สาสนอนตรธานสาระ ๑

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

อนตรธานกถา

จ ำเดมแตพระผมพระภำค ผทรงรแจงโลก มสำยพระเนตรยำวไกล ไดตรสรพระอนตรสมมำสมโพธญำณแลว จงประกำศพระสทธรรมค ำสอนของพระองคใหแผไพศำลไปทวพนทชมพทวป มอรยสำวกทงทเปนมนษยและเทวดำเกดขนมำกมำย พระสทธรรมทพระองคประกำศไวเปนดจดงประทบทจดเพอบอกทำงในยำมค ำคน พระศำสนำรงเรองอยำงโดดเดน. แตทวำ ทำมกลำงควำมเจรญรงเรองแหงพระศำสนำนน พระองคผเปนเจำของแหงธรรม กลบตรสวำ ใชวำศำสนำของพระองคจะตงอยตลอดไปกหำมได โดยทแท กมสกวนหนงทจะตองถงกำลทลมสลำยไปในทสด นอกจำกจะมกำลเวลำเปนเงอนไขแลว ยงมเหตปจจยอนๆ อกทท ำใหเกดควำมลมสลำยสำบสญแหงพระสทธรรม.

พระผมพระภำคไดตรสถงเหตปจจยภำยในศำสนำ ดงน๑ ๑) เพรำะมมำตคำมหรอสตรเขำมำบวชในพระศำสนำ ดงปรำกฏอยในพระบำฬโคตม

สตร อฏฐกนบำต องคตตรนกำย ควำมวำ ‘‘สเจ, อานนท, นาลภสส มาตคาโม ตถาคตปปเวทเต ธมมวนเย อคารสมา อนคารย

ปพพชช, จรฏฐตก, อานนท, พรหมจรย อภวสส, วสสสหสสเมว สทธมโม ตฏเฐยยฯ ยโต จ โข, อานนท, มาตคาโม ตถาคตปปเวทเต ธมมวนเย อคารสมา อนคารย ปพพชโต, น ทาน, อานนท, พรหมจรย จรฏฐตก ภวสสตฯ ปญเจว ทาน, อานนท, วสสสตาน สทธมโม ฐสสตฯ

‘‘เสยยถาป, อานนท, ยาน กานจ กลาน พหตถกาน, อปปปรสกาน, ตาน สปปธสยาน โหนต โจเรห กมภตเถนเกห; เอวเมว โข, อานนท, ยสม ธมมวนเย ลภต มาตคาโม อคารสมา อนคารย ปพพชช, น ต พรหมจรย จรฏฐตก โหตฯ

‘‘(อง. อฏฐก. โคตมสตต) อำนนท ! ถำมำตคำมจกไมไดซงกำรออกจำกเรอนเขำมำบรรพชำในธรรมวนยอน

ตถำคตประกำศแลวไซร, พรหมจรรย (ศำสนำค ำสอน) จกเปนอนตงอยสนกำลยำวนำน, สทธรรม พงด ำรงอยชวพนปทเดยว. แตเพรำะเหตทมำตคำมออกจำกกำรครองเรอนเขำมำบรรพชำในธรรมวนยทตถำคตประกำศไวแลว, บดน พรหมจรรยจกมไดเปนอนด ำรงอยยำวนำนแลว. บดน สทธรรมจกด ำรงอยชวหำรอยปเทำนน นะอำนนท !.

เปรยบเหมอนกบบำนเรอนทมบรษนอย มำกดวยสตร กจะถกโจรปลนทรพย เขำปลนได ฉนใด, ถำมมำตคำมออกเรอนเขำมำบรรพชำในธรรมวนยใด ในธรรมวนยนนจกตงอยไดไมนำนเลยทเดยว ฯลฯ

๑ ในทนอาศยนยทพระฏกาจารยน าเสนอในฏกาโคตมสตร ทกลาวถงค าอธบายล าดบการอนตรธานของพระสทธรรม.

สาสนอนตรธานสาระ ๒

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

๒) เพรำะภกษแสดงอธรรมวำเปนธรรม อวนยวำเปนวนย เปนตนดงปรำกฏอยในพระบำฬองคตรนกำย เอกนบำต ทตยปมำทำทวรรค ควำมวำ

‘‘เย เต, ภกขเว, ภกข อธมม ธมโมต ทเปนต เต, ภกขเว, ภกข พหชนอหตำย ปฏปนนำ พหชนอสขำย, พหโน ชนสส อนตถำย อหตำย ทกขำย เทวมนสสำน ฯ พหญจ เต, ภกขเว, ภกข อปญญ ปสวนต, เต จม สทธมม อนตรธำเปนต’’ตฯ (ทตยปมำทำทวคค. เตตตสตม. อง.เอก ขอ ๑๓๐ สตรท ๓๓ ทตยปมำทวคค)

ภกษทงหลำย ภกษเหลำใด แสดงอธรรมวำเปนธรรม, ภกษเหลำนน ยอมเปนผปฏบตเพอควำมเปลำประโยชนแกชนเปนอนมำก, เพอควำมไมใชสขแกชนเปนอนมำก, ยอมปฏบตเพอควำมเสอมเสย ควำมเปลำประโยชน และควำมทกขแกชนเปนอนมำก แกเทวดำและมนษยทงหลำย. ภกษทงหลำย ! ภกษเหลำนน กยอมประสบบำปกรรมเปนอนมำก อกทงจะกระท ำใหพระสทธรรมนเสอมสญอกดวย

๓) เพรำะมสทธรรมปฏรป โมฆบรษเกดในพระศำสนำ และพทธบรษทไมเคำรพในพระศำสดำ พระธรรม พระสงฆ ดงปรำกฏอยในพระบำฬสทธมมปปตรปกสตร กสสปสงยต นทำนวรรค สงยตนกำย ควำมวำ

‘‘เอวญเจต , กสสป, โหต สตเตส หำยมำเนส สทธมเม อนตรธำยมำเน, พหตรำน เจว สกขำปทำน โหนต อปปตรำ จ ภกข อญญำย สณฐหนตฯ น ตำว, กสสป, สทธมมสส อนตรธำน โหต ยำว น สทธมมปปตรปก โลเก อปปชชตฯ ยโต จ โข, กสสป, สทธมมปปตรปก โลเก อปปชชต, อถ สทธมมสส อนตรธำน โหต’’ฯ … เปฯ ..

‘‘น โข, กสสป, ปถวธำต สทธมม อนตรธำเปต, น อำโปธำต สทธมม อนตรธำเปต, น เตโชธำต สทธมม อนตรธำเปต, น วำโยธำต สทธมม อนตรธำเปต; อถ โข อเธว เต อปปชชนต โมฆปรสำ เย อม สทธมม อนตรธำเปนตฯ เสยยถำป, กสสป, นำวำ อำทเกเนว โอปลวต; น โข, กสสป, เอว สทธมมสส อนตรธำน โหตฯ

‘‘ปญจ โขเม, กสสป, โอกกมนยำ ธมมำ สทธมมสส สมโมสำย อนตรธำนำย ส วตตนตฯ กตเม ปญจ? อธ, กสสป, ภกข ภกขนโย อปำสกำ อปำสกำโย สตถร อคำรวำ วหรนต อปปตสสำ, ธมเม อคำรวำ วหรนต อปปตสสำ, สงเฆ อคำรวำ วหรนต อปปตสสำ, สกขำย อคำรวำ วหรนต อปปตสสำ, สมำธสม อคำรวำ วหรนต อปปตสสำ – อเม โข, กสสป, ปญจ โอกกมนยำ ธมมำ สทธมมสส สมโมสำย อนตรธำนำย ส วตตนตฯ

กสสปะ ! ขอนนเปนฉะนแล, กลำวคอ เมอสตวทงหลำยเสอมถอย, เมอสทธรรมใกลอนตรธำน, สกขำบทยอมมมำก, และภกษทงหลำยทด ำรงอยในพระอรหตต กมจ ำนวนนอย. กสสปะ ! สทธรรมปฏรป (ธรรมทคลำยจะเปนสทธรรม) ยงไมเกดขนในโลกเพยงใด,

สาสนอนตรธานสาระ ๓

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

สทธรรมแทกจะไมเปนอนอนตรธำนไปตรำบเพยงนน. กสสปะ ในกำลทเกดสทธรรมปฏรปแลว กำลนนนนแลสทธรรมแทๆจะอนตรธำนไป. ฯลฯ

กสสปะ ปถวธำต อำโปธำต เตโชธำต วำโยธำต หำไดท ำใหสทธรรมอนตรธำนไปไม แตทวำ โมฆบรษ ทเกดขนในศำสนำนนนแหละทจะใหท ำใหสทธรรมอนตรธำน. จงดเรอทอปปำง กยอมอปปำงไปเพรำะนำยตนหนเรอเปนอทำหรณเถด กสสปะ.

อกประกำรหนงนะกสสปะ, ธรรมเปนเหตตกไปสทต ำ ๕ ประกำร ยอมเปนไปเพอท ำใหสทธรรมเลอะเลอน ถงกบอนตรธำนได คอ ขอทภกษ ภกษน อบำสก อบำสกำ เปนผไมเคำรพย ำเกรงในพระศำสดำอย, ... ไมเคำรพย ำเกรงในพระธรรมอย ..., ในพระสงฆ, ... ในสกขำ ... , ในสมำธอย. กสสปะ ธรรมเปนเหตตกไปสทต ำ ๕ ประกำรน ยอมเปนไปเพอควำมเลอนหำย ถงกบใหพระสทธรรมอนตรธำนได เหลำนแล.

ถงแมพระองคจะไดแนะน ำวธประพฤตปฏบตเพอปองกำรลมสลำยกตำม โดยนยวำ "เมอตถำคตไดบญญตครธรรม ๘ ประกำรส ำหรบภกษนตองประพฤตไปจนชวชวต, ภกษควรแสดงธรรมวำเปนธรรม, ภกษไมพงเปนผตดอยในสทธรรมปฏรป ไมเปนบรษวำงเปลำ ไมปรำรถนำกระท ำคณวเศษอนเปนทพงใหบงเกดแกตนเอง, และละเวนธรรมฝำยฉดลงต ำกลำวคอกำรมควำมเคำรพในพระศำสดำเปนตนเหลำนน" ดงนเปนตน ตำมนยทพระผมพระภำคตรสไวโดยตรง และทพระอรรถกถำจำรยขยำยควำมไว.๒

แตเมอกำลลวงไป ปญญำญำณของชำวโลกกยอมเสอมถอย ควำมสำมำรถในกำรท ำคณวเศษใหบงเกดกลดนอยลง แมแตกำรทปจฉมชนจะทรงพระธรรมไวกเปนไปไดยำก. กำรเสอมสลำยแหงพระสทธรมจงยกไว แมแตพระศำสนำโดยรวมทงสน กจะถงวนทแตกดบไปโดยไมมอะไรเหลอโดยแนแท ซงลวนเปนธรรมดำของสรรพสงของโลกทจะตองแตกดบไป.

เกยวกบเรองน คมภรอรรถกถำ ไดเรยบเรยงล ำดบกำรเสอมสญของพระศำสนำไวอยำงละเอยดชดเจน ไวในหลำยแหง. กโดยเหตทในอรรถกถำแตละแหงไดแสดงไวตำงๆ กน

กลำวคอ บำงแหงแสดงเฉพำะสำสนำอนตรธำน (กำรอนตรธำนของพระศำสนำทงสน) บำงแหงเฉพำะตปฎกอนตรธำน (กำรอนตรธำนแหงพระสทธรรมเทำนน) บำงแหงมครบทงสอง ดงนน จะใครน ำขอควำมททำนกลำวไวในทนน มำน ำเสนอไว โดยยกจำกคมภรทกลำวไวอยำงละเอยดทสดเปนหลก โดยเทยบกบคมภรอนไวเพอใหไดรบสำระครบถวน.

๒

ความโดยละเอยดเหลาน ควรศกษาเพมเตมในพระบาฬทมาพรอมทงอรรถกถาเหลานน.

สาสนอนตรธานสาระ ๔

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

การอนตรธานของพระศาสนา

คมภรมโนรถปรณ อรรถกถำองคตตรนกำย เอกนบำต กลำวถงอนตรธำนไว ๕ คอ ๑) อธคมอนตรธาน มรรค ผล ปฏสมภทำ อภญญำ และวชชำ อนตรธำน

๒) ปฏบตอนตรธาน สกขำ ๓อนตรธำน

๓) ปรยตอนตรธาน พระไตรปฎกพรอมอรรถกถำอนตรธำน

๔) ลงคอนตรธาน ภกษภำวะอนตรธำน

๕) ธาตอนตรธาน พระบรมสำรรกธำตอนตรธำน อนตรธำน ๕ ประกำรนน ทำนแบงออกเปน ๒ ระดบ คอ

๑) ตปฎกอนตรธาน๓ กำรอนตรธำนไปแหงพระสทธรรม ๓ กลำวคอ ปรยตสทธรรม ปฏเวธสทธรรม ปฏบตสทธรรม พรอมทงภกษภำวะ๔ (ลงคอนตรธำน) ไปตำมล ำดบ. กำรอนตรธำนของพระสทธรรมน ถอวำ พระศำสนำยงไมอนตรธำนโดยสนเชง เพรำะไมสำมำรถมพระสมมำสมพทธเจำพระองคใหมอบตขน

๒) สาสนอนตรธาน๕ กลำวคอ กำรอนตรธำนแหงพระธำต ไดแก กำรทพระบรมสำรรกธำตของพระพทธองคทประดษฐำนอยในภพภมตำงๆ เสดจมำรวมกน ณ โพธบลลงกแสดงปำฏหำรยโดยประกำรตำงๆ.๖ เมอพระธำตเหลำนน แสดงปำฏหำรยอยำงนแลว ไดอนตรธำนไป พระศำสนำจงชอวำ อนตรธำนโดยสนเชง. นบแตน พระสมมำสมพทธเจำพระองคใหมจะเสดจอบตเกดขน. ๓ เหตทปรยตเปนประมำณของกำรตงอยหรอเสอมไปของศำสนำ ดงนนในทนจงยกพระปรยตศำสนำ กลำวคอ พระพทธวจนะอนเปนพระไตรปฏกมำเปนประธำน ตำมอรรถกถำทฆนกำย ปำฏกวรรค สมปสำทนยสตร. ๔ ในคมภรมโนรถปรณ อรรถกถำองคตรนกำย แยกออกเปนอนตรธำนอกประเภทหนงเรยกวำ ลงคอนตรธำน สวนอรรถกถำทฆนกำย เมอจะกลำวถงกำรอนตรธำนแหงลงคน กกลำวไววำ ปำตโมกขอนตรธำน กลำวคอ เมอยงมปำตโมกข ศำสนำยงตงอย. สวนลงค เปนไปชำนำน. หมำยควำมวำ หลงจำกพนปทส กเขำสยคทตงอยเฉพำะปำตโมกข จนถงยคพนปท ๕ หมดไป แมปำตโมกขกไมมใครถอ จงเรยกวำ ยคทเพศภกษเสอมสนไป เหลอแตพวกทถอผำขำวนงหม ไมหมผำกำสำยะแลว จดเปนลงคอนตรธำนดงททำนกลำวไวในอรรถกถำมโนรถปรณนน. ทำนเรยกบคคลผปฏญำณตนวำเปนสมณะแตหมผำขำวนวำ เสตวตถสมณะ โดยเทยบกบศำสนำของพระกสสปพทธเจำวำ ยงไมสำมำรถรกษำวงศของพระกสสปพทธเจำไดเลย. แมในฏกำทฆนกำยนรวมเขำไวในปฏปตตสทธรรม เพรำะถอวำ ศลเปนสวนหนงของสกขำ ๓ อนเปนปฏบตศำสนำนนเอง. ๕ เหตทพระธำตอนตรธำน เปนประมำณแหงกำรอนตรธำนโดยสนเชงของพระศำสนำ ทำนจงตงหวขอวำ สำสนำอนตรธำน โดยอำศยกำรอนตรธำนแหงพระธำตเปนเครองก ำหนด โดยนยเดยวกยตปฎกอนตรธำน. ๖ ตำมทกลำวไวในอรรถกถำนวำ เปลงพระฉพพณณรงษ สองแสงสวำงไปทวหมนโลกธำต. ตอแตนน พระธำตทมำรวมตวกนนนจะเกดเตโชธำต (ไฟ) ลกโพลงขนไปจนถงพรหมโลก. พระธำตทมขนำดเลกเทำเมลดผกกำด จะไมหลนไปแมสกชน และแตละองคจะมเปลวไฟเกดขน, เมอพระธำตท ำปำฏหำรยเสรจแลว กจะแตกจำกกน. ในฏกำอธบำยวำ เปนไปตำมกำรอธษฐำนของพระพทธองคทงสน.แตในองคตรอฏฐกถำ กลำวไวโดยพสดำรกวำนมำก.

สาสนอนตรธานสาระ ๕

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ล าดบการอนตรธานแหงพระศาสนา

๑) อธคมอนตรธาน

กำรอนตรธำนแหงอธคม. คมภรมโนรถปรณ อรรถกถำองคตตรนกำย เอกนบำต กลำววำ

ค ำวำ อธคม ในทน ไดแก มรรค ๔ ผล ๔ ปฏสมภทำ ๔ วชชำ ๓ และอภญญำ ๖๗. เมออธคมจะเสอม ยอมเสอมจบแตปฏสมภทำเปนตนไป.

ชวพนปจบแตกำลเสดจปรนพพำนแหงพระพทธเจำทงหลำยเทำนน เหลำภกษ สำมำรถท ำใหปฏสมภทำเกดขนได.

ตอจำกพนปนน เหลำภกษยอมสำมำรถท ำอภญญำ ๖ ใหเกดขน,๘ ภำยหลงจำกกำลทท ำอภญญำใหเกดนน๙ เหลำภกษเมอไมสำมำรถท ำใหอภญญำ

เหลำนนเกดขน ยอมท ำวชชำ ๓ ใหเกดขน. ครนกำลผำนไปๆ เมอไมสำมำรถท ำใหวชชำ ๓ แมเหลำนนเกดขน จงเปนพระ

อรหนตสกขวปสสก.๑๐ โดยท ำนองนแหละ คอ (เมอไมสำมำรถท ำใหอรหตตมรรคเกด) ยอมเปนพระอนำคำม

(เมอไมสำมำรถท ำอนำคำมมรรคใหเกด) จงเปนพระสกทำคำม และเมอไมสำมำรถท ำสกทำคำมมรรคใหเกด) จงเปนพระโสดำบน ดวยประกำรฉะน.

เมอคณวเศษเหลำนนยงธ ำรงอย, อธคม จะไดชอวำ อนตรธำน กหำมได. แตตอเมอพระโสดำบนรปสดทำยถงควำมสนไปแหงชวต จงจะไดชอวำ อนตรธำน.๑๑

๗ วชชำ ๓ คอ บพเพนวำสนำนสตญำณ, ทพพจกขญำณ, อำสวกขยญำณ. สวนอภญญำ ๖ ไดแก อทธวธญำณ, ทพโสตญำณ, เจโตปรยญำณ, ปพเพนวำสำนสตญำณ, ทพพจกขญำณ, อำสวกขยญำณ. ในฏกำของสตรนกลำวเพยงมรรคและผล ไดแก อธคม โดยเวนพระนพพำน เพรำะนพพำนไมมกำรอนตรธำน. และไมไดกลำวถงปฏสมภทำเปนตนไวเหมอนในอรรถกถำ. อนง แมวชชำ ขอท ๓ และ อภญญำ ขอท ๖ คอ อำสวกขยญำณ ทำนระบไวดวยมรรคแลว แตทำนกลำวถงควำมขอนไวอก โดยเปนวชชำและอภญญำสำมญซงไมไดจ ำแนกออกเปนโลกยะและโลกตตระ. เมอเปนเชนน อำจสอควำมหมำยไดวำ ปฏสมภทำเปนตนนสงเครำะหอยในมรรคและผล ดวยเหตน ในฏกำจะกลำวเพยงมรรคและผลเทำนนวำเปนอธคม. ๘ ฏกำอธบำย หลงจำกพนปนน สำมำรถท ำอภญญำ ๖ ใหเกดได, ไมสำมำรถท ำปฏสมภทำใหเกดได. ๙ เพมตามนยของฏกา ตโตต อภญญากาลโต ปจฉาฯ ตาต อภญญาโยฯ ๑๐ ฏกำอธบำยวำ พระอรยบคคล ผบรรลผลอนเลศ โดยด ำรงอยในวปสสนำ (กมมฏฐำน) อยำงเดยว โดยไมมควำมเยอ

ใยในฌำน ในตอนแรกเจรญภำวนำ ชอวำ สกขวปสสกะ. แตในขณะบรรลมรรค ไมอำจกลำวไดวำ “ไมมควำมเยอใยในฌำน” ทงน เพรำะมพระบำฬวำ “สมถวปสสน ยคนทธ ภำเวต ยอมเจรญธรรมทประกอบคกน คอ สมถะและวปสสนำ” (อ .จต.๑๗๐)

สาสนอนตรธานสาระ ๖

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

คมภรสมงคลวลาสน อรรถกถาทฆนกาย กลำวถงอนตรธำนไว ๓ ประกำรเทำนน๑๒ โดยเรยกอธคมอนตรธำนวำ ปฏเวธอนตรธำน โดยใหค ำจ ำกดควำมค ำวำ ปฏเวธ วำไดแก กำรแทงตลอดสจจะ และอธบำยควำมวำ

อนตรธำน ม ๓ คอ ปรยตอนตรธำน ปฏเวธอนตรธำน ปฏปตตอนตรธำน. ปรยตต ไดแก ปฎกทงสำม, ปฏเวธ ไดแก กำรแทงตลอดสจจะ, ปฏปตต ไดแก ขอปฏบตเปนเหตบรรลสจจะ

พระศำสนำ ด ำรงอยสนพนป โดยมพระอรหนตผบรรลปฏสมภทำ

ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนตผบรรลอภญญำ ๖

ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนตผบรรลวชชำ ๓

ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนต ผเปนสกขวปสสก

ด ำรงอยสนพนป โดยมพระปำตโมกข

กำรทพระศำสนำ จะชอวำ ลมสลำย กนบแตกำรแทงตลอดสจจะแหงพระอรยบคคลรปสดทำย และจบแตกำรแตกท ำลำยแหงศลของภกษรปสดทำย.๑๓

๑๑ ฏกาอธบายวา ค ำวำ รปสดทำย ไดแก พระโสดำบนรปสดทำยของพระอรยบคคลทงปวง. ค ำน หมำยควำมวำ ถง

อรยธรรม จะมอนไมเสอมเปนธรรมดำ กตำม, แตกระนน ภำยหลงแตกำรสนชวตแหงพระโสดำบน ธรรมทจะบรรล ชอวำ ยอมไมเกดขน, เมอปจจยแหงกำรบรรลไมพรอม ในชวงกำลทเหลำภกษไมสำมำรถท ำคณวเศษเบองสงใหเกดขน จงชอวำ ไมมอธคมเกดขนนนเอง. ค ำน พงทรำบวำ ทำนกลำวไวดวยควำมมในมนษยโลกแหงอธคมนน. ๑๒ ท.ปำ.อ.๓/๑๔๑. อรรถกถำน อธบำยเรองอนตรธำนนไว เพอสนบสนนเหตผลทพระสำรบตรไดกลำวสรรเสรญพระผมพระภำควำ เปนไปไมไดทในโลกธำตเดยวกนจะมพระผมพระภำค อรหนตสมมำสมพทธเจำบงเกดขนพรอมกน ไมกอน ไมหลง ถงสองพระองค. โดยยกประเดนวำ แมวำศำสนำ ๓ ประเภทคอ ปฏเวธ ปฏบต ปรยต ศำสนำ จนกระทงโคตรภสงฆผด ำรงอยเพยงแตเพศบรรพชตรปสดทำยท ำลำยศลของตนไป สญสน ถำตรำบใดทพระธำตยงไมอนตรธำน ในชวงเวลำทพระธำตของพระสมมำสมพทธเจำพระองคนยงด ำรงอย พระพทธเจำอกพระองคหนง กยงไมเสดจอบตขน. ดรำยละเอยดเรองนในธำตอนตรธำน. ๑๓

อรรถกถำน กลำวขอควำมนสรปควำมหลงจำกกลำวปรยตกลำวคอพระไตรปฎกอนตรธำนจบแลว. ขอทนำสงเกตอก

ประกำรหนง ในอรรถกถำนเพมปำตโมกขเขำไวในกำรก ำหนดอำยพระศำสนำ โดยเรยงไวในล ำดบตอจำกกำรอนตรธำนแหงพระขณำสพ จงท ำใหทรำบไดวำ พนปทสเปนตนไป อำจมอรยบคคลต ำกวำพระอรหนตไปจนถงภกษผรบเอำเพยงพระปำตโมกขมำปฏบต เกดไดเทำนน. สวนขอควำมวำ การทพระศาสนา จะชอวา ลมสลาย กนบแตการแทงตลอดสจจะแหงพระอรยบคคลรปสดทาย และจบแตการแตกท าลายแหงศลของภกษรปสดทาย นในฏกำอธบำยวำ “ทำนจบเอำปฏเวธและศล(กลำวคอปฏบต)มำกลำวพรอมกนวำ หลงจำกนนศำสนำ ชอวำ เสอมสญไปหมดสน นนกคอ ปฏเวธศำสนำจะสนสดไป หลงจำกกำรแทงตลอดสจจะแหงพระอรยะรปสดทำย, ปฏบตศำสนำสนสดไปเมอศลแตกท ำลำยไปของภกษรปสดทำย” พงทรำบวำ ปำตโมกขน คำบเกยวระหวำงปรยตศำสนำและปฏบตศำสนำ ในขอนถอเอำควำมเพมขนอกไดวำ ครนปฏเวธศำสนำหมดไปตงแตพนปท ๔ ตรำบใดทยงถอปำตโมกขปฏบตอย แมปรยตศำสนำทจบเอำพระปำตโมกขเปนล ำดบสดทำยและปฏบตศำสนำ ซงถอปำตโมกขเปนศลสกขำ อนเปนขอปฏบต ยงเปนไป ศำสนำยงไมถงกบเปน

สาสนอนตรธานสาระ ๗

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

คมภรสารตถปปกาสน อรรถกถาสงยตตนกาย๑๔ แสดงอนตรธำนไวเฉพำะทเปนพระสทธรรม ๓ เนองจำกเปนพระสตรทกลำวถงควำมเสอมสลำยแหงพระสทธรรมเปนประเดนส ำคญ โดยอธบำยวำ

พระสทธรรมแมทงสำม คอ อธคมสทธรรม ปฏปตตสทธรรม และปรยตสทธรรม ยอมอนตรธำนไป ดงน

ในครำวปฐมโพธกำล พวกภกษจะเปนพระอรหนตผบรรลปฏสมภทำ, ตอมำจะไมสำมำรถบรรลปฏสมภทำ กจะเปนเพยงพระอรหนตผบรรลอภญญำ ๖, ตอมำ ไมสำมำรถบรรลอภญญำ กจะบรรลเพยงวชชำ ๓, ตอมำจนถงกำลบดน จะบรรลเพยงควำมสนไปแหงอำสวะเทำนน, หลงจำกนน ไมสำมำรถบรรลควำมสนไปแหงอำสวะ จะบรรลเพยงพระอนำคำมผล

สกทำคำมผล และพระโสดำปตตผล ไปตำมล ำดบ สดทำยกจะไมอำจบรรลโสดำปตตผลได. ล ำดบนน ในกำลใด วปสสนำของภกษเหลำน ถกอปกเลสเหลำนท ำใหหมนหมองแลว

(ครอบง ำหรอส ำคญวำเปนมรรคผล) จกด ำรงอยเพยงไดเรมปฏบตเทำนน, ทนน อธคมสทธรรม ชอวำ จกเปนอนอนตรธำนไป.

พระบาฬโคตมสตร อฏฐกนบาต องคตรนกายวำ อานนท ! ถามาตคามจกไมไดออกจากการครองเรอนเขามาบรรพชาในธรรมวนยอน

ตถาคตประกาศแลวไซร, พรหมจรรย (ศาสนาคาสอน) จกเปนอนตงอยสนกาลยาวนาน,

อนตรธำน แตเมอศลของภกษรปสดทำยแตกท ำลำยสน ถอวำ สทธรรม ๓ อนตรธำนภำยในพนปท ๕. กเมอกำลใกลจะครบพนปท ๕ น คงเหลอแตลงคหรอเพศภกษทแทบจะไมเหลอควำมเปนภกษ ดงทเรยกวำ โคตรภสงฆบำง เทำนนทเปนไปตลอดกำลนำน ซงทำนไดสำธกเสตวตถสมณะ สมณะผนงผำขำว ผเปนไปตงแตพระกสสปพทธเจำ ทไมอำจธ ำรงศำสนำไวได. กลงคหรอเพศภกษทเรยกวำ เสตวตถสมณะน จะเปนไปจนกระทงศำสนำอนตรธำน ดงจะกลำวในเรองอนตรธำนทเหลอมปฏบตอนตรธำนสบตอไป. ๑๔

อรรถกถาสทธมมปปตรปกสตร นทานวรรค ๑๕๖. เนองจากในพระบาฬน พระผมพระภาคตรสสทธรรมปฏรป (สงทเหมอนหรอแทนพระสทธรรม) วา เปนเหตใหพระสทธรรมเลอนหาย เหมอนทองเหลองเปนเหตใหทองคาแทอนตรธานไป เพราะบคคลไมใชสอยทองคาแท แตหนมาใชทองเหลองซงมสวนคลายทองคาแทแทน. ในอรรถกถาทานจงแสดงสทธมมปฏรปไว ๒ ประการ คอ

อธคมสทธรรมปฏรป (บำฬเปนปตรป ในทนเขยนอนโลมตำมภำษำไทย) ไดแก วปสสนปกเลส ๑๐ ประกำรมโอภำส แสงสวำงเปนตน. วปสสนปปกเลสน คอธรรมทท ำใหวปสสนำญำณหมนหมอง น ำควำมเปนผมส ำคญวำเปนผบรรลในอธคมคอมรรคผลทตนมไดบรรลวำเปนอธคม. อนง เพรำะเหตทอปกเลสแหงวปสสนำเปนอธคมสทธรรมปฏรป จงสอใหรวำ อปกเลสดงกลำวเปนปฏปตตสทธรรมปฏรป. ปรยตตสทธรรมปฏรป ไดแก กำรกลำวค ำพดอนผดไปจำกพระพทธวจนะ ในอพทธวจนะนน ค ำพดอนขดแยงกนเองยอมปรำกฏ, และมไดแสดงกำรน ำกเลสออกเลย โดยทแทเปนปจจยแหงกำรเกดกเลสโดยแท.

สาสนอนตรธานสาระ ๘

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

สทธรรม พงดารงอยชวพนปทเดยว. แตเพราะเหตทมาตคามออกจากการครองเรอนเขามาบรรพชาในธรรมวนยทตถาคตประกาศไวแลว, บดน พรหมจรรยจกมไดเปนอนดารงอยยาวนานแลว. บดน สทธรรมจกดารงอยชวหารอยปเทานน นะอานนท !.ฯลฯ

อานนท ! บรษ พงกนคนบอนาปองกนไวเพอไมใหนาไหลลนออกมา ฉนใด, ตถาคตกจะบญญตครธรรม ๘ ประการน ปองกนไวมใหภกษนลวงละเมดไปจนชวชวต ฉนนนเหมอนกนแล.

คมภรมโนรถปรณ อรรถกถาโคตมสตรนน อธบำยพระบำฬไวดงน เปรยบเหมอนวำ เมอบอน ำบอใหญ มไดท ำคนกนไว น ำนดหนอยเทำนน ขงอย, แต

ครนไดกนไวกอนนนเทยว กจะกกน ำ แมทจะอำจกกไวไมไดเพรำะเหตทยงไมไดกนคนไว ฉนใด เมอยงไมเกดเรองขน ครธรรมเหลำใด ทตถำคตไดบญญต ปองกนไวกอนทเดยวเพอมใหเกดกำรลวงละเมด, เมอตถำคตมไดบญญตครธรรมเหลำนนไว พระสทธรรมพงด ำรงอยได ๕๐๐ ป เพรำะมมำตคำมเขำมำบวช. แตเพรำะตถำคตไดบญญตครธรรมเหลำนนปองกนไวแลวนนเทยว พระสทธรรมจกด ำรงอยชว ๕๐๐ ปอนอก เพรำะเหตนน พระสทธรรมจกด ำรงอยชวพนปดงทพระพทธองคตรสไวกอนนนเทยว.

อนง ค ำวำ ชวพนป น พระองคตรสไวโดยมพระขณำสพผบรรลควำมแตกฉำนในปฏสมภทำ๑๕เทำนน, ก พระปฏเวธสทธรรม จกด ำรงอยชวหำพนปอยำงนคอ ปฏเวธสทธรรม จกด ำรงอยชวพนปตอจำกนนอก (คอจำกพนปทตรสไวโดยควำมมพระขณำสพผบรรลควำมแตกฉำนในปฏสมภทำนน) กโดยมพระขณำสพผเปนสกขวปสสก. ชวพนป (จำกนน) โดยมพระอนำคำม, ชวพนป (จำกนน) โดยมพระสกทำคำม , ชวพนป (จำกนน) โดยมพระโสดำบน. ถงพระปรยต กด ำรงอยชวหำพนปเชนกน. จรงอย เมอปรยตไมม ปฏเวธ จะชอวำ มอย หำมได, เมอปรยตไมม ปฏเวธ จะมไมได. สวนลงค ถงปรยตจะอนตรธำนไปกตำม กจกเปนไปสนกำลชำนำน.๑๖

๑๕

ค ำน ในฎกำกลำววำ ทำนไดรวมไปถงภกษผไดฌำนดวย เพรำะเหตทสมบตทงปวงยอมเกดแก ผไดฌำนเทำนน. ๑๖

จำกบำฬและอรรถกถำดงกลำวมำนพอสรปไดใจควำมสนๆวำ "เพรำะมมำตคำมเขำมำบวชเปนภกษน จงเปนเหตใหพระสทธรรมด ำรงอยไมนำน หมำยถง พระสทธรรมด ำรงอยไดเพยง ๕๐๐ ป แตถำไดบญญตครธรรมส ำหรบภกษนจะตองประพฤตไปจนตลอดชวต พระสทธรรมจงด ำรงอยตอไปอก ๕๐๐ ป โดยท ำนองนพระผมพระภำคตรสอำยของ พระสทธรรมวำมอยไดเพยง ๑๐๐๐ ปเทำนน โดยพระองคเอง. ทวำ ชวพนปนน หมำยถง ชวงกำลทพระสทธรรมเปนไปโดยมพระขณำสพประเภทปฏสมภทำปตตะ. ควำมจรง ศำสนำจกด ำรงอยได ๕๐๐๐ ปโดยแบงออกเปนชวงๆ คอ พนปท ๑ มพระขณำสพปฏสมภทำปตตะ, ท ๒ มพระขณำสพสกขวปสสก. ปท ๓ มพระอนำคำม ปท ๔ มพระสกทำคำม ปท ๕ มพระโสดำบน. นเปนกำลทพระศำสนำด ำรงอยดวยปฏเวธสทธรรมในอำยพระศำสนำ ๕๐๐๐ ป. สวนพระปรยตสทธรรม ทำนกลำววำ มอำย ๕๐๐๐ ปเหมอนกน ดงจะกลำวตอไปขำงหนำ. ทนำสงเกต คอ ในอรรถกำน

สาสนอนตรธานสาระ ๙

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

แมในคมภรสมนตปสำทกำ อรรถกถำวนยปฎก กกลำวไวเชนนเหมอนกน. อนง ในฏกำของสตรน เสนอแนะวำ "กเพรำะ ค ำอธบำยในอรรถกถำทงปวงดงกลำว

มำน ตำงกแตกตำงจำกกนและกน, ดงนน ขอใหเรำพงถอเอำวำ "ค ำอธบำยทพระอรรถกถำจำรยแสดงไว ในอรรถกถำนนๆ เปนมตของพระภำณกำจำรยของนกำยนนๆ เทำนน. ดวยวำ หำกจะคดไปโดยประกำรอน กจะกลำยเปนกำรเขำถงควำมขดแยงของตอนตนกบปลำยไปเสย ฉะนแล".

เกยวกบอธคมหรอปฏเวธอนตรธำน จะเหนไดวำมควำมแตกตำงกนบำงในรำยละเอยด คอในชวงระยะเวลำและตวบคคลผทรงอธคม จงสรปไดดงตำรำงตอไปน

ความปรากฏแหงพระอรยบคคลตามทแสดงในอรรถกถาตางๆ

พระอรยะ๑ ว.อ.จ., อง.อ. อฏฐ.๒ ท.ปา.อ.๓ อง.อ. เอก.๔ สง.น.อ.๕ ปฏสมภทำปตตะ พนปท ๑ พนปท ๑ พนปท ๑ ปฐมโพธกำล

ฉฬภญญำ - พนปท ๒ ไมระบ ไมระบ

เตวชชำ - พนปท ๓ ไมระบ ไมระบ

สกขวปสสก พนปท ๒ พนปท ๔ ไมระบ ไมระบ

อนำคำม พนปท ๓ - ไมระบ ไมระบ

สกทำคำม พนปท ๔ - ไมระบ ไมระบ

โสดำบน พนปท ๕ - ไมระบ ไมระบ

ปำตโมกข - พนปท ๕ - -

๑ พระอรยะบคคลทยกมำแสดงไวน น ำมำทงหมดตำมอรรถกถำทกแหงระบ และได

จดเรยงไวตำมมตของอรรถกถำทฆนกำยเปนตนทกลำวพระอรหนตบคคลไวครบ สวนพระอรยบคคลเบองต ำสำม เรยงตำมอรรถกถำวนยปฎก

๒ อรรถกถำภกขนขนธกะ จฬวรรค วนยปฎก และอรรถกถำโคตมสตร อฏฐกนบำต องคตตรนกำย สองอรรถกถำนมขอควำมเดยวกน. ทำนระบวำ พระสทธรรม จกตงอยครบ ๕๐๐๐ ป. ถำไดบญญตครธรรม ๘ ประกำรน แตถำไมบญญตไว เพรำะมสตรเขำมำบวช จงตงอยไดเพยง ๕๐๐ ปเทำนนไมเกนกวำน. โดยนยน จงเทำกบวำ ในพระบำฬ บอกไวแค

ทำนไมไดกลำวถงปฏปตตสทธรรมอนตรธำน ซงในฏกำสำรตถทปน ไดพดถงโดยท ำนองวำ เมอกลำวถงปรยต แมปฏบต เปนอนกลำวถง ซงจะขอยกไปกลำวในปฏปตตสทธรรมอนตรธำนขำงหนำเชนกน.

สาสนอนตรธานสาระ ๑๐

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

เพยง ๑๐๐๐ ป. แตเมอขยำยควำมออกไปโดยอำศยค ำวำ พนป เปนเหต จงสำมำรถระบกำลของพระศำสนำไดครบ ๕๐๐๐ ปโดยอำศยพระอรยบคคลผเปนไปในแตละพนปดงกลำว.

ค ำวำ ศำสนำอยครบพนป ทำนอธบำยวำ ศำสนำจกด ำรงอยตลอดพนป โดยควำมมอยของพระอรหนตผบรรลควำมแตกฉำนในปฏสมภทำเทำนน. ดวยค ำวำ เทำนน แสดงวำ ก ำหนดกำลแหงพระศำสนำในพนปแรก กดวยพระอรหนตประเภทปฏสมภทำ. เพรำะในพนปถดไป ทำนก ำหนดกำลแหงพระศำสนำดวยพระอรหนตประเภทสกขวปสสกะทเดยว โดยเวนพระอรหนตผทรงคณวเศษอกสองประเภทไป. โดยนยน กเปนอนแสดงวำ ในพนปแรกมอรหนตอยสำมประเภท คอ ปฏสมภทำปตตะ ฉฬภญญำและเตวชชำ แตทำนแสดงไวโดยยกปฏสมภทำปตตะ ขนเปนประธำน. อยำงไรกตำม เมอผำนพนปท ๑ ไปเขำสพนปทสอง พระอรหนตประเภทปฏสมภทำปตตะ หำไดมไม. พระศำสนำ จกด ำรงอยตลอดพนปทสอง โดยควำมมอยแหงพระอรหนตสกขวปสสกะ. ทเหลอ กมนยน.

๓ อรรถกถำสมปสำทนยสตร ปำฏกวรรค ทฆนกำยน กลำวโดยเอำพระอรยบคคลมำก ำหนดชวงเวลำของพระศำสนำ กลำวคอ นบแตทพระศำสนำเปนไปตงแตพระพทธองคยงทรงด ำรงอยไปจนครบถงพนป มพระอรหนตครบถวนทกประเภทโดยเรมแตผเปนปฏสมภทำปตตะ. พระศำสนำด ำรงอยไปโดยมพระอรหนตผทรงคณวเศษตำมล ำดบ. จนลวงถงพนปท ๔ จะมพระอรหนตสกขวปสสกเปนอยำงสงสด. ภำยใน ๔ พนป น พระอรยะทงหลำยยงมอย ปฏปทำอนน ำควำมเปนพระอรยะทงหลำยยงเปนไป. ครนครบพนปท ๔ ตอเมอพระอรยะรปสดทำยปรำกฏขน กแสดงวำ ปฏเวธถงกำลทตองลมสลำย, ครนครบพนปท ๕ ตอเมอศลของภกษรปสดทำยแตกท ำลำย ปฏบตศำสนำกเปนอนลมสลำย

ควำมจรง ปำตโมกขน ไมใชพระอรยบคคลผทรงปฏเวธคณกจรง แตในอรรถกถำทฆนกำยไดน ำมำแสดงไว โดยเนองกบกำรแสดงควำมสนสดแหงปฏเวธศำสนำ คอ เมอสพนปครบถวน ปฏเวธศำสนำ กสนสด และเมอครบพนปท ๕ ปำตโมกขอนเปนปฏบตศำสนำ กเปนอนสนสด.

แมคมภรสมโมหวโนทน อรรถกถำญำณวภงค กแสดงไวเชนเดยวกนน. ๔. ทำนอธบำยในลกษณะทแสดงควำมตอเนองกนวำ ชวงพนปแรกจำกพทธ

ปรนพพำนมพระขณำสพผท ำปฏสมภทำใหเกดได, ตอจำกพนปนนกไมสำมำรถท ำปฏสมภทำใหเกดได จะท ำไดกเพยงอภญญำ ๖ เปนอยำงสงใหเกดได.

ทวำ ไมระบ หมำยถง มไดระบวำเปนพนปถดไปหรอไม คงกลำวเพยงวำ หลงจำกกำลทไมสำมำรถท ำอภญญำใหเกดได หลงจำกกำลทไมสำมำรถท ำวชชำ ๓ ใหเกดไดเปนตน. และในคณธรรมล ำดบถดไป ทำนใชค ำซ ำกนวำ "คจฉนเต คจฉนเต กำเล เมอกำลผำนไปเปนล ำดบ" เมอเปนเชนน อำจหมำยถงพนปล ำดบถดไป โดยเทยบกบขอควำมใน

สาสนอนตรธานสาระ ๑๑

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ประโยคตนและกบอรรถกถำอน. สวนคณทยกขนมำกลำวพงทรำบวำ เปนกำรกลำวโดยยกธรรมทสงสดมำกลำว เพรำะแมคณทต ำกวำนนยอมมไดโดยธรรมดำ.

๕ ในอรรถกถำน กลำววำมพระอรหนตประเภทปฏสมภทำปตตะเฉพำะกำลทพระพทธเจำยงทรงพระชนมอย ขอนสนนษฐำนตำมฎกำของสตรนวำ ภกษผด ำรงอยในปฐมโพธกำลนน จงสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตทสมควรแกปฏสมภทำนน. แมในคณธรรมขนตอไปกมนยน.

แตทนำสงเกตอกประกำรหนง คอ ทำนไมไดระบวำ หลงจำกพระศำสนำลวงไปไดเทำไร บอกไวโดยกวำงๆวำ กาเล คจฉนเต เมอกาลผานไป. และมำถงในวำระททำนจะกลำวถงกำรไมสำมำรถบรรลวชชำสำมแตสำมำรถบรรลเพยงควำมสนไปแหงอำสวะ กใชค ำวำ "อทาน กาเล คจฉนเต เมอกาลผานไป ณ บดน" แสดงวำ ยคททำนรจนำอรรถกถำอยในรำว พ.ศ. ๙๐๐ ดงนน เมอถอเอำเชนน แสดงวำ หลงจำกพทธปรนพพำนไดไมเกน ๑๐๐๐ ป กไมมพระอรหนตททรงคณวเศษมำกกวำสกขวปสสกเลย. ขอนจงสอดคลองกบอรรถกถำวนยและโคตมสตรวำ หลงจำกพนปท ๑ จะมพระอรหนตประเภทสกขวปสสกะเปนอยำงสง.

ขอสรป

พระฏกำจำรยกลำวคอฏกำโคตมสตร อฏฐกนบำต องคตตรนกำย ชใหเหนวำ อรรถกถำแตละแหงกลำวขดแยงกนเอง และเสนอแนะวำ กำรททำนกลำวขดแยงกนน ควรทรำบวำ จะเปนเพรำะทำนพระพทธโฆษำจำรย ผรจนำคมภรอรรถกถำใหมทปรำกฏในปจจบน จะแสดงเบองตนและเบองปลำยไมเหมอนกน แตเปนเพรำะทำนแสดงไปตำมมตของภำณกำจำรย (อำจำรยผสวดหรอกลำวสอน) แหงนกำยนน.

อยำงไรกตำม พระอรหนตผทรงปฏสมภทำ เปนผทรงคณสงสด เปนผอยรวมสมยกบพระองคมำกทสด จบแตครงพระองคยงทรงด ำรงอยทเดยว จะเหนไดวำ ไมวำจะเปน อรรถกถำนกำยใดๆ กตำมตำงกกลำวไวตรงกนวำ อยในยคเดยวกบพระองคทงสน และโดยเฉพำะอรรถกถำสงยตตนกำยถงกบระบวำ ปฏปทำทเปนไปเพอบรรลปฏสมภทำ เหมำะส ำหรบภกษผด ำรงอยในครงพทธกำล.

ตำมหลกฐำนทกลำวมำน แมวำ พระอรหนตผทรงคณพเศษ กลำวคอ ปฏสมภทำ และอภญญำ ๖ ในปจจบนน (พ.ศ. ๒๕๕๔) จะไมปรำกฏแลว แตกระนน พระอรหนตประเภทวชชำ ๓ และสกขวปสสก กยงด ำรงอย แมพระอรยบคคลเบองต ำกวำนน กยงปรำกฏอย จะปวยกลำวไปใยถงปฏบตศำสนำ กลำวคอ สกขำทง ๓ อนเปนปฏปทำเพอบรรลปฏเวธศำสนำ ยอมปรำกฏอยแททเดยว. ควรทเรำพทธศำสนก จะไดบำกบนบ ำเพญสกขำ ๓ อนเปนปจจยใกลชดเพอปฏเวธนน ไมควรทอแทวำ ในศำสนำพระโคตมพทธเจำน

สาสนอนตรธานสาระ ๑๒

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ปฏเวธเสอมสนแลว. อนง แมทำยก ผใครเขำไปใกลพระอรยเจำ ควรจะท ำควำมรำเรง บนเทง ถงควำมขวนขวำยในอนทบ ำเพญทกขณำทำนในพระศำสนำนสบไป เพรำะเปนทประจกษตำมหลกฐำนวำ แมในปจจบนพระอรยเจำ กยงมอยนนเทยว.

กถาวาดวยอธคมอนตรธาน จบ

สาสนอนตรธานสาระ ๑๓

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

๒) ปฏบตอนตรธาน

กำรอนตรธำนแหงปฏบตสทธรรม

ค ำวำ ปฏปตต มควำมหมำยวำ ปฏปชชน ปฏปตต, สกขตตยสมำโยโคฯ ปฏปชชตพพโต วำ ปฏปตตฯ กำรปฏบต ชอวำ ปฏปตต กลำวคอ กำรประพฤตไตรสกขำใหรวมกน, อกนยหนง พระสทธรรมนเรยกวำ ปฏปตต เพรำะเปนสงทศำสนกพงประพฤตปฏบต. เอกก.อง. ฏ. ปฏปทาต ปฏเวธำวหำ ปพพภำคปฏปทำฯ ปฏบต ไดแก ปฏปทำ (เหตใหบรรลปฏเวธ) อนเปนเบองตน อนน ำปฏเวธมำให ท.ปำ.ฏ. คมภรมโนรถปรณ อรรถกถำเอกกนบำตกลำวถงปฏปตตอนตรธำน วำ

เมอภกษไมสำมำรถท ำฌำน วปสสนำ มรรคและผล ใหเกดขน จะรกษำไดกแตเพยงจตปำรสทธศล. ครนกำลลวงไปๆ เหลำภกษพำกนคดวำ พวกเรำจะรกษำศลใหบรบรณ, จะประกอบควำมเพยร, (แต) พวกเรำไมสำมำรถบรรลมรรคผลได, กำรบรรลอรยธรรมหำไดม ในกำลบดนแลว” ดงน กถงควำมทอแทลำลง มำกดวยควำมเกยจครำน มไดตกเตอนกนและกนใหระลกได หำไดมควำมเดอดรอน (เพรำะกำรตองอำบต) ไม๑๗, แตนนมำ จงไดเหยยบย ำขอวตรปฏบตอนเปนอภสมำจำร๑๘. ครนกำลลวงไปอก กตองอำบตปำจตตยและถลลจจย, แตนน จงตองอำบตหนก. ปำรำชกเทำนน ทด ำรงอย. เมอภกษผรกษำอำบตปำรำชก ๑๐๐ หรอ ๑๐๐รป ยงธ ำรงอย ปฏบตศำสนำ จะชอวำ ไดอนตรธำนไม๑๙. แตเมอภกษรปสดทำยมศลท ำลำยหรอสนชวตไป จงเปนอนวำ อนตรธำน. ปฏปตตอนตรธำน เปนเชนดงวำมำน. คมภรสมงคลวลำสน กลำวถงปฏบตอนตรธำน ดงนวำ

๑๗ ฏกำวำ ถงจะรวำ มโทษในพวกภกษดวยกน กหำไดตกเตอนใหระลกไดไม, มไดท ำใหควำมเดอดรอนใจเกดขนไม. แตบำงแหงมปำฐะวำ อสกกจจจำรโน โหนต ควำมกวำ มไดเปนผเคำรพ ในสกขำบทบญญต เพรำะตนเปนผหละหลวม(ในสกขำบทบญญต) ๑๘ บำลวำ ขททำนขททก ซงในทนหมำยถง วตรและขอธรรมเนยมปฏบต ทเรยกวำ อภสมำจำรกวตร. โทษในกำรลวงละเมดมเพยงทกกฏและทพภำสต. มไดหมำยถง สกขำบทเลกนอย มสงฆำทเสสเปนตน เพรำะในวรรคตอไปทำนกลำวถงกำรลวงละเมดอำบตปำจตตยซงจดวำมโทษนอยทสดในบรรดำสกขำบททเปนสวนของอำทพรหมจรยกศล กลำวคอสกขำบทบญญตทมำในพระปำตโมกขอนเปนสวนเบองตนของพรหมจรรย. อยำงไรกตำม ในอำคตสถำนอน ค ำวำ ขททำนขททก หมำยถง อำบตทงปวงทนอกจำกปำรำชก ๔. ๑๙

ค ำนทำนกลำวไวโดยภกษจ ำนวนมำกเขำไว. ควำมจรง ภกษมำตรวำจะมจ ำนวนเพยงไมกรปกด หรอจะมเพยงรปเดยวเทำนนกด ทยงไมตองอำบตทสด ปฏบตศำสนำ กจะไดชอวำ อนตรธำนไป กหำไม.

สาสนอนตรธานสาระ ๑๔

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

อนง ถงสองปฎกคอพระอภธรรมและพระสตตนตปฏก อนตรธำนไปกตำม แตเมอพระวนยปฎกยงด ำรงอย พระศำสนำชอวำ ยงด ำรงอย. เมอคมภรปรวำรและขนธกะ ๒๐ อนตรธำนไป แตเมอวภงคทงสอง ๒๑ยงคงด ำรงอย พระศำสนำ กยงคงด ำรงอย. เมอวภงคทงสองอนตรธำน แตมำตกำยงด ำรงอย กยงชอวำ ด ำรงอยนนเทยว. เมอมำตกำ อนตรธำน แตปำตโมกข บรรพชำและอปสมบท ยงด ำรงอย พระศำสนำยอมด ำรงอย.๒๒ สวนลงค (เพศ) ยอมเปนไปสนกำลชำนำน. ก ผสบเชอสำยแหงสมณะผำขำว (เสตวตถสมณวงศ) มอำจจะธ ำรงศำสนำไวได นบแตครงกำลแหงพระกสสปพทธเจำแลว. พระศำสนำ ด ำรงอยสนพนป โดยมพระอรหนตผบรรลปฏสมภทำ, ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนตผบรรลอภญญำ ๖, ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนตผบรรลวชชำ ๓, ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนต ผเปนสกขวปสสก, ด ำรงอยสนพนป โดยมพระปาตโมกข.๒๓ นบตงแตพระอรยะรปสดทำยไดแทงตลอดสจจะ, นบตงแตภกษรปสดทำยไดท ำลำยศล

๒๐ ปจจบน เรยกวำ มหำวรรคและจฬวรรค ซงแสดงวตรตำงๆและสกขำบทยอยๆ ซงทำนแบงออกเปนกลมๆ เรยกวำ ขนธกะ เชน กฐนขนธกะ เปนตน. ๒๑ ปจจบน เรยกวำ มหำวภงค ทแสดงสกขำบททมำในพระปำตโมกขซงประกอบดวยภกขวภงคและภกขนวภงค. ๒๒ฏกำของสตรนอธบำยวำ "เมอมำตกำคอสกขำบทพระบำฬซงเปนไปโดยนยวำ โย ปน ภกข เมถน ธมม ปฏเสเวยย เปนตน (หมำยควำมวำ มำตกำ ไดแก ตวสกขำบทนนเอง ทำนเรยกวำ มำตกำ เพรำะเปนใจควำมส ำคญของสกขำบทพระบญญต ดจเดยวกบ มำตกำพระอภธรรมมกสลำ ธมมำ เปนตน. มำตกำในพระวนย แยกเปน ๒ คอ ภกษมำตกำและภกษนมำตกำ ) เมอปำตโมกข กลำวคอ นทำนทเทส , บรรพชำและอปสมบทยงด ำรงอย ศำสนำกชอวำยงด ำรงอย. (ควำมจรง ถงมำตกำ หมำยถง ปำตโมกขนนเอง กตำม แตกระนน ค ำวำ ปำตโมกขในทน คอ นทำนทเทสเทำนน ควำมจรง พระปำตโมกขประกอบไปดวยอทเทส ๕ คอ ๑) นทานทเทส ซงเปนสงทแสดงขนเปนปพพกจกอนสวด อทเทสอน ๒) ปาราชกกทเทส ๓) สงฆาทเสสทเทส ๔) อนยตทเทส ๕) วตถารทเทส คอ รำยละเอยดนนแหละเรยกวำอทเทสทยกขนมำแสดง แตในทน เมอมำตกำกลำวคอทเทสทง ๔ อนตรธำน แตถำยงเหลอนทำนนทเทส กชอวำ ศำสนำยงไมอนตรธำน.) อกนยหนง เมอปำตโมกขยงธ ำรงอย นนเทยว บรรพชำและอปสมบท ยอมธ ำรงอย ฉนใด,เมอบรรพชำและอปสมบททงสองธ ำรงอย ปำตโมกข ยอมธ ำรงอยฉนนน เพรำะเมอทงสองน ไมม ปำตโมกขกไมม. เพรำะเหตนน ทงสำมประกำรน ชอวำ เปนเหตใหพระศำสนำด ำรงอย. เพรำะฉะนน ทำนจงวำ เมอปำตโมกข, บรรพชำและอปสมบทด ำรงอย ศำสนำชอวำ ด ำรงอย. อกนยหนง ปำตโมกขมอปสมปทำเปนทอำศย เพรำะผทไมไดอปสมบทกหำไดตองกำรไม, สวนอปสมบท กมบรรพชำเปนทอำศย เพรำะเหตนน เมอปำตโมกขมอย กด เมอบรรพชำและอปสมบทมขน เพรำะกำรมปำตโมกขนน กด ศำสนำชอวำ ด ำรงอย. ๒๓

จรงอย ค ำวำ ปำตโมกข ม ๒ คอ โอวำทปำตโมกข ไดแก คำถำทงหลำยเรมดวย ค ำวำ ขนต ปรม ตโต ตตกขำ และอำณำปำตโมกข ไดแก พระบำฬทเปนสกขำบทบญญตททรงตงเปนพทธอำณำ. ในทน ไดแก อำณำปำตโมกข.

สาสนอนตรธานสาระ ๑๕

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ศำสนำ ชอวำ ยอมเปนอนจบสนลง.๒๔ จบแตนน กำรอบตขนแหงพระพทธเจำพระองคอน กมไดถกธรรมชำตใดๆ ขดขวำง.๒๕ โดยนยของอรรถกถำน ปฏปตตอนตรธำน กคอกำรอนตรธำนของปำตโมกข บรรพชำและอปสมบท อนจะมในล ำดบแหงปรยตอนตรธำน ซงตำงจำกอรรถกถำเอกกนบำตดงกลำวขำงตนเลกนอย. สงยตตอรรถกถำกลำวถงเรองนไววำ

จรงอย ในปฐมโพธกำล (หลงกำรตรสรไดไมนำน) ภกษทงหลำยบ ำเพญขอปฏบตอนเหมำะสมแกปฏสมภทำทง ๔ ใหบรบรณได. ๒๖

เมอกำลผำนไป เมอไมสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกปฏสมภทำ ๔ ใหบรบรณ จกบ ำเพญขอปฏบตอนเหมำะสมแกอภญญำ ๖ ใหบรบรณ,

เมอไมสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกอภญญำ ๖ ใหบรบรณ จกบ ำเพญขอปฏบตอนเหมำะสมแกวชชำ ๓.

เมอไมสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกวชชำ ๓ ใหบรบรณ จกบ ำเพญขอปฏบตอนเหมำะสมแกพระอรหตตผลเทำนน.

เมอกำลผำนไป เมอไมสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกพระอรหตผลใหบรบรณ กจกบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกพระอนำคำมผลใหบรบรณ.

เมอไมสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกอนำคำมผล ใหบรบรณ จกบ ำเพญขอปฏบตอนเหมำะสมแกพระสกทำคำมผลใหบรบรณ.

๒๔

ค ำวำ จบสนลง หมำยควำมวำ หลงจำกพระปำตโมกขสนสดลง ศำสนำชอวำ พนำศไป โดยกลำวถงควำมท ำลำยสองประกำรคอแหงกำรแทงตลอดและศลของภกษรปสดทำยพรอมกน กลำวคอ ปฏเวธศำสนำ พนำศ หลงจำกกำรแทงตลอดแหงภกษรปสดทำย, ปฏบตศำสนำเปนอนพนำศไป หลงจำกกำรท ำลำยแหงศลของภกษรปสดทำย. ๒๕

หมำยถง หลงจำกนไป สำมำรถมพระสมมำสมพทธเจำพระองคใหมเกดขนได. โดยนยน ปฏบตอนตรธำน เปนปรำกฏกำรณทก ำหนดควำมสนสดของค ำสอนของพระพทธเจำพระองคหนงทเดยว ตำมทฏกำของสตรนกลำวไว ดงนวำ "เพรำะศำสนำสนสดลง โดยกำรอนตรธำนแหงปฏบต ควำมเกดขน กำรไดกำรหยงลง ยอมมแกพระพทธเจำพระองคอน. ถงทำนจะกลำววำ ปรยตจะเปนขอก ำหนดแหงกำรตงอยของศำสนำกตำม แตอยำงไรกตำม ปรยต มปฏบตเปนเหต (เหมอนกน) ดงนน เมอปฏบตไมม ปรยต จะไมเปนอนตงอย เหมอนอยำงปฏเวธ เชนกน เพรำะฉะนน ปฏบตอนตรธำน กเปนเหตกำรณพเศษส ำหรบกำรลมสลำยของพระศำสนำ". ๒๖

ในฏกำอธบำยวำ ปฏปทำของภกษผเปนไปอยในชวงปฐมโพธกำลนนเอง เปนอนเหมำะสมตอปฏสมภทำ ทจะเปน

เหตน ำมำซงควำมเปนผบรรลปฏสมภทำได เพรำะเวนจำกกำรตงตนไวถกตองและมบญอนท ำไวแลวนน คณเชนนนยอมไมม. (หมำยควำมวำ บญเกำอนเปนมล สงผลมำใหเปนบคคลผเปนไปอยในชวงปฐมโพธกำล และกำรปฏบตตนอยำงเหมำะสม ยอมมผลโดยตรงตอกำรบรรลปฏสมภทำ-สมภพ)

สาสนอนตรธานสาระ ๑๖

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

เมอไมสำมำรถบ ำเพญขอปฏบตอนควรแกพระสกทำคำมผล ใหบรบรณ จกบ ำเพญขอปฏบตอนเหมำะสมแกพระโสดำปตตผลใหบรบรณ.

กในกำลใด เมอเหลำภกษไมสำมำรถบ ำเพญปฏปทำอนควรแมแกพระโสดำบตตผลใหบรบรณ จกด ำรงอยในคณเพยงแคควำมหมดจดแหงศลเทำนน, ในกำลนน ปฏบตสทธรรมจกมชอวำ อนตรธำน.”๒๗ ในอรรถกถำอฏฐกนบำต องคตรนกำยและอรรถกถำขนธกะ วนยปฎก ไมไดกลำวถงปฏบตสทธรรมอนตรธำนไว แตในคมภรสำรตถทปน ฏกำพระวนย ไดกลำวถงควำมเปนไปของลงคหรอเพศภกษเทำนนทเปนไปสบตอจำกทปรยตอนตรธำน โดยนยนถอวำ ปฏบตสทธรรมไดอนตรธำนไปกอนหนำทปรยตสทธรรมจะอนตรธำน รำยละเอยดในเรองนจะยกไปกลำวในเรองของลงคอนตรธำน. จำกอรรถกถำทงสำมแหงทยกมำแสดงน สรปไดดงตอไปน คมภร คณธรรมสดทายกอนอนตรธาน๒๘ จดทอนตรธาน๒๙ เหลอ ว.อ.จ.,อง.อฏฐ.อ. ไมไดแสดงไว ไมไดแสดงไว

ท.ปา.อ. ปำตโมกข,บรรพชำและอปสมบท ศลของภกษรปสดทำยแตกท ำลำย

เพศ

อง. เอก.อ. ไมสำมำรถท ำฌำน มรรค ผล วปสสนำ

เกดขน รกษำไดเฉพำะปำรำชก ๔

ศลของภกษรปสดทำยแตกท ำลำย

เพศ

สง.น.อ. เพยงรกษำศลใหบรสทธ ไมอำจท ำปฏปทำทใหเกดโสดำปตตมรรคคอวปสสนำ

ศล

กถาวาดวยปฏบตอนตรธาน จบ

๒๗

ดวยค ำน เปนอนแสดงวำ ปฏบตสทธรรมเทำนนเปนปฏปทำเบองตนอนใกลชดกบอรยมรรค. โดยนยน ถอเอำวำ เพยงแคศลอนหมดจดไมสำมำรถด ำรงปฏปตตศำสนำใหอยได ครนปฏปทำทมำกกวำศลกลำวคอกำรเจรญวปสสนำกรรมฐำนหมดไป ปฏบตสทธรรมชอวำ อนตรธำน. ๒๘ หมำยถง คณธรรมอยำงมำกทภกษพงไดรบกอนหนำทจะเกดเหตกำรณปฏบตอนตรธำน. ๒๙ หมำยถง จดทเปนปฏบตอนตรธำน เชน ศลแตกท ำลำย หรอ วปสสนำไมเกด กเรยกวำปฏบตอนตรธำน.

สาสนอนตรธานสาระ ๑๗

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

๓) ปรยตอนตรธาน กำรอนตรธำนแหงปรยต

อรรถกถำเอกกนบำต องคตรนกำย ใหค ำจ ำกดควำมของปรยตและกลำวถงปรยตอนตรธำนไวดงตอไปน ค ำวำ ปรยต หมำยถง พระพทธวจนะคอพระไตรปฎก หรอพระบำฬและอรรถกถำ. พระบำฬและอรรถกถำนน ด ำรงอยเพยงใด, ปรยต ชอวำ ยงบรบรณอยเพยงนน, เมอกำลผำนไป ๆ พระรำชำและพระยพรำช มไดตงอยในธรรม, เมอพระรำชำและพระยพรำชไมตงอยในธรรม อ ำมำตยแหงพระรำชำเปนตน กยอมเปนผไมตงอยในธรรม. ตอมำชำวแวนแควนชำวชนบทกเปนผไมตงอยในธรรมเชนกน. เพรำะมนษยเหลำนนไมตงอยในธรรม ฝน กมไดตกโดยชอบ (มไดตกตองตำมฤดกำล). แตนน กำรเพำะปลกกมไดประสบผลส ำเรจ. เมอกำรเพำะปลกไมส ำเรจ ทำยกผถวำยปจจย กมอำจจะถวำยปจจยแกภกษสงฆ. ภกษทงหลำย เมอล ำบำกดวยปจจยทงหลำย กมอำจจะสงเครำะหอนเตวำสก. เมอกำลผำนไปๆ ปรยต ยอมเสอม, ไมมใครทรงจ ำไวโดยเกยวกบอรรถ (คออรรถกถำ). ทรงจ ำไดเพยงพระบำฬเทำนน. เมอกำลผำนไปตำมล ำดบ ถงพระบำฬ กไมอำจทรงไวได. พระอภธรรมปฎก จะเสอมไปเปนล ำดบแรก. พระอภธรรมปฎกนน เมอเสอม ยอมเสอมตงแตปกรณสดทำย.๓๐ จรงอย ปกรณมหำปฏฐำน ยอมเสอมเปนล ำดบแรกทเดยว. เมอปฏฐำนมหำปกรณนนเสอมไปแลว ยมก, กถำวตถ, ปคคลบญญต ธำตกถำ วภงค ธรรมสงคหะ (ธมมสงคณ) ยอมเสอม (เปนล ำดบไป). เมอพระอภธรรมปฎกเสอมไปแลว พระสตตนตปฎก ยอมเสอมจ ำเดมแตยอดสด. จรงอย องคตตรนกำย ยอมเสอมกอน. ในองคตรนกำยแมนน เอกำทสกนบำตเสอมกอน, แตนน ทสกนบำต จงเสอม, แตนน นวกนบำต ฯลฯ เอกกนบำต ยอมเสอมเปนล ำดบไป. เมอองคตตรนกำยเสอมแลว สงยตตนกำยยอมเสอม จ ำเดมแตยอดสด. จรงอย มหำวรรค ยอมเสอมเปนล ำดบแรก ตอจำกนน สฬำยตนวรรค ขนธวรรค นทำนวรรค และสคำถวรรค ยอมเสอมเปนล ำดบไป. เมอสงยตตนกำยเสอมไปแลว มชฌมนกำยยอมเสอมแตสดทำย. จรงอย อปรปณณำสก ยอมเสอมกอน, แตนน มชฌมปณณำสกและมลปณณำสกยอมเสอมไปตำมล ำดบ. เมอมชฌมนกำยเสอมแลว แตนน ทฆนกำย ยอมเสอม จบแตสดทำยขนมำ. จรงอย ปำถกวรรคยอมเสอมเปนล ำดบแรก ตอมำ มหำวรรค และ สลขนธวรรคยอมเสอมไป

๓๐

ในฏกำอธบำยวำ อปรโต ปฏฅำย คอ นบจำกสงสด โดยนยน พงทรำบเปนกำรกลำวโดยรกขำรฬหนย นยเหมอนกำรขนตนไม คมภรปฏฐำน ถอวำ อยขำงบนสด เพรำะยงขนไปไมถง เหมอนกบยอดไมทยงปนขนไมถง แมทเหลอกมนยน.

สาสนอนตรธานสาระ ๑๘

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

เปนล ำดบ อยำงนแหละ. เมอทฆนกำยเสอมไป พระสตตนตปฎก ชอวำเปนอนเสอมแลว. สวนชำตกและพระวนยปฎกเทำนน ยงธ ำรงอย. ภกษผมควำมละอำยเทำนน ยอมทรงพระวนยปฎกไว. สวนภกษผปรำรถนำแตลำภ คดวำ "เมอเรำกลำวพระสตรอย ชนผก ำหนดไดยอมไมม (ไมมใครฟงรเรอง)" ดงน ยอมทรงเฉพำะชำตกไวนนเทยว. เมอกำลผำนไป ถงชำดก ภกษเหลำนน กไมอำจทรงไวได. เมอเปนเชนน ในบรรดำชำดกเหลำนน เวสสนตรชำดก ยอมเสอมเปนล ำดบแรก. ตอจำกนน ปณณกชำดก (วธรชำดก ?) และมหำนำรทชำดก ยอมเสอมโดยปฏโลม (ทวนล ำดบจำกทำยมำหำตน) เพรำะฉะนน อปณณกชำดก ยอมเสอมเปนล ำดบสดทำย. เมอชำดกเสอมไป พระวนยปฎกนนเทยว ทยงธ ำรงอย ดวยประกำรฉะน. เมอกำลผำนไป แมวนยปฎก ยอมเสอมนบจำกสดทำย. จรงอย ปรวำรยอมเสอมเปนล ำดบแรก, แตนน คมภรขนธกะ ภกขนวภงค มหำวภงคยอมเสอมเปนล ำดบไป เพรำะเหตนน ภกษยอมทรงไวแตเพยงแตอโปสถขนธะเทำนนนนเอง๓๑. แมในกำลนน ปรยต กยงไมไดชอวำ เสอมไป. อนง แมเพยงคำถำทประกอบดวยสบำท ยงเปนไปในมนษยทงหลำย๓๒

เพยงใด, ปรยตยงมไดเสอมไปเพยงนนนนเทยว. ในกำลใด พระรำชำ มพระรำชศรทธำ เลอมใส ทรงรบสงใหน ำถงบรรจกหำปณะมลคำ ๑๐๐๐ ตงในผอบทองค ำ บนกระพองชำง แลวเทยวปำวประกำศไปในพระนครวำ “ผทรจกคำถำม ๔ บำทซงพระพทธเจำตรสไวนน จงรบเอำกหำปนะมลคำ ๑๐๐๐ นเถด” ถงกระน กยงไมมผรบเอำไว ทรงด ำรวำ “เมอประกำศเพยงครงเดยว อำจมผไดยนบำง ไมมผไดยนบำง ดงน จงทรงใหปำวประกำศตอไปจนถง ๓ ครง กยงไมมผรบเอำ พวกรำชบรษ จงน ำถงบรรจกหำปนะ ๑๐๐๐ นนกลบเขำไปยงรำชสกลอก, ในกำลนน ปรยต ยอมเปนอนวำ อนตรธำน. นชอวำ ปรยตอนตรธำน. สวนในอรรถกถำทฆนกำย กลำวถงเรองนดงนวำ

พระปรยต ไดแก พระไตรปฎก. บรรดำปรยต ปฏบตและปฏเวธเหลำนน ปฏเวธ และ ปฏบต มบำง ไมมบำง. จรงอย ในกำลสมยหนง ภกษผแทงตลอด (บรรล) มอยจ ำนวนมำก, เปนผทจะถกชนวแสดงวำ ภกษผนเปนปถชน (หำยำกจนแทบนบได). ในกำลครงหนง ชอวำ ภกษปถชน ไมไดมเลย ในเกำะลงกำน. ถงภกษผท ำปฏบตศำสนำใหบรบรณ บำงครำวกมมำก บำงครำวกมนอย. ปฏเวธและปฏบต จงมบำง ไมมบำง ดวยประกำรฉะน. สวน

๓๑ ในฏกำระบวำ ไดแก วนยมำตกำหรอพระบำฬปำตโมกขอทเทส ทกลำวไวในตอนปฏปตตอนตรธำนนนเอง (ขอ ๒๑) ๓๒ ในฏกำระบวำ เฉพำะทเปนไปในมนษยเทำนน จงจดเปนปรยตอนตรธำน สวน ทเปนไปในเทวดำไมจดเปนส ำคญในทน. ทวำ ปรยตในเทวดำทงหลำย ไดแก พระสตรเชน อำฬวกปญหำเปนตน. เกยวกบอำฬวกปญหำน เปนพระสตรทพระผมพระภำคเสดจไปในวมำนของอำฬวกยกษ ตรสตอบปญหำทอำฬวกยกษทลถำม ดงนนจงเปน พระปรยตทเปนไปในเทวโลก.

สาสนอนตรธานสาระ ๑๙

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ปรยตเปนหลกตอกำรตงอยแหงพระศำสนำ. เพรำะบณฑตไดเลำเรยนพระไตรปฎกแลว ยอมท ำศำสนำทงสองใหบรบรณ.

เปรยบเหมอนวำ พระโพธสตวของพวกเรำ ท ำอภญญำ ๕ และสมำบต ๗ ใหเกดขนแลวในส ำนกของอำฬำรดำบส จงไดถำมวธบรกรรม (กำรจดแจงตระเตรยมเพอ) เนวสญญำนำสญญำยตนสมำบต. อำฬำรดำบสทลวำ “ขำพระองคไมร” ดงน. ตอจำกนน พระองคจงเสดจไปยงส ำนกของอทกดำบส เทยงเคยงคณวเศษททรงบรรลแลว ถำมวธบรกรรมเนวสญญำนำสญญำยตนสมำบต, อทกดำบสไดทลบอกแลว. พระมหำสตวท ำเนวสญญำนำสญญำยตนฌำนนนใหถงพรอมแลว ในขณะทอทกดำบสทลจบทเดยว ฉนใด, ภกษผมปญญำ กฉนนน ครนไดเลำเรยนพระปรยตแลว ยอมท ำใหปฏบตและปฏเวธทงสองใหบรบรณได. เพรำะฉะนน ศำสนำจะเปนด ำรงอยได กเพรำะปรยตตงอย. กในกำลใด ปรยตนนจะอนตรธำน, ในกำลนน อภธรรมปฎก จะเสอมสญกอน. ในอภธรรมปฎกนน คมภรปฏฐำน จะอนตรธำนกอนคมภรอนทงปวง. ธรรมสงคณ จะเสอมสญเปนในทสด ไปตำมล ำดบ, ครนอภธรรมปฎกนน อนตรธำนแลว ปฎกทงสองยงธ ำรงอย ศำสนำ ยงเปนตงอยนนเทยว. ในปฎกอกสองนน เมอพระสตตนตปฎกจะอนตรธำน องคตรนกำย ยอมเสอมจ ำเดมแตเอกำทสกนบำตไปจนถงเอกกนบำต. ในล ำดบแหงองคตรนกำยนน สงยตตนกำย ยอมอนตรธำน จ ำเดมแตจกกเปยยำล ไปจนถงโอฆตรณสตร. ในล ำดบแหงสงยตตนกำยนน มชฌมนกำย ยอมเสอมจ ำเดมแตอนทรยภำวนสตรไปจนถงมลปรยำยสตร. ในล ำดบแหงมชฌมนกำยนน ทฆนกำย ยอมอนตรธำน จ ำเดมแตทสตตรสตรไปจนถงพรหมชำลสตร. ค ำถำมซงปญหำหนงบำง สองปญหำบำง ยอมเปนไปเนนนำน, ค ำถำมนนยอมไมอำจทรงพระศำสนำไวได เหมอนอยำงสภยปจฉำและอำฬวกปจฉำ. ไดยนวำ ปญหำสองนน อนอยในระหวำง ซงเปนไปในกำลแหงพระกสสปพทธเจำ ไมสำมำรถทรงพระศำสนำไวได. อนง ถงเมอปฎกทงสอง อนตรธำนแลว ถำวนยปฎก ยงด ำรงอยศำสนำ ยอมด ำรงอย. เมอปรวำรและขนธกะ อนตรธำนไปแลว ถำวภงคทงสอง ด ำรงอย ศำสนำชอวำ ด ำรงอย. เมอวภงคทงสองอนตรธำนไปแลว แตถำมำตกำ ด ำรงอย ศำสนำกชอวำ ด ำรงอยนนเทยว. เมอมำตกำ อนตรธำนแลว แตถำปำตโมกขบรรพชำและอปสมบทยงด ำรงอย ศำสนำชอวำ ยงด ำรงอย. ลงค (เพศภกษ) ยอมเปนไปสนกำลชำนำน. ก วงศสมณะผนงผำขำว ไมสำมำรถทรงพระศำสนำ จ ำเดมแตกำลแหงพระกสสปพทธเจำแลว. พระศำสนำ ด ำรงอยสนพนป โดยมพระอรหนตผบรรลปฏสมภทำ, ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนตผบรรลอภญญำ ๖, ด ำรงอยสนพนป (ตอไป) โดยมพระอรหนตผบรรลวชชำ ๓, ด ำรงอยสนพน

สาสนอนตรธานสาระ ๒๐

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ป (ตอไป) โดยมพระอรหนต ผเปนสกขวปสสก, ด ำรงอยสนพนป โดยมพระปาตโมกขนบตงแตพระอรยะรปสดทำยไดแทงตลอดสจจะ, นบตงแตภกษรปสดทำยไดท ำลำยศล ศำสนำ ชอวำ ยอมเปนอนจบสนลง. จบแตนน กำรอบตขนแหงพระพทธเจำพระองคอน กมไดถกธรรมชำตใดๆ ขดขวำง.๓๓

สวนในอรรถกถาสงยตนกาย ระบวำ อนง ตรำบเทำทพระพทธวจนะคอพระไตรปฎกยงเปนไป กไมควรจะกลำววำ ศำสนำไดอนตรธำนแลว. ปฎกทงสำมจงตงอย กตำม, เมออภธรรมปฎกอนตรธำน แมถำทเหลออกสองยงตงอย กไมควรกลำววำ ศำสนำ ยอมอนตรธำน ดงนนนเทยว. เมออภธรรมปฎกและสตตนตปฎกอนตรธำนแลว ถงจะมวนยปฎกเทำนนทตงอยกตำม, แมในวนยปฎกนน ถงคมภรขนธกะและปรวำรอนตรธำนแลว ถำเหลอเพยงอภโตวภงค ศำสนำ กยงไมไดชอวำ อนตรธำน. ถงมหำวนยอนตรธำน เหลอเพยงปำตโมกขทงสองเทำนนทเปนไป ศำสนำ กยงไมอนตรธำนไปนนเทยว.๓๔ แตเมอใดทปำตโมกขทงสองจกอนตรธำนไป, ทนน ปรยตสทธรรมจกเปนอนตรธำน. เมอปรยตสทธรรมอนตรธำนเสยแลว พระศำสนำจงไดชอวำ อนตรธำน. เพรำะเมอปรยตอนตรธำน ปฏบตชอวำ ยอมอนตรธำน, เมอปฏบตอนตรธำน อธคม ยอมอนตรธำน. เพรำะเหตไร ?๓๕ เพรำะปรยตเปนปจจยแกปฏบต, ปฏบต เปนปจจยแกอธคม. ปรยตเทำนน เปนหลกส ำคญแมกวำปฏบต (ในแงของกำรด ำรงอยของพระศำสนำ)๓๖

๓๓

ในฏกำเหนวำ ดวยค ำวำ นบแตศลภกษรปสดทำยแตกท ำลำย ศำสนำจงสนสดลงน ทำนอรรถกถำจำรยถงจะกลำววำ “ปรยตเปนหลกส ำคญทจะชควำมด ำรงอยแหงศำสนำ” กตำม, แตกระนน ปรยต กมปฏบตเปนเหต เพรำะเหตนน เมอปฏบตไมม ปรยตนนกไมมทรองรบได เหมอนอยำงปฏเวธ เหมอนกน, เพรำะเหตนน กำรทปฏบตอนตรธำนไป จงเปนเหตของกำรสนสดของพระศำสนำ ดงนแลว จงแสดงวำ ศำสนำอนตรธำนน ไดแก กำรสนสดของธำตปรนพพำน. ๓๔ ฏกำอธบำยวำ อนนตรหตเมว อธสลสกขำย ฅตสส อตรสกขำทวยสมฏฅำปตโตฯ พระศำสนำยอมไมอนตรธำนนนเทยว เพรำะปรยตสทธรรมซงด ำรงอยในอธศลสกขำเปนพนฐำนของสกขำทเหลอทงสองนอกน. ๓๕

ฏกำอธบำยวำ ก การณาต เกน การเณน, อญญสม ธมเม อนตรหเต อญญตรสส ธมมสส อนนตรธาน วจจตต อธปปาโยฯ "กำรทกลำววำ ธรรมอยำงหนงไมอนตรธำน ในเมอธรรมอกอยำงหนงอนตรธำน ขอนนเปนเพรำะเหตไร ? (หมำยควำมวำ ขณะทปฏบตและปฏเวธ อนตรธำน แตปรยตกลบยงไมอนตรธำน ขอนนเปนเพรำะเหตไร ? ทำนจงไดวสชชนำวำ เพรำะปรยตเปนปจจยตอกำรปฏบต เปนตนไว. อยำงไรกตำม นแปลตำมปำฐะทปรำกฏในคมภร. บทวำ อนนตรธำน ถำเปน อนตรธำน กจะไดควำมไปอกอยำงหนงวำ เมอธรรมอยำงหนงอนตรธำน เหตไร ทำนจงกลำวกำรอนตรธำนของธรรมอกอยำงหนง - สมภพ) ๓๖ คอวำ ปรยตเปนปจจยแกปฏบต เพรำะไดแสดงล ำดบแหงกำรปฏบต โดยหมดสนไมเหลอ. ปฏบตเปนปจจยแกอธคม เพรำะ (ปฏบต) เปนกำรแทงตลอด (บรรล) วเสสลกขณะ.

สาสนอนตรธานสาระ ๒๑

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ถำม : ในกำลแหงพระกสสปะสมมำสมพทธเจำ มภกษผไมยนดแมแตศล เปนผทศล นำมวำ กปละ นงบนอำสนะจบพดดวยคดวำ "จะแสดงปำตโมกข" ดงน ถำมขนวำ "ผประพฤตในปำตโมกขน มอยหรอไม",๓๗ ครงนน ปำตโมกขเปนไปแกภกษเหลำใด, เพรำะกลวตอพระกปละนน ภกษเหลำนนจงไมกลำววำ "เรำประพฤต" ดงนแลวกลบกลำวเสยวำ "มไดประพฤต". ฝำยพระกปละนน วำงพดแลวจงลกจำกอำสนะหลกไป, ในกำลนน พระศำสนำของพระสมมำสมพทธเจำ สนสดแลว มใชหรอ ?๓๘

ตอบ : ถงจะสนสดแลว กจรง, แตกระนน พระปรยต ยอมเปนหลกส ำคญโดยสวนเดยวนนเทยว. เหมอนอยำงวำ เมอคนของบอน ำใหญยงแขงแรงด ไมควรกลำววำ "น ำจกไมขงอย" เมอมน ำนน ดอกปทมเปนตน กไมควรกลำววำ "จกไมผลดอก" ฉนใด, เมอยงมพระพทธวจนะคอพระไตรปฎก อนเปนเชนเดยวกบคนอนแขงแรงแหงบอน ำใหญ กลบตรผบ ำเพญขอปฏบตใหบรบรณ ผเปนเชนเดยวกบน ำในบอนน กไมควรจะกลำววำ "ไมม", เมอกลบตรเหลำนนมอย พระอรยบคคลมพระโสดำบนเปนตน ผเปนรำวกบวำดอกปทมเปนตนในบอน ำใหญ กไมควรจะกลำววำ "ไมม" ฉนนน เพรำะฉะนน ปรยตนนเทยว ยอมเปนหลกส ำคญโดยสวนเดยวนนเทยว ดวยประกำรฉะน. อนง อรรถกถาองคตรนกาย อฏฐกนบาตและอรรถกถาจฬวรรค กลำวปรยตอนตรธำนไวเลกนอยวำ แมปรยตธรรม กเหมอนกน คอ มอำย ๕๐๐๐ ป. เมอปรยตไมม ปฏเวธ กไมม, เมอเมอปรยต ไมปรำกฏ ปฏเวธกไมปรำกฏ. สวนลงค เมอปรยตอนตรธำน จกเปนไปเนนนำน.ขอควำมทเหลอกเหมอนกบอรรถกถำและฏกำของสตรอนทงสน เกยวกบกำรเปนหลกส ำคญของกำรตงอยแหงพระศำสนำของปรยตและปฏบตน มขอควำมทอรรถกถาและฏกาเอกกนบาต องคตรนกายไดกลำวไววำ

“กำรอนตรธำนแหงปรยตนนเทยว เปนมลเหตของอนตรธำน ๕ ประกำร. จรงอย เมอปรยตอนตรธำน ปฏบตยอมอนตรธำน, เมอปรยตตงอย ปฏบต ยอมตงอย. เพรำะเหตนนนนเทยว ในครำวมภยใหญตงแตครงพระเจำจณฑำลตสสะ ในลงกำทวปน ทำวสกกเทวรำช ทรงเนรมตแพใหญ แลวใหไปแจงแกเหลำภกษวำ “ภยใหญก ำลงจะเกดขน, ฝนจะไมตกตองตำมฤดกำล, พวกภกษเมอล ำบำกดวยปจจยทงหลำย จกไมสำมำรถทรงพระปรยตไวได, พระคณเจำทงหลำยควรทจะไปฝงโนนแลวจงรกษำชวตไวได. ขอนมนตขนแพใหญน เจำขำ.

๓๗

ค ำน พระกปละนนถำมถงภกษผด ำรงอย โดยไมท ำใหศลก ำเรบ มหรอไม ๓๘ ฏกำ อธบำยไวมควำมวำ ทำนตงปญหำนขนเมอดวยประสงควำ ถงปรยตจะเปนไปอย กลำวคอ มปำตโมกขอยกตำม แตเหตกำรณนถอวำ ศำสนำ เปนอนสนสดลงแลวมใชหรอ

สาสนอนตรธานสาระ ๒๒

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ส ำหรบพระคณเจำทไมมทนงบนแพน กขอใหเกำะทอนไมแลวพยงตวไปเถด, พระคณเจำทงหมดจกปลอดภย. ตอมำ ครนถงชำยฝงมหำสมทรแลว ภกษ ๖๐ รป ไดท ำกตกำกน ดงน “กจดวยกำรไปในทนของพวกเรำ ยอมไมม, พวกเรำ อยในทนแลวจกรกษำพระไตรปฎกกนเถด” จงกลบจำกชำยฝงนนแลว ไปยงทกขณมลยชนบทแลวเลยงชพอยดวยหวมนและใบไม. พวกภกษ เมอกำยยงเปนไปได ไดนงสำธยำยกนแลว. เมอกำยไปไมไหว กพำกนเกลยทรำยลอมแลวกระท ำศรษะในทเดยวกนแลวพจำรณำปรยต (กอทรำยกนบรเวณแลวรวมตวกนพจำรณำปรยต) โดยท ำนองน พวกภกษท ำพระไตรปฎกพรอมอรรถกถำใหบรบรณจนกระทง ๑๒ ป.

เมอภยสงบลง ภกษ ๗๐๐ รป ไมท ำใหแมอกขระหนง แมบทหนง ในพระไตรปฎกและอรรถกถำใหเสยหำย ในทมำของพระบำฬและอรรถกถำนนๆ มำถงเกำะนเหมอนกน ไดเขำไปยงมณฑลำรำมวหำร ในชนบทกลลคำม (วดมณฑลำรำม จงหวดกลลคำม). ภกษ ๖๐ รปทยบยงอยทเกำะน ครนทรำบวำ พระเถระมำ กไปดวยคดวำ “ไปเยยมพระเถระ” ดงนแลว จงช ำระพระไตรปฎกกบพระเถระทงหลำย มไดพบอกขระแมตวหนง แมพยญชนะตวหนงทจะไมเสมอกนเลย. ณ ทนน พระเถระทงหลำยไดตงหวขอสนทนำวำ “ปรยตหรอวำปฏบตจะเปนมลเหตของพระศำสนำ. พระเถระผทรงธดงคคอหมผำบงสกลเปนวตร กลำววำ “ปฏบตเปนมลเหต”. ฝำยพระธรรมกถก กวำ “ปรยตสเปนมลเหต” ทนน พระเถระผเปนสกขพยำน จงกลำวกะพระผทรงธดงคและพระธรรมกถกวำ “พวกเรำ มไดกระท ำ (เชอถอ) เพยงเพรำะค ำของพวกทำนทงสองฝำย ทำนจงยกพระสตรทพระชนเจำตรสไวมำเถด” ฝำยพระเถระผทรงธดงคกลำววำ “กำรยกพระสตรมำมไดเปนภำระเลย ดงน แลวยกพระสตรนวำ “อเม จ สภทท ภกข เปนตน ควำมวำ สภททะ! อนง ถำพวกภกษ จะพงอยโดยชอบในธรรมวนยน โลก จกมไดวำงเปลำจำกพระอรหนตทงหลำยเลย” ดงน และวำ “ปฏปตต มลก มหำรำช เปนตน ควำมวำ มหำบพตร ! สตถศำสน มปฏบตเปนมล มปฏบตเปนสำระ. เมอปฏบตธ ำรงอย สตถศำสน ชอวำ ยอมตงอย (ม.ป. ๔/๑/๗)”. ฝำยพระธรรมกถก ครนไดสดบพระสตรนแลว จงน ำพระสตรนมำเพอรบรองวำทะฝำยตนวำ

พระสตร ยอมตงอย, พระวนย รงเรองอยเพยงใด ภกษทงหลำย ยอมเหนแสงสวำง เหมอนพระอำทตยอทยฉะนน.

แตเมอไมมพระสตร และวนยกถกหลงลมสน ควำมมดจกมในโลก ดจพระอำทตยอสดงค ฉะนน.

สาสนอนตรธานสาระ ๒๓

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

เมอภกษรกษำพระสตตนตปฎก ปฏบต ชอวำ เปนอนรกษำไว,๓๙ นกปรำชญด ำรงอยในปฏบต ยอมไมเสอมสญจำกธรรมอนเกษมจำกโยคะ.

ครนภกษฝำยธรรมกถกน ำพระสตรนมำ พระเถระผทรงธดงค ไดแตนงเสย. ถอยค ำของพระเถระฝำยธรรมกถก จงอยเหนอนนเทยว (ชนะ,หรอเชอถอได). เปรยบเหมอนวำ ในภำยในแหงฝงโครอยตวพนตว เมอไมมแมโค ผสบประเพณ วงศประเพณนน ยอมไมมกำรสบทอด ฉนใด, นกฉนนน ถงภกษผปรำรภวปสสนำจะมอยถงรอยรปพนรปกตำม แตถำปรยตไมม กำรบรรลอรยมรรค กชอวำจะม หำไดไม. อนง เมอมผประดษฐำนอกขระบนแผนหนเพอใหรทฝงขมทรพย (เขยนลำยแทงขมทรพย), ตรำบเทำทอกขระยงธ ำรงอย ขมทรพยจะไดชอวำ เสอมไป หำมได ฉนใด, นกฉนนน เมอปรยตยงทรงไวได ศำสนำ กจะไดชอวำ อนตรธำน กหำมได ฉะนแล. สวนขอทในฏกำสมปสำทนยสตรเหนวำ “ดวยค ำวำ นบแตศลภกษรปสดทำยแตกท ำลำย ศำสนำจงสนสดลง” น ทำนอรรถกถำจำรยถงจะกลำววำ “ปรยตเปนหลกส ำคญทจะชควำมด ำรงอยแหงศำสนำ” กตำม, แตกระนน ปรยต กมปฏบตเปนเหต เพรำะเหตนน เมอปฏบตไมม ปรยตนนกไมมทรองรบได เหมอนอยำงปฏเวธ เหมอนกน, เพรำะเหตนน กำรทปฏบตอนตรธำนไป จงเปนเหตของกำรสนสดของพระศำสนำ ดงนแลว จงแสดงวำ ศำสนำอนตรธำนน ไดแก กำรสนสดของธำตปรนพพำน. ๔๐ ประเดนเกยวกบปรยตอนตรธำนน กลำวไวไมตำงกนโดยสวนใหญ คงตำงกนบำงในรำยละเอยด แตทนำสงเกตคอ ทกคมภรมไดระบถงขททกนกำย ทจะกลำวถงกเพยงชำดกเทำนน ขอนเปนเพรำะเหตไร นำสนใจใครใตรตรองหำเหตผลสบตอไป. สรปไดดงน

ทเหมอนกนทกแหงคอ ๑) ปรยตคอพระไตรปฎกพรอมทงอรรถกถำ

๒) ปรยตเปนเกณฑชกำรตงอยแหงพระศำสนำโดยเปนปจจยตอปฏบตและปฏเวธ ๓) วนยปฎกเสอมเปนล ำดบสดทำย

๓๙ฏกำอธบำยวำ ค ำน ถอวำ เปนขอควำมทท ำใหพระเถระผทรงธดงคตองจนดวยปฏภำณ. ๔๐ ในขอน พงเหนวำ ทำนกลำวควำมทปฏบตเปนปจจยของปรยต โดยกำรน ำผลของกำรปฏบตมำเรยบเรยงเปนแนวทำงใหผฟงภำยหลงไดรบเปนขอปฏบต จะเหนไดวำ ทำนกลำววำ ปรยต กเปนพนฐำนของปฏบต เพรำะเปนทแสดงล ำดบกำรปฏบตนนเอง. พงทรำบวำ ทำนกลำวโดยควำมเปนทพงรองรบซงกนและกน. อกประกำรหนง อรรถกถำสมปสำทนยสตรนน กลำวอนตรธำนในแงของกำรปฏบต แตมไดปฏเสธวำ ปรยตมไดเปนเหต แตปฏบตกเปนเหตพเศษอกสวนหนงเชนกน. (สมภพ)

สาสนอนตรธานสาระ ๒๔

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

คมภร ขอแตกตางกนและสรปเนอความ จดทอนตรธาน ว.อ.จ.,อง.อฏฐ.อ. กลำวเพยงสนๆ โดยฏกำเปนผกลำวอธบำยโดย

ซ ำกบมตของอรรถกถำอนๆ เปนไป ๕๐๐๐ ป

ท.ปา.อ. ปรยตเปนเกณฑชกำรตงอยแหงศำสนำโดยแสดงกำรเปนไปเปนบำงครำวของปฏเวธและปฏบต และเมอศกษำปรยตแลวจงสำมำรถบ ำเพญปฏบตและแทงตลอดปฏเวธได สวนมตฏกำถอวำ แมปฏบตอนตรธำนเปนเหตพเศษอกสวนหนงของศำสนำอนตรธำน จงสรปไดวำ ทงปรยตและปฏบต กเปนเหตรวมกนอยำงแยกไมออก.

มำตกำ กลำวคอสกขำบทพระบำฬอนเปนสวนหนงของปำตโมกข.

อง. เอก.อ. มตฏกำวำ ปรยตทเปนไปมนษยเทำนน ชอวำ อนตรธำน สวนทตงขนและเปนไปในเทวโลกยงคงอย เชน อำฬวกปญหำสตร. ในตอนทำยกลำวย ำควำมส ำคญของปรยตเหนอกำรปฏบตโดยอปมำดวยลำยแทงขมทรพย

ไมมผรจกพทธวจนะแมเพยง๑ คำถำ

สง.น.อ. ย ำควำมส ำคญของปรยตโดยชวำ เปนปจจยแกปฏบตและปฏเวธโดยล ำดบ ยกคนกนน ำเปนอปมำ.

ปำตโมกขทงสองไมมผศกษำและปฏบต

กถาวาดวยปรยตอนตรธาน จบ

สาสนอนตรธานสาระ ๒๕

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

๔) ลงคอนตรธาน กำรอนตรธำนแหงเพศภกษ

ครนภำยหลงจำกปรยตสทธรรมเลอนหำยไปจนกระทงมไดมใครรจกแมเพยงคำถำหนงของพระผมพระภำคแลว ตรำบใดทพระปำฏโมกขเปนไป ตรำบนนชอวำ ศำสนำยงไมถงกำลทลมลง. แมปำฏโมกขยงเปนไปกตำม แตเมอใกลจะถงกำลอวสำนของศำสนำนน จะมอบตกำรณเสมอนหนงเปนนมตหมำยใหคำดไดวำ แตนศำสนำของพระสมมำสมพทธเจำใกลจะถงเวลำสนสดลงแลว ในอรรถกถำองคตรนกำย เอกกนบำต๔๑ ไดพรรณนำวำ ครนจ ำเนยรกำล๔๒ไป กรยำอำกำรทถอบำตรจวร คเคำเหยยดออก เหลยวซำยแลขวำ ของภกษ หำไดเปนทนำดเลอมใสไม. เหลำภกษวำงบำตรทปลำยแขน๔๓เหมอนพวกสมณะนครณใสหมอน ำเตำทปลำยมอ เทยวถอเอำไป. แมดวยเหตกำรณเพยงน ยงไมถอวำศำสนำสนไปทเดยว. แตทวำ ครนจ ำเนยรกำลตอไป เหลำภกษปลอยบำตรจำกปลำยแขนแลวหวไปดวยมอหรอดวยสำแหรก. ไมยอมจวรใหเหมำะสมแกสำรป แตยอมสงำ๔๔. ครนกำลผำนไปอก แมกำรยอมจวร แมกำรฉกผำเยบท ำเปนขนฑ แมกำรเจำะรงดมกไมม ท ำเพยงพนทแลวใชสอย. ตอมำกลบเลกเจำะรงดม ไมท ำพนทเสยอก. ตอมำ ไมท ำทง ๒ อยำง เพยงแตตดชำยผำเทยวไปเหมอนพวกปรพำชก ครนกำลตอไปอก เหลำภกษกคดวำ กำรกระท ำเชนน จะมประโยชนอะไรแกพวกเรำ ดงนแลว จงผกผำกำสำยะชนเลกๆ เขำทมอหรอทคอ หรอขอดไวทผม๔๕ เลยงดภรรยำ เทยวหวำนไถ เลยงชพ. ในกำลนน ชนเมอใหทกขณำ ยอมใหแกชนเหลำนนอทศสงฆ. พระผมพระภำคเจำ ทรงหมำยเอำขอน จงตรสวำ

๔๑ เพรำะคมภรอนทกลำวถงลงคอนตรธำน กกลำวเพยงเลกนอย และซ ำกบในทน เชน คมภรอรรถกถำทฆนกำย คมภรฏกำวนยสำรตถทปน สวนคมภรอนๆ คอ อรรถกถำสงยตนกำย มไดกลำวไวเลย ดงนน ในทนจะยกมำแตในอรรถกถำองคตรนกำย เอกกนบำตเพยงแหงเดยว เพรำะใหรำยละเอยดครอบคลมคมภรอน. ๔๒ จ ำเนยรกำล กำลผำนไปเนนนำน ๔๓

อยำงไรกน? ในสำรตถสงคหะแปลวำ วำงบำตรไวเหนอตนแขน. พจำรณำดแลว เหมอนจะเปนกำรใชขอพบหนบบำตรเทยวไปกระมง ๔๔

บำลใชศพทวำ โอฏฅฏฅวณณ ในฏกำตดบทเปน โอฏฅำน อฏฅวณณ แปลตำมศพทวำ สแหงกระดกในปำก กลำวคอ งำ, กลำวกนวำ พวกภกษเหลำนนยอมเพยง ๑ หรอ สองครง ใหมสเหมอนงำจงนงหม. หมำยถง ไมใครจะเตมใจยอมจวรนก ครนจะยอมกเพยงครงสองครงเทำนนจงมสซดๆ ตนๆ. ๔๕

หมำยถง ใชทอนผำกำสำวะนนผกใหตดทผม.

สาสนอนตรธานสาระ ๒๖

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

"อำนนท ! ในอนำคตกำล จกมโคตรภบคคล๔๖ ผมผำกำสำยพนคอ เปนผทศล มธรรมอนลำมก ชนทงหลำยใหทำน ในคนผทศล มธรรมอนลำมกเหลำนน อทศสงฆ อำนนท ! ในกำลนน เรำกลำววำ ทกษณำไปแลวในสงฆ๔๗ มผลนบไมไดประมำณไมได. แตนน เมอกาลลวงไป ๆ ชนเหลานนคดวา นเปนสงทท าใหพวกเราเนนชา. ประโยชนอะไรของพวกเรา ดวยสงทเปนเครองเนนชาน" ดงน จงทงทอนผาโยนไปเสยในปา. ในกาลนน เพศชอวาหายไป. ไดยนวำ กำรหมผำขำวเทยวไปเปนจำรตของคนเหลำนน มำแตครงพระกสสปทศพล ดงวำน ชอวำ การอนตรธานไปแหงเพศ."

ล าดบ สรปเนอความ

๑ ครนปรยตอนตรธำนเหลอเพยงปำตโมกข ภกษมอำกปปกรยำทไมนำเลอมใส ๒ วำงบำตรทเหนอตนแขน เหมอนพวกสมณนครณ ๓ หวบำตรไปบำง, ใชเชอกหรอสำแหรกรอยแลวหวไปบำง ๔ ยอมจวรสซดๆคลำยกบงำ ซงไมตรงกบสำรปป คอ ภำวะทเหมำะแกควำมเปนภกษ ๕ จวรกไมยอม เหลอแตกำรฉกผำ กำรเยบจวรกท ำผดพทธบญญต คอ ไมมรงดม ท ำเพยง

เครองหมำยพอบอกใหรนจวร ๖ เลกเยบจวรและท ำกปปะพนท เพยงแตตดชำยผำเทยวไป ๗ ทงผำ ท ำจวรเปนผำเพยงผนเลกๆ ผกทมอบำง คลองคอบำง มวนไวทผม บำง ๘ มภรรยำ ประกอบอำชพดจฆรำวำส จดน พระพทธองคตรสเรยกวำ โคตรภสงฆ เพรำะม

เพยงชอเทำนน หรอ เพรำะไดท ำลำยโคตรแหงสมณะเสยหมดสน ๙ ทงผำทเคยคลองคอไวเปนตน เพรำะไมเหนประโยชนอกตอไปนเปนเพศอนตรธาน

กถาวาดวยลงคอนตรธาน จบ

๔๖"โคตรภบคคล" ค ำนเปนชอเรยก ภกษสงฆผเปนสมณะเพยงชอเทำนน หำไดมควำมเปนภกษหลงเหลออยไม. ในฏ

กำใหค ำอธบำยวำ ภกขโคตตสส อภภวนโต วนำสนโต โคตรภโนฯ ภกษทครอบง ำคอท ำลำยโคตรแหงภกษ เรยกวำ โคตรภ โคตร + ภ = อภภวน วนำสน. อกนยหนง โคตต วจจต สำธำรณ นำม , มตตสทโท ลตตนททฏโฐ, ตสมำ ‘‘สมณำ’’ต โคตตมตต อนภวนต ธำเรนตต โคตรภโน, นำมมตตสมณำต อตโถฯ

ภกษทมเพยงชอเทำนน เพรำะทรงไวแตเพยงโคตรเทำนน. ในค ำวำ โคตรภน มำจำก โคตร + มตต เพยง + ภ = ธำเรนต ทรงไว. ในบรรดำบทเหลำนน ชอทเปนสำธำรณะเรยกวำ โคตร (หมำยควำมวำ เปนค ำทมไดใชเฉพำะบคคลคนเดยว แตใชเรยกรวมๆกน เชน กสสปโคตร กจจำยนโคตร เปนตน ตรงกบค ำวำ นำมสกล ในปจจบน) สวนค ำวำ เปนเพยง หรอ มตต ทำนไมแสดงไว หรอแสดงไวโดยกำรลบไป. เพรำะเหตนน จงชอวำ โคตรภ เพรำะทรงไวเพยงแตโคตรอนเปนชอททวไปวำ "สมณะ". (หมำยถงเปนสมณะกเพยงชอ ไมมสงอนทแสดงควำมเปนภกษเลย.) ๔๗

ค ำวำ เปนไปในสงฆ หมำยควำมวำ เปนทกษณำทเขำถวำยเจำะจงถงสงฆ.

สาสนอนตรธานสาระ ๒๗

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

๕) ธาตอนตรธาน. กำรอนตรธำนแหงพระสรรธำต

ครนลงคอนตรธำน เหลอเพยงสมณผำขำว ซงเปนไปอยตลอดกำลชำนำน ดงทพรรณนำมำนน ครนสมณผำขำวเหลำนน แมเปนไปอยจ ำเนยรกำลเนนนำน ถงแมไมอำจรกษำวงศของพระกสสปสมมำสมพทธเจำได พระธรรมค ำสอนอนเคยมมำจบแตอธคมหรอปฏเวธ ปฏบต ปรยต จนกระทงปำตโมกข และแมลงคคอควำมเปนภกษคอกำรทรงผำกำสวะและบำตรเปนเครองก ำหนดหมำย ไดสญสนไปหมดแลว กตำม. แตกระนน ศำสนำกยงด ำรงอย เพรำะยงไมมพระสมมำสมพทธเจำองคใหมอบตขน เนองจำกยงมสงหนงทยงคงเปนประดจวำพระสมมำสมพทธเจำยงทรงด ำรงอย นนคอ พระบรมสำรรกธำตทประดษฐำนอยตำมทตำงๆ ครนพระธำตเหลำนอนตรธำนแลว ศำสนำชอวำอนตรธำนอยำงสนเชง สญสนไปอยำงแนแท เปนกำรเปดโอกำสใหพระสมมำสมพทธเจำพระองคใหมไดอบตขนในโลก เพอน ำสตวใหขำมพนจำกทกขนำสะพงกลวในสงสำรวฏฏสบไป

จะขอน ำขอควำมในคมภรอรรถกถำสมงคลวลำสน ทพรรณนำเรองนไว โดยเชอมโยงกบกำรทพระพทธเจำไมอบตพรอมกนถงสองพระองคในเวลำเดยวกน ไมกอนไมหลง โดยตองรอใหเกดอบตกำรณสำสนอนตรธำนในจดสดทำยกลำวคอ ธำตอนตรธำนเสยกอน. และขอควำมในอรรถกถำองคตรนกำย เอกกนบำต ทพรรณนำเหตกำรณตอนทธำตจะอนตรธำนอยำงละเอยด

กสำสนำอนตรธำน ไดแก ธำตปรนพพำนนนเอง. จรงอยำงนน กำรปรนพพำนม ๓ คอ กเลสปรนพพำน ขนธปรนพพำนและธำตปรนพพำน บรรดำปรนพพำน ๓ นน กำรปรนพพำนของธำตจดเปนจดส ำคญทนบเปนวำระสดทำยในพทธปำทกำลของพระสมมำ-สมพทธเจำพระองคหนงๆ.

คมภรอรรถกถำสมปสำทนยสตร ทฆนกำย ปำฏกวรรค พรรณนำไว ควำมวำ ปรนพพำนม ๓ อยำงคอ กเลสปรนพพำน๑ ขนธปรนพพำน ๑ ธำตปรนพพำน ๑.

ในปรนพพำนทง ๓ อยำงนน กำรดบรอบแหงกเลสไดมแลวทโพธบลลงก กำรดบรอบแหงขนธไดมทเมองกสนำรำ กำรดบแหงธำตจกมในอนำคต. ไดยนวำ ในเวลำทศำสนำเสอมสญลง พระธำตทงหลำยกจกไปรวมกนอยในมหำเจดย ในเกำะตำมพปณณทวปน ตอจำกมหำเจดย กจกไปรวมกนอยทรำชำยตนเจดยในนำคทวป. ตอแตนน กจกไปสมหำโพธบลลงก. พระธำตทงหลำยจำกภพแหงนำคกด จำกพรหมโลกกด จกไปสมหำโพธบลลงกทเดยว. พระธำตแมมประมำณเทำเมลดพนธผกกำด กจกไมอนตรธำนไปเลย. พระธำตทงหมดกจะรวมกนเปนกองอยในมหำโพธบลลงก รวมกนอยแนน ดจดงกองทองค ำ

สาสนอนตรธานสาระ ๒๘

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

เปลงฉพพณณรงสออกมำ. พระธำตเหลำนนจกแผไปตลอดหมนโลกธำต. ตอแตนน เทวดำในหมนจกรวำลกประชมพรอมกนแลว กลำวกนวำ พระศำสดำยอมปรนพพำนไปในวนน ศำสนำกยอมทรดโทรมไปในวนน นเปนกำรไดเหนครงสดทำยของเรำทงหลำย ในบดน ดงนแลว จกพำกนท ำควำมหวนไหวสงเวช๔๘ยงกวำวนทพระทศพลปรนพพำน. เวนพระอนำคำมและพระขณำสพเสย ภกษทเหลอ กจกไมสำมำรถด ำรงอยไดโดยภำวะของตน. ในบรรดำธำตทงหลำย เตโชธำต กจกลกพงขนไปจนถงพรหมโลก ถงพระธำตแมเทำเมลดพนธผกกำดจะมอย กจกลกเปนเปลวอยนนเอง. เมอธำตทงหลำยถงควำมหมดแลว เตโชธำตกจกดบหำยไป.๔๙ เมอพระธำตทงหลำยไดแสดงอำนภำพอนใหญหลวงอยำงนแลวหำยไป ศำสนำกเปนอนชอวำอนตรธำนไป. ศำสนำยงไมอนตรธำนอยำงนตรำบใด ศำสนำจดวำยงไมสดทำยตรำบนน. ขอทพระศำสดำพงเกดขนไมกอนไมหลงอยำงนยอมเปนฐำนะทจะมไมได. ถำม : เพรำะเหตไร พระพทธเจำทงหลำยยอมไมทรงอบตขน ไมกอนไมหลง? ตอบ : เพรำะควำมเปนสงทไมนำอศจรรย. ควำมจรง พระพทธเจำทงหลำยเปนมนษยผอศจรรย.เหมอนอยำงทพระองคตรสไววำ ภกษทงหลำย บคคลผเปนเอก เมอจะอบตขนในโลกยอมอบตขนเปนมนษยอศจรรย บคคลเปนเอกอยำงไร คอ พระตถำคตอรหนตสมมำสมพทธเจำ. กถำพระพทธเจำทงหลำยพงเสดจอบตขนครำวเดยวกน ๒ พระองคบำง ๔ พระองคบำง ๘ พระองคบำง ๑๖ พระองคบำงไซร พระพทธเจำทงหลำยกพงเปนผทไมนำอศจรรย. แมพระเจดยสองแหงในวดเดยวกน ลำภสกกำระกไมมำก ทงภกษทงหลำยกไมนำอศจรรย เพรำะขอทมอยมำก ฉนใด แมพระพทธเจำทงหลำย กพงเปนเชนนน เพรำะฉะนน พระพทธเจำทงหลำย จงไมทรงเสดจอบตขนอยำงน. อนง พระพทธเจำทงหลำยไมทรงอบตขนพรอมกน กเพรำะ

๔๘ ในฏกำ อธบำยค ำนวำ ปรเทวนกำรฃฃ หมำยถง กำรท ำควำมหวนไหวคอคร ำครวญเศรำโศก. อนง ค ำวำ กรณำ มำจำก กร ในกำรท ำ วเครำะหตำมทปรำกฏในคมภรทวไปวำ ปรทกเข สต สำธน หทยกมปน กโรตต กรณำ. ชอวำ กรณำ เพรำะเมอควำมทกขของผอนมอย ยอมท ำควำมหวนไหวในหวใจแกคนดทงหลำย. สวนค ำวำ กำรฃฃ มำจำก กรณำ + ณย ปจจย ภำวตทธต โดยทวไปจงแปลวำ ควำมกรณำ ซงไดแก ควำมสงสำร. ในทน คดวำ ไมนำใชควำมสงสำร นำจะมควำมหมำยวำ ท ำควำมหวนไหวในหวใจ หมำยถง เกดจตทหวนไหว. ควำมขอน พองกบในฏกำทอธบำยวำ ปรเทวนกำรฃฃ ควำมหวนไหวคอปรเทวนำกำร คร ำครวญ. ในทนแปลตำมนยของฎกำ ๔๙

ฏกำ อธบำยวำ เหตกำรณทปรำกฏในชวงนทงสนกลำวคอ กำรทพระธำตซงกระจดกระจำยประดษฐำนอยในชมพทวป บำง ในทวปอน (อตตรกรทวปเปนตน) ในเทวโลก นำคพภพ พรหมโลก บำง เสดจมำประชมกนเปนอนเดยวกน ณ สถำนทคอมหำโพธบลลงก กด, กำรเปลงพระรศม, กำรทเตโชธำตลกโพลงขนทพระธำตนน, และกำรทมเปลวไฟตดเปนอนเดยวกน น ลวนแตเปนไปดวยอ ำนำจกำรอธฏฐำนของพระศำสดำทงสนทเดยว.

สาสนอนตรธานสาระ ๒๙

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

ควำมทเทศนำไมแตกตำงกน. จรงอย พระพทธเจำองคหนงทรงแสดงธรรมแตกตำงกนม สตปฏฐำนเปนตนอนใด พระธรรมนนนนแหละพระพทธเจำพระองคอนซงทรงอบตขนแลวกพงแสดง ฉะนน พระพทธเจำกจะเปนผไมนำอศจรรย.แตเมอพระพทธเจำองคเดยวแสดงธรรม แมพระเทศนำกเปนของทนำอศจรรย. อนง พระพทธเจำทงหลำยไมทรงอบตขนพรอมกน เพรำะไมมกำรววำทกน. ควำมจรง เมอพระพทธเจำเปนอนมำกเสดจอบตขน ภกษทงหลำยพงววำทกนวำ พระพทธเจำของเรำทงหลำยนำเลอมใส พระพทธเจำของพวกเรำมพระสรเสยงไพเรำะ มลำภ และมบญ ดงน เหมอนอนเตวำสกของอำจำรยมำกองค. เพรำะฉะนน พระพทธเจำทงหลำยจงไมทรงอบตขนอยำงน.๕๐

สรปวำ คมภรนอธบำยเรองศำสนำอนตรธำนไว โดยอำศยกำรปรนพพำนหรอกำรอนตรธำนของพระพทธเจำพระองคเดม เปนเหตใหกำรปรำกฏขนของพระพทธเจำพระองคใหมไดเสดจอบตขน.

อนง แมในอรรถกถำเอกกนบำตกกลำววำ ชอวำ อนตรธำนไปแหงธำต พงทรำบอยำงน :- ปรนพพำนม ๓ คอกเลสปรนพพำน

กำรปรนพพำนแหงกเลส, ขนธปรนพพำนกำรปรนพพำนแหงขนธ, ธำตปรนพพำน กำรปรนพพำนแหงธำต. บรรดำปรนพพำน ๓ อยำงนน กเลสปรนพพำน ไดมทโพธบลลงก.ขนธปรนพพำน ไดมทกรงกสนำรำ. ธำตปรนพพำน จกมในอนำคต. จกมอยำงไร? คอครงนน ธำตทงหลำยทไมไดรบสกกำระและสมมำนะในทนนๆ กไปสทๆ มสกกำระ และสมมำนะ ดวยก ำลงอธษฐำนของพระพทธเจำทงหลำย. เมอกำลลวงไป สกกำระและสมมำนะกไมมในททงปวง. เวลำพระศำสนำเสอมลง พระธำตทงหลำยในตำมพปณณทวปน จกประชมกนแลวไปสมหำเจดยจำกมหำเจดย ไปสนำคเจดย แตนนจกไปสโพธบลลงก. พระธำตทงหลำยจำกนำคพภพบำง จำกเทวโลกบำง จำกพรหมโลกบำง จกไปสโพธบลลงกแหงเดยว. พระธำตแมประมำณเทำเมลดพนธผกกำดจกไมหำยไปในระหวำง. พระธำตทงหมดจกประชมกนท มหำโพธมณฑสถำนแลวรวมเปนพระพทธรป แสดงพทธสรระประทบนงขดสมำธ ณ โพธมณฑสถำน. มหำปรสลกษณะ ๓๒ อนพยญชนะ ๘๐ พระรศมประมำณวำหนง ทงหมดครบบรบรณทเดยว. แตนนจกกำรท ำปำฏหำรยแสดงเหมอนในวนแสดงยมกปำฏหำรย. ในกำลนน ชอวำ สตวผเปนมนษย ไมมไปในทนน. กเทวดำในหมนจกรวำฬ ประชมกนทงหมด พำกนครวญคร ำร ำพนวำ วนนพระทสพลจะปรนพพำน จ ำเดมแตบดนไป จกมแตควำมมด. ล ำดบนน เตโชธำตลกโพลงขนจำกพระสรรธำตท ำใหพระสรระนนถงควำม

๕๐เกยวกบเรองเหตผลทพระสมมำสมพทธเจำไมทรงอบตเกดขนพรอมกน. คมภรมลนทปญหำไดแสดงไวโดยพสดำรแลว พงตรวจด ในทนนไดท ๕. อนมำนปญโห ๑. พทธวคโค ๑. ทวนน พทธำน อนปปชชมำนปญโห.

สาสนอนตรธานสาระ ๓๐

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

หำบญญตมได. เปลวไฟทโพลงขนจำกพระสรรธำต พลงขนจนถงพรหมโลก. ถำพระธำตแมสกเทำเมลดพรรณผกกำดยงมอย กจกมเปลวเพลงอนหนงตดอยทเดยว. เมอพระธำตหมดสนไป เปลวเพลงกจกขำดหำยไป. พระธำตทงหลำยแสดงอำนภำพใหญอยำงนแลว กอนตรธำนไป. ในกำลนน หมเทพกระท ำสกกำระดวยของหอมดอกไมและดนตรทพยเปนตน เหมอนในวนทพระพทธเจำทงหลำยปรนพพำน กระท ำปทกษณ ๓ ครง ถวำยบงคมแลว กรำบทลวำ ขำแตพระผมพระภำคเจำ พวกขำพระองค จกไดเหนพระพทธเจำผเสดจอบตขนในอนำคต ดงนแลวกกลบไปทอยของตนๆ น ชอวำ อนตรธานแหงพระธาต.

จำกอรรถกถำสองแหงน สรปเหตกำรณตอนธำตปรนพพำนไดดงน

ล าดบ สรปเนอความ คมภร ๑ ครนเพศภกษอนตรธำนแลว อำกปปกรยำของเหลำภกษไมนำเลอมใส ท.อ. ๒ พระธำตจะไมไดรบสกกำระและสมมำนะในททงปวง.

อง.อ.

๓ พระธำตประชมกนแลวไปสมหำเจดยเปนตนแลวจกไปสโพธบลลงกรวมตวกนเปนพระพทธรปแสดงพทธสรระประกอบดวยมหำปรสลกษณะเปนตนประทบนงขดสมำธ

๔ แตนนจกกำรท ำปำฏหำรยแสดงเหมอนในวนแสดงยมกปำฏหำรย. ๕ เตโชธำตลกโพลงขนจำกพระสรรธำต เผำผลำญพระสรรธำตจนหมดสน. ๖ พระธำตทงหลำยแสดงอำนภำพใหญอยำงนแลว กอนตรธำนไป. ๗ หมเทพกระท ำสกกำระดวยของหอมดอกไมและดนตรทพยเปนตน เหมอนในวนท

พระพทธเจำทงหลำยปรนพพำน กระท ำปทกษณ ๓ ครง ถวำยบงคมแลว กรำบทลวำ ขำแตพระผมพระภำคเจำ พวกขำพระองค จกไดเหนพระพทธเจำผเสดจอบตขนในอนำคต ดงนแลวกกลบไปทอยของตนๆ น ชอวำ อนตรธานแหงพระธาต.

เมอพระสรรธำตอนตรธำนแลว เปนอนวำ ศำสนำยอมเสอมสญหมด ตอแตนน โลกก

จะวำงจำกศำสนำไปอกนำน

กถาวาดวยธาตอนตรธาน จบ

สาสนอนตรธานสาระ ๓๑

เรยบเรยงโดย สมภพ สงวนพานช https://www.facebook.com/sompob.sanguanpanich

จำกหลกฐำนทยกมำแสดงเรองอนตรธำน ๕ นน จะพบวำ บำงแหงแสดงเพยง ๓ บำงแหงแสดงครบทง ๕ แมในทบำงแหงทแสดงครบ กมรำยละเอยดมำกนอยตำงกน ทงน พงทรำบวำ เปนเพรำะมตของพระอรรถกถำจำรยในอรรถกถำแหงนนๆ

คมภร อนตรธาน ขอแตกตางกนและสรปเนอความ

อง. เอก.อ. อนตรธำน ๕ มกำรแสดงอธรรมวำเปนธรรม, อวนยวำเปนวนย เปนเหตใหพระสทธรรมเสอมหำยอนตรธำน ดงนน กำรทพระพทธศำสนำจะอนตรธำนไปโดยสนเชง กเพรำะมปรยตอนตรธำนเปนมลเหต

ท.ปำ.อ. อภ.ว. อ.

อนตรธำน ๕ ตำงจำก อง.เอก.อ. คอ ลงคอนตรธำน ถกแสดงไวโดยยกปำตโมกขเปนประธำน

ปรำรภเหตผลทพระสมมำสมพทธเจำไมเกดพรอมกนสองพระองคในสมยเดยวกน เมอพระองคใหมจะอบต กตองรอใหพระศำสนำของพระองคเกำเสอมอนตรธำนหมดสนโดยสนเชงเสยกอน ดงนน จงแสดงอนตรธำนไว ๒ ระดบ คอ ระดบสทธรรมศำสนำและพระพทธศำสนำโดยสญญลกษณคอเพศภกษ และพระสรรธำต.

ว.อ.จ.,อง.อฏฐ.อ.

อนตรธำน ๓ แตยกอธคมอนตรธำนเปนประธำน สวนปฏบตอนตรธำนและปรยตอนตรธำนสงเครำะหอยในปำตโมกขทอนตรธำน

ปรำรภกำรทพระศำสนำมสตรมำบวช จะท ำใหศำสนำตงอยเพยง ๕๐๐ ปเปนอยำงมำก แตทรงบญญตครธรรมไวเพอใหภกษนปฏบต พระศำสนำจงด ำรงอยตลอด ๑๐๐๐ ป. และอรรถกถำถอเอำวำ ทตรสไวพนปกก ำหนดโดยชวงเวลำแหงพระอรยบคคลระดบตำงๆ. ในฏกำแสดงวำขอทตำงกนเปนมตของนกำยภำณกำจำรยนนๆ.

สง.น.อ. อนตรธำน ๓ ขำงตน ปรำรภขอปรวตกแหงพระมหำกสสปะวำ เหตใดในสมยนสกขำบทมมำกแตพระอรหนตมนอย จงแสดงสทธรรมอนตรธำนโดยโยงเขำกบสำเหต ๓ ประกำรใหญๆ คอ มสทธรรมปฏรป, มโมฆบรษ ไมบ ำเพญกจในพระศำสนำ, และบรษทขำดควำมเคำรพย ำเกรงในพระศำสดำเปนตน

ม.อ.อ. อนตรธำน ๕ แสดงอฐำนะ ธรรมไมใชเหต ไวหลำยประกำร ซงกำรทพระพทธเจำสองพระองคเกดขนพรอมกน กจดเปน อฐำนะประกำรหนง. โดยอธบำยเหมอนในท. ปำ อ.

สาสนอนตรธานกถา จบ