไดกระทา อยางน ในทามกลางทประชม ดวยคดวา พวกเราจกปรากฏดวยอานาจแหง ชอและโคตร. สวนพราหมณเหลาใด นงนงอย พราหมณเหลานนเปนพวกหลอก ลวง และเปนอนธพาล. บรรดาพราหมณสองพวกนน พวกพราหมณท หลอกลวงคดวา คนเมอกระทาแมการคยกนเพยงคาสองคากคนเคยกนได ตอมาเมอมความคนเคยกนแลว จะไมใหภกษาหาร ๑-๒ หาควรไม ดงน ปลดเปลองตนจากขอนน จงนงนงเสย. พวกพราหมณทเปนอนธพาลเพราะ เหตทไมรอะไรนนเอง จงนงนง ไมวาในทไหน ๆ เปนดจกอนดนเหนยว ทเขาขวางทงแลว.


บทวา ความตรกตรองแหงใจ ดวยพระทย ความวา พระผมพระ ภาคเจาทรงใครครวญดอยวา พราหมณนจาเดมแตกาลทตนมาแลว กมหนา มตวแขงทอ นงคดอะไรอย กาลงคดอะไรหนอ กไดทรงทราบจตของ พราหมณนน ดวยพระทยของพระองค เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ทรงทราบความตรกตรองแหงใจดวยพระทย ดงน. บทวา ยอมเดอดรอน คอ ถงความลาบากใจ บทวา เหลยวดชมนมชน ความวา โสณฑณฑพราหมณมกายและใจ สงบระงบแลวราวกะจมลงในนา ดวยการตรสถามปญหาในลทธของตน ถกพระผมพระภาคเจาทรงยกขนแลววางไวบนบก คลาย ๆ จะกลาววา ขอ ทานผเจรญจงใครครวญดคาพดของขาพระองคดวยการสญจรไปแหงทฏฐ แมเพอสงเคราะหชมนมชน ดงนแลวเหลยวดชมนมชน ไดกราบทลคา นนกะพระผมพระภาคเจา. บทวา ผรบการบชา ความวา เปนคนท ๑ หรอ ท ๒ ในบรรดาพราหมณทรบการบชา เพอประโยชนแกการบชายญ. ทาน โบราณาจารยกลาววา ผรบการบชาอยางใหญทเขาใหอยเพอบชา. พราหมณเฉลยปญหาถกตองแทดวยอานาจลทธของตน ดวยประ- การฉะน. แตพระผมพระภาคเจาเพอจะทรงแสดงถงพราหมณผสงสดเปน พเศษ จงไดตรสพระดารสเปนตนวา อเมส ปน ดงน. บทวา พวกพราหมณไดกลาวคาน ความวา พวกพราหมณคดวา ถาพราหมณผสมบรณดวยชาต วรรณะ และมนตไมม เมอเปนเชนนน ใครเลาจกเปนพราหมณในโลก โสณทณฑพราหมณนทาใหพวกเรา ฉบหาย เอาเถอะ เราจะกลาวตอตานวาทะของเขา ดงน จงไดกลาวคาน บทวา กลาวลบหล คอ กลาวตอตาน. บทวา กลาวคลอยตามเขาไป. พวกพราหมณกลาวคานดวยมประสงควา ถาทานใครจะถงพระสมณโคดม


เปนทพงดวยอานาจแหงความเลอมใส ทานจงไปเสย อยามาทาลายลทธ ของพราหมณเลย ดงน. บทวา ไดตรสพระดารสน ความวา พระผมพระภาคเจาทรงดารวา เมอพวกพราหมณเหลานตางววาทกนเปนเสยงเดยวอยอยางน กถานจกไม ถงทสดได เอาเถอะ เราจะทาใหพวกเขาเงยบเสยงแลวพดกบโสณทณฑ- พราหมณเทานน ดงนแลวจงไดตรสพระดารสนวา สเจ โข ตมหาก เปนตน. บทวา เปนไปกบดวยธรรม คอเปนไปดวยเหต. บทวา ม วรรณะเสมอเหมอนกน คอ เสมอกนโดยความเปนผเหมอนกน ยกเวนความ เปนผเสมอกนโดยเอกเทศ อธบายวา เสมอกนโดยอาการทงปวง. บทวา เรา รจกมารดาและบดาของเขา คอเขาจกไมรจกมารดาและบดาของนองสาว ไดอยางไร เขากลาวหมายถงการแสดงลาดบสกลตางหาก. บทวา พงกลาว เทจบาง คอพงกลาวคาเทจทตดรอนประโยชน. บทวา วรรณะจกทาอะไรได คอ เมอคณความดภายใน ไมมอย วรรณะจกทาอะไรได อธบายวา เขาจก สามารถรกษาความเปนพราหมณของเขาไวไดอยางไร. แมถาจะพงมอก เมอ พราหมณผตงอยในปกตศล องคอนๆ กยงความเปนพราหมณใหสาเรจได เพราะศลอยางเดยวกใหสาเรจเปนพราหมณไดอยางน กครนปกตศลนน ของเขาไมม ความเปนพราหมณกไมม เพราะฉะนน องคทงหลายมวรรณะ เปนตนเปนสงงมงาย. กพราหมณทงหลาย ไดยนคานแลว ไดเปนผนงเสย ดวยคดวา อาจารยกลาวถกตองและพวกเรากลาวโทษโดยหาเหตมได. ลาดบนน พระ ผมพระภาคเจา เมอพราหมณกลาวเฉลยปญหาแลว เพอจะทรงทดลองเขา วา กในขอนเขาจกสามารถเพอจะยนยนหรอไมสามารถ จงไดตรสพระ ดารสวา อเมส ปน พราหมณ เปนตน.


บทวา อนศลชาระใหบรสทธ คอ บรสทธไดเพราะศล. บท วาศลมในทใด ปญญากมในทนน คอ ศลมในบคคลใด ปญญา กมในบคคลนน. ในบคคลผทศล ปญญาจะมแตทไหน หรอวา ในบคคลทเวนจากปญญา ทโงเขลา ททงหนวก และใบ ศลจะมแตทไหน บทวา ศลและปญญา คอ ศลดวย ปญญาดวย ชอวา ศลและปญญา บทวา ป าณ คอ ปญญานนเอง. พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงยอมรบคาพดของพราหมณ จงได ตรสวา พราหมณ ขอนนเปนเชนนน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปญญาท ศลชาระใหบรสทธแลว คอทปารสทธศล ๔ ชาระแลว. ถามวา บคคล ยอมชาระปญญาดวยศลอยางไร. แกวา ศลของปถชนใด ไมขาดตกบก- พรองตลอด ๖๐ ป และ ๘๐ ป แมในเวลาถงแกกรรม เขาฆากเลสทง หมดได ชาระปญญาดวยศล ยงถอเอาพระอรหตได ดจพระมหาสฏฐวสส- เถระ อยในบรเวณตนสาละในซอกเขา ฉะนน. ไดยนวา เมอพระเถระนอนอยบนเตยงทจะมรณภาพ รองครวญ- ครางอย เพราะเวทนากลา ตสสวสภมหาราช เสดจไปดวยทรงดารวา เรา จกเยยมพระเถระ ประทบยนทประตบรเวณทรงสดบเสยงนน จงตรสถาม วา นเสยงของใคร. เสยงรองครวญครางของพระเถระ ภกษหนมผอปฐาก ทล. พระองคทรงดารวา พระเถระมพรรษาตง ๖๐ โดยการบรรพชา มไดกระทาแมเพยงการกาหนดรเวทนา บดนเราจกไมไหวทานละ ดงนแลว เสดจกลบไปนมสการตนมหาโพธ. ลาดบนนภกษหนมผอปฐากจงพดกะ พระเถระวา ขาแตทานผเจรญ ทาไมทานจงทาใหพวกผมไดรบความอบ- อาย พระราชาทงททรงมศรทธา ยงทรงปฏสารเสดจไปเสย ดวยทรง


ดารวา เราจกไมไหว. พระเถระกลาววา เพราะเหตไร ผมอาย. ภกษหนม ผอปฐากกลาวตอบวา เพราะทรงสดบเสยงรองครวญครางของทาน พระเถระกลาววา ถากระนน พวกเธอจงใหโอกาสแกเรา ดงนแลว ขมเวทนาเสยไดบรรลพระอรหต จงใหสญญาแกภกษหนมวา ผมอาย ทาน จงไป บดนทานจงใหพระราชามาไหวเราได. ภกษหนมไปแลว ทลวา นยวา บดนขอพระองคจงทรงไหวพระเถระเถด พระราชา เมอจะทรงไหว พระเถระดวยการพงพาบดจจรเข จงตรสวา ขาพเจามไดไหวพระอรหต ของพระผเปนเจา แตไหวทานผทดารงอยในภมแหงปถชน แตรกษา ศลตางหาก ดงน. บคคลชอวา ชาระปญญาดวยศล ดวยประการฉะน. กในภายในของผใด การสารวมในศลไมม แตเพราะเหตทตนเปน ผรในฉบพลน ในทสดแหงคาถาประกอบดวยสบท เขาผนนชาระศลดวย ปญญาแลว บรรลอรหตพรอมดวยปฏสมภทา. ผนชอวาชาระศลดวยปญญา เหมอนสนตตมหาอามาตย. เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงตรสวา พราหมณ กศลนนเปน ไฉน. ไดยนวาพระผมพระภาคเจาทรงดารวา พราหมณทงหลาย ยอม บญญตศล ๕ วาเปนศล ยอมบญญตความรอบรในไตรเทพวาเปนปญญา ในลทธของพราหมณ ไมรสงทวเศษเหนขนไป ถากระไรเราพงแสดง มรรคศล ผลศล มรรคปญญา และผลปญญา ทเปนของวเศษยง แก พราหมณ พงใหเทศนาจบลงดวยยอดคออรหต ดงน. ลาดบนน พระองค เมอจะตรสถามพราหมณดวยกเถตกามยตาปจฉา (ถามโดยมพระประสงคจะ ทรงตอบเอง) จงตรสวา พราหมณ ศลนนเปนไฉน ปญญานนเปนไฉน ดงน.


ลาดบนน พราหมณคดวา ปญญาเราเฉลยแลวดวยอานาจแหงลทธ ของตน แตพระสมณโคดมกลบยอนถามเราอก บดนเราจะพงสามารถทจะ เฉลยปญหาทาใหพระทยของพระองคยนด หรอไมสามารถ ถาเราจกไม สามารถ ความละอายของเราแมทเกดในครงแรก จกทาลายไป แตโทษใน การกลาววา ขาพเจาไมสามารถ ดงน ไมมแกเราผไมสามารถอย ดงน จง ยอนกลบมา ทาใหเปนภาระแกพระผมพระภาคเจาองคเดยวอก จงกราบทล คาเปนตนวา กขาพระองคทงหลายมความรเพยงแคน ดงน. บรรดาบทเหลา นน บทวา มความรเพยงแคน คอ ศลและปญญา เพยงแคน ไดแกศล และปญญา เพยงนเทานน เปนอยางยง ของขาพระองคทงหลาย ความวา พวกขาพระองคเหลานนมศลและปญญา เพยงแคน เปนอยางยง คอไม ทราบเนอความแหงคาทตรสนน ยงขนไปกวานน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เพอจะทรงแสดงศลและปญญา จาเดม แตการอบตของพระตถาคต ผทรงเปนรากเงาของศลและปญญาแกเขา จง ตรสพระดารสวา พราหมณ ตถาคตในโลกน ดงน เปนตน. ใจความ แหงบทนน พงทราบตามนยททานกลาวไวแลว ในสามญญผลสตรนนแล. แตขอแตกตางมดงตอไปน. ในทนศลแมทงสามอยางนนพระผมพระภาคเจา ทรงชชด วาเปนศลโดยแทอยางนวา แมขอนกจดอยในศลของเธอ. ฌาน ๔ มปฐมฌานเปนตน โดยความจดเปนปญญาสมปทา. พระผมพระภาคเจา มได ทรงชชดดวยอานาจแหงปญญา ทรงแสดงโดยเพยงเปนปทสถานแหงปญญา มวปสสนาเปนตน ทรงชชดถงปญญา จาเดมแตวปสสนาปญญา ดวยประการ ฉะน. บทวา เพอฉนในวนพรงน พงทราบใจความตามนยทกลาวแลวใน คานวาเพอฉนในวนนนนแล.


บทวา ชมนมชนนนพงดหมนขาพระองค เพราะเหตนน ความวา ชมนมชนนน พงดหมนขาพระองค เพราะเหตทเหนพระองคแตไกลแลว ลกจากอาสนะนนวา โสณทณฑพราหมณน เปนคนแกตงอยในปจฉมวย แลว แตพระโคดมยงหนม เปนเดก แมเปนหลานของเขากยงไมได เขา ยงลกจากอาสนะของตน ใหแกพระโคดมผยงไมถงแมความเปนหลานของ ตน. บทวา การประคองอญชลนนแทนการลกจากอาสนะของขาพระองค ความวา โสณทณฑพราหมณกราบทลวาขนชอวา การไมลก เพราะไม เคารพของขาพระองคไมม แตขาพระองคจกไมลก เพราะกลวโภคสมบต จะฉบหาย ขอนนควรม พระองคและขาพระองคจะตองทราบ เพราะฉะนน ขอพระโคดมผเจรญไดโปรดทรงเขาใจการประคองอญชลนน เปนการแทน การลกขนรบ. ไดยนวา คนหลอกลวงเชนกบโสณทณฑพราหมณน หา ไดยาก. กชอวา ความไมเคารพในพระผมพระภาคเจา ของพราหมณน ไมม เพราะฉะนน เขากลาวอยางนนดวยอานาจแหงการหลอกลวง เพราะ กลววา โภคสมบตจะฉบหาย. แมในบทอน กมนยเชนเดยวกนน. ใน บทวา ดวยกถาอนประกอบดวยธรรมเปนตน มความวา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงใหเหนจรง ซงประโยชนทเปนปจจบนและเบองหนา ทรง ใหเขายดมน คอ ใหถอเอาธรรมทเปนกศล ทรงใหเขาอาจหาญในธรรม ทเปนกศลนน คอกระทาเขาใหมความอตสาหะ ทาใหเขาราเรง ดวยความ เปนผมอตสาหะนน และคณทมอยอยางอน ทรงใหฝนคอพระธรรมรตนะ ตกลงแลว เสดจลกจากอาสนะ หลกไป. กพราหมณเพราะเหตทตนเปนคนหลอกลวง เมอพระผมพระภาค เจาทรงใหฝนคอพระธรรมตกลงอยแมดวยประการฉะน กไมสามารถทจะยง คณวเศษใหเกดขนได. กถาทงหมด ไดเปนกถาเบองตน และเบองปลาย


เพอประโยชนแกนพพาน ในกาลตอไป และเพอมสวนแหงวาสนาของ พราหมณอยางเดยว. อรรถกถาโสณทณฑสตร ในอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสน จบลงแลว ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาโสณทณฑสตร ท ๔


๕. กฏทนตสตร

เรองกฏทนตพราหมณ [๑๙๙] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในมคธชนบท พรอม ดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป ไดเสดจถงพราหมณคามของ ชาวมคธชอ ขานมตตะ. ไดยนวาในสมยนน พระผมพระภาคเจาประทบ อยในสวนอมพลฏฐกา ใกลบานขานมตตะ สมยนนพราหมณกฏทนตะ อยครองบานขานมตตะ อนคบคงดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญา ดวยไม ดวยนา สมบรณดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบต อนพระเจา- แผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจ ใหเปนสวนพรหมไทย.

มหายญของกฏทนตพราหมณ [๒๐๐] กในสมยนน พราหมณกฏทนตะไดเตรยมมหายญ โคผ ๗๐๐ ตว ลกโคผ ๗๐๐ ตว ลกโคเมย ๗๐๐ ตว แพะ ๗๐๐ ตว และแกะ ๗๐๐ ตว ถกนาเขาไปผกไวทหลก เพอบชายญ. พราหมณและคฤหบด ชาวบานขานมตตะ ไดสดบวา พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวชจาก ศากยสกล เสดจจารกไปในมคธชนบท พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประ- มาณ ๕๐๐ รป เสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยในสวนอมพลฏฐกาใกล บานขานมตตะ เกยรตศพทอนงามของพระสมณโคดมพระองคนนขจรไป แลวอยางนวา


พระพทธคณ แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดา ของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระตถาคตองคนนทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ให แจงดวยพระปญญา อนยงของพระองคแลว ทรงสอนหมสตวพรอมทง สมณะและพราหมณ เทวดาและมนษย ใหรตาม ทรงแสดงธรรมงามใน เบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอม ทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธบรบรณโดยสนเชง กการเหนพระ อรหนตทงหลายเหนปานนน ยอมเปนการดแลว ดงน. ครงนน พราหมณ และคฤหบดชาวบานขานมตตะ ออกจากบานขานมตตะเปนหม ๆ พากน ไปยงสวนอมพลฏฐกา. [๒๐๑] สมยนน พราหมณกฏทนตะ ขนนอนกลางวนในปราสาท ชนบน ไดเหนพราหมณ และคฤหบดชาวบานขานมตตะ ออกจากบาน ขานมตตะรวมกนเปนหม ๆ พากนไปสวนอมพลฏฐกา จงเรยกทปรกษามา ถามวา ทานทปรกษา พราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ ออก จากบานขานมตตะรวมกนเปนหม ๆพากนไปยงสวนอมพลฏฐกา ทาไมกน. ทปรกษาบอกวา เรองมอย ทานผเจรญ พระสมณโคดมศากยบตรทรงผนวช จากศากยสกล เสดจจารกไปในมคธชนบทพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยในสวนอมพลฏฐกา ใกลบานขานมตตะ เกยรตศพทอนงามของพระองคฟงขจรไปแลวอยางน วา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนอรหนต ตรสร


เองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว ทรงรแจง โลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของ เทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พราหมณและคฤหบดเหลานนพากนเขาไปเฝาพระสมณโคดมพระองคนน. ลาดบนน พราหมณกฏทนตะไดเกดความคดเชนนวา กเราไดสดบขาวน มาวา พระสมณโคดมทรงทราบยญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ แต เราไมทราบ และเรากปรารถนาจะบชามหายญ ถากระไร เราควรเขาไป เฝาพระสมณโคดม ทลถามยญ ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖. ลาดบนน พราหมณกฎทนตะไดเรยกทปรกษามาสงวา ทานทปรกษา ถาเชนนน ทาน จงไปหาพราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ แลวบอกเขาอยางนวา ทานทงหลาย พราหมณกฏทนตะสงมาวา ขอใหทานทงหลายจงรอกอน แมพราหมณกฏทนตะกจกไปเฝาพระสมณโคดมดวย. ทปรกษารบคาแลว ไปหาพราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ แลวบอกวา ทานทงหลาย พราหมณกฏทนตะสงมาวาขอใหทานทงหลายจงรอกอน แมพราหมณกฏ- ทนตะกจกไปเฝาพระสมณโคดมดวย. [๒๐๒] สมยนน พราหมณหลายรอยคนพกอยในบานขานมตตะ ดวยหวงวา พวกเราจกบรโภคมหายญของพราหมณกฏทนตะ. พราหมณ เหลานนไดทราบวา พราหมณกฏทนตะจกไปเฝาพระสมณโคดม จงพากน ไปหาพราหมณกฏทนตะแลวถามวา ไดทราบวา ทานจกไปเฝาพระสมณ- โคดม จรงหรอ. กฏทนตะ เราคดวาจกไปเฝาพระสมณโคดม จรง. พราหมณ อยาเลยทานกฏทนตะ ทานไมควรไปเฝาพระสมณโคดม ถา ทานไปเฝา ทานจะเสยเกยรตยศ เกยรตยศของพระสมณโคดมจกรงเรอง ดวยเหตนแหละ ทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตาง


หากควรจะมาหาทาน อนง ทานเปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคาน ตเตยนดวยการกลาวอางถงชาตได เพราะเหตนน ทานจงไมควรไป เฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหากควรจะมาหาทาน อนง ทาน เปนคนมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก มเครองใชสอยอนนาปลมใจ มาก มทองและเงนมาก อนง ทานเปนผคงแกเรยน ทรงจามนต รจบ ไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาส เปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญ ในคมภรโลกายตะและมหาปรสลกษณะ อนง ทานมรปงาม นาดนา เลอมใส ประกอบดวยผวพรรณผดผองยงนก มฉววรรณคลายพรหม มรปราง คลายพรหม นาดนาชมไมนอย อนง ทานเปนผมศล มศลยงยน ประกอบ ดวยศลยงยน อนง ทานเปนผมวาจาไพเราะ มสาเนยงไพเราะ ประกอบ ดวยวาจาของชาวเมอง สละสลวย หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความ ไดชด อนง ทานเปนอาจารยและปาจารยของชนหมมาก สอนมนตมาณพ ถง ๓๐๐ พวกมาณพเปนอนมากตางทศตางชนบท ผตองการมนตจะเรยน มนตในสานกของทานพากนมา อนง ทานเปนผแกเฒา เปนผใหญ ลวง กาลผานวยมาโดยลาดบ สวนพระสมณโคดมเปนคนหนม และบวชแตยง หนม อนง ทานเปนผอนพระเจาแผนดนมคธ จอมเสนา พระนามวา พมพสาร ทรงสกการะเคารพนบถอบชา นอบนอม อนง ทานเปนผอน พราหมณโปกขรสาต สกการะ เคารพนบถอ บชา นอบนอม อนง ทาน ครองบานขานมตตะอนคบคงดวยประชาชนและหมสตว อดมดวยหญา ดวยไม ดวยนา สมบรณดวยธญญาหาร ซงเปนราชสมบตอนพระเจา กรงมคธ ทรงพระนามวา เสนยะ พมพสาร พระราชทานปนบาเหนจให


เปนสวนพรหมไทย เพราะเหตนแหละ ทานจงไมควรไปเฝาพระสมณโคดม พระสมณโคดมตางหากควรจะมาหาทาน. [๒๐๓] เมอพวกพราหมณกลาวอยางนแลว พราหมณกฏทนตะ จงไดกลาววา ทานทงหลาย ถาอยางนนขอจงฟงขาพเจาบาง เราน แหละควรไปเฝาพระสมณโคดมพระองคนน พระสมณโคดมไมควรจะ เสดจมาหาเรา เพราะไดยนวา ทานเปนอโตสชาต ทงฝายมารดา และ บดา มพระครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใคร คดคานตเตยน ดวยการกลาวอางถงพระชาต เพราะเหตนแหละ พระ โคดมจงไมควรจะเสดจมาหาเรา ทถกเรานแหละ ควรไปเฝาพระองค. ไดยนวา พระสมณโคดมทรงละพระญาตหมใหญ ออกผนวชแลว พระองคทรงสละเงนและทองเปนอนมาก ทงทอยในพนดน ทงทอยใน อากาศออกผนวช พระองคกาลงรน มพระเกศาดาสนท ยงหนมแนน ตงอยในปฐมวย เสดจออกผนวชเปนบรรพชต เมอพระมารดาและ พระบดา ไมทรงปรารถนาใหผนวช มพระพกตรอาบดวยนาพระเนตร ทรงกนแสงอย พระองคไดทรงปลงพระเกศา และพระมสส ทรงครอง ผากาสาวพสตร เสดจออกผนวชเปนบรรพชต พระองคมพระรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณ ผดผองยงนก มพระฉววรรณ คลายพรหม มพระสรระคลายพรหม นาด นาชม มใชนอย พระองค เปนผมศล มศลประเสรฐ มศลเปนกศล ประกอบดวยศลเปนกศล พระองคมพระวาจาไพเราะ มพระสาเนยงไพเราะ ประกอบดวยวาจา ของชาวเมอง สละสลวย หาโทษมได ใหผฟงเขาใจเนอความ ไดชดพระองคเปนอาจารยและปาจารยของคนหมมาก พระองคสน กามราคะแลว เลกประดบตกแตง พระองคเปนกรรมวาท เปนกรย-


วาท ไมทรงมงรายตอพวกพราหมณ พระองคทรงผนวชจากสกลสง คอ สกลกษตรยอนไมเจอปน พระองคผนวชจากสกลมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก ชนตางรฐตางชนบทพากนมาทลถามปญหากะพระองค เทวดาหลายพนมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ เกยรตศพทอนงามของ พระองคฟงขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจา พระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชา และจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนผควร ฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปน ผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระองคทรงประกอบดวยมหา- ปรสลกษณะ ๓๒ ประการ พระองคมปกตกลาวเชอเชญ เจรจาผก ไมตร ชางปราศรย มพระพกตรไมสยว มพระพกตรเบกบาน มปกต ตรสกอน พระองคเปนผอนบรษท ๔ สกการะเคารพ นบถอ บชา นอบนอม เทวดาและมนษยเปนอนมาก เลอมใสในพระองคยงนก พระ องคทรงพานกอยในบานหรอนคมใด บานหรอนคมนน อมนษยไม เบยดเบยนมนษย พระองคเปนเจาหมเจาคณะ และเปนคณาจารย ได รบยกยองวา เปนยอดของเจาลทธเปนอนมาก สมณพราหมณเหลานเรอง ยศดวยประกาศ ใด ๆ แตพระสมณโคดม ไมเรองยศอยางนน ทแท พระสมณโคดม เรองยศดวย วชชา และจรณสมบต อนยอดเยยม พระเจากรงมคธทรงพระนามวา เสนยะ พมพสาร พรอมทงพระโอรสและ พระมเหส ทงราชบรพารและอามาตย ทรงมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ พระเจาปเสนทโกศล พรอมทงพระโอรสและพระมเหส ทงราชบรพาร และอามาตยทรงมอบชวตถงพระองคเปนสรณะ พราหมณโปกขรสาต พรอมทงบตรและภรยา ทงบรวารและอามาตย มอบชวตถงพระองค


เปนสรณะ พระองคเปนผอนพระเจากรงมคธ ทรงพระนามวา เสนยะ พมพสาร ทรงสกการะ เคารพนบถอ บชา นอบนอม พระองค เปนผอนพระเจาปเสนทโกศล ทรงสกการะเคารพนบถอ บชา นอบนอม พระองคเปนผอนพราหมณโปกขรสาต สกการะ เคารพนบถอ บชา นอบนอม พระองคเสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยทสวนอมพลฏฐกา ใกลบานขานมตตะ สมณหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มาสเขต บานของเรา เหลานนจดวาเปนแขกของเรา และเปนแขกซงเรา ควรสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม เพราะเหตทพระสมณโคดม เสดจถงบานขานมตตะ ประทบอยทสวนอมพลฏฐกา ใกลบานขานมตตะ จดวาเปนแขกของเรา และเปนแขกทเราควรสกการะ เคารพนบถอ บชา นอบนอม นแหละ พระองคจงไมควรจะเสดจมาหาเรา ทถก เราตาง หากควรไปเฝาพระองค ขาพเจาทราบพระคณของพระโคดมเพยงเทาน แตพระโคดมมใชมพระคณเพยงเทาน ความจรง พระองคมพระคณหา ประมาณมได. [๒๐๔] เมอพราหมณกฏทนตะ กลาวอยางนแลว พวกพราหมณ เหลานนไดกลาววาทานกฏทนตะ กลาวชมพระสมณโคดมถงเพยงน ถงหากพระองคจะประทบอยไกลจากทนตง ๑๐๐ โยชนกควรแททกลบตร ผมศรทธาจะไปเฝา แมตองนาเสบยงไปกควร. พราหมณกฏทนตะ กลาววา ทานทงหลาย ถาเชนนน เราทงหมดจกเขาไปเฝาพระสมณ- โคดม. ลาดบนน พราหมณกฏทนตะพรอมดวยคณะพราหมณผใหญ ได เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาทสวนอมพลฏฐกา ไดปราศรยกบพระผมพระ ภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดนง ณ ทควรสวน ขางหนง. ฝายพราหมณและคฤหบดชาวบานขานมตตะ บางพวกกถวาย


บงคม บางพวกกปราศรย บางพวกกประนมอญชลไปทางพระผมพระภาค- เจา บางพวกกประกาศชอและโคตร บางพวกกนงอย แลวตางพากนนง ณ ทควรสวนขางหนง. พราหมณกฏทนตะ นง ณ ทควรสวนขางหนง แลว ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระสมณโคดมผเจรญ ขา- พระองคไดสดบมาวา พระสมณโคดมทรงทราบยญสมบต ๓ ประการ ซง มบรวาร ๑๖ สวนขาพระองคไมทราบ แตปรารถนาจะบชามหายญ ขอ ประทานพระวโรกาส ขอพระโคดมผเจรญโปรดแสดง ยญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ แกขาพระองคเถด พระเจาขา ยญของพระเจามหาวชตราช [๒๐๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ ถาเชนนน ทานจงฟง จงตงใจใหดเราจกบอก. เมอพราหมณกฏทนตะทลรบแลว จง ตรสวา ดกอนพราหมณ เรองเคยมมาแลว พระเจามหาวชตราช เปนผมงคง มทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองและเงนมาก มเครองใชสอยอนนา ปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลง และฉางบรบรณ. ดกอนพราหมณ ครงนน พระเจามหาวชตราชไดเสดจเขาไปสทลบเรนอย ไดเกดพระปรตกอยางนวา เราไดครอบครองสมบตมนษยอยางไพบลยแลว ไดชนะปกครองดนแดนมากมาย ถากระไร เราพงบชามหายญ ทจะเปน ประโยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. ดกอนพราหมณ พระเจา มหาวชตราชรบสงใหเรยกพราหมณปโรหตมาแลวตรสวา วนนเราไดเขาส ทลบเรนอย ไดเกดปรวตกอยางนวา เราไดครอบครองสมบตมนษยอยาง ไพบลแลว ไดชนะปกครองดนแดนมากมาย ถากระไร เราพงบชามหายญ ทจะเปนไปเพอประโยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. ดกอนพราหมณ


เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงชแจงวธบชามหายญ ทจะเปนประ- โยชนและความสขแกเราตลอดกาลนาน. [๒๐๖] ดกอนพราหมณ เมอพระเจามหาวชตราช รบสงอยางน แลว พราหมณปโรหตกราบทลวา ชนบทของพระองคยงมเสยนหนาม ยงมการเบยดเบยนกน โจรปลนบานกด ปลนนคมกด ปลนเมองกด ทารายในหนทางเปลยวกด ยงปรากฏอย. พระองคจะโปรดยกภาษอากร ในเมอบานเมองยงมเสยนหนาม ยงมการเบยดเบยนกน ดวยเหตทยกเสย นน จะพงชอวาทรงกระทาการมสมควร. บางคราวพระองคจะทรงดาร อยางนวา เราจกปราบปรามเสยนหนามคอโจรดวยการประหาร ดวยการ จองจา ดวยการปรบไหม ดวยการตาหน หรอเนรเทศ. อนการปราบ ปรามดวยวธเชนน ไมชอวาเปนการปราบปรามโดยชอบ. เพราะวาโจร บางพวกทเหลอจากถกกาจดจกยงมอย ภายหลงมนกจกเบยดเบยนบาน เมองของพระองค. แตวาการปราบปรามเสยนหนามคอโจรนน จะชอวา เปนการปราบปรามโดยชอบ เพราะอาศยวาการดงตอไปน พลเมองเหลาใดในบานเมองของพระองค ขะมกเขมนในกสกรรม และโครกขกรรม ขอพระองคจงเพมขาวปลกและขาวกนใหแกพลเมองเหลา นนในโอกาสอนสมควร พลเมองเหลาใดในบานเมองของพระองค ขะมก- เขมนในพาณชยกรรม ขอพระองคจงเพมทนใหแกพลเมองเหลานนใน โอกาสอนสมควร ขาราชการเหลาใด ในบานเมองของพระองคขยน ขอพระ องคจงพระราชทานเบยเลยง และเงนเดอนแกขาราชการเหลานน ในโอกาส อนสมควร พลเมองเหลานนนนแหละ จกเปนผขวนขวายในการงานของ ตน ๆ จกไมเบยดเบยนบานเมองของพระองค. อนง กองพระราชทรพย มจานวนมาก จกเกดแกพระองค บานเมองกจะตงมนอยในความเกษม


หาเสยนหนามมได ไมมการเบยดเบยนกน พลเมองจกชนชมยนดตอกน ยงบตรใหฟอนอยบนอก จกไมตองปดประตเรอนอย. ดกอนพราหมณ พระ เจามหาวชตราชทรงรบคาพราหมณปโรหตแลว กไดพระราชทานขาวปลก และขาวกนแกพลเมองในบานเมองของพระองคทขะมกเขมนในพาณชย- กรรม พระราชทานเบยเลยง และเงนเดอนแกขาราชการในเมองของ พระองคทขยน พลเมองเหลานนนนแหละ ไดเปนผขวนขวายในการงาน ตามหนาทของตนๆ ไมไดเบยดเบยนบานเมองของพระองค. อนง กองพระ ราชทรพยมจานวนมาก ไดเกดมแลวแกพระองค บานเมองไดดารงอยใน ความเกษม หาเสยนหนามมได ไมมการเบยดเบยนกน พลเมองชนชมยนด ตอกน ยงบตรใหฟอนอยบนอก ไมตองปดประตเรอนอยแลว. [๒๐๗] ดกอนพราหมณ ครงนนแล พระเจามหาวชตราชไดทรงรบ สงใหพราหมณปโรหตมาเฝาแลวตรสวา ทานผเจรญ โจรทเปนเสยนหนาม นน เราไดปราบปรามดแลว เพราะอาศยวธการของทาน และกองพระ ราชทรพยใหญไดบงเกดแกเรา บานเมองกไดดารงอยในความเกษม หา เสยนหนามมได ไมมการเบยดเบยนกน พลเมองชนชมยนดตอกน ยงบตร ใหฟอนอยบนอก ไมตองปดประตเรอนอย ดกอนพราหมณ เราปรารถนา จะบชามหายญ ขอทานจงชแจงวธบชามหายญ ทจะเปนประโยชนและ ความสขแกเราตลอดกาลนาน. พราหมณปโรหตกราบทลวา ขอเดชะ ถา เชนนน อนยนตกษตรยเหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระ ราชอาณาเขตของพระองค ขอพระองคจงเรยกอนยนตกษตรยเหลานนมา ปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชายญ ขอทานจงรวมมอกบ เรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. อามาตยราชบรพาร เหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของ


พระองค ขอพระองคจงเรยกอามาตยราชบรพารเหลานนมาปรกษาวา ทาน ทงหลายเราปรารถนาจะบชามหายญ ทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชน เพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. พราหมณมหาศาลเหลาใด ซงเปนชาว นคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของพระองค ขอพระองคจงเรยก พราหมณมหาศาลเหลานนมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชา มหายญ ทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอด กาลนาน. คฤหบดผมงคงเหลาใด ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระ ราชอาณาเขตของพระองค ขอพระองคจงเรยกคฤหบดผมงคงเหลานน มาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอ กบเรา เพอประโยชนเพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. ดกอนพราหมณ พระเจามหาวชตราช ทรงรบคาปโรหตแลวทรงเรยกอนยนตกษตรย ซง เปนชาวนคมและชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองคมาปรกษา วา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอ ประโยชน เพอความสขแกเราตลอดกาลนาน. อนยนตกษตรยเหลานน กราบทลวา ขอพระองคจงบชายญเถด ขอเดชะ บดนเปนการสมควรท จะบชายญ ทรงเรยกอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ในพระราชอาณาเขตของพระองคมาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนา จะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอความสขแตเรา ตลอดกาลนาน อามาตยราชบรพารเหลานนกราบทลวาขอพระองคจงทรง บชายญเถด ขอเดชะ บดนเปนการสมควรทจะบชายญ ทรงเรยกพราหมณ มหาศาล ซงเปนชาวนคมและชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองค มาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอ กบเรา เพอประโยชน เพอความสขแกเราตลอดกาลนาน พราหมณ


มหาศาลเหลานนกราบทลวา ขอพระองคจงทรงบชายญเถด ขอเดชะ บดน เปนการสมควรทจะบชายญ ทรงเรยกคฤหบดผมงคง ซงเปนชาวนคมและ ชาวชนบทในพระราชอาณาเขตของพระองค มาปรกษาวา ทานทงหลาย เราปรารถนาจะบชามหายญ ขอทานจงรวมมอกบเรา เพอประโยชนเพอ ความสขแกเราตลอดกาลนาน. คฤหบดผมงคงเหลานนกราบทลวา ขอ พระองคจงทรงบชายญเถด ขอเดชะ บดนเปนการสมควรทจะบชายญ. ชน ผเหนชอบตามพระราชดารส ๔ เหลานจดเปนบรวารของยญนน ดงนแล. [๒๐๘] พระเจามหาวชตราช ทรงประกอบดวยองค ๘ ประการ ๑. ทรงเปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดา และพระบดา มพระ ครรภเปนททรงถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคาน ตเตยนดวยการกลาวอางถงพระชาตได ๒. ทรงมพระรปงาม นาด นาเลอมใส ประกอบดวยพระฉววรรณ ผดผองยงนก มพระฉววรรณคลายพรหม มพระรปคลายพรหม นาดนาชม มใชนอย ๓. ทรงมงคงมทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองและเงนมาก ม เครองใชสอยนาปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลง และฉางบรบรณ ๔. ทรงมกาลง ทรงสมบรณดวยเสนา มองค ๕ ซงอยในวนย คอยปฏบตตามพระราชอานาจ มพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญราช- ศตรไดดวยพระราชอสรยยศ ๕. ทรงพระราชศรทธา เปนทายก เปนทานบด มไดปดประต เปนดจบอทลงดมของสมณพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก และ ยาจก ทรงบาเพญพระราชกศล


๖. ไดทรงศกษาทรงสดบเรองนน ๆ มาก ๗. ทรงทราบอรรถแหงขอททรงศกษาและภาษตนน ๆวา น อรรถ แหงภาษตน นอรรถแหงภาษตน ๘. ทรงเปนบณฑต เฉยบแหลม ทรงพระปรชาสามารถทรงพระ- ราชดารอรรถอนเปนอดต อนาคต และปจจบนได. พระเจามหาวชตราช ทรงประกอบดวยองค ๘ ประการ ดงกลาว มาน. องค ๘ ประการ แมเหลาน จดเปนบรวารแหงยญนนโดยแทดวย ประการฉะน. [๒๐๙] พราหมณปโรหต ประกอบดวยองค ๔ ประการ ๑. เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดาและบดา มครรภเปนทถอปฏ- สนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคาน ตเตยนดวยการกลาวอาง ถงชาตได ๒. เปนผคงแกเรยน ทรงจามนตรจบไตรเพทพรอมทงคมภร นฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประเภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และ มหาปรสลกษณะ ๓. เปนผมศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน ๔. เปนบณฑต เฉยบแหลม มปญญาเปนท ๑ หรอท ๒ ของพวก ปฏคาหกผรบบชาดวยกน. พราหมณปโรหต ประกอบดวยองค ๔ ดงแสดงมาน. องค ๔ ประการเหลาน จกเปนบรวารแหงยญนนโดยแท ดวยประการฉะน. ยญสมปทา ๓ มบรวาร ๑๖ [๒๑๐] ดกอนพราหมณ ลาดบนนแล พราหมณปโรหต ไดแสดง ยญวธ ๓ ประการ ถวายพระเจามหาวชตราช กอนทรงบชายญวา


๑. เมอพระองคทรงบชายญอย ความวปฏสารบางอยางพงมวา กอง โภคสมบตใหญของเราจกหมดเปลองดงน พระองคไมควรทรงทาความ วปฏสารเชนนน ๒. เมอพระองคทรงบชามหายญอย ความวปฏสารบางอยางพงมวา กองโภคสมบตใหญของเรากาลงหมดเปลองไปอย ดงน พระองคไมควร ทรงทาความวปฏสารเชนนน ๓. เมอพระองคทรงบชามหายญอย ความวปฏสารบางอยางพงมวา กองโภคสมบตใหญของเราไดหมดเปลองไปแลวดงน พระองคไมควรทรง ทาความวปฏสารเชนนน. ดกอนพราหมณ พรหมณปโรหตไดแสดงยญวธ ๓ ประการดงแสดง มาน ถวายพระเจามหาวชตราชกอนทรงบชายญทเดยว. [๒๑๑] ดกอนพราหมณ ลาดบนน พราหมณปโรหตไดกาจดความ วปฏสาร ของพระเจามหาวชตราช เพราะพวกปฏคาหกโดยอาการ ๑๐ ประการกอนทรงบชายญ. ๑. พวกคนทาปาณาตบาตกด พวกทงดเวนจากปาณาตบาตกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค. ในชนเหลานน จาพวกททาปาณา- ตบาต จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคทรงปรารภเฉพาะ ทงดเวนจากปาณาตบาตเทานนแลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๒] ๒. พวกคนทถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดใหกด พวกท งดเวนจากการเอาถอเอาสงของทเขาไมไดใหกด ตางกจกมาสยญพธของพระ องคในชนเหลานน จาพวกทถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดให จกไดรบ ผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะทงดเวนจากการ


ถอเอาสงของทเจาของเขาไมไดใหเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรง อนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๓] ๓. พวกคนทประพฤตผดในกามทงหลายกด พวกทงดเวน จากการประพฤตผดในกามทงหลายกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ใน ชนเหลานน จาพวกทประพฤตผดในกามทงหลาย จกไดรบผลเพราะกรรม ของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการประพฤต ผดในกามทงหลาย เหลานนแลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๔] ๔. พวกทกลาวคาเทจกด พวกทงดเวนจากการกลาวคาเทจ กด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทกลาวคา เทจ จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะ พวกทงดเวนจากการกลาวคาเทจเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรง อนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๕] ๕. พวกทกลาวคาสอเสยดกด พวกทงดเวนจากการกลาวคา สอเสยดกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกท กลาวคาสอเสยด จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคทรง ปรารภเฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาสอเสยดเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๖] ๖. พวกทกลาวคาหยาบกด พวกทงดเวนจากการกลาวคา หยาบคาย ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกท กลาวคาหยาบจกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภ เฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาหยาบเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.


[๒๑๗] ๗. พวกทกลาวคาเพอเจอกด พวกทงดเวนจากการกลาวคา เพอเจอกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกท กลาวคาเพอเจอ จกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง พระองคทรงปรารภ เฉพาะพวกทงดเวนจากการกลาวคาเพอเจอเทานน แลวทรงบชา ทรงบร- จาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๑๘] ๘. พวกทโลภอยากไดของของผอนกด พวกทไมโลภอยาก ไดของของผอนกด ตางกจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานนจาพวก ทโลภอยากไดของผอนจกไดรบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองค จงทรงปรารภเฉพาะพวกทไมโลภอยากไดของของผอนเทานน แลวทรง บชายญ ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายใน เถด. [๒๑๙] ๙. พวกทมจตพยาบาทกด พวกทมจตไมพยาบาทกด ตาง กจกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทมจตพยาบาท จก ไดรบผลกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทมจตไม พยาบาทเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระ ทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๐] ๑๐. พวกทเปนมจฉาทฏฐกด พวกทเปนสมมาทฏฐกด ตางก จกมาสยญพธของพระองค ในชนเหลานน จาพวกทเปนมจฉาทฏฐ จกได รบผลเพราะกรรมของเขาเอง ขอพระองคจงทรงปรารภเฉพาะพวกทเปน สมมาทฏฐเทานน แลวทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระ ทยใหผองใสในภายในเถด. ดกอนพราหมณ พราหมณปโรหตไดกาจด ความวปฏสารของพระเจามหาวชตราช เพราะพวกปฏคาหก โดยอาการ ๑๐ ประการ ดงแสดงมานแล กอนทรงบชาทเดยว.


[๒๒๑] ดกอนพราหมณ ลาดบนน พราหมณปโรหตไดยงพระทย ของพระเจามหาวชตราฃ ซงทรงบชามหายญอย ใหทรงเหนแจง ใหทรง สมาทาน ใหทรงอาจหาญ ใหทรงราเรง โดยอาการ ๑๖ ประการ. ๑. เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอยใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราทรงบชามหายญ แตพระองคไมไดทรงชกชวนเหลา อนยนตกษตรย ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พระองคทรงบชามหายญ เหนปานนน แตเฉพาะพระองค. แมดวยประการเชนน กมไดมผวา กลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคกไดทรงเรยกเหลาอนยนต- กษตรย ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท มาทรงปรกษาแลว แมดวย ประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรง บรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองในในภายในเถด. [๒๒๒] ๒. เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพง กลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงชกชวน เหลาอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พระองคทรงบชา มหายญเหนปานนน แตเฉพาะพระองค แมดวยประการเชนนกมไดมผวา กลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคกไดทรงเรยกเหลาอามาตยราช บรพารซงเปนชาวนคม และชาวชนบท มาทรงปรกษาแลว แมดวยประการ เชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๓. เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคกมไดชกชวนเหลา พราหมณมหาศาล ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พระองคทรงบชามหา- ยญเหนปานนแตเฉพาะพระองค แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาว


พระองคไดโดยธรรม เพราะพระองคไดทรงเรยกพราหมณมหาศาล ซง เปนชาวนคม และชาวชนบท มาทรงปรกษาแลว แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอน- โมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๔.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงชกชวนเหลา คฤหบดผมงคง ซงเปนชาวนคม และชาวชนบท พระองคทรงบชามหายญ เหนปานนน เฉพาะพระองค. แมดวยประการเชนนกมไดมผวากลาวพระ องคไดโดยธรรม. เพราะพระองคไดทรงเรยกเหลาคฤหบดผมงคง ซง เปนชาวนคม และชาวชนบทมาทรงปรกษาแลว. แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอน- โมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๓] ๕.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพง กลาววา พระเจาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดเปนกษตรย อภโตสชาต ทงฝายพระมารดาและพระบดา มไดมพระครรภเปนททรง ถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน เปนผอนใคร ๆ คดคานตเตยน ดวยการกลาวอางถงพระชาตได และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรง บชามหายญเหนปานนน. แมดวยประการเชนนกมไดมผวากลาวพระองค ไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนอภโตสชาต ทงฝายพระมารดา และพระบดา มพระครรภเปนทถอปฏสนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครคดคานตเตยนดวยการกลาวอางถงพระชาตได. แมดวยประการ เชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.


[๒๒๔] ๖.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพง กลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมพระรปไม งาม ไมนาด ไมนาเลอมใส ไมทรงประกอบดวยพระฉววรรณอนผดผอง มไดทรงมพระฉววรรณคลายพรหม มไดทรงมพระรปคลายพรหม ไมนาด ไมนาชมเสยเลย และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปาน นน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคได โดยธรรม. เพราะ พระองคทรงมพระรปงาม นาด นาเลอมใสทรงประกอบดวยพระฉววรรณ ผดผองยงนกทรงมพระฉววรรณคลายพรหม ทรงมพระรปคลายพรหม นาด นาชมมใชนอย แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอ พระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใส ในภายในเถด. ๗.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราช ทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยท มงคง มพระราชทรพยมาก มโภคสมบตมาก มทองและเงนมาก มเครอง ใชสอยนาปลมใจมาก มทรพยและขาวเปลอกมาก มทองพระคลงมาก ฉางเตมบรบรณ และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหน ปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยผมงคง มพระราชทรพยมาก มโภคทรพย มาก มทองและเงนมาก มเครองใชสอยนาปลมใจมาก มทรพยและขาว เปลอกมาก มทองพระคลงและฉางเตมบรบรณ แมดวยประการเชนน ขอ พระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.


๘.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยมกาลง มไดทรงสมบรณดวยเสนามองค ๔ ซงอยในวนย คอยปฏบตตามคาสง มไดทรงมพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญศตรได ดวยพระราชอสรย- ยศ และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปานนน แม ดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองค ทรงเปนกษตรยทมกาลง ทรงสมบรณดวยเสนามองค ๔ ซงอยในวนย คอย ปฏบตตามคาสง ทรงมพระบรมเดชานภาพดงวาจะเผาผลาญราชศตรได ดวยพระราชอสรยยศ แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยให ผองใสในภายในเถด. ๙.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระ เจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยทม ศรทธา มไดทรงเปนทายก มไดทรงเปนทานบด มประตปด มได เปนดจบอทลงดมของสมณะและพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก ยาจก มไดทรงบาเพญพระราชกศล และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรง บชามหายญ เหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองค ไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยทมศรทธา ทรงเปนทายก เปนทานบด มไดทรงปดประต เปนดจบอทลงดมของสมณะและ พราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก ยาจก แมดวยประการเชนน ขอ พระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด.


๑๐.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนกษตรยททรง ศกษา ทรงสดบเรองนน ๆ มาก และเมอเปนเชนนพระองคกยงทรงบชา มหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคได โดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนกษตรยทไดทรงศกษาทรงสดบเรองนนๆ มาก แมดวยประการเชนน ขอพระองค จงทรงทราบเถด ขอพระองคทรง บชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๑.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงทราบอรรถแหง ขอททรงศกษาและภาษตนน ๆ วา นอรรถแหงภาษตน นอรรถแหง ภาษตน และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แม ดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพระองค ทรงเปนกษตรยททรงทราบอรรถแหงขอททรงศกษาและภาษตนน ๆ วา น อรรถแหงภาษตน แมดวยประการเชนน ขอพระองค จงทรงทราบเถด ขอ พระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผอง ใสในภายในเถด. ๑๒.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพระองคมไดทรงเปนบณฑต มได ทรงเฉยบแหลม มไดทรงพระปรชา มไดสามารถจะทรงดารถงอรรถ อนเปนอดต อนาคต ปจจบนได และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรง บชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองค ไดโดยธรรม. เพราะพระองคทรงเปนบณฑต ทรงเฉยบแหลม ทรงมพระ ปรชาสามารถทจะทรงดารถงอรรถอนเปนอดต อนาคต ปจจบนได


แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. [๒๒๕] ๑๓.- เมอพระองคทรงบชามหายญ ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมได เปนอภโตสชาต ทงฝายมารดา และบดา มไดมครรภเปนทถอปฏสนธ หมดจดดตลอด ๗ ชวคน เปนผอนใคร ๆ กลาวคดคานตเตยนไมไดดวย การกลาวอางถงชาต และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญ เหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองคเปนอภโตสชาต มครรภเปนทถอปฏ- สนธหมดจดดตลอด ๗ ชวคน ไมมใครจะคดคานตเตยนไดดวยการ กลาวอางถงชาต แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอ พระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงอนโมทนา ทรงทาพระทยใหผองใส ในภายในเถด. [๒๒๖] ๑๔.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญ ใครๆ จะพงกลาว วา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองค มไดเปนผคงแกเรยน มไดทรงจามนต มไดรจบไตรเพทพรอมทงคมภร นฆณฑ คมภรเกตภะพรอมทงประเภทอกษรมคมภรอตหาสเปนท ๕ มได เปนผเขาใจตวบท มไดเปนผเขาใจไวยากรณ มไดชานาญในคมภร โลกายตะ และมหาปรสลกษณะ และเมอเปนเชนนพระองคกยงทรงบชา มหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองคได โดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองคเปนผคงแกเรยน ทรงจา- มนตรจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ คมภรเกตภะ พรอมทงประ- เภทอกษร มคมภรอตหาสเปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท เปนผเขาใจ


ไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ และมหาปรสลกษณะ แมดวยประ- การเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรง บรจาค ทรงบนเทง ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๕.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมได เปนผมศล มไดมศลยงยน มไดประกอบดวยศลยงยน และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรงบชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผ วากลาวพระองคไดโดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองค เปนผ มศล มศลยงยน ประกอบดวยศลยงยน แมดวยประการเชนน ขอพระ- องคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงบนเทง ทรง ทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ๑๖.- เมอพระองคกาลงทรงบชามหายญอย ใคร ๆ จะพงกลาววา พระเจามหาวชตราชทรงบชามหายญ แตพราหมณปโรหตของพระองคมได เปนบณฑต มไดเปนผเฉยบแหลม มไดมปญญา มไดเปนท ๑ หรอท ๒ ในพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน และเมอเปนเชนน พระองคกยงทรง บชามหายญเหนปานนน แมดวยประการเชนน กมไดมผวากลาวพระองค ไดโดยธรรม. เพราะพราหมณปโรหตของพระองคเปนบณฑต เปนผเฉยบ- แหลม มปญญา เปนท ๑ หรอท ๒ ในพวกปฏคาหกผรบบชาดวยกน แมดวยประการเชนน ขอพระองคจงทรงทราบเถด ขอพระองคจงทรงบชา ทรงบรจาค ทรงบนเทง ทรงทาพระทยใหผองใสในภายในเถด. ดกอน พราหมณ พราหมณปโรหตไดยงพระทยของพระเจามหาวชตราผทรงบชา มหายญอยใหทรงเหนแจง ใหทรงสมาทาน ใหทรงอาจหาญ ใหทรงราเรง โดยอาการ ๑๖ ประการ ดงแสดงมานแล.


[๒๒๗] ดกอนพราหมณในยญนน ไมตองฆาโค แพะ แกะ ไก สกร และสตวนานาชนด ไมตองตดตนไมมาทาเปนหลกยญ ไมตองเกยว หญาคามาเพอเบยดเบยนสตวอน ๆ แมชนเหลาใดทเปนทาส เปนคนใช เปนกรรมกร ของพระเจามหาวชตราชนน ชนเหลานนกมไดถกอาญาคก- คาม มไดถกภยคกคาม มไดมหนานองดวยนาตา รองไหกระทาการงาน. ทจรงคนทปรารถนาจะกระทาจงกระทา ไมปรารถนา กไมตองกระทา. ปรารถนาจะกระทาการงานใด กกระทาการงานนน ไมปรารถนาจะกระทา การงานใด ไมตองกระทาการงานนน และยญนนไดสาเรจแลวดวยลา- พงเนยใส นามน เนยขน นมสม นาผง นาออย เทานน. [๒๒๘] ดกอนพราหมณ ลาดบนนแล พวกอนยนตกษตรยซงเปนชาว นคมและชาวชนบท พวกอามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาว ชนบท พวกพราหมณมหาศาล ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท พวกคฤห- บดผมงคง ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ตางกพากนนาทรพยมากมายมา เขาไปเฝาพระเจามหาวชตราช กราบทลวา ขอเดชะ พวกขาพระพทธเจา ไดนาทรพยมากมายนมาถวายเฉพาะพระองค ขอพระองคจงทรงรบเถด พระเจามหาวชตราชตรสวา อยาเลยพอ แมทรพยเปนอนมากนของขาพ- เจากไดรวบรวมมาแลวจากภาษอากรทเปนธรรม ทรพยททานนามานน จง เปนของพวกทานเถด กและทานจงนาทรพยจากทนเพมไปอก อนยนต- กษตรยเปนตนเหลานนถกพระราชาปฏเสธ ตางพากนหลกไป ณ ทควร สวนขางหนง คดรวมกนอยางนวา การทพวกเราจะรบทรพยเหลานคน ไปบานของตน ๆ อกนน ไมเปนการสมควรแกพวกเราเลย พระเจา มหาวชตราชกาลงทรงบชามหายญอย เอาเถอะ พวกเรามาบชายญตามเสดจ พระองคบาง.


[๒๒๙] ดกอนพราหมณ ลาดบนนพวกอนยนตกษตรยซงเปนชาว นคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานบรพาแหงหลมยญ พวก อามาตยราชบรพาร ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทาง ดานทกษณแหงหลมยญ. พวกพราหมณมหาศาลซงเปนชาวนคมและชาว ชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานปจฉมแหงหลมยญ พวกคฤหบดผมง คง ซงเปนชาวนคมและชาวชนบท ไดเรมบาเพญทานทางดานอดรแหง หลมยญ. ดกอนพราหมณ แมในยญของอนยนตกษตรย เปนตนแมเหลา นนไมตองฆาโค แพะ แกะ ไก สกร และสตวนานาชนด ไมตองตด ตนไมมาทาเปนหลกยญ ไมตองเกยวหญาคามาเพอเบยดเบยนสตวอน. คนเหลาใดทเปนทาสเปนคนใช เปนกรรมกร ของพวกอนยนตกษตรย เปนตนเหลานน แมคนเหลานนกมไดถกอาชญาคกคามมไดถกภยคกคาม มไดมหนานองดวยนาตา รองไหทาการงาน. ทจรง คนทปรารถนาจะ กระทาจงกระทา ทไมปรารถนากไมตองกระทา. ปรารถนาจะกระทาการ งานใด กกระทาการงานนน ไมปรารถนาจะกระทาการงานใด กไมตอง กระทาการงานนน. ยญนนไดสาเรจแลว ดวยลาพงเนยใส นามน เนยขน นมสม นาผง นาออย ถงสคตโลกสวรรค ดกอนพราหมณ สมยนนเรา ไดเปนพราหมณปโรหต ผอานวยการบชายญของพระเจามหาวชตราชนน. นตยทาน [๒๓๐] พราหมณกฏทนตะทลถามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก ยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมาก กวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการซงมบรวาร ๑๖ นม อยหรอ. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนพราหมณ มอย ยญอยางอน ซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา ม อานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น.


ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยม นอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ นเปนไฉน. ดกอนพราหมณ นตยทาน อนเปน อนกลยญอยางใดอยางหนง ทบคคลถวายเจาะจงพวกบรรพชตผมศล ก ยญนแล เปนยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผล มากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น. ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเปนเหต อะไรเปนปจจยให นตยทานอนเปนอนกลยญนนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงม บรวาร ๑๖ น. ดกอน พราหมณ พระอรหนตกด ทานทบรรลอรหตมรรคกด ยอมไมเขาไปสยญเชนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะในยญนนปรากฏวา มการประหารดวยทอนไมบาง จบไสคอกนบาง ฉะนน พระอรหนตกด ทานทบรรลอรหตมรรคกด ยอมไมเขาไปสยญเชนนน ดกอนพราหมณ สวนนตยทานอนเปนอนกลยญอยางใดอยางหนง ทบคคลถวายเจาะจงพวก บรรพชตผมศล พระอรหนตกด ทานทบรรลอรทตมรรคกด ยอมเขาไปส ยญเชนนนโดยแท ขอนนเพราะเหตไร เพราะในยญนน ไมปรากฏวามการ ประหารดวยทอนไม การจบไสคอกนเลย ฉะนน พระอรหนตกด ทานท บรรลอรหตมรรคกด ยอมเขาไปสยญเชนนน ดกอนพราหมณ นแลเปนเหต เปนปจจยใหนตยทานอนเปนอนกลยญนน ซงใชทรพยนอยกวา มการ ตระเตรยมนอยกวา และมผลมากกวา มอานสงสมากกวา กวายญสมบต ทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น.


การสรางวหารเพอพระสงฆผมาแต ๔ ทศ [๒๓๒] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญ สมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น และกวานตยทานอนเปนอนกล ยญน ยงมอยหรอ. ดกอนพราหมณ ยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวาน การตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบต ทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น และกวานตยทานอนเปนอนกลยญนม อย. ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญนนเปนไฉน. ดกอนพราหมณ ยญของ บคคลทสรางวหาร อทศแกพระสงฆผมาแต ๔ ทศ นแหละเปนยญซงใช ทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงส มากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น และกวานตยทาน อนเปนอนกลยญน. สรณคมน [๒๓๓] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญ สมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ และกวาวหารทานน ยงมอยหรอ. มอย พราหมณ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญนนเปนไฉน. ดกอนพราหมณ ยญของบคคลผมจตเลอมใส ถงพระ- พทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะ ดกอนพราหมณ นแหละเปน ยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และม อานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวา นตยทานอนเปนอนกลยญและกวาวหารทานน.


การสมาทานศล ๕ [๒๓๔] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยมาก มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญ สมบตทง ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวหารทานและกวาสรณคมนเหลาน ยงมอยหรอ. มอย พราหมณ. ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญนนเปนไฉน. ดกอนพราหมณ การทบคคลเปน ผมจตเลอมใส สมาทานสกขาบททงหลาย คองดเวนจากปาณาตบาต งดเวนจากอทนนาทาน งดเวนจากกาเมสมจฉาจาร งดเวนจากมสาวาท งดเวนจากการดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท ดกอนพราหมณ นแหละเปนยญซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอย กวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบต ๓ ประการ ซง มบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวหารทาน และกวา สรณคมนน. [๒๓๕] ขาแตพระโคดมผเจรญ กยญอยางอนซงใชทรพยนอย กวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบต ๓ ประการ มบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวการทาน กวาสรณคมน และกวาสกขาบทเหลาน ยงมอยหรอ. มอย พราหมณ. ยญอยางอนซงใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา ม ผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบตทง ๓ ประการ ซงม บรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกลยญ กวาวหารทาน กวาสรณคมน และกวาสกขาบทเหลาน. ขาแตพระโคดมผเจรญ ยญอยางอนซงใชทรพย


นอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา กวายญสมบต ๓ ประการ ซงมบรวาร ๑๖ น กวานตยทานอนเปนอนกล ยญ กวาวหารทาน กวาสรณคมน และกวาสกขาบทเหลานเปนไฉน. ดกอนพราหมณ พระตถาคต เสดจอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ฯ ล ฯ [พงดพสดารในสามญญผลสตร] ฯ ล ฯ ดกอน พราหมณ ภกษถงพรอมดวยศล ดวยประการนแล. ภกษเขาถงปฐมฌาน อย. ดกอนพราหมณ ยญนแล ใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา ยญทงหลายขางตน. ทตยฌาน. ตตยฌาน. เธอเขาถงจตตถฌานอย. ดกอนพราหมณ ยญแมนแล ใช ทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงส มากกวา กวายญทงหลายขางตน. เธอยอมโนมนอมจตไป เพอญาณ- ทสนะ ยอมรชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทา เสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม. ดกอนพราหมณ ยญนแล ใชทรพยนอยกวา มการตระเตรยมนอยกวา มผลมากกวา และมอานสงส มากกวา วายญกอนๆ ดกอนพราหมณ ยญสมบตอนทดกวา หรอประณต กวา กวายญสมบตนไมม.

กฏทนตพราหมณแสดงตนเปนอบาสก

[๒๓๖] เมอพระผมพระภาคเจาตรสพระธรรมเทศนาอยางนแลว กฏทนตพราหมณไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดม ผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษต ของพระองคแจมแจงนก เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด


บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยคดวา ผมจกษจกเหน รป ดงน ฉนใด พระโคดมผเจรญทรงประกาศพระธรรม โดยอเนกปรยาย ฉนนนเหมอนกน ขาพระองคนขอถงพระโคดมผเจรญ ทงพระธรรมและ พระสงฆวาเปนสรณะ ขอพระโคดมผเจรญจงทรงจาขาพระองควา เปน อบาสกผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตวนนเปนตนไป ขาแต พระโคดมผเจรญ ขาพระองคน ไดปลอยโคผ ๗๐๐ ตว ลกโคผ ๗๐๐ ตว ลกโคเมย ๗๐๐ ตว แพะ ๗๐๐ ตว แกะ ๗๐๐ ตว ไดใหชวตแกสตว เหลานน ขอสตวเหลานนจงไดกนหญาเขยวสด จงไดดมนาเยน ขอลมท เยนจงพดถกสตวเหลานนเถด. กฏทนตพราหมณบรรลโสดาปตตผล [๒๓๗] ลาดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสอนปพพกถาแก กฏทนตพราหมณ คอทรงประกาศทานกถา สลกถา สคคกถา โทษของ กามทตาชา เศราหมอง และอานสงสการออกจากกาม เมอทรงทราบวา กฏทนตพราหมณ มจตควร มจตออน มจตปราศจากนวรณ มจตรา เรง มจตผองใสแลว จงทรงประกาศ พระธรรมเทศนา ทพระพทธเจาทงหลาย ทรงยกขนแสดงดวยพระองคเอง คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค โปรด กฏทนตพราหมณ เปรยบเหมอนผาทสะอาด ปราศจากสดา ควรรบนา ยอมไดเปนอยางด ฉนใด กฏทนตพราหมณฉนนน ไดดวงตาเหนธรรม อนปราศจากธล ปราศจากมลทนวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงปวงมความดบไปเปนธรรมดา ณ ทนนนนเอง. ลาดบนน กฏ- ทนตพราหมณเหนธรรมแลว บรรลธรรมแลว รธรรมแลว หยงทราบถงธรรม


ทวถงแลว ขามพนความสงสย ปราศจากความเคลอบแคลง ถงความแกลว- กลา ไมตองเชอผอนในคาสอนของพระศาสดา ไดกราบทลกะพระผมพระ- ภาคเจาวา ขอพระโคดมผเจรญกบพระภกษสงฆจงทรงรบภตตาหารของ ขาพระองคในวนพรงน. พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตโดยดษณภาพ. เมอกฏทนตพราหมณทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตแลว จงลก จากทนงถวายบงคมพระผมพระภาคเจา กระทาประทกษณหลกไป. [๒๓๘] ครงนน พอถงเวลารงเชา กฏทนตพราหมณไดสงให คนแตงของเคยวและของฉนอยางประณตในสถานทบชายญของตน แลว ใหคนไปกราบทลเวลาเสดจแดพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ถงเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว. ลาดบนนเปนเวลาเชา พระผมพระภาคเจา ทรงนงแลว ทรงถอบาตร และจวร พรอมดวยพระภกษสงฆ เสดจไปส สถานทบชายญ ของกฏทนตพราหมณ ครนเสดจไปถงแลวประทบนงบน อาสนะทเขาปไวแลว. ลาดบนนแลกฏทนตพราหมณ ไดองคาสพระภกษ- สงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ใหอมหนาเพยงพอ ดวยของขบเคยวและ ของฉนอนประณต ดวยมอของตนเอง. เมอทราบวา พระผมพระภาคเจา เสวยเสรจแลว ทรงลดพระหตถลงจากบาตรแลว จงไดถอเอาอาสนะทตา แหงหนงนง ณ ทควรสวนขางหนง. พระผมพระภาคเจา ทรงยงกฏ- ทนตพราหมณ ผนง ณ ทควร สวนขางหนงนนแล ใหเหนแจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญ ใหราเรง ดวยธรรมกถาแลว เสดจลกจากอาสนะหลกไป. จบกฏทนตสตรท ๕


อรรถกถากฏทนตสตร กฏทนตสตรมบทเรมตนวา เอวมเม สต ฯ เป ฯ มคเธสต กฏ- ทนตสตต. ในกฏทนตสตรนนมการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน. บทวา ในมคธชนบท ความวา ราชกมารทงหลาย ผมปกตอยใน ชนบท มชอวา มคธะ ชนบทแมชนบทเดยวอนเปนทอยของราชกมารเหลา นน ทานเรยกวา มคธา ดวยศพททเพมเขามา. ในชนบท ในแควน มคธนน. เบองหนาแตนไป มนยดงกลาวแลว ในสตรทงสองเบองตน นนแหละ. สวนอมพลฏฐกา กเชนเดยวกบทกลาวแลวในพรหมชาลสตร. คาวา กฏทนตะ เปนชอของพราหมณนน. บทวา เตรยมการ คอ จดแจง. บทวา วจฉตรสตาน คอ ลกโคผหลายรอย. แพะตวเลก ๆ ทานเรยกวา อรพภะ. สตวเทานน มมาในพระบาลเพยง แคนเทานน. แตเนอและนกเปนอนมากอยางละ ๗๐๐ แมมไดมมา ในพระบาล กพงทราบวา ทานประมวลเขามาดวยเหมอนกน. ไดทราบวา กฏทนตพราหมณ นนมประสงคจะบชายญอยางละ ๗๐๐ ทกอยาง. บทวา ถกเขานาไปผกไวทหลก คอ ถกเขานาเขาไปสหลก กลาวคอ หลกยญ เพอตองการจะผกวางไว. บทวา พกอย คอ พวกพราหมณทงหลายพกอย เพอตองการบรโภคของทเขาใหเปนทาน. บทวา สามอยาง ความวา การ ตงไว คอ การแตงตง ทานเรยกวา วธ ในคาน. บทวา มบรขาร ๑๖ คอ มบรวาร ๑๖


พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงบรพจรตทภพปกปดไวเหมอน คนขดขมทรพยทฝงอยในดน แลวกระทาใหเปนกองไวตอหนา จงตรส พระดารสนวา เรองนเคยมมาแลว ดงน. บทวา มพระนามวา มหาวชตะ ความวา ไดยนวา พระราชานนทรงชานะปฐพมณฑล ซงมทะเลเปน ทสด เพราะเหตน พระองคจงทรงถงความนบวา มหาวชตราช เพราะ ปฐพมณฑล ทพระองคทรงชานะแลวใหญ. ในบทวา มงคง เปนตน ความวา ใครกตาม เปนคนมงคงดวย ทรพยสมบตอนเปนของตน. แตพระเจามหาวชตราชน หาเปนผมงคง อยางเดยวเทานนไม พระองคยงเปนผชอวามทรพยมาก คอ ถงพรอมดวย ทรพยมากมาย คอ นบไมถวน. ชอวา มโภคสมบตมาก เพราะมโภค สมบตมากมาย คอยงใหญดวยอานาจแหงกามคณหา. ชอวา มทองและ เงนมากมาย เพราะความททองและเงนเปนแทง ๆ และดวยอานาจเปน มาสกทองคาและมาสกเงนเปนตน. อธบายวา ถงพรอมดวยทองและเงน นบดวยโกฏเปนอนมาก. บทวา ความปลมใจ คอความยนด. เครองอปกรณแหงความปลมใจ ชอ วตตปกรณะ ความวา เหตแหงความยนด. ผชอวา มเครองอปกรณ แหงความปลมใจมากมาย เพราะเขาเครองอปกรณแหงความปลมใจมาก- มายหลายประเภท เปนตนวา เครองประดบนานาชนดและภาชนะทองเงน เปนตน. ผชอวา มทรพยและขาวเปลอกมากมาย เพราะทรพยกลาวคอ แกว ๗ ประการทฝงเกบไว และขาวเปลอกอนรวมตลอดถงบพพณชาตและ อปรณชาตทงปวงมมากมาย. อกนยหนง. บทนทานถลาวไวดวยอานาจการ


ใหและการรบทรพยสนทกวน ของเขา ดวยอานาจทรพย และขาวเปลอกท แลกเปลยนกน. บทวา มทองพระคลงและฉางเตมบรบรณ ความวา คลงท เกบสงของ ทานเรยกวา คลง อธบายวา มคลงเตมบรบรณดวยทรพยทฝง เกบไว มฉางเตมบรบรณดวยขาวเปลอก. อกนยหนง. คลงม ๔ อยางคอ ชาง มา รถ ทหารราบ. ฉางม ๓ อยางคอ ฉางเกบทรพย ฉางเกบ ขางเปลอก ฉางเกบผา. ทกสงทกอยางแมทงหมดนน ของเขาบรบรณ เพราะฉะนน เขาจงชอวา มทองพระคลงและฉางเตมบรบรณ. บทวา ไดเกดขน คอ เกดขนแลว. ไดยนวา ในวนหนง พระ ราชานเสดจออกไปเทยวตรวจดรตนะ. พระองคตรสถามผรกษาคลงเกบสง ของวา แนะพอ ทรพยมากมายอยางน ใครเกบสะสมมา. ภณฑาคารก ทลวาพระราชบดาและพระเจาปเปนตน ของพระองคสะสมมา ตลอดชว ๗ ตระกล. พระราชาตรสถามวา กชนเหลานนสะสมทรพยนไวแลว ไปท ไหนกน. ภณฑาคารกทลวา ขาแตสมมตเทพ ชนเหลานนทงหมดทเดยว ไปสอานาจของความตาย. พระราชาตรสถามวา พวกเขาไมถอเอาทรพยของ ตนไปดวยหรอ. ภณฑาคารกทลวา ขาแตสมมตเทพ พระองคตรสอะไร พวกเขาตองละทงทรพยนนไปโดยแท ถอเอาไปไมได. ลาดบนน พระราชา เสดจกลบมาแลว ประทบนงในหองอนมสร ทรงดารวา เราครอบครองโภค- สมบตมากมายดงนเปนตน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ไดเกดปรวตก ทางใจอยางน ดงน. บทวา ตรสเรยกพราหมณ ถามวา เพราะเหตไร จงตรสเรยกมา. ไดยนวา พระราชานทรงดารอยางนวา ธรรมดาคนทจะใหทาน ไดปรกษา กบบณฑตสกคนหนงกอนแลวให จงจะควร เพราะกรรมทมไดปรกษา


กระทาลงไป ยอมทาความเดอดรอนในภายหลง ดงน เพราะเหตนน พระองคจงตรสเรยกมา. ลาดบนน พราหมณคดวา พระราชานมพระราชประสงคจะถวาย มหาทาน และในชนบทของพระองคยงมโจรมากมาย โจรเหลานนกยงไม สงบ เมอพระองคถวายทานอย บานเรอนของเหลาชนผนาเครองสมภาระ แหงทานม นมสด นมสม และ ขาวสาร เปนตนมา ยอมไมมคนเฝา โจรเหลานนกจกปลน ชนบทกจะเกลอนกลนไปดวยโจรภย ทนน ทานของ พระราชากจกไมดาเนนไปไดนาน แมพระทยของพระองคกจกไมแนวแน เอาเถอะ เราจะใหพระองคทรงเขาพระทยเนอความน ดงน. ลาดบนน เขาเมอจะยงพระองคใหทรงเขาพระทยเนอความนน จงกลาวคาวา ชนบท ของพระราชาผเจรญ เปนตน. ในบทเหลานน บทวา มเสยนหนาม คอ ยงมเสยนหนามดวยเสยนหนามคอ. โจร. บทวา ปณทหนา แปลวา การปลนในทางเปลยว ความวา การฆากนในทางเปลยว. บทวา พงเปนผ กระทากจทไมควรทา ความวา พงเปนผกระทากจทไมพงกระทา คอ พง เปนผประพฤตไมเปนธรรม. บทวา ทสสขล แปลวา เสยนหนามคอโจร. บทวา ดวยการฆา คอ ดวยการใหตาย หรอ ดวยการทบ. บทวา ดวยการ จองจา คอ ดวยการจองจามการจองจาดวยขอเปนตน. บทวา ดวยการปรบ- ไหม คอ ดวยการเสยทรพย. อธบายวา ดวยอาชญาเปนไปอยางนวา พวกทานจงเรยกเอา ๑๐๐ จงเรยกเอา ๑,๐๐๐. บทวา ดวยการตาหนโทษ คอ ดวยใหไดรบการตาหนโทษ กระทาโทษ เปนตนอยางน คอ ทาใหม ๕ แกละ โกนหวใหโลน เอามลโครดและจองจาดวยคาทคอ. บทวา ดวยการ เนรเทศ คอ ดวยการขบออกจากแวนแควน. บทวา จกปราบปราม คอ


เราจกกาจดใหหมดไปโดยชอบ คอ โดยเหต โดยนย โดยการณอนควร. บทวา ทเหลอจากกาจดแลว คอ ทเหลอจากตายแลว. บทวา ขยนขนแขง คอ กระทาความอตสาหะ. บทวา จงเพมให ความวา เมอสงทพระราชทานแลวไมเพยงพอ โปรดพระราชทานพชภตร และสงของทเปนเครองมอในการกสกรรม แมอยางอนทกอยางอก. บทวา จงเพมใหซงตนทน ความวา ขอพระองคจงพระราชทานสงของตนทน ดวยอานาจตดขาดเงนตนไปเลย ไมตองทาพยานหลกฐาน ไมตองลงบญช. คาวา ตนทน น เปนชอของสงของอนเปนทนเดม. เหมอนดงทพระผม พระภาคเจาตรสไววา คนมปญญา มวจารณญาณ ยอมตงตวไวดวยทรพย อนเปนตนทน แมเพยงเลกนอย เหมอนคนเรมกอไฟกองนอยกอน ฉะนน ดงน. บทวา เบยเลยงรายวนและคาจาง คอ คาอาหารประจาวน และ ทรพยสนมเงนมาก เปนตน. ความวา จงพระราชทานพรอมกบพระ- ราชทาน ฐานนดร บานและนคม เปนตน โดยสมควรแกตระกล การงาน และความกลาหาญของเขา ๆ. บทวา ผขวนขวายในการงานของตน คอ เปนผเพยรกระทา ไดแก ไฝใจกระทา ในการงานของตน มกสกรรมและ พาณชยกรรม เปนตน. บทวา กอง คอ กองแหงทรพยและขาวเปลอก. บทวา ตงอยในความเกษม คอดารงอยดวยความปลอดโปรง คอ ไมมภย. บทวา ไมมเสยนหนาม คอ เวนจากเสยนหนามคอโจร. บทวา โมทา โมทมานา แปลวา ตางชนชมยนดตอกน. อกประการหนง คานนแหละ เปนพระบาล. อธบายวา ตางมจตพลอยยนดซงกนและกน. บทวา ไมตอง ปดประตเรอน ความวา เพราะไมมพวกโจร จงไมตองปดประตเรอน เปดประตเรอนไวได.


บทวา ไดตรสพระดารสน คอ พระเจามหาวชตราชทรงทราบความ ทบานเมองมงคง และเจรญโดยอาการทงปวงแลว จงไดตรสพระดารสน. บทวา เตนห ภว ราชา ความวา ไดยนวา พราหมณคดวา พระราชาน เกดพระอตสาหะยงนก ทจะถวายมหาทาน แตถา พระองคไมทรงปรกษา เหลากษตรยประเทศราชเปนตนแลวถวาย กษตรยประเทศราชเปนตนเหลา- นนของพระองค จกนอยพระทย เราจกกระทาโดยประการทจะมใหกษตรย เหลานนนอยพระทยได ณ บดน ดงน เพราะฉะนน เขาจงกราบทลวา ถากระนน พระราชา ดงน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ชาวนคม คอผทอาศยอยในนคม. บทวา ชาวชนบท คอ ผอาศยอยในชนบท. บทวา จงทรงปรกษา คอ จงทรง หารอ ไดแก จงทรงบอกกลาวใหทราบ. บทวา ย มม อสส คอ การ รวมมอของพวกทาน พงเปนไปเพอประโยชนเพอความสขแกเรา. บทวา อมจจา แปลวา สหายผสนท. บทวา ปารสชชา คอ ผทเปนลกนอยทเหลอ. บทวา ยชต ภว ราชา แปลวา ขอเดชะ ขอพระราชาจงทรงบชายญเถด. ไดยนวา ชนเหลานนยนดวา พระราชานไมทรงขมขนถวายทาน ดวยคดวา เราเปนใหญ ยงทรงเรยกพวกเรามาปรกษา นาอศจรรยจรง พระองคทรง กระทาดแลว ดงน จงไดกลาวอยางนน. แตเมอพวกเขามไดรบเชญมา พวก เขากไมพงมาแมเพอจะดทบชายญ ของพระราชานน. บทวา ขาแตมหาราช เปนกาลควรแลวทจะบชายญ ความวา พวกเขาเมอจะแสดงวา กเมอไทย- ธรรมไมม ถงในเวลาแกแลว กไมสามารถทจะใหทานเหนปานนได แต ทานรมรวย และยงหนมแนน เพราะเหตนน จงเปนกาลสมควรทจะบชา ยญของทานแลว ดงน จงไดกลาวขน. บทวา ชนผทเหนชอบ คอ ฝายท


เหนดวย อธบายวา ผใหความยนยอม. บทวา เปนบรขาร คอ เปนบรวาร. แตในคานวา รถมศลและเครองประดบ มฌานเปนเพลา มความเพยร เปนลอ ดงน เครองประดบทาน เรยกวา บรขาร. บทวา ดวยองค ๘ คอ ดวยองค ๘ ม อภโตสชาต เปนตน. บทวา ดวยพระยศ คอ ดวยความเปนผสามารถทจะลงอาญาได. บทวา มศรทธา คอ เชอวา ผลของทานมอย. บทวา เปนผให คอเปนผกลาหาญ ในการให. อธบายวา มใชดารงอยแตเพยงมศรทธาเทานน แตสามารถ ทจะสละดวย. บทวา เปนนายของทาน คอ เปนนายของทานทตนให ไมเปนทาส ไมเปนสหาย. อธบายวา กผใดบรโภคของอรอยดวยตนเอง ใหของไมอรอยแกผอน ผนน จดวาเปนทาสแหงไทยธรรมกลาวคอทานให ผใดบรโภคสงใด ดวยตนเองกใหสงนนนนแหละ ผนนจดเปนสหายให สวนผ ใดตนเองกยงชพดวยอาหารตามมตามเกด แตใหของอรอยแกผอน ผนนจดวาเปนนาย คอ เปนเจาของผยงใหญให พระเจามหา- วชตราชน ทรงเปนเชนนน ดงน. ในบทนวา แกสมณพราหมณ คนกาพรา คนเดนทาง วณพก และยาจก ความวา ผมบาปอนสงบแลว ชอวา สมณะ. ผมบาปอนลอย แลว ชอวา พราหมณ. ผเขญใจ คอคนทยากจน ชอวา คนกาพรา. บทวา อทธกา แปลวา ผเดนทางไกล. ชนเหลาใด เทยวสรรเสรญคณแหงทาน โดยนยเปนตนวา ทานผเจรญ ผใหทานนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ไมมโทษ ตามกาลอนควร ทาจตใหเลอมใสแลว จงไปสพรหมโลก ดงน ชนเหลานน ชอวา วณพก. ชนเหลาใดกลาวคาเปนตนวา ขอทานจงใหสก


ฟายมอหนงเถด ขอทานจงใหสกขนหนงเถด เทยวขอเขาไป ชนเหลานน ชอวา ยาจก. บทวา เปนดจบอทลงดม คอ ดจบอนา. อธบายวา เปนดจ สระโบกขรณ ทเขาขดไวททางใหญ ๔ แพรง เปนทบรโภคทวไปของคน ทงปวง. ในบทวา แหง ขอททรงศกษาแลว นคอ ขอททรงศกษาแลว นนแหละชอวา ทรงศกษาแลว. ในบทวา สามารถทจะทรงคดอรรถอนเปนอดต อนาคต และ ปจจบนได พงทราบใจความวา พระองคเมอทรงคดไดอยางนวา เพราะ เหตทเราไดทาบญไวในอดตนนเอง เราจงมสมบตดงน ชอวาเปนผทรง สามารถคดอรรถอนเปนอดต. เมอทรงคดไดวา เราทาบญในบดน นแหละ สามารถทจะไดรบสมบตในอนาคต ดงน ชอวาเปนผทรงสามารถคดอรรถ อนเปนอนาคต. เมอทรงคดไดวา ชอวา กรรมอนเปนบญนเปนอาจณกรรม ของสตบรษ แมโภคทรพยของเรากมอย ทงจตคดจะใหกมอย เอาเถอะ เราจะทาบญ ดงน ชอวาเปนผทรงสามารถคดอรรถอนเปนปจจบน ดงน. บทวา องคเหลาน ดวยประการฉะน คอ องคเหลานตามทกลาว มาแลว ดวยประการฉะน. ไดยนวา มหาชนจากทศทงปวงยอมเขาไปหา ทานของบคคลผถงพรอมดวยองคทง ๘ เหลาน. บางคนคดเหนเหตเปนตน อยางนวา ผนเกดไมดแลว จกใหทานไปนานสกเทาไร บดนเอง เขาก เดอดรอนแลว จกตดขาดเสย ดงนแลว ยอมไมสาคญถงทานวาควรจะ เขาไปหา เพราะฉะนน องคทง ๘ เหลาน ทานจงกลาววา เปนบรขาร. บทวา ผรบการบชา คอ ผถอทพพใหทานในททรบการใหทาน อยางใหญ. บทวา ดวยองค ๔ เหลาน คอ ดวยองคมเกดดแลว เปนตน เหลาน. เหลาชนผทกลาวคาเปนตนวา เมอองคมการเกดดแลวเปนตนมอย


ทานทเปนไปดวยการจดแจงของผทเกดไมดแลว อยางน จกเปนไปนาน สกเทาไร ดงน จะไมเขาไปหาเลย แตจะเขาไปหาเพราะไมมสงทจะพง ตเตยนเทานน เพราะเหตนน องคแมเหลาน ทานจงกลาววา เปนบรขาร. บทวา แสดงยญวธ ๓ ประการ คอ แสดงการตงมน ๓ อยาง. ไดยนวา เขาคดวา ธรรมดาผใหทานอยยอมหวนไหวในฐานะใดฐานะหนง บรรดาฐานะทง ๓ นน เอาเถอะ เราจะกระทาพระราชานมใหทรงหวนไหว ในฐานะเหลาน กอนอนใดทเดยว ดงนแลว จงแสดงยญวธ ๓ อยางแก พระราชานน. คานวา โส โภโต รโ เปนฉฏฐวภตลงในอรรถตตยา- วภต.อกนยหนง บาลวา โภตา รา ดงน กม. บทวา ไมควรทาความ วปฏสาร ทานแสดงวา ไมควรทาความเดอดรอนในภายหลงอนมความสน เปลองไปแหงโภคสมบตเปนเหต แตบรพเจตนาควรใหตงมน ไมหวนไหว เพราะทานนนยอมมผลมากดวยประการฉะน. ในฐานะ ๒ อยางแมนอกน กมนยเชนนเหมอนกน. กเจตนาทกาลงบรจาคกด เจตนาทตามระลกถงใน ภายหลงกด ควรกระทามใหหวนไหว เมอไมกระทาเชนนน ทานยอมไม มผลมาก ทงจตกจะไมนอมไปในโภคสมบตอนยงใหญ เหมอนทานของ เศรษฐคฤหบด ผไปเกดในมหาโรรวนรก ฉะนน. บทวา ดวยอาการ ๑๐ คอ ดวยเหต ๑๐. ไดยนวา พราหมณปโรหต นนไดมความคดอยางนวา ถาพระราชานทรงเหนผทศลแลวคดวา ทาน ของเราจกฉบหายแน คนทศลเหนปานน บรโภคทานของเรา ดงน แม ในคนผมศล กจกใหเกดความวปฏสารได ทานกจกไมมผลมาก กธรรมดา ความวปฏสาร ยอมเกดขนแกพวกทายก เพราะปฏคาหกโดยแท เอาเถอะ เราจะบรรเทาความวปฏสารนนของพระองค เปนอนดบแรกทเดยว ดงน


เพราะฉะนนเขาจงบรรเทาความวปฏสาร แมในตวปฏคาหก ทควรจะตด ใหขาดดวยอาการ ๑๐ อยาง. บทวา เตสเยว เตน ทานแสดงวา ผลอน ไมพงปรารถนา เพราะบาปนนจกมแกเขาเหลานนเทานน จกไมมแกคนอน. บทวา ยชต ภว แปลวา ขอพระองคจงพระราชทานเถด. บทวา สชชต แปลวา ขอจงทรงเสยสละเถด. บทวา อนตร แปลวา ในภายใน. ในบทนวา แสดงใหจตเหนจรงดวยอาการ ๑๖ พราหมณปรารภ การอนโมทนามหาทานของพระราชา. บรรดาบทเหลานน บทวา แสดง ใหเหนจรง คอ กลาวแสดงแลวแสดงอกวา ผใหทานน จกไดสมบตเหน ปานฉะน ดงน. บทวา ใหยดถอมน คอ กลาวใหยดถอใจความนนโดย ชอบ. บทวา ใหอาจหาญ ทาใหจตใจของพระราชานนผองใส ดวย การบรรเทาความวปฏสาร. บทวา ใหราเรง คอกลาวสรรเสรญวา ขาแต มหาราช พระองคเมอถวายทานอยทรงกระทาดแลว ดงน. บทวา ผกลาว โดยธรรมไมม คอ ผกลาวโดยธรรม คอโดยชอบ ไดแกโดยเหตไมม. บทวา ไมตดตนไมเพอตองการทาหลกยญ ไมตดหญาแพรกเพอ ตองการเบยดเบยนผอน พราหมณแสดงวา ชนเหลาใดใหตงเสาใหญทม ชอวา เสายญ แลวเขยนชอวา พระราชาโนน อามาตยโนน พราหมณ โนน ยอมบชามหายญเหนปานน ดงนแลว ตงไว และเกยวหญาแพรก แวดวงศาลายญโดยสงเขปวา เปนละเมาะปาหรอลาดบนพนดน ชนแม เหลานนมไดตดตนไม มไดเกยวหญาแพรก กพวกเขาจกฆาววหรอสตวม แพะเปนตน ทาไมกน ดงน. บทวา ทาส คอ ทาสมทาสทเกดภายในเรอนเปนตน. ชนเหลา ใด ถอเอาทรพยกอนแลวจงทาการงานให ชนเทานนชอวา คนรบใช.


ชนเหลาใดรบเบยเลยงรายวนและคาจางทาการงานให ชนเหลานนชอวา กรรมกร. ชนผทเขาถอทอนไมและไมคอนเปนตน คกคามอยางนวา จงทางาน จงทางาน ชอวา ผถกอาญาคกคาม. ชนผทเขาคกคามดวยกน อยางนวา ถาเจาทางาน ขอนนกดไป หากไมทา เราจกตดหรอจกจาจองหรอ จกฆาเสย ดงน ชอวา ผถกภยคมคาม. แตชนเหลานนมไดถกอาญาคกคาม มไดถกภยคกคาม มไดมนาตานองหนารองไหราพนอย. โดยทแทพวกเขา ตางทางาน ทกทายปราศยกนดวยคาทกทายทนารกทเดยว เพราะในชน เหลานน พวกเขาไมเรยกทาสวาเปนทาส คนรบใชวาเปนคนรบใช คน งานวาเปนกรรมกร แตกลบเรยกกนดวยคาทกทายทนารก ตามความ ชอบใจ ตางแสดงการงานตามสมควรทเปนหญง เปนชาย มกาลงและ ทพลภาพ ตางพดกนวา พวกทานจงทางานน ๆ แมเขาเหลานนกกระทา ดวยอานาจความชอบใจของตน. เพราะเหต นนทานจงกลาววา ชนเหลาใดชอบใจ ชนเหลานนกกระทา ชนเหลาใดไมชอบใจ ชนเหลานนกไมกระทา ชอบใจสงใด กกระทาสงนน ไมชอบใจสงใด กไมกระทาสงนน ดงน. บทวา ยญนนไดถงความสาเรจไดดวยเนยใส นามน เนยขน นม สม นาผง และนาออย ความวา ไดยนวา พระราชา รบสงใหสรางโรงทาน ใหญขนในท ๕ แหง คอทประตนอกนคร ๔ แหง และตรงกลางภายใน นคร ๑ แหง ทโรงทานแตละแหง ทรงตงงบประมาณไวแหงละแสน ๆ ทรงสละทรพยวนละหาแสน ๆ จาเดมแตพระอาทตยขน ทรงถอทพพทอง ดวยพระหตถของพระองคเอง ใหมหาชนอมหนาดวยขาวตม ของขบเคยว


ขาวสวย กบขาวและแกง เปนตน รวมดวยเนยใส และนามนเปนตน อนประณตตามควรแกเวลานน ๆ สาหรบผทมประสงคจะถอเอาไป กทรง ใหโดยทานองนนนนแหละ จนเตมภาชนะ. แตในเวลาเยนทรงบชาดวยผา ของหอม และดอกไมเปนตน สวนตมใหญสาหรบใสเนยเปนตน กใหใส ใหเตมแลวตงไวในทหลายรอยแหง ดวยตงพระทยวาผใดมประสงคจะ บรโภคสงใด ผนนจงบรโภคสงนนเถด ดงน. ทานหมายเอาเหตนน จงกลาววา ยญนนไดถงความสาเรจไดดวยเนยใส นามน เนยขน นมสม นาผง และนาออย ดงน. บทวา นาเอาทรพยมามากมาย คอ ถอเอาทรพยมากลน. ไดยน วา ชนเหลานนคดวา พระราชานมไดทรงใหนาเนยใสและนามนเปนตน มาจากชนบท ทรงนาสงของอนเปนสวนของพระองคเทานน ออกมาให เปนมหาทาน การทพวกเราจะนงเสยดวยคดวา กพระราชาไมทรงใหพวก เรานาสงใดมา ดงน หาควรไม ดงน เพราะวาทรพยในเรอนของพระราชา จะไมหมดไมสนไปเปนธรรมดา กหาไม กเมอพวกเราไมใหอย ใครอน จกถวายแดพระราชา เอาเถอะ เราจะรวบรวมทรพยมาถวายแดพระองค. พวกเขาจงรวบรวมทรพยตามสวนของบาน ตามสวนของนคม และตาม สวนของนคร บนทกจนเตมเกวยนแลว นาไปถวายแดพระราชา. ทาน หมายเอาทรพยนน จงกลาวคาวา "ทรพยมากมาย" เปนตน. บทวา ทางดานทศบรพาแหงหลมยญ คอ ในสวนแหงทศบรพา ของโรงทานทประตนครทางทศบรพา ชนทงหลายตงทานไว ในทท เหมาะเจาะ โดยประการทพวกชนผมาจากทศบรพา ดมขาวยาคในโรงทาน


ของกษตรยแลว บรโภคในโรงทานของพระราชา กเขาไปสตวเมองได. บทวา ทางดานทศใตแหงหลมยญ ความวา ชนทงหลายตงทานไวใน สวนทศใตตามนยดงกลาวแลวนนแหละ ของโรงทานทประตนคร ทาง ทศใต แมในทศตะวนตกและทศเหนอ กมนยเชนนเหมอนกน. บทวา ยญ โอ ยญสมบต ความวา พวกพราหมณไดฟงการถง ความสาเรจของยญดวยเนยใส เปนตน ตางมจตยนดวา สงใดมรสอรอย ในโลก พระสมณโคดมตรสถงสงนน เอาเถอะ พวกเราจะสรรเสรญยญ ของพระองค ดงน เมอจะสรรเสรญจงไดกราบทลดงนน. บทวา กฏ- ทนตพราหมณ นงนงเฉยอย คอ เขากาลงคดเนอความ ทจะพงกลาวตอไป จงนงนงเงยบเสยงเสย. พราหมณเมอจะทลถาม โดยเลยงถาม จง กราบทลคานวา กพระโคดมผเจรญ ยอมทรงทราบชดหรอ ดงน. เพราะ เขาเมอจะถามโดยประการอนตรง ๆ อยางนวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ใน กาลนน พระองคไดเปนพระราชา หรอวาพราหมณปโรหต ดงน กจะ เปนเหมอนวา ไมเคารพ. พราหมณเมอจะทลถามเนอความนวา การทจะลกขนแลวลกขนเลา ใหทาน เปนของหนกของชาวชมพทวปทงสน และชาวชนบททงสน เมอ ไมทาการงานของตน กจกพนาศ ยญอยางอนจากยญนทมการตระเตรยม นอยกวา และมผลมากกวาของพวกขาพระองค มอยหรอไมหนอแล ดงน จงกราบทลคานวา. ขาแตพระโคดมผเจรญ กมอยหรอ ดงน. บทวา นจทาน คอ ทานประจา ไดแก นตยภตร. บทวา อนกล- ยญ คอ ทานอยางใดอยางหนงทเขากระทาดวยคดวา พอและปเปนตน


ของพวกเราเคยทามาแลว ดงน แมเขาจะเปนคนเขญใจในภายหลงกควร ใหทาตอไป ตามทสบตอกนมาของตระกล. ไดยนวา ทานทถวายเจาะจง ทานผมศลเปนประจา เหนปานน แมพวกยากจนในตระกล ยอมไมตด เสย. ในขอนม เรองดงตอไปน. ไดยนวา ในเรอนของอนาถปณฑกะ ชนทงหลายถวายนตยภตร ๕๐๐ ท ไดมสลากทาดวยงา ๕๐๐ อน. ตอมาตระกลนนถกความยากจน ครอบงาโดยลาดบ. เดกหญงคนหนงในตระกลนนไมสามารถถวายยงไป กวาสลากอนหนงได. แมเดกหญงนนภายหลงถงรชสมยของ พระเจา เสตวาหนะ กไดถวายสลากนนดวยขาวเปลอกทลางลานไดมา. พระเถระ- รปหนงไดถวายพระพรแดพระราชา. พระราชาทรงพานางมาแลวตงไวใน ตาแหนงอครมเหส. จาเดมแตกาลนน นางกไดถวายสลากภตร ๕๐๐ ทอก. บทวา การประการดวยทอนไม ความวา การประหารดวยทอนไม บาง การจบทคอบาง ทเขากลาวคาเปนตนวา พวกเจาจงยน พวกเจาจง ยนตามลาดบ ดงน. และวา พวกเจาจงจบ พวกเจาจงจบ ทาใหตรง ดงน ใหอย ยงปรากฏอย. ในบทนวา พราหมณนแล เปนเหต ฯลฯ มอานสงสมากกวา ความวา ความตองการดวยคนทจะทาการชวยเหลอ หรอดวยเครองอปกรณเปนอนมากมไดมในสลากภตรน เหมอนในมหายญ เพราะฉะนน ทานนนจงชอวา ใชทรพยสนนอยกวา. การเตรยมการ กลาว คอ การเบยดเบยน ดวยอานาจการตดรอนแหงกรรมของชนหมมากในทานน ไมม เพราะเหตนน ทานนจงชอวา มการตระเตรยมนอยกวา. อนง ทานน เขาถวายคอบรจาคแกสงฆ เพราะฉะนน ทานจงเรยกวา ยญ. กทานนมใช เปนของทจะทาไดงายนก เพอกระทาการกะกาหนดอนหลงไหลมาของ


บญแหงทกษณา อนประกอบพรอมดวยองค ๖ เหมอนนาในมหาสมทร ใครจะกะประมาณมได ฉะนน ทานนกเปนเชนนน เพราะฉะนน ทานนน พงทราบวา มผลมากกวา และมอานสงสมากกวา. พราหมณไดฟงคานแลวคดวา เมอบคคลลกขนแลวลกขนเลา ถวายนจยภตรแมนทกวน ๆ การงานของบางคนกจะเสย จะตองปลกฝง ความอตสาหะใหม ๆ ขนเรอย ยญอยางอนแมจากน ทมการใชทรพยสน นอยกวาและมการตระเตรยมนอยกวา มอยหรอไมหนอ เพราะฉะนน เขาจงกราบทลคานวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก....มอยหรอไมหนอ ดงน. ในทานเหลานน ในสลากภตรไมมทสนสดแหงกจทจะพงทา บางคนจะตอง ลกขนแลวลกขนเลาไมตองทางานอยางอน จดแจงแตสลากภตรเทานน. สวนในวหารทาน มทสนสดแหงกจทจะพงทา จรงอย การสรางบรรณ- ศาลาหรอการสละทรพยสกโกฏหนงสรางมหาวหาร เขาทาการบรจาคทรพย ครงเดยวสรางขนไว กจะคงยนไปได ๗-๘ ปบาง ๑๐๐ ปบาง ๑,๐๐๐ ปบาง ทเดยว จะตองกระทาบางกเพยงปฏสงขรณในทททรดโทรม และชารด อยางเดยวเทานน เพราะฉะนน วหารทานนจงใชทรพยสนนอยกวา มการ ตระเตรยมนอยกวาสลากภตรทาน. กในวหารทานน ทานกลาวอานสงส ไว ๙ ประการมวา เพยงเพอกาจดความหนาว เปนตน โดยปรยายแหงพระ- สตร แตโดยปรยายแหงขนธกะ ทานกลาวอานสงสไวถง ๑๗ ประการ วา การถวายวหารแกพระสงฆ ยอมกาจดเสยไดซง ความหนาวความรอน ตอนนกสตวราย ง ยง ทงนาคาง ฝน ตอนนก กาจดเสยไดซง ลม และแดด อนกลา ซงเกด


ขน ทงเปนไปเพอเปนทหลกเรน เพอความสข เพอบาเพญฌาน และเพอเจรญวปสสนา พระพทธเจาทงหลายทรงสรรเสรญ วาเปนยอดทาน เพราะเหตนนแล คนผฉลาดเมอเลงเหน ประโยชนของตนพงใหสรางวหารอนนารนรมยถวายใหภกษ พหสตอาศยอยในวหารนน และพงถวายขาวนา ผา และ เสนาสนะแกภกษเหลานน ซงเปนผตรงดวยนาใจทเลอมใส ภกษเหลานนจะแสดงธรรม เปนเครองบรรเทาทกข ทงปวง แกเขา ซงเขารแจงแลว จะเปนผหมดอาสวะ ปรนพพาน ดงน เพราะฉะนน วหารทานน พงทราบวา มผลมากกวา และมอาน- สงสมากกวาสลากภตรทาน. แตทานเรยกวายญ เพราะเปนทานทเขาบรจาค แกสงฆ. พราหมณฟงแมขอนแลว คดวา ขนชอวา การทาการบรจาค ทรพยแลวสรางวหารถวายกระทาไดดวยยาก เพราะเงนเพยงกากณกหนง ทเปนของตน ยากทจะบรจาคใหผอน เอาเถอะ เราจะทลถามยญทใช ทรพยสนนอยกวาและทมการตระเตรยมนอยกวาแมวหารทานน ดงน. ลาดบนนเขาเมอจะทลถามยญนน จงกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ก........ มอยหรอ ดงนเปนตน. ในบรรดาทานเหลานน วหารถงจะบรจาคแลวคราวเดยว กยงมกจ ทจะพงทาเกยวกบการมงหลงคา และการปฏสงขรณสงทปรกหกพง เปนตนบอย ๆ สวนสรณะทรบแลวครงเดยว ในสานกของภกษรปเดยว หรอของสงฆหรอของคณะ กยงนบวารบอยตลอดไป เพราะไมมกจ ทจะ


ตองทาในสรณะนนบอย ๆ เพราะฉะนน สรณะนนจงมการใชทรพยสน นอยกวา และมการตระเตรยมนอยกวาวหารทาน. อนง ชอวา การถง สรณะ เปนบญกรรมทสาเรจดวยการบรจาคชวตแกพระรตนตรย ยอมให สมบตทกประการ เพราะฉะนนพงทราบวามผลมากกวา และมอานสงส มากกวา. กการถงสรณะน ทานเรยกวายญ เพราะเกยวกบการบรจาคชวต แกพระรตนตรย. พราหมณไดฟงคานแลว คดวา การทจะบรจาคชวตของตนแด พระรตนตรย ทาไดดวยยาก ยญทมการใชทรพยสนนอยกวา และมการ ตระเตรยมนอยกวา แมกวาสรณคมนน ยงมอยหรอ. ลาดบนนเขาเมอจะ ทลถามถงยญนน จงกราบทลอกวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก.......มอย หรอ ดงน เปนตน. บรรดาบทเหลานน ในบทมบทวา การงดเวนจากปาณาตบาต เปนตน การงดชอวาการเวน การงดนนม ๓ อยางคอ สมปตตวรต, สมาทานวรต, เสตฆาตวรต. ในบรรดาวรตทง ๓ นน ผใดแมมไดรบสกขาบทเลย แตระลกถงชาต โคตร ตระกล และประเทศ เปนตน ของตนอยางเดยววา การกระทาน ไมสมควรแกเรา ดงน แลวไมกระทาปาณาตบาต เปนตน หลกเลยงวตถ ทมาถงเฉพาะหนา เวนจากวตถนน การวรตนนของผนน พงทราบวา เปน สมปตตวรต. สวนวรตของผรบสกขาบทอยางนวา นบแตวนนเปนตน ไป ขาพเจาจะไมฆาสตว แมเพราะเหตแหงชวตกด ขาพเจาจะเวนจาก ปาณาตบาต กด ขาพเจาขอสมาทานการงดเวนกด พงทราบวาเปนสมา- ทานวรต. สวนการเวนทสมปยตดวยมรรค ของพระอรยสาวกทงหลาย


ชอวา เสตฆาตวรต. ในวรตทง ๓ นน ๒ วรตแรกกระทาวตถมชวตน- ทรยเปนตน ทจะพงละเมดดวยอานาจการปลงลงเปนตน ไหเปนอารมณ เปนไป วรตหลงมนพพานเปนอารมณ. กในวรตเหลาน ผไดรบสกขาบททง ๕ รวมกน เมอสกขาบทหนง ทาลาย สกขาบทของผนน ยอมทาลายไปทงหมด. ผใดรบทละขอ ผนน ลวงละเมดขอใด ขอนนเทานน ทาลาย. สวนสาหรบเสตฆาตวรตน ขน ชอวา การทาลายไมมเลย. เพราะพระอรยสาวกยอมไมฆาสตว แมเพราะ เหตแหงชวต ทงไมดมนาเมาดวย. แมถาชนผสมสรา และนานมแลว เทเขาไปในปากของพระอรยสาวกนน นานมเทานนเขาไป สราหาเขาไป- ไม. เหมอนอะไร. ไดยนวา เหมอนนานมทเจอ ดวยนา นมเทานนเขาไป ในปากของนกกะเรยน นาหาเขาไปไม ขอนพงทราบวา สาเรจตามกาเนด และขอนกพงทราบวา สาเรจโดยธรรมดา. กในสรณคมน ชอวา การกระทาความเหนใหตรง เปนของหนก แตในการสมาทานสกขาบท เปนเพยงการงดเวนเทานน เพราะฉะนน การ สมาทานสกขาบทนน จงใชทรพยสนนอยกวา และมการตระเตรยมนอย กวา สาหรบผทรบพอประมาณบาง ผทรบอยางดบาง. กในการสมาทาน สกขาบทน พงทราบวามผลมาก และมอานสงสมาก เพราะขนชอวา ทานเชนกบศล ๕ ไมม. สมจรงตามทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ภกษทงหลาย ทาน ๕ อยางเหลาน จดเปนมหาทาน ทรกนมาวา เลศ รจกมานมนาน รกนมาตามวงศตระกล เปนของเกาแก ไมมใคร รงเกยจแลว ไมเคยมใครรงเกยจ อนใคร ๆ ไมรงเกยจอย จกไมรงเกยจ อนสมณะกด พราหณกด ผทรดไมดแคลน ทาน ๕ อยางเปนไฉน ภกษทงหลายอรยสาวกในพระธรรมวนยนละปาณาตบาต เปนผงดเวนจาก


ปาณาตบาต ภกษทงหลาย อรยสาวกผงดเวนจากปาณาตบาต ชอวาให อภย ใหความไมมเวร ใหความไมเบยดเบยนกน แกสตวทงหลายหา ประมาณมได ครนใหอภย ใหความไมมเวร ใหความไมเบยดเบยนกนแก สตวทงหลาย หาประมาณมไดแลว ยอมเปนผมสวนแหงอภย แหงความ ไมเบยดเบยนกนอนหาประมาณมได ภกษทงหลาย นจดเปนขอทหนง เปนมหาทาน รกนมาวาเลศ รกนมานมนาน รกนมาตามวงศสกล เปนของเกาแก ไมมใครรงเกยจแลว ไมเคยมใครรงเกยจ อนใคร ๆ ไม รงเกยจอย จกไมรงเกยจ อนสมณะกด พราหมณกด ผ ร ด ไมดแคลน ภกษทงหลาย กขออนยงมอก อรยสาวกละอทนนาทาน ฯลฯ ละกาเมส มจฉาจาร ฯลฯ ละมสาวาท ฯลฯ ละการดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปน ทตงแหงความประมาท ฯลฯ ภกษทงหลาย ทาน ๕ ประการเหลานนแล จดเปนมหาทาน ทรกนมาวาเลศ ฯลฯ ผ ร ด ดงน. กแลศล ๕ น ทานเรยกวายญ เพราะตองสมาทานดวยคดวา เรา จกสละความเยอใยในตนและความเยอใยในชวต รกษา. บรรดาศลและ สรณคมนนน สรณคมนนนและเปนใหญกวาศล ๕ แมโดยแท แตศล ๕ น ทานกลาววามผลมากกวา ดวยอานาจแหงศลทบคคลตงอยในสรณะ แลวรกษา. พราหมณไดฟงแมขอนแลว กยงคดวา การทรกษาศล ๕ กยง หนกอย สงอะไรอยางอนทานองนแหละ ทมการใชทรพยสนนอยกวา และมผลมากกวา ศล ๕ นมอยหรอหนอ. ลาดบนนเขาเมอจะทลถามถงขอนน จงกราบทลอกวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ก.......มอยหรอ ดงนเปนตน ลาดบนน พระผมพระภาคเจามพระประสงคจะทรงแสดงความทยญมปฐม-


ฌานเปนตน ของผทดารงอยในความบรบรณดวยศล ๓ ประการ เปน ของใชทรพยสนนอยกวา และมผลมากกวา แกพราหมณนน ทรงเรม พระธรรมเทศนา จาเดมแตการอบตขนของพระพทธเจา จงตรสพระดารส วา พราหมณ... ในโลกน ดงนเปนตน. ในขอนน บคคลผถงพรอมดวย คณตามทกลาวมาแลวตอนตน ดารงอยในปฐมฌานเปนตนแลว ทาทตย- ฌานเปนตนใหเกดอย ยอมไมลาบาก เพราะฉะนน ฌานเหลานนจงมการ ใชทรพยสนนอย มการตระเตรยมนอย. กในฌานเหลาน ปฐมฌานยอม ใหอายในพรหมโลก ๑ กป ทตยฌาน ๘ กป ตตยฌาน ๖๔ กป จตตถฌาน ๕๐๐ กป จตตถฌานนนนนและอนบคคลเจรญแลวดวยอานาจ แหงสมาบต มอากาสานญจายตนะเปนตน ยอมใหอายตลอด ๒๐,๐๐๐ กป ๕๐,๐๐๐ กป และ ๘๔,๐๐๐ กป เพราะฉะนน. ฌานจงมผลมากกวา และมอานสงสมากกวา. กฌานนน พงทราบวาเปนยญ เพราะสละเสยได ซงธรรมอนเปนขาศกมนวรณเปนตน. แมวปสสนาญาณ เพราะบคคลตงอยแลวในคณทงหลาย มจตตถฌาน เปนปรโยสาน ใหเกดขนอย กไมลาบาก เพราะฉะนน จงมการใชทรพย สนนอย มการตระเตรยมนอย กวปสสนาญาณนมผลมาก เพราะไมม สขใดทเสมอเหมอน ดวยสขอนเกดจากวปสสนา ทานเรยกวายญ เพราะ ละเสยไดซงกเลสอนเปนขาศก. แมมโนมยทธ บคคลตงอยแลวในวปสสนาญาณใหเกดขนอย กไม ลาบาก เพราะฉะนน มโนมยทธจงมการใชทรพยสนนอย มการตระเตรยม นอย ชอวามผลมาก เพราะสามารถเนรมตรปเชนกบรปของตนไม ชอวา ยญ เพราะละเสยไดซงกเลสอนเปนขาศกของตน. แมญาณมอทธวธญาณ


เปนตน บคคลตงอยแลวในมโนมยญาณเปนตน ใหเกดขนอยกไมลาบาก เพราะฉะนน อทธวธญาณเปนตน จงมการใชทรพยสนนอย มการตระ- เตรยมนอย ชอวา ยญ เพราะละกเลสอนเปนขาศกของตน ๆ เสยได. กในญาณเหลาน อทธวธญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถ แสดงการกระทาแปลก ๆ มอยางตาง ๆ. ทพยโสต พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถฟงเสยงของเทวดา และมนษยได. เจโตปรยญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถรจต ๑๖ อยางของผอนได. บพเพนวาสานสสตญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถ ตามระลกถงสถานททตนปรารถนา และปรารถนาได. ทพยจกษ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถมองเหนรปทตนตองการและตองการได. อาสวกขยญาณ พงทราบวา มผลมาก เพราะสามารถยงสขอนเกด จากโลกตรมรรคอนประณตยงใหสาเรจได. กขนชอวายญอยางอน ท ประเสรฐกวาพระอรหต ไมม เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรง แสดงพระธรรมเทศนาโดยสดยอด คอพระอรหต จงตรสวา พราหมณ นแล ดงนเปนตน. บทวา เอว วตเต แปลวา เมอพระผมพระภาคเจา ตรสอยางน เเลว กฏทนตพราหมณเลอมใสในพระธรรมเทศนา มประสงคจะถงสรณะ จงไดกลาวคานมวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจง นก ดงน เปนตน. บทวา จงพด ความวา ขอลมเยนออน ๆ ทจะระงบ


ความกระวนกระวายในรางกายได จงพดโชยมาตองกาย. กแลพราหมณ ครนกลาวคานแลว จงสงคนไปดวยพดวา แนะพอ ทานจงไป เขาไปสหลม ยญแลว จงปลอยสตวเหลานนทงปวงจากเครองจองจา. บรษนนรบคาวา ดแลว กระทาตามนนแลวกลบมาบอกวา ทานผเจรญ สตวเหลานนหลด พนไปหมดแลว ดงน. พราหมณยงไมไดยนความเปนไปนน ตราบใด พระผมพระภาคเจา ยงไมทรงแสดงธรรม ตราบนน. เพราะในจตของพราหมณยงมความยง เหยงอย. แตพอไดยนวา สตวมากมายเทยวหนอ ขาพเจาปลอยหมดแลว ดงน วารจตของพราหมณ กผองใส. พระผมพระภาคเจาทรงทราบวา พราหมณมใจผองใสแลว จงทรงเรมพระธรรมเทศนา. ทานหมายเอา พระธรรมเทศนานน จงกลาวคาวา ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจา ดงนเปนตน. คาเปนตนวา จตสมควร ทานกลาวหมายเอาความทนวรณ ถกขมไวไดดวยอานภาพแหงอนปพพกถา. คาทเหลอมใจความตนทงนน ดวยประการฉะนแล. อรรถกถากฏทนตสตรในอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสน จบแลวดวยประการฉะน. จบอรรถกถากฏทนตสตรท ๕


๖. มหาลสตร [๒๓๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอย ณ กฏาคารสาลา๑. ในปามหาวน๒. ใกลนครเวสาล. กสมยนนแล พราหมณทตชาวโกศลและพราหมณทตชาวมคธมากดวยกน พกอยในนคร เวสาลดวยกรณยะเพยงบางอยาง. พราหมณทตเหลานนไดสดบวา พระสมณ- โคดม พระโอรสแหงศากยะ เสดจออกผนวชจากศากยสกล ประทบ อย ณ กฏคารสาลา ในปามหาวน ใกลนครเวสาล กตตศพท อนงามของ ทานพระโคดมนนขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาค- เจาพระองคนน ฯลฯ เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระองค ทรงทาใหแจงซงโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก ฯลฯ การไดเหน พระอรหนตทงหลาย เหนปานนน เปนการด ดงน. พราหมณทตเหลานน ไดเดนผานเขาไปยงกฏคารสาลาในปามหาวน. [๒๔๐] กแลสมยนน ทานพระนาคตะเปนพระอปฏฐากแหงพระผ- มพระภาคเจา. พราหมณทตเหลานนเขาไปหาทานพระนาคตะแลวถาม อยางนวา ทานพระนาคตะ บดนทานพระโคดมนนประทบอยทไหน ขาพเจา ๑. กฏาคารสาลา เปนชอแหงสงฆารามอนตงอยในปามหาวน ทไดชอดงนน เพราะม ปราสาทปานประหนงเทพวมาน อนเขาทาตามแบบกฏาคารสาลา สาลาคอเรอนยอด ๒. ปามหาวน คอปาใหญเกดเองตงอยตอเนองปาหมพานต


ทงหลายใครจะเฝาทานพระโคดมนนจรง ๆ ทานพระนาคตะกลาววา ยงไม เปนกาลอนควรเพอจะเฝาพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาทรงหลก- เรนอย. จงพราหมณทตเหลานนไดนงอยสวนขางหนงใกลกฏาคารสาลานน ดวยคดวา เราไดเฝาทานพระโคดมนนแลวจงจกไป. [๒๔๑] แมเจาลจฉว นามวา โอฏฐทธะ พรอมดวยลจฉวบรวาร อนใหญเขาไปหาทานพระนาคตะ ณ กฏาคารสาลาในปามหาวน กราบทาน พระนาคตะแลวยนอยสวนขางหนง. กลาวกะทานพระนาคตะอยางนวา ทาน พระนาคตะเจาขา บดนพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจานน ประทบ อย ณ ทไหน ขาพเจาทงหลายใครจะเฝาพระองคจรง ๆ. ทานพระนาคตะ กลาววา ยงไมเปนกาลอนควรเพอจะเฝาพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาค เจาทรงหลกเรนอย. แมโอฏฐทธลจฉวกไดนงอยสวนขางหนงใกลกฏาคาร สาลานนเหมอนกน ดวยคดวา เราไดเฝาพระผมพระภาคอรหนตสมมาสม- พทธเจานนแลวจงจกไป. [๒๔๒] ลาดบนน สามเณรสหะ เขาไปหา ทานพระนาคตะ กราบ แลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ไดกลาวกะทานพระนาคตะอยาง นวา ทานกสสปะเจาขา พราหมณทตชาวโกศล และพราหมณทตชาวมคธ เปนอนมากเหลาน ไดเขามาในทนเพอเฝาพระผมพระภาคเจา แมเจาลจฉว นามวา โอฏฐทธะ พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญไดเขามาในทนเพอเฝา พระผมพระภาคเจา ทานเจาขา จะเปนการด ขอหมชนนจงไดเฝาพระหม


มพระภาคเจาเถด. ทานพระนาคตะ กลาววา แนะสหะ ถากระนน เธอนนแหละจงกราบทลพระผมพระภาคเจาใหทรงทราบเถด. สามเณรสหะ รบคาทานพระนาคตะแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหนง แลวกราบทลพระผมพระภาคเจาอยางนวา พระพทธเจาขา พราหมณทตชาวโกศลและพราหมณทตชาวมคธเปนอนมาก เหลาน ไดเขามาในทนเพอเฝาพระผมพระภาคเจา แมเจาลจฉวนามวา โอฏฐทธะ พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญ ไดเขามาในทน เพอเฝาพระผม พระภาคเจา พระพทธเจาขา จะเปนการด ขอหมชนนจงไดเฝาพระผมพระ ภาคเจาเถด. พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะสหะ ถากระนน เธอจงปอาสนะ ทรมเงาหนาวหาร.สามเณรสหะรบพระพทธาณตแลว ไดปอาสนะ ณ รมเงา หนาพระวหาร.พระผมพระภาคเจาเสดจออกจากพระวหาร ประทบนงบน อาสนะทสามเณรสหะปไว ณ รมเงาหนาพระวหาร. ลาดบนน พราหมณ ทตชาวโกศลและพราหมณทตชาวมคธเหลานน เขาไปเฝาพระผมพระภาค เจา บรรเทงกบพระผมพระภาคเจา สนทนาพอเปนทชนชมระลกถงกนแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง. [๒๔๓] แมโอฏฐทธลจฉว พรอมดวยลจฉวบรวารอนใหญ เขาไป เฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง จงได กราบทลพระผมพระภาคเจาอยางนวา พระพทธเจาขา วนกอนหลายวน มาแลว ลจฉวบตร นามวา สนกขตตะ ไดเขาไปหาขาพระองคแลว


ไดกลาวกะขาพระองคอยางนวา มหาล ชวเวลาทขาพเจาเขาไปอาศย พระผมพระภาคเจาอย ไมนานเพยง ๓ ป ขาพเจาเหนรปทงหลายอนเปน ทพย นารก ยวยวน ควรยนด แตฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนดไมได เสยงทพยอนนารก ยวยวน ควรยนด ทสนกขตตลจฉว บตรไมไดฟงนน มจรงหรอไม พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาตรสวา มหาล เสยงทพยอนนารก ยวยวน ควรยนด ทสนกขตตลจฉวบตรไม ไดฟง มอยจรง มใชไมม. โอฏฐทธลจฉวทลถามวา พระเจาขา อะไร หนอ เปนเหต เปนปจจยใหสนกขตตลจฉวบตรไมไดฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ซงมอยจรง มใชไมม. [๒๔๔] มหาล ภกษในธรรมวนยน มสมาธไดอบรมแลวสวน เดยว เพอเหนรปอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ในทศเบองหนา แตมไดอบรมแลว เพอฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ภกษนนเมอไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศ เบองหนา แตมไดอบรมเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ยอมเหนรปอนเปน ทพย ฯลฯ ในทศเบองหนาได แตฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนน เพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธสวน เดยว เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอ ฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๕] อกขอหนง ภกษมสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอ เหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองขวา ฯลฯ ในทศเบองหลง ฯลฯ ใน


ทศเบองซาย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง๑ แตมไดอบรมเพอฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ ภกษนน เมอไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอเหนรป อนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมเพอฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ ยอมเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ในเบองบน เบองลาง เบองขวางได แตฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอ เหนรปอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรม เพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๖] ภกษในธรรมวนยน มสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอ ฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ในทศเบองหนา แตม ไดอบรมเพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ภกษนน เมอไดอบรมสมาธสวนเดยว เพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอเหนรป อนเปนทพย ฯลฯ ยอมไดฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนาได แตเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอม เปนอยางนน ในเมอภกษอบรมสมาธสวนเดยว เพอฟงเสยงอนเปน ทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา แตมไดอบรมเพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๗] อกขอหนง ภกษมสมาธไดอบรมแลวสวนเดยว เพอฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองขวา ฯลฯ ในทศเบองหลง ฯลฯ ในทศ เบองซาย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมแลว เพอ เหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ภกษนน เมอเธอไดอบรมสมาธสวนเดยวเพอฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรมเพอ (๑) เบองขวาง คอทศนอย๔.


เหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ยอมฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวางได แตเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ ไมได ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษอบรมสมาธสวนเดยว เพอฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในเบองบน เบองลาง เบองขวาง แตมไดอบรม เพอเหนรปอนเปนทพย ฯลฯ [๒๔๘] ภกษในธรรมวนยน มสมาธไดอบรมแลวทงสองสวน เพอ เหนรปอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด และเพอฟงเสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ในทศเบองหนา. ภกษนน เมอไดอบรมสมาธ ทงสองสวน เพอเหนรปและเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา ยอมเหนรปและยอมฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา ขอนน เพราะเหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธ ทงสองสวน เพอเหนรปและเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองหนา. [๒๔๙] อกขอหนง ภกษมสมาธไดอบรมแลวทง ๒ สวน เพอ เหนรป และเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในทศเบองขวา ฯลฯ ในทศ- เบองหลง ฯลฯ ในทศเบองซาย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง. ภกษนนเมอไดอบรมสมาธทง ๒ สวน เพอเหนรป และเพอฟงเสยงอน เปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง ยอมเหนรป และยอมฟง เสยงอนเปนทพย ฯลฯ ในเบองบน เบองลาง เบองขวาง ขอนนเพราะ เหตไร. เพราะขอนนยอมเปนอยางนน ในเมอภกษไดอบรมสมาธทงสอง สวน เพอเหนรปและเพอฟงเสยงอนเปนทพย ฯลฯ เบองบน เบองลาง เบองขวาง.


มหาล นแลเปนเหตเปนปจจย ใหสนกขตตลจฉวบตร ไมไดฟง เสยงอนเปนทพย นารก ยวยวน ควรยนด ซงมอยจรง ไมใชไมม. [๒๕๐] โอฏฐทธลจฉว กราบทลวา พระเจาขา ภกษทงหลาย ยอมประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเจา เหตจะทาใหแจง ซง สมาธภาวนาเหลานเปนแน. ตรสตอบวา มหาล ภกษทงหลายจะประพฤต พรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจงซงสมาธภาวนาเหลาน หามไดเลย ธรรมเหลาอน ซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระ- ทาใหแจงทยงกวาและประณตกวา ยงมอยอก. โอฏฐทธลจฉว ทลถามวา พระเจาขา กธรรมเหลาไหนซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยใน พระผมพระภาคเจา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. ตรส ตอบวา มหาล ภกษในธรรมวนยน เปนโสดาบนมความไมตกตาเปน ธรรมดา เปนผแนนอนแลว มความตรสรเปนทไปในเบองหนา เพราะ ความสนไปรอบแหงสงโยชน ๓ ธรรมนแลว ซงภกษทงหลายประพฤต พรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. [๒๕๑] อกขอหนง ภกษเปนพระสกทาคาม จะมาสโลกนครง เดยวเทานนแลวกระทาทสดแหงทกขได เพราะความสนไปรอบแหงสง- โยชน ๓ เพราะความเบาบางแหงราคะโทสะและโมหะ ธรรมนแลซงภกษ ทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและ ประณตกวา. [๒๕๒] อกขอหนง ภกษเปนผมอนจะบงเกดในอปปาตกกาเนด๑

จะปรนพพานในอปปาตกกาเนดนน มอนไมกลบมาจากโลกนนเปนธรรมดา (พระอนาคาม) เพราะความสนไปรอบแหงสงโยชนสวนเบองตา ๕ ธรรม (๑) อปปาตกกาเนด ในทนหมายเอาสทธาวาส ๕.


นแลซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ท ยงกวาและประณตกวา. [๒๕๓] อกขอหนง ภกษทาใหแจง เพราะรดวยปญญาอนยงเอง เขาถงเจโตวมต ปญญาวมต อนหาอาสวะมได เพราะความสนไปแหง อาสวะทงหลาย อยในทฏฐธรรม (ปจจบน) เทยว แมธรรมนแลซงภกษ ทงหลายประพฤตพรหมจรรยในเรา เหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและ ประณตกวา. มหาล ธรรมเหลานแลซงภกษทงหลายประพฤตพรหมจรรย ในเราเหตจะกระทาใหแจง ทยงกวาและประณตกวา. [๒๕๔] โอฏฐทธลจฉว ทลถามวา ทางดาเนนเพอทาให แจงซงธรรมเหลานนมอยหรอพระเจาขา. ตรสตอบวา มอย มหาล. ทางดาเนนเพอทาใหแจงซงธรรมเหลานน เปนไฉนเลา พระเจาขา. มรรคมองค ๘ อนเปนของพระอรยเจานแล คอ ความเหนชอบ ความ- ดารชอบ วาจาชอบ การงานชอบ อาชพชอบ เพยรชอบ ระลกชอบ ตงใจชอบ นแลเปนทางดาเนน เพอทาใหแจง ซงธรรมเหลานน. [๒๕๕] มหาล สมยหนง เราอยในโฆสตารามใกลนครโกสมพ ครงนน ๒ บรรพชต คอมณฑยปรพพาชก ๑ ชาลยะ ศษยทารปตตกะ ๑ ได เขาไปหาเรา เจรจาปราศรยกบเราแลว ยนอย ณ ทควรสวนขางหนง จง ไดกลาวกะเราอยางนวา ทานโคดม ชพกอนนน สรระกอนนนหรอหนอ หรอชพอนอน สรระอนอน. เราไดกลาววา แนะทาน ถาอยางนนจงฟง จงกระทาในใจใหด เราจกกลาว. พระตถาคตอบตขนในโลกน เปนพระ อรหนต ตรสรชอบเองแลว ฯลฯ. (นกปราชญพงใหเนอความพสดารเหมอน


ในสามญญผลสตร) ภกษเปนผถงพรอมแลวดวยศลอยางน ฯลฯ บรรลฌาน ทตน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกแลวอย. ภกษใดรอยาง น เหนอยางน นนเปนการสมควรแกภกษนนหรอหนอ เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษนน ใดรอยางน เหนอยางน นนไมเปนการสมควรแกภกษนน เพอจะกลาว วา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน. กแล ความขอน เรารอยอยางน เหนอยอยางน ดงนน เราจงไมกลาววา ชพ กอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษ บรรลฌานท ๒ ฯลฯ ภกษบรรลฌานท ๓ ฯลฯ ภกษบรรลฌานท ๔ ไมมทกข ไมมสข เพราะละสขและเพราะละทกขเสยได เพราะสนไป แหงโสมนสและโทมนสในกาลกอน มความบรสทธเพราะอเบกขาและสต แลวอย. ภกษใดรอยางน เหนอยางน นนเปนการสมควรแกภกษนน หรอหนอ เพอจะกลาววา ชพกอนนนสรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษนนใด รอยางน เหนอยางน นนไมเปนการ สมควรแกภกษนน เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน. กแลความขอน เรารอยอยางน เหนอยอยางน ดงนน เราจงไมกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพ อนอน สรระกอนอน. เธอนาจตไปเฉพาะ นอมจตไปเฉพาะ เพอญาณทสสนะ (คอ ปญญาเครองรเครองเหน). ภกษใด ฯลฯ เธอรชดวาชาตสนแลว พรหมจรรย อยจบแลว กจทจะตองทา ทาเสรจแลว กจอนอก เพอความเปนเชนน ยอมไมม ดงน. ภกษใด รอยางน เหนอยางน นนเปนการสมควรแก


ภกษนนหรอหนอ เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. ภกษนนใด รอยางน เหนอยางน นน ไมเปนการสมควรแกภกษนน เพอจะกลาววา ชพกอนนน สรระกอน นน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน. กแลความขอน เรารอยอยางน เหนอยอยางน ดงนน เราจงไมกลาววา ชพกอนนน สรระกอนนน หรอวา ชพอนอน สรระอนอน ดงน. พระผมพระภาคเจา ไดตรสเวยยากรณพจนนแลว. โอฏฐทธลจฉว มใจยนด ชนชมภาสตของพระผมพระภาคเจาแลวแล. จบ มหาลสตร ท ๖


อรรถกถามหาลสตร เอวมเม สต ฯปฯ เวสาลยนต มหาลสตต ในมหาลสตรนน มการพรรนาตามลาดบบทดงน. บทวา เวสาลย ความวา ใกลนครอนไดนามวา เวสาล เพราะเมองนถงความไพศาลเนอง ๆ บทวา มหาวเน ความวา ในปาใหญเกดเองตงอยตอเนองกบปาหมพานต ภายนอกนคร ซงเรยกวา มหาวน เพราะความทเปนปาใหญนน. บทวา กฏ- คารสาลาย ความวา ไดสรางสงฆารามในราวปานน. ไดสรางปราสาทเชน กบเทพวมาน ทาตามแบบกฏาคารศาลา ยกชอฟาบนเสาทงหลายในสงฆา- รามนน. หมายถงปราสาทนนสงฆารามแมทงสน จงปรากฏวากฏาคารศาลา. พระผมพระภาคเจา ทรงอาศยนครเวสาลนน ประทบอย ณ สงฆารามนน. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา เวสาลย วหรต มหาวเน กฏคารสาลาย ดงน. บทวา โกสลกา คอ ชาวแควนโกศล. บทวา มาคธกา คอ ชาว แควนมคธ. บทวา กรณเยน ความวา ดวยการงานทพงทาแนแท. ก การงานทแมจะไมกระทากไดเรยกวากจ การงานทควรทาแนแททเดยว ชอวา กรณยะ. บทวา ปฏสลสโน ภควา ความวา พระผมพระภาคเจา ทรงหลก เรน คอ ทรงหลบจากเรองอารมณตาง ๆ ทรงอาศย เอกภาพ เสวยความ ยนดในฌานในเอกคคตารมณ. บทวา ตตเถว คอ ในวหารนน. บทวา เอกมนต ความวา พราหมณทตเหลานนไมละทนนพากนนง ณ เงาตนไมนน ๆ.


บทวา โอฏทโธ ความวา เจาลจฉวผไดนามอยางนน เพราะม รมฝปากเปยกชม. บทวา มหตยา ลจฉวปรสาย ความวา เจาลจฉว นามวา โอฏฐทธะ ถวายทานแดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขในปเรภต อธษฐานองคอโบสถศลในสานกของพระผมพระภาคเจา ใหคนถอสงของ มของหอมและดอกไมเปนตน ปาวประกาศใหบรวารเจาลจฉวหมใหญ ประชมกนแลวเขาไปพรอมกบบรวารลจฉวหมใหญนน ซงประดบประดา ดวยผาอาภรณและเครองลบไล มสเขยวและเหลองเปนตน อนสวยงาม ประหนงเทพบรวารชนดาวดงส.บทวา อกาโล โข มหาล ความวา โอฏฐทธะ นน เดมชอวา มหาล พระเถระเรยกมหาลนนตามชอเดมนน. บทวา เอกมนต นสท ความวา โอฏฐทธลจฉว นงสรรเสรญพระคณของพระรตนตรย พรอม ดวยบรวาร ลจฉวหมใหญ ณ เงาไมอนสมควร. บทวา สโห สมณทเทโส ความวา สามเณร ชอวา สหะ เปนหลาน ของพระนาคตะ บวชในกาลทมอายไดเจดขวบ ขยนหมนเพยรในพระ- ศาสนา.ไดยนวา สามเณรเหนชมชนใหญแลว จงคดวา ชมชนหมใหญ นนงเตมวหารทงสน วนนพระผมพระภาคเจาจกทรงแสดงพระธรรมดวย พระอตสาหะใหญแกชมชนนแน อยาเลย เราจะบอกพระอปชฌายะใหกราบ ทลพระผมพระภาคเจาทรงทราบ ถงชมชนหมใหญมาประชมกนแลว จง เขาไปหาพระนาคตะ. บทวา ภนเต กสสป ความวา สามเณรกลาวกะ พระเถระดวยโคตร.บทวา เอสา ชนตา ความวา ชมนมชนนน. บทวา ตวเว ภาวโต อาโรเจห ความวา ไดยนวา สหสามเณรเปนผ สนทสนมของพระผมพระภาคเจา กพระเถระนอวน ในการทจะลก หรอนงเปนตนกอยอายอดอาด เพราะพระเถระมรางกายหนกจงดราวกะวา


ไมคอยจะเคลอนไหวได ดวยเหตนน สามเณรนจงไดกระทาวตรถวายพระผม พระภาคเจาทกเวลา เพราะเหตนน พระเถระ จงกลาวกะสามเณรนนวา แม เธอเปนผโปรดปรานของพระทศพล จงกลาววา เธอนนแหละไปกราบทลให ทรงทราบ ดงน. บทวา วหารปจฉายาย ความวา ใตรมเงาพระวหาร อธบายวา ในโอกาสแหงเงากฏาคารหลงใหญแผไปถง. ไดยนวา กฏาคารศาลา นนยาวไปทางทศใตและทศเหนอ มมขทางทศตะวนออก. ดวยเหตนนเงา ใหญจงแผไปขางหนาแหงกฏาคารศาลานน. แมสหสามเณรไดปอาสนะ ถวายพระผมพระภาคเจาทรมเงาหนาพระวหารนน. ลาดบนนแลพระผม- พระภาคเจาทรงมพระพทธรงส ๖ ประการ เปลงรศมออกจากชองประต และ ชองหนาตาง เสดจออกจากกฏาคารศาลา เหมอนพระจนทรเพญออกจาก กลบเมฆ ฉะนน ประทบนงบนวรพทธอาสนทปไวแลว. ดวยเหตนน ทาน จงกลาววา ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจา เสดจออกจากพระวหาร ประทบนงบนอาสนะทปไวแลว ใตรมเงาพระวหาร. ในบทวา ปรมาน ภนเต ทวสาน ปรมตราน น ความวา วนวาน ชอวา วนกอน วนอน ตอจากวนนน ชอวา วานซน กตงแตวนนนทง หมดจดเปนวนกอนๆ. บทวา ยทคเค ความวา ขาพเจาอยชวเวลาตงแต วนแรก. ทานกลาววา ขาพเจาอยชวคราว. บดน สนกขตตลจฉวบตร เมอจะแสดงประมาณแหงวนนน จงกลาววา ไมนาน เพยง ๓ ป. อก ประการหนง. บทวา ยทคเค ความวา ขาพเจาอยชวคราวไมนาน. เพยง ๓ ป. ทานกลาววา ขาพเจาอยชวคราวไมนาน เพยง ๓ ปเทานน. ได ยนวา สนกขตตลจฉวบตร น รบบาตรและจวรของพระผมพระภาคเจา ปรนนบตพระผมพระภาคเจาตลอด ๓ ป. สนกขตตลจฉวหมายถง ๓ ป


นน จงกลาวอยางน. บทวา ปยรปาน ไดแก นารก คอ นายนด. บทวา กามปสหตาน คอ ประกอบดวยความยนดในกาม. บทวา รชนยาน ความ วา กอใหเกดราคะ. บทวา โน จ โข ทพพาน สททาน ความวา สนกขตตะฟงเสยง ทพยเหลานนไมได เพราะเหตอะไร ไดยนวา สนกขตตะนน เขาไปเฝา พระผมพระภาคเจาแลวทลขอบรกรรมทพยจกษ. พระผมพระภาคเจาตรส บอกแกเขา. เขาไดปฏบตตามททรงสอน ยงทพยจกษใหเกดขน เหนรป ทงหลายของเทวดาทงหลายแลว คดวา ในสรรสณฐานนพงมเสยงไพเราะ เราพงฟงเสยงนนไดอยางไรหนอ แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถาม ถงการบรกรรมทพยโสต. กในอดตกาล สนกขตตะนตกกหภกษผมศลรป หนง ทาใหเปนพระหหนวก เพราะฉะนน แมเธอจะทาบรกรรม กไม สามารถบรรลถงทพยโสตได. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงไมตรส บอกบรกรรม. เขาผกอาฆาตในพระผมพระภาคเจาดวยเหตเพยงเทาน จง คดวา พระดารอยางนยอมมแกพระสมณโคดมแนวา แมเรากเปนกษตรย ถงโอฏฐทธะนกเปนกษตรย ถาญาณจกเจรญแกเขา แมเขากจกเปน สพพญ เพราะเหตนนจงไมตรสบอกแกเรา เพราะความรษยา. เขาถง ความเปนคฤหสถโดยลาดบ เมอจะบอกเนอความนนแกมหาลลจฉว จง กลาวอยางน. บทวา เอกสภาวโต ความวา มสมาธอนไดอบรมแลว สวนเดยว คอสวนหนง อธบายวา อบรมเพอตองการจะเหนรปอนเปนทพย หรอเพอ ตองการจะไดฟงเสยงอนเปนทพย. บทวา ตรย ความวา ทศเฉยง. บทวา อภยสภาวโต ความวา มสมาธไดอบรมแลวทงสองสวน คอ โกฏฐาส


ทงสอง. บทวา อย โข มหาล เหต ความวา สมาธทสนกขตตะอบรม แลวสวนเดยว เพอเหนรปทงหลายอนเปนทพยเทานนนเปนเหต. ลจฉวนนไดฟงอรรถนแลว จงคดวา ภกษฟงเสยงน ดวยทพยโสต ทพยโสต เหนจะเปนของสง เปนของมประโยชนในศาสนานแน ภกษ เหลานน ประพฤตพรหมจรรย ๕๐ ปบาง ๖๐ ปบาง มใชนอย เพอ ประโยชนแกทพยโสตนหรอหนอ ถากระไรเราพงทลถามเนอความนกะ- พระทศพล. ตอแตนน เมอจะทลถามเนอความนน จงกราบทลวา เอตาส นน ภนเต เปนตน. ในบทวา สมาธภาวนาน น สมาธนนเทยวชอวา สมาธภาวนา ความวาซงสมาธอนไดอบรมแลวทงสองสวน. อนง เพราะสมาธภาวนาเหลานนเปนของนอกศาสนา ไมเปนไป ในภายใน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงทรงปฏเสธสมาธภาวนา เหลานน เมอจะทรงแสดงประโยชนทภกษประพฤตพรหมจรรย จงตรสวา น โข มหาล เปนตน. บทวา ตณณ สโยชนาน ไดแก สงโยชนเครองผกพนสามอยาง มสกกายทฏฐเปนตน. จรงอย สงโยชนเหลานน ทานเรยกวา สงโยชน เพราะเปนเครองผกพนสตวทงหลายไวในรถ (คอภพ) ทแลวดวยวฏฏทกข. บทวา โสตาปนโน โหต ความวา เปนผถงกระแสแหงมรรค. บทวา อวนปาตธมโม คอ มอนไมตกไปในอบายทง ๔ อยางเปนธรรมดา. บทวา นยโต คอผแนนอนแลวโดยธรรมนยาม. บทวา สมโพธปรายโน ความวาความตรสร กลาวคอ มรรคเบองสง ๓ อยาง อนภกษนนพงบรรล เปนทไปในเบองหนา เพราะฉะนน ภกษนนจงชอวา ผมความตรสร เปนทไปในเบองหนา


บทวา ตนตตา ความวา เพราะความทกเลสเปนเครองกลมรมจต มนอย และเพราะความทการอบต ในโลกไหน ในกาลใด เปนของเบาบาง. บทวา โอรมภาคยาน ความวา สงโยชนสวนเบองตา ซงเปน เครองผกพนไมใหเกดในภมสทธาวาสชนสง. คาวา โอปปาตโก นน เปน คาปฏเสธกาเนดทเหลอ. ในบทเหลานน บทวา ปรนพพาย คอ มนพพาน- ธรรมในภพเบองหนานนเทยว. บทวา อนาวตตธมโม ความวา มอนไม กบมาจากพรหมโลกนนมาเกดอกเปนธรรมดา. บทวา เจโตวมตต คอ จตตวสทธ. คานนเปนชอแหงอรหตตผลจต ซงหลดพนจากเครองผกพนคอกเลสทงปวง, ปญญาคออรหตตผลนนเทยว ซงหลดพนจากเครองผกพนคอกเลสทงปวง พงทราบวา ปญญาวมตต แม ในบทวา ปาวมตต น. บทวา ทฏเว ธมเม คอ ในอตภาพนนน เอง. บทวา สย คอ เอง. บทวา อภา คอรเฉพาะยง. บทวา สจฉกตวา คอกระทาใหประจกษ.อนง บทวา อภา สจฉกตวา ความวา กระทาให แจงดวยอภญญา คอดวยญาณอนละเอยดอยางยง ดงนกม. บทวา อปสม- ปชช คอ บรรลแลว ไดแก ไดรบแลว. เจาลจฉวไดฟงอรรถนแลว จงคดวา ธรรมอนประเสรฐ อนใคร ๆ ไมอาจจะบรรลได เหมอนนกบนบาง เหมอนเหยคลานไปดวยอกบาง สาหรบ ภกษบรรลพระธรรมน จะพงมขอปฏบตในสวนเบองตนแน เราจะทลถาม ถงพระธรรมนนกอน. แตนน เมอจะทลถามพระผมพระภาคเจา จงทลวา อตถ ปน ภนเต ดงนเปนตน. บทวา อฏงคโก ความวา มรรคประกอบดวย องค ๘ เหมอนดนตรประกอบดวยองค ๕ และเหมอนบานประกอบ ดวยตระกล ๘ จงชอวา ประกอบดวยองค ๘ ธรรมดามรรคอนจาก องคไมม. ดวยเหตนนเทยว พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เสยยถท สมมาทฏ ฯเปฯ สมมาสมาธ ดงน.


ในมรรคมองค ๘ นน สมมาทฏฐ มลกษณะเหนชอบ. สมมาสง- กปปะ มลกษณะนอมนกชอบ. สมมาวาจา มลกษณะใครครวญชอบ. สมมา กมมนตะ มลกษณะใหตงมนชอบ. สมมาอาชวะ มลกษณะใหผองแผวชอบ. สมมาวายามะ มลกษณะประคองชอบ. สมมาสต มลกษณะเขาไปตงอยชอบ. สมมาสมาธ มลกษณะตงใจชอบ. ในมรรคมองค ๘ เหลานน แตละองคม กจ ๓ อยาง คอ สมมาทฏฐ ยอมละมจฉาทฏฐพรอมกบกเลสอนเปนขาศก แกตน แมเหลาอนกอน ยอมทานโรธใหเปนอารมณ และเหนแจงซง สมปยตธรรมทงหลาย เพราะไมลมหลงงมงาย ดวยสามารถกาจดโมหะอน ปกปดความเหนชอบนน. ธรรมทงหลาย แมมสมมาสงกปปะเปนตน ยอม ละมจฉาสงกปปะเปนตน และทานโรธใหเปนอารมณ เหมอนอยางนน. กในทนโดยพเศษ สมมาสงกปปะ ยอมนอมนกถงสหชาตธรรมทงหลาย สมมาวาจา ยอมพเคราะหโดยชอบ สมมากมมนตะ ยอมใหตงมนโดยชอบ สมมาอาชวะ ยอมใหผองใสโดยชอบ สมมาวายามะ ยอมประคองโดยชอบ สมมาสตยอมใหเขาไปตงอยโดยชอบ สมมาสมาธ ยอมตงใจโดยชอบ. อกอยางหนง ธรรมดาสมมาทฏฐนน ในสวนบพภาคมขณะตางกน ม อารมณตางกน ในขณะแหงมรรคมขณะเดยว มอารมณเดยว แตโดยกจ ยอมไดชอ ๔ อยาง มญาณในทกขเปนตน ธรรมทงหลายแมมสมมาสงกปปะ เปนตน ในบพภาคมขณะตางกน มอารมณตางกน ในขณะแหงมรรค มขณะเดยว มอารมณเดยว. ในธรรมเหลานน สมมาสงกปปะโดยกจยอม ไดชอ ๓ อยางมเนกขมมสงกปปะเปนตน. ธรรม ๓ อยางมสมมาวาจา เปนตน เปนวรตบาง เปนเจตนาบาง แตในขณะแหงมรรคเปนวรตอยาง เดยว. สองอยางแมนคอ สมมาวายามะ สมมาสต โดยกจยอมไดชอ ๔


อยางดวยอานาจสมมปปธาน และสตปฏฐาน. สวนสมมาสมาธในบพภาค กด ในขณะแหงมรรคกด ยอมเปนสมมาสมาธอยางเดยว. ในธรรม ๘ อยางน สมมาทฏฐอนพระผมพระภาคเจาทรงแสดง กอน เพราะความทสมมาทฏฐเปนธรรมมอปการะมาก แกพระโยคผปฏบต เพอบรรลนพพาน. กปญญานทานกลาววาปญญาปชโชตะ และปญญา สตถะ เพราะฉะนน พระโยคาวจร จงกาจดความมดคออวชชาดวยสมมา- ทฏฐ กลาวคอ วปสสนาญาณในบพภาคนน ฆาโจรคอกเลส บรรล นพพานดวยเขมะ. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา พระผมพระภาคเจาทรง แสดงสมมาทฏฐกอน เพราะความทสมมาทฏฐเปนธรรมมอปการะมากแก พระโยค ผปฏบตเพอบรรลนพพาน. กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน. เหมอนเหรญญก เอามอพลกไปพลกมา มองดกหาปณะดวยตา ยอมรวา กหาปณะนปลอม นแท ฉนใด แมพระโยคาวจรกฉนนน ในบพภาคตรกตรองดวยวตกมองด ดวยวปสสนาปญญา ยอมรวาธรรมเหลานเปนกามาวจร เหลานเปนรปาวจร เปนตน. กหรอเหมอนชางถาก ถากไมใหญทคนจบปลายพลกไปพลกมาดวย ขวาน ยอมนาไปใชการงานได ฉนใด พระโยคาวจรกาหนดธรรมทงหลาย ทวตกตรกตรองใหแลวโดยนยวา ธรรมเหลานเปนกามาวจร เหลานเปน รปาวจรเปนตน ดวยปญญา ยอมนาไปใชการงานไดฉนนน. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา กสมมาสงกปปะมอปการะมากแกสมมาทฏฐนน เพราะ เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสไวในลาดบแหงสมมาทฏฐนน ดงน.


สมมาสงกปปะนนน กมอปการะแมแกสมมาวาจา เหมอนมอปการะ แกสมมาทฏฐฉะนน. เหมอนทพระผมพระภาคเจาตรสไววา คหบด ตรกตรองกอนแลว จงเปลงวาจาในภายหลง. เพราะฉะนน พระผม- พระภาคเจาจงตรสสมมาวาจาในลาดบแหงสมมาสงกปปะนน. กเพราะคนทงหลายตระเตรยมดวยวาจากอนวา เราจกทาการงานน และการงานน แลวจงประกอบการงานทงหลายในโลก เพราะฉะนน วาจา จงเปนอปการะแกกายกรรม เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา จงตรส สมมากมมนตะในลาดบแหงสมมาวาจา กอาชวฏฐมกศล ยอมบรบรณแกบคคลผละวจทจรต ๔ อยาง และกายทจรต ๓ อยาง บาเพญสจรตทง ๒ อยางเทานน หาบรบรณแก บคคลนอกนไม เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสสมมาอาชวะใน ลาดบแหงสจรตทง ๒ นน. อนง บคคลมอาชวะบรสทธอยางน ทาความยนดดวยเหตเพยงนวา อาชวะของเราบรสทธแลว ไมควรอยอยางคนหลบหรอประมาท ดงนนแล พระผมพระภาคเจาจงตรสสมมาวายามะในลาดบแหงสมมาอาชวะนน เพอ ทรงแสดงวา บคคลควรปรารภความเพยรนในทกอรยาบถ. แตนน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงสมมาสตในลาดบแหงสมมา- วายามะนน เพอทรงแสดงวา สตอนดารงมนดแลวในวตถทง ๔ มกายเปน ตน แมบคคลผปรารภความเพยรแลวกควรทา. กเพราะสตทตงมนดแลวอยางน ยอมอานวยคตแหงธรรมทงหลาย ทอปการะแกสมาธเพยงพอเพอจตมนในเอกตตารมณ เพราะเหตนน พงทราบ วา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงสมมาสมาธในลาดบแหงสมมาสต.


บทวา เอเตส ธมมาน สจฉกรยาย ความวา เพอประโยชนแกการ กระทาใหประจกษซงธรรมมโสดาปตตผลเปนตนเหลานน. บทวา เอกมทาห น พระผมพระภาคเจาทรงปรารภเพราะเหตอะไร. ไดยนวาพระราชานมลทธอยางนวา รปเปนอตตา. ดวยเหตนน จตของ พระราชานนจงไมนอมไปในเทศนา. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาจง ทรงปรารภถงขอน เพอทรงนามาซงเหตการณหนง เพอทรงทาใหแจงซง ลทธของพระราชานน. ในเรองนนมเนอความโดยยอดงน. สมยหนง เราอย ในโฆษตาราม ครงนนบรรพชตสองรปนน ถามเราอยางน. ลาดบนนเราจง แสดงถงการเกดขนของพระพทธเจาแกบรรพชตเหลานน เมอจะแสดงตน- ตธรรม จงไดกลาวขอนวา ผมอาย กลบตรผชอวา ถงพรอมดวยศรทธา บวชในศาสนาของพระศาสดาเหนปานน บาเพญศล ๓ อยาง บรรลถง ฌานมปฐมฌานเปนตน ดารงอยอยางน พงกลาวคาเปนตนวา ชพกอน นน คานนสมควรแกกลบตรนนหรอหนอ. ลาดบนน ครนบรรพชตทง สองนนกลาววา สมควรกเราแลไดคดคานวาทะนนวา ผมอาย ความขอน เรารอยอยางน เหนอยอยางน ดงนนแลเราจงไมกลาวอยางน แลวแสดง พระขณาสพยง ๆ ขนไป บอกแกกลบตรนวา ไมควรกลาวอยางน บรรพชต เหลานน ฟงคาพดของเราแลว เปนผมใจยนด ดงน. ครนพระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว พระราชาแมนนกมใจ ยนด. ดวยเหตนน ทานจงกลาว พระผมพระภาคเจาไดตรสไวยากรณ- พจนนแลว โอฏฐทธลจฉว มใจยนดชนชมภาษตของพระผมพระภาคเจา. อรรถกถามหาลสตร ในอรรกถาทฆนกายชอสมงคลวลาสน จบ ดวยประการฉะน จบอรรถกถามหาลสตรท ๖


๗. ชาลยสตร

เรองมณฑยปรพาชก และชาลปรพายก [๒๕๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาเสดจอย ณ โฆสตาราม กรงโกสมพ. ครงนน บรรพชตสองรป คอ ปรพาชก ชอ มณฑยะ ๑ ชาลยะ อนเตวาสก ของบรรพชตผใชบาตรไม ๑ ไปเฝาพระผมพระภาคเจาไดปราศรยกบพระผม พระภาคเจา ครงผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว ไดยนอย ณ ทควร สวนขางหนง แลวทลถามพระผมพระภาคเจาวา พระโคดม ชวะอนนน สรระ อนนน หรอ ชวะอนอน สรระอนอน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ถาอยางนน เธอฟงเถด ทาในใจจงดเถด เราจกกลาว. บรรพชตสองรปนนทลรบวา จกทาตามแลว. พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะเธอ พระตถาคตเสดจอบต ในโลกน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ฯลฯ [พงดพสดารในสามญญผล สตร] ฯลฯ แนะเธอ ภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางนแล. เขาถง ปฐมฌานอย. [๒๕๗] พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ควรจะกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ไมสมควรกลาวอยาง นนวา ฯลฯ กเรารอยางน เหนอยางน เมอเปนเชนนน เราจงไมกลาววา ชวะ อนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. ทตยฌาน. ตตยฌาน. เขาถงจตตถฌานอย. [๒๕๘] พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน สมควรหรอทจะกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา


ชวะอนอน สรระอนอน แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ไมสมควรกลาว วา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. แนะเธอ กเรารอยางน เหนอยางน เมอเปนเชนนน เราจงไมกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. ภกษนาไปเฉพาะ นอมไปเฉพาะ ซงจตเพอญาณทสสนะ. แนะเธอ ภกษยอมรชดวา ฯลฯ กจอนเพอความเปน อยางนมไดม. [๒๕๙] พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน สมควรหรอทจะกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะ อนอน สรระอนอน. แนะเธอ ภกษผรอยางน เหนอยางน ไมสมควร กลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. แนะเธอ กเรารอยางน เหนอยางน เมอเปนเชนนน เราจงไมกลาววา ชวะอนนน สรระอนนน หรอวา ชวะอนอน สรระอนอน. พระผมพระภาคเจา ตรสอยางน. บรรพชตสองรปนนดใจชนชมภาษตของพระผมพระภาคเจา แลวแล. จบชาลยสตรท ๗


อรรถกถาชาลสตร (เดมไมไดแปลไว) ชาลยสตรวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน ฯลฯ ในกรงโกสมพ เปนตน ในชาลยสตรนน มการพรรณนาตามลาดบบทดงตอไปน. บทวา โฆสตาราเม ความวา ในอารามทโฆษตเศรษฐสรางถวาย. ไดยนวาในกาลกอน ไดมนครแหงหนงชอทมฬรฐ. จากนครนน บรษเขญใจชอโกตหลก พรอมกบบตรและภรรยาหนไปสอวนตรฐ เพราะ ฉาตกภย เมอไมอาจนาบตรไปไดจงทงบตรเสยแลวเดนทางตอไป. มารดา กลบไปรบเอาบตรนน. เขาจงพากนไปยงบานนายโคบาลแหงหนง. กในกาล นนนายโคบาลไดตระเตรยมขาวปายาสไวมาก. เขาไดกนขาวปายาสนน. ลาดบนนแล บรษนนกนขาวปายาสมาก ไมอาจจะใหยอยได ตกกลางคน ไดตายไป ถอปฏสนธในทองแมสนข เกดเปนลกสนขนอยในบานนายโคบาล นนเทยว. ลกสนขนอยนนเปนทรกของนายโคบาล. และนายโคบาลบารง อปฏฐาก พระปจเจกพทธเจา. ฝายพระปจเจกพทธเจากใหกอนขาวกอนหนง ๆ แกลกสนขนอยในกาลเสรจภตกจ. ลกสนขนอยนนเกดความรกในพระ- ปจเจกพทธเจา จงไปยงบรรณศาลา พรอมกบนายโคบาล. ครนนายโคบาล ไมใชไปกไปเอง ในเวลาภตเฝาอยทประตบรรณศาลา เพอรอเวลา และเฝาด สตวรายในระหวางทางใหสตวรายหนไป. สนขนอยนนตายไปเกดในเทวโลก ดวยจตออนนอมในพระปจเจกพทธะ. ในเทวโลกนน เขาจงมชอวา โฆสก- เทวบตร. โฆสกเทวบตรนน จตจากเทวโลกแลวไปเกดในเรอนตระกลหนงใน กรงโกสมพ. เศรษฐไมมบตรไดใหทรพยแกบดามารดาของทารกนน ได


รบเขาเปนบตร. ตอมาครนบตรของตนเกด เศรษฐกพยายามใหฆาเขาถงเจด- ครง. เขาไมถงความตายในทเจดแหง เพราะคาทตนเปนผมบญ ในทสดก ไดชวตรอดมา เพราะความชวยเหลอของธดาเศรษฐคนหนง. ในกาลตอมา เมอบดาลวงลบไป เขาจงไดตาแหนงเศรษฐชอวา โฆษตเศรษฐ. กในกรงโกสมพยงมเศรษฐอกสองคน คอ กกกฏเศรษฐและปาวารก- เศรษฐ รวมเปน ๓ คนกบโฆษตเศรษฐน. กโดยสมยนน ดาบส ๕๐๐ คนจากปาหมพานต พากนไปยงกรงโกสมพ เพอตากอากาศอบอน. เศรษฐ สามคนนน ไดสรางบรรณกฏในอทยานของตน ๆ ทาการบารงแกดาบสเหลา นน. อยมาวนหนง ดาบสเหลานนมาจากปาหมพานต ไดรบหนาวจด ลาบากในทางกนดารมาก ถงตนไทรใหญตนหนง พากนนงรอรบการ สงเคราะหจากสานกของเทวดาทสงสถตอยในตนไทรนน. เทวดาไดเหยยด แขนซงประดบดวยเครองอลงการทงปวง ใหวตถมนาดมนาใชเปนตนแก ดาบสเหลานนบรรเทาความลาบาก. ดาบสเหลานนยมแยมดวยอานภาพแหงเทวดา จงถามวา ขาแตเทพ ทานทากรรมอะไรหนอแล จงไดสมบตน. เทวดากลาววา พระผมพระ- ภาคเจา พระนามวา พทธ ไดเกดแลวในโลก บดน พระองคประทบ อย ณ- กรงสาวตถ ทานอนาถบณฑกคหบดบารงพระผมพระภาคเจาพระองคนน ในวนอโบสถทงหลาย ทานอนาถบณฑกะใหภตและคาจางตามปกตแกลกจาง ของตน แลวใหรกษาอโบสถศล อยมาวนหนงในเวลาเทยงวน ขาพเจา มาเพอประโยชนแกอาหารเชา ไดเหนทานอนาถบณฑกะไมทาการงานเกยวกบ ลกจางอะไรเลย จงถามวา ในวนน มนษยทงหลายไมทาการงานเพราะเหต อะไร เขาเหลานนไดบอกเนอความนนแกขาพเจา ลาดบนน ขาพเจาจงกลาว


คานวา บดนไดลวงไปครงวนแลว ขาพเจาอาจเพอรกษาอโบสถครงหนง หรอหนอแล แตนนทานเศรษฐใหดใจแลวพดวาอาจรกษาได ขาพเจานนจง ไดสมาทานอโบสถครง ในครงวน ไดทากาลกรยาในวนนนเทยวจงไดรบ สมบตน. ลาดบนน ดาบสเหลานนเกดปตปราโมทยวา ไดยนวา พระพทธเจา เกดขนแลว ประสงคจะไปสกรงสาวตถ จากนนพากนไปสกรงโกสมพดวย คดวา เศรษฐผบารงมอปการะมากแกพวกเรา พวกเราจกบอกเนอความนแก เศรษฐแมเหลานน ผอนเศรษฐทงหลายกระทาสกการะมากมาย จงกลาววา พวกเราจะไปในเวลานนเทยว. ผอนเศรษฐทงหลายกลาววา ทานรบรอน อะไรหนอ ในกาลกอนพวกทานจะอยตลอดสเดอนจงไป ไดบอกประวตนน. และครนเศรษฐทงหลายกลาววา ขาแตทาน ถาอยางนนพวกเราจะไปพรอม กน จงกลาววาพวกเราจะไป ขอใหพวกทานคอยตามมา แลวไปสกรงสาวตถ บวชในสานกของพระผมพระภาคเจา ไดบรรลพระอรหต. ฝายเศรษฐ เหลานนมเกวยนคนละ ๕๐๐ เลมเปนบรวารไปสกรงสาวตถ ไดทากจมทาน เปนตน ทลขอพระผมพระภาคเจา เพอประโยชนเสดจมาสกรงโกสมพ กลบมาสรางวดสามแหง. ในเศรษฐเหลานน กกกฏเศรษฐสรางวดชอวา กกกฏาราม ปาวารกเศรษฐสรางวด ชอ ปาวารกมพวน ทานโฆษตเศรษฐ สรางวดชอโฆษตาราม. ทานหมายถงโฆษตารามนน จงกลาววา โกสม- พย วหรต โฆสตาราเม ดงน. บทวา มณฑโย นเปนชอของบรรพชตนน. บทวา ชาลโย แมน เปนชอของบรรพชตอกรปหนงเหมอนกน. กเพราะพระอปชฌายของชาลยะ นน เทยวบณฑบาตดวยบาตรทาดวยไม เพราะฉะนน จงเรยกวา


ทารปตตกนเตวาส. บทวา เอตทโวจ ความวาบรรพชตทงสองประสงค จะทลบอกวาทะโดยประสงคจะโตตอบ จงทลเนอความนน. ไดยนวาบรรพชต สองรปนนมความคดอยางนวา ถาพระสมณโคดมตรสวา ชวะอนนน สรระ อนนน ลาดบนน พวกเรากจกยกวาทะนนของพระสมณโคดมนนวา ขาแต พระโคดมผเจรญ ตามลทธของทาน สตวในโลกนเทยว จะดบสญ ดวยเหต นนวาทะของพระองคทาน ยอมเปนอจเฉทวาทะ แตถาตรสวา ชวะอนอน สรระอนอน ลาดบนน พวกเราจกยกวาทะของพระสมณโคดมนนวา ในวาทะ ของทานรปยอมดบสญ สตวยอมไมดบสญ เพราะเหตนน วาทะของพระองค ทาน สตวกจะเทยง ดงน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ทรงดารวา บรรพชตเหลาน ยอม ถามปญหาเพอประโยชนแกการยกวาทะ แตบรรพชตเหลานไมอางองทสด สองอยางในศาสนาของเรา จงไมรวามชฌมาปฏปทามอย เอาละ เราจะไมแก ปญหาของบรรพชตเหลานน จะแสดงธรรมเพอความแจมแจงแหงปฏปทา เหนปานนแมนน จงตรสวา เตนหาวโส ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา กลล นโข ตสเสต วจนาย ความวา บรรพชต ผบวชดวยศรทธาบาเพญศล ๓ อยางบรรลปฐมฌานนน สมควรกลาวคานน หรอหนอ อธบายวา คานนควรเพอกลาวดวยคาพด. ปรพาชกทงหลายได ฟงพระพทธพจนนนแลว สาคญอยวา ธรรมดาปถชนยอมไมสนความสงสย เพราะฉะนน จงกลาวอยางนนในบางคราว จงกลาววา กลล ตสเสต วจนาย ดงน. บทวา อถ จ ปนาห น วทาม ความวา เราตงสญญาวา ความขอ นนเรารอยางน จงไมกลาวอยางนน ถาและเมอภกษกระทากสณบรกรรม เจรญอย มหคคตจตนนกเกดขนดวยกาลงปญญา. บทวา น กลล ตสเสต


ความวา ปรพาชกเหลานนสาคญความขอนกลาววา พระขณาสพปราศจาก ความงมงาย ปราศจากความสงสย เพราะเหตใด เพราะเหตนน พระขณาสพ นนจงไมควรกลาวความขอนน. บททเหลอในชาลยสตรนนมเนอความงาย ทงนน. อรรถกถาชาลยสตร ในอรรถกถาทฆนการ ชอสมงคลวลาสน จบ เพยงเทาน. จบอรรถกถาชาลสตรท ๗


๘. มหาสหนาทสตร เรองของอเจลกสสป [๒๖๐] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :- ในสมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กณณกถลมคทายวน ใกลอชญญานคร. ครงนน อเจล ชอกสสป เขาไปเฝาพระมพระภาคเจาถง ทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอให ระลกถงกนไปแลว ไดยน ณ ทควรสวนสดขางหนง จงกราบทลวา ขาแต พระโคดมผเจรญ ขาพเจาไดสดบมาวา พระสมณโคดมทรงตตบะทกอยาง ทรงคดคาน กลาวโทษบคคลผประพฤตตบะทงปวง ผมอาชพเศราหมอง โดยสวนเดยว สมณพราหมณเหลานน มกกลาวตามคาทพระโคดมผเจรญตรส ไว ไมชอวากลาวตพระโคดมผเจรญคาไมจรง และชอวาพยากรณธรรม ตามสมควรแกธรรม อนง การกลาวและการกลาวตามทชอบธรรม แมนอย หนง จะไมถงฐานะทควรตเตยนแลหรอ ความจรงขาพเจามไดมความ ประสงคทจะกลาวตพระโคดมผเจรญ. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสป สมณพราหมณผกลาวอยางนวา พระสมณโคดมทรงตตบะทกอยาง ทรงคด คาน กลาวโทษบคคลผประพฤตตบะทงปวง ผมอาชพเศราหมองโดยสวน เดยว ไมเปนอนกลาวตามเรา และไมชอวากลาวตเราดวยคาทไมมจรง ไม เปนจรง. ดกอนกสสป เราเหนบคคลผประพฤตตบะมอาชพเศราหมองบาง คนในโลกน เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก กม เขาถงสคตโลกสวรรคกม อยเปนทกขเพราะบญนอย เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกกม อยเปนทกขเพราะบญนอยเขาถงสคตโลกสวรรคกม ดวย


ทพยจกษอนบรสทธลวงจกษมนษย. ดกอนกสสป เรานนรการมา การไป จต และอบตของบคคลผประพฤตตบะเหลาน ตามความเปนจรงอยางน เราจก ตตบะทกอยาง จกคดคานกลาวโทษบคคลผประพฤตตบะทงปวง ผมอาชพ เศราหมองโดยสวนเดยวทาไมเลา. [๒๖๑] ดกอนกสสป สมณพราหมณพวกหนง เปนบณฑต มปญญา ละเอยด ทาการโตเถยงผอน มทาทางเหมอนคนแมนธนอย พวกเขานาจะ เทยวทาลายทฏฐทงหลายดวยปญญา. กสมณพราหมณพวกนนยอมลงกบเราใน ฐานะบางอยาง ไมลงกบเราในฐานะบางอยาง. บางอยางทเขากลาววาด แม เรากกลาววาด. บางอยางทเขากลาววาไมด แมเรากกลาววาไมด. บางอยาง ทเขากลาววาด เรากลบกลาววาไมด. บางอยางทเขากลาววาไมด เรากลบ กลาววาด. บางอยางทเรากลาววาด แมสมณพราหมณพวกอนกกลาววาด. บางอยางทเรากลาววาไมด ฝายหนงกกลาววาด. บางอยางทเรากลาววาด ฝายหนงกกลาววาไมด. บางอยางทเรากลาววาไมด ฝายหนงกกลาววาด. เรา เขาไปหาสมณพราหมณพวกนนแลวกลาวอยางนวา ดกอนทานผมอาย ฐานะ ทเราไมลงกนจงงดไว ในฐานะทงหลายทลงกน วญชนจงซกไซไลเลยงสอบ สวน เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมของทาน พวกนเหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปน ฝายดา นบวาเปนฝายดา ใครเลาละธรรมเหลานไดไมมเหลอประพฤตอย พระสมณโคดมหรอคณาจารยผเจรญเหลาอน.


[๒๖๒] ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอวญชนเมอซก ไซไลเลยง สอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกนเหลาใด เปน อกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายดา นบวาเปน ฝายดา พระสมณโคดมละธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤตอย หรอวา ทาน คณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนในโลกน เมอซกไซไลเลยง สอบสวนดงน โดยมากพงสรรเสรญเราพวกเดยวในขอนน. [๒๖๓] ดกอนกสสป อกขอหนงเลา วญชนจงซกไซไลเลยงสอบ สวนพวกเรา เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรม ของทานพวกน เหลาใดเปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษ ควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรมประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปน ฝายขาว นบวาเปนฝายขาว ใครเลาสมาทานธรรมเหลานไมมเหลอ ประพฤต อย พระสมณโคดมหรอคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะ ทจะมได คอ วญชน เมอซกไซไลเลยงสอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรม ของทานพวกน เหลาใดเปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษ ควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรมประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปน ฝายขาว นบวาเปนฝายขาว พระสมณโคดมสมาทานธรรมเหลานไดไมม เหลอ พระพฤตอย หรอคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนใน โลกน เมอซกไซไลเลยงสอบสวนดงน โดยมากพงสรรเสรญ เราพวกเดยว ในขอนน.


[๒๖๔] ดกอนกสสป อกขอหนง วญชนจงซกไซไลเลยง สอบสวน พวกเรา เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมของ ทานพวกน เหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควร เสพ นบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายดา นบวาเปนฝายดา ใครเลาละธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤต อย หมสาวกของพระโคดม หรอหมสาวกของคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอ วญชนเมอซกไซไลเลยงสอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกน เหลาใด เปนอกศล นบวาเปนอกศล มโทษ นบวามโทษ ไมควรเสพ นบวาไมควรเสพ ไมเปนธรรมประเสรฐ นบวาไมเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายดา นบวาเปนฝายดา หมสาวกของ พระโคดมละธรรมเหลานได ไมมเหลอ ประพฤตอย หรอหมสาวกของ คณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนทงหลายในโลกน เมอ ซกไซไลเลยงสอบสวนดงน โดยมากพงสรรเสรญเราพวกเดยวในขอนน. [๒๖๕] ดกอนกสสป อกขอหนง วญชนจงซกไซไลเลยง สอบสวน พวกเรา เปรยบเทยบครดวยคร หรอเปรยบเทยบหมดวยหมวา ธรรมทงหลาย ของทานพวกน เหลาใด เปนกศล นบวาเปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษ ควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรมประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายขาว นบวาเปนฝายขาว ใครสมาทานธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤตอย หมสาวกของพระโคดม หรอหมสาวกของคณาจารยผเจรญเหลา- อน. ดกอนกสสป กขอนเปนฐานะทจะมได คอ วญชนเมอซกไซไลเลยง สอบสวน พงกลาวอยางนวา ธรรมของทานพวกน เหลาใด เปนกศล นบวา เปนกศล ไมมโทษ นบวาไมมโทษ ควรเสพ นบวาควรเสพ เปนธรรม


ประเสรฐ นบวาเปนธรรมประเสรฐ เปนฝายขาว นบวาเปนฝายขาว หม สาวกของพระโคดมสมาทานธรรมเหลานไดไมมเหลอ ประพฤตอย หรอหม สาวกของคณาจารยผเจรญเหลาอน. ดกอนกสสป วญชนในโลกน เมอ ซกไซไลเลยงสอบสวน ดงน โดยมากพงสรรเสรญเราพวกเดยวในขอนน. ดกอนกสสป มรรคมอย ปฏปทามอย บคคลปฏบตตามแลวจะรเอง จะเหน เองวา พระสมณโคดมกลาวตามกาล กลาวจรง กลาวอรรถ กลาวธรรม กลาววนย. ดกอนกสสป มรรคเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน ทบคคลปฏบต แลว จะรเอง จะเหนเองวา พระสมณโคดมกลาวตามกาล กลาวจรง กลาว- อรรถ กลาวธรรม กลาววนย. มรรคมองค ๘ อน ประเสรฐน คอ ความ เหนชอบ ความดารชอบ พดชอบ การงานชอบ เลยงชพชอบ พยายามชอบ ระลกชอบ ตงใจชอบ. ดกอนกสสป มรรคนแล ปฏปทาน ทบคคลปฏบต ตามแลว จะรเอง จะเหนเองวา พระสมณโคดมกลาวตามกาล กลาวจรง กลาวอรรถ กลาวธรรม กลาววนย. [๒๖๖] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปไดทลวา ขาแตพระโคดมผมอาย การบาเพญตบะแมเหลาน นบวาเปนสามญคณ และ นบวาเปนพรหมญคณของสมณพราหมณเหลานน คอ คนเปลอย ทอดทง มรรยาท เลยมอ เชญใหมารบภกษากไมมา เชญใหหยดกไมหยด ไมรบ ภกษาทแบงไวกอน ไมรบภกษาททาเจาะจง ไมรบภกษาทไดนมนตไว เขา ไมรบภกษาจากปากหมอ ไมรบภกษาจากปากหมอขาว ไมรบภกษาทบคคลยน ครอมธรณประตนามา ไมรบภกษาทบคคลยนครอมทอนไมนามา ไมรบ ภกษาทบคคลยนครอมสากนามา ไมรบภกษาของคน ๒ คน ทกาลงบรโภค อย ไมรบภกษาของหญงมครรภ ไมรบภกษาของหญงผกาลงใหลกดดนม


ไมรบภกษาของหญงผคลอเคลยบรษ ไมรบภกษาทนดแนะกนทาไว ไมรบ ภกษาในทซงสนขไดรบเลยงด ไมรบภกษาในทมแมลงวนไตตอมเปนกลม ไมกนปลา ไมกนเนอ ไมดมสรา ไมดมเมรย ไมดมของหมกดอง. เขารบภกษา ทเรอนหลงเดยว เยยวยาอตภาพดวยขาวคาเดยวบาง รบภกษาทเรอนสองหลง เยยวยาอตภาพดวยขาวสองคาบาง รบภกษาทเรอนเจดหลง เยยวยาอตภาพ ดวยขาวเจดคาบาง เยยวยาอตภาพดวยภกษาในถาดใบเดยวบาง สองใบบาง เจดใบบาง กนอาหารทเกบคางไววนหนงบาง สองวนบาง เจดวนบาง. เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนเชนนบาง ขาแตพระโคดมผมอาย การบาเพญตบะของสมณพราหมณเหลาน นบวาเปน สามญคณและเปนพรหมญคณ คอ เปนผมผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟาง เปนภกษาบาง มลกเดอยเปนภกษาบาง มกากขาวเปนภกษาบาง มยางเปน ภกษาบาง มสาหรายเปนภกษาบาง มราเปนภกษาบาง มขาวตงเปนภกษา บาง มกายานเปนภกษาบาง มหญาเปนภกษาบาง มโคมยเปนภกษาบาง มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลน เยยวยาอตภาพ. ขาแต พระโคดมผมอาย การบาเพญตบะ ของสมณพราหมณเหลาน จดเปนสามญ- คณ และเปนพรหมญคณ คอ เขาทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ผาหอศพ บาง ผาบงสกลบาง ผาเปลอกไมบาง หนงเสอบาง หนงเสอทงเลบบาง ผาคากรองบาง ผาเปลอกปอกรองบาง ผาผลไมกรองบาง ผากมพลทาดวย ผมคนบาง ผากมพลทาดวยขนสตวบาง ผาทาดวยขนปกนกเคาแมวบาง เปนผ ถอนผนและหนวด ประกอบความขวนขวายในการถอนผมและหนวดบาง เปน ผยนหามอาสนะบาง เปนผกระโหยง ประกอบความเพยรในการกระโหยงบาง เปนผนอนบนหนาม สาเรจการนอนบนหนามบาง สาเรจการนอนบนแผน-


กระดานบาง สาเรจการนอนบนเนนดนบาง เปนผนอนตะแคงขางเดยวบาง เปนผหมกหมมดวยธลอยกลางแจง นงบนอาสนะตามทลาดไวบาง เปนผ บรโภคคถ ประกอบความขวนขวายในการบรโภคคถบาง เปนผหามนาเยน ขวนขวายในการหามนาเยนบาง เปนผประกอบความขวนขวายในการอาบนา วนละสามครงอยบาง. [๒๖๗] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสป แมถาเขาเปนผเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภต ทเวยนมาตงกงเดอนเชนนบาง. สลสมปทา จตตสมปทา หรอปญญา- สมปทาน เปนอนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดกระทาใหแจงแลว. ทแท เขา ยงหางไกลจากสามญคณ และพรหมญคณ. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญ เมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญา- วมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยง ดวยตนเองใน ปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณ บาง. ดกอนกสสป แมถาเขาเปนผมผกดองเปนภกษา มขาวฟางเปนภกษา ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลน เยยวยาอตภาพ. เพยงเทาน สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทา นเปนอนเขาไมไดอบรม แลว ไมไดกระทาใหแจงแลว. ทแทเขายงหางไกลจากสามญคณ และ พรหมญคณ. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความ เบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะ อาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แมถาเขาทรงผา- ปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการอาบนา


วนละสามครงอยบาง เพยงเทาน สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทาน เปนอนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดกระทาใหแจงแลว. ทแทเขายงหางไกล จากสามญคณ และพรหมญคณ. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจต อนไมมเวร ไมความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. [๒๖๘] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปไดทล วา ขาแตพระโคดมผเจรญ สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสป คากลาวนนเปนปกตในโลกแล ท สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก. ดกอนกสสป แมถาเขาเปนผเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวายในการบรโภคภต ทเวยนมาตงกงเดอนอยเชนนบาง. ดกอนกสสป สามญคณหรอพรหมญคณ จกเปนกจทกระทาไดยาก กระทาไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะนแลว ขอนนไมนาจกตองกลาววา สามญคณทาได ยาก พรหมญคณทาไดยากดงนแล กคหบดหรอบตรคหบด โดยทสดแมนาง กมภทาส จกอาจทาสามญคณและพรหมญคณนนไดดวยการกลาววา เอาเถอะ เราจกเปนคนเปลอยทอดทงมรรยาท. เลยมอ ฯลฯ เปนผประกอบความขวนขวาย ในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนอยเชนนบาง. ดกอนกสสป กเพราะ สามญคณ หรอพรหมญคณ เปนกจททาไดยาก ทาไดแสนยาก เพราะตองเวน การปฏบตมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนน การท กลาววาสามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยากนน สมควรแลว. ดกอน กสสปตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาให


แจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวย ปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แมถาเขา เปนผมผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟางเปนภกษาบาง ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภค ผลไมหลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสป สามญคณ. หรอพรหมญคณ จก เปนกจททาไดยาก กระทาไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และ ดวยการบาเพญตบะนแลว ไมนาจะตองกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหม- มญคณทาไดยาก ดงนเลย กคหบดหรอบตรคหบดโดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจทาสามญคณและพรหมญคณนนได ดวยการกลาววา เอาเถอะ เราจะ เปนคนเปลอย มผกดองเปนภกษาบาง มขาวฟางเปนภกษาบาง ฯลฯ มเหงา และผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมหลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสป กเพราะสามญคณหรอพรหมญคณ เปนกจททาไดยาก กระทาไดแสนยาก เพราะตองเวนการปฏบตมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนน การทกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก ดง น สมควรแลว. ดกอนกสสป ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมม ความเบยดเบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะ มไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสป แม ถาเขาทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการ อาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสป สามญคณหรอพรหมญคณ จก เปนกจทกระทาไดยาก กระทาไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะนแลว ไมนาจกตองกลาววา สามญคณทาไดยาก


พรหมญคณทาไดยาก ดงนเลย.. กคหบดหรอบตรคหบด โดยทสดแมนาง กมภทาส จกอาจทาสามญคณ และพรหมญคณนไดดวยการกลาววา เอา เถอะเราจะทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบความขวนขวายใน การลงอาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสปะ กเพราะสามญคณหรอ พรหมญคณ เปนกจทกระทาไดยาก กระทาไดแสนยาก เพราะตองเวนการ ปฏบตมประมาณนอยน และเพราะตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนน การทกลาววา สามญคณทาไดยาก พรหมญคณทาไดยาก ดงน สมควร แลว. ดกอนกสสปะ ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยด- เบยน และทาใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะ อาสวะสนไปดวยปญญาอนยงดวยตนเองไปปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสปะ ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. [๒๖๙] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปะไดทล วา ขาแตพระโคดมผเจรญ สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก. พระผมพระภาค- เจาตรสวา ดกอนกสสปะ คากลาวทวา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก นน เปนปกตในโลกแล. ดกอนกสสปะ แมถาเขาเปนคนเปลอย ทอดทงมรรยาท เลย มอ ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอนเหนปาน นอย ดกอนกสสปะ สมณะหรอพราหมณจกรไดยาก รไดแสนยาก ดวยการ ปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะนแลว ไมนาจะตองกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนเลย. กคหบดหรอบตรคหบดโดยท สดแมนางกมภทาส จกอาจ สามญคณ และพรหมญคณนไดวา สมณะหรอ พราหมณแมน เปนคนเปลอย ทอดทงมรรยาท เลยมอ ฯลฯ ประกอบความ ขวนขวายในการบรโภคภตทเวยนมาตงกงเดอน เชนนบาง. ดกอนกสสปะ ก


เพราะสมณะหรอพราหมณเปนผรไดยาก รไดแสนยาก เพราะตองเวนการ ปฏบตมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะฉะนนการท กลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนสมควรแลว. ดกอนกสสปะ ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจง ซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอน ยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย. ดกอนกสสปะ ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสปะ แมถาเขาเปนผมผกดองเปนภกษาบาง มขาว ฟางเปนภกษาบาง ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมท หลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสปะ สมณะหรอพราหมณ จกรไดยาก รไดแสน ยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอยน และดวยการบาเพญตบะน ไมนาจก ตองกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก ดงนเลย. กสมณะหรอ พราหมณนน อนคหบดหรอบตรคหบดโดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจร ไดวา สมณะหรอพราหมณน เปนผมผกดองเปนภกษา มขาวฟางเปนภกษา ฯลฯ มเหงาและผลไมในปาเปนอาหาร บรโภคผลไมทหลนเยยวยาอตภาพ. ดกอนกสสปะ สมณะหรอพราหมณเปนผรไดยาก รไดแสนยาก เพราะตอง เวนจากการปฏบตอนมประมาณนอยน และตองเวนการบาเพญตบะน เพราะ ฉะนนจงสมควรกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก. ดกอนกสสปะ ก เพราะภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทาใหแจง ซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมได เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอน ยง ดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนกสสป ภกษนเราเรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง. ดกอนกสสปะ แมถาเขาทรงผาปานบาง ผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบความขวนขวายในการอาบนาวนละสามครงอยบาง. ดกอนกสสปะ


สมณะหรอพราหมณจกรไดยาก รไดแสนยาก ดวยการปฏบตมประมาณนอย น และดวยการบาเพญตบะน ไมนาจกกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณ รไดยาก ดงนเลย. กสมณะหรอพราหมณนน อนคหบดหรอบตรคหบด โดยทสดแมนางกมภทาส จกอาจรไดวา สมณะหรอพราหมณน ทรงผาปาน บาง ทรงผาแกมกนบาง ฯลฯ ประกอบดวยการขวนขวายในการอาบนาวน ละสามครงอยบาง. ดกอนกสสปะ เพราะเวนจากการปฏบตมประมาณนอยน และเวนจากการบาเพญตบะน สมณะหรอพราหมณจะรไดยาก รไดแสนยาก เพราะฉะนน จงสมควรกลาววา สมณะรไดยาก พราหมณรไดยาก. ดกอน กสสปะ ตอเมอภกษเจรญเมตตาจตอนไมมเวร ไมมความเบยดเบยน และทา ใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตต อนหาอาสวะมไดเพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบนเขาถงอย. ดกอนกสสปะ ภกษนเรา เรยกวา สมณะบาง พราหมณบาง ดงน. [๒๗๐] ครนพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว อเจลกสสปะไดทล วา ขาแตพระโคดมผเจรญ กสลสมปทานนนเปนไฉน จตตสมปทาเปนไฉน ปญญาสมปทาเปนไฉน. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสปะ พระตถาคต เสดจอบตในโลกน เปนพระอรหนตตรสรชอบเอง ฯลฯ ดกอนกสสปะ กภกษ เปนผถงพรอมดวยศลเปนอยางไร ภกษในศาสนานละการฆาสตว งดเวนจาก การฆาสตว วางทอนไม วางศาตรา มความละอาย มความเอนด มความ กรณา หวงประโยชนแกสตวทงปวงอย ขอนเปนสลสมปทาของเธอประการ หนง ฯลฯ ภกษนนประกอบพรอมดวยศลสลขนธอนประเสรฐน เสวยสขอนไม มโทษ เปนไปในภายใน ดกอนกสสปะ ภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางน น แลสลสมปทานน ฯลฯ บรรลปฐมฌานอย นเปนจตสมปทาของเธอประการ


หนง นแลจตตสมปทา ฯลฯ โนม นอมจตไปเพอญาณทสสนะ. นเปนปญญา- สมปทาของเธอประการหนง ฯลฯ รชดวา ฯลฯ กจอนเพอความเปนอยางน มไดม นเปนปญญาสมปทาของเธอประการหนง นแลญาณสมปทา. ดกอน กสสปะ สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทาอยางอนทยงกวา หรอประณต กวา สลสมปทา จตตสมปทา ปญญาสมปทานไมมเลย. [๒๗๑] ดกอนกลสปะ มสมณพราหมณพวกหนงเปนผกลาวศล สรรเสรญ คณแหงศลโดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะ ศลอนประเสรฐยอดเยยมมประมาณ เทาใด เรายงไมเหนผใดทดเทยมเราในศลนน ผทยงกวาจะมทไหน ทจรง เราผเดยวเปนผยงในศลนน คอ อธศล. ดกอนกสสปะ มสมณพราหมณพวก หนงเปนผกลาวตบะอนกดกนกเลส กลาวสรรเสรญคณตบะอนกดกนกเลส โดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะ ตบะอนกดกนกเลสอนประเสรฐยอดเยยมม ประมาณเทาใด เรายงไมเหนผใดทดเทยมเราในตบะนน ผทยงกวาจะมทไหน ทจรง เราผเดยวเปนผยงในตบะนน คอ อธจต. ดกอนกสสปะ ยงมสมณ- พราหมณพวกหนงเปนผกลาวปญญา สรรเสรญคณแหงปญญาโดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะ ปญญาอนประเสรฐ ยอดเยยมมประมาณเทาใด เรายงไมเหนผใด ทดเทยมเรา ในปญญานน ผทยงกวาจะมทไหน แทจรง เราผเดยวเปนผ ยงกวา ในปญญานนคอ อธปญญา. ดกอนกสสปะ มสมณพราหมณพวกหนง เปนผกลาววมตต สรรเสรญคณแหงวมตตโดยอเนกปรยาย. ดกอนกสสปะ วมตตอนประเสรฐยอดเยยมมประมาณเทาใด เราไมเหนผใดทดเทยมเราใน วมตตนน ผทยงกวาจะมทไหน แทจรงเราผเดยวเปนผยงกวาในวมตตนน คอ อธวมตต.


[๒๗๒] ดกอนกสสปะ กขอนเปนฐานะทจะมได คอพวกปรพาชก อญญเดยรถย จะพงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท แตบนลอ ในเรอนวาง ไมใชในบรษท. ทานพงบอกปรพาชกพวกนนวา พวกทานอยา กลาวอยางนเลย. ดกอนกสสปะ ทานพงบอกอยางนวา พระสมณโคดมบนลอ สหนาท บนลอในบรษท ไมใชในเรอนวาง. ดกอนกสสปะ กขอนเปนฐานะ ทจะมได คอ พวกปรพาชกอญญเดยรถย จะพงกลาวอยางนวา พระสมณะ- โคดมบนลอสหนาท และบนลอในบรษท ไมใชบนลออยางองอาจ. ทาน พงบอกปรพาชกพวกนนวา พวกทานอยากลาวอยางนเลย. ดกอนกสสปะ ทาน พงบอกอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท และบนลอในบรษท ทง บนลออยางองอาจ. ดกอนกสสปะ กขอนเปนฐานทจะมได คอ พวกปรพาชก อญญเดยรถยจะพงกลาวอยางน พระสมณโคดมบนลอสหนาท และบนลอใน บรษท ทงบนลออยางองอาจ แตเทวดาและมนษยมไดถามปญหาเธอ ถงถาม เธอกพยากรณไมได ถงจะพยากรณได กยงจตของเขาใหยนดดวยการพยากรณ ปญหาไมได ถงใหยนดได เขากไมสาคญจะฟง ถงฟง กไมเลอมใส ถง เลอมใสกไมทาอาการของผเลอมใส ถงทากไมปฏบตเพอความเปนอยางนน ถงปฏบตกไมชนชม. ทานพงบอกพวกเขาวา พวกทานอยาไดกลาวอยางน เลย. ดกอนกสสปะ ทานพงบอกอยางนวา พระสมณโคดมบนลอสหนาท และ บนลอในบรษท ทงบนลออยางองอาจ เทวดาและมนษยยอมถามปญหา พระองค พระองคถกถามปญหาแลว ยอมพยากรณแกเทวดาและมนษยเหลานน ได ยงจตของเทวดาและมนษยเหลานน ใหยนดดวยการพยากรณปญหา เทวดา และมนษยเหลานนยอมสาคญปญหาพยากรณวา อนตน ๆ ควรฟง ครนฟง แลวยอมเลอมใส ครนเลอมใสแลว ยอมทาอาการของผเลอมใส ยอมปฏบต


เพอความเปนอยางนน ครนปฏบตแลว ยอมชนชม. ดกอนกสสปะ. สมย หนงเราอยทภเขาคชฌกฏ ใกลกรงราชคฤห. เพอนพรหมจรรยของทานคน หนงในกรงราชคฤหนน ชอวา นโครธปรพาชก ไดถามปญหาในตบะอนกด กนกเลสอยางยง เราถกถามแลวไดพยากรณแกเขา เมอเราพยากรณแลวเขา ปลมใจเหลอเกน. [๒๗๓] อเจลกสสปะทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ใครเลา ฟงธรรม ของผมพระภาคเจาแลว จะไมปลมใจอยางเหลอเกน แมขาพระองคฟงธรรม ของพระผมพระภาคเจาแลว ยงปลมใจเหลอเกน ขาแตพระองคผเจรญ ภาษต ไพเราะยงนก ขาแตพระองคผเจรญ ภาษตไพเราะยงนก เปรยบเหมอนหงายของ ทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวย คดวา ผมจกษจะเหนรปดงน ฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงประกาศพระธรรม โดยอเนกปรยายฉนนนเหมอนกน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคน ขอถงพระผมพระภาคเจา พระธรรม และพระสงฆวาเปนสรณะ ขาพระองค พงไดบรรพชา พงไดอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา ดงน. [๒๗๔] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสปะ ผใดเคยเปนอญญ- เดยรถย หวงบรรพชา หวงอปสมบทในธรรมวนยน ผนนจะตองอยปรวาส ๔ เดอน ตอลวง ๔ เดอน ภกษทงหลายเตมใจแลว จงใหบรรพชา ใหอปสมบท เพอความเปนภกษ กแตวา เรารความตางแหงบคคลในขอน. อเจลกสสปะ ทลวา ขาแตพระองคผเจรญ หากผทเคยเปนอญญเดยรถย หวงบรรพชา หวงอปสมบท ในพระธรรมวนยน จะตองอยปรวาส ๔ เดอน ตอลวง ๔ เดอน ภกษทงหลายเตมใจแลว จงใหบรรพชา ใหอปสมบท เพอความเปนภกษไซร


ขาพระองคจกอยปรวาส ๔ ป ตอลวง ๔ ป ภกษทงหลายเตมใจแลวจงใหบรรพ- ชาใหอปสมบท เพอความเปนภกษ. อเจลกสสปะไดบรรพชา ไดอปสมบท ในสานกของพระผมพระภาคเจาแลว. กทานกสสปะอปสมบทแลวไมนาน หลกออกแตผเดยว ไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลว ไมนานนก กทาใหแจงซงทสดแหง พรหมจรรยอนยอดเยยม ซงกลบตรทงหลายผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต โดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอนเพอ ความเปนอยางนมไดมดงน. กทานกสสปะไดเปนพระอรหนตรปหนงใน จานวนพระอรหนตทงหลาย ฉะนแล. จบมหาสหนาทสตรท ๘


อรรถกถามหาสหนาทสตร มหาสหนาทสตรวา ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน ฯลฯ พระผมพระ- ภาคเจาประทบอยในเมองอรญญา๑. เปนตน. ในมหาสหนาทสตรนนมการ พรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน บทวา อราย ความวาคาวา อรญญา นแหละเปนชอของแควน บาง ของเมองบาง. พระผมพระภาคเจาทรงอาศยเมองอรญญาประทบอย. บทวา ในสวนกวางชอกณณกถละ คอ ภมภาคทนารนรมยแหงหนง ชอ กณณกถละมอยในทไมไกลแหงเมองนน. ภมภาคนน เรยกวา สวนกวาง เพราะพระราชทานอภยแกกวาง ในสวนกวางชอกณณกถละนน. บทวา เปลอย คอ นกบวชเปลอย. บทวา กสสปะ เปนชอของ นกบวช นน. บทวา ผมตปะ คอ ผอาศยตปะ. บทวา ผมการเลยงชพ เศราหมอง คอ การเลยงชพของนกบวชนนเศราหมองดวยอานาจแหงความ เปลอยและการมความประพฤตเสยเปนตน เหตนน จงชอวามการเลยงชพ เศราหมอง. ผมการเลยงชพเศราหมองนน. บทวา ยอมตเตยน คอ ยอม ตาหน. บทวา ยอมวาราย คอ ยอมเยยหยน ยอมเพดเพย. บทวา และ ยอมพยากรณธรรมตามสมควรแกธรรม คอ ยอมกลาวเหตสมควรแกเหตท พระโคตมะผเจรญตรสแลว. บทวา วาทะและอนวาทะ เปนไปกบดวยธรรม คอ วาทะและอนวาทะของทาน มเหตดวยเหตทคนอนกลาวแลวคอเหตอน ๑. บาลเปน อชญญา.


ผรพงตเตยนวา ใคร ๆ แมไมประมาท กไมมาหรอ. คาน ทานกลาวไววา เหตทควรตเตยนในเพราะวาทะของทานไมมหรอ. คาวา ไมตองการกลาวต คอ ไมตองการกลาวดวยคาไมเปนจรง. ในคาวา ผมตปะ มการเลยงชพเศราหมองบางคน เปนตน พงทราบ ดงน คนในโลกบางคนมตปะ เพราะอาศยตปะมการบวชเปนอเจลกเปนตน คดวา เราจกเลยงชวตดวยของเศราหมอง จงยงตนใหลาบากดวยประการ ตาง ๆ มกนหญาและขววเปนตน และไมไดการดาเนนชวตดวยความสข เพราะมบญนอย. เขาบาเพญทจรต ๓ แลวเกดในนรก. อกคนหนง อาศย ตปะเชนนนเปนผมบญ ยอมไดลาภสกการะ. เขาเขาใจวา บดน คนเชนเรา ไมมแลว ยกยองตนไวอยในฐานะสงคดวา จกยงลาภใหเกดยง ๆ ขน และ บาเพญทจรต ๓ ดวยอานาจแหงอเนสนา แลวจะเกดในนรก นยตนกลาว หมายถงบรรพชตทงสองน. อกคนหนง เลยงชพเศราหมอง แมอาศยตปะ เปนผมบญนอย ยอม ไมไดการดาเนนชวตดวยความสข. เขาคดวา ความเปนอยสบาย ยอมไม เกดขนแกเรา เพราะไมไดทาบญไวในกอน เอาละ บดน เราจะทาบญ ดงนแลวบาเพญสจรต ๓ จะเกดในสวรรค. อกคนหนง เลยงชพเศราหมอง เปนผมบญ ยอมไดการดาเนนชวต ดวยความสข เขาคดวา ความเปนอยสบายยอมเกดแกเรา เพราะเปนผทา บญไวในกอน ละอเนสนาแลว บาเพญสจรต ๓ จะเกดในสวรรค. นยท ๒ กลาวหมายถงบรรพชตทงสองน. สวนผบาเพญตปะคนหนง มทกขนอย ประกอบดวยความประพฤต ภายนอก เปนดาบส หรอเปนปรพาชกทปกปด ยอมไมไดปจจยทชอบใจ เพราะมบญนอย. เขาบาเพญทจรต ๓ ดวยอานาจแหงอเนสนา ตงตนไว


ในความสข จะเกดในนรก. อกรปหนงมบญ เกดมานะขนวา บดน คน เชนเราไมม หรอยงลาภสกการะใหเกดขนดวยอานาจอเนสนา. คดสง ๆ เปนตน ดวยอานาจมจฉาทฏฐวา ความสมผสแหงปรพาชกาสาวรน ผ มขนออนนมนเปนความสข หรอถงความดมดาในกาม บาเพญทจรต ๓ จะ ตกนรก. นยท ๓ กลาวถงบรรพชตทงสอง. สวนอกรปหนง มทกขนอย มบญนอย. เขาคดวา เราไมไดชวต ดวยความสข เพราะไมไดทาบญไวแมในกอน ดงนแลวบาเพญสจรต ๓ จง เกดในสวรรค. อกรปหนง มบญ. เขาคดวา เราไดความสข เพราะทาบญ ไวในกอน แมบดน กจกทาบญเหมอนกน จงบาเพญสจรต ๓ จะเกดใน สวรรค. นยท ๔ กลาวถงบรรพชตสองรปน. การกระทานมาดวยอานาจ แหงเดยรถย ไมไดแมในศาสนา. นกบวชบางคน เปนผมความเปนอยเศราหมองดวยอานาจแหงการ สมาทานธดงค หรอเทยวไปทวบาน กไมไดอาหารเตมทอง เพราะมบญ นอย. เขาคดวาจกยงปจจยใหเกดขน จงทาอเนสนาดวยอานาจเวชกรรม เปนตน โออวดพระอรหต หรอซองเสพเรองโกหก ๓ ประการ ยอมเกด ในนรก. อกรปหนง เปนผมบญเชนนนเหมอนกน. เขายงมานะใหเกด ขนเพราะบญสมบตนน ประสงคจะทาลาภทเกดขนแลวใหมนคง จงบาเพญ ทจรต ๓ ดวยอานาจอเนสนา ยอมเกดในนรก. อกรปหนง สมาทานธดงค เปนผมบญนอย ยอมไมไดการดาเนน ชวตโดยความสข. เขาคดวา เราไมไดอะไร ๆ เพราะไมไดทาบญไวในกอน ถาบดน จกทาอเนสนาแลว แมตอไป กจกไดความสขยาก ดงนแลว บาเพญ สจรต ๓ เมอไมอาจบรรลพระอรหต กจะเกดในสวรรค. อกรปหนง เปน ผมบญ. เขาคดวา เดยวน เรามความสข เพราะทาบญไวในกอน แมบดน


กจกทาบญ ดงนแลว ละอเนสนา บาเพญสจรต ๓ เมอไมอาจบรรล พระอรหตกจะเกดในสวรรค คาวา ซงทมาดวย คอคนเหลานมาจากทโนน ฉะนนจงชอวา ทมา อยางน. บทวา คตจ ความวา สถานทจะพงไปในบดน. คาวา ซงท จตดวย คอ เคลอนจากทนนดวย. คาวา ซงทเกดดวย คอ ความเกด อก ของผจตจากทนน คาวา เราจกตเตยนตปะทงปวงทาไม คอ เราจก ตเตยนดวยเหตไร. ดวยวา เรายอมตเตยนสงทควรตเตยน สรรเสรญสงท ควรสรรเสรญ. จรงอย เขากเหมอนชางยอมผา กระทาการหอผา ไมแสดง วา เราจกทาผาทซกแลว และยงไมไดซกไวหอเดยวกน. บดน เมอพระองค จะประกาศความขอนน จงตรสคาเปนตนวา ดกอนกสสปะ สมณพราหมณ พวกหนง มอย. คาวา เขา (กลาว) ถงบางอยาง คอ ศล ๕ . กไมมใครในโลก กลาวศล ๕ นนวา ไมด. คาวา เขา (กลาว) ถงบางสง อก คอเวร ๕ . ไมมใคร ๆ กลาวถงเวรนนวาด. คาวา เขา (กลาว) ถงบางสง อก คอ ความไมสารวมในทวาร ๕. ไดยนวา เขากลาววา ขนชอวา จกษไมถกปด เสย กจะพงเหนรปอนนาพอใจดวยจกษ. นยน ยอมมในทวารอน มโสตะ เปนตน. คาวา เขา (กลาว) ถงบางสง คอความสารวมในทวาร ๕. เมอ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงความเสมอและไมเสมอแหงวาทะของพระองคกบ วาทะของผอนอยางนแลว บดนจะทรงแสดงความเสมอและไมเสมอแหงวาทะ ของผอน กบวาทะของพระองค จงตรสคาเปนตนวา เรา....ใด. แมในขอนน กพงทราบเนอความดวยอานาจศล มศล ๕ เปนตน. คา วา สมนยชนต คอ จงซกไซ. กแลในทน เมอถามถงความเหน ชอวา ยอมสอบถาม. เมอถามถงเหต ชอวา ยอมซกถาม เมอถามถงทงสองอยาง


ชอวา ยอมสอบสวน. คาวา ซงศาสดากบศาสดา คอเปรยบเทยบศาสดา กบศาสดาวา ศาสดาของทานละธรรมเหลานนโดยประการทงปวงอยางไร หรอ วา พระสมณโคดม. แมในบทท ๒ กอยางนเหมอนกน. บดน เมอจะทรง แสดงประกอบเนอความนน จงตรสคาเปนตนวา คนใด....แหงผเจรญ เหลาน. ในคาเหลานน คาวา ทเปนอกศล ทนบวา เปนอกศล อธบายวา ท เปนอกศลดวย ทนบวา ทรวา เปนอกศลดวย หรอวา ทตงไวเปนสวน. นยในบททงปวงกอยางน. อนง ในบทเหลาน คาวา มโทษ คอเปนไป กบดวยโทษ. คาวา ไมประเสรฐ คอไมอาจ ไมสามารถ เพอเปนธรรม อนประเสรฐ โดยอรรถวาไมมโทษ. คาวา ผรเมอสอบถามอนใด คอ เมอผรถามเรา และผอน ดวย ขอใด พงกลาวอยางน ฐานะนนมอย ความวา มเหตนน. คาวา กหรอ วา คณาจารยอน.....อนใด คอ กทานคณาจารยอนละเหตอนมประมาณ นอยนนตามมตามไดเปนไป. พระผมพระภาคเจาตรสคานวา พงสรรเสรญเราโดยมากในขอนน ดงน ทงในการสอบถามศาสดากบศาสดา ทงในการสอบถามสงฆกบสงฆ เพราะเหตไร. เพราะแมการสรรเสรญพระสงฆ กเปนอนสรรเสรญศาสดา เหมอนกน. จรงอย แมเมอผรเลอมใสกยอมเลอมใสในสงฆ พรอมดวย พระพทธเจา และยอมเลอมใสในพระพทธเจาพรอมดวยสงฆ. จรงอยางนน ผรเหนความสาเรจแหงพระสรระของพระผมพระภาคเจา หรอฟงพระธรรมเทศนาแลวกลาววาดกอนผเจรญ เปนลาภของพระสาวกผ ทองเทยวอยในสานกของศาสดาเปนปานนหนอ ชอวายอมเลอมใสในพระ- สงฆ พรอมทงพระพทธสมบตอยางน กผรทงหลาย เหนอาจาระโคจร


และอรยาบถ มการกาวไปถอยกลบเปนตนของภกษทงหลาย เปนผกลาววา ดกอนผเจรญ นเปนอรยาบถของพระสาวกผทองเทยวอยในสานก กแลคณ คอความสงบนของพระศาสดาจกมเพยงไร ชอวา ยอมเลอมใสในพระพทธเจา พรอมทงพระสงฆ ดงนน การสรรเสรญพระศาสดากเปนอนสรรเสรญ พระสงฆ แมการสรรเสรญพระสงฆ กเทากบสรรเสรญพระศาสดาเหมอนกน พระผมพระภาคเจาตรสวา พงสรรเสรญเราโดยมากในขอนน ในนยแมทง ๒. เพราะแมการสรรเสรญพระสงฆกเปนอนสรรเสรญพระศาสนาเหมอนกน พระสมณะโคดมทรงละธรรมเหลานทงหมดทงสนเปนไป. กนเปนความ ประสงคในขอน แมในคาเปนตนวา กหรอวา คณาจารยผเจรญอนใด. กแล วรตม ๓ ดวยอานาจแหงสมปตตวรต สมาทานวรต และเสต ฆาตวรต ในวรตเหลานน เพยงแตสมปตตวรต และสมาทานวรต ยอมม แกผอน สวนเสตฆาตวรตไมมเลย โดยประการทงปวง. กในตทงคปหาน วขมภนปหาน สมจเฉทปหาน ปฏปสสทธปหาน และนสสรณปหาน ๕ อยาง เพยงแตตทงคปหาน และวขมภนปหาน ยอมมแกผอน ดวยอานาจแหง สมาบต ๘ และดวยอานาจเพยงวปสสนา ปหาน ๓ นอกจากนไมมเลยโดย ประการทงปวง. จรงอยางนน สงวร ๕ คอ ศลสงวร ขนตสงวร ญาณ- สงวร สตสงวร วรยสงวร ในสงวรเหลานน เพยงแตศล ๕ และเพยงแต อธวาสนขนต ยอมมแกผอน ทเหลอยอมไมมเลยโดยประการทงปวง. ก อเทศแหงอโบสถนม ๕ อยาง ในอเทศแหงอโบสถเหลานน เพยงแต ศล ๕ เหลานน ยอมมแกผอน ปาฏโมกขสงวรศล ยอมไมเลยโดยประการ ทงปวง. ดงนน พระผมพระภาคเจา จงทรงบนลอสหนาทวา ในวรต ๓ ในปหานะ ๕ ในสงวร ๕ ในอเทศ ๕ ในการละอกศล และในการสมาทาน กศล เราเองดวย สงฆสาวกของเราดวย ยอมปรากฏในโลก จรงอย ชอวา ศาสดาเชนเรา และชอวาสงฆเชนกบสงฆสาวกของเรา ยอมไมม. ครนพระ


ผมพระภาคเจาทรงบนลอสนาทหอยางนแลว จงตรสคาเปนตนวา ดกอน กสสปะ มรรคยอมมเพอรความไมวปรตแหงสหนาทนน. บรรดาคาเหลานนคาวา มรรค คอโลกตตรมรรค. คาวา ปฏปทา คอ ขอปฏบตเบองตน. คาวา พดถกกาล เปนตน พรรณนาไวแลวในพรหมชาล- สตร. บดน เมอจะแสดงมรรคและปฏปทาทงสองเปนอนเดยวกน จงตรส คาเปนตนวา (มรรคประกอบดวยองค ๘) อนประเสรฐน. กแลอเจละ ไดฟงคานแลวจงคดวา พระสมณโคดม สาคญวา มรรคและปฏปทามอยแกเราเทานน ไมมแกคนอน จงสาคญวา เอาเถด เรา จกกลาวมรรคของเราทงหลาย แกพระสมณโคดมนน. ลาดบนน จงกลาว ถงปฏปทาของอเจลกะ. เมอ พระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว อเจล- กสสปะ จงกราบทลกะพระผมพระภาคเจาวา แมการบาเพญตปะเหลานแล ฯลฯ ประกอบดวยการขวนขวาย ในการลงอาบนาอย. ในคาเหลานน คาวา "การบาเพญตปะ" หมายความวา ปรารภตปะ ตปะ. คาวา นบวาความเปนสมณะ คอนบวา การงานของสมณะ. คาวา นบวาความเปนพราหมณ คอนบวา การงานของพราหมณ. คอ อเจลก หมายความวา ไมมผานงหม อธบายวา เปนคนเปลอย. คาวา ไรมรรยาท คอทอดทงมรรยาท. ในมรรยาททงหลายมการถายอจจาระเปนตนเขาเวนจาก มรรยาทของกลบตรชาวโลก ยนถายอจจาระ ปสสาวะ เคยว และกน. คาวา เลยมอ คอเมอกอนขาวในมอหมดแลว กเลยมอดวยลน. หรอถาย อจจาระกเอามอเชดกนแทนไม. เขากลาววา พระคณเจา นมนตมารบภกษา กไมมา ฉะนน จงชอวาพระคณเจาไมมา. กแล แมเขากลาววา พระผเปน เจาจงหยด กไมหยด ฉะนนจงชอวาพระคณเจาไมหยด. ไดยนวา เขาคด วา คาของผน จกเปนอนกระทาแลว จงไมทาทง ๒ อยาง.


คาวา ไมรบภกษาทเขาแบงเอาไวกอน คอ (ไม) รบภกษา ทเอา ไวเสยกอนจงนามา. คาวา ไมรบภกษาทเขาทาอทศให คอ (ไมรบ) ภกษา ทเขายกมาถวายโดยกลาวอยางนวา (จงรบภกษา) ทพวกเราทาเฉพาะทาน ทงหลายน. คาวา ไมรบนมนต คอ ไมยนด ไมถอเอาภกษาทเขานมนตวา ขอทานทงหลาย พงเขาไปสครอบครว หรอถนน หรอหมบานโนน. คาวา ไมรบภกษาจากปากหมอ คอ ไมรบเอาภกษาทเขาคดจาก หมอถวาย. คาวา ไมรบภกษาจากปากหมอขาว คอ คาวา "กโฬป" ไดแก หมอขาว หรอกระตบ ไมรบ (ภกษา) จากหมอขาวหรอกระตบนน. เพราะ เหตไร. หมอ และหมอขาวอาศยเรา จงถกประหารดวยจวก. คาวา ไม (รบ) ภกษาทเขายนครอมประตให คอ ไมรบภกษาท เขาทาธรณประตใหอยในระหวางมอบให. เพราะเหตไร. ผนอาศยเราจงได การกระทาในระหวาง แมในทอนไม และสาก กมนยอยางเดยวกน. คาวา ไม (รบภกษา) ของคน ๒ คน (ทกาลงบรโภคอย) คอใน เมอคน ๒ คนกาลงบรโภคอย เมอคนหนงลกขนใหกไมรบ. เพราะเหตไร. เพราะอนตรายทกลนคาขาวยอมมแกคนหนง. กในคาวา ไม (รบภกษา) ของคนมทอง เปนตน ความวา เขาคดวา เดกในทองของหญงมทองยอม ลาบาก เมอหญงกาลงใหลกดมนานม อนตรายในการดมนานม ยอมมแก เดก อนตรายแหงความยนดยอมมแกหญงผอยในระหวางผชาย. คาวา ท เตรยมกนไว คอ ในภตรทเตรยมกนทาไว. ไดยนวา ในคราวทขาวยาก หมากแพง สาวกของอเจลกรวบรวมขาวสารเปนตนจากทนน ๆ หงขาว เพอประโยชนแกอเจลกทงหลาย. อเจลกผเครงครดยงไมรบแมจากทนน. คาวา ไม (รบภกษา) ในทมสนข คอ ในทใดมสนขทเขาเลยงไว มนคดวา เราจกไดกอนขาว ยอมไมรบ (ภกษา) ทเขาไมใหมนในทนน


นามา. เพราะเหตไร. เพราะอนตรายในกอนขาวยอมมแกสนขนน. คาวา แมลงวนตอม คอ ตอมเปนหม ๆ กถาฝงคนเหนอเจลกแลวคดวา เรา จกใหภกขาแกอเจลกนน เขาไปสโรงครว กแลเมอพวกเขาเขาไป แมลงวน ซอนอยทปากหมอขาวเปนตนบนวอนเปนกลม ๆ กไมถอเอาภกษาทนามา จากทนน เพราะเหตไร. เพราะเขาคดวาอนตรายแหงการเทยวหากนของ แมลงวนเกดเพราะอาศยเรา. คาวา กะแช คอ นาหมกททาดวยเปลอกขาวทงปวง. กในทน การดมเหลายอมมโทษ สวนผนสาคญวามโทษ แมในนาเมาทงปวง. คาวา รบภกษาในเรอนเดยว คอ ไดภกษาในเรอนเดยวเทานนกกลบ. คาวา กนคาเดยว คอ ยงชวตใหเปนไปดวยอาหารคาเดยว. แมในการรบภกษา ในเรอนสองหอง กมนยเดยวกน. คาวา ในถาดเดยว คอในถาดใบเดยว. ทชอวา หตต ไดแกถาดเลกๆ ชนดหนง ซงเปนทใสยอดภกษาวางไว. คาวา คางไววนหนง คอ อยในระหวางวนหนง. คาวา คางกงเดอน คอ อยใน ระหวางกงเดอน. คาวา กนภตรโดยปรยาย คอกนภตรตามวาระ ไดแก กนภตรอนมาตามวาระแหงวนอยางน คอ ตามวาระวนเดยว ตามวาระ ๒ วน ตามวาระครงเดอน. คาวา มผกดองเปนอาหาร คอ มผกดองสด ๆ เปนอาหาร. คาวา มขาวฟางเปนอาหาร คอมขาวสารฟางเปนอาหาร. ในลกเดอย เปนตน ขาวเปลอกทเกดเองในปา ชอวา ลกเดอย. คาวา กากขาว คอกากทชาง หนงขดหนงทงไว. คาวา หต หมายถง ยางบาง สาหรายบาง. คาวา กณ คอรา. คาวา ขาวตง คอ ขาวไหมทตดอยในหมอขาว. เขาถอเอาขาวตง นนจากททคนเขาทงไวมากน. เขาเรยกวา ปลายขาวสกกม. คาวา กายาน เปนตน ชดเจนแลว. คาวา กนผลไมทเปนไป คอ กนผลไมหลน.


คาวา ผาปาน คอผาปอปาน. คาวา ผาแกม คอผาปนกน. คา วา ผาหอศพ คอผาทเขาทงไวจากรางคนตาย หรอผานงทเขากรองตนตะไครนา และหญาเปนตนทาไว คาวา ผาบงสกล คอผาเปอนทเขาทงไวบนดน. คาวา เปลอกไม คอผาเปลอกไม. คาวา หนงเสอ คอผาหนงเสอ. คาวา อชนกขป คอหนงเสอนนเอง ถกผากลาง. คาวา คากรอง คอผาทเขา กรองหญาคาทาไว. แมใยปอและใยปาน กนยนแหละ คาวา ผากมพลททา ดวยผม คอผากมพลททาดวยผมมนษย. คาทพระผมพระภาคเจามงหมาย ตรสไววา แมฉนใดกด ภกษทงหลาย ผาททอแลวอยางใดอยางหนง บรรดาผาเหลานน ผากมพลททอดวยผมนบวาเลวทสด ดกอนภกษทงหลาย ผากมพลททอดวยผม เยนในเวลาเยน และรอนในเวลารอน มคานอย มสทราม มกลนเหมนคลง และระคาย. คาวา ผากมพลทาดวยหางสตว คอผากมพลททาดวยหางมา. คาวา ผาททาดวยปกนกเคา คอ ผานงท ผกปกนกเคาทาไว. คาวา ประกอบความเพยรเขยง คอ ประกอบความเพยรเขยง แม เดนไปกเขยงเดนโหยง ๆ. คาวา นอนบนหนาม คอ ทมหนามเหลกหรอ หนามธรรมดาไวบนพนดน ลาดหนงไวในทนนแลวทาเปนทยนและทจงกรม เปนตน. คาวา นอน คอแมเมอนอนกนอนในทนนเอง คาวา ทนอน แผนกระดาน คอทนอนทาดวยแผนไม. คาวา ทนอนสง คอทนอนในพนท สง ๆ. คาวา นอนตะแคงขางเดยว คอนอนโดยขางเดยวเทานน. คาวา หมกฝน คอทารางกายดวยนามนแลวยนในทฝนฟง ลาดบนน ฝนจะตด ทรางกายของเขา ใหฝนนนเกาะอย. คาวา นงบนอาสนะตามทปลาดไว คอ ไมยงอาสนะใหกาเรบ ไดอาสนะอยางใดกนงในอาสนะอยางนนเปนปรกต. คาวา กนข คอกนขเปนปรกต. คถ เขาเรยกวาข. คาวา ไมดมนาเยน


คอหามดมนาเยน. คาวา อาบนาวนละ ๓ ครง ในเวลาเยน คอ เวลาเยน เปนครงท ๓ อเจลกคดวา เราจกลอยบาปวนละ ๓ ครง คอ เชา เทยง เยน จงประกอบการขวนขวายลงอาบนา. ลาดบนน เมอพระผมพระภาคเจาจะทรงแสดงความทการพยายาม บาเพญตปะนน เวนจากสลสมปทา เปนตน เปนการกระทาทไรประโยชน จงตรสขนตนวา ดกอนกสสปะ แมถาอเจลก ดงน. ในคาเหลานน คาวาไกล คอ ในทไกล.คาวา ไมมเวร คอเวนจาก เวรทใหเกดโทษ. คาวา ไมเบยดเบยน คอเวนจากความเบยดเบยนทให เกดโทมนส. คาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ (ความเปนสมณะและความ เปนพราหมณ) ทายาก น ทานกสสปะกลาวแสดงวา เมอกอน พวก ขาพระองคเขาใจวา ความเปนสมณะ และความเปนพราหมณ เพยงเทาน แตพระองคตรสความเปนสมณะและความเปนพรหมณเปนอยางอน. คาวา คานเปนปรกตแล คอคานเปนปรกต. คาวา ดกอนกสสปะ ถา (ความเปนสมณะหรอความพราหมณทายาก) ดวยประมาณน คอวา ดกอนกสสปะ ผวาความเปนสมณะหรอความเปนพราหมณ ดวยประมาณน ไดแกดวยขอปฏบตเลกนอยอยางน จกชอวาทาไดโดยยาก ไดแกทาไดยาก ยงแลว แตนน ขอนจกไมควรกลาววา ความเปนสมณะทาไดยาก ความ เปนพราหมณทาไดยากดงน นเปนอรรถาธบายกบดวยการเชอมบทในขอน. การเชอมบทในททงปวง พงทราบโดยนยน. คาวา รยาก น อเจลกสสปะนน กลาวหมายเอาคานวา เมอกอน พวกขาพระองคเขาใจเอาวา เปนสมณะหรอเปนพราหมณดวยเหตเทาน แต พระองคตรสโดยประการอน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงปฏเสธคาโตแยงนน ของทาน


กสสปะนนแลว ทรงเปดเผยความเปนผรยากตามสภาพแลวตรสคาขนตนวา "เปนปรกตแล" อก. พงเชอมบทแลวทราบเนอความโดยนยทกลาวแลวแม ในขอนน. เพราะเหตไร อเจลกสสปะจงถามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กสลสมปทาเปนไฉนเปนตน. ไดยนวา อเจลกสสปะนเปนคนฉลาด เมอ พระผมพระภาคเจาตรสอย จงศกษาถอยคา ภายหลงรการปฏบตของตน วา ไมเปนประโยชน จงคดวา พระสมณโคดมตรสคาเปนตนวา กสลสมปทา จตตสมปทาปญญาสมปทาน อนเขาไมไดอบรมแลว ไมไดทาใหแจงแลว เขาหางจากความเปนสมณะ โดยแทแล ดงน เอาเถด บดนเราจะถามถง สมบตเหลานนตอพระผมพระภาคเจา จงทลถามเพอรแจงสลสมปทาเปนตน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา จงทรงแสดงการเกดขนของพระ- พทธเจา เมอจะตรสถงแบบแผน เพอแสดงถงความถงพรอมเหลานน จง ตรสคาขนตนวา ดกอนกสสปะ (ตถาคตเกดขนในโลก) น. คาวา ดกอน กสสปะ ก (สลสมปทาอนอนยงกวา ประณตกวา) สลสมปทาน (ไมม) ตรสหมายถงพระอรหตตผล. จรงอย ศาสนาของพระผมพระภาคเจามพระ อรหตตผลเปนทสด เพราะฉะนน พระองคจงตรสวา ความถงพรอมดวยศล เปนตนอนอนยงกวา หรอประณตกวา ความถงพรอมดวยศลจต และปญญา อนประกอบดวยพระอรหตผลไมม กแลครนตรสอยางนแลว บดน เมอจะ ทรงบนลอสหนาทอนยง จงตรสคาขนตนวา ดกอนกสสปะ มสมณพราหมณ อยพวกหนง. ในคาเหลานน คาวา ประเสรฐ คอ ปราศจากอปกเลส บรสทธ อยางยง. คาวา อยางยง คอสงสด. กศลนบแตศลหาเปนตนตลอดถง ปาฏโมกขสงวรศล ชอวา ศลเหมอนกน สวนศลทประกอบดวยโลกตตระ- มรรค และผล ชอบรมศล. คาวา เรา (ไมเหน) ในศลนน มอรรถวา


เราไมเหนบคคลผเสมอ ๆ ของตน ไดแกบคคลผเสมอกบเราดวยศล อน เสมอดวยศลของเรา แมในศล แมในบรมศลนน. คาวา เราเอง ยงใน ศลนน คอ เราเทานนเปนผสงสดในศลนน. ถามวา ตรสไวในไหน. ตอบวา ในอธศล. คาวา อธศล อธบายวา อธศลน เปนอดมศล. พระผมพระภาค เจา ทรงบนลอสหนาทนเปนครงแรก ดงน. คาวา เปนผกลาวเกลยดชงดวยตปะ คอ บคคลทตเตยนตบะ. ในคานนความเพยรใด ยอมเผา (กเลส) ฉะนน ความเพยรนน ชอวา "ตปะ" นนเปนชอของความเพยรทเผากเลส. ตปะนน ยอมเกลยดกเลส เหลานน เหตนน ตปะนนชอความเกลยดชง. ในบทวา อรยะ อยางยง น ความวา ชอวา อรยะ เพราะ ปราศจากโทษ ความเกลยดชงดวยตปะ กลาวคอ ความเพยรดวยวปสสนา เกดขนดวยอานาจแหงวตถมอารมณ ๘ ประการ ชอความเกลยดชงดวยตปะ นนเอง. ปญญาทสมปยตดวยมรรคและผล ชอวา ยอดเยยม. ความ เกลยดชงในบทนวา อธเชคจฉ เปนความเกลยดชง ความเกลยดชงอยาง อดม ชอวา อธเชคจฉ เพราะฉะนนพงเหนอรรถในบทนนอยางนวา คอ อธเชคจฉะ เราผเดยวเปนผยงในอธเชคจฉะ นน. มอธบายแมในปญญาธการ. กมมสสกตาปญญา และวปสสนาปญญา ชอวา ปญญา. ปญญาทสมปยตดวยมรรคและผล ชอวา ปรมปญญา. ใน คาวา อธป นพงทราบวาเปนลงควปลลาส อรรถในบทนนมอยางนคอ ชอวา อธปญญานใด เราผเดยวเปนผยงในอธปญญานน. ในวมตตาธการมอรรถดงน. ตทงควมตต และวกขมภนวมตต ชอวา วมตต. สวนสมจเฉทวมตต ปฏปสสทธวมตต และนสสรณวมตต


พงทราบวา เปนปรมวมตต. กในบทนวา ยทท อธวมตต มอรรถวา อธวมตตนใด เราผเดยว เปนผยงในอธวมตตนน. บทวา สาคาเร อธบายวา นงคนเดยวในเรอนวางเปลา. บทวา ปรสาส จ ความวา ในบรษท ๘. สมจรงดงพระพทธดารสทตรสวา ดกอน สารบตร เวสารชชญาณสนทตถาคตถงพรอมแลว จงปฏญาณอาสภสถาน บนลอสหนาทในบรษททงหลาย ดงน. พระสตรพงใหพสดาร. บทวา ปหจ น ปจฉนต ความวา เทวดาและมนษยทงหลายผเปนบณฑต รวบรวมปญหาแลว ยอมทลถาม. บทวา พยากโรต ความวา ทรงแกใน ขณะนนทนท. บทวา จตต อาราเธต ความวา ทรงยงจตของมหาชนใหเอบ อมดวยการแกปญหา. บทวา โน จ โข โสตพพ มนต ความวา แมเมอพระองคตรสทาจตใหยนด คนเหลาอนกไมสนใจทจะฟง อธบายวา พงกลาวอยางนน. บทวา โสตพพจสส มนต ความวา เทวดากด มนษยกด ยอมสนใจฟงดวยความอตสาหะใหญ บทวา ปสทนต ความวา เปนผเลอมใสดแลว มจตควร มจตออน. บทวา ปสนนาการ กโรนต ความวา ไมเปนผเลอมใสงมงาย เมอบรจาควตถมจวรเปนตนอนประณต และมหาวหารมเวฬวนวหารเปนตน ชอวา กระทาอาการแหงผเลอมใส. บท วา ตถตตาย ความวา พระผมพระภาคเจานนทรงแสดงธรรมใด ยอมปฏบต เพอความมแหงธรรมโดยประการนน คอ เพอประโยชนแกการปฏบตธรรม สมควรแกธรรม. บทวา ตถตตาย จ ปฏปชชนต ความวา ยอมปฏบต เพอความมอยางนน. จรงอย เทวดาและมนษยฟงธรรมของพระผมพระภาค- เจาพระองคนนแลว บางพวกตงอยในสรณะ บางพวกตงอยในศลหา พวก อนออกบวช. บทวา ปฏปนนา จ อาราเธนต ความวา กผปฏบตปฏปทา


นนยอมอาจเพอใหบรบรณ แตใหบรบรณโดยอาการทงปวง พงกลาววา ยอมยงจตของพระโคดมผเจรญนนใหยนดดวยการบาเพญการปฏบต. ก บณฑตดารงอยในโอกาสน แลวพงประมวลสหนาททงหลาย. กสหนาทหนงของพระผมพระภาคเจาวา เราเหนผบาเพญตบะบาง คนเกดในนรก. สหนาทหนงวา เราเหนคนอนเกดในสวรรค. สหนาทหนง วา เราผเดยว เปนผประเสรฐทสดในการละอกศลธรรม. สหนาทหนงวา เราผเดยวเปนผประเสรฐทสดแมในการสมาทานกศลธรรม. สหนาทหนงวา สงฆสาวกของเราเทานน เปนผประเสรฐทสดในการละอกศลธรรม. สหนาท หนงวา สงฆสาวกเราเทานน เปนผประเสรฐทสดแมในการสมาทาน กศลธรรม. สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเราดวยศล. สหนาทหนงวา ไมม ผใดเชนเรา ดวยวรยะ. สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเราดวยปญญา. สหนาทหนงวา ไมมผใดเชนเราดวยวมตต. สหนาทหนงวา เราบนลอสหนาท กนงในทามกลางบรษทบนลอ. สหนาทหนงวา เราเปนผองอาจบนลอ. สหนาทหนงวา เทวดาและมนษย ยอมถามปญญากะเรา. สหนาทหนงวาเราจะแกปญหา. สหนาทหนงวา เรา จะยงจตของคนอนใหยนดดวยการแก. สหนาทหนงวา ฟงแลว ยอมสนใจ ทจะฟง. สหนาทหนงวา ฟงแลว ยอมเลอมใสเรา. สหนาทหนงวา เลอม ใสแลว ยอมทาอาการของผเลอมใส. สหนาทหนงวา เราแสดงการปฏบต ใด เทวดาและมนษยยอมปฏบตเพอความเปนอยางนน. สหนาทหนงวา และยอมใหเรายนดดวยการปฏบต. สหนาททงหลายเปนตนวา บนลอในบรษททงหลายแหงบรษทกอน อยางละสบเปนตน รวมเปนบรวารอยางละสบดวยประการฉะน. สหนาทม หนงรอยสบคอ สหนาทสบเหลานนรวมเปนหนงรอยดวยอานาจแหงบรวาร


ของสหนาทสบกอนและสหนาทสบกอน. กในพระสตรอนจากพระสตรน สหนาทมประมาณเพยงน หาไดยาก เพราะเหตนน สตรนจงเรยกวา มหา สหนาทสตร. พระผมพระภาคเจา ทรงปฏเสธวาทะและอนวาทะอยางนวา พระ- สมณโคดมยอมบนลอสหนาทแล แตบนลอในเรอนวางเปลา บดนเมอ จะทรงแสดงสหนาท ซงเคยบนลอแลวในบรษทอกจงตรสเปนอาทวา เอกมทาห ดวยประการฉะน. ในบทเหลานน บทวา ตตร ม อตโร เต สพรหมจาร ความวา เพอนพรหมจารของทานคนหนง ชอนโครธปรพาชก (ไดถามปญหา) กะเราผอยทเขาคชกฏ ใกลกรงราชคฤหนน. บทวา อธชคจเฉ ความวาถามปญหาในเรองการเกลยดชงบาปดวยวรยะ. พระ ผมพระภาคเจา ประทบนงในมหาวหารขางเขาคชฌกฏ ทรงสดบถอย คาสนทนาของนโครธปรพาชก และสนธานอบาสก ผนงในอทยานของ พระนางอทมพรกาเทว ดวยทพยโสตธาต เสดจเหาะมาประทบนงบนอาสนะ ทปแลวในสานกของทานทงสองนนแลว ทรงแกปญหาทนโครธปรพาชกทล ถามในเรองเกลยดชงอยางยงนใด ทานกลาวหมายถงปญหานน. บทวา ปร วย มตตาย ความวา โดยประมาณอยางยง คอ โดยประมาณใหญมาก. บทวา โก ห ภนเต ความวา คนอนทเปนชาตบณฑตเวนอนธพาล ผมทฏฐใครเลาทฟงพระธรรมของพระผมพระภาคเจาแลวกลาววา ไมพง ดใจ. เขาคดวา เราประกอบตนในสวนทไมนาออกจากทกขไดรบความ ลาบากเปนเวลานานหนอ เราอาบนาในฝงแมนาแหงขอด เราเหมอนกลง กลบไปกลบมาเหมอนโปรยแกลบ กไมยงประโยชนอะไรใหสาเรจได เอาเถอะ เราจกประกอบตนไวในความเพยร จงทลวา ขาพระองคพงได ดงน. อนง เดยรถยปรวารใดทพระองคทรงบญญตไวในขนธกะ ซงผเคย


เปนอญญเดยรถยดารงอยในสามเณรภม จะตองสมาทานอยปรวาสโดยนย เปนตนวา ขาแตทานผเจรญ ขาพเจาเคยเปนอญญเดยรถยชอน หวง อปสมบทในพระธรรมวนยน ขาพเจานนขอสงฆอยปรวาสตลอดสเดอน ดงน พระผมพระภาคเจาทรงหมายถงเดยรถยปรวาสนน จงตรสวา ดกอนกสสปะ ผใดแลเคยเปนอญญเดยรถย ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา ปพพชช ทานกลาวดวยอานาจความสละสลวย แหงวจนะเทานน. เพราะไมอยปรวาสเลย ยอมไดบรรพชา. แตผตองการ อปสมบทพงอยปรวาสบาเพญวตรแปดประการเปนตนวา การเขาบานตาม กาลพเศษ. บทวา อารทธจตตา ความวา มจตยนดดวยการบาเพญวตร แปด. ความสงเขปในบทนนดงน. สวนเดยรถยปรวาสนนพงกลาวโดย พสดาร ดวยนยทกลาวไวในปพพชชาขนธกวณณนา ในวนยอรรถกถา ชอ สมนตปาสาทกา นนเทยว. บทวา อป เมตถ ความวา แตวาเราร (ความตางแหงบคคล) ใน ขอน. บทวา ปคคลเวมตตตา วทตา ความวา เรารความแตกตางแหง บคคล. พระผมพระภาคเจาทรงรวาบคคลน ควรอยปรวาส นไมควรอย ปรวาส จงทรงแสดงวา ขอนปรากฏแกเรา. ลาดบนน กสสปะคดวา โอหนอ พระพทธศาสนาเปนของอศจรรยทบคคลทงหลาย ประกาศแลวกระพอแลว อยางน ยอมถอเอาสงทควรเทานน ละทงสงทไมควร มความอตสาหะเกด ขนพรอมในบรรพชาดยงกวานน จงทลวา สเจ ภนเต ดงนเปนตน. ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจาทรงรความทกสสปะนนเปนผมฉนทะ แรงกลาวา กสสปะไมควรอยปรวาส จงตรสเรยกภกษรปอนมาวา ดกอนภกษ เธอจงไป พากสสปะนนอาบนาแลวใหบรรพชานามา. ภกษนนไดกระทาตาม พระดารสอยางนนแลวใหกสสปะบวชแลว พากนไปสสานกของพระผมพระ-


ภาคเจา. พระผมพระภาคเจาทรงใหกสสปะนนนงในทามกลางคณะแลวทรงให อปสมบท. ดวยเหตนนทานจงกลาววา อเจลกสสปะไดบรรพชา ไดอปสมบท ในสานกของพระผมพระภาคเจา. บทวา อจรปสมปนโน ความวา เปนผอปสมบทแลวไมนาน. บท วา วปกฏโ ความวาเปนผมกายและจตสงบจากวตถกาม และกเลสกาม ทงหลาย. บทวา อปปมตโต ความวาไมละสตในกรรมฐาน. บทวา อาตาป ความวา มความเพยรดวยวรยะ กลาวคอ ความเพยรทางกายและทางใจ. บทวา ปหตตโต ความวา มจตสงแลว คอมอตตภาพสละแลวเพราะความ เปนผไมมความเยอใยในกายและชวต. บทวา ยสสตถาย ความวา เพอ ผลอนใด. บทวา กลปตตา ไดแก กลบตรผมมรรยาท. บทวา สมมเทว ความวาดวยเหตเทยว ดวยการณเทยว. บทวา ตทนตตร ความ วา ประโยชนอนยอดเยยมนน. บทวา พพหมจรยปรโยสาน ความวา พระอรหตตผลอนเปนทสดรอบแหงมรรคพรหมจรรย. กกลบตรทงหลาย ยอมบวชเพอผลอนนน. บทวา ทฏเว ธมเม ความวา ในอตตภาพนเทยว. บทวา สย อภา สจฉกตวา ความวา กระทาใหประจกษดวยปญญาดวย ตนเอง คอรโดยไมมคนอนเปนปจจย. บทวา อปสมปชช วหรต ความ วา บรรลแลว ใหถงพรอมแลวอย. พระผมพระภาคเจาเพอทรงแสดงภม แหงปจจเวกขณะของกสสปะนนอยางนวา ภกษเมอเปนอยอยางน ยอมร แจงวา ชาตสนแลว ฯลฯ ยงเทศนาใหจบลงดวยยอดธรรม คอ พระอรหต จงตรสวา กทานกสสปะเปนพระอรหนตรปหนงในจานวนพระอรหนตทงหลาย ดงน. ในบทเหลานน บทวา อตโร ความวา รปหนง. บทวา อรหต ความวา แหงพระอรหนตทงหลาย. ในบทนนมอธบายอยางนวา เปนพระ อรหนตรปหนงในจานวนพระอรหนตสาวกของพระผมพระภาคเจา. กบท


ใด ๆ ไมไดกลาวไวตามลาดบ บทนน ๆ ปรากฏแลวเทยวเพราะไดกลาว แลวในทนน ๆ ดงนแล. มหาสหนาทสตรวญณนา ในทฆนกายอรรถกถา ชอสมงคลวลาสน จบดวยประการฉะน. จบมหาสหนาทสตรท ๘


โปฏฐปาทสตร เรอง ของปรพาชกโปฏฐปาทะ [๒๗๕] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยพระเชตวน อารามทาน อนาถปณฑกะ กรงสาวตถ. สมยนน โปฏฐปาทปรพาชก อาศยอยในสถานท สาหรบโตตอบลทธ แถวปาไมมะพลบ มศาลาทพกหลงเดยว เปนอารามของ พระนางมลลกา พรอมดวยปรพาชกบรษทหมใหญประมาณ ๓,๐๐๐ ครงนน พระผมพระภาคเจาทรงครองอนตรวาสกในเวลาเชาทรงถอบาตรและจวรเสดจ เขาไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ไดทรงดารวา จะเทยวไปบณฑบาตในกรง สาวตถ ยงเชานก ถากระไรเราเขาไปหาโปฏฐปาทปรพาชก ณ สถานท โตตอบลทธ แถวปาไมมะพลบ มศาลาทพกหลงเดยว เปนอารามของ พระนางมลลกา แลวจงเสดจเขาไป ณ ทนน. [๒๗๖] สมยนน โปฏฐปาทปรพาชก นงอยกบปรพาชกบรษท หมใหญ กลาวดรจฉานกถาตาง ๆ ดวยเสยงอนดงลน คอ พดถงพระเจา แผนดน พดถงโจร พดถงมหาอามาตย พดถงกองทพ พดถงภย พด ถงการรบ พดถงขาว พดถงนา พดถงผา พดถงทนอน พดถงดอกไม พด ถงของหอม พดถงญาต พดถงยานพาหนะ พดถงบาน พดถงนคม พด ถงเมอง พดถงชนบท พดถงสตร พดถงบรษ พดถงคนกลาหาญ พดถง ตรอก พดถงทานา พดถงคนทตายแลว พดถงความเปนตาง ๆ พดถง โลก พดถงทะเล พดถงความเจรญและความเสอมเพราะเหตน. โปฏฐปาท- ปรพาชก ไดเหน พระผมพระภาคเจา เสดจมาแตไกลจงไดหามบรษท ของตนวา เสยงเบา ๆ หนอย พวกทานอยาไดทาเสยงดงนก. พระสมณโคดม


กาลงเสดจมา ทานโปรยเสยงเบา กลาวชมเสยงเบา ถาไฉนทานทราบวา บรษทมเสยงเบา บางทกจะเสดจเขามา. เมอโปฏฐปาทปรพาชกกลาวอยางน แลว พวกปรพาชกเหลานนไดพากนนง. [๒๗๗] ครงนน พระผมพระภาคเจา ไดเสดจเขาไปหา โปฏฐปาทปรพาชก แลว เขาไดทลเชอเชญพระองควา เสดจมาเถด พระผ มพระภาคเจาผเจรญ พระผมพระภาคเจาเสดจมาดแลว นานจรงหนอ พระผม พระภาคเจาจงไดเสดจมาถงทน เชญประทบนงเถด พระเจาขา นอาสนะได แตงไวแลว. พระผมพระภาคเจาประทบนงบนอาสนะทเขาแตงไวแลว. ฝาย โปฏฐปาทปรพาชกถอเอาอาสนะตานงลงทางขางหนง. พระผมพระภาคเจาจง ตรสถามเขาวา โปฏฐปาทะ ในขณะทเราจะมาถงน พวกทานประชมสนทนา กนดวยเรองอะไรหนอ กแลกถาอะไรทพวกทานสนทนากนคางไวกอนแต เรามาถง. [๒๗๘] เมอพระองครบสงแลวอยางน โปฏฐปาทปรพาชกไดทลวา กถาทพวกขาพระองคนงสนทนากนในขณะทพระองคจะเสดจมาถงนงดเสยเถด กถานจะทรงสดบภายหลงกไดไมยาก พระเจาขา. วนกอน ๆ สมณพราหมณ เดยรถยตาง ๆ นงประชมกนในโกตหลศาลา ไดพากนเจรจาในอภสญญา- นโรธวา ทานผเจรญ อภสญญานโรธเปนไฉน ดงน. ในชมนมนน บาง พวกกลาวอยางนวา สญญาของคนไมมเหตไมมปจจย เกดเอง ดบเอง เกด ในสมยใด สตวกมสญญาในสมยนน ดงในสมยใด สตวกไมมสญญาใน สมยนน พวกหนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. เจาลทธอน กลาวกะเขาวา ทานผเจรญ ขอนจกเปนเชนนนกหามได เพราะวาสญญาเปน อตตาของคน กแลอตตานนมาสบางไปปราศบาง มาสในสมยใด สตวกม สญญาในสมยนน ไปปราศในสมยใด สตวกไมมสญญาในสมยนน พวก


หนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. เจาลทธอนกลาวกะเขาวา ทานผเจรญ กขอนจกเปนเชนนนหามได เพราะวาสมณพราหมณทมฤทธมาก มอานภาพมาก มอย ทานเหลานน สวม ใสบาง พรากออกบาง ซงสญญาของคนน สวมใสในสมยใด สตวกมสญญา ในสมยนน พรากออกในสมยใด สตวกไมมสญญาในสมยนน พวกหนง บญญตอภสญญานโรธ ดวยประการอยางน. เจาลทธอนกลาวกะเขาวา ทาน ผเจรญ กขอนจกเปนเชนนนหามได เพราะวาทวยเทพทมฤทธมาก ม อานภาพมาก มอย ทวยเทพเหลานน สวมใสบาง พรากออกบาง ซงสญญา ของคนน สวมใสในสมยใด สตวกมสญญาในสมยนน พรากออกในสมยใด สตวไมมสญญาในสมยนน พวกหนงบญญตอภสญญานโรธ ดวยประการ อยางน. สตของขาพระองคเกดปรารภพระผมพระภาคเจาวา นาเลอมใสจรง หนอ พระสคต ททรงฉลาดในธรรมเหลานเปนอยางด พระผมพระภาคเจา ทรงเปนผฉลาด ทรงรชาชองซงอภสญญานโรธ กอภสญญานโรธเปนไฉน พระเจาขา. [๒๗๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา โปฏฐปาทะ ในสมณพราหมณ เหลานน พวกทกลาววา สญญาของคน ไมมเหต ไมมปจจย เกดเองดบ เอง ความเหนของพวกนนผดแตตนทเดยว. เพราะเหตไร. เพราะวาสญญา ของคน มเหต มปจจย ทงเกด ทงดบ สญญาบางอยางเกดขนเพราะการ ศกษากม บางอยางดบไปกม กสกขาเปนอยางไร. โปฏฐปาทะ พระตถาคต อบตขนในโลกนเปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ฯลฯ พ. โปฏฐปาทะ ภกษถงพรอมดวยศลอยางนแล มทวารอนรกษาแลวในอนทรยทงหลาย ประกอบดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษ. เมอภกษนนละนวรณ ๕ เหลา นแลว ตามเหนในตน ปราโมทยยอมเกด เมอปราโมทยแลว ปตยอมเกด


กายของผมใจเปยมดวยปตยอมสงบ มกายสงบยอมเสวยสข จตของผมสข ยอมตงมน. เธอสงดแลวเทยวจากกามทงหลาย จากอกศลธรรมทงหลาย เขาถงปฐมฌาน มวตกวจาร ปตและสขอนเกดแตวเวกอย. สญญาเกยว ดวยกามมในกอนยอมดบไป สญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขอนเกด แตวเวกยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยด มปตและ สขอนเกดแตวเวกในสมยนน สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยาง ยอมดบ แมดวยประการฉะน แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอ ปฐมฌาน). [๒๘๐] อกขอหนง ภกษเขาถงทตยฌาน อนยงจตใหผองใสภาย ในตน ยงความเปนธรรมเอกผดขนแหงจตใหเกด (ยงสมาธจตใหเจรญขน) ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกและวจารสงบ มปตและสขอนเกดแตสมาธ อย. สญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขเกดแตวเวกอนมในกอนของเธอ ยอมดบ. สญญาในสจจะอนละเอยด มปตและสขอนเกดแตสมาธยอมมใน สมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยด มปตและสขอนเกดแต สมาธในสมยนน สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวย ประการฉะน แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอทตยฌาน). [๒๘๑] อกขอหนง ภกษเขาถงตตยฌาน เพราะคลายปตประกอบ ดวยอเบกขาอย มสตสมปชญญะและเสวยสขดวยนามกาย ทพระอรยเจาทง หลายสรรเสรญผไดฌานนนวา เปนผอเบกขา มสตอยเปนสข ดงนแลวแล อย. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยปตและสขเกดแตสมาธมในกอน ของเธอยอมดบ. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยสขอนเกดแตอเบกขา ยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยสขอน เกดแตอเบกขา ในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอม ดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอตตยฌาน)


[๒๘๒] อกขอหนง ภกษเขาถงจตตถฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขและเพราะละทกข เพราะดบโสมนสและโทมนสในกาลกอนเสย มความทแหงสตเปนธรรมชาตบรสทธ เพราะอเบกขาแลวแลอย. สญญาใน สจจะอนละเอยดประกอบดวยสขอนเกดแตอเบกขา มในกอนยอมดบ. สญญา ในสจจะอนละเอยดอนไมมทกข ไมมสข ยอมมในสมยนน. เธอเปนผม สญญาในสจจะอนละเอยด อนไมมทกข ไมมสข ในสมยนน. สญญาบาง อยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปน สกขาอยางหนง (คอจตตถฌาน). [๒๘๓] อกขอหนง ภกษเขาถงอากาสานญจายตนะวา อากาสไมม ทสดดงน เพราะความกาวลวงรปสญญาโดยประการทงปวง เพราะดบ ปฏฆสญญา เพราะไมทาไวในใจซงสญญาโดยประการตาง ๆ แลวแลอย. รปสญญามในกอนของเธอยอมดบไป สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบ ดวยอากาสานญจายตนะ ยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอน ละเอยดประกอบดวยอากาสานญจายตนะ ในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขา ยอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คออากาสานญจายตนะ). [๒๘๔] อกขอหนง ภกษเขาถงวญญาณญจายตนะวา วญญาณไม มทสดดงน เพราะกาวลวงอากาสานญจายตนะโดยประการทงปวงแลวแลอย. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากาสานญจายตนะ มในกอนของเธอ ยอมดบไป. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยวญญาณญจายตนะยอม มในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยวญญาณญ จายตนะในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวย ประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คอวญญาณญจายตนะ).


[๒๘๕] อกขอหนง ภกษเขาถงอากญจญญายตนะวา อะไร ๆ นอย หนงไมมดงน เพราะกาวลวงวญญาณญจายตนะโดยประการทงปวงแลวแล อย. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยวญญาณญจายตนะมในกอนของ เธอยอมดบไป. สญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากญจญญายตนะ ยอมมในสมยนน. เธอเปนผมสญญาในสจจะอนละเอยดประกอบดวยอากญ- จญญายตนะในสมยนน. สญญาบางอยางในสกขายอมเกด บางอยางยอมดบ ดวยประการฉะน. แมนกเปนสกขาอยางหนง (คออากญจญญายตนะ). [๒๘๖] โปฏฐปาทะ ภกษในพระศาสนาน มสกสญญา (มความ สาคญดวยสญญาในฌานของตน) คอออกจากปฐมฌานนนแลว มสญญาใน ทตยฌานโนน ออกจากทตยฌานนนแลว มสญญาในตตยฌานโนน โดย ลาดบไปถงยอดสญญา (อากญจญญายตนะ๑) เมอเธอตงอยในยอดสญญา ม ความคานงอยางนวา เมอเราจานงอย ไมดเลย เมอไมจานงอย ดกวา ถา แลวา เราพงจานง พงมงหวงอากญจญญายตนสญญานของเราพงดบ และ สญญาหยาบอยางอน (ภวงคสญญา) พงเกดขน มฉะนน เราไมควรจานง ไมควรมงหวง. จงไมจานงดวย ทงไมมงหวงดวย เมอไมจานง ไมมง หวงอย อากญจญญายตนสญญานนยอมดบดวย ทงสญญาหยาบอยางอนยอม ไมเกดขนดวย เธอยอมถงสญญานโรธ ฉนใด สญญานโรธสมาบตของภกษ ผมสมปชญญะโดยลาดบ ยอมมฉนนนแล. พ. ทานสาคญความขอนน เปนไฉน สญญานโรธสมาบตของภกษ ผมสมปชญญะโดยลาดบเชนน ทานเคยฟงมาแลวในกาลกอนแตกาลนบางหรอ. ๑. อากญจญญายตนะ ชอวา ยอดสญญา เพราะเปนองคทสดแหงสมาบตทมหนาทากจอน เปนโลกย พระโยคตงอยในอากญจญญายตนสมาบตแลว ยอมเขาถงแนวสญญานาสญญายตน สมาบตบาง นโรธสมาบตบาง. อรรกถาทฆนกายสลขนธวรรค หนา ๔๒๔.


ป. หามไดพระเจาขา ขาพระพทธเจารทวถงธรรมทพระผมพระภาค เจาทรงแสดงแลว ดวยอาการอยางนแล. พ. เพราะเหตทภกษมสกสญญา คอออกจากปฐมฌานนนแลว ม สญญาในทตยฌานโนน ออกจากทตยฌานนนแลว มสญญาในตตยฌานโนน โดยลาดบไปถงยอดสญญา เมอเธอตงอยในยอดสญญา มความคานงอยางนวา เมอเราจานงอย ไมดเลย เมอไมจานงอย ดกวา ถาแลวาเราพงจานง พงมง- หวง อากญจญญายตนสญญานของเราพงดบ และสญญายาบอยางอนพงเกด ขน มฉะนนเราไมควรจานง ไมควรมงหวง. จงไมจานงดวย. ทงไมมงหวง ดวย เมอไมจานงอย ไมมงหวงอย อากญจญญายตนสญญานน ยอมดบดวย ทงสญญาหยาบอยางอนยอมไมเกดขนดวย เธอยอมถงสญญานโรธ. สญญา- นโรธสมาบตของภกษผมสมปชญญะโดยลาดบ ยอมมอยางนแล. [๒๘๗] พ. ทานจงรบไวดวยดอยางนเถด. ป. พระผมพระภาคเจาทรงบญญตยอดสญญาอยางเดยวเทานน หรอ วาทรงบญญตยอดสญญาเปนอนมาก พระเจาขา. พ. เราบญญตยอดสญญาอยางเดยวกม มากกม. ป. พระผมพระภาคเจาทรงบญญตยอดสญญาอยางเดยวกมนนอยางไร ทวามากกมนนอยางไร พระเจาขา. พ. ภกษถงสญญานโรธฉนใด ๆ เราบญญตยอดสญญาฉนนน ๆ เรา บญญตยอดสญญาอยางเดยวกม มากกม อยางนแล. [๒๘๘] ป. พระเจาขา สญญาเกดกอน ญาณเกดทหลง หรอวา ทง สญญาทงญาณเกดไมกอนไมหลงกน. พ. สญญาแลเกดกอน ญาณเกดทหลง กเพราะสญญาเกดขน ญาณ


จงเกดขนได เขารอยนวา ญาณไดเกดขนแลวแกเราเพราะสญญานเปน ปจจย. ทานพงทราบความขอนน โดยปรยายเชนดงวา สญญาเกดกอน ญาณ เกดทหลง กเพราะสญญาเกดขน ญาณจงเกดขนได. [๒๘๙] ป. สญญาเปนตนของบรษ หรอวา สญญาอยางหนง ตน อยางหนง พระเจาขา. พ. ทานปรารถนาตนอยางไร. ป. ขาพระเจาปรารถนาตนทหยาบ คอมรป เปนทประชมแหงมหา- ภตรป ๔ มกวฬงการาหารเปนภกษา. พ. กตนของทานหยาบ คอมรป เปนทประชมมหาภตรป ๔ มกว- ฬงการาหารเปนภกษา จกมแลว. เมอเปนเชนนสญญาของทานจกเปนอยาง หนง ตนจกเปนอยางหนง. ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดง วา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง. ตนนนหยาบ คอ มรป เปนทประชมแหงมหาภตรป ๔ มกวฬงการาหารเปนภกษา ยอมตงอย เทยว เมอเปนเชนน สญญาของบรษน อยางหนงตางหากเกดขน อยางหนง ตางหากดบไป ทานพงทราบความขอนน โดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปน อยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง ดงน. [๒๙๐] ป. ขาพระเจาปรารถนาตนอนสาเรจดวยใจ คอมอวยวะ นอยใหญครบทกอยางมอนทรยไมเสอมทราม. พ. ตนของทานกสาเรจดวยใจ คอมอวยวะนอยใหญครบทกอยาง ม อนทรยไมเสอมทราม จกมแลว แมเมอเปนเชนนน สญญาของทานจกเปน อยางหนง และตนของทานกจกเปนอยางหนง ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยาง หนง. ตนสาเรจดวยใจ คอมอวยวะนอยใหญครบทกอยาง มอนทรยไม


เสอมทรามยอมตงอยเทยว เมอเปนเชนนน สญญาของบรษน อยางหนงตาง หากเกดขน อยางหนงตางหากดบไป. ทานพงทราบความขอนนโดยปรยาย เชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง ดงน. [๒๙๑] ป. ขาพระเจาปรารถนาตนทไมมรป คอทสาเรจดวยสญญา. พ. กตนของทานทไมมรป คอสาเรจดวยสญญา จกมแลว เมอเปน เชนนน สญญาของทานจกเปนอยางหนงตางหาก ตนของทานกจกเปนอยาง หนง ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยาง- หนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง. ตนทไมมรป คอทสาเรจดวยสญญาน ยอมตงอยเทยว เมอเปนเชนนน สญญาของบรษน อยางหนงตางหากเกดขน อยางหนงตางหากดบไป ทานพงทราบความขอนน แมโดยปรยายเชนดงวา สญญาจกเปนอยางหนงตางหาก ตนกจกเปนอยางหนง ดงน. [๒๙๒] ป. กขาพระเจาอาจทราบไดหรอไมวา สญญาเปนตนของ บรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง. พ. ขอวาสญญาเปนตนของบรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยาง หนง ดงนนน อนทานผมทฏฐเปนอยางอน มขนตเปนอยางอน มความชอบ ใจเปนอยางอน มความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธอน รไดยากนก. ป. ถาขอทวานน ขาพระเจาผมทฏฐเปนอยางอน มขนตเปนอยาง อน มความขอบใจเปนอยางอน มความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธ- อน รไดยากนกไซร กคาทวา โลกเทยงนแลจรง คาอนเปลา ดงนหรออยางไร พระเจาขา. พ. คาทวา โลกเทยงนแลจรง คาอนเปลาดงน เราไมไดพยากรณ.


ป. กโลกไมเทยงนแลจรง คาอนเปลาดงนหรอ พระเจาขา. พ. แมขอนนเรากไมไดพยากรณ. ป. กโลกมทสด ฯลฯ โลกไมมทสด. ชพกอนนน สรระกอนนน. ชพเปนอน สรระกเปนอน. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยอมม. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยอมไมม. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยงมบาง ไมมบาง. ตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช นแลจรง คาอนเปลา ดงนหรอ พระเจาขา. พ. แมขอนน ๆ เรากไมไดพยากรณ. ป. กเพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงไมทรงพยากรณ พระเจาขา. พ. เพราะขอนน ๆ ไมประกอบดวยอรรถ ไมประกอบดวยธรรม ไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรย ไมเปนไปเพอความเบอหนาย ไมเปนไป เพอความปลอยวาง ไมเปนไปเพอความดบ ไมเปนไปเพอความสงบ ไม เปนไปเพอความรยง ไมเปนไปเพอความตรสร ไมเปนไปเพอนพพาน ฉะนน เราจงไมพยากรณ. [๒๙๓] ป. กอะไร พระผมพระภาคเจาทรงพยากรณละ พระเจาขา. พ. ทกข เหตเกดทกข ความดบทกข ขอปฏบตใหถงความดบทกข นแล เราพยากรณ. ป. กเพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงทรงพยากรณอยางนน พระเจาขา. พ. เพราะขอนน ๆ ประกอบดวยอรรถ ประกอบดวยธรรม เปน เบองตนแหงพรหมจรรย เปนไปเพอความเบอหนาย เปนไปเพอความปลอย วาง เปนไปเพอความดบ เปนไปเพอความสงบ เปนไปเพอความรยง เปนไปเพอความตรสร เปนไปเพอนพพาน ฉะนน เราจงพยากรณ.


ป. ขอนเปนอยางนน พระผมพระภาคเจา ขอนเปนอยางนน พระสคต ในบดน ขอพระผมพระภาคเจาทรงทราบกาลทสมควรเถด พระเจาขา ดงน. ลาดบนนพระผมพระภาคเจาเสดจลกจากอาสนะแลวหลกไป. [๒๙๔] ฝายพวกปรพาชกเหลานน เมอพระผมพระภาคเจาเสดจหลก ไปแลวไมนาน ไดทาการเสยดแทงโปฏฐปาทปรพาชก ดวยปฏกคอถอยคา เสยดแทงโดยรอบวา กทานโปฏฐปาทะน อนโมทนาตามคาทพระสมณโคดม กลาวอยางนวา ขอนเปนอยางนน พระผมพระภาคเจา ขอนเปนอยางนน พระสคต ดงน. กแตวาพวกเรามไดเขาใจธรรมทพระสมณโคดมทรงแสดง แลวโดยสวนเดยว แตอยางใดอยางหนง ทวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยง ฯลฯ ตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช ดงน. [๒๙๕] เมอปรพาชกเหลานนกลาวแลวอยางน โปฏฐปาทปรพาชก ไดบอกกบเขาวา พอคณ แมฉนกมไดเขาใจธรรมทพระสมณโคดมแสดง แลวโดยสวนเดยว แตอยางใดอยางหนงวา โลกเทยงหรอ ฯลฯ ตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช กแตวา พระสมณโคดมทรง บญญตปฏปทาทจรง ทแท ทแนนอน ทมปกตตงอยในธรรม ทถกตอง ตามทานองคลองธรรม ไฉนบรษผเปนบณฑตเชนดงเรา จกไมอนโมทนา สภาษตของพระสมณโคดม โดยความเปนสภาษตเลา. [๒๙๖] ตอมาลวงไปได ๒-๓ วน จตตผเปนบตรแหงควาญชาง และ โปฏฐปาทปรพาชก พากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ครนแลวจตตผเปน บตรแหงควาญชาง ถวายอภวาทพระผมพระภาคเจา นง ณ ทสวนขางหนง. ฝายโปฏฐปาทปรพาชก กลาวถอยคาปราศรยกบพระผมพระภาคเจา พอเปนท ตงแหงความปลาบปลมเปนทตงแหงความระลก แลวนง ณ ทสวนขางหนง


แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ในคราวนน เมอพระองคเสดจหลก ไปไมนาน พวกปรพาชกไดพากนรมตอวาขาพระองคดวยถอยคาตดพอตาง ๆ วา อยางนทเดยวทานโปฏฐปาทะ พระสมณโคดมตรสคาใด ทานพลอยอ- นโมทนาคานนทกคาวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอนนตองเปนเชนน ขาแตพระสคต ขอนนตองเปนเชนน ฝายพวกเรามไดเขาใจธรรมทพระสมณ- โคดมทรงแสดงแลวโดยสวนเดยว แตสกนอยหนงวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยง โลกมทสดหรอโลกไมมทสด ชพอนนน สรระกอนนน หรอชพอยางหนง สรระอยางหนง ตถาคตเบองหนาแตตายไปมอย หรอตถาคตเบองหนาแต ตายไปไมมอย ตถาคตเบองหนาแตตายไป มอยกม ไมมอยกม หรอ ตถาคตเบองหนาแตตายไปมอยกมใช ไมมอยกมใช เมอพวกปรพาชกกลาว อยางนแลว ขาพระองคไดบอกปรพาชกเหลานนวาทานทงหลาย แมขาพเจา เองกมไดเขาใจธรรมทพระสมณโคดมทรงแสดงแลว โดยสวนเดยว แตสกนอย หนงวาโลกเทยงหรอโลกไมเทยง โลกมทสดหรอโลกไมมทสด ชพอนนน สรระกอนนน หรอชพอยางหนง สรระอยางหนง ตถาคตเบองหนาแตตายไป มอยกม หรอตถาคตเบองหนาแตตายไปไมมอย ตถาคตเบองหนาแตตายไป มอยกม ไมมอยกม หรอตถาคตเบองหนาแตตายไป มอยกมใช ไมมอย กมใช. แตวาพระสมณโคดมบญญตปฏปทาทจรงแทแนนอนเปนธรรมฐต ธรรมนยาม กเมอพระสมณโคดมบญญตปฏปทาทจรงแทแนนอน เปนธรรม ฐต ธรรมนยาม ไฉนเลาวญชนเชนเราไมพงอนโมทนา สภาษตของพระ- สมณโคดมโดยเปนสภาษต. [๒๙๗] พ. โปฏฐปาทะ ปรพาชกเหลานทงหมดเปนคนบอด หา จกษมได ในชมชนนน ทานคนเดยวเปนคนมจกษ. เพราะเราแสดงแลว


บญญตแลว ซงธรรมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยวบาง ซงธรรมท ไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยวบาง. กธรรมทไมเปนไปเพอความ สนทกขโดยสวนเดยว ทเราแสดงแลว บญญตแลว เปนไฉน. คอ โลกเทยง โลกไมเทยง โลกมทสด โลกไมมทสด ชพกอนนน สรระกอนนน ชพเปนอน สรระกเปนอน ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยอมม ตถาคต เบองหนา แตตายแลว ยอมไมม ตถาคต เบองหนาแตตายแลว ยงมบาง ไมมบาง ตถาคต เบองหนาแตตายแลว มกไมใช ไมมกไมใช ดงนแลว เปนธรรม ทไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว เราแสดงแลว บญญตแลว. เพราะเหตไร เราจงแสดงบญญตวา เปนธรรมทไมเปนไปเพอความสนทกข โดยสวนเดยว. เพราะธรรมเหลาน ไมประกอบดวยอรรถ ไมประกอบดวย ธรรม ไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรย ไมเปนไปเพอความเบอหนาย ไม เปนไปเพอความปลอยวาง ไมเปนไปเพอความดบ ไมเปนไปเพอความสงบ ไมเปนไปเพอความรยง ไมเปนไปเพอความตรสร ไมเปนไปเพอนพพาน เพราะฉะนน เราจงไดแสดงบญญตวา ไมเปนไปเพอความสนทกขโดยสวน เดยว. [๒๙๘] กธรรมทเปนไปเพอความสนทกขโดยสวนเดยว เราแสดงแลว บญญตแลว เปนไฉน. คอ นทกข นเหตเกดทกข นความดบทกข นปฏปทาใหถงความดบทกข ดงนแล เปนธรรมทเปนไปเพอความสนทกข โดยสวนเดยว เราแสดงแลว บญญตแลว กเพราะเหตไร เราจงแสดงแลว บญญตแลววา เปนธรรมทเปนไปเพอความสนทกข โดยสวนเดยว. เพราะ ธรรมเหลานประกอบดวยอรรถ ประกอบดวยธรรม เปนเบองตนแหง พรหมจรรย เปนไปเพอความเบอหนาย เปนไปเพอความปลอยวาง เปนไป เพอความดบ เปนไปเพอความสงบ เปนไปเพอความรยง เปนไปเพอความ


ตรสร เปนไปเพอนพพาน เพราะฉะนน เราจงไดแสดงบญญตวา เปนไป เพอความสนทกขโดยสวนเดยว. [๒๙๙] โปฏฐปาทะ สมณพราหมณพวกนน มวาทะอยางน มทฏฐ อยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได เราเขาไป หาสมณพราหมณพวกนน กลาวอยางนวา ไดยนวาทานมวาทะอยางน มทฏฐ อยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได ดงน จรงหรอ. ถาวาพวกเขาทถกเราถามอยางนแลว ปฏญญารบคาไซร เรากจะ กลาวกะพวกเขาอยางนวา เออ ททานรเหนโลก มสขโดยสวนเดยวอยหรอ. เขาถกถามดงน กจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรสก ตนเปนสขโดยสวนเดยว ชววนหนงคนหนง หรอครงคนครงวน เขากจะ ตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรวา นมรรคา นปฏปทา เพอทาใหแจงซงโลก ทมสขโดยสวนเดยวหรอ. เขากจะตอบวา หามได. เรากจะกลาวกะเขาวา ทานจงฟงเสยงของเหลาเทวดา ผเขาถงโลกทมสขโดย สวนเดยว ผกลาวอยวา จงปฏบตดเถด จงปฏบตตรงเถด ทานผนรทกข เพอทาใหแจงซงโลก ทมสขโดยสวนเดยว เพราะวา แมพวกเราปฏบตอยาง นแลว จงเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว. เขากจะตอบวา หามได. พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน ภกษตของสมณพราหมณพวกนนจะถงความไมนาอศจรรย (ไรผล) มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณ พวกนน กยอมถงความไมนาอศจรรย (ไรผล). [๓๐๐] พ. โปฏฐปาทะ เชนเดยวกบบรษ พงกลาวอยางนวา ขาพเจา ปรารถนารกใครซงนางงามประจาชนบทน ชนทงหลายจะพงกลาวกะเขาวา แนะพอหนม นางงามประจาชนบทททานปรารถนารกใครนน ทานรหรอวา


เปนนางกษตรย หรอนางพราหมณ เปนนางแพศย หรอนางศทร เมอเขา ถกถามดงน กจะตอบวา ไมร. ชนทงหลายกจะพงกลาวกะเขาวา แนะพอ หนม นางงามประจาชนบทททานปรารถนารกใครนน ทานรหรอวา มชอ อยางน มโคตรอยางน สงหรอตา หรอพอสนทด ดาหรอขาว หรอส แมลงทบ อยในบาน ในนคม หรอในเมองโนน. เขากจะตอบวาไมรชน ทงหลายกจะกลาวกะเขาวา แนะพอหนม ทานปรารถนารกใครนางงามทยง ไมร ไมเหนกน ดงนนหรอ. เขากจะพงกลาววา อยางนน. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คาพดของบรษนน จะ ถงความไมนาอศจรรย (ไรผล) มใชหรอ. ป. แนนอนทเดยว พระเจาขา คาพดของบรษนน จะถงความไม นาอศจรรย. พ. โปฏฐปาทะ กฉนนนเหมอนกน สมณพราหมณทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได เรา เขาไปหาสมณพราหมณพวกนน กลาวอยางนวา ไดยนวาทานมวาทะอยางน ม ทฏฐอยางนวา ตนเบองหนาแตตายไป มสขโดยสวนเดยว หาโรคมได ดงน จรงหรอ ถาพวกเขาทถกเราถามแลวปฏญญารบไซร เรากจะกลาวกะพวกเขา วา เออ กทานรเหนโลก มสขโดยสวนเดยวอยหรอ. เขากจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทานรสกตนเปนสขโดยสวนเดยว ชววนหนงคนหนง หรอครงคน ครงวน. เขากจะตอบวา หามได. เราจะกลาวกะเขาวา เออ กทาน รวา นมรรคา นปฏปทา เพอทาใหแจงซงโลกมสขโดยสวนเดยวหรอ. เขากจะ ตอบวา หามได. เรากจะกลาวกะเขาวา ทานจะฟงเสยงของเหลาเทวดา ผเขา ถงโลกทมสขโดยสวนเดยว ผกลาวอยวา จงปฏบตด จงปฏบตตรงเถดทานผ นรทกข เพอทาใหแจงซงโลกทมสขโดยสวนเดยว เพราะวา แมพวกเราปฏบต อยางนแลว จงเขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว. เขากจะตอบวา หามได.


พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณพวกนน จะถงความไมนาอศจรรย (ไรผล ) มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณ พวกนน กยอมถงความไมนาอศจรรย (ไรผล) [๓๐๑] พ. โปฏฐปาทะ เชนเดยวกบบรษ พงทาบนไดทหนทางใหญ ๔ แพรง เพอขนสปราสาท ชนทงหลายจะพงถามเขาวา แนะพอคณ ปราสาท ททานทาบนไดเพอจะขน ทานรจกหรอวา ปราสาทนนอยทางทศตะวนออก หรอทศใต ทศตะวนตก หรอทศเหนอ และสงหรอตา หรอพอปานกลาง. เขากจะตอบวา ยงไมร ชนทงหลาย กจะกลาวกะเขาวา แนะพอคณ ปราสาทท ทานไมรไมเหน ทานจะทาบนไดเพอขนไดหรอ. เมอถกถามอยางน เขากพง . กลาวรบคา. พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คาพดของบรษนน จะถงความไมนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน คาพดของบรษนนถงความ เปนของไมนาอศจรรย. พ. โปฏฐปาทะ กฉนนนเหมอนกน สมณพราหมณทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา เบองหนาแตตายไป อตตามสขโดยสวนเดยว หาโรคมได ม อย เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนนแลว กลาวอยางนวา ไดยนวาทานม วาทะอยางน มทฏฐอยางนวา เบองหนาแตตายไป อตตามสขโดยสวนเดยว หาโรคมได มอยจรงหรอ. ถาสมณพราหมณพวกนนถกเราถามอยางนแลว ปฏญญาวาจรง เราจะกลาวกะเขาวา เออกทานยงรเหนวา โลกมสขโดยสวน เดยวบางหรอ. เมอเขาถกถามอยางนแลว เขาจะตอบวา หามได เราจะกลาว กะเขาวา เออกทานรวาอตตามสขโดยสวนเดยว ชววนหนงคนหนง หรอกงวน กงคน เมอเขาถกถามอยางนแลว เขาจะตอบวา หามได เราจะกลาวกะเขาวา เออกทานยงรวา นมรรคา นขอปฏบต เพอทาใหแจงซงโลกมความสขโดย


สวนเดยวบางหรอ. เมอเขาถกถามอยางนแลว เขาจะตอบวา หามได เราจะ กลาวกะเขาวา เออกทานยงไดยนเสยงพวกเทวดาผเขาถงโลกมสขโดยสวน เดยว ผกาลงพดกนวา ทานผนรทกข ทานปฏบตด ปฏบตตรงแลว เพอ ทาใหแจงซงโลกทมสขโดยสวนเดยว เพราะวา แมพวกเราปฏบตอยางนจง เขาถงโลกทมสขโดยสวนเดยว. เขากจะปฏเสธ. พ. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณเหลานน กจะถงความไมนาอศจรรยมใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตของสมณพราหมณ เหลานน กจะถงความเปนของไมนาอศจรรย. [๓๐๒] พ. โปฏฐปาทะ การไดอตตภาพ ๓ น คอทหยาบ ทสาเรจ ดวยใจ ทหารปมได. กการไดอตตภาพทหยาบเปนไฉน. กายทมรปเปนท ประชมแหงมหาภต ๔ มคาขาวเปนภกษา นคอการไดอตตภาพทหยาบ. การ ไดอตตภาพทสาเรจดวยใจเปนไฉน. กายทมรปสาเรจดวยใจ มอวยวะนอย ใหญครบทกอยาง มอนทรยไมเสอมทราม นคอการไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ. การไดอตตภาพอนหารปมไดเปนไฉน. กายอนหารปมไดสาเรจดวยสญญา น คอ การไดอตตภาพอนหารปมได. [๓๐๓] พ. โปฏฐปาทะ เราจะแสดงธรรมเพอการละความไดอตตภาพ ทหยาบวา พวกทานปฏบตอยางไร จกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรม* จก เจรญยง และทานทงหลายจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะตวในปจจบนแลวแลอย. พ. โปฏฐปาทะ กทานจะพงมความเหนอยางนวา สงกเลสธรรมจกเปน อนละได โวทานธรรมจกเจรญยง จกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหง ปญญา ดวยความรยงเฉพาะตวในปจจบนแลวแลอย แตเปนการอยลาบาก. ๑. ธรรมอนผองแผว


พ. โปฏฐปาทะ กทานไมควรเหนอยางนน แทจรง สงกเลสธรรม จกเปนอนละได โวทานธรรมจกเจรญยง และจกทาใหแจงซงความบรบรณ ไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะตวในปจจบน แลวแลอย ปราโมทย ปต ปสสทธ และสตสมปชญญะ จกเกดม มการอยอยางสบาย. [๓๐๔] พ. โปฏฐปาทะ เราจะแสดงธรรม เพอการละความได อตตภาพ แมทสาเรจดวยใจวา พวกทานปฏบตอยางไร จงจกละสงกเลส ธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยงขน พวกทานจกทาความบรบรณและความ ไพบลยแหงปญญาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนโปฏฐปาทะ บางคราวทานจะพงมความเหนอยางนวา สงกเลส ธรรมเราจะละได โวทานธรรมจกเจรญยงขน ผมความเพยรจกทาใหแจงซง ความบรบรณและความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองใน ปจจบน เขาถงอย แตความอยไมสบาย. ดกอนโปฏฐปาทะ แตเรองนทานไมพงเหนอยางนน ทแทสงกเลสธรรม พวกทานจกละได โวทานธรรมจกเจรญยงขน ผมความเพยรจกทาใหแจงซง ความบรบรณ และความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองใน ปจจบน เขาถงอยได ความปราโมทย ปต ปสสทธ สตสมปชญญะ จกเกดม เปนการอยอยางสบาย. [๓๐๕] พ. โปฏฐปาทะ เราจะแสดงธรรม เพอการละความไดอตตภาพ แมทไมมรปวา พวกทานปฏบตอยางไร จงจกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรม จกเจรญยงขน พวกทานจกทาความบรบรณและความไพบลยแหงปญญาให แจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองในปจจบน เขาถงอย. ดกอนโปฏฐปาทะ บางคราวทานจะพงมความเหนอยางนวา สงกเลส ธรรมเราจกละได โวทานธรรมจกเจรญขน ผมความเพยรจกทาใหแจงซง


ความบรบรณและความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวยตนเองใน ปจจบน เขาถงอย แตความอยไมสบาย. ดกอนโปฏฐปาทะ แตเรองน ทานไมพงเหนอยางนน ทแทสงกเลส ธรรม พวกทานจกละได โวทานธรรมจกเจรญยงขน ผมความเพยรจะทาให แจงซงความบรบรณ และความไพบลยแหงปญญา ดวยปญญาอนยงดวย ตนเองในปจจบน เขาถงอย ไดความปราโมทย ปต ปสสทธ สตสมปชญญะ เปนการอยอยางสบาย. [๓๐๖] โปฏฐปาทะ ถาเจาลทธพวกอน จะพงถามพวกเราวา แนะ ทาน การไดอตตภาพทหยาบ ซงทานแสดงธรรม เพอใหละเสยวาพวกทาน ปฏบตอยางไร จกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยง และทานทง หลายจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะ ตว ในปจจบนแลวแลอย เปนไฉน. พวกเราถกถามแลวอยางน พงพยากรณ แกเขาวา การไดอตตภาพอนหยาบทเราแสดงธรรมเพอละเสยวา พวกทาน ปฏบตอยางไรจกละสงกเลสธรรมได โวทานธรรมจกเจรญยง และทานทง หลายจกทาใหแจงซงความบรบรณไพบลยแหงปญญา ดวยความรยงเฉพาะ ตว ในปจจบนแลวแลอย อนนแล. [๓๐๗] โปฏฐปาทะ ถาเจาลทธพวกอน จะพงถามพวกเราวา แนะ ทาน กการไดอตตภาพทสาเรจดวยใจฯลฯ การไดอตตภาพทหารปมไดซงทาน แสดงธรรมเพอใหละเสยวา พวกทานปฏบตอยางไร ฯลฯ แลวแลอย ดงน เปนไฉน. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตกถงความนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา เมอเปนเชนนน ภาษตกถงความนาอศจรรย. [๓๐๘] พ. โปฏฐปาทะ เชนเดยวกบบรษพงทาบนได เพอขนส


ปราสาท. ทใตปราสาทนน ชนทงหลายจะพงกลาวกะเขาวา แนะพอคณ ปราสาทททานทาบนไดเพอจะขน ทานรหรอวา อยทศตะวนออกหรอทศใต ทศตะวนตกหรอทศเหนอ สงหรอตา หรอพอปานกลาง. ถาบรษนนจะพง ตอบอยางนวา ปราสาททเราทาบนไดเพอจะขนอยทใตปราสาทนน นแล. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คาพด ของบรษนนกถงความนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา คาพดของบรษนน กถงความนาอศจรรย. พ. โปฏฐปาทะ กฉนนนเหมอนกน ถาเจาลทธอน พงถามพวกเรา วา การไดอตตภาพทหยาบ....ทสาเรจดวยใจ....ทหารปมได.... ซงทานแสดง ธรรมเพอใหละเสยวา พวกทานปฏบตอยางไร ฯลฯ แลวแลอย ดงน. โปฏฐปาทะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษตจะถงความนาอศจรรย มใชหรอ. ป. แนนอน พระเจาขา. [๓๐๙] เมอพระผมพระภาคเจา ตรสอยางนแลว จตตบตรควาญชาง ไดทลวา พระเจาขา สมยใด ไดอตตภาพอนหยาบ สมยนน การได อตตภาพทสาเรจดวยใจเปนโมฆะ การไดอตตภาพทไมมรป กเปนโมฆะ ในสมยนน พงมแตการไดอตตภาพอนหยาบ เปนสจจะ กระนนหรอ ? และสมยใด ไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ สมยนน การไดอตตภาพอนหยาบ เปนโมฆะ การไดอตตภาพอนไมมรป กเปนโมฆะ ในสมยนน การได อตตภาพทสาเรจดวยใจ เปนสจจะ กระนนหรอ ? และสมยใด ไดอตตภาพ อนไมรป สมยนน การไดอตตภาพอนหยาบเปนโมฆะ การไดอตตภาพ


ทสาเรจดวยใจ กเปนโมฆะ ในสมยนน การไดอตตภาพอนไมมรป เปน สจจะ กระนนหรอ ? พ. สมยใด ไดอตตภาพทหยาบ สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรป ในสมยนนถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนหยาบอยางเดยว. สมยใด ได อตตภาพทสาเรจดวยใจ สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรป ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทสาเรจดวยใจอยางเดยว. สมยใด ไดอตตภาพอนไมมรป สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบ ทงมไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอน ไมมรปอยางเดยว. [๓๑๐] พ. จตต ถาเขาจะพงถามทานอยางนวา ทานไดมแลวในอดต มใชวา ไมไดมแลว ทานจกมในอนาคต มใชวาจกไมม ทานมอยในบดน มใชวาไมม กระนนหรอ. ทานถกถามอยางน จะพงพยากรณอยางไร. จ. ถาขาพระองคถกถามอยางนน พงพยากรณวา ขาพเจา ไดมแลว ในอดต มใชวาไมไดมแลว ขาพเจา จกมในอนาคต มใชวาจกไมม ขาพเจา มอยในบดน มใชวาไมม เมอถกถามอยางนจะพงพยากรณอยางน พระเจาขา. [๓๑๑] พ. จตต ถาเขาจะพงถามทานอยางนวา การไดอตตภาพใด ทเปนอดตไดมแลวแกทาน การไดอตตภาพนนแล ไดเปนสจจะ การได อตตภาพทเปนอนาคต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การไดอตตภาพทเปน อนาคตใด จกมแกทาน การไดอตตภาพนนแล จกเปนสจจะ การได อตตภาพทเปนอดต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การไดอตตภาพเปนปจจบน


ใด มอยแกทาน การไดอตตภาพนนแล เปนสจจะ การไดอตตภาพทเปน อดต ทเปนอนาคต เปนโมฆะ กระนนหรอ. ทานถกถามอยางน จะพง พยากรณอยางไร. จ. ถาขาพระองคถกถามอยางนน พงพยากรณวา การไดอตตภาพ ทเปนอดตใดไดมแลวแกขาพเจา ในสมยนน การไดอตตภาพนนแล ไดเปน สจจะ การไดอตตภาพทเปนอนาคต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การได อตตภาพทเปนอนาคตใด จกมแกขาพเจา สมยนน การไดอตตภาพนนแล จกเปนสจจะ การไดอตตภาพทเปนอดต ทเปนปจจบน เปนโมฆะ การได อตตภาพทเปนปจจบนใด มอยแกขาพเจานน การไดอตตภาพนนแล เปน สจจะ การไดอตตภาพทเปนอดต ทเปนอนาคต เปนโมฆะ เมอถกถาม อยางน จะพงพยากรณอยางนแล พระเจาขา. [๓๑๒] พ. จตต สมยใด ไดอตตภาพทหยาบ สมยนน มไดถงซง อนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพ อนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรป ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพ อนหยาบอยางเดยว สมยใด ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ สมยนน มได ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอน ไมมรป ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจอยางเดยว สมยใด ไดอตตภาพอนไมมรป สมยนน มไดถงซงอนนบวา ไดอตตภาพ ทหยาบ ทงไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนสาเรจดวยใจ ในสมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมมรปอยางเดยว. เชนเดยวกบนมสดมจาก แมโค นมสมมจากนมสด เนยขนมจากนมสม เนยใสมจากเนยขน ฟอง- เนยใสมจากเนยใส สมยใด ยงเปนนมสดอย สมยนน กไมถงซงอนนบวา


เปนนมสม เปนเนยขน เปนเนยใส เปนฟองเนยใส สมยนน ถงซงอน นบวา เปนนมสดอยางเดยว. สมยใด เปนนมสม. เปนเนยขน. เปนเนยใส. เปนฟองเนยใส สมยนน กไมถงซงอนนบวา เปนนมสด....นมสม....เนยใส .....ฟองเนยใสอยางเดยว. จตต ฉนนนเหมอนกน สมยใด การไดอตตภาพอนหยาบยอมม สมยนน ไมถงซงอนนบวา ไดอตตภาพอนไมสาเรจดวยใจ..... อนหารป มได.... สมยนน ถงซงอนนบวา ไดอตตภาพทหยาบอยางเดยว. จตต เหลานแล เปนโลกสมญญา (ชอตามโลก) โลกนรตต (ภาษาชาวโลก) โลกโวหาร (โวหารของชาวโลก) โลกบญญต ทตถาคตกลาวมไดเกยวของ (เปนแตยมมาพด ถาวาทางปรมตถ ไมมเกยว). [๓๑๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โปฏฐปาทปรพาชก ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ไพเราะจรง พระเจาขา ไพเราะจรง พระ- เจาขา บคคลจะพงหงายของทควาขนกด จะพงเปดของทมวตถอนปดอยกด จะพงบอกทางแกบคคลผหลงทางแลวกด จะพงสองประทปในทมด ดวย หวงวาชนทงปวงผมจกษไดเหนรปทงหลายดงนกด มอปมาฉนใด พระผม พระภาคเจา ทรงภาษตธรรมกมอปไมยฉนนน. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ- องคขอถงพระผมพระภาคเจา ทงพระธรรมและพระสงฆ วาเปนสรณะ ขอ พระองคจงทรงจาขาพระองควา เปนอบาสก ผถงสรณคมนตลอดชพ ตงแตวนนเปนตนไป. ฝายจตต ผบตรนายควาญชาง ไดทลวา ไพเราะจรง พระเจาขา ฯลฯ ขาพเจาพงไดบรรพชาอปสมบทในสานกพระผมพระภาคเจาเถด ดงน. จตต บตรนายควาญชาง ไดบรรพชาอปสมบทในสานกของพระผมพระภาคเจา


แลวแล. ทานจตต บตรนายควาญชาง ไดอปสมบทแลวไมนาน หลกออก ไปแตผเดยว ไมประมาท มเพยร มตนสงไปแลว ไมชานกทาใหแจงซง ทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทผบวช ไมมเรอน จากเรอนโดยชอบ ตองการ ดวยความรยงเฉพาะตว ในปจจบนแลวอย รประจกษชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยไดอยจบแลว กจทควรทาไดทาเสรจแลว กจอน เพอความเปนอยางน มไดมอก ดงน. ทานจตต บตรนายควาญชาง ไดเปนพระอรหนตองค ๑ ดงนแล.. จบโปฏฐปาทสตรท ๙


อรรถกถาโปฏฐปาทสตร เอวมเม สต ฯเปฯ สาวตถตยต โปฏปาทสตต ในโปฏฐปาทสตรนน มคาพรรณนาตามลาดบบทดงตอไปน. บทวา สาวตถย วหรต เชตวเน อนาถปณฑกสส อาราเม ความวา ประทบอย ณ พระเชตวนอารามททานอนาถบณฑกเศรษฐ. ใหสรางในสวนของกมารพระ- นามวา เชต ใกลกรงสาวตถ. บทวา โปฏปาโท ปรพพาชโก ความวา ฉนนปรพาชก ชอ โปฏฐปาทะ. ไดยนวาในกาลเปนคฤหสกเขาเปนพราหมณมหาศาล เหนโทษ ในกามทงหลายแลว ละกองโภคทรพยจานวนสสบโกฏ บวชเปนคณาจารย ของเดยรถยทงหลาย. พราหมณและบรรพชตทงหลายยอมโตตอบลทธในสถานทนน เพราะ ฉะนน สถานทนนจงชอวา สมยปปวาทก สถานทสาหรบโตตอบลทธ นยวา พราหมณทงหลายมจงกพราหมณตารกขพราหมณ และโปกขรสาตพราหมณ เปนตน และบรรพชตทงหลายมนคณฐปรพาชก และ อเจลกปรพาชกเปน ตน ประชมกนในสถานทนนแลว โตตอบ กลาวแสดงลทธของตนๆ ในสถาน ทนน เพราะฉะนน อารามนน จงเรยกวา สมยปปวาทโก. อารามนนเทยว ชอวา แถวปาไมมะพลบ เพราะเปนอารามทแนวตนมะพลบคอแถวตน มะพลบลอมรอบ. กเพราะในอารามนนในชนแรก มศาลาเพยงหลงเดยวเทา นน ภายหลงชนทงหลายอาศยปรพาชกผมบญมากสรางศาลาหลายหลง เพราะ ฉะนนอารามนน จงเรยกวา เอกสาลโก ดวยอานาจแหงชอทไดมา เพราะ อาศยศาลาหลงเดยวนนเอง. กอารามนนสมบรณดวยดอกและผล เปนสวน


พระนางมลลกา ราชเทวของพระเจาปเสนทโกศลสรางถวาย จงถงอนนบ วา มลลกายาราม. ในสถานทสาหรบโตตอบลทธ แถวปาไมมะพลบ มศาลา ทพกหลงเดยว เปนอารามของพระนางมลลกานน. บทวา ปฏวสต ความวา พกอยเพราะเปนสถานทอยผาสก. ตอมาวนหนง ในปจจสสมยใกลรง พระผมพระภาคเจาทรงแผ พระสพพญตญาณ ทรงพจารณาดโลก ทรงเหนปรพาชกเขามาภายในขาย คอพระญาณ ทรงใครครวญวา โปฏฐปาทะน ยอมปรากฏในขายคอญาณของ เรา จกมอะไรหนอ ดงน ทรงเหนวา ในวนน เราจกไปในอารามนน ลาดบนน โปฏฐปาทะจกถามเราถงนโรธ และการออกจากนโรธ เราจกเทยบดวยญาณ ของพระพทธเจาทงปวงแสดงทงสองอยางนน แกโปฏฐปาทะนน ครนลวงไป ๒-๓ วน เขาจกพาจตตะผเปนบตรควาญชางมาสสานกของเรา เราจกแสดง ธรรมแกเขาทงสองคนนน ในทสดเทศนา โปฏฐปาทะจกถงเราเปนสรณะ จต- ตะบตรควาญชาง บวชในสานกของเราแลว จกบรรลพระอรหต ดงน. แตนน พระผมพระภาคเจากทรงกระทาการปฏบตพระสรระแตเชาตร ทรงครอง อนตรวาสกสองชนซงยอมดแลว ทรงคาดพระประคดเชนกบสายฟา ทรงสพก ผาบงสกลสเมฆดจประหนงมหาเมฆลอมรอบเขายคนธรอยฉะนน ทรงคลอง บาตรสลาอนมคามากทพระองสะขางซายทรงพระดารวา เราจกเขาไปในกรง สาวตถ เพอบณฑบาต เสดจลลาศออกจากพระวหารเหมอนราชสหออก จากเชงเขาหมพานตฉะนน. ทานหมายถงอรรถนจงกลาววา อถโข ภควา เปนตน บทวา เอตทโหส ความวา พระผมพระภาคเจาเสดจไปใกลประต พระนครแลว ทรงมองดพระอาทตยดวยอานาจความพอพระฤทยของพระองค


ทรงเหนวา เวลายงเชานก จงมพระดารนน. บทวา ยนนนาห ความวา เปน นบาตเหมอนแสดงความสงสย. กพระพทธเจาทงหลายไมมความสงสย. แต นนเปนสวนเบองตนของพระปรวตกอยางนวา เราจกทากจน จกไมทากจน เราจกแสดงธรรมแกคนน จกไมแสดงธรรมแกคนน ยอมไดแกพระพทธเจา ทงหลาย. ดวยเหตนน จงตรสวา ยนนนาห ความวา กถาเรา. บทวา อนนาทนยา ความวา อนดงลน. กเสยงนนซงบนลออยางน ชอวา สง ดวยสามารถไปในสวนเบองสง ชอวา เสยงดง ดวยสามารถกระจาย ไปในทศทงหลาย เพราะฉะนน ดวยเสยงอนดงลน. จรงอย เจตยวตร โพธวตร อาจรยวตร อปชฌายวตร หรอ โยนโสมนสการ อนชอวาควร ลกขนทาแตเชา ยอมไมมแกปรพาชกเหลานน. เพราะเหตนน ปรพาชก เหลานน ลกขนแตเชาตรแลวนงในทมแสงแดดออน ปรารภถงอวยวะ มมอ และเทาเปนตนของกนและกนอยางนวา มอของคนนงาม เทาของคนนงาม หรอปรารภถงผวพรรณของหญงชาย เดกชายและเดกหญงทงหลาย หรอ ปรารภถงวตถอนทมความยนดในกามและความยนดในภพเปนตน ตงถอยคา ขนแลว กลาวตรจฉานกถาตาง ๆ มพดถงพระเจาแผนดนเปนตน โดยลาดบ. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา กลาวตรจฉานกถาตาง ๆ ดวยเสยงอนดงลน ดงน. ตอแตนน โปฏฐปาทปรพาชกมองดปรพาชกพวกนนคดวา ปรพาชก เหลานไมเคารพตอกนและกนเลย และพวกเรากจะเปนเหมอนหงหอยเมอ พระอาทตยขน จาเดมแดพระสมณโคดมเสดจมาปรากฏ แมลาภสกการของ พวกเรากเสอมไป กถาสมณโคดม สาวกของพระโคดม หรอคฤหสถผ บารงสมณโคดมนน จะพงมาสสถานทนไซร กจกมความนาละอายเหลอเกน


อนง โทษของบรษทแล จะตกอยกบหวหนาบรษทเทานน ดงน เหลยวมอง รอบ ๆ กเหนพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา โปฏฐปาท- ปรพาชกไดเหนแลวแล ฯลฯ ปรพาชกเหลานน ไดพากนนง. ในบทเหลานน บทวา สณเปส อธบายวา ใหสาเหนยกถงโทษแหง เสยงนน คอใหเงยบเสยง พกเสยงนนโดยประการทเสยงจะตองเงยบอยางด. เพอปกปดโทษของเสยงนน เหมอนอยางบรษเขามาสทามกลางบรษท ยอม นงผาเรยบรอย หมผาเรยบรอย เชดถสถานทสกปรกดวยธลเพอปกปดโทษ ฉะนน. บทวา อปปสททา โภนโต ความวา เมอใหสาเหนยก กใหเงยบ เสยงนนโดยประการทเสยงจะเงยบอยางด. บทวา อปปสทกาโม ความวา โปรดเสยงเบา คนหนงนง คนหนงยน ยอมไมใหเปนไปดวยการคลกคลดวย หม. บทวา อปสงกมตพพ มณเยย ความวา สาคญวาจะเสดจเขามาใน สถานน. ถามวา กเพราะเหตอะไร โปฏฐปาทปรพาชกนน จงหวงการเสดจ เขามาของพระผมพระภาคเจา. แกวา เพราะปรารถนาความเจรญแกตน. ไดยนวา ปรพาชกทงหลาย ครนพระพทธเจาหรอสาวกของพระพทธ- เจามาสสานกของตนแลว ยอมยกตนขนในสานกของผบารงทงหลายของตน ยอมตงตนไวในทสงวา ในวนนสมณโคดมเสดจมาสสานกของพวกเรา พระ- สารบตรกมา ทานไมไปยงสานกของใครเลย ทานทงหลายพงดความยงใหญ ของพวกเรา ดงน. ยอมพยายามเพอคบอปฎฐากทงหลายของพระผมพระ- ภาคเจาดวย. ไดยนวา ปรพาชกเหลานนเหนอปฏฐากทงหลายของพระผม พระภาคเจาแลว กลาวอยางนวา ครของพวกทานจะเปนพระโคดมกตาม จะเปน สาวกของพระโคดมกตาม เปนผเจรญยอมมาสสานกของพวกเรา พวกเรา พรอมเพรยงกน แตทานทงหลายไมอยากมองดพวกเราเลย ไมทาสามจกรรม


พวกเรากระทาความผดอะไรแกพวกทานเลา. อนง มนษยบางพวกคดวา แม พระพทธเจาทงหลายยอมไปสสานกของปรพาชกเหลานนได กจะไปสสานกของ พวกเราไดมใชหรอ จาเดมแตนนครนเหนพระพทธเจาทงหลายแลวกไม ประมาท. บทวา ตณห อเหส ความวา พวกปรพาชกเหลานน ลอมโปฏฐปาทะ แลว พากนนงเงยบ. บทวา สวาคต ภนเต ความวา ขาแตพระองคผเจรญ การเสดจมา ของพระผมพระภาคเจาเปนการด. ทานแสดงไววา กครนพดพระผมพระภาคเจา เสดจมา กมความยนด ครนเสดจไปกเศราโศก. ถามวา เพราะเหตอะไร โปฏฐปาทะจงทลวา ขาแตพระองคผเจรญ เปนเวลานานแล แมในกาลกอน พระผมพระภาคเจาเคยเสดจไปในทนนหรอ. ตอบวา ไมเคยเสดจไป. กมนษย ทงหลายยอมทกทายดวยคานารกเปนตนอยางนวา ทานจะไปไหน ไปไหนมา ทานหลงทางหรอ ทานมานานแลวหรอ ดงน เพราะเหตนน โปฏฐปาทะ จง ทลอยางนน. กครนทลอยางนแลว เปนผไมกระดางดวยมานะนง แตลก จากอาสนะแลวทาการตอนรบพระผมพระภาคเจา. ดวยวา เหนพระผมพระ- ภาคเจาเสดจเขาไป แลวไมเชอเชญดวยอาสนะ หรอไมทาการออนนอม เปน การไดยาก. เพราะเหตอะไร. เพราะความเปนผมตระกลสง. ปรพาชกแมน ตบอาสนะทตนนงแลว เมอทลเชอเชญพระผมพระภาคเจาดวยอาสนะไดทลวา ขอพระผมพระภาคเจาประทบนงเถด พระเจาขา นอาสนะไดแตงไวแลว ดงน. บทวา อนตรากถา วปปกตา ความวา ทรงเปดเผยอยางพระสพพญ วา ตงแตพวกทานนงมาแตตนจนถงเรามา สนทนากนเรองอะไรทคางไวใน ระหวางนน คอ ถอยคาอะไรทยงไมจบ เพราะเหตเรามาถง ขอพวกทาน จงบอกเถด เราจะนาถอยคานนแสดงใหจบ. ลาดบนน ปรพาชกแสดงวา


กถานนเปนกถาไรประโยชน ไมมสาระ องอาศยวฏ ไมควรนามากลาวเฉพาะ พระพกตรของพระองค จงทลคาเปนตนวา กถานนจงงดเสยเถด พระ เจาขา. บทวา ตฏเตสา ภนเต ความวา ปรพาชกแสดงวา ถาพระผม- พระภาคเจาจกประสงคจะฟงไซร กถานนจะทรงสดบภายหลงกไดไมยาก ก ประโยชนดวยกถานไมมแกพวกขาพระองค แตพวกขาพระองคไดการเสดจ มาของพระผมพระภาคเจาแลว จะทลถามถงเหตการณดอยางอนเทยว. ตอแต นน เมอจะทลถามเหตการณนน จงทลคาเปนตนวา ปรมาน ภนเต ดงน. ในบทเหลานน บทวา โกตหลสาลาย ความวา ศาลาแตละหลง ชอวา ศาลาอลหมานไมม แตสมณะและพราหมณทงหลาย ผถอลทธตาง ๆ กลาวถอยคาชนดตาง ๆ ใหเปนไปในศาลาใด ศาลานน เรยกวา โกตหลสาลา เพราะเปนสถานทเกดความอลหมานสบสนแกชนมากวา คนนกลาวอะไร คน นกลาวอะไร. คาวา อภ ในบทวา อภสานโรเธ นนเปนเพยงอปสรรค. บทวา สานโรเธ ความวา กถาเกดขนแลวในจตตนโรธ คอ ขณกนโรธ. กคาวา สญญานโรธน เปนเหตการณเกดขนแหงกถานน. ไดยนวา ในกาลใด พระผมพระภาคเจาแสดงชาดกหรอทรงบญญต- สกขาบท ในกาลนน เสยงสรรเสรญเกยรตคณของพระผมพระภาคเจากแผ กระจายไปทวชมพทวป. พวกเดยรถยไดฟงเกยรตคณนนแลว กกระทากรยา ตรงขามกบพระผมพระภาคเจาวา นยวา พระโคดมผเจรญทรงแสดงบรพจรยา พวกเราไมสามารถเพอแสดงบรพจรยาบางอยาง เชนนนบางหรอ แสดงลทธ ระหวางภพหนง. บญญตสกขาบทบางอยางแกสาวกของตนวา พระโคดมผ เจรญไดบญญตสกขาบทแลว พวกเราจะไมสามารถบญญตหรอ. กในกาลนน พระผมพระภาคเจาประทบนงในทามกลางบรษททง ๘ ทรงแสดงนโรธกถา.


พวกเดยรถยไดฟงนโรธกถานนแลวพากนประชมกลาววา นยวา พระโคดม ผเจรญทรงแสดงกถาชอนโรธ แมพวกเรากจกแสดง. ดวยเหตนนทานจง กลาววา กถาไดเกดแลวในอภสญญานโรธ ดงน. บทวา ตเตรกจเจ ความวา ในบรรดาสมณพราหมณนน บางพวก. กในเรองน บรรพชตในลทธเดยรถยภายนอกคนแรกบางคนเหน โทษในความเปนไปของจต เจรญสมาบตวา ความไมมจตสงบแลว จตจาก โลกนไปตกอยในอสญญภพสน ๕๐๐ กลป กมาเกดในโลกนอก เมอไมเหน ความเกดขนของสญญาและเหตในความดบของคนนน จงกลาววา ไมมเหต ไมมปจจย. คนทสองปฏเสธคากลาวนน ถอเอาความทมคสงคดาบส ไมมสญญา จงกลาววา มาสบาง ไปปราศบาง. นยวา มคสงคดาบสสมตบะรอน มตบะ กลา มอนทรยตงมนอยางยง. ดวยเดชแหงศลของดาบสนน ทาใหวมานของ ทาวสกกะรอนได. ทาวสกกะเทวราช ทรงคดวา ดาบสตองการตาแหนง ทาวสกกะหนอแล จงสงเทพกญญา นามวา อลมพสา ดวยเทพบญชาวา เธอ จงมาทาลายตบะของดาบส. เทพกญญานน ไปแลวในทนน. ดาบสเหนเทพ- กญญาในวนแรก กหลกไปสบรรณศาลา. ในวนทสอง ดาบสถกนวรณคอกามฉนทะกลมรม จงจบมอเทพกญ- ญานน. ดาบสนนถกตองทพยสมผสนน กสนสญญา ตอเมอลวงไปสามป จงกลบไดสญญา. เขาเหนมคสงคดาบสนนแลวมความเหนแนวแนสาคญวา ออกจากนโรธโดยลวงไปสามป จงกลาวอยางนน. คนทสามปฏเสธคากลาวของคนทสองนน มงถงการประกอบอาถรรพณ จงกลาววาสวมใสบาง พรากออกบาง ดงน. ไดยนวา พวกอาถรรพณ


ประกอบอาถรรพณ กระทาสตวแสดงเหมอนศรษะขาดมอขาดและเหมอนตาย แลว. เขาเหนสตวนนเปนปกตอก จงมความเหนแนวแนวา สตวนออกจาก นโรธ จงกลาวอยางนน. คนทสคดคานคนทสามมงถงการเมาและการหลบใหลของนางยกษ ทาสทงหลาย จงกลาวคาเปนตนวา ดกอนผเจรญกเทวดาทงหลายมอย ดงน. ไดยนวา พวกนางยกษทาสทาการบารงเทวดาตลอดทงคน ฟอนรา รองเพลง ในวนอรณขน กดมสราถาดหนง กลงไปมาหลบแลวตนในกลางวน. เขา เหนเหตการณนน กมความเหนแนวแนสาคญวา ในเวลาหลบประกอบดวย นโรธ ในเวลาตนออกจากนโรธ ดงน จงกลาวอยางนน. กโปฏฐปาทปรพาชกนเปนชาตบณฑต ดวยเหตนน เขามความเดอด รอนเพราะฟงกถาน กถาของพวกนนเปนเหมอนถอยคาของแพะใบ ยอม ถงนโรธสนน และธรรมดานโรธนพงมอยางเดยว ไมพงมมาก แมนโรธนน พงเปนอยางอนอยางเดยวเทานน กเขาอนคนอนไมอาจจะใหรได นอกจาก พระสพพญ จงระลกถงพระทศพลเทานนมา ถาพระผมพระภาคเจาจกม ในทน กจกระทานโรธใหปรากฏในวนนทเดยว เหมอนตามประทปตง พนดวงใหโชตชวงชชวาล นนโรธ นมใชนโรธ เพราะฉะนน จงทลคา เปนตนวา สตของขาพระองคนน พระเจาขา. ในบทเหลานน คาวา อโห นน ทงสองเปนนบาตลงในอรรถวา ระลกถง. ดวยเหตนน เขาเมอระลกถงพระผมพระภาคเจาจงมสตอยางนวา นา เลอมใสจรงหนอ พระผมพระภาคเจา นาเลอมใสจรงหนอ พระสคต ในบทวา โย อเมส นนมอธบายอยางนวา พระผมพระภาคเจาพระองคใด ทรงฉลาดด คอ ฉลาดดวยด เฉยบแหลม เฉลยวฉลาดในนโรธธรรมเหลานน โอหนอ


พระผมพระภาคเจาพระองคนนพงตรส โอหนอพระสคตพระองคนน พงตรส. บทวา ปกต ความวา พระผมพระภาคเจาเชอวาทรงรปกต คอ สภาพ เพราะความทพระองคทรงฉลาดเปนเนองนตย เพราะฉะนน พระองคจงชอ วา ปกตญ ทรงรชาชอง. ปรพาชกเมอจะทลขอวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองคไมร พระองคทรงร โปรดตรสบอกแกขาพระองคเถด จงกลาว คานวา กอภสญญานโรธเปนไฉนหนอ พระเจาขา. ครนพระผมพระภาคเจา จะทรงแสดง จงตรสวา ตตร โปฏปาท เปนตน. ในบทเหลาน บทวา ตตร ความวา ในสมณพราหมณเหลานน. บทวา อาทโต ว เตส อปรทธ ความวา ความเหนของพวกนนผดแตตนท เดยว. ทานแสดงวา ผดพลาดในทามกลางเรอนทเดยว. เหตกด ปจจยกด ในบทนวา สเหตสปปจจยา เปนชอของเหตการณนนเทยว. ความวา ม การณ. กเมอจะทรงแสดงการณนน จงตรสวา สกขา เอกา. ในบทเหลานน บทวา สกขา เอกา สา อปปชชต ความวา สญญาบางอยางยอมเกดขน เพราะศกษา. บทวา กา จ สกขาต ภควา อโวจ ความวา กสกขานนเปน อยางไร เพราะฉนนพระผมพระภาคเจาจงตรส ดวยอานาจการถามเพราะม พระประสงคจะใหสกขานนพสดาร. อนง เพราะสกขามสามประการคอ อธสลสกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา เพราะฉะนนพระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงสกขาเหลานน จงทรงตงตนตธรรมจาเดมแตการเสดจอบตของพระพทธเจา เพอทรงแสดง นโรธเกดขนอยางมเหตเพราะสญญา จงตรสวาดกอนโปฏฐปาทะ พระตถาคต อบตขนโลกนเปนตน. บรรดาสกขาทงสามนน สกขาสองอยางนคอ อธ- ลลสกขา อธจตตสกขา เทานน มาโดยยอ สวนสกขาทสามพงทราบวามาแลว


เพราะเปนสกขาทเกยวเนองดวยอานาจแหงสมมทฏฐและสมมาสงกปปะใน พระบาลนวา ดกอนโปฏฐปาทะ ธรรมโดยสวนเดยวอนเราแสดงแลววาน ทกขนโรธคามนปฏปทา ดงนแล. บทวา กามสา ไดแกราคะอนระคนดวยกามคณหาบาง กาม- ราคะอนเกดขนไมสมาเสมอบาง. ในสองอยางนน ราคะอนระคนดวยกาม คณหา ยอมถงการกาจดดวยอนาคามมรรค สวนกามราคะอนเกดขนไมสมา เสมอยอมเปนไปในฐานะน เพราะฉะนน บทวา ตสส ยา ปรมา กามสา จงมอรรถวา สญญาใดของภกษนนผประกอบพรอมดวยปฐมฌาน พงเรยก วา สญญาเกยวดวยกามมในกอน เพราะเปนเชนกบกามสญญาทเคยเกดใน กาลกอน สญญานนยอมดบ และทไมเกดแลว กยอมไมเกด. บทวา วเวก- ชปตสขสขมสจจสา ตสม สมเย โหต ความวา สญญาอนละเอยดกลาว คอ มปตและสขอนเกดแตวเวกในสมยปฐมฌานนนเปนสจจะ คอ มจรง. อนง สญญานนอนละเอยดดวยสามารถละองคอนหยาบมกามฉนทะเปนตน และชอวาเปนสจจะ เพราะเปนของมจรง เพราะฉะนน สญญานน จงเปน สญญาในสจจะอนละเอยด สญญาในสจจะอนละเอยดทสมปยตดวยปตและ สขอนเกดแตวเวก เพราะฉะนน จงชอวา วเวกปตสขสขมสจจสญญา. สญญานนของภกษมอย เพราะฉะนน ภกษนน จงชอวามสญญาในสจจะ อนละเอยดมปตและสขอนเกดแตวเวก พงเหนอรรคในบทนนเพยงเทาน. ในบททงปวงกมนยเชนนน. ในบทวา เอวป สกขา นน ความวา เพราะภกษเขาถงและอธษฐาน ปฐมฌานศกษาอย เพราะฉะนน ปฐมฌานนนเรยกวา สกขา เพราะเปนกจ ทควรศกษาอยางน สญญาในสจจะอนละเอยดมปตและสขอนเกดแตวเวกบาง


อยาง ยอมเกดขนอยางน ดวยปฐมฌานกลาวคอสกขาแมนน กามสญญา บางอยางยอมดบ อยางน. บทวา อย สกขาต ภควา อโวจ ความวา พระ ผมพระภาคเจาตรสวา นกเปนสกขาอยางหนงคอ ปฐมฌาน. พงเหนเนอ ความในบททงปวง โดยทานองนน. กเพราะการพจารณาโดยองคแหงสมาบตทแปดยอมมพระพทธเจา ทงหลายเทานน ยอมไมมแกสาวกทงหลาย แมเชนกบพระสารบตร แตการ พจารณาโดยรวมกลมเทานนยอมมแกสาวกทงหลาย และการพจารณาโดย องคอยางนวา สญญา สญญา นไดยกขนแลว เพราะฉะนน พระผมพระภาค เจาจงตรสวา ดกอนโปฏฐปาทะ เพราะภกษ ฯลฯ ถงยอดสญญา ดงน เพอ ทรงแสดงอากญจญญายตนสญญาอนยอดเยยมแท แลวแสดงสญญานนอกวา ยอดสญญา. ในบทเหลานน บทวา ยโต โข โปฏปาท ภกข ความวา ดกอน โปฏฐปาทะ ภกษชอใด. บทวา อธ สกส โหต ความวา ภกษในพระ ศาสนานมสกสญญา. อกประการหนง บาลกเปนอยางน ความวา ภกษม สญญาดวยสญญา ในปฐมฌานของตน. บทวา โส ตโต อมตร ตโต อมตร ความวา ภกษนนมสกสญญา ดวยฌานสญญานน ๆ อยางนคอ ออกจาก ปฐมฌานนนแลว มสญญาในทตยฌานโนน ออกจากทตยฌานนนแลว ม สญญาในตตยฌานโนน โดยลาดบไปถงยอดสญญา. อากญจญญายตนะ เรยกวา สญญคคะยอดสญญา. เพราะเหตอะไร. เพราะเปนองคทสดแหงสมาบตทม หนาททากจอนเปนโลกย. กภกษตงอยในอากญจญญาจตนสมาบตแลว ยอม เขาถงเนวสญญานาสญญายตนสมาบตบาง นโรธสมาบตบาง. อากญจญญาย- ตนสญญานนเรยกวา ยอดสญญา เพราะเปนองคทสดแหงสมาบตทมหนาท


ทากจอนเปนโลกย ดวยประการฉะน. ความวา พระภกษถงคอบรรลยอด สญญานน. บดน เพอทรงแสดงอภสญญานโรธ จงตรสวา เมอเธอตงอยใน ยอดสญญาเปนตน. ในบทเหลานนความวา ภกษเขาถงฌานในสองบทวา เราพงจานง เราพงมงหวง ชอวายอมคด คอใหสาเรจบอย ๆ. ภกษกระทา ความใคร เพอประโยชนแกสมาบตชนสงขนไป ชอวา พงมงหวง. บทวา อมา จ เม สา นรชเฌยย ความวา อากญจญญายตนสญญาน พงดบ. บทวา อา จ โอฬารกา ความวา และภวงคสญญา อนหยาบอยางอน พงเกดขน. ในบทนวา เธอจงไมจานงดวยทงไมมงหวงดวย ภกษนนเมอ จานง ชอวาไมจานง เมอมงหวง ชอวา ไมมงหวงแนแท การพจารณา โดยผกใจวา เราออกจากอากญจญญายตนแลว เขาถงเนวสญญานาสญญายตน ตงอยชววาระจตหนงสอง ยอมไมมแกภกษน แตยอมมเพอประโยชนแก นโรธสมาบตชนสงเทานน. เนอความนนน พงแสดงดวยการมองดเรอน ของบตร. ไดยนวา พระเถระถามภกษหนมผไปโดยทามกลางเรอนของบดาแลว นาเอาโภชนะอนประณตจากเรอนของบตรในภายหลงมาสอาสนศาลาวา บณ- ฑบาตซงนาพอใจอนเธอนามาจากทไหน. เธอจงบอกเรอนทไดโภชนะวาจาก เรอนคนโนน. กเธอไปแลวกด มาแลวกด โดยทามกลางเรอนบดาใด แม ความผกใจของเธอในทามกลางเรอนนน ยอมไมม. ในเรองนน พงเหน อากญจญญายตนสมาบต เหมอนอาสนศาลา. เนวสญญานาสญญายตนสมาบต เหมอนเรอนของบดา นโรธสมาบตเหมอนเรอนของบตร การทไมพจารณา โดยแยบคายวา เราออกจากอากญจญญายตนแลว เขาถงแนวสญญานาสญญาย


ตนจกตงอยชววาระจตหนงสองแลวมนสการ เพอประโยชนแกนโรธสมาบต ชนสงเทานน เปรยบเหมอนการยนอยในอาสนศาลา ไมสนใจถงเรอนของ บดาแลวบอกเรอนของบตรฉะนน. ภกษนน เมอจานง กชอวายอมไมจานง เมอมงหวง กชอวา ยอมไมมงหวง ดวยประการฉะน. บทวา ตา เจว สา ความวา ฌานสญญานนยอมดบ. บทวา อา จ ความวา ทงภวงคสญญาอยางหยาบอน ยอมไมเกดขน. บทวา โส นโรธ ผสต ความวา ภกษนนปฏบตอยางน ยอมถง คอ ยอมได ยอม ไดรบสญญาเวทยตนโรธ. คาวา อภ ในบทวา อนปพพาภสานโรธสมป- ชานสมาปตตนน เปนเพยงอปสรรค. บทวา สมปชาน ไดกลาวไวในระหวาง นโรธบท. กในบทวา สมปชานสานโรธสมาปตต นนมเนอความตาม ลาดบดงน. แมในบทนน บทวา สมปชานสานโรธสมาปตต มอรรถ พเศษอยางนวา สญญานโรธสมาบตในทสด ยอมมแกภกษผรตวอย หรอ แกภกษผเปนบณฑตรตวอย. บดน ทานทอยในทน พงแสดงนโรธสมาบต กถา. กนโรธสมาบตกถานนน ไดแสดงไวแลวในหวขอวาดวยอานสงสแหง การเจรญปญญา ในวสทธมรรคโดยอาการทงปวง. เพราะฉะนน พงถอเอา จากทกลาวแลวในวสทธมรรคนน. พระผมพระภาคเจาตรสนโรธกถาแกโปฏฐปาทปรพาชกอยางนแลว ตอมา เพอใหโปฏฐปาทปรพาชกนนรบรถงกถาเชนนนไมมในทอน จงตรสวา เธอสาคญความขอนนเปนไฉนเปนตน. ฝายปรพาชกเมอจะทลรบรวา ขาแต พระผมพระภาคเจา ในวนน นอกจากกถาของพระองคแลว ขาพระองคไมเคย ไดฟงกถาเหนปานนเลย จงทลวา หามไดพระเจาขา เมอจะแสดงถงความ ทกถาของพระผมพระภาคเจาตนไดเรยนโดยเคารพอก จงทลวา ขาพระองคร


ทวถงธรรมดวยอาการอยางนแล เปนตน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เมอ จะทรงอนญาตแกปรพาชกนนวา เธอจงรบไวดวยดเถด จงตรสวา อยางนน โปฏฐปาทะ. ครงนน ปรพาชกคดวา อากญจญญายตนะอนพระผมพระภาคเจาตรส วายอดสญญา อากญจญญายตนะเทานนหนอแล เปนยอดสญญา หรอวา ยงม ยอดสญญาแมในสมาบตทเหลออก เมอจะทลถามอรรถนน จงทลวา อยาง เดยวเทานนหรอหนอแล เปนตน. ฝายพระผมพระภาคเจาทรงแกคาถามของ ปรพาชกนนแลว. บรรดาบทเหลานน บทวา ปถป ไดแกมากกม. บทวา ยถา ยถา โช โปฏปาท นโรธ ผสต ความวา ดวยกสณใด ๆ ในบรรดา กสณทงหลายมปฐวกสณเปนตน หรอดวยฌานใด ๆ บรรดาฌานทงหลายม ปฐมฌานเปนตน. ทานกลาวอยางนวา กถาภกษเขาถงปฐวกสณสมาบตดวย ปฐวกสณเปนเหตเพยงครงเดยว ยอมถงสญญานโรธอนกอน ยอดสญญากม อนเดยว ถาเขาถงสองครง สามครง รอยครง พนครง หรอแสนครง กยอมถงสญญานโรธอนกอน ยอดสญญากมถงแสน. ในกสณทเหลอทงหลาย กมนยเชนเดยวกน. แมในฌานทงหลาย ถาเขาถงสญญานโรธอนกอนดวย ปฐมฌานเปนเหตเพยงครงเดยว ยอดสญญากมอยางเดยว ถาเขาถงสญญา- นโรธอนกอนสองครง สามครง รอยครง พนครง หรอแสนครง ยอด- สญญากจะมถงแสน. ในฌานสมาบตทเหลอทงหลายกนยน. ยอดสญญายอม มหนง ดวยอานาจการเขาถงเพยงครงเดยว หรอเพราะสงเคราะหวารแม ทงปวงดวยลกษณะแหงการรจา. ยอดสญญายอมมมากดวยสามารถการเขาถง บอย ๆ. บทวา สา นโข ภนเต ความวา ปรพาชกทลถามวา สญญาของ


ภกษผเขาถงนโรธ ยอมเกดขนกอนหรอพระเจาขา. พระผมพระภาคเจาทรง พยากรณแกปรพาชกนนวา สญญาแลเกดกอน โปฏฐปาทะ. บรรดาบท เหลานน บทวา สา ไดแกฌานสญญา. บทวา าณ ไดแก วปสสนา- ญาณ. อกนย. บทวา สา ไดแก วปสสนา. บทวา าณ ไดแก มรรคสญญา. อกนย. บทวา สา ไดแก มรรคสญญา. บทวา าณ ไดแกผลญาณ. กพระมหาสวเถระทรงไตรปฎกกลาววา ภกษเหลานพด อะไรกน โปฏฐปาทะไดทลถามนโรธกะพระผมพระภาคเจามาแลว บดน เมอ จะทลถามถงการออกจากนโรธ จงทลวาขาแตพระผมพระภาคเจา เมอภกษ ออกจากนโรธ อรหตตผลสญญาเกดกอน หรอวา ปจจเวกขณญาณเกดกอน ลาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสแกปรพาชกนนวา ผลสญญาเกดกอน ปจจเวกขณญาณเกดทหลง เพราะฉะนน สญญาแลเกดกอน โปฏฐปาทะ ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา สปปาทา ความวา ความเกดขนแหง ปจจเวกขณญาณยอมมอยางนวา เพราะอรหตตผลสญญาเกดขน อรหตตผลน จงเกดทหลง. บทวา อทปปจจยา กร เม ความวา นยวา ปจจเวกขณญาณ ไดเกดขนแลวแกเรา เพราะผลสมาธสญญาเปนปจจย. บดน สกรบานถกใหอาบในนาหอม ลบไลดวยเครองหอม ประดบ ประดาพวงมาลา แมยกใหนอนบนทนอนอนเปนสร กไมไดความสข ปลอย ใหไปสสถานคถโดยเรว ยอมไดความสขฉนใด ปรพาชกกฉนนนเหมอนกน ถกพระผมพระภาคเจาใหอาบ ลบไล ประดบประดาดวยเทศนาทประกอบดวย ไตรลกษณอนละเอยดสขมบาง ยกขนสทนอนอนเปนสรคอ นโรธกถา เมอไม ไดความสขในนโรธกถานน ถอเอาลทธของตนเชนเดยวกบสถานคถ เมอ


จะทลอรรถนนเทยว จงทลวา พระเจาขา สญญาหนอแลเปนตนของบรษดงน เปนตน ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงถอมตเลกนอยของปรพาชกนน มพระประสงคจะพยากรณ จงตรสวา กเธอปรารถนาตนอยางไร เปนตน. โดยทปรพาชกนน เปนผมลทธอยางนวา ตนไมมรป จงคดวา พระผมพระ- ภาคเจาทรงฉลาดดในการแสดงพระองคคงไมกาจดลทธของเราตงแตตนเทยว เมอจะนาลทธของตน จงทลวา อนหยาบแลเปนตน. ครนพระผมพระภาคเจา จะทรงแสดงโทษในลทธนนแกปรพาชกนน จงตรสคาเปนตนวา กตนของ เธอหยาบ ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา เอว สนต ความวา ครนเมอเปนอยางนน. จรงอยคานนเปนทตยาวภตตลงในอรรถแหงสตตมวภตต. อกอยางหนงใน บทนวา ครนเมอเปนเชนนน เมอเธอปรารถนาตนมอรรถดงน. ทานกลาววา กเพราะความทขนธ ๔ เกดพรอมกบดบพรอมกน สญญาใดเกด สญญานนดบ กเพราะอาศยกนและกน สญญาอนเกด และสญญาอนดบ. บดน ปรพาชกเมอจะแสดงลทธอน จงกลาวคาวา ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคปรารถนาตนอนสาเรจดวยใจแล ดงนเปนตน ครนแม ในลทธนนใหโทษแลว ถอลทธอน ละลทธอน เมอจะกลาวลทธของตนใน บดน จงทลวา ไมมรปแล ดงนเปนตน เหมอนคนบาถอสญญาอน สละสญญา อนตราบเทาทสญญาของเขาไมตงมน แตจะกลาวคาทควรกลาวในกาลทม สญญาตงมน. ในลทธแมนน เพราะเขาปรารภความเกดและความดบแหง สญญา แตสาคญตนวาเทยง เพราะฉะนนพระผมพระภาคเจาเมอทรงแสดง โทษแกปรพาชกอยางนน จงตรสวา ครนเปนอยางนน เปนตน. ลาดบนน ปรพาชกไมรตนตาง ๆ นนแมทพระผมพระภาคเจาตรส เพราะความทตนถก


ความเหนผดครอบงา จงทลวา กขาพระองคอาจทราบไดหรอไมวา สญญา เปนตนของบรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง ดงนเปนตน. ลาดบนน เพราะปรพาชกนนแมเหนอยซงความเกดและความดบแหงสญญา จงสาคญตน อนสาเรจดวยสญญาเปนของเทยงทเดยว เพราะฉะนน พระผ พระภาคเจาจงตรสคาวา รไดยาก เปนตนแกปรพาชกนน. ในบทนน เนอความโดยยอดงน เธอมทฏฐเปนอยางอน มขนต เปนอยางอน มความชอบใจเปนอยางอน มทสนะเปนไปโดยประการอน และทสนะอยางอน ควรแกเธอ และพอใจแกเธอ มความพยายามในลทธ อน มอาจารยในลทธอน เพราะความทประกอบความขวนขวายปฏบต อยางอน คอความเปนอาจารยในลทธเดยรถยอยางอน ดวยเหตนน ขอท วา สญญาเปนตนของบรษ หรอสญญากอยางหนง ตนกอยางหนง ดงนน นน อนเธอผมทฏฐอยางอนมขนตเปนอยางอน มความชอบใจเปนอยางอน มความพยายามในลทธอน มอาจารยในลทธอน รไดยากนก. ลาดบนน ปรพาชกคดวา สญญาเปนตนของบรษ หรอวา สญญา เปนอยางอน เราจกทลถามถงความทตนนนเปนของเทยงเปนตนนน จงทล อกวา ก ปน ภนเต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา โลโก ความวา ปรพาชกกลาวหมายถงตน. บทวา น เหต โปฏปาท อตถสหต ความวา ดกอนโปฏฐปาทะ ขอนนองทฏฐ ไมประกอบดวยประโยชนในโลกนหรอ ในโลกอน ไมประกอบดวยประโยชนตนและประโยชนคนอน. บทวา น ธมมสหต ความวา ไมประกอบดวยโลกตตรธรรมเกา. บทวา น อาทพรหมจรยก ความวา ไมเปนเบองตนแหงพรหมจรรยในศาสนา กลาวคอไตรสกขา ทงไมเปนอธลลสกขาดวย บทวา น นพพทาย ความวา


ไมเปนไปเพอประโยชนแหงความเบอหนายในสงสารวฏ. บทวา น วราคาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนแหงการสารอกวฏ. บทวา น นโรธธาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนแหงการกระทาการดบวฏ. บทวา น อปสมาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนในการสงบระงบวฏ. บทวา น อภาย ความวา ไมเปนไปเพอรแจงซงวฏ คอ เพอกระทาใหประจกษ. บทวา น สมโพธาย ความวา ไมเปนไปเพอประโยชนแกการรชอบซงวฏ. บทวา น นพพานาย ความวา ไมเปนไปเพอกระทาใหประจกษ ซงอมต- มหานพพาน. ในบทวา นทกข เปนตน มอรรถวา ขนธหาอนเปนไปในภมสาม เวนตณหา เราพยากรณวาทกข ตณหาอนมขนธหานนเปนปจจย เพราะ เปนบอเกดแหงทกขนน เราพยากรณวา ทกขสมทย ความไมเปนไปแหง ขนธ และตณหาทงสองนน เราพยากรณวา ทกขนโรธ มรรคมองคแปด อนประเสรฐ เราพยากรณวา ทกขนโรธคามนปฏปทา. กพระผมพระภาคเจา ครนตรสดงนแลว ทรงดารวา ชอวา ความปรากฏแหงมรรคหรอการกระทา ใหแจงซงผล ไมมแกปรพาชกน และเปนเวลาภกษาจารของเราแลว จงทรง นงเสย. ฝายปรพาชกรพระอาการนนเหมอนจะทลบอกถงการเสดจไปของ พระผมพระภาคเจา จงทลวา เอวเมต เปนตน. บทวา วาจาย สนนปโตทเกน ความวา ดวยปฏกคอ ถอยคา. บทวา สชมภรมภส ความวา ไดทาการเสยดแทงโปฏฐปาทปรพาชกโดยรอบ คอกระทบเนองนตย. ทานกลาววา เสยดแทงเบองบน. บทวา ภต ความวา มอยโดยสภาพ. บทวา ตจฉ ตถ เปนไวพจนของ บทนนแล. บทวา ธมมฏ ตต ความวา สภาพตงอยในโลกตตรธรรมเกา.


บทวา ธมมนยามต ความวาแนนอนถกตองตาม ทานองคลองโลกตตรธรรม. จรงอย ขนชอวากถาทพนจากสจจะทงส ยอมไมมแกพระพทธเจาทงหลาย เพราะฉะนน กถาจงเปนเชนน. บทวา จตโต จ หตถสารปตโต ความวา ไดยนวาจตตหตถสารบตร นนเปนบตรของควาญชางในกรงสาวตถ บวชในสานกของพระผมพระภาค เจา เลาเรยนไตรปฎก เปนผฉลาดในระหวางแหงอรรถทงหลายอนละเอยด. แตบวชแลวสกเปนคฤหสถถงเจดครง ดวยอานาจแหงบาปกรรมทเคยกระทา ไวในกาลกอน. ไดยนวา ในพระศาสนาของพระสมมาสมพทธเจา พระนามวา กสสปะ ยงมสหายสองคนพรอมเพยงกนสาธยายรวมกน. ในสหายทงสองนน สหายคน หนงไมความยนด ยงจตใหเกดขนในความเปนคฤหสถ จงกลาวแกสหายอกคน สหายคนหนงนน แสดงโทษในความเปนคฤหสถและอานสงสแหงบรรพชา สงสอนเธอ. สหายคนแรกนนฟงสหายอกคนนนแลวยนดในวนหนงอก ครนจตเชนนนเกดขนแลว จงบอกกะเพอนวา ทานผมอาย จตเหนปานนน เกดขนแกผม ผมจกใหบาตรและจวรนแกทาน. สหายอกคนนน เพราะม ความโลภในบาตรและจวร จงแสดงอานสงสในความเปนคฤหสถ แสดงโทษ แหงบรรพชาอยางเดยว. ครงนน เพราะความทเขาฟงเพอนแลวเปนคฤหสถ จตกเบอหนายยนดในบรรพชาอยางเดยว. เธอนนไดสกถงหกครงในบดน เพราะความทเธอแสดงอานสงสในความเปนคฤหสถแกภกษผมศล ในกาลนน แลวบวชในครงท ๗ ไดโตแยงสอดขนในระหวางทพระมหาโมคคลลานะและ พระมหาโกฏฐตเถระ กลาวอภธรรมกถา. ลาดบนน พระมหาโกฏฐตเถระจง ไดรกรานตเตยนเธอ. เธอเมอไมอาจเพอดารงอยในวาทะทมหาสาวกกลาวได


จงไดสกเปนฆราวาส. กเธอผน เปนเพอนคฤหสถของโปฏฐปาทปรพาชก เพราะฉะนน จงสกไปสสานกของโปฏฐปาทปรพาชกโดยลวงไปสองสามวน. ตอมาโปฏฐปาทะนนเหนเขาแลว จงพดวา แนะเพอน ทานทาอะไร ทานจง หลกออกจากศาสนาของพระศาสดาเหนปานน จงมา ทานสมควรบวชในบดน พาเขาไปสสานกของพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา จตต- หตถสารบตรและโปฏฐปาทปรพาชก ดงน. บทวา อนธา ความวา เพราะความทจกษคอปญญาไมม. ชอวาไมม จกษ เพราะไมมจกษคอปญญานน. บทวา ตวเจว เนส เอโก จกขมา ความวา มจกษคอปญญาสกวารสภาษตและทพภาสต. บทวา เอกสกา ความวา สวนหนง. บทวา ปตตา ความวา ตงแลว. บทวา อเนกสกา ความวา ไมใชสวนเดยว อธบายวา ไมไดตรสวาเทยง หรอวาไมเทยงโดยสวนเดยว. พระผมพระภาคเจาทรงปรารภคาวา สนต โปฏปาท น เพราะเหตไร. เพอทรงแสดงถงบญญตทสดอนเจาพาเหยรทงหลายบญญตไว ไมเปนเครอง ใหออกจากทกขได. เดยรถยแมทงปวง ยอมบญญตทสดดวยอานาจวา โลกมท สดเปนตนในลทธของตน ๆ เหมอนพระผมพระภาคเจาทรงบญญตอมตนพพาน ฉะนน. กบญญตทสดนน ไมเปนทนาออกจากทกขได เปนเพยงบญญต ยอมไมราออกจากทกข ไมไป อนบณฑตทงหลายปฏเสธเปนไปกลบโดย ประการอน เพอทรงแสดงบญญตทสดนน พระผมพระภาคเจาจงตรสอยางน ในบทเหลานน บทนวา เอกนตสข โลก ชาน ปสส ความวา ทานทงหลาย เมอรเมอเหนอยางนวา ในทศตะวนออก โลกมสขโดยสวนเดยว หรอในทศใด ทศหนง บรรดาทศทงหลายมทศตะวนตกเปนตนอยเถด วตถทงหลายม ทรวดทรงแหงรางกายเปนตนของมนษยทงหลายในโลกนน ทานทงหลายเคย


เหนแลว. บทวา อปปาฏหรกต ความวา ภาษต ไรผล คอเวนจากการแจงให ทราบ ทานกลาววาเปนทไมนาออกจากทกข. บทวา ชนปทกลยาณ ความวา ไมเปนเชนกบหญงทงหลายอน ทมผว พรรณทรวดทรงลลาอากปกรยาเปนตนในชนบท. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงความทบญญตทสด ในสมณพราหมณ เหลาอนไมเปนทนาออกจากทกขอยางนแลว จงตรสวา ตโย โข เม โปฏ- ปาท เปนตน เพอทรงแสดงความทบญญตของพระองคเปนธรรมนาออกจาก ทกขได. ในบทเหลานน บทวา อตตปฏลาโภ ความวาการกลบไดอตตภาพ. กในบทวา อตตปฏลาโภ นน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงภพ ๓ ดวยการกลบ ไดอตตภาพ ๓ อยาง. ทรงแสดงกามภพตงแตอวจ มปรนมมตวสวสดเปนทสด ดวยการกลบไดอตตภาพทหยาบ. ทรงแสดงรปภพตงแตชนปฐมฌาน ถงอกนฏ- ฐพรหมโลกเปนทสด ดวยการกลบไดอตตภาพทสาเรจดวยใจ. ทรงแสดงอรป- ภพตงแตอากาสานญจายตนพรหมโลกมแนวสญญาณสญญายตนพรหมโลกเปน ทสด ดวยการกลบไดอตตภาพทไมมรป. อกศลจตตปบาทสบสองอยาง ชอวา สงกเลสธรรม สมถวปสสนา ชอ วาโวทานธรรม. บทวา ปาปารปร เวปลลตต ความวา ซงความบรบรณ และความไพบลยแหงมรรคปญญาและผลปญญา. บทวา ปามชช ไดแกปต อยางออน. บทวา ปต ไดแกความยนดมกาลง. ทานกลาวอยางไร. ทานกลาว อยางนวา ในบทททานกลาววา กระทาแจงดวยอภญญาดวยตนเอง จกเขาถง อยนน เมอภกษนน อยอยางน กจกมความปราโมทย ปต ความสงบใจและ กาย สตดารงด อดมญาณและอยอยางสข และในบรรดาการอยทงปวง การ อยอยางนนนเทยว สมควรกลาววา เปนสข คอสงบแลว มความหวาน อยางยง.


บรรดาฌานเหลานน ในปฐมฌาน ยอมไดธรรมแมหกอยางมความ ปราโมทยเปนตน. ในทตยฌาน ความปราโมทยกลาวคอ ปตอยางออน ยอม เปนไป ยอมไดธรรมหาอยางทเหลอ. ในตตยฌาน แมปตทยอมเปนไป ยอมได ธรรมสอยางทเหลอ. ในจตตถฌานกเหมอนกน. กในฌานเหลาน ทานกลาว ฌานทเปนบาทแหงวปสสนาบรสทธเทานนไวในสมปสาทสตร. กลาววปสสนา พรอมกบมรรคสในปาสาทกสตร. กลาวผลสมาบตอนเกยวกบจตตถญานใน ทสตตรสตร. ผลสมาบตเกยวกบทตฌานทาปราโมทยใหเปนไวพจนของปต พงทราบวา ทานกลาวไวแลวในโปฏฐปาทสตรน. วา ศพทในบทนวา อย วา โส เปนอรรถลงในการทาใหแจง. เราให แจมแจงแลวประกาศแลววา นนน พงพยากรณ. ความวา สมณพราหมณ เหลาอน ถกเราถามอยางนวา ทานทงหลายรจกตนอนมสขโดยสวนเดยวหรอ กจะกลาววา ไมรจก โดยประการใด เราจะไมกลาวโดยประการนน. บทวา สปปาฏหรกต ความวา ภาษตจะมการแจงใหทราบ คอเปนทนาออกจากทกข. บทวา โมโฆ โหต ความวา เปนของเปลา. อธบายวา การไดอตตภาพ นน ยอมไมมในสมยนน. บทวา สจโจ โหต ความวา เปนของมจรง. อธบาย วา การไดอตตภาพนนเทยว เปนของจรงในสมยนน. กในขอน จตตบตร ควาญชางนแสดงการไดอตตภาพ ๓ อยางเพราะความทตนไมเปนสพพญ จง ไมสามารถยกขนอางวาธรรมดา การไดอตตภาพนนเปนเพยงบญญต จงกลาว เลยงวา การไดอตตภาพเทานน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงประสงคจะ แสดงแกจตตบตรควาญชางนนวา กในขอน ธรรมทงหลายมรปเปนตน การ ไดอตตภาพนนเปนเพยงสกวาชอ ครนธรรมทงหลายมรปเปนตนนน ๆ มอย โวหารมรปปานน กยอมม เพอทรงจบเอาถอยคาของจตตบตรควาญ-


ชางนนแหละ เลยงตรสดวยอานาจแหงนามบญญตจงตรสเปนตนวา ดกอน จตต ในสมยใด ๆ กครนตรสอยางนนแลว เพอจะสอบถามนาไป จงตรสอกวา ถาสมณพราหมณทงหลายพงถามอยางนนกะจตตบตรควาญชาง นนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา โย เม อโหส ความวา การไดอตตภาพทเปน อดต ของขาพระองคเปนจรงในสมยนน. ในบทวา การไดอตตภาพทเปน อนาคตเปนโมฆะ ทเปนปจจบนกเปนโมฆะนน จตตบตรควาญชางแสดง เนอความนเพยงเทานวา ธรรมทงหลายทเปนอดต ยอมไมมในปจจบนน แตถงอนนบวา ไดมแลว เพราะฉะนน การไดอตตภาพของขาพระองคแม นนจงเปนจรงในสมยนน สวนการไดอตตภาพทเปนอนาคตกเปนโมฆะ ทเปน ปจจบนกเปนโมฆะในสมยนน เพราะธรรมทงหลายทเปนอนาคตและทเปน ปจจบนไมมในเวลานน. เขารบรการไดอตตภาพเพยงเปนนามโดยอรรถอยาง น. แมในอนาคตและปจจบนกมนยเชนเดยวกน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาเพอจะทรงเปรยบเทยบพยากรณของ พระองคกบพยากรณของจตตบตรควาญชางนน จงตรสวา เอวเมว โข จตต ดงนเปนตน เมอจะทรงแสดงอรรถนโดยอปมาอก จงตรสวา เสยยถาป จตต ควา ขร เปนตน. ในบทนน มเนอความโดยยอดงน นมสดมจาก โค นมสมเปนตนมจากนมสดเปนตน ในขอน สมยใดยงเปนนมสดอย สมย นนกไมถงซงอนนบ คอ นรตต นาม โวหารวาเปนนมสม หรอเปนเนยใส เปนตนอยางใดอยางหนง เพราะเหตอะไร เพราะไมมธรรมทงหลายทได โวหารเปนตนวานมสม แตสมยนนถงซงอนนบวาเปนนมสดอยางเดยว


เพราะเหตไร เพราะมธรรมทงหลายซงเปนอนนบคอ นรตต นาม โวหาร วา นมสด. ในบททงปวงกนยนน. บทวา อมา โข จตต ความวา ดกอนจตต การไดอตตภาพอนหยาบ การไดอตตภาพอนสาเรจแตใจ และการไดอตตภาพอนไมมรป เหลานแล เปน โลกสญญา. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงการไดอตตภาพ ๓ อยางเบองตาอยาง นวา เหลานนเปนเพยงชอในโลก เปนเพยงสญญา เหลานนเปนเพยงภาษาใน โลก เปนเพยงแนวคาพด เปนเพยงโวหาร เปนเพยงนามบญญต ดงน แลว บดนจงตรสวา นนทงหมด เปนเพยงโวหาร. เพราะเหตอะไร. เพราะโดยปรมตถไมมสตว โลกนนสญ วางเปลา. กกถาของพระพทธเจาทงหลายมสองอยางคอ สมมตกถา และ ปรมตถกา. ในกถาทงสองอยางนน กถาวา สตว คน เทวดา พรหม เปนตน ชอวา สมมตกถา. กถาวาอนจจง ทกขง อนตตา ขนธ ธาต อายตนะ สตปฏฐาน สมมปปธานเปนตน ชอวา ปรมตถกถา. ในกถาเหลานน ผใด ครนพระผมพระภาคเจาตรสวา สตว คน เทวดา หรอพรหม ยอมสามารถเพอ รแจง เพอแทงตลอด เพอนาออกจากทกข เพอถอเอาซงการจบธง คอ พระอรหตดวยสมมตเทศนา พระผมพระภาคเจากจะตรสวาสตว คน เทวดา หรอวาพรหม เปนเบองตนแกผนน. ผใดฟงธรรมอยางใดอยางหนง เปน ตนวา อนจจง หรอทกขง ดวยปรมตถเทศนา ยอมอาจเพอรแจง เพอแทง ตลอด เพอนาออกจากทกข เพอถอเอาซงการจบธง คอพระอรหต พระ ผมพระภาคเจากจะทรงแสดงธรรมอยางใดอยางหนงเปนตนวา อนจจง หรอ วาทกขงแกผนน. เพราะฉะนน จงไมแสดงปรมตกถากอน แมแกสตวผ จะรดวยสมมตกถา แตจะทรงใหรดวยสมมตกถาแลว จงทรงแสดงปรมตถกถา


ในภายหลง จะไมทรงแสดงสมมตกถากอน แมแกสตวผจะรดวยปรมตถกถา แตจะทรงแสดงใหรดวยปรมตถกถาแลว จงทรงแสดงสมมตกถาในภายหลง. แตโดยปกตเมอทรงแสดงปรมตถกถากอนเทยว เทศนากจะมอาการหยาบ เพราะฉะนน พระพทธเจาทงหลายทรงแสดงสมมตกถากอนแลว จงทรงแสดง ปรมตถกถาในภายหลง แมเมอจะทรงแสดงสมมตกถา กจะทรงแสดงตาม ความเปนจรงตามสภาพ ไมเทจ แมเมอจะทรงแสดงปรมตถกถา กทรง แสดงตามความเปนจรง ตามสภาพ ไมเทจ. โบราณจารยกลาวคาถาไววา พระพทธเจาผประเสรฐเมอจะตรสกตรสสจจะ ๒ อยางคอ สมมตสจจะและปรมตถสจจะ จะไมไดสจจะท ๓ สงเกตวจนะเปนสจจะ เปนเหตแหงโลกสมมต ปรมตถวจนะเปนสจจะ เปนลกษณะมจรงแหงธรรมทงหลายดงน. บทวา ยาห ตถาคโต โวหรต อปรามสนโต ความวา พระ- ตถาคตทรงประมวลเทศนาวา ชอวา ไมทรงเกยวของเพราะไมมความเกยว ของดวยตณหามานะ และทฏฐ ตรสดวยโลกสมญญา ดวยโลกนรตต ทรง จบเทศนา ดวยยอดคอพระอรหต. คาทเหลอในบททงปวงมอรรถงายทง นนแล. โปฏฐปาทสตตวณณนาในทฆนกายอรรถกถาชอสมงคลวลาสน จบ เพยงเทาน. จบโปฏฐปาทสตร ท ๙


๑๐. สภสตร [๓๑๔] ขาพเจา ไดสดบมาอยางน :- สมยหนง เมอพระผมพระภาคเจาเสดจปรนพพานแลวไมนาน ทาน พระอานนทอย ณ วหารเชตวน อนเปนอารามของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ. [๓๑๕] สมยนน สภมาณพ โตเทยยบตร พกอยในกรงสาวตถ ดวยธรกจบางอยาง ครงนนสภมาณพโตเทยยบตร เรยกมาณพนอยคนหนง มาสงวา ดกอนพอมาณพนอย มานเถด เจาจงเขาไปหาพระอานนท ครนเขา ไปหาแลว จงนมสการถามพระอานนทถงอาพาธนอย โรคเบาบาง คลอง แคลว มกาลง มความเปนอยสบาย ตามคาของเราวา สภมาณพโตเทยยบตร ถามถงพระคณเจา ถงอาพาธนอย โรคเบาบาง คลองแคลว มกาลง มความ เปนอยสบาย และจงกลาวอยางนวา ขอโอกาส ขอพระคณเจาพระอานนท ไดโปรดอนเคราะห เขาไปยงทอยของสภมาณพโตเทยยบตรเถด มาณพนอย รบคาของสภมาณพโตเทยยบตร แลวเขาไปหาพระอานนท ครนเขาไปหา แลว ไดสนทนากบทานพระอานนท ครนผานสมโมทนยกถา ใหเกดระลก ถงกนแลว จงนง ณ ทสมควรสวนขางหนง มาณพนงแลว จงนมสการเรยนวา สภมาณพโตเทยยบตร ถามทานพระอานนทถงอาพาธนอยโรคเบาบาง คลองแคลว มกาลง มความเปนอยอยางสบาย และสงมาอยางนวา ขอทาน อานนทไดโปรดอนเคราะหเขาไปยงทอยของสภมาณพโตเทยยบตรเถด. [๓๑๖] เมอมาณพนอยกราบเรยนอยางนแลว ทานพระอานนท


ไดกลาวกะมาณพนอยวา พอมาณพ ไมมเวลาเสยแลว วนนฉนดมยาถาย ถากระไรเราจะเขาไปวนพรงน มาณพนอยรบคาของทานพระอานนท แลว ลกจากทนง เขาไปหาสภมาณพโตเทยยบตร ไดบอกแกสภมาณพโตเทยยบตร วา ขาพเจาไดบอกพระอานนทตามคาของทานแลว เมอขาพเจาบอกอยางนน แลว พระอานนท ไดกลาวกะขาพเจาวา พอมาณพไมมเวลาเสยแลว วนน ฉนดมยาถาย ถากระไรไวพรงนเถด ไดเวลาและสมยแลว ฉนจะเขาไป ดวยเหตเพยงเทาน เปนอนวา ขาพเจาไดกระทากจทเปนเหตใหพระอานนท ใหโอกาสเพอเขาไปฉนในวนพรงนแลว. [๓๑๗] พอรงเชา ทานพระอานนท ครองผาถอบาตร มพระเจตก ภกษเปนปจฉาสมณะเขาไปยงทอยของสภมาณพโตเทยยบตร นงบนอาสนะ ทปลาดไว. ลาดบนน สภมาณพโตเทยยบตร เขาไปหาทานพระอานนท สนทนากนจนเปนทรนเรงบนเทงใจแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง เมอ นงเรยบรอยแเลว จงนมสการเรยนวา พระคณเจาเปนอปฐากอยใกลชดกบ ทานพระโคดมมานาน ยอมจะทราบดวา พระโคดมไดตรสสรรเสรญคณ- ธรรมเหลาใด และใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอยในคณธรรมเหลาใด. ทานพระอานนท ตอบวา ดกอนสภมาณพ พระผมพระภาคเจา ได ตรสสรรเสรญขนธสาม และใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอย ในขนธสามน. ขนธสามอะไรบาง ขนธสามคอ สลขนธอนประเสรฐ สมาธขนธอน ประเสรฐ ปญญาขนธอนประเสรฐ ดกอนสภมาณพ พระผมพระภาคเจาได ตรสสรรเสรญขนธสามน และใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอยในขนธสามน


[๓๑๘] ขาแตพระคณเจา ทานพระโคดม ไดตรสสรรเสรญสลขนธ อนประเสรฐ ใหชมชนยดมน ตงอย ดารงอย ไวอยางไร. ดกอนสภมาณพ พระตถาคตไดอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรส รเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปน สารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษย ทงหลาย เปนผตนแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระตถาคตพระองคนน ทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระ ปญญาอนยอดเยยม ของพระองคเองแลว ทรงสงสอนหมสตวพรอมทง สมณพราหมณเทวดาและมนษยใหรตาม ทรงแสดงธรรม งามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย บรสทธบรบรณ สนเชง พรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ คฤหบด บตรคฤหบด หรอผ เกดภายหลง ในตระกลใดตระกลหนง ยอมฟงธรรมนน ครนเขาฟงแลว ยอมไดศรทธาในพระตถาคต ครนเปยมดวยศรทธาแลว ยอมเหนตระหนก วา การอยครองเรอน คบแคบ เปนทางมาของธล บรรพชาเปนทางปลอด โปรง การอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรบรณโดยสวนเดยว ให บรสทธโดยสวนเดยว เหมอนสงขทขดแลวทาไดไมงายนก เอาเถด เราจะ ปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตร ออกจากเรอนถอบวช ตอมาเขา สละโภคสมบตนอยใหญ ละหมญาต ไปบวช เมอบวชแลว สารวมระวง ในพระปาฏโมกข ถงพรอมดวยมารยาทและโคจร เหนภยในโทษทงหลาย เพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย ประกอบกายกรรม วจ- กรรมทเปนกศล มอาชพบรสทธถงพรอมดวยศล คมครองทวารในอนทรย ทงหลาย ประกอบดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษ.


จลศล [๓๑๙] ดกอนสภมาณพ ภกษถงพรอมดวยศลนน อยางไร. ๑. ภกษในธรรมวนยน ละการฆาสตว เวนขาดจากการฆาสตว วาง ไม วางมด มความละอาย มความเอนด มความกรณา ทาประโยชนแกสตว ทงปวง ขอนเปนศลของเธอประการหนง. ฯลฯ (ขอความตอจากนเหมอน พรหมชาลสตร) มหาศล [๓๒๐] บางพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพ โดยมจฉาชพ (ขอความตอจากนเหมอนพรหมชาลสตร) ดกอนมาณพ ภกษถงพรอมดวยศลอยางน ยอมไมประสบภยแตไหน ๆ เพราะเปนผสารวมดวยศล เหมอนพระราชามหากษตรย ผไดมรธาภเศก กาจดศตรไดแลว ยอมไมประสบภยแมแตไหน ๆ เพราะศตรนน ดกอน สภมาณพ ภกษผถงพรอมดวยศล กฉนนน ยอมไมประสบภยแตไหน ๆ เพราะเปนผสารวมดวยศล ภกษผถงพรอมดวยสลขนธอนประเสรฐน ยอม เสวยสขอนปราศจากโทษในภายใน ดกอนสภมาณพ ดวยเหตนแล ภกษชอ วาเปนผถงพรอมดวยศล. ดกอนสภมาณพ สลขนธอนประเสรฐนแล ทพระผมพระภาคเจาได ตรสสรรเสรญ และยงชมชนใหยดถอ ใหตงอย ใหดารงอย อนง ในธรรม วนย ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอยอก. สภมาณพ ไดกราบเรยนวา ขาแตพระอานนทผเจรญ นาอศจรรย นก ไมเคยมมากอนเลย สลขนธอนประเสรฐน บรบรณแลว มใชไม


บรบรณ กระผมยงไมเหนสลขนธอนประเสรฐ ทบรบรณอยางน ในสมณ- พราหมณเหลาอน ภายนอกศาสนานเลย ขาแตพระอานนทผเจรญ สมณพราหมณเหลาอน ภายนอกศาสนาน พงเหนสลขนธอนประเสรฐ ท บรบรณแลวอยางนในตน เขาเหลานนจะดใจ เพราะเหตเพยงเทานน ดวยคด วา เปนอนพอแลวดวยเหตเพยงเทาน เปนอนทาเสรจแลวดวยเหตเพยงเทาน ประโยชนแหงความเปนสมณะเราไดบรรลแลว ไมมกจทจะตองทาอยางอน ใหยงขนไปอก แตพระคณเจาอานนทผเจรญกยงกลาววา ในพระธรรมวนย น ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก. [๓๒๑] สภมาณพกราบเรยนถามวา ขาแตพระอานนทผเจรญ สมาธ ขนธอนประเสรฐ ททานพระโคดมตรสสรรเสรญ และยงชมชนใหยดมน ให ตงอย ใหดารงอยนน เปนอยางไร. พระอานนท กลาววา ดกอนมาณพ ภกษเปนผคมครองทวารใน อนทรยทงหลาย เปนอยางไรเลา ดกอนมาณพ ภกษในธรรมวนยน เหนรปดวยจกษแลว ไมถอนมต ไมถออนพยญชนะ เธอปฏบตเพอสารวม จกขนทรย ทเมอไมสารวมแลว จะเปนเหตใหอกศลธรรมอนลามก คอ อภชฌาและโทมนส ครอบงา ชอวา รกษาจกขนทรย ชอวา ถงความ สารวมในจกขนทรย. ภกษฟงเสยงดวยโสต.......ดมกลนดวยฆานะ........ลมรส ดวยชวหา........ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย........รธรรมารมณดวยมนะ แลวไม ถอนมตร ไมถออนพยญชนะ เธอปฏบตเพอสารวมมนนทรย ทเมอไมสารวม แลวจะเปนเหตใหเกดอกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนสครอบงา ชอวา รกษามนนทรย ชอวาถงความสารวมในมนนทรย. ภกษถง พรอมดวยอนทรยสงวรอนประเสรฐเชนน ยอมไดเสวยสขอนไมระคนดวย


กเลส ในภายใน ดกอนมาณพ ภกษชอวาเปนผคมครองทวารในอนทรย ทงหลาย ดวยประการฉะน. [๓๒๒] ดกอนมาณพ ภกษถงพรอมแลวดวยสตสมปชญญะ เปน อยางไร. ดกอนมาณพ ภกษในธรรมวนยน เปนผรสกตวในการกาว ใน การถอย ในการแล ในการเหลยว ในการงอ ในการเหยยด ในการทรง สงฆาฏ บาตรและจวร ในการฉน ในการดม ในการเคยว ในการลม ในการถายอจจาระปสสาวะ ในการเดน ในการยน ในการนง ในการหลบ ในการตน ในการพด ในการนง ดกอนสภมาณพ ภกษชอวา เปนผถง พรอมแลวดวยสตสมปชญญะ ดวยประการฉะนแล. [๓๒๓] ดกอนมาณพ ภกษชอวาเปนผสนโดษ เปนอยางไร. ดกอนมาณพ ภกษในธรรมวนยน เปนผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหาร กาย ดวยบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง เธอจะไปทางใด ๆ กถอไปไดเอง ดกอนมาณพ เหมอนนกจะบนไปทางใด ๆ กมแตปกเปนภาระบนไปได ภกษกเหมอนกน เปนผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาต เปนเครองบรหารทอง เธอจะไปทางใด ๆ กถอไปไดเอง ดกอนมาณพ ภกษชอวา เปนผสนโดษดวยประการฉะนแล. [๓๒๔] ภกษถงพรอมแลวดวยสลขนธอนประเสรฐ ดวยอนทรยสงวร อนประเสรฐ ดวยสตสมปชญญะอนประเสรฐ ดวยสนโดษอนประเสรฐ เชนนแลว ยอมเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถา ปาชา ปาชฏ ทแจง ลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาต หลงอาหารแลว นงขดสมาธตงกายตรง ดารงสตไวเฉพาะหนา ละความโลภคอความเพงเลง ม จตปราศจากความเพงเลงอย ชาระจตใหบรสทธจากความเพงเลง ละความ


ประทษรายคอพยาบาท มจตไมมพยาบาท มความอนเคราะหดวยทาประ- โยชนแกสรรพสตว ชาระจตใหบรสทธจากความประทษราย คอพยาบาทได ละถนมทธะแลว เปนผปราศจากถนมทธะ มความกาหนดหมายอยทแสงสวาง มสตสมปชญญะ ยอมชาระจตใหบรสทธจากถนมทธะได ละอทธจจกกกจ- จะไดไมฟงซานอย มจตสงบในภายใน ชาระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจ- จะละวจกจฉาได ขามพนวจกจฉา ไมมความสงสยในกศลธรรม ยอมชาระจต ใหบรสทธจากวจกจฉาได. [๓๒๕] ดกอนมาณพ เหมอนบรษกหนไปประกอบการงาน การ งานของเขากสาเรจ เขาไดใชหนทเปนตนทนเดมหมดสน ทรพยทเปนกาไร ของเขามเหลอสาหรบเลยงภรรยา เขาไดคดเหนอยางนวา เมอกอนเรากหน ไปประกอบการงาน บดนการงานของเราไดสาเรจแลว เราไดใชหนท เปนตนทนเดมหมดสนแลว และทรพยทเปนกาไรของเรากยงมเหลออย สาหรบเลยงภรรยา ดงน เขาพงไดความปราโมทย ถงความโสมนสอนมความ ไมมหนนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษปวยหนก มทกข เจบหนก ไมบรโภค อาหาร ไมมกาลง ครนตอมาเขาหายจากอาการปวย บรโภคอาหารได และ มกาลงกาย เขาไดคดเหนอยางนวา เมอกอนเราปวยหนก มทกข เจบหนก บรโภคอาหารไมได ไมมกาลง บดนเราหายจากอาการปวยนนแลว บรโภค อาหารได และมกาลงกายเปนปรกต ดงน เขาพงไดความปราโมทย ถง ความโสมนสอนมความไมมโรคนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษถกจองจาในเรอนจา ครนตอมาเขาพน จากเรอนจานนโดยสวสด ไมมภย ไมตองเสยทรพยอะไร ๆ เลย เขาได


คดเหนอยางนวา เมอกอนเราถกจองจาอยในเรอนจา บดนเราพนจากเรอนจา นนโดยสวสด ไมมภยแลว ทงเราไมตองเสยทรพยอะไร ๆ เลย ดงน เขา พงไดความปราโมทย ถงความโสมนส อนมการพนจากเรอนจานนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอน จะไป ไหนตามอาเภอใจกไมได ครนตอมาเขาพนจากความเปนทาสนน พงตวเอง ได ไมตองพงผอน เปนไทแกตว ไปไหนไดตามอาเภอใจ เขาไดคดเหนวา เมอกอนเราเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอน จะไปไหนตามอาเภอใจ กไมได บดนเราพนจากความเปนทาสแลว พงตวเองได ไมตองพงผอน เปนไทแกตว จะไปไหนไดตามอาเภอใจ ดงน เขาพงไดความปราโมทย ถงความโสมนส อนมความเปนไทแกตวนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ เหมอนบรษ มทรพยสมบต เดนทางไกลกนดาร หาอาหารไดยาก. มภยอยขางหนา ครนเขาเดนพนทางกนดารนนไปได บรรลถงหมบานโดยปลอดภยแลว เขาไดคดเหนอยางนวา เมอกอนเราม ทรพยสมบต เดนทางไกลกนดาร หาอาหารไดยาก มภยอยขางหนา บดน เราพนทางกนดาร บรรลถงหมบานโดยปลอดภยแลว ดงน เขาไดความ ปราโมทย ถงความโสมนส อนมความปลอดภยนนเปนเหต ฉนใด. ดกอนมาณพ ภกษพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการเหลาน ทยงละ ไมไดในตน เหมอนหน เหมอนโรค เหมอนเรอนจา เหมอนความเปนทาส เหมอนทางไกลกนดาร และเธอพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการ ทละไดแลว ในตน เหมอนความไมเปนหน เหมอนความไมมโรค เหมอนการพนจาก เรอนจา เหมอนความเปนไทแกตน เหมอนสถานทปลอดภย ฉนนนแล.


ภกษพจารณาเหนนวรณ ๕ เหลาน ทาละไดแลวในตน ยอมเกด ปราโมทย เมอเกดปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตแลว กาย ยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข จตของผมความสข ยอมตงมน เธอสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปต และสขเกดแตวเวก. เธอทากายนแหละใหสดชน เอบอมซาบซานดวยปตและสขอนเกดแตวเวก ไมมสวนไหน ๆ แหงกาย ของเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตวเวกจะไมถกตอง. ดกอนมาณพ เหมอนเจาหนาทสรงสนาน หรอลกนองของเจาหนาท สรงสนานผฉลาด จะพงโรยผงทใชในการสรงสนานใสลงในภาชนะสารด แลว เอานาพรมหมกไว ตกเวลาเยนกอนจรณทใชในการสรงสนาน ยางจะซมไป จบตดกนทวทงหมด ยอมไมไหลออกไป ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉน นนแล ทากายนแหละใหสดชนเอบอมซาบซานดวยปต และสขอนเกดแต วเวก ไมมสวนไหน ๆ แหงรางกายของเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแต วเวกจะไมถกตอง ขอนเปนสมาธของเธอประการหนง. [๓๒๖] ดกอนมาณพ ขออนยงมอยอก ภกษบรรลทตยฌาน มจต ผองใสในภายใน เปนธรรมเอกผดขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธ เธอทากายนใหสดชน เอบอมซาบซาน ดวยปตและสขอนเกดแตสมาธ ไมมสวนไหน ๆ ของกายของเธอทวทงตว ทปตและสขอนเกดแตสมาธจะไมถกตอง. ดกอนมาณพ เหมอนหวงนาลก มนาพขน ไมมทางทนจะไหลมาได ทงในทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก ทศเหนอ ทงฝนกไมตกเพมตาม ฤดกาล แตสายนาเยนพขนจากหวงนา จะพงทาใหหวงนานนแหละชมชน เอบ


อาบซาบซมดวยนาเยน ไมมสวนไหน ๆ ของหวงนานนทงหมด ทนาเยน จะไมถกตอง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ ดกอนมาณพเพราะ วตกวจารสงบ ฯลฯ เขาถงทตยฌานอย เธอสดชนเอบอมซาบซานดวยปต และสขอนเกดแตสมาธ ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทปตและ สขอนเกดแตสมาธจะไมถกตอง แมขอนกเปนสมาธของเธอประการหนง. [๓๒๗] ดกอนมาณพ ขออนยงมอยอก ภกษมอเบกขา มสตสมปชญญะ เสวยสขทางกาย เพราะปราศจากปตทพระอรยเจาทงหลายกลาววา ผไดฌาน นเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข ดงน ชอวาบรรลตตยฌาน เธอทากายให สดชน เอบอมซาบซานดวยสขอนปราศจากปต ไมมสวนไหนแหงกายของ เธอทวทงตวทสขปราศจากปตจะไมถกตอง. ดกอนมาณพ เหมอนในกอบวขาบ ในกอบวหลวง ในกอบวขาว ดอก บวขาบ ดอกบวหลวง ดอกบวขาว บางเหลา เกดในนาเจรญในนา ยงไม พนนา จมอยในนา นาหลอเลยงไว ดอกบวเหลานนสดชน เอบอาบซม- ซาบดวยนาเยน ตลอดยอด ตลอดเหงา ไมมสวนไหน ๆ ของบวขาบ บว หลวง บวขาว ทวทกสวนทนาเยนจะไมถกตอง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษ กฉนนนแล ฯลฯ เธอเขาถงตตยฌานอย ยอมทากายนใหสดชน เอบอมซาบ ซานดวยสขปราศจากปต ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของเธอ ทงทงตวทสข ปราศจากปตจะไมถกตอง แมขอนกเปนสมาธของเธอประการหนง. [๓๒๘] ดกอนมาณพ ขออนยงมอยอก ภกษบรรลจตตถฌานอย ไมมทกข ไมมสข บรสทธดวยอเบกขาและสต เพราะละสขเพราะละทกข ดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได เธอมใจบรสทธผดผองนงแผไปทวกายนแหละ ไมมสวนไหนๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทใจอนบรสทธผดผองจะไมถกตอง.


ดกอนมาณพ เหมอนบรษนงคลมตวตลอดศรษะดวยผาขาว ไมมสวน ไหน ๆ แหงกายทก ๆ สวนของเขาทผาขาวจะไมถกตอง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เพราะละสข ฯลฯ เธอเขาถงจตตถฌานอย เธอมใจ อนบรสทธผองแผวนงแผไปทวกายนนนแล ไมมสวนไหน ๆ แหงกายของ เธอทงทงตวทใจอนบรสทธผดผองจะไมถกตอง แมขอนกเปนสมาธของเธอ ประการหนง. ดกอนมาณพ สมาธขนธอนประเสรฐนแล ทพระผมพระภาคเจาได ตรสสรรเสรญ และยงชมชนใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอย อนง ในธรรม วนยน ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอยอก. มาณพ กราบเรยนวา ขาแตพระอานนทผเจรญ นาอศจรรยนก นา พศวงนก สมาธขนธอนประเสรฐนบรบรณแลว มใชไมบรบรณ กระผมยง ไมเหนสมาธขนธอนประเสรฐของทานพระอานนททบรบรณแลวอยางน ใน สมณพราหมณเหลาอน ภายนอกพระศาสนานเลย ขาแตพระอานนทผเจรญ กสมณพราหมณเหลาอนภายนอกพระศาสนาน พงเหนสมาธขนธอนประเสรฐ ทบรบรณแลวอยางนในตน เขาเหลานนจะพงดใจเพราะเหตเพยงเทานน ดวยคดวาเปนอนพอแลวดวยเหตเพยงเทาน เปนอนทาสาเรจแลวดวยเหต เพยงเทาน ประโยชนแหงความเปนสมณะเราไดบรรลแลว ไมมกจทจะตอง ทาใหยงขนไปอก แตพระคณเจาผเจรญกยงกลาววา ในพระธรรมวนยน ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก. [๓๒๙] สภมาณพกราบเรยนวา ขาแตพระอานนทผเจรญ ปญญา ขนธอนประเสรฐทพระโคดมผเจรญไดตรสสรรเสรญ และยงทาชมชนน ใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอย นนเปนอยางไร.


พระอานนทกลาววา ภกษนนเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออนควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหว อยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอญาณทสสนะ เธอยอมรชดอยางนวา กาย ของเรานแล มรปประกอบดวยมหาภตรป ๔ เกดแตมารดาบดา เตบโตขนดวย ขาวสกและขนมสด มการอบ นวด แตกกระจดกระจายไปเปนนจเปนธรรมดา และวญญาณของเรานกอาศยผกพนอยในกายน. ดกอนมาณพ เหมอนแกวมณ และแกวไพฑรยอนงาม เกดเอง มแปดเหลยม นายชางเจยรไนดแลว สกใส แวววาวสมบรณดวยอาการทกอยาง มดายเขยว เหลอง แดง ขาว หรอนวล รอยอยในนน บรษผมตาหยบแกวมณและแกวไพฑรยนนวางไวในมอ แลว พจารณาเหนวา แกวมณและแกวไพฑรยนงาม เกดเอง มแปดเหลยม นาย ชางเจยรไนดแลว สกใสแวววาว บรบรณดวยอาการทกอยาง มดายเขยว เหลอง แดง ขาว หรอนวลรอยอยในนน ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษก ฉนนนแล ฯลฯ เมอจตตงมน บรสทธผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหว อยางน ยอม นอมยอมโนมจตไปเพอญาณทสสนะ เธอยอมรชดอยางนวา กายของเรานแล มรปประกอบดวยมหาภตรป ๔ เกดแตมารดาบดา เตบโตขนดวยขาวสกและ ขนมสด ตองมการอบ นวด แตกกระจดกระจายไปเปนนจเปนธรรมดา และวญญาณของเรานกอาศยผกพนอยในกายน ขอนเปนปญญาของเธอประ- การหนง. [๓๓๐] ภกษนน เมอจตตงมน บรสทธผดผอง ไมมกเลส ปราศจาก อปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหว อยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอนรมตรปอนเกดแตใจ คอ นรมตกายอนจากกายน มรป เกดแตใจ มอวยวะนอยใหญครบถวน มอนทรยไมบกพรอง.


ดกอนมาณพเหมอนบรษพงชกไสออกจากหญาปลอง เขาคดเหน อยางนวา นหญาปลอง นไส หญาปลองอยางหนง ไสอยางหนง แตกไส ชกออกจากหญาปลองนนเอง. อกนยหนง ดกอนมาณพ เหมอนบรษชกดาบ ออกจากฝก เขาพงคดเหนอยางนวา นดาบ นฝก ดาบอยางหนง ฝกอยางหนง กแตดาบชกออกจากฝกนนเอง. อกนยหนง ดกอนมาณพ เหมอนบรษดงง ออกจากกลอง เขาพงคดเหนอยางนวา นง นกลอง งอยางหนง กลองอยาง หนง กแตงดงออกจากกลองนนเอง ฉนใด. ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เมอจต ตงมน ฯลฯ ถงความไมหวนไหวอยางน เธอยอมนอมยอมโนมจตไปเพอ นรมตรป เกดแตใจ ฯลฯ แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๑] ภกษนนเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจาก อปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอแสดงฤทธ. เธอยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกได ทา ใหหายไปกได ทะลฝากาแพงภเขาไปกได ไมตดขดเหมอนไปในทวางกได. เธอผดขนดาลง แมในแผนดนเหมอนในนากได เดนบนนาไมแยกเหมอน เดนบนแผนดนกได นงบลลงกเหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบคลา พระจนทรพระอาทตยซงมฤทธ มอานภาพมากอยางนกได ใชอานาจทางกาย ไปตลอดพรหมโลกกได. ดกอนมาณพ เหมอนชางหมอ หรอลกมอของชางหมอผฉลาด เมอนวด ดนดแลว ตองการภาชนะชนดใด ๆ กทาภาชนะชนดนน ๆ ใหสาเรจได. อก นยหนง เหมอนชางงา หรอลกมอของชางงาผฉลาด เมอแตงงาดแลว ตอง


การงาชนดใด ๆ กทางาชนดนน ๆ ใหสาเรจได อกนยหนง เหมอนชางทอง หรอลกมอของชางทองผฉลาด เมอหลอมทองดแลว ตองการทองรปพรรณ ชนดใด ๆ กทาทองรปพรรณชนดนน ๆ ใหสาเรจได ฉนใด ภกษก ฉนนนแล เมอจตตงมนบรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน ตงมน ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอม ยอมโนมจตไปเพอแสดงฤทธ เธอยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยว ทาเปนหลายคนกได ฯลฯ ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได. แม ขอนกจดเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๒] ภกษนน เมอจตตงมน บรสทธ ผองผด ไมมกเลส ปราศจาก อปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอทพยโสตธาต เธอยอมไดยนเสยงสองชนด คอ เสยงทพยและเสยงมนษย ทงทอยไกลและใกล ดวยทพยโสตธาตอนบรสทธ เกนหของมนษย. ดกอนมาณพ เหมอนบรษเดนทางไกล เขาจะไดยนเสยงกลองบาง เสยงตะโพนบาง เสยงสงขบาง เสยงบณเฑาะวบาง เสยงมโหระทกบาง เขา ยอมมความคดอยางนวา เสยงกลองดงนบาง เสยงตะโพนดงนบาง เสยงสงข ดงนบาง เสยงบณเฑาะวดงนบาง เสยงมโหระทกดงนบาง ฉนใด ภกษก ฉนนนแล เมอจตตงมน ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมจตไปเพอ ทพยโสตธาต เธอยอมไดยนเสยงสองชนด คอเสยงทพยและเสยงมนษย ทง ทอยไกลและใกล ดวยทพยโสตธาตอนบรสทธ เกนหของมนษย แมขอน กเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๓] เธอเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจาก อปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอเจโตปรยญาณ เธอยอมกาหนดรใจของสตวอน ของบคคลอนดวยใจ คอ จตมราคะกรวา จตมราคะ หรอ จตปราศจากราคะ


กรวาจตปราศจากจากราคะ จตมโทสะกรวาจตมโทสะ จตปราศจากโทสะกรวา จตปราศจากโทสะ จตมโมหะกรวา จตมโมหะ หรอ จตปราศจากโมหะกรวา จตปราศจากโมหะ จตหดหกรวาจตหดห หรอ จตฟงซานกรวา จตฟงซาน จตเปนมหคคตะกรวา จตเปนมหคคตะ หรอ จตไมเปนมหคคตะกรวาจตไม เปนมหคคตะ จตเปนโลกตตระกรวา จตเปนโลกตตระ หรอ จตไมเปน โลกตตระกรวา จตไมเปนโลกตตระ จตเปนสมาธกรวาจตเปนสมาธ หรอ จตไมเปนสมาธ กรวาจตไมเปนสมาธ จตหลดพนกรวาจตหลดพน หรอจต ไมหลดพนกรวา จตไมหลดพน. ดกอนมาณพ เหมอนหญงสาว ชายหนม ชอบแตงตว เมอสองดหนา ของตนในกระจกทสะอาด ผดผอง หรอในภาชนะนาอนใส หนามไฝกรวา หนามไฝ หรอหนาไมมไฝกรวา หนาไมมไฝ ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษ กฉนนนแล เมอจตตงมนแลว ฯลฯ ถงความไมหวนไหว เธอยอมนอม ยอมโนมจตไปเพอเจโตปรยญาณ ยอมกาหนดรใจของสตวอน ของบคคล อนดวยใจ คอ จตมราคะกรวา จตมราคะ ฯลฯ หรอ จตไมหลดพนกรวา จตไมหลดพน แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๔] ภกษนน เมอจตตงมง ฯลฯ ถงความไมหวนไหวอยางน ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอบพเพนวาสานสสตญาณ เธอยอมระลกชาตกอน ไดเปนอนมาก คอระลกไดชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบ ชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอด สงวฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดววฏฏกปเปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏ- ววฏฏกปเปนอนมากบางวา ในภพโนนเรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ ม


กาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลวไดไปเกดในภพโนน ในภพ นนเราไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหาร อยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจต จากภพนนแลว ไดมาเกดในภพน เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทส ดวยประการฉะน. ดกอนมาณพ เหมอนบรษจากบานตนไปบานอน แลวจากบานนน ไปบานอนอก จากบานนนกลบมาบานของตนตามเดม เขากระลกไดอยางน วา เราไดจากบานของเราไปบานโนน ในบานนน เราไดยนอยางนน ไดนง อยางนน ไดพดอยางนน ไดนงอยางนน เมอเราจากบานนนไปบานโนน แมในบานนน เรากไดยนอยางนน ไดนงอยางนน ไดพดอยางนน ไดนง อยางนน แลวเรากลบจากบานนนมายงบานของเรา ดงน ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉนนนแล ฯลฯ ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอบพเพนวาสานสสตญาณ เธอยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก คอ ชาตหนงบาง สองชาตบาง ฯลฯ เธอยอมระลกชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทส. แม ขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๕] ภกษนน เมอจตตงมน ฯลฯ ถงความไมหวนไหวอยางน เธอ ยอมนอมยอมโนมจตไปเพอหยงรการจตและการเกดขนของสตวทงหลาย เธอ เหนหมสตวทกาลงจต กาลงเกด เลว ประณต ผวพรรณด ผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธเกนจกษของมนษย ยอมรชดซงสตว ทงหลาย ผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานประกอบดวยกายทจรต วจทรต มโนทจต วารายพระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ ยดการกระทาดวยอานาจ มจฉาทฏฐ สตวเหลานนเบองหนาแตตายเพราะกายแตก กเขาถงอบายทคต วนบาต นรก สวนสตวทงหลายทประกอบดวย กายสจรต วจสจรต มโน-


สจรต ไมวารายพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจ สมมาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขาถงแลวซงสคตโลกสวรรค ดงน เธอยอมเหนสตวทงหลายทกาลงจต กาลงเกด เลว ประณต ผวพรรณด ผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษ อนบรสทธ เกนจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน. ดกอนมาณพ เหมอนปราสาท ตงอยทามกลางทางสแพรง บรษผม จกษยนอยบนปราสาทนน กจะเหนผคนทงหลาย กาลงเขาไปสเรอนบาง ออก ไปอยบาง กาลงเดนไปมาอยตามถนนบาง นงอยทามกลางทางสแพรงบาง เขา กรวา คนเหลานเขาไปสเรอน คนเหลานออกจากเรอน คนเหลานเดนไปมา ตามถนน คนเหลานนงทามกลางทางสแพรง ฉนใด ดกอนมาณพ ภกษกฉน นนแล ฯลฯ เมอจตตงมนแลว ฯลฯ ถงความไมหวนไหว เธอยอมนอมยอม โนมจตไปเพอหยงรการจตและการเกดของสตวทงหลาย เหนสตวทงหลายท กาลงจต กาลงเกด เลว ประณต ผวพรรณด ผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ เกนจกษของมนษย ยอมรชดถงหมสตว ผเปนไปตามกรรม แมขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๖] ภกษนนเมอจตตงมน บรสทธ ผดผอง ไมมกเลส ปราศจาก อปกเลส เปนจตออน ควรแกการงาน มนคง ถงความไมหวนไหวอยางน ยอม นอมยอมโนมจตไปเพออาสวกขยญาณ เธอรชดตามความเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกข นความดบทกข นขอปฏบตใหถงความดบทกข เหลาน อาสวะ เหลานเหตใหเกดอาสวะ เหลานความดบอาสวะ เหลานขอปฏบตให ถงความดบอาสวะ เมอเธอรอยเหนอยอยางน จตยอมหลดพนจากกามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว กเกดญาณหยงรวา หลดพนแลว


รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลว ไมม กจอนเพอความเปนอยางนอก. ดกอนมาณพ เหมอนสระนาบนยอดเขา ใสสะอาด ไมขนมว บรษ ผมตาดยนอยบนขอบสระนา จะเหนหอยโขงและหอยกาบบาง กอนกรวด และกระเบองบาง ฝงปลาบาง กาลงวายอยกม หยดอยกมในสระนน เขา คดเหนอยางนวา สระนานใสสะอาด ไมขนมว บรรดาหอยโขงและหอยกาบ กอนกรวดและกระเบอง ฝงปลา ตางกาลงวายอยบาง กาลงหยดอยบาง ใน สระนานน ดงน ฉนใด ภกษกฉนนนแล ฯลฯ เมอจตตงมนแลว ฯลฯ ถง ความไมหวนไหว ยอมนอมยอมโนมจตไปเพออาสวกขยญาณ ยอมรชดตาม ความเปนจรงวา นทกข ฯลฯ นขอปฏบตใหถงความดบอาสวะ เมอเธอรอย เหนอยอยางน จตกหลดพนจากกามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ เมอจตหลด พนแลว กเกดญาณหยงรวาหลดพนแลว รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรย อยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอก แม ขอนกเปนปญญาของเธอประการหนง. [๓๓๗] ดกอนมาณพ ปญญาขนธ อนประเสรฐนแล ทพระผม พระภาคเจา ไดตรสสรรเสรญ ทงยงชมชนใหยดมน ใหตงอย ใหดารงอย ในพระธรรมวนยน มไดมกจอะไรทจะพงกระทาใหยงขนไปกวาน. สภมาณพ กราบเรยนวา ขาแตทานพระอานนทผเจรญ นาอศจรรย นก นาพศวงนก ปญญาขนธอนประเสรฐน บรบรณแลว มใชไมบรบรณ ขาแตทานพระอานนทผเจรญ กระผมไมเคยเหนปญญาขนธอนประเสรฐท บรบรณแลวอยางนในสมณพราหมณพวกอน ภายนอกพระศาสนานเลย และ ไมมกจอะไรอนทจะตองทาใหยงขนไปกวาน.


ขาแตทานพระอานนทผเจรญ ภาษตของทานไพเราะยงนก ไพเราะยง นก เหมอนบคคลหงายภาชนะทควา เปดภาชนะทปด บอกทางแกคนหลง ทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวาผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระ อานนทผเจรญประกาศธรรม โดยอเนกปรยายกฉนนนเหมอนกน ขาแตพระ อานนทผเจรญ ขาพเจาขอถงพระโคดมผเจรญ พระธรรมและพระสงฆเปน สรณะ ทานพระอานนทผเจรญ โปรดทรงจาขาพเจาวา เปนอบาสกผถง สรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตบดนเปนตนไป จบสภสตรท ๑๐


อรรถกถาสภสตร สภสตรมบทเรมวา ขาพเจา สดบมาอยางน ฯเปฯ ในพระนครสาวตถ. ตอไปนเปนการอธบายบททยากในสภสตรนน บทวา เมอพระผม พระภาคเจาเสดจปรนพพานแลวไมนาน อธบายวา เมอพระผมพระภาคเจา เสดจปรนพพานแลวไมนาน. ประมาณ ๑ เดอน ถดจากวนปรนพพาน ขอน ทานกลาวหมายถงวนทพระอานนท ถอบาตรและจวรของพระผมพระภาคเจา แลวมานงฉนยาถายผสมนานม ณ วหาร โดยนยทกลาวไวแลวในนทาน. บทวา โตเทยยบตร แปลวา บตรของโตเทยยพราหมณ มเรองเลา วา ไมไกลจากกรงสาวตถ มบานชอตทคาม เพราะเขาเปนคนใหญโตใน บานตทคาม จงมชอวา โตเทยยะ เขามทรพยสมบตประมาณ ๔๕ โกฏ แต เขาเปนคนตระหนเปนอยางยง เขาควา ชอวา ความไมสนเปลองแหงโภค สมบต ยอมไมมแกผให แลวเขากไมใหอะไรแกใคร ๆ เขาสอนบตรวา คนฉลาด ควรดความสนไปของยาหยอดตา การกอจอมปลวก การ สะสมนาผง แลวพงครองเรอน เมอเขาใหบตรสาเหนยกถงการไมใหอยางนแลว ครนตายไปกไปเกด เปนสนขอยทเรอนหลงนนเอง สภมาณพผเปนบตร รกสนขนนมาก ใหกน อาหารเหมอนกบตน อมนอนบนทนอนอยางด. ครนวนหนง เมอสภมาณพออกจากบานไป พระผมพระภาคเจา เสดจเขาไปบณฑบาต ณ เรอนหลงนน สนขเหนพระผมพระภาคเจา จงเหา เดนเขาไปใกลพระองค พระผมพระภาคเจาไดตรสกะสนขนนวา ดกอนโต- เทยยะ แมเมอกอนเจากกลาวหมนเราวาแนะทาน แนะทาน ดงน จงเกดเปน


สนข แมบดนเจากยงเหาเรา จกไปอเวจมหานรก. สนขฟงดงนน มความ เดอดรอนจงนอนบนขเถาระหวางเตาไฟ. พวกมนษยไมสามารถจะอมไปให นอนบนทนอนได. สภมาณพกลบมาถงถามวา ใครนาสนขนลงจากทนอน. พวกมนษยตางบอกวา ไมมใครดอก แลวเลาเรองราวใหฟง. สภมาณพไดฟงแลวโกรธวา บดาของเราบงเกดในพรหมโลก แต พระสมณโคดมหาวา บดาของเราเปนสนข ทานนพดอะไร ปากเสย ใครจะ ทวงตงพระผมพระภาคเจาวาพดเทจจงไปยงวหาร ถามเรองราวกะพระองค. พระผมพระภาคเจาจงตรสแกสภมาณพเหมอนอยางนน แลวตรสความจรงวา ดกอนสภมาณพ ทรพยทบดาของเจายงไมไดบอกมอกไหม. สภมาณพทลวา พระโคดม หมวกทองคามคาหนงแสน รองเทาทองคามคาหนงแสน ถาด ทองคามคาหนงแสน กหาปณะหนงแสนมอย. พระโคดมตรสวา เจาจงไปให สนขบรโภคขาวมธปายาสมนานอย แลวอมไปนอนบนทนอน พอไดเวลาสนข หลบไปหนอยหนง จงถามด สนขจกบอกทกสงทกอยางแกเจา ทนนแหละ เจากจะรวาสนขนนคอบดาของเรา. สภมาณพไดกระทาตามนน. สนขบอก หมดทกสงทกอยาง เขารแนวาสนขนนคอบดาของเรา จงเลอมใสในพระผม พระภาคเจา ไปทลถามปญหา ๑๔ ขอ กะพระผมพระภาคเจา เมอจบ ปญหา เขาขอถงพระผมพระภาคเจาเปนสรณะ ทานกลาวความขอนนหมายถง สภมาณพโตเทยยบตร บทวา อาศญอยใกลกรงสาวตถ ความวา สภมาณพมาจากโภคคาม ของตนแลวอาศยอย. บทวา ไดเรยกมาณพนอยคนหนงมา ความวา เมอ พระศาสดาเสดจปรนพพานแลว สภมาณพไดสดบวา พระอานนทถอบาตร และจวรของพระองคมา มหาชนยอมจะเขาไปหาทานเพอเยยมเยอนดงน จง คดวา ครนเราจกไปวหาร กคงไมอาจกระทาปฏสนถาร หรอฟงธรรมกถา ได


สะดวก ในทามกลางหมชนเปนอนมาก เหนทานมาสเรอนนนแหละ จกทา ปฏสนถารไดโดยงาย และเรามความสงสยอยขอหนง เรากจกถามทาน แลว จงเรยกมาณพนอยคนหนงมา. เวทนาอนเปนขาศก ทานกลาววา อาพาธ ในบทเปนตนวา มอาพาธ นอย. สภมาณพกลาววา เวทนาใดเกดในสวนหนงแลว ยดไวซงอรยาบถ ๔ เหมอนเอาแผนเหลกนาบ เธอจงถามความไมมแหงเวทนานน. บทวา ม โรคเบาบาง ทานกลาวถงโรคอนทาชวตใหลาบาก เธอจะถามความไมมแม แหงโรคนน. สภมาณพกลาววา ชอวาการลกขนของผปวยนนแลยอมหนก กาลงกายยอมไมม เราะฉะนน เธอจงถามความไมมไข และความมกาลง. บทวา มความเปนอยสบาย ความวา เธอจงถามความเปนอยอยางเปนสข ใน อรยาบถ ๔ คอ เดน ยน นง นอน ครนพระคนถรจนาจารยเมอแสดงถง อาการทควรจะถามแกมาณพนอยนน จงกลาวคาเปนตนวา สโภ. บทวา อาศยเวลาและสมย ความวา ถอ คอ ใครครวญ เวลาและสมยดวยปญญา. ม อธบายวา หากพรงนจกเปนเวลาไปของเรา กาลงของเราจกซานไปในกาย จกไมมความไมสบายอยางอน เพราะการไมเปนเหต ทนนเราจกใครครวญ เวลานน และสมยกลาวคอ การไป เหต พวกหม ถากระไรพงมาพรงน. บทวา เจตกภกษ ความวา ไดชอวา เจตกะ เพราะเกดในเจตยรฐ- บทวา กลาวสมโมทนยกถา พอใหระลกถงกน ความวา สภมาณพไดกลาว สมโมทนยกถา พอใหระลกถงกนอนเกยวกบมรณะ ไดผานไปแลวโดยนย เปนตนอยางนวา ทานพระอานนท พระทศพลไดมโรคอะไร พระผมพระ- ภาคเจาเสวยอะไร อนง ความโศกไดเกดขนแกทานทงหลายโดยการปรนพพาน ของพระศาสดา พระศาสดาของทานทงหลายปรนพพานแลวอยางเดยวกหาไม


ความเสอมอนใหญหลวงกเกดแกมนษยโลก พรอมทงเทวโลก บดนคนอนใคร เลาจกพนความตาย กบคคลผเลศของมนษยโลก พรอมทงเทวโลกยงเสดจ ปรนพพานได บดนมจจราชจกเหนใครอนแลวละอาย สภมาณพถวายอาหาร อนสมควรแกเครองดมและเภสชแกพระเถระเมอวานน เมอเสรจภตตกจ จงนง ณ สวนขางหนง บทวา เปนอปฐากอยในสานก ความวา เปนอปฐากอยในสานก ไมแสวงหาโทษ. บทวา อยใกลชด น เปนไวพจนของบทกอน เพราะเหตไร สภมาณพจงถามวา พระโคดมไดตรสสรรเสรญคณแหงธรรมเหลาใด. นยวา สภมาณพไดมปรวตกอยางนวา พระโคดมผเจรญยงมนษยโลกนใหดารงอยใน ธรรมเหลาใด ธรรมเหลานน โดยทพระโคดมลวงลบไปแลวเสอมสญไปดวย หรอหนอ หรอยงดารงอย หากดารงอย พระอานนท จกร กระผมขอโอกาส ถาม ดงน เพราะฉะนน สภมาณพจงถามขน. ครงนน พระเถระไดสงเคราะหปฎก ๓ ดวยขนธ ๓ เมอจะแสดงแก สภมาณพ จงกลาววา แหงขนธ ๓ ทงหลายแล ดงนเปนตน. สภมาณพคดวา เรากาหนดขอททานกลาวโดยยอ ไมได จกถามโดยพสดาร จงกลาววา แหงขนธ ทงหลาย ๓ เปนไฉน ดงนเปนตน. เมอพระอานนทแสดงขนธเหลานน ดวยบทวา แหงสลขนธอนประเสรฐ ดงน สภมาณพจงถามเปนขอ ๆ อกวา ทานพระ อานนท กสลขนธอนประเสรฐนนเปนอยางไร. แมพระเถระกแสดงถงการ อบตของพระพทธเจาแกสภมาณพนน เมอจะแสดงธรรมอนเปนแบบแผน จงวสชนาธรรมทงปวง โดยนยทพระผมพระภาคเจาตรสไวโดยลาดบนนแล ในบทวา ในพระธรรมวนยน ยงมกจทจะตองกระทาใหยงขนไป


อยอก ทานแสดงวา ในศาสนาของพระผมพระภาคเจาน มใชศลเทานนทมสาระ ศลนนเปนเพยงพนฐานอยางเดยวเทานน ยงมกจอนทจะตองทายงกวานอก. บทวา ภายนอกจากศาสนาน คอ ภายนอกจากพระพทธศาสนา บทวา ดกอนมาณพ ภกษเปนผมทวารคมครองแลวในอนทรยทงหลายอยางไรน ทานพระอานนทแมถกถามถงสมาธขนธอยางนวา ทานพระอานนทสมาธขนธ อนประเสรฐนนเปนอยางไร ทานมประสงคจะชใหเหนซงธรรมเปนอปการะ ของธรรมทงสอง ในระหวางศล และ สมาธ ซงมอนทรยสงวรเปนตน ททาน ยกขนแสดงในลาดบศลอยางนวา ภกษสมบรณดวยศล มทวารคมครองแลว ในอนทรยทงหลาย ถงพรอมดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษแลว ดงนแลว แสดงสมาธขนธ จงไดกลาวเรมขน. ในทนแสดงถงรปฌานเทานน จงไม ควรนาอรปฌานมาแสดง. เพราะชอวาอรปสมาบตมไดสงเคราะหดวยจตตถ- ฌาน จงไมม. บทวา ในธรรมวนยน ยงมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก ทานแสดงวา ชอวาความเกดขนแหงความสนสด มไดมในศาสนาของพระผมพระภาคเจาน โดยเพยงจตมอารมณเปนหนงเทานน ยงมกจอนทจะตองทายงกวานอก. บทวา ในธรรมวนยน ไมมกจทจะตองทาใหยงขนไปอก ทานแสดง วา ชอวากจทจะตองทายงไปกวานไมม ในศาสนาของพระผมพระภาคเจาน เพราะศาสนาของพระผมพระภาคเจามพระอรหตตเปนทสนสด. บททเหลอ มขอความงายในททงปวง. จบอรรถกถาสภสตร สภสตรท ๑๐ จบ


๑๑ เกวฏฏสตร [๓๓๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน สมยหนงพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ สวนมะมวงของปาวารก- เศรษฐใกลเมองนาลนทา. ครงนน เกวฏฏะบตรคฤหบดเขาไปเฝาพระผม พระภาคเจาถงทประทบ ครนเขาไปเฝาแลวถวายบงคมพระผมพระภาคเจานง ณ ทควรสวนขางหนง เมอนงเรยบรอยแลว เกวฏฏะบตรคฤหบดไดกราบทลพระผมพระ- ภาคเจาวา ขาแตพระองค เมองนาลนทาน เปนเมองมงคง สมบรณ มผคนมาก คบคงไปดวยมนษย เลอมใสในพระผมพระภาคเจาเปนอยางยง ขอประทาน โอกาสเถดพระเจาขา ขอพระผมพระภาคเจาทรงบญชาใหภกษรปหนงทจก กระทาอทธปาฏหารย อนเปนธรรมทยงยวดของมนษยได โดยอาการอยางน ชาวเมองนาลนทา จกเลอมใสในพระผมพระภาคเจาเปนอยางยงสดทจะ ประมาณได. เมอเกวฏฏะกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคเจาจงตรสกะเกวฏฏะ บตรคฤหบดวา ดกอนเกวฏฏะ เรามไดแสดงธรรมแกภกษทงหลายอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย มาเถด พวกเธอจงกระทาอทธปาฏหารยอนเปนธรรมยง ยวดของมนษยแกคฤหสถผนงขาวหมขาว ดงน เกวฏฏะบตรคฤหบดได กราบทลพระผมพระภาคเจาเปนคารบสองวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ องคมไดเจาะจงพระผมพระภาคเจา เพยงแตกราบทลอยางนวา ขาแตพระองค ผเจรญ เมองนาลนทาน เปนเมองมงคง สมบรณ มผคนมาก คบคงไปดวย


มนษย เลอมใสในพระผมพระภาคเจาเปนอยางยง ขอประทานโอกาสเถด พระเจาขา ขอพระผมพระภาคเจาทรงบญชาใหภกษรปหนง ทจกกระทา อทธปาฏหารยอนเปนธรรมยงยวดของมนษย โดยอาการอยางน ชาวเมอง นาลนทาจกเลอมใสในพระผมพระภาคเจา เปนอยางยงสดทจะประมาณได. แมครงทสาม ฯลฯ เกวฏฏะกไดกราบทลอยางนน. [๓๓๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนเกวฏฏะ ปาฏหารย ๓ อยาง น เราทาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเองแลว จงประกาศใหร ปาฏหารย ๓ อยางคอ อทธปาฏหารย อาเทสนาปาฏหารย อนสาสนปาฏหารย. ดกอนเกวฏฏะ อทธปาฏหารยเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยนยอมแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกได ทาให หายไปกได ทะลฝากาแพง ภเขาไปกได ไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผด ขนดาลงในแผนดน เหมอนในนากได เดนบนนาไมแยกเหมอนเดนบน แผนดนกได นงบลลงกเหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทร พระอาทตยซงมฤทธมอานภาพมากกได ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลก กได. ผมศรทธาเลอมใสบางคนเหนภกษนนแสดงฤทธไดหลายอยาง คอ คน เดยวทาใหเปนหลายคนกได......คนทมศรทธาเลอมใสนนจะบอกแกคนทไมม ศรทธาไมเลอมใสคนใดคนหนงวา พอมหาจาเรญ นาอศจรรยจรงหนอ นาพศวง จรงหนอ ความทสมณะมฤทธมาก. มอานภาพมาก ขาพเจาไดเหนภกษรปโนน แสดงฤทธไดหลายอยาง......คนทไมมศรทธา ไมเลอมใส จะพงกลาวกะคนท มศรทธาเลอมใสอยางนวา นแนะพอคณ มวชาอยอยางหนงชอวา คนธาร ภกษรปนนแสดงฤทธไดหลายอยาง........ดวยวชาชอวา คนธารนน....คกอน เกวฏฏะทานสาคญความขอนนเปนไฉน คนผไมมศรทธา ไมมความเลอมใส


นน จะพงกลาวอยางนน กะคนผมศรทธามความเลอมใสนนบางไหม. พง กลาว พระเจาขา. ดกอนเกวฏฏะ เราเหนโทษในอทธปาฏหารยอยางนแหละ จงอดอด ระอา รงเกยจอทธปาฏหารย. [๓๔๐] ดกอนเกวฏฏะ กอาเทสนาปาฏหารยเปนไฉน ภกษในธรรม วนยนยอมทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรองของสตว อนของบคคลอนไดวา ใจของทานเปนอยางนบาง ใจของทานเปนไปโดย อาการนบาง จตของทานเปนดงนบาง. บคคลบางคน มศรทธาเลอมใสเหน ภกษนนทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรองของสตว อนบคคลอนได วา ใจของทานเปนอยางนบาง ใจของทานเปนไปโดยอาการ นบาง จตของทานเปนดงนบาง. ครนแลวผมศรทธาเลอมใสบอกแกคนทไมม ศรทธา ไมมความเลอมใสคนใดคนหนงวา พอมหาจาเรญ นาอศจรรยจรงหนอ นาพศวงจรงหนอ ความทสมณะมฤทธมาก มอานภาพมาก ขาพเจาไดเหน ภกษรปนทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความตรอง ของ สตวอนของบคคลอนไดวา ใจของทานเปนอยางน ใจของทานเปนไปโดย อาการอยางน จตของทานเปนดงน ครนแลวผไมมศรทธาไมเลอมใสจะพง กลาวกะผมศรทธา ผมความเลอมใสวา นแนพอคณ มวชาอยอยางหนงชอ มณกา ภกษรปนนทายใจ ทายความรสกในใจ ทายความตรก ทายความ ตรองของสตวอนของบคคลอนไดวา ใจของทานเปนอยางน ใจของทานเปน ไปโดยอาการอยางน จตของทานเปนดงน ดวยวชาชอวามณกานน ดกอน เกวฏฏะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน คนผไมมศรทธาไมเลอมใสนน จะพงกลาวกะคนผมศรทธาเลอมใสนนบางไหม พงกลาวพระเจาขา ดกอน เกวฏฏะ เราเหนโทษในอาเทสนาปาฏหารยอยางนแล จงอดอด ระอา รงเกยจ อาเทสนาปาฏหารย.


[๓๔๑] ดกอนเกวฏฏะ อนสาสนปาฏหารยเปนไฉน ดกอนเกวฏฏะ ภกษในธรรมวนยน ยอมพราสอนอยางนวา ทานจงตรกอยางน อยาตรกอยาง นน จงใสใจอยางน อยาใสใจอยางนน จงละสงน เขาถงสงนอย. ดกอน เกวฏฏะ นเรยกวาอนสาสนปาฏหารย [๓๔๒] ดกอนเกวฏฏะ ขออนยงมอยอก พระตถาคตอบตขนในโลก นเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ฯลฯ ดกอนเกวฏฏะ แมนกเรยกวา อนสาสนปาฏหารย. ภกษเขาถงทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌานอย. ดกอน เกวฏฏะ ขอนทานเรยกวา อนสาสนปาฏหารย ฯลฯ ภกษนาเขาไปนอม เขาไปซงจตเพอญาณทสสนะ. ดกอนเกวฏฏะ น ทานเรยกวา อนสาสน- ปาฏหารย. ฯลฯ ภกษยอมรวา ไมมจตอนเพอเปนอยางนอก ขอนทาน เรยกวาอนสาสนปาฏหารย. ดกอนเกวฏฏะ ปาฏหารย ๓ อยางนแล เราทา ใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลวจงประกาศใหร. [๓๔๓] ดกอนเกวฏฏะ เรองเคยมมาแลว ความปรวตกทางใจไดเกด ขนแกภกษรปใดรปหนงในหมภกษนเอง อยางนวา มหาภตรป ๔ คอ ปฐว- ธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหนหนอ. ลาดบนน ภกษไดเขาสมาธ ชนดทเมอจตตงมนแลว ทางไปสเทวโลกกปรากฏ ได. ครนแลวภกษเขาไปหาพวกเทวดาชนจาตมมหาราชถงทอย ไดถามพวก เทวดาเหลานนวา ทานทงหลาย มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน ดกอนเกวฏฏะ เมอ ภกษกลาวอยางน พวกเทวดาชนจาตมมหาราชจงกลาววา แมพวกขาพเจาก ไมทราบทดบไมมเหลอแหงมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต


เตโชธาต วาโยธาตน เหมอนกน แตยงมมหาราชอย ๔ องค ซงรงเรอง กวา วเศษกวาพวกขาพเจา ทาวเธอคงจะทราบ........ภกษจงไปหามหาราช ทง ๔ แลวถามวา ทานทงหลายมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลานยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว มหาราชทง ๔ จงกลาววา แมพวกขาพเจากไมทราบ........แตยงมพวกเทวดา ชนดาวดงส ซงรงเรองกวา วเศษกวาพวกขาพเจา เทวดาเหลานนคงจะ ทราบ........ภกษจงเขาไปหาเทวดาชนดาวดงสแลวกลาววา มหาภตรป คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาตเหลาน ยอมดบโดยไมมเหลอใน ทไหน เมอภกษกลาวอยางน เทวดาชนดาวดงสจงกลาววา แมพวกขาพเจา กไมทราบ.......แตยงมทาวสกกะผเปนจอมเทวดา ซงรงเรองกวา วเศษกวา พวกขาพเจา ทาวเธอคงจะทราบ........ภกษนนกไดไปหาทาวสกกะผเปนจอม เทวดากลาววา มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบโดยไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว ทาวสกกะ ผเปนจอมเทวดากลาวตอบวา ขาพเจากไมทราบ..........แตยงมเทวดาชน ยาม............เทพบตรชอสยาม............เทวดาชนดสต.............เทพบตรชอสน- ดสต.........เทวดาชนนมมานรด............เทพบตรชอสนมมตะ........เทวดาชน ปรนมมตวสวด............เทพบตรชอปรนมมตวสวด ซงรงเรองกวา วเศษกวา ขาพเจา ทาวเธอคงทราบ............ทดบโดยไมเหลอแหงมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลานได. [๓๔๔] ดกอนเกวฏฏะ ครงนนภกษเขาไปหาวสวดเทพบตรแลวกลาว วามหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาตเหลาน ยอมดบ ไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว วสวดเทพบตรกลาวตอบวา


แมขาพเจากไมทราบ.....แตยงมเทวดาพรหมกายกา ซงรงเรองกวา วเศษกวา พวกเรา เทวดาเหลานนคงจะทราบ ลาดบนนภกษไดเขาสมาธโดยทเมอจต ตงมนแลวทางไปสพรหมโลกไดปรากฏแลว. [๓๔๕] ดกอนเกวฏฏะ ตอแตนน ภกษไดเขาไปหาเทวดาพรหมกายกา แลวกลาววา ทานทงหลาย มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางน เทวดา- พรหมกายกา จงกลาวตอบวา แมพวกขาพเจากไมทราบ....แตยงมพระพรหม ผเปนมหาพรหม ผเปนใหญไมมใครยงกวา รเหนเหตการณโดยถองแท ผใช อานาจ ผเปนอสสระ เปนผสราง เปนผนรมต เปนผประเสรฐ เปนผบงการ เปนผทรงอานาจ เปนบดาของหมสตว ซงรงเรองกวาและวเศษกวาพวกขาพเจา ทาวมหาพรหมนนแลคงจะทราบ...... กบดนทาวมหาพรหมนนอยทไหน แมพวกขาพเจากไมรทอยของพรหม หรอทศของทพรหมอย แตวานมตทง หลายจกเหนได แสงสวางยอมเกดเอง โอภาสยอมปรากฏเมอใด พรหมจก ปรากฏเมอนน การทแสงสวางเกดเอง โอภาสปรากฏนนแล เปนบพพนมตเพอ ความปรากฏแหงพรหม ดกอนเกวฏฏะ ตอมาไมนานนก มหาพรหมนนกได ปรากฏ. [๓๔๖] ดกอนเกวฏฏะ ลาดบนน ภกษไดเขาไปหามหาพรหมแลว กลาววา มหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอภกษกลาวอยางนแลว ทาวมหาพรหม ได กลาวตอบวา ขาพเจาเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนผใหญยง........ เปนบดา ของหมสตวทงหลาย. ดกอนเกวฏฏะ แมครงท ๒ ภกษนนกไดกลาวกะทาว- มหาพรหมวา ขาพเจามไดถามทานอยางนนวา ทานเปนพรหม........ขาพเจา


ถามทานวามหาภตรป ๔.... ยอมดบไมมเหลอในทไหน ตางหาก. แมครงท ๒ ทาวมหาพรหมกไดตอบภกษอยางนน แมครงท ๓ ภกษกไดกลาวกะทาว มหาพรหมวา ขาพเจามไดถามอยางนน ขาพเจาถามวา มหาภตรป ๔ ยอม ดบไมมเหลอในทไหนตางหาก. [๓๔๗] ดกอนเกวฏฏะ ลาดบนนทาวมหาพรหมจบแขนภกษนนนา ไป ณ ทควรสวนขางหนง แลวกลาวกะภกษนนวา ทานภกษ พวกเทวดา- พรหมกายกาเหลาน รจกขาพเจาวา อะไร ๆ ทพรหมไมร ไมเหน ไมเขาใจ ไมแจมแจง เปนอนไมม เพราะฉะนน ขาพเจาจงไมตอบตอหนาเทวดาเหลา นนวา แมขาพเจากไมทราบทดบไมมเหลอแหงมหาภตรป ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลานเหมอนกน เพราะฉะนนแล การททาน ละเลยพระผมพระภาคเจาเสยแลว เทยวแสวงหาในภายนอก เพอพยากรณ ปญหาน เปนอนทานทาผดพลาดแลว ทานจงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ทลถามปญหานเถด พระองคทรงพยากรณแกทานอยางใด ทานพงทรงจา ขอนนไว. [๓๔๘] ดกอนเกวฏฏะ ครงนน ภกษนนไดหายไปจากพรหมโลก มาปรากฏขางหนาเรา เปรยบเหมอนบรษผมกาลง เหยยดแขนทคอยออกไป หรอคแขนทเหยยดไวเขามา, ดกอนเกวฏฏะ ภกษนนเขามาหาเรา ไหวเรา แลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ไดกลาววา ขาแตพระองคผเจรญ มหาภต ๔ คอ ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต เหลาน ยอมดบไมมเหลอในทไหน เมอเธอกลาวอยางนแลว เราไดกลาววา ดกอนภกษ เรองเคยมมาแลว พวกพอ คาเดนเรอมหาสมทร จบนกตรทสส (นกดฝง) ลงเรอไปดวย เมอไมเหนฝง เขากปลอยนกตรทสสมนบนไปยงทศบรพา ทศทกษณ ทศปจจม ทศอดร ทศเบองบน ทศนอย หากมนเหนรมฝง มนกบนไปทางนน หากมนไมเหน


รมฝง มนจะกลบมายงเรอนนอก ดกอนภกษ เธอกเหมอนกน เทยวแสวงหา จนถงพรหมโลก กไมไดรบพยากรณปญหาน ในทสดกตองมาหาเรา ปญหาน เธอไมควรถามอยางนน แตควรถามอยางน ........ [๓๔๙] ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต ยอมตงอยไมได ในทไหน อปาทายรปทยาวและสน ละเอยดและหยาบ งานและไมงาม ยอม ตงอยไมไดในทไหน นามและรปยอมดบไปไมมเหลอในทไหน ดงน. ในปญหานนมพยากรณดงตอไปน [๓๕๐] ธรรมชาตทรแจง แสดงไมได ไมมทสด แจมใสโดย ประการทงปวง ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต ยอมตงอยไมไดใน ธรรมชาตน อปาทายรปยาวและสน ละเอยดและหยาบ งามและไมงาม ยอม ตงอยไมไดในธรรมชาตน นามและรปยอมดบไปไมมเหลอในธรรมชาตน เพราะวญญาณดบ นามและรปนนยอมดบไมมเหลอในธรรมชาตน ดงน. พระผมพระภาคเจาไคตรสพยากรณปญหานแลว เกวฏฏะบตรคฤหบด ชอบใจเพลดเพลนภาษตของพระผมพระภาคเจา ดงนแล. จบเกวฏฏสตรท ๑๑


อรรถกถาเกวฏฏสตร เกวฏฏสตรมบทเรมวา ขาพเจา (พระอานนทเถระเจา) ไดสดบมา อยางน ฯเปฯ ใกลเมองนาลนทา. จะพรรณนาบทโดยลาดบในเกวฏฏสตรนน. บทวา ปวารกมพวน คอ สวนมะมวงของปาวารกเศรษฐ. บทวา เกวฏฏะน เปนชอของบตรคฤหบด. มเรองเลามาวา เกวฏฏะบตรคฤหบดนน มทรพยประมาณ ๔๐ โกฏ เปนคฤหบดผมงคง ไดเปนผมศรทธาเลอมใส (พระพทธศาสนา) เปนอยางยง เพราะเหตทเขามศรทธาเปนอยางยง เขาจงคดวา หากจะมภกษสกรปหนง เหาะ ไปในอากาศ พงแสดงปาฏหารยหลาย ๆ อยาง ระหวางกงเดอน หรอหนง เดอน หรอหนงป มหาชนกจะพากนเลอมใสยงนก ถากระไร เราจะกราบ ทลขอรองพระผมพระภาคเจา ใหทรงอนญาต ภกษรปหนงเพอแสดง ปาฏหารย แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา กราบทลอยางน. บทวา มงคง คอ มงคงสมบรณ. บทวา มงม คอ ถงความเจรญ เพราะมากดวยภณฑะนานาชนด. บทวา คบคงไปดวยมนษย อธบายวา จอแจไปดวยหมมนษย สญจรไปมา ดเหมอนวา ไหลกบไหล จะเสยดสกน. บทวา จงจด หมายถง ขอรอง คอ ตงใหดารงตาแหนง. บทวา ธรรมทยงยวด ของมนษย อธบายวา ยงกวาธรรม ของมนษยผยงยวด หรอธรรมของ มนษย อนไดแกกศล ๑๐. บทวา เปนอยางยง สดทจะประมาณได อธบาย วา จกเลอมใสอยางยงสดทจะประมาณได เหมอนดวงประทปทโชตชวง แม กวาปรกต เพราะไดเชอนามน.


บทวา เราไมแสดงธรรมอยางน มอธบายวา พระผมพระภาคเจา ทรง บญญตสกขาบทไวในเรองราชคหเศรษฐ เพราะฉะนน จงตรสคาเปนตนวา เราไมแสดงธรรมอยางน. บทวา เราไมกาจด อธบายวา พระผมพระภาคเจา ตรสวา เราจะไมทาลายโดยใหคณธรรมพนาศไป คอ ใหถงการทาลายศล แลว ลดลงจากฐานะสง ตงอยในฐานะตาโดยลาดบ โดยทแทเราหวงความเจรญ ของพระพทธศาสนา จงกลาวดงนน. บทวา แมครงท ๓ แล อธบายวา ไมม ผสามารถจะกลาวหามพระดารสของพระพทธเจาถง ๓ ครง แตเกวฏฏะกราบ ทลถง ๓ ครง ดวยคดวา เราคนเคยกบพระผมพระภาคเจา เปนคนโปรด หวงตอประโยชน ดงน. ครงนน พระผมพระภาคเจาทรงดารวา อบาสกนแม เมอเราหาม กยงขอรองอยบอย ๆ ชางเถด เราจะชโทษในการแสดงปาฏหารย แกเธอ จงตรสคาเปนตนวา ปาฏหารย ๓. อยางแล. ในบทเหลานน บทวา อมาห ภกข ตดบทเปน อม อห ภกข บทวา วชาชอคนธาร อธบายวา วชาน ฤษชอคนธาระเปนผทา หรอเปนวชา ทเกดขนในแควนคนธาระ. มเรองเลากนมาวา ในแควนคนธาระนน พวก ฤษอาศยอยมาก บรรดาฤษเหลานน ฤษผหนงทาวชานขน. บทวา เราอดอด อธบายวา เราอยอยางอดอดคอราวกะวาถกบบ. บทวา เราระอา คอละอาย. บทวา เรารงเกยจ คอ เราเกดความรงเกยจเหมอนเหนคถ. บทวา แหงสตวอน คอแหงสตวทงหลายเหลาอน. บทท ๒ คอ แหงบคคลอน เปนไวพจนของบทนนนนแล. บทวา ยอมทาย คอ ยอมกลาว. บทวา ความรสกในใจ หมายถง โสมนสและโทมนส. บทวา ใจของทานเปน ไปโดยอาการอยางน อธบายวา ใจของทานตงอยในโสมนส โทมนส หรอ ประกอบดวยกามวตกเปนตน. บทท ๒ เปนไวพจนของบทนนแล. บทวา จต ของทานเปนอยางน คอจตของทานเปนเชนน. อธบายวา จตของทานคดถง


เรองนและเรองนเปนไปแลว. บทวา วชาชอมณกา ทานชแจงวา มวชาหนง ในโลกไดชออยางนวา จนดามณ บคคลยอมรถงจตของคนอนได ดวยวชา จนดามณนน. บทวา ทานทงหลายจงตรกอยางน คอ ตรกใหเปนไปทาง เนก- ขมมวตกเปนตน. บทวา อยาตรกอยางน คอ อยางตรกใหเปนไปกามวตก เปนตน. บทวา จงทาในใจอยางน คอ ทาในใจถงอนจจสญญา หรอ อยางใด อยางหนง ในทกขสญญาเปนตนอยางน. บทวา อยา........อยางน คอ อยาทา ในใจโดยนยเปนตนวา เปนของเทยง ดงน. บทวา จงละสงน อธบายวา จงเขาถง กาหนดอนเคลอบดวยกามคณน. บทวา จงเขาถงสงน อธบายวา จงเขาถง คอ บรรล สาเรจ โลกตตรธรรม อนไดแก มรรค ๔ ผล ๔ นแลอย. พระผม พระภาคเจาทรงแสดงฤทธตาง ๆ ชอ อทธปาฏหรย การรจตของผอน แลว พด ชอ อาเทศนาปาฏหารย การแสดงธรรมเนอง ๆ ของพระสาวกและของ พระพทธเจา ชอ อนสาสนปาฏหารย. ในปาฏหารยเหลานน พระมหาโมคคลลานะแสดง อนสาสนปาฏหารย ดวยอทธปาฏหารย พระธรรมเสนาบดสารบตร แสดง อนสาสนปาฏหารย ดวย อาเทศนาปาฏหารย. เมอพระเทวทตทาลายสงฆ ไดพาภกษ ๕๐๐ รปไปแลว แสดงธรรมแกภกษเหลานนดวยพทธลลา ณ ตาบล คยาสสะ ครนเมอพระผม พระภาคเจา ทรงสงพระอครสาวก ๒ รป ไป พระธรรมเสนาบดสารบตร ทราบวารจตของภกษเหลานนแลวแสดงธรรม. ภกษทง ๕๐๐ รป ฟงธรรม- เทศนาของพระเถระกบรรลโสดาปตตผล. ตอมาพระมหาโมคคลลานเถระได แสดงการแผลงฤทธตาง ๆ แลว แสดงธรรมแกภกษเหลานน ภกษทงหมด ฟงธรรมของทานแลวตางไดบรรลพระอรหตตผล. ครนแลวพระมหานาคทง สองพาภกษ ๕๐๐ รป เหาะสเวหามาถงวหารเวฬวน. การแสดงธรรมเนอง ๆ


ของพระพทธเจาทงหลายเปนอนสาสนปาฏหารย. ในปาฏหารยเหลานน อทธ- ปาฏหารย และอาเทสนาปาฏหารย ยงตเตยนได ยงมโทษ ไมยงยนอยนาน เพราะไมยงยนอยนาน จงไมนาสตวใหพนทกขได. อนสาสนปาฏหารยเทานน ไมตเตยนได ไมมโทษ ตงอยไดนาน เพราะตงอยไดนาน จงนาสตวใหพน ทกขได. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงทรงตเตยนอทธปาฏหารย และ อาเทสนาปาฏหารย ทรงสรรเสรญอนสาสนปาฏหารยอยางเดยว. บทวา เรองเคยมมาแลวน เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจา จง ทรงปรารภขน. ททรงปรารภขนกเพอทรงแสดงถงอทธปาฏหารยและอาเทสนา ปาฏหารยไมนาสตวใหพนจากทกขได และเพอทรงแสดงถงอนสาสนปาฏหารย เทานน ทจะนาสตวใหพนจากทกขได. อกอยางหนง มภกษรปหนงชอ มหาภตปรเยสกะ แสวงหามหาภตรป เทยวไปจนถงพรหมโลก ไมไดชอง แกปญหา จงมาทลถามพระพทธเจา แลวกหมดสงสยไป. เพราะเหตอะไร. เพอประกาศความยงใหญของพระพทธเจาทงหลาย เหตการณอนนไดปกปด แลว ครนตอมาพระผมพระภาคเจาเมอจะทรงเปดเผยแสดงเหตการณนน จง ตรสคาเปนอาทวา เรองเคยมมาแลว ดงน. บทวา ในทไหนหนอแล อธบาย วา บคคล อาศยอะไรแลว บรรลอะไร มหาภต ๔ นน จงดบโดยไมเหลอ ดวยอานาจเปนไปไมไดในทไหน กมหาภตกถาน ทานกลาวไวแลว ในวสทธ- มรรค โดยพสดาร. เพราะฉะนน ควรคนหาจากวสทธมรรคนนเถด. บทวา ทางไปเทวโลก คอ ชอวาทางไปเทวโลกเฉพาะนน ไมม. กบทนนเปนชอของอทธวธญาณ. จรงอย ทางนนเปนไปสอานาจทางกาย ยอมไปสเทวโลก ตลอดถงพรหมโลกไดโดยทางนน เพราะฉะนน ทานจง กลาววาทางไปเทวโลก. บทวา เทวดาชนจาตมมหาราชโดยทใด ความวา ภกษไมทลถามพระผมพระภาคเจา แมประทบอยในทใกล สาคญวา ตาม


ธรรมดา เทวดาทเขาโจทกนยอมมอานภาพมากดงนจงเขาไปหา. ขอทวา ดกอนภกษ แมพวกขาพเจากไมร หมายถง พวกเทวดา ถกถามปญหาใน พทธวสยยอมไมรจงไดกลาวอยางนน. ลาดบนน ภกษนนสาทบพวกเทวดาวา พวกทานตอบปญหานของเราไมได กจงบอกมาเรว ๆ จงถามแลวถามอก. พวก เทวดาคดวา ภกษรปนสาทบเรา เราจกปลดเปลอง ภกษนนใหพนไปจาก พวกเรา จงไดกลาวคาเปนตนวา ดกอนภกษ ยงมทาวมหาราชอก ๔ องค. บทวา รงเรองยงนก คอ งามเหลอเกน. บทวา วเศษกวา คอ สง สดดวย วรรณะ ยศ และความเปนใหญ เปนตน. พงทราบเนอความในทก วาระโดยนยน. แตเนอความนพเศษ. นยวาทาวสกกเทวราชทรงดารวาปญหา นเปนพทธวสย คนอนไมสามารถแกได กภกษนละเลยพระสมมาสมพทธเจา ผเปนอครบคคลในโลก เทยวถามพวกเทวดา ดจคนละเวนไฟเปาหงหอย และ ดจคนละเวนกลอง ตทอง เราจะสงภกษนนไปยงสานกพระศาสดา จกหมดสงสยใน นน ทาวสกกเทวราชทรงดารอกวา ภกษนนไปไกลมากแลว จกหมดสงสยใน สานกของพระศาสดา อนง ธรรมดาบคคลเชนนกมอย เมอเดนทางไปไดเพยง เลกนอย มกมความลาบาก แตภายหลงจกร ดงน จงกลาวกะภกษนน เปนตน วา แมเรากไมร ดงน. แมทางไปพรหมโลก กเชนเดยวกบทางไปเทวโลก. ทาง ไปเทวโลกกด การเขาถงธรรมกด ความแนวแนชวขณะจตหนงกด ความ คดคาดคะเนกด จตไปสงกด ความรยงกด ทงหมดนเปนชอของอทธวธญาณ นนเอง. บทวา บพพนมต ทานแสดงไววา นมตในสวนแรกทจะมาถง เหมอน รงอรณมเพราะพระอาทตยขน เพราะฉะนน พระพรหมจกมาในบดน. พวก ขาพเจารเพยงน. บทวา ปาตรโหส แปลวา ไดปรากฏแลว. ครงนนแล พระพรหม เมอถกภกษนนถาม รความทมใชวสย ของตน จงคดวา หากเราบอกวา เราไมร พวกนจกดหมนเรา ถาเรา


จกกลาวอะไร ๆ ทาเปนเหมอนร ภกษไมมจตปรารมภดวยคาพยากรณ ของ เรา จกยกคาพดของเรา เมอเราบอกวา ดกอนภกษ เราเปนพรหม ดงน เปนตน ใคร ๆ กจกไมเชอถอยคา ถากระไร เราจะบอกปดสงภกษนไปเฝาพระ- ศาสดาดงน จงกลาววา ดกอนภกษ เราเปนพรหม ดงนเปนตน บทวา นาออกไป ณ สวนขางหนง ดงน เพราะเหตไรจงไดทาอยาง นนเพราะเพอความพศวง. บทวาเสาะหาการพยากรณในภายนอก อธบายวา ถงการแสวงหาในภายนอก ตลอดถงพรหมโลก ดจคนตองการนามน บบ ทรายฉะนน บทวา นก ไดแก กา หรอ เหยยว. ขอวา ภกษไมควรถามปญหา อยางน มอธบายวา เพราะภกษควรถามปญหาใหถกจดหมาย กภกษนถอ สง ไมมใจครองถามนอกจดหมาย ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงทรงปฏเสธ. นยวา การแสดงโทษคาถามของผหลงผดในคาถาม แลวใหสาเนยกคาถาม จงตอบ ในภายหลงเปนหลกปฏบตของพระพทธเจาทงหลาย. เพราะเหตไร. เพราะผ ไมรเพอจะถามจงถาม ชอวาเปนคนไมฉลาด. พระผมพระภาคเจา ทรงใหสา เหนยกปญหาจงตรสวา อาโปธาต ยอมตงอยไมไดในทไหน ดงนเปนตน. บทวา ตงอยไมได คอดารงอยไมได มอธบายวา มหาภตรป ๔ เหลาน อาศยอะไรจงเปนอนตงอยไมได ทานถามหมายถงสงมใจครองเทานน. บทวา ยาวและสน ทานกลาวถงอปาทายรปโดยสณฐาน. บทวา ละเอยด หยาบ หมายถง เลก หรอ ใหญ. ทานกลาวเพยงทรวดทรงในอปาทายรปเทานน แมดวยบทน. บทวา งาม และ ไมงาม คอ อปาทายรปทด และ ไมดนนเอง


กทวา อปาทายรปงามไมงาม มอย หรอ ไมม. แตทานกลาวถงอฎฐารมณ และอนฏฐารมณอยางน. บทวา นาม และ รป คอ นามและรปอนตางกน มยาว เปนตน. บทวา อปรชฌต แปลวายอมดบไป. พระผมพระภาคเจา ทรงชแจงคาถามวา ควรจะถามอยางนวา นามและรปนนอาศยอะไรจงเปนไป ไมไดอยางไมมเหลอ เมอจะทรงแกปญหา จงตรสวา ในปญหานนมพยากรณ ดงน แลวตรสวา ธรรมชาตทรแจง เปนตน. บทวา ควรรแจง คอ ธรรมชาตทรแจง. เปนชอของนพพาน. นพพานนน แสดงไมได เพราะไมมการแสดง. นพพานชอวาไมมทสด เพราะ ไมมเกด ไมมเสอม ไมมความเปนอยางอนของผตงอย. บทวา แจมใส คอ นาสะอาด. นยวา บทนเปนชอของทานา. เปนทนาไหล ทานทา ป อกษรให เปน ภ อกษร ทาขามของนพพานนนมอยทกแหง เพราะฉะนนจงชอมทาขาม ทกแหง ชนทงหลายประสงคจะขามจากทใด ๆ ของมหาสมทร มทาเปนเสน ทางทจะไมมทาไมม ฉนใด ชนทงหลายประสงคจะขามใหถงพระนพพาน โดยอบายอนใดในกรรมฐาน ๓๘ กรรมฐานเปนทา เปนเสนทาง กรรมฐาน จะไมใชทาของนพพานไมม ฉนนน. เพราะเหตนนทานจงกลาววา มทาขาม ทกแหง. ในบทวา อาโปธาตน ทานอาศยนพพาน จงกลาวทงหมดนน โดยนยเปนตนวา อาโปธาต ธรรมชาตทมใจครอง ยอมดบโดยไมมเหลอ คอ เปนไปไมได พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดง อบายดบไมมเหลอ ของธรรมชาตนน จงตรสวา เพราะวญญาณดบ นามและรปนนยอมดบ ไมมเหลอในธรรมชาตน ดงน. บทวา วญญาณ คอ วญญาณเดมบาง วญญาณทปรงแตงบาง. จรงอย เพราะวญญาณเดมดบ นาม และรปนน ยอมดบไมมเหลอในธรรมชาตน คอวา ยอมถงความไมมบญญตเหมอน


เปลวประทปทถกเผาหมดไป ฉะนน เพราะไมเกดขน และดบไปโดยไมเหลอ แหงวญญาณทปรงแตงนามและรป จงดบโดยไมเกดขน เหมอนอยางททาน กลาวไววา เพราะดบวญญาณทปรงแตงดวยโสดาปตตมคคญาณ นามและ รปทพงเกดในสงสารวฏอนไมมเบองตน และทสด เวนภพทง ๗ ยอมดบ โดยไมมเหลอ ในธรรมชาตน ดงน. ทงหมดพงทราบตามนยททานกลาวไว แลวในมหานเทศนนแล. สวนทเหลอ ในทก ๆ บทงายทงนน. อรรถกถาเกวฏฏสตรแหงอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสนจบ แลวดวยประการฉะน. สตรท ๑๑ จบ


๑๒ โลหจจสตร [๓๕๑] ขาพเจา ไดสดบมาอยางน สมยหนงพระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในแควนโกศล พรอม ดวยภกษหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป ประทบอยบานสาลวตกา กสมยนน โลหจจพราหมณ ครอบครองบาน สาลวตกา ซงมประชาชนคบคง มหญา ไม และนา สมบรณ อดมไปดวยธญญาหาร ซงเปนราชทรพย ทพระเจา- ปเสนทโกศล พระราชทาน เปนบาเหนจเดดขาด. [๓๕๒] กสมยนน ความเหนอนลามก เหนปานนเกดขน แก โลหจจพราหมณ วา สมณะกด พราหมณกดในโลกน ควรบรรลกศลธรรม ครนบรรลกศลธรรมแลว ไมควรบอกผอน เพราะผอนจกทาอะไรใหแก ผอนได บคคลตดเครองจองจาเกาไดแลว พงสรางเครองจองจาอนใหม ฉนใด ขออปมยกฉนนน เรากลาวธรรมคอความโลภวา เปนธรรมลามก เพราะผอนจกทาอะไรแกผอนได ดงน. โลหจจพราหมณ ไดยนมาวา พระสมณโคดมศากยบตร ทรงผนวช จากศากยตระกล เสดจจารกไปไนแควนโกศล พรอมดวยภกษหมใหญ ประมาณ ๕๐๐ รป เสรจถงบานสาลวตกาแลว กกตตศพทอนงามของ พระโคดมผเจรญนน ไดแพรหลายไปอยางนวา แมเพราะเหตน พระผม- พระภาคเจาพระองคนน เปนผตรสรชอบดวยพระองคเอง ถงพรอมดวยวชชา และจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมม ผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตนแลว เปน


ผจาแนกพระธรรม พระองคทรงกระทาโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจมแจง ดวยพระปญญาอนยงดวยพระองคเอง ทรงสอนหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดามนษยใหรตาม พระองคทรงแสดงธรรมงาม ในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย พรอม ทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง กการเหนพระอรหนต เชนนน เปนการดนกแล. [๓๕๓] ครงนนโลหจจพราหมณ ไดเรยกชางกลบกชอ โรสกะ มาบอกวา มาน เพอนโรสกะ ทานจงไปเฝาพระสมณโคดมถงทประทบ แลวกราบทลถามพระสมณโคดม ถงอาพาธนอย พระโรคเบาบาง ความ คลองแคลว กาลง ความอยผาสก ตามคาของเราวา ขาแตพระโคดมผเจรญ โลหจจพราหมณถามพระองคถงอาพาธนอย พระโรคเบาบาง ความคลอง- แคลว กาลง ความอยผาสก และจงกราบทลอยางนวา ขอพระโคดมผเจรญ พรอมดวยหมภกษ โปรดรบนมนตเสวยภตตาหารของโลหจจพราหมณใน วนพรงน โรสกะชางกลบกรบคาโลหจจพราหมณแลว ไดเขาไปเฝาพระ- ผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควร สวนขางหนง แลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ โลหจจพราหมณ ถามพระองคถงอาพาธนอย พระโรคเบาบาง ความคลองแคลว กาลง ความ อยผาสก และใหกราบทลวา ขอพระผมพระภาคเจา พรอมดวยหมภกษ โปรดรบนมนตเสวยภตตาหารของโลหจจพราหมณในวนพรงน พระผมพระ- ภาคเจาทรงรบนมนตดวยดษณภาพ. [๓๕๔] โรสกะชางกลบกทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนต แลว ลกจากอาสนะ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวกระทาประทกษณ


เสรจแลวเขาไปหาโลหจจพราหมณถงทอย บอกวา ขาพเจาไดกราบทล พระผมพระภาคเจาตามคาของทานแลว. และพระผมพระภาคเจากทรงรบ นมนตแลว. ครงนนแลโลหจจพราหมณ ตระเตรยมของเคยวของฉน อน ประณตไวในนเวศนของตนโดยลวงไปแหงราตรนนไดเรยกโรสกะมาสงวา มานเพอนโรสกะ จงไปหาพระสมณโคดม แลวจงทลพระสมณโคดมวา ถง เวลาแลว ภตตาหารสาเรจแลว. โรสกะ รบคาโลหจจพราหมณแลว ไดเขา ไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลวยนทสมควรสวนขางหนง กราบ- ทลวา ถงเวลาแลวพระเจาขา ภตตาหารสาเรจแลว. [๓๕๕] ครนเวลาเชา พระผมพระภาคเจาทรงอนตรวาสก แลวทรง ถอบาตรจวรเขาไปยงบานสาลวตกา พรอมดวยหมภกษ เวลานน โรสกะ ตามเสดจพระผมพระภาคเจาไปขางหลง กราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ โลหจจพราหมณเกดความเหนชวอยางนวา สมณะ หรอพราหมณในโลกน พงบรรลกศลธรรม ครงบรรลแลว ไมควรบอก ผอน เพราะผอนจกทาอะไรใหแกผอนได บคคลตดเครองจองจาเกา ไดแลว พงทาเครองจองจาอยางอนใหม ฉนใด ขออปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรมคอความโลภวา เปนธรรมลามก ผอนจกทาอะไรใหแก ผอนได ดงน ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจา โปรดทรง ปลดเปลองโลหจจพราหมณเสยจากความเหนชวนเถด พระผมพระภาคเจา ตรสวา ไมเปนไร ไมเปนไร โรสกะ เมอพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปยง นเวศนของโลหจจพราหมณแลว ประทบเหนออาสนะทปลาดไว. ลาดบนน โลหจจพราหมณไดองคาสหมภกษ มพระพทธเจาเปนประธาน ดวยของ เคยวของฉนอนประณตดวยมอของตนใหอมหนาใหเพยงพอแลว.


[๓๕๖] ลาดบนน พระผมพระภาคเจาเสวยเสรจแลว ทรงนาพระ- หตถออกจากบาตร โลหจจพราหมณถออาสนะทตาอนหนงนงทสมควรขาง หนง พระผมพระภาคเจาไดตรสกะโลหจจพราหมณวา ดกอนโลหจจะ เขา วาจรงหรอ ทานเกดความเหนลามกอยางนวา สมณะหรอพราหมณในโลกน บรรลธรรมทเปนกศลแลวไมบอกผอน เพราะผอนทาอะไรแกผอนได เปรยบ เหมอนบคคลตดเครองจาจองเกาไดแลว พงทาเครองจาจองใหม อยางอน ฉนใด ขออปไมยนกฉนนน เรากลาววาเปนธรรมลามก เพราะผอนจกทา อะไรแกผอนไดดงน. โลหจจพราหมณกราบทลวาพระโคดมผเจรญ เปนความจรงอยางนน. ดกอนโลหจจะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานครอบครอง บานสาลวตกามใชหรอ อยางนนสทานโคดม. ตรสถามวา ผใดหนอจะพง กลาวอยางนวา โลหจจพราหมณครอบครองบานสาลวตกาอย โลหจจพราหมณ ควรใชสอยผลประโยชนทเกดขนในบานสาลวตกานน แตผเดยว ไมควรให ผอน ดงน ผทกลาวอยางนนนจะชอวาทาอนตราย หรอไมทาอนตรายแก ชนทอาศยทานเลยงชพอย. ชอวาอนตรายสทานโคดม. เมอทาอนตรายจะชอ วา หวงประโยชน หรอไมหวงประโยชนแกชนเหลานน. ชอวาไมหวงประ- โยชนสทานโคดม. ผไมหวงประโยชนจะชอวาเขาไปตงจตเมตตาในชนเหลา นน หรอเปนศตร. เปนศตรสทานโคดม. เมอตงจตเปนศตรจะชอวาเปน มจฉาทฏฐหรอสมมาทฏฐ เปนมจฉาทฏฐสทานโคดม. ดกอนโลหจจะ ผเปน มจฉาทฏฐ เรากลาววา มคตเปน ๒ คอ นรก หรอกาเนดเดยรจฉานอยางใด อยางหนง. [๓๕๗] ดกอนโลหจจะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พระเจา ปเสนทโกศล ทรงปกครองแควนกาส และโกศลมใชหรอ. อยางนนส ทาน


โคดม. ดกอนโลหจจะ ผใดหนอพงกลาวอยางนวา พระเจาปเสนทโกศล ทรงปกครองแควนกาส และโกศลอย พระองคควรทรงใชสอยผลประโยชน ทเกดขนในแควนกาสและโกศลแตพระองคเดยว ไมควรพระราชทานแกผอน ผทกลาวอยางนนน ชอวาทาอนตรายหรอไมทาอนตรายแกพวกทานและคนอน ซงไดพงพระบรมโพธสมภาร พระเจาปเสนทโกศลเลยงชพอย. ชอวาทาอนตราย ทานโคดม. เมอทาอนตรายชอวาเปนผหวงประโยชน หรอไมหวงประโยชนแกชนเหลานน. ชอวาไมหวงประโยชน ทานโคดม. ผทไมหวงประโยชน จะชอวา เขาไปตงเมตตาจต หรอเปนศตรในชนเหลานนเลา. เปนศตรสทานโคดม. เมอเขาไปตงจตเปนศตรแลว จะชอวาเปนมจฉาทฏฐ หรอสมมาทฏฐ เลา. เปนมจฉาทฏฐสทานโคดม. ดกอนโลหจจะ ผทเปนมจฉาทฏฐ เรากลาววา มคตเปน ๒ คอ นรกหรอกาเนดเดยรฉาน คตอยางใดอยางหนง. [๓๕๘] ดกอนโลหจจะ ดวยประการฉะน เปนอนฟงไดวา ผใดพง กลาวอยางนวา โลหจจพราหมณ ครองบานสาลวตกา ควรใชสอยผลประ- โยชนอนเกดในบานสาลวตกาแตผเดยว ไมควรใหผอน ผทกลาวอยางนนน ชอวาทาอนตรายแกชนทอาศยเลยงชพอย เมอทาอนตราย ชอวาไมหวง ประโยชน เมอไมหวงประโยชน ชอวา เขาไปตงจตเปนศตร เมอเขาไปตงจต เปนศตร ยอมชอวาเปนมจฉาทฏฐอยางนนนนแล. โลหจจะ ผใดพงกลาวอยางนวา สมณะ หรอพราหมณในโลกน ควร บรรลกศลธรรมแตแลวไมควรบอกผอน เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได บคคลตดเครองจาจองเกาไดแลว ควรสรางเครองจาจองอยางอนขนใหม ฉน-


ใด ขออปไมยกฉนนน ผทกลาวอยางนน ชอวาทาอนตรายแกกลบตรผอาศย ธรรมวนย ทตถาคตประกาศไวแลว จงบรรลธรรมวเศษอนโอฬารเหนปานน ยอมทาใหแจงโสดาปตตผลบาง สกทาคามผลบาง อนาคามผลบาง อรหตตผล บาง และแกกลบตรผทบมครรภอนเปนทพย เพอบงเกดในภพอนเปนทพย เมอทาอนตราย ยอมชอวาไมหวงประโยชน เมอไมหวงประโยชน ยอมชอวา เขาไปตงจตเปนศตรเมอเขาไปตงจตเปนศตร ยอมชอวาเปนมจฉาทฏฐ. ดกอน โลหจจะ ผเปนมจฉาทฏฐ เรากลาววามคตเปน ๒ คอ นรก หรอกาเนดเดยรจ ฉาน คตอยางใดอยางหนง [๓๕๙] ดกอนโลหจจะ ดวยประการฉะน เปนอนฟงไดวา ผใด พงกลาวอยางนวา พระเจาปเสนทโกศล ทรงครองแควนกาส และโกศล พระองคทรงใชสอยผลประโยชนอนเกดขนในแควนกาสและโกศล แตพระ- องคเดยว ไมพระราชทานแกผอน ผทกลาวอยางนนนชอวา ทาอนตรายแก ชนทงหลาย คอตวทานและคนอน เมอทาอนตราย ชอวาไมหวงประโยชน เมอไมหวงประโยชน ชอวาเขาไปตงจตเปนศตร เมอเขาไปตงจตเปนศตร ชอวาเปนมจฉาทฏฐกเชนเดยวกน. โลหจจะ ผใดพงกลาวอยางนวา สมณะ หรอพราหมณในโลกนพงบรรลกศลธรรม แตแลวไมพงบอกผอน เพราะผอน ตอผอนจกทาอะไรกนได. บคคลตดเครองจองจาอนเกาแลว ควรสรางเครอง จองจาอยางอนใหม ขออปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรม คอความโลภ วาเปน ธรรมอนลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ผทกลาวอยางนนน ชอ วาทาอนตรายแกกลบตรผทไดอาศยธรรมวนย ทตถาคตประกาศแลว จง บรรลธรรมวเศษอนโอฬารเหนปานน คอทาใหแจงโสดาปตตผลบาง สกทาคา- มผลบาง อนาคามผลบาง อรหตตผลบางและแกกลบตรผบมครรภอนเปนทพย


เพอบงเกดในภพอนเปนทพย เมอทาอนตรายชอวา ไมหวงประโยชน เมอไมหวงประโยชน ชอวาตงจตเปนศตร เมอตงจตเปนศตร ยอมชอวาเปน มจฉาทฏฐ ดกอนโลหจจะ เรากลาววามคตเปน ๒ คอ นรก หรอกาเนด เดยรจฉาน อยางใดอยางหนง [๓๖๐] ดกอนโลหจจะ ศาสดา ๓ จาพวกน ควรประทวงไดในโลก การประทวงศาสดาเหนปานนของเขา เปนการประทวงทเปนจรงแท เปนธรรม ไมมโทษ ศาสดา ๓ จาพวกเปนไฉน ดกอนโลหจจะ ศาสดาบางคนในโลกน ออกจากเรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน เขาไมไดบรรล แตแลวกแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนของทาน ทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย สาวกของทานยอมไมตงใจฟง ไมเงยห ฟง ไมตงจตเพอรทวถง และหลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสดา. เขาจะ พงถกประทวงอยางนวา ทานผมอาย ทานออกจากเรอนบวช เพอประโยชน อนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน ทานไมไดบรรลแลว แตแลวทานก แสดงธรรมแกสาวกวา นเพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของ ทานทงหลาย สาวกของทานยอมไมตงใจฟง ไมเงยหฟง ไมตงจตเพอรทวถง และยอมหลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสนา เหมอนบรษรกเขาไป หาสตรทกาลงถอยหลงหน หรอเหมอนบรษทกอดสตรทหนหลงให ฉนใด ขออปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรมคอ ความโลภวาเปนธรรมอนลามก เพราะ ผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ดงน ดกอนโลหจจะนเปนศาสดาทหนงซง ควรประทวงในโลก อนง การประทวงของผประทวงศาสดาเหนปานน เปนจรง แท เปนธรรม ไมมโทษ. [๓๖๑] ดกอนโลหจจะ อกขอหนง ศาสดาบางคนในโลกน ออกจาก


เรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความเปนสมณะนน เขาไมได บรรล แตเขาแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา นเพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย สาวกของเขายอมตงใจฟง เงยหฟง ตงจต เพอรทวถง และไมหลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสดา เขาจะพงถก ประทวงวา ทานออกจากเรอนบวช เพอประโยชนอนใด ประโยชนแหงความ เปนสมณะนน ทานไมไดบรรลแลว แตทานแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา น เพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลายสาวกของทาน นนยอมตงใจฟง ยอมเงยหฟง ตงจตเพอรทวถง และไมหลกเลยวประพฤตนอก คาสอนของศาสดา เหมอนบคคลทงนาของตนแลว สาคญของผอนวา เปนท ทตนควรทาใหด ฉนใด คาอปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรมคอความโลภ วา เปนธรรมอนลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ดกอนโลหจจะ นแล ศาสดาคนทสาม ซงควรประทวงในโลก อนง การประทวงของผประทวง ศาสดาเหนปานนน ชอวาเปนจรง แท เปนธรรม ไมมโทษ. [๓๖๒] ดกอนโลหจจะ อกขอหนง ศาสดาบางคนในโลกน ออกจาก เรอนบวช เพอประโยชนอนใด เขาบรรลประโยชนของสมณะนนแลว จง แสดงธรรมแกสาวกทงหลาย ของเขาวา น เพอประโยชนของทานทง หลาย นเพอความสขของทานทงหลาย ดงน สาวกของเขายอมไมตงใจฟง ไม เงยหฟงไมเขาไปตงจตเพอความรทว หลกเลยงประพฤตนอกคาสอนของศาสดา เขาพงทวงวา ทานผมอาย ทานออกจากเรอนบวชเพอประโยชนอนใด ประโยชน แหงความเปนสมณะนน ทานไดบรรลแลว จงแสดงธรรมแกสาวกทงหลายวา น เพอประโยชนของทานทงหลาย นเพอความสขของทานทงหลาย ดงน สาวกเหลา นน ยอมไมตตงใจฟง ไมเงยหฟง ไมเขาใจไปตงจตเพอความรทว และหลกเลยง


ประพฤตนอกคาสอนของศาสดา เหมอนบคคลตดเครองจองจาเกาไดแลว สราง เครองจองจาอยางอนขนใหม ฉนใด คาอปไมยนกฉนนน เรากลาวธรรม คอ ความโลภวาเปนธรรมลามก เพราะผอนตอผอนจกทาอะไรกนได ดงน ดกอน โลหจจะ ศาสดาคนทสาม นควรประทวงในโลก อนง ผใดประทวงศาสดา การ ประทวงของผประทวงเปนปานน ชอวาเปนจรง แท เปนธรรม ไมมโทษ. ดกอนโลหจจะ ศาสดาสามจาพวกเหลานแล ควรทวงไดในโลก อนง การประทวงของผประทวงศาสดา เหนปานน ชอวาเปนจรงแท เปนธรรม ไม- มโทษ ดงน. [๓๖๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โลหจจพราหมณได กราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กศาสดาบางคนทไมควรทวงในโลก มบาง หรอ ดกอนโลหจจะ ศาสดาทไมควรทวงในโลกมอย. ขาแตพระโคดมผ- เจรญกศาสดาทไมควรทวงในโลกเปนไฉน. ดกอนโลหจจะ พระตถาคตเสดจอบตขนในโลกนเปนพระอรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ฯลฯ (พงขยายความใหพสดารเหมอนในสามญญ- ผลสตร) ฯลฯ ดกอนโลหจจะ ภกษเปนผถงพรอมดวยอาการอยางน ฯลฯ เขาถงปฐมฌานอย. ดกอนโลหจจะ สาวกไดบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานน ในศาสดา ใด ศาสดานแลไมควรประทวงในโลก อนง การประทวงของผประทวงศาสดา เหนปานนชอวา ไมจรง ไมแท ไมเปนธรรม มโทษ ฯลฯ เขาถงฌานท ๒ ท ๓ ท ๔ อย. ดกอนโลหจจะ สาวกไดบรรลคณวเศษอนโอฬารเหนปานนในศาสดา ใด ศาสดาแมนแลไมควรประทวงในโลก อนงการประทวงของผประทวงศาสดา


เหนปานน ชอวา ไมจรง ไมแท ไมเปนธรรม มโทษ ฯลฯ เธอยอมนอม โนมจตใจไปเพอญาณทสสนะ. สาวกในศาสดาใดฯลฯ ยอมรชดวา ฯลฯ กจอนเพอความเปนอยางนไมม. สาวกในศาสดาใด...ไมเปนธรรมมโทษ. [๓๖๔] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โลหจจพราหมณ ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ บรษผหนงพง ฉวยผมบรษอกผหนง ซงกาลงจะตกไปสเหว คอนรกไว ฉดขนใหยนอยบนบก ฉนใด ขาพระองคกาลงจะตกไปสเหว คอนรก พระโคดมผเจรญไดยกขนให ยนอยบนบก กฉนนนเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองค ไพเราะยงนก จบใจยงนก เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมดดวยคดวา คนมจกษจกเหน รปดงน ฉนใด พระโคดมผเจรญกทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยาย ฉน นนเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคขอถงพระโคดมผเจรญพรอมทง พระธรรม และพระสงฆ เปนทพง ขอพระโคดมผเจรญโปรดจงทรงจาขา- พระองควาเปนอบาสกผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตวนนเปนตน ไปเถด. จบโลหจจสตรท ๑๒


อรรถกถาโลหจจสตร โลหจจสตร มบทเรมตนวา (ขาพเจาพระอานนทเถระเจา) ได สดบมาแลวอยางน...............ในแควนโกศล ตอไปนเปนการอธบายบททยากในโลหจจสตรนน บทวา สาลวตกา เปนชอของบานนน. ไดยนมาวาบานนนลอมดวยไมสาละ เปนแถวไปตาม ลาดบเหมอนลอมรว เพราะฉะนนจงเรยกวา บานสาลาตกา. บทวา. โลหจจะ เปนชอพราหมณผนน. บทวา ลามก คอ ชอวาลามก เพราะเวนจากการอนเคราะหผอน. แตไมใชอจเฉททฏฐ และสสสตทฏฐ อยางใดอยางหนง. บทวา เกดขนแลว คอบงเกดแลว ไดแก ไมใชเพยงเกดในใจอยางเดยวเทานน. นยวา โลหจจ- พราหมณนนยงพดอยางนน แมในทามกลางบรษท ตามอานาจของใจ. บททงหลายวา เพราะผอนจกทาอะไรใหแกผอนได ดงน อธบายวา คนอนจะพดวา ผทถกเขาพราสอนจกทาอะไร แกผพราสอนนนได ตนเอง นนแหละควรสกการะเคารพกศลธรรมทตนไดแลวอย. ขอวา โลหจจพราหมณ เรยกชางกลบกชอโรสกามา มความวา โลหจจพราหมณเรยกชางกลบกผได ชอเปนอตถลงคอยางนวาโรสกา นยวาเขาทราบถงการเสดจมาของพระผมพระ- ภาคเจาแลวคดวา การทเราจะไปเฝาพระพทธองคทประทบจะเปนภาระ แตเราจะอาราธนาใหเสดจมายงเรอน แลวเขาเฝา และจกถวายอาคนตกภกษา ตามกาลง เพราะฉะนน โลหจจพราหมณจงเรยก โรสกาชางกลบกนนมา. บทวา ตามเสดจไปขางหลง ๆ หมายความวา โรสกาชางกลบกตาม เสดจไปขางหลง ๆ เพอสะดวกในการทลสนทนา. บทวา ขอจงทรง-


ปลดเปลอง คอ โรสกากราบทลพระผมพระภาคเจา วา ขอพระผมพระภาคเจา ทรงปลดเปลอง คอ กาจดจากความเหนลามก นยวาโรสกานเปนอบาสกเปน เพอนรก ของโลหจจพราหมณ เพราะฉะนน จงกราบทลอยางนน เพราะหวง ประโยชนแกโลหจจพราหมณ. ในบทวา ไมเปนไร โรสกา น พระผม พระภาคเจาทรงเปลงพระสรเสยงดวยพระดารสแรก ทรงเปลงพระสรเสยงยา อกดวยพระดารสทสอง. ในบทน พงทราบอธบายดงน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงขอความนวา ดกอนโรสกา เรากระทาทกรกรยาหลายอยาง และบาเพญบารม ตลอดสอสงไขย และตลอดแสนกป กเพอประโยชนนแหละ เรารแจงแทงตลอดสพพญตญาณ กเพอประโยชนนอกแหละ การขจด ความเหนลามกของโลหจจพราหมณไมใชเรองหนก ของเรา ดงน ชอวาทรง เปลงพระสรเสยงดวยพระดารสแรก. และเมอจะทรงแสดงความขอนวา ดกอน โรสกา การมากด การนงด การสนทนาปราศรยกด ในสานกเราของโลหจจ- พราหมณทงหมดนจงยกไวกอน แมวา บคคลเชนโลหจจพราหมณมความ สงสยในปญหาตงแสนขอ เรากมกาลงพอทจะบรรเทาความสงสยไดแต ในการบรรเทาความเหนลามกของโลหจจพราหมณเพยงคนเดยว ไฉนจะเปน เรองหนกของเราเลาดงน จงทรงเปลงพระสรเสยงยาดวยพระดารสทสอง บทวา ผลประโยชนทเกดขน ไดแกความเกดขนแหงปจจยคอการ เกดขนแหงโภคทรพย อธบายวาทรพยและขาวเปลอกอนเกดขนจากผลประ- โยชนนน. บทวา ผทเขาไปอาศยเลยงชพ คอ ชนทงหลายมญาตบรวารชน ทาสและกรรมกรเปนตน อาศยเขาเลยงชพ. บทวา ผทาอนตราย คอ ผทาอนตรายทางลาภ. คาวา ประโยชน ในบทวา อนเคราะหดวยประโยชน ไดแกความความเจรญ. บคคลยอมเอนด เพราะฉะนนชอวาผอนเคราะห ความ-


วายอมปรารถนา ทานกลาวอธบายวาปรารถนาความเจรญ หรอไมปรารถนา. บทวา นรก หรอกาเนดเดยรจฉานมอธบายวา หากวาความเหนผดนน สมบรณ คอ เปนความแนนอน ยอมเกดในนรก โดยสวนเดยว หากยงไม แนนอน ยอมเกดในกาเนดเดยรจฉาน. บดน เพราะพระผมพระภาคเจา มพระประสงคจะใหพราหมณเกด ความสลดใจยงขน เหมอนอยางสตวทงหลายสลดใจดวยอนตรายทางลาภของ ตนเอง มใชสลดใจดวยอนตรายทางลาภของคนอน ฉะนน จงตรสเรองเกด ขนครงทสองวา โลหจจะ ทานสาคญความขอนนเปนไฉนดงน. บทวา กลบตรทงหลายเหลาน ไดแก กลบตรเหลานสดบพระ- ธรรมเทศนาของพระตถาคต แลวไมสามารถจะกาวลงสอรยภมได. บทวา ครรภอนเปนทพย รปศพทเปนปฐมาวภตตลงในอรรถทตยาวภตต แปลวา ซงครรภอนเปนทพย. อนงบทวา ครรภอนเปนทพยน เปนชอ ของเทวโลก ๖ ชน. บทวา กลบตรทงหลายยอมบารง อธบายวา กลบตรทงหลาย บาเพญปฏปทา เพอไปสเทวโลก ใหทาน รกษาศล ทาการบชาดวยของหอม และดอกไมเปนตน เจรญภาวนา ชอวายอมบารงบรหาร ยอมอบรม คอวา ยอมเขาใจถงความเปลยนแปลง บทวา เพอบงเกดในภพอนเปนทพย อธบายวา วมานของเทวดา ทงหลาย ชอวาภพเปนทพย เพอจะไปเกดในวมานเหลานน. อกอยางหนง บทวา ครรภอนเปนทพย หมายถง บญวเศษมทานเปนตน. บทวา ภพอน- เปนทพย อธบายวา ภพทงหลายเปนวบากขนธในเทวโลก กลบตรทงหลาย กระทาบญเพอเกดในภพเหลานน. บทวา ทาอนตรายแกชนเหลานน คอ


ทาอนตรายแหงมรรคสมบต ผลสมบต และความวเศษแหงภพอนเปนทพย ของชนเหลานน. พระผมพระภาคเจา เพอทรงทาลายมานะของพราหมณซงขนไป จนถงภวคคพรหม โดยวธอปมาโดยไมกาหนด แลวทรงแสดงถงศาสดา ๓ จาพวก ผควรทวง จงตรสพระดารสเปนอาทวา ดกอนโลหจจะ ศาสดา ๓ จาพวกเหลาน. บทวา การทวงนน คอ การทวงของผทวงศาสดา ๓ จาพวก เหลานน. บทวา ไมเขาไปตงจตเพอจะรทงถงคอไมเขาไปตงจตเพอรรอบ คอเพอประโยชนแกการรทว บทวา หลกเลยง อธบายวา ไมกระทาตามคา สงสอนของศาสดานนตลอดเวลา หลกเลยงประพฤตจากคาสอนนน. บทวา พงลกเขาไปหาสตรทกาลงถอยหลงหน คอเขาไปหาผทถอยหน ตองการ หญงทเขาไมตองการ อธบายวา หญงคนหนงผไมตองการอยรวม ตวคนเดยว กยงตองการอย. บทวา บรษพงกอดสตรทหนหลงให อธบายวา บรษไปขาง หลงแลวกอดสตรผไมอยากแมจะเหนยนหนหลงให บทวา ขออปไมยนก ฉนนน อธบายวา เมอศาสดาแมนคดวา พวกนเปนสาวกของเรา แลวสอน สาวกผหลกเลยงประพฤตจากคาสอนดวยความโลภ เราจงกลาวธรรมคอความ โลภนวา มขออปไมยฉนนน ศาสดานนควรถกทวงวา ทานไดเปนเหมอน บรษทรกเขาไปหาสตรทกาลงหน เหมอนบรษพงกอดสตรทหนหลงให ดวย ธรรมคอความโลภใด ธรรมคอความโลภของทานนนกเปนอยางน ดวย ประการฉะน. ขอทวา เพราะคนอนจกทาอะไรแกคนอนได มอธบายวา ศาสดายอมควรถกทวงวา ทานสอนคนอนดวยธรรมใด ทานจงยงตนใหถง พรอมในธรรมนนกอน คอทานจงทาใหตรง เพราะคนอนจกทาอะไรใหคน อนได.


บทวา ทอนตนควรบารง อธบายวา ควรถอนหญาททาลายขาว กลาแลวทาใหเรยบรอย. เนอความแหงการทวงครงท ๓ วา คนอนจกทาอะไรแกคนอนได หมายความวา คนอนทถกพราสอนตงแตเวลาทไมรบคาสอน จกทาอะไร แกคนอน คอผพราสอนได อธบายวา ศาสดานนควรถกทวงอยางนวา ตน นนแหละควรถงความเปนผขวนขวายนอย แลวจงควรนบถอบชาธรรมทตน รแจงแทงตลอดแลวอยมใชหรอ. บทวา ไมควรทวง อธบายวา เพราะศาสดานตงตนไวในความ เหมาะสมแลวกอนจงแสดงธรรมแกสาวก. และสาวกของเขาเปนผเชอฟง ปฏบตตามคาพราสอนยอมบรรลคณวเศษยงใหญ ฉะนน เขาจงไมควรทวง. บทวา ตกไปสเหว คอ นรก ความวา เพราะเราถอทฏฐลามกเราจง ตกไปสเหว คอนรก. บทวา พระผมพระภาคเจาทรงยกเราวางไวบนบก ความ วา โลหจจพราหมณกลาววา เราอนพระผมพระภาคเจาทรงตดทฏฐลามกให แลว ทรงยกขนจากเหว คออบาย ดวยพระหตถคอพระธรรมเทศนา แลว วางเราไวบนบกคอทางสวรรค ดงน. คาทเหลอในสตรนมเนอความตนทงนน ดวยประการฉะน. อรรถกถาโลหจจสตรแหงอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสนจบ แลวดวยประการฉะน. สตรท ๑๒ จบ


เตวชชสตร [๓๖๕] ขาพเจา ไดสดบมาอยางน. สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในแควนโกศล พรอม ดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป เสดจถงพราหมณคาม ของชาว โกศลชอมนสากตะ. นยวา พระผมพระภาคเจาเสดจประทบ ณ อมพวน ใกล ฝงแมนา อจรวด ทางทศเหนอมนสากตคาม เขตบานมนสากตะนน. [๓๖๖] สมยนน พราหมณมหาศาลเปนอนมาก ผทเขารจกกน แพรหลาย อาศยอยในมนสากตคาม เชน วงกพราหมณ ตารกขพราหมณ โปกขรสาตพราหมณ ชาณโสนพราหมณ โตเทยยพราหมณ และพราหมณ มหาศาลผทเขารจกกนแพรหลายอน ๆ อก. ครงนน วาเสฏฐมาณพและ ภารทวาชมาณพเดนเทยวเลนตามกนไป ไดพดกนถงเรองทางและมใชทาง วาเสฏฐมาณพพดอยางนวา ทางททานโปกขรสาตพราหมณบอกไวนเทานน เปนทางตรง เปนเสนทางเดน เปนทางนาออก ยอมนาผดาเนนไปตามทาง นน เพอความอยรวมกบพรหม. ฝายภารทวาชมาณพพดอยางนวา ทาง ททานตารกขพราหมณ บอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนเสนทางเดน เปน ทางนาออก ยอมนาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. วาเสฏฐมาณพไมอาจใหภารทวาชมาณพยนยอมได ฝายภารทวาชมาณพ กไม อาจให วาเสฏฐมาณพยนยอมได. [๓๖๗] ครงนน วาเสฏฐมาณพจงปรกษากบภารทวาชมาณพวา ภารทวาชะ กพระสมณโคดม ศากยบตร ทรงผนวชจากศากยะตระกล ประทบ อย ณ อมพวนใกลฝงแมนา อจรวด ทางทศเหนอ มนสากตคาม กตตศพทอน


ดงามของพระสมณโคดมนน ไดแพรไปอยางนวา แมเพราะเหตน พระผม พระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ถง พรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกคนทควร ฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผตนแลว เปนผจาแนกพระธรรม ภารทวาชะมาเกด เราจกไปเฝาพระสมณโคดมถงท ประทบ ครนไปเฝาแลวจกกราบทลถามความขอนกะพระสมณะโคดม พระ สมณโคดมจกทรงพยากรณแกเราอยางใด เราจกทรงจาขอความนไวอยาง นน ภารทวาชมาณพรบคาวาเสฏฐมาณพแลว พากนไป. [๓๖๘] ครงนน วาเสฏฐมาณพกบภารทวาชมาณพ พากนเขาไป เฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ไดบนเทงกบพระผมพระภาคเจา ครน ผานสมโมทนยกถาพอใหระลกถงกนแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง. วาเสฏฐมาณพไดกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ เมอขาพระองคทงสอง เดนเลนตามกนไป ไดพดกนถงเรองทางและมใชทาง ขาพระองคพดอยางน ทางททานโปกขรสาตพราหมณบอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผเดนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. ฝาย ภารชวาชมาณพพดอยางนวา ทางททานตารกขพราหมณบอกไวนเทานนเปน ทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผเดนไปตามทางนน เพอ ความอยรวมกบพรหมได ขาแตพระโคดมผเจรญ ในเรองนยงมการทะเลาะ ขดแยงและมวาทะตางกนอย. พระผมพระภาคเจาตรสวา วาเสฏฐะ ไดยนวา ททานพดวาทางททาน โปกขรสาตพราหมณบอกไวนเทานนเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทาง นาออก นาผดาเนนไปเพอความอยรวมกบพรหมได.


ภารทวาชมาณพพดวา ทางททานตารกขพราหมณบอกไวเทานนเปน ทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปเพอความอยรวม กบพรหมได. วาเสฏฐะ กเมอเปนเชนน พวกเธอจะมการทะเลาะ ขดแยงและม วาทะตางกนในขอไหน. ขาแตพระโคดมผเจรญ ในเรองทางและมใชทาง พราหมณคอ- พราหมณพวกอทธรยะ พราหมณพวกตตตรยะ พราหมณพวกฉนโทกะ พราหมณพวกพวหรธะ ยอมบญญตหนทางตางๆ กนกจรง ถงอยางนน ทาง เหลานนทงหมด เปนทางนาออก นาผดาเนนไปเพอความอยรวมกบพรหม ได เปรยบเหมอนในทไมไกลบานหรอนคม แมหากจะมทางตางๆ กนมาก สาย ทแททางเหลานนทงหมดลวนมารวมลงในบานเหมอนกบฉนใด ขาแต พระโคดมผเจรญ. . . เพอความอยรวมกบพรหมไดฉนนน. วาเสฏฐะ เธอพดวา ทางเหลานนนาออกหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคพดอยางนนพระเจาขา. [๓๖๙] วาเสฏฐะ บรรดาพราหมณผจบไตรเพท พราหมณแมคน หนง ทเหนพรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมพระเจาขา. วาเสฏฐะ อาจารยแมคนหนง ของพราหมณผจบไตรเพท ทเหน พรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมเจรญ ไมมพระเจาขา. วาเสฏฐะ ปาจารย แมคนหนงของพราหมณผจบไตรเพท ทเหน พรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา.


วาเสฏฐะ อาจารยทสบมาเจดชวอาจารย ของพราหมณผจบไตรเพท ทเหนพรหมมเปนพยานอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ พวกฤษเปนบรพาจารยของพราหมณผจบไตรเพท คอ ฤษอฏฐกะ วามกะ วามเทวะ เวสามตตะ ยมตคค องครส ภารทวาชะ วาเสฏฐะ กสสปะ ภค ซงเปนผแตงมนต รายมนตทในปจจบนน พวก พราหมณผจบไตรเพท ขบกลาวบอกสอนตาม ซงมนตบทเกาน ททานขบ แลว บอกแลว รวบรวมไวแลว ไดถกตอง แมทานเหลานนกลาวอยางนวา พวกเรารพวกเราเหน พรหมนนวา อย ณ ทใด อยโดยอาการใด หรออยใน เวลาใด ดงน ยงมอยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. [๓๗๐] วาเสฏฐะ บรรดาพราหมณผจบไตรเพท แมพราหมณสก คนหนง ทเหนพรหมมเปนพยาน ไมมเลยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ แมอาจารยสกคนหนงของพราหมณผจบไตรเพท ทเหน พรหมเปนพยานไมมเลยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ แมปาจารยของอาจารย แหงพราหมณผจบไตรเพท ทเหน พรหมเปนพยานไมมเลยหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ อาจารยทสบเนองมาเจดชวอาจารย ของพราหมณผจบ ไตรเพท ทเหนพรหมเปนพยานไมมเลยหรอ.


ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมมเลย พระเจาขา. วาเสฏฐะ ไดยนวา พวกฤษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณผจบ ไตรเพท คอ ฤษอฏฐกะ............ภค ซงเปนผแตงมนต รายมนต ทใน ปจจบนน พวกพราหมณผจบไตรเพท ขบ กลาว บอก สอนตาม ซงมนต บทเกาน ททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว ไดถกตอง แมทาน เหลานนกลาวอยางนวา พวกเรารเหนพรหมนน อย ณ ทใด โดยอาการใด หรออยในเวลาใด พราหมณผจบไตรเพทเหลานน กลาวอยางนวา พวกเรา ไมรไมเหน แตพวกเรา แสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมเหลานนวา หนทางนแหละ เปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนน ไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. [๓๗๑] เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน ภาษต ของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารย มใชหรอ. ขาแตพระโคดมผ- เจรญ ภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารย พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ พวกพราหมณผจบไตรเพท ไมรจกพรหม ไมเหน พรหม แตแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมวา หนทางนแหละเปนทาง ตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนนเพอความ อยรวมกบพรหมได ขอนไมใชฐานะทจะมได วาเสฏฐะ เหมอนแถวคน ตาบอดเกาะหลงกนและกน คนตนกไมเหน คนกลางกไมเหน แมคนหลงก ไมเหน ภาษตของพราหมณผจบไตรเพท เหลานน จงเปนคานาหวเราะท เดยว เปนคาตาชา เปนคาวาง เปนคาเปลา. วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความ ขอนนเปนไฉน พราหมณจบไตรเพทยอมเหนพระจนทรพระอาทตย แมชน


อนเปนอนมากกเหน พระจนทรและพระอาทตย ขนเมอใด ตกเมอใด พราหมณทงหลาย ยอมออนวอน ชนชมประนมมอ นอบนอม เดนเวยนรอบ. ขาแตพระโคดมผเจรญ พราหมณผจบไตรเพท ยอมเหนพระจนทร และพระอาทตย แมชนเหลาอนเปนอนมาก กเหน พระจนทรและพระอาทตย ขนเมอใด ตกเมอใด พราหมณทงหลาย ยอมออนวอน ชนชม ประนมมอ นอบนอม เดนเวยนรอบ อยางนน พระเจาขา. [๓๗๒] วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนน เปนไฉน พราหมณผจบ ไตรเพท เหนพระจนทรและพระอาทตย แมชนอนเปนอนมากกเหน พระ- จนทรและพระอาทตย ขนเมอใด ตกเมอใด พราหมณทงหลาย ยอมออนวอน ชนชม ประนมมอ นอบนอม เดนเวยนรอบ พราหมณผจบไตรเพทสามารถ แสดงหนทางเพอความอยกบพระจนทรและพระอาทตยแมเหลานน วา ทางนแหละเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตาม ทางนน เพอความอยรวมกบพระจนทรและพระอาทตยดงนไดหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมไดพระเจาขา วาเสฏฐะ ไดยนวาพราหมณผจบไตรเพท....นาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพระจนทรและพระอาทตย กจะกลาวกนทาไม พราหมณ ผจบไตรเพทมไดเหนพรหมเปนพยาน แมพวกอาจารยของพราหมณผจบ ไตรเพทกมไดเหน แมพวกปาจารยของอาจารยแหงพราหมณผจบไตรเพท กมไดเหน แมพวกอาจารยทสบมาเจดชวอาจารยกมไดเหน แมพวกฤษผเปน บรพาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทคอ ฤษ อฏฐกะ..........ซงเปนผ แตงมนต รายมนต ทในปจจบนน พวกพราหมณผจบไตรเพท ขบ กลาว บอก


สอนตาม ซงมนตเกาน ททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว ไดถกตอง แมทานเหลานนกลาวอยางนวา พวกเราไมรไมเหนวา พรหมอย ณ ทใด หรออยโดยอาการใด หรออยในเวลาใด พวกพราหมณผจบไตรเพทเหลานน แหละ พากนกลาวอยางนวา พวกเราแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหม ทเราไมรไมเหนนนวา ทางนแหละเปนทางตรง เปนสายทางเดน เปนทาง นาออก นาผดาเนนไปตามทางนน เพอความอยรวมกบพรหมได. [๓๗๓] วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน ภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมมปาฏหารย มใชหรอ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพราหมณผจบไตรเพทยอมไมม ปาฏหารยพระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ กพราหมณผจบไตรเพท ไมรจกพรหม ไมเหนพรหม แตแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหมนนวา เปนทางตรง เปนสายทาง เดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนนเพอความอยรวมกบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๔] วาเสฏฐะ เหมอนบรษพงกลาวอยางนวา เราปรารถนารก ใครนางชนบทกลยาณ ในชนบทน ชนทงหลายพงถามเขาวา นางชนบทกล- ยาณ ททานปรารถนารกใครนนทานรจกหรอวา เปนนางกษตรย เปน พราหมณ เปนนางแพศยา หรอนางศทร เมอเขาถกถามดงนแลว เขาพงตอบ วา ไมรจก ชนทงหลายพงถามเขาวา นางชนบทกลยาณ ททานปรารถนารก ใครนน ทานรจกหรอวา นางมชออยางน มโคตรอยางน สง ตา หรอ สนทด ดาคลา ผวสทอง อยในบาน นคม หรอเมองโนน เมอเขาถกถามดงนแลว เขาพงตอบวา ไมรจกเลย ชนทงหลาย พงถามเขาวา ทานปรารถนารกใคร


หญงททานไมรจก ไมเคยเหนเลยดงนนหรอ เมอเขาถกถามดงน เขาพงตอบ วาถกแลว วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนน คา กลาวของบรษนนไมมปาฏหารยมใชหรอ. แนนอนพระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน ไดยนวาพราหมณผจกไตรเพทกด อาจารยของพราหมณพวกนนกด อาจารยของอาจารยแหงพราหมณพวกนนก ด อาจารยทสบมาเจดชวอาจารย ของพราหมณนนกด เหลาฤษผเปนบรพา- จารยของพราหมณพวกนนกด ตางกมไดเหนพรหมเปนพยาน. [๓๗๕] วาเสฏฐะ เหมอนบรษทาพะองขนปราสาทในทางใหญ ๔ แพรง ชนทงหลายพงกลาวกะเขาวา ผเจรญ ทานทาพะองขนปราสาทใด ทานรจกปราสาทนนหรอวา อยทศตะวนออก ทศใต ทศตะวนตก หรอทศ เหนอ สง ตา หรอปานกลาง. เมอเขาถกถามดงนแลว เขาพงตอบวา ไมรจก ดอก. ชนทงหลายพงกลาวกะเขาตอไปวา ทานจะทาพะองขนปราสาทททาน ไมรจกไมเคยเหนหรอ. เมอเขาถกถามดงนนแลว เขาถงตอบวา ถกแลว. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เมอเปนเชนนน คากลาวของ บรษนนยอมไมมปาฏหารยมใชหรอ. แนนอน พระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน ไดยนวา พวกพราหมณผจบไตรเพทกด อาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทกด อาจารยของอาจารยแหงพราหมณ ผจบไตรเพทกด อาจารยทสบมาเจดชวอาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพท นนกด เหลาฤษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณผจบไตรเพทกด ตางกม ไดเหนพรหมเปนพยาน เมอเปนเชนนน ภาษตของพวกพราหมณผไดจบ ไตรเพท ไมมปาฏหารยมใชหรอ.


ถกแลว พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ไมรจกพรหม ไมเคย เหนพรหม แตแสดงหนทาง เพอความอยรวมกบพรหมนวา ทางนแหละเปน ทางตรง เปนสายทางเดน เปนทางนาออก นาผดาเนนไปตามทางนน เพอ ความอยรวมกบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๖] วาเสฏฐะ เปรยบเหมอนแมนา อจรวด น นาเตมเปยม เสมอฝง กาดมกนได ครงนน บรษผตองการจะขามฝงแสดงหาฝง ไปยงฝง ประสงคจะขามฝงไปฝงโนน เขายนทฝงขางนรองเรยกฝงโนนวา ฝงโนนจง มาฝงน วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ฝงโนนของแมนาอจรวด จะพงมาฝงน เพราะเหตรองเรยก เพราะเหตออนวอน เพราะเหตปรารถนา หรอเพราะเหตยนดของบรษนนหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ ไมเปนเชนนน พระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน พวกพราหมณผจบไตรเพท ละธรรม ททาใหเปนพราหมณเสย ยดถอธรรมทไมทาใหเปนพราหมณ ประพฤตอย กลาวอยางนวา พวกเรารองเรยกหาพระอนทร รองเรยกหาพระจนทร รอง เรยกหาพระวรณ พระอสาน พระประชาบด พระพรหม พระมหนท. วาเสฏฐะ กพราหมณผจบไตรเพท เหลานน ละธรรมททาใหเปนพราหมณ ยดถอธรรมทไมทาใหเปนพราหมณ ประพฤตอย เมอตายไปแลว จกเขา ถงความอยรวมกบพรหมเพราะเหตรองเรยก เพราะเหตออนวอน เพราะเหต ปรารถนาหรอเพราะเหตยนด ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๗] วาเสฏฐะ เปรยบเหมอน แมนาอจรวด นาเตมเปยมเสมอฝง กาดมกนได ครงนนบรษผตองการจะขามฝง ไปยงฝง ประสงคจะขามไป


ฝงโนน เขามดแขนไพลหลงอยางแนนดวยเชอกเหนยวอยทรมฝงน วาเสฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนพงขามไปฝงโนน จากฝงน แหง แมนาอจรวด ไดหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ ไมไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน กามคณ ๕ เหลาน ในวนยของพระ- อรยเจา เรยกวา ขอคาบาง เรยกวา เครองจองจาบาง กามคณ ๕ เปน ไฉน รปทพงรดวยจกษ เสยงทพงรดวยห กลนทพงรดวยจมก รสทพงร ดวยลน โผฏฐพพะทพงรดวยกาย นาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก เกยวดวยกาม เปนทตงแหงความกาหนด กามคณ ๕ เหลานในวนยของ พระอรยเจา เรยกวา ขอคาบาง เรยกวาเครองจองจาบาง พราหมณผจบ ไตรเพท กาหนด สยบ หมกมน ไมแลเหนโทษ ไมมปญญาคดสลดออก บรโภคกามคณ ๕ เหลานนอย. วาเสฏฐะ กพราหมณผจบไตรเพทเหลานน ละธรรมททาใหเปนพราหมณเสย ยดถอธรรมทไมใหเปนพราหมณประพฤต อย กาหนด สยบ หมกมน ไมแลเหนโทษ ไมมปญญาสลดออก บรโภค กามคณ ๕ พวพนอยในกามฉนทะ เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวม กบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๗๘] วาเสฏฐะ เปรยบเหมอนแมนาอจรวด นาเตมเปยมเสมอฝง กาดมกนได ครงนนบรษตองการจะขาม ประสงคจะขามไปฝงโนน เขา กลบนอนคลมตลอดศรษะเสยทฝงน วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปน ไฉน บรษนนพงขามจากฝงนไปฝงโนนไดหรอ. ขาแตพระองคผเจรญ เปนไปไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ฉนนนเหมอนกน นวรณ ๕ อยางเหลาน ในวนยของ


พระอรยเจา เรยกวา เครองหนวงเหนยวบาง เครองกางกนบาง เครอง รดรงบาง เครองตรงตราบาง นวรณ ๕ เปนไฉน คอ กามฉนทะ พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ วจกจฉา นวรณ ๕ เหลานแล ใน วนยของพระอรยเจาเรยกวา เครองหนวงเหนยวบาง เครองกางกนบาง เครองรดรงบาง เครองตรงตราบาง. [๓๗๙] วาเสฏฐะ พวกพราหมณผจบไตรเพท ถกนวรณ ๕ เหลาน ปกคลม หมหอ รดรง ตรงตราแลว กพราหมณผจบไตรเพท เหลานน ละธรรมททาบคคลใหเปนพราหมณเสย ยดถอธรรมทไมทาให เปนพราหมณ ประพฤตอย ถกนวรณ ๕ ปกคลม หมหอ รดรง ตรงตรา เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหม ขอนไมเปนฐานะทจะมได. [๓๘๐] วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานเคยได ยนพราหมณผเฒาผแกเปนอาจารย และเปนอาจารยของอาจารยกลาววา กระไรบาง พรหมมเครองเกาะคอสตร หรอไม. ไมม พระเจาขา. มจต จองเวรหรอไม. ไมมพระเจาขา. มจตเบยดเบยนหรอไม. ไมม พระเจาขา. มจตเศราหมองหรอไม. ไมม พระเจาขา. ทาจตใหอยในอานาจไดหรอไม. ได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พราหมณผจบไตรเพท มเครองเกาะคอสตร หรอไม. ม พระเจาขา มจตจองเวรหรอไม. ม พระเจาขา. มจตเบยดเบยนหรอไม. ม พระเจาขา. มจตเศราหมองหรอไม. ม พระเจาขา. ทาจตใหอยในอานาจไดหรอไม. ไมได พระเจาขา. [๓๘๑] วาเสฏฐะ ดวยประการฉะน เปนอนวาพราหมณผจบไตร- เพท เหลานน ยงมเครองเกาะคอสตร แตพรหมไมม จะมาเปรยบเทยบ


พราหมณผจบไตรเพท ซงมเครองเกาะคอสตร กบพรหมผไมมเครองเกาะ คอสตร ไดหรอ. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงมเครองเกาะ คอสตร เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมผไมมเครองเกาะ คอสตร ขอนไมเปนฐานะทจะมได วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงมจตจองเวร แตพรหมไมม จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบ ไตรเพท ซงยงมจตจองเวรกบพรหมผไมมจตจองเวร ไดหรอไม. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงมจตเบยดเบยน แต พรหมไมม จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบไตรเพทซงยงมจตเบยดเบยนกบ พรหมผไมมจตเบยดเบยนไดหรอ. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ยงมจตเศราหมอง แต พรหมไมม จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบ ไตรเพทซงยงมจตเศราหมองกบ พรหมผไมมจตเศราหมอง ไดหรอ. ไมได พระเจาขา. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพทเหลานน ทาใหจตอยในอานาจไม ได แตพรหมยงจตใหเปนไปในอานาจได จะมาเปรยบเทยบพราหมณผจบ ไตรเพทซงทาจตใหอยในอานาจไมได ไดหรอ. ไมไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ถกละ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ยงจตใหเปนไป ในอานาจไมได เมอตายไปแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมผทาจตให อยในอานาจได ขอนไมเปนฐานะทจะมได. วาเสฏฐะ พราหมณผจบไตรเพท เหลานน ในโลกนจมลงแลว กาลงจมอย ครนจมลงแลว ยอมถงความ ยอยยบ สาคญวา ขามไดงาย เพราะฉะนน ไตรเพทนเรยกวา ไตรเพท


ทงใหญ [ทไมมหมบาน] บาง วาไตรเพทปาใหญ [ทไมมนา] บาง วา ไตรเพทคอความยอยยบบาง ของพราหมณผจบไตรเพท. [๓๘๒] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพ ได กราบทลวา ขาแตพระสมณโคดมผเจรญ ขาพระองคไดยนมาวา พระสมณะ- โคดมทรงทราบหนทางเพอความอยรวมกบพรหม. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน มนสากตคามอยในท ใกลแตน ไมไกลจากนมใชหรอ. ใช พระเจาขา. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษผเกดมาแลว เตบโตแลว ในมนสากตคามน ออกไปจากมนสากตคามในทนใด พงถก ถามหนทางแหงมนสากตคาม วาเสฏฐะ จะพงมหรอ บรษผนนเกดแลว เตบโตแลว ในมนสากตคาม ถกถามถงหนทางแหงมนสากตคามแลวจะชกชา หรออาอง. ขาแตพระโคดมผเจรญ ไมม. ขอนน เพราะเหตไร. เพราะบรษนน เกดแลว เตบโตแลวในมนสากตคาม เขาตองทราบหนทางแหงมนสากตคาม ทงหมดไดเปนอยางด. วาเสฏฐะ เมอบรษนนเกดแลว เตบโตแลว ในมนสากตคาม ถกถาม ถงหนทางแหงมนสากตคาม จะพงมความชกชาหรออาองหรอ. เมอตถาคตถก ถามถงพรหมโลกหรอปฏปทาอนจะยงสตวใหถงพรหมโลก กไมมความลาชา หรออาองเลย เรารถงพรหมและพรหมโลก ขอปฏบตทใหถงพรหมโลกและ วาพรหมปฏบตอยางไร จงเขาถงพรหมโลกดวย. [๓๘๓] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพได กราบทลวา ขาแตพระสมณโคดมผเจรญ ขาพระองคไดยนวา พระสมณโคดม ยอมแสดงหนทางเพอความอยรวมกบพรหม ขาพระองคขอโอกาส ขอพระ-


องคทรงแสดงทางเพอความอยรวมกบพรหม ขอพระองคโปรดชวยประชาชน ผเปนพราหมณดวยเถด. วาเสฏฐะ ถากระนนเธอจงฟง จงใสใจดวยด เราจกกลาว. วาเสฏฐมาณพทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจา ไดตรสพทธพจนนวา วาเสฏฐะ พระตถาคตทรงอบตในโลกน เปนพระ- อรหนต ตรสรชอบดวยพระองคเอง ฯลฯ (พงขยายความเหมอนในสามญญ- ผลสตร) ฯลฯ วาเสฏฐะ ภกษเปนผสมบรณดวยศล ดวยอาการอยางน ฯลฯ เมอภกษตามเหนนวรณ ๕ เหลานทละไดแลวในตน ปราโมทยยอมเกดขน เมอมปราโมทยกเกดปต เมอใจประกอบดวยปตกายกสงบ เมอกายสงบก เสวยสข เมอเสวยสขจตกตงมน. เธอมจตประกอบดวยเมตตาแผไปตลอด ทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเชนนน ทศเบองบน เบองลาง เบอง ขวาง กแผไปในททงปวงตลอดโลกทงสนเพราะแผทวไป ดวยจตประกอบดวย เมตตาอนไพบลย มอารมณมาก หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความ เบยดเบยนอย คนเปาสงขผมกาลง พงยงบคคลใหรแจงทงสทศ โดยไมยากเลย ฉนใด กรรมททาพอประมาณอนใดในเมตตาเจโตวมตต ทบคคลอบรมแลว อยางน กรรมนนจะไมเหลอ ไมตงอยในรปาพจร และอรปาพจรนน ฉนนนเหมอนกน วาเสฏฐะ แมนกเปนทางเพอความอยรวมกบพรหม. [๓๘๔] วาเสฏฐะ อกขอหนง ภกษมใจประกอบดวยกรณา ฯลฯ มทตา ฯลฯ อเบกขา ฯลฯ นแลเปนทางเพอความอยรวมกบพรหม. วาเสฏฐะ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ภกษผมปกตอยอยางน มเครองเกาะคอสตร หรอไม ไมมพระเจาขา. มจตจองเวรหรอไม. ไมมพระเจาขา. มจตเบยด-


เบยนหรอไม. ไมมพระเจาขา. มจตเศราหมองหรอไม. ไมมพระเจาขา. ยง จตใหเปนไปในอานาจไดหรอไม. ไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ไดยนวา ภกษไมมเครองเกาะคอสตร พรหมกไมม จะ เปรยบเทยบภกษผไมมเครองเกาะคอสตร กบพรหมผไมมเครองเกาะคอสตร ไดหรอไม. ไดพระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ ภกษนนไมมเครองเกาะคอสตร เมอมรณะแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหม ผไมมเครองเกาะคอสตร ขอนเปนฐานะท มได. วาเสฏฐะ ภกษมจตไมจองเวร พรหมกมจตไมจองเวร ฯลฯ ภกษ มจตไมเบยดเบยน พรหมกมจตไมเบยดเบยน ฯลฯ ภกษมจตไมเศราหมอง พรหมกมจตไมเศราหมอง ฯลฯ ภกษยงจตใหเปนไปในอานาจได พรหมก ยงจตใหเปนไปในอานาจได จะเปรยบเทยบภกษผยงจตใหเปนไปในอานาจ กบพรหมผยงจตใหเปนไปในอานาจไดหรอไม. ได พระเจาขา. วาเสฏฐะ ดละ ภกษผยงจตใหเปนไปในอานาจไดนน. เมอ มรณะแลว จกเขาถงความอยรวมกบพรหมผยงจตใหเปนไปในอานาจได ขอนนเปนฐานะทมได. [๓๘๕] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพ และ ภารทวาชมาณพ ไดกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองค ไพเราะยงนก ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคไพเราะยงนก เปรยบเหมอนบคคลหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระผม


พระภาคเจาทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยาย กฉนนนเหมอนกน ขา พระองคทงสองน ขอถงพระองคกบทงพระธรรมและพระสงฆวาเปนสรณะ ขอพระองคจงทรงจาขาพระองคทงสองวาเปน อบาสก ผถงสรณะอยางมอบ กายถวายชวตตงแตวนนเปนตนไป. จบ เตวชชสตรท ๑๓


อรรถกถาเตวชชสตร เตวชชสตรมความเรมตนวา ขาพเจาไดสดบมาอยางน ฯลฯ ใน แควนโกศล. ตอไปนจะพรรณนาบททยากในพระสตรนน. บทวา มนสากตะ เปนชอ ของบานนน. บทวา โดยทางทศเหนอของบานมนสากตะ คอ ขางทศเหนอ ไมไกลจากบานมนสากตะ. บทวา ในปามะมวง คอ ในหมตนมะมวงหนม ได ยนวา ภมภาคนนนารนรมย ขางลาง ลาดทรายเชนเดยวกบแผนดน ขางบน เปนปามะมวงมกงและใบหนา เหมอนเพดานดาดดวยแกวมณ พระผมพระ- ภาคเจาประทบอย ณ อมพวน อนเปนความสขเกดจากวเวก สมควรแก พระพทธเจาทงหลาย. บทวา พราหมณมหาศาล ผทเขารจกกนแพรหลาย คอ เปนผทเขา รกนทวไปในตาบลนน ๆ โดยถงพรอมดวยคณสมบตมกลจารตเปนตน. บท วา วงก เปนอาท เปนชอของพราหมณมหาศาล เหลานน. บรรดาพราหมณ มหาศาลเหลานน วงกอยบานโอปสาทะ ตารกขะอยบานอจฉานงคละ. โปกขรสาตอยอกกฏฐนคร ชาณโสนอยสาวตถ โตเทยยะอยตทคาม. บทวา พราหมณมหาศาล เหลาอนอก ความวา กบรรดาชนเปนอนมากเหลาอน มาจากทอยของตน ๆ แลวอาศยอย ณ มนสากตคามนน. ไดยนวา เพราะ มนสากตคามเปนทนารนรมย พราหมณเหลานนจงพากนสรางเรอนใกลฝง แมนาในมนสากตคามนน ลอมไวโดยรอบ หามคนพวกอนเขาไป พากนไป อย ณ ทนน ตามลาดบ.


บทวา วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพ ความวา วาเสฏ- ฐมาณพ เปนศษยของโปกขรสาตพราหมณ ภารทวาชมาณพเปนศษยของ ตารกขพราหมณ. ไดยนวา มาณพทงสองนนสมบรณดวยชาต ไดจบไตรเพท แลว. บทวา ชงฆวหาร คอ เดนเทยวพกผอน เพอตองการบรรเทาความ เมอยขบ เพราะนงนานเกนไปเปนเหต. ไดยนวามาณพทงสองนนนงทองมนต ตลอดกลางวน ตอนเยนจงลก ใหคนถอของหอมดอกไม นามนและผาสะอาด อนเปนเครองใชสาหรบอาบนา แวดลอมดวยบรวารชนของตน ๆประสงค จะอาบนา ไปฝงแมนาเดนไปๆ มา ๆ ทเนนทราย สแผนเงน. คนหนงเดน อกคนหนงเดนตาม อกคนหนงกเดนตามอกคนหนง ตอกนไป ดวยเหตนน ทานจงกลาววา เดนเทยวเลนตามกนไป. บทวา ในทางและมใชทาง คอในเรองทางและมใชทาง. อธบายวา มาณพทงสองสนทนากนปรารภถงเรองทางและมใชทางอยางนวา เราจะบาเพญ ปฏปทาอยางไรหนอ แลวจงจะสามารถไปสพรหมโลกอนเปนสขได โดยทาง ไหน. บทวาเสนทางเดนเปนไวพจนของทางตรง หรอทางตรงนนแหละ. คน ยอมเดนคอยอมมาโดยทางนน เพราะฉะนน ทางนนจงชอวา เสนทางเดน. บทวาเปนทางนาออก ยอมนาออก คอ เมอนาออก ยอมนาออกไปได. อธบาย วา เมอจะไปกไปได ถามวา ไปไหน. ตอบวา เพอใหผปฏบตตามนนอยรวม กบพรหม อธบายวา ผทไปเพอความอยรวมกบพรหม เพอความปรากฏ ในท เดยวกน ยอมดาเนนตามทางนน. บทวา ยวาย ตดบทเปน โย อย. บทวา ตารกขพราหมณ บอกไว คอ กลาวไว ไดแก แสดงไว. บทวา โปกขรสาต- พราหมณ คอ วาเสฏฐมาณพอางถงอาจารยของตน. วาเสฏฐมาณพเทยวชม เชยยกยอง วาทะของอาจารยของตนฝายเดยว แมภารทวาชะกเทยวชมเชย


....ฝายเดยวเหมอนกน. ดวยเหตนนทานจงกลาววา วาเสฏฐมาณพไมอาจให ภารทวาชมาณพยนยอมไดเปนตน. ลาดบนน วาเสฏฐมาณพ คดวา ถอยคาของเราแมทงสองไมเปนทาง นาออกไดแนนอน ขนชอวาผฉลาดในทาง ในโลกน เชนกบพระโคดมผเจรญ ไมม พระโคดมผเจรญประทบอยไมไกล พระองคจกขจดความสงสยของเราได เหมอนพอคานงถอตราชง ฉะนน แลวจงบอกความนนแกภารทวาชมาณพ ทงสองกพากนไปกราบทลถอยคาแดพระผมพระภาคเจา. ดวยเหตนน ทาน จงกลาววา ครงนนแล วาเสฏฐมาณพ ฯลฯ ทางททานตารกขพราหมณ บอกไวนเปนทางตรง ดงน. บทวา ขาแตทานพระโคดมในขอน คอ ในเรองทางและมใชทางน. ในบทวา การถอผด การกลาวผด เปนตน ความวา ถอผด เกดขนกอน กลาวผดเกดขนภายหลง. แมทงสองกเปนวาทะตางจากวาทะของบรรดาอาจารย ตาง ๆ. ในบทวา กเมอเปนเชนน พวกเธอจะถอผด กลาวผดกนในขอ ไหน ความวา พระผมพระภาคเจาตรสถามวา แมเธอกยกยองวาทะอาจารย ของตนเทานนยนยนอยวา นเทานนเปนทาง แมภารทวาชมาณพกยกยอง วาทะอาจารยของตนเหมอนกน ความสงสยของคนหนงยอมไมมในคนหนง เมอเปนอยางนน พวกเธอถอตางกนในเรองอะไร. บทวา ขาแตพระโคดม- ผเจรญ ในทางและมใชทาง ความวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ในทาง และมใชทาง อธบายวาในทางตรง และมใชทางตรง. ไดยนวา มาณพนน ไมกลาวถงทาง แมของพราหมณคนหนงวา ไมใชทาง กทางอาจารยของตนเปนทางตรงฉนใด เขาไมรบรของผอนฉน นน เพราะฉะนน เมอจะแสดงความนน เขาจงกราบทลวา ขาแตพระ-


โคดมผเจรญ ....แมโดยแท เปนอาท. บทวา สพพาน ตาน ทานกลาวไว ดวยลงควปลลาส (ผดลงค). อธบายวา สพเพ เต ดงน. บทวา ทางตาง ๆ มาก คอ ๘ สาย หรอ ๑๐ สาย. บทวา ทางตาง ๆ คอ ทางทมาจากบาน แมนา สระ และนาเปนตนใกลเคยงกนหลายสาย ทงใหญและไมใหญ โดย เปนทางเทาและทางเกวยน เปนตน แลวเขาบาน. บทวา ดกอนวาเสฏฐะ เธอกลาววา ทางเหลานนยอมนาออกหรอ ความวา พระผมพระภาคเจา ใหวาเสฏฐมาณพ เปลงวาจา ๓ ครง แลวใหทาปฏญญาณ. เพราะเหตไร. เพราะพวกเดยรถยปฏญญาณแลว ภายหลงเมอถกขมขจะดหมน วาเสฏฐมาณพ จกไมอาจทาอยางนนได. บทวา เตว เตวชชา ไดแก พวกพราหมณจบไตรเพท. วอกษร เปนเพยงอาคมสนธ. บทวา อนธเวณ แปลวา แถวคนตาบอด. อธบายวา คนตาบอดหนง จบปลายไมเทาทคนตาดถอ คนอน ๆ กจบคนตาบอดกนตอ ๆ ไป ดวยประการ ฉะน คนตาบอด ๕๐-๖๐ คน จกตอกนไป โดยลาดบ เรยกวา แถวคน ตาบอด. บทวา เกาะกนและกน คอ เกาะหลงกนและกน. อธบายวา ถกคน ตาดถอไมเทาหนไป. มเรองวา นกเลงคนหนง เหนหมคนตาบอด จงให พวกคนตาบอดเกดความอตสาหะ โดยพดวา ทบานโนน ของเคยวของกน หาไดงาย เมอหมคนตาบอดพดวา นายจา ถากระนนขอทานจงนาพวกเราไปท บานนน พวกเราจะใหสงนแกทาน นกเลงรบสนจางแลวจงเลยงลงจากทาง ในระหวางทาง เดนวนรอบกอไมใหญ จงใหพวกคนตาบอดจบผาเคยนพงกน ไว ตามลาดบกอนหลง แลวบอกวา มธระ พวกทานจงไปกอน แลวหนไป. พวกคนตาบอดแมไปตลอดวน กไมพบทาง ตางคราครวญวา คนตาดไปไหน


หนทางอยทางไหน เมอไมพบหนทางตางกตายกนในทนนเอง. ทานกลาววา เกาะหลงกนและกน หมายถงพวกขอทานเหลานน. บทวา แมคนตน กไมเหน คอ บรรดาพราหมณ ๑๐ คน แมคน หนงกไมเหน. บทวา แมคนกลาง กไมเหน หมายความวา บรรดาอาจารย และปาจารยในทามกลาง แมคนหนงกไมเหน. บทวา แมคนหลง กไมเหน หมายความวาบรรดาพราหมณผจบไตรเพทในบดน แมคนหนงกไมเหน. บทวา หสสกเยว แปลวา นาหวเราะเยาะโดยแท. บทวา ลามกเยว แปลวา ตาทราม โดยแท. ภาษตนนน เปนคาวาง เพราะไมมประโยชน เปนคาเปลา กเพราะ เปนคาเหลวไหล. บดน พระผมพระภาคเจา เพอทรงแสดงวา พรหมผทพราหมณผจบ ไตรเพทไมเคยเหน ยกไวกอน พราหมณผจบไตรเพทยอมมองเหนพระจนทร และพระอาทตยใดได แตไมสามารถจะแสดงทาง เพอความอยรวมกบพระ- จนทรพระอาทตยแมนนได จงตรสคาเปนอาทวา วาเสฏฐะ เธอจะสาคญขอ นนเปนไฉน. บรรดาบทเหลานนบทวา พระจนทรพระอาทตยขนเมอใด คอขนในกาลใด. บทวา และตกเมอใด คอถงความดบไปในกาลใด. อธบายวา ชนทงหลายยอมเหนในเวลาขนและในเวลาตก. บทวา พราหมณทงหลาย ยอมออนวอน คอ ออนวอนอยางนวา ขอพระจนทรผเจรญจงขน ขอ พระอาทตยผเจรญจงขน. บทวา ยอมชนชม อธบายวา ชนทงหลายยอม กลาวสรรเสรญวาพระจนทรสภาพ พระจนทรเรยบรอย พระจนทรมรศม เปนอาท. บทวา ประนมมอ คอ ประคองมอ. บทวา นอบนอม คอ กลาววา นโม นโม ดงน. คาวา ย ในบท วา ย ปสสนต เปนเพยงนบาต. ในบทวา กจะกลาวกนทาไม พงเหน


ความอยางนวา ในทนควรพดเรองอะไรกน ไดยนวา พราหมณผได ไตรเพท มไดเหนพรหมเปนพยาน. บทวา เสมอฝง ไดแก เตมฝง บทวา กาดมได อธบายวา กายนอยบนฝงขางใดขางหนง กสามารถ ดมกนได. บทวา ประสงคจะขามฝง คอ ประสงคจะขามแมนาไปถงฝง- โนน บทวา อวเหยย แปลวา เรยก. แนะฝงโนนทานจงมาฝงน อธบายวา เขารองเรยกวา ดกอนฝงโนน ทานจงมาฝงน เมอเปนเชนนนทานจกพา เราขามไปไดโดยไว เรามกจทจะตองทาดวน. ในบทวา ธรรมเหลาใดททา ใหเปนพราหมณน พงทราบวา ธรรมททาใหเปนพราหมณ ไดแก ศล ๕ ศล ๑๐ กศลกรรมบถ ๑๐. ธรรมทผดไปจากนน ไมใชธรรมททาใหเปน พราหมณ. บทวา อนทมวหยาม ตดบทเปน อนท อวหยาม แปลวา เราเรยก หาพระอนทร. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงถงความทคารองเรยกของพราหมณ ไมมประโยชน ผทรงรงเรองอย ดจพระอาทตยในทองมหาสมทร ทรงแวด ลอมดวยพระภกษ ๕๐๐ รป ประทบนงเหนอฝงแมนาอจรวด เมอจะทรง นาแมนาอน ๆ มาเปรยบเทยบอก จงตรสวา เปรยบเหมอนวา เปนอาท. บทวา กามคณทงหลาย อธบายวา ชอวา กาม เพราะอรรถวา พงใคร. ชอวา คณ เพราะอรรถวา ผกมด. คณศพทมความวา ชน ในพทธพจน นวา ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตสงฆาฏสองชนแหงผาใหม.


คณศพท มความวา ลาดบ ในบทคาถานวา กาลยอมลวงไป ราตรยอมผานพนไป ลาดบแหงวย ยอมละลาดบไป. คณศพท มความวา อานสงส ในบทวา ทกษณาพงหวงไดอานสงส ตงรอย. คณ ศพทมความวา ผกรอย ในบทนวา ไสใหญ ไสนอย ควร ทาการรอยพวงมาลยใหมาก. ในทนทานประสงคเอาศพทน เพราะฉะนนจง กลาววา คณ ศพทดวยอรรถวา รอยรด. บทวา พงรดวยจกษ คอพง เหนดวยจกษวญญาณ. พงทราบความแมในบทวา เสยงทพงรดวยห เปนตน โดยอบายนน. บทวา นาปรารถนา ความวา กามคณ ๕ จะเปนสงทนาแสวงหา หรอไมกตาม. อธบายวายอมเปนอารมณทไมนาปรารถนา บทวา กนตา ไดแก เปนทตงแหงความใคร. บทวา มนาปา ไดแก เปนทเจรญใจ. บท วา ปยรปา ไดแก มความรกเปนปกต. บทวา เกยวดวยกาม ไดแก เขาไปเกยวดวยกาม ทาใหเปนอารมณ แลวเกดขน. บทวา นากาหนด คอ ยอมใจ อธบายวาเปนเหตเกดแหงราคะ. บทวา กาหนด คอถกความกาหนด ครอบงา. บทวา สยบ คอ ถกตณหามประมาณยง ทถงอาการสยบครอบงา บทวา หมกมน คอ จมลง หยงลง คอ เปนผมความตกลงใจวา นเปน สาระ ดงน. บทวา อนาทนวทสสาวโน ไดแก ไมแลเหนโทษ. บทวา นสสรณ ในคาวา อนสสรณปานไดแก ปญญาทเวนจากปญญาเครองกาหนด ร อธบายวา ปญญาเวนจากการบรโภคดวยการพจารณา. ในคาวา อาวร- ณา เปนตน พงทราบวนจฉย ดงตอไปน บทวา กามคณ ชอวา อาวรณา เพราะเปนเครองหนวงเหนยว. ชอ นวารณา เพราะเปนเครองกางกน. ชอ


โอนาหนา เพราะเปนเครองรดรง. ชอ ปรโยหนา เพราะเปนเครอง ตรง- ตรา. ความพสดาร ของนวรณ มกามฉนทะเปนตน พงคนหาจากวสทธ- มรรค. บทวา ปกคลม หมหอ รดรง ตรงตรา ทานกลาวไวดวยอานาจ แหงกามคณมเครองหนวงเหนยว เปนตน. บทวา สปรคคหะ ทานกลาว ถงความเกาะเกยวกบสตร. แมในบทเปนอาทวา ขาแตพระโคดมผเจรญ พราหมณไมมเครองเกาะเกยวกบสตร ดงนทานกลาวความไมเกาะเกยวกบ สตรเพราะไมมกามฉนทะ ชอวาไมมเวรดวยจตคดจองเวรกบใคร ๆ เพราะ ไมมพยาบาท. ชอวาไมมพยาบาท ดวยการพยาบาท กลาวคอ ความเปน ไขทางใจ เพราะไมมถนมทธะ ชอวามจตไมเศราหมอง ดวยเครองเศรา หมอง มอทธจจะกกกจจะ เปนตน เพราะไมมอทธจจะกกกจจะ ชอวาผ มจตบรสทธดวยด. ชอวสวตต เพราะทาจตใหอยในอานาจ เหตไมมวจกจ ฉา และไมเปนเชนพราหมณผตกอยในอานาจแหงจต คอเปนไปในอานาจ แหงจต. บทวา กในโลกนแล คอ ในทางแหงพรหมโลกน. บทวา จมลง แลว คอ เขาไปหาสงไมใชทางเลยวาเปนทาง. บทวา กาลงจมอย คอ จม เขาไป เหมอนคนเหยยบเปอกตม ดวยสาคญวา เปนพนราบ. บทวา ครนจมแลว ยอมถงความยอยยบ อธบายวา ครนจมเหมอนจมในเปอก ตมอยางนแลว ยอมถงความยอยยบ คอ ความแตกหกแหงอวยวะนอยใหญ บทวา สาคญวา ขามไดงาย อธบายวา ชนทงหลายคดวา เราจกขาม โดยสาคญวา แมนามนาเตมเสมอฝง กาดมได จงพยายามทงมอทงเทา สาคญวาขามไดงาย เพราะลวงตาดวยพยบแดด. เพราะฉะนน เขาทงหลาย ยอมถงความยอยยบความแตกหกในอบาย เหมอนอยางมอและเทาเปนตนถง


ความยอยยบแตกหกฉะนน คอ ไมไดความสข หรอความสาราญในโลกน เลย. บทวา ตสมา อทนเตวชชาน พราหมณาน ความวา เพราะฉะนน นเปนปาพจน คอ ไตรเพททแสดงถงทาง เพอความอยรวมกบพรหมของ พราหมณทงหลายผจบไตรเพท บทวา เตวชชาอรณ ไดแก ปาคอไตรเพท กปาใหญทไมมบานทานกลาววาทง. บทวา เตวชชาววน ไดแกปาทไมมนา ปกคลมดวยตนไมทมดอกผลใชบรโภคไมได. ทานกลาว พระผมพระภาคเจา ตรสวา เขาเรยกกนวาปาใหญคอไตรเพท ดงน กม ทรงหมายถงปาทใคร ๆ ไมสามารถทจะแวะลงแลวเปลยนทางได. บทวา ความพนาศแหงไตรเพท คาน เชนเดยวกบความพนาศ ๕ อยางของไตรเพท. ทานแสดงวา ผจบ ไตรเพท ยอมไมมความสข เพราะอาศย คาสอนหลกอนไดแกไตรเพท เหมอนอยางผทถงความพนาศ แหงญาต โรค โภคะ ทฏฐ และ ศล ยอม หาความสขมได ฉะนน. บทวา เกดแลว เตบโตแลว ไดแก เกดและเตบโต. อธบายวา เพราะหนทางไปบานใกลเคยงของผทเกดในทหนง แลวไปเตบโตในทอน ไมประจกษดวยประการทงปวง ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เกด แลวเตบโตแลวดงน. ผทแมเกด เตบโตแลว แตจากไปเสยนาน ยอมไม ประจกษดวยประการทงปวง ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ออกไป แลว ในทนททนใดแนนอน. อธบายวา ออกไปในขณะนนเทยว. บทวา ความเปนผชกชา คอ ชกชาโดยสงสยวา ทางน หรอไมใชหนอ. บทวา ความเปนผอาอง ไดแก การถงความเปนกระดางเหมอนอยางเมอใคร ๆ ถกถามฉบพลนถงเรองทเกดขนอยางละเอยด เขาถงความเปนผมสรระกระ- ดางฉะนน. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงถงความทพระสพพญตญาณ ไม


ถกขดขวาง ดวยบทวา ไมชกชา ไมอาอง ดงน. ทานอธบายวา การขด ขวางญาณของบรษนนพงมได ดวยอานาจถกมารดลใจเปนตน ดวยเหตนน บรษนนพงชกชาหรออาอง แตพระสพพญตญาณไมถกขดขวาง ใคร ๆ ไม สามารถทาอนตรายแดพระสพพญตญาณนนได. บทวา อลลมปต ภว โคตโม ไดแก ขอพระโคดมผเจรญโปรด ยกขน. บทวา พราหมณ ปช หมายถง เดกของพราหมณ. อธบายวา ขอ พระโคดมผเจรญโปรดยกพราหมณและบตรของพราหมณขนจากทางอบาย แลวใหดารงอยในทางพรหมโลกเถด. ลาดบนน พระผมพระภาคเจามพระ- ประสงคจะแสดงถงการอบตแหงพระพทธเจา แลวทรงแสดงทางไปพรหม โลกมเมตตาวหารธรรม เปนตน พรอมดวยขอปฏบตเบองตนแกเขา จงตรส คาเปนอาทวา ดกอนวาเสฏฐะ ถากระนน เธอจงฟง. บรรดาบทเหลานน บทวา พระตถาคต ทรงอบตในโลกน เปนอาท ในสตรนน ทานกลาวไวพสดารแลว ในสามญญผลสตร. ขอทควรกลาว ทงหมด ในบทวา มใจประกอบดวยเมตตา เปนตน ทานกลาวไวแลว ใน พรหมวหารกมมฏฐานกถา ในวสทธมรรค. คาวา เสยยถาป พลวา สงขธโม เปนอาท ไมเคยมในทน. บรรดา บทเหลานน บทวา พลวา แปลวา สมบรณดวยกาลง. บทวา สงขธโม แปลวา คนเปาสงข. บทวา กสเรน ไดแก ไมยาก คอ ไมลาบาก. อธบายวา จรงอย คนเปาสงขทพลภาพ แมเปาสงข กไมอาจใหไดยนเสยงตลอด ๔ ทศ เสยง สงขของเขาไมแพรไปทวถง แตสาหรบผมกาลงจะแพรไป. เพราะฉะนน


พระผมพระภาคเจาจงตรสวา บรษผมกาลง เปนอาท. เมอตรสวา เมตตา ในบทวา เมตตาย เจโตวมตตยา น ควรทงอปจาร ทงอปปนา. แตเมอ ตรสวา เจโตวมตต ควรแกอปปนาอยางเดยว. บทวากรรมททาพอประมาณ อนใด หมายความวา ขนชอวากรรมทพอประมาณทานกลาววา เปนกามา- วจรกรรม. กรรมททาไวหาประมาณมได ทานกลาววา เปนรปาวจรกรรม และอรปาวจรกรรม ทานกลาววา กรรมททาหาประมาณมได เพราะลวง ประมาณแลวทาใหเจรญดวยอานาจการแพรไปในทศทเจาะจงและไมเจาะจง. บทวา กรรมนน ไมเหลอ ไมตงอย ในรปาวจรกรรมและอรปาวจรกรรม นน อธบายวา กรรมทเปนกามาวจรนน ไมหยด ไมตงอย ในกรรม อนเปนรปาวจรและอรปาวจรนน. ทานอธบายไวอยางไร. อธบายวา กรรม เปนกามาวจรนน ไมสามารถเพอจะของ หรอเพอตงอยในระหวางกรรม อนเปนรปาวจรและอรปาวจรนนได หรอเพอจะแพรกรรมอนเปนรปาวจร และอรปาวจรแลวควบคม ถอโอกาสของตนตงอยได โดยทแท กรรมอนเปน รปาวจรและอรปาวจรนนแหละจะแพรไป แลวควบคมไวซงกามาวจรกรรม ถอโอกาสของตนตงอย เหมอนหวงนาใหญ ทวมทนนานดหนอยออกไป ตงอย ฉะนน ยอมหามวบากของกรรมอนเปนกามาวจรนน นาเขาสความ เปนผอยรวมกบพรหมดวยตนเอง ดงน. บทวา ภกษมธรรมเปนเครองอย อยางน คอ มธรรมเครองอย มเมตตาเปนตน อยางน. บทวา ขาพระองคทงสอง ขอถงพระโคดมผเจรญเปนสรณะ น เปนการถงสรณะครงทสองของมาณพทงสองนน. กมาณพทงสองนน ฟง วาเสฏฐสตร ในมชณมปณณาสกแลว ถงสรณะเปนครงแรก ฟง เตวชชสตร นแลว ถงสรณะเปนครงทสอง ลวงไป ๒-๓ วน ไดบรรพชาแลวได


อปสมบท และบรรลพระอรหต ในอคคญญสตร คาทเหลอในททกแหง มเนอความงายทงนนฉะนแล. อรรถกถาเตวชชสตร แหงอรรถกถาทฆนกายชอสมงคลวลาสนจบลง ดวยประการฉะน. จบอรรถกถาเตวชชสตรท ๑๓ การพรรณนาเนอความแหงสลขนธวรรคทประดบประดาดวยพระสตร ๑๓ พระสตรกจบลงแลวดวย. รวมพระสตรทมในวรรคนคอ พรหมชาลสตร ๑ สามญญผลสตร ๑ อมพฏฐสตร ๑ โสนทณฑ- สตร ๑ กฏทนตสตร ๑ มหาลสตร ๑ ชาลนสตร ๑ มหาสหนาทสตร ๑ โปฏฐปาทสตร ๑ สภสตร ๑ เกวฏฏสตร ๑ โลหจจสตร ๑ เตวชชสตร ๑ รวมเปน ๑๓ พระสตร. สลขนธวรรค จบ.

Documents

พระสุตตั ฎกนตป ทีิฆนกายสีัลขนธวรรคเล ม ๑ ภาค ๒ หน าที่ 1 ... · พระสุตตั