Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
พนธะเคม
จดท าโดย ดร. จฑาทพย นมะหตEmail: [email protected]
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
อะตอมของธาตสวนใหญในตารางธาตไมสามารถอยอยางอสระอะตอมเดยวได มเพยงไมกธาตทอะตอมสามารถอย
ไดอยางอสระโดยไมตองรวมตวกน
คณรไมวาธาตเหลานนมอะไรบาง ? และเพราะอะไร
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
กาซเฉอยม e- วงนอกเทากบ 8
= โครงสรางทเสถยร octet rule
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
อะตอมของธาตสวนใหญจะอยรวมตวกน ซงอาจจะรวมตวกบอะตอมของธาตชนดเดยวกน หรอกบธาตตางชนด เกด
เปนโมเลกล เชน O2, CH4, C6H12O6 (glucose) เปนตน
แรงดงดดระหวางอะตอมทท าใหอะตอมอยดวยกนในรปของโมเลกล เรยกวา พนธะเคม (Chemical bond)
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
ท าไมอะตอมตองม
การฟอรมพนธะ
กบอะตอมตวอน?
อะตอมมแนวโนมทจะจด
ตวหรอรวมตวกนเพอท า
ใหม e- วงนอกเทากบ 8
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
ประเภทของพนธะเคม
(พนธะภายในโมเลกล)
พนธะไอออนก (Ionic bond)
พนธะโคเวเลนต (Covalent bond)
พนธะโลหะ (Metal bond)
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
พนธะไอออนก (Ionic bond)
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
พนธะไอออนก คอ พนธะทเกดขนระหวางโลหะและอโลหะ โดยโลหะจะเกดไอออนบวก (Cation) โดยการเสย e- และอโลหะจะเกดไอออนลบ (Anion) โดยการรบ e-
พนธะนมกเกดระหวางธาตทมคา IE, EN, EA ต า กบธาตทมคา IE, EN, EA สง
พนธะไอออนก (Ionic bond)
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
NaCl
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
เชน NaCl
11Na1s 2s 2p 3s 3p 3d
อาจกลาวไดวา กลไกการเกดพนธะไอออนกเกดผานปฏกรยา 2 ขนตอนดงน1. ขนการแตกไอออนของ Na และการรบอเลกตรอนของ Cl
Na . Na+ + e-
Cl ..... .. + e- Cl ..... .. .-
2. ไอออนทเกดขนมารวมกน
Na+ Cl ..... .. .-+ Na+ Cl ..... .. .-
17Cl1s 2s 2p 3s 3p 3d
MgO
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
แสดงแบบอเลกตรอนของธาตทเกดปฏกรยา ดงน
ธาตแมกนเซยมและธาตออกซเจน
12 Mg [Ne] __ Mg2+ [Ne] __ เสย 2e-
4s 4s
8O [He] __ __ __ __ O2 – [He] __ __ __ __ รบ 2e-
2s 2p 2s 2p
กรณอนทสามารถเกดพนธะไอออนกได
เชน การเผาแคลเซยมในบรรยากาศออกซเจน
2Ca(s) + O2(g) 2CaO
การเผาลเทยมในอากาศ4Li(s) + O2(g) 2Li2O
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
โลหะ อโลหะ สตรทวไป ไอออนทม ตวอยาง จดหลอมเหลว
IA + VIIA MX ( M+ , X - ) LiBr 547C
IIA + VIIA MX2 (M2+ , 2X - ) MgCl2 700C
IIIA + VIIA MX3 (M3+ , 3X - ) GaF3 800 C(ระเหด)
ตารางสารประกอบไอออนกทวภาคบางชนด
โลหะ อโลหะ สตรทวไป ไอออนทม ตวอยาง จดหลอมเหลว
IA + VIA M2X ( 2M+ , X 2- ) Li2O > 1700C
IIA + VIA MX (M2+ , X 2- ) CaO 2580C
IIIA + VIA M2X3 (2M3+ , 3X 2- ) Al2O3 2045C
ตารางสารประกอบไอออนกทวภาคบางชนด
โลหะ อโลหะ สตรทวไป ไอออนทม ตวอยาง จดหลอมเหลว
IA + VA M3X ( 3M+ , X 3- ) Li3 N 840C
IIA + VA M3X2 (3M2+ , 2X 3- ) Ca3P2 1600C
IIIA + VA MX (M3+ , X 3- ) AlP
ตารางสารประกอบไอออนกทวภาคบางชนด
จงเขยนสตรอยางงายของสารประกอบไอออนกตอไปน
1. Na กบ Cl 2. Mg กบ P
3. Mg กบ O 4. Mg กบ N
5. Na+ กบ CO32- 6. Ca2+ กบ PO4
3-
7. Na กบ S 8. Mg กบ Cl
9. Al กบ O 10. Na+ กบ PO43-
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
การเรยกชอสารประกอบไอออนก
1. อาน cation (ประจบวก) กอน และตามดวย anion (ประจลบ)
2. การอานชอ cation ใหอานชอคงเดม
3. การอานชอ anion ใหเปลยนค าลงทายเปน –ide เชน oxide, choloride, bromide
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
ตวอยาง เชน
Na2O อานวา Sodiumoxide
KCl อานวา Potassiumchloride
CaF2 อานวา Calciumfluoride
MgS อานวา Magnesiumsulfide
Department of Chemistry, Faculty of Science, Naresuan University
การทดสอบการน าไฟฟาของสารประกอบไอออนกทสถานะตาง ๆ
พนธะโคเวเลนต (Covalent bond) : พนธะทเกดขนอนเนองมาจากอะตอม 2 อะตอมน า e- มาใชรวมกน (โดยทวไปแลวหมายถงอะตอมของอโลหะ เชน ธาตหม IVA, VA, VIA และ VII )
- ถามการใช e- รวมกน 1 คเรยกพนธะทเกดวา พนธะเดยว - ถามการใช e- รวมกน 2 คเรยกพนธะทเกดวา พนธะค - ถามการใช e- รวมกน 3 คเรยกพนธะทเกดวา พนธะสาม
พนธะโคเวเลนต (Covalent bond) :
กระบวนการเกดพนธะโคเวเลนต
กฎออกเตต (Octet) และกฎขอยกเวนถกน ามาใชในการพจารณาจ านวนพนธะโคเวเลนต
กฎออกเตต : อะตอมใดๆ มแนวโนมทจะสรางพนธะจ านวนหนง (1 พนธะ หรอมากกวา) เพอท าใหอะตอมนนๆ ม e- วงนอก ครบ 8 เชน F2 โมเลกล
.... .. + e- วงนอกทไมใชในการเกดพนธะรวมกน
F .
e- วงนอกทใชในการเกดพนธะรวมกน
F ..... .. F ..... .. F. .. ....
หมายเหต
สารประกอบทไมเปนไปตามกฎออกเตต1. มวาเลนซ e- < 8 สารประกอบทเกดจากธาตในหม 2 และ 3
เชน Be และ B ไดแก BeCI2, BeF2, BF3, BCI32. มวาเลนซ e- > 8 สารประกอบทเกดจาก ธาตท valence e-
มชน d-orbital เชน ธาต P, S, Si, I, As Xe ไดแก PCI5, SF6, SiF6, ICI3, IBr5, AsF5, SF4, XeF2, XeF4 เปนตน
3. ออกไซดของ N และ CI ไดแก NO, NO2, N2O, N2O3, N2O5, CI2O
เชน 1. 4Be : H-Be-H2. 16S : Cl-S-Cl, ,
3. NO :
S..ClCl
ClCl
..
.. S
Cl
ClClCl
Cl.. ..N=O...
พนธะโคออรดเนตโคเวเลนต (Coordinate covalent bond) : พนธะโคเวเลนตทเกดขนโดยอะตอมหนงเปนตวใหค e- เพอเกดพนธะ ซงมกเกดกบโมเลกลทม e- คโดดเดยวเหลอ และเมอใชไปแลวกมจ านวน e- วงนอกไมเกน 8 เชน NH3 กบ H+
..NH + H+
H
H[ ]..NH
H
HH + [ ]NH
H
HH + , NH4
+
จงแสดงการฟอรมพนธะโคออรดเนตโคเวเลนต ระหวาง NH3 กบ BCl3?
การเขยนสตรแสดงพนธะโควาเลนต1. สตรแบบจด ใชจด (.) แทนวาเลนซ e- ในการเกดพนธะ2. สตรแบบเสน ใชเสนหรอขดเสนตรง () แทน e- 1 คทใช
รวมกนหรอสรางพนธะ สวน e- ทไมเกดพนธะไมตองเขยน เชน
โครงสรางแบบจด(electron-dot structure)
หรอเรยกวาโครงสรางลวอส (Lewis structure) เปนการสรางพนธะโดยการน าเอา Valence e- มาใชรวมกน หรอการใหหรอ/และรบ e- ของอะตอมทงสองอะตอมใหเปนไปตามกฎออกเตต (octet rule)
หลกการเขยนสตรแบบจด1. ใหเขยนอะตอมทงหมดและใหอะตอมทเกดพนธะกนอยใกลกน2. ใสจดแทน Valence e- รอบอะตอมเปนคๆ โดยจดใหแตละ
อะตอม มจ านวนe- ลอมรอบครบ 8 ตว (ยกเวน H = 2 Be = 4 B = 6)
3. ในกรณทใช Valence e- จนหมดแลว แตอะตอมยงไมครบ 8 ตว จะหมายถงไดวา อาจตองมพนธะค หรอพนธะสามเกดขน
4. กรณทมอะตอม 3 ตว อะตอมทจะตองอยต าแหนงกลาง คอ อะตอมทมคา EN ต า
พนธะทเกดขนหนงพนธะแทนดวยจด 2 จด หรอหนงเสน ( )
e- ทเกยวกบการสรางพนธะ เรยกวา bonding electrone- ทไมเกยวกบการสรางพนธะ เรยกวา non-bonding electron
ไมตรงตามกฎออกเตต
Multiple bond (พนธะคและพนธะสาม)
เกดจากการทอะตอม 2 อะตอม ทมาใช e- รวมกน > 1 ค เชน O2
O...... O.. .... O...... O
.. ....
O...... O.. .... O.... O
.. ..
ออกซเจนทง 2 อะตอมมe-
วงนอก = 7
ออกซเจนทง 2 อะตอมมe-
วงนอก = 8
จงเขยนสตรโครงสรางแบบจดของ 1. แกสไนโตรเจน 2. อเทน (C2H6)3. เอทลน (C2H4) 4. อะเซทลน (C2H2)
พนธะโคเวเลนตแบงเปน 2 ประเภท คอ
1. พนธะโคเวเลนตแบบไมมขว คอ พนธะทเกดจากอะตอมทง 2 มการใช e- เทาๆกน (ม EN หรอความสามารถในการดงดด e-
เทากน) และเมออะตอมทงสองสรางพนธะตอกนแลว e- จะเคลอนทรอบๆ และใชเวลากบอะตอมทงสองเทาๆ กน
ตวอยางเชน พนธะโคเวเลนต ทเกดจากอะตอมชนดเดยวกน เชน H-H, Cl-Cl
อะตอมเหมอนกนมคา EN เทากน
ดงนน นวเคลยสของอะตอมทงสอง จะดง e- คทเกดพนธะดวยความแรงเทากน ท าใหกลมหมอกของ e- คน จะกระจายเทาๆ กน ระหวางอะตอมทงสอง
พนธะประเภทน จงเปนพนธะโคเวเลนตแบบไมมขว
H HEN 2.1 2.1
EN = 0
พนธะไมมขว
2. พนธะโคเวเลนตแบบมขว อะตอมทงสองมการใช e- รวมกนแตไมเทากน นนคออะตอมทมคา EN สงจะดง e- เขาหาตวเองไดมากกวา
เมออะตอมทงสองสรางพนธะตอกนแลว e- จะเคลอนทรอบๆอะตอมทงสองแตวาจะใชเวลาส าหรบอะตอมทงสองไมเทากน
คอ จะเกดประจลบขนเลกนอย (partial negative charge, -) กบอะตอมทมคา EN สง
และประจบวกขนเลกนอย (partial positive charge. +) กบอะตอมทมคา EN ต ากวา
H-Cl
EN ของ Cl (3) > EN ของ H (2.1)
Cl มสภาพขวเปนลบ
H+Cl- พนธะมขว
สภาพขวของโมเลกลโคเวเลนต โมเลกลโคเวเลนตทมพนธะโคเวเลนตแบบมขว อาจเปน
โมเลกลมขวหรอไมมขวกได
โมเลกลโคเวเลนตมพนธะโคเวเลนตแบบไมมขว โมเลกลจะไมมขว
สภาพขวของของโมเลกลขนอยกบผลรวมเวกเตอรของไดโพลโมเมนตของทกพนธะในโมเลกล ถาผลรวมของไดโพลโมเมนต = 0 โมเลกลไมมสภาพขว
ถาผลรวมของไดโพลโมเมนต 0 โมเลกลมสภาพขว
แทนไดโพลโมเมนต
โดยหวลกศรชไปยงอะตอมทม EN สงกวา
หางลกศร หวลกศรEN ต า EN สง
+ -
H+Cl-
EN 2.1 3
พจารณา CO2
ผลรวมของไดโพลโมเมนต = 0 ดงนน CO2 เปนโมเลกลไมมสภาพขว
O C O
- 2+ -
EN 3.5 2.5 3.5
ตวอยางโมเลกลโคเวเลนตอนๆ ทไมมขว
EN 4 2 4
ตวอยางโมเลกลโคเวเลนตอนๆทมขว
พจารณา H2O
ผลรวมของไดโพลโมเมนต 0 ดงนน H2O เปนโมเลกลมสภาพขว
O
H H
2-
++ O
H H
2-
+
+
EN 2.1 3.5 2.1
ความแรงของสภาพขว ระหวางโมเลกลทมสตรโครงสรางเหมอนกนเชน HCl & HF , H2O & H2S
• วธงายๆ ดจากผลตางของคา EN ของอะตอมทเกดพนธะ• ถาผลตางของคา EN สง สภาพขวมาก
เชน HCl และ HF โมเลกลใดมสภาพขวแรงกวา
ก าหนดให EN ของ H = 2.1 และ ของ Cl = 3 และ ของ F = 4
ตอบ HF
จงตอบวาโมเลกลตอไปนยดกนดวยพนธะอะไร (ionic bond,covalent bond หรอ polar covalent bond)
1. Br22. PCl53. LiCl
4. ClF
5. MgCl2
ขอแตกตางของพนธะโคเวเลนต กบพนธะไอออนก
พนธะโคเวเลนต พนธะไอออนก
1. ใช e- รวมกน 1. เกดการแลกเปลยน e-
(Elcetrons equally shared) (Electron transferred)
2. อะตอมทงสองมคา ENใกลเคยงกน
2. อะตอมทงสองมคา EN แตกตางกนมาก
เชน H2, Cl2, CH4 เชน LiF, MgO
เรโซแนนซ (Resonance) : หมายถง การใชโครงสรางลวอสตงแต 2 โครงสรางขนไปแทนโมเลกลใดโมเลกลหนง
ขอควรระวง คอ การจะเปนโครงสรางเรโซแนนซไดสารตองมการจดเรยงตวของอะตอมเหมอนกน ตางเพยงการกระจาย e- ในพนธะเทานน เชน SO2
SO
O.. ..
..SO
O.. ..
..
หลกในการตดสนวาโครงสรางเรโซแนนซ แบบใด ควรเปนไปไดมากทสดมหลกในการตดสนดงนคอ
1. มประจฟอรมอลต าสด2. อะตอมทม EN สงกวามกมประจฟอรมอลเปนลบ เนองจาก
มความสามารถดงดด e- มากกวา (แตไมเสมอไป)3. อะตอมชนดเดยวกนจะไมมประจฟอรมอลทมเครองหมาย
ตรงขาม ( มเครองหมายตรงขามได แตความนาจะเปนส าหรบโครงสรางนนๆ จะลดลง )
4. เปนไปตามกฎออกเตตมากทสด
ประจฟอรมอล :มกใชกบการพจารณาสารโคเวเลนตซงถอวา พนธะทยด
อะตอมเขาดวยกนเปนผลจากการใชเวเลนซ e- รวมกน แมวาบางกรณสารโคเวเลนตนนจะมประจรวมเปนศนย
แตเมอพจารณาเปนอะตอม อะตอมแตละตวอาจมประจเปนศนย ในขณะทบางอะตอมเสมอนวาม e- เกนมา กจะมประจเปนลบ และขณะทบางอะตอมอาจเสมอนวาเสย e- ไป กจะมประจเปนบวก ซงเรยกประจเหลานวา ประจฟอรมอล (formal charge)
การค านวณประจฟอรมอลบนอะตอมหนงๆ ท าไดดงน
เมอ V = จ านวนเวเลนซ e- ของอะตอมทสนใจN = จ านวนเวเลนซ e- ทไมสรางพนธะ (non-bonding
electron)B = จ านวน e- ทงหมดในพนธะรอบอะตอมนน
B2
1NVCharge Formal --
จงเขยนโครงสรางแบบลวอส และหาประจฟอรมอลของ S และ O จาก SO3 และ SO3
2- ?
เชน ค านวณประจฟอรมอลของ O3
O OO ........ .. ..
O = 6 – 4 – ½(4) = 0O = 6 – 2 – ½(6) = +1O = 6 – 6 – ½(2) = -1
O OO ........ .. ..
0 +1 -1
ทฤษฎการผลกคอเลกตรอนในวงเวเลนซ (valence shell electron pair repulsion theory ; VSEPR)
VSEPR เปนทฤษฎทใชท านายรปรางโมเลกลโคเวเลนตทบ. VSEPR เสนอวา“อะตอมหรอกลมอะตอมตาง ๆ ในโมเลกล จะจดเรยงตวกนอยางไร ขนกบ แรงผลกระหวางค e- ในวงเวเลนซของอะตอมกลางเทานน”
โดยค e- แตละคจะพยายามจดตวใหอยหางกนมากทสด เพอใหมแรงผลกนอยทสด
และพบวา แรงผลกระหวาง
e- คโดดเดยว- e- คโดดเดยว >
e- คโดดเดยว - e- คสรางพนธะ >
e- คสรางพนธะ - e- คสรางพนธะ
และ แรงผลกระหวางพนธะ - พนธะ พนธะค > พนธะเดยว
สามารถเขยนสตรไดเปน AXmEn
A = อะตอมกลางX = อะตอมหรอหมอะตอมทยดอยกบ A โดยใช
พนธะโคเวเลนตE = สญลกษณแทนค e- ทไมใชสรางพนธะm = จ านวนค e- ทใชสรางพนธะn = จ านวนค e- ทไมใชสรางพนธะ
รปรางของโมเลกลหรอไอออนทยดกนดวยพนธะโคเวเลนตขนกบคา m และ n ทงหมดทมอยในวงเวเลนซ ค e- เหลานจะมการจดเรยงตวใหอยหางกนมากทสด เพอใหเกดแรงผลกกนนอยทสด
การใชทบ. VSEPR ท านายรปรางโมเลกลหรอไอออน อาศยหลกการดงตอไปน
1. เขยนสตรแบบจดของโมเลกลหรอไอออน
2. หาจ านวนค e- ทอะตอมกลางมพนธะกบอะตอมอน (พนธะค พนธะสาม ใหคด = e- 1 ค เหมอนพนธะเดยว)
3. อาศยตาราง ท านายรปราง
หมายเหต สแดง = อะตอมกลาง สน าเงน = อะตอมกลาง สเขยว = e- คโดดเดยว
รปรางโมเลกลหรอไอออนทไมม และม e- คอสระ
เชน จงเขยนสตรโมเลกลแบบ AXmEn ของ SF4 และ ICl4-
SF4 ICl4-
คอเลกตรอนทใชสรางพนธะ 4 4คอเลกตรอนทไมใชสรางพนธะ 1 2สตรโมเลกลแบบ AXmEn AX4E1 AX4E2
รปรางโมเลกล กระดานหก จตรสระนาบ(Seesaw) (Square planar)
FSF4 S..
FFF
ICl4- ICl Cl
ClCl....
รปรางโมเลกลและไอออนทไมมและม e- คโดดเดยว
1. AX2: BeCl2
โมเลกลทอะตอมกลางไมมe-คโดดเดยว
Cl Be Cl
e- ครวมพนธะทง 2 คอยทปลายดานตรงขามของแนวเสนตรงเดยวกน เพอจะไดอยหางกนมากทสด
180o
3. AX4: CH4
มโครงสรางเปนหนารปทรงเหลยม 4 หนา
C
H
HH
H
109.5o
2. AX3: BF3
B
F
FF
120o
มโครงสรางเปนรปสามเหลยมแบนราบ อะตอมทง 3 อยบนระนาบเดยวกน
5. AX6: SF6
มมพนธะมคาเทากบ 90o ทกพนธะบนทรงแปดหนาถอวาเหมอนกน เราจงไมสามารถใชค าวา แนวแกน และแนวระนาบส าหรบโครงสรางนได
S
F
F
FF
F
F
4. AX5: PCl5
อะตอมทอยดานบนดานบนและดานลางระนาบ 3 เหลยมเรยกวาอยในแนวแกน (axial) สวนอก 3 อะตอมทอยในระนาบ 3 เหลยมเรยกวาอยในแนวระนาบ (equatorial)
P
Cl
Cl
ClCl
Cl
90o
120o
โมเลกลทอะตอมกลาง e- คโดดเดยว
แรงผลกระหวาง : คโดดเดยว-คโดดเดยว > คโดดเดยว-คสรางพนธะ > คสรางพนธะ-คสรางพนธะ
1. AX2E: SO2
แรงผลกกนระหวาง e- คโดดเดยวกบ e- ครวมพนธะมมากกวาแรงผลกระหวาง e- ครวมพนธะดวยกน จากการทดลองพบวามมระหวางพนธะ OSO มคานอยกวา 120o คอ 119.5o
O S O.. ....
.. ..
..
....
....
S
O O
2. AX3E: NH3
e- คโดดเดยวผลกครวมพนธะไดแรงกวาแรงผลกระหวาง e- ครวมพนธะดวยกน ท าให N-H ทง 3 ถกดนใหเขาใกลกนมากขน
3. AX2E2: H2O
N HH
H
..
H O H....
..
O
H H
..
NHH
H..
แมวาการจดเรยง e- ทง 4 คของ H2O จะมรปทรง 4 หนาเชนเดยวกบ NH3 แตน าม e- คโดดเดยว 2 คบนอะตอมออกซเจน ซงพยายามจดตวใหอยหางกนมากทสดกบ e- ครวมพนธะ ท าใหพนธะ O-H ถกดนใหเขาหากน > พนธะ N-H ของ NH3
4. AX4E : SF4
S..
F
FF
F
รปคลายไมกระดานหก โดย e- คอสระเลอกทจะอยในแนวระนาบ เนองจากมมในแนวระนาบ มคา 120o ซงเมอจดเรยงตวแลวเกดแรงผลกกนนอยทสด
สตรจ านวนพนธะ
รปรางของโมเลกล ตวอยาง
AX2 2 เสนตรง (linear) HgCl2, BeCl2
AX3 3สามเหลยมแบนราบ (trigonal
planar)BCl3, BF3, GaI3
AX4 4 ทรงสหนา (tetrahedral) CH4, CHCl3, SnCl4
AX5 5คพระมดรวมฐาน
สามเหลยม (trigonal bipyramidal)
PCl5, PF5, PF3Cl2
AX6 6 ทรงแปดหนา (octahedral) SF6
สรปรปรางโมเลกลและไอออนท ไมม e- คโดดเด ยว
สตรจ านวนค
e- โดดเดยว
รปทรงทไดจากไฮบรดออรบทล
รปรางของโมเลกล ตวอยาง
AX2E 1 สามเหลยม รป V (V-Shaped) SnCl2, SO2
AX3E 1 ทรงสหนาพระมดฐานสามเหลยม
(Trigonal pyramid)NH3, PCl3
AX4E 1คพระมดรวมฐาน
สามเหลยมกระดานหก (Seesaw) SF4, TeCl4
AX5E 1 ทรงแปดหนาพระมดฐานจตรส(Square pyramid)
BrF3, IF5
สรปรปรางโมเลกลและไอออนทม e- คโดดเดยว
สตรจ านวนค
e- โดดเดยว
รปทรงทไดจากไฮบรดออรบทล
รปรางของโมเลกล ตวอยาง
AX2E2 2 ทรงสหนา รป V (V-Shaped) H2O, SCl2
AX3E2 2คพระมดรวมฐาน
สามเหลยมรป T (T-Shaped) BrF3, ClF3
AX4E2 2 ทรงแปดหนาจตรสระนาบ
(Square planar)XeF4, ICl4
-
AX2E3 3คพระมดรวมฐาน
สามเหลยมเสนตรง (linear) I3
-, XeF2
สรปรปรางโมเลกลและไอออนทม e- คโดดเดยว
โครงสรางของโมเลกลทมอะตอมกลางมากกวาหนงอะตอมโดยทวไปแลวเปนการยากทจะระบโครงสรางทแนนอนของ
โมเลกลทมอะตอมกลางมากกวา 1 อะตอม เรามกจะบอกไดแตเพยงรปรางรอบๆ แตละอะตอมกลาง เชน เมทานอล (CH3OH)
CO H
H
HHTetrahedralBent
จงใชแบบจ าลอง VSEPR ท านายรปรางของโมเลกลหรอไอออนตอไปน1. AsH3
2. OF2
3. AlCl4-
4. I3-
5. C2H4
6. SiBr47. CS2
คาตางๆทเกยวของกบพนธะ และโครงสรางของโมเลกล1. มมพนธะ
ขนอยกบ - จ านวน e- ครวมพนธะ- จ านวน e- คโดดเดยวรอบอะตอมกลาง- คา EN
Cl
Sn
Cl
1040
การทมมระหวาง Cl-Sn-Cl < 120 เพราะการผลกกนระหวาง คโดดเดยว-คสรางพนธะ > คสรางพนธะ-คสรางพนธะ
ตวอยาง SnCl2
การทมมระหวาง H-O-H < 109.5 เพราะการผลกกนระหวาง คโดดเดยว- คโดดเดยว> คโดดเดยว-คสรางพนธะ > คสรางพนธะ-คสรางพนธะ
ตวอยาง H2O
H
O
H
104.50
H
O
H
104.50
103.20
F
O
F
มมพนธะ O-H-O > F-O-F เนองมาจากวาF ม EN = 4 > EN ของ H = 2.1ดงนน F จะดง e- คสรางพนธะเขาหาตวเองมาก ท าใหความหนาแนนของกลมหมอก e- รอบ O ทพนธะ F-O นอยลง ท าใหแรงผลก e- คทสรางพนธะ- e- คทสรางพนธะ นอยลง ท าใหมมแคบลง
N
H
H
H
1070
H
O
H
104.50
การทมมระหวาง H-N-H < 109.5 เหตผลคลายกบโมเลกล H2Oและพบวา มมพนธะ H-N-H ใน NH3 > มมพนธะ H-O-H ใน H2O เนองมาจากวาNH3 ม e- คโดดเดยวเพยง 1 คเทานน ดงนน ท าใหการผลกกนของค e- จงมนอยกวา กรณของ H2O
2. พลงงานของปฏกรยา (E)- พลงงานสลายพนธะ (+)- พลงงานสรางพนธะ (-)
* ขอก าหนดคอ สารทเอามาใชค านวณในสวนนตองอยในสภาวะกาซเทานน
A2 (g) + B2 (g) 2AB (g)
E = จ านวนพลงงานพนธะทงหมดของสารตงตน – จ านวนพลงงานพนธะทงหมดของสารผลตภณฑ
= [ (A-A) + (B-B) ] - [ 2(A-B) ]
จงค านวนวาปฏกรยาตอไปนดดหรอคายพลงงานเทาใด
ก าหนดใหH-H = 436.4 kJ mol-1
I-I = 151 kJ mol-1
H-I = 298 kJ mol-1
1. H2(g) + I2(g) 2 HI (g)
3. ความยาวพนธะ
ระยะหางระหวางนวเคลยสของอะตอม 2 อะตอมทอยตดกนภายในโมเลกล
ความยาวพนธะของพนธะเดยว พนธะค พนธะสาม ของกลมอะตอมทคลายกน เชน ความยาวพนธะของ C-C แบบตางๆ
โมเลกล ชนดของพนธะ ความยาวพนธะ พลงงานพนธะ (pm) (kJ mol-1)
H3C-CH3 C-C 154 348 H2C=CH2 C=C 134 614 HCCH CC 120 839
ความยาวพนธะของพนธะเด ยว > พนธะค > พนธะสาม
• ทฤษฎพนธะเวเลนซ (valence bond theory)
ทฤษฎทใชอธบายพนธะโควาเลนต
ทฤษฎพนธะเวเลนซเปนทฤษฎทใชอธบายการเกดพนธะดวยการซอนเกยกน (overlap) ของออรบทลอะตอม
การซอนเกยกนระหวาง ออรบทลอะตอม ม 2 แบบ
1 แบบ head to head ท าใหเกดพนธะซกมา ()
ทฤษฎทใชอธบายพนธะโควาเลนต:ทฤษฎพนธะเวเลนซ (valence bond theory)
+
+
+
2 แบบ side to side ท าใหเกดพนธะไพ ()
+ +
ขอดของทฤษฎพนธะเวเลนซ คอ ใชอธบายการเกดพนธะเมอทราบรปรางโมเลกล และสามารถอธบายเกยวกบความยาวพนธะ รวมถงอธบายล าดบความแขงแรงของพนธะ
ล าดบความแขงแรงของพนธะ พนธะสาม > พนธะค > พนธะเดยวความยาวพนธะ พนธะสาม < พนธะค < พนธะเดยว
พนธะเดยว เกดจาก พนธะซกมา 1 พนธะ
พนธะค เกดจาก พนธะซกมา 1 พนธะ และ พนธะไพ 1 พนธะ
พนธะสาม เกดจาก พนธะซกมา 1 พนธะ และ พนธะไพ 2 พนธะ
F2 (F: 1s22s22p5)
แผนผงแสดง e- ทเกยวของในการสรางพนธะเปนดงน
รปการซอนเกยกนของ 2pz ออรบทลแสดงไดดงน
รปการซอนเหลอมของ 2py และ 2pz ออรบทลแสดงไดดงน
O2 (O: 1s22s22p4) :
N2 (N: 1s22s22p3)
แผนผงแสดง e- ทเกยวของในการสรางพนธะเปนดงน
รปการซอนเหลอมของ 2px 2py และ 2pzออรบทลแสดงไดดงน
ไฮบรดออรบตอล (Hybrid orbital)
การใชหลกการซอนทบกนของออรบตอลทม e- เดยวอย พบวาไมสามารถใชไดกบโมเลกลทซบซอนขน เชน
C62p
2s พบวา อะตอมคารบอนม e- เดยวใน 2p ออรบตอล 2 ตว ดงนนควรเกดพนธะโคเวเลนตกบอะตอมอนไดเพยง 2 พนธะเทานน แตความจรงแลวคารบอนสามารถเกดได 4 พนธะ โดยพจารณาจากการผสมกนของ s และ p ออรบตอลเขาดวยกน เรยก ไฮบรดออรบตอล ไฮบรดออรบตอล จะมลกษณะ สมบต และระดบพลงงานเทากนทกประการ
C62p
2s
sp3 ไฮบรไดเซชน
ระดบพลงงานของออรบตอลในสภาวะพน (s2p2)ระดบพลงงานของ sp3 ไฮบรดออรบตอล
เชน คารบอน เกดการรวมกนของ s ออรบตอล 1 ออรบตอล และ p ออรบตอล3 ออรบตอล เกดเปน sp3 ไฮบรไดเซชน
เมอน าคารบอนไปฟอรมพนธะกบไฮโดรเจน จงไดเปน CH4 ทมโครงสรางเปนรปสามเหลยมดานเทา 4 หนา
H 4 อะตอม
ไฮบรไดเซซน (hybridization)ไฮบรไดเซซน คอ ปรากฎการณทออรบทลในอะตอมเดยวกน ทมระดบพลงงานใกลเคยงกนเกดการรวมกนเกดเปนไฮบรดออรบทล (hybrid orbital) ซงแตละไฮบรดออรบทลจะครอบครองพนทเทากน และอยหางกนมากทสด เพอท าใหพลงงานรวมของออรบทลมพลงงานนอยทสด ผลทเกดขนกคอ เกดไฮบรดออรบทลมรปรางตางๆกนไป และพลงงานรวมของไฮบรดออรบทลนอยกวาผลรวมพลงงานทงหมด ของออรบทลอะตอมกอนการเกดไฮบรไดเซซน
ประเภทของไฮบรดออรบทล
1. sp-ไฮบรดออรบทล
เกดจากการรวมกนระหวาง s และ p ออรบทลอยางละหนงออรบทลไดไฮบรดออรบทลปนเสนตรง ดงรป
sp-ไฮบรดออรบทล
sp-ไฮบรดออรบทล
ตวอยางของ sp-ไฮบรดออรบทล เชน BeCl2, C2H2
BeCl2
C2H2 : จะเหนวาเกดไฮบรไดเซซนระหวาง 2s หนงออรบทลกบ 2p หนงออรบทลไดเปน sp- ไฮบรดออรบทลม e- เดยวสองตว ตวหนงเกด พนธะซกมากบ H และอกตวเกด พนธะซกมากบ คารบอนอกตว สวน p-ออรบทลเกดพนธะไพกบคารบอนอะตอมอกตวไดเปนโมเลกลเสนตรง ดงรป
2. sp 2-ไฮบรดออรบทล เกดจากการรวมกนระหวาง s 1 ออรบทลและ p 2 ออรบทลไดไฮบรดออรบทลปนสามเหลยมแบนราบ ดงรป
B
F3
ตวอยางของ sp2-ไฮบรดออรบทล เชน C2H4, BF3
BF3
อะตอมของ B เกดการไฮบรไดเซซนระหวาง s 1ออรบทลและ p 2 ออรบทล ได sp2-ไฮบรดออรบทล ทม e- เดยว 3 ตว ดงนนจงสามารถสรางพนธะกบ F ทง 3 อะตอมได ดงรป
C2H4
3.sp3-ไฮบรดออรบทล เกดจากการรวมกนระหวาง s 1ออรบทลและ p 3 ออรบทลไดไฮบรดออรบทลปนรปทรงสหนาดงรป
ตวอยางของ sp3-ไฮบรดออรบทล เชน CH4
2s กบ 2p ในอะตอมของ C เกด การไฮบรไดเซซนได sp3-ไฮบรดออรบทล ทม e- เดยว 4 ตว ดงนนจงสามารถสรางพนธะกบ H ทง 4 อะตอมไดเปนโมเลกล ดงรป
4. sp3d-ไฮบรดออรบทล เกดจากการรวมกนระหวาง s ออรบทล1 ออรบทล, d ออรบทล1ออรบทลและ p ออรบทล 3 ออรบทลไดไฮบรดออรบทลปนรปคพระมดรวมฐานสามเหลยม (trigonal bipyramid) ดงรป
ตวอยางของ sp3d- ไฮบรดออรบทล เชน PCl5
3s, 3p และ 3d ในอะตอมของ pเกด การไฮบรไดเซซนได sp3d-ไฮบรดออรบทลม e- เดยว 5 ตว ดงนน จงสามารถสรางพนธะกบ Cl ทง 5 อะตอมไดเปนโมเลกล ดงรป
5. sp3d2-ไฮบรดออรบทล เกดจากการรวมกนระหวาง s ออรบทล 1 ออรบทล, d ออรบทล 2 ออรบทลและ p ออรบทล 3 ออรบทลไดไฮบรดออรบทลเปนรปทรงแปดหนา (octahedron) ดงรป
ตวอยางของ sp3d2- ไฮบรดออรบทล เชน SF6
3s, 3p และ 3d ในอะตอมของ S เกด การไฮบรไดเซซนได sp3d2- ไฮบรดออรบทล ทม e- เดยว 6 ตว ดงนน จงสามารถสรางพนธะกบ F ทง 6 อะตอมไดเปนโมเลกล ดงรป
หมายเหต สแดง = อะตอมกลาง สน าเงน = อะตอมกลาง สเขยว = e- คโดดเดยว
รปรางโมเลกลหรอไอออนทไมม และม e- คอสระsp
sp2
sp3
sp3d
sp3d2
พนธะโลหะ
โลหะโดยทวไปจะมจ านวนเวเลนซ e- นอย โดยทวไปมเพยง 1, 2 หรอ 3 e- แตจะมจ านวนอะตอมขางเคยงเปนจ านวนมาก ท าใหจ านวนเวเลนซ e- โดยรวมมจ านวนมากดวย และดวยเหตทอะตอมมขนาดเลกอยตดกนเปนจ านวนมาก พนธะโคเวเลนตประจ าท (localized covalent bond) ไมนาจะเกดในโลหะ แตนาจะเปนพนธะท e- เคลอนทไปยงอะตอมตางๆ ได
ทฤษฎทใชอธบายการเกดพนธะโลหะ คอ ทฤษฎแบบจ าลองทะเลอเลกตรอน (electron sea model)
ทฤษฎแบบจ าลองทะเลอเลกตรอน
ทฤษฎนอาศยพนฐานทวา e- วงนอกของโลหะไมอยคงทเฉพาะกบอะตอมใดอะตอมหนง แตจะสามารถเคลอนทไปยงอะตอมอนๆ ได โดยอาจจนตนาการไดวาโลหะเปนกลมของไอออนบวกจมอยในทะเลของ e- วงนอกทเคลอนทได
ทฤษฎนสามารถอธบายการเปนตวน าไฟฟาไดด เพราะอะไร ?
แบบจ าลองทะเลอเลกตรอน
นอกจากนนเนองจาก e- สามารถเคลอนทไดอยางอสระ ท าให e-
ไมเปนสมบตของอะตอมใดอะตอมหนง พนธะทเกดขนจงเปนแบบทe-ไมอยกบท เพราะฉะนนระนาบของอะตอมอาจเคลอนทบนระนาบอนไดงาย ท าใหโลหะสามารถหกงอไดโดยไมแตกออกจากกน
การเคลอนทของระนาบในผลกโลหะ
ในขณะทถาผลกไอออนกมการเคลอนท จะเหนวาประจเดยวกนอยตรงกนซงแรงผลกระหวางประจทเหมอนกนจะแรงมากจนผลกไมสามารถเสถยรอยได การแตกหกจงเกดขน
การเคลอนทของระนาบในผลกไอออนก
สารประกอบไอออนกแขงแตเปราะ
ทฤษฎแถบพลงงาน (Band theory) : ทฤษฎนอาศยพนฐานของทฤษฎโมเลกลารออรบตอล คอ ถาม 2 อะตอมมกออรบตอลรวมกนกจะไดสองโมเลกลารออรบตอล โดยออรบตอลหนงมพลงงานสงเปนแบบตานพนธะ (AMO) อกอนหนงมพลงงานต าเปนแบบมพนธะ (BMO) แตละโมเลกลารออรบตอลสามารถบรรจ e- ไดไมเกน 2 e- โดยมสปนตรงขามกน
ทฤษฎทใชอธบายการเกดพนธะโลหะ
เมอมอะตอมมากขนและจ านวน MO มากขน ระดบพลงงานของ MO จะตางกนนอยลง ระดบพลงงานทใกลชดกนมากนจะดเสมอนเปนแถบตอเนองกน จงเรยกวาแถบพลงงาน (energy band) กรณของ Li แถบ พลงงานไดมาจาก 2s orbital จะเรยกวาแถบ 2s
ตวอยาง การบรรจ e- ของโลหะลเทยม
แถบอนญาต (allowed band) และชองตองหาม (forbidden gap)
แรงยดเหนยว- แรงยดเหนยวภายในโมเลกล- แรงยดเหนยวระหวางโมเลกล
แรงยดเหนยวภายในโมเลกล
พนธะโคเวเลนต พนธะโลหะ พนธะไอออนก
แรงยดเหนยวระหวางโมเลกล
แรงลอนดอน พนธะไฮโดรเจน แรงดงดดระหวางขว
1. แรงดงดดระหวางโมเลกลทไมมขว เรยกวาแรงลอนดอน หรอแรงแผกระจาย- แรงแผกระจายจะเพมขนตามขนาดของโมเลกล (น าหนกโมเลกล)- แรงแผกระจายจะขนอยกบการจดเรยงตวของโมเลกล
2. แรงดงดดระหวางโมเลกลทมขว- เกดจากโมเลกลทมสภาพขว เชน CO, SO2
เปรยบเทยบแรงดงดดระหวาง NO และ N2 พรอมทงคาดเดาวาโมเลกลตวไหนม bp. สงกวากน ยกเหตผล และวาดสตรโครงสรางแบบลวอสประกอบ ?
* อะตอมหรอโมเลกลทมขนาดใหญจะมความสามารถในการเกดเปนโมเลกลมขวสงกวาโมเลกลขนาดเลก
3. พนธะไฮโดรเจนมกเกดกบโมเลกลทม H atom เกาะกบ atom ทมคา EN
สงๆ และ atom นนม e- คโดดเดยวเหลออย เชน
EN 2.1(H) 4.0(F)HF ม bp = 19.4 oC
H O.. ..
HH O
.. ..
H.. ..H OH
..
H O..H
H F.... ..H F
..
.. ..
..
HF.. ..
EN 2.1(H) 3.5(O)H2O ม bp = 100oC
H2O มคา EN ต ากวา HF แตท าไมคา bp. ของ H2O จงสงกวา ?
+
Na Cl2 NaCl
ค าถามทายบท
1. ขอความใดตอไปนถกตองA พนธะโคเวเลนตเปนพนธะทเกดจากการใชe-รวมกนระหวางธาตทมอเลกโทรเนกาตวตใกลเคยงกนหรอ เทากนB พนธะโคเวเลนตเปนพนธะทมทศทางไมแนนอนC พนธะไอออนกเปนพนธะทเกดจากธาตทมอเลกโทรเนกาตวตสงกบธาตทมเลขอะตอมต าเทานนD พนธะโลหะเปนพนธะทแขงแรง เพราะe-ทงหมดในอะตอมของโลหะสรางแรงยดเหนยวกบอะตอมใกล เคยง
(ก) A ถกเพยงขอเดยว (ข) A, C และ D ถก(ค) A, B และ C ถก (ง) ถกทกขอ
2. โมเลกลใดเปนโมเลกลมขว(ก) CO2 (ข) NH3
(ค) SiCl4 (ง) PF5
3. โมเลกลใดมแรงยดเหนยวระหวางพนธะมากทสด(ก) NO (ข) O2
(ค) CO (ง) F2
4. สารประกอบไอออนกมสตรเปน X2Y ถา X เปนธาตทมเลขอะตอมเทากบ 19 Y ควรมเลขอะตอมเทากบเทาไร
(ก) 14 (ข) 16(ค) 17 (ง) 18
5. ธาตสมมต X, Y, Z มเลขอะตอม 12, 13 และ 16 ตามล าดบ สารประกอบคลอไรดของธาตเหลานควรมสตรอยางไร
(ก) XCl2, YCl3, ZCl6 (ข) XCl3, YCl4, ZCl2(ค) XCl, YCl4, ZCl3 (ง) XCl, YCl4, ZCl2
6. สารประกอบขอใดทเปนไปตามกฏออกเตต(ก) BCl3 (ข) SF6
(ค) PCl5 (ง) CO2
7. ธาต A และ B มเลขอะตอม 15 และ 35 คลอไรดของ A และ B ควรมรปรางอยางไร ตามล าดบ
(ก) ทรงเหลยมสหนา, สามเหลยมแบนราบ(ข) สามเหลยมแบนราบ, พรามดฐานสามเหลยม(ค) สามเหลยมแบนราบ, เสนตรง(ง) พรามดฐานสามเหลยม, เสนตรง
8. รปรางของ phosphite ion, (PO33-) ควรมลกษณะดงขอใด
(ก) ทรงเหลยมสหนา (tetrahedral)(ข) มมงอ (bent)(ค) สามเหลยมแบนราบ (trigonal planar)(ง) พรามดฐานสามเหลยม (trigonal pyramidal)
เฉลย1. ก 2. ข 3. ค 4. ข 5. ก 6. ง 7. ง 8. ง