พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 1 พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลมท ๑ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ๑. พรหมชาลสตร เรองทฏฐ ๖๒ (๑) ขาพเจาไดสดบมาอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจา เสดจดาเนนทางไกลระหวางกรงราชคฤห และ เมองนาลนทา พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ๕๐๐ รป. แม สปปยปรพาชก กเดนทางไกลระหวาง กรงราชคฤหและ เมองนาลนทา พรอมดวยพรหมทตตมาณพผเปนอนเตวาสก.ไดยนวา ในระหวางทางนน สปปยปรพาชก กลาวตพระพทธเจาตพระธรรม ตพระสงฆ โดยอเนกปรยาย. สวนพรหมทตตมาณพอนเตวาสกของสปปยปรพชก กลาวชมพระพทธเจา ชมพระธรรมชมพระสงฆ โดยอเนกปรยาย. อาจารยและอนเตวาสกทงสองนน มถอยคาเปนขาศกแกกนและกนโดยตรงฉะน เดนตามพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆไปขางหลง ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 2 ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เสดจเขาประทบพกแรมราตรหนง ณ พระตานกหลวงในพระราชอทยานอมพลฏฐกา พรอมดวยภกษสงฆ. แมสปปยปรพาชกกไดเขาพกแรมราตรหนง ใกลพระตาหนกหลวงในพระราชอทยานอมพลฏฐกา กบพรหมทตตมาณพผเปนอนเตวาสก.ไดยนวา แม ณ ทนน สปปยปรพาชกกยงกลาวตพระพทธเจา ตพระธรรม ตพระสงฆ โดยอเนกปรยาย. สวนพรหมทตตมาณพอนเตวาสกของสปปยปรพาชก คงกลาวชมพระพทธเจา ชมพระธรรมชมพระสงฆ โดยอเนกปรยาย. อาจารยและอนเตวาสกทงสองนน มถอยคาเปนขาศกแกกนและกนโดยตรงฉะน เดนตามพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆไปขางหลง ๆ. ครงนน ภกษหลายรปลกขนในเวลาใกลรง นงประชมกน ณโรงกลม สนทนากนวา ทานทงหลาย เทาทพระผมพระภาคเจาผรผเหนเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ทรงทราบความทหมสตวมอธยาศยตาง ๆ กนไดเปนอยางดน นาอศจรรย ไมเคยม ความจรงสปปยปรพาชกผน กลาวตพระพทธเจา ตพระธรรม ตพระสงฆ โดยอเนกปรยาย สวนพรหมทตตมาณพ อนเตวาสกของสปปยปรพาชกกลาวชมพระพทธเจา ชมพระธรรม ชมพระสงฆ โดยอเนกปรยายอาจารยและอนเตวาสกทงสองน มถอยคาเปนขาศกแกกนและกนโดยตรงฉะน เดนตามพระผมพระภาคและภกษสงฆไปขางหลง ๆ. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบคาสนทนาของภกษเหลานนแลว เสดจไปยงโรงกลมประทบนง ณ อาสนะทเขาจดถวาย.ครนประทบนงแลว พระผมพระภาคเจาตรสถามภกษทงหลายวา ดกอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 3ภกษทงหลาย บดน เธอทงหลายนงประชมสนทนากนถงเรองอะไร และเรองอะไรทพวกเธอพดคางไว. เมอตรสอยางนแลว ภกษเหลานนได กราบทลพระผมพระภาคเจาดงนวา พระเจาขา ณ ทนเมอพวกขาพระองคลกขนในเวลาใกลรง นงประชมกนอยทโรงกลม สนทนากนวา ทานทงหลาย เทาทพระผมพระภาคเจาผรผเหนเปนพระอรหนตสมมา-สมพทธเจาพระองคนน ทรงทราบความทหมสตวมอธยาศยตาง ๆ กนไดเปนอยางดน นาอศจรรย ไมเคยม ความจรง สปปยปรพาชกผน กลาวตพระพทธเจา ตพระธรรม หรอตพระสงฆ โดยอเนกปรยายสวนพรหมทตตมาณพอนเตวาสกของสปปยปรพาชก กลาวชมพระพทธเจา ชมพระธรรม หรอชมพระสงฆ โดยอเนกปรยาย อาจารยและอนเตวาสกทงสองน มถอยคาเปนขาศกแกกนและกนโดยตรงฉะนเดนตามพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆไปขางหลง ๆ พระเจาขา เรองนแล ทพวกขาพระองคพดคางไว พอดพระองคเสดจมาถง พระผมพระภาคเจา ตรสวา ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนจะพงกลาวตเรา ตพระธรรม หรอตพระสงฆ กตาม เธอทงหลายไมควรทาความอาฆาต โทมนส แคนใจในคนเหลานน. ดกอนภกษทงหลายคนเหลาอนพงกลาวตเรา ตพระธรรม ตพระสงฆ กตาม ถาเธอทงหลายจกขนเคอง หรอจกนอยใจในคนเหลานน ดวยเหตนน อนตรายพงมแกเธอทงหลายนแหละ. ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนพงกลาวตเรา ตพระธรรม หรอตพระสงฆ กตาม ถาเธอทงหลายจกขนเคองหรอจกนอยใจในคนเหลานน เธอทงหลายพงรคาทเปนสภาษต ของคนเหลาอนไดละหรอ. ภกษทงหลายกราบทลวา ขอนนหามไดพระเจาขา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 4พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนพงกลาว ตเรา ตพระธรรม หรอตพระสงฆ กตาม ในคาทเขากลาวตนน คาทไมจรง เธอทงหลายควรแกใหเหนโดยความไมเปนจรงวา นนไมจรงแมเพราะเหตน นนไมแทแมเพราะเหตน แมขอนนกไมมในเราทงหลายและในเราทงหลายกไมมขอนน. ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนพงกลาวชมเรา ชมพระธรรมหรอชมพระสงฆ กตาม เธอทงหลายไมควรทาความเพลดเพลนดใจ เบกบานใจในคาชมนน. ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนพงกลาวชมเรา ชมพระธรรม หรอชมพระสงฆกตาม ถาเธอทงหลายจกเพลดเพลน ดใจ เบกบานใจในคาชมนน ดวยเหตนน อนตรายพงมแกเธอทงหลายนแหละ. ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนพงกลาวชมเรา ชมพระธรรมหรอชมพระสงฆกตาม ในคาทเขากลาวชมนน คาทจรง เธอทงหลายควรปฏญาณใหเหนโดยความเปนจรงวา นนจรงแมเพราะเหตน แมขอนนกมในเราทงหลาย และในเราทงหลายกมขอนน.

จลศล (๒) ดกอนภกษทงหลาย กเมอปถชนกลาวชมตถาคต พงกลาวดวยประการ นนมประมาณนอยนก ยงตานก เปนเพยงศล.ดกอนภกษทงหลาย กขอทปถชนกลาวชมตถาคต. . . เพยงศลนนเปนไฉน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 5 (๓) ดกอนภกษทงหลาย อกอยางหนง เมอปถชนกลาวชม ตถาคต พงกลาวชมอยางนวา ๑. พระสมณโคดม ละการฆาสตว เวนขาดจากการฆาสตววางทณฑะ วางสาตรา มความละอาย มความเอนด มความกรณาหวงประโยชนเกอกลแกสตวทงปวงอย. ๒. พระสมณโคดม ละการลกทรพย เวนขาดจากการลกทรพย รบแตของทเขาให ตองการแตของทเขาให ไมประพฤตตนเปนขโมย เปนคนสะอาดอย. ๓. พระสมณโคดม ละกรรมเปนขาศกแกพรหมจรรยประพฤตพรหมจรรย ประพฤตหางไกลเวนจากเมถน ซงเปนเรองของชาวบาน. (๔) ดกอนภกษทงหลาย อกอยางหนง เมอปถชนกลาวชมตถาคต พงกลาวชมอยางนวา ๔. พระสมณโคดม ละการพดเทจ เวนขาดจากการพดเทจพดคาจรง ดารงคาสตย มถอยคาเปนหลกฐาน ควรเชอ ไมพดลวงโลก. ๕. พระสมณโคดม ละคาสอเสยด เวนขาดจากคาสอเสยดฟงจากขางนแลวไมบอกขางโนน เพอใหคนหมนแตกกน หรอฟงจากขางโนนแลวไมบอกขางน เพอใหคนหมโนนแตกกน สมานคนทแตกกนแลวบาง สงเสรมคนทพรอมเพรยงกนแลวบาง ชอบคนทพรอมเพรยงกน ยนดในคนทพรอมเพรยงกน เพลดเพลนในคนทพรอมเพรยงกนกลาวแตคาททาใหคนพรอมเพรยงกน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 6 ๖. พระสมณโคดม ละคาหยาบ เวนขาดจากคาหยาบ กลาวแตคาทไมมโทษ เพราะห ชวนใหรก จบใจ เปนคาของชาวเมอง คนโดยมากรกใคร ชอบใจ. ๗. พระสมณโคดม ละคาเพอเจอ เวนขาดจากคาเพอเจอพดถกกาล พดคาจรง พดองอรรถ พดองธรรม พดองวนย พดคามหลกฐาน มทอาง มทกาหนด ประกอบดวยประโยชน โดยกาลอนควร. (๕) ๘. พระสมณโคดม เวนขาดจากการพรากพชคามและภตคาม. (๖) ๙. พระสมณโคดม ฉนอาหารหนเดยว เวนการฉนในราตร งดการฉนในเวลาวกาล. ๑๐. พระสมณโคดม เวนขาดจากการฟอนราขบรองประโคมดนตร และดการเลนอนเปนขาศก. ๑๑. พระสมณโคดม เวนขาดจากการทดทรงประดบตกแตงรางกาย ดวยดอกไมของหอม และเครองประเทองผว ซงเปนฐานแหงการแตงตว. ๑๒. พระสมณโคดม เวนขาดจากทนอนทนงสง และทนอนทนงใหญ. ๑๓. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบทองและเงน. (๗) ๑๔. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบธญญชาตดบ. ๑๕. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบเนอดบ. ๑๖. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบสตรและเดกหญง. ๑๗. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบทาสและทาส.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 7 ๑๘. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบแพะและแกะ. ๑๙. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบไกและสกร. ๒๐. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบชาง โค มา และลา. ๒๑. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบนาและไร. (๘) ๒๒. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเปนทตและการรบใช. ๒๓. พระสมณโคดม เวนขาดจากการซอและการขาย. ๒๔. พระสมณโคดม เวนขาดจากการโกงดวยตาชง การโกงดวยโลหะ และการโกงดวยเครองตวงวด. ๒๕. พระสมณโคดม เวนขาดจากการรบสนบน การลอลวงและการตลบตะแลง. ๒๖ พระสมณโคดม เวนขาดจากการฟน การฆา การจองจา การตชง การปลน การจ. จบจลศล

มชฌมศล (๙) ดกอนภกษทงหลาย อกอยางหนง เมอปถชนกลาวชมตถาคต พงกลาวชมอยางนวา ๑. พระสมณโคดม เวนขาดจากการพรากพชคามและภต-คาม อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 8แลว ยงประกอบการพรากพชคามและภตคามเหนปานนอยเนอง ๆ คอพชเกดแตเงา พชเกดแตลาตน พชเกดแตผล พชเกดแตยอด พชเกด แตเมลด เปนทหา. (๑๐) ๒. พระสมณโคดม เวนขาดจากการบรโภคของทสะสมไวอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลวยงประกอบการบรโภคของทสะสมไวเหนปานนอยเนอง ๆ คอสะสมขาวสะสมนา สะสมผา สะสมยาน สะสมทนอน สะสมเครองประเทองผวสะสมของหอม สะสมอามส. (๑๑) ๓. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลนทเปนขาศกแกกศล อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายดการเลน ทเปนขาศกแกกศลเหนปานนอยเนอง ๆ คอ การฟอน การขบรอง การประโคม มหรสพมการราเปนตน การเลานยาย การเลนปรบมอ การเลนปลกผ การเลนตกลองฉากภาพบานเมองทสวยงาม การเลนของคนจณฑาล การเลนไมสงการเลนหนาศพ ชนชาง ชนมา ชนกระบอ ชนโค ชนแพะ ชนแกะชนไก ชนนกกระทา รากระบกระบอง มวยชก มวยปลา สนามรบการตรวจพล การจดกระบวนทพ การดกองทพ. (๑๒) ๔. พระสมณโคดม เวนขาดจากการขวนขวายเลนการพนนอนเปนทตงแหงความประมาท อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายเลนการพนน อนเปนทตงแหงความประมาทเหนปานนอยเนอง ๆ คอ เลนหมากรกแถวละแปดตา แถวละสบตา เลนหมากเกบ เลนดวด เลนหมากไหว เลน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 9โยนบวง เลนไมหง เลนกาทาย เลนสะกา เลนเปาใบไม เลนไถนา นอย ๆ เลนหกคะเมน เลนกงหน เลนตวงทราย เลนรถนอย ๆ เลนธนนอย ๆ เลนทายอกษร เลนทายใจ เลนเลยนคนพการ. (๑๓) ๕. พระสมณโคดม เวนขาดจากการนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหญ อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉน โภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหเหนปานนอยเนอง ๆ คอเตยงมเทาเกนประมาณ เตยงมเทาทาเปนรปสตวราย พรมทาดวยขนสตว เครองลาดทาดวยขนแกะอนสวยงาม เครองลาดทาดวยขนแกะสขาว เครองลาดทาดวยขนแกะเปนรปดอกไม เครองลาดทยดนนเครองลาดทาดวยขนแกะวจตรดวยรปสตวตาง ๆ เครองลาดทาดวยขนแกะมขนตง เครองลาดทาดวยขนแกะมขนขางเดยว เครองลาดทาดวยทองและเงนแกมไหม เครองลาดไหมขลบทองและเงน เครองลาดขนแกะและจหญงฟอนได ๑๖ คน เครองลาดหลงชาง เครองลาดหลงมาเครองลาดในรถ เครองลาดททาดวยหนงเสอ เครองลาดอยางด ททาดวยหนงชะมด เครองลาดมเพดาน เครองลาดมหมอนสองขาง. (๑๔) ๖. พระสมณโคดม เวนขาดจากการประดบตกแตงรางกาย อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายประดบตกแตงรางกายเหนปานนอยเนอง ๆ คออบตว ไคลอวยวะ อาบนาหอม นวด สองกระจก แตมตา ทดดอกไมประเทองผว ผดหนา ทาปาก ประดบขอมอ สวมเกยว ใชไมเทาใชกลกยา ใชดาบ ใชมดสองคม ใชรม สวมรองเทาสวยงาม ตดกรอบหนา ปกปน ใชพดวาลวชน นงหมผาขาว นงหมผามชายยาว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 10 (๑๕) ๗. พระสมณโคดม เวนขาดจากตรจฉานกถา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยง ประกอบดรจฉานกถาเหนปานนอยเนอง ๆ คอ เรองพระราชา เรองโจรเรองมหาอามาตย เรองกองทพ เรองภย เรองสงคราม เรองขาว เรองนาเรองผา เรองทนอน เรองดอกไม เรองของหอม เรองญาต เรองยานเรองบาน เรองนคม เรองนคร เรองชนบท เรองสตร เรองบรษเรองคนกลา เรองตรอก เรองทานา เรองคนทลวงลบไปแลว เรองเบดเตลด เรองโลก เรองทะเล เรองความเจรญและความเสอมดวยประการนน ๆ. (๑๖) ๘. พระสมณโคดม เวนขาดจากการพดแกงแยงกนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลวยงพดแกงแยงกนเหนปานนอยเนอง ๆ คอ ทานไมรทวถงธรรมวนยนขาพเจารทวถง ทานจกรทวถงธรรมวนยนไดอยางไร ทานปฏบตผดขาพเจาปฏบตถก คาพดของขาพเจามประโยชน ของทานไมมประโยชนคาทควรกลาวกอน ทานกลาวทหลง คาทควรจะกลาวทหลง ทานกลาวกอน ขอททานเคยชาชองมาไดผนแปรไปแลว ขาพเจาจบผดวาทะของทานได ขาพเจาขมทานไดแลว ทานจงถอนวาทะเสย มฉะนนจงแกไขเสย ถาสามารถ. (๑๗) ๙. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเปนทต และการรบใช อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายประกอบการเปนทตและการรบใชเหนปานนอยเนอง ๆ คอรบเปนทตของพระราชา มหาอามาตยของพระราชา กษตรยพราหมณ คฤหบด และกมารวา จงไปทน จงไปทโนน จงนาเอาสง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 11นไป จงนาเอาสงในทโนนมา ดงน. (๑๘) ๑๐. พระสมณโคดม เวนขาดจากการพดหลอกลวง และการพดเลยบเคยง อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว พดเลยบเคยง พดหวานลอม พดและเลม แสวงหาดวยลาภ. จบมชฌมศล

มหาศล (๑๙) ดกอนภกษทงหลาย อกอยางหนง เมอปถชนกลาวชมตถาคต พงกลาวชมอยางนวา ๑. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ทายอวยวะ ทายนมต ทายอปบาต ทานายฝน ทานายลกษณะทานายหนกดผา ทาพธบชาไฟ ทาพธเบกแวนเวยนเทยน ทาพธซดแกลบบชาไฟ ทาพธซดราบชาไฟ ทาพธซดขาวสารบชาไฟ ทาพธเตมเนยบชาไฟ ทาพธเตมนามนบชาไฟ ทาพธเสกเปาบชาไฟ ทาพลกรรมดวยโลหต เปนหมอดอวยวะ ดลกษณะพนท ดลกษณะทไรนาเปนหมอปลกเสก เปนหมอผ เปนหมอลงเลขยนตคมกนบานเรอน เปนหมอง เปนหมอยาพษ เปนหมอแมลงปอง เปนหมอรกษาแผลหนกดเปนหมอทายเสยงนก เปนหมอทายเสยงกา เปนหมอทายอาย เปนหมอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 12เสกกนลกศร เปนหมอดรอยเทาสตว (๒๐) ๒. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉน โภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ทายลกษณะแกวมณ ทายลกษณะไมพลอง ทายลกษณะผา ทายลกษณะศาสตรา ทายลกษณะดาบ ทายลกษณะศร ทายลกษณะธน ทายลกษณะอาวธ ทายลกษณะสตร ทายลกษณะบรษ ทายลกษณะกมารทายลกษณะกมาร ทายลกษณะทาส ทายลกษณะทาส ทายลกษณะชางทายลกษณะมา ทายลกษณะกระบอ ทายลกษณะโคอสภะ ทายลกษณะโคทายลกษณะแพะ ทายลกษณะแกะ ทายลกษณะไก ทายลกษณะนกกระทา ทายลกษณะเหย ทายลกษณะชอฟา ทายลกษณะเตา ทายลกษณะมฤค. (๒๑) ๓. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอดฤกษยาตราทพวา พระราชาจกยกออก พระราชาจกไมยกออก พระราชาภายในจกเขาประชด พระราชาภายนอกจกถอย พระราชาภายนอกจกเขาประชด พระราชาภายในจกถอย พระราชาภายในจกมชย พระราชาภายนอกจกปราชย พระราชาภายนอกจกมชย พระราชาภายในจกปราชย พระราชาพระองคนจกมชย พระราชาพระองคนจกปราชยเพราะเหตน หรอเหตน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 13 (๒๒) ๔. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทาง ผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉน โภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ พยากรณวา จกมจนทรคราส จกมสรยคราส จกมนกษตรคราสดวงจนทรดวงอาทตยจกเดนถกทาง ดวงจนทรดวงอาทตยจกเดนผดทางดาวนกษตรจกเดนถกทาง ดาวนกษตรจกเดนผดทาง จกมอกกาบาดจกมดาวหาง จกมแผนดนไหว จกมฟารอง ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกขน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกตก ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกมวหมอง ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกกระจาง จนทรคราสจกมผลอยางน สรยคราสจกมผลอยางน นกษตรคราสจกมผลอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยเดนถกทางจกมผลอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยเดนผดทางจกมผลอยางน ดาวนกษตรเดนถกทางจกมผลอยางน ดาวนกษตรเดนผดทางจกมผลอยางน อกกา-บาตจกมผลอยางน ดาวหางจกมผลอยางน แผนดนไหวจกมผลอยางน ฟารองจกมผลอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรขนจกมผลอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรตกจกมผลอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรมวหมองจกมผลอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรกระจางจกมผลอยางน. (๒๓ ) ๕. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 14พยากรณวา จกมฝนด จกมฝนแลง จกมภกษาหาไดงาย จกมภกษา หาไดยาก จกมความเกษม จกมภย จกเกดโรค จกมความสาราญหาโรคมได หรอนบคะแนน คานวณ นบประมวล แตงกาพย โลกายต-ศาสตร. (๒๔) ๖. พระสมณโคดม เวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานนคอ ใหฤกษอาวาหมงคล ฤกษววาหมงคล ดฤกษเรยงหมอน ดฤกษหยาราง ดฤกษเกบทรพย ดฤกษจายทรพย ดโชคด ดเคราะหราย ใหยาผดงครรภ รายมนตใหลนกระดาง รายมนตใหคางแขง รายมนตใหมอสน รายมนตไมใหหไดยนเสยง เปนหมอทรงกระจก เปนหมอทรงหญงสาว เปนหมอทรงเจาบวงสรวงพระอาทตย บวงสรวงทาวมหาพรหมรายมนตพนไฟ ทาพธเชญขวญ. (๒๕) ๗. พระสมณะโคดมเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา อยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวกฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผด ดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ทาพธบนบาน ทาพธแกบน รายมนตขบผ สอนมนตปองกนบานเรอน ทากะเทยใหกลบเปนชาย ทาชายใหกลายเปนกะเทย ทาพธปลกเรอน ทาพธบวงสรวงพนท พนนามนต รดนามนต ทาพธบชาไฟ ปรงยาสารอก ปรงยาถาย ปรงยาถายโทษเบองบน ปรงยาถายโทษเบองลาง ปรงยาแกปวดศรษะ หงนามนหยอดห ปรงยาตา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 15ปรงยานตถ ปรงยาทากด ปรงยาทาสมาน ปายยาตา ทาการผาตด รกษา เดก ใสยา ชะแผล ดกอนภกษทงหลาย ขอทปถชนกลาวชมตถาคตดวยประการใดซงมประมาณนอยนก ยงตานก เปนเพยงศลนน เทานนแล. จบมหาศล

ทฏฐ ๖๒ (๒๖) ดกอนภกษทงหลาย ยงมธรรมอยางอนอกแล ทลกซงเหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อน เปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมเหลานน ทลกซง เหนไดยากสงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ เหลานนเปนไฉน.

ก. ปพพนตกปปกทฏฐ ๑๘ (๒๗) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนงกาหนดขนธสวนอดต มความเหนไปตามขนธสวนอดต ปรารภขนธสวนอดตกลาวคาแสดงทฏฐหลายชนดดวยวตถ ๑๘ ประการ. กสมณพราหมณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 16ผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงกาหนดขนธสวนอดต ม ความเหนไปตามขนธสวนอดต กลาวคาแสดงทฏฐหลายชนดดวยวตถ ๑๘ประการ. สสสตทฏฐ ๔ ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มวาทะวา เทยงบญญตอตตาและโลกวาเทยง ดวยวตถ ๔ ประการ. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง ดวยวตถ ๔ ประการ. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน (บรสทธ ผดผอง ไมมกเลสเครองยยวน ปราศจากอปกเลส ) ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ระลกชาตได ชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบางสสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบางหลายรอยชาตบาง หลายแสนชาตบาง วาในภพโนน เรามชออยางนนมโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน มกาหนดอายเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดไปเกดในภพโนน แมในภพนน เรากมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 17อายเทานน ครนจตจากภพนนแลวไดมาเกดในภพน ตามระลกถงขนธท เคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการพรอมทงอาการ พรอมทงอเทศฉะน. เขากลาวอยางนวา อตตาและโลกเทยง เปนหมน ตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระเนยดทตงอย สวนสตวเหลานนยอมแลนไปยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอ คงมอยแท.ขอนเพราะเหตไร. เพราะเหตวา ขาพเจาอาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ จงสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ตามระลกชาตไดชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบางรอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง หลายรอยชาตบาง หลายพนชาตบาง หลายแสนชาตบาง วาในภพโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากภพนนแลวไดไปเกดในภพโนนแมในภพนนเรากมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนนมอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานนครนจตจากภพนนแลวไดมาเกดในภพน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ฉะน. ดวยการบรรลคณวเศษน ขาพเจาจงรอาการทอตตาและโลกเทยง เปนหมน ตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระเนยดทตงอย สวนสตวเหลานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 18ยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอคง มอยแท. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๑ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลกวาเทยง. (๒๘) ๒. อนง ในฐานะท ๒ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอน ไดสงวฏฏววฏฏกปหนงบาง สองบาง สามบาง สบาง หาบาง สบบางวา ในกปโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนนมอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดไปเกดในกปโนน แมในกปนนเรากมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดมาเกดในกปน ยอมระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ฉะน. เขากลาวอยางนวา อตตาและโลกเทยงเปนหมน ตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระเนยดทตงอย สวนสตวเหลานนยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอคงมอยแท. ขอนนเพราะเหตไร.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 19 เพราะเหตวา ขาพเจาอาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความ เพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบแลว สมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนได สงวฏฏววฏฏกปหนงบาง สองบาง สามบางสบาง หาบาง สบบาง วากปโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนนมผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดไปเกดในกปโนน แมในกปนนเรากมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลว ไดมาเกดในกปน ยอมระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ฉะน. ดวยการสมผสคณวเศษน ขาพเจาจงรอาการทอตตาและโลกเทยง เปนหมนตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระเนยดทดงอย สวนสตวเหลานนยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอคงมอยแท. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๒ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลกวาเทยง. (๒๙) ๓. อนง ในฐานะท ๓ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 20เนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาล กอนไดหลายประการ คอ ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดสบสงวฏฏววฏฏกปบาง ยสบบาง สามสบบาง สสบบาง วาในกปโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนนเสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดไปเกดในกปโนน แมในกปนนเรากมชออยางนน มโคตรอยางนนมผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดมาเกดในกปน ยอมระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการพรอมทงอเทศ ฉะน. เขาจงกลาวอยางนวา อตตาและโลกเทยง เปนหมน ตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระเนยดทตงอย สวนสตวเหลานนยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอคงมอยแท. ขอนนเพราะเหตไร. เพราะเหตวา ขาพเจาอาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ คอ ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดสบสงวฏฏววฏฏกปบาง ยสบบาง สามสบบาง สสบบาง วาในกปโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 21นน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดไปเกดในกปโนน แมในกปนนเรากมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเทานน ครนจตจากกปนนแลวไดมาเกดในกปน ยอมระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนไดหลายประการ พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ฉะน. ดวยการสมผสคณวเศษน ขาพเจาจงรอาการทอตตาและโลกเทยง เปนหมนตงมนดจยอดภเขา ตงมนดจเสาระเนยดทตงอย สวนสตวเหลานนยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอคงมอยแท. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๓ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง. (๓๐) ๔. อนง ในฐานะท สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน เปนนกตรก เปนนกตรอง กลาวแสดงปฏภาณของตนตามทตรกได ตามทคนคดไดอยางนวา อตตาและโลกเทยง เปนหมน ตงมนดจยอดภเขาตงมนดจเสาระเนยดทตงอย สวนสตวเหลานนยอมแลนไป ยอมทองเทยวไป ยอมจต ยอมอบต แตสงทเทยงเสมอคงมอยแท. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๔ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลวปรารภแลว จงมวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะวาเทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง ดวยวตถ ๔ นแล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 22 ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนงทมวาทะวา เทยง บญญตอตตาและโลก วาเทยง สมณพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๔ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๔ อยางนนอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมม คตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทของตนเอง รความเกด ความดบ คณ โทษแหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลาน ทลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ. จบภาณวารทหนง

เอกจจสสสตทฏฐ ๔ (๓๑) ๕. ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มวาทะวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลกวา บางอยาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 23เทยง บางอยางไมเทยง ดวยวตถ ๔. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยงดวยวตถ ๔. ๕.๑ ดกอนภกษทงหลาย บางครงบางคราวมสมยทโลกนพนาศโดยลวงไปชานาน เมอโลกกาลงพนาศอย เหลาสตวโดยมากยอมเกดในชนอาภสสรพรหม. สตวเหลานนไดสาเรจทางใจ มปตเปนอาหาร มรศมในตวเอง เทยวไปในอากาศ อยในสถานทสวยงาม ดารงอยในภพนนตลอดกาลชานาน. ดกอนภกษทงหลาย บางครงบางคราวมสมยทโลกนกลบเจรญโดยลวงไปชานาน เมอโลกกาลงเจรญอย ปรากฏวาวมานพรหมวางเปลา. ครงนน สตวผใดผหนงจตจากชนอาภสสรพรหมเพราะสนอายหรอเพราะสนบญ ยอมเขาถงวมานพรหมทวางเปลา. แมสตวผนนกไดสาเรจทางใจ มปตเปนอาหาร มรศมในตวเอง เทยวไปในอากาศได อยในสถานทสวยงาม ดารงอยในภพนนตลอดกาลชานาน.เพราะสตวผนนอยในภพนนแตผเดยวเปนเวลานาน จงเกดความกระสนดนรนขนวา โอหนอ แมสตวเหลาอนกพงมาเปนอยางนบาง. ตอมาสตวเหลาอนกจตจากชนอาภสสรพรหม เพราะสนอายหรอเพราะสนบญ ยอมเขาถงพรหมวมาน อนเปนสหายของสตวผนน.แมสตวเหลานนกไดสาเรจทางใจ มปตเปนอาหาร มรศมในตวเองเทยวไปในอากาศได อยในสถานทสวยงาม ดารงอยในภพนนตลอดกาลชานาน. ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสตวเหลานน สตวทเกดกอนมความคดเหนอยางนวา เราเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนใหญ ไมมใครขมได เหนถองแท เปนผใชอานาจ เปนอสระ เปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 24ผสราง เปนผเนรมต เปนผประเสรฐ เปนผบงการ เปนผมอานาจ เปนบดาของหมสตวผเปนแลว และกาลงเปน สตวเหลานเราเนรมตขนขอนนเพราะเหตไร. เพราะเราไดมความคดอยางนมากอนวา โอหนอแมสตวเหลาอนกพงมาเปนอยางนบาง. ความตงใจของเราเปนเชนน และสตวเหลานกไดมาเปนอยางนแลว. แมพวกสตวทเกดภายหลง กมความคดเหนอยางนวา ทานผเจรญนแลเปนพรหม เปนมหาพรหม เปนใหญ ไมมใครขมได เหนถองแทเปนผใชอานาจ เปนอสระ เปนผสราง เปนผเนรมต เปนผประเสรฐเปนผบงการ เปนผมอานาจ เปนบดาของหมสตวผเปนแลว และกาลงเปน พวกเราอนพระพรหมผเจรญองคนเนรมตแลว. ขอนนเพราะเหตไร เพราะพวกเราไดเหนพระพรหมผเจรญองคน เกดในทนกอนสวนพวกเราเกดมาภายหลง. ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสตวเหลานน สตวทเกดกอน มอายยนกวา มผวพรรณงามกวา มศกดใหญกวา สวนสตวทเกดภายหลงมอายนอยกวา มผวพรรณทรามกวา มศกดนอยกวา. ดกอนภกษทงหลายกเปนฐานะทจะมได ทสตวผใดผหนง จตจากหมนนแลวมาเปนอยางน เมอมาเปนอยางนแลว กออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต เมอออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตแลว อาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาทอาศยมนสการโดยชอบแลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมนตามระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนนนได เกนกวานนไประลกไมได. เขากลาวอยางนวา ผใดแลเปนพรหมผเจรญ เปนมหาพรหม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 25เปนใหญ ไมมใครขมได เหนถองแท เปนผใชอานาจ เปนอสระ เปนผสราง เปนผเนรมต เปนผประเสรฐ เปนผบงการ เปนผมอานาจ เปนบดาของหมสตวผเปนแลวและกาลงเปน พระพรหมผเจรญใดเนรมตพวกเรา พระพรหมผเจรญนน เปนผเทยง ยงยน คงทน มความไมแปรปรวนเปนธรรมดา จกตงอยเทยงเสมอไปอยางนนทเดยว. สวนพวกเราทพระพรหมผเจรญเนรมตแลวนน เปนผไมเทยง ไมยงยน มอายนอย มความเคลอนเปนธรรมดาจงมาเปนอยางน. ดกอนภกษทงหลายนเปนฐานะท ๑ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว จงมวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง. (๓๒) ๕.๒ อนง ในฐานะท ๒ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยง ๆ ดกอนภกษทงหลาย มเทวดาชอวาขฑฑาปโทสกะ เทวดาพวกนนพากนหมกมนอยในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลา. เมอเทวดาพวกนนพากนหมกมนอยในความรนรมย คอ การสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลา กหลงลมสต เทวดาพวกนนจงจตจากหมนน. ดกอนภกษทงหลาย กเปนฐานะทจะมไดทสตวผใดผหนงจตจากหมนนแลวมาเปนอยางน เมอมาเปนอยางนแลว กออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต เมอออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต แลวอาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 26กอนนนได เกนกวานนไประลกไมได. เขากลาวอยางนวา ทานพวก เทวดาผมใชเหลา ขฑฑาปโทสกะ ไมหมกมนอยในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลา. เมอเทวดาพวกนนไมพากนหมกมนอยในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลากไมหลงลมสต. เพราะไมหลงลมสต เทวดาพวกนนจงไมจตจากหมนน เปนผเทยง ยงยน คงทน มความไมแปรปรวนเปนธรรมดา จกตงอยเทยงเสมอไปอยางนนทเดยว. สวนพวกเราไดเปนขฑฑาปโทสกะหมกมนอยในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลา.เมอพวกเรานนพากนหมกมนอยในความรนรมย คอการสรวลเสและการเลนหวจนเกนเวลา กหลงลมสต. เพราะหลงลมสต พวกเราจงจตจากหมนน เปนผไมเทยง ไมยงยน มอายนอย มจตเปนธรรมดา ตองมาเปนอยางน ดงน. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๒ ทสมณ-พราหมณพวกหนงอาศยแลว ปรารภแลว จงมวาทะวาบางอยางเทยงบางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง. (๓๓) ๕.๓ อนง ในฐานะท ๓ สมณพราหมณผเจรญอาศยอะไรปรารภอะไร จงมวาทะวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง. ดกอนภกษทงหลาย มเทวดาชอวามโนปโทสกะ. เทวดาพวกนนมกเพงโทษกนและกนเกนขอบเขต. เมอเทวดาพวกนนเพงโทษกนและกนเกนขอบเขต ยอมคดมงรายกนและกน เมอตางคดมงรายกนและกน จงลาบากกายลาบากใจ พากนจตจากหมนน. ดกอนภกษทงหลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 27กเปนฐานะทจะมไดทสตวผใดผหนงจตจากหมนนแลว มาเปนอยางนเมอมาเปนอยางนแลว กออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต เมอออกจากเรอน บวชเปนบรรพชตแลว อาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบแลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ระลกถงขนธทเคยอาศยอยในกาลกอนนนได เกนกวานนไประลกไมได. เขากลาวอยางนวา ทานพวกเทวดาผมใชเหลามโนปโทสกะ ไมเพงโทษกนและกนเกนขอบเขต. เมอเทวดาพวกนนไมเพงโทษกนและกนเกนขอบเขตยอมไมคดมงรายกนและกน เมอตางไมคดมงรายกนและกน จงไมลาบากกายไมลาบากใจ. เทวดาพวกนนจงไมจตจากหมนน เปนผเทยง ยงยนคงทน มความไมแปรปรวนเปนธรรมดา จกตงอยเทยงเสมอไปอยางนนทเดยว. สวนพวกเราไดเปนเหลามโนปโทสกะ มวเพงโทษกนและกนเกนขอบเขต. เมอพวกเรานนพากนเพงโทษกนเกนขอบเขต . ยอมคดมงรายกนและกน เมอพวกเราตางคดมงรายกนและกน จงลาบากกายลาบากใจ. พวกเราจตจากหมนน เปนผไมเทยง ไมยงยน มอายนอยมจตเปนธรรมดา ตองมาเปนอยางน เชนน. ดกอนภกษทงหลาย น เปนฐานะท ๓ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว จงมวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลกวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง. (๓๔) ๘.๔ อนง ในฐานะท ๔ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยงบญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 28 ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน เปนนกตรก เปนนกตรอง กลาวแสดงปฏภาณของตนตามทตรกได ตามทตรองไดอยางนวา สงทเรยกวาตากด หกด จมกกด ลนกด กายกด น ชอวาอตตา เปนของไมเทยง ไมยงยน ไมคงทน มความแปรปรวนเปนธรรมดา. สวนสงทเรยกวาจต หรอใจ หรอวญญาณ นชอวาอตตาเปนของเทยง ยงยน คงทน มความไมแปรปรวนเปนธรรมดา จกตงอยเทยงเสมอไปอยางนนทเดยว. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๔ทสมณพราหมณพวกหนงอาศยแลว จงมวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะ วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง ดวยวตถ ๔ นแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๔ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๔ อยางนนอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชดและรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตนเอง รความเกด ความดบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 29คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจงอนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

อนตานนตกทฏฐ ๔ (๓๕) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวาโลกมทสดและไมมทสด ดวยวตถ ๔. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลกมทสดและไมมสด ดวยวตถ ๔. ๙.๑ ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน อาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมนอาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบแลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ยอมมความสาคญในโลกวามทสด. เขากลาวอยางนวา โลกนมทสด กลมโดยรอบ. ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขาพเจาอาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน จงม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 30ความสาคญในโลกวามทสด. ดวยการสมผสคณวเศษน ขาพเจาจงรอาการทโลกนมทสด กลมโดยรอบ. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๑ทสมณพราหมณพวกหนงอาศยแลว ปรารภแลว มวาทะวา โลกมทสด และไมมทสด บญญตวา โลกมทสดและไมมทสด. (๓๖) ๑๐.๒ อนง ในฐานะท ๒ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวาโลกมทสดและไมมทสด. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกนอาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโต-สมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ยอมมความสาคญในโลกวาไมมทสด. เขากลาวอยางนวา โลกนไมมทสด หาทสดรอบมได สมณพราหมณพวกทกลาววา โลกนมทสด กลมโดยรอบ นนเปนเทจ. โลกนไมมทสดหาทสดรอบมได. ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขาพเจาอาศยความเพยรเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน จงมความสาคญในโลก วาไมมทสด. ดวยการสมผสคณวเศษนขาพเจาจงรอาการทโลกนไมมทสดหาทสดรอบมได. ดกอนภกษทงหลายนเปนฐานะท ๒ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลกมทสดและไมมทสด. (๓๗) ๑๑.๓ อนง ในฐานะท ๓ สมณพราหมณผเจรญอาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 31มทสดและไมมทสด. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกนอาศยความเพยรเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ยอมมความสาคญในโลกวาดานบนดานลางมทสด ดานขวางไมมทสด. เขากลาวอยางนวา โลกน ทงมทสด ทงไมมทสด สมณพราหมณพวกทกลาววา โลกนมทสด กลมโดยรอบ นนเปนเทจ. แมสมณพราหมณพวกทกลาววา โลกนไมมทสดหาทสดรอบมได นนกเปนเทจ. โลกน ทงมทสด ทงไมมทสด.ขอนนเพราะเหตไร. เพราะขาพเจาอาศยความเพยรเครองเผากเลสอาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน จงมความสาคญในโลกวา ดานบนดานลางมทสด ดานขวางไมมทสด. ดวยการสมผสคณวเศษน ขาพเจาจงรอาการทโลกนทงมทสด ทงไมมทสด. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๓ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสดบญญตวา โลกมทสดและไมมทสด. (๓๘) ๑๒.๔ อนงในฐานะท ๔ สมณพราหมณผเจรญอาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวาโลกมทสดและไมมทสด. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน เปนนกตรก เปนนกตรอง กลาวแสดงปฏภาณของตนตามทตรกได ตามทตรอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 32ไดอยางนวา โลกนมทสดกมใช ไมมทสดกมใช สมณพราหมณพวกท กลาววา โลกนมทสด กลมโดยรอบ แมนนกเปนเทจ. แมสมณพราหมณพวกทกลาววา โลกนไมมทสด หาทสดรอบมได แมนนกเปนเทจ. ถงสมณพราหมณพวกทกลาววาโลกน ทงมทสด ทงไมมทสด แมนนกเปนเทจ. โลกนมทสดกมใช ไมมทสดกมใช. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๔ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลกมทสดและไมมทสด. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานนมวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลกมทสดและไมมทสด ดวยวตถ ๔ นแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลกมทสดและไมมทสด สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๔ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนง ใน ๔ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชดและรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตนเอง รความเกดความดบ คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. ดกอนภกษทงหลายเพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 33รตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอน ใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

อมราวกเขปกทฏฐ ๔ (๓๙) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ดวยวตถ ๔. กสมณพราหมณผเจรญพวกนน อาศยอะไร จงมความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ดวยวตถ. ๑๓.๑ ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน ไมรชดตามความเปนจรงวานเปนกศล นเปนอกศล. เขามความคดอยางนวา เราไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศลกถาเราไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล จะพงพยากรณวา นเปนกศล หรอนเปนอกศล คาพยากรณของเรานนพงเปนคาเทจ คาเทจของเรานนพงเปนความเดอนรอนแกเรา ความเดอนรอนนนพงเปนอนตรายแกเรา. ดวยเหตน เขาจงไมพยากรณวา นเปนกศล นเปนอกศล เพราะกลวการกลาวเทจ เพราะเกลยดการกลาวเทจเมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ จงกลาววาจาดนไดไมตายตววา ความเหนของเราวา อยางนกมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใชมใชไมใชกมใช. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๑ ทสมณพราหมณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 34พวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ จงกลาววาจาดนไดไมตายตว. (๔๐) ๑๔.๒ อนง ในฐานะท ๒ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน ไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล. เขามความคดอยางน วา เราไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล กถาเราไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล จะพงพยากรณวานเปนกศล หรอนเปนอกศล ความพอใจ ความตดใจ ความเคองใจหรอความขดใจในขอนนพงมแกเรา ขอทมความพอใจ ความตดใจความเคองใจ หรอความขดใจนน จะพงเปนอปาทานของเรา อปาทานของเรานนจะพงเปนความเดอนรอนแกเรา ความเดอนรอนของเรานนจะพงเปนอนตรายแกเรา. ดวยเหตฉะน เขาจงไมพยากรณวา นเปนกศลนเปนอกศล เพราะกลวอปาทาน เพราะเกลยดอปาทาน เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ จงกลาววาจาดนไดไมตายตววา ความเหนของเราวา อยางนกมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใช มใชไมใชกมใช.ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๒ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลวปรารภแลว มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆจงกลาววาจาดนไดไมตายตว. (๔๑) ๑๕.๓ อนง ในฐานะท ๓ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 35กลาววาจาดนไดไมตายตว. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน ไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล. เขามความคดอยางน วา เราไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล กถาเราไมรชดตามความเปนจรงวา นเปนกศล นเปนอกศล จะพงพยากรณวานเปนกศล หรอนเปนอกศล กสมณพราหมณผเปนบณฑต มปญญาละเอยด ชานาญการโตวาทะ เปนดจคนแมนธน มอยแล สมณพราหมณเหลานน เหมอนจะเทยวทาลายวาทะดวยปญญา เขาจะพงซกไซ ไลเลยงสอบสวนเราในขอนน เราไมอาจโตตอบเขาได การทเราโตตอบเขาไมไดนน จะเปนความเดอนรอนแกเรา ความเดอดรอนของเรานน จะพงเปนอนตรายแกเรา. ดวยเหตฉะน เขาจงไมพยากรณวา นเปนกศล นเปนอกศล เพราะกลวอปาทาน เพราะเกลยดอปาทาน เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ จงกลาววาจาดนไดไมตายตววา ความเหนของเราวา อยางน กมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใช มใชไมใชกมใช. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๓ ทสมณพราหมณพวกหนงอาศยแลว ปรารภแลว มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน. จงกลาววาจาดนไดไมตายตว. (๔๒) ๑๖.๔ อนง ในฐานะท ๔ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน เปนคนเขลา งมงาย. เพราะเปนคนเขลา เพราะเปนคนงมงาย เมอถกถาม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 36ปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ถาทานถามเราอยางนวา โลกอนมหรอ ถาเรามความเหนวา โลกอนม เรากจะพง พยากรณวา โลกอนม แตความเหนของเราวา อยางนกมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใช มใชไมใชกมใช ถาทานถามเราวา โลกอนไมมหรอ เรากจะพงพยากรณวา โลกอนมดวย ไมมดวย ถาเรามความเหนวาไมม เรากจะพงพยากรณวา ไมม ถาทานถามเราวา โลกอนมดวยไมมดวยหรอ ถาเรามความเหนวา มดวย ไมมดวย เรากจะพงพยากรณวามดวย ไมมดวย . . . . ถาทานถามเราวา โลกหนามกมใช ไมมกมใชหรอ ถาเรามความเหนวา มกมใช ไมมกมใช เรากจะพงพยากรณวา มกมใชไมมกมใช ถาทานถามเราวา สตวเกดผดขนมหรอ ถาเรามความเหนวาม เรากจะพงพยากรณวา ม . . . . ถาทานถามเราวา สตวเกดผดขนไมมหรอ ถาเรามความเหนวา ไมม เรากจะพงพยากรณวา ไมม . . . . .ถาทานถามเราวา สตวเกดผดขน มดวย ไมมดวยหรอ ถาเรามความเหนวา มดวยไมมดวย เรากจะพงพยากรณวา มดวย ไมมดวย . . ถาทานถามเราวา สตวเกดผดขนมกมใช ไมมกมใชหรอ ถาเรามความเหนวา มกมใช ไมมกมใช เรากจะพงพยากรณวา มกมใช ไมมกมใช . . ถาทานถามเราวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชว มหรอ ถาเรามความเหนวาม เรากจะพงพยากรณวา ม . . . . ถาทานถามเราวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวไมมหรอ ถาเรามความเหนวา ไมม เรากจะพงพยากรณวา ไมม . . . . ถาทานถามเราวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชว มดวยไมมดวยหรอ ถาเรามความเหนวา มดวย ไมมดวย เรากจะพงพยากรณวา มดวย ไมมดวย . . . . ถาทานถามเราวา ผลวบากแหงกรรมททาด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 37ทาชว มกมใช ไมมกมใชหรอ ถาเรามความเหนวา มกมใช ไมมกมใชเรากจะพงพยากรณวา มกมใช ไมมกมใช . . . . . ถาทานถามเราวา เบองหนาแตความตาย สตวมอยหรอ ถาเรามความเหนวา มอย เรากจะพงพยากรณวา มอย . . . . . ถาทานถามเราวา เบองหนาแตความตาย สตวไมมอยหรอ ถาเรามความเหนวา ไมมอย เรากจะพงพยากรณวา ไมมอย . . .ถาทานถามเราวา เบองหนาแตความตาย สตวมอยดวย ไมมอยดวยหรอถาเรามความเหนวา มอยดวย ไมมอยดวย เรากจะพงพยากรณวา มอยดวย ไมมอยดวย. . . . ถาทานถามเราวา เบองหนาแตความตาย สตวมอยกมใช ไมมอยกมใชหรอ ถาเรามความเหนวา มอยกมใช ไมมอยกมใชเรากจะพงพยากรณวา มอยกมใช ไมมอยกมใช แตความเหนของเราวาอยางนกมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใช มใชไมใชกมใช ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๔ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตวดวยวตถ ๔ นแล. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ดวยเหต ๔ ประการนเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๔ อยางน นอกจากนไมม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 38 ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหง วาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมม คตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนท เฉพาะตนเอง รความเกดความดบ คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทารแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

อธจจสมปปนนกทฏฐ ๒ (๔๓) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลกวาเกดขนลอย ๆ ดวยวตถ ๒. กสมณพราหมณผเจรญพวกนน อาศยอะไรปรารภอะไร จงมความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ ดวยวตถ ๒. ๑๗.๑ ดกอนภกษทงหลาย มเทวดาชออสญญสตว กและเทวดาเหลานน ยอมจตจากหมนนเพราะความเกดขนแหงสญญา.ดกอนภกษทงหลาย กเปนฐานะทจะมได ทสตวผใดผหนงจตจากหมนนแลวมาเปนอยางน เมอมาเปนอยางนแลว กออกจากเรอนบวชเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 39บรรพชต เมอออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต อาศยความเพยรเปนเครองเผากเลส อาศยความเพยรทตงมน อาศยการประกอบเนอง ๆ อาศยความ ไมประมาท อาศยมนสการโดยชอบ แลวสมผสเจโตสมาธอนเปนเครองใหจตตงมน ยอมระลกถงความเกดขนแหงสญญาได เกนกวานนไประลกไมได. เขากลาวอยางนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ. ขอนนเพราะเหตไร. เพราะเมอกอนขาพเจาไมไดมแลว เดยวนขาพเจานนกไมมจงนอมไปเพอความเปนผสงบ. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๑ ทสมณพราหมณพวกหนง อาศยแลว ปรารภแลว มความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ. (๔๔) ๑๘.๒ อนงในฐานะท ๒ สมณพราหมณผเจรญ อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ บญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณพวกหนงในโลกนเปนนกตรก เปนนกตรอง. เขากลาวแสดงปฏภาณเอาเองตามทตรกได ตามทตรองไดอยางนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ. ดกอนภกษทงหลาย นเปนฐานะท ๒ ทสมณพราหมณพวกหนง มความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณมความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ ดวยวตถ ๒นแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๒

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 40นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๒ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลวยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตน รความเกด ความดบ คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจงอนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน กาหนดขนธสวนอดต มความเหนไปตามขนธสวนอดต ปรารภขนธสวนอดต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนดดวยวตถ ๑๘ นแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง กาหนดขนธสวนอดต มความเหนไปตามขนธสวนอดต ปรารภขนธสวนอดต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนดสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมกลาวดวยเหต ๑๘ นเทานนหรอดวยเหตอยางใดอยางหนง ใน ๑๘ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 41คตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตน รความเกด ความดบ คณโทษแหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานนตามความเปนจรง. ดกอนภกษทงหลาย เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยากรตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

อปรนตกปปกทฏฐ ๔๔ (๔๕) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง กาหนดขนธสวนอนาคต มความเหนตามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๔๔. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงกาหนดขนธสวนอนาคตนความเหนตามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงทฏฐหลายชนด ดวยวตถ ๔๔.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 42 สญญทฏฐ ๑๖ (๔๖) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มวาทะวา หลงแตความตาย อตตามสญญา ยอมบญญตวา หลงแตความตายอตตามสญญา ดวยวตถ ๑๖. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา หลงแตความตาย อตตามสญญายอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตามสญญา ดวยวตถ ๑๖.สมณพราหมณเหลานน ยอมบญญตอตตานนวา เบองหนาแตความตาย ๑๙.๑ อตตาทมรป ยงยน มสญญา. ๒๐.๒ อตตาทไมมรป ยงยน มสญญา. ๒๑.๓ อตตาทงทมรป ทงทไมมรป ยงยน มสญญา. ๒๒.๔ อตตา ทงทมรปกมใช ทงทไมมรปกมใช ยงยนมสญญา. ๒๓.๕ อตตาทมทสด ยงยน มสญญา. ๒๔.๖ อตตาทไมมทสด ยงยน มสญญา. ๒๕.๗ อตตาทงทมทสด ทงทไมมทสด ยงยน มสญญา. ๒๖.๘ อตตาทงทมทสดกมใช ทงทไมมทสดกมใชยงยน มสญญา. ๒๗.๙ อตตาทมสญญาอยางเดยวกน ยงยน มสญญา. ๒๘.๑๐ อตตาทมสญญาตางกน ยงยน มสญญา. ๒๙.๑๑ อตตาทมสญญานอย ยงยน มสญญา. ๓๐.๑๒ อตตาทมสญญาหาประมาณมได ยงยน มสญญา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 43 ๓๑.๑๓ อตตาทมสขอยางเดยว ยงยน มสญญา. ๓๒.๑๔ อตตาทมทกขอยางเดยว ยงยน มสญญา. ๓๓.๑๕ อตตาทมทงสขทงทกข ยงยน มสญญา. ๓๔.๑๖ อตตาทมทกขกมใช สขกมใช ยงยน มสญญา. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตายอตตามสญญา ดวยวตถ ๑๖ นแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดยอมบญญตดวยวตถ ๑๖ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๑๖ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชดและรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตน รความเกด ความดบคณ โทษ แหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมนตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยากรตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 44เฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอน ใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

อสญญทฏฐ ๘ (๔๗) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะวาหลงแตความตาย อตตาไมมสญญา ยอมบญญตวา หลงแตความตายอตตาไมมสญญา ดวยวตถ ๘. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไรปรารภอะไร จงมวาทะวา หลงแตความตาย อตตาไมมสญญา ยอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตาไมมสญญา ดวยวตถ ๘. สมณ-พราหมณเหลานน ยอมบญญตอตตานนวา หลงแตความตาย ๓๕.๑ อตตาทมรป ยงยน ไมมสญญา. ๓๖.๒ อตตาทไมมรป ยงยน ไมมสญญา. ๓๗.๓ อตตาทงทมรป ทงทไมมรป ยงยน ไมมสญญา. ๓๘.๔ อตตาทงทมรปกมใช ทงทไมมรปกมใช ยงยนไมมสญญา. ๓๙.๕ อตตาทมทสด ยงยน ไมมสญญา. ๔๐.๖ อตตาทไมมทสด ยงยน ไมมสญญา. ๔๑.๗ อตตาทงทมทสด ทงทไมมทสด ยงยน ไมมสญญา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 45 ๔๒.๘ อตตาทงทมทสดกมใช ทงทไมมทสดกมใชยงยน ไมมสญญา. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะวา หลงแตความตาย อตตาไมมสญญา ยอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตาไมมสญญา ดวยวตถ ๘ เหลานแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา หลงแตความตาย อตตาไมมสญญา ยอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตาไมมสญญา สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๘ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนง ใน ๘ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน บคคลถออยางนนแลว ยดอยางนนแลว ยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตน รความเกด ความดบ คณโทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยากรตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 46 เนวสญญนาสญญทฏฐ ๘ (๔๘) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง มวาทะ วา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ยอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ดวยวตถ๘. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ยอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ดวยวตถ ๘. สมณพราหมณเหลานน ยอมบญญตอตตานนวา หลงแตความตาย ๔๓ . ๑ อตตาทมรป ยงยน มสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ๔๔ . ๒ อตตาทไมมรป ยงยน มสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ๔๕ . ๓ อตตาทงทมรป ทงทไมมรป ยงยน มสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ๔๖ . ๔ อตตาทงทมรปกมใช ทงทไมมรปกมใช ยงยนมสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ๔๗ . ๕ อตตาทมทสด ยงยน มสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ๔๘ . ๖ อตตาทไมมทสด ยงยน มสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ๔๙ . ๗ อตตาทงทมทสด ทงทไมมทสด ยงยน มสญญา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 47กมใช ไมมสญญากมใช. ๕๐. ๘ อตตาทงทมทสดกมใช ทงทไมมทสดกมใชยงยน มสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะวา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ยอมบญญตวา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ดวยวตถ ๘ นแล. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา หลงแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๘ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๘ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตน รความเกด ความดบ คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยากรตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจงอนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 48 อจเฉททฏฐ ๗ (๔๙) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะวา ขาดสญ ยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทปรากฏอย ดวยวตถ ๗. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไรปรารภอะไร จงมวาทะวา ขาดสญ บญญตความขาดสญ ความพนาศความไมมของสตวทปรากฏอย ดวยวตถ ๗. ๕๑.๑ ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ทานผเจรญ เพราะอตตานมรป สาเรจดวยมหาภตรป ๔ มมารดาบดาเปนแดงเกด เพราะกายแตกยอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม ฉะนนหลงแตความตาย อตตาน จงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด. สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทปรากฏอยดวยประการฉะน. ๕๒.๒ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนน มอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดขาดสญอยางเดดขาดดวยเหตเพยงเทาน ทานผเจรญ ยงมอตตาอยางอนทเปนทพย มรปเปนกามาพจร บรโภคกวฬงการาหาร ซงทานยงไมรไมเหน ขาพเจารขาพเจาเหนอตตานน ทานผเจรญ เพราะกายแตก อตตานนแล ยอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม ฉะนนหลงแตความตาย ทานผเจรญอตตานจงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด สมณพราหมณพวกหนงยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทปรากฏอย ดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 49ประการฉะน. ๕๓. ๓ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนนมอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดขาดสญอยางเดดขาดดวยเหตเพยงเทาน ทานผเจรญ ยงมอตตาอยางอนทเปนทพย มรปสาเรจดวยใจ มอวยวะใหญนอยครบถวน มอนทรยไมบกพรอง ซงทานยงไมรยงไมเหน ขาพเจาร ขาพเจาเหนอตตานน ทานผเจรญ เพราะกายแตกอตตานนแลยอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม ฉะนนหลงแตความตายทานผเจรญ อตตานจงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด. สมณพราหมณพวกหนงยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทมอยดวยประการฉะน. ๕๔. ๔ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนน มอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดขาดสญอยางเดดขาดดวยเหตเพยงเทาน ทานผเจรญ ยงมอตตาอยางอนทเขาถงชนอากาสา-นญจายตนะ มอารมณวา อากาศหาทสดมได เพราะลวงรปสญญา เพราะดบปฏฆสญญา เพราะไมใสใจนานตตสญญาโดยประการทงปวง ซงทานยงไมรยงไมเหน ขาพเจาร ขาพเจาเหนอตตานนทานผเจรญ เพราะกายแตกอตตานนแล ยอมขาดสญ ยอมพนาศ ยอมไมม ฉะนนหลงแตความตายทานผเจรญ อตตานจงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด. สมณพราหมณพวกหนงยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทมอยดวยประการฉะน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 50 ๕๕.๕ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอ พราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนน มอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดขาดสญอยางเดดขาดดวยเหตเพยงเทาน ทานผเจรญ ยงมอตตาอยางอนทเขาถงชนวญญาณญจายตนะ มอารมณวา วญญาณหาทสดมได เพราะลวงอากา-สานญจายตนะไดโดยประการทงปวง ซงทานยงไมรยงไมเหน ขาพเจารขาพเจาเหนอตตานน ทานผเจรญ เพราะกายแตก อตตานนแลยอมขาดสญยอมพนาศ ยอมไมม ฉะนนหลงแตความตาย ทานผเจรญ อตตานจงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด. สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ๕๖.๖ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญอตตาททาน กลาวถงนน มอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดขาดสญอยางเดดขาดดวยเหตเพยงเทาน ทานผเจรญ ยงมอตตาอยางอนทเขาถงชนอากญ-จญญายตนะ มอารมณวา ไมมอะไร เพราะลวงวญญาณญจายตนะไดโดยประการทงปวง ซงทานยงไมรยงไมเหน ขาพเจาร ขาพเจาเหนอตตานน ทานผเจรญ เพราะกายแตก อตตานนแล ยอมขาดสญ ยอมพนาศยอมไมม ฉะนนหลงแตความตาย ทานผเจรญ อตตานจงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด. สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตความขาดสญความพนาศ ความไมมของสตวทปรากฏอย. ดวยประการฉะน. ๕๗. ๗ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนน มอยจรง ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 51มไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดขาดสญอยางเดดขาดดวยเหต เพยงเทาน ทานผเจรญ ยงมอตตาอยางอนทเขาถงชนเนวสญญานาสญญา-ยตนะ มอารมณวา นนละเอยด นนประณต เพราะลวงอากญจญญายตนะไดโดยประการทงปวง ซงทานไมรไมเหน ขาพเจาร ขาพเจาเหนอตตานน ทานผเจรญ เพราะกายแตก อตตานนแลยอมขาดสญ ยอมพนาศยอมไมม ฉะนนหลงแตความตาย ทานผเจรญ อตตานจงเปนอนขาดสญอยางเดดขาด. สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตความขาดสญความพนาศ ความไมมของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะวาขาดสญยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทงหลายทมอย ดวยวตถ ๗ นแล. ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา ขาดสญ ยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมมของสตวทปรากฏอย สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ๗ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๗ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลว ยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมรเหตนนชด และรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมน ความรชดนนดวย. และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะคน รความเกด ความดบ คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออกไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. เพราะไมยดมน ตถาคตจง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 52หลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยากสงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑตทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ.

ทฏฐธรรมนพพานทฏฐ ๕ (๕๐) ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะวานพพานปจจบน ยอมบญญตวานพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทปรากฏอย ดวยวตถ ๕. กสมณพราหมณผเจรญเหลานน อาศยอะไร ปรารภอะไร จงมวาทะวา นพพานปจจบน บญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยวตถ ๕. ๕๘.๑ ดกอนภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณบางพวกในโลกน มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ทานผเจรญ เพราะอตตาน เอบอม พรงพรอม เพลดเพลนอยดวยกามคณ ๕ ฉะนน จงเปนอนบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง. สมณพราหมณพวกหนงยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ๕๙.๒ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนนมอยจรง ขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดบรรลนพพาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 53ปจจบนอนเปนธรรมอยางยง ดวยเหตเพยงเทาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะเหตวา กามทงหลายไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา เพราะกามเหลานนแปรปรวนเปนอยางอน จงเกดความโศกความราไร ความทกข ความโทมนส และความคบใจ ทานผเจรญ เพราะอตตานสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจารมปตและสขเกดแตวเวกอย ฉะนน จงเปนอนบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง. สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ๖๐.๓ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนนมอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง ดวยเหตเพยงเทาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะเหตวา ปฐมฌานนนทานกลาววาหยาบ ดวยยงมวตกวจารอย ทานผเจรญเพราะอตตานบรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน มความเปนธรรมเอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขเกดแตสมาธอยฉะนน จงเปนอนบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง. สมณ-พราหมณพวกหนง ยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ๖๑.๔ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนนมอยจรงขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง ดวยเหตเพยงเทาน ขอนนเพราะเหตไร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 54เพราะเหตวา ทตยฌานนนทานกลาววาหยาบ ดวยยงมปตเปนเหตใหใจเบกบานอย เพราะอตตานมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวย นามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌานทพระอรยะทงหลายสรรเสรญวาผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสต เสวยสขอย ฉะนน จงเปนอนบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง. สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ๖๒.๕ สมณะหรอพราหมณพวกหนง กลาวกะสมณะหรอพราหมณพวกนนอยางนวา ทานผเจรญ อตตาททานกลาวถงนนมอยจรง ขาพเจามไดกลาววาไมม ทานผเจรญ แตอตตานมไดบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง ดวยเหตเพยงเทาน ขอนนเพราะเหตไร เพราะเหตวา ตตยฌานนนทานกลาววาหยาบ ดวยจตยงคานงถงสขอย เพราะอตตานบรรลจตตถฌาน ไมมทกขไมมสข มอเบกขา เปนเหตใหสตบรสทธ เพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ไดฉะนนจงเปนอนบรรลนพพานปจจบนอนเปนธรรมอยางยง สมณพราหมณพวกหนง ยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยประการฉะน. ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน มวาทะวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยง ยอมบญญตวานพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยวตถ ๕ นแล. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง มวาทะวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย สมณะ หรอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 55พราหมณเหลานนทงหมด ยอมบญญตดวยวตถ ๕ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๕ อยางน นอกจากนไมม. . ." ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน กาหนดขนธสวนอนาคต มความเหนคามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๔๔ นแล. ดกอนภกษทงหลายกสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง กาหนดขนธสวนอนาคต มความเหนตามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดยอมกลาวดวยวตถ ๔๔ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๔๔ อยางน นอกจากนไมม ... ดกอนภกษทงหลาย สมณพราหมณเหลานน กาหนดขนธสวนอดตกดกาหนดขนธสวนอนาคตกด กาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกดมความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต ปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๖๒ นแล.ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง กาหนดขนธสวนอดตกด กาหนดขนธสวนอนาคตกด กาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต ปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ยอมกลาวดวยวตถ ๖๒ นเทานน หรอดวยอยางใดอยางหนงใน ๖๒ อยางน นอกจากนไมม. ดกอนภกษทงหลาย เรองนตถาคตรชดวา ฐานะเปนทตงแหงวาทะเหลาน ทบคคลถอไวอยางนนแลว ยดไวอยางนนแลวยอมมคตอยางนน มภพเบองหนาอยางนน. อนง ตถาคตยอมร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 56เหตนน ชดและรชดยงขนไปกวานน ทงไมยดมนความรชดนนดวย และเมอไมยดมน ตถาคตกรความดบสนทเฉพาะตน รความเกดความดบ คณ โทษ แหงเวทนาทงหลาย กบอบายเปนเครองออก ไปจากเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง. ดกอนภกษทงหลายเพราะไมยดมน ตถาคตจงหลดพน. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเหลานแล ทลกซง เหนไดยากรตามไดยาก สงบ ประณต จะคาดคะเนเอาไมได ละเอยด รไดเฉพาะบณฑต ทตถาคตทาใหแจงดวยปญญารยงเอง แลวสอนผอนใหรแจง อนเปนเหตใหคนทงหลายกลาวชมตถาคตตามความเปนจรงโดยชอบ. จบทฏฐ ๖๒

ฐานะของผถอทฏฐ (๕๑) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวาเทยง ยอมบญญตอตตาและโลก วาเทยงดวยวตถ ๔ ขอนนเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานนผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน. (๕๒) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยงยอมบญญตและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยงดวยวตถ ๔แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 57 (๕๓) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด ยอมบญญตวา โลกมทสดและไมมทสด ดวยวตถ ๔ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน. (๕๔) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ดวยวตถ ๔ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน. (๕๕) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ ดวยวตถ ๒ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของตนมตณหาเทานน. (๕๖) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอดต มความเหนตามขนธสวนอดต ปรารภขนธสวนอดต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๑๘แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของตนมตณหาเทานน. (๕๗) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 58ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา ดวยวตถ ๑๖ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหนเปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน. (๕๘) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวาเบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญายอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญา ดวยวตถ ๔แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหนเปนความแสหา เปนความดนรนของตนมตณหาเทานน. (๕๙) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ดวยวตถ ๘ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของตนมตณหาเทานน. (๖๐) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวาขาดสญ ยอมบญญตความขาดสญความพนาศ ความไมมของสตวทมอย ดวยวตถ ๗ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของตนมตณหาเทานน. (๖๑) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลาใด มวาทะวานพพานปจจบน ยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยง ดวยวตถ ๕ แมขอนนกเปนความเขาใจของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 59สมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน. (๖๒) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอนาคต มความเหนตามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ๔๔ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของตนมตณหาเทานน. (๖๓) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอดตกด กาหนดขนธสวนอนาคตกดกาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต ปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๖๒ แมขอนนกเปนความเขาใจของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหน เปนความแสหา เปนความดนรนของคนมตณหาเทานน. (๖๔) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวาเทยง ยอมบญญตอตตาและโลก วาเทยงดวยวตถ ๔ ขอนนเพราะผสสะเปนปจจย. (๖๕) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง บญญตอตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง ดวยวตถ ๔ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๖๖) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 60พราหมณเหลาใด มวาทะวาโลกมทสดและไมมทสด บญญตวา โลกมทสด และไมมทสด ดวยวตถ ๔ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๖๗) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ดวยวตถ ๔ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๖๘) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ดวยวตถ๒ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๖๙) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอดต มความเหนตามขนธสวนอดตปรารภขนธสวนอดต กลาวคาแสดงวาทะหลายอยางดวยวตถ ๑๘ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๐) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา ดวยวตถ ๑๖ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๑) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญายอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญา ดวยวตถ ๔แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๒) ดกอนภกษทงหลายบรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแคความตาย อตตามสญญากมใช

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 61ไมมสญญากมใช ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา กมใช ไมมสญญากมใช ดวยวตถ ๘ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๓) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวาขาดสญ ยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศความไมมของสตวทมอย ดวยวตถ ๗ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๔) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา นพพานปจจบน ยอมบญญตวา นพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยวตถ ๕ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๕) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอนาคต มความเหนตามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๔๔ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๖) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอดตกด กาหนดขนธสวนอนาคตกดกาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต ปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๖๒ แมขอนนกเพราะผสสะเปนปจจย. (๗๗) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวาเทยง ยอมบญญตอตตาและโลก วาเทยงดวยวตถ ๔ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 62 (๗๘) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง ยอมบญญต อตตาและโลก วาบางอยางเทยง บางอยางไมเทยง ดวยวตถ ๔ สมณ-พราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๗๙) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด ยอมบญญตวา โลกมทสดและไมมทสด ดวยวตถ ๔ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลวจกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๐) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มความเหนดนไดไมตายตว เมอถกถามปญหาในเรองนน ๆ ยอมกลาววาจาดนไดไมตายตว ดวยวตถ ๔ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๑) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ยอมบญญตอตตาและโลก วาเกดขนลอย ๆ ดวยวตถ ๒ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๒) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอดต มความเหนตามขนธสวนอดตปรารภขนธสวนอดต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๑๘ สมณ-พราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๓) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา ยอม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 63บญญตวาเบองหนาแตความตายอตตามสญญา ดวยวตถ ๑๖ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๔) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญายอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญา ดวยวตถ ๘สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๕) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญากมใชไมมสญญากมใช ยอมบญญตวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช ดวยวตถ ๘ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๖) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา ขาดสญ ยอมบญญตความขาดสญ ความพนาศ ความไมม ของสตวทมอย ดวยวตถ ๗ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๗) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวา นพพานปจจบน ยอมบญญตวานพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงของสตวทมอย ดวยวตถ ๕ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๘) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใดกาหนดขนธสวนอนาคต มความเหนตามขนธสวนอนาคต ปรารภขนธสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 64วตถ ๔๔ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลว จกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๘๙) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใดกาหนดขนธสวนอดตกด กาหนดขนธสวนอนาคตกดกาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต ปรารภขนธทงสวนอดตสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด ดวยวตถ ๖๒ สมณพราหมณเหลานนเวนผสสะแลวจกรสกได นนมใชฐานะทจะมได. (๙๐) ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานน สมณ-พราหมณเหลาใด มวาทะวาเทยง ยอมบญญตอตตาและโลก วาเทยงดวยวตถ ๔ สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวา บางอยางเทยง บางอยางไมเทยง . . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวา โลกมทสดและไมมทสด . . .สมณพราหมณเหลาใดมวาทะดนไดไมตายตว . . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวาโลกเกดขนลอย ๆ . . . สมณพราหมณเหลาใดกาหนดขนธสวนอดต . . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตามสญญา. . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวา เบองหนาแตความตาย อตตาไมมสญญา . . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวา เบองหนาแตความตายอตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช . . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวาขาดสญ . . . สมณพราหมณเหลาใดมวาทะวา นพพานปจจบน . . . สมณ-พราหมณเหลาใดกาหนดขนธสวนอนาคต. . . สมณพราหมณเหลาใดกาหนดขนธสวนอดตกด กาหนดขนธสวนอนาคตกด กาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 65ปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนดดวยวตถ ๖๒ สมณพราหมณเหลานนทงหมดถกตองแลวถกตองเลา ดวยผสสายตนะทง ๖ ยอมเสวยเวทนา เพราะเวทนาของสมณพราหมณเหลานนเปนปจจยจงเกดตณหา เพราะตณหาเปนปจจยจงเกดอปาทานเพราะอปาทานเปนปจจยจงเกดภพ เพราะภพเปนปจจยจงเกดชาต เพราะชาตเปนปจจยจงเกดชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสอปายาส. ดกอนภกษทงหลาย เมอใดภกษรชดตามความเปนจรงซงความเกด ความดบ คณ โทษ แหงผสสายตนะทง ๖ กบทงอบายเปนเครองออกไปจากผสสายตนะเหลานน เมอนนภกษนยอมรชดยงกวาสมณพราหมณเหลานทงหมด. ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงกาหนดขนธสวนอดตกด กาหนดขนธสวนอนาคตกด กาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนดสมณพราหมณเหลานนทงหมด ถกทฏฐ ๖๒ อยางเหลานนแหละเปนดจขายคลมไว อาศยอยในขายนแหละ เมอผดกผดอยในขายน ตดอยในขายน ถกขายคลมไว เมอผดกผดอยในขายน เปรยบเหมอนชาวประมงหรอลกมอชาวประมงผฉลาด ใชแหตาถทอดลงยงหนองนาเลก ๆเขาคดอยางนวา บรรดาสตวใหญ ๆ ในหนองนทงหมด ถกแหคลมไว ตดอยในแห เมอผดกผดอยในแห ตดอยในแหน ถกแหคลมไว เมอผดกผดอยในแห ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย สมณะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 66หรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง กฉนนน กาหนดขนธสวนอดตกดกาหนดขนธสวนอนาคตกด กาหนดขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคตกด มความเหนตามขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต ปรารภขนธทงสวนอดตทงสวนอนาคต กลาวคาแสดงวาทะหลายชนด สมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมด ถกทฏฐ ๖๒ อยางเหลาน แหละเปนดจขายคลมไว อาศยอยในขายนแหละ เมอผดกผดอยในขายน ตดอยในขายน ถกขายคลมไวเมอผดกผดอยในขายน. ดกอนภกษทงหลาย กายของตถาคตมตณหาอนจะนาไปสภพขาดแลว ยงดารงอย เทวดาและมนษยทงหลายยอมเหนตถาคตชวเวลาทกายของตถาคตดารงอย ตอเมอกายแตกสนชวตแลว เทวดาและมนษยทงหลายจะไมเหนตถาคต ดกอนภกษทงหลาย พวงมะมวงเมอขาดจากขวแลว ผลใดผลหนงทตดขวอย ยอมตดขวไป ฉนใดดกอนภกษทงหลาย กายของตถาคตมตณหาอนจะนาไปสภพชาตแลวกเหมอนฉนนน ยงดารงอย เทวดาและมนษยทงหลายยอมเหนตถาคตชวเวลาทกายของตถาคตยงดารงอย ตอเมอกายแตกสนชวตแลว เทวดาและมนษยทงหลายจะไมเหนตถาคต. เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว ทานพระอานนทไดกราบทลพระผมพระภาคเจาดงนวา นาอศจรรย พระเจาขา ไมเคยมพระเจาขา ธรรมบรรยายนชออะไร พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาตรสวา อานนท เพราะฉะนนแหละ เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนวาอรรถชาละกได วาธรรมชาละกได วาพรหมชาละกได วาทฏฐชาละกได วาพชยสงครามอยางยอดเยยมกได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 67 ครนพระผมพระภาคเจาตรสพระสตรนจบแลว ภกษทงหลาย เหลานนตางมใจชนชม เพลดเพลนภาษตของพรพะผมพระภาคเจา กและเมอพระผมพระภาคเจาตรสไวยากรณภาษตนอย. หมนโลกธาตไดไหวแลวแล. จบพรหมชาลสตร ท ๑

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 68 สมงคลวลาสน อรรถกถาทฆนกาย สลขนธวรรค แปล

ขาพเจาขอนมสการดวยเศยรเกลา ซงพระสคต ผพนคต (๕ คอ นรยคต เปตคต ตรจฉานคต มนสสคต เทวคต) มพระทยเยอกเยนดวยพระ กรณา มมดคอโมหะอนดวงประทปคอปญญาขจดแลว ทรงเปนครของโลกพรอมทงมนษยและเทวดา. กพระพทธเจาทรงอบรม และทรงทาใหแจง ซง ความเปนพระพทธเจา ทรงบรรลพระธรรมใดท ปราศจากมลทน ขาพเจาขอนมสการดวยเศยรเกลา ซงพระธรรมนนอนยอดเยยม. ขาพเจาขอนมสการดวยเศยรเกลา ซงพระอรย- สงฆหมโอรสของพระสคตเจา ผยายกองทพมาร. บญอนใดซงสาเรจดวยการไหวพระรตนตรย ม อยแกขาพเจาผมใจเลอมใส ขอขาพเจาจงเปนผม อนตราย อนอานภาพแหงบญนน จดราบคาบแลว ดวยประการดงน. อรรถกถาใดอนพระอรหนต ๕๐๐ องค สงคายนา แลวแตตน และสงคายนาตอมา เพอประกาศเนอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 69 ความของทฆนกาย ซงกาหนดหมายไวดวยสตร ขนาดยาว ละเอยดลออ ประเสรฐกวานกายอน ท พระพทธเจา และพระสาวกสงวรรณนาไว มคณคา ในการปลกฝงศรทธา แตภายหลงพระมหนทเถระ นามาเกาะสหล ตอมาไดเรยบเรยงดวยภาษาสหล เพอประโยชนแกชาวสหลทงหลาย. ตอจากนน ขาพเจาจงแปลภาษาสหลเปนภาษา มคธ ถกตองตามหลกภาษา ไมผดเพยนอกขรสมย ของพระเถระคณะมหาวหาร ผเปนประทปแหงเถร- วงศ ทวนจฉยไวละเอยดลออ จะตดขอความทซา ซากออกแลวประกาศขอความ เพอความชนชมยนด ของสาธชน และเพอความยงยนของพระธรรม. ศลกถา ธดงคธรรม กรรมฐานทงปวง ฌาน- สมาบต พสดาร ซงประกอบดวยวธปฏบตตามจรต อภญญาทงปวง ขอวนจฉยทงปวงดวยปญญา ขนธ ธาต อายตนะ อนทรย อรยสจ ๔ ปจจยาการ เทศนาและวปสสนาภาวนา มนยบรสทธดและ ละเอยดลออ ทไมนอกทางพระบาล ขอธรรมดงกลาว ทงหมดน ขาพเจากลาวไวในคมภรวสทธมรรคแลว อยางบรสทธด เพราะฉะนน ขาพเจาจกไมวจารขอ ธรรมทงหมดนนในทนใหยงขน. คมภรวสทธมรรค นตงอยทามกลางนกายทง ๔ จกประกาศเนอความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 70 ตามทกลาวไวในนกายทง ๔ เหลานน ขาพเจาแตงไว ดวยความประสงคอยางน เพราะฉะนน ขอทานทง- หลายจงถอเอาคมภรวสทธมรรคนนกบอรรถกถาน แลวเขาใจเนอความทอาศยทฆนกายเถด.

นทานกถา ในคาวา ทฆาคมนสสต นน พงทราบรายละเอยดดงน คมภรทฆนกาย กลาวโดยวรรคม ๓ วรรค คอ สลขนธวรรค มหาวรรคปาฏกวรรค. กลาวโดยสตรม ๓ สตร. ในวรรคทงหลายเหลานนสลขนธวรรคเปนวรรคตน. บรรดาสตรทงหลาย พรหมชาลสตรเปนสตรตน. คานทานมคาวา เอวมเม สต ดงนเปนตน ททานพระอานนทกลาวในคราวทาปฐมมหาสงคายนา เปนคาเรมตนของพรหมชาลสตร. เรองสงคายนาใหญครงแรก ชอวาปฐมมหาสงคายนาน แมไดจดขนพระบาลไวในวนยปฎกแลวกจรง ถงอยางนนกควรทราบปฐมมหาสงคายนาแมในอรรถกถาน เพอความเปนผฉลาดในเหตทเปนมา ดงตอไปน เมอพระผมพระภาคเจาผเปนทพงของสตวโลก ทรงบาเพญพทธ-กจ เรมตนแตทรงแสดงพระธรรมจกรจนถงโปรดสภททปรพาชก แลวเสดจปรนพพาน ดวยอนปาทเสสนพพานธาต เวลาใกลรงวนวสาขปรณมระหวางตนสาละคในสาลวนอทยานของมลลกษตรย ตรงทเปนทางโคงใกลกรงกสนารา ทานพระมหากสสปะผเปนสงฆเถระของภกษประมาณเจดแสนรปทประชมกนในวนแบงพระบรมสารรกธาตของพระผมพระภาคเจา มาระลกถงคาทหลวงตาสภททะกลาวเมอพระผมพระภาคเจาเสดจ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 71ปรนพพานได ๗ วนวา พอกนทอาวโสทงหลาย ทานทงหลายอยาเศรา โศกไปเลย อยาราไรไปเลย เราทงหลายพนดแลวจากพระมหาสมณะนนดวยวาพวกเราถกทานจจบงคบวา สงนควรแกเธอทงหลาย สงนไมควรแกเธอทงหลาย ดงน แตบดนพวกเราปรารถนาสงใด จกกระทาสงนนไมปรารถนาสงใด จกไมกระทาสงนน ดงน. ทานพจารณาเหนวาการประชมสงฆจานวนมากเชนน ตอไปจะหาไดยาก จงดารตอไปวา พวกภกษชวจะเขาใจวา ปาพจนมศาสดาลวงแลวไดพวกฝายอลชช จะพากนยายพระสทธรรมใหอนตรธานตอกาลไมนานเลย นนเปนยานะทจะมไดแนนอน จรงอย พระธรรมวนยยงดารงอยตราบใด ปาพจนกหาชอวามศาสดาลวงแลวไมอยตราบนน สมจรงดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนอานนท ธรรมและวนยใดอนเราแสดงแลว บญญตแลวแกเธอทงหลาย ธรรมและวนยนนจกเปนศาสดาของเธอทงหลาย เมอเราลวงลบไปแลว ดงน อยากระนนเลย เราพงสงคายนาพระธรรมและพระวนย โดยวธทพระศาสนานจะมนคงดารงอยชวกาลนาน. อนง ตวเราอนพระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนกสสปะ เธอจกหมไดหรอไมซงผาปานบงสกลทใชเกาแลวของเรา ดงน ทรงอนเคราะหดวยสาธารณบรโภคในจวร และดวยการสถาปนาไวเสมอกบพระองคในธรรมอนยงของมนษย ตางโดยอนปพพวหาร ๙ และอภญญา ๖ เปนตนโดยนยเปนตนอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เราตองการสงดจากกามทงหลาย สงดจากอกศลธรรมทงหลาย เขาถงปฐมฌานอยเพยงใด ดกอนภกษทงหลาย แมกสสปะตองการสงดจากกามทงหลาย สงดจากอกศล-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 72ธรรมทงหลาย เขาถงปฐมฌานอยเพยงนน ดงน ยงกวานนยงสรรเสรญดวยความเปนผมจตไมตดอยในตระกล เหมอนสนมอในอากาศ และดวย ปฏปทาเปรยบดวยพระจนทร การทรงอนเคราะหและการทรงสรรเสรญเปนประหนงหนของเรา กจอนนอกจากการสงคายนาทจะใหเราพนสภาพหน จกมอะไรบาง พระผมพระภาคเจาทรงทราบซงเรามใชหรอวากสสปะน จกเปนผประดษฐานวงศพระสทธรรมของเรา ดงน แลวทรงอนเคราะหดวยความอนเคราะหอนไมทวไปน และทรงสรรเสรญดวยการสรรเสรญอนยอดเยยมน เหมอนพระราชาทรงทราบพระราชโอรส ผจะประดษฐานวงศตระกลของพระองค แลวทรงอนเคราะหดวยการมอบเกราะและพระอสรยยศของพระองคฉะนน ดงน ยงความอตสาหะใหเกดแกภกษทงหลาย เพอสงคายนาพระธรรมวนย. สมดงคาทพระสงคตกา-จารยกลาวไวในสภททกณฑวา ครงนนแล ทานพระมหากสสปะแจงใหภกษทงหลายทราบวา ดกอนผมอายทงหลาย สมยหนง เราเดนทางไกลจากเมองปาวามาสเมองกสนารา พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ๕๐๐ รป ดงน เปนตน. สภททกณฑทงหมด บณฑตควรทราบโดยพสดาร.แตขาพเจาจกกลาวเนอความของสภททกณฑนน ในอาคตสถานตอนจบมหาปรนพพานสตรเทานน. ตอจากนน ทานพระมหากสสปะกลาววา เอาเถดทานผมอายทง-หลาย เราทงหลายจะสงคายนาพระธรรมและพระวนย ตอไปเบองหนาอธรรมรงเรอง ธรรมจะรวงโรย ตอไปเบองหนา อวนยรงเรอง วนยจะรวงโรย ตอไปเบองหนา อธรรมวาทมกาลง ธรรมวาทจะออนกาลงตอไปเบองหนา อวนยวาทมกาลง วนยวาทจะออนกาลง. ภกษเหลานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 73กลาววา ขาแตทานผเจรญ ถาเชนนน ขอพระเถระโปรดเลอกภกษ ทงหลายเถด. ฝายพระเถระเวน ภกษปถชน พระโสดาบน พระสกทาคามพระอนาคาม และพระอรหน สกชวปสสก ผทรงพระปรยต คอ นวงค-สตถศาสนทงสน เปนจานวนหลายรอยหลายพนรป เลอกเอาเฉพาะภกษผเปนพระอรหนตประเภทเตวชชา เปนตน ซงทรงพระปรยต คอ พระไตรปฎกทงหมด บรรลปฏสมภทา มอานภาพยงใหญ โดยมาก พระผม พระภาคเจา ทรงยกยองเปนเอตทคคะทพระสงคตกาจารยหมายกลาวคาน ไววา ครงนนแล ทานพระมหากสสปะเลอกพระอรหนตไว ๕๐๐ หยอนหนงองค ดงน. ถามวา กเพราะเหตไร พระมหากสสปเถระจงทาใหหยอนไวองคหนง. ตอบวา เพอไวโอกาสแกทานพระอานนทเถระ เพราะทงรวมกบทานพระอานนท ทงเวนทานพระอานนทเสย ไมอาจทาการสงคายนาธรรมได. ดวยวาทานพระอานนทนนเปนพระเสขะยงมกจทตองทาอย ฉะนน จงไมอาจรวมได. แตเพราะนวงคสตถศาสนมสตตะและเคยยะเปนตนขอใดขอหนง ซงพระทศพลทรงแสดงแลว ทชอวาไมประจกษชดแกพระอานนทนน ไมม ดงคาถาประพนธททานกลาวไววาธรรมเหลาใดเปนไปแกขาพเจา ธรรมเหลานน ขาพเจารบมาจากพระพทธเจาแปดหมนสองพน รบมาจากภกษสองพน รวมเปนแปดหมนสพนพระธรรมขนธ เพราะฉะนน ถาเวนทานพระอานนทเสย กไมอาจทาได. ถามวา ถาเมอเปนอยางนน แมทานพระอานนทจะยงเปนพระเสขะอย พระเถระกควรเลอก เพราะเปนผมอปการะในการสงคายนาธรรนมาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 74แตเหตไฉนจงไมเลอก. ตอบวา เพราะจะหลกเลยงคาตเตยนของผอน. ความจรงพระเถระเปนผคนเคยกบทานพระอานนทอยางยง. จรงอยางนน ถงพระอานนทจะศรษะหงอกแลว พระมหากสสปะยงเรยกดวยคาวา เดก ในประโยควาเดกคนนไมรจกประมาณเลย ดงน. อนง ทานพระอานนทเกดในตระกลศากยะ เปนพระอนชาของพระตถาคต เปนพระโอรสของพระเจาอา.ในการคดเลอกพระอานนทนน ภกษบางพวกจะเขาใจวา ดเหมอนจะลาเอยงเพราะรกใครกน จะพากนตเตยนวา พระมหากสสปเถระมองขามภกษผไดบรรลปฏสมภทาชนอเสขะไปเปนจานวนมาก แลวเลอกพระอานนทผบรรลปฏสมภทาชนเสขะ เมอจะหลกเลยงคาตเตยนนน พระมหากสสปเถระจงไมเลอกพระอานนท ดวยพจารณาเหนวา เวนทานพระอานนทเสย ไมอาจทาการสงคายนาธรรมได เราจกรบทานพระอานนทนนโดยอนมตของภกษทงหลายเหลานน. ลาดบนน ภกษทงหลายพากนขอรองพระมหากสสปเถระเพอเลอกพระอานนทเสยเอง. สมดงคาทพระสงคตกาจารยกลาวไววา ภกษทงหลายไดกลาวกะทานพระมหากสสปะดงนวา ขาแตทานผเจรญ ทานพระอานนทนแมจะยงเปนพระเสขะอยกจรง แตกไมถงอคตเพราะรก เพราะชง เพราะกลว เพราะหลงดวยวาทานพระอานนทนไดเลาเรยนพระธรรมและพระวนยในสานกของพระผมพระภาคเจาเปนอนมาก ขาแตทานผเจรญ ขอพระเถระไดโปรดเลอกทานพระอานนทดวยเถด. ครนแลวทานพระมหากสสปจงไดเลอกทานพระอานนทดวย. โดยนยดงกลาวแลวอยางน จงเปนพระเถระ ๕๐๐องค รวมทงทานพระอานนท ทพะมหากสสปะเลอกโดยอนมตของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 75ภกษทงหลาย. ลาดบนนแล พวกภกษชนพระเถระไดดารกนวา เราควรสงคายนาพระธรรมและพระวนยกนทไหน. ลาดบนน พวกภกษชนพระเถระไดดารกนวา กรงราชคฤห มอาหารบณฑบาตมาก มเสนาสนะเพยงพออยากระนนเลย เราพงอยจาพรรษาสงคายนาพระธรรมและพระวนยในกรงราชคฤหเถด ภกษเหลาอนไมพงเขาจาพรรษาในกรงราชคฤห. กเพราะเหตไร พระเถระเหลานนจงมความดารดงน ? เพราะพระเถระเหลานนมความดารตรงกนวา การสงคายนาพระธรรมวนยนเปนถาวร-กรรมของเรา บคคลฝายตรงขามบางคนจะพงเขาไปยงทามกลางสงฆแลวรอฟนขนได. ลาดบนน ทานพระมหากสสปะไดประกาศใหสงฆทราบดวยญตต-ทตยกรรมวาจาวา ดกอนผมอายทงหลาย ขอสงฆจงพงขาพเจา ถาความพรอมพรงของสงฆถงทแลว สงฆพงสมมตภกษ ๕๐๐ รปเหลาน เปนผอยจาพรรษาในกรงราชคฤห เพอสงคายนาพระธรรมและพระวนย ภกษอน ๆ ไมพงจาพรรษาในกรงราชคฤห ดงน นเปนญตต ดกอนทานผมอายทงหลาย ขอสงฆจงพงขาพเจา สงฆสมมตภกษ ๕๐๐ รปเหลานวาภกษ ๕๐๐ รปเหลานเปนผอยจาพรรษาในกรงราชคฤห เพอสงคายนาพระธรรมและพระวนย ภกษอน ๆ ไมพงจาพรรษาในกรงราชคฤห ดงนการสมมตภกษ ๕๐๐ รปเหลานวา ภกษ ๕๐๐ รปเหลาน เปนผอยจาพรรษาในกรงราชคฤห เพอสงคายนาพระธรรมและพระวนย ภกษอน ๆ ไมพงอยจาพรรษาในกรงราชคฤห ดงน ชอบแกทานผใด ขอทานผนนพงนงอย ไมชอบแกทานผใด ขอทานผนนพงพด ภกษ ๕๐๐ รป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 76เหลานสงฆสมมตแลววาเปนผอยจาพรรษาในกรงราชคฤห เพอสงคายนาพระธรรมและพระวนย ภกษอน ๆ ไมพงอยจาพรรษาในกรงราชคฤห ดงน การสมมตนสมควรแกสงฆ ฉะนนสงฆจงนงอย ขาพเจาทรงความไวดวยอยางน. กรรมวาจาน พระมหากสสปะกระทาในวนท ๒๑ หลงจากพระตถาคตปรนพพาน. เพราะพระผมพระภาคเจาปรนพพานเวลาใกลรงวนวสาขปรณม. ครงนน พทธบรษทไดบชาพระพทธสรระซงมสเหมอนทอง ดวยของหอมและดอกไมเปนตนตลอด ๗ วน . วนสาธกฬาไดมเปนเวลา ๗ วนเหมอนกน. ตอจากนนไฟทจตกาธารยงไมดบตลอด ๗ วน. พวกมลล-กษตรยไดทาลกกรงหอกแลวบชาพระบรมสารรกธาต ในสนถาคารศาลาตลอด ๗ วน ดงนนจงรวมวนได ๒๑ วน. พทธบรษทซงมโทณพราหมณเปนเจาหนาท ไดจดแบงพระบรมสารรกธาตทงหลาย ในวนขน ๕ คาเดอน ๗ นงเอง. พระมหากสสปะเลอกภกษทงหลาย เสรจแลวจงสวดกรรมวาจาน โดยนยททานแจงความประพฤตอนไมสมควรทหลวงตาสภททะทาแลวแกภกษสงฆจานวนมาก ซงมาประชมกนในวนแบงพระบรมสารรกธาตนน. กและครนสวดกรรมวาจานแลว พระเถระจงเดอนภกษทงหลายใหทราบวา ดกอนทานผมอายทงหลาย บดนขาพเจาใหเวลาแกทานทงหลายเปนเวลา ๔๐ วน ตอจากนนไป ทานจะกลาววา ขาพเจายงมกงวลเชนน อย ไมได เพราะฉะนน ภายใน ๔๐ วนน ทานผใดมกงวลเกยวกบโรคภยไขเจบกด มกงวลเกยวกบอาจารยและพระอปชฌายกด มกงวลเกยวกบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 77มารดาบดากด หรอตองสมบาตรตองทาจวรกด ขอทานผนนจงตดกงวล นน ทากจทควรทานนเสย. กแลกลาวอยางนแลว พระเถระแวดลอมไปดวยบรษทของตนประมาณ ๕๐๐ รป ไปยงกรงราชคฤห. แมพระเถระผใหญองคอน ๆ กพาบรวารของตน ๆ ไป ตางกประสงคจะปลอบโยนมหาชนผเปยมไปดวยเศราโศก จงไปยงทศทางนน ๆ. ฝายพระปณณเถระมภกษเปนบรวารประมาณ ๗๐๐ รป ไดอยในเมองกสนารานงเอง ดวยประสงควาจะปลอบโยนมหาชนทพากนมายงทปรนพพานของพระตถาคต. ฝายทานพระอานนทเอง ทานกถอบาตรและจวรของพระผมพระภาคเจาแมเสดจปรนพพานแลว เหมอนเมอยงไมเสดจปรนพพาน เดนทางไปยงกรงสาวตถพรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รป. แลเมอทานพระอานนทนนกาลงเดนทาง กมภกษผเปนบรวารมากขน ๆ จนนบไมได.ในสถานททพระอานนทเดนทางไป ไดมเสยงราไหกนองม. เมอพระเถระถงกรงสาวตถแลว ผคนชาวกรงสาวตถไดทราบวา พระอานนทมาแลวกพากนถอของหอมและดอกไมเปนตนไปตอนรบ แลวรองไหราพนวาขาแตพระอานนทผเจรญ เมอกอนทานมากบพระผมพระภาคเจา วนนทานทงพระผมพระภาคเจาไวเสยทไหน จงมาแตผเดยว ดงนเปนตน.ไดมการรองไหอยางมากเหมอนในวนเสดจปรนพพานของพระผมพระภาคเจา ฉะนน. ไดยนวา ณ กรงสาวตถนน ทานพระอานนทสงสอนมหาชนใหเขาใจดวยธรรมกถาประกอบดวยความไมเทยง เปนตน แลวเขาสพระวหารเชตวน ไหวพระคนธกฎทพระทศพลประทบ เปดประตนาเตยงตงออกปด กวาดพระคนธกฎ ทงขยะดอกไมแหง แลวนาเตยงตงเขาไปตง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 78ไวในทเดมอก ไดทาหนาททกอยางซงเปนวตรทตองปฏบตในเวลาท พระผมพระภาคเจาดารงพระชนมอย และเมอทาหนาทกไหวพระคนธ-กฎ ในเวลาทากจมกวาดหองนาและตงนา เปนตน ไดทาหนาทไปพลางราพนไปพลาง โดยนยเปนตนวา ขาแตพระผมพระภาคเจา เวลาน เปนเวลาสรงนาของพระองค มใชหรอ ? เวลานเปนเวลาแสดงธรรมเวลานเปนเวลาประทานโอวาทแกภกษทงหลาย เวลานเปนเวลาสาเรจสหไสยา เวลานเปนเวลาชาระพระพกตร มใชหรอ ? เหตทงนเพราะพระอานนทนนเปนผมความรกตงมนในพระผมพระภาคเจา เพราะความเปนผรอมตรสซงเปนทรวมพระพทธคณ และยงมไดเปนพระอรหนตทงเปนผมจตออนโยนทเกดดวยเคยอปการะกนและกนมาหลายแสนชาต.เทวดาองคหนง ไดทาใหพระอานนทนนสลดใจดวยคาพดวา ขาแตพระอานนทผเจรญ ทานมวมาราพนอยอยางน จกปลอบโยนคนอน ๆไดอยางไร. พระอานนทสลดใจดวยคาพดของเทวดานน แขงใจดมยาถายเจอนานมในวนท ๒ เพอทากายซงมธาตหนกใหเบา เพราะตงแตพระตถาคตเสดจปรนพพาน ทานตองยนมากและนงมาก จงนงอยแตในพระวหารเชตวนเทานน พระอานนทดมยาถายเจอนานมชนดใด ทานหมายเอายาถายเจอนานมชนดนน ไดกลาวกะเดกหนมทสภมาณพใชไปวาดกอนพอหนม วนนยงไมเหมาะ เพราะวนนเราดมยาถาย ตอพรงนเราจงจะเขาไป ดงน. ในวนท ๒ พระอานนทมพระเจตกเถระตดตามไปถกสภมาณพถามปญหา ไดกลาวสตรท ๑๐ ชอสภสตร ในคมภรทฆนกายน. พระอานนทเถระขอใหทาการปฏสงขรณสงทชารดทรดโทรมในพระเชตวนมหาวหาร เมอใกลวนเขาพรรษา ทานอาลาภกษสงฆไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 79กรงราชคฤห. แมภกษผทาสงคายนาเหลาอนกไปเหมอนกน ความจรงทานหมายเอาภกษเหลานนทไปกรงราชคฤหอยางน กลาวคานไววา ครง นนแล ภกษชนพระเถระไดไปกรงราชคฤห เพอสงคายนาพระธรรมและพระวนย. พระเถระ.เหลานน ทาอโบสถในวนขน ๑๕ คา เดอน ๘ประชมเขาพรรษาในวนแรม ๑ คา. ปฐมสงคายนาเรมวนแรม ๕ คา เดอน ๙ กโดยสมยนนแล มวดใหญ ๑๘ วด ลอมรอบกรงราชคฤห. วดเหลานนมหยากเยอถกทงเรยราดไปทงนน เพราะในเวลาเสดจปรนพพานของพระผมพระภาคเจา ภกษทงหมดตางกถอบาตรจวรของตน ๆ ทงวดและบรเวณไป. ครงนน พระเถระทงหลาย เมอจะทาขอตกลงเกยวกบการปฏสงขรณวดเหลานน ไดคดกนวา พวกเราตองทาการปฏสงขรณสงชารดทรดโทรมตลอดเดอนตนของพรรษา เพอบชาคาสอนของพระผม พระภาคเจา และเพอเปลองคาตเตยนของเดยรถย. เพราะพวกเดยรถยจะพงกลาวตอยางนวา สาวกของพระสมณโคดมบารงวดวาอารามแตเมอพระศาสดายงมพระชนมอยเทานน เมอพระองคปรนพพานแลว กพากนทอดทงเสย การบรจาคทรพยเปนจานวนมากของตระกลทงหลายยอมเสยหายไปโดยทานองน. มคาอธบายวา ทพระเถระทงหลายคดกนกเพอจะเปลองคาตเตยนของเดยรถยเหลานน. ครนคดอยางนแลว จงไดทาขอตกลงกน ซงทานหมายเอาขอตกลงนน กลาววา ครงนนแล ภกษชนพระเถระทงหลายไดปรกษากนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย พระผม พระภาคเจา ทรงสรรเสรญการปฏสงขรณเสนาสนะทชารดทรดโทรมบดน เราทงหลายจงทาการปฏสงขรณสงทชารดทรดโทรมตลอดเดอนตน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 80พรรษา จกประชมสงคายนาพระธรรมและพระวนยในเดอนกลางพรรษา. ในวนท ๒ พระเถระเหลานนไดไปยนอยทประตพระราชวง.พระเจาอชาตศตรเสดจมานมสการแลว มพระราดารสถามถงกจทพระองคทาวา พระผเปนเจาทงหลาย มาธระอะไร เจาขา ? พระเถระทงหลายถวายพระพรใหทรงทราบถงงานฝมอ เพอประโยชนแกการปฏสงขรณวดใหญ ๑๘ วด. พระเจาอชาตศตรไดพระราชทานคนททางานฝมอ. พระเถระใหปฏสงขรณวดทงหมดตลอดเดอนตนฤดฝนเสรจแลว ถวายพระพรแดพระเจาอชาตศตรวา ขอถวายพระพรมหาบพตร งานปฏสงขรณวดเสรจแลว บดนอาตมภาพทงหลาย จะทาการสงคายนาพระธรรมและพระวนย. พระเจาอชาตศตรมพระราชดารสวา ดแลว เจาขา พระคณเจาทงหลายไมตองหนกใจ นมนตทาเถด การฝายอาณาจกรขอใหเปนหนาทของโยม สวนการฝายธรรนจกร ขอใหเปนหนาทของพระคณเจาทงหลาย โยมจะตองทาอะไรบาง โปรดสงมาเถด เจาขา. พระเถระทง-หลายถวายพระพรวา ขอถวายพระพรมหาบพตร ขอพระองคไดโปรดใหทาทนงประชมสาหรบภกษทงหลายผทาสงคายนา. จะทาทไหน เจา-ขา ? ขอถวายพระพรมหาบพตร ควรทาใกลประตถาสตตบรรณ ขางภเขาเวภาระ. พระเจาอชาตศตรมพระราชกระแสวา เหมาะด เจาขาแลวโปรดใหสรางมณฑปมเครองประดบวเศษทนาชม มทรวดทรงสณฐานเชนอาคารอนวษณกรรมเทพบตรเนรมตไว มฝาเสาและบนไดจดแบงไวเปนอยางด มความงานวจตรไปดวยมาลากรรมและลดากรรมนานาชนดพศแลวประหนงวา จะครอบงาความงามแหงพระตาหนกของพระราชา งามสงาเหมอนจะเยยหยนความงามของเทพวมาน ปานประหนงวา สถานเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 81ทรวมอยของโชควาสนา ราวกะวาทาทรวนลงของฝงวหค คอนยนาแหง เทวดาและมนษยทงหลาย เพยงดงภาพทงามตานารนรมยในโลก ซงประนวลไวในทเดยวกน มเพดานงามยวนคาเหมอนจะคายออกซงพวงดอกไมชนดตาง ๆ และไขมกทหอยอย ดประหนงฟนระดบ ซงปรบดวยทบทม วจตรไปดวยรตนะตาง ๆ มแทนทสาเรจเรยบรอยด ดวยดอกไมบชานานาชนด ประดบ ใหวจตรละมายคลายพมานพรหม โปรดใหปลาดอาสนะอนเปนกปปยะ ๕๐๐ ท มคานบมได ในมหามณฑปนนสาหรบ ภกษ ๕๐๐ รป ใหปลาดทนงพระเถระ หนหนาทางทศเหนอหนหลงทางทศใต ใหปลาดทนง แสดงธรรมอนควรแกการประทบนงของพระพทธเจาผมบญ หนหนาทางทศตะวนออก ในทามกลางมณฑป วางพดทาดวยงาชางไวบนธรรมาสนนน แลวมรบสงใหแจงแกภกษสงฆวากจของโยมเสรจแลว เจาขา. กและในวนนน ภกษบางพวกไดพดพาดพงถงทานพระอานนทอยางนวา ในหมภกษน มภกษรปหนงเทยวโชยกลนคาวอย. พระอานนทเถระไดยนคานนแลว ถงความสงเวชวา ภกษรปอนทชอวาเทยวโชยกลนคาว ไมมในหมภกษน ภกษเหลานคงพดหมายถงเราเปนแน.ภกษบางพวกกลาวกะพระอานนทนนวา ดกอนทานอานนท การประชมทาสงคายนาจกมในวนพรงน แตทานยงเปนพระเสขะ ยงมกจทจะตองทาดวยเหตนนทานไมควรเขาประชม ทานจงเปนผไมประมาทเถด. พระอานนทบรรลพระอรหต ครงนนแล ทานพระอานนทคดวา พรงนเปนวนประชมทาสง-คายนา การทเรายงเปนพระเสขะอย จะเขาประชมดวยนน ไมสมควรแก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 82เราเลย แลวใหเวลาลวงไปดวยกายคตาสตกรรมฐาน ตลอดราตรเปนสวน มากทเดยว ในเวลาใกลรงของราตรกลงจากทจงกรมเขาวหาร เอนกายลงหมายจะนอน. เทาทงสองพนจากพนแลว แตศรษะยงไมทนถงหมอนในระหวางนจตพนจากอาสวะทงหลาย ไมถอมนดวยอปาทาน. พระอานนทเถระนใหเวลาลวงไปในภายนอก ดวยการจงกรม เมอไมอาจใหคณวเศษเกดขนได กคดวา พระผมพระภาคเจาไดตรสกะเราไวมใชหรอวา ดกอนอานนท เธอไดสรางบญไวแลว จงหมนบาเพญเพยรเถด ไมชากจะเปนพระอรหนตดงน ธรรมดาพระพทธเจาทงหลายยอมไมตรสผดพลาด แตเราปรารภความเพยรมากเกนไป ฉะนน จตของเราจงฟงซานทนเราจะประกอบความเพยรพอด ๆ คดดงนแลว ลงจากทจงกรม ยนในทลางเทา ลางเทา เขาวหาร นงบนเตยงคดวา จกพกผอนสกหนอยแลวเอนกายบนเตยง เทาทงสองพนจากพน ศรษะยงไมทนถงหมอนในระหวางนจตพนจากอาสวะทงหลาย ไมถอมนดวยอปาทาน. ความเปนพระอรหนตของพระอานนทเถระ เวนจากอรยาบถ ๔ ฉะนน เมอมการกลาวถามกนขนวา ในศาสนาน ภกษทไมนอน ไมนง ไมยน ไมเดนจงกรม แตไดบรรลพระอรหต คอภกษรปไหน ควรตอบวา คอ พระอานนทเถระ. ครงนน ในวนท ๒ จากวนทพระอานนทบรรลพระอรหต คอวนแรม ๕ คา พวกภกษชนพระเถระฉนเสรจแลว เกบบาตรและจวรแลวประชมกนในธรรมสภา. สมยนนแล ทานพระอานนทไดเปนพระอรหนตไดไปสทประชม. ทานไปอยางไร. ทานพระอานนทมความยนดวา บดนเราเปนผสมควรเขาทามกลางทประชมแลว หมจวรเฉวยงบา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 83ขางหนง มลกษณะเหมอนลกตาลสกทหลนจากขว มลกษณะเหมอน ทบทมทวางไวบนผากมพลสเหลอง มลกษณะเหมอนดวงจนทรเพญทลอยเดนในทองนภากาศอนปราศจากเมฆ และมลกษณะเหมอนดอกปทมมเกสรและกลบแดงเรอกาลงแยมดวยตองแสงอาทตยออน ๆ คลายจะบอกเรองทคนบรรลพระอรหตดวยปากอนประเสรฐบรสทธผดผองมรศมและมสร ไดไปสทประชมสงฆ. ครงนน ทานพระมหากสสปะพอเหนพระอานนทดงนน ไดมความรสกวา ทานผเจรญ พระอานนทบรรลพระอรหตแลว งามจรง ๆ ถาพระศาสดายงดารงพระชนมอย พระองคกจะพงประทานสาธการแกพระอานนทในวนนแนแท บดนเราจะใหสาธการซงพระศาสดาควรประทานแกพระอานนทนน ดงนแลว ไดใหสาธการ๓ ครง. สวนพระมชฌมภาณกาจารยกลาววา พระอานนทเถระ ประสงคจะใหสงฆทราบเรองทตนบรรลพระอรหต จงมไดไปพรอมกบภกษทงหลายภกษทงหลายเมอนงบนอาสนะทถงแกตน ๆ ตามลาดบอาวโส กนงเวนอาสนะของพระอานนทเถระไว. บรรดาภกษเหลานน ภกษบางพวกถามวา นนอาสนะของใคร ? ไดรบตอบวา ของพระอานนท. ภกษเหลานนถามอกวา พระอานนทไปไหนเสยเลา ? สมยนน พระอานนท-เถระคดวา บดนเปนเวลาทเราควรจะไป ตอจากนน เมอจะแสดงอานภาพของตน ทานจงดาดนแลวแสดงตนบนอาสนะของตนทเดยว.อาจารยอกพวกหนงกลาววา พระอานนทไปทางอากาศแลว นงบนอาสนะของตน ดงนกม. อยางไรกตาม การททานพระมหากสสปะเหนพระอานนทแลว ใหสาธการ เปนการเหมาะสมโดยประการทงปวงทเดยว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 84 เมอทานพระอานนทมาอยางแลว พระมหากสสปเถระจง ปรกษาหารอภกษทงหลายวา ดกอนทานผมอายทงหลาย เราทงหลายจะสงคายนาอะไรกอน พระธรรมหรอพระวนย ? ภกษทงหลายกลาววาขาแตพระมหากสสปะผเจรญ พระวนยเปนอายของพระพทธศาสนา เมอพระวนยตงอย พระศาสนากชอวายงดารงอย เพราะฉะนน เราทงหลายจงสงคายนาพระวนยกอน พระมหากสสปะถามวาเราจะจดใหใครรบเปนธระ ? ทประชมตอบวาใหทานพระอบาลรบเปนธระ ? ทานถามแยงวาพระอานนทไมสามารถหรอ ? ทประชมชแจงวา ไมใชพระอานนทไมสามารถ กแตวาเมอพระสมมาสมพทธเจาครงดารงพระชนมอย ไดสถาปนาทานพระอบาลไวในเอตทคคะ เพราะอาศยการเลาเรยนวนยวาดกอนภกษทงหลาย อบาลเปนยอดแหงภกษสาวกของเราผทรงวนย ดงน เพราะฉะนน เราทงหลายจงตองถามพระอบาลเถระ สงคายนาพระวนย.ลาดบนน พระมหากสสปเถระไดสมมตตนเองเพอถามพระวนย แมพระอบาลเถระ กสมมตตนเองเพอตอบพระวนย ในการสมมตนนมบาลดงตอไปน ครงนนแล ทานพระมหากสสปะไดเผดยงวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ขอสงฆจงพงขาพเจา ถาความพรอมพรงของสงฆถงทแลวขาพเจาจะขอถามวนยกะพระอบาล. แมทานพระอบาลกไดเผดยงวาขาแตทานผเจรญทงหลาย ขอสงฆจงพงขาพเจา ถาความพรอมพรงของสงฆถงทแลว ขาพเจาอนทานพระมหากสสปะถามวนยแลว จะตอบครนทานพระอบาลสมมตตนอยางนแลวลกจากอาสนะ หมจวรเฉวยงบาขางหนงนมสการภกษชนพระเถระแลวนงบนธรรมาสนจบพดงา. ลาดบนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 85พระมหากสสปเถระนงบนเถรอาสน ถามวนยกะทานพระอบาลวา ดกอนอาวโสอบาล ปฐมปาราชก พระผมพระภาคเจาทรงบญญตทไหน ? พระอบาลตอบวา ทรงบญญตทเมองเวลาล เจาขา.พระมหากสสปะถามวา ทรงปรารภใคร ? พระอบาลตอบวา ทรงปรารภพระสทน บตรกลนทเศรษฐ. พระมหากสสปะถามวา เรองอะไร ? พระอบาลตอบวา เรองเสพเมถนธรรม. ครงนนแล ทานพระมหากสสปะถามทานพระอบาลทงวตถ ถามทงนทาน ถามทงบคคลถามทงมลบญญต ถามทงอนบญญต ถามทงอาบต ถามทงอาบตแหงปฐมปาราชก. ทานพระอบาล อนพระมหากสสปะถามแลว ๆ กไดตอบแลว. ถามวา กในบาลปฐมปาราชก ในวนยปฎกน บทอะไร ๆ ทควรตดออกหรอทควรเพมเขามา จะมบางหรอไมมเลย. ตอบวา บททควรตดออก ไมมเลย เพราะถอกนวาบททควรตดออกในภาษตของพระพทธเจาผมบญ จะมไมไดเลย ดวยวาพระตถาคตทงหลายยอมไมตรสอกษรทไมมประโยชนแมแตตวเดยว แตบททควรตดออกในภาษตของพระสาวกทงหลายกด ของเทวดาทงหลายกด ยอมมบาง พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดตดบทนนออกแลว. สวนบททควรเพมเขามา ยอมมไดแมในพทธภาษต สาวกภาษต และเทวดาภาษตทวไป เพราะฉะนน บทใดควรเพมเขาในเทศนาใด พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายกไดเพมบทนนเขามาแลว. ถามวา บททเพมเขามานนไดแกบทอะไรบาง ? ตอบวาบททเพมเขามานน ไดแกบททเปนแตเพยงคาเชอมความทอนตนกบทอนหลง มอาทอยางนวา เตน สมเยน บาง เตน โข ปน สมเยน บาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 86อถโข บาง เอว วตเต บาง เอตทโวจ บาง อนง พระธรรม- สงคาหกเถระทงหลาย ไดเพมบททควรเพมเขามาอยางนแลว ตงไววาอท ปมปาราชก (สกขาบทนชอปฐมปาราชก) เมอปฐมปาราชกขนสสงคายนาแลว พระอรหนต ๕๐๐ องค กไดทาคณสาธยาย (สวดเปนหม ) โดยนยทยกขนสสงคายนาวา เตน สมเยน พทโธ ภควาเวรชาย วหรต เปนตน. ในเวลาทพระอรหนต ๕๐๐ องคเหลานนเรมสวด แผนดนใหญไดเปนเหมอนใหสาธการไหวจนถงนารองแผนดน. พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย ยกปาราชกทเหลออย ๓ สกขาบทขนสสงคายนาโดยนยนเหมอนกน แลวตงไววา อท ปาราชกกณฑกณฑนชอปาราชกกณฑ ตงสงฆาทเสส ๑๓ ไววา เตรสกณฑ ตงสกขาบท ๒ ไววา อนยต ตงสกขาบท ๓๐ ไววา นสสคคยปาจตตย ตงสกขาบท ๙๒ ไววา ปาจตตย ตงสกขาบท ๔ ไววา ปาฏเทสนยะตงสกขาบท ๗๕ ไววา เสขยะ ตงธรรม ๗ ประการไววา อธกรณสมถะระบสกขาบท ๒๒๗ วา คมภรมหาวภงค ตงไวดวยประการฉะน. แมในเวลาเสรจการสงคายนาคมภรมหาวภงค แผนดนใหญกไดไหวโดยนยกอนเหมอนกน. ตอจากนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย ไดตงสกขาบท ๘ในภกขนวภงคไววา กณฑนชอปาราชกภณฑ ตงสงฆาทเสส ๑๗สกขาบทไววา นสตตรสกณฑ ตงนสสคคยปาจตตย ๓๐ สกขาบทน ไววา นนสสคคยปาจตตย ตงปาจตตย ๑๖๖ สกขาบทไววา นปาจตตยตงปาฏเทสนยะ ๘ สกขาบทไววา นปาฏเทสนยะ ตงเสขยะ ๗๕ สกขาบทไววา นเสขยะ ตงธรรม ๗ ประการไววา นอธกรณสมถะ ระบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 87สกขาบท ๓๐๔ วา ภกขนวภงค อยางนแลว ตงไววา วภงคนชออภโตวภงค ม ๖๔ ภาณวาร. แมในเวลาเสรจการสงคายนาคมภรอภโตวภงค แผนดนใหญกไดไหวโดยนยทกลาวแลวเหมอนกน. โดยอบายวธนแหละ พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย ยกคมภรขนธกะ (มหาวรรคและจลวรรค ) ซงมประมาณ ๘๐ ภาณวาร และคมภรบรวารซงมประมาณ ๒๕ ภาณวาร ขนสสงคายนาแลวตงไววาปฎกนชอวนยปฎก. แมในเวลาเสรจการสงคายนาวนยปฎก แผนดนไดไหวตามนยทกลาวแลวนนแล. พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดมอบทานพระอบาลใหไปสอนลกศษยของทาน ในเวลาเสรจการสงคายนาวนยปฎก พระอบาลเถระ วางพดงาลงจากธรรมาสน นมสการภกษชนเถระทงหลายแลวนงบนอาสนะทถงแกตน. ครนสงคายนาพระวนยเสรจแลว ทานพระมหากสสปะประสงคจะสงคายนาพระธรรมตอไป จงถามภกษทงหลายวา เราทงหลายผจะสงคายนาพระธรรม (สตตนตปฎกและอภธรรมปฎก) จะจดใหใครรบเปนธระสงคายนาพระธรรม ภกษทงหลายกลาววา ใหทานพระอานนท-เถระรบเปนธระ ครงนนแล ทานพระมหากสสปะไดเผดยงวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ขอสงฆจงพงขาพเจา ถาความพรอมพรงของสงฆถงทแลว ขาพเจาจะขอถามพระธรรมกะพระอานนท. ครงนนแล ทานพระอานนทไดเผดยงวา ขาแตทานผเจรญทงหลาย ขอสงฆจงฟงขาพเจาถาความพรอมพรงของสงฆถงทแลว ขาพเจาอนทานพระมหากสสปะถามพระธรรมแลว จะตอบ. ครงนนแล ทานพระอานนทลกจากอาสนะหมจวรเฉวยงบาขางหนง นมสการภกษชนพระเถระทงหลายแลวนงบน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 88ธรรมาสนจบพดงา. ครงนนแล ทานพระมหากสสปะถามภกษทงหลายวา ดกอนอาวโสทงหลาย เราทงหลายจะสงคายนาปฎกไหนกอน ? ภกษทงหลายกลาววา สงคายนาสตตนปฎกกอน พระมหากลสปะถามวาในสตตนตปฎกมสงคต ๔ ประการ (คอ ทฆสงคต การสงคายนาทฆนกายมชฌมสงคต การสงคายนามชฌมนกาย สงยตตสงคต การสงคายนา-สงยตตนกาย องคตตรสงคต การสงคายนาองคตตรนกาย สวนขททก-นกาย มวนยปฎกรวมอยดวย จงไมนบในทน ) ในสงคตเหลานน เราทงหลายจะสงคายนาสงคตไหนกอน ? ภกษทงหลายกลาววา สงคายนาทฆสงคตกอน. พระมหากสสปะถามวา ในทฆสงคต มสตร ๓๔ สตรมวรรค ๓ วรรค ในวรรคเหลานน เราทงหลายจะสงคายนาวรรคไหนกอน ? ภกษทงหลายกลาววา สงคายนาสลขนธวรรคกอน. พระมหา-กสสปะถามวา ในสลขนธวรรค มสตร ๑๓ สตร ในสตรเหลานน เราทงหลายจะสงคายนาสตรไหนกอน ? ภกษทงหลายกลาววาขาแตทานผเจรญ ขนชอวาพรหมชาลสตรประดบดวยศล ๓ ประเภท เปนสตรกาจดโทษมการหลอกลวง และการพดประจบประแจงซงเปนมจฉาชพหลายอยางเปนตน เปนสตรปลดเปลองขายคอ ทฏฐ ๖๒ ทาหมนโลกธาตใหไหวเราทงหลายจงสงคายนาพรหมชาลสตรนนกอน. ครงนนแล ทานพระมหากสสปะไดกลาวถามคานกะทานพระอานนทวา ดกอนอาวโสอานนท พระผมพระภาคเจาตรสพรหมชาลสตรทไหน ? พระอานนทตอบวา ตรส ณ พระตาหนกในพระราชอทยานอมพลฏฐกา ระหวางกรงราชคฤหและเมองนาลนทา. พระมหากสสปะถามวา ทรงปรารภใคร ? พระอานนทตอบวา ทรงปรารภสปปยปร-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 89พาชกกบพรหมทตมาณพ. พระมหากสสปะถามวา เรองอะไร ? พระอานนทตอบวา เรองชมและต. ครงนนแล ทานพระมหากสสปะถามทงนทาน ถามทงบคคล แหงพรหมชาลสตรกะทานพระอานนททานพระอานนทกไดตอบแลว. เมอตอบเสรจแลว พระอรหนต ๕๐๐องคไคทาคณสาธยาย. และแผนดนไดไหวตามนยทกลาวแลวนนแล. ครนสงคายนาพรหมชาลสตรอยางนแลว ตอจากนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดสงคายนาสตร ๑๓ สตร ทงหมดรวมทงพรหม-ชาลสตร ตามลาดบแหงปจฉาและวสชนา โดยนยเปนตนวา ดกอนอาวโสอานนท วรรคนชอสลขนธวรรค. พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย สงคายนาบาลประมาณ ๖๔ ภาณวาร ประดบดวยสตร ๖๔ สตรจดเปน ๓ วรรค อยางน คอ มหาวรรคตอจากสลขนธวรรคนน ปาฏก-วรรคตอจากมหาวรรคนน แลวกลาววา นกายนชอทฆนกาย แลวมอบทานพระอานนท ใหไปสอนลกศษยของทาน. ตอจากการสงคายนาคมภรทฆนกายนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดสงคายนามชฌมนกายประมาณ ๘๐ ภาณวาร แลวมอบกะนสตของพระธรรมเสนาบดสารบตร-เถระวา ทานทงหลาย จงบรหารคมภรมชฌมนกายน . ตอจากการสงคายนาคมภรมชฌมนกายนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดสงคายนาสงยตตนกายประมาณ ๑๐๐ ภาณวาร แลวมอบกะพระมหา-กสสปเถระ ใหไปสอนลกศษยของทาน ตอจากการสงคายนาคมภรสงยตตนกายนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดสงคายนาองคตตร-นกายประมาณ ๑๒๐ ภาณวาร แลวมอบกะพระอนรทธเถระ ใหไปสอนลกศษยของทานวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 90 คมภรธรรมสงคณ คมภรวภงค คมภร กถาวตถ คมภรปคคลบญญต คมภร ธาตกถา คมภรยมก คมภรปฏฐาน ทาน เรยกวา พระอภธรรม. ตอจากการสงคายนาคมภรองคตตรนกายนน พระธรรมสงคาหก-เถระทงหลาย ไดสงคายนาบาลพระอภธรรม ซงเปนอารมณของญาณอนสขม อนบณฑตทงหลายสรรเสรญแลวอยางน แลวกลาววา ปฎกน ชอ อภธรรมปฎก พระอรหนต ๕๐๐ องคไดทาคณสาธยาย แผนดนไดไหวตามนยทกลาวแลวนนแล. ตอจากการยงคายนาอภธรรมปฎกนนพระธรรมสงคาหกเถระทงหลายไดสงคายนาพระบาล คอ ชาดก นทเทสปฏสมภทามรรค อปทาน สตตนบาต ขททกปาฐะ ธรรมบท อทานอตวตตกะ วมานวตถ เปตวตถ เถรคาถา เถรคาถา พระทฆภาณ-กาจารยกลาววา ประชมคมภรนชอวา ขททกคนถะ และกลาววาพระธรรมสงคาหกเถระ ยกสงคายนาในอภธรรมปฎกเหมอนกน. สวนพระมชฌมภาณกาจารยกลาววา ขททกคนถะทงหมดนกบจรยาปฎกและพทธวงศ นบเนองในสตตนตปฎก. พระพทธพจนแมทงหมดน พงทราบวาม ๑ คอ รส ม ๒ คอธรรมและวนย ม ๓ คอ ปฐมพจน มชฌมพจน และปจฉมพจน ม ๓ดวยอานาจแหงปฎก ม ๕ ดวยอานาจแหงนกาย ม ๙ ดวยอานาจแหงองคม ๘๔,๐๐๐ ดวยอานาจธรรมขนธ ดวยประการฉะน. พระพทธพจน ม ๑ คอ รส นบอยางไร ? จรงอย คาใดทพระผมพระภาคเจาไดตรสรพระสมมาสมโพธญาณ อนยอดเยยมแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 91ทรงสงสอนเทวดา มนษย นาค และยกษเปนตนกด ทรงพจารณา อยกด ตลอดเวลา ๔๕ ป ในระหวางนจนตราบเทาเสดจปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต ตรสไว คาทงหมดนนมรสเดยว คอวมตตรสนนแล พระพทธพจน ม ๑ คอ รส นบอยางน. พระพทธพจน ม ๒ คอธรรมและวนย นบอยางไร ? จรงอยพระพทธพจนทงหมดน ยอมนบวาธรรมและวนย ในธรรมและวนยนนวนยปฎก ชอวาวนย พระพทธพจนทเหลอ ชอวาธรรม. เพราะ-เหตนนแล พระมหากสสปะจงกลาววา อยากระนนเลย เราทงหลายพงสงคายนาพระธรรมและพระวนย และกลาววา ขาพเจาจะถามวนยกะพระอบาล จะถามธรรมกะพระอานนท พระพทธพจนม ๒ คอธรรมและวนย นบอยางน. พระพทธพจนม ๓ คอปฐมพจน มชฌมพจน และปจฉมพจนนบอยางไร ? จรงอย พระพทธพจนทงหมดนม ๓ ประเภท คอปฐมพทธพจน มชฌมพทธพจน ปจฉมพทธพจน. ใน ๓ ประเภทน ปฐมพทธพจนไดแกพทธพจนน คอ อเนกชาตส สาร สนธาวสส อนพพส คหการ คเวสนโต ทกขา ชาต ปนปปน คหการก ทฏโส ปน เคห น กาหส สพพา เต ผาสกา ภคคา คหกฏ วสงขต วสงขารคต จตต ตณหาน ขยมชฌคา เราแสวงหาชางผทาเรอนคออตภาพ เมอไมพบ ไดทองเทยวไปแลว สนสงสารนบดวยชาตมใชนอย ความเกดบอย ๆ เปนทกข

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 92ดกอนชางผทาเรอนคออตภาพ เราพบทานแลว ทานจกทาเรอนคอ อตภาพของเราอกไมได โครงบานของทานทงหมด เราทาลายแลวยอดแหงเรอนคออวชชา เรารอแลว จตของเราถงพระนพพานแลวเราไดบรรลธรรมเปนทสนไปแหงตณหาทงหลายแลว. อาจารยบางพวกกลาวอทานคาถาในคมภรขนธกะ มคาวา ยทา หเวปาตภวนต ธมมา ในกาลใดแล ธรรมทงหลายยอมปรากฏ ดงน เปนตนวาเปนปฐมพทธพจน กอทานคาถาน พงทราบวา เปนอทานคาถาทบงเกดแกพระผมพระภาคเจาบรรลพระสพพญตญาณแลว ทรงพจารณาซงปจจยาการ ดวยพระญาณทสาเรจดวยโสมนสเวทนาในวนแรม ๑ คาเดอน ๖กคาทพระผมพระภาคเจาตรสในเวลาใกลเสดจปรนพพานวา ดกอนภกษทงหลาย บดนเราขอเตอนเธอทงหลาย สงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดา เธอทงหลายจงยงสมมาปฏบตใหถงพรอมดวยความไมประมาท ดงน เปนปจฉมพทธพจน. คาทพระผมพระภาคเจาตรสระหวางปฐมพจนและปจฉมพจน ชอมชฌมพจน. พทธพจน ๓ ประเภทคอ ปฐมพทธพจน มชฌมพทธพจน และปจฉมพทธพจน นบอยางน พทธพจนม ๓ ดวยอานาจแหงปฎก นบอยางไร ? จรงอย พระพทธพจนทงหมดนม ๓ ประเภท คอ วนยปฎก สตตนตปฎก อภธรรม-ปฎก. ใน ๓ ปฎกนน พระพทธพจนน คอ ปาตโมกขทง ๒ วภงคขนธกะ ๘๒ ปรวาร ๑๖ ชอวนยปฎก เพราะรวมพระพทธพจนทงหมดทสงคายนาในครงปฐมสงคายนา และทสงคายนาตอมา. พระพทธพจนทชอวาสตตนตปฎก ไดแกพระพทธพจนตอไปนคอ ทฆนกาย มจานวน ๓๔ สตร มพรหมชาลสตรเปนตน มชฌมนกาย มจานวน ๑๕๒

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 93สตร มมลปรยายสตรเปนตน สงยตตนกาย มจานวน ๗,๗๖๒ สตร มโอฆตรณสตรเปนตน องคตตรนกาย มจานวน ๙,๕๕๐ สตร มจตต-ปรยาทานสตรเปนตน ขททกนกายม ๑๕ ประเภท คอขททกปาฐะธรรมบท อทาน อตวตตก สตตนบาต วมานวตถ เปตวตถเถรคาถา เถรคาถา ชาดก นทเทส ปฏสมภทา อปทาน พทธวงศและจรยาปฎก. พระพทธพจนทชอวาอภธรรมปฎก ไดแกพระพทธพจนตอไปน คอ ธรรมสงคณ วภงค ธาตกถา บคคลบญญต กถาวตถยมก ปฏฐาน. ใน ๓ ปฎกน ( อรรถาธบายคาวาวนย ) วนยศพทน บณฑตผรอรรถแหงวนยศพท แปลความหมายวา วนย เพราะมนยตางๆ เพราะมนยพเศษ และเพราะควบคมกาย และวาจา. กในวนยปฎกน มนยตางๆ คอ มปาตโมกขทเทส ๕ อาบต ๗ กองมปาราชกเปนตน มาตกาและวภงคเปนตนเปนประเภท สวนนยอนบญญตเปนนยพเศษ มผลทาใหพระพทธบญญตเดมตงขน และหยอนลง และวนยน ยอมควบคมกายและวาจา เพราะหามการประพฤตลวงทางกายและทางวาจา เพราะฉะนน ทานจงแปลความหมายวา วนย เพราะมนยตาง ๆ เพราะมนยพเศษและเพราะควบคมกายและวาจา เพราะเหตนนเพอความเปนผฉลาดในเนอความของคาของวนยน ขาพเจาจงกลาววา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 94 วนยศพทน บณฑตผรอรรถแหงวนยศพท แปลความหมายวา วนย เพราะมนยตาง ๆ เพราะมนยพเศษ และเพราะควบคมกาย และวาจา. ( อรรถาธบายคาวาสตร ) สวนสตตศพทนอกน ทานแปลความหมาย วาสตร เพราะเปดเผยซงประโยชนทงหลาย เพราะกลาวประโยชนไวเหมาะสม เพราะ เผลดประโยชน เพราะหลงประโยชน เพราะปองกนอยางด และเพราะมสวน เสมอดวยสายบรรทด. กพระสตรนนยอมสองถงประโยชนทงหลายอนตางดวยประโยชนตนและประโยชนผอนเปนตน. อนง ประโยชนทงหลาย พระผมพระภาคเจาตรสไวดแลว ในปฎกน เพราะตรสอนโลมตามอธยาศยของเวไนย. อนงสตตนตปฎกน ยอมเผลดประโยชนทงหลาย อธบายวา เผลดผลเหมอนขาวกลาเผลดผลฉะนน. พระสตรนยอมหลงประโยชนทงหลาย อธบายวาเหมอนโคนมหลงนานมฉะนน. อนง พระสตรน ยอมปองกน อธบายวายอมรกษาประโยชนเหลานนอยางด. อนง พระสตรนมสวนเสมอดวยสายบรรทด เหมอนอยางวาสายบรรทดเปนเครองกาหนดของชางไมทงหลายฉนใด แมพระสตรนกเปนเครองกาหนดของวญชนทงหลายฉนนน เหมอนอยางวาดอกไมทงหลายทคมไวดวยดาย ยอมไมเรยราย ยอมไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 95กระจดกระจายดวยลมฉนใด ประโยชนทงหลายทรวบรวมไวดวยพระสตร นกฉนนน. เพราะฉะนน เพอความเปนผฉลาดในเนอความแหงคา ของสตรน ขาพเจาจงกลาววา สตตศพทน ทานแปลความหมายวาสตร เพราะสองถงประโยชนทงหลาย เพราะ กลาวประโยชนไวเหมาะสม เพราะเผลด ประโยชน เพราะหลงประโยชน เพราะ ปองกนอยางด เพราะมสวนเสมอดวยสาย บรรทด. ( อรรถาธบายคาวาอภธรรม ) กธรรมนอกน ทานเรยกอภธรรม เพราะ พระผมพระภาคเจาตรสไวในอภธรรมนวา เปนธรรมทมความเจรญ ทกาหนดเปน มาตรฐาน ทบคคลบชาแลว ทตดขาด และเปนธรรมอนยง. อภศพทนยอมปรากฏในความวาเจรญ ความวาอนบณฑตกาหนดเปนมาตรฐาน ความวาอนบคคลบชาแลว ความวาตดขาด และความวาเปนธรรมอนยง มประโยคตวอยางดงตอไปน อภศพทมาในอรรถวาเจรญ ในประโยคมอาทวา พาฬหา เมอาวโส ดกอนอาวโส ทกขเวทนาอยางแรงกลา ยอมเจรญ กาเรบแกขาพเจา ยอมไมถอยลงเลย. อภศพทมาในอรรถวา อนบณฑตกาหนด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 96เปนมาตรฐาน ในประโยคมอาทวา ยา ตา รตตโย อภาตา อภลกขตา ราตรนนใด (วนจาตททส วนปณณรส วนอฏฐม) อนบณฑตกาหนดรแลว (ดวยความเตมดวงของดวงจนทร และดวยความหมดดวงของดวงจนทร) อนบณฑตกาหนดเปนมาตรฐานไวแลว (เพอสมาทานอโบสถ เพอฟงธรรม และเพอทาสกการบชาเปนตน). อภศพทมาในอรรถวา อนบคคลบชาแลว ในประโยคมอาทวา ราชาภราชามนชนโท ขอพระองคจงทรงเปนพระราชาอนพระราชาบชาแลว จงเปนจอมคน. อภศพทมาในอรรถวา ตดขาด ในประโยคมอาทวา ปฏพโลวเนต อภธมเม อภวนเย เปนผสามารถแนะนาในอภธรรม ในอภวนย.อธบายวา อม สงกรวรหเต ธมเม จ วนเย จ ในพระธรรมและในพระวนย ซงเวน จากการปะปนกนและกน. อภศพทมาในอรรถวา ยง ในประโยคมอาทวา อภกกนเตน วณเณน มผวพรรณงามยง.อนง แมธรรมทงหลายทมความเจรญ พระผมพระภาคเจาตรสไวในพระอภธรรมน โดยนยมอาทวา รปปปตตยา มคค ภาเวต เมตตา-สหคเตน เจตสา เอก ทส ผรตวา วหรต ภกษเจรญมรรคเพอเขาถงรปภพน มใจประกอบดวยเมตตาแผไปสทศหนงอย. แมธรรมทงหลายทบณฑตกาหนดเปนมาตรฐาน เพราะความเปนสภาพทควรกาหนดดวยอารมณเปนตน ทานกลาวไวโดยนยมอาทวา รปารมมณ วาสททารมมณ วา มรปเปนอารมณ มเสยงเปนอารมณ. แมธรรมทงหลายอนทานบชาแลว ทานกลาวไวโดยนยมอาทวา เสกขา ธมมา อเสกขาธมมา โลกตตรา ธมมา เสกขธรรม อเสกขธรรม โลกตตรธรรม.แมธรรมทงหลายทตดขาดแลว เพราะความเปนของทตดขาดแลวตาม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 97สภาวะ. ทานกลาวไวโดยนยมอาทวา ผสโส โหต เวทนา โหต ผสสะม เวทนาม แมธรรมทงหลายอนยง ทานกลาวไวโดยนยมอาทวา มหคคตา ธมมา อปปมาณา ธมมา อนตตรา ธมมา มหคคตธรรมอปปมาณธรรม อนตตรธรรม เพราะเหตนน เพอความเปนผฉลาดในเนอความของคา ของอภธรรมน ขาพเจาจงกลาววา กธรรมนอกนทานเรยกวาอภธรรม เพราะ พระผมพระภาคเจาตรสไวในอภธรรมนวา เปนธรรมทมความเจรญ ทกาหนดเปน มาตรฐาน ทบคคลบชาแลว ทตดขาด และ เปนธรรมยง. กในปฎกทงหลายมวนยปฎกเปนตนน ปฎกใดยงเหลออย ผรเนอความของปฎกเรยกปฎกนนวา ปฎก โดยเนอความวาปรยตและภาชนะ พงทราบ วาม ๓ มวนยเปนตน เพราะรวมเขากบ ปฎกศพทนน จรงอย แมปรยตทานกเรยกวา ปฎก ในประโยคมอาทวา อยาถอโดยอางปฎก. แมภาชนะอยางใดอยางหนง ทานเรยกวา ปฎก ในประโยคมอาทวา ครงนน บรษพงถอจอบและตะกราเดนมา. เพราะเหตนนบณฑตผรเนอความของปฎกศพท จงเรยกปฎกศพทวา ปฎก โดยเนอความวาปรยตและภาชนะ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 98 บดนพงทราบวา ม ๓ มวนยเปนตน เพราะรวมเขากบปฎกศพทนน พงทราบวาม ๓ มวนยเปนตนเหลานอยางนวา เพราะทาสมาสกบ ปฎกศพท ซงมเนอความ ๒ อยางนน อยางน คอวนยดวย วนยนนเปนปฎกดวย เพราะเปนปรยต และเพราะเปนภาชนะแหงเนอความนน ๆเพราะฉะนน จงชอวนยปฎก โดยนยตามทกลาวแลว พระสตรดวย พระสตรนนเปนปฎกดวย เพราะฉะนน จงชอวาสตตนตปฎก อภธรรมดวย อภธรรมนนเปนปฎกดวย เพราะฉะนน จงชอวาอภธรรมปฎก กครนทราบอยางนแลว เพอความเปนผฉลาดในประการตาง ๆ ในปฎกทง ๓ เหลานนอกครง พงแสดงประเภทของเทศนา ประเภทของ ศาสนา ประเภทของกถา และลกขา ปหานะ คมภรภาพตามสมควรในปฎก เหลานน ภกษยอมถงซงประเภทแหงการ เลาเรยนใด ซงสมบตใด แมซงวบตใด ในปฎกใด ดวยอาการใด พงแสดงซง ประเภทแหงการเลาเรยนทงหมดแมนน ดวยอาการนน. ในคาถาเหลานน มคาอธบายอยางแจมแจงและชดเจน ดงตอไปน จรงอย ปฎก ๓ เหลานน ทานเรยกตามลาดบวา อาณาเทศนา โวหาร-เทศนา ปรมตถเทศนา ยถาปราธศาสนา ยถานโลมศาสนา ยถาธรรม-ศาสนา และสงวราสงวรกถา ทฏฐวนเวฐนกถา นามรปปรจเฉทกถา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 99 กในปฎก ๓ น วนยปฎก ทานเรยกวา อาณาเทศนา การเทศนา โดยอานาจบงคบบญชา เพราะเปนปฎกทพระผมพระภาคเจาผควรออกคาสง ทรงแสดงแลวโดยความเปนเทศนาทมากไปดวยคาสง. สตตนตปฎกทานเรยกวา โวหารเทศนา การเทศนาโดยบญญต เพราะเปนปฎกทพระผมพระภาคเจาผทรงฉลาดในเชงสอน ทรงแสดงแลวโดยความเปนเทศนาทมากไปดวยคาสอน. อภธรรมปฎก ทานเรยกวา ปรมตถเทศนาการเทศนาโดยปรมตถ เพราะเปนปฎกทพระผมพระภาคเจาผฉลาดในปรมตถ ทรงแสดงแลวโดยความเปนเทศนาทมากไปดวยปรมตถ. อนง ปฎกท ๑ (วนยปฎก ) ทานเรยกวา ยถาปราธศาสนา การสงสอนตามความผด เพราะอรรถวเคราะหวา สตวทงหลายผมความผดมากมายเหลานนใด สตวเหลานนอนพระผมพระภาคเจาทรงสงตามความผดในปฎกน. ปฎกท ๒ ( สตตนตปฎก) ททานเรยกวา ยถานโลม-ศาสนา การสงสอนอนโลมตามอธยาศย เพราะอรรถวเคราะหวา สตวทงหลายผมอธยาศยอนสยและจรยาวมตต มใชนอย อนพระผมพระ ภาคเจาทรงสงสอนแลวในปฎกนตามอนโลม. ปฎกท ๓ (อภธรรมปฎก)ทานเรยกวา ยถาธรรมศาสนา การสงสอนตามปรมตถธรรม เพราะอรรถวเคราะหวา สตวทงหลายผมความสาคญในสภาวะสกวากองแหงปรมตถธรรมวา นเรา นนของเรา ดงน อนพระผมพระภาคเจาทรงสงสอนแลว ตานปรมตถธรรมในปฎกน. อนง ปฎกท ๑ ทานเรยกวา สงวราสงวรกถา ดวยอรรถวาสงวราสงวระอนเปนปฏปกษตอการฝาฝน อนพระผมพระภาคเจาตรสแลวในปฎกน. บทวา ส วราส วโร ไดแก สงวรเลกและสงวรใหญ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 100เหมอนกมมากมมะ การงานนอยและการงานใหญ และเหมอนผลาผละ ผลไมนอยและผลไมใหญ. ปฎกท ๒ ทานเรยกวา ทฏฐวนเวฐนกถาคาบรรยายคลายทฏฐ ดวยอรรถวา การคลายทฏฐอนเปนปฏปกษตอทฏฐ๖๒ อนพระผมพระภาคเจาตรสแลวในปฎกน. ปฎกท ๓ ทานเรยกวานามรปปรจเฉทกถา คาบรรยายการกาหนดนามและรป ดวยอรรถวาการกาหนดนามและรปอนเปนปฏปกษตอกเลสมราคะเปนตน อนพระผมพระภาคเจาตรสแลวในปฎกน. อนง พงทราบสกขา ๓ ปหานะ ๓ และคมภรภาวะ ๔ อยาง ในปฎกทง ๓ เหลาน ดงตอไปน. จรงอยางนน อธสลสกขา พระผมพระภาคเจาตรสไวโดยเฉพาะในวนยปฎก อธจตตสกขา ตรสไวโดยเฉพาะในสตตนตปฎก อธปญญาสกขา ตรสไวโดยเฉพาะในอภธรรมปฎก. อนง การละกเลสอยางหยาบ พระผมพระภาคเจาตรสไวในวนยปฎก เพราะศลเปนปฏปกษตอกเลสอยางหยาบ. การละกเลสอยางกลางตรสไวในสตตนตปฎก เพราะสมาธเปนปฏปกษตอกเลสอยางกลาง. การละกเลสอยางละเอยด ตรสไวในอภธรรมปฎก เพราะปญญาเปนปฏปกษตอกเลสอยางละเอยด. อนง การละกเลสชวคราว ตรสไวในปฎกท ๑การละกเลสดวยขมไว และการละกเลสเดดขาด ตรสไวในปฎกทง ๒นอกน. การละสงกเลสคอทจรต ตรสไวในปฎกท ๑ การละสงกเลสคอตณหา และทฏฐ ตรสไวในปฎกทง ๒ นอกน. ในปฎก ๓ น พงทราบวา แตละปฎกมคมภรภาวะ ทง ๔ คอความลกซงโดยธรรม โดยอรรถ โดยเทศนา และโดยปฏเวธ. ในคมภร-ภาวะทง ๔ นน ธรรมไดแกบาล อรรถไดแกเนอความของบาลนน แหละ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 101เทศนาไดแกการแสดงซงบาลนน อนกาหนดไวอยางดดวยใจ ปฏเวธ ไดแกความหยงรบาล และเนอความของบาลตามความเปนจรง กเพราะธรรม อรรถ เทศนา และปฏเวธเหลาน ในปฎกทง ๓ น ผมปญญานอยทงหลาย หยงรไดยาก และเปนทพงไมได เหมอนมหาสมทร สตวเลกทงหลาย มกระตายเปนตน พงไมไดฉะนน จงเปนของลกซง.ในปฎก ๓ น พงทราบคมภรภาวะทง ๔ อยาง ในแตละปฎกดวยประการฉะน. อกนยหนง ธรรมไดแกเหต ขอนสมดวยพระพทธพจนทตรสไววาญาณในเหต ชอธรรมปฏสมภทา. อรรถไดแกผลแหงเหต ขอนสมดวยพระพทธพจนทตรสไววา ญาณในผลแหงเหต ชออรรถปฏสมภทา เทศนาไดแกบญญต อธบายวา การแสดงธรรมตามสภาวธรรม อกอยางหนง การแสดงดวยอานาจอนโลมและปฏโลม สงเขปและพสดารเปนตนเรยกวา เทศนา. ปฏเวธไดแกการตรสร และปฏเวธนน เปนไดทงโลกยะ ทงโลกตตระ ไดแกความรจรงไมเปลยนแปลง ในเหตทงหลายสมควรแกผล ในผลทงหลายสมควรแกเหต ในบญญตทงหลายสมควรแกทางแหงบญญต โดยอารมณ และโดยความไมหลง สภาวะแหงธรรมทงหลายนน ๆ ทกลาวแลวในปฎกนน ๆ ไมวปรต กลาวคอบณฑตกาหนดเปนมาตรฐาน ควรแทงตลอด. สภาวธรรมทมเหตใด ๆ กด สภาวธรรมทมผลใด ๆ กด เนอความทควรใหรดวยประการใด ๆ ยอมเปนเปาหมายสาคญแหงญาณของผฟงทงหลาย เทศนานใด ทสองเนอความนนใหกระจางดวยประการนน ๆกด ปฏเวธใดกลาวคอความรจรงไมวปรตในปฎก ๓ น อยางหนง สภาวะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 102แหงธรรมทงหลายนน ๆ ทไมวปรต กลาวคอ ทบณฑตกาหนดเปน มาตรฐาน ควรแทงตลอด คณชาตนทงหมด ผมปญญาทรามทงหลาย ซงมไดสงสมกศลสมภารไว หยงรไดยาก และพงไมได เหมอนมหาสมทร สตวเลกทงหลาย มกระตายเปนตน พงไมได เพราะเหตนนสภาวธรรมทมเหตหรอสภาวธรรมทมผลนน ๆ จงลกซง คมภรภาวะทง ๔อยาง ในปฎก ๓ น แตละปฎก ผศกษาพงทราบในบดน แมดวยประการฉะน. กคาถานวา พงแสดงประเภทของเทศนา ประเภทของศาสนา ประเภทของกถา และสกขา ปหานะ คมภรภาพ ตามสมควรในปฎกเหลานน ดงนเปนคาถามเนอความอนขาพเจากลาวแลวดวยคามประมาณเทาน. สวนประเภทแหงการเลาเรยน ๓ อยาง ในปฎก ๓ ในคาถานวา ภกษยอมถงซงประเภทแหงปรยตใด ซงสมบตใด แมซงวบตใด ในปฎกใด ดวยอาการใด พงแสดง ซงประเภทแหงปรยตทงหมดแมนน ดวยอาการ นน ดงน พงทราบตอไป. จรงอย การเลาเรยนม ๓ อยาง คอ อลคททปมาปรยต การเลาเรยนเหมอนจบงขางหาง นสสรณตถปรยต การเลาเรยนมวตถประสงคเพอออกไป ภณฑาคารกปรยต การเลาเรยนของพระอรหนตเปรยบดวยขนคลง. ในปรยต ๓ ประเภทนน ปรยตใด ทบคคลเรยนผดทาง คอเรยนเพราะเหตมตเตยนผอนเปนตน ปรยตน ชอ อลคททปมา ซงพระผม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 103พระภาคเจาทรงมงหมายตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บรษผตองการง แสวงหาง เทยวคนหาง เขาพงพบงใหญ พงจบขนด หรอจบทางงนนนนงนนพงเลยวกลบมากดมอหรอแขน หรออวยวะนอยใหญทใดทหนงของบรษนน บรษนนพงถงตายหรอทกขปางตาย เพราะการถกงกดนนเปนเหตขอนนเปนเพราะเหตไร ? ดกอนภกษทงหลาย ขอนนเปนเพราะเขาจบงผดวธ ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย โมฆบรษบางพวกในศาสนาน กฉนนนเหมอนกน ยอมเลาเรยนธรรมคอ สตตะ เคยยะ ฯ ล ฯ เวทลละ โมฆบรษเหลานนครนเลาเรยนธรรมนนแลว ไมพจารณาเนอความของธรรมเหลานนดวยปญญา เมอโมฆบรษเหลานนไมพจารณาเนอความดวยปญญา ธรรมเหลานนยอมไมทนตอการเพงพนจ โมฆบรษเหลานน มวตถประสงคเพอตเตยนผอน และมวตถประสงคเพอเปลองตนจากการกลาวรายนน ๆ จงเลาเรยนธรรม โมฆบรษเหลานน เลาเรยนธรรมเพอประโยชนแหงธรรมใด ยอมไมไดประโยชนแหงธรรมนน ธรรมเหลานน ทโมฆบรษเหลานนเรยนผดทาง ยอมเปนไปเพออนตรายอนไมเกอกล เพอความทกขตลอดกาลนาน ขอนนเปนเพราะเหตไร ? ดกอนภกษทงหลายขอนนเปนเพราะธรรมทงหลายอนโมฆบรษเหลานนเรยนผดทาง ดงน. สวนปรยตใด ทบคคลเรยนถกทาง คอหวงความบรบรณแหงคณมสลขนธเปนตนเทานน เรยนแลว มไดเรยนเพราะเหตมการตเตยนผอนเปนตน นชอ นสสรณตถปรยต ซงพระผมพระภาคเจาทรงมงหมายตรสไววา ธรรมเหลานนทบคคลเหลานนเรยนถกทาง ยอมเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขตลอดกาลนาน ขอนนเปนเพราะเหตไร ?ดกอนภกษทงหลาย เพราะธรรมทงหลายบคคลเหลานนเรยนถกทาง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 104 สวนพระอรหนตผมขนธอนกาหนดรแลว มกเลสอนละไดแลวมมรรคอนอบรมแลว มพระอรหตตผลอนแทงตลอดแลว มนโรธอนทาให แจงแลว ยอมเรยนซงปรยตใด เพอตองการรกษาประเพณ เพอตองการอนรกษพทธวงศโดยเฉพาะ นชอ ภณฑาคารกปรยต. อนง ภกษปฏบตดในพระวนย อาศยสลสมปทา ยอมบรรลวชชา ๓เพราะทานกลาวประเภทแหงวชชา ๓ เหลานน ไวในพระวนยนน. ภกษปฏบตดในพระสตร อาศยสมาธสมปทา ยอมบรรลอภญญา ๖ เพราะทานกลาวประเภทแหงอภญญา ๖ เหลานนไวในพระสตรนน ภกษปฏบตดในพระอภธรรม อาศยปญญาสมปทา ยอมบรรลปฏสมภทา ๔เพราะทานกลาวประเภทแหงปฏสมภทา ๔ ไวในพระอภธรรมนนเหมอนกน. ภกษปฏบตดในปฎก ๓ เหลานน ยอมบรรลสมบตตางดวยวชชา ๓อภญญา ๖ และปฏสมภทา ๔ เปนตนนตามลาดบ ดวยประการฉะน. สวนภกษปฏบตชวในพระวนย ยอมมความสาคญวา ไมมโทษในผสสะทงหลาย มการถกตองสงทมวญญาณครองเปนตน ทตองหาม โดยมลกษณะคลายคลงกบการถกตองวตถมเครองปลาดและผาหม อนมสมผสสบายททรงอนญาตไวเปนตน. สมดวยคาทพระอรฏฐะกลาวไววาเรารทวถงธรรมทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลววาเปนธรรมทาอนตราย แกธรรมเหลานนไมอาจเพอเปนอนตรายแกผสองเสพไดเลยดงน. แตนนภกษนนยอมถงความเปนผทศล. ภกษปฏบตชวในพระสตร ไมรความมงหมายในพระบาลมอาทวาดกอนภกษทงหลาย บคคล ๔ พวกเหลาน มอย ปรากฏอย ดงน ยอมถอเอาผด ๆ ทพระผมพระภาคเจาทรงมงหมายตรสไววา บคคลยอม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 105กลาวตเราทงหลายดวย ยอมขดซงตนดวย ยอมประสบสงทมใชบญเปนอนมากดวย ดวยการทคนถอผด ดงน. แตนน ภกษนนยอมถงความเปน มจฉาทฏฐ. ภกษปฏบตชวในพระอภธรรม เมอคดธรรมฟงเกนไป ยอมคดแมเรองทไมควรคด แตนนยอมถงจตวปลาส สมดวยพทธภาษตทตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย บคคลคดอยซงเรองไมควรคดทงหลายเหลาใดพงเปนผมสวนแหงความเปนบา เสยจรต เรองไมควรคดทงหลายเหลาน ๔ ประการ บคคลไมควรคดเลย ดงน. ภกษปฏบตชวในปฎก ๓ เหลาน ยอมถงความวบตตางดวยความเปนผทศล ความเปนมจฉาทฏฐ และจตวปลาสนตามลาดบ ดวยประการฉะน. คาถาแมนวา ภกษยอมถงซงประเภทแหงปรยตใด ซงสมบตใด แมซงวบตใด ในปฎกใด ดวยอาการใด พงแสดง ซงประเภทแหงปรยตทงหมดแมนน ดวยอาการนน ดงนเปนคาถามเนอความอน ขาพเจากลาวแลวดวยคามประมาณเทาน. ครนทราบปฎกทงหลายโดยประการตาง ๆ แลว ผศกษาพงทราบพระพทธพจนนวา ม ๓ อยาง ดวยอานาจแหงปฎกเหลานน ดวยประการฉะน. พระพทธพจนม ๕ ประเภท ดวยอานาจแหงนกาย นบอยางไร ?ความจรง พระพทธพจนทงหมดเลยนน ม ๕ ประเภท คอ ทฆนกายมชฌมนกาย สงยตตนกาย องคตตรนกาย ขททกนกาย. บรรดานกาย ๕

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 106นน ทฆนกาย คออะไร ? คอ นกายทมสตร ๓๔ สตร มพรหมชาลสตร เปนตน จดเปน ๓ วรรค. นกายใด มสตร ๓๔ สตร จดเปน ๓ วรรค นกายท ๑ น ชอทฆนกาย มชอวาอนโลม กเพราะเหตไร นกายท ๑ น จงเรยกวา ทฆนกาย ? เพราะเปนทประชมและเปนทอยของสตรทงหลายทมขนาดยาว. จรงอย หมและทอยทานเรยกวา นกาย. กในขอทนกายศพทหมายถงหม และทอยนมอทาหรณเปนเครองสาธกทงทางศาสนาและทางโลก มอาทอยางนวาดกอนภกษทงหลาย เราไมพจารณาเหนหมอนแมหมหนง ซงผดแผกแตกตางกนเหมอนหมสตวเดยรฉาน และเหมอนทอยของกษตรยโปณกะทอยของกษตรยจกขลลกะเลย ดงน. เนอความของคาในความทนกายทง ๔ ทเหลอเรยกวานกาย บณฑตพงทราบโดยนยทกลาวแลวอยางน. มชฌมนกาย คออะไร ? คอ นกายทมสตร ๑๕๒ สตร มมลปรยาย-สตรเปนตน มขนาดปานกลาง จดเปน ๑๕ วรรค ในนกายใด มสตร ๑๕๒ สตร จดเปน ๑๕ วรรค นกายนน ชอมชฌมนกาย. สงยตตนกาย คออะไร ? คอ นกายทมสตร ๗,๗๖๒ สตร มโอฆตรณสตรเปนตน ทตรสไวดวยสามารถแหงเทวดาสงยต เปนตน นกายทมสตร ๗,๗๖๒ สตรน จดเปนสงยตตนกาย องคตตรนกาย คออะไร ? คอนกายทมสตร ๙,๕๕๗ สตร มจตต-ปรยาทานสตร เปนตน ทตรสไวดวยสามารถแหงการเพมขนสวนละหนง ๆ จานวนสตรในองคตตรนกายมดงนคอ ๙,๕๕๗ สตร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 107 ขททกนกาย คออะไร ? คอวนยปฎกทงสน อภธรรมปฎกทงสน คมภร ๑๕ ประเภทมขททกปาฐะเปนตน และพระพทธพจนทเหลอ เวนนกาย ๔. ยกเวนนกายทง ๔ มทฆนกายเปนตนเหลานเสย พระพทธพจนอนจากนน ทานเรยกวา ขททกนกาย แล. พระพทธพจนม ๕ อยาง ดวยอานาจแหง นกาย นบอยางนแล. พระพทธพจนม ๙ อยาง ดวยอานาจแหงองค นบอยางไร ? จรงอย พระพทธ- พจนทงหมดน ม ๙ ประเภท คอ สตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาดก อพภต- ธรรม เวทลละ. ในพระพทธพจนมองค ๙ นน อภโตวภงค นทเทส ขนธกะ และบรวาร มงคลสตร รตนสตร นาลกสตร ตวฏฏกสตร ในสตตนบาตและคาสอนของพระตถาคตทมชอวาสตรแมอน พงทราบวาสตตะ. สตรทมคาถาทงหมด พงทราบวา เคยยะ โดยเฉพาะอยางยง สคาถวรรค แมทงสนในสงยตตนกาย พงทราบวา เคยยะ. อภธรรมปฎกทงหมด พระสตรทไมมคาถา และพระพทธพจน แมอนใด ทไมไดรวบรวมไวดวยองค ๘พระพทธพจนนน พงทราบวา เวยยากรณะ. ธรรมบท เถรคาถา เถรคาถาและคาถาลวนทไมมชอวา สตร ในสตตนบาต พงทราบวา คาถา. สตร๘๒ สตร ทประกอบดวยคาถาสาเรจดวยญาณ เกดรวมดวยโสมนสเวทนาพงทราบวาอทาน. สตร ๑๑๐ สตร ทเปนไปโดยนยมอาทวา วตต เหตภควตา พงทราบวา อตวตตกะ. ชาดก ๕๕๐ เรอง มอปณณกชาดก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 108เปนตน พงทราบวา ชาดก. พระสตร อนประกอบดวยเรองทไมเคยมมามขน นาอศจรรยทงหมด ทเปนไปโดยนยมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอนไมเคยมมามขน นาอศจรรย ๔ อยาง เหลาน มในพระอานนทดงน พงทราบวา อพภตธรรม. พระสตรทถกถาม ไคญาณและปต แมทงหมด มจฬเวทลลสตร มหาเวทลลสตร สมมาทฏฐสตร สกกปญห-สตร สงขารภาชนยสตร และมหาปณณมสตร เปนตน พงทราบวาเวทลละ. พระพทธพจนม ๙ อยาง ดวยอานาจแหงองค นบอยางนแล พระพทธพจนม ๘๔,๐๐๐ ดวยอานาจแหงธรรมขนธ นบอยางไร ?จรงอย พระพทธพจนทงหมดน ม ๘๔,๐๐๐ ประเภท ดวยอานาจแหงธรรมขนธ ททานพระอานนท แสดงไวแลวอยางนวา ธรรมเหลาใด ทขนปากขนใจขาพเจา ขาพเจา เรยนธรรมเหลานนจากพระพทธเจา ๘๒,๐๐๐ พระ ธรรมขนธ เรยนจากภกษ ๒,๐๐๐ พระธรรมขนธ รวม ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ. ในธรรมขนธ ๘๔,๐๐๐ นน พระสตรทมหวขอเรองเดยวนบเปนธรรมขนธ ๑. พระสตรใดมหวขอเรองหลายเรองรวมกน ในพระสตรนนนบธรรมขนธตามจานวนหวขอเรอง. ในคาถาประพนธ คาถามปญหาเรอง ๑ นบเปนธรรมขนธ ๑คาวสชนาปญหาเรอง ๑ นบเปนธรรมขนธ ๑. ในพระอภธรรม การแจกตกะและทกะแตละอยาง ๆ และการแจกจตตวาระแตละอยาง ๆ นบเปนธรรมขนธ ๑ ๆ. ในพระวนย มวตถ มมาตกา มบทภาชนย มอนตราบตมอาบต มอนาบต มตกเฉทะ (การกาหนดอาบตเปน ๓ สวน) ในวตถ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 109และมาตกาเปนตนเหลานน สวนหนง ๆ พงทราบวา ธรรมขนธหนง ๆ.พระพทธพจนม ๘๔,๐๐๐ ดวยอานาจแหงธรรมขนธ นบอยางนแล. พระพทธพจนน โดยไมแยกประเภท มหนง คอรส โดยแยก ประเภท มประเภท ๒ อยาง เปนตน คอ เปนพระธรรมอยาง ๑ เปนวนยอยาง ๑ เปนตน อนคณะผเชยวชาญ ม พระมหากสสป เปนประมขเมอจะสงคายนา ไดกาหนดประเภทนกอนแลว จงสงคายนาวา นเปนธรรม นเปนวนย นเปนปฐมพทธพจน นเปนมชฌมพทธพจน นเปนปจฉมพทธพจน นเปนวนยปฎก นเปนสตตนตปฎก นเปนอภธรรมปฎกนเปนทฆนกาย นเปนมชฌมนกาย นเปนสงยตตนกาย นเปนองคตตร-นกาย นเปนขททกนกาย นเปนองค ๙ มสตตะเปนตน นเปนพระธรรม-ขนธ ๘๔,๐๐๐ ดวยประการฉะน. และใชวา ทานจะกาหนดประเภทน เทานนอยางเดยว สงคายนาแลวหากไม แตทานยงกาหนดประเภทแหงสงคหะแมอน ๆ ซงมประการมใชนอย เปนตนวา อทานสงคหะ วคคสงคหะเปยยาลสงคหะ และนปาตสงคหะ มเอกนบาตและทกนบาตเปนตน สง-ยตตสงคหะ และปญญาสสงคหะเปนตน ทปรากฏอยในปฎก ๓ สงคายนาแลว ใชเวลา ๗ เดอน ดวยประการฉะน. กในอวสานแหงการสงคายนาพระพทธพจนนน แผนดนใหญนไดสนสะเทอนเลอนลนหวนไหว เปนอเนกประการทวไปจนถงนารองแผนดนเปนประหนงวาเกดความปราโมทยใหสาธการวา ศาสนาของพระทศพลน พระมหากสสปเถระ ไดทาใหสามารถมอายยนไปไดตลอดกาลประมาณ ๕,๐๐๐ ป และไดปรากฏมหศจรรยทงหลายมใชนอย ดวยประการฉะน. สงคายนาใดในโลกเรยกกนวา ปญจสตา เพราะพระอรหนต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 110๕๐๐ องค ไดทาไว และเรยกกนวา เถรกา เพราะพระสงฆชนพระเถระ ทงนนไดทาไว สงคายนานชอปฐมมหาสงคายนา ดวยประการฉะน.

อรรถกถาพรหมชาลสตร เมอปฐมมหาสงคายนานกาลงดาเนนไปอย เวลาสงคายนาพระวนยจบลง ทาน พระมหากสสป เมอถามพรหมชาลสตร ซงเปนสตรแรกแหงนกายแรกในสตตนตปฎก ไดกลาวคาอยางนวา ทานอานนทพระผมพระภาคเจา ตรสพรหมชาลสตรทไหน ดงนเปนตนจบลง ทานพระอานนท เมอจะประกาศสถานททพระผมพระภาคเจาตรสพรหม-ชาลสตร และบคคลทพระองคตรสปรารภใหเปนเหตนนใหครบกระแสความจงกลาวคาวา เอวมเม สต ดงนเปนตน. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา แมพรหมชาลสตร กมคาเปนนทานวา เอวมเม สต ททานพระอานนทกลาวในคราวปฐมมหาสงคายนา เปนเบองตน ดงน. ในคาเปนนทานแหงพระสตรนน พงทราบวนจฉย ดงตอไปน.

แกอรรถบท เอว บทวา เอว เปนบทนบาต. บทวา เม เปนตน เปนบทนาม ในคาวา ปฏปนโน โหต น บทวา ปฏ เปนบทอปสรรค. บทวา โหตเปนบทอาขยาต. พงทราบการจาแนกบทโดยนยเทานกอน. แตโดยอรรถ เอว ศพท แจกเนอความไดหลายอยาง เปนตนวาความเปรยบเทยบ ความแนะนา ความยกยอง ความตเตยน ความรบคาอาการะ ความชแจง ความหามความอน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 111 จรงอยางนน เอว ศพทน ทมาในความเปรยบเทยบ เชน ในประ- โยคมอาทวา เอว ชาเตน มจเจน กตตพพ กสล พห สตวเกดมาแลวควรบาเพญกศลใหมาก ฉนนน. ทมาในความแนะนา เชนในประโยคมอาทวา เอว เต อภกกม-ตพพ เอว ปฏกกมตพพ เธอพงกาวไปอยางน พงถอยกลบอยางน. ทมาในความยกยอง เชนในประโยคมอาทวา เอวเมต ภควาเอวเมต สคต ขอนนเปนอยางนพระผมพระภาคเจา ขอนนเปนอยางนพระพระสคต. ทมาในความตเตยน เชนในประโยคมอาทวา เอวเมว ปนายวสล ยสม วา ตสม วา ตสส มณฑกสส สมณกสส วณณ ภาสตกหญงถอยน กลาวสรรเสรญสมณะโลนนน อยางนอยางน ทกหนทกแหง. ทมาในความรบคา เชนในประโยคมอาทวา เอว ภนเตต โขเต ภกข ภคตโต ปจจสโสส ภกษเหลานนทลรบพระดารสของพระผมพระภาคเจาวา อยางนน พระเจาขา. ทมาในอาการะ เชนในประโยคมอาทวา เอว พยาโข อห ภนเตภควตา ธมม เทสต อาชานาม ขาแตทานผเจรญ ขาพเจายอมรทวถงธรรมทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงแลวอยางนจรง. ทมาในความชแจง เชนในประโยคมอาทวา เอห ตว มาณวภเยน สมโณ อานนโท เตนปสงกม อปสงกมตวา มม วจเนน สมณอานนท อปปาพาธ อปปาตงก ลหฏาน พล ผาสวหาร ปจฉสโภ มาณโว โตเทยยปตโต ภวนต อานนท อปปาพาธ อปปาตงกลหฏาน พล ผาสวหาร ปจฉตต เอวจ วเทห สาธ กร ภว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 112อานนโท เยน สภส มาณวสส โตเทยยปตตสส นเวสน เตนป- สงกมต อนกมป อปาทาย มานแนะ พอหนมนอย เธอจงเขาไปหาพระอานนท แลวเรยนถามพระอานนท ถงความมอาพาธนอย ความมโรคนอย ความคลองแคลว ความมกาลง ความอยสาราญ และจงพดอยางนวา สภมาณพโตเทยยบตร เรยนถามพระอานนทผเจรญ ถงความมอาพาธนอย ความมโรคนอย ความคลองแคลว ความมกาลง ความอยสาราญ และจงกลาวอยางนวา ขอประทานโอกาส ไดยนวา ขอพระอานนท ผเจรญ โปรดอนเคราะหเขาไปยงนเวศนของสภมาณพโตเทยย-บตรเถด. ทมาในอวธารณะ หามความอน เชนในประโยคมอาทวา ต ก มถกาลามา อเม ธมมา ฯ เป ฯ เอว โน เอตถ โหต ดกอนชาวกาลามะทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญความขอนนเปนไฉน ? ธรรมเหลานเปนกศลหรอกศล. พวกชนชาวกาลามะตางกราบทลวา เปนอกศล พระเจาขา. มโทษ หรอไมมโทษ ? มโทษพระเจาขา. ทานผรตเตยนหรอทานผรสรร-เสรญ ? ทานผรตเตยนพระเจาขา. ใครสมาทานใหบรบรณแลว เปนไปเพอสงไมเปนประโยชน เพอทกข หรอหาไม หรอทานทงหลายมความเหนอยางไรในขอน ? ธรรมเหลาน ใครสมาทานใหบรบรณแลว เปนไปเพอสงไมเปนประโยชน เพอทกข ในขอน ขาพระองคทงหลายมความเหนอยางนพระเจาขา. เอว ศพทนนน ในพระบาลน พงเหนใชในอรรถ คออาการะ ความชแจง ความหามความอน. บรรดาอรรถ ๓ อยางนน ดวย เอว ศพท ซงมอาการะ เปนอรรถทานพระอานนทแสดงเนอความนวา พระดารสของพระผมพระภาคเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 113นน ละเอยดโดยนยตาง ๆ ตงขนดวยอธยาศยมใชนอย สมบรณดวยอรรถ และพยญชนะ มปาฏหารยตาง ๆ ลกซงโดยธรรม อรรถ เทศนา และปฏเวธ มาสคลองโสตสมควรแกภาษาของตน ๆ ของสตวโลกทงปวง ใครเลาทสามารถเขาใจไดโดยประการทงปวง แตขาพเจาแมใชเรยวแรงทงหมดใหเกดความประสงคทจะสดบ กไดสดบมาอยางน คอ แมขาพเจากไดสดบมาโดยอาการอยางหนง. ดวย เอว ศพท ซงมนทสสนะเปนอรรถ ทานพระอานนท เมอจะเปลองตนวา ขาพเจามใชพระสยมภ พระสตรนขาพเจามไดกระทาใหแจง จงแสดงพระสตรทงสนทควรกลาวในบดนวา เอวมเม สต คอขาพเจาเองไดยนมาอยางน. ดวย เอว ศพท ซงมอวธารณะเปนอรรถ ทานพระอานนทเมอจะแสดงพลงดานความทรงจาของตนอนควรแกภาวะทพระผมพระภาค-เจาทรงสรรเสรญไว อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย อานนทน เปนเลศกวาภกษทงหลายผเปนสาวกของเรา ซงเปนพหสต มคต มสต มธต(ความทรงจา) เปนอปฐาก ดงน และททานธรรมเสนาบดพระสารบตรเถระสรรเสรญไว อยางนวา ทานพระอานนท เปนผฉลาดในอรรถฉลาดในธรรม ฉลาดในพยญชนะ ฉลาดในนรตต ฉลาดในคาเบองตนและคาเบองปลาย ดงน ยอมใหเกดความประสงคทจะสดบแกสตวโลกทงหลาย โดยกลาววาขาพเจาไดสดบมาอยางน และทสดบนนกไมขาดไมเกนทงอรรถทงพยญชนะ คออยางนเทานน ไมพงเหนเปนอยางอน.

แกอรรถบท เม เม ศพท เหนใชในเนอความ ๓ อยาง. จรงอยางนน เม ศพทน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 114มเนอความเทากบ มยา เชนในประโยคมอาทวา คาถาภคต เม อโภชเนยย โภชนะทไดมาดวยการขบกลอม เราไมควรบรโภค. มเนอความเทากบ มยห เชนในประโยคมอาทวา สาธ เม ภนเตภควา สงขตเตน ธมม เทเสต ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผมพระภาคเจาโปรดแสดงธรรมโดยยอแกขาพระ-องคเถด. มเนอความเทากบ มม เชนในประโยคมอาทวา ธมมทายาทา เมภกขเว ภวถ ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนธรรมทายาทของเรา. แตในพระสตรน เม ศพท ควรใชในอรรถ ๒ อยาง คอ มยาสต ขาพเจาไดสดบมา และ มม สต การสดบของขาพเจา.

แกอรรถบทวา สต สต ศพทน มอปสรรคและไมมอปสรรค จาแนกเนอความไดหลายอยาง เชนเนอความวาไป วาปรากฏ วากาหนด วาสงสม วาขวนขวายวาสททารมณทรดวยโสต และวารตามโสตทวาร เปนตน. จรงอยางนน สต ศพทน มเนอความวาไป เชนในประโยคมอาทวา เสนาย ปสโต เสนาเคลอนไป มเนอความวาเดนทพ. มเนอความวาปรากฏ เชนในประโยคมอาทวา สตธมมสสปสสโต ผมธรรมอนปรากฏแลว ผเหนอย มเนอความวา ผมธรรมปรากฏแลว. มเนอความวากาหนด เชนในประโยคมอาทวา อวสสตาอวสสตสส ภกษณมความกาหนดยนดการทชายผมความกาหนดมาลบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 115คลาจบตองกาย มเนอความวา ภกษณมจตชมดวยราคะ ยนดการทชาย ผมจตชมดวยราคะมาจบตองกาย. มเนอความวาสงสม เชนในประโยคมอาทวา ตเมหห ป ปสต อนปปก บญเปนอนมาก ทานทงหลายไดสงสมแลว มเนอความวาเขาไปสงสมแลว. มเนอความวาขวนขวาย เชนในประโยคมอาทวา เย ฌานปสตา ธรา ปราชญทงหลายเหลาใดผขวนขวายในฌาน มเนอความวา ประกอบเนอง ๆ ในฌาน. มเนอความวา สททารมณทรดวยโสด เชนในประโยคมอาทวาทฏ สต มต รปารมณทจกษเหน สททารมณทโสดฟง และอารมณทงหลายททราบ มเนอความวา สททารมณทรดวยโสต. มเนอควานวา รตามโสตทวาร เชนในประโยคมอาทวา สตธโรสตสนนจจโย ทรงสตะ สงสมสตะ มเนอความวา ทรงธรรม ทรตามโสดทวาร. แตในพระสตรน สต ศพทน มเนอความวา จาหรอความจาตามโสตทวาร. ก เม ศพท เมอมเนอความเทากบ มยา ยอมประกอบความไดวาขาพเจาไดสดบมา คอจาตามโสตทวาร อยางน เมอมเนอความเทากบมม ยอมประกอบความไดวา การสดบของขาพเจา คอ ความจาตามโสตทวารของขาพเจา อยางน.

แกอรรถ เอวมเม สต บรรดาบททง ๓ ดงกลาวมาน บทวา เอว แสดงกจแหงวญญาณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 116มโสตวญญาณเปนตน. บทวา เม แสดงบคคลผมความพรอมเพรยงดวยวญญาณทกลาวแลว. บทวา สต แสดงการรบไวอยางไมขาดไมเกน และไมวปรต เพราะปฏเสธภาวะทไมไดยน. อนง บทวา เอว ประกาศภาวะทเปนไปในอารมณทประกอบตาง ๆตามวถวญญาณทเปนไปตามโสตทวารนน. บทวา เม เปนคาประกาศตน. บทวา สต เปนคาประกาศธรรม. กในพระบาลน มความยอดงนวา ขาพเจามไดกระทาสงอน แตไดกระทาสงน คอไดสดบธรรมน ตามวถวญญาณอนเปนไปในอารมณโดยประการตาง ๆ. อนง บทวา เอว เปนคาประกาศขอควรชแจง. บทวา เม เปนคาประกาศถงตวบคคล. บทวา สต เปนคาประกาศถงกจของบคคล. อธบายวา ขาพเจาจกชแจงพระสตรใด พระสตรนน ขาพเจาไดสดบ มาอยางน. อนง บทวา เอว ชแจงอาการตาง ๆ ของจตสนดาน ซงเปนตวรบอรรถะและพยญชนะตาง ๆ ดวยเปนไปโดยอาการตางกน. จรงอย ศพทวา เอว น เปนอาการบญญต. ศพทวา เม เปนคาชถงผทา. ศพทวา สต เปนคาชถงอารมณ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 117 ดวยคาเพยงเทาน ยอมเปนอนจตสนดานทเปนไปโดยอาการตางกน กระทาการตกลงรบอารมณ ของผทาทมความพรอมเพรยงดวยจตสนดานนน. อกประการหนง ศพทวา เอว เปนคาชกจของบคคล. ศพทวา สต เปนคาชถงกจของวญญาณ ศพทวา เม เปนคาถงบคคลผประกอบกจทงสอง. กในพระบาลน มความยอดงนวา ขาพเจา คอบคคลผประกอบดวยโสตวญญาณ ไดสดบมาดวยโวหารวา สวนกจทไดมาดวยอานาจวญญาณ. บรรดาศพททง ๓ นน ศพทวา เอว และศพทวา เม เปนอวชชมาน-บญญต ดวยอานาจสจฉกตถปรมตถ เพราะในพระบาลน ขอทควรจะไดชแจงวา เอว กด วา เม กด นน วาโดยปรมตถ จะมอยอยางไร. บทวา สต เปนวชชมานบญญต เพราะอารมณทไดทางโสต ในบทนนน วาโดยปรมตถมอย. อนง บทวา เอว และ เม เปนอปาทาบญญต เพราะมงกลาวอารมณนน ๆ. บทวา สต เปนอปนธาบญญต เพราะกลาวอางถงอารมณมอารมณทเหนแลวเปนตน. กในพระบาลน ดวยคาวา เอว ทานพระอานนทแสดงความไมหลง. เพราะคนหลงยอมไมสามารถแทงตลอดโดยประการตาง ๆ ได. ดวยคาวา สต ทานพระอานนทแสดงความไมลมถอยคาทไดสดบมา เพราะผทลมถอยคาทไคสดบมานน ยอมไมรชดวา ขาพเจาไดสดบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 118มาโดยกาลพเศษ. ดวยอาการอยางน ทานพระอานนทน ยอมมความสาเรจทางปญญาดวยความไมหลง และยอมมความสาเรจทางสต ดวยความไมลม. ในความสาเรจ ๒ ประการนน สตอนมปญญานา สามารถหาม(ความอน) โดยพยญชนะ ปญญาอนมสตนา สามารถแทงตลอดโดยอรรถ. โดยทมความสามารถทง ๒ ประการนน ยอมสาเรจภาวะททานพระอานนทจะไดนามวา ขนคลงแหงพระธรรม เพราะสามารถจะอนรกษคลงพระธรรม ซงสมบรณดวยอรรถะและพยญชนะ.

อกนยหนง ดวยคาวา เอว ทานพระอานนทแสดงโยนโสมนสการ เพราะผทไมมโยน โสมนสการ ไมแทงตลอดโดยประการตาง ๆ ดวยคาวา สต ทานพระอานนทแสดงความไมฟงซาน เพราะผทมจตฟงซานฟงไมได. จรงอยางนน บคคลผมจตฟงซาน แมเขาจะพดดวยความสมบรณทกอยาง กยงพดวา ขาพเจาไมไดยน ขอจงพดซา. กในคณ ๒ ขอน ทานพระอานนททาอตตสมมาปณธและปพเพ-กตปญญตาใหสาเรจได ดวยโยนโสมนสการ เพราะผมไดตงตนไวชอบหรอมไดกระทาความดไวกอน จะไมมโยนโสมนสการ ทานพระอานนททาการฟงพระสทธรรมและการพงสตบรษใหสาเรจได ดวยความไมฟงซานเพราะผมจตฟงซาน ไมสามารถจะฟงได และผไมพงสตบรษ กไมมการสดบฟง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 119 อกนยหนง เพราะขาพเจาไดกลาวไวแลววา บทวา เอว แสดงไข อาการตาง ๆ ของจตสนดาน ซงเปนตวรบอรรถะและพยญชนะตาง ๆ ดวยเปนไปโดยอาการตางกน และอาการอนเจรญอยางนนน ยอมไมมแกบคคลผมไดตงตนไวชอบ หรอมไดกระทาความดไวกอน ฉะนน ดวยคาวา เอว น ทานพระอานนทแสดงสมบตคอจกร ๒ ขอ เบองปลายของตนดวยอาการอนเจรญน. ดวยคาวา สต ทานพระอานนทแสดงสมบตคอจกรธรรม ๒ ขอเบองตนของตน ดวยการประกอบการฟง. เพราะผทอยในถนฐานอนมใชเปนปฏรปเทศกด ผทเวนการพงสตบรษกด ยอมไมมการฟง ดวยประการฉะน . ความบรสทธแหงอธยาศย ยอมเปนอนสาเรจแกทาน เพราะความสาเรจแหงจกรธรรม ๒ ขอเบองปลาย ความบรสทธแหงความเพยร ยอมเปนอนสาเรจ เพราะความสาเรจแหงจกร ๒ขอเบองตน และดวยความบรสทธแหงอธยาศยนน ยอมเปนอนสาเรจความฉลาดในปฏเวธ ดวยความบรสทธแหงความเพยร ยอมเปนอนสาเรจความฉลาดในปรยต. ดวยประการฉะน ถอยคาของทานพระอานนทผมความเพยรและอธยาศย บรสทธ สมบรณ ดวยปรยตและปฏเวธ ยอมควรทจะเปนคาเรมแรกแหงพระดารสของพระผมพระภาคเจาเหมอนความขนไปแหงอรณ เปนเบองตนของดวงอาทตยทกาลงอทยอยและเหมอนโยนโสมนสการ เปนเบองตนแหงกศลกรรมฉะนน เหตดงนนทานพระอานนท เมอจะดงคาเปนนทานในฐานะอนควร จงกลาวคาเปนตนวา เอวมเม สต ดงน. อกนยหนง ดวยคาแสดงการแทงตลอดมประการตาง ๆ วา เอว น ทานพระอานนทแสดงถงสภาพแหงสมบต คอ อตถปฏสมภทา และ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 120ปฏภาณปฏสมภทาของตน. ดวยคาแสดงถงการแทงตลอดประเภทแหง ธรรมทควรสดบวา สต น ทานพระอานนทแสดงถงสภาพแหงสมบตคอ ธมมปฏสมภทา และนรตตปฏสมภทา. อนง ทานพระอานนท เมอกลาวคาอนแสดงโยนโสมนสการวาเอว น ยอมแสดงวา ธรรมเหลาน ขาพเจาเพงดวยใจ แทงตลอดดแลวดวยทฏฐ. เมอกลาวคาอนแสดงการประกอบดวยการสดบวา สต น ยอมแสดงวา ธรรมเปนอนมาก ขาพเจาไดสดบแลว ทรงจาไวแลว คลองปาก. เมอแสดงความบรบรณแหงอรรถและพยญชนะ แมดวยคาทงสองนน ยอมใหเกดความเออเฟอในการฟง เพราะวาผไมสดบธรรม ทบรบรณดวยอรรถะและพยญชนะ โดยเออเฟอ ยอมเหนหางจากประโยชนเกอกลอนใหญ เพราะเหตดงนนน กลบตรควรจะใหเกดความเออเฟอฟงธรรมนโดยเคารพแล. อนง ดวยคาทงหมดวา เอวมเม สต น ทานพระอานนทมไดตงธรรมทพระตถาคตทรงประกาศแลว เพอตน ยอมลวงพนภมอสตบรษเมอปฏญาณความเปนสาวก ยอมกาวลงสภมสตบรษ อนง ยอมยงจตใหออกพนจากอสทธรรม ยอมยงจตใหดารงอยในพระสทธรรม เมอแสดงวา กพระดารสของพระผมพระภาคเจาพระองคนนเทานน ขาพเจาไดสดบมาโดยสนเชงทเดยว ชอวายอมเปลองตนยอมแสดงอางพระบรมศาสดา ทาพระดารสของพระชนเจาใหแนบแนนประดษฐานแบบแผนพระธรรมไว. อกอยางหนง ทานพระอานนท เมอไมปฏญาณวาธรรมอนตนใหเกดขนวา ขาพเจาไดสดบมาอยางน เปดเผยการสดบใหเบองตน ยอม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 121ยงความไมศรทธาใหพนาศ ยอมยงความถงพรอมแหงศรทธาในธรรมนใหเกดขนแกเทวดาและมนษยทงปวงวา พระดารสนขาพเจาไดรบมา เฉพาะพระพกตรพระผมพระภาคเจาผแกลวกลาดวยเวสารชญาณทงส ผทรงกาลงสบ ผดารงอยในฐานะอนองอาจ ผบนลอสหนาท ผสงสดกวาสตวทงปวง ผเปนใหญในธรรม ผเปนธรรมราชา ผเปนธรรมาธบดผมธรรมเปนประทป ผมธรรมเปนสรณะ ผยงจกรอนประเสรฐ คอพระสทธรรมใหหมนไป ผเปนพระสมมาสมพทธเจาพระองคนน ในพระดารสน ใคร ๆ ไมควรทาความสงสยหรอเคลอบแคลงในอรรถหรอธรรมในบทหรอพยญชนะ เพราะฉะนน พระอานนทยอมยงความเปนผไมมศรทธาใหพนาศ ยงสทธาสมปทาใหเกดขนในธรรมน แกเทวดาและมนษยทงปวง ดวยประการฉะน ดวยเหตดงนนน ทานจงกลาวคาถาประพนธไวดงนวา พระอานนทเถระผเปนสาวกของพระโคดมกลาว อยางนวา ขาพเจาไดสดบมาอยางน ยอมยงความ ไมศรทธาใหพนาศ ยอมยงศรทธาในพระศาสนา ใหเจรญ ดงน.

แกอรรถบท เอก สมย บทวา เอก แสดงการกาหนดนบ. บทวา สมย แสดงสมยทกาหนด. สองบทวา เอก สมย แสดงสมยทไมแนนอน. สมย ศพท ในบทวา สมย นน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 122 ปรากฏในความวาพรอมเพรยง ขณะ กาล ประชม เหต ลทธ ไดเฉพาะ ละ และ แทงตลอด. จรงอยางนน สมย ศพทนน มเนอความวา พรอมเพรยง เชนในประโยคมอาทอยางนวา อปเปวนาม เสวป อปสงกเมยยาม กาลจ สมย จ อปาทาย ชอแมไฉน เราทงหลายกาหนดกาลและความพรอมเพรยงแลว พงเขาไปหาแมในวนพรงน. มเนอความวา ขณะ เชนในประโยคมอาทวา เอโก จ โข ภกขเวขโณ จ สมโย จ พรหมจรยวาสาย ดกอนภกษทงหลาย โอกาสและขณะเพอการอยพรหมจรรยอยางเดยวเทานนแล. มเนอความวา กาล เชนในประโยคมอาทวา อณหสมโย ปรฬาห-สมโย กาลรอน กาลกระวนกระวาย มเนอความวา ประชม เชนในประโยคมอาทวา มหาสมโยปวนสม การประชมใหญ ในปาใหญ. มเนอความวา เหต เชนในประโยคมอาทวา สมโยป โข เตภททาล อปปฏวทโธ อโหส ภควา โข สาวตถย วหรต ภควาปม ชานสสต ภททาล นาม ภกข สตถ สาสเน สกขาย นปรปรการต อย ป โข เต ภททาล สมโย อปปฏวทโธ อโหส.ดกอนภททาล แมเหตนแล เปนเหตอนเธอไมแทงตลอดแลววา พระผมพระภาคเจาประทบอยใกลนครสาวตถ แมพระองคจกทราบเราวาภกษชอภททาล เปนผไมกระทาใหบรบรณในสกขาในศาสนาของพระศาสดา ดงน ดกอนภททาล เหตแมนแล ไคเปนเหตอนเธอไมแทงตลอดแลว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 123 มเนอความวา ลทธ เชนในประโยคมอาทวา เตน โข ปน สมเยน อคคหมาโน ปรพพาชโก สมณมณฑกาปตโต สมยป-ปวาทเก ตณฑกาจเร เอกสาลเก มลลกาย อาราเม ปฏวสต.กโดยสมยนนแล ปรพาชกชอวาอคคหมาน บตรของนางสมณมณฑกาอยอาศยในอารามของพระนางมลลกา ซงมศาลาหลงเดยว มตนมะพลบเรยงรายอยรอบ เปนสถานทสอนลทธ. มเนอความวา ไดเฉพาะ เชนในประโยคมอาทวา ทฏเ ธมเม จ โย อตโถ โย จตโถ สมปรายโก อตถาภสมยา ธโร ปณฑโตต ปวจจต. ผมปญญาเปนเครองทรงจา เราเรยกวาบณฑต เพราะการไดเฉพาะ ซงประโยชนทงภพน และ ภพหนา. มเนอความวา ละ เชนในประโยคมอาทวา สมมา มานาภสมยาอนตมกาส ทกขสส ไดทาทสดแหงทกข เพราะละมานะโดยชอบ. มเนอความวา แทงตลอด เชนในประโยคมอาทวา ทกขสสปฬพฏโ ส ขตฏโ สนตาปฏโ วปรณามฏโ อภสมยฏโบบคน ปรงแตง เรารอน แปรปรวน แทงตลอด. สาหรบในพระสตตนตปฎกน สมย ศพท มเนอความวา กาลเพราะเหตนน ทานพระอานนทจงแสดงวา สมยหนง ในบรรดาสมยทงหลาย อนเปนประเภทแหงกาล เปนตนวา ป ฤด เดอน กงเดอนกลางคน กลางวน เชา เทยง เยน ปฐมยาม มชฌมยาม ปจฉมยามและคร.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 124 ในคาวา สมยหนง นน ในบรรดาสมยทงหลาย มปเปนตนเหลาน พระสตรใด ๆ ทพระผมพระภาคเจาตรสในป ในฤด ในเดอน ในปกษในกาลอนเปนสวนกลางคน หรอในกาลอนเปนสวนกลางวนใด ๆ ทงหมดนน พระอานนทเถระกทราบด คอกาหนดไวอยางดดวยปญญาแมโดยแท ถงอยางนน เมอทานกลาวอยางนวา ขาพเจาไดสดบมาอยางน ในปโนน ฤดโนน เดอนโนน ปกษโนน กาลอนเปนสวนแหงกลางคนโนน หรอกาลอนเปนสวนกลางวนโนน ดงน ใคร ๆ กไมอาจทรงจาไดหรอแสดงได หรอใหผอนแสดงได โดยงาย และเปนเรองทตองกลาวมาก ฉะนน พระอานนทเถระจงประมวลเนอความนนไวดวยบทเดยวทานน กลาววาสมยหนง ดงน. อกอยางหนง ทานพระอานนทยอมแสดงวา สมยของพระผม-พระภาคเจา เปนประองกาลมใชนอยทเดยว ทปรากฏมากมายในหมเทวดาและมนษยทง มอาทอยางน คอ สมยเสดจกาวลงสพระครรภ สมยประสต สมยทรงสลดพระทย สมยเสดจออกผนวช สมยทรงบาเพญทกกรกรยา สมยทรงชนะมาร สมยตรสร สมยประทบเปนสขในทฏฐธรรม สมยตรสเทศนา สมยเสดจปรนพพาน เหลานใด ในบรรดาสมยเหลานน สมยหนง คอสมยตรสเทศนา. อนง ในบรรดาสมยแหงญาณกจ และกรณากจ สมยแหงกรณากจนใด ในบรรดาสมยทรงบาเพญประโยชนพระองคและทรงบาเพญประโยชนผอน สมยทรงบาเพญประโยชนผอนนใด ในบรรดาสมยแหงกรณยะทงสองแกผประชมกน สมยตรสธรรมกถานใด ในบรรดาสมยแหงเทศนาและปฏบต สมยแหงเทศนานใด ทานพระอานนทกลาววา สมยหนง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 125ดงน หมายถงสมยใดสมยหนง ในบรรดาสมยทงหลายแมเหลานน. ถามวา กเหตไร ในพระสตรนทานจงทานเทศ ดวยทตยาวภตตวาเอก สมย ไมกระทาเหมอนอยางในพระอภธรรม ซงทานไดทานเทศดวยสตตมวภตต วา ยสม สมเย กามาวจร และในสตตบทอน ๆ จากพระอภธรรมน กทานเทศดวยสตตมวภตตวา ยสม สมเย ภกขเว ภกขววจเจว กาเมห สวนในพระวนยทานทานเทศดวยตตยาวภตตวา เตนสมเยน พทโธ ภควา ? ตอบวา เพราะในพระอภธรรมและพระวนยนน มอรรถเปนอยางนน สวนในพระสตรนมอรรถเปนอยางอน. จรงอย บรรดาปฎกทง ๓ นนในพระอภธรรมและในสตตบทอนจากพระอภธรรมน ยอมสาเรจอรรถแหงอธกรณะและอรรถแหงการกาหนดภาวะดวยภาวะ. กอธกรณะ คอสมยทมกาลเปนอรรถและมประชมเปนอรรถ และภาวะแหงธรรมมผสสะเปนตน ทานกาหนดดวยภาวะแหงสมย กลาวคอ ขณะ ความพรอมเพรยงและเหต แหงธรรมมผสสะเปนตน ทตรสไวในพระอภธรรมและสตตบทอนนน ๆ เพราะฉะนน เพอสองอรรถนน ทานจงทานเทศดวยสตตมวภตตในพระอภธรรมและในสตตบทอนนน. สวนในพระวนย ยอมสาเรจอรรถแหงเหตและอรรถแหงกรณะ. จรงอย สมยแหงการทรงบญญตสกขาบทนนใด แมพระสาวกมพระสารบตรเปนตน กยงรยาก โดยสมยนนอนเปนเหตและเปนกรณะ พระผมพระภาคเจาเมอทรงบญญตสกขาบททงหลาย และทรงพจารณาถงเหตแหงการทรงบญญตสกขาบท ไดประทบอยในทนน ๆ เพราะฉะนน เพอสองความขอนน ทานจงทานเทศดวยตตยาวภตตในพระวนยนน. สวนในพระสตรน และพระสตรอนทมกาเนด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 126อยางน ยอมสาเรจอรรถแหงอจจนตสงโยคะ. จรงอย พระผมพระภาคเจาทรงแสดงพระสตรน หรอพระสตรอน ตลอดสมยใด เสดจประทบอยดวย ธรรมเปนเครองอยคอกรณา ตลอดสมยนนทเดยว. เพราะฉะนน เพอสองความขอนน ทานจงทานเทศดวยทตยาวภตตในพระสตรน . เพราะเหตนน ทานจงกลาวคาถาประพนธไวดงนวา ทานพจารณาอรรถนน ๆ กลาวสมยศพทในปฎก อนดวยสตตมวภตตและดวยตตยาวภตต แตใน พระสตตนตปฎกน กลาวสมยศพทนน ดวยทตยา- วภตต. แตพระโบราณาจารยทงหลาย อธบายวา สมยศพทนตางกนแตเพยงโวหาร วา ตสม สมเย หรอวา เตน สมเยน หรอวา ต สมย เทานนทกปฎกมเนอความเปนสตตมวภตตอยางเดยว เพราะฉะนน ถงทานกลาววา เอก สมย กพงทราบเนอความวา เอกสม สมเย ในสมยหนง

แกอรรถบท ภควา บทวา ภควา แปลวา คร. จรงอย บณฑตทงหลาย เรยกครวาภควาในโลก. และพระผมพระภาคเจานกทรงเปนครของสรรพสตวทงหลาย เพราะทรงเปนผประเสรฐทสดโดยคณทงปวง ฉะนน พงทราบวาทรงเปนภควา แมพระโบราณาจารยทงหลายกไดกลาวไววา คาวา ภควา เปนคาประเสรฐสด คาวา ภควา เปนคาสงสด เพราะพระผมพระภาคเจานนทรง ควรแกความเคารพโดยฐานเปนคร ฉะนน จงทรง พระนามวา ภควา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 127อกอยางหนง พระผมพระภาคเจาทรงมโชค ทรงหกกเลส ทรงประกอบดวยภคธรรม ทรงจาแนกแจกธรรม ทรงคบธรรม และทรงคายกเลสเปนเครองไปใน ภพทงหลายไดแลว เหตนน จงทรงพระนามวา ภควา. บทวา ภควา น มเนอความทควรทราบโดยพสดาร ดวยสามารถแหงคาถาน และเนอความนน ขาพเจาไดกลาวไวแลวในนเทศแหงพทธา-นสสต ในคมภรวสทธมรรค.

แกอรรถบท เอวมเม สต เอก สมย ภควา กดวยลาดบแหงคาเพยงเทาน ในบรรดาคาเหลาน ดวยคาวาขาพเจาไดสดบมาอยางน ทานพระอานนท เมอแสดงธรรมตามทไดสดบมา ชอวายอมกระทาพระธรรมกายของพระผมพระภาคเจาใหประ-จกษ. ดวยคานน ทานยอมยงประชาชนผกระวนกระวายเพราะไมไดเหนพระศาสดาใหเบาใจวา ปาพจนคอ พระธรรมวนยน มพระศาสดาลวงไปแลว หามได พระธรรมกายนเปนพระศาสดาของทานทงหลาย ดงน.ดวยคาวา สมยหนง พระผมพระภาคเจา ดงน ทานพระอานนทเมอแสดงวา พระผมพระภาคเจาไดมอยในสมยนน ชอวา ยอมประกาศการเสดจปรนพพานแหงพระรปกาย. ดวยคานน ทานพระอานนท ยอมยงประชาชนผมวเมาในชวตใหสลด และยงอตสาหะในพระสทธรรมใหเกดแกประชาชนนนวา แมพระผมพระภาคเจาพระองคนน ผมพระวรกายเสมอดวยกายเพชร ทรงไวซงกาลงสบ ทรงแสดงอรยธรรมชออยางน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 128ยงเสดจปรนพพาน คนอนใครเลาจะพงยงความหวงในชวต. ใหเกดได. อนง ทานพระอานนท เมอกลาววา อยางน ชอวายอมแสดงซงเทศนาสมบต เมอกลาววา ขาพเจาไดสดบมา ชอวายอมแสดงสาวกสมมต เมอกลาววา สมยหนง ชอวายอมแสดงกาลสมบต เมอกลาววา พระผม พระภาคเจา ชอวายอมแสดงเทสกสมบต.

แกอรรถคา อนตรา จ ราชคห อนตรา จ นาลนท อนตรา ศพทในคาวา อนตรา จ ราชคห อนตรา จ นาลนทเปนไปในเนอความวา เหต ขณะ จต ทามกลาง และระหวาง เปนตน อนตราศพทเปนไปในเนอความวา เหต เชนในประโยคมอาทวาตทนนตร โก ชาเนยย อตร ตถาคตา ใครจะพงรเหตนน นอกจากพระตถาคต และวา ชนา สงคมม มนเตนต มจ ตจ กมนตรชนทงหลายมาประชมปรกษาเหตอะไรกะขาพเจาและกะทาน. ในเนอความวา ขณะ เชนในประโยคมอาทวา อททส ม ภนเตอนตรา อตถ วชชนตรกาย ภาชน โธวนต ขาแตพระองคผเจรญหญงคนหนงลางภาชนะ ฟาแลบ ไดเหนขาพระองค. ในเนอความวา จต เชนในประโยคมอาทวา ยสสนตรโต นสนต โกปา ความกาเรบไมมในจตของบคคลใด. ในเนอความวา ทามกลาง เชนในประโยคมอาทวา อนตราโวสานมาปาท ถงทสดในทามกลาง. ในเนอความวา ระหวาง เชนในประโยคมอาทวา อปจาย ตโปทาทวนน มหานรยาน อนตรกายาคจฉนต อกอยางหนง บอนารอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 129ชอตโปทาน มาในระหวางมหานรกทงสอง. อนตร ศพทนนน ในทนเปนไปในเนอความวา ระหวาง. เพราะฉะนน ในทนพงเหนเนอความอยางนวา ในระหวางแหงกรงราชคฤหและนาลนทา. แตเพราะทานประกอบดวย อนตรศพท ทานจงทาเปนทตยาวภตต. กในฐานะเชนน นกอกษรศาสตรทงหลาย ใช อนตราศพทเดยวเทานน อยางนวา อนตรา คามจ นทจ ยาต ไประหวางบานและแมนา. อนตราศพทนน ควรใชในบททสองดวย เมอไมใชยอมไมเปนทตยาวภตต. แตในทนทานใชไวแลว จงกลาวไวอยางนแล.

แกอรรถบท อทธานมคคปฏปนโน โหต เปนตน บทวา อทธานมคคปฏปนโน โหต ความวา ทรงดาเนนสทางไกล อธบายวา ทางยาว. จรงอย แมกงโยชนกชอวา ทางไกล โดยพระบาลในวภงคแหงสมยเดนทางไกลมอาทวา พงบรโภคดวยคดวา เราจกเดนทางกงโยชน. กจากกรงราชคฤหถงเมองนาลนทา ประมาณโยชนหนง. บทวา ใหญ ในคาวา กบดวยภกษสงฆหมใหญ ความวา ใหญทงโดยคณทงโดยจานวน. จรงอย ภกษสงฆนน ชอวาใหญโดยคณ เพราะประกอบดวยคณธรรม มความเปนผมความปรารถนานอยเปนตน ชอวาใหญโดยจานวน เพราะมจานวนถงหารอย. หมแหงภกษทงหลาย ชอวาภกษสงฆ ดวยภกษสงฆนน อธบายวา ดวยหมสมณะ กลาวคอเปนพวกทมความเสมอกนดวยทฏฐและศล. บทวา กบ คอโดยความเปนอนเดยวกน. บทวา ภกษประมาณหารอย มวเคราะหวา ประมาณของภกษ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 130เหลานน หา เพราะเหตนน ภกษเหลานนจงชอวา มประมาณหา. ประมาณ ทานเรยกวา มตตะ. เพราะฉะนน เมอกลาววาผรจกประมาณในโภชนะกมความวา รจกประมาณ คอ รจกขนาดในการบรโภค ฉนใด แมในบทวา มประมาณหา น กพงเหนความอยางนวา ประมาณหา คอ ขนาดหาของภกษจานวนรอยเหลานน. รอยของภกษทงหลาย ชอวารอยหนง.ดวยภกษประมาณหารอยเหลานน. บทวา สปปยะ ในคาวา แม สปปยปรพาชกแล เปนชอของปรพาชกนน. ปอกษร มเนอความประมวลบคคล เพราะเปนเพอนเดนทาง. โขอกษรเปนคาตอบท ทานกลาวดวยอานาจเปนความสละสลวยแหงพยญชนะ. คาวา ปรพาชก ไดแกปรพาชกนงผา เปนศษยของสญชย. อธบายวา พระผมพระภาคเจาเสดจดาเนนทางไกลนนในกาลใด แมสปปยปรพาชกกไดเดนทางในกาลนน. ก โหต ศพทในพระบาลนมเนอความเปนอดตกาล. ในคาวา กบดวยพรหมทตมาณพผเปนศษย น มวนจฉยดงน ชอวา อนเตวาส เพราะอรรถวา อยภายใน. อธบายวาเทยวไปในทใกล ทองเทยวไปในสานก ไดแกเปนศษย. คาวา พรหมทต เปนชอของศษยนน. คาวา มาณพ ทานเรยกสตวบาง โจรบาง ชาย- หนมบาง. จรงอย สตว เรยกวา มาณพ เชนในประโยค มอาทวา มาณพเหลาใดถกเทวทตเตอนแลว ยง ประมาทอย มาณพเหลานน เปนพระผเขาถงหม ทเลว ยอมเศราโศกตลอดกาลนาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 131 โจร เรยกวา มาณพ เชนในประโยคมอาทวา สมาคมกบพวก มาณพผกระทากรรมบาง ไมไดกระทากรรมบาง. ชายหนม เรยกวา มาณพ เชนในประโยคมอาทวา อมพฏฐ-มาณพ มณฑพยมาณพ. แมในพระบาลน กมเนอความอยางนเหมอนกน. อธบายวา กบดวยพรหมทตศษยหนม. บทวา ตตร แปลวา ในทางไกลนน หรอในคน ๒ คนนน. บทวา สท เปนเพยงนบาต. ปรยาย ศพท ในบทวา โดยอเนกปรยาย เปนไปในอรรถวา วาระเทศนา และเหต เทานน. ปรยาย ศพท เปนไปในอรรถวา วาระ เชนในประโยคมอาทวากสส น โข อานนท อชช ปรยาโย ภกขนโย โอวทต ดกอนอานนท วนนเปนวาระของใครทจะใหโอวาทภกษณทงหลาย. เปนไปในอรรถวาเทศนา เชนในประโยคมอาทวา มธปณฑกา-ปรยาโยต น ธาเรห ทานจงทรงจาธรรมนนวาเปนมธปณฑกเทศนา. เปนไปในอรรถวาเหต เชนในประโยคมอาทวา อมนาป โข เตราช ปรยาเยน เอว โหต ดกอนทานเจาเมอง โดยเหตแมนของทาน จงตองเปนอยางนน. แมในพระบาลน ปรยาย ศพท นนน ยอมเปนไปในอรรถวาเหตฉะนน เนอความในพระบาลนดงนวา โดยเหตมากอยาง อธบายวา โดยเหตเปนอนมาก. บทวา สปปยปรพาชกกลาวโทษพระพทธเจา ความวา กลาวต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 132คอกลาวโทษ กลาวตาหน พระผมพระภาคพทธเจา ผเวนจากโทษ อนไมควรสรรเสรญ ผแมประกอบดวยคณทควรสรรเสรญหาประมาณมไดอยางนน ๆ โดยกลาวเหตอนไมสมควรนน ๆ นนแหละวา เปนเหตอยางนวา พระสมณโคดมเปนคนไมมรส เพราะเหตทพระสมณโคดมไมมการกระทาสามจกรรมมการกราบไหวเปนตน อนควรกระทาในผใหญโดยชาตในโลก ทเรยกวาสามคครส พระสมณโคดมเปนคนไมมโภคะ พระสมณโคดมเปนคนกลาวการไมกระทา พระสมณโคดมเปนคนกลาวความขาดสญพระสมณโคดมเปนคนเกลยดชง พระสมณโคดมเปนคนเจาระเบยบ พระสมณโคดมเปนคนตบะจด พระสมณโคดมเปนคนไมผดเกด พระสมณ.โคดมไมมธรรมอนยงของมนษย ซงเปนญาณและทศนะอนวเศษทควรแกพระอรยเจา พระสมณโคดมแสดงธรรมทตรกเอง ทตรองเอง ทรเองพระสมณโคดมไมใชสพพญ ไมใชโลกวท ไมใชคนยอดเยยม ไมใชอครบคคล ดงน และกลาวเหตอนไมควรนน ๆ นนแหละ วาเปนเหตกลาวโทษแมพระธรรม เหมอนอยางกลาวโทษพระพทธเจา โดยประการนน ๆ วา ธรรมของพระสมณโคดมกลาวไวชว รไดยาก ไมเปนธรรมทนาออกจากทกข ไมเปนไปเพอความสงบ และกลาวเหตอนไมสมควรไมวาอยางใดอยางหนง นนเอง วาเปนเหต กลาวโทษแมพระสงฆ เหมอนอยางพระธรรม โดยประการนน ๆ วา พระสงฆสาวกของพระสมณโคดมปฏบตผด ปฏบตคดโกง ปฏบตปฏปทาทขด ปฏปทาทแยง ปฏปทาอนไมเปนธรรมสมควรแกธรรม ดงน โดยอเนกปรยาย. ฝายพรหมทตมาณพศษยของสปปยปรพาชกนน ผดคดขนโดยอบายอนแยบคายอยางนวา อาจารยของพวกเราแตะตองสงทไมควรแตะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 133ตอง เหยยบสงทไมควรเหยยบ อาจารยของพวกเรานนนกลาวตพระรตนตรย ซงควรสรรเสรญเทานน จกถงความพนาศยอยยบเหมอนคน กลนไฟ เหมอนคนเอามอลบคมดาบ เหมอนคนเอากาปนทาลายภเขาสเนร เหมอนคนเลนอยแถวซฟนเลอย และเหมอนคนเอามอจบชางซบมนทดราย กเมออาจารยเหยยบคถ หรอไฟ หรอหนาม หรองเหากดขนทบหลาวกด เคยวกนยาพษอนรายแรงกด กลนนากรดกด ตกเหวลกกด ไมใชศษยจะตองทาตามนนไปเสยทกอยาง ดวยวาสตวทงหลายมกรรมเปนของตน ยอมไปสคตตามควรแกกรรมของตนแนนอน มใชบดาจะไปดวยกรรมของบตร มใชบตร จะไปดวยกรรมของบดา มใชมารดาจะไปดวยกรรมของบตร มใชบตรจะไปดวยกรรมของมารดา มใชพชายจะไปดวยกรรมของนองสาว มใชนองสาวจะไปดวยกรรมของพชาย มใชอาจารยจะไปดวยกรรมของศษย มใชศษยจะไปดวยกรรมของอาจารยกอาจารยของเรากลาวตพระรตนตรย และการดาพระอรยเจากมโทษมากจรง ๆ ดงน เมอจะยายวาทะของอาจารย อางเหตผลเหมาะควร เรมกลาวสรรเสรญ พระรตนตรยโดยอเนกปรยาย ทงนเพราะพรหมทตมาณพเปนกลบตรมเชอชาตบณฑต ดวยเหตนน ทานพระอานนทจงกลาววาสวนพรหมทตมาณพศษยของสปปยปรพาชก กลาวชมพระพทธเจาชมพระธรรม ชมพระสงฆ โดยอเนกปรยาย.

อธบาย วณณ ศพท ในศพทเหลานน ศพทวา วณณ ในบทวา วณโณ ยอมปรากฏในความวา สณฐาน ชาต รปายตนะ การณะ ปมาณะ คณะ และปสงสา. ในบรรดาเนอความเหลานน สณฐาน เรยกวา วณณ เชนใน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 134ประโยคมอาทวา มหนต สปปราชวณณ อภนมมนตวา เนรมตทรวด ทรงเปนพญางตวใหญ. ชาต เรยกวา วณณ เชนในประโยคมอาทวา พราหมณาว เสฏโวณโณ หโน อโ วณโณ พวกพราหมณเทานน มชาตประเสรฐชาตอนเลว. รปายตนะ เรยกวา วณณ เชนในประโยคมอาทวา ปรมายวณณโปกขรตาย สมนนาคตา ประกอบดวยความงามแหงรปายตนะอยางยง. เหต เรยกวา วณณ เชนในคาถามอาทวา น หราม น ภชาม อารา สฆาม วรช อถ เกน น วณเณน คนธตเถโนต วจจต ขาพเจามไดขโมย ขาพเจามไดหก ขาพเจา ดมหาง ๆ ซงดอกมว เมอ เปนเชนน เหตไรเลา ทานจงกลาววาขโมยกลน. ประมาณ เรยกวา วณณ เชนในประโยคมอาทวา ตโย ปตตสสวณณา บาตร ๓ ขนาด. คณ เรยกวา วณณ เชนในประโยคมอาทวา กทา ส ฬหาปน เต คหปต อเม สมณสส โคดมสส วณณา ดกอนคหบดทานประมวลคณของพระสมณโคดมเหลาน ไวแตเมอไร. สรรเสรญ เรยกวา วณณ เชนในประโยคมอาทวา วณณารหสสวณณ ภาสต กลาวสรรเสรญผทควรสรรเสรญ. ในพระบาลน วณณ หมายถง ทงคณ ทงสรรเสรญ .

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 135 ไดยนวา พรหมทตมาณพน ไดอางเหตทเปนจรงนน ๆ กลาวสรรเสรญประกอบดวยคณแหงพระรตนตรย โดยอเนกปรยาย. ในขอนน พงทราบคณของพระพทธเจา โดยนยมอาทวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต เปนพระสมมาสมพทธเจา. มอาทวา ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดเลอมใสในพระพทธเจาชนเหลานนชอวาเลอมใสในบคคลผเลศ. และมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย บคคลเอก ไมมผเสมอ สมกบเปนผทไมมผเสมอ เมอเกดขนยอมเกดขนในโลก ดงน. พงทราบคณของพระธรรม โดยนยมอาทอยางนวา สวากขาโตภควตา ธมโม พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลววา พระธรรมถอนอาลย ตดวฏฏะ และวา ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดเลอมใสในอรยมรรคมองค ๘ ชนเหลานน ชอวาเลอมใสในธรรมอนเลศ. อนง พงทราบคณของพระสงฆ โดยนยมอาทอยางนวา สปฏ-ปนโน ภควโต สาวกสงโฆ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาปฏบตดแลว และวา ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาใดเลอมใสในพระสงฆชนเหลานนชอวาเลอมใสในพระสงฆผเลศ ดงน . กพระธรรมกถก ผสามารถ พงประมวลนวงคสตถศาสนในนกายทง ๕ เขาสพระธรรมขนธ ๘๔,๐๐๐ ประกาศคณของพระรตนตรยมพระพทธเจาเปนตน. พรหมทตมาณพเมอประกาศคณของพระพทธเจาเปนตนในฐานะน ใคร ๆ กไมอาจจะกลาววาเปนพระธรรมกถกแลนไปผดทา.แลพงทราบกาลงความสามารถของพระธรรมกถกในฐานะเชนน. สวน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 136พรหมทตมาณพกลาวสรรเสรญพระรตนตรย โดยกาลงความสามารถ ของตน ซงเพมพนขนดวยเพยงขาวทฟงมาเปนตน คาวา อตห เต อโภ อาจรยนเตวาส ความวา ดวยประการฉะน อาจารยและศษยทงสองนน. บทวา อมสส ตดบทเปนอโ อสส ความวา คนหนงเปนขาศกแกอกคนหนง. บทวา อชวปจจนกวาทา ความวา มวาทะเปนขาศกหลายอยางโดยตรงทเดยว มไดหลกเลยงกนแมแตนอย อธบายวา มวาทะผดแผกกนหลายวาระทเดยว ดวยวา เมออาจารยกลาวตพระรตนตรย ศษยกลาวชมคอคนหนงกลาวต อกคนหนงกลาวชม โดยทานองนแล. อาจารยกลาวตพระรตนตรยบอย ๆ อยางน เหมอนตอกลมไมเนอออนลงบนแผนไมเนอแขง. ฝายศษยกลาวชมพระรตนตรยบอย ๆ เหมอนเอาลมททาดวยทองเงน และแกวมณ ปองกนลมนน. ดวยเหตนน ทานพระอานนทจงกลาววา ตางมถอยคาเปนขาศกโดยตรง ดงน. คาวา ภควนต ปฏ โต ปฏ โต อนพนธา โหนต ภกขสงฆจความวา เปนผตดตามไปขางหลง ๆ ยงมองเหนพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆ โดยการตดตามอรยาบถ อธบายวา ยงแลเหนศรษะตามไป. ถามวา เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงเสดจเดนทางไกล ?เพราะเหตไร สปปยปรพาชกจงตดตามไป ? และเพราะเหตไร เขาจงกลาวตเตยนพระรตนตรย. ตอบวา เรมแรก พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ มหาวหารแหงหนงในบรรดามหาวหาร ๑ แหง ทเรยงรายอยรอบกรงราชคฤหในกาลนน เวลาเชาตร ทรงปฏบตพระพทธสรระ ถงเวลาภกษาจาร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 137มภกษสงฆแวดลอมเสดจเทยวบณฑบาต ในกรงราชคฤห วนนน พระ องคทรงทาใหภกษสงฆหาบณฑบาตไดงาย ในเวลาภายหลงอาหารเสดจกลบจากบณฑบาตแลว ใหภกษสงฆรบบาตรและจวร มพระพทธ-ดารสวา จกไปเมองนาลนทา เสดจออกจากกรงราชคฤห เสดจดาเนนทางไกลนน. ในกาลนน แมสปปยปรพาชกกอยในอารามปรพาชกแหงหนงทเรยงรายอย รอบกรงราชคฤห มปรพาชกแวดลอมเทยวภกษาจารในกรงราชคฤห วนนน แมสปปยปรพาชกกกระทาใหบรษทปรพาชกหาภกษาไดงาย บรโภคอาหารเชาแลว ใหพวกปรพาชกรบบรขารแหงปรพาชกกลาววา จกไปเมองนาลนทา เหมอนกน ไมทราบเลยวาพระผมพระภาคเจาเสดจไปทางนน ชอวาตดตามไป ถาทราบกจะไมตดตามไป.สปปยปรพาชกนนไมทราบเลย เมอเดนไป ชะเงอคอขนด จงเหนพระผมพระภาคเจางามดวยพระพทธสรปานประหนงยอดภเขาทองเดนไดทแวดวงดวยผากมพลแดง. ไดยนวา ในสมยนน พระฉพพรรณรงสแผซานออกจากพระสรระของพระทศพล วนเวยนรอบเนอทประมาณแปดสบศอก. บรเวณปานนยอมเปนดงเกลอนกลนไปดวยชอรตนะ พวงรตนะ และผงรตนะ ดงแผนทองทวจตรดวยรตนะอนแผออก ดงประพรมดวยนาทองสแดงกาดงเกลอนกลนดวยกลมดาวรวง ดงฝนชาดทคลงขนดวยแรงพาย และดงแวบวาบปลาบแปลบดวยแสงรศมแหงสายรงสายฟา และหมดารากปานกน. กและพระสรระของพระผมพระภาคเจารงเรองดวยอนพยญชนะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 138แปดสบ ดงสระทมดอกบวหลวง และบวขาบแยม ดงตนปารฉตตกออก ดอกบานสะพรงไปทงตน ดงจะเยยพนทฆมพร ซงประหนงแยมดวยพยบดาราดวยพระสร อนง มาลย คอพระลกษณะอนประเสรฐสามสบสองประการของพระองค ทงามวลาศดวยวงดวยพระรศมประมาณวาหนง กปานดงเอาพระสรมาขมเสยซงพระสรแหงพระเจาจกรพรรดสามสบสองพระองคเทวราชสามสบสองพระองคและมหาพรหมสามสบสองพระองค ทวางไวตงไวตามลาดบแหงพวงมาลยคอพระจนทรสามสบสองดวง พวงมาลยคอพระอาทตยสามสบสองดวงทรอยแลว. กและภกษทงหลายทยนลอมพระผมพระภาคเจาพระองคนน ทงหมดลวนแตเปนผมกนอย สนโดษ สงด ไมคลกคลกน ตกเตอนกนตเตยนบาป วากลาวกน ผเตมใจทาตาม ทนคาสงสอน ประกอบดวยศลประกอบดวยสมาธ ปญญา วมตต และ วมตตญาณทสสนะ. ในทามกลางภกษเหลานนพระผมพระภาคเจาเปรยบดงเสาทอง ลอมดวยกาแพงคอผากมพลแดง ดงเรอทองทอยกลางดงปทมแดง ดงกองอคคทวงดวยไพทแกวประพาฬ ดงพระจนทรเพญอนลอมดวยหมดาว ยอมเจรญตาแมแหงฝงมฤคชาตและปกษทงหลาย จะปวยกลาวไปไยถงเทวดาและมนษยเลา. กในวนนนแล โดยมากพระอสตมหาเถระตางกทรงผาบงสกลมสดงเมฆเฉวยงบาขางหนงถอไมเทา ราวกะวาชางตระกลคนธวงศทไดรบการฝกหดเปนอยางด ปราศจากโทษแลว คายโทษแลว ทาลายกเลสแลวสางเครองรงรงแลว ตดเครองผกพนแลว พากนหอมลอมพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจานน พระองคเองทรงปราศจากราคะแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 139แวดลอมดวยไปดวยภกษผปราศจากราคะแลว พระองคเองทรงปราศจากโทสะแลว แวดลอมไปดวยภกษผปราศจากโทสะแลว พระองคเองทรง ปราศจากตณหาแลว แวดลอมไปดวยภกษผปราศจากตณหาแลว พระองคเองทรงไมมกเลส แวดลอมไปดวยภกษผไมมกเลส พระองคเองเปนผตรสรแลว แวดลอมไปดวยพระสาวกผรตามเสดจทงหลาย ราวกะวาไกรสรราชสหแวดลอมไปดวยมฤคชาต ราวกะวาดอกกณณการแวดลอมดวยเกสร ราวกวาพญาชางฉททนตแวดลอมดวยชางแปดพนเชอก ราวกะวาพญาหงสชอธตรฐแวดลอมดวยหงสเกาหมน ราวกะวาพระเจาจกร-พรรดแวดลอมดวยเสนางคนกร ราวกวาทาวสกกเทวราชแวดลอมดวยหมเทวดา ราวกะวาทาวหารตมหาพรหมแวดลอมดวยหมพรหม ไดเสดจดาเนนไปทางนน ดวยพทธลลาอนหาทเปรยบมได เปนอจนไตยทใคร ๆ ไมควรคดซงบงเกดดวยผลบญททรงสงสมมาตลอดกาลประมาณมได ดงดวงจนทรทโคจรตลอดพนทฆมพรฉะนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 140 สปปยปรพาชกพบพระผมพระภาคเจา ครงนน ปรพาชกครนไดเหนพระผมพระภาคเจาเสดจไปดวยพทธลลาอนหาทเปรยบมได และเหนภกษทงหลายมจกษทอดลง มอนทรยสงบ มใจสงบ กาลงถวายนมสการพระผมพระภาคเจาผเปนดงดวงจนทรเพญทลอยเดนอยบนนภากาศ ฉะนน อยางนแลว ไดเหลยวดบรษทของตน. บรษทของปรพาชกนน มากไปดวยหาบบรขารมใชนอยมตงเลก ๆ สามงาม บาตรดนมสดงแววหางนกยง กะทอและคนโทนาเปนตน ซงหอยอยทไมคานหาบมาพะรงพะรง ทงปากกลา กลาววาจาหาประโยชนมได มอาทอยางนวา มอของคนโนนงาม เทาของคนโนนงาม มวาจาเพอเจอ ไมนาด ไมนาเลอมใส. ครนเหนดงนนเขาเกดวปฏสาร. ในกาลบดน ควรทเขาจะกลาวสรรเสรญพระผมพระภาคเจา.แตเพราะเหตทปรพาชกนรษยาพระผมพระภาคเจา แมตลอดกาลเปนนจ เพราะความเสอมแหงลาภสกการะ และความเสอมพรรคพวก ดวยวาลาภสกการะยอมบงเกดแกอญเดยรถยทงหลาย ตลอดเวลาทพระพทธ-เจาทงหลายยงมไดเสดจอบตในโลก แตจาเดมแตพระพทธเจาเสดจอบตขน อญเดยรถยทงหลายกพากนเสอมลาภสกการะ ถงความเปนผไรสงาราศ ดงหงหอยเมอพระอาทตยขนฉะนน. กในเวลาทอปตสสะและโกลตะบวชในสานกของสญชยนน พวกปรพาชกไดมบรษทมาก แตเมออปตสสะและไกลตะหลกไป บรษทของพวกเขาแมนนกพากนแตกไป. ดวยเหต ๒ ประการดงกลาวมานพงทราบวาสปปยปรพาชกนเมอคายความรษยานนออกมา กลาวตพระรตนตรยทเดยว เพราะรษยาพระผมพระภาคเจาอยเปนนจ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 141 คาวา อถโข ภควา อมพลฏ กาย ราชาคารเก เอกรตตวาส อปคฉ สทธ ภกขสงเฆน ความวา ในครงนนแลพระผมพระภาคเจาเสดจไปดวยพทธลลานน ถงประตพระราชอทยานอมพลฏฐกาโดยลาดบ ทอดพระเนตรดพระอาทตย มพระพทธดารวา บดนมใชกาลทจะไป พระอาทตยใกลอสดงคต จงเสดจเขาประทบพกแรมราตรหนงณ พระตาหนกหลวง ในพระราชอทยานอมพลฏฐกา. ในพระบาลนน อทยานของพระราชา ชอวา อมพลฏฐกา. ไดยนวา ณ ทใกลประตแหงอทยานนมตนมะมวงหนมอย ซงคนทงหลายเรยกวา อมพลฏฐกา แมอทยานกพลอย ชอวา อมพลฏฐกา ดวย เพราะอยใกลมะมวงหนมตนนน. อทยานนนสมบรณดวยรมเงาและนา มกาแพงลอมรอบ มประตประกอบไวอยางด คนครองอยางด ปานดงหบฉะนน.ในอทยานนนไดสรางพระตาหนกอนวจตรดวยประดษฐกรรม เพอเปนทเลนทรงสาราญพระราชหฤทย พระตาหนกนน จงเรยกกนวา พระตาหนกหลวง. คาวา สปปโยป โข ความวา แมสปปยปรพาชกแลดพระอาทตยณ ทตรงนนแลว ดารวา บดนมใชกาลทจะไป ปรพาชกทงผนอยและผใหญมอยมาก และทางนกมอนตรายอยมาก ดวยโจรบาง ดวยยกษรายบาง ดวยสตวรายบาง กพระสมณโคดมนเสดจเขาไปยงอทยาน ในสถานทประทบของพระสมณโคดม เทวดายอมพากนอารกขา อยากระนนเลยแมเรากจกเขาไปพกแรมราตรหนงในอทยานนแล พรงนจงคอยไป ครนดารดงนแลวจงเขาไปสอทยานนนแล. ลาดบนน ภกษสงฆแสดงวตรถวายพระผมพระภาคเจาแลว กาหนดสถานทพกของตน ๆ. แมสปปยปรพาชกกใหวางบรขารของปรพาชก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 142ทดานหนงของอทยาน แลวเขาพกแรมกบบรษทของตน. แตในพระ บาลทานกลาวไวดวยอานาจคาทยกขนเปนประธานอยางเดยววา กบดวยพรหมทตมาณพผเปนศษยของตน. กปรพาชกนนเขาพกแรมอยอยางนไดแลดพระทศพลในตอนกลางคน. และในสมยนนกตามประทปไวสวางดจดาราเดยรดาษโดยรอบ. พระผมพระภาคเจาประทบนงอยตรงกลางและภกษสงฆกพากนนงลอมพระผมพระภาคเจา. แมภกษสกรปหนงในทประชมนน กมไดมการคะนองมอ คะนองเทา หรอเสยงไอ เสยงจามเลย. ดวยวาบรษทนนนงประชมกนสงบเงยบราวกะเปลวประทปในทอบลม ดวยเหต ๒ ประการ คอ ดวยการเปนผศกษาอบรมแลว และดวยความเคารพในพระศาสดา. ปรพาชกเหนคณสมบตดงนน จงแลดบรษทของตน. ในทประชมปรพาชกนน บางพวกกนอนยกมอ บางพวกกนอนยกเทา บางพวกกนอนละเมอ บางพวกกนอนแลบลน นาลายไหล กดฟน กรนเสยงดงครอก ๆ. แมเมอควรจะกลาวสรรเสรญ พระรตนตรยสปปยปรพาชกนนกกลาวตเตยนอยนนเองอก ดวยอานาจความรษยาสวนพรหมทตมาณพกลาวสรรเสรญตามนยทกลาวแลวนนแล. ดวยเหตนน ทานพระอานนทจงกลาววา ไดยนวา แมในพระราชอทยานอมพลฏฐกานน สปปยปรพาชก ดงน ควรกลาวคาทงหมด. ในพระบาลนน บทวา ตตรป ความวา ในอทยานชออมพลฏฐกาแมนน.

อธบายคาวาภกษหลายรปและคาวาสงฆ บทวา สมพหลาน ความวา มากรปดวยกน. ในขอนนตามบรร-ยายในพระวนย ภกษ ๓ รป เรยกวาหลายรป เกนกวานน ไป เรยกวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 143สงฆ แตตามบรรยายในพระสตร ภกษ ๓ รป เรยกวา ๓ รปนนเอง มากกวานน เรยกวาหลายรป. ในทนพงทราบวาหลายรป ตามบรรยายในพระสตร. บทวา มณฑลมาเล ความวา บางแหงกฎาคารศาลาทเขาตดชอฟาสรางไวดวยการมงแบบหงส เรยกวา มณฑลมาลกม บางแหงอปฏฐาน-ศาลาทเขาตดชอฟาไวตวเดยว สรางเสาระเบยงไวรอบ เรยกวามณฑล-มาลกม. แตในทนพงทราบวา หอนง เรยกวามณฑลมาล. บทวา สนสสนนาน นงประชม ทานกลาวเนองดวยการนง. บทวา สนนปตตาน ประชม ทานกลาวเนองดวยการรวมกน. ถอยคา อธบายวา กถาธรรม เรยกวา การสนทนา ในบทวา อยสงขยธมโม. บทวา อทปาท แปลวา เกดขนแลว. กขอสนทนานน เปนอยางไร ? คอ คยกนอยางนวา ผมอาย นาอศจรรย ดงนเปนตน. ในพระบาลนน ทวานาอศจรรย เพราะไมมอยเปนนจ เชนคนตาบอดขนเขา. นยแหงศพทกเทาน. สวนนยแหงอรรถกถา มดงตอไปน ขอวา นาอศจรรย เพราะควรดดนวมอ อธบายวา ควรแกการดดนว. ขอวา ไมเคยม เพราะไมเคยมมามขน. ทง ๒ บทนเปนชอแหงความประหลาดใจนนเอง. บทวา ยาวจท ตดเปน ยาว จ อท . ดวยบทนน ทานแสดงความทคานนหาประมาณมได. เพราะพระผมพระภาคเจาทรงทราบดแลว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 144 ในคาวา เตน ภควตา ชานตา ปสสตา ฯ เป ฯ สปฏวทตา น มความยอดงตอไปน พระผมพระภาคเจาพระองคนนใด ไดทรงบาเพญบารม ๓๐ ทศแลว ทรงทาลายกเลสทงปวง ตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ พระผมพระภาคเจาพระองคนน ทรงทราบอาสยะ และอนสยะ ของเหลาสตวนน ๆ ทรงเหนไญยธรรมทงปวง ดจมะขามปอมทวางไวบนฝาพระหตถอนง ทรงทราบดวยพระญาณ มปพเพนวาสานสสตญาณ เปนตน ทรงเหนดวยทพยจกษ กหรอทรงทราบดวยวชชา ๓ บาง ดวยอภญญา ๖ บางทรงเหนดวยพระสมนตจกษทไมมอะไรขดของในธรรมทงปวง หรอทรงทราบดวยพระปญญาอนสามารถรธรรมทงปวง ทรงเหนรปอนพนวสยจกษแหงสตวทงปวง หรอแมรปทอยนอกฝา เปนตน ดวยพระมงสจกษอนบรสทธยง หรอทรงทราบดวยพระปญญาเครองแทงตลอด อนมพระสมาธเปนปทฏฐานใหสาเรจประโยชนเกอกลแกพระองค ทรงเหนดวยพระปญญาเปนเครองแสดง อนมพระกรณาเปนปทฏฐานใหสาเรจประ-โยชนเกอกลแกผอน ทรงเปนพระอรหนต เพราะทรงกาจดขาศกคอกเลส และเพราะทรงเปนผควรแกสกการะมปจจย เปนตน ทรงเปนพระสมมาสมพทธะ เพราะตรสรธรรมทงปวงโดยชอบและดวยพระองคเองหรอทรงทราบธรรมททาอนตราย ทรงเหนธรรมทนาออกจากทกข ทรงเปนพระอรหนต เพราะทรงกาจดขาศกคอกเลส และเพราะทรงเปนผควรแกสกการะมปจจยเปนตน ทรงเปนพระสมมาสมพทธะ เพราะตรสรธรรมทงปวงโดยชอบ และดวยพระองคเอง ทรงไดรบสดด โดยอาการทง ๔ ดวยอานาจแหงเวสารชญาณ ๔ ดงพรรณนามาฉะน ทรงทราบด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 145ถงความทสตวทงหลายเปนผมอธมตตาง ๆ กน และมอธยาศยตาง ๆ กน และทรงทราบตลอดดวยดเพยงใด. บดน เพอจะแสดงความทพระผมพระภาคเจาพระองคนน ทรงทราบดแลว ทานจงกลาวคาวา กสปปยปรพาชกน ดงนเปนตน. มคาอธบายวา กความทสตวทงหลายมอธมตตางกน มอธยาศยตางกน มทฏฐตางกน มความพอใจตางกน มความชอบใจตางกน นใด อนพระผมพระภาคเจาทรงทราบดวยพระสพพญตญาณอนเปนเครองรความทสตวทงหลายมอธมตตางกน ดจทรงตวงดวยทะนาน และดจทรงชงดวยตาชง โดยพระบาลอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย วาโดยธาต สตวทง-หลายยอมเทยบเคยงกนเขาได คอพวกทมอธมตเลวกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตเลว พวกทมอธมตดกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตด ดกอนภกษทงหลาย แมอดตกาล วาโดยธาต สตวทงหลายกเทยบเคยงเขากนได คอพวกทมอธมตเลวกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตเลว พวกทมอธมตดกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตด ดกอนภกษทงหลาย แมอนาคตกาล วาโดยธาต สตวทงหลายจกเทยบเคยงเขากนได คอพวกทมอธมตเลวกจกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตเลวพวกทมอธมตดกจกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตด ดกอนภกษทงหลาย แมปจจบนกาลเดยวน วาโดยธาต สตวทงหลายยอมเทยบเคยงเขากนได คอพวกทมอธมตเลวกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตเลวพวกทมอธมตดกเทยบเคยงเขากนไดกบพวกทมอธมตด ดงน ความท สตวทงหลายมอธมตตางกนนน พระผมพระภาคเจาทรงทราบดแลวเพยงใด ขนชอวาสตวถงสองคนมอธยาศยอยางเดยวกน หาไดยากในโลก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 146เมอคนหนงตองการจะเดน คนหนงตองการจะยน เมอคนหนงตองการ จะดม คนหนงตองการจะบรโภค และแมในอาจารยและศษยสองคนนสปปยปรพาชกน กลาวตพระพทธเจา ตพระธรรม ตพระสงฆ โดยอเนกปรยาย สวนพรหมทตมาณพผเปนศษยของสปปยปรพาชก คงกลาวชมพระพทธเจา ชมพระธรรม ชมพระสงฆ โดยอเนกปรยายอาจารยและศษยทงสองนนมถอยคาเปนขาศกแกกนและกนโดยตรงฉะนเดนตามพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆไปขางหลง ๆ ดวยประการฉะน.ในพระบาลนน บทวา อตหเม ตดบทเปน อตห อเม มความวาเหลาน... ดวยประการฉะน. คาทเหลอกนยดงกลาวแลวนนแล. ในคาวา อถโข ภควา เตส ภกขน อม สงขยธมม วทตวาน บทวา วทตวา ความวา ทรงทราบดวยพระสพพญตญาณ. จรงอย ในบาลประเทศบางแหง พระผมพระภาคเจาทอดพระเนตรเหนดวยมงสจกษ จงทรงทราบ เชนในประโยคมอาทวา พระผม-พระภาคเจาไดทอดพระเนตรเหนไมทอนใหญถกกระแสนาในแมนาคงคาพดไป. ในบาลประเทศบางแหงทรงเหนดวยทพยจกษ จงทรงทราบเชนในประโยคมอาทวา พระผมพระภาคเจาไดทรงเหนเทวดาเหลานนนบเปนพน ๆ กาลงหวงแหนพนททงหลายในปาฏลคาม ดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษมนษย. ในบาลประเทศบางแหงทรงสดบดวยพระโสตธรรมดาจงทรงทราบ เชนในประโยคมอาทวา พระผมพระภาคเจาไดทรงสดบทานพระอานนทสนทนาปราศรยกบสภททปรพาชก. ในบาลประเทศบางแหง ทรงฟงดวยทพยโสตแลวทรงทราบ เชนในประโยคมอาทวา พระผมพระภาคเจาไดทรงสดบสนธานคหบด สนทนาปราศรย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 147กบนโครธปรพาชกดวยทพยโสตธาตอนบรสทธ ลวงโสตมนษย. กในพระบาลนทรงเหนดวยพระสพพญตญาณ จงไดทรงทราบ. ทรงทาอะไร จงไดทรงทราบ ? ทรงทากจในปจฉมยาม. พรรณนาพทธกจ ๕ ประการ ขนชอวากจนม ๒ อยาง คอ กจทมประโยชนและกจทไมมประ-โยชน. บรรดากจ ๒ อยางนน กจทไมมประโยชน พระผมพระภาคเจาทรงเพกถอนแลวดวยอรหตตมรรค ณ โพธบลลงก. พระผมพระภาคเจาทรงมกจแตทมประโยชนเทานน. กจทมประโยชนของพระผมพระภาค-เจานนม ๕ อยาง คอ ๑. กจในปเรภต ๒. กจในปจฉาภต ๓. กจในปรมยาม ๔. กจในมชฌมยาม ๕. กจในปจฉมยาม ในบรรดากจ ๕ อยางนน กจในปเรภตมดงน กพระผมพระภาคเจาเสดจลกขนแตเชาตร ทรงปฏบตพระสรระ มบวนพระโอฐเปนตน เพอทรงอนเคราะหอปฐากและเพอความสาราญแหงพระสรระเสรจแลวทรงประทบยบยงอยบนพทธอาสนทเงยบสงด จนถงเวลาภกษา-จาร ครนถงเวลาภกษาจาร ทรงนงสบง ทรงคาดประคดเอว ทรง ครองจวร ทรงถอบาตร บางครงเสดจพระองคเดยว บางครงแวดลอม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 148ไปดวยภกษสงฆ เสดจเขาไปบณฑบาตยงคามหรอนคม บางครงเสดจ เขาไปตามปกต บางครงกเสดจเขาไปดวยปาฏหารยหลายประการ. คออยางไร ? เมอพระบรมโลกนาถเสดจเขาไปบณฑบาต ลมทพดออน ๆพดไปเบองหนาแผวพนพสธาใหสะอาดหมดจด พลาหกกหลงหยาดนาลงระงบฝนละอองในมรรคา กางกนเปนเพดานอยเบองบน กระแสลมกหอบเอาดอกไมทงหลายมาโรยลงในบรรดา ภมประเทศทสงกตาลง ทตากสงขน ภาคพนกราบเรยบสมาเสมอในขณะททรงยางพระยคลบาท หรอมปทมบปผชาตอนมสมผสนมนวลชวนสบายคอยรองรบพระยคลบาท พอพระบาทเบองขวาประดษฐานลงภายในธรณประต พระฉพพรรณรงสกโอภาสแผไพศาล ซานออกจากพระพทธสรระพงวนแวบวาบประดบปราสาทราชมณเฑยร เปนตน ดงแสงเลอมพรายแหงทอง และดงลอมไวดวยผนผาอนวจตร บรรดาสตวทงหลาย ม ชาง มา และนก เปนตนซงอยในสถานทแหงตน ๆ กพากนเปลงสาเนยงอยางเสนาะ ทงดนตรทไพเราะ เชน เภร และพณ เปนตน กบรรเลงเสยงเพยงดนตรสวรรคและสรรพาภรณแหงมนษยทงหลาย กปรากฏสวมใสรางกายในทนท ดวยสญญาณอนน ทาใหคนทงหลายทราบไดวา วนนพระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปบณฑบาตในยานน เขาเหลานนตางกแตงตวนงหมเรยบรอยพากนถอของหอมและดอกไม เปนตน ออกจากเรอนเดนไปตามถนนบชาพระผมพระภาคเจาดวยของหอมและดอกไม เปนตน โดยเคารพถวายบงคมแลว กราบทลขอสงฆวา ขาแดพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรดประทานภกษแกพวกขาพระองค ๑๐ รป ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรดประทานภกษแกพวกขาพระองค ๒๐ รป แกพวกขาพระ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 149องค ๕๐ รป แกพวกขาพระองค ๑๐๐ รป ดงน แลวรบบาตรแมของ พระผมพระภาคเจา ปลาดอาสนะนอมนาถวายบณฑบาตโดยเคารพ. พระผมพระภาคเจา ทาภตกจเสรจแลว ทรงตรวจดจตสนดานของสตวเหลานน ทรงแสดงพระธรรมเทศนาโปรดใหบางพวกตงอยในสรณคมน บางพวกตงอยในศล ๕ บางพวกตงอยในโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคา-มผล อยางใดอยางหนง บางพวกบวชแลวทงอยในพระอรหต ซงเปนผลเลศ ทรงอนเคราะหมหาชนดงพรรณนามาฉะนนแลว ทรงลกจากอาสนะเสดจไปยงพระวหาร ครนแลวประทบนงบนพทธอาสนอนบวรซงปลาดไวในมณฑลศาลา ทรงรอคอยการเสรจภตกจของภกษทงหลาย ครนภกษทงหลายเสรจกจเรยบรอยแลว ภกษผอปฐากกกราบทลพระผมพระภาค-เจาใหทรงทราบ ลาดบนนพระผมพระภาคเจากเสดจเขาพระคนธกฎ. นเปนกจในปเรภตกอน. ครงนนแล พระผมพระภาคเจาครนทรงบาเพญกจในปเรภตเสรจแลวอยางน ประทบนง ณ ศาลาปรนนบตใกลพระคนธกฎ ทรงลางพระบาทแลวประทบยนบนตงรองพระบาท ประทานโอวาทภกษสงฆวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงยงประโยชนคนและประโยชนทานใหถงพรอมดวยความไมประมาทเถด และวา ทลลภจ มนสสตต พทธปปาโท จ ทลลโภ ทลลภา ขณสมปตต สทธมโม ปรมทลลภา ทลลภา สทธาสมปตต ปพพชช จ ทลลภา ทลลภ สทธมมสสวน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 150 ความเปนมนษย หาไดยาก ความเกดขนของพระพทธเจา หาไดยาก ความถงพรอมดวยขณะ หาไดยาก พระสทธรรม หาไดยากอยางยง ความถงพรอมดวยศรทธา หาไดยาก การบวช หาไดยาก การฟงพระสทธรรม หาไดยาก ณ ทนน ภกษบางพวกทลถามกรรมฐานกะพระผมพระภาคเจา.แมพระผมพระภาคเจากประทานกรรมฐานทเหมาะแกจรงของภกษเหลานน. ลาดบนน ภกษทงปวงถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวไปยงทพกกลางคนและกลางวนของตน ๆ. บางพวกกไปปา บางพวกกไปสโคนไม บางพวกกไปยงทแหงใดแหงหนง มภเขา เปนตน บางพวกกไปยงภพของเทวดาชนจาตมหาราชกา ฯ ล ฯ บางพวกกไปยงภพของเทวดาชนวสวดด ดวยประการฉะน. ลาดบนนพระผมพระภาคเจาเสดจเขาพระคนธกฎ ถามพระพทธประสงค กทรงมพระสตสมปชญญะ สาเรจสห-ไสยาครหนง โดยพระปรศวเบองขวา ครนมพระวรกายปลอดโปรงแลวเสดจลกขนตรวจดโลกในภาคทสอง. ณ คาม หรอนคมทพระองคเสดจเขาไปอาศยประทบอย มหาชนพากนถวายทานกอนอาหาร ครนเวลาหลงอาหารนงหมเรยบรอย ถอของหอมและดอกไม เปนตน มาประชมกนในพระวหาร. ครนเมอบรษทพรอมเพรยงกนแลว พระผมพระภาคเจาเสดจไปดวยพระปาฏหารยอนสมควร ประทบนง แสดงธรรมทควรแกกาลสมย ณ บวรพทธอาสนทบรรจงจดไว ณ ธรรมสภา ครนทรงทราบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 151กาลอนควรแลวกทรงสงบรษทกลบ . เหลามนษยตางกถวายบงคมพระผม พระภาคเจาแลวพากนหลกไป. นเปนกจหลงอาหาร. พระผมพระภาคเจาพระองคนน ครนเสรจกจหลงอาหารอยางนแลว ถามพระพทธประสงคจะโสรจสรงพระวรกาย กเสดจลกจากพทธ-อาสนเขาซมเปนทสรงสนาน ทรงสรงพระวรกายดวยนาทภกษผเปนพทธปฐากจดถวาย. ฝายภกษผเปนพทธปฐากกนาพทธอาสนมาปลาดทบรเวณพระคนธกฎ. พระผมพระภาคเจาทรงครองจวรสองชนอนยอมดแลว ทรงคาดประคดเอว ทรงครองจวรเฉวยงบาขางหนง แลวเสดจไปประทบนงบนพทธอาสนนน. ทรงหลกเรนอยครหนงแตลาพงพระองคเดยว. ครงนน ภกษทงหลายพากนมาจากทนน ๆ แลวมาสทปรนนบตของพระผมพระภาคเจา. ณ ทนน ภกษบางพวกกทลถามปญหา บางพวกกทลขอกรรมฐาน บางพวกกทลขอฟงธรรม. พระผมพระภาคเจาประทบยบยงตลอดยามตน ทรงใหความประสงคของภกษเหลานนสาเรจ.นเปนกจในปฐมยาม. กเมอสนสดกจในปฐมยาม ภกษทงหลายถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวหลกไป เหลาเทวดาในหมนโลกธาตทงสน เมอไดโอกาสกพากนเขาเฝาพระผมพระภาคเจา ตางทลถามปญหาตามทเตรยมมา โดยทสดแมอกขระ ๔ ตว. พระผมพระภาคเจาทรงตอบปญหาแกเทวดาเหลานน ใหมชฌมยามผานไป นเปนกจในมชฌมยาม. สวนปจฉมยาม พระผมพระภาคเจาทรงแบงเปน ๓ สวน คอทรงยบยงอยดวยการเสดจจงกรมสวนหนง เพอทรงเปลองจากความเมอยลาแหงพระสรระอนถกอรยาบถนงตงแตกอนอาหารบบคนแลว. ในสวน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 152ทสอง เสดจเขาพระคนธกฎ ทรงมพระสตสมปชญญะ สาเรจสหไสยา โดยพระปรศวเบองขวา. ในสวนทสาม เสดจลกขนประทบนงแลวทรงใชพทธจกษตรวจดสตวโลกเพอเลงเหนบคคลผสรางสมบญญาธการไว ดวยอานาจทานและศล เปนตน ในสานกของพระพทธเจาองคกอน ๆ. น เปนกจในปจฉมยาม. กวนนน พระผมพระภาคเจา ทรงยงกจกอนอาหารใหสาเรจในกรงราชคฤหแลว ถงเวลาหลงอาหารเสดจดาเนนมายงหนทาง ตรสบอกกรรมฐานแกภกษทงหลายในเวลาปฐมยาม ทรงแกปญหาแกเทวดาทงหลายในมชฌมยาม เสดจขนสทจงกรม ทรงจงกรมอยในปจฉมยาม ทรงไดยนภกษประมาณ ๕๐๐ รปสนทนาพาดพงถงพระสพพญตญาณน ดวยพระสพพญตญาณนนแล ไดทรงทราบแลว. ดวยเหตนน ขาพเจาจงไดกลาววา เมอทรงกระทากจในปจฉมยาม ไดทรงทราบแลว. กและครนทรงทราบแลว ไดมพระพทธดารดงนวา ภกษเหลาน กลาวคณพาดพงถงสพพญตญาณของเรา กกจแหงสพพญตญาณไมปรากฏแกภกษเหลาน ปรากฏแกเราเทานน เมอเราไปแลว ภกษเหลานนกจกบอกการสนทนาของตนตลอดกาล. แตนนเราจกทาการสนทนาของภกษเหลานนใหเปนตนเหต แลวจาแนกศล ๓ อยาง บนลอสหนาทอนใคร ๆ คดคานไมไดในฐานะ ๖๒ ประการ ประชมปจจยาการกระทาพทธคณใหปรากฏ จกแสดงพรหมชาลสตร อนจะยงหมนโลกธาตใหหวนไหว ใหจบลงดวยยอดคอพระอรหต ปานประหนงยกภเขาสเนรราชขน และดจฟาดทองฟาดวยยอดสวรรณกฏ เทศนานนแมเมอเราปรนพพานแลว กจกยงอมต-มหานฤพานใหสาเรจแกสตวทงหลายตลอดหาพนป ครนมพระพทธดาร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 153อยางนแลว ไดเสดจเขาไปยงศาลามณฑลทภกษเหลานนนงอย ดวย ประการฉะน. บทวา เยน ความวา ศาลามณฑลนนอนพระผมพระภาคเจาพงเสดจเขาไปโดยทางทศใด. อกอยางวา บทวา เยน น เปนตตยาวภตต ลงในอรรถแหงสตตมวภตต. เพราะฉะนน ในบทนจงมเนอความวา ไดเสดจไป ณประเทศทมศาลามณฑลนน ดงน . คาวา ปตเต อาสเน นสท ประทบเหนออาสนะทบรรจงจดไวความวา ขาววา ในครงพทธกาล สถานทใด ๆ ทมภกษอยแมรปเดยวกจดพทธอาสนไวทกแหงทเดยว. เพราะเหตไร ? เขาวา พระผมพระภาค-เจาทรงมนสการถงเหลาภกษทรบกรรมฐานในสานกของพระองคแลว อยในทสาราญวา ภกษรปโนนรบกรรมฐานในสานกของเราไป สามารถจะยงคณวเศษใหเกดขนหรอไมหนอ ครนทรงเหนภกษรปนนละกรรมฐานตรกถงอกศลวตกอย ลาดบนน มพระพทธดารวา กลบตรผนรบกรรม-ฐานในสานกของศาสดาเชนเรา เหตไฉนเลา จกถกอกศลวตกครอบงาใหจมลงในวฏฏทกขอนหาเงอนตนไมปรากฏ เพอจะทรงอนเคราะหภกษรปนนจงทรงแสดงพระองค ณ ทนนทเดยว ประทานโอวาทกลบตรนนแลวเสดจเหาะขนสอากาศกลบไปยงทประทบของพระองคตอไป. ลาดบนน ภกษเหลานนทพระผมพระภาคเจาประทานโอวาทอยอยางน คดกน วา พระบรมศาสดาทรงทราบความคดของพวกเรา เสดจมาแสดงพระองคประทบยน ณ ทใกลพวกเรา เปนภาระทพวกเราจะตอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 154เตรยมพทธอาสนไว สาหรบทลเชญในขณะนนวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคโปรดประทบนงบนพทธอาสนน ขอพระองคโปรดประทบนงบนพทธอาสนน. ภกษเหลานนตางจดพทธอาสนไวแลวอย. ภกษทมตงกจดตงไว ทไมมกจดเตยง หรอแผนกระดาน หรอไม หรอแผนศลาหรอกองทรายไว เมอไมไดดงนนกดงเอาแมใบไมเกา ๆ มาปผาบงสกลตงไวบนทนนเอง แตในพระตาหนกหลวงในพระราชอทยานอมพลฏ-ฐกาน มพระราชอาสนอย ภกษเหลานนชวยกนปดกวาดฝนละออง พระราชอาสนนนปลาดไว นงลอมสดดพระพทธคณ ปรารภถงพระอธมต-ญาณ (ญาณรอธยาศยสตว ) ของพระผมพระภาคเจา. ทานพระอานนทหมายถงพระราชอาสนนน จงกลาววา ประทบนงบนพทธอาสนทเขาบรรจงจดถวาย. กพระผมพระภาคเจาประทบนงอยางน ทงททรงทราบอย กตรสถามภกษทงหลายเพอใหเกดการสนทนา และภกษเหลานนก พากนกราบทลแดพระองคทกเรอง. เพราะเหตนน ทานพระอานนท จงกลาววา พระผมพระภาคเจาครนประทบนงแลว ดงนเปนตน. ประชมบทเหลานน บทวา กายนตถ ความวา พวกเธอนงสนทนากนถงเรองอะไร ? บาลเปน กายเนวตถ กม. พระบาลนนมเนอความวา พวกเธอนงสนทนากนถงเรองอะไรในทน. บาลเปน กายโนตถ กม.ในธรรมบท แมพระบาลนนกมเนอความดงกอนนนเอง. บทวา อนตรา กถา ความวา สนทนาระหวางการมนสการกรรม-ฐาน อเทศและปรปจฉา เปนตน คอ ในระหวางเปนเรองอนเรองหนง. บทวา วปปกตา ความวา ยงไมจบ คอยงไมถงทสด เพราะตถาคตมาเสยกอน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 155 ดวยบทนน ทรงแสดงไวอยางไร ? อธบายวา ตถาคตมาเพอหยดการสนทนาของพวกเธอหามได แตมาดวยหวงวาจกแสดงใหการสนทนาของพวกเธอจบลง คอทาใหถงทสดดวยความเปนสพพญ ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงประทบนง ทรงหามอยางพระสพพญ. แมในคาวา พระเจาขา พวกขาพระองคสนทนาคางอย กพอดพระผมพระภาคเจาเสดจมาถงน มอธบายดงตอไปน. ขาแตพระองคผเจรญ การสนทนาพระพทธคณ ปรารภพระสพพญตญาณของพระผมพระภาคเจาของพวกขาพระองคยงคางอย หาใชตรจฉานกถา มราชกถาเปนตนไม กพอดพระผมพระภาคเจาเสดจมาถง ขอพระองคไดโปรดแสดงใหการสนทนาของพวกขาพระองคนนจบลงณ กาลบดนเถด. กดวยคามประมาณเทาน ทานพระอานนทไดภาษตคาอนเปนนทาน ซงประดบดวยกาละ เทศะ ผแสดง เรอง บรษท และทอางองเพอใหเขาใจโดยงาย ซงพระสตรนทชแจงอานภาพแหงพระพทธ-คณ อนสมบรณดวยอรรถะและพยญชนะ อปมาดงทานามภมภาคอนบรสทธสะอาด เตมไปดวยทรายดงใยแกวมกดาอนเกลอนกลน มบนไดแกวอนงามพลาสรจนาดวยพนศลาอนบรสทธ เพอใหหยงลงไดโดยสะดวกสสระโบกขรณ อนมนามรสดใสสะอาดรงเรองดวยดอกอบลและดอกปทมฉะนน และอปมาดงบนไดอนงามรงเรองเกดแสงแหงแกวมณ มแผนกระดานทเกลยงเกลาออนนมททาดวยงา อนเถาทองคารดไวเพอใหขนไดโดยสะดวกสปราสาทอนประเสรฐ มฝาอนจาแนกไวเปนอยางด แวดลอมดวยไพทอนวจตร ทงทรวดทรงกโสภตโปรงสลาง ราวกะวาประสงคจะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 156สมผสทางกลมดาว และอปมาดงมหาวหาร อนมบานประตไพศาล ตดตงเปนอยางด โชตชวงดวยรศมแหงทองเงนแกวมณแกวมกดา และแกว ประพาฬ เปนตน เพอเขาไดโดยสะดวกสเรอนใหญทงามไปดวยอสรย-สมบตอนโอฬาร มการกรดกรายรายราของเหลาเคหชนผมเสยงไพเราะ เจรจาราเรงระคนกบเสยงกระทบกนแหงอาภรณ มทองกรและเครองประดบเทาเปนตนฉะนน. จบวรรณนาความของคาเปนนทานแหงพระสตร

พรรณนาเหตทตงพระสตร บดน ถงลาดบโอกาสทจะพรรณนาพระสตรทพระผมพระภาคเจาทรงยกขนแสดงโดยนยมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาอนจะพงตเรากด ดงน . กการพรรณนาพระสตรนนน เมอไดพจารณาเหตททรงตงพระสตรแลวจงกลาวยอมแจมแจง ฉะนน ขาพเจาจกวจารณเหตททรงตงพระสตรเสยกอน.

กเหตททรงตงพระสตรม ๔ ประการ คอ ๑. อตตชฌาสยะ เปนไปตามพระอธยาศยของพระองค ๒. ปรชฌาสยะ เปนไปตามอธยาศยของผอน ๓. ปจฉาวสกะ เปนไปดวยอานาจการถาม ๔. อตถปปตตกะ เปนไปโดยเหตทเกดขน ในบรรดาเหต ๔ ประการนน พระสตรเหลาใดทคนเหลาอนมไดทลอาราธนา พระผมพระภาคเจาตรสเทศนาโดยพระอธยาศยของพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 157องคแตลาพงอยางเดยว มอาทอยางน คอ อากงเขยยสตร วตถสตร มหาสตปฏฐานสตร มหาสฬายตนวภงคสตร อรยวงสสตร สวนแหงสมมปปธานสตร สวนแหงอทธบาท อนทรย พละ โพชฌงค และมรรค พระสตรเหลานน ชอวามเหตททรงตงเปนไปตามพระอธยาศยของพระองค. อนง พระสตรเหลาใดทพระผมพระภาคเจาตรสดวยสามารถแหงอธยาศยของผอน เลงดอธยาศยความพอใจ ความชอบใจ อภนหารและภาวะทจะตรสรได ของชนเหลาอนอยางนวา ธรรมบมวมตของราหลแกกลาแลว ถากระไรเราพงแนะนาราหลในอาสวกขยธรรมใหสงขนดงนแลว มอาทอยางน คอ จลลราหโลวาทสตร มหาราหโลวาทสตรธมมจกกปปวตตนสตร ธาตวภงคสตร พระสตรเหลานน ชอวามเหตทรงตงเปนไปตามอธยาศยของผอน. อนง พระสตรเหลาใดทเหลาสตวทงหลายมอาทอยางน คอบรษท ๔วรรณะ ๔ นาค ครฑ คนธรรพ อสร ยกษ ทาวมหาราชเทวดาชนดาวดงส เปนตน และทาวมหาพรหม พากนไปเฝาพระผมพระภาคเจาแลวทลถามปญหาโดยนยมอาทวา ขาแตพระองคผเจรญ ทเรยกวาโพช-ฌงค โพชฌงค ดงน ขาแตพระองคผเจรญ ทเรยกวานวรณ นวรณดงน ขาแตพระองคผเจรญ อปาทานขนธหาเหลานหนอแล ในโลกน อะไรเปนทรพยเครองปลมใจทประเสรฐทสดของตน เมอถกถามอยางนแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสเทศนามโพชฌงคสงยต เปนตน กหรอพระสตรแมอนเหลาใด มเทวตาสงยต มารสงยต พรหมสงยตสกกปญหสตร จลลเวทลลสตร มหาเวทลลสตร สามญญผลสตร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 158อาฬวกสตร สจโลมสตร เปนตน พระสตรเหลานน ชอวามเหตททรงตงเปนไปดวยอานาจการถาม. อนง พระสตรเหลานนใด ทพระผมพระภาคเจาทรงอาศยเหต-การณทเกดขนจงตรสเทศนา มอาทอยางน คอ ธรรมทายาทสตรจลลสหนาทสตร จนทปมสตร ปตตมงสปมสตร ทารกขนธปมสตรอคคกขนธปมสตร เผณปณฑปมสตร ปารฉตตกปมสตร พระสตรเหลานน ชอวามเหตททรงตงเปนไปโดยเหตทเกดขน. ในบรรดาเหตททรงตงพระสตร ๔ ประการ ดงพรรณนามานพรหมชาลสตรนมเหตททรงตงเปนไปโดยเหตทเกดขน. กพรหมชาลสตรน พระผมพระภาคเจาทรงตงในเพราะเหตทเกดขน. ในเพราะเหตทเกดขนอยางไร ? ในเพราะการสรรเสรญและการตเตยน คออาจารยตเตยนพระรตนตรย ศษยชมพระรตนตรย. พระผมพระภาคเจาทรงเปนเทศนาโกศล ทรงทาการสรรเสรญ และการตเตยนนใหเปนเหตทเกดขนดวยประการฉะน แลวทรงเรมเทศนาวา ดกอนภกษทงหลาย ชนเหลาอนจะพงกลาวตเรากด ดงน. ประชมบทเหลานน บทวา มม เปนฉฏฐวภตต เนอความเทากบมม. วาศพทเปนวกปปตถะ. บทวา ปเร ไดแกเหลาสตวผเปนขาศก.บทวา ตตร ความวา ในคนพวกทกลาวตเตยนเหลานน. ดวยคาวา นอาฆาโต เปนตน ถงแมวาภกษเหลานนไมมความอาฆาตเลยกจรง ถงอยางนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงปองกนมใหอกศลเกดขนในฐานะเชนน แกกลบตรทงหลายในกาลอนาคต จงไดทรงตงไวเปนธรรมเนยม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 159 คาวา ความอาฆาต ในพระบาลนนมวเคราะหวา เปนทมากระทบแหงจต. คานเปนชอของความโกรธ. คาวา ความไมแชมชน มวเคราะหวาเปนเหตใหไมเบกบานใจคอ ไมยนด ไมดใจ. คานเปนชอของโทมนส. คาวา ความไมอภรมยใจ มวเคราะหวา ไมยนดประโยชนเกอกลแกตน ไมยนดประโยชนเกอกลแกตนอน ๆ. คานเปนชอของความโกรธ. บรรดาบททงสามน พระผมพระภาคเจาตรสขนธสอง คอตรสสงขารขนธดวยบททงสอง (อาฆาต และ อนภรทธ ) ตรสเวทนาขนธดวยบทเดยว ( อปจจโย ) ดวยประการฉะน. ดวยอานาจแหงขนธทงสองนน ไดตรสปฏเสธการทาหนาทแหงสมปยตตธรรมแมทเหลอทเดยว. ครนทรงหามความเจบใจโดยนยแรกอยางนแลว เมอจะทรงแสดงโทษในความเจบใจนน โดยนยทสองจงตรสวา ถาเธอทงหลายจกขนเคอง หรอจกนอยใจในคนเหลานนอนตรายจะพงมแกเธอทงหลาย เพราะเหตนนเปนแน ดงน. ประชมบทเหลานน หลายบทวา ตตร เจ ตมเห อสสถ ความวาหากวาเธอทงหลายจะพงขนเคองดวยความโกรธ จะพงนอยใจดวยความโทมนส ในพวกทกลาวตเตยนเหลานน หรอในคาตเตยนนน. หลายบทวา ตมหเวสส เตน อนตราโย ความวา อนตรายจะพงมแกคณธรรมทงหลาย มปฐมฌาน เปนตน ดวยความโกรธนนและดวยความนอยใจนน ของเธอทงหลายนนเอง. ครนทรงแสดงโทษโดยนยทสองอยางนแลว เพอจะทรงแสดงวาผทนอยใจเปนผไมสามารถแมในเหตเพยงกาหนดเนอความของถอยคา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 160โดยนยทสาม จงตรสวา เธอทงหลายจะพงรคาทเปนสภาษต หรอคาท เปนทพภาษตของคนเหลาอนไดละหรอ ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา ปเรส ความวา กคนมกโกรธ ยอมไมรทวถงเนอความของคาทเปนสภาษต และคาทเปนทพภาษต ของคนพวกใดพวกหนง คอ พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระอรยสาวกหรอมารดาบดา หรอคนทเปนขาศกไดเลย. อยางทตรสไววา คนโกรธยอมไมรอรรถ คนโกรธยอมไมเหนธรรม เมอนรชนถกความโกรธครอบงา ยอมมดตอทนท ความโกรธกอใหเกดความพนาศ ความโกรธทาให จตกาเรบ ชนไมรจกความโกรธซงเปนภยเกดในจต ดงน. พระผมพระภาคเจาครนทรงหามความเจบใจในเพราะการตเตยนแมโดยประการทงปวงอยางนแลว บดน เมอจะทรงแสดงอาการทควรปฏบต จงไดตรสคามอาทวา ในคาทเขากลาวตเตยนนน คาทไมจรงเธอทงหลายควรแกใหเหนโดยความไมเปนจรง ดงน. ประชมบทเหลานน บทวา ตตร ตมเหห ความวา ในคาทเขากลาวตเตยนนน เธอทงหลาย. บทวา อภต อภตโต นพเพเธตพพความวา คาใดทไมจรง คานน เธอทงหลายพงแยกโดยความไมเปนจรงทเดยว. แกอยางไร ? พงแกโดยนยมอาทวา นนไมจรง แมเพราะเหตน ดงน. ในขอนน มคาประกอบดงตอไปน เธอทงหลายไดฟงเขาพดวาศาสดาของพวกทานไมใชพระสพพญ พระธรรมอนศาสดาของพวก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 161ทานกลาวแลวชว พระสงฆปฏบตชว ดงนเปนตน ไมควรนงเสย แตควรกลาวแกเขาอยางนวา นนไมจรง แมเพราะเหตน คอ คาทพวกทาน กลาวนน ไมจรงแมเพราะเหตน ไมแทแมเพราะเหตน ขอนไมมในพวกเรา และกหาไมไดในพวกเรา พระศาสดาของพวกเราเปนพระสพ-พญจรง พระธรรมพระองคตรสดแลว พระสงฆปฏบตดแลว ในขอนนมเหตดงน ๆ. ในบทเหลาน บททสอง พงทราบวาเปนไวพจนของบททหนง บททสพงทราบวาเปนไวพจนของบททสาม. และควรทาการแกในการตเตยนเทานนดงน ไมตองแกทวไป. แตถาเมอถกเขากลาววา ทานเปนคนทศล อาจารยของทานเปนคนทศล สงน ๆ ทานไดกระทาแลว อาจารยของทานไดกระทาแลว ดงน กทนนงอยได ยอมเปนทหวาดเกรงแกผกลาวฉะนน ไมตองทาความขนใจ แกไขการตเตยน สวนบคคลทดาดวยอกโกสวตถ ๑๐ โดยนยวา อายอฐ อายวว เปนตน ควรวางเฉยเสยใชอธวาสนขนตอยางเดยวในบคคลนน. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงลกษณะของผคงทในฐานะแหงการตเตยนอยางนแลว บดน มพระพทธประสงคจะทรงแสดงลกษณะ ของผคงทในฐานะแหงการสรรเสรญ จงตรสพระบาลวา ดกอนภกษทงหลาย คนเหลาอนจะพงกลาวชมเรา ดงนเปนตน. ในพระบาลนน คาวา คนเหลาอน ไดแก เทวดาและมนษยทง-หลายผเลอมใสเหลาใดเหลาหนง. เพลดเพลน มวเคราะหวา เปนเหตมายนดแหงใจ. คานเปนชอของปต. ภาวะแหงใจด ชอวา โสมนส. คาวา โสมนสนเปนชอของความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 162สขทางจต. ภาวะแหงบคคลผเบกบาน ชอวา ความเบกบาน ถามวา ความ เบกบานของอะไร ? ตอบวา ของใจ. คาวา ความเบกบานนเปนชอของปตอนทาใหเบกบาน นามาซงความฟงซาน. แมในทน พระผมพระภาคเจากตรสสงขารขนธดวยบททงสองตรสเวทนาขนธดวยบทเดยว ดวยประการฉะน. พระผมพระภาคเจา ครนทรงหามความเบกบานโดยนยทหนงอยางนแลว เมอจะทรงแสดงโทษในความเบกบานนน โดยนยทสองจงไดตรสคามอาทวา ถาเธอทงหลายจกเพลดเพลน จกดใจ จกเบกบานใจในคาชมนน อนตรายจะพงมแกเธอทงหลาย เพราะเหตนนเปนแนดงน. แมในทน กพงทราบเนอความวา บทวา ตมหเวสส เตนอนตราโย ความวา อนตรายจะพงมแกคณธรรมทงหลาย มปฐมฌานเปนตน ของเธอทงหลายนนเอง เพราะความเบกบานนน. ถามวา กเพราะเหตไรจงตรสดงน พระผมพระภาคเจาตรสสรร-เสรญปต และโสมนสในพระรตนตรยนนเทยว โดยพระสตรหลายรอยสตร มอาทอยางนวา ผทประกาศวา พทโธ ธมโม สงโฆ เกดปตไปทวกาย กปตนนประเสรฐกวาชมพทวปเสยอก และวา ดกอนภกษทงหลายชนเหลาใดเลอมใสในพระพทธเจา ชนเหลานนชอวาเลอมใสในวตถอนเลศ ดงนมใชหรอ ? ตอบวา ตรสสรรเสรญไวจรง แตปตและโสมนสนนเกยวกบเนก-ขมมะ ในทน ทรงประสงคปตและโสมนสทเนองดวยการครองเรอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 163อยางทเกดขนแกทานพระฉนนะ โดยนยวา พระพทธเจาของเรา พระธรรมของเรา ดงนเปนตน. ดวยวา ปตและโสมนสทเนองดวยการครอง เรอนน ยอมกระทาอนตรายแกการบรรลฌาน เปนตน. ดวยเหตนนแหละ แมทานพระฉนนะจงไมสามารถทจะทาคณวเศษใหบงเกดไดตลอดเวลาทพระพทธเจายงไมเสดจปรนพพาน. แตทานไดถกคกคามดวยพรหมทณฑททรงบญญตไวในปรนพพานสมย ละปตและโสมนสนนไดแลว จงยงคณวเศษใหบงเกดได. เพราะฉะนน พงทราบวา ปต และโสมนสทตรสแลวน พระผมพระภาคเจาตรสหมายปตและโสมนสททาอนตรายเทานน. กปตนทเกดพรอมกบความโลภ และความโลภกเชนกบความโกรธนนเอง. อยางทตรสไววา คนโลภยอมไมรอรรถ คนโลภยอมไมเหนธรรม เมอนรชนถกความโลภครอบงา ยอมมดตอทนท ความโลภกอใหเกดความพนาศ ความโลภทาใหจต อยากได ชนไมรจกความโลภนนซงเปนภยเกดใน ภายใน ดงน. กวาระทสามแมไมไดมาในทน กพงทราบวา มาแลวโดยอรรถะเหมอนกน. แมคนโลภกไมรอรรถเหมอนอยางคนโกรธ. ในวาระแหงการแสดงอาการทจะพงปฏบต มคาประกอบดงตอไปน เธอทงหลายไดฟงเขาพดวา พระศาสดาของทานทงหลายเปนพระสพพญเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา พระธรรมอนพระองคตรสดแลว พระสงฆปฏบตดแลว ดงนเปนตน ไมควรนงเสย แตควรยนยนอยางนวาคาทพวกทานพดนน เปนคาจรงแมเพราะเหตน เปนคาแทแมเพราะเหต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 164น กพระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตแมเพราะเหตนเปนพระสมมาสมพทธเจาแมเพราะเหตน พระธรรมอนพระองคตรสดแลวแมเพราะเหตน เปนพระธรรมทผปฏบตจะพงเหนเองแมเพราะเหตน พระสงฆปฏบตดแลวแมเพราะเหตน ปฏบตตรงแมเพราะเหตน ดงน แมถกถามวา ทานมศลหรอ ? ถามศลกพงยนยนวา เราเปนผมศล ดงน ทเดยว แมถกถามวา ทานเปนผไดปฐมฌานหรอ ? ๆ ล ๆ ทานเปนพระอรหนตหรอ ? ดงน พงยนยนเฉพาะแกภกษทงหลายทเปนสภาคกนเทานน. กดวยการปฏบตตามทกลาวมาน ยอมเปนอนละเวนความเปนผปรารถนาลามก และยอมเปนอนแสดงความทพระศาสนาไมเปนโมฆะดงน. คาทเหลอพงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล.

พรรณนาอนสนธเรมตน อนสนธเรมตนวา ดกอนภกษทงหลาย กเมอปถชนกลาวชมตถาคตจะพงกลาวดวยประการใด นนมประมาณนอยนก ยงตานก เปนเพยงศล ดงน. พระสตรน พระผมพระภาคเจาทรงเรมดวยบทสองบท คอ การสรรเสรญและการตเตยน. ในสองประการนน การตเตยนตองยบยงไวเหมอนไฟ พอถงนากดบฉะนน อยางในคานวา นนไมจรงเพราะเหตนนนไมแทแมเพราะเหตน ดงน . สวนการสรรเสรญกควรยนยนทเปนจรงวา เปนจรง คลอยตามไปอยางนทเดยววา นนเปนจรงแมเพราะเหตน.กคาสรรเสรญนนมสองอยาง คอ คาสรรเสรญทพรหมทตมาณพกลาวอยางหนง คาสรรเสรญทภกษสงฆปรารภโดยนยมอาทวา ทานทงหลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 165นาอศจรรย ดงน อยางหนง. ในสองอยางนน คาสรรเสรญทภกษสงฆกลาว พระผมพระภาคเจาจกทรงแสดงอนสนธในการประกาศความวางเปลาขางหนา แตในทนมพทธประสงคจะทรงแสดงอนสนธ คาสรร- เสรญทพรหมทตมาณพกลาว จงทรงเรมเทศนาวา ดกอนภกษทงหลายกเมอปถชนกลาวชมตถาคต จะพงกลาวดวยประการใด นนมประมาณนอยนก ยงตานก เปนเพยงศล ดงน. ในคาเหลานน คาวา มประมาณนอย เปนชอของสงเลกนอยคาวา ยงตานก เปนไวพจนของคาวา มประมาณนอย. ขนาดเรยกวาประมาณ. ชอวา มประมาณนอย เพราะมประมาณนอย. ชอวา ยงตานก เพราะมประมาณ. ชอวา เปนเพยงศล คอศลนนเอง. มอธบายตาวา ดกอนภกษทงหลาย กเมอปถชนกลาวชมตถาคต แมกระทาอตสาหะวาเราจะกลาวชม จะพงกลาวชมดวยประการใด นนมประมาณนอยนกเปนเพยงศล ดงน. ในขอนน หากจะพงมคาถามวา ธรรมดาวาศลน เปนเครองประดบอนเลศของพระโยค ดงทพระโบราณาจารยทงหลายกลาววา ศลเปนอลงการของพระโยค ศลเปนเครองประดบ ของพระโยค พระโยคผตกแตงดวยศลทงหลาย ถงความเปนผเลศในการประดบ ดงน. อนง แมพระผมพระภาคเจากไดตรสศล ทรงกระทาใหยงใหญทเดยวในพระสตรหลายรอยสตร อยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย หากภกษจะพงหวงวา เราพงเปนทรก เปนทชอบใจ เปนทเคารพ และเปนทยกยองของเพอนพรหมจารทงหลาย ดงน กพงเปนผกระทาใหบรบรณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 166ในศลทงหลายทเดยว ดงน และวา นกตอยตวดรกษาฟองไขฉนใด จามรรกษาขนหาง ฉนใด คนมบตรคนเดยวรกษาบตรผเปนทรกฉนใด คนมนยนตาขางเดยว รกษานยนตาทยงเหลออกขาง ฉนใด ทานทงหลายจงตามรกษาศลเหมอนฉนนน ทเดยว จงเปนผมศลเปนทรกดวยด มความเคารพ ทกเมอเถด ดงน และวา กลนดอกไมไมฟงทวนลม จนทนหรอกฤษณา และมะลซอน กไมฟงทวนลม แตกลนสตบรษยอมฟงทวนลม สตบรษยอมฟงไป ไดทกทศ จนทนกด กฤษณากด อบลกด มะลกด กลนคอศล ยอดเยยมกวาบรรดาคนธชาตเหลานน กลนกฤษณา และจนทนนมประมาณนอย สวนกลนของผมศล เปนกลนสงสด ฟงไปในทวยเทพทงหลาย มารยอมไมพบทางของทานเหลานน ผมศลสมบรณ มปกตอยดวยความไมประมาท หลดพนแลว เพราะ รชอบ ภกษเปนพระผมปญญา ตงอยในศลแลว ยงจตและ ปญญาใหเจรญอย ผมความเพยร มปญญารกษาตน นน พงสางชฏนได ดงน และวา ดกอนภกษทงหลาย พชคามและภตคามเหลาใดเหลาหนง ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย พชคามและภตคามเหลานนทงหมด อาศย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 167แผนดน ตงอยบนแผนดน จงถงความเจรญงอกงามไพบลยไดอยางน มอปมาแมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศล เจรญโพชฌงค ๗ กระทาใหมากซงโพชฌงค ๗ ยอมถงความเปนใหญหรอ ความไพบลยในธรรมทงหลาย กอปไมยฉนนนเหมอนกน ดงน พระสตรแมอน ๆ อกไมนอย กพงเหนอยางน พระผมพระภาคเจาไดตรสศลทรงกระทาใหยงใหญทเดยวในพระสตร หลายรอยสตรอยางนมใชหรอเหตไฉน ในทนจงตรสศลนนวามประมาณนอยเลา ? ตอบวา เพราะทรงเทยบเคยงคณชนสง. ดวยวา ศลยงไมถงสมาธสมาธยงไมถงปญญา ฉะนน ทรงเทยบเคยงคณสง ๆ ชนไป ศลอยเบองลาง จงชอวา ยงตานก.

ศลยงไมถงสมาธ เปนอยางไร ? คอวา พระผมพระภาคเจา ในปท ๗ นบแตตรสร ไดประทบนงบนรตนบลลงกประมาณโยชนหนง ในรตนมณฑปประมาณ ๑๒ โยชนณ ควงตนคณฑามพฤกษ ใกลประตนครสาวตถ เมอเทพยดากางกนทพยเศวตฉตรประมาณ ๓ โยชน ทรงแสดงยมกปาฏหารย ยายเดยรถยซงแสดงการทรงถอเอาเปนสวนพระองค ในบรษทประมาณ ๑๒ โยชนคอ ทรงแสดงยมกปาฏหารย อนเปนไปโดยนยมอาทวา ทอไฟพวยพงออกจากพระวรกายสวนบน สายนาไหลออกจากพระวรกายสวนลาง ฯลฯทอไฟพวยพงออกจากชมพระโลมาแตละขม ๆ สายนาไหลออกจากขมพระโลมาแตละชม มวรรณะ ๖ ประการ ดงน . พระรศมมวรรณะดจ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 168ทองคาพงขนจากพระสรระอนมวรรณะดงทองคาของพระผมพระภาคเจานนไปจนถงภวคพรหม เปนประหนงกาลเปนทประดบหมนจกรวาลทง สน. รศมอยางทสอง ๆ กบอยางแรก ๆ เหมอนเปนค ๆ พวยพงออกราวกะวาในขณะเดยวกน. อนชอวาจตสองดวงจะเกดในขณะเดยวกนยอมมไมได. แตพระผมพระภาคเจาทงหลาย ทรงมการพกภวงคจตเรว และทรงมความชานาญทสงสมไวโดยอาการ ๕ อยาง ดงนน พระรศมเหลานนจงเปนไปราวกะวาในขณะเดยวกน. แตพระรศมนน ๆ ยงมอาวชชนะ บรกรรม และอธษฐาน แยกกนอยนนเอง คอ พระผมพระภาคเจามพระพทธประสงครศมสเขยว กทรงเขาฌานมนลกสณเปนอารมณ มพระพทธประสงครศมสเหลอง กทรงเขาฌานมปตกสณเปนอารมณ มพระพทธประสงครศมสแดงและสขาว กทรงเขาฌานมโลหต-กสณเปนอารมณ โอทาตสณเปนอารมณ มพระพทธประสงคทอไฟ กทรงเขาฌานมเตโชกสณเปนอารมณ มพระพทธประสงคสายนา กทรงเขาฌานมอาโปกสณเปนอารมณ. พระศาสดาเสดจจงกรม พระพทธนฤมตกประทบยน หรอประทบนง หรอบรรทม บณฑตพงอธบายใหพสดารทกบท ดวยประการฉะน. ในขอน กจแหงศลแมอยางเดยวกไมม ทกอยางเปนกจของสมาธทงนน ศลไมถงสมาธ เปนอยางน. อนงเลา ขอทพระผมพระภาคเจาทรงบาเพญพระบารมมาสอสงไขยยงดวยแสนกปแลว เมอกาลททรงมพระชนมายได ๒๙ พรรษา เสดจออกจากทประทบ อนเปนทอยอาศย อนเปนสรแหงพระเจาจกรพรรด ผนวชณ รมฝงแมนาอโนมา ทรงบาเพญเพยรตลอด ๖ พรรษา ครนถงวนวสาขบรณม ดถเพญเดอน ๖ เสวยมธปายาสใสทพยโอชา ซงนางสชาดา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 169บานอรเวลคามถวาย เวลาสายณหสมย เสดจเขาไปยงโพธมณฑสถานทางทศทกษณ และทศอดร ทรงทาปทกษณพญาไมโพธใบ ๓ รอบ แลวประทบยน ณ เบองทศอสาน ทรงลาดสนถตหญา ทรงขดสมาธสามชนทรงทากรรมชานมเมตตาเปนอารมณอนประกอบดวยองค ๔ ใหเปนเบอง- ตน ทรงอธษฐานความเพยร เสดจขนสบลลงกอนประเสรฐ ๑๔ ศอกผนพระปฤษฎางคสลาตนโพธอนสง ๕๐ ศอก ราวกะตนเงนทตงอยบนตงทอง ณ เบองบนมกงโพธกางกนอยราวกะฉตรแกวมณ มหนอโพธซงคลายแกวประพาฬหลนลงทจวรซงมสเหมอนทอง ยามพระอาทตยใกลจะอสดงคต ทรงกาจดมารและพลมารไดแลว ทรงบรรลปพเพนวาสานสสต-ญาณ ในปฐมยาม ทรงชาระทพยจกษ ในมชฌมยาม ครนเวลาปจจส-สมยใกลรง ทรงหยงพระปรชาญาณลงในปจจยาการทพระสพพญพทธ-เจาทงหลาย ทรงสงสมกนมา ยงจตตถฌานมอานาปานสตเปนอารมณใหบงเกด ทรงทาจตตถฌานนนใหเปนบาท ทรงเจรญวปสสนา ทรงยงกเลสทงปวงใหสนไปดวยมรรคท ๔ ทพระองคทรงบรรลแลว ตามลาดบแหงมรรค ทรงแทงตลอดพระพทธคณทงปวง. นเปนกจแหงปญญาของพระองค. สมาธไมถงปญญา เปนอยางน. ในขอนน นาในมอยงไมถงนาในถาด นาในถาดยงไมถงนาในหมอ นาในหมอยงไมถงนาในไห นาในไหยงไมถงนาในตม นาในตมยงไมถงนาในหมอใหญ นาในหมอใหญยงไมถงนาในบอ นาในบอยงไมถงนาในลาธาร นาในลาธารยงไมถงนาในแมนานอย นาในแมนานอยยงไมถงนาในปญจมหานท นาในปญจมหานทยงไมถงนาในมหาสมทร-จกรวาล นาในมหาสมทรจกรวาลยงไมถงนาในมหาสมทรเชงเขาสเนร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 170นาในมอเทยบนาในถาดกนดหนอย ฯลฯ นาในมหาสมทรจกรวาลเทยบ นาในมหาสมทรเชงเขาสเนร กนดหนอย ฉะนน นาในเบองตน ๆ ถงมาก กเปนนานดหนอย โดยเทยบกบนาในเบองตอ ๆ ไป ดวยประการฉะน ขอนมอปมาฉนใด ศลในเบองลางกมอปไมยฉนนนนนเทยว พงทราบวา มประมาณนอย ยงตานก โดยเทยบกบคณในเบองบน ๆ. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย กเมอปถชนกลาวชมตถาคตจะพงกลาวดวยประการใด นนมประมาณนอยนก ยงตานก เปนเพยงศล ดงน.

อธบายคาวา ปถชน ในคาวา เยน ปถชโน น มคาอธบาย ดงตอไปน พระพทธเจาผเปนเผาพนธพระอาทตย ตรสวา ปถชนม ๒ พวก คอ อนธปถชน ๑ กลยาณปถชน ๑ ดงน . ในปถชน ๒ พวกนน บคคลผไมมการเรยน การสอบสวน การฟงการทรงจา และการพจารณาในขนธ ธาต และอายตนะเปนตน นชอวาอนธปถชน บคคลผมกจเหลานน ชอวา กลยาณปถชน. อนง ปถชนทง ๒ พวกน ชอวาปถชน ดวยเหตทงหลาย มการยงกเลสมากมาย ใหเกดเปนตน ชนนเปนพวกหนง เพราะหยงลง ภายในของปถชน ดงน. จรงอย ปถชนนน ชอวา ปถชน ดวยเหตเปนตนวา ยงกเลส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 171เปนตน มประการตาง ๆ มากมายใหเกด. อยางทพระธรรมเสนาบดสารบตรเถระกลาวไววา ชอวา ปถชน เพราะยงกเลสมากมายใหเกด. เพราะยงกาจดสกกายทฏฐมากมายไมได. เพราะสวนมากคอยแตแหงนมองหนาครทงหลาย. เพราะสวนมากออกไปจากคตทงปวงไมได. เพราะสวนมากสรางบญบาปตาง ๆ. เพราะสวนมากถกโอฆะตาง ๆ พดไป ถกความเดอนรอนใหเดอนรอน ถกความเรารอนใหเรารอน กาหนด ยนดรกใคร สยบ หมกมน ของ ตด พวพน อยในเบญจกามคณ. เพราะถกนวรณ ๕ กางกน กาบง เคลอบ ปกปด ครอบงา. เพราะหยงลงภายในชนจานวนมาก ซงนบไมถวน ลวนแตเบอนหนาหนอรยธรรม มแตประพฤตธรรมทเลวทราม ดงนกม. เพราะชนนเปนพวกหนง คอถงการนบวา เปน ตางหากทเดยว ไมเกยวของกบอรยชนทงหลาย ผประกอบดวยคณมศลและสตะเปนตน ดงนกม.

คาวา ตถาคต มความหมาย ๘ อยาง บทวา ตถาคตสส ความวา พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวาตถาคต ดวยเหต ๘ ประการ คอ ๑. เพราะเสดจมาอยางนน ๒. เพราะเสดจไปอยางนน ๓. เพราะเสดจมาสลกษณะทแท ๔. เพราะตรสรธรรมทแทจรง ตามทเปนจรง ๕. เพราะทรงเหนอารมณทแทจรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 172 ๖. เพราะมพระวาจาทแทจรง ๗. เพราะทรงกระทาเองและใหผอนกระทา ๘. เพราะทรงครอบงา พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจมาอยางนน เปนอยางไร ? เหมอนอยางพระสมมาสนพทธเจาองคกอน ๆ ทรงขวนขวายเพอประโยชนเกอกลแกโลกทงปวงเสดจมาแลว เหมอนอยางพระผมพระภาคพระวปสสเสดจมา เหมอนอยางพระผมพระภาคพระสขเสดจมา เหมอนอยางพระผมพระภาคพระเวสสภเสดจมา เหมอนอยางพระผมพระภาคพระกกสนธะเสดจมา เหมอนอยางพระผมพระภาคพระโกนาคมนเสดจมา เหมอนอยางพระผมพระภาคพระกสสปะเสดจมา ขอนมอธบายอยางไร ? มอธบายวา พระผมพระภาคเจาเหลานน เสดจมาดวยอภนหารใด พระผมพระภาคเจาแมของเราทงหลาย กเสดจมาดวยอภนหารนนเหมอนกน. อกอยางหนง พระผมพระภาคพระวปสส ฯลฯ พระผมพระภาคพระกสสปะ ทรงบาเพญทานบารม ทรงบาเพญศลบารม เนกขมมบารมปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารมเมตตาบารม และอเบกขาบารม ทรงบาเพญบารม ๓๐ ทศเหลาน คอบารม ๑๐ อปบารม ๑๐ ปรมตถบารม ๑๐ ทรงบรจาคมหาบรจาค๕ ประการ คอ บรจาคอวยวะ บรจาคทรพย บรจาคลก บรจาคเมยบรจาคชวต ทรงบาเพญบพประโยค บพจรยา การแสดงธรรม และญาตตถจรยา เปนตน ทรงถงทสดแหงพทธจรยา เสดจมาแลวอยางใด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 173พระผมพระภาคเจาแมของเราทงหลาย กเสดจมาเหมอนอยางนน. อกนยหนง พระผมพระภาคพระวปสส ฯ ล ฯ พระผมพระภาค พระกสสปะ ทรงเจรญเพมพนสตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘ เสดจมาแลวอยางใด พระผมพระภาคเจาแมของเราทงหลาย กเสดจมาเหมอนอยางนนพระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจมาอยางนนเปนอยางน. พระมนทงหลายมพระวปสสเปนตน เสดจมาสความ เปนพระสพพญในโลกนอยางใด แมพระศากยมน น กเสดจมาเหมอนอยางนน ดวยเหตนน พระผม จกษจงทรงพระนามวา ตถาคต ดงน . พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจมาอยางนน เปนอยางน. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจไปอยางนน เปนอยางไร ? เหมอนอยางพระผมพระภาคพระวปสส ประสตในบดเดยวนนกเสดจไป ฯ ล ฯ เหมอนอยางพระผมพระภาคพระกสสปะ ประสตในบดเดยวนน กเสดจไป กพระผมพระภาคเจานนเสดจไปอยางไร ? จรงอยพระผมพระภาคเจานนประสตในบดเดยวนนเอง ประทบยนบนปฐพดวยพระยคลบาทอนเสมอกน บายพระพกตรไปเบองทศอดร เสดจไปโดยยางพระบาท ๗ กาว ดงพระบาลทตรสไววา ดกอนอานนท พระโพธสตว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 174ประสตบดเดยวนน กประทบยนดวยพระยคลบาทอนเสมอกน บายพระพกตรไปเบองทศอดร เสดจไปโดอยางพระบาท ๗ กาว เมอทาวมหา- พรหมกนพระเศวตฉตร ทรงเหลยวดทวทศ ทรงเปลงอาสภวาจาวาเราเปนผเลศในโลก เราเปนผเจรญทสดในโลก เราเปนผประเสรฐทสดในโลก การเกดครงนเปนการเกดครงสดทาย บดน ภพใหมไมมตอไปดงน . และการเสดจไปของพระผมพระภาคเจานน กไดเปนอาการอนแท ไมแปรผนดวยความเปนบพนมตแหงการบรรลคณวเศษหลายประการ คอ ขอทพระองคประสตในบดเดยวนนเอง กไดประทบยนดวยพระยคลบาทอนเสมอกน นเปนบพนมตแหงการไดอทธบาท ๔ ของพระองค. อนง ความทพระองคบายพระพกตรไปเบองทศอดร เปนบพนมตแหงความเปนโลกตตรธรรมทงปวง. การยางพระบาท ๗ กาวเปนบพนมตแหงการไดรตนะ คอ โพชฌงค ๗ ประการ. อนง การยกพดจามรขนทกลาวไวในคานวา พดจามรทงหลาย มดามทองกโบกสะบดนเปนบพนมตแหงการยายเดยรถยทงปวง. อนง การกนพระเศวตฉตรเปนบพนมตแหงการไดเศวตฉตร อนบรสทธ ประเสรฐ คอ พระอรหตตวมตตธรรม. การประทบยนบนกาวท ๗ ทอดพระเนตรเหลยวดทวทศ เปนบพนมตแหงการไดพระอนาวรญาณ คอความเปนพระสพพญ. การเปลงอาสภวาจา เปนบพนมตแหงการประกาศพระธรรม-จกรอนประเสรฐ อนใคร ๆ เปลยนแปลงไมได. แมพระผมพระภาคเจาพระองคน กเสดจไปเหมอนอยางนน และการเสดจไปของพระองคนนกไดเปนอาการอนแท ไมแปรผน ดวยความเปนบพนมตแหงการบรรลคณวเศษเหลานนแล ดวยเหตนนพระโบราณาจารยทงหลายจงกลาววา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 175 พระควมบดโคดมนนประสตแลวในบดเดยวนน ก ทรงสมผสพนดนดวยพระยคลบาทสมาเสมอ เสดจ ยางพระบาทไปได ๗ กาว และฝงเทพยดาเจากกาง กนเศวตฉตร พระโคดมนนครนเสดจไปได ๗ กาว กทอดพระเนตรไปรอบทศเสมอกน ทรงเปลงพระสร- เสยงประกอบดวยองค ๘ ประการ ปานดงราชสห ยนอยบนยอดบรรพตฉะนน ดงน. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต แมเพราะเสดจไปอยางนน เปนอยางน. อกนยหนง เหมอนอยางพระผมพระภาคพระวปสสเสดจไปแลวฯลฯ พระผมพระภาคพระกสสปะเสดจไปแลวฉนใด แมพระผมพระภาคเจาพระองคน กเหมอนฉนนนทเดยว ทรงละกามฉนทะดวยเนกขมมะเสดจไปแลว ทรงละพยาบาทดวยความไมพยาบาท ทรงละถนมทธะดวยอาโลกสญญา ทรงละอทธจจกกกจจะดวยความไมฟงซาน ทรงละวจกจฉาดวยการกาหนดธรรม เสดจไปแลว ทรงทาลายอวชชาดวยพระปรชาญาณทรงบรรเทาอรตดวยความปราโมทย ทรงเปดบานประตคอนวรณดวยปฐมฌาน ทรงยงวตกและวจารณใหสงบดวยทตยฌาน ทรงหนายปตดวยตตยฌาน ทรงละสขและทกขดวยจตตถฌาน ทรงกาวลวงรปสญญาปฏฆสญญา และนานตตสญญาดวยอากาสานญจายตนสมาบต ทรงกาวลวงอากาสานญจายตนสญญาดวยวญญาณญจายตนสมาบต ทรงกาวลวง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 176วญญาณญจายตนสญญาดวยอากญจญญายตนสมาบต ทรงกาวลวงอากญ-จญญายตนสญญาดวยเนวสญญานาสญญายตนสมาบต เสดจไปแลว ทรง ละอนจจสญญาดวยอนจจานปสสนา ทรงละสขสญญาดวยทกขานปสสนาทรงละอตตสญญาดวยอนตตานปสสนา ทรงละความเพลดเพลนดวยนพพทานปสสนา ทรงละความกาหนดดวยวราคานปสสนา. ทรงละสมทยดวยนโรธานปสสนา ทรงละความยดมนดวยปฏนสสคคานปสสนา ทรงละฆนสญญาดวยขยานปสสนา ทรงละความเพมพนดวยวยานปสสนา ทรงละความยงยนดวยวปรณามานปสสนา ทรงละอนมตตสญญาดวยอนมตตา-นปสสนา ทรงละการตงมนแหงกเลสดวยอปปณหตานปสสนา ทรงละการยดมนดวยสญญตานปสสนา ทรงละความยดมนดวยการยดถอวาเปนสาระดวยอธปญญาธรรมวปสสนา ทรงละความยดมนโดยความลมหลงดวยยถา-ภตญาณทสสนะ ทรงละความยดมนในธรรมเปนทอาลยดวยอาทนวาน-ปสสนา ทรงละการไมพจารณาสงขารดวยปฏสงขานปสสนา ทรงละความยดมนในการประกอบกเลสดวยววฏฏานปสสนา ทรงหกกเลสอนตงอยรวมกบทฏฐดวยโสดาปตตมรรค ทรงละกเลสหยาบดวยสกทาคามมรรค ทรงเพกกเลสอยางละเอยดดวยอนาคามมรรค ทรงตดกเลสทงหมดไดดวยอรหตตมรรค เสดจไปแลว. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคตเพราะเสดจไปอยางนน เปนอยางน. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจมาสลกษณะทแท เปนอยางไร ? ปฐวธาตมลกษณะแขนแขง เปนลกษณะแทไมแปรผน อาโปธาตมลกษณะไหลไป เตโชธาตมลกษณะรอน วาโยธาตมลกษณะเคลอนไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 177มา อากาศธาตมลกษณะสมผสไมได วญญาณธาตมลกษณะรอารมณรปมลกษณะสลาย เวทนามลกษณะเสวยอารมณ สญญามลกษณะจาอารมณสงขารมลกษณะปรงแตงอารมณ วญญาณมลกษณะรอารมณ วตกม ลกษณะยกจตขนสอารมณ วจารมลกษณะตามเคลาอารมณ ปตมลกษณะแผไป สขมลกษณะสาราญ เอกคคตาจตมลกษณะไมฟงซาน ผสสะมลกษณะถกตองอารมณ สทธนทรยมลกษณะนอมใจเชอ วรยนทรยมลกษณะประคอง สตนทรยมลกษณะบารง สมาธนทรยมลกษณะไมฟงซาน ปญญนทรยมลกษณะรโดยประการ สทธาพละมลกษณะอนใครๆใหหวนไหวไมไดในความไมเชอ วรยพละมลกษณะอนใคร ๆ ใหหวนไหว ไมไดในความเกยจคราน สตพละมลกษณะอนใคร ๆ ใหหวนไหวไมไดในความมสตฟนเฟอน สมาธพละมลกษณะอนใคร ๆ ใหหวนไหวไมไดในความฟงซาน ปญญาพละมลกษณะอนใคร ๆ ใหหวนไหวไมไดในอวชชา สตสมโพชฌงคมลกษณะบารง ธรรมวจยสมโพชฌงคมลกษณะคนควา วรยสมโพชฌงคมลกษณะประคอง ปตสมโพชฌงคมลกษณะแผไป ปสสทธสมโพชฌงคมลกษณะเขาไปสงบ สมาธสมโพชฌงคมลกษณะไมฟงซาน อเบกขาสมโพชฌงคมลกษณะพจารณา สมมาทฏฐมลกษณะเหน สมมาสงกปปะมลกษณะยกจตขนสอารมณ สมมาวาจามลกษณะกาหนดถอเอา สมมากนมนตะมลกษณะเปนสมฏฐาน สมมาอาชวะมลกษณะผองแผว สมมาวายามะมลกษณะประคอง สมมาสตมลกษณะบารง สมมาสมาธมลกษณะไมฟงซาน อวชชามลกษณะไมร สงขารมลกษณะคดอาน วญญาณมลกษณะรอารมณ นามมลกษณะนอมไป รปมลกษณะสลาย สฬายตนะมลกษณะเปนทมาตอ ผสสะมลกษณะถกตอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 178อารมณ เวทนามลกษณะเสวยอารมณ ตณหามลกษณะเปนเหต อปาทานมลกษณะยดมน ภพมลกษณะเพมพน ชาตมลกษณะบงเกด ชราม ลกษณะทรดโทรม มรณะมลกษณะจต ธาตมลกษณะเปนความวางเปลาอายตนะมลกษณะเปนทมาตอ สตปฏฐานมลกษณะบารง สมมปปธานมลกษณะเรมตง อทธบาทมลกษณะสาเรจ อนทรยมลกษณะเปนใหญยงพละมลกษณะอนใคร ๆ ใหหวนไหวไมได โพชฌงคมลกษณะนาออกจากทกข มรรคมลกษณะเปนเหต สจจะมลกษณะแท สมถะมลกษณะไมฟงซาน วปสสนามลกษณะตามพจารณาเหน สมถะและวปสสนามลกษณะมกจเปนหนง ธรรมทขนานคกนมลกษณะไมกลบกลาย ศลวสทธมลกษณะสารวม จตตวสทธมลกษณะไมฟงซาน ทฏฐวสทธมลกษณะเหน ขยญาณมลกษณะตดไดเดดขาด อนปปาทญาณมลกษณะระงบฉนทะมลกษณะเปนมล มนสการมลกษณะเปนสมฏฐาน ผสสะมลกษณะเปนทประชม เวทนามลกษณะเปนสโมสร สมาธมลกษณะเปนประมขสตมลกษณะเปนอธปไตย ปญญามลกษณะยอดเยยมกวานน วมตมลกษณะเปนสาระ พระนพพานอนหยงลงสอมตะมลกษณะเปนปรโยสาน ซงแตละอยางเปนลกษณะทแทไมแปรผน. พระผมพระภาคเจาเสดจมาสลกษณะทแทดวยพระญาณคต คอ ทรงบรรล ทรงบรรลโดยลาดบไมผดพลาดอยางน เหตนน จงทรงพระนามวา ตถาคต. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจมาสลกษณะทแท เปนอยางน. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะตรสรธรรมทแทจรง ตามทเปนจรง เปนอยางไร ? อรยสจ ๔ ชอวาธรรมทแทจรง อยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 179อรยสจ ๔ เหลาน เปนธรรมทแท ไมแปรผน ไมกลายเปนอยางอน อรยสจ ๔ อะไรบาง ? ดกอนภกษทงหลาย ขอนวา นทกข ดงน เปนธรรมทแทไมแปรผน ไมกลายเปนอยางอน ดงน . พงทราบความพสดารตอไป. กพระผมพระภาคเจาตรสรอรยสจ ๔ เหลานน เหตนนจงไดรบพระนามวา ตถาคต เพราะตรสรธรรมทแท. กคตศพท ในทน มเนอความวา ตรสร. อกอยางหนง ชราและมรณะ อนเกดแตชาตเปนปจจย มเนอความวา ปรากฏ เปนเนอความทแท ไมแปรผน ไมกลายเปนอยางอน ๆลฯ สงขารอนเกดแตอวชชาเปนปจจย มเนอความวา ปรากฏเปนเนอความทแท ไมแปรผน ไมกลายเปนอยางอน ฯลฯ อวชชามเนอความวา เปนปจจยแกสงขาร สงขารมเนอความวา เปนปจจยแกวญญาณ ฯ ล ฯชาตมเนอความวา เปนปจจยแกชราและมรณะ เปนเนอความทแท ไมแปรผน ไมกลายเปนอยางอน. พระผมพระภาคเจาตรสรธรรมทแทนนทงหมด แมเพราะเหตนน จงไดรบพระนามวา ตถาคต เพราะตรสรธรรมทแท. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะตรสรธรรมทแทจรง ตามทเปนจรง เปนอยางนแล. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะทรงเหนอารมณทแทจรง เปนอยางไร ? พระผมพระภาคเจาทรงรทรงเหนโดยประการทงปวง ซงอารมณอนชอวารปารมณ ทมาปรากฏทางจกษทวารของหมสตวพรอมทงเทวดาและมนษยในโลกพรอมทงเทวดา คอ ของสตวทงหลายอนหาประมาณมได และอารมณนนอนพระองคผทรงรทรงเหนอยอยางน ทรงจาแนก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 180ดวยสามารถอฏฐารมณ และอนฏฐารมณเปนตน หรอดวยสามารถบททไดในอารมณทไดเหน ทไดยน ทไดทราบ และทไดร ๑๓ วาระบาง๕๒ นยบาง มชอมากมายโดยนยเปนตนวา รป คอ รปายตนะเปน ไฉน ? คอ รปใด อาศยมหาภตรป ๔ เปนแสงส เปนรปทเหนไดเปนรปทกระทบได เปนรปสเขยว เปนรปสเหลอง ดงน ยอมเปนอารมณทแทจรงอยางเดยว ไมมแปรผน. แมในอารมณมเสยงเปนตนทมาปรากฏแมในโสตทวารเปนตน กนยน. ขอนสมดวยพระบาล ทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย อารมณใดทโลกพรอมทงเทวดา พรอมทงมาร พรอมทงพรหม พรอมทงสมณพราหมณ พรอมทงเทวดาและมนษยไดเหน ไดยน ไดทราบ ไดร ถงแลว แสวงหาแลว คนควาแลว ดวยใจ เรายอมรซงอารมณนน รยงแลว ซงอารมณนน อารมณนน ตถาคต ทราบแลว ไมปรากฏแลวในตถาคต ดงน .พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะทรงเหนอารมณทแทจรง เปนอยางน. พงทราบความสาเรจบทวา ตถาคต มเนอความวาทรงเหนอารมณทแทจรง. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะมวาจาทแทจรง เปนอยางไร ? ตลอดราตรใดทพระผมพระภาคเจาประทบนงบนอปราชตบลลงกณ โพธมณฑสถาน ทรงลางสมองมารทง ๓ แลว ตรสรพระอนตตร-สมมาสมโพธญาณ และตลอดราตรใดทพระองคเสดจปรนพพานดวยอน-ปาทเสสนพพานธาต ในระหวางไมสาละทงค ในระหวางน คอ ในกาลประมาณ ๔๕ พรรษา พระวาจาใดทพระผมพระภาคเจาตรสไวทง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 181ในปฐมโพธกาล ทงในมชฌมโพธกาล ทงในปจฉมโพธกาล คอสตตะ เคยยะ ฯล ฯ เวทลละ พระวาจานนทงหมด อนใคร ๆ ตเตยนไมไดไมขาด ไมเกน โดยอรรถะและโดยพยญชนะ บรบรณโดยอาการทงปวงบรรเทาความเมา คอ ราคะ โทสะ โมหะ ในพระวาจานนไมมความพลงพลาดแมเพยงปลายขนทราย พระวาจานนทงหมด ยอมแทจรงอยางเดยว ไมแปรผน ไมกลายเปนอยางอน ดจประทบไวดวยตราอนเดยวกนดจดวงไวดวยทะนานใบเดยวกน และดจชงไวดวยตาชงอนเดยวกน ดวยเหตนน จงตรสวา ดกอนจนทะ ตลอดราตรใดทตถาคตตรสรอนตตร-สมมาสมโพธญาณ และตลอดราตรใด ทปรนพพานดวยอนปาทเสส-นพพานธาต ในระหวางน คาใดทตถาคตกลาว พด แสดง คานนทงหมด ยอมเปนคาแทจรงอยางเดยว ไมเปนอยางอน เหตนน จงไดนามวา ตถาคต ดงน. กในทนศพท คต มเนอความเทา คท แปลวาคาพด. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะมพระวาจาทแทจรง เปนอยางน. อนง มอธบายวา อาคทน เปน อาคโท แปลวา คาพด มวเคราะหวา ตโถ อวปรโต อาคโท อสสาต ตถาคโต แปลวาชอวา ตถาคต เพราะมพระวาจาแทจรง ไมวปรต โดยแปลง ท เปน ตในอรรถน พงทราบความสาเรจบทอยางนเทยว. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะทรงกระทาเองและใหผอนกระทา เปนอยางไร ? จรงอย พระผมพระภาคเจาทรงมพระวรกายตรงกบพระวาจา ทรงมพระวาจาตรงกบพระวรกาย ฉะนน ทรงมพระวาจาอยางใด กทรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 182กระทาอยางนน และทรงกระทาอยางใด กทรงมพระวาจาอยางนนอธบายวา กพระองคผเปนอยางน มพระวาจาอยางใด แมพระวรกายกทรงเปนไป คอ ทรงประพฤตอยางนน และพระวรกายอยางใด แมพระวาจากทรงเปนไป คอ ทรงประพฤตอยางนน ดวยเหตนนแล จงตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตพดอยางใด กระทาอยางนนกระทาอยางใด พดอยางนน ดวยเหตน จงชอวา ยถาวาท ตถาการ ยถาการ ตถาวาท เหตนน จงไดพระนามวา ตถาคต ดงน. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะทรงกระทาเองและใหผอนกระทา เปนอยางน. พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะทรงครอบงาเปนอยางไร ? พระผมพระภาคเจาทรงครอบงาสรรพสตว เบองบนถงภวคคพรหมเบองลางถงอเวจเปนทสด เบองขวาในโลกธาตอนหาประมาณมได ดวยศลบาง ดวยสมาธบาง ดวยปญญาบาง ดวยวมตตบาง ดวยวมตตญาณ-ทสสนะบาง การจะชงหรอประมาณพระองคหามไม พระองคเปนผไมมใครเทยบเคยงได อนใคร ๆ ประมาณไมได เปนผยอดเยยม เปนพระราชาทพระราชาทรงบชา คอ เปนเทพของเทพ เปนสกกะยงกวาสกกะทงหลาย เปนพรหมยงกวาพรหมทงหลาย ดวยเหตนน จงตรสวาดกอนภกษทงหลาย ในโลกพรอมทงเทวดา พรอมทงมาร พรอมทงพรหมในหมสตว พรอมทงสมณะและพราหมณ พรอมทงเทวดาและมนษยตถาคตเปนผยงใหญ อนใคร ๆ ครอบงาไมได เปนผเหนถองแท เปนผ ทรงอานาจ เหตนน จงไดรบพระนามวา ตถาคต ดงน .

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 183 ในขอนน พงทราบความสาเรจบทอยางน อคโท แปลวา โอสถกเหมอน อาคโท ทแปลวา วาจา. กโอสถนคออะไร ? คอ เทศนา-วลาส และบญพเศษ. ดวยวาพระผมพระภาคเจานทรงครอบงาผมวาทะตรงกนขามทงหมดและโลกพรอมทงเทวดา เหมอนนายแพทยผมอานภาพมาก ครอบงางทงหลายดวยทพยโอสถฉะนน. พระผมพระภาคเจาบณฑตพงทราบวา ทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเหตวา ทรงมพระโอสถ คอ เทศนาวลาส และบญพเศษ อนแท ไมวปรต ดวยการครอบงาโลกทงปวง ดงน เพราะแปลง ท เปน ต พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะอรรถวาทรงครอบงา เปนอยางน. อกอยางหนง พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคต เพราะเสดจไปดวยกรยาทแท ทรงพระนามวา ตถาคต เพราะทรงถงกรยาทแทดงนกม. บทวา คโต มเนอความวา หยงร เปนไปลวง บรรล ปฏบต.ในเนอความ ๘ อยางนน พระผมพระภาคเจาทรงพระนามวา ตถาคตเพราะทรงหยงรโลกทงสนดวยตรณปรญญา ชอวา ดวยกรยาทแท. เพราะทรงเปนไปลวงซงโลกสมทย ดวยปหานปรญญา ชอวา ดวยกรยาทแท.เพราะทรงบรรลโลกนโรธดวยสจฉกรยา ชอวา ดวยกรยาทแท. เพราะทรงปฏบตปฏปทาอนใหถงโลกนโรธ ชอวา กรยาทแท. ดวยเหตนน คาใดทพระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย โลกตถาคตตรสรแลวตถาคตพรากแลวจากโลก โลกสมทย ตถาคตตรสรแลว โลกสมทยตถาคตละไดแลว โลกนโรธตถาคตตรสรแลว โลกนโรธตถาคตทาใหแจงแลวปฏปทาอนใหถงโลกนโรธตถาคตตรสรแลว ปฏปทาอนใหถงโลกนโรธ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 184ตถาคตเจรญแลว ดกอนภกษทงหลาย ธรรมชาตใดของโลกพรอมทง เทวดา ฯ ล ฯ ธรรมชาตนนทงหมดตถาคตตรสรแลว เหตนน จงไดพระนามวา ตถาคต ดงน พงทราบเนอความแหงคานนแมอยางน. อนงแมขอนกเปนเพยงมขในการแสดงภาวะทพระตถาคตมพระนามวาตถาคตเทานน. ทจรง พระตถาคตเทานน จะพงพรรณนาภาวะทพระตถาคตมพระนามวา ตถาคต โดยอาการทงปวงได.

อธบายคา ปจฉา คาวา กตมเจต ภกขเว เปนตน ความวา พระผมพระภาคเจาตรสถามขอทปถชนเมอกลาวชมตถาคต จะพงกลาวดวยประการใดซงมประมาณนอยนก ยงตานก เปนเพยงศล นนวาเปนไฉน ? ชอวาคาถามในพระบาลนน ม ๕ อยาง คอ ๑. อทฏฐโชตนาปจฉา คาถามเพอสองลกษณะทยงไมเหนให กระจาง ๒. ทฏฐสงสนทนาปจฉา คาถามเทยบเคยงลกษณะทเหนแลว ๓. วมตเฉทนาปจฉา คาถามเพอตดความสงสย ๔. อนมตปจฉา คาถามเพอการรบรอง ๕. กเถตกมยตาปจฉา คาถามเพอประสงคจะตอบเอง ในบรรดาคาถามเหลานน อทฏฐโชตนาปจฉา เปนไฉน ? ตามปกตลกษณะทยงไมร ยงไมเหน ยงไมไดพจารณา ยงไมไดไตรตรองยงไมแจมแจง ยงไมไดอธบาย บคคลยอมถามปญหา เพอร เพอเหนเพอพจารณา เพอไตรตรอง เพออธบายลกษณะนน นชอวา อทฏฐ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 185โชตนาปจฉา. ทฏฐสงสนทนาปจฉา เปนไฉน ? ตามปกตลกษณะทรแลวเหนแลว พจารณาแลว ไตรตรองแลว แจมแจงแลว อธบายแลวบคคลยอมถามปญหาเพอตองการจะเทยบเคยงลกษณะนนกบบณฑตเหลาอน นชอวา ทฏฐสงสนทนาปจฉา. วมตเฉทนาปจฉา เปนไฉน ? ตามปกตบคคลเปนผมกสงสย มกระแวง เกดความแคลงใจวา อยางนหนอ ? ไมใชหนอ ? อะไรหนอ ?อยางไรหนอ ? บคคลนนยอมถามปญหาเพอตองการตดความสงสย น ชอวา วมตเฉทนาปจฉา. อนมตปจฉา เปนไฉน ? พระผมพระภาคเจาตรสถามปญหาเพอการรบรองของภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจะสาคญความขอนนเปนไฉน ? รปเทยงหรอไมเทยง ไมเทยงพระเจาขา กรปทไมเทยงนน เปนทกขหรอเปนสข เปนทกขพระเจาขา พงกลาวคาทงหมด นชอวา อนมตปจฉา. กเถตกมยตาปจฉา เปนไฉน ? พระผมพระภาคเจาตรสถามปญหาดวยมพทธประสงคจะทรงตอบแกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ปตปฏฐาน ๔ เหลาน สตปฏฐาน ๔ อะไรบาง ? ฯลฯดกอนภกษทงหลาย องคแหงมรรค ๘ เหลาน องคแหงมรรค ๘ อะไรบาง ? นชอวา กเถตกมยตาปจฉา. ในบรรดาปจฉา ๕ ประการดงพรรณนามาน เบองตน อทฏฐ-โชตนาปจฉา ยอมไมมแกพระตถาคต เพราะธรรมอะไร ๆ ทพระองคไมทรงเหนไมม แมทฏฐสงสนทนาปจฉา กไมม เพราะไมเกดการประมวล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 186พระดารวา ลกษณะชอน เราจกแสดงเทยบเคยงกบสมณพราหมณผเปนบณฑตเหลาอน ดงนเลย. อนง เพราะเหตทพระพทธเจาทงหลายไมทรง มความลงเลความสบสน แมในธรรมสกขอเดยว พระองคทรงตดความสงสยทงปวงได ณ โพธมณฑสถานนนแล ฉะนน แมวมตเฉทนาปจฉากไมมแนนอน. แตปจฉา ๒ ประการนอกจากทกลาวมาแลว ยอมมแกพระพทธเจาทงหลาย. ในปจฉา ๒ ประการนน นชอวา กเถตกมยตาปจฉา.

วรรณนาจลศล บดน พระผมพระภาคเจามพระพทธประสงคจะทรงแกเนอความทไดตรสถามดวยกเถตกมยตาปจฉานน จงตรสพระบาลอาทวา ปาณา-ตปาต ปหาย ดงน. ในคาวา ละปาณาตบาต. ปาณาตบาต แปลวาทาสตวมชวตใหตกลวงไป อธบายวา ฆาสตว ปลงชพสตว. กในคาวา ปาณะ น โดยโวหาร ไดแกสตว โดยปรมตถ ไดแกชวตนทรย. อนง เจตนาฆา อนเปนเหตยงความพยายามตดรอนชวตนทรยใหตงขน เปนไปทางกายทวารและวจทวาร ทางใดทางหนง ของผมความสาคญในชวตนนวา เปนสตวมชวต ชอวาปาณาตบาต. ปาณาตบาตนน ชอวามโทษนอย ในสตวเลกบรรดาสตวทเวนจากคณมสตวเดรจฉานเปนตน ชอวามโทษมาก ในเพราะสตวมรางกายใหญ. เพราะเหตไร ? เพราะตองขวนขวายมาก. แมเมอมความพยายามเสมอกน กมโทษมาก เพราะมวตถใหญ. ในบรรดาสตวทมคณมมนษยเปนตน สตวมคณนอยมโทษนอย สตวมคณมากมโทษมาก.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 187แมเมอมสรระและคณเทากน กพงทราบวา มโทษนอย เพราะกเลสและ ความพยายามออน มโทษมาก เพราะกเลสและความพยายามแรงกลา.

ปาณาตบาตนน มองค ๕ คอ ๑. ปาโณ สตวมชวต ๒. ปาณส ตา ตนรวาสตวมชวต ๓. วธกจตต จตคดจะฆา ๔. อปกกโม มความพยายาม ( ลงมอทา ) ๕. เตน มรณ สตวตายดวยความพยายามนน.

ปาณาตบาตนน มประโยค ๖ คอ ๑. สาหตถกประโยค ประโยคทฆาดวยมอตนเอง ๒. อาณตตกประโยค ประโยคทสงใหคนอนฆา ๓. นสสคคยประโยค ประโยคทฆาดวยอาวธทชดไป ๔. ถาวรประโยค ประโยคทฆาดวยอปกรณทอยกบท ๕. วชชามยประโยค ประโยคทฆาดวยวชา ๖. อทธมยประโยค ประโยคทฆาดวยฤทธ. กเมอขาพเจาจะพรรณนาเนอความนใหพสดาร ยอมจะเนนชาเกนไป ฉะนนจะไมพรรณนาความนนและความอนทมรปเชนนนใหพสดารสวนผทตองการพงตรวจดสมนตปาสาทกาอรรถกถาพระวนย ถอเอาความเถด. บทวา ปหาย ความวา ละโทษอนเปนเหตทศล นกลาวคอ เจตนาทาปาณาตบาต. บทวา ปฏวรโต ความวางด คอเวนจากโทษอนเปนเหต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 188ทศลนน จาเดนแตกาลทละปาณาตบาตไดแลว. พระผมพระภาคเจานนไมมธรรมทจะพงรทางจกษและโสดวา เราจกละเมดดงน จะปวยกลาวไปไยถงธรรมทเปนไปทางกายเลา. แมในบทอน ๆ ทมรปอยางน กพง ทราบเนอความโดยนยนแหละ. พระผมพระภาคเจาทรงไดโวหารวา สมณะ เพราะเปนผมบาปสงบแลว. บทวา โคตโม ความวา ทรงพระนามวา โคดม ดวยอานาจพระโคตร. มใชแตพระผมพระภาคเจาพระองคเดยวเทานน ทเวนจากปาณาตบาต แมภกษสงฆกเวนดวย แกเทศนามมาอยางนตงแตตน แตเมอจะแสดงเนอความ จะแสดงแมดวยสามารถแหงภกษสงฆกควร. บทวา นหตทณโฑ นหตสตโถ ความวา มไมอนวางแลว และมมดอนวางแลว เพราะไมถอไมหรอมดไปเพอตองการจะฆาผอน. กในพระบาลน นอกจากไม อปกรณทเหลอทงหมด พงทราบวา ชอวามดเพราะทาใหสตวทงหลายพนาศได. สวนไมเทาคนแกกด ไมกด มดกดมดโกนทภกษทงหลายถอเทยวไปนน มใชเพอตองการจะฆาผอน ฉะนนจงนบวา วางไม วางมด เหมอนกน. บทวา ลชช ความวา ประกอบดวยความละอายอนมลกษณะเกลยดบาป. บทวา ทยาปนโน ความวา ถงความเอนด คอความเปนผมเมตตา-จต. บทวา สพพปาณภตหตานกมป ความวา อนเคราะหสตวมชวตทงปวงดวยความเกอกล อธบายวา มจตเกอกลแกสตวมชวตทกจาพวกเพราะถงความเอนดนน. บทวา วหรต ความวา เปลยนอรยาบถ คอยงอตภาพใหเปนไป ไดแกรกษาตวอย. คาวา อต วา ห ภกขเว ความเทากน เอว วา ภกขเว วา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 189ศพท ตรสเปนความวกป (แยกความ ) เลงถงคาวา ละอทนนาทานเปนตนขางหนา. พงทราบความวกป เลงถงคาตนบาง คาหลงบาง ทกแหงอยางน. กในอธการน มความยอดงน ดกอนภกษทงหลาย เมอปถชนจะกลาวชมตถาคต พงกลาวอยางนวา พระสมณโคดม ไมฆาสตว ไมใชใหคนอนฆา ไมเหนชอบในการฆาสตว เปนผเวนจากโทษเปนเหตทศลน นาชมเชยแท พระคณของพระพทธเจายงใหญ ดงน ถงตองการจะกลาวชม ทาอตสาหะใหญ ดงน กจกกลาวไดเพยงอาจาระและศลเทานน ซงเปนคณมประมาณนอย จกไมสามารถกลาวพระคณอาศยสภาพอนไมทวไปยงขนไดเลย และมใชแตปถชนอยางเดยวเทานนทไมสามารถ แมพระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม และพระอรหนต แมพระปจเจกพทธเจาทงหลายกไมสามารถเหมอนกน แตตถาคตเทานนสามารถเราจกกลาวความขอนนแกเธอทงหลายในเบองหนา. นเปนพรรณนาเนอความพรอมทงอธบายในพระบาลน . ตอแตนไป เราจกพรรณนาตามลาดบทเดยว. ในคาวา ละอทนนาทานน การถอเอาของทเขาไมไดให ชอ อทน-นาทาน มอธบายวา การลกทรพยของผอน คอความเปนขโมย ไดแกกรยาทเปนโจร. คาวา ของทเขาไมไดให ในคาวา อทนนาทานนนไดแกของทเจาของหวงแหน คอ เปนทรพยทผอนใชใหทาตามประสงคยอมไมควรถกลงอาชญา และไมถกตาหน. อนง เจตนาคดลกอนเปนเหตใหเกดความพยายามทจะถอเอาของทเจาของหวงแหนนน ของบคคลผมความสาคญในของทเจาของหวงแหนวา เปนของทเจาของหวงแหนชอวา อทนนาทาน. อทนนาทานนน ลกของเลว มโทษนอย ลกของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 190ด มโทษมาก. เพราะเหตไร ? เพราะวตถประณต. อทนนาทานนน เมอวตถเสมอกน ชอวามโทษมาก เพราะวตถเปนของ ๆ ผยงดวยคณ ชอวา มโทษนอย เพราะวตถเปนของ ๆ ผมคณนอย ๆ กวาผยงดวยคณนน ๆ.

อทนนาทานนน มองค ๕ คอ ๑. ปรปรคคหต ของทเจาของหวงแหน ๒. ปรปรคคหตส ตา รอยวา เปนของทเจาของหวงแหน ๓. เถยยจตต จตคดลก ๔. อปกกโม พยายามลก ๕. เตน หรณ ลกมาไดดวยความพยายามนน อทนนาทานนน ม ๖ ประโยค มสาหตถกประโยคเปนตนนนเอง.และประโยคเหลานแล เปนไปดวยอานาจอวหารเหลาน คอ ๑. เถยยาวหาร ลกโดยการขโมย ๒. ปสยหาวหาร ลกโดยขมข ๓. ปฏจฉนนาวหาร ลกซอน ๔. ปรกปปาวหาร ลกโดยกาหนดของ ๕. กสาวหาร ลกโดยสบสลากตามควร. นเปนความยอในอธการน สวนความพสดาร ขาพเจากลาวไวแลวในสมนตปาสาทกาอรรถกถาพระวนย. พระสมณโคดม ชอวา ทนนาทาย เพราะถอเอาแตของทเขาใหเทานน. ชอวา ทนนปาฏกงข เพราะตองการแตของทเขาใหเทานนแมดวยจต. ผทชอวาเถนะ เพราะลก. ผทไมใชขโมย ชอวาอเถนะ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 191พระสมณโคดมประพฤตคนเปนคนสะอาดเพราะไมเปนขโมยนนเอง. บทวา อตตนา คออตภาพ. มอธบายวา กระทาคนไมเปนขโมย เปนคน สะอาดอย. คาทเหลอพงประกอบตามนยทกลาวแลวในสกขาบททหนงนนแหละ. ทกสกขาบทกเหมอนในสกขาบทน. บทวา อพรหมจรย ความวา ความพระพฤตไมประเสรฐ. ชอวาพรหมจาร เพราะประพฤตอาจาระอนประเสรฐทสด. ผทไมใชพรหมจารชอวา อพรหมจาร. บทวา อาราจาร ความวา ทรงพระพฤตไกลจากกรรม อนเปนขาศกตอพรหมจรรย. บทวา เมถนา ความวา จากอสทธรรมทนบวา เมถน เพราะบคคลผไดบญญตวาเปนคกน เพราะเปนเชนเดยวกนดวยอานาจความกลมรมแหงราคะ พงสองเสพ. บทวา คามธมมา ความวา เปนธรรมของชาวบาน. ในคาวา มสาวาท ปหาย น คาวา มสา ไดแกวจประโยค หรอกายประโยค ททาลายประโยชนของบคคลผมงจะกลาวใหคลาดเคลอน.กเจตนาอนใหเกดกายประโยคและวจประโยค ซงพดใหผอนคลาดเคลอนของบคคลผมงจะกลาวใหคลาดเคลอนนน ดวยประสงคจะกลาวใหคลาดเคลอน ชอวา มสาวาท. อกนยหนง คาวา มสา ไดแกเรองทไมเปนจรง ไมแท. คาวาวาท ไดแกกรยาททาใหเขาเขาใจเรองทไมจรง ไมแทนนวา เปนเรองจรง เรองแท. วาโดยลกษณะ เจตนาทใหเกดวญญตอยางนน ของผประสงคจะใหผอนเขาใจเรองทไมแทวาเปนเรองแท ชอวา มสาวาท.มสาวาทนน มโทษนอย เพราะประโยชนททาลายนนนอย มโทษมากเพราะประโยชนททาลายนนมาก.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 192 อกอยางหนง สาหรบพวกคฤหสถ มสาวาททเปนไปโดยนยวา ไมม เปนตน เพราะประสงคจะไมใหของของตนมโทษนอย ทเปนพยานกลาวเพอทาลายประโยชน มโทษมาก. สาหรบพวกบรรพชต มสาวาททเปนไปโดยนยแหงการพดวาเปนของบรบรณ เชนวา วนนนามนในบานไหลเหมอนแมนาเปนตน ดวยประสงคจะหวเราะ เพราะไดนามนหรอเนยใสมานอย มโทษนอย แตเมอพดถงสงทไมเหนเลย โดยนยวา เหนแลว เปนตน มโทษมาก.

มสาวาทนน มองค ๔ คอ ๑. อตถ วตถ เรองไมแท ๒. วส วาทนจตต จตคดจะพดใหคลาดเคลอน ๓. ตชโช วายาโม ความพยายามเกดจากจตคดจะพดใหคลาด-เคลอนนน ๔. ปรสส ตทตถวชานน คนอนรเรองนน. มสาวาทนนมประโยคเดยว คอ สาหตถกประโยค. มสาวาทนนพงเหนดวยการใชกายบาง ใชของทเนองดวยกายบาง ใชวาจาบาง กระทากรยาหลอกลวงผอน. ถาผอนเขาใจความนน ดวยกรยานน ผนยอมผกพนดวยกรรม คอ มสาวาทในขณะทคดจะใหเกดกรยาทเดยว. กเพราะเหตทบคคลสงวา ทานจงพดเรองนแกผน ดงนกม เขยนหนงสอแลวโยนไปตรงหนากม เขยนตดไวทฝาเรอน เปนตน ใหรวา เนอความพงรอยางน ดงน กมโดยทานองทหลอกลวงผอน ดวยกาย ของเนองดวยกายและวาจา ฉะนน แมอาณตตกประโยค นสสคคยประโยค และถาวร-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 193ประโยค กยอมควรในมสาวาทน. แตเพราะประโยคทง ๓ นน ไมไดมาในอรรถกถาทงหลาย จงตองพจารณากอนแลวพงถอเอา. ชอวา สจจวาท เพราะพดแตคาจรง. ชอวา สจจสนโธ เพราะเชอม คอ สบตอคาสตยดวยคาสตย อธบายวา ไมพดมสาในระหวาง ๆ.จรงอย บรษใดพดมสาแมในกาลบางครง พดคาสตยในกาลบางคราวไมเอาคาสตยสบตอคาสตย เพราะบรษนนเอามสาวาทคนไว ฉะนน บรษนนไมชอวา ดารงคาสตย แตพระสมณโคดมนไมเปนเชนนน ไมพดมสาแมเพราะเหตแหงชวต เอาคาสตยเชอมคาสตยอยางเดยว เหตนนจงชอวาสจจสนโธ. บทวา เถโต ความวา เปนผมงคง อธบายวา มถอยคาเปนหลกฐาน. บคคลหนงเปนคนมถอยคาไมเปนหลกฐานเหมอนยอมดวยขมนเหมอนหลกไมทปกไวในกองแกลบ และเหมอนฟกเขยวทวางไวบนหลงมา. คนหนงมถอยคาเปนหลกฐาน เหมอนรอยจารกบนแผนหน และเหมอนเสาเขอน แมเมอเขาเอาดาบตดศรษะ กไมยอมพดเปนสอง บคคลนเรยกวา เถตะ. บทวา ปจจยโก ความวา เปนผควรยดถอ อธบายวา เปนผควรเชอถอ. กบคคลบางคนไมเปนคนควรเชอ เมอถกถามวา คานใครพด ?คนโนนพดหรอ ? ยอมจะถงความเปนผควรตอบวา ทานทงหลายอยาเชอคาของคนนน บางคนเปนคนควรเชอ เมอถกถามวา คานใครพด คนโนนพดหรอ ? ถาเขาพด กจะถงความเปนผควรตอบวา คานเทานนเปนประมาณ บดน ไมตองพจารณากได คานเปนอยางนแหละ ผนเรยกวาปจจยกะ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 194 บทวา อวส วาทโก โลกสส ความวา ไมพดลวงโลก เพราะ ความเปนผพดคาจรงนน. ในคาวา ปสณ วาจ ปหาย เปนตน พงทราบวนจฉยดงตอไปน วาจาทเปนเหตทาคนเปนทรกในใจของผทคนพดดวย และเปนเหตสอเสยดผอน ชอวา ปสณาวาจา. อนง วาจาทเปนเหตใหกระทาตนเองบาง ผอนบาง หยาบคาย ทงหยาบคายแมเอง ไมเสนาะห ไมสขใจ ชอวา ผรสวาจา. วาทะทเปนเหตใหบคคลพดเพอเจอ ไรประโยชน ชอวา สมผป-ปลาป. แมเจตนาอนเปนตนเหตแหงคาพดเหลานน กพลอยไดชอวาปสณา-วาจา เปนตนไปดวย. กในทน ประสงคเอาเจตนานนแหละ. ในบรรดาวาจาทง ๓ อยางนน เจตนาของบคคลผมจตเศราหมองอนใหเกดกายประโยค และวจประโยค เพอใหคนอนแตกกนกด เพอตองการทาคนใหเปนทรกกด ชอวา ปสณาวาจา. ปสณาวาจานนชอวามคณนอย เพราะผการทาความแตกแยกมคณนอย ชอวามโทษมาก เพราะผนนมคณมาก.

ปสณาวาจานน มองค ๔ คอ ๑. ภนทตพโพ ปโร ผอนทพงใหแตกกน ๒. เภทปเรกขารตา มงใหเขาแตกกนวา คนเหลานจกเปนผตางกน และแยกกนดวยอบายอยางน หรอ ปยกมยตา ประสงคใหตนเปนทรกวา เราจกเปนทรก จกเปนทไววางใจ ดวยอบายอยางน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 195 ๓. ตชโช วายาโม ความพยายามทเกดแตความมงใหเขาแตกกนนน ๔. ตสส ตทตถวชานน ผนนรเรองนน. บทวา อเมส เภทาย ความวา ฟงในสานกของคนเหลาใดทตรสไววา จากขางน เพอใหคนเหลานนแตกกน. บทวา ภนนาน วา สนธาตา ความวา มตร ๒ คนกด ภกษรวมอปชฌายเปนตน ๒ รปกด แตกกนดวยเหตไร ๆ กตาม เขาไปหาทละคนแลวกลาวคาเปนตนวา การแตกกนนไมควรแกทานผเกดในตระกลเชนน ผเปนพหสตอยางน ดงน กระทา กระทาเนอง ๆ ซงการสมาน. บทวา อนปปทาตา ความวา สงเสรมการสมาน อธบายวา เหนคน ๒ คน พรอมเพรยงกนแลวกลาวคาเปนตนวา ความพรอมเพรยงน สมควรแกทานทงหลาย ผเกดในตระกลปานน ผประกอบดวยคณเหนปานน ดงน กระทาใหมนเขา. ชอวา ชอบคนทพรอมเพรยงกน เพราะมคนทพรอมเพรยงกนเปนทมายนด อธบายวา ในทใดไมมคนพรอมเพรยงกน ไมปรารถนาแมจะอยในทนน. พระบาลเปน สมคคราโม กม ความอยางเดยวกน. บทวา สมคครโต แปลวา ยนดแลวในคนผพรอมเพรยงทงหลายอธบายวา ไมปรารถนาแมจะละคนผพรอมเพรยงเหลานนไปอยทอน. ชอวา เพลดเพลนในคนทพรอมเพรยงกน เพราะเหนกด ฟงกดซงคนผพรอมเพรยงกนแลวเพลดเพลน. ขอวา สมคคกรณ วาจ ภาสตา ความวา กลาวแตวาจาททาให

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 196เหลาสตวพรอมเพรยงกนอยางเดยว ซงเปนวาจาแสดงคณแหงสามคคเทานน ไมกลาววาจานอกน. เจตนาหยาบคายสวนเดยวซงใหเกดกายประโยคและวจประโยค อนเปนเหตตดความรกของผอน ชอวา ผรสวาจา. เพอ เขาใจผรสวาจานนอยางแจงชด พงทราบเรองดงตอไปน.

เรองวาจาหยาบ แตใจไมหยาบ ไดยนวา เดกคนหนงไมเออเฟอถอยคาของมารดาไปปา มารดาไมสามารถใหเดกนนกลบได จงไดดาวา ขอใหแมกระบอดจงไลมง ทนใดนน แมกระบอปาไดปรากฏแกเดกนน เหมอนอยางมารดาวาทเดยว เดกนนไดกระทาสจจกรยาวา สงทมารดาของเราพดดวยปาก จงอยาม สงทมารดาคดดวยใจ จงมเถด แมกระบอไดยนอยเหมอนถกผกไวในปานนเอง. ประโยคแมตดความรกอยางน กไมเปนผรสวาจา เพราะมจตออนโยน. จรงอย บางครงมารดาบดายอมกลาวกะลกนอย ๆ ถงอยางนวาพวกโจรจงหาหนพวกเจาเปนชน ๆ ดงน แตกไมปรารถนาแมใหกลบบวตกเบองบนของลกนอย ๆ เหลานน อนง อาจารยและอปชฌาย บางคราวกกลาวกะพวกศษยอยางนวา พวกนไมมยางอาย ไมเกรงกลว คยอะไรกน จงไลมนไปเสย กแตวา ยอมปรารถนาใหศษยเหลานนสาเรจการศกษา และบรรลมรรคผล. เหมอนอยางวา วาจาไมเปนผรสวาจา เพราะคาออนหวานกหาไม. ดวยวาผตองการจะฆา พดวา จงใหผนนอนใหสบาย ดงน จะไมเปนผรสวาจากหาไม. กวาจานเปนผรสวาจาทเดยวเพราะมจตหยาบ. ผรสวาจานน มโทษนอย เพราะผทตนพดหมายถงนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 197มคณนอย มโทษมาก เพราะผนนมคณมาก.

ผรสวาจานน มองค ๓ คอ ๑. อกโกสตพโพ ปโร คนอนทตนดา ๒. กปตจตต จตโกรธ ๓. อกโกสนา การดา บทวา เนลา ความวา โทษเรยกวา เอละ วาจาชอวา เนลา เพราะไมมโทษ อธบายวา มโทษออกแลว. เหมอนอยาง เนล ไมมโทษทพระองคตรสไวในประโยคนวา รถคออรยมรรคมองคไมมโทษ มหลงคาขาว ดงน. บทวา กณณสขา ความวา สบายห เพราะมพยญชนะสละสลวยคอ ไมใหเกดการเสยบห เหมอนแทงดวยเขม. วาจาชอวา ชวนใหรก เพราะไมใหเกดความโกรธ ใหเกดแตความรกในสรระทงสน เพราะมเนอความสละสลวย. วาจาชอวา จบใจ เพราะถงใจ คอเขาไปสจตไดสะดวก ไมกระทบกระทง. วาจาชอวา เปนคาชาวเมอง เพราะอยในเมอง โดยเหตทบรบรณดวยคณ. ชอวาเปนคาชาวเมอง แมเพราะเปนถอยคาออนโยนเหมอนนารทเตบโตในเมอง. ชอวา เปนถอยคาชาวเมอง แมเพราะวาจานเปนของชาวเมอง อธบายวา เปนถอยคาของชาวกรง. จรงอย ชาวกรงยอมเปนผมถอยคาเหมาะสม เรยกคนปนพอวาพอ เรยกคนปนพวาพ. วาจาชอวา คนสวนมากรกใคร เพราะถอยคาอยางนเปนถอยคาท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 198คนสวนมากรกใคร. วาจาชอวา คนสวนมากพอใจ เพราะเปนทพอใจ คอ ทาความเจรญใจแกคนสวนมาก โดยทคนสวนมากรกใครนนเอง. อกศลเจตนาทใหเกดกายประโยคและวจประโยค อนเปนเหตใหเขาใจเรองทไมมประโยชน ชอวา สมผปปลาป. สมผปปลาปนน ชอวามโทษนอย เพราะมอาเสวนะนอย ชอวา มโทษมาก เพราะมอาเสวนะมาก.

สมผปปลาบนน มองค ๒ คอ นรตถกกถาปเรกขารตา มงกลาวถอยคาทไรประโยชนมเรองภารตยทธ และเรองชงนางสดา เปนตน. ๒. ตถารปกถากถน กลาวเรองเชนนน ชอวา พดถกกาล เพราะพดตามกาล อธบายวา พดกาหนดเวลาใหเหมาะแกเรองทจะพด. ชอวา พดแตคาจรง เพราะพดคาจรง แท แนนอน ตามสภาพเทานน. ชอวา พดองประโยชน เพราะพดทาใหองประโยชนปจจบน และประโยชนภายหนานนเอง. ชอวา พดองธรรม เพราะพดทาใหองโลกตตรธรรม ๙. ชอวา พดองวนย เพราะพดใหองสงวรวนย และปหานวนย. โอกาสทตงไว เรยกวาหลกฐาน. คาชอวา มหลกฐาน เพราะหลกฐานของคานนมอย อธบายวา พดคาทควรจะตองเกบไวในหวใจ. บทวา กาเลน ความวา และแมเมอพดคาเหนปานน กมไดพด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 199โดยกาลอนไมควร ดวยคดวา เราจกพดคาทมหลกฐาน ดงน อธบายวาแตพดพจารณาถงกาลอนควรเทานน. บทวา สาปเทส ความวา มอปมา มเหต. บทวา ปรยนตวต ความวา แสดงกาหนดไวแลว พดโดยประการทกาหนดแหงคานนจะปรากฏ. บทวา อตถสหต ความวา พดคาทประกอบดวยประโยชนเพราะผพดจาแนกไปโดยนยแมมใชนอย กไมอาจใหสนสดลงได. อกอยางหนง พดคาทประกอบดวยประโยชน เพราะประกอบดวยประโยชนทผพดถงประโยชนนนกลาวถง มอธบายวา มใชตงเรองไวเรองหนง แลวไปพดอกเรองหนง. บทวา พชคามภตคามสมารมภา ความวา เวนขาดจากการพรากคอจากการโคน ดวยภาวะแหงกรยามการตด การทาลาย และการเผาเปนตน ซงพชคาม ๕ อยาง คอพชเกดแตราก ๑ พชเกดแตลาตน ๑พชเกดแตขอ ๑ พชเกดแตยอด ๑ พชเกดแตเมลด ๑ และซงภตคามมหญาและตนไมสเขยว เปนตน อยางใดอยางหนง. บทวา เอกภตตโก ความวา ภตม ๒ มอ คอ ภตทพงกนเวลาเชา ๑ ภตทพงกนเวลาเยน ๑ ในภต ๒ มอนน ภตทพงกนเวลาเชากาหนดดวยเวลาภายในเทยงวน ภตทพงกนเวลาเยนนอกน กาหนดดวยเวลากนเทยงวนภายในอรณขน ฉะนน แมจะฉนสก ๑๐ ครง ในเวลาภายในเทยงวน กเปนผชอวาฉนหนเดยวนนเอง. ทตรสวา มภตเดยวดงน ทรงหมายถงภตทพงกนเวลาเชานน. ชอวา รตตปรโต เพราะเวนจากการฉนในราตรนน. การฉนใน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 200เมอเลยเวลาเทยงวนไป จนถงเวลาพระอาทตยตก ชอวา วกาลโภชน. ชอวา งดการฉนในเวลาวกาล เพราะงดการฉนแบบนน. งดเมอไร ? งดตงแตวนผนวช ณ ฝงแมนาอโนมา. ชอวา ดการเลนอนเปนขาศกแกกศล เพราะการดเปนขาศก คอเปนศตร เพราะขดตอพระศาสนา. ทวา จากการฟอนรา ขบรองประโคมดนตร และดการเลนอนเปนขาศก คอ จากการฟอนรา ขบรองและประโคมดวยตนเอง ดวยอานาจฟอนเองและใหผอนฟอน เปนตนและการดการฟอน เปนตน โดยทสดทเปนไปดวยอานาจการฟอนของนกยง เปนตน อนเปนขาศก. จรงอย การประกอบดวยตนเอง ซงกจมการฟอนรา เปนตนกด การใหผอนประกอบกด และการดทเขาประกอบกด ไมควรแกภกษทงหลายเลย และไมควรแกภกษณทงหลายดวย. ในบรรดาเครองประดบทงหลายมดอกไม เปนตน ชอวา มาลาไดแกดอกไมอยางใดอยางหนง. ชอวา คนธะ ไดแก คนธชาตอยางใดอยางหนง. ชอวา วเลปนะ ไดแก เครองประเทองผว. ในบรรดาเครองประดบเหลานน บคคลเมอประดบ ชอวา ทดทรง.เมอทารางกายสวนทพรองใหเตม ชอวา ประดบ. เมอยนดดวยอานาจของหอม และดวยอานาจการประเทองผว ชอวา ตกแตง. เหตเรยกวาฐานะ ฉะนน จงมความวา คนสวนมากกระทาการทดทรงมาลา เปนตนเหลานน ดวยเจตนาเปนเหตใหทศลใด พระสมณโคดมเวนขาดจากเจตนาเปนเหตใหทศลนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 201 ทนอนเกนประมาณ เรยกวา ทนอนสง เครองปลาดทเปนอกปปยะ เรยกวา ทนอนใหญ ความวา ทรงเวนขาดจากทนอนสง ทนอนใหญนน. บทวา ชาตรป ไดแกทอง บทวา รชต ไดแกอกปปยะทบญญตเรยกวา กหาปณะ เปนมาสกทาดวยโลหะ มาสกทาดวยครง มาสกทาดวยไม. พระสมณโคดมทรงเวนขาดจากการรบทองและเงนทง ๒ นน.อธบายวา พระสมณโคดมไมจบทองและเงนนนเอง ไมใหคนอนจบไมยอมรบทองและเงนทเขาเกบไวเพอคน. บทวา อามกธมปฏคคหาณา ความวา จากการรบธญชาตดบทง ๗ อยาง กลาวคอ ขาวสาล ขาวเปลอก ขาวเหนยว ขาวละมานขาวฟาง ลกเดอย และหญากบแก. อนง มใชแตการรบธญชาตดบเหลาน อยางเดยวเทานน แมการจบตองกไมควรแกภกษทงหลายเหมอนกน. ในบทวา อามกม สปฏคคหณา น ความวา การรบเนอและปลาดบเวนแตททรงอนญาตไวเฉพาะ ยอมไมควรแกภกษทงหลาย การจบตองกไมควร. ในบทวา อตถกมารกปฏคคหณา น ความวา หญงทมชายครอบครอง ชอวา สตร หญงนอกน ชอวา กมาร. ทงการรบทงการจบตองหญงเหลานน ไมควรทงนน. ในบทวา ทาสทาสปฏคคหณา น ความวา การรบทาสและทาสเหลานนไวเปนทาสและทาสเทานน ไมควร แตเมอเขาพดวา ขอถวายเปนกปปยการก ขอถวายเปนคนงานวด ดงน จะรบกควร. นยแหงกปปยะและอกปปยะ ในการรบทรพยสนแมมแพะและแกะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 202เปนตน มไรนาและทดนเปนทสด พงพจารณาตามพระวนย. ในบรรดาไรนาและทดนนน ทชอวา นา ไดแกพนทเพาะปลกปพพณณชาต ทชอวา ไร ไดแกพนทเพาะปลกอปรณณชาต.อกอยางหนง พนทททง ๒ อยางงอกขน ชอวา นา สวนแหงพนททไมไดใชประโยชนทง ๒ นน ชอวา ทดน. อนง แมบอและบงเปนตนกสงเคราะหเขาในอธการนเหมอนกน ดวยยกศพทไรนาและทดนเปนหวขอ. งานของทต เรยกวา การเปนทต ไดแกการรบหนงสอ หรอขาวสาสน ทพวกคฤหสถใชไปในทนน ๆ. การเดนรบใชจากเรอนนไปเรอนนน เลก ๆ นอย ๆ เรยกวา การรบใช. การกระทาทง ๒ อยางนน ชอวา การประกอบเนอง ๆ เพราะ-ฉะนน พงทราบความในขอนอยางนวา จากการประกอบเนอง ๆ ซงการเปนทต และการรบใช. บทวา กยวกกยา แปลวา จากการซอและการขาย. ในการโกงทงหลาย มการโกงดวยตาชงเปนตน มวนจฉยดงตอไปน การโกง ไดแกการลวง. ในการโกงนน ชอวา การโกงดวยตาชงม ๔ อยาง คอ ๑. รปกฏ การโกงดวยรป ๒. องคกฏ การโกงดวยอวยวะ ๓. คหณกฏ การโกงดวยการจบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 203 ๔. ปฏจฉนนกฏ การโกงดวยกาบงไว. ในการโกงดวยตาชง อยางนน ทชอวา การโกงดวยรป ไดแก ทาตาชง ๒ คนใหมรปเทากน เมอรบ รบดวยตาชงคนใหญ เมอให ใหดวยตาชงคนเลก. ทชอวา การโกงดวยอวยวะ ไดแกเมอรบ ใชมอกดคนชงขางหลงไว เมอให ใชมอกดคนชงขางหนาไวนนเอง. ทชอวา การโกงดวยการจบ ไดแกเมอรบ กจบเชอกไวทโคนตาชง เมอให กจบเชอกไวทปลายตาชง. ทชอวา การโกงดวยกาบงไว ไดแกทาตาชงใหเปนโพรงแลวใสผงเหลกไวภายใน เมอรบ กเลอนผงเหลกนนไปขางปลายตาชง เมอให กเลอนผงเหลกไปขางหวตาชง. ถาดทอง เรยกวา ทองสมฤทธ การลวงดวยถาดทองนน ชอวาการโกงดวยสมฤทธ. โกงอยางไร ? ทาถาดทองไวใบหนง แลวทาถาดโลหะอนสองสามใบใหมสเหมอนทอง ตอจากนนไปสชนบท เขาไปยงตระกลมงคงตระกลหนง กลาววา ทานทงหลายจงซอถาดทองคา เมอถกคนอน ๆ ถามราคา ประสงคจะขายราคาเทากน ตอแตนน เมอเขาถามวาจะรไดอยางไรวา ภาชนะเหลานเปนทอง บอกวา ทดลองดกอนแลวจงรบไป แลวครดถาดทองลงทหน ขายถาดทงหมดแลวจงไป. ทชอวา การโกงดวยเครองตวงวด ม ๓ อยาง คอ ทาลายใจกลางทาลายยอด และทาลายเชอก. ใน ๓ อยางนน การโกงดวยเครองตวงทาลายใจกลาง ไดในเวลาตวงเนยใส และนามนเปนตน. กเมอจะรบเอาเนยใส และนามนเปนตนเหลา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 204นน ใชเครองตวงมชองขางลาง บอกใหคอย ๆ เท แลวใหไหลลงในภาชนะของตนเรว ๆ รบเอาไป เมอให ปดชองไวใหเตมโดยพลนใหไป. การโกงดวยเครองตวงทาลายยอด ไดในเวลาตวงงาและขาวสาร เปนตน. กเมอรบเอางาและขาวสารเปนตนเหลานน คอย ๆ ทาใหสงขนเปนยอดแลวรบเอาไป เมอให กทาใหเตมโดยเรว ตดยอดใหไป. การโกงดวยเครองวดทาลายเชอก ไดในเวลาวดไรนาและทดนเปนตน ดวยวา เมอไมใหสนจาง ไรนาแมไมใหญ กวดทาใหใหญ.

การรบสนจางเปนตน มวนจฉยดงตอไปน บทวา ฉอโกง ไดแกการรบสนบนเพอกระทาผเปนเจาของใหไมเปนเจาของ. บทวา ลวง ไดแกการลอลวงผอนดวยอบายนน ๆ. ในขอนนมตวอยางอยเรองหนงดงน เลากนวา มนายพรานคนหนงจบกวางและลกกวางมา นกเลงคนหนงถามนายพรานคนนนวา พอมหาจาเรญ กวางราคาเทาไร ? ลกกวางราคาเทาไร ? เมอนายพรานตอบวา กวางราคา ๒ กหาปณะ ลกกวางราคากหาปณะเดยว นกเลงกใหกหาปณะหนง รบเอาลกกวางมา เดนไปไดหนอยหนงแลวกลบมาบอกวา พอมหาจาเรญ ฉนไมตองการลกกวางทานจงใหกวางแกฉนเถด นายพรานตอบวา ถาเชนนน ทานจงให ๒กหาปณะซ. นกเลงกลาววา พอมหาจาเรญ ทแรกฉนใหทานหนงกหาปณะแลวมใชหรอ ? นายพรานตอบวา ถกแลว ทานใหไวแลว.นกเลงกลาววา ทานจงรบเอาลกกวางแมน ไป เมอเปนอยางน กหาปณะนนและลกเนอซงมราคาหนงกหาปณะน รวมเปน ๒ กหาปณะ. นาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 205พรานพจารณาดวา เขาพดมเหตผล จงรบเอาลกกวางมาแลวใหกวางไป. บทวา นกต ไดแกการลอลวงดวยของเทยมโดยทาของทมใชสงวาลใหเหนเปนสงวาล ของทมใชแกวมณ ใหเหนเปนแกวมณ ของทมใชทอง ใหเหนเปนทอง ดวยอานาจการประกอบขน หรอดวยอานาจกลลวง. บทวา สารโยโค ไดแกวธโกง. คานเปนชอของการรบสนบนเปนตน เหลานแหละ เพราะฉะนน พงทราบความในขอนอยางนวาการตลบตะแลง คอการรบสนบน การตลบตะแลง คอการลอลวง การตลบตะแลงคอการปลอม. อาจารยบางพวกกลาววา การแสดงสงหนงแลวสบเปลยนเปนสงหนง ชอวาการตลบตะแลง. กขอนนสงเคราะหเขาดวยการลอลวงนนเอง.

ในการตดเปนตน มวนจฉยดงตอไปน บทวา ตด ไดแกการตดมอเปนตน. บทวา ฆา ไดแกทาใหตาย. บทวา ผกมด ไดแกผกดวยเครองผกคอเชอกเปนตน. บทวา วปราโมโส ความวา การตชง ม ๒ อยาง คอ การบงหมอกตชง ๑ การบงพมไมทชง ๑. เวลาหมะตก ซอนตวดวยหมะ แยงชงคนเดนทาง นชอวา การบงหมอกตชง. ซอนตวดวยพมไมเปนตนแยงชง นชอวา การบงพมไมตชง. การกระทาการปลนบานและนคมเปนตน เรยกวา การปลน. บทวา สหสากาโร ไดแกการกระทาอยางรนแรง ไดแกการเขาเรอนแลวเอาศาตราจออกพวกชาวบาน เกบเอาสงของทตนตองการ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 206 พระสมณโคดม เวนขาดจากการตด การฆา การผกมด การตชง การปลน และกรรโชกน ดวยประการฉะนแล. ดกอนภกษทงหลายอกอยางหนง เมอปถชนกลาวชมตถาคต กพงกลาวดงนแล. จลศลเปนอนจบแตเพยงเทาน

วรรณนามชฌมศล บดน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงเรมแสดงมชฌมศล จงตรสพระบาลมอาทวา ยถา วา ปเนเก โภนโต ดงน. ในคานน มวรรณนาบททยาก ๆ ดงตอไปน บทวา สทธาเทยยาน ความวา ทคนเชอกรรมและผลแหงกรรมและโลกนโลกหนาใหแลว. อธบายวา เขามไดใหดวยประสงคอยางนวาผนเปนญาตของเรา หรอวาเปนมตรของเรา หรอวาเขาจกตอบแทนสงนหรอวา สงนเขาเคยทา ดงน. ดวยวา โภชนะทเขาใหอยางน ยอมไมชอวาใหดวยศรทธา บทวา โภชนาน นเปนเพยงหวขอเทศนา แตโดยเนอความ ยอมเปนอนกลาวคานทงหมดทเดยววา บรโภคโภชนะทเขาใหดวยศรทธา หมจวร ใชสอยเสนาสนะ บรโภคคลานเภสชทเขาใหดวยศรทธา ดงน . บทวา เสยยถท เปนนบาต มเนอความเปนไฉน มเนอความวาพชคามและภตคามทสมณพราหมณผเจรญบางพวกประกอบการพรากอย. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงพชคามแสะภตคามนน จงตรสวา มลพช เปนตน ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 207 ในพระบาลนน ทชอวา พชเกดแตราก ไดแกพชมอาทอยางนคอ ขมน ขง วานเปราะปา วานเปราะบาน อตพด ขา แฝก หญาคา และหญาแหวหม. ทชอวา พชเกดแตลาตน ไดแกพชมอาทอยางน โพ ไทร มะสงมะเดอ มะเดอปา มะขวด. ทชอวา พชเกดแตขอ ไดแกพชมอาทอยางน คอ ออย ออ ไผ. ทชอวา พชเกดแตยอด ไดแกพชมอาทอยางน คอ แมงลก คะไครหอมแดง. ทชอวา พชเกดแตเมลด ไดแกพชมอาทอยางน คอ ปพพณณ-ชาต อปรณณชาต. กพชทงหมดน ทแยกออกจากดนแลว ยงสามารถงอกไค เรยกวาพชคาม. สวนพชทยงไมไดแยกจากตน ไมแหง เรยกวา ภตคาม. ในพช ๒ อยางนน การพรากภตคาม พงทราบวา เปนวตถแหงปาจตตยการพรากพชคาม เปนวตถแหงทกกฏ. บทวา สนนธการกปรโภค ความวา บรโภคของทสะสมไว.ในขอนน มคาทควรกลาว ๒ อยาง คอ เกยวกบพระวนยอยาง ๑ เกยวกบการปฏบตเครงครดอยาง ๑. วาถงเกยวกบพระวนยกอน ขาวอยางใดอยางหนงทรบประเคนวนน เอาไววนหลง เปนการทาการสะสม เมอบรโภคขาวนน เปนปาจตตย. แตใหขาวทตนไดแลวแกสามเณร ใหสามเณรเหลานนเกบไว จะฉนในวนรงขนควรอย แตไมเปนการปฏบตเครงครด. แมในการสะสมนาปานะ กมนยนแหละ. ในขอนน ทชอวา นาปานะ ไดแกนาปานะ ๘ อยาง มนา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 208มะมวงเปนตน และนาทอนโลมเขาไดกบนาปานะ ๘ อยางนน. วนจฉยนาปานะเหลานน ขาพเจาไดกลาวแลวในสมนตปาสาทกาอรรถกถาพระวนย. ในการสะสมผา มวนจฉยดงตอไปน ผาทยงไมไดอธฐานและยงไมไดวกปไว ยอมเปนการสะสมและทาใหเสยการปฏบตเครงครด นเปนการกลาวโดยออม สวนโดยตรงภกษควรจะเปนผสนโดษในไตรจวร ไดผนท ๔ แลว ควรใหแกรปอนถาไมอาจจะใหแกรปใดรปหนงได แตประสงคจะใหแกรปใดรปนนไปเพอประโยชนแกอเทศ หรอเพอประโยชนแกปรปจฉา พอเธอกลบมาควรใหเลย จะไมใหไมควร แตเมอจวรไมเพยงพอ ยงมความหวงทจะไดมา จะเกบไวภายในเวลาททรงอนญาตกควร เมอยงไมไดเขมดายและตวผทาจวร จะเกบไวเกนกวานน ตองทาวนยกรรมจงควร แตเมอจวรผนนเกา จะเกบไวรอวา เราจกไดจวรเชนนจากไหนอก ดงน ไมควรยอมชอวาเปนการสะสมและทาใหเสยการปฏบตเครงครด. การสะสมยาน มวนจฉยดงตอไปน ทชอวา ยาน ไดแกลอเลอน รถ เกวยน รถมเครองประดบ วอรถเขน. นมใชยานของบรรพชต. บรรพชตมยานอยางเดยวคอ รองเทา,กภกษรปหนง ควรใชรองเทาได ๒ คเปนอยางมาก คอ คหนงสาหรบเดนปา คหนงสาหรบเทาทลางแลว . ไดคท ๓ ควรใหแกรปอน. แตจะเกบไวดวยคดวา เมอคนเกา เราจกไดคอนจากไหน ดงน ไมควร.ยอมชอวาเปนการสะสมและทาใหเสยการปฏบตเครงครด.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 209 ในการสะสมทนอน มวนจฉยดงตอไปน บทวา สยน ไดแกเตยง. ภกษรปหนง ควรมเตยงไดอยางมาก๒ เตยง คอเตยงหนงไวในหอง เตยงหนงไวในทพกกลางวน. ไดเกน กวานน ควรใหแกภกษรปอน หรอแกคณะ. จะไมใหไมควร. ยอมชอวาเปนการสะสมและทาใหเสยการปฏบตเครงครด.

ในการสะสมของหอม มวนจฉยดงตอไปน เมอภกษอาพาธเปนฝ เปนหด และโรคผวหนงเปนตน จะใชของหอมกควร. เมอโรคนนหายแลว ควรใหนาของหอมเหลานนมาใหแกภกษอาพาธรปอน ๆ หรอควรนาไปใชในกจ มการรมควนเรอน ดวยนวมอ ๕ นวเปนตนทประต. แตจะเกบไวดวยประสงควา เมอเปนโรคอกจกไดใช ดงนไมควร. ยอมชอวาเปนการสะสมของหอมและทาใหเสยการปฏบตเครงครด. สงของนอกจากทกลาวแลว พงเหนวา ชอวา อามส. คอ ภกษบางรปในพระศาสนาน ใหเขานาเอาภาชนะงา ขาวสาร ถวเขยว ถว-ราชมาส มะพราว เกลอ ปลา เนอ เนอแหง เนยใส นามน และนาออยงบเปนตน มาเกบไวดวยคดวา จกมเพออปการะในกาลเหนปานนน. ครนเขาฤดฝน แตเชาตรทเดยว เธอใหพวกสามเณรตมขาวตม ฉนแลวใชสามเณรไปดวยสงวา สามเณร เธอจงเขาไปบานทลาบากเพราะนาโคลน ครนไปถงตระกลนนแลว บอกวา ฉนอยทวดแลวจงนานมสมเปนตนจากตระกลโนนมา. แมเมอภกษทงหลายถามวา ทานขอรบ จกเขาบานหรอ ? กตอบวา ผมอาย เวลานบานเขาไปลาบาก. ภกษเหลานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 210กลาววา ชางเถดขอรบ นมนตทานอยเถด พวกกระผมจกแสวงหาอาหาร มาถวาย ดงน แลวพากนไป. ลาดบนน แมสามเณรกนาเอานมสมเปนตนมาปรงขาวและกบ แลวนาเขาไปถวาย. เมอทานกาลงฉนอาหารนนอยนนแหละ พวกอปฏฐากยงสงภตตาหารไปถวาย. ทานกฉนแตทชอบ ๆแตนน. ลาดบนนภกษทงหลายรบบณฑบาตมา. ทานกฉนแตทชอบใจจนลนคอหอย. ทานเปนอยอยางนถง ๔ เดอน. ภกษรปน เรยกวา มชวต อยอยางเศรษฐหวโลน มใชมชวตอยอยางสมณะ. ภกษแบบน ยอมชอวาเปนผสะสมอามส. กในทอยของภกษ จะเกบไดเพยงเทาน คอ ขาวสารทะนาน ๑นาออยงบ ๑ เนยใสประมาณ ๔ สวน เพอประโยชนสาหรบพวกทเขามาผดเวลา. ดวยวาพวกโจรเหลานน เมอไมไดอามสปฏสนถารเทาน พงปลงแมชวต เพราะฉะนน ถาเสบยงเพยงเทานกไมม แมจะใหนามาเองเกบไวกควร. อนง ในเวลาไมสบาย ในทอยนมสงใดทเปนกปปยะจะฉนสงนนแมดวยตนเองกควร. สวนในกปปยกฎ แมจะเกบไวมากกไมชอวาเปนการสะสม. แตสาหรบพระตถาคต ทจะชอวาทรงเกบขาวสารทะนานหนงเปนตน อยางใดอยางหนง หรอชนผาเกาประมาณองคลดวยมพระพทธดารวา สงนจกมแกเราในวนหรอในวนพรงน ดงนหามไม.

ในการดทเปนขาศก มวนจฉยดงตอไปน ทชอวา การฟอนรา ไดแกการฟอนราอยางใดอยางหนง. ภกษแมเดนผานไปทางนนจะชะเงอดกไมควร. กวนจฉยโดยพสดารในอธการน พงทราบตามนยทกลาวแลวในสมนตปาสาทกาอรรถกถาพระวนยนนแหละ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 211และในบทพระสตรทเกยวดวยสกขาบททกแหง กพงทราบวนจฉยอยางเดยวกบในอธการน. กเบองหนาแตนไป จะไมกลาวเพยงเทาน จกพรรณนาใหพอแกประโยชนในขอนน ๆ ทเดยวฉะนแล. บทวา เปกข ไดแกมหรสพมการราเปนตน. บทวา อกขาน ไดแกการเลาเรองสงครามมภารตยทธและราม-เกยรตเปนตน. ภกษแมจะไปในททเขาเลานยายนน กไมควร. บทวา ปาณสสร ไดแกกงสดาล. อาจารยบางพวกกลาววา การเลนปรบฝามอ ดงนกม. บทวา เวตาฬ ไดแกตกลองฆนะ อาจารยพวกหนงกลาววาปลกรางของคนตายใหลกขนดวยมนต ดงนกม. บทวา กมภถน ไดแกตกลอง ๔ เหลยม. อาจารยพวกหนงกลาววาเสยงหมอ ดงนกม. บทวา โสภนครก ไดแกฉากละครหรอภาพบานเมองทสวยงาม.อธบายวา เปนภาพวจตรดวยปฏภาณ. บทวา จณฑาล ไดแกการเลนขลบทาดวยเหลก อาจารยบางพวกกลาววา การเลนซกผาเปลอกไมของพวกคนจณฑาล. บทวา ว ส ไดแกการเลนยกไมไผขน. บทวา โธวน ไดแกการเลนลางกระดก. ไดยนวา ในชนบทบางแหง เมอญาตตาย เขายงไมเผา เกบฝงไว ครนรวา ศพเหลานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 212เปอยเนาแลว กนาออกมาลางอฐ ทาดวยของหอม แลวเกบไว. ใน คราวนกษตรฤกษ เขาตงอฐไวแหงหนง ตงสราเปนตนไวแหงหนง แลวกพากนรองไหคราครวญดมเหลากน. ขอนสมดวยพระบาลทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย มพธชอวา การเลนลางอฐในชนบทตอนใต ในพธนนมขาวบาง นาบาง ของเคยวบาง ของบรโภคบาง ของลมบาง เปนอนมาก ดกอนภกษทงหลาย พธลางกระดกนนมอย เรามไดกลาววา พธลางอฐนนไมม. แตอาจารยบางพวกกลาววาพธลางกระดกดวยการเลนกล ชอวา การเลนหนาศพ ดงนกม. ในบรรดาการชนชางเปนตน การตอสกบชางเปนตนกด การใหชางชนกนกด การดชางชนกนกด ไมควรแกภกษทงนน. บทวา นพพทธ ไดแกการสกนของมวยปลา. บทวา อยโยธก ไดแกสถานทซอมรบกน. บทวา พลคค ไดแกสถานทของหมพลรบ. บทวา เสนาพยห ไดแกการจดกองทพ คอ การตงทพดวยสามารถแหงการจดกระบวนทพ มกระบวนเกวยนเปนตน. บทวา อนกทสสน ไดแกการดกองทพททานกลาวไวโดยนยมอาทวา ชาง ๓ เชอก เปนอยางตา ชอวา ทพชาง ดงน. ชอวา ปมาทฏฐาน เพราะเปนทตงแหงความประมาท. การพนนนนดวย เปนทตงแหงความประมาทดวย เหตนน ชอวา การพนนเปนทตงแหงความประมาท. หมากรก ชอวา เลนแถวละ ๘ ตา เพราะมตาอยแถวละ ๘ ๆ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 213แมในการเลนหมากรกแถวละ ๑๐ ตา กมนยดงนเหมอนกน. บทวา อากาส ไดแกการเลนหมากเกบ เหมอนในการเลนหมากรก แถวละ ๘ ตา แถวละ ๑๐ ตา. บทวา ปรหารปถ ไดแกการเลนของคนททาเปนวงกลมไวหลายแนวดวยกน บนพนดน เดนเลยงกนไปในวงกลมนน ๆ. บทวา สนตก ไดแกเลนใกล ๆ กน ( เลนอขดอเขยน) โดยเอาเบยหรอกอนกรวดกองรวมกนไว ไมใหเคลอน เอาเลบเขยออกไปและเขยเขามา ถาไหวบางเมดในนน เปนอนแพ นเปนชอของการเลนแบบนน. บทวา ขลก ไดแก การเลนสะกาบนกระดานสะกา. เลนเอาไมทอนยาวตไมทอนสน เรยกวา เลนไมหง. บทวา สลากหตถ ไดแกการเลนโดยเอาครงหรอฝาง หรอแปงเปยก ชบมอทกาซไมไวทายวา จะเปนรปอะไร ดดไปทพนดนหรอทฝา แสดงรปชางมาเปนตน. บทวา อกข ไดแกเลนขลบ. เลนเปาหลอดททาดวยใบไมนนเรยกวา เลนเปาใบไม. บทวา วงกก ไดแกไถเลก ๆ เปนเครองเลนของเดกชาวบาน. บทวา โมกขจก ไดแกเลนพลกกลบตวไปมา (ตลงกา) มอธบายวา จบทอนไมไวในอากาศ หรอวางศรษะไวบนพน เลนพลกตวโดยเอาขางลางไวขางบน เอาขางบนไวขางลาง. ทเรยกวา เลนกงหน ไดแกเลนจกรทหมนไดดวยลมพด ททาดวยใบตาลเปนตน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 214 ทเรยกวา เลนตวงทราย ไดแกเอาทะนานททาดวยใบไม เลนตวงทรายเปนตน. บทวา รถก ความวา เลนรถเลก ๆ. บทวา ธนก ความวา เลนธนเลก ๆ นนเอง. ทเรยกวา เลนทายอกษร ไดแกเลนใหรอกษร ในอากาศ หรอบนหลง. ทชอวา เลนทายใจ ไดแกเลนใหรเรองทคดดวยใจ. ทชอวา เลนเลยนคนพการ ไดแกเลนโดยแสดงเลยนแบบ โทษของคนพการ มคนตาบอด คนงอย และคนคอมเปนตน. บทวา อาสนท ไดแกอาสนะทเกนประมาณ. กททาเปนทตยา-วภตตทกบท เลงถงคาวา อนยตตา วหรนต น. บทวา ปลลงโก ไดแกเตยงททารปสตวรายไวทเทา. บทวา โคณโก ไดแกผาโกเชาวผนใหญมขนยาว. ไดยนวา ผาโกเชาวผนใหญนน มขนยาวเกน ๔ องคล. บทวา จตตก ไดแกเครองลาดทาดวยขนแกะ วจตรดวยเครองรอยรดชนดหนง. บทวา ปฏกา ไดแกเครองลาดสขาวทาดวยขนแกะ. บทวา ปฏลกา ไดแกเครองลาดทาดวยชนแกะ เปนรปดอกไมทบซงบางคนเรยกวามทรงเปนใบมะขามปอม ดงนกม. บทวา ตลกา ไดแกเครองลาดยดนน เตมไปดวยนน ๓ ชนดชนดใดชนดหนง. บทวา วกตกา ไดแกเครองลาดทาดวยขนแกะ วจตรดวยรปสหะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 215และเสอเปนตน. บทวา อทธโลม ไดแกเครองลาดทาดวยขนแกะมชาย ๒ ขาง.อาจารยบางทานกลาววา เปนรปดอกไมชขนขางเดยวกน บทวา เอกนตโลม ไดแกเครองลาดทาดวยขนแกะมชายขางเดยว.บางทานกลาววา เปนรปดอกไมชขน ๒ ขาง ดงนกม. บทวา กฏ สส ไดแกเครองลาดทาดวยใยไหม ขลบแกว. บทวา โกเสยย ไดแกเครองลาดทาดวยเสนไหม ขลบแกวเหมอนกน. สวนผาไหมลวน ตรสไวในพระวนยวาควร. แตในอรรถกถาทฆนกายกลาววา เวนเครองสาดยดนน เครองลาดททอดวยรตนะมพรมททาดวยขนสตวเปนตน ทกอยางเลย ไมควร. บทวา กตตก ไดแกเครองลาดทาดวยขนแกะ พอทนางฟอน๑๖ นางยนฟอนได. บทวา หตถตถร อสสตถร ไดแกเครองลาดทใชลาดบนหลงชางหลงมานนเอง. แมในเครองลาดในรถ กนยนเหมอนกน. บทวา อชนปปเวณ ไดแกเครองลาดเยบดวยหนงเสอพอขนาดเตยง. บทวา กทลมคปวรปจจตถรณ ไดแกเครองลาดอยางดททาดวยหนงชะมด. อธบายวา เปนเครองชนสงสด. ไดยนวา เครองลาดนนเขาลาดเยบทาหนงชะหมดบนผาขาว. บทวา สอตตรจฉท ไดแกเครองลาดพรอมเพดานบน คอพรอมกบเพดานสแดงทตดไวเบองบน. แมเพดานสขาว เมอมเครองลาดเปนอกปปยะอยภายใต ไมควร แตเมอไมม ควรอย. บทวา อภโตโลหตกปธาน ไดแกเครองลาดมหมอนสแดงอย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 216๒ ขางเตยง คอหมอนหนนศรษะและหมอนหนนเทา นนไมควร. สวนหมอนใบเดยวเทานน ทง ๒ ขางมสแดงกด มสดอกปทมกด มลวดลาย วจตรกด ถาไดขนาด กควร แตหมอนใหญทานหาม. หมอนทสไมแดงแม ๒ ใบกควรเหมอนกน. ไดเกนกวา ๒ ใบนน ควรใหแกภกษรปอน ๆ. เมอไมอาจจะใหได แมจะลาดขวางไวบนเตยง ปเครองลาดไวขางบนแลวนอน กยอมได. และพงปฏบตตามนยทตรสไวในเรองเตยงทมเทาเกนประมาณเปนตนนนเทยว. ดงทตรสไววา ดกอนภกษทงหลายเราอนญาตใหตดเทาเตยงทมเทาเกนประมาณแลวใชสอยได อนญาตใหทาลายรปสตวรายของเตยง มเทาทาเปนรปสตวรายแลวใชสอยได อนญาตใหแหวะเครองลาดทยดนน ทาเปนหมอนได อนญาตใหทาเครองลาดฟนทเหลอได ดงน.

ในเรองอบตวเปนตน มวนจฉยดงตอไปน กลนกายของทารกทคลอดจากครรภมารดา จะหมดไปในเวลาทมอายประมาณ ๑๒ ป คนทงหลายจงอบตวดวยจณของหอมเปนตน เพอกาจดกลนเหมนของกายทารกเหลานน การอบตวอยางนไมควร. อนง หากทารกทมบญ เขาใหนอนบนระหวางขาทง ๒ เอานามนทาไคลอวยวะเพอใหมอ เทา ขา ทองเปนตน ไดสดสวน. การไคลตวอยางนไมควร. บทวา นหาปน ไดเเกการอาบ เหมอนอาบนาหอมเปนตน ใหทารกเหลานนแหละ. บทวา สมพาหน ไดแกนวด เหมอนพวกนกมวยรนใหญ ใช

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 217คอนเปนตน ตมอเทา ทาใหแขนโตขน. บทวา อาทาส ไดแกไมควรใชกระจกอยางใดอยางหนง. บทวา อชน ไดแกแตมตาทาใหงามนนเอง. บทวา มาลา ไดแกดอกไมทรอยบาง ดอกไมทไมไดรอยบาง. บทวา วเลปน ไดแกทาการประเทองผวอยางใดอยางหนง. ดวยบทวา มขจณณก มขาเลปน คนทงหลายใสตะกอนดนเพอตองการกาจดไฝและตมเปนตนทหนา เมอโลหตเดนไปดวยตะกอนดนนนกใสตะกอนเมลดพนธผกกาด เมอตะกอนเมลดพนธผกกาดกดสวนทเสยหมดแลว กใสตะกอนงา เมอโลหตหยดดวยตะกอนงานน เขากใสตะกอนขมนนน เมอผวพรรณผดผาดดวยตะกอนขมนแลว กผดหนาดวยแปงผดหนา การกระทาทงหมดนน ไมควร ฉะนแล.

ในเรองประดบขอมอเปนตน มวนจฉยดงตอไปน คนบางพวกเอาสงขและกระเบองเปนตนทวจตรผกทมอเทยวไป.เครองประดบมออยางนนกด อยางอนกด ทงหมด ไมควร. คนอกพวกหนง ผกปลายผมเทยวไป และเอาเสนทอง และเถามกดาเปนตน ลอมปลายผมนน. ทงหมดนน ไมควร. คนอกพวกหนง ถอไมเทายาว ๔ ศอก หรอไมเทาอยางอน มดามประดบสวยงาม เทยวไป. กลองยาทวจตรดวยรปหญงชายเปนตนวงรอบเปนอยางด คลองไวขางซาย. แมดาบคมกรบ มฝกลอมดวยรตนะเปนรปดอกกรรณการ รมอนวจตรดวยฟนมงกรเปนตน เยบดวยดาย ๕ ส.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 218 รองเทาวงดวยแววหางนกยงเปนตน วจตรดวยทองและเงนเปนตน. บางพวกแสดงทายผมตกยาวประมาณศอกหนง กวาง ๔ องคลตดแผนกรอบหนาทหนาผากเหมอนฟาแลบในกลบเมฆ ปกปน ใชพดจามรและพดวาลวชน. ทงหมดนน ไมควร. ทชอวา ตรจฉานกถา เพราะเปนถอยคาทขวางทางสวรรคและทางนพพาน เพราะไมใชธรรมทเปนเหตใหออกไปจากทกข. บรรดาตรจฉานกถาเหลานน เรองทพดปรารภถงพระราชา โดยนยมอาทวา พระเจามหาสมมตราช พระเจามนธาตราช พระเจาธรรมาโศกราช มอานภาพมากอยางน ชอวา เรองพระราชา. ในเรองโจรเปนตน กนยน. ถอยคาทเกยวดวยเรองครอบครว โดยนยเปนตนวา บรรดาทานเหลานน พระราชาองคโนน มรปงามนาชม ดงนแหละ ชอวาเปนตรจฉานกถา. แตเรองทพดอยางนวา พระราชาพระนามแมนน มอานภาพมากอยางน สวรรคตแลว ดงน ตงอยในความเปนกรรมฐาน. แมในเรองโจร ถอยคาทเกยวดวยเรองครอบครว วาโอ กลาจรงดงน องอาศยการกระทาของโจรเหลานนวา โจรชอมลเทพ มอานภาพมากอยางน โจรชอเมฆมาล มอานภาพมากอยางน ดงน ชอวาตรจฉานกถา. แมในเรองการรบ มเรองภารตยทธเปนตน ถอยคาทเกยวกบความพอใจในเรองทายวา คนโนนถกคนโนนฆาอยางน แทงอยางน นนแหละ ชอวาตรจฉานกถา. แตเรองทพดอยางนวา แมคนชอเหลานนกถงความสนไป ดงน ยอมเปนกรรมฐานทกเรองทเดยว. อนง ในเรองขาวเปนตน การพดเกยวกบความพอใจในสงทชอบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 219วา เราเคยว เราบรโภคขาวมสสวย มกลนหอม มรสอรอย นมนวล ดงน ไมควร. แตการพดทาใหมประโยชนวา เมอกอนเราไดถวายขาวนา ผา ทนอน ดอกไม ของหอม อนถงพรอมดวยสเปนตน แกทานผมศล เราไดบชาพระเจดยอยางน ดงน ยอมควร.

กในเรองญาตเปนตน มวนจฉยดงตอไปน การพดเกยวกบความพอใจวา ญาตของพวกเรากลา สามารถดงนกด วาเมอกอนเราเทยวไปดวยยานอนสวยงามอยางน ดงนกด ไมควร. แตควรจะพดใหมประโยชนวา ญาตของพวกเราแมเหลานน กตายไปแลว หรอวา เมอกอนเราไดถวายรองเทาอยางนแกพระสงฆ ดงน.

กในเรองบานเปนตน มวนจฉยดงตอไปน แมพดเรองบานทเกยวกบเรองวา อยอาศยด อยอาศยไมด ขาวปลาหาไดงาย และขาวยากหมากแพงเปนตน หรอทเกยวกบความพอใจอยางนวา ชาวบานโนนกลา สามารถ ดงน ไมควร แตพดใหมประโยชนวา ชาวบานโนมมศรทธาเลอมใส หรอวา ถงความสนไปเสอมไป ดงนควรอย. แมในเรองนคม นคร ชนบท กนยนแหละ. แมเรองหญงทเกยวกบความพอใจอาศยผวพรรณและทรวดทรงเปนตน ไมควร. แตพดอยางนวา หญงคนโนนมศรทธาเลอมใส ถงความสนไปเสอมไป ดงนแหละ ควรอย. แมเรองคนกลาทเกยวกบความพอใจวา ทหารชอนนทมตเปนคนกลา ดงน ไมควร. แตพดอยางนวา ทหารเปนผมศรทธา ถงความสนไปดงนแหละ ควรอย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 220 แมเรองตรอกทเกยวกบความพอใจวา ตรอกโนนอยด อยไมด ม คนกลา มคนสามารถ ดงน ไมควร. พดอยางนวา ตรอกโนนมคนมศรทธาเลอมใส ถงความสนไปเสอมไป ดงน ควรอย. บทวา กมภฏานกถ ไดแกการพดเรองทตงนา การพดเรองทานา ทานเรยกวากมภทาสกถากม. พดเกยวกบความพอใจวา นางกมภทาสแมนน นาเลอมใส ฉลาดฟอนรา ขบรอง ดงนแหละ ไมควร.แตพดโดยนยเปนตนวา เปนคนมศรทธาเลอมใส ดงนแหละ ควรอย. บทวา ปพพเปตกถ ไดแกพดเรองญาตในอดต. ขอวนจฉยกเหมอนกบพดเรองญาตปจจบนในทนน ๆ. บทวา นานตตกถา ไดแกพดเรองไรประโยชน เปนเรองตาง ๆทเหลอพนจากคาตนและคาปลาย. บทวา โลกกขายกา ความวา การพดเลนเกยวกบโลก เปนตนอยางนวา โลกนใครสราง คนโนนสราง กาสขาวเพราะกระดกขาวนกตะกรมสแดงเพราะเลอดแดง ดงน. ทชอวา พดเรองทะเล ไดแกถอยคาทกลาวถงทะเลอนไรประโยชนเปนตนอยางนวา ทะเลชอวาสาคร เพราะเหตไร ? เพราะพระเจาสาครเทพขดไว ฉะนนจงชอวา สาคร ทชอวา สมทร เพราะประกาศดวยหวแมมอวา สาคร เราขดไว ดงน. บทวา ภโว แปลวา ความเจรญ. บทวา อภโว แปลวา ความเสอม. ถอยคาทพดกลาวถงเหตไรประโยชนอยางใดอยางหนงวา เจรญเพราะเหตน เสอมเพราะเหตน ดงน ชอวา พดเรองความเจรญความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 221เสอม ดวยประการฉะน. บทวา วคคาหกกถา ไดแกการพดแกงแยง การพดแขงด. บทวา สหต เม ในอธการนน ความวา คาพดของขาพเจามประโยชน สละสลวย ประกอบดวยผล ประกอบดวยเหต. บทวา อสหตนเต ไดแกคาพดของทานไมมประโยชน ไมสละสลวย. บทวา อธจณถเนเต วปปราวตต ไดแกขอททานคลองแคลวเปนอยางด ดวยอานาจเคยสงสมมาเปนเวลานานนน ไดผนแปรไปแลวคอบดเบอนไปแลว ดวยคาพดคาเดยวเทานนของเรา ทานยงไมรอะไร. บทวา อาโรปโต เต วาโท ไดแกความผดในวาทะของทานขาพเจาจบไดแลว. บทวา จร วาทปปโมกขาย ความวา เพอเปลองความผด ทานจงเทยวไปเทยวมา จงไปศกษาในขอนน ๆ เสย. บทวา นพเพเห วา สเจ ปโหส ความวา ถาทานเองสามารถกจงแกไขเสยในบดนทเดยว. ในเรองการทาตวเปนทต มวนจฉยดงตอไปน บทวา อธ คจฉ ความวา จงไปจากทนสทชอโนน. บทวา อมตร คจฉ ความวา จงไปจากทนนสทชอโนน. บทวา อท หร ความวา จงนาเรองนไปจากทน. บทวา อมตร อท อาหร ความวา จงนาเรองนจากทโนนมาในทน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 222 กโดยสงเขป ขนชอวาการทาตวเปนทตน สาหรบสหธรรมกทง ๕และขาวสาสน ของคฤหสถทเกยวดวยอปการะพระรตนตรย ควร สาหรบ คนเหลาอน ไมควร.

ในบทวา กหกา เปนตน มวนจฉยดงตอไปน ทชอวา พดหลอกลวง เพราะหลอกลวงชาวโลก คอทาใหพศวงดวยเรองหลอกลวง ๓ อยาง. ทชอวา พดเลยบเคยง เพราะเปนผพดมความตองการลาภสกการะ. ทชอวา พดหวานลอม เพราะเปนคาพดทมการหวานลอมเปนปกตทเดยว. ทชอวา พดและเลม เพราะมคาพดและเลมเปนปกตทเดยว. ทชอวา แสวงหาลาภดวยลาภ เพราะแสวงหา คอคนหา เสาะหาลาภดวยลาภ. นเปนชอของบคคลผประกอบดวยการหลอกลวงเหลาน คอ พดหลอกลวง พดเลยบเคยง พดหวานลอม พดและเลม แสวงหาลาภดวยลาภ. นเปนความยอในทน แตโดยพสดาร เรองพดมพดหลอกลวงเปนตน ขาพเจาไดนาพระบาลและอรรถกถามาประกาศไวในสลนเทศในวสทธมรรค ดงนแล. มชฌมศลจบเพยงเทาน.

เบองหนาแตนไป เปนมหาศล บทวา องค ไดแกตาราทายอวยวะทเปนไปโดยนยมอาทวา ผทประ-กอบดวยอวยวะมมอและเทาเหนปานนอยางใดอยางหนง มอายยน มยศ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 223 บทวา นมตต ไดแกตาราทายนมต. ไดยนวา พระเจาปณฑราช ทรงกาแกวมกดาไว ๓ ดวง แลวตรสถามหมอดนมตวา อะไรอยในกามอของฉน ? หมอดนมตผนนเหลยวดขางโนนขางน และในเวลานน แมลงวนถกจงจกคาบแลวหลดไปเขาจงกราบทลวา แกวมกดา ตรสถามตอไปวา กดวง ? เขาไดยนเสยงไกขน ๓ ครง จงกราบทลวา ๓ ดวง. สมณพราหมณผเจรญบางพวกทายนมตอางตาราทายนมตนน ๆ อยอยางน. บทวา อปปาต ไดแกทายวตถใหญ ๆ เชน อสนบาต เปนตนตกลงมา. กสมณพราหมณบางพวกเหนดงนนแลว ทานายอางวา จกมเรองน จกเปนอยางน. บทวา สปน ไดแกสมณพราหมณบางพวกประกอบเนอง ๆ ซงการทานายฝนโดยนยมอาทวา ผฝนเวลาเชา จะมผลอยางน ผฝนดงนจะมเรองชอน ดงนอย. บทวา ลกขณ ไดแกตาราทายลกษณะมอาทวา ผทประกอบดวยลกษณะน จะเปนพระราชา ดวยลกษณะน จะเปนอปราช. บทวา มสกจฉนน ไดแกตาราทานายหนกดผา. กเมอผาแมถกหนนนคาบมาหรอไมคาบมากตาม กดอยางนตงแตทนไป สมณพราหณบางพวกกทานายอางวา จะมเรองชอน. บทวา อคคโหม ไดแกพธบชาไฟวา เมอใชฟนอยางน บชาไฟอยางน จะมผลชอน. แมพธเบกแวนเวยนเทยนเปนตน กคอ พธบชาไฟนนเอง ตรสไวแผนกหนง ดวยสามารถแหงความเปนไปอยางนวา เมอใชแวนเวยน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 224เทยนเหนปานน ใชวตถมราเปนตนเชนนบชาไฟ จะมผลชอน. บทวา กโณ ในพธนน ไดแกราขาว. บทวา ตณฑล ไดแกขาวสารแหงขาวสาลเปนตน และแหงตณชาตทงหลาย. บทวา สปป ไดแกเนยโคเปนตน. บทวา เตล ไดแกนามนงาเปนตน. กการอมเมลดพนธผกกาดเปนตน พนเขาในไฟ หรอการรายเวทเปาเขาในไฟ ชอวาทาพธเสกเปาบชาไฟ. การบชายญดวยโลหตแหงรากขวญและเขาเบองขวาเปนตน ชอวาบชาดวยโลหต. บทวา องควชชา ไดแกขอแรก พดถงอวยวะโดยไดเหนอวยวะกอน แลวจงพยากรณ ในทนตรสถงวชาดอวยวะ โดยไดเหนกระดกนวมอ แลวรายเวทพยากรณวา กลบตรนมทรพยหรอไม หรอมสรหรอไมดงนเปนตน. บทวา วตถวชชา ไดแกวชาหมอด กาหนดคณและโทษแหงปลกเรอนและพนทสวนเปนตน. แมไดเหนความตางแหงดนเปนตน กรายเวทเหนคณและโทษ ในใตพนปฐพ ในอากาศ ประมาณ ๓๐ ศอกและในพนทประมาณ ๘๐ ศอก. บทวา เขตตวชชา ไดแกวชานตศาสตร มอพเภยยศาสตรมาสรกขศาสตรและราชศาสตรเปนตน. บทวา สววชชา ไดแกวชาวาดวยการเขาไปทาความสงบในปาชา อาจารยบางทานกลาววา เปนวชารเสยงหอนของสนขจงจอกกม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 225 บทวา ภตวชชา ไดแกมนตของหมอผ. บทวา ภรวชชา ไดแกมนตทคนอยในบานเรอนจะตองเรยนไว. บทวา อหวชชา ไดแกวชารกษาคนถกงกด และวชาเรยกง. บทวา วสวชชา ไดแกวชาทใชรกษาพษเกาหรอรกษาพษใหมหรอใชทาพษอยางอน. บทวา วจฉกวชชา ไดแกวชารกษาแมลงปองตอย. แมในวชาวาดวยหน กนยนแหละ. บทวา สกณวชชา ไดแกรเสยงนก โดยรเสยงรองและการไปเปนตน ของสตวมปกและไมมปก และสตว ๒ เทา ๔ เทา. บทวา วายสวชชา ไดแกรเสยงรองของกา. ความรนน เปนตาราแผนกหนงทเดยว ฉะนน จงไดตรสไวแผนกหนง. บทวา ปกกชฌาน ไดแกวชาแกคด อธบายวา เปนความรในสงทตนไมเหน ในบดน เปนไปอยางนวา คนนจกเปนอยไดเทาน คนนเทาน. บทวา สวปรตตาน ไดแกวชาแคลวคลาด คอ เปนวชาทาใหลกศรไมมาถกตนได. บทวา มคจกก น ตรสรวมสตวทกชนด โดยทรเสยงรองของนกและสตว ๔ เทาทงหมด.

ในการทายลกษณะแกวมณเปนตน มอธบายดงน สมณพราหมณบางพวกประกอบเนอง ๆ ซงการทายลกษณะแกวมณเปนตน ดวยอานาจสและสณฐานเปนตน อยางนวา แกวมณอยางนด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 226อยางนไมด เปนเหต ไมเปนเหต ใหเจาของปราศจากโรคและมความ ยงใหญเปนตน. ในการทายลกษณะนน คาวา อาวธ ไดแกเวนของมคมมดาบเปนตน นอกนนชอวาอาวธ. แมการทายลกษณะหญงเปนตน กพงทราบโดยความเจรญและความเสอมของตระกลทหญงชายเปนตนเหลานนอย. สวนในการทายลกษณะแพะเปนตน พงทราบความตางกนดงนวาเนอของสตวมแพะเปนตน อยางนควรกน อยางนไมควรกน. อนง ในการทายลกษณะเหยน พงทราบความตางกนแมในภาพจตรกรรมและเครองประดบเปนตน แมดงนวา เมอมเหยอยางน จะมผลอนน. และในขอน มเรองดงตอไปน. ไดยนวา ทวดแหงหนง เขาเขยนภาพจตรกรรม เปนรปเหยกาลงพนไฟ ตงแตนนมาภกษทงหลายเกดทะเลาะกนใหญ. ภกษอาคนตกะรปหนง เหนภาพนนเขา จงลบเสย ตงแตนนมา การทะเลาะกเบาลง. การทายลกษณะชอฟา พงทราบโดยเปนชอฟาเครองประดบบางชอฟาเรอนบาง. การทายลกษณะเตา กเชนเดยวกบการทายลกษณะเหยนนเอง. การทายลกษณะเนอ ตรสรวมสตวทกชนดโดยลกษณะของสตว๔ เทาทงหมด. คาวา ร นยยาน ภวสสต ไดแกพยากรณการเสดจประพาสของพระราชาทงหลายอยางนวา พระราชาพระองคโนนจกเสดจออกโดย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 227วนโนน โดยฤกษโนน. ทกบทมนยดงน จงอธบายในบทนบทเดยว. สวนบทวา อนยยาน ในทนอยางเดยว ไดแกการทพระราชาเสดจไปพกแรมแลวกลบมา. คาวา พระราชาภายในจกเขาประชด พระราชาภายนอกจกถอยความวา พยากรณการเขาประชดและการถอยของพระราชาทงหลายอยางนวา พระราชาของพวกเราภายในพระนครจกเขาประชดพระราชาภายนอกผเปนขาศก ลาดบนน พระราชาภายนอกพระองคนนจกถอย. แมในบททสอง กนยนแหละ. ความชนะและความแพปรากฏแลวเทยว. เรองจนทรคราสเปนตน พงทราบโดยพยากรณวา ราหจกถงจนทรในวนโนน. อนง แมดาวนกษตรรวมจบดาวองคารเปนตน กชอนกษตรคราสนนเอง. บทวา อกกาปาโต ไดแกคบไฟตกจากอากาศ. บทวา ทสาฑาโห ไดแกทศมดคลมราวกะอากลดวยเปลวไฟและเปลวควนเปนตน. บทวา เทวทนทภ ไดแกเมฆคารามหนาแลง. บทวา อคคมน ไดแกขน. บทวา โอคคมน ไดแกตก. บทวา สงกเลส แปลวา ไมบรสทธ. บทวา โวหาน แปลวา บรสทธ. บทวา เอว วปาโก ความวา จกนาสขและทกขตาง ๆ อยางนมาใหแกโลก. บทวา สวฏ กา ความวา ฝนตกตองตามฤดกาล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 228 บทวา ทพพฏ กา ความวา ฝนตกเปนครงคราว อธบายวาฝนนอย. บทวา มทธา ทานกลาวถงการนบดวยหวแมมอ. บทวา คณนา ไดแกการนบไมขาดสาย. บทวา สงขาน ไดแกการนบรวมโดยการบวกและการคณเปนตน.ผทชานาญการนบรวมนน พอเหนตนไม กรไดวา ในตนนมใบเทาน. บทวา กาเวยย ความวา กรยาทกวทง ๔ พวก ดงทตรสไวดงนวา ดกอนภกษทงหลาย กวม ๔ พวกเหลาน คอ จนตากว สตกวอรรถกว ปฏภาณกว ดงน แตงกาพยเพอเลยงชพ โดยความคดของตนบาง โดยสดบเพราะไดฟงเรองมอาทวา ไดมพระราชาพระนามเวสสนดร ดงนบาง โดยเนอความอยางนวา เรองนมเนอความอยางน เราจกแตงเรองนนอยางน ดงนบาง โดยปฏภาณทเกดขนตามเหตการณอยางนวา เราไดเหนเหตการณบางอยาง จกแตงกาพยใหเขากนไดกบเรองนนบาง. เรองทเกยวกบโลกขาพเจาไดกลาวแลวเทยว. ทชอวา ใหฤกษอาวาหมงคล ไดแกใหฤกษทาพธอาวาหมงคลวาทานทงหลายจงนาเจาสาวจากตระกลโนนมาใหเจาบาวผนโดยฤกษโนน. บทวา ววาห ความวา ใหฤกษทาพธววาหมงคลวา ทานทงหลายจงนาเจาสาวนไปใหเจาบาวโนนโดยฤกษโนน เขาจกมความเจรญ. บทวา ส วทน ความวา ทชอวาฤกษสงตว ไดแกพธทาใหคบาวสาวปรองดองกนอยางนวา วนนฤกษด เธอทง ๒ จงปรองดองกนในวนนแหละ เธอทง ๒ จกไมหยารางกน ดวยประการฉะน. ทชอวา ววทน ไดแกถาสามภรรยาประสงคจะหยารางกน กดฤกษ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 229ทาพธหยารางอยางนวา ทานจงหยาขาดกนในวนนแหละ ทานจกไมรวม กนอก ดวยประการฉะน. บทวา สงกรณ ความวา ดฤกษใหรวบรวมทรพยอยางนวาทรพยทใหกยมกด เปนหนกด ทานจงเรยกเกบเสยในวนน เพราะ ทรพยทเรยกเกบในวนนนนจกถาวร. บทวา วกรณ ความวา ดฤกษหาประโยชนเองหรอใหคนอนหาประโยชนอยางนวา ถาทานตองการจะหาประโยชนดวยการลงทนและใหกยมเปนตน ทรพยทหาประโยชนในวนนจะเพมเปน ๒ เทา ๔ เทา. บทวา สภคกรณ ความวา ดฤกษทาใหเปนทรก ทชอบใจหรอทาใหมสร. บทวา ทพภคกรณ ความตรงกนขามกบบท สภคกรณ นน. บทวา วรทธคพภกรณ ความวา กระทาครรภทตก ททาลายทแทง ทตาย อธบายวา ใหยาเพอไมใหแมเสยหายตอไป. กครรภยอมพนาศดวยเหต ๓ อยาง คอ ลม เชอโรค กรรม.ในครรภพนาศ ๓ อยางนน เมอครรภพนาศดวยลม ตองใหยาเยน ๆสาหรบระงบ เมอพนาศดวยเชอโรค ตองตอตานเชอโรค แตเมอพนาศดวยกรรม แมพระพทธเจาทงหลายกไมอาจจะหามได. บทวา ชวหานพนธน ไดแกรายมนตผกลนไว. บทวา หนส หนน ไดแกรายมนตผกปาก ผกไวอยางทไมสามารถจะใหคางเคลอนไหวได. บทวา หตถาภชปปน ไดแกรายมนตทาใหมอทง ๒ สนรว.ไดยนวา เมอยนอยภายใน ๗ กาว รายมนตนนแลว อกคนหนงจะมอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 230สนรว พลกไปมา. บทวา กณณชปปน ไดแกรายเวท ทาใหหทง ๒ ไมไดยนเสยง.ไดยนวา รายมนตนนแลวกลาวตามประสงคในโรงศาล ฝายปรปกษไมไดยนเสยงนน ดงนน จงไมอาจโตตอบไดเตมท. บทวา อาทาสปห ไดแกเชญเทวดาลงในกระจก แลวถามปญหา. บทวา กมารปห ไดแกเชญเทวดาเขาในรางของเดกสาว แลวถามปญหา. บทวา เทวปห ไดเเกเชญเทวดาเขาในรางของนางทาส แลวถามปญหา. บทวา อาทจจปฏาน ไดแกบาเรอพระอาทตยเพอประโยชนในการดารงชพ. บทวา มหตปฏาน ไดแกบาเรอทาวมหาพรหมเพอประโยชนอยางเดยวกน. บทวา อพภชชลน ไดแกรายมนตพนเปลวไฟออกจากปาก. บทวา สรวหายน ไดแกเชญขวญเขาตวอยางนวา ขวญเอยจงมาอยในรางเราเอย. บทวา สนตกมม ไดแกไปเทวสถานทาพธสญญาบนบาน ซงจะตองทาในเวลาทสาเรจวา ถาเรองนจกสาเรจแกขาพเจา ขาพเจาจกแกบนแกทาน ดวยสงน ๆ. และเมอเรองนนสาเรจแลว กระทาตามนนชอวา ทาพธแกบน. บทวา ภรกมม ไดแกสอนการใชมนตทผอยในบานเรอนจะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 231ตองเรยน. ในขอวา วสสกมม โวสสกมม น บทวา วสโส ไดแกชาย บทวา โวสโส ไดแกบณเฑาะก. การทาบณเฑาะกใหเปนชายชอ วสสกรรม การทาชายใหเปนบณเฑาะก ชอ โวสสกรรม ดวยประการฉะน. กเมอทาดงนน ยอมใหถงเพยงภาวะทตดเทานน ไมอาจทาใหเพศหายไปได บทวา วตถกมม ไดแกทาพธสรางเรอนในพนททยงมไดตกแตง. บทวา วตถปรกรณ ไดแกกลาววา ทานทงหลายจงนาสงน ๆ มาดงนแลว ทาพธบวงสรวงพนท. บทวา อาจมน ไดแกใชนาลางปากใหสะอาด. บทวา นหาปน ไดแกอาบนามนตใหคนอน. บทวา ชหน ไดแกทาพธบชาไฟ เพอประโยชนแกพวกเขา. บทวา วมน ไดแกทายาสารอก. แมในการปรงยาถาย กนยนเหมอนกน. บทวา อทธวเรจน ไดแกปรงยาถายโรคเบองบน. บทวา อโธวเรจน ไดแกปรงยาถายโรคเบองลาง. บทวา สสวเรจน ไดแกปรงยาแกปวดศรษะ. บทวา กณณเตล ไดแกหงนามนยาเพอสมานห หรอเพอบาบดแผล. บทวา เนตตปปาน ไดแกนามนหยอดตา. บทวา นตถกมม ไดแกใชนามนปรงเปนยานตถ. บทวา อชน ไดแกปรงยาทากดเปนดางสามารถลอกได ๒

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 232หรอ ๓ ชน. บทวา ปจจชน ไดแกปรงยาเยนระงบ. บทวา สาลากย ไดแกเครองมอของจกษแพทย บทวา สลลกตตย ไดแกเครองมอของศลยแพทย. กจกรรมของแพทยรกษาโรคเดก เรยกวา กมารเวชกรรม. ดวยคาวา มลเภสชชาน อนปปทาน (ใสยา) น พระผมพระภาคเจาทรงแสดงถงกายบาบด. บทวา โอสธน ปฏโมกโข ไดแกใสดางเปนตน เมอแผลไดทควรแกดางเปนตนนน กเอาตางเปนตนนนออกไป. จบมหาศลเพยงเทาน พระผมพระภาคเจา ครน ทรงพรรณนาศล ๓ ประการโดยพสดารโดยอนสนธ แหงคาสรรเสรญทพรหมทตมาณพกลาว ดวยประการฉะนแลว บดน ทรงเรมประกาศความวางเปลาโดยนยมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย ยงมธรรมอน ๆ ทลกซง เหนไดยาก รตามไดยาก ดงน โดยอนสนธแหงคาสรรเสรญทภกษสงฆกลาว. คาวา ธรรม ในพระบาลนน ความวา ธรรมศพท เปนไปในอรรถทงหลายมอาทอยางน คอ คณธรรม เทศนาธรรม ปรยตธรรมนสตตธรรม. จรงอย ธรรมศพทเปนไปในคณธรรม เชนในประโยคมอาทวา ธรรมแลอธรรมทง ๒ หามผลเสมอกนไม อธรรม นาสตวไปนรก ธรรมใหสตวถงสคต.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 233 เปนไปในเทศนาธรรม เชนในประโยคมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนงามในเบองตน . . . . . . แกเธอทงหลาย. เปนไปในปรยตธรรม เชนในประโยคมอาทวา ภกษในพระธรรมวนยน ยอมเรยนธรรม คอ สตตะ เคยยะ. เปนไปในนสตตธรรม เชนในประโยคมอาทวา กในสมยนนแลธรรมมอย คอ ขนธทงหลายมอย. กในพระบาลน ธรรมศพทเปนไปในคณธรรม. เพราะฉะนนพงเหนความในพระบาลนอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตยงมคณอน ๆ อก. บทวา คมภรา ความวา มทตงอนญาณของบคคลอนหยงไมไดยกเวนตถาคต เหมอนมหาสมทรอนปลายจะงอยปากยงหยงไมถงฉะนน. ทชอวา เหนไดยาก เพราะลกซงนงเอง. ทชอวา ไดยาก เพราะเหนไดยากนนเอง. ทชอวา สงบ เพราะดบความเรารอนทงหมด. กชอวา สงบ แมเพราะเปนไปในอารมณทสงบ. ทชอวา ประณต เพราะทาใหไมรจกอม ดจโภชนะทมรสอรอย ทชอวา คาดคะเนเอาไมได เพราะจะใชการคะเนเอาไมได เหตเปนวสยแหงญาณอนสงสด. ทชอวา ละเอยด เพราะมสภาพละเอยดออน. ทชอวา รไดเฉพาะบณฑต เพราะบณฑตเทานนพงร เหตมใชวสยของพวกพาล. ขอวา เย ตถาคโต สย อภา สจฉกตวา ปเวเทต ความวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 234ซงเปนคณธรรมทตถาคตเปนผทมใชมบคคลอนแนะนา กทาใหประจกษ ดวยพระปรชาญาณอนวเศษยงเอาทเดยว แลวสอนผอนใหรแจง คอแสดง กลาว ประกาศ. บทวา เยห ความวา ดวยคณธรรมเหลาใด. บทวา ยถาภจจ แปลวา ตามเปนจรง. ขอวา วณณ สมมา วทมานา วเทยย ความวา ผประสงคจะกลาวสรรเสรญตถาคต พงกลาวไดโดยชอบ อธบายวา อาจกลาวไดไมบกพรอง. ถามวา กและธรรมทพระผมพระภาคเจาทรงสรรเสรญอยางนนนไดแกอะไร ? ตอบวา ไดแกพระสพพญตญาณ. ถามวา ถาอยางนน ทาไมถงทรงทานเทศเปนพหวจนะ. ตอบวา เพราะประกอบดวยจตมากดวง และมอารมณมากมาย. จรงอย พระสพพญตญาณนน ไดในมหากรยาจตทเปนญาณ-สมปยต ๔ ดวง. และธรรมอะไร ๆ ทไมชอวาเปนอารมณของพระสพ-พญตญาณนน หามได. สมดงคาทพระสารบตรกลาวไวเปนตนวา ชอวาพระสพพญตญาณ เพราะรธรรมทงหมด กลาวคอ ธรรมสวนอดตอนาคต และปจจบน ชอวา อนาวรณญาณ เพราะไมมเครองขดของในพระญาณนน. ทรงทานเทศเปนพหวจนะ เพราะประกอบดวยจตมากดวง และเพราะมอารมณมากมายดวยอานาจทเกดขนบอย ๆ ดวยประการฉะนนแล. สวนคาวา อเว นเปนคากาหนดไวในพระบาลน พงประกอบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 235กบบททกบทอยางนวา ธรรมเหลาอนมใชธรรมมเวนจากปาณาตบาต เปนตน ลกซงจรง ๆ ไมใชตน. กสาวกบารมญาณลกซง แตปจเจกโพธญาณยงลกซงกวานนฉะนน จงไมมคากาหนดไวในสาวกบารมญาณนน และพระสพพญต-ญาณยงลกซงกวาปจเจกโพธญาณนน ฉะนน จงไมมคากาหนดไวในปจเจกโพธญาณนน สวนญาณอนทลกซงกวาพระสพพญตญาณนไมมฉะนน จงไดคากาหนดวา ลกซงทเดยว. พงทราบคาทงหมดวา เหนไดยาก รตามไดยาก เหมอนอยางนน. กคาถามในบทวา กตเม จ เต ภกขเว น เปนคาถามเพอประสงคจะแกธรรมเหลานน. ในคาเปนตนวา สนต ภกขเว เอเก สมณพราหมณา ดงน เปนคาตอบคาถาม. หากจะมคาถามวา กเหตไรจงทรงเรมคาคอบคาถามนอยางน ? ตอบวา การทพระพทธเจาทงหลาย ทรงถงฐานะ ๔ ประการแลวทรงบนลอเปนการยงใหญ พระปรชาญาณกตดตามทา ความทพระพทธญาณยงใหญยอมปรากฏ พระธรรมเทศนาลกซง ตรงตราไวดวยพระไตรลกษณ ประกอบดวยสญญตา.

ฐานะ ๔ ประการอะไรบาง ? คอ ทรงบญญตพระวนย ประการ ๑ ทรงกาหนดธรรมอนเปนภมพเศษ ประการ ๑ ทรงจาแนกปจจยาการ ประการ ๑ ทรงรถงลทธอนประการ ๑.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 236 เพราะฉะนน ธรรมดาวาการทรงบญญตสกขาบท ในเมอเรองลงกนไดอยางนวา นโทษเบา นโทษหนก นเปนความผดแกไขไมได น เปนอาบต นไมเปนอาบต นเปนอาบตถงชนเดดขาด นเปนอาบตถงขนอยกรรม นเปนอาบตขนแสดง นเปนโลกวชชะ นเปนปณณตตวชชะควรบญญตขอนเขาในเรองน ดงน ในการทรงบญญตสกขาบทนน ผอนไมมปรชาสามารถ เรองนมใชวสยของผอน เปนวสยของพระตถาคตเทานน. ดงนน การทพระพทธเจาทงหลายทรงถงฐานะ คอ ทรงบญญตพระวนยดงน ทรงบนลอจงเปนการยงใหญ พระปรชาญาณกตดตามมาประกอบดวยสญญตา ดงนแล. อนง คนเหลาอนไมมปรชาสามารถจะกลาวจาแนกอภธรรมปฎกสมนตปฏฐานอนนตนย ๒๔ ประการวา ชอวา สตปฏฐาน ๔ ชอวาอรยมรรคมองค ๘ ชอวา ขนธ ๕ ชอวา อายตนะ ๑๒ ชอวา ธาต ๑๘ชอวา อรยสจ ๔ ชอวา อนทรย ๒๒ ชอวา เหต ๙ ชอวา อาหาร ๔ชอวา ผสสะ ๗ ชอวา เวทนา ๗ ชอวา สญญา ๗ ชอวา เจตนา ๗ชอวา จต ๗ ในธรรมเหลาน ชอวา กามาวจรธรรมเทาน ชอวารปาวจรปรยาปนธรรมเทาน ชอวา อรปาวจรอปรยาปนธรรมเทาน ชอวาโลกยธรรมเทาน ชอวา โลกตตรธรรมเทาน ดงน. เรองนมใชวสยของผอน เปนวสยของพระตถาคตเทานน. ดงนน พระพทธเจาทงหลายทรงถงฐานะ คอ ทรงกาหนดธรรมอนเปนภมพเศษ ทรงบนลอจงเปนการยงใหญ พระปรชาญาณกตดตามมา ประกอบดวยสญญตา ดงนแล อนง อวชชานใดเปนปจจยแกสงขารทงหลาย โดยอาการ ๙ อยางคอ อวชชานนเปนปจจยโดยภาวะทเกดขน ๑ เปนปจจยโดยภาวะทเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 237ไป ๑ เปนปจจยโดยภาวะทเปนนมต ๑ เปนปจจยโดยความประมวลมา ๑โดยเปนความประกอบรวม ๑ โดยเปนความกงวล ๑ โดยเปนสมทย ๑ โดยเปนเหต ๑ โดยเปนปจจย ๑ อนง สงขารเปนตน กเปนปจจยแกวญญาณเปนตน โดยอาการ๙ อยาง ดงทพระสารบตรกลาวไววา ปญญาในการกาหนดปจจยชอธมมฏฐตญาณ อยางไร ? คอ อวชชาเปนทตงแหงความเกดของสงขาร ๑ เปนทตงแหงความเปนไปของสงขาร ๑ เปนทตงแหงนมตของสงขาร ๑ เปนทตงแหงความประมวลมาของสงขาร ๑ เปนทตงแหงการประกอบรวมของสงขาร ๑ เปนทตงแหงความกงวลของสงขาร ๑เปนทตงแหงสมทยของสงขาร ๑ เปนทตงแหงเหตของสงขาร ๑ เปนทตงแหงปจจยของสงขาร ๑ อวชชาเปนปจจยโดยอาการ ๙ อยางน สงขารเปนธรรมทอาศยกนเกดขน ธรรมทง ๒ ประการน เปนปจจยและเกดแตปจจย ปญญาในการกาหนดปจจยดงกลาวน ชอธมมฏฐตญาณทงอดตกาล ทงอนาคตกาล อวชชาเปนทตงแหงความเกดขนของสงขาร ๑เปนทตงแหงปจจยของสงขาร ๑ อวชชาเปนปจจยโดยอาการ ๙ อยางนสงขารเปนธรรมทอาศยกนเกดขน ธรรมทง ๒ ประการน เปนปจจยและเกดแตปจจย ปญญาในการกาหนดปจจยดงกลาวน ชอธมมฏฐตญาณชาตเปนทตงแหงความเกดของชรามรณะ ๑ และเปนทตงแหงปจจยของชรามรณะ ๑ ชาตเปนปจจยโดยอาการ ๙ อยางน ชรามรณะเกดแตปจจยธรรมทง ๒ ประการน เปนปจจยและเกดแตปจจย ปญญาในการกาหนดปจจยดงกลาวน ชอธมมฏฐตญาณ ดงน. คนเหลาอนไมมปรชาสามารถทจะกลาวจาแนกปฏจจสมปบาทอนมวฏฏะ ๓ มกาล ๓ มสนธ ๓ ม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 238สงเขป ๔ มอาการ ๒๐ ซงเปนไปโดยความเปนปจจย โดยประการนน ๆแกธรรมนน ๆ ดงพรรณนามาฉะนได นมใชวสยของผอน เปนวสยของพระตถาคตเทานน. ดงนน พระพทธเจาทงหลายทรงถงฐานะคอ ปจจยาการ ทรงบนลอจงเปนการยงใหญ พระปรชาญาณกตดตามมาประกอบดวยสญญตา ดงนแล. อนง คนพวกทชอวา สสสตวาทะ ม ๔ คนพวกทชอวา เอกจจสสสตวาทะ ม ๔ คนพวกทชอวา อนตาอนตกะ ม ๔ คนพวกทชอวา อมราวกเขปะ ม ๔ คนพวกทชอวา อธจจสมปปนนกะ ม ๒ คนพวกทชอวา สญญวาทะ ม ๑๖ คนพวกทชอวา อสญญวาทะ ม ๘ คนพวกทชอวา เนวสญญนาสญญวาทะ ม ๘ คนพวกทชอวา อจเฉทวาทะ ม ๗ คนพวกทชอวา ทฏฐธมมนพพานวาทะ ม ๕ คนเหลานนอาศยทฏฐนแลว ยดถอทฏฐน ฉะนน จงรวมเปนทฏฐ ๖๒ คนเหลาอนไมมปรชาสามารถทจะกลาวทาลายทฏฐเหลานนสะสางไมใหรกได นมใชวสยของผอน เปนวสยของพระตถาคตเทานนดงนน พระพทธเจาทงหลาย ทรงรถงฐานะขอทเปนลทธอน ดงนแลวทรงบนลอจงเปนการยงใหญ จดเขาเปนพระปรชาญาณยอมตดตามมาความทพระพทธญาณยงใหญกปรากฏ เทศนายอมลกซง ตรงตราไวดวยลกษณะ ๓ ประกอบดวยสญญตา ดงนแล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 239 แตในทน ไดฐานะคอลทธอน ฉะนน พระผมพระภาคเจาผเปนธรรมราชา เมอทรงตดตามฐานะคอลทธอน เพอทรงแสดงความทพระ สพพญตญาณยงใหญ และเพอทรงประกอบสญญตาดวยพระธรรมเทศนาจงทรงเรมคาถามและตอบอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง ดงน. ในพระบาลนน บทวา สนต ความวา มปรากฏเกดขน. บทวา ภกขเว เปนคาอาลปนะ. บทวา เอเก กคอ บางพวก. บทวา สมณพราหมณา ความวา ทชอวา สมณะ. เพราะความเขาบวช ทชอวา พราหมณ โดยกาเนด. อกอยางหนง โลกสมมตอยางนวา สมณะบาง พราหมณบาง. สมณพราหมณ ชอวา ปพพนตกปปกา เพราะกาหนด คอ แยกขนธสวนอดตแลวยดถอ. อกอยางหนง ชอวา ปพพนตกปปกา เพราะการกาหนดขนธสวนอดต มอยแกสมณพราหมณเหลานน. ศพทวา อนโต นในพระบาลนน ใชในอรรถ คอ ลาไสใหญภายใน ขอบเขต เลว สด สวน. จรงอย อนต ศพท ใชในอรรถวา ลาไสใหญ เชนในประโยคมอาทวา อนตปโร อทรปโร เตมไส เตมทอง. ใชในอรรถวา ภายใน เชนในประโยคมอาทวา จรนต โลเก ปรวารฉนนา อนโต อสทธา พห โสภมานา คนผไมสารวม ภายในไมบรสทธ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 240 งามแตภายนอก แวดลอมดวยบรวาร เทยวไปในโลก. ใชในอรรถวา ขอบเขต เชนในประโยคมอาทวา กายพนธนสส อนโต ชรต สา หรตนต วา ปถนต วาขอบประคดเอวเกา ไฟนน มาถงเขตของเขยวกด เขตทางกด. ใชในอรรถวา เลว เชนในประโยคมอาทวา อนตมท ภกขเว ชวกาน ยทท ปณโฑลย ดกอนภกษทงหลาย บรรดาการเลยงชพทงหลาย การเลยงชพดวยบณฑบาตนเลว. ใชในอรรถวา สด เชนในประโยคมอาทวา เอเสวนโต ทกขสสนแหละเปนทสดแหงทกข. จรงอย ความสนไปแหงปจจยทงปวง เปนสวนสด ทานเรยกวาทสดแหงทกข. ใชในอรรถวา สวนอน เชนในประโยคมอาทวา เอเสวโต ทกขสส นเปนสวนอนของทกข. อนง สวนอนของทกขทนบวาเปนปจจยทกอยางเรยกวา สวนสด. ใชในอรรถวา สวนเชนในประโยคมอาทวา สกกาโย โข อาวโส เอโก อนโต ดกอนอาวโส สกกายะแล เปนสวนหนง. แมในทน อนต ศพท นนน กเปนไปในอรรถวา สวน. แม กปป ศพท กเปนไปในอรรถหลายอยาง เชน อายกป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 241เลสกป และวนยกป เปนตน อยางนวา ตฏต ภนเต ภควา กปป ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจาจงดารงพระชนมอยตลอดกปเถด อตถ กปโป นปชชต มเลสเพอจะนอน กปปกเตน อกปปกต ส สพพต โหต จวรทยงไมไดทาเครองหมายไว เยบกบจวรททาเครองหมายไวแลว. ในทนพงทราบวา เปนไปในอรรถวา ตณหาและทฏฐ.ขอนแมพระสารบตรกไดกลาวไววา โดยอทานวา กปโป กปปะ ม๒ อยาง คอ ตณหากปปะ ขอกาหนดคอตณหา และทฏฐกปปะขอกาหนดคอทฏฐ ฉะนน พงทราบความในคาวา ปพพนตกปปกา นอยางนวา สมณพราหมณเหลาใด กาหนดขนธสวนอดตโดยเปนตณหาและทฏฐ ตงอยแลว เหตนน สมณพราหมณเหลานน ชอวา ปพพนต-กปปกา ผกาหนดขนธสวนอดต. ทชอวา ปพพนตานทฏ โน เพราะสมณพราหมณเหลานน ผกาหนดขนธสวนอดตตงอยอยางน มความเหนไปตามขนธสวนอดตนนเองโดยทเกดขนบอย ๆ. สมณพราหมณเหลานนผมทฏฐอยางน เมอมาปรารภอาศย อางองขนธสวนอดตนน ทาแมคนอนใหเหนไปดวยกลาวคาแสดงทฏฐหลายอยาง ดวยเหต ๑๘ ประการ ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา อเนกวหตาน ไดแกหลายอยาง. บทวา อธมตตปพาน ไดแกบททเปนชอ. อกอยางหนง ทฏฐ เรยกวา อธมตต เพราะเปนไปครอบงาอรรถทเปนจรง ไมถอเอาตามสภาวะทเปนจรง. บทแหงอธมตตทงหลายชอวา อธมตตปทาน ไดแกคาทแสดงทฏฐ. บทวา อฏารสห วตถห ไดแกโดยเหต ๑๘ ประการ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 242 บดน พระผมพระภาคเจาตรสคามอาทวา สนต ภกขเว เพอตรสถามโดยนยมอาทวา เต จ โภนโต แลวจาแนกแสดงวตถเหลานนเพอประสงคจะแสดงวตถ ๑๘ ทสมณพราหมณเหลานนกลาวยา. ในพระบาลนน ทชอวา วาทะ เพราะเปนเครองกลาว. คาวา วาทะ น เปนชอแหงทฏฐ. ทชอวา สสสตวาทะ เพราะมวาทะวาเทยง. อธบายวา เปนพวกมความเหนวาเทยง. แมบทอน ๆ นอกจากน ทมรปอยางน กพงทราบความโดยนยนแหละ. คาวา สสสต อตตานจ โลกจ ความวา ยดขนธมรปเปนตนอยางใดอยางหนง วาเปนอตตาและวาเปนโลก แลวบญญตอตตาและโลกนนวายงยน ไมตาย เทยง มนคง ดงทตรสไววา บญญตรปวาเปนอตตาและโลก บญญตอตตาและโลกวาเทยง อนง บญญตเวทนา สญญาสงขาร วญญาณ วาเปนอตตาและโลก บญญตอตตาและโลกวาเทยง. ในคามอาทวา อาตปปมนวาย มอธบายวา ความเพยรชอวาอาตปปะ. โดยภาวะทยงกเลสใหเรารอน ความเพยรนนแหละ ชอวาปธานะ โดยเปนความตงมน ชอวา อนโยคะ โดยทประกอบอยบอย ๆความวา เปนไปตาม คออาศย คอพงพงความเพยรทง ๓ ประเภทดงพรรณนามาฉะน. ความไมอยปราศแหงสต เรยกวา ความไมประมาท บทวา สมมามนสกาโร มอธบายวา มนสการโดยอบาย คอมนสการครงแรก โดยความไดแกปญญา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 243 ก ปพเพนวาสานสสตญาณ สาเรจแกผทตงอยในมนสการใดมนสการนทานประสงคเอาวา มนสการ ในทน. ฉะนน ในพระบาลน จงมความยอดงนวา อาศยความเพยร สต และปญญา. บทวา ตถารป ความวา มชาตอยางนน. บทวา เจโตสมาธ ความวา ความตงมนแหงจต . บทวา ผสต ความวา ประสบ คอไดเฉพาะ. ขอวา ยถา สมาหเต จตเต ความวา สมาธซงเปนเหตตงจตไวชอบ คอ ตงไวดวยด. ความแหงบทวา อเนกวหต ปพเพนวาส เปนตน ขาพเจากลาวไวแลวในวสทธมรรค. คาวา โส เอวมาห ความวา เขาเปนผถงพรอมดวยอานภาพแหงฌานอยางน มทฏฐ จงกลาวอยางน . บทวา วโฌ ความวา ไมมผล คอไมใหกาเนดแกใคร ๆ ดจสตวเลยงเปนหมนและตาลเปนหมนเปนตน ฉะนน ดวยบทวา วโฌ นเขาจงปฏเสธภาวะทจะใหกาเนดรปเปนตนแหงคณวเศษมฌานเปนตน ทยดถอวาเปนอตตาและเปนโลก. ทชอวา กฏฏโ เพราะตงมนดจยอดภเขา. ขอวา เอสกฏาย โต ความวา ตงมนเปนเหมอนเสาระเนยดทตงอย เหตนน จงชอวา เอสกฏายฏ โต. อธบายวา เสาระเนยดทฝงแนนยอมตงมนไมหวนไหว ฉนใด อตตาและโลกกตงมนเหมอนฉนนน. ดวยบททงสอง ยอมแสดงวาโลกไมพนาศ. แตอาจารยบางพวกกลาวเปนพระบาลวา อสกฏายฏ โต แลวกลาววา ตงอยดจไสหญา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 244ปลอง. ในคาของอาจารยบางพวกนน มอธบายดงนวา คาทกลาววา ยอมเกด นน มอย ยอมออกไปดจไสออกจากหญาปลองตงอย เพราะเหตทตงอยดจไสหญาปลองตงอย ฉะนน สตวเหลานน จงแลนไป คอจากภพนไปในภพอน. บทวา ส สรนต ความวา ทองเทยวไป ๆ มา ๆ. บทวา จวนต ความวา ถงการนบอยางน. บทวา อปปชชนต กเหมอนกน. แตในอรรถกถาทานกลาววา ดวยการททานไดกลาวไวในเบองตนวา โลกและอตตาเทยง ดงน มาบดนกลบกลาววา สวนสตวเหลานนยอมแลนไป ดงนเปนตน สมณะ หรอพราหมณผมทฏฐน ชอวา ยอมทาลายวาทะของตนดวยตนเอง ชอวา ความเหนของผมทฏฐ ไมเนองกนหวนไหวเหมอนหลกทปกประจาในกองแกลบ และในความเหนน ยอมมทงดทงไมด เหมอนชนขนมคถและโคมยเปนตน ในกระเชาของคนบา บทวา สสสต ในคาวา อตถ เตวว สสสตสม น มความวา ยอมสาคญ แผนดนใหญ วาเทยง เพราะมอยเปนนจ แมภเขาสเนรพระจนทร พระอาทตย กสาคญอยางนน ฉะนน เมอสาคญอตตาเสมอดวยสงเหลานนจงกลาววา แตสงทเทยงเสมอคงมอยแท ดงน. บดน สมณะหรอพราหมณผมทฏฐ เมอจะแสดงเหตเพอใหสาเรจปฏญญาวา อตตาและโลกเทยงดงนเปนตน จงกลาวคามอาทวา ขอนนเพราะเหตไร เพราะขาพเจาอาศยความเพยร ดงน. ในพระบาลนน คาวา อมนามห เอต ชานาม ความวา สมณะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 245หรอพราหมณผมทฏฐยอมแสดงวาดวยการบรรลคณวเศษน ขาพเจาจงรดงนโดยประจกษ มใชขาพเจากลาวโดยเพยงความเชออยางเดยว ดงน. ก ม อกษร ในพระบาลวา อมนา มห เอต ชานาม น ทานกลาวเพอทาบทสนธ. คาวา อท ภกขเว ปม าน ความวา บรรดาฐานะทง ๔ ท ตรสไวดวยศพทวา ดวยเหต ๔ อยาง นเปนฐานะท ๑ อธบายวา การระลกชาตไดเพยงแสนชาตดงน เปนเหตท ๑. แมในวาทะทง ๒ ขางตนกนยนแหละ. กวาระน ตรสโดยระลกไดแสนชาตอยางเดยว. ๒ วาระนอกน ตรสโดยระลกได ๑๐ ถง ๔๐ สงวฏฏกป และววฏฏกป. จรงอย เดยรถยผมปญญานอย ระลกได ประมาณแสนชาต ผมปญญาปานกลาง ระลกได ๑๐ สงวฏฏกป และววฏฏกป ผมปญญาหลกแหลม ระลกได ๔๐ สงวฏฏกป และววฏฏกป ไมเกนกวานน. ในวาระท ๔ มวนจฉยดงตอไปน. สมณะหรอพราหมณบางคน ทชอวา ตกก เพราะชางตรก อกนยหนง ชอวา ตกก เพราะวา มความตรก คาวา ตกก นเปนชอของคนชางตรกตรองแลว ยดถอเปนทฏฐ. ทชอวา วม ส เพราะประกอบดวยปญญาพจารณา. ชอวาการชงใจการชอบใจ การถกใจดวยปญญาพจารณา. เหมอนอยางวา บรษใชไมเทาลองหยงนาดแลวจงลง ฉนใด ผทชงใจชอมใจ ถกใจแลว จงลงความเหน นน พงทราบวา ชอวา วม ส เหมอนฉนนน. บทวา ตกกปรยาหต ความวา กาหนดเอาดวยความตรก อธบายวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 246ตรกไปตามทางนน ๆ. บทวา วม สานจรต ความวา ดาเนนตามปญญาพจารณา มประการทกลาวแลวนน. บทวา สย ปาฏภาณ ความวา เกดแตปฏภาณของตนเทานน. บทวา เอวมาห ความวา ยดสสสตทฏฐ จงกลาวอยางน. ในพระบาลนน นกตรก ม ๔ จาพวก คอ ๑. อนสสตโก นกตามทไดฟงเรองราวมา ๒. ชาตสสโร นกโดยระลกชาตได ๓. ลาภ นกเอาแตทนกได ๔. สทธตกกโก นกเอาลอย ๆ ใน ๔ จาพวกนน ผใดฟงเรองราวมาวา ไดมพระราชาพระนามวาเวสสนดร ดงนเปนตน แลวกนกเอาวา ดวยเหตนนแหละ ถาพระผม พระภาคเจา คอ พระเวสสนดร อตตากเทยง ดงน ถอเปนทฏฐ ผนชอวา นกตามทไดฟงเรองราวมา. ผทระลกชาตได ๒ - ๓ ชาต แลวนกเอาวา เมอกอน เรานแหละไดมมาแลวในทชอโนน ฉะนน อตตาจงเทยงดงน ชอวา นกโดยระลกชาตได. อนง ผใดนกเอาวา อตตาของเราในบดน มความสขอยฉนใดแมในอดตกไดมความสขมาแลว แมในอนาคตกจกมความสขเหมอนฉนนน ถอเปนทฏฐโดยทไดแกตว ผนชอวา นกเอาแตทนกได. อนง ผทยดถอโดยเพยงแตนกเอาเองเทานน วา เมอเปนอยางน กจะเปนอยางน ดงน ชอวา นกเอาลอย ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 247 คาวา เอเตส วา อตเรน ความวา ดวยเหต ๔ อยางเหลาน อยางใดอยางหนง คออยางเดยวบาง ๒ อยางบาง ๓ อยางบาง. คาวา นตถ อโต พหทธา ความวา พระผมพระภาคเจาทรงบนลอสหนาททใคร ๆ จะคดคานไมไดวา กเหตอนแมสกอยางนอกจากเหตเหลาน ไมมเพอจะบญญตวาเทยง. คาวา ตยท ภกขเว ตถาตโต ปชานาต ความวา ดกอนภกษทงหลาย เรองนนน คอ ทฏฐทง ๔ ประการ ตถาคตยอมรโดยประการตาง ๆ. ลาดบนน เมอจะทรงแสดงอาการคอการทรงรชดนน จงตรสพระบาลมอาทวา ฐานะเปนทตงแหงทฏฐเหลาน ดงน:- ในพระบาลนน ทฏฐนนแหละ ชอวา ฐานะเปนทตงแหงทฏฐ.อกอยางหนง แมเหตแหงทฏฐทงหลาย กชอวาฐานะเปนทตงแหงทฏฐเหมอนกน ดงทพระสารบตรกลาวไววา ฐานะเปนทตงแหงทฏฐ ๘ อยางอะไรบาง ? คอ ขนธบาง อวชชาบาง ผสสะบาง สญญาบาง วตกบางอโยนโสมนสการบาง ปาปมตรบาง การฟงมาจากคนอนบาง แตละอยางเปนฐานะเปนทตงแหงทฏฐ เพราะฉะนน ขนธเปนเหตเปนปจจย ดวยอรรถวา เปนสมฏฐานเพอความเกดขนแหงทฏฐทงหลาย ขนธบาง เปนฐานะ เปนทตงแหงทฏฐอยางน. อวชชาเปนเหต ฯลฯ ปาปมตรเปนเหต ฯ ล ฯ เสยงเลาลอจากคนอนเปนปจจย ดวยอรรถวา เปนสมฏฐานเพอความเกดขนแหงทฏฐทงหลาย เสยงเลาลอจากคนอนเปนฐานะเปนท ตงแหงทฏฐอยางน. คาวา เอว คหตา ความวา ฐานะเปนทตงแหงทฏฐเบองตน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 248กลาวคอ ทฏฐ ทบคคลถอไว ยดไว คอ เปนไปแลวอยางนวา อตตา และโลกเทยง. คาวา เอว ปรามฏา ความวา ยดไวบอย ๆ เพราะความเปนผมจตไมสงสย ชอวา ยดมนแลว คอใหสาเรจวา นเทานนจรง อยางอนเปลา. สวนฐานะเปนทตงแหงทฏฐกลาวคอ เหต เมอถอไวดวยประการใดยอมยงทฏฐทงหลายใหตงขน อนบคคลถอไวแลว ดวยประการนน โดยเปนอารมณ โดยเปนความเปนไป และโดยการสองเสพ ยดมนไว ดวยการถอบอย ๆ เพราะเหนวาไมมโทษ. คาวา เอว คตกา ความวา มนรยคต ตรจฉานคต และเปตวสยคตอยางใดอยางหนง อยางน. คาวา เอว อภสมปรายา นเปนไวพจนของบทแรกนนเอง มคาอธบายวา มโลกนและโลกอน อยางน. คาวา ตจ ตถาคโต ปชานาต ความวา ใชวาตถาคตจะรชดเฉพาะทฏฐพรอมทงเหต พรอมทงคต แตอยางเดยวกหามได ทจรงตถาคตยอมรชดทงหมดนน และรชดซงศล สมาธ และพระสพพญต-ญาณ ซงเปนคณธรรมยงขนไปกวานน. คาวา ตจ ปชาน น ปรามสต ความวา กแมจะรชดคณวเศษยอดเยยมอยางนนน แตกไมยดมนดวยความยดมน คอ ตณหาทฏฐมานะวา เรารชด. คาวา อปรามสโต จสส ปจจตตเจว นพพต วทตา ความวาและเมอไมยดมนอยางน ตถาคตกรความดบสนทแหงกเลส คอ ความยดมนเหลานนเองทเดยว ถอดวยตนนนเอง เพราะความไมยดมนเปนปจจย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 249ทรงแสดงวา ดกอนภกษทงหลาย นพพานของตถาคตปรากฏแลว. บดน เพอจะทรงแสดงขอปฏบตทพระตถาคตทรงปฏบตแลว เปนเหตใหทรงบรรลความดบสนทนน พวกเดยรถยยนดแลว ในเวทนาเหลาใด ยอมเขาไปสการยดถอทฏฐวา เราจกเปนผมความสขในทน เราจกเปนผมความสขในธรรมน ดงน เมอจะตรสบอกกรรมฐาน โดยเวทนาเหลานนแหละ จงตรสพระบาลมอาทวา เวทนาน สมทยจ ดงน. ในพระบาลนน คาวา ยถาภต วทตวา ความวา เพราะอวชชาเกดเวทนาจงเกด ฉะนน บคคลยอมเหนความเกดแหงเวทนาขนธดวยอรรถคอความเกดแหงปจจย เวทนาเกดเพราะตณหาเกด เพราะกรรมเกดเพราะผสสะเกด แมเมอเหนลกษณะแหงความบงเกด ชอวา ยอมเหนความเกดแหงเวทนาขนธ รตามเปนจรง ซงความเกดแหงเวทนา โดยลกษณะทง ๕ น เพราะอวชชาดบ เวทนาจงดบ เพราะตณหาดบ เพราะกรรมดบ เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ ฉะนน บคคลยอมเหนความสนไปแหงเวทนาขนธ ดวยอรรถคอความดบแหงปจจย แมเมอเหนลกษณะแปรปรวน ชอวา ยอมเหนความเสอมแหงเวทนาขนธ รตามเปนจรงซงการถงความตงอยไมไดแหงเวทนาทงหลาย โดยลกษณะทง ๕ นอาศยเวทนาใดเกดสข โสมนส นเปนอสสาทะแหงเวทนา รตามเปนจรงซงอสสาทะแหงเวทนาดงน เวทนาไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาใด นเปนอาทนพแหงเวทนา รตามเปนจรง ซงอาทนพแหงเวทนาดงกลาวน การกาจดฉนทราคะ การละฉนทราคะ ในเวทนาใดนเปนเหตเครองออกไปแหงเวทนา รตามเปนจรง ซงเหตเครองออกไปแหงเวทนา ดงกลาวมาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 250 ดกอนภกษทงหลาย เพราะมฉนทราคะไปปราศแลว ตถาคตจงไม ยดถอ จงหลดพน เมอยงมอปาทานใดอย บคคลกพงยดถอธรรมอะไร ๆ และขนธกจะพงมเพราะยดถอไว ดกอนภกษทงหลาย ตถาคตไมยดถอธรรมอะไร ๆ เพราะไมมอปาทานนนเทยว จงหลดพนแลว ดงน. คาวา อเม โข เต ภกขเว ความวา ธรรมคอพระสพพญตญาณเหลาใด ทตถาคตไดแสดงไวแลว แกเธอทงหลาย อยางนวา เราไดถามแลววา กธรรมเหลานนน ทลกซง เปนไฉน ? ดกอนภกษทงหลายธรรมเหลานนนแล และตถาคตยอมรชดขอนน และรชดยงกวานนดวยดงน ธรรมเหลานน พงทราบวาลกซงเหนไดยาก ฯ ล ฯ รไดเฉพาะบณฑต ซงเปนเหตใหปถชนและพระอรยบคคล มพระโสดาบนเปนตนผใดผหนง ไมอาจจะกลาวสรรเสรญตถาคตตามเปนจรงได ทจรงตถาคตเทานน เมอกลาวสรรเสรญตามเปนจรง กจะพงกลาวไดโดยชอบฉะนนแล. พระผมพระภาคเจา แมเมอตรสอธบายอยางน กตรสถามเฉพาะสพพญตญาณ แมเมอจะมอบให กมอบเฉพาะพระสพพญตญาณนนแตไดทรงจาแนกทฏฐไวในระหวาง ฉะนนแล. วรรณนาภาณวาร ท ๑ จบ. ในพระบาลนน บทวา เอกจจสสสตกา ความวา มวาทะวาบางอยางเทยง. พวกทมวาทะวาบางอยางเทยง ม ๒ จาพวก คอ พวกทมวาทะวาบางอยางของสตวเทยง ๑ พวกทมวาทะวาบางอยางของสงขารเทยง ๑ ในทนทานถอเอาทง ๒ จาพวกทเดยว. บทวา ย เปนเพยงนบาต. บทวา กทาจ ความวา ในกาลบางคราว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 251 บทวา กรหจ เปนไวพจนของบทวา กทาจ นนเอง. บทวา ทฆสส อทธโน ไดแกแหงกาลนาน. บทวา อจจเยน ไดแกโดยลวงไป. บทวา ส วฏฏต ไดแกยอมพนาศ. บทวา เยภยเยน ตรสหมายเอาสตวพวกทเหลอจากพวกทบงเกดในพรหมโลกชนสง หรอในอรปพรหม. ทชอวา สาเรจทางใจ เพราะบงเกดดวยฌานจต. ทชอวา มปตเปนภกษา เพราะสตวเหลานนมปตเปนภกษา คอเปนอาหาร. ทชอวา มรศมในตวเอง เพราะสตวเหลานนมรศมเปนของตวเอง. ทชอวา ผเทยวไปในอากาศ เพราะเทยวไปในอากาศ. ทชอวา สภฏายโน เพราะอยในสถานทอนสวยงาม มอทยานวมาน และตนกลปพฤกษเปนตน. อกอยางหนง ทชอวา สภฏายโนเพราะเปนผสวยงาม คอมผาและอาภรณอนนารนรมยใจอย. บทวา จร ทฆมทธาน ความวา กาหนดอยางสงสดตลอด ๘ กลป. บทวา ววฏฏต ไดแก ตงอยดวยด. บทวา ส พรหมวมาน ความวา ชอวา วาง เพราะไมมสตวบงเกดตามปกต ภมอนเปนทสถตของพวกพรหม ยอมบงเกด. ผสรางกด ผใชใหสรางกด ซงวมานพรหมนน ยอมไมม. แตรตนภมอนมอตเปนสมฏฐาน ยอมบงเกดเพราะกรรมเปนปจจย ตามนยทกลาวแลวในวสทธมรรค. และในรตนภมน ยอมบงเกดอทยานและตนกลปพฤกษเปนตน ในสถานทสตวบงเกดตามปกตนนเอง ครงนน สตวทงหลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 252ยอมเกดตดใจในสถานทอยตามปกต สตวเหลานนเจรญปฐมฌานแลวลง จากสถานทอยนน เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ครงนนสตวผใดผหนง ดงนเปนตน . บทวา อายกขยา วา ปกขยา วา ความวา สตวเหลาใดทาบญกรรมไวมากแลวไปบงเกดในเทวโลก ทมอายนอยแหงใดแหงหนงสตวเหลานนไมอาจดารงอยตลอดอาย ดวยกาลงบญของตน แตจะจตโดยประมาณอายของเทวโลกนนเอง ฉะนน จงเรยกวา จตเพราะสนอายบาง สวนสตวเหลาใด ทาบญกรรมไวนอยแลวไปบงเกดในเทวโลกทมอายยนสตวเหลานนไมอาจดารงอยไดตลอดอาย ยอมจตเสยในระหวาง เพราะฉะนน เรยกวา จตเพราะสนบญบาง. บทวา ทฆมทธาน ตฏต ความวา ตลอดกลปหรอกงกลป. บทวา อนภรต ความวา ปรารถนาใหสตวแมอนมา. กความระอาอนประกอบดวยปฏฆะ ไมมในพรหมโลก. บทวา ปรตสสนา ความวา ความยงยากใจ ความกระสบกระสาย กความดนรนนนน ม ๔ อยางคอ ๑. ตาสตสสนา ความดนรนเพราะความสะดง ๒. ตณหาตสสนา ความดนรนเพราะตณหา ๓. ทฏ ตสสนา ความดนรนเพราะทฏฐ ๔. าณตสสนา ความดนรนเพราะญาณ ในความดนรน ๔ อยางนน อาศยชาต ชรา พยาธ มรณะ รสกกลว รสกนากลว สยอง ขนลก จตสะดง หวาดหวน ดงน นชอวาความดนรนเพราะความสะดง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 253 ความดนรนวา โอหนอ แมสตวเหลาอนกพงมาเปนอยางน ดงนนชอวา ความดนรนเพราะตณหา. ความสะดง ความดนรนนนแล ดงน นชอวา ความดนรนเพราะทฏฐ. ความดนรนวา แมคนเหลานนฟงพระธรรมเทศนาของพระตถาคตแลว โดยมากถงความกลวความสงเวชหวาดเสยว ดงน นชอวา ความดนรนเพราะญาณ. กในทน ยอมควรทงความดนรนเพราะตณหาทงความดนรนเพราะทฏฐ. กคาวา วมานพรหม ในพระบาลน มไดตรสวา วางเปลา เพราะมสตวผบงเกดอยกอนแลว. บทวา อปปชชนต ความวา เขาไปดวยการอบต. บทวา สหพยต ความวา ภาวะรวมกน. บทวา อภภ ความวา เปนผขมวา เราเปนผเจรญทสด. บทวา อนภภโต ความวา คนเหลาอนขมไมได. บทวา อทตถ เปนนบาตในอรรถวา ถองแท. ทชอวา ทโส โดยการเหน.อธบายวา เราเหนทกอยาง. บทวา วสวตต ความวา เราทาชนทงปวงใหอยในอานาจ. บทวา อสสโร กตตา นมมตา ความวา เราเปนใหญในโลกเราเปนผสรางโลก และเนรมตแผนดน ปาหมพานต ภเขาสเนร จกรวาลมหาสมทร พระจนทร และพระอาทตย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 254 บทวา เสฏโ สชชตา ความวา ยอมสาคญวา เราเปนผสงสดและเปนผจดโลก คอเราเปนผจาแนกสตวทงหลาย อยางนวา ทานจงชอ วากษตรย พราหมณ แพศย ศทร คฤหสถ บรรพชต โดยทสด ทานจงชอวาอฐ จงชอวาโค ดงน . บทวา วส ปตา ภตภพยาน ความวา ยอมสาคญวา เราชอวาเปนผมอานาจ เพราะเปนผสงสมอานาจไว เราเปนบดาของเหลาสตวทเปนแลว และของเหลาสตวทกาลงจะเปน. บรรดาเหลาสตว ๒ ประเภทนน เหลาสตวพวกอณฑชะ และชลาพชะ อยภายในกะเปาะไข และอยภายในมดลก ชอวากาลงจะเปนดงแตเวลาทออกภายนอกชอวา เปนแลว. เหลาสตวพวกสงเสทชะ ในขณะจตดวงแรก ชอวา กาลงจะเปน ตงแตจตดวงท ๒ ไป ชอวา เปนแลว. เหลาสตวพวกโอปปาตกะ ในอรยาบถแรก ชอวา กาลงจะเปนตงแตอรยาบถท ๒ ไป พงทราบวา ชอวา เปนแลว. ยอมสาคญวา เราเปนบดาของเหลาสตวทเปนแลว และของเหลาสตวทกาลงจะเปน ดวยความสาคญวา สตวเหลานนทงหมด เปนบตรของเรา. บดน พระผมพระภาคเจา มพระประสงคจะใหเนอความสาเรจโดยการสราง จงทรงทาปฏญญาวา สตวเหลาน เราเนรมตแลว จงตรสพระบาลมอาทวา ขอนนเพราะเหตไร ? บทวา อตถตต ความวา เปนอยางน อธบายวา เปนพรหม. บทวา อมนา มย ความวา สตวเหลานน แมจต แมอบตดวยกรรมของตน ๆ แตโดยเพยงทสาคญไปอยางเดยวเทานน กสาคญวา พวก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 255เราอนพระพรหมผเจรญเนรมตแลว ตางกพากนนอมตวลงไปแทบบาทมลของพระพรหมนนทเดยว ดจลมสลกทคดโดยชองทคดฉะนน. บทวา วณณวนตตโร จ ความวา มผวพรรณงามกวา อธบายวามรปงาม นาเลอมใส. บทวา มเหสกขตโร ความวา มยศใหญกวา ดวยอสรยยศ และบรวารยศ. บทวา าน โข ปเนต ความวา ขอนเปนเหตทจะมได. ทตรสดงนหมายถงสตวผนนวา สตวผนนจตจากชนนนแลว ไมไปในโลกอนยอมมาในโลกนเทานน. บทวา อคารสมา ไดแกจากเรอน. บทวา อนคารย ไดแกบรรพชา. จรงอย บรรพชา ทานเรยกวาอนคารยะ เพราะไมมการงาน มการทานา และเลยงโคเปนตน ทเปนประโยชนเกอกลแกเรอน. บทวา ปพพชต ไดแกเขาถง. บทวา ตโต ปร นานสสรต ความวา ระลกไมไดเกนกวาขนธทเคยอยอาศยนน เมอไมอาจระลกได กตงอยในขนธทอาศยนน ยดถอเปนทฏฐ. ในคาวา นจโจ เปนตน ความวา สตวเหลานน เมอไมเหนความเกดของพระพรหมนน จงกลาววา ยงยน เมอไมเหนความตาย จงกลาววา มนคง. เพราะมอยทกเมอ จงกลาววา ยงยน. เพราะไมมความแปรปรวนแมโดยชรา จงกลาววา มความไมแปรปรวนเปนธรรมดา.คาทเหลอในวาระน งายทงนน ดงนแล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 256 ในวาระท ๒ มวนจฉยดงตอไปน พวกเทวดาทชอวา ขฑฑาปโฑสกะ เพราะเสยหาย คอพนาศดวยการเลน. นกเขยนเขยนบาลเปนปทสกา กม. บาลวา ปทสกา นนไมมในอรรถกถา. บทวา อตเวล ความวา เกนกาล คอนานเกนไป. บทวา หสสขฑฑารตธมมสมาปนนา ความวา หมกมน คอฝกใฝอยแตในความรนรมย คอการสรวลเส และความรนรมยคอการเลนหว อธบายวา ฝกใฝอยกบความสข อนเกดแตการเลนการสรวลเสและความสข ทเปนกฬาทางกายทางวาจา เปนผมความพรอมเพรยงดวยความรนรมยมประการดงกลาวแลวอย. บทวา สต ปมสสต ความวา ลมนกถงของเคยว และของบรโภค. ไดยนวา เทวดาพวกขฑฑาปโทสกะเหลานน เลนนกษตรดวยสรสมบตอนใหญของตน ทไดมาดวยบญวเศษ เพราะความทตนมสมบตใหนน จงไมรวา เราบรโภคอาหารแลวหรอยง ครนเลยเวลาอาหารมอหนงไป ทงเคยวกนทงดมอยไมขาดระยะ กจตทนท ตงอยไมไดเพราะเหตไร ? เพราะเตโชธาตอนเกดแตกรรมแรง. กมนษยทงหลายมเตโชธาตอนเกดแตกรรมออน มกรชกายแขงแรง และเมอเตโชธาตของมนษยเหลานนออน กรชกายแขงแรง แมเลยเวลาอาหารไปถง ๗วน กอาจใชนารอนและขาวตมใสเปนตนบารงรางกายได. สวนพวกเทวดามเตโชธาตแรง กรชกายออนแอ เทวดาเหลานนเลยเวลาอาหารมอเดยวเทานน กไมอาจจะดารงอยได เหมอนดอกปทมหรอดอกอบลท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 257บคคลวางไวบนแผนหนอนรอนในเวลาเทยงวนแหงฤดรอน ตกเยน แม จะตกนารดตงรอยหมอ กไมเปนปกตได ยอมพนาศไปถายเดยว ฉนใดเทวดาพวกขฑฑาปโทสกะ แมจะเคยว แมจะดมอยไมขาดระยะในภายหลงกจตทนท ตงอยไมได. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวาเพราะลมสต เทวดาเหลานน จงจตจากชนนน ดงน. ถามวา กเทวดาเหลานน เปนพวกไหน ? ตอบวา ในอรรถกถามไดมการวจารณไววา เปนพวกชอน. แตเพราะไดกลาวไวโดยไมตางกนวา เหลาเทวดามเตโชธาตอนเกดแตกรรมแรง มกรชกายออนแอ ดงน เทวดาพวกใดพวกหนง ซงอาศยกวฬงกา-ราหาร เลยงชพ ทาอยอยางน เทวดาเหลานนแหละ. พงทราบวา จตดงน. แตอาจารยบางพวกกลาววา เทวดาชนนมมานรด และชนปรนมมต-วสวตด คอเทวดาพวกขฑฑาปโทสกะนน ดวยวา เทวดาพวกนทานเรยกวาขฑฑาปโทสกะ ดวยเหตเพยงเสยเพราะการเลนเทานน. คาทเหลอในวาระน พงทราบตามนยแรกนนแล. ในวาระท ๓ มวนจฉยดงตอไปน พวกเทวดาทชอวา มโนปโทสกะ เพราะถกใจลงโทษ คอทาใหฉบหาย ทาใหพนาศ เทวดาพวกน เปนเทวดาชนจาตมหาราช. ไดยนวา บรรดาเทวดาเหลานน เทพบตรองคหนงคดวา จกเลนนกษตร จงเดนทางไปดวยรถพรอมทงบรวาร. ครงนน เทพบตรองคอนเมอออกไปเหนเทพบตรองคนนไปขางหนา กโกรธกลาววา ชางกระไรชาวเราเอย เทพบตรองคนชางตระหน ไดพบผหนงราวกะวาไมเคยพบไปเหมอนกบจะยดและเหมอนกบจะแตก ดวยความอมใจ. ฝายเทพบตร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 258องคทไปขางหนาเหลยวกลบมาเหนเทพบตรองคนนโกรธ ขนชอวา คน โกรธกน ยอมรไดงาย จงรวา เทพบตรองคนนโกรธ กเลยโกรธตอบวาทานโกรธเรา จกทาอะไรเราได สมบตนเราไดมาดวยอานาจบญ มทานศล เปนตน มใชไดมาดวยอานาจของทาน. ถาเมอเทพบตรองคหนงโกรธอกองคไมโกรธกยงคมอยได. แตเมอโกรธทง ๒ ฝาย ความโกรธของฝายหนง ยอมเปนปจจยแกอกฝายหนง ความโกรธของฝายแมนน กเปนปจจยแกอกฝายหนง ฉะนน ทง ๒ ฝายจงจตทง ๆ ทนางสนมกานลพากนคราครวญอยนนเอง. นเปนเรองธรรมดาในการโกรธของพวกเทวดา คาทเหลอพงทราบตามนยทกลาวนนแล. ในวาระของนกตรก มวนจฉยดงตอไปน สมณะหรอพราหมณผตรกน ยอมเหนความแตก ทาลายของจกษเปนตน แตเพราะเหตทจตดวงแรก ๆ พอใหปจจยแกดวงหลง ๆ จงดบไปฉะนน จงไมเหนความแตกทาลายของจต ซงแมจะมกาลงกวาการแตกทาลายของจกษ เปนตน. สมณะหรอพราหมณผตรกนน เมอไมเหนความแตกทาลายของจตนน จงยดถอวา เมออตตภาพนแตกทาลายแลว จตยอมไปในอตตภาพอนเหมอนอยางนกละตนไมตนหนงแลวไปจบทตนอนฉะนนจงกลาวอยางน. คาทเหลอในวาระน พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล บทวา อนตานนตกา ความวา มวาทะวา โลกมทสดและไมมทสดอธบายวา มวาทะเปนไปปรารภโลกวา มทสดกม ไมมทสดกม บางทมทสดและไมมทสด มทสดกไมใช ไมมทสดกไมใช. บทวา อนตส โลกสม วหรต ความวา สมณะหรอพราหมณ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 259มไดขยายปฏภาคนมตไปถงขอบจกรวาล ยดถอเอาขอบจกรวาลนนวาเปนโลก จงมความสาคญในโลกวา มทสดอย แตในกสณทขยายออกไปถง ขอบจกรวาล มความสาคญวา โลกไมมทสด อนง มไดขยายไปดานบนและดานลางขยายไปแตดานขวาง จงมความสาคญในโลกวา ดานบนและดานลาง มทสด มความสาคญในโลกวา ดานขวางไมมทสด. วาทะของสมณะหรอพราหมณพวกตรก พงทราบตามนยทกลาวแลวนนแล. วาทะทง ๔ อยางน จดเขาในปพพนตกปปกวาทะ เพราะยดถอดวยทฏฐ ตามทานองทตนเคยเหนแลวนนเอง. ทชอวา อมรา เพราะไมตาย. อมรานน คอ อะไร ? คอความเหนและวาทะของคนผเหนไป ซงเวนจากความสนสดโดยนยมอาทวา ความเหนของเราอยางนกมใช ดงน. ทชอวา วกเขโป เพราะดนไปมอยางตาง ๆ. ทชอวา อมราวกเขโป เพราะทฏฐและวาจาดนไดไมตายตว. สมณะหรอพราหมณ ชอวา อมราวกเขปกะ เพราะมทฏฐและวาจาดนไดไมตายตว. อกนยหนง ปลาชนดหนง ชออมรา แปลวาปลาไหล. ปลาไหลนน เมอแลนไปในนาดวยการผดขนและดาลงเปนตน ใคร ๆ ไมอาจจบได แมวาทะนกเหมอนอยางนน แลนไปขางโนนขางน ไมเขาถงอาการทจะจบไว เพราะเหตนน จงเรยกวา อมราวกเขปะ. สมณะหรอพราหมณทชอวา อมราวกเขปกะ เพราะมทฏฐและวาจาดนไดเหมอนปลาไหล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 260 บทวา อท กสลนต ยถาภต นปปชานาต ความวา ไมรกศล- กรรมบถ ๑๐ ตามความเปนจรง. แมในฝายอกศล กประสงคเอาอกศล-กรรมบถ ๑๐ นนเอง. บทวา โส มมสส วฆาโต ความวา พงเปนความเดอนรอนคอ พงเปนความทกขแกเรา เพราะเกดความรอนใจวา เรากลาวเทจเสยแลว. บทวา โส มมสส อนตราโย ความวา ความรอนใจนน พงเปนอนตรายแกสวรรคและมรรคของเรา. บทวา มสาวาทภยา มสาวาทปรเชคจฉา ความวา เพราะความเกรงกลว และเพราะความละอายในการพดเทจ บทวา วาจาวกเขป อาปชชต ความวา จงกลาววาจาดนไดไมตายตว คอดนไปไมมทสด. ในคาวา เอวนตป เม โน ดงนเปนตน มวนจฉยดงตอไปน คาวา ความเหนของเราวา อยางนกมใช ดงน เปนคาดนไดไมแนนอน. คาวา ความเหนของเราวา อยางนนกมใช ทานปฏเสธวาทะวาเทยง ทกลาวไววา อตตาและโลกเทยง คาวา ความเหนของเราวา อยางอนกมใช ทานปฏเสธวาทะวาเทยงบางอยาง วาไมเทยงบางอยาง ทกลาวไวโดยประการอนจากความเทยง. คาวา ความเหนของเราวา ไมใชกมใช ทานปฏเสธวาทะวาขาดสญ ทกลาวไววา เบองหนาแตความตาย สตวไมม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 261 คาวา ความเหนของเรามใชไมใชกมใช ทานปฏเสธวาทะของ นกตรก ทกลาวไววา เปนกไมใช ไมเปนกไมใช. กบคคลผมความเหนดนไดไมตายตวน ถกถามวา นเปนกศลหรออกศล ยอมไมตอบอะไร ๆ หรอถกถามวา นเปนกศลหรอ กกลาววาความเหนของเราวา อยางนกมใช. ลาดบนน เมอเขากลาววา อะไรเปนกศล กกลาววา ความเหนของเราวา อยางนนกมใช เมอเขากลาววาอยางอนจากทง ๒ อยางหรอ กกลาววา ความเหนของเราวา อยางอนกมใช. ลาดบนน เมอเขากลาววา ลทธของทานวา ไมใชทง ๓ อยางหรอ กกลาววา ความเหนของเราวา ไมใชกมใช. ลาดบนน เมอเขากลาววา ลทธของทานวาไมใชกมใชหรอ กกลาวดนไปอยางนเลยวาความเหนของเราวา มใชไมใชกมใช ดงน ไมตงอยแมในฝายหนง. บทวา ฉนโท วา ราโค วา ความวา แมเมอไมยนยน กรบตอบกศลนนแหละวา เปนกศล ตอบอกศลนนแหละวาเปนอกศล แลวถามบณฑตเหลาอนวา ทเราตอบคนชอโนนไปอยางน คาตอบนน ตอบดแลวหรอ ? เมอบณฑตเหลานนตอบวา ตอบดแลว พอมหาจาเรญกศลนนแหละทานตอบวากศล อกศลนนแหละทานกตอบวาอกศล กจะพงมความพอใจบาง ความตดใจบางในขอน อยางนวา บณฑตเชนกบเราไมม. กในพระบาลน ความพอใจ ไดแกความคดใจอยางเพลา ความตดใจ ไดแกความตดใจอยางแรง. บทวา โทโส วา ปฏโฆ วา ความวา แมทเปนกศล กตอบวาเปนอกศล หรอทเปนอกศล กตอบวา เปนกศล ดงน แลวถามบณฑตเหลาอน เมอบณฑตเหลานนตอบวา ทานตอบไมด กจะพงมความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 262เคองใจบาง ความขดใจบาง แกเราในขอนนวา เรองแมเพยงเทาน เรากไมร. แมในพระบาลน ความเคองใจ ไดแกความโกรธอยางเพลา ความขดใจ ไดแกความโกรธอยางแรง. บทวา ต มมสส อปาทาน โส มมสส วฆาโต ความวาความพอใจและความตดใจทง ๒ นนจะพงเปนอปาทานของเรา ความเคองใจและความขดใจทง ๒ จะพงเปนความเดอดรอนแกเรา หรอทง ๒ อยาง เปนอปาทานดวยอานาจความยดมน เปนความลาบากใจดวยอานาจความกระทบ. จรงอย ความตดใจยอมจบอารมณ โดยความทไมอยากจะปลอย เหมอนปลงเกาะ. ความเคองใจยอมจบอารมณ โดยความทอยากจะใหพนาศ เหมอนอสรพษ และทง ๒ น ยอมทาใหเดอดรอนดวยอรรถวา แผดเผาทงนน ฉะนน ทานจงกลาววา เปนอปาทานและวาเปนความลาบากใจ. คาทเหลอเหมอนกบวาระแรกนนแล. บทวา ปณฑตา ความวา ผประกอบดวยคณเครองเปนบณฑต. บทวา นปณา ความวา ผเจรญดวยปญญาอนละเอยดสขมสามารถแทงตลอดอรรถอนพเศษซงละเอยดสขม. บทวา กตปรปปวาทา ความวา เขาใจการโตวาทะและคนเคยการโตกบฝายอน. บทวา วาลเวธรปา ความวา เชนกบนายขมงธน ยงถกขนทราย. บทวา เต ภนทนตา มเ ความวา สมณพราหมณเหลานนยอมเทยวไปราวกบจะทาลายทฏฐของตนเหลาอนแมสขม ดวยกาลงปญญาของตน ดจนายขมงธนยงถกขนทรายฉะนน. บทวา เต ม ตตถ ความวา สมณพราหมณเหลานน ซกไซ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 263ไลเลยง สอบสวนเราในขอทเปนกศลและอกศลนน ๆ. บทวา สมนยเชยย ความวา พงถามถงลทธวา ทานจงกลาวลทธของตนวา อะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล. บทวา สมนคคาเหยย ความวา เมอตอบไปวา เรองชอนเปนกศล เปนอกศล กจะพงถามถงเหตวา ทานใหถอความขอนดวยเหตอะไร. บทวา สมนภาเสยย ความวา เมอตอบเหตไปวา ดวยเหตชอนกจะพงขอโทษซกไซอยางนวา ทานยงไมรเหตน ทานกจงถอเอาขอน จงละขอนเสย. บทวา น สมปาเยยย ความวา เรากจะพงใหคาตอบเขาไมไดคอไมอาจจะกลาวตอบเขาได. บทวา โส มมสส วฆาโต ความวา ชอวา แมจะพดซาซากกโตตอบเขาไมไดนน จะพงเปนความลาบากใจ คอเปนทกข เพราะทาใหรมฝปาก เพดาน ลน และคอแหงทเดยว แกเรา. คาทเหลอแมในวาระท ๓ น เหมอนกบวาระแรกนนเอง. บทวา มนโท ความวา มปญญาออน. คานเปนชอของคนไมมปญญานนเอง. บทวา โมมโห ความวา เปนคนมวเมามากมาย. สตว ทานประสงคเอาวา ตถาคโต ในคาวา โหต ตถาคโต เปนตน. คาทเหลอในวาระท แมน งายทงนน. อมราวกเขปกะ ทง ๔ แมเหลาน จดเขาในปพพนตกปปกวาทะเพราะสมณพราหมณเหลานน ยดถอความเหนตามทานองแหงธรรมทเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 264ไปกอนนนเอง. ความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ ชอวา อธจจสมปบนนะ.สมณพราหมณ ทชอวา อธจจสมปปนนกะ เพราะมความเหนวา อตตาและโลกเกดขนลอย ๆ. บทวา อธจจสมปปนน ความวา เกดขนโดยไมมเหต. คาวา อส สตตา นเปนหวขอเทศนา. ความวา มอตตภาพสกแตวารป เพราะไมมจตเกดขน. พงทราบความอบตของพวกอสญญสตวเหลานน อยางน. กบคคลบางคนบวชในลทธเดยรถยแลว ทาบรกรรมในวาโยกสณยงจตตถฌานใหบงเกด ออกจากฌานแลว เหนโทษในจตวา เมอมจตยอมมทกข เพราะถกตดมอเปนตน และมภยทงปวง พอกนทดวยจตนความไมมจตสงบแท ครนเหนโทษในจตอยางนแลว เปนผมฌานไมเสอมถอย ทากาละแลว ไปบงเกดในพวกอสญญสตว จตของบคคลนน ยอมกลบมาในโลกน ดวยความดบแหงจตจต. ในพวกอสญญสตวนน ปรากฏแตเพยงรปขนธเทานน. ธรรมดาวา ลกศรทถกซดขนไปดวยกาลงสายธนยอมไปในอากาศเทากาลงสายธนนนเอง ฉนใด อสญญสตวเหลานนในชนอสญญสตวนน ถกซดไปดวยกาลงแหงฌาน เกดขนแลว กจะดารงอยไดตลอดกาลเทาทกาลงฌานมอยเทานน ฉนนนนนแล. แตเมอกาลงฌานเสอมถอย รปขนธในชนอสญญสตวนน กจะอนตรธาน ปฏสนธสญญายอมเกดขนในโลกน กเพราะสญญาทเกดขนในโลกนนน เปนเหตใหปรากฏการจตของอสญญสตวเหลานนในชนอสญญสตวนน ฉะนน จงตรสตอไปวา กและเทวดาเหลานน ยอมจตจากชนนน เพราะความเกด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 265ขนแหงสญญา. บทวา สนตตาย ความวา เพอความสงบ. คาทเหลอในวาระน งายทงนน. แมวาทะของนกตรก กพงทราบตามนยทกลาวแลว ดงนแล. พระผมพระภาคเจาครนแสดงปพพนตกปปกทฏฐ ๑๘ ประการอยางนแลว บดนมพระประสงคจะทรงแสดงอปรนตกปปกทฏฐ ๔๔ ประ-การ จงตรสพระบาลมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย มสมณพราหมณพวกหนง ดงน. ในพระบาลนน สมณพราหมณทชอวา อปรนตกปปกะ เพราะกาหนดอปรนตะ กลาวคอขนธสวนอนาคต ยดถอ. อกอยางหนง ทชอวาอปรนตกปปกะ เพราะมการกาหนดขนธสวนอนาคต. แมคาทเหลอกพงทราบตามนยทกลาวแลวในเบองตน ดวยประการฉะน. บทวา อทธมาฆตนกา ความวา ความตาย เรยกวา อาฆาตนะสมณพราหมณทชอวา อทธมาฆตนกา เพราะกลาวอตตาเบองหนาแตความตาย. วาทะทเปนไปวา มสญญา ชอสญญวาทะ. ในคาวา อตตาทมรป เปนตน มวนจฉยดงตอไปน ยอมบญญตอตตานนวา เบองหนาแตความตาย อตตาทมรป ยงยนมสญญา ดงน เพราะยดถอรปกสณวา เปนอตตา และยดถอสญญา ทเปนไปในรปกสณนน วาเปนสญญาของอตตานน หรอเพราะเพยงแตนกเอาเทานน ดจพวกนอกศาสนามอาชวกเปนตน. ในพระบาลนน บทวา อโรโค ความวา เทยง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 266 อนง ยอมบญญตอตตานนวา อตตาทไมมรปมสญญา ดงน เพราะ ยดถอนมตแหงอรปสมาบตวาเปนอตตา และยดถอสญญาแหงสมาบตวาเปนสญญาของอตตานน หรอเพราะเพยงแตนกเอาเทานน ดจพวกนอกศาสนามนครนถเปนตน. สวนขอท ๓ เปนทฏฐทเปนไปดวยอานาจความยดถอระคนกน. ขอท ๔ เปนทฏฐทเปนไปดวยความยดถอโดยนกเอาเทานน. จตกกะท ๒ พงทราบตามนยทกลาวแลวในอนตานนตกวาทะนน-แล. ในจตกกะท ๓ พงทราบวา อตตาชอวามสญญาอยางเดยวกน ดวยอานาจแหงผไดสมาบต อตตาชอวามสญญาตางกน ดวยอานาจแหงผไมไดสมาบต อตตาชอวามสญญานดหนอย ดวยอานาจแหงกสณนดหนอย อตตาชอวามสญญาหาประมาณมได ดวยอานาจแหงกสณอนไพบลย. สวนในจตกกะท ๔ อธบายวา บคคลมทพยจกษ เหนสตวผบงเกดในตกฌานภมและจตกกฌานภม ยอมยดถอวา อตตามสขอยางเดยว เหนสตวบงเกดในนรก ยอมยดถอวา อตตามทกขอยางเดยว เหนสตวบงเกดในหมมนษย ยอมยดถอวา อตตามทงสขทงทกข เหนสตวบงเกดในเทพชนเวหปผละ ยอมยดถอวา อตตามทกขกมใช มสขกมใช. โดยเฉพาะอยางยง พวกทไดปพเพนวาสานสสตญาณ เปนพวกปพพนตกปปกะ พวกทไดทพยจกษ เปนพวกอปรนตกปปกะ ดงนแล อสญญวาทะ บณฑตพงทราบดวยอานาจตกกะทง ๒ ทกลาวไวขางตนในสญญวาทะ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 267 เนวสญญนาสญญวาทะ กเหมอนกน. กเพยงแตในสญญวาทะนน ทฏฐเหลานน ของพวกทถอวา อตตามสญญา, นอสญญวาทะ และเนวสญญนาสญญวาทะน ทฏฐเหลานนพวกทถอวา อตตาไมมสญญา และวา อตตามสญญากมใช ไมมสญญากมใช. ในทฏฐเหลานน พงตรวจสอบเหตการณ ไมใชโดยสวนเดยว.ขาพเจาไดกลาวไวแลววา ความยดถอแมของคนผมทฏฐ กเชนเดยวกบกระเชาของคนบา. ในอจเฉทวาทะ มวนจฉยดงตอไปน บทวา สโต ไดแกยงมอย. บทวา อจเฉท ไดแกความขาดสญ. บทวา วนาส ไดแกความไมพบปะ. บทวา วภว ไดแกไปปราศจากภพ. คาเหลานทงหมด เปนไวพจนของกนและกนทงนน. ในอจเฉทวาทะนน มตนทถออจเฉททฏฐอย ๒ พวก คอผไดปพเพนวาสานสสตญาณ ๑ ผไมไดปพเพนวาสานสสตญาณ ๑ ผทไดปพเพนวาสานสสตญาณ เมอระลกตาม มทพยจกษ เหนจตไมเหนอบตอกอยางหนง ผใดสามารถเหนเพยงจตเทานน ไมเหนอบต ผนนชอวายดถออจเฉททฏฐ. ผทไมไดปพเพนวาสานสสตญาณ คดวา ใครเลาจะรปรโลก ยอมยดถอความขาดสญ เพราะคาทตนเปนผตองการกามสข หรอเพราะการนกเอาเองเปนตนวา สตวทงหลาย กเหมอนกบใบไมทหลนจากตนไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 268ไมงอกตอไปฉะนน. กในอธการน พงทราบวา ทฏฐ ๗ เหลาน เกดขนดวยอานาจตณหาและทฏฐ หรอเพราะกาหนดเอาอยางนน และอยางอน. ในพระบาลนน บทวา รป ไดแกผมรป. บทวา จาตมมหาภตโก ไดแกสาเรจดวยมหาภต ๔. ทชอวา มาตาเปตตก เพราะมมารดาและบดา. นนไดแกอะไร ?ไดแกสกกะและโลหต. ทชอวา มาตาเปตตกสมภโว เพราะสมภพ คอ เกดในสกกะและโลหตอนเปนของมารดาและบดา. สมณะหรอพราหมณ ผมวาทะและทฏฐ ยอมกลาวอตตภาพของมนษยวาอตตา โดยยกรปกายขนเปนประธาน. บทวา อตเถเก ตดบทเปน อตถ เอเก ความเทากบ เอวเมเก. สมณะหรอพราหมณพวกท ๒ ปฏเสธขอนน กลาวอตตภาพอนเปนทพย. บทวา ทพโพ ความวา เกดในเทวโลก. บทวา กามาวจโร ไดแกนบเนองในเทวดาชนกามาวจร ๖ ชน. ทชอวา กวฬงการาหารภกโข เพราะกนอาหาร คอคาขาว. บทวา มโนมโย ไดแกบงเกดดวยฌานจต. บทวา สพพงคปจจงค ไดแกประกอบดวยอวยวะนอยใหญครบถวน. บทวา อหนนทรโย ไดแกมอนทรยบรบรณ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 269 คานทานกลาวดวยอานาจแหงอนทรย ทมอยในพรหมโลก และดวยอานาจทรวดทรงของอนทรยนอกน. เนอความของคาวา สพพโส รปสาน สมตกกมา ดงน เปนตนขาพเจากลาวไวแลวในวสทธมรรค. สวนในคาวา อากาสานจายตนปโค เปนตน พงทราบเนอความอยางนวา เขาถงภพชนอากาสานญจายตนะ. คาทเหลอในอจเฉท-วาทะน งายทงนน ดงนแล. ในทฏฐธรรมนพพานวาทะ มวนจฉยดงตอไปน ธรรมทประจกษ เรยกวา ทฏฐธรรม. คานเปนชอของอตตภาพทไดเฉพาะในภพนน ๆ. นพพานในทฏฐ-ธรรม ชอวา นพพานปจจบน. อธบายวา ทกขสงบในอตตภาพนเอง. สมณพราหมณ ชอวา ทฏฐธรรมนพพานวาทะ เพราะกลาวนพพานปจจบนนน. บทวา ปรมทฏนพพาน ไดแกนพพานปจจบนเปนธรรมอยางยงอธบายวา สงสด. บทวา ปจห กามคเณห ความวา ดวยสวนแหงกาม หรอดวยเครองผก ๕ อยาง มรปเปนทชอบใจและเปนทรกเปนตน. บทวา สมปปโต ไดแกเปนผแนบแนน คอตดแนนดวยด. บทวา สมงคภโต ไดแกประกอบ. บทวา ปรจาเรต ความวา ยงอนทรยใหเทยวไป ใหสญจรไป นาเขาไปขางโนนบาง ขางนบาง ตามสบายในกามคณเหลานน . กอกนยหนง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 270ยอมพอใจ ยอมยนด ยอมเลน. กกามคณในทนม ๒ อยาง คอ ทเปนของมนษย ๑ ทเปนทพย ๑.กามคณทเปนของมนษย พงเหนเชนกบกามคณของพระเจามนธาตราชสวนกามคณทเปนทพย พงเหนเชนกบกามคณของปรนมมตวสวตดเทวราชฉะนนแล. กสมณพราหมณเหลานน ยอมบญญตการบรรลนพพานปจจบนของพวกทเขาถงกาม เหนปานน. ในวาระท ๒ มวนจฉยดงตอไปน กามทงหลาย พงทราบวา ชอวา ไมเทยง ดวยอรรถวา มแลวกลบไมม ชอวา เปนทกข ดวยอรรถวา บบคน ชอวา มความแปรปรวนเปนธรรมดา ดวยอรรถวา ละปกต. บทวา เตส วปรณามถาภาวา ความวา เพราะกามเหลานนกลายเปนอยางอน กลาวคอ แปรปรวน จงเกดความโศก ความคราครวญความทกข ความโทมนส และความคบแคนใจ โดยนยทกลาววา แมสงใดไดมแกเรา แมสงนนไมมแกเรา ดงน. ใน ๕ อยางนน ความโศกมลกษณะแผดเผาในภายใน ความคราครวญมลกษณะบนเพอพราอาศยความโศกนน ความทกขมลกษณะบบคนกาย ความโทมนสมลกษณะลาบากใจ ความคบแคนใจมลกษณะเศราสลดใจ. เนอความของคาวา ววจเจว กาเมห ดงนเปนตน ขาพเจากลาวไวแลวในวสทธมรรค.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 271 บทวา วตกกต ความวา วตกทเปนไปดวยอานาจยกจตขนไวในอารมณ. บทวา วจารต ความวา วจารซงเปนไปดวยอานาจเคลาอารมณ. บทวา เอเตเนต ความวา ปฐมฌานนปรากฏวา หยาบเหมอนกบมหนาม ดวยยงมวตกและวจาร. บทวา ปตคต ไดแกปตนนเอง. บทวา เจตโส อพพลลาวตตต ไดแกเปนเหตทาใจใหหวาด-เสยว. บทวา เจตโส อาโภโค ความวา ออกจากฌานแลว จตกยงคานง คอนกถงวนเวยนอยในสขนนบอย ๆ. คาทเหลอในทฏฐธรรมนพพานวาทะน งายทงนน. โดยลาดบแหงคาเพยงเทาน เปนอนตรสถงทฏฐ ๖๒ ทงหมด ซงแบงเปนอจเฉททฏฐ ๗ เทานน ทเหลอ เปนสสสตทฏฐ. บดนพระผมพระภาคเจาทรงประมวลปพพนตกปปกทฏฐเหลานนทงหมดเขาดวยกน โดยวาระนวา อเม โข เต ภกขเว เปนตน แลวทรงวสชนาพระสพพญตญาณ. ทรงประมวลอปรนตกปปกทฏฐ และปพ-พนตอปรนตกปปกทฏฐเหลานนทงหมดเขาดวยกน โดยวาระวา อเมโข เต ภกขเว เปนตน แลวทรงวสชนาพระญาณนนแหละ แมเมอตรสถามในพระดารสวา กตเม จ เต ภกขเว ธมมา เปนตน กตรสถามพระสพพญตญาณนนเอง แมเมอทรงวสชนากทรงยกทฏฐ ๖๒ ประการขนแลวทรงวสชนาพระสพพญตญาณนนเอง เหมอนดงทรงชงอธยาศยของสตวทงหลายดวยตาชง เหมอนดงทรงยกทรายจากเชงภเขาสเนร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 272ฉะนน ดวยประการฉะน. พระธรรมเทศนานมาแลวดวยอานาจตามลาดบอนสนธอยางน.

กพระสตรมอนสนธ ๓ อยาง คอ ๑. ปจฉานสนธ พระธรรมเทศนาทตรสตอบคาถาม. ๒. อชฌาสยานสนธ พระธรรมเทศนาททรงแสดงตามอธยาศยของสตว. ๓. ยถานสนธ พระธรรมเทศนาททรงแสดงตามลาดบเรอง. ในอนสนธแหงพระสตร ๓ อยางนน พงทราบปจฉานสนธดวยอานาจแหงพระสตรทพระผมพระภาคเจาตรสวสชนาแกผททลถามอยางนวา เมอพระพทธองคตรสอยางนแลว นนทโคบาลจงไดกราบทลพระผมพระภาคเจาดงนวา ขาแตพระองคผเจรญ ฝงใน ไดแกอะไร ?ฝงนอก ไดแกอะไร ? สงสารในทามกลาง ไดแกอะไร ? เกยบนบกไดแกอะไร ? มนษยจบ ไดแกอะไร ? อมนษยจบ ไดแกอะไร ? ถกนาวนเอาไว ไดแกอะไร ? ความเนาใน ไดแกอะไร ? พงทราบอชฌาสยานสนธ ดวยอานาจแหงพระสตรทพระผมพระ-ภาคเจาทรงทราบอธยาศยของสตวเหลาอน แลวตรสอยางนวา ครงนนแลภกษรปหนงเกดปรวตกทางใจอยางนวา จาเรญละ เทาทพดกนวา รปเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตางกเปนอนตตา เอาช กรรมท อนตตากระทาแลวจกถกอตตาไหนกน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาทรงทราบความปรวตกทางใจของภกษรปนน ดวยพระหฤทยของพระองคจงตรสเรยกภกษทงหลายมาวา ดกอนภกษทงหลาย กเปนฐานะทจะมได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 273ทจะมโมฆบรษบางคนในพระธรรมวนยน ตกอยในอวชชา มใจซงมตณหา เปนใหญ จะพงเขาใจสตถศาสนแลนเกนหนาไปวา จาเรญละ เทาทพดกนวารป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตางกเปนอนตตา เอาซ กรรมทอนตตากระทาแลว จกถกอตตาไหนกน ดงน ดกอนภกษทงหลายเธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน รปเทยงหรอไมเทยง ดงน. แตพงทราบยถานสนธ ดวยอานาจแหงพระสตรทงหลาย อนเปนทมาแหงพระธรรมเทศนาในขางหนา ดวยอานาจแหงธรรมอนเขากนไดหรอดวยอานาจแหงธรรมทขดกนแกธรรมทเปนเหตใหพระธรรมเทศนาตงขนในเบองตน ตวอยางเชน ในอากงเขยยสตร เทศนาตงขนดวยศลในตอนตน อภญญา ๖ มาในตอนปลาย ในวตถสตร เทศนาทงขนดวย อานาจกเลสในตอนตน พรหมวหารมาในตอนปลาย ในโกสมพกสตรเทศนาตงขนดวยการทะเลาะในตอนตน สาราณยธรรมมาในตอนปลายในกกกจโจปมมสตร เทศนาทงขนดวยความไมอดทนในตอนตน อปมาดวยเลอยมาในตอนปลาย. ในพรหมชาลสตรน เทศนาตงขนดวยอานาจแหงทฏฐในตอนตน การประกาศสญญตามาในตอนปลาย. เพราะเหตนนขาพเจาจงไดกลาวไววา พระธรรมเทศนานมาแลว ดวยอานาจแหงยถา-นสนธอยางน ดงน. บดน เพอจะทรงแสดงการจาแนกขอบเขต พระผมพระภาคเจาจงทรงเรมเทศนาวา ตตร ภกขเว ดงนเปนตน คา ตทป เตส ภวต สมณพราหมณาน อชานต อปสสตเวทยต ตณหาคตาน ปรตสสต วปผนทตเมว ดงน ความวาสมณพราหมณเหลานน เกดโสมนส ดวยความยนดในทฏฐ ดวยความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 274สขในทฏฐ ดวยความรสกในทฏฐอนใด ยอมบญญตอตตาและโลกวา เทยง ดวยเหต ๔ ประการ แมขอนนกเปนความรสกของสมณพราหมณผเจรญเหลานน ผไมรไมเหนสภาวะแหงธรรมทงหลายตามความเปนจรงเปนคนทยงมตณหาอย ความรสกนนเปนของคนทยงมตณหาเทานนอยางเดยว กและความรสกนนนแล เปนความดนรนเปนความแสหาเทานนคอเปนความหวนเทานน เปนความไหวเทานน ดวยความดนรนกลาวคอทฏฐและตณหา เหมอนกบหลกทปกไวในกองแกลบ มใชไมหวนไหวดจทศนะของพระโสดาบน. แมในเอกจจสสสตวาทะเปนตน กนยนแล. พระบาลวา ตตร ภกขเว เย เต สมณพราหมณา สสสตวาทาดงน เปนตน พระผมพระภาคเจาทรงเรมไวอก เพอทรงแสดงปจจยสบ ๆกนมา. ในพระบาลนน ดวยพระดารสวา ตทป ผสสปจจยา ดงนพระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา สมณพราหมณเหลานน เกดโสมนสดวยความยนดในทฏฐ ดวยความสขในทฏฐ ดวยความรสกในทฏฐอนใดยอมบญญตอตตาและโลกวา เทยง ดวยเหต ๔ ประการ แมขอนน กคอความรสกดนรนเพราะตณหาและทฏฐ เพราะมผสสะเปนปจจย ดงน.ในวาทะทงปวงกนยน. บดน เพอจะทรงแสดงภาวะทปจจยนนมกาลงในความรสกในทฏฐพระผมพระภาคเจาจงตรสพระบาลอกวา ตตร ภกขเว เย เต สมณ-พราหมณา สสสตวาทา ดงน เปนตน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 275 ในพระบาลนน ดวยคาวา เต วต อตร ผสสา ดงน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงความวา ขอทวา สมณพราหมณเหลานน เวนจากผสสะ จกรสกความรอนนน ดงนนน ไมมเหตทจะเปนไปได อปมา เหมอนอยางวา ขนชอวาเสายอมเปนปจจยมกาลงเพอประโยชนในการคาเรอนจากการลม เรอนนน ไมมเสาคาไว ไมอาจจะตงอยไดฉนใดแมผสสะกมอปไมยฉนนนแล เปนปจจยมกาลงแกเวทนา เวนผสสะนนเสยความรสกในทฏฐน ยอมไมม ดงน. ในวาทะทงปวงกนยน. บดน พระผมพระภาคเจา ทรงประมวลความรสกในทฏฐทงปวงโดยนยมอาทวา ดกอนภกษทงหลาย บรรดาสมณพราหมณเหลานนสมณพราหมณเหลานนใด เปนสสสตวาทะ ยอมบญญตอตตาและโลกวาเทยง ดวยเหต ๔ ประการ แมสมณพราหมณเหลานนใด เปนเอกจจ-สสสตกะ บรรดาสมณพราหมณเหลานน ดงน. เพราะเหตไร ? เพราะเพอตองการจะเพมผสสะขางหนา. อยางไร ? สมณพราหมณเหลานนทงหมดถกตองแลว ดวยผสสายตนะทง ๖ยอมเสวยเวทนา. ทชอวาผสสายตนะทง ๖ ในขอนน ไดแกผสสายตนะ ๖เหลาน คอ จกขผสสายตนะ ๑ โสตผสสายตนะ ๑ ฆานผสสายตนะ ๑ชวหาผสสายตนะ ๑ กายผสสายตนะ ๑ มโนผสสายตนะ ๑. ก อายตนศพทน ยอมเปนไปในอรรถวา ทเกด ทประชม เหตและบญญต. ในอรรถเหลานน อายตน ศพทเปนไปในอรรถวา ทเกดเชนในคาวา ชนบทกมโพชะ เปนทเกดของมาทงหลาย ทกขณาบถเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 276ทเกดของโคทงหลาย ดงน อธบายวา ในทเปนทเกด. เปนไปในอรรถวา ทประชม เชนในคาวา เมอตนไมใหญนนเปนทประชมทนารนรมยใจ นกทงหลายยอมพากนอาศยตนไมนน ดงน. เปนไปในอรรถวา บญญต เชนในคาวา ยอมสมมตบญญตวาในราวปา ในบรรณกฎ. อายตนศพทนนน ในทนยอมควรในอรรถทง ๓ มถนเกดเปนตน. จรงอย ธรรมทงหลายมผสสะเปนทหา ยอมเกด ยอมประชมในจกษเปนตน แมจกษเปนตนเหลานน กเปนเหตของธรรมเหลานนเหตนน จงชอวา อายตนะ. และในทน พระผมพระภาคเจาตรสผสสา-ยตนะทง ๖ เปนตนไว เพอจะทรงแสดงความสบ ๆ กนแหงปจจยนบแตผสสะเปนตนไป ยกพระธรรมเทศนาโดยยกผสสะเปนหวขอนนเอง โดยนยนวา อาศยจกษและรป จงเกดจกษวญญาณทง ๓ อยาง ประชมกนเขา จงเปนผสสะ ดงน. บทวา ผสส ผสส ปฏส เวเทนต ความวา ถกตอง ๆ แลวเสวยเวทนา. กในพระบาลน แมจะไดตรสเหมอนอายตนะทงหลายมการถกตองเปนกจไวกจรง ถงอยางนน กไมพงเขาใจวา อายตนะเหลานน มการถกตองเปนกจ. เพราะวา อายตนะทงหลาย ถกตองไมได สวนผสสะยอมถกตองอารมณนน ๆ. กอายตนะทงหลาย ทรงแสดงแฝงไวในผสสะเพราะฉะนน พงทราบความในพระบาลนอยางนวา สมณพราหมณเหลานนทงหมด ถกตองอารมณมรปเปนตน ดวยผสสะทเกดแตผสสายตนะ ๖แลวเสวยเวทนาในทฏฐนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 277 ในขอวา เตส เวทนาปจจยา ตณหา ดงนเปนตน มวนจฉยดงตอไปน บทวา เวทนา ความวา เวทนาเกดแตผสสายตนะ ๖. เวทนานน ยอมเปนปจจยโดยเงอนแหงอปนสสยปจจยแกตณหาอนตางดวยรปตณหาเปนตน ดวยเหตนน จงตรสวา เพราะเวทนาของสมณพราหมณ เหลานนเปนปจจย จงเกดตณหา ดงน. และตณหานนกเปนปจจยโดยเงอนแหงอปนสสยปจจย และโดยเงอนแหงสหชาตปจจย แกอปทาน๔ อยาง. อปาทานกเปนปจจยแกภพอยางนน. ภพเปนปจจยโดยเงอนแหงอปนสสยปจจยแกชาต. กในคาวา ชาต น พงเหนวา ไดแกขนธ๕ พรอมทงวการ. ชาตเปนปจจยโดยเงอนแหงอปนสสยปจจย แกชรามรณะ และโสกะเปนตน. นเปนความยอในพระบาลน. สวนกถาวาดวยปฏจจสมปบาท ไดกลาวไวแลวโดยพสดารในวสทธมรรค. กในทน พงทราบพอประกอบพระบาลนนเทานน. กพระผมพระภาคเจาเมอตรสวฏฏกถา ยอมตรสดวยศพทอนเปนหวขอคออวชชา อยางนวา ดกอนภกษทงหลาย เงอนตนแหงอวชชายอมไมปรากฏ ในกาลกอนแตนอวชชาไมม แตภายหลงจงม เพราะเหตนน เราจงกลาวคานอยางนวา กเมอเปนเชนนน อวชชามเพราะขอน เปนปจจย จงปรากฏ ดงนบาง ดวยศพทอนเปนหวขอคอตณหาอยางน วา ดกอนภกษทงหลาย เงอนตนแหงภวตณหายอมไมปรากฏ ในกาลกอนแตน ภวตณหาไมม แตภายหลงจงม เพราะเหตนน เราจงกลาวคานอยางนวา กเมอเปนเชนนน ภวตณหามเพราะขอนเปนปจจย จงปรากฏ ดงนบาง ดวยศพทอนเปนหวขอคอทฏฐอยางนวา ดกอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 278ภกษทงหลาย เงอนตนแหงภวทฏฐ ยอมไมปรากฏ ในกาลกอนแตน ภวทฏฐไมม แตภายหลงจงม เพราะเหตนน เราจงกลาวคานอยางนวากเมอเปนเชนนน ภวทฏฐมเพราะขอนเปนปจจย จงปรากฏ ดงนบาง.กในพระสตรน เมอตรสดวยศพทอนเปนหวขอคอทฏฐ ตรสทฏฐทงหลาย ทเกดขนดวยความตดใจในเวทนา จงตรสปฏจจสมปบาทอนมเวทนาเปนมล. ดวยเหตนน จงทรงแสดงความขอนวา สมณพราหมณเจาทฏฐเหลาน ยดถอความเหนนแลว แลนไปทองเทยวไปในภพ ๓กาเนด ๔ คต ๕ วญญาณคต ๗ สตตาวาส ๙ จากนไปนน จากนนไปน ดงน ยอมวนเวยนไปตามวฏฏทกขอยางเดยว ไมสามารถจะเงยศรษะขนจากวฏฏทกขได ดจโคทเขาเทยมไวในเครองยนต ดจลกสนขทเขาลามไวทเสา และดจเรอทอบปางลงดวยลมฉะนน ดงนแล. พระผมพระภาคเจา ครนตรสวฏฏะอนเปนทตงอาศยของตนผมทฏฐอยางนแลว บดน เมอจะทรงแสดงววฏฏะ ยกภกษผประกอบความเพยรขนเปนทตง จงตรสพระบาลวา ยโต โข ภกขเว ภกข เปนตน ในพระบาลนน บทวา ยโต แปลวา ในกาลใด. บทวา ฉนน ผสสายตนาน ความวา วฏฏะยอมวนไปแกคนผมทฏฐ ผถกตองดวยผสสายตนะเหลาใด เสวยเวทนาอย แหงผสสายตนะ๖ เหลานนนนแล. ในคาวา สมทย เปนตน พงทราบความเกดแหงผสสายตนะตามนยทตรสไวในเวทนากมมฏฐานวา เพราะอวชชาเกด จกษจงเกดดงนเปนตน. เหมอนอยางวา ในเวทนากมมฏฐานนน ตรสไววาเพราะผสสะเกด เพราะผสสะดบ ดงนฉนใด ในพระบาลนกเปนฉนนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 279พงทราบอายตนะนนวา ในจกษเปนตน เพราะอาหารเกด เพราะ อาหารดบ ในมนายตนะ เพราะนามรปเกด เพราะนามรปดบ ดงนแล. บทวา อตตรตร ปชานาต ความวา บคคลผมทฏฐยอมรชดเฉพาะทฏฐเทานน สวนภกษนยอมรทฏฐ และยงขนไปกวาทฏฐ คอศล สมาธ ปญญา และวมต จนถงพระอรหต คอพระขณาสพกรพระอนาคาม พระสกทาคาม พระโสดาบนกร ภกษผเปนพหสต ทรงคนถธระกร ภกษผปรารภวปสสนากร. กพระธรรมเทศนาอนพระผมพระภาคเจาใหจบลงดวยยอดคอ พระอรหตทเดยว ดงนแล. พระผมพระภาคเจา ครนตรสววฏฏะ อยางนแลว บดน เพอจะทรงแสดงวา ขนชอวาคนมทฏฐทพนไปจากขาย คอ พระธรรมเทศนายอมไมม จงตรสตอไปวา เย ห เกจ ภกขเว เปนตน. ในพระบาลนน บทวา อนโตชาลกตา ความวา อยภายในขายคอ เทศนาของเรานนนเอง. บทวา เอตถ สตา ว ความวา อย อาศย คอ พงพงอยในขาย คอเทศนาของเรานนนแหละ. คาวา เมอผดกผด มคาอธบายอยางไร ? มคาอธบายวา สมณะหรอพราหมณเหลานน จมลงบาง โผลขนบาง กเปนผอยในขายคอเทศนาของเรา จมลงและโผลขน. บทวา เอตถ ปรยาปนนา ความวา เปนผนบเนองในขายคอเทศนาของเราน คออนขายคอเทศนานผกพนไว ดจอยภายในขายเมอผดกผดขน ดวยวาชอวาคนมทฏฐ ทไมสงเคราะหเขาในขาย คอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 280เทศนาน ยอมไมม ดงนแล. บทวา สขมจฉเกน ความวา ดวยขายตาละเอยดถยบ. จรงอย พระผมพระภาคเจาเปรยบเหมอนชาวประมง พระธรรมเทศนาเปรยบเหมอนขาย หมนโลกธาตเปรยบเหมอนนานอย สมณะหรอพราหมณผมทฏฐ ๖๒ เปรยบเหมอนสตวใหญ กรยาทพระผมพระภาค-เจาทรงแสดงความทสมณะหรอพราหมณผมทฏฐทงหมดตกอยภายในขายคอพระธรรมเทศนา เปรยบเหมอนกรยาทชาวประมงนน ยนแลดอยรมฝง เหนสตวใหญ ๆ อยภายในขายฉะนน. การเทยบเคยงดวยขออปมาในพระธรรมเทศนาน พงทราบดวยประการฉะน. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงความทสมณพราหมณผมทฏฐทงหมดเปนผนบเนองในขายคอพระธรรมเทศนาน เพราะทฏฐทงหมดสงเคราะหเขาดวยทฏฐ ๖๒ เหลาน อยางนแลว บดน เมอจะทรงแสดงความทพระองคเปนผนบเนองในขอไหน ๆ จงตรสพระมาลวา อจฉนน-ภวเนตตโก ภกขเว ตถาคตสส กาโย ดงนเปนตน. ในพระบาลนน มวนจฉยดงตอไปน ทชอวา เนตต เพราะอรรถวา เปนเครองนาไป. บทวา นยนต แปลวา ผกคอฉดมา. นเปนชอของเชอก. กในทน ภวตณหาทรงประสงคเอาวา เนตต เพราะเปนเชนกบเชอกเครองนาไป. จรงอย ภวตณหานน ยอมผกคอมหาชน นาไป คอนาเขาไปสภพนน ๆ เหตนน จงชอวา ภวเนตต.ตณหาเครองนาสตวไปสภพนน แหงกายของพระตถาคต ขาดแลวดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 281ศสตราคออรหตตมรรค เหตนน กายของพระตถาคตจงชอวา มตณหาเครองนาสตวไปสภพขาดแลว. บทวา กายสส เภทา อทธ ความวา ตอจากกายแตกไป. บทวา ชวตปรยาทานา ความวา เพราะสนชวตแลว คอสนรอบแลวโดยประการทงปวง เพราะไมปฏสนธตอไป. บทวา น ต ทกขนต ความวา เทวดากด มนษยกด จกไมเหนพระตถาคตนน จกถงความเปนผหาบญญตมได. กในคาอปมาวา เสยยถาป ภกขเว ดงนเปนตน มคาเทยบเคยงดงตอไปน. กกายของพระตถาคต เปรยบเหมอนตนมะมวง ตณหาทอาศยกายนเปนไปในภพกอน เปรยบเหมอนขวใหญ ซงเกดทตน เมอยงมตณหาอย ขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาต ๑๘ ซงเปนสภาพคดอยกบตณหาจะเกดตอไป เปรยบเหมอนพวงมะมวงสก ประมาณ ๕ ผลบาง ๑๒ ผลบาง ๑๘ ผลบาง ตดอยทขวนน. เหมอนอยางวา เมอขวนนขาด มะมวงเหลานนทงหมด ยอมตดขวนนไป อธบายวา ไปตามขวนนแหละ ขาดไปเชนเดยวกน เพราะขวขาด ขอนนฉนใด ขวตณหาเครองนาสตวไปสภพยงไมขาด กพงเปนเหตใหเกดขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาต ๑๘ธรรมเหลานนทงหมด ยอมตดตามขวตณหาเครองนาสตวไปสภพนนอธบายวา ไปตามตณหาเครองนาสตวไปสภพ เมอตณหานนขาดแลวกขาดไปเชนเดยวกน เหมอนฉนนนทเดยว. อนง เมอตนไมแมนน อาศยผสสะอนเปนพษของหนามกระเบนซบซดลงโดยลาดบ ตายแลวกยอมจะมแตเพยงโวหารวา ณ ทนไดมตนไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 282ชอนเทานน ใคร ๆ มไดเหนตนไมนน ขอนฉนใด เมอกายนอาศยสมผสอรยมรรค เพราะยางคอตณหาสนไปแลว จงเปนดงซบซดลง ตามลาดบ แตกทาลายไป ตอจากกายแตกสนชพแลว เทวดาและมนษยทงหลายจกไมเหนแมซงพระตถาคต จกมแตเพยงโวหารวา ไดยนวา น เปนศาสนาของพระศาสดาซงเหนปานนทานน พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงพระธรรมเทศนาถงอนปาทเสสนพพานธาต ดวยประการฉะน. ขอวา เอว วตเต อายสมา อานนโท ความวา เมอพระผม -พระภาคเจาตรสพระสตรนอยางนแลว พระอานนทเถระไดประมวลพระสตรทงหมดตงแตตนมา แลวคดวา เราจกแสดงกาลงของพระพทธเจาพระผมพระภาคเจามไดทรงขนานนามพระสตรทตรส อยากระนนเลยเราจกกราบทลใหทรงขนานนมพระสตรทตรสนน ดงนแลวจงไดกราบทลพระผมพระภาคเจา ดงน. ในบทวา ตสมาตห ตว ดงนเปนตน มคาประกอบความดงตอไปน ดกอนอานนท เพราะในธรรมบรรยายน เราจกไดจาแนกทงประโยชนในโลกน ทงประโยชนในโลกหนา ฉะนนแล เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนวา อรรถชาละ บาง อนง เพราะในธรรมบรรยายน เราไดกลาวธรรมอนเปนแบบแผนเปนอนมาก ฉะนน เธอจงทรงจาธรรมบรรยายอนเปนแบบแผนนวา ธรรมชาละบาง อนง เพราะในธรรมบรรยายน เราไดจาแนกพระสพพญตญาณ อนชอวา พรหม ดวยอรรถวา ประเสรฐสด ฉะนน เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนวา พรหม-ชาละบาง เพราะในธรรมบรรยายน เราไดจาแนกทฏฐ ๖๒ ฉะนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 283เธอทรงจาธรรมบรรยายนวา ทฏฐชาละบาง อนง เพราะใคร ๆ ฟงธรรมบรรยายนแลว อาจจะยายเทวบตรมารบาง ขนธมารบาง มจจมาร บาง กเลสมารบาง ฉะนน เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนวา พชยสงครามอนยอดเยยมบาง ดงนแล. บทวา อทมโวจ ภควา ความวา พระผมพระภาคเจาไดตรสพระสตรทงสนน จาเดมแตจบคานทานจนถงทตรสวา เธอจงทรงจาธรรมบรรยายนวา พชยสงความอนยอดเยยมดงน ทรงประกาศพระสพพญตญาณ อนลกซงอยางยง ซงมทตงอาศยอนใคร ๆ ไมพงไดดวยปญญาของชนเหลาอน ทรงกาจดมดมนใหญคอทฏฐ ดจพระอาทตยกาจดความมดฉะนน. บทวา อตตมนา เต ภกข ความวา ภกษเหลานน ตางมใจชนบานเปนของตนเอง อธบายวา เปนผมจตฟขนดวยปตอนไปในพระพทธเจา. บทวา ภควโต ภาสต ความวา พระสตรนประกอบดวยเทศนาวลาสมนยอนวจตรอยางน คอเปนพระดารสของพระผมพระภาคเจาตรสดวยพระสรเสยงอนไพเราะ ดงเสยงนกการเวก เสนาะโสต เปนพระสรเสยงเพยงดงเสยงแหงพรหม เชนกบทรงโสรจสรงนาอมฤตลงในหทยแหงบณฑตชน. บทวา อภนนท ความวา อนโมทนาดวย รบรองดวย. ก อภนนท ศพทน มาในอรรถวา ตณหา กม เชนในคาวาอภนนทต อภภวต ยอมเพลดเพลน ยอมกลาวสรรเสรญ เปนตน. มาในอรรถวา เขาไปใกล กม เชนในประโยควา เทวดาและ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 284มนษยทง ๒ ฝายตางกเขาไปใกลอาหารเปนตน. มาในอรรถวา รบรอง กม เชนในประโยควา ญาตมตรและผมใจด ยอมรบรองบคคล ผรางแรมไปนาน แลวกลบจากทไกลมาโดย สวสดเปนตน. มาในอรรถวา อนโมทนา กม เชนในประโยควา อภนนทตวา อนโมทตวา แปลวา เพลดเพลนแลว อนโมทนาแลวเปนตน. อภนนท ศพทนนน ในทนยอมควรในความวา อนโมทนาและรบรอง ดวยเหตนน ขาพเจาจงกลาววา บทวา อภนนท ความวาอนโมทนาดวย รบรองดวย ดงน. ภกษทงหลายตางอนโมทนาสภาษต ทพระผม พระภาคเจาผคงทตรสดแลว รบรองดวยเศยร เกลาวา สาธ สาธ ดงนแล. บทวา อมสมจ ปน เวยยากรณสม ความวา พระสตรอนไมมคาถาปนน. กพระสตรน เรยกวา ไวยากรณ เพราะไมมคาถาปน บทวา ทสสหสสโลกธาต ความวา โลกธาตประมาณหมน จกรวาล. บทวา อกมปตถ พงทราบวา ไดไหวในเมอจบพระสตรทเดยวหามได ขอนสมดงททานพระอานนทกลาวไววา เมอกาลงตรสอย ฉะนนพงทราบวา เมอกาลงทรงแสดงคลคลายทฏฐ ๖๒ อยไดไหวแลวในฐานะ๖๒ ประการ คอเมอเทศนาทฏฐนน ๆ จบลง ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 285 ในขอนน พงทราบแผนดนไหวดวยเหต ๘ ประการ คอ ๑. ธาตกาเรบ ๒. อานภาพของผมฤทธ ๓. พระโพธสตวกาวลงสพระครรภ ๔. เสดจออกจากครรภพระมารดา ๕. บรรลพระสมโพธญาณ ๖. ทรงแสดงพระธรรมจกร ๗. ทรงปลงอายสงขาร ๘. เสดจดบขนธปรนพพาน วนจฉยเหตแมเหลานน ขาพเจาจกกลาวในคราววรรณนาพระบาลทมาในมหาปรนพพานสตรอยางนวา ดกอนอานนท เหต ปจจย ๘เหลานแล ทใหเกดแผนดนไหวใหญ ดงนทเดยว. กแผนดนใหญน ไดไหวในฐานะ ๘ แมอน คอ ๑. คราวเสดจมหาภเนษกรมณ ๒. คราวเสดจเขาสโพธมณฑสถาน ๓. คราวรบผาบงสกล ๔. คราวซกผาบงสกล ๕. คราวแสดงกาลามสตร ๖. คราวแสดงโคตมกสตร ๗. คราวแสดงเวสสนดรชาดก ๘. คราวแสดงพรหมชาลสตรน ใน ๘ คราวนน คราวเสดจมหาภเนษกรมณ และคราวเสดจเขา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 286สโพธมณฑสถาน แผนดนไดไหวดวยกาลงแหงพระวรยะ คราวรบผา บงสกล แผนดนถกกาลงความอศจรรยกระทบแลววา พระผมพระภาคเจาทรงละมหาทวป ๔ อนมทวปสองพนเปนบรวาร ออกผนวชไปสปาชาถอเอาผาบงสกล ไดทรงกระทากรรมททาไดยาก ดงน ไดไหวแลวคราวซกผาบงสกล และคราวแสดงเวสสนดรชาดก แผนดนไดไหวดวยความไหวมใชกาล คราวแสดงกาลามสตร และคราวแสดงโคตมกสตรแผนดนไดไหวดวยความเปนสกขวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระพทธเจาขอเปนสกข แตคราวแสดงพรหมชาลสตรน เมอทรงแสดงสะสางคลคลายทฏฐ ๖๒ ประการอย พงทราบวา ไดไหวดวยอานาจถวายสาธการ. อนง มใชแตในฐานะเหลานอยางเดยวเทานน ทแผนดนไหว ทจรงแผนดนไหวแลว แมในคราวสงคายนาทง ๓ ครง แมในวนทพระมหนทเถระมาสทวปน นงแสดงธรรมในชาตวน และเมอพระบณฑปาตยเถระกวาดลานพระเจดยในกลยาณวหาร แลวนงทลานพระเจดยนนแหละ ยดปตมพระพทธเจาเปนอารมณ เรมสวดพระสตรนเวลาจบพระสตร แผนดนไดไหวไปถงนารองแผนดนเปนทสด. มสถานทชออมพลฏฐกะอยดานทศตะวนออกของโลหปราสาท พระเถระผกลาวคมภรทฆนกายนงในสถานทนน เรมสวดพรหมชาลสตร แมในเวลาทพระเถระเหลานนสวดจบ แผนดนกไดไหวไปถงนารองแผนดนเปนทสดเหมอนกน ดงนแล. ดวยอานภาพแหงพระสตรอนประเสรฐใด ทพระ สยมภไดทรงแสดงแลว แผนดนไดไหวหลายครง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 287 อยางน ขอบณฑตทงหลายจงศกษาโดยเคารพ ซง อรรถกรรมของพระสตรนน อนมชอวา พรหม- ชาลสตรในพระศาสนาน แลวปฏบตโดยอบายอน แยบคาย เทอญ. วรรณนาพรหมชาลสตร อนดบท ๑ ในสมงคลวลาสน อรรถกถาทฆนกาย จบแลวดวยประการฉะน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 288 ๒. สามญญผลสตร ( ๙ ) ขาพเจาไดสดบมาอยางน :- สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบ ณ สวนอมพวนของหมอชวกโกมารภจ กรงราชคฤห พรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ๑,๒๕๐ รป วนนนเปนวนอโบสถขน ๑๕ คา เปนวนครบรอบ๔ เดอนฤดดอกโกมทบาน ในราตรเพญพระจนทรเตมดวง พระเจาแผนดนมคธพระนามวา อชาตศตร เวเทหบตร แวดลอมดวยราช-อามาตย ประทบนง ณ มหาปราสาทชนบน ขณะนน ทาวเธอทรงเปลงพระอทานวา ทานผเจรญทงหลาย ราตรมพระจนทรแจมกระจางนารนรมยหนอ ราตรมพระจนทรแจมกระจาง ชางงามจรงหนอ ราตรมพระจนทรแจมกระจาง นาชมจรงหนอ ราตรมพระจนทรแจมกระจางนาเบกบานจรงหนอ ราตรมพระจนทรแจมกระจาง เขาลกษณะจรงหนอวนนเราควรจะเขาไปหาสมณะ หรอพราหมณผใดด ทจตของเราผเขาไปหาพงเลอมใสได ครนทาวเธอมพระราชดารสอยางนแลว ราชอามาตยผหนงจงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ทานปรณกสสป ปรากฏวาเปนเจาหมเจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธมหาชนยกยองวาด เปนคนเกาแก บวชมานาน มอายลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ ขอพระองคเสดจเขาไปหาทานปรณกสสปนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปหาทานปรณกสสป พระหฤทยพงเลอมใส เมออามาตยผนนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอทรงนงอย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 289 ราชอามาตยอกคนหนง จงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ทานมกขลโคสาล ปรากฏวา เปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารยมชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ มหาชนยกยองวาด เปนคนเกาแกบวชมานาน มอายลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ ขอพระองคเสดจเขาไปหาทานมกขลโคสาลนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปหาทานมกขลโคสาล พระหฤทยพงเลอมใส เมออามาตยผนนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอกทรงนงอย. ราชอามาตยอกคนหนง จงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพทานอชตเกสกมพล ปรากฏวา เปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารยมชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ มหาชนยกยองวาด เปนคนเกาแกบวชมานาน มอายลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ ขอพระองคเขาไปหาทานอชตเกสกมพลนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปหาทานอชตเกสกมพล พระหฤทยพงเลอมใส เมออามาตยผนนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอทรงนงอย. ราชอามาตยอกคนหนงจงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพทานปกทธกจจายนะ ปรากฏวา เปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารยมชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ มหาชนยกยองวาด เปนคนเกาแกบวชมานาน มอายลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ ขอพระองคเสดจเขาไปหาทานปกธกจจายนะนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปหาทานปกธกจจายนะ พระหฤทยพงเลอมใส เมออามาตยผนนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอกทรงนงอย. ราชอามาตยอกคนหนง จงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 290ทานสญชยเวลฏฐบตร ปรากฏวา เปนเจาหมคณะ เจาคณะ เปนคณา- จารยมชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ มหาชนยกยองวาด เปนคนเกาแก บวชมานาน มอายลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ ขอพระองคเสดจเขาไปหาทานสญชยเวลฏฐบตรนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปหาทานนครนถนาฏบตร พระหฤทยพงเลอมใส เมออามาตยผนนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอกทรงนงอย ราชอามาตยอกคนหนง จงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพทานนครนถนาฏบตร ปรากฏวาเปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารยมชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ มหาชนยกยองวาด เปนคนเกาแกบวชมานาน มอายลวงกาลผานวยมาโดยลาดบ ขอพระองคเสดจเขาหาทานนครนถนาฏบตรนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปหาทานนครนถนาฏบตร พระหฤทยพงเลอมใส เมออามาตยผนนกราบทลอยางนแลว ทาวเธอกทรงนงอย. ( ๙๒) สมยนน หมอชวก โกมารภจ นงนงอยในทไมไกลพระเจาแผนดนมคธพระนามวา อชาตศตร เวเทหบตร ทาวเธอจงมพระราชดารสกะหมอชวก โกมารภจ วา ชวกผสหาย ทาไมเธอจงนงเสยเลา หมอชวก โกมารภจ กราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพพระผมภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา ประทบอย ณ สวนอมพวนของขาพระพทธเจา พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๑,๒๕๐ รป พระเกยรตศพทอนงามของพระองค ขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกคน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 291ทควรฝกไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปน ผปลกใหตน เปนผจาแนกธรรม ดงน ขอพระองคเสดจเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาพระองคนนเถด เหนดวยเกลา ฯ วา เมอพระองคเสดจเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา พระหฤทยพงเลอมใส ทาวเธอจงมพระราชดารสวา ชวกผสหาย ถาอยางนน ทานจงสงใหเตรยมหตถยานไวหมอชวก โกมารภจ รบพระราชโองการแลว สงใหเตรยมชางพงประมาณ๕๐๐ เชอก และชางพระทนงเสรจแลว จงกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ขาพระองคสงใหเตรยมหตถยานพรอมแลว เชญพระองคเสดจไดแลว พระเจาขา. ครงนนแล พระเจาอชาตศตร เวเทหบตร โปรดใหพวกสตรขนชางพง ๕๐๐ เชอก เชอกละนาง ๆ แลวจงทรงชางพระทนง มผถอคบเพลง เสดจออกจากกรงราชคฤห ดวยพระราชานภาพอนยงใหญ เสดจไปสวนอมพวนของหมอชวก โกมารภจ ครนใกลจะถงสวนอมพวน ทาวเธอทรงหวาดหวน ครนคราม สยดสยอง ครนทาวเธอทรงกลว หวาดหวน มพระโลมชาตชชนแลว จงมพระราชดารสกะหมอชวก โกมารภจวา ชวกผสหาย ทานไมไดลวงเราหรอ ชวกผสหายทานไมไดหลอกเราหรอ ชวกผสหาย ทานไมไดลอเรามาใหขาศกหรอไฉนเลาภกษหมใหญถง ๑,๒๕๐ รป จงไมมเสยงจาม เสยงกระแอมเสยงพมพาเลย หมอชวก โกมารภจ กราบทลวา ขาแตพระราชาผยงใหญขอพระองคอยาทรงหวาดหวนเกรงกลวเลย พระเจาขา ขาแตพระองคผสมมตเทพ ขาพระพทธเจาไมไดลวงพระองค ไมไดหลอกพระองค ไมไดลอพระองคมาใหขาศกเลย พระเจาขา ขอเชญเสดจเขาไปเรอย ๆ เถด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 292พระเจาขา นนประทปทโรงกลมยงตามอย ลาดบนน ทาวเธอเสดจพระราชดาเนนโดยกระบวนขางพระทนงไปจนสดทาง เสดจลงจากชาง พระทนง ทรงดาเนนเขาประตโรงกลม แลวจงมพระราชดารสกะหมอชวก โกมารภจวา ชวกผสหาย ไหนพระผมพระภาคเจา หมอชวกโกมารภจกราบทลวา ขอเดชะ นนพระผมพระภาคเจา ประทบนงพงเสากลาง ผนพระพกตรไปทางทศบรพา ภกษสงฆแวดลอมอย. ลาดบนน พระเจาอชาตศตร เวเทหบตร เสดจเขาไปเฝาพระผม-พระภาคเจาถงทประทบ ประทบยน ณ ทควรสวนขางหนง ทรงชาเลองเหนภกษสงฆนงสงบเหมอนหวงนาใส ทรงเปลงพระอทานวา ขอใหอทยภทกมารของเราจงมความสงบอยางภกษสงฆเดยวน. พระผมพระ-ภาคเจาตรสวา ดกอนมหาบพตร พระองคเสดจมาทงความรก ทลรบวาพระเจาขา อทยภทกมารเปนทรกของหมอมฉน ขอใหอทยภทกมารของหมอมฉน จงมความสงบอยางภกษสงฆเดยวนเถด พระเจาขา. (๙๓) ลาดบนน พระเจาอชาตศตร เวเทหบตร ทรงอภวาทพระผมพระภาคเจาแลว ทรงนอมถวายอญชลแดภกษสงฆ ประทบนง ณทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนจะขอทลถามปญหาบางเรองสกเลกนอย ถาพระองคจะประทานพระวโรกาสพยากรณปญหาแกหมอมฉน. พระผมพระภาคเจาตรสวา เชญถามเถดมหาบพตร ถาทรงพระประสงค. พระเจาอชาตศตร ทลถามวา ขาแตพระองคผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา พลรถ พลธน พนกงานเชญธง พนกงานจดกระบวนทพ พนกงานจดสงสะเบยง พวกอคคราชบตร พลอาสา ขนพล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 293พลกลา พลสวมเกราะหนง พวกบตรทาส พวกทาขนม ชางกลบก พนกงานเครองสรง พวกพอครว ชางดอกไม ชางยอม ชางห ชางจกสานชางหมอ นกคานวณ พวกนบคะแนน หรอศลปศาสตรเปนอนมาก แมอยางอนใด ทมคตเหมอนอยางน คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบน ดวยผลแหงศลปศาสตรนน เขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญบาเพญทกษณาทานอนมผลอยางสง เปนไปเพอใหไดอารมณด มสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ พระองคอาจทาใหรถงสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไม. พ. มหาบพตร พระองคทรงจาไดหรอไมวา ปญหาขอน มหาบพตรไดตรสถามสมณพราหมณแมพวกอนแลว. อ. ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนจาได ปญหาขอนหมอมฉนไดถามสมณพราหมณพวกอนแลว. พ. มหาบพตร สมณพราหมณเหลานนพยากรณอยางไร ถามหา-บพตรไมหนกพระทย กตรสเถด. อ. ณ ททพระผมพระภาคเจาหรอทานผเปรยบดงพระผมพระภาคเจาประทบนงอย หมอมฉนไมหนกใจ พระเจาขา. พ. ถาอยางนน โปรดมพระดารสเถด. (๙๔) อ. ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ณ กรงราชคฤหนหมอมฉนเขาไปหาครปรณกสสป ถงทอย ไดปราศรยกบครปรณกสสปครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 294หนง ครนแลว หมอมฉนไดกลาวคานกะครปรณกสสปวา ทานกสสปผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา พลรถ พลธน พนกงานเชญธง พนกงานจดกระบวนทพ พนกงานจดสงเสบยง พวกอคคราชบตร พลอาสา ขนพล พลกลา พลสวมเกราะหนง พวกบตรทาส พวกทาขนม ชางกลบก พนกงานเครองสรง พวกพอครว ชางดอกไม ชางยอม ชางหก ชางจกสาน ชางหมอ นกคานวณ พวกนบคะแนน หรอศลปศาสตรเปนอนมาก แมอยางอนใด ทมคตเหมอนอยางนคนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบนดวยผลแหงศลปศาสตรนน เขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตรสหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญ บาเพญทกษณาทาน อนมผลอยางสงเปนไปเพอใหไดอารมณด มสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณ-พราหมณทงหลาย ฉนใด ทานกสสปผเจรญ ทานอาจทาใหรถงสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไม เมอหมอมฉนกลาวอยางน ครปรณกสสปไดกลาวคานกะหมอมฉนวา มหาบพตร เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชใหผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชใหผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาใหเขาดนรนฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลน ไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ดกปลนในทางเปลยว ทาชภรยาเขา พดเทจ ผทาไมชอวาทาบาปแมหากผใดจะใชจกร ซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ใหเปนลานเนอหนง ใหเปนกองเนอหนง บาปทมการทาเชนนนเปนเหต ยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 295ยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหต ยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดวยการให ดวยการฝกอนทรย การสารวมศล การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญผลทเหนประจกษ ครปรณกสสป กลบตอบถงการททาแลวไมเปนอนทา ฉะน เปรยบเหมอนเขาถามถงมะมวง ตอบขนนสามะลอหรอเขาถามถงขนนสามะลอ ตอบมะมวง แมฉนใด ขาแตพระองคผเจรญเหมอนหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครปรณกสสปกลบตอบถงการททาแลวไมเปนอนทา ฉนนนทเดยว ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไดมความดารวา ไฉนคนอยางเราจะพงมงรกรานสมณะหรอพราหมณผอยในราชอาณาเขต ดงน แลวไมยนดไมคดคานภาษตของครปรณกสสปไมพอใจกมไดเปลงวาจาแสดงความไมพอใจ ไมเชอถอ ไมคดคานวาจานนเลย ลกจากทนงหลกไป. (๙๕) ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ณ กรงราชคฤหน หมอมฉนเขาไปหาครมกขลโคสาล ถงทอย ไดปราศรยกบครมกขลโคสาลครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว หมอมฉนไดกลาวคานกะครมกขลโคสาลวา ทานโคสาลผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา ฯ ล ฯ คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบน ดวยผล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 296แหงศลปศาสตรนน เขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญ บาเพญทกษณาทานอนมผลอยางสง เปนไปเพอใหไดอารมณด มสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลายฉนใด ทานอาจทาใหรถงสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไม เมอหมอมฉนกลาวอยางน ครมกขลโคสาลไดกลาวคานกะหมอมฉนวา มหาบพตร ไมมเหต ไมมปจจย เพอความเศราหมองของสตวทงหลาย สตวทงหลายหาเหตมได หาปจจยมได ยอมเศราหมองยอมไมมเหต ยอมไมมปจจย เพอความบรสทธแหงสตวทงหลาย สตวทงหลายหาเหตมได หาปจจยมได ยอมบรสทธ ไมมการกระทาของตนเองไมมการกระทาของผอน ไมมการกระทาของบรษ ไมมกาลง ไมมความเพยร ไมมเรยวแรงของบรษ ไมมความบากบนของบรษ สตวทงปวงปาณะทงปวง ภตทงปวง ชวะทงปวง ลวนไมมอานาจ ไมมกาลง ไมมความเพยร แปรไปตามเคราะหดเคราะหราย ตามความประจวบ ตามความเปนเอง ยอมเสวยสขเสวยทกข ในอภชาตทง ๖ เทานน อนง กาเนดทเปนประธาน ๑,๔๐๖,๐๐๐ กรรม ๕๐๐ กรรม ๕ กรรม ๓ กรรม ๑ธรรมกง ปฏปทา ๖๒ อนตรกป ๖๒ อภชาต ๖ ปรสภม ๘ อาชวก๔,๙๐๐ ปรพาชก ๔,๙๐๐ นาควาส ๔,๙๐๐ อนทรย ๒,๐๐๐ นรก๓,๐๐๐ รโชธาต ๓๖ สญญครรภ ๗ อสญญครรภ ๗ นคณฐครรภ ๗เทวดา ๗ มนษย ๗ ปศาจ ๗ สระ ๗ ปวฏะ ๗ ปวฏะ ๗๐๐ เหวใหญ๗ เหวนอย ๗๐๐ สบน ๗ สบน ๗๐๐ จลมหากป ๘,๐๐๐,๐๐๐ เหลานทพาลและบณฑต เรรอน ทองเทยวไป แลวจกทาทสดทกขได ความสมหวงวา เราจกอบรมกรรมทยงไมอานวยผล ใหอานวยผล หรอเรา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 297สมผสถกตองกรรมทอานวยผลแลว จกทาใหสดสน ดวยศล ดวยพรต ดวยตบะ หรอดวยพรหมจรรยน ไมมในทนน สขทกขทาใหสนสดไดเหมอนดวงของใหหมดดวยทะนาน ยอมไมมในสงสารดวยอาการอยางนเลยไมมความเสอมความเจรญ ไมมการเลอนขนเลอนลง พาลและบณฑต เรรอน ทองเทยวไป จกทาทสดทกขได เหมอนกลมดายทบคคลขวางไปยอมคลขยายไปเอง ฉะนน ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครมกขลโคสาลกลบพยากรณถงความบร-สทธดวยการเวยนวาย เหมอนเขาถามถงมะมวง ตอบขนนสามะลอ หรอเขาถามถงขนนสามะลอ ตอบมะมวง แมฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครมกขลโคสาลกลบพยากรณถงความบรสทธดวยการเวยนวาย ฉนนนทเดยว ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไดมความดารวา ไฉนคนอยางเราจะพงมงรกรานสมณะหรอพราหมณผอยในราชอาณาเขต ดงน แลวไมยนด ไมคดคานภาษตของครมกขลโคศาล ไมพอใจ กมไดเปลงวาจาแสดงความไมพอใจ ไมเชอถอไมคดคานวาจานนเลย ลกจากทนงหลกไป. (๙๖) ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ณ กรงราชคฤหน หมอมฉนเขาไปหาครอชตเกสกมพล ถงทอย ๆ ล ฯ ครนแลวหมอมฉนไดกลาวคานกะครอชตเกสกมพลวา ทานอชตผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา ฯ ล ฯ คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตร ทเหนประจกษ เลยงชพในปจจบน ดวยผลแหงศลปศาสตรนน เขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญบาเพญทกษณาทานอนมผลอยางสง เปนไปเพอใหไดอารมณด มสขเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 298ผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ฉนใด ทานอาจทาใหรถงสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไม เมอ หมอมฉนกลาวอยางน ครอชตเกสกมพลไดกลาวคานกะหมอมฉนวามหาบพตร ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวงไมมผล ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกอนไมม มารดาบดาไมมคณสตวผเกดผดขนไมม สมณพราหมณผดาเนนชอบปฏบตชอบ ซงกระทาโลกนและโลกอนใหแจงดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอนใหรแจงไมมในโลก คนเรานเปนแตประชมมหาภตทง ๔ เมอทากาลกรยา ธาตดนไปตานธาตดน ธาตนาไปตามธาตนา ธาตไฟไปตามธาตไฟ ธาตลมไปตามธาตลม อนทรยทงหลายยอมเลอนลอยไปในอากาศ คนทงหลายมเตยงเปนท ๕ จะหามเขาไป รางกายปรากฏอยแตปาชา กลายเปนกระดกมสดจสนกพราบ การเชนสรวงมเถาเปนทสด ทานนคนเขลาบญญตไวคาของคนบางพวกพดวา มผล ๆ ลวนเปนคาเปลา คาเทจ คาเพอเพราะกายสลาย ทงพาลทงบณฑตยอมขาดสญพนาศสน เบองหนาแตตาย ยอมไมเกด ดงน. ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครอชตเกสกมพลกลบตอบถงความชาดสญ เหมอนเขาถามถงมะมวง ตอบขนนสามะลอ หรอเขาถามถงขนนสามะลอ ตอบมะมวงแมฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครอชตเกสกมพลกลบตอบถงความขาดสญ ฉนนนทเดยวขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไดมความดารวา ไฉนคนอยางเราจะพงมงรกรานสมณะ หรอพราหมณผอยในราชอาณาเขต ดงน แลวไมยนด ไมคดคานภาษตของครอชตเกสกมพล ไมพอใจ กมไดเปลงวาจาแสดงความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 299ไมพอใจ ไมเชอถอ ไมคดคานวาจานนเลย ลกจากทนงหลกไป. (๙๗) ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ณ กรงราชคฤหน หมอมฉนเขาไปหาครปกทธกจจายนะถงทอย ฯลฯ ครนแลวหมอมฉนไดกลาวคานกะครปกทธกจจายนะวา ทานกจจายนะผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา ฯ ล ฯ คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบน ดวยผลแหงศลปศาสตรนนเขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญ บาเพญทกษณาทานอนมผลอยางสง เปนไปเพอใหไดอารมณดมสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ฉนใด ทานอาจทาใหรถงสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไมเมอหมอมฉนกลาวอยางน ครปกทธกจจายนะ ไดกลาวคานกะหมอมฉนวามหาบพตร สภาวะ ๗ กองเหลาน ไมมใครทา ไมมแบบอยางอนใครทาไมมใครเนรมต ไมมใครใหเนรมต เปนสภาพยงยน ตงมนดจยอดภเขาตงมนดจเสาระเนยด สภาวะ ๗ กองเหลานน ไมหวนไหว ไมแปรปรวนไมเบยดเบยนกนและกน ไมอาจใหเกดสขหรอทกข หรอทงสขและทกขแกกนและกน สภาวะ ๗ กองเปนไฉน คอ กองดน กองนา กองไฟกองลม สข ทกข ชวะเปนท ๗ สภาวะ ๗ กองน ไมมใครทา ไมมแบบอยางอนใครทา ไมมใครเนรมต เปนสภาพยงยน ตงมนดจยอดภเขาตงมนดจเสาระเนยด สภาวะ ๗ กองเหลานน ไมหวนไหว ไมแปรปรวนไมเบยดเบยนกนและกน ไมอาจใหเกดสขหรอทกข หรอทงสขและทกขแกกนและกน ผฆาเองกด ผใชใหฆากด ผไดยนกด ผกลาวใหไดยนกดผเขาใจความกด ผทาใหเขาใจความกด ไมมในสภาวะ ๗ กองนน ดวยวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 300บคคลจะเอาศาสตราอยางคมตดศรษะกน ไมชอวาใคร ๆ ปลงชวตใคร ๆ เปนแตศาตราสอดเขาไปตามชองแหงสภาวะ ๗ กองเทานน ดงน ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครปกทธกจ-จายนะกลบเอาเรองอนมาพยากรณ เหมอนเขาถามถงมะมวง ตอบขนนสามะลอ หรอเขาถามถงขนนสามะลอ ตอบมะมวง แมฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครปกทธ-กจจายนะกลบเอาเรองอนมาพยากรณ ฉนนนทเดยว ขาแตพระองคผ-เจรญ หมอมฉนไดมความดารวา ไฉนคนอยางเราจะพงมงรกรานสมณะหรอพราหมณผอยในราชอาณาเขต ดงน แลวไมยนด ไมคดคานภาษตของครปกทธกจจายนะ ไมพอใจ กมไดเปลงวาจาแสดงความไมพอใจไมเชอถอ ไมคดคานวาจานนเลย ลกจากทนงหลกไป. (๙๘) ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ณ กรงราชคฤหน หมอมฉนเขาไปหาครนครนถนาฏบตรถงทอย ฯ ล ฯ ครนแลวหมอมฉนไดกลาวคานกะครนครนถนาฏบตรวา ทานอคคเวสสนะผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา ฯ ล คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบน ดวยผลแหงศลปศาสตรนนเขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญ บาเพญทกษณาทานอนมผลอยางสง เปนไปเพอใหไดอารมณดมสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ฉนใด ทานอาจทาใหรถงสามญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไมเมอหมอมฉนกลาวอยางน ครนครนถนาฏบตรไดกลาวคานกะหมอมฉนวามหาบพตร นครนถในโลกน เปนผสงวรแลวดวยสงวร ๔ ประการ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 301นครนถเปนผสงวรแลวดวยสงวร ๔ ประการ เปนไฉน มหาบพตร นครนถในโลกน เปนผหามนาทงปวง ๑ เปนผประกอบดวยนาทงปวง ๑เปนผกาจดดวยนาทงปวง ๑ เปนผประพรมดวยนาทงปวง ๑ นครนถเปนผสงวรแลวดวยสงวร ๔ ประการ อยางนแล มหาบพตร เพราะเหตทนครนถเปนผสงวรแลวดวยสงวร ๔ ประการอยางน บณฑตจงเรยกวาเปนผมตนถงทสดแลว มตนสารวมแลว มตนตงมนแลว ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครนครนถ-นาฏบตร กลบตอบถงสงวร ๔ ประการ ฉะน เหมอนเขาถามถงมะมวงตอบขนนสามะลอ หรอเขาถามถงขนนสามะลอ ตอบมะมวง แมฉนใดขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครนครนถนาฏบตรกลบตอบถงสงวร ๔ ประการ ฉนนนทเดยว ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไดมความดารวา ไฉนคนอยางเราจะพงมงรกรานสมณะหรอพราหมณผอยในราชอาณาเขต ดงน แลวไมยนด ไมคดคานภาษตของครนครนถนาฏบตร ไมพอใจ กมไดเปลงวาจาแสดงความไมพอใจ ไมเชอถอ ไมคดคานวาจานนเลย ลกจากทนงหลกไป. (๙๙) ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ณ กรงราชคฤหน หมอมฉนเขาไปหาครสญชยเวลฏฐบตรถงทอย ฯ ล ฯ ครนแลวหมอมฉนไดกลาวคานกะครสญชยเวลฏฐบตรวา ทานสญชยผเจรญ ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ พลชาง พลมา ฯ ล ๆ คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบน ดวยผลแหงศลปศาสตรนน เขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญ บาเพญทกษณาทานอนทผลอยางสง เปนไปเพอใหได

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 302อารมณด มสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ฉนใด ทานอาจทาใหรถงสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไม เมอหมอมฉนกลาวอยางน ครสญชยเวลฏฐบตรไดกลาวคานกะหมอมฉนวา ถามหาบพตรตรสถามอาตมภาพวา โลกอนมอยหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวาม กจะพงทลตอบวาม ความเหนของอาตมภาพวาอยางนกมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใช มใชไมใชกมใชถามหาบพตรตรสถามอาตมภาพวา โลกอนไมมหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวาไมม กจะพงทลตอบวาไมม....ถามหาบพตรตรสถามวาโลกอนมดวยไมมดวยหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา มดวยไมมดวย กจะพงทลตอบวา มดวยไมมดวย... ถามหาบพตรตรสถามวา โลกอนมกมใช ไมมกมใชหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา มกมใช ไมมกมใช กจะพงทลตอบวา มกมใช ไมมกมใช....ถามหาบพตรตรสถามวา สตวผเกดผดขนมหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวาม กจะพงทลตอบวาม.. .ถามหาบพตรตรสถามวา สตวผเกดผดขนไมมหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวาไมมกจะพงทลตอบวาไมม....ถามหาบพตรตรสถามวา สตวผเกดผดขนไมมดวยหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา มดวยไมมดวย กจะพงทลตอบวามดวยไมมดวย....ถามหาบพตรตรสถามวา สตวผเกดผดขน มกมใช ไมมกมใชหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา มกมใช ไมมกมใช กจะพงทลตอบวา มกมใช ไมมกมใช....ถามหาบพตรตรสถามวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวมอยหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวาม กจะพงทลตอบวาม.. .ถามหาบพตรตรสถามวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวไมมหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวาไมม กจะพงทลตอบวาไมม... ถามหาบพตรตรส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 303ถามวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวมดวยไมมดวยหรอ ถาอาตมภาพม ความเหนวา มดวย ไมมดวย กจะพงทลตอบวา มดวย ไมมดวย ถามหาบพตรตรสถามวา ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวมกมใช ไมมกมใชหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา มกมใช ไมมกมใช กจะพงทลตอบวามกมใช ไมมกมใช....ถามหาบพตรตรสถามวา สตวเบองหนาแตตายเกดอกหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา เกดอก กจะพงทลตอบวา เกดอก... ถามหาบพตรตรสถามวา สตวเบองหนาแตตาย ไมเกดหรอ ถาอาตม-ภาพมความเหนวา ไมเกด กจะพงทลตอบวา ไมเกด.. .ถามหาบพตรตรสถามวา สตวเบองหนาแตตายเกดดวย ไมเกดดวยหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา เกดดวยไมเกดดวย กจะพงทลตอบวา เกดดวย ไมเกดดวย... ถามหาบพตรตรสถานวา สตวเบองหนาแคทาย เกดกมใช ไมเกดกมใชหรอ ถาอาตมภาพมความเหนวา เกดกมใช ไมเกดกมใช กจะพงทลตอบวา เกดกมใช ไมเกดกมใช... อาตมภาพมความเหนวา อยางน กมใช อยางนนกมใช อยางอนกมใช ไมใชกมใช มใชไมใชกมใช ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษ ครสญชยเวลฏฐบตรกลบตอบสายไปฉะน เหมอนเขาถามถงมะมวง ตอบขนนสามะลอ หรอเขาถามถงขนนสามะลอ ตอบมะมวง แมฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ เมอหมอมฉนถามถงสามญ ผลทเหนประจกษ ครสญชย-เวลฏฐบตรกลบตอบสายไป ฉนนนทเดยว ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไดมความดารวา บรรดาสมณพราหมณเหลาน ครสญชยเวลฏฐบตรน โงกวาเขาทงหมด งมงายกวาเขาทงหมด เพราะเมอหมอมฉนถามถงสามญญผลทเหนประจกษอยางไร จงกลบตอบสายไป หมอมฉนไดมความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 304ดารวา ไฉนคนอยางเราจะพงมงรกรานสมณะหรอพราหมณ ผอยในราช- อาณาเขต ดงน แลวไมยนด ไมคดคานภาษตของครสญชยเวลฏฐบตรไมพอใจ กมไดเปลงวาจาแสดงความไมพอใจ ไมเชอถอ ไมคดคานวาจานนเลย ลกจากทนงหลกไป. (๑๐๐) ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนนขอทลถามพระผม พระภาคเจาบางวา ศลปศาสตรเปนอนมากเหลาน คอ ทหารชาง ทหารมา ทหารรถ ทหารธน ทหารเชญธง ทหารจดกระบวนทพ ทหารหนวยสงเสบยง พวกอคคราชบตร ทหารหนวยอาสา แมทพนายกองหนวยทหารหาญ ทหารสวมเกราะหนง ทหารรบใช หนวยทาขนม หนวยซกฟอก หนวยตดผม หนวยทาครว ชางดอกไม ชางยอม ชางทอ ชางจกสาน ชางหมอ นกคานวณ พวกนบคะแนน หรอศลปศาสตรเปนอนมาก แมอยางอนใด ทมคตเหมอนอยางน คนเหลานนยอมอาศยผลแหงศลปศาสตรทเหนประจกษเลยงชพในปจจบน ดวยผลแหงศลป -ศาสตรนน เขายอมบารงตน มารดาบดา บตรภรยา มตร สหาย ใหเปนสขอมหนาสาราญ บาเพญทกษณาทานอนมผลอยางสง เปนไปเพอใหไดอารมณด มสขเปนผล ใหเกดในสวรรค ในสมณพราหมณทงหลาย ฉนใดขาแตพระองคผเจรญ พระองคอาจทาใหรสามญญผลทเหนประจกษในปจจบนเหมอนฉนนนไดหรอไม. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา อาจอยมหาบพตร แตในขอนตถาคตจะขอยอนถามมหาบพตรกอน โปรดตรสตอบตามทพอพระทยมหาบพตรจะทรงเขาพระทยความขอนนเปนไฉน สมมตวา มหาบพตรพงมบรษผเปนทาสกรรมกร มปกตตนกอนนอนทหลง คอยฟงพระบญชาวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 305จะโปรดใหทาอะไร ประพฤตถกพระทย พดจาไพเราะ คอยเฝาสงเกต พระพกตร เขาจะมความคดเหนอยางนวา คตของบญ วบากของบญนาอศจรรยนก ไมเคยมมา ความจรงพระเจาแผนดนมคธพระนามวาอชาตศตรเวเทหบตร พระองคน เปนมนษย แมเรากเปนมนษย แตพระองคทานทรงเอบอม พรงพรอม ไดรบบาเรออยดวยเบญจกามคณประหนงเทพเจา สวนเราสเปนทาสรบใชของพระองคทานตองตนกอนนอนทหลง ตองคอยฟงพระบญชาวา จะโปรดใหทาอะไร ตองประพฤตใหถกพระทย ตองพดจาไพเราะ ตองคอยเฝาสงเกตพระพกตร เราพงทาบญ จะไดเปนเหมอนพระองคทาน อยากระนนเลย เราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตร ออกบวชเปนบรรพชต สมยตอมา เขาปลงผมและหนวด นงหม ผากาสาวพสตร ออกบวชเปนบรรพชต ครนบวชแลว เปนผสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจอย สนโดษดวยความมเพยงอาหาร และผาปดกายเปนอยางยง ยนดยงในความสงด ถาพวกราชบรษพงกราบทลถงพฤตการณของเขาอยางนวา ขอเดชะ ขอพระองค พงทรงทราบเถด บรษผเปนทาสกรรมกรของพระองค ผตนกอนนอนทหลง คอยฟงพระบญชาวา จะโปรดใหทาอะไร ประพฤตถกพระทยพดจาไพเราะ คอยเฝาสงเกตพระพกตรอยนน เขาปลงผมและหนวดนงหมผากาสาวพสตร ออกบวชเปนบรรพชต เมอบวชแลว เปนผสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจอย สนโดษดวยความมเพยงอาหารเละผาปดกายเปนอยางยง ยนดยงในความสงด มหาบพตรจะพงตรสอยางนเทยวหรอวา พอมหาจาเรญคนนนของขามาส จงมาเปนทาสเปนกรรมกรของขา จงตนกอนนอนทหลง จงคอยฟงบญชาวาจะใหทาอะไร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 306ประพฤตใหถกใจ พดไพเราะ คอยเฝาสงเกตดหนาขาอกตามเดม. พระเจาอชาตศตรทลวา จะเปนเชนนนไมไดเลย พระเจาขา อนทจรงขาพระองคเสยอก ควรจะไหวเขา ควรจะลกรบเขา ควรจะเชอเชญใหเขานง ควรจะบารงเขาดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ควรจะจดการรกษาปองกนคมครองเขาอยางเปนธรรม. มหาบพตร พระองคจะทรงเขาพระทยความขอนนเปนไฉน ถาเมอเปนเชนนน สามญญผลทเหนประจกษจะมหรอไม. ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปนเชนนน สามญญผลทเหนประจกษมอยอยางแนแท. มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน ซงตถาคตทาใหรเปนขอแรก. (๑๐๑) ขาแตพระองคผเจรญ พระองคอาจทาใหรสามญญผลทเหนประจกษในปจจบนแมขออนใหเหมอนอยางนนไดหรอไม. อาจอย มหาบพตร แตในขอนตถาคตจกขอยอนถามมหาบพตรกอนโปรดตรสตอบตามทพอพระทย มหาบพตร พระองคจะทรงเขาพระทยความขอนนเปนไฉน สมมตวา มหาบพตรพงมบรษเปนชาวนา คฤหบดซงเสยภาษอากรเพมพนพระราชทรพย เขาจะพงคดเหนอยางนวา คตของบญ วบากของบญ นาอศจรรยนก ไมเคยมมา ความจรงพระเจาแผนดนมคธพระนามวา อชาตศตรเวเทหบตร พระองคนเปนมนษยแมเรากเปนมนษย แตพระองคทานทรงเอบอมพรงพรอม บาเรออยดวยเบญจกามคณดจเทพเจา สวนเราสเปนชาวนาคฤหบด ตองเสยภาษอาการเพมพนพระราชทรพย เราพงทาบญจะไดเปนเหมอนพระองคทาน อยา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 307กระนนเลย เราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตร ออกบวชเปนบรรพชต สมยตอมา เขาละกองโภคสมบตนอยใหญ ละเครอญาตนอยใหญ ปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตร ออกบวชเปนบรรพชต เมอบวชแลว เปนผสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจอย สนโดษดวยความมเพยงอาหารและผาปดกายเปนอยางยง ยนดยงในความสงด ถาพวกราชบรษพงกราบทลพฤตการณของเขาอยางนวา ขอเดชะ ขอพระองคพงทรงทราบเถด บรษผเปนชาวนาคฤหบด ซงเสยภาษอากรเพมพนพระราชทรพยของพระองคอยนน เขาปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตรออกบวชเปนบรรพชต เมอบวชแลว เขาเปนผสารวมกาย สารวมวาจาสารวมใจอย สนโดษดวยความมเพยงอาหารและผาปดกายเปนอยางยงยนดยงในความสงด มหาบพตรจะพงตรสอยางนเทยวหรอวา พอมหา-จาเรญคนนนของขามาส จงเปนชาวนาคฤหบด เสยภาษอากรเพมพนทรพยอกตามเดม. จะเปนเชนนนไมไดเลย พระเจาขา อนทจรงหมอมฉนเสยอก ควรจะไหวเขา ควรลกรบเขา ควรจะเชอเชญเขาใหนง ควรจะบารงเขาดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ควรจะจดการรกษาปองกนคมครองเขาอยางเปนธรรม. มหาบพตร พระองคจะทรงเขาพระทยความขอนนเปนไฉน ถาเมอเปนเชนนน สามญญผลทเหนประจกษจะมหรอไม. ขาแตพระองคผเจรญ เมอเปนเชนนน สามญญผลทเหนประจกษมอยอยางแนแท. มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษในปจจบน ซงตถาคต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 308ทาใหรถวายมหาบพตรเปนขอท ๒. (๑๐๒) ขาแตพระองคผเจรญ พระองคอาจทาใหรสามญญผลทเหนประจกษในปจจบนแมขออน ทงดยงกวา ทงประณตกวา สามญญผลทเหนประจกษเหลาน ไดหรอไม. อาจอย มหาบพตร ถาอยางนน มหาบพตรจงคอยสดบ จงตงพระทยใหด ตถาคตจกแสดง. ครนพระเจาแผนดนมคธพระนามวา อชาตศตรเวเทหบตร ทลสนองพระพทธพจนแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนวามหาบพตร พระตถาคตเสดจอบตในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรโลก เปนสารถฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระตถาคตพระองคนน ทรงทาโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยงของพระองคแลว ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยใหรตาม ทรงแสดงธรรมงามในเบองตนงามในทามกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรยอนบรสทธพรอมทงอรรถ ทงพยญชนะ บรบรณสนเชง คฤหบด บตรคฤหบด หรอผเกดภายหลงในตระกลใดตระกลหนง ยอมฟงธรรมนน ครนฟงแลวไดศรทธาในพระตถาคต เมอไดศรทธาแลว ยอมเหนตระหนกวา ฆราวาสคบแคบ เปนทางมาแหงธล บรรพชาเปนทางปลอดโปรง การทบคคลผครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรบรณบรสทธโดยสวนเดยว ดจสงขขดไมใชทาไดงาย อยากระนนเลย เราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสาว-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 309พสตร ออกบวชเปนบรรพชต สมยตอมา เขาละกองโภคสมบตนอยใหญละเครอญาตนอยใหญ ปลงผมและหนวด นงหมผากาสาวพสตร ออก บวชเปนบรรพชต เมอบวชแลว สารวมระวงในพระปาตโมกข ถงพรอมดวยมรรยาทและโคจร มปรกตเหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย ประกอบดวยกายกรรมวจกรรมทเปนกศลมอาชพบรสทธ ถงพรอมดวยศล คมครองทวารในอนทรยทงหลายประกอบดวยสตสมปชญญะ เปนผสนโดษ.

จลศล (๑๐๓) มหาบพตร อยางไรภกษจงชอวาเปนผถงพรอมดวยศล ๑. ภกษในธรรมวนยน ละการฆาสตว เวนขาดจากการฆาสตววางไม วางมด มความละอาย มความเอนด มความกรณาหวงประโยชนแกสตวทงปวงอย แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. ๒. เธอละการลกทรพย เวนขาดจากการลกทรพย รบแตของทเขาให ตองการแตของทเขาให ไมประพฤตตนเปนขโมย เปนผสะอาดอยแมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. ๓. เธอละกรรมเปนขาศกแกพรหมจรรย ประพฤตพรหมจรรยประพฤตหางไกล เวนขาดจากเมถน อนเปนเรองของชาวบาน แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. ๔. เธอละการพดเทจ เวนขาดจากการพดเทจ พดแตคาจรงดารงคาสตย มถอยคาเปนหลกฐาน ควรเชอได ไมพดลวงโลก แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 310 ๕. เธอละคาสอเสยด เวนขาดจากคาสอเสยด ฟงจากขางนแลว ไมไปบอกขางโนน เพอใหคนหมนแตกราวกน หรอฟงจากขางโนนแลวไมมาบอกขางน เพอใหคนหมโนนแตกราวกน สมานคนทแตกราวกนแลวบาง สงเสรมคนทพรอมเพรยงกนแลวบาง ชอบคนผพรอมเพรยงกนยนดคนผพรอมเพรยงกน เพลดเพลนคนผพรอมเพรยงกน กลาวแตคาททาใหคนพรอมเพรยงกน แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. ๖. เธอละคาหยาบ เวนขาดจากคาหยาบ กลาวแตคาทไมมโทษเพราะห ชวนใหรก จกใจ เปนของชาวเมอง คนสวนมากรกใคร พอใจแมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. ๗. เธอละคาเพอเจอ เวนขาดจากคาเพอเจอ พดถกกาล พดจรงพดเปนอรรถ พดเปนธรรม พดเปนวนย พดมหลก มทอาง มทสดประกอบดวยประโยชน โดยกาลอนควร แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. ๘. เธอเวนขาดจากการพรากพชคาม และภตคาม. ๙. เธอฉนหนเดยว เวนการฉนในราตร งดเวนการฉนในเวลาวกาล. ๑๐. เธอเวนขาดจากการฟอนรา ขบรอง ประโคมดนตร และดการเลนอนเปนขาศกแกกศล. ๑๑. เธอเวนขาดจากการทดทรงประดบและตกแตงรางกาย ดวยดอกไม ของหอม และเครองประเทองผว อนเปนฐานแหงการแตงตว. ๑๒. เธอเวนขาดจากการนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหญ. ๑๓. เธอเวนขาดจากการรบทองและเงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 311 ๑๔. เธอเวนขาดจากการรบธญญาหารดบ. ๑๕. เธอเวนขาดจากการรบเนอดบ. ๑๖. เธอเวนขาดจากการรบสตร และกมาร. ๑๗. เธอเวนขาดจากการรบทาส และทาส. ๑๘. เธอเวนขาดจากการรบแพะ และแกะ. ๑๙. เธอเวนขาดจากการรบไก เละสกร. ๒๐. เธอเวนขาดจากการรบชาง โค มา และลา. ๒๑. เธอเวนขาดจากการรบไรนา และทดน. ๒๒. เธอเวนขาดจากการประกอบทตกรรม และการรบใช. ๒๓. เธอเวนขาดจากการซอ การขาย. ๒๔. เธอเวนขาดจากการโกงดวยตาชง การโกงดวยของปลอมและการโกงดวยเครองตวงวด. ๒๕. เธอเวนขาดจากการรบสนบน การลอลวง และการตลบ-ตะแลง. ๒๖. เธอเวนขาดจากการตด การฆา การจองจา การตชง การปลน และกรรโชก แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. จบจลศล

มชฌมศล (๑๐๔) ๑. ภกษเวนขาดจากการพรากพชคาม และภตคาม เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงประกอบการพรากพชคามและภตคามเหนปานน คอพชเกดแต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 312เงา พชเกดแตลาตน พชเกดแตผล พชเกดแตยอด พชเกดแตเมลด เปนทครบหา แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๐๕) ๒. ภกษเวนขาดจากการบรโภคของททาการสะสมไว เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงประกอบการบรโภคของททาการสะสมไวเหนปานน คอ สะสมขาวสะสมนา สะสมผา สะสมยาน สะสมทนอน สะสมของหอม สะสมอามสแมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๐๖) ๓. ภกษเวนขาดจากการดการเลน อนเปนขาศกแกกศล เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาให ดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายดการเลนอนเปนขาศกแกกศลเหนปานน คอการฟอนรา การขบรอง การประโคม มหรสพ มการราเปนตน การ เลานยาย การเลนปรบมอ การเลนปลกผ การเลนตกลอง ฉากบานเมอง ทสวยงาม การเลนของคนจณฑาล การเลนไมสง การเลนหนาศพ ชนชางชนมา ชนกระบอ ชนโค ชนแพะ ชนแกะ ชนไก รบนกกระทารากระบกระบอง ชกมวย มวยปลา การรบ การตรวจพล การจดกระบวนทพ กองทพ แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง (๑๐๗) ๔. ภกษเวนขาดจากการขวนขวายเลนการพนนอนเปนทตงแหงความประมาท เชนอยางสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายเลนการพนน อนเปนทตงแหงความประมาทเหนปานน คอ เลนหมากรกแถวละ ๘ ตา แถวละ๑๐ ตา เลนหมากเกบ เลนดวด เลนหมากไหว เลนโยนบวง เลนไมหงเลนกาทาย เลนสะกา เลนเปาใบไม เลนไถนอย ๆ เลนหกคะเมน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 313เลนกงหน เลนตวงทราย เลนรถนอย ๆ เลนธนนอย ๆ เลนเขยนทาย กน เลนทายใจ เลนเลยนคนพการ แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๐๘) ๕. ภกษเวนขาดจากการนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหญเชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงนงนอนบนทนงทนอนอนสงใหเหนปานน คอ เตยงมเทาเกนประมาณ เตยงมเทาทาเปนรปสตวราย ผาโกเชาวขนยาว เครองลาดททาดวยขนแกะวจตรดวยลวดลาย เครองลาดททาดวยขนแกะสขาว เครองลาดทมสณฐานเปนชอดอกไม เครองลาดทยดนน เครองลาดขนแกะวจตรดวยรปสตวราย มสหะและเสอเปนตน เครองลาดขนแกะมขนตง เครองลาดขนแกะมขนขางเดยว เครองลาดทองและเงนแกมไหม เครองลาดไหมขลบทองและเครองลาดขนแกะจนางฟอน ๑๖ คน เครองลาดหลงชาง เครองลาดหลงมา เครองลาดในรถ เครองลาดททาดวยหนงสตวชออชนะ อนมขนออนนม เครองลาดอยางดทาดวยหนงชะมด เครองลาดมเพดาน เครองลาดมหมอนขาง แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๐๙) ๖. ภกษเวนขาดจากการประกอบการประดบตกแตงรางกายอนเปนฐานแหงการแตงตว เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงขวนขวายประกอบการประดบตกแตงรางกาย อนเปนฐานแหงการแตงตวเหนปานน คอ อบตวไคลอวยวะ อาบนาหอม นวด สองกระจก แตมตา ทดดอกไม ประ-เทองผว ผดหนา ทาปาก ประดบขอมอ สวมเกยว ใชไมเทา ใชกลกยาใชดาบ ใชขรรค ใชรม สวมรองเทาประดบวจตร ตดกรอบหนา ปกปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 314ใชพดวาลวชน นงหมผาขาว นงหมผามชาย แมขอนกเปนศลของเธอ ประการหนง. (๑๑๐) ๗. ภกษเวนขาดจากตรจฉานกถา เชนอยางทสมณ-พราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงประ-กอบตรจฉานกถาเหนปานน คอ พดเรองพระราชา เรองโจร เรองมหาอามาตย เรองกองทพ เรองภย เรองรบ เรองขาว เรองนา เรองผา เรองทนอน เรองดอกไม เรองของหอม เรองญาต เรองยานเรองบาน เรองนคม เรองนคร เรองชนบท เรองสตร เรองบรษเรองคนกลาหาญ เรองตรอก เรองทานา เรองคนทลวงลบไปแลว เรองเบดเตลด เรองโลก เรองทะเล เรองความเจรญและความเสอมดวยประการนน ๆ แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๑) ๘. ภกษเวนขาดจากการกลาวคาแกงแยงกน เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลวยงขวนขวายกลาวถอยคาแกงแยงกนเหนปานน เชนวา ทานไมรทวถงธรรมวนยน ขาพเจารตวถง ทานจกรทวถงธรรมวนยนไดอยางไร ทานปฏบตผด ขาพเจาปฏบตถก ถอยคาของขาพเจาเปนประโยชน ของทานไมเปนประโยชน คาทควรจะกลาวกอน ทานกลบกลาวภายหลง คาทควรจะกลาวภายหลง ทานกลบกลาวกอน ขอททานเคยชาชองมา ผนแปรไปแลว ขาพเจาจบผดวาทะของทานไดแลว ขาพเจาขมทานไดแลวทานจงถอนวาทะเสย มฉะนนจงแกไขเสย ถาสามารถ แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๒) ๙. ภกษเวนขาดจากการประกอบทตกรรม และการรบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 315ใช เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวย ศรทธาแลว ยงขวนขวายประกอบทตกรรมและการรบใชเหนปานน คอรบเปนทตของพระราชา ราชมหาอามาตย กษตรย พราหมณ คฤหบดและกมารวา ทานจงไปในทน ทานจงไปในทโนน ทานจงนาเอาสงนไปทานจงนาเอาสงนในทโนนมา ดงน แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๓) ๑๐. ภกษเวนขาดจากการพดหลอกลวง และการพดเลยบเคยง เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงพดหลอกลวง พดเลยบเคยง พดหวานลอม พดและเลม แสวงหาลาภดวยลาภ แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. จบมชฌมศล

มหาศล (๑๑๔ ) ๑. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉาน-วชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ทายอวยวะ ทายนมต ทายฟาผาเปนตน ทานายฝน ทานายลกษณะ ทานายหนกดผา ทาพธบชาไฟ ทาพธเบกแวนเวยนเทยน ทาพธซดแกลบบชาไฟ ทาพธซดราบชาไฟ ทาพธซดขาวสารบชาไฟ ทาพธเตมเนยบชาไฟ ทาพธเตมนามนบชาไฟ ทาพธเสกเปาบชาไฟ ทาพลกรรมดวยโลหต เปนหมอดอวยวะ ดลกษณะทบาน ดลกษณะทนา เปนหมอปลกเสก เปนหมอผ เปนหมอลงเลขยนตคมกนบานเรอน เปนหมอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 316เปนหมอยาพษ เปนหมอแมลงปอง เปนหมอรกษาแผลหนกด เปนหมอทายเสยงนก เปนหมอทายเสยงกา เปนหมอทายอาย เปนหมอเสกกน ลกศร เปนหมอทายเสยงสตว แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง (๑๑๕) ๒. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉาน-วชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอทายลกษณะแกวมณ ทายลกษณะผา ทายลกษณะไมพลอง ทายลกษณะศาตรา ทายลกษณะดาบ ทายลกษณะศร ทายลกษณะธน ทายลกษณะอาวธ ทายลกษณะสตร ทายลกษณะบรษ ทายลกษณะกมาร ทายลกษณะกมาร ทายลกษณะทาส ทายลกษณะทาส ทายลกษณะชาง ทายลกษณะมา ทายลกษณะกระบอ ทายลกษณะโคอสภะ ทายลกษณะโค ทายลกณะแพะ ทายลกษณะแกะ ทายลกษณะไก ทายลกษณะนกกระทาทายลกษณะเหย ทายลกษณะตน ทายลกษณะเตา ทายลกษณะมฤคแมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๖) ๓. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉาน-วชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอดฤกษยาตราทพ วาพระราชาจกยกออก พระราชาจกไมยกออก พระราชาภายในจกยกเขาประชด พระราชาภายนอกจกถอย พระราชาภายนอกจกยกเขาประชด พระราชาภายในจกถอย พระราชาภายในจกมชยพระราชาภายนอกจกปราชย พระราชาภายนอกจกมชย พระราชาภายในจกรปราชย พระราชาองคนจกมชย พระราชาองคนจกปราชย เพราะเหตน ๆ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 317แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๗) ๔. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉาน-วชา เชนอยางทสมณพราหมณบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยดรจฉานวชาเหนปานน คอ พยากรณวาจกมจนทรคราส จกมสรยคราส จกมนกษตรคราส ดวงจนทรดวงอาทตยจกเดนถกทาง ดวงจนทรดวงอาทตยจกเดนผดทาง ดาวนกษตรจกเดนถกทาง ดาวนกษตรจกเดนผดทาง จกมอกกาบาต จกมดาวหาง จกมแผนดนไหว จกมฟารอง ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกขนดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกตก ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกมวหมอง ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรจกกระจาง จนทรคราสจกมผลเปนอยางน สรยคราสจกมผลเปนอยางน นกษตรคราสจกมผลเปนอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยเดนถกทางจกมผลเปนอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยเดนผดทางจกมผลเปนอยางน ดาวนกษตรเดนถกทางจกมผลเปนอยางน ดาวนกษตรเดนผดทางจกมผลเปนอยางน มอกกา-บาตจกมผลเปนอยางน มดาวหางจกมผลเปนอยางน แผนดนไหวจกมผลเปนอยางน ฟารองจกมผลเปนอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรขนจกมผลเปนอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรตกจกมผลเปนอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรมวหมองจกมผลเปนอยางน ดวงจนทรดวงอาทตยและดาวนกษตรกระจางจกมผลเปนอยางน แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๘) ๕. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 318ศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ พยากรณวา จกมฝนด จกมฝนแลง จกมภกษาหาไดงาย จกมภกษาหาไดยาก จกมความเกษม จกมภย จกเกดโรค จกมความสาราญหาโรคมได หรอนบคะแนนคานวณ นบประมวลแตงกาพย โลกายตศาสตรแมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๑๙) ๖. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉาน-วชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ใหฤกษอาวาหมงคล ใหฤกษววาหมงคล ดฤกษเรยงหมอน ดฤกษหยารางดฤกษเกบทรพย ดฤกษจายทรพย ดโชคด ดเคราะห ใหยาผดงครรภรายมนตใหลนกระดาง รายมนตใหคางแขง รายมนตไหมอสน รายมนตใหหไมไดยนเสยง เปนหมอทรงกระจก เปนหมอทรงหญงสาว เปนหมอทรงเจา บวงสรวงพระอาทตย บวงสรวงทาวมหาพรหม รายมนตพนไฟทาพธเชญขวญ แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๒๐) ๗. ภกษเวนขาดจากการเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉาน-วชา เชนอยางทสมณพราหมณผเจรญบางจาพวก ฉนโภชนะทเขาใหดวยศรทธาแลว ยงเลยงชพโดยทางผดดวยตรจฉานวชาเหนปานน คอ ทาพธบนบาน ทาพธแกบน รายมนตขบผ สอนมนตปองกนบานเรอนทากะเทยใหกลบเปนชาย ทาชายใหกลายเปนกะเทย ทาพธปลกเรอนทาพธบวงสรวงพนท พนนามนต รดนามนต ทาพธบชาไฟ ปรงยาสารอก ปรงยาถาย ปรงยาถายโทษเบองบน ปรงยาถายโทษเบองลางปรงยาแกปวดศรษะ หงนามนหยอดห ปรงยาตา ปรงยานตถ ปรงยา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 319ทากด ปรงยาทาสมาน ปายยาตา ทาการผาตด รกษาเดก ชะแผล แมขอนกเปนศลของเธอประการหนง. (๑๒๑) มหาบพตร ภกษสมบรณดวยศลอยางน ยอมไมประสบภยแตไหน ๆ เลย เพราะศลสงวรนนเปรยบเหมอนกษตรยผไดมรธาภเษกกาจดราชศตรไดแลว ยอมไมประสบภยแตไหน ๆ เพราะราชศตรนนมหาบพตร ภกษกฉนนนนนแล สมบรณดวยศลอยางนแลว ยอมไมประสบภยแตไหน ๆ เพราะศลสงวรนน ภกษสมบรณดวยอรยศลขนธนยอมไดเสวยสขอนปราศจากโทษในภายใน มหาบพตร ภกษชอวาเปนผถงพรอมดวยศล ดวยประการดงกลาวมานแล. จบมหาศล

อนทรยสงวร (๑๒๒) มหาบพตร อยางไร ภกษชอวาเปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย. มหาบพตร ภกษในธรรมวนยน เหนรปดวยจกษแลว ไมถอนมตไมถออนพยญชนะ เธอยอมปฏบตเพอสารวมจกขนทรย ทเมอไมสารวมแลว จะเปนเหตใหอกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนสครอบงานน ชอวา รกษาจกขนทรย ชอวาถงความสารวมในจกขนทรย ภกษฟงเสยงดวยโสต................ดมกลนดวยฆานะ...............ลมรสดวยชวหา................ ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย................. รเเจงธรรมารมณดวยใจแลว ไมถอนมต ไมถออนพยญชนะ เธอยอมปฏบตเพอสารวมมนนทรย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 320ทเมอไมสารวมแลว จะเปนเหตใหอกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและ โทมนสครอบงานน ชอวา รกษามนนทรย ชอวา ถงความสารวมในมนนทรย ภกษประกอบดวยอนทรยสงวรอนเปนอรยะเชนน ยอมไดเสวยสขอนไมระคนดวยกเลสในภายใน มหาบพตร ภกษชอวา เปนผคมครองทวารในอนทรยทงหลาย ดวยประการดงกลาวมานแล. (๑๒๓) มหาบพตร อยางไร ภกษชอวาเปนผประกอบดวยสตสมปชญญะ. มหาบพตร ภกษในธรรมวนยน ยอมทาความรสกตวในการกาวในการถอย ในการแล ในการเหลยว ในการคเขา ในการเหยยดออกในการทรงสงฆาฏ บาตร และจวร ในการฉน ในการดม ในการเคยวในการลม ในการถายอจจาระปสสาวะ ยอมทาความรสกตวในการเดนการยน การนง การหลบ การตน การพด การนง มหาบพตร ภกษชอวาเปนผประกอบดวยสตสมปชญญะ ดวยประการดงกลาวมานแล. (๑๒๔) มหาบพตร อยางไร ภกษชอวาเปนผสนโดษ. มหาบพตร ภกษในธรรมวนยน เปนผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง เธอจะไปทางทสาภาคใด ๆ กถอไปไดเอง มหาบพตร นกมปกจะบนไปทางทสาภาคใด ๆ กมแตปกของตวเปนภาระบนไปฉนใด ภกษกฉนนนแล เปนผสนโดษดวยจวรเปนเครองบรหารกาย ดวยบณฑบาตเปนเครองบรหารทอง เธอจะไปทางทสาภาคใด ๆ กถอไปไดเอง มหาบพตร ภกษชอวาเปนผสนโดษ ดวยประการดงกลาวมานแล. (๑๒๕) ภกษนนประกอบดวยศลขนธ อนทรยสงวร สตสมป-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 321ชญญะ และสนโดษอนเปนอรยะเชนนแลว ยอมเสพเสนาสนะอนสงด คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถา ปาชา ปาชฏ ทแจง ลอมฟางในกาลภายหลงภต เธอกลบจากบณฑบาตแลว นงขดสมาธ ตงกายตรงดารงสตไวเฉพาะหนา เธอละความเพงเลงในโลก มใจปราศจากความเพงเลงอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากความเพงเลงได ละความประทษรายคอพยาบาท ไมคดพยาบาท มความกรณา หวงประโยชนแกสตวทงปวงอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากความประทษรายคอพยาบาทได ละถนมทธะแลว เปนผปราศจากถนมทธะ มความกาหนดหมายอยทแสงสวาง มสตสมปชญญะอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากถนมทธะได ละอทธจจกกกจจะแลว เปนผไมฟงซาน มจตสงบอย ณ ภายใน ยอมชาระจตใหบรสทธจากอทธจจกกกจจะได ละวจกจฉาแลว เปนผขามวจกจฉา ไมมความคลางแคลงในกศลธรรมทงหลายอย ยอมชาระจตใหบรสทธจากวจกจฉาได. (๑๒๖) มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงกหน ไปประกอบการงาน การงานของเขาจะพงสาเรจผล เขาจะพงใชหนทเปนตนทนเดมใหหมดสน และทรพยทเปนกาไรของเขาจะพงมเหลออยสาหรบเลยงภรยาเขาพงมความคดอยางนวา เมอกอนเรากหนไปประกอบการงาน บดนการงานของเราสาเรจผลแลว เราไดใชหนทเปนตนทนเดมใหหมดสนแลวและทรพยทเปนกาไรของเรา ยงมเหลออยสาหรบเลยงภรยา ดงน เขาจะพงไดความปราโมทยถงความโสมนส มความไมมหนนนเปนเหต ฉนใด. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงเปนผมอาพาธ ถงความลาบากเจบหนก บรโภคอาหารไมได และไมมกาลงกาย สมยตอมา เขาพง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 322หายจากอาพาธนน บรโภคอาหารได และมกาลงกาย เขาจะพงคดอยางนวา เมอกอนเราเปนผมอาพาธ ถงความลาบาก เจบหนก บรโภคอาหาร ไมได และไมมกาลงกาย บดน เราหายจากอาพาธนนแลว บรโภคอาหารได และมกาลงกาย ดงน เขาจะพงไดความปราโมทย ถงความ โสมนส มความไมมโรคนนเปนเหต ฉนใด. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงถกจาอยในเรอนจา สมยตอมา เขาพงพนจากเรอนจานนโดยสวสด ไมมภย ไมตองเสยทรพยอะไร ๆ เลย เขาจะพงคดอยางนวา เมอกอนเราถกจองจาอยในเรอนจาบดนเราพนจากเรอนจานนโดยสวสด ไมมภยแลว และเราไมตองเสยทรพยอะไร ๆ เลย ดงน เขาจะพงไดความปราโมทย ถงความโสมนส มการพนจากเรอนจานนเปนเหต ฉนใด. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงเปนทาส ไมไดพงตวเองพงผอน ไปไหนตามความพอใจไมได สมยตอมา เขาพงพนจากความเปนทาสนน พงตวเอง ไมตองพงผอน เปนไทยแกตว ไปไหนไดตามความพอใจ เขาจะพงมความคดอยางนวา เมอกอนเราเปนทาส พงตวเองไมได ตองพงผอน ไปไหนตามความพอใจไมได บดนเราพนจากความเปนทาสนนแลว พงตวเอง ไมตองพงผอน เปนไทยแกตว ไปไหนไดตามความพอใจ ดงน เขาจะพงไดความปราโมทย ถงความโสมนสมความเปนไทยแกตวนนเปนเหต ฉนใด. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษมทรพย มโภคสมบต พงเดนทางไกลกนดาร หาอาหารไดยาก มภยเฉพาะหนา สมยตอมา เขาพงขามพนทางกนดารนนได บรรลถงหมบานอนเกษม ปลอดภยโดยสวสด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 323เขาจะพงมความคดอยางนวา เมอกอนเรามทรพย มโภคสมบต เดนทาง ไกลกนดาร หาอาหารไดยาก มภยเฉพาะหนา บดน เราขามพนทางกนดารนน บรรลถงหมบานอนเกษม ปลอดภย โดยสวสดแลว ดงน เขาจะพงไดความปราโมทย ถงความโสมนส มภมสถานอนเกษมนนเปนเหต ฉนใด. มหาบพตร ภกษพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการเหลาน ทยงละไมไดในตนเหมอนหน เหมอนโรค เหมอนเรอนจา เหมอนความเปนทาส เหมอนทางไกลกนดาร และเธอพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการทละไดแลวในตน เหมอนความไมมหน เหมอนความไมมโรค เหมอนการพนจากเรอนจา เหมอนความเปนไทยแกตน เหมอนภมสถานอนเกษมฉนนนแล. (๑๒๗) เมอเธอพจารณาเหนนวรณ ๕ ประการเหลานทละไดแลวในตน ยอมเกดปราโมทย เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสขจตยอมตงมน เธอสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌานมวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เธอทากายนแหละใหชมชนเอบอม ซาบซานดวยปต และสขเกดแตวเวก ไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตวทปตและสขเกดแตวเวกจะไมถกตอง. มหาบพตร เปรยบเหมอนพนกงานสรงสนาน หรอลกมอพนกงานสรงสนานผฉลาด จะพงใสผงอาบนาลงในภาชนะสารด แลวพรมดวยนาหมกไว ตกเวลาเยน กอนผงอาบนาซงยางซมไปจบตดกนทวทงหมดยอมไมกระจายออกฉนใด ภกษกฉนนนแล ทากายนแหละใหชมชน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 324เอบอม ซาบซาน ดวยปตและสขเกดแตวเวก ไมมสวนใด ๆ แหงกาย ของเธอทวทงตว ทปตและสขเกดแตวเวกจะไมถกตอง. มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๒๘) มหาบพตร อกประการหนง ภกษบรรลทตยฌานมความผองใสแหงใจในภายในเปนธรรมเอกผดขน เพราะวตก วจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร มปต และสขเกดแตสมาธอย เธอทากายนแหละ ใหชมชน เอบอม ซาบซาน ดวยปตและสขเกดแตสมาธ ไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทปตและสขเกดแตสมาธจะไมถกตอง. มหาบพตร เปรยบเหมอนหวงนาลก มนาปนปวน ไมมทางทนาจะไหลมาได ทงในดานตะวนออก ดานใต ดานตะวนตก ดานเหนอทงฝนกไมตกเพมตามฤดกาล แตสายนาเยน พขนจากหวงนานนแลวจะพงทาหองนานนแหละใหชมชน เอบอม ซาบซานดวยนาเยน ไมมเอกเทศไหน ๆ แหงหวงนานนทงหมด ทนาเยนจะไมพงถกตองฉนใดภกษกฉนนนแล ยอมทากายนแหละใหชมชนเอบอมซาบซานดวยปตและสขเกดแตสมาธ ไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทปตและสขเกดแตสมาธจะไมถกตอง มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๒๙) มหาบพตร อกประการหนง ภกษมอเบกขา มสตมสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกายเพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยะทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข เธอทากายนใหชมชน เอบอม ซาบซานดวยสขอนปราศจากปต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 325ไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทสขอนปราศจากปตจะไมถกตอง. มหาบพตร เปรยบเหมอนในกอบวขาบ ในกอบวหลวง หรอในกอบวขาว ดอกบวขาบ ดอกบวหลวง หรอดอกบวขาว บางเหลาซงเกดในนา เจรญในนา ยงไมพนนา จมอยในนา นาหลอเลยงไว ดอกบวเหลานน ชมชน เอบอาบซาบซมดวยนาเยนตลอดยอดตลอดเงา ไมมสวนใด ๆ แหงดอกบวขาบ ดอกบวหลวง หรอดอกบวขาว ทวทกสวน ทนาเยนจะไมพงถกตองฉนใด ภกษกฉนนนแล ยอมทากายนแหละใหชมชน เอบอมซาบซานดวยสขอนปราศจากปตไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทสขอนปราศจากปตจะไมถกตอง มหาบพตร นแหละสามญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๐) มหาบพตร อกประการหนง ภกษบรรลจตตถฌาน ไมมสข ไมมทกข เพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ไดมอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย เธอนงแผไปทวกายนแหละดวยใจอนบรสทธผองแผว ไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทใจอนบรสทธผองแผวจะไมถกตอง. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงนงคลมตวตลอดศรษะดวยผาขาว ไมมสวนใด ๆ แหงกายทก ๆ สวนของเขาทผาขาวจะไมถกตองฉนใด ภกษกฉนนนแล เธอนงแผไปทวกายนแหละดวยใจอนบรสทธผองแผว ไมมสวนใด ๆ แหงกายของเธอทวทงตว ทใจอนบรสทธผองแผวจะไมถกตอง มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 326 (๑๓๑) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหว อยางนยอมโนมนอมจตไปเพอญาณทสสนะ เธอยอมรชดอยางนวา กายของเรานแล มรป ประกอบดวยมหาภต ๔ เกดแตมารดาบดา เตบโตขนดวยขาวสกและขนมสด ไมเทยง ตองอบ ตองนวดฟน มอนทาลาย และกระจดกระจายเปนธรรมดา และวญญาณของเราน กอาศยอยในกายน เนองอยในกายน. มหาบพตร เปรยบเหมอนแกวไพฑรยอนงาม เกดเอง ๘ เหลยมนายชางเจยระไนดแลว สกใสแวววาว สมสวนทกอยาง มดายเขยว เหลองแดง ขาว หรอนวลรอยอยในนน บรษมจกษจะพงหยบแกวไพฑรยนนวางไวในมอแลวพจารณาเหนวา แกวไพฑรยนงาม เกดเอง บรสทธ๘ เหลยม นายชางเจยระไนดแลว สกใสแวววาว สมสวนทกอยาง มดายเขยว เหลอง แดง ขาว หรอนวลรอยอยในนนฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลสออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหว อยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอญาณทสสนะ เธอยอมรชดอยางนวา กายของเรานแล มรปประกอบดวยมหาภต ๔ เกดแตมารดาบดา เตบโตขนดวยขาวสกและขนมสดไมเทยง ตองอบ ตองนวดฟน มอนทาลาย และกระจดกระจายเปนธรรมดา และวญญาณของเรานกอาศยอยในกายน เนองอยในกายนมหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๒) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 327ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอนรมตรป อนเกดแตใจ คอ นรมตกายอนจากกายน มรปเกดแตใจ มอวยวะนอยใหญครบถวน มอนทรยไมบกพรอง. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงชกไสออกจากหญาปลอง เขาจะพงคดอยางนวา นหญาปลอง นไส หญาปลองอยางหนง ไสอยางหนงแตกไสชกออกจากหญาปลองนนเอง อกนยหนง เปรยบเหมอนบรษจะพงชกดาบออกจากฝก เขาจะพงคดอยางนวา นดาบ นฝก ดาบอยางหนงฝกอยางหนง แตกดาบชกออกจากฝกนนเอง อกนยหนง เปรยบเหมอนบรษจะพงยกงออกจากของ เขาจะพงคดอยางนวา นง นของ งอยางหนงของอยางหนง แตกงยกออกจากของนนเองฉนใด ภกษกฉนนนแลเมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออนควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน เธอยอมโนมนอมจตไปเพอนรมตรป อนเกดแตใจ คอนรมตกายอนจากกายน มรปเกดแตใจ มอวยวะนอยใหญครบถวน มอนทรยไมบกพรอง มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๓) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลสปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางนยอมโนมนอมจตไปเพอแสดงฤทธ เธอบรรลอทธวธหลายประการ คอคนเดยวเปนหลายคนกได หลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกไดทาใหหายไปกได กะลฝากาแพงภเขาไปไดไมตดขด เหมอนไปในทวางกไดผดขน ดาลง แมในแผนดนเหมอนในนากได เดนบนนาไมแตกเหมอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 328เดนบนแผนดนกได เหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทรพระอาทตยซงมฤทธมอานภาพมาก ดวยฝามอกได ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได. มหาบพตร เปรยบเหมอนชางหมอ หรอลกมอของชางหมอผฉลาดเมอนวดดนดแลว ตองการภาชนะชนดใด ๆ พงทาภาชนะชนดนน ๆใหสาเรจได อกนยหนง เปรยบเหมอนชางงา หรอลกมอของชางงาผฉลาด เมอแตงงาดแลว ตองการเครองงาชนดใด ๆ พงทาเครองงาชนดนน ๆ ใหสาเรจได อกนยหนง เปรยบเหมอนชางทอง หรอลกมอของชางทองผฉลาด เมอหลอมทองดแลว ตองการทองรปพรรณชนดใด ๆ พงทาทองชนดนน ๆ ใหสาเรจไดฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออนควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอแสดงฤทธ เธอบรรลอทธวธหลายประการ คอ คนเดยวเปนหลายคนกไดหลายคนเปนคนเดยวกได ทาใหปรากฏกไดทาใหหายไปกไดทะลฝากาแพงภเขาไปไดไมตดขด เหมอนไปในทวางกได ผดขน ดาลงในแผนดนเหมอนในนากได เดนบนนาไมแตกเหมอนเดนบนแผนดนกได เหาะไปในอากาศเหมอนนกกได ลบคลาพระจนทรพระอาทตยซงมฤทธมอานภาพมากดวยฝามอกได ใชอานาจทางกายไปตลอดพรหมโลกกได มหาบพตรนแหละสามญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๔) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลสปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 329ยอมโนมนอมจตไปเพอทพยโสต เธอยอมไดยนเสยง ๒ ชนด คอ เสยงทพย และเสยงมนษย ทงทอยไกล และใกล ดวยทพยโสต อนบรสทธ ลวงโสตของมนษย. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษเดนทางไกล เขาจะพงไดยนเสยงกลองบาง เสยงตะโพนบาง เสยงสงขบาง เสยงบณเฑาะวบาง เสยงเปงมางบาง เขาจะพงเขาใจวา เสยงกลองดงนบาง เสยงตะโพนดงนบางเสยงสงขดงนบาง เสยงบณเฑาะวดงนบาง เสยงเปงมางดงนบางฉนใดภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอทพยโสต เธอยอมไดยนเสยง ๒ ชนด คอ เสยงทพยและเสยงมนษย ทงทอยไกลและอยใกล ดวยทพยโสต อนบรสทธ ลวงโสตของมนษย มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๕) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลสปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางนยอมโนมนอมจตไปเพอเจโตปรญาณ เธอยอมกาหนดรใจของสตวอนของบคคลอนดวยใจ คอจตมราคะ กรวาจตมราคะ หรอจตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ จตมโทสะ กรวาจตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ จตมโมหะ กรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะ กรวาจตปราศจากโมหะ จตหดห กรวาจตหดห หรอจตฟงซานกรวาจตฟงซาน จตเปนมหรคต กรวาจตเปนมหรคต หรอจตไมเปนมหรคต กรวาจตไมเปนมหรคต จตมจตอนยงกวา กรวาจตมจตอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 330ยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวา กรวาจตไมมจตอนยงกวา จตเปน สมาธ กรวาจตเปนสมาธ หรอจตไมเปนสมาธ กรวาจตไมเปนสมาธจตหลดพน กรวาจตหลดพน หรอจตไมหลดพน กรวาจตไมหลดพน. มหาบพตร เปรยบเหมอนหญงสาวชายหนม ทชอบการแตงตวเมอสองดเงาหนาของตนในกระจก อนบรสทธสะอาด หรอในภาชนะนาอนใส หนามไฝ กจะพงรวาหนามไฝ หรอหนาไมมไฝ กจะพงรวาหนาไมมไฝฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผวไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอเจโตปรยญาณ เธอยอมกาหนดรใจของสตวอน ของบคคลอนดวยใจ คอจตมราคะ กรวาจตมราคะ หรอจตปราศจากราคะ กรวาจตปราศจากราคะ จตมโทสะ กรวาจตมโทสะหรอจตปราศจากโทสะ กรวาจตปราศจากโทสะ จตมโมหะ กรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะ กรวาจตปราศจากโมหะ จตหดห กรวาจตหดห หรอจตฟงซาน กรวาจตฟงซาน จตเปนมหรคต กรวาจตเปนมหรคต หรอจตไมเปนมหรคต กรวาจตไมเปนมหรคต จตมจตอนยงกวา กรวาจตมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวา กรวาจตไมมจตอนยงกวา จตเปนสมาธ กรวาจตเปนสมาธ หรอจตไมเปนสมาธ กรวาจตไมเปนสมาธ จตหลดพน กรวาจตหลดพน หรอจตไมหลดพนกรวาจตไมหลดพน มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๖) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 331อยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอบพเพนวาสานสสตญาณ เธอยอมระลกชาตกอนได เปนอนมาก คอระลกได ชาตหนงบาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบาง พนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอดหลายสงวฏฏกปบาง ตลอดหลายววฏฏกปบาง ตลอดหลายสงวฏฏววฏฏกปบาง วา ในภพโนนเรามชออยางนน มโคตรอยางนนมผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลวไดไปเกด ในภพโนน แมในภพนน เรากไดมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนนมอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานนครนจตจากภพนนแลว ไดมาเกดในภพน เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน. มหาบพตร เปรยบเหมอนบรษจะพงจากบานตนไปบานอน แลวจากบานแมนนไปยงบานอนอก จากบานนนกลบมาสบานของตนตามเดมเขาจะพงระลกไดอยางนวา เราไดจากบานของเราไปบานโนน ในบานนน เราไดยนอยางนน ไดนงอยางนน ไดพดอยางนน ไดนงอยางนนเราไดจากบานแมนนไปยงบานโนน แมในบานนน เรากไดยนอยางนนไดนงอยางนน ไดพดอยางนน ไดนงอยางนน แลวเรากลบจากบานนนมาสบานของตนตามเดม ดงน ฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอบพเพนวาสานส-สตญาณ เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก คอ ระลกไดชาตหนง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 332บาง สองชาตบาง สามชาตบาง สชาตบาง หาชาตบาง สบชาตบาง ยสบชาตบาง สามสบชาตบาง สสบชาตบาง หาสบชาตบาง รอยชาตบางพนชาตบาง แสนชาตบาง ตลอดหลายสงวฏฏกปบาง ตลอดหลายววฏฏกปบาง ตลอดหลายสงวฏฏววฏฏกปบาง วา ในภพโนน เรามชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดไปเกดในภพโนน แมในภพนน เรากมชออยางนน มโคตรอยางนน มผวพรรณอยางนน มอาหารอยางนน เสวยสขเสวยทกขอยางนน ๆ มกาหนดอายเพยงเทานน ครนจตจากภพนนแลว ไดมาเกดในภพน เธอยอมระลกถงชาตกอนไดเปนอนมาก พรอมทงอาการ พรอมทงอเทศ ดวยประการฉะน มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๗) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลสปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอรจตและอปบตของสตวทงหลาย เธอเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยากดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจมจฉาทฏฐ เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกสวนสตวเหลานประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจสมมาทฏฐ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 333เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดงน เธอ ยอมเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณดมผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน. มหาบพตร เปรยบเหมอนปราสาทตงอยทามกลางทาง ๓ แพรงบรษผมจกษยนอยบนปราสาทนน จะพงเหนหมชนกาลงเขาบานบาง ออกจากบานบาง เดนอยตามถนนบาง นงอยทามกลางทาง ๓ แพรงบางเขาจะพงรวา คนเหลานเขาบาน คนเหลานออกนอกบาน คนเหลานเดนตามถนน คนเหลานนงอยทามกลางทาง ๓ แพรงฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลส ปราศจากอปกเลสออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพอรจตและอปบตของสตวทงหลาย เธอเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบตเลว ประณต มผวพรรณด มผวพรรณทราม ไดด ตกยา ดวยทพย-จกษอนบรสทธ ลวงจกษของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรมวา สตวเหลานประกอบดวยกายทจรต วจทจรต มโนทจรต ตเตยนพระอรยเจา เปนมจฉาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจมจฉาทฏฐเบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกสวนสตวเหลาน ประกอบดวยกายสจรต วจสจรต มโนสจรต ไมตเตยนพระอรยเจา เปนสมมาทฏฐ ยดถอการกระทาดวยอานาจสมมาทฏฐเบองหนาแตตายเพราะกายแตก เขายอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดงน เธอยอมเหนหมสตวทกาลงจต กาลงอปบต เลว ประณต มผวพรรณดมผวพรรณทราม ไดด ตกยาก ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวงจกษ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 334ของมนษย ยอมรชดซงหมสตวผเปนไปตามกรรม ดวยประการฉะน. มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษ ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอน ๆ. (๑๓๘) ภกษนน เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเลสปราศจากอปกเลส ออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางนยอมโนมนอมจตไปเพออาสวกขยญาณ ยอมรชดตามเปนจรงวา นทกขนทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ยอมรชดตามเปนจรงวา เหลานอาสวะ นอาสวสมทย นอาสวนโรธ นอาสวนโรธคามน-ปฏปทา เมอเธอรเหนอยางน จตยอมหลดพน แมจากกามาสวะ แมจากภวาสวะ แมจากอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว กมญาณรวา หลดพนแลว รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลวกจอนเพอความเปนอยางนมไดม. มหาบพตร เปรยบเหมอนสระนาบนยอดเขา ใสสะอาด ไมขนมวบรษผมจกษยนอยบนขอบสระจะพงเหนหอยโขง และหอยกาบบาง กอนกรวดและกอนหนบาง ฝงปลาบาง กาลงวายอยบาง หยดอยบาง ในสระนานน เขาจะพงคดอยางนวา สระนานใสสะอาดไมขนมว หอยโขงและหอยกาบบาง กอนกรวดและกอนหนบาง ฝงปลาบาง เหลานกาลงวายอยบาง กาลงหยดอยบาง ในสระนานน ดงน ฉนใด ภกษกฉนนนแล เมอจตเปนสมาธ บรสทธ ผองแผว ไมมกเสส ปราศจากอปกเลสออน ควรแกการงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน ยอมโนมนอมจตไปเพออาสวกขยญาณ ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข นทกขสมทยนทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ยอมรชดตามเปนจรงวา เหลาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 335อาสวะ นอาสวสมทย นอาสวนโรธ นอาสวนโรธคามนปฏปทา เมอ เธอรเหนอยางน จตยอมหลดพน แมจากกามาสวะ แมจากภวาสวะแมจากอวชชาสวะ เมอจตหลดพนแลว กมญาณรวา หลดพนแลว รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทาทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม มหาบพตร นแหละสามญญผลทเหนประจกษทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญญผลทเหนประจกษขอกอนๆ. มหาบพตรกสามญญผลทเหนประจกษขออน ทดยงกวา หรอประณตกวาเสามญญผลทเหนประจกษขอน ยอมไมม. (๑๓๙) เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พระเจาอชาต-ศตรเวเทหบตร เจาแผนดนมคธ ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญ ภาษตของพระองคไพเราะจบใจยงนก เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงน ฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยาย ฉนนนเหมอนกน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอถงพระผมพระภาคเจา พระธรรม และพระสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจา โปรดทรงจาขาพระองค วาเปนอบาสกผถงสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป โทษไดครอบงาขาพระองคซงเปนคนเขลา คนหลง ไมฉลาด ขาพระองคไดปลงพระชนมชพพระบดา ผดารงธรรม เปนพระราชาโดยธรรม เพราะปรารถนาความเปนใหญ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงรบทราบความผดของขาพระองคโดยเปนความผดจรง เพอสารวมตอไป พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา จรง มหาบพตร ความผดไดครอบงามหาบพตรซงเปนคน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 336เขลา คนหลง ไมฉลาด มหาบพตร ไดปลงพระชนมชพพระบดาผดารง ธรรม เปนพระราชาโดยธรรม เพราะปรารถนาความเปนใหญ แตเพราะมหาบพตรทรงเหนความผดโดยเปนความผดจรงแลว ทรงสารภาพตามเปนจรง ฉะนน ตถาคตขอรบทราบความผดของมหาบพตร กการทบคคลเหนความผดโดยเปนความผดจรง แลวสารภาพตามเปนจรง รบสงวรตอไป นเปนวฒนธรรมในวนยของพระอรยะแล. (๑๔๐) เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พระเจาอชาต-ศตรเวเทหบตร เจาแผนดนมคธ ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวาขาแตพระองคผเจรญ ถาเชนนน ขาพระองคมกจมาก มกรณยะมากขอทลลาไปในบดน พระผมพระภาคเจาตรสวา ขอมหาบพตรจงทรงทราบเวลา ณ บดนเถด ลาดบนน พระเจาอชาตศตรเวเทหบตร เจาแผนดนมคธ ทรงเพลดเพลน ยนดภาษตของพระผมพระภาคเจา ลกจากอาสนะถวายบงคมพระผมพระภาคเจา ทรงกระทาประทกษณแลวเสดจไป. ตอจากนน พระผมพระภาคเจาตรสกะภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย พระราชาพระองคนถกขดเสยแลว พระราชาพระองคน ถกขจดเสยแลว หากทาวเธอจกไมปลงพระชนมชพพระบดาผดารงธรรมเปนพระราชาโดยธรรมไซร ธรรมจกษอนปราศจากธล ปราศจากมลทนจกเกดขนแกทาวเธอ ณ ทประทบนทเดยว พระผมพระภาคเจาไดตรสคาเปนไวยากรณนแลวภกษเหลานนชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาคเจาแลวแล. จบสามญญผลสตร ท ๒

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 337 ๒. อรรถกถาสามญญผลสตร

พระบาลสามญญผลสตรวา เอวมเม สต เอก สมย ภควา ราชคเห ดงน เปนตน. ในพระบาลนน มการพรรณนาตามลาดบบทดงตอไปน บทวา ราชคเห ความวา ในพระนครซงมชออยางนน จรงอยพระนครนน เรยกกนวา ราชคฤห เพราะพระเจามนธาตราช และทานมหาโควนทเปนตน ครอบครอง. กในคาวา ราชคฤหนมนกปราชญอน ๆ พรรณนาไวมากมาย จะมประโยชนอะไร ดวยคาเหลานน เพราะคานน เปนเพยงชอของเมองเทานน. พระนครราชคฤหน เปนเมองทงในพทธกาล ทงในจกรพรรด-กาล สวนในกาลทเหลอ เปนเมองราง พวกยกษครอบครอง เปนปาทอยอาศยของยกษเหลานน. คาวา วหรต น ตามธรรมดาเปนคาแสดงถงความพรอมเพรยงดวยวหารธรรมอยางใดอยางหนงในบรรดาอรยาบถวหารทพพวหารพรหมวหารและอรยวหาร. แตในทน แสดงถงการยน เดน นง นอน ซงเปนอรยาบถทผลดเปลยนกนเทานน ฉะนน พระผมพระภาคเจา จะประทบยนกตามเสดจดาเนนไปกตาม ประทบนงกตาม บรรทมกตาม พงทราบวๆ วหรต ประทบอย ทงนน. ดวยวา พระองคทรงบาบดความลาบากแหงอรยาบถหนงดวยอรยาบถหนง ทรงบรหารอตตภาพมใหทรงลาบากพระวรกาย ฉะนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 338จงเรยกวา วหรต แปลวาประทบตามสบาย. คาวา ชวกสส โกมารภจจสส อมพวเน น เปนคาแสดงแหลงทพานกใกลกรงราชคฤหนน พอทจะเขาไปอาศยบณฑบาตได เพราะฉะนนในขอนพงทราบเนอความอยางนวา คาวา ราชคเห วหรต ชวกสสโกมารภจจสส อมพวเน ความวา ประทบอย ณ สวนอมพวนของหมอชวกโกมารภจ กรงราชคฤห เพราะคานเปนสตตมวภตต ลงในอรรถวา ใกล. ในพระบาลนน ทชอวา ชวก ดวยอรรถวา ยงเปนอย ทชอวาโกมารภจ ดวยอรรถวา พระราชกมารทรงชบเลยง. เหมอนอยางทเลากนวา พระอภยราชกมาร เสดจไปพบทารกเขารบสงถามวา "อะไรนนพนาย ทฝงกาลอมอย" ทลวา "ทารก พระเจาขา" "ยงเปนอยหรอ " "ยงเปนอย พระเจาขา" " ถาอยางนน จงนาทารกนนเขาไปภายในเมองแลวมอบใหแมนมทงหลายเลยงดไว." คนทงหลายจงไดตงชอทารกนนวา ชวก เพราะยงเปนอย และตงชอวา โกมารภจ เพราะพระราชกมารทรงชบเลยง. นเปนความยอในเรองน สวนความพสดารเรองหมอชวก มาแลวในขนธกะนนแล แมกถาทวนจฉยเรองหมอชวกน กไดกลาวไวแลวในอรรถกถาวนย ชอสมนตปาสาทกา. กหมอชวกน สมยหนง ทาใหพระวรกายของพระผมพระภาคเจาซงหมกหมมดวยโรค ใหหายเปนปรกตแลว ถวายผาคหนง ซงทอจากแควนสพ พระพทธองคทรงอนโมทนา เวลาอนโมทนาการถวายผาจบลง หมอชวกตงอยในโสดาปตตผล จงคดวา เราควรจะไปเฝาดแลพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 339พทธเจา วนละ ๒ - ๓ ครง. กเขาคชฌกฏนและพระวหารเวฬวนอยไกลเหลอเกน. แตสวนอมพวนของเราใกลกวา อยากระนนเลย เรา จะสรางวหารถวายแดพระผมพระภาคเจา ในสวนอมพวนของเราน.หมอชวกนน จงสรางทอยกลางคน ทอยกลางวน ทพก กฎ และมณฑปเปนตน แลวใหสรางพระคนธกฎทสมควรแดพระผมพระภาคเจา ในสวนอมพวนนน ใหสรางกาแพง มสเหมอนผาแดง สง ๑๘ ศอก ลอมสวนอมพวน เลยงดภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ดวยจวรและภตตาหาร ไดหลงนาทกษโณทก มอบถวายสวนอมพวนเปนพระวหารแลว. คาวา ชวกสส โกมารภจจสส อมพวเน ทานกลาวหมายเอาพระวหาร ดงกลาวมานน. บทวา ราชา ในบททงหลาย มบทวา ราชา เปนตน ความวาชอวา ราชา ดวยอรรถวา ทามหาชนใหยนดหรอใหเจรญดวยอสรยสมบตของตน หรอดวยสงคหวตถ ๔ ประการ. ชอวา มาคโธ ดวยอรรถวา เปนใหญเหนอชาวมคธ. ชอวา อชาตสตต ดวยอรรถวา เนมตตกาจารยทงหลายชแจงไววา ยงไมทนเกดกจกเปนศตรแกพระราชา. ไดยนวา เมอพระเจาอชาตศตร ยงอยในพระครรภ พระเทวเกดการแพทองถงขนาดอยางนวา โอ หนอ เราพงดมโลหตพระพาหาเบองขวาของพระราชา. พระนางมพระดารวา การแพทองเกดขนในฐานะอนหนก ไมอาจบอกใหใครทราบได เมอไมอาจบอกได จงซบผอมผวพรรณซดลง. พระราชาตรสถามพระนางวา "แนะนางผเจรญ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 340รางกายของเธอมผวพรรณไมปรกต มเหตอะไรหรอ." ทลวา " โปรด อยาถามเลย ทลกระหมอม." รบสงวา " แนะพระนาง เมอไมอาจบอกความประสงคของเธอแกฉน เธอจกบอกแกใคร" ดงน ทรงรบเราดวยประการนน ๆ ใหพระนางบอกจนได พอไดทรงทราบเทานนกรบสงวา "พระนางนโง ในเรองนเธอมสญญาหนกหนา มใชหรอ" ดงนนจงรบสงใหเรยกหมอมา ใหเอามดทองกรดพระพาหา แลวรองพระโลหตดวยจอกทองคา เจอดวยนาแลวใหพระนางดม. เนมตตกาจารยทงหลายไดทราบขาวดงนน พากนพยากรณวาพระโอรสในครรภองคนจกเปนศตรแกพระราชา พระราชาจกถกพระโอรสองคนปลงพระชนม. พระเทวทรงสดบขาวดงนน มพระดารวา "พระโอรสทออกจากทองของเราจกฆาพระราชา" จงมพระประสงคจะทาลายครรภใหตกไปเสดจไปพระราชอทยานใหบบพระครรภ. แตพระครรภกหาตกไม.พระนางเสดจไปใหทาอยางนนบอย ๆ. พระราชาทรงสบดวา พระเทวนเสดจไปพระราชอทยานเนอง ๆ เพออะไร ทรงทราบเหตนนแลวจงทรงหามวา พระนาง เดกในทองของพระนาง ยงไมรวาเปนชายหรอหญงเลย พระนางกกระทาอยางนกะทารกทเกดแกตนเสยแลว โทษกองใหญของเราดงกลาวนจกกระจายไปทวชมพทวป ขอพระนางจงอยากระทาอยางนอกเลย แลวไดประทานอารกขา. พระนางเธอไดหมายใจไววาเวลาตลอดจกฆาเสย. แมในเวลาทตลอดนน พวกเจาหนาทอารกขากไดนาพระกมารออกไปเสย. สมยตอมา พระกมารเจรญวยแลว จงนามาแสดงแกพระเทว. พอทอดพระเนตรเหนพระกมารเทานน พระนางก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 341เกดความรกพระโอรส. ฉะนนจงไมอาจฆาพระกมารนนได. ลาดบตอมา แมพระราชากไดพระราชทานตาแหนงอปราชแกพระโอรส. สมยตอมา พระเทวทตอยในทลบ คดวา พระสารบตรกมบรษทมาก พระโมคคลลานะกมบรษทมาก พระมหากสสปะกมบรษทมาก ทานเหลานมธระคนละอยาง ๆ ถงเพยงน แมเรากจะแสดงธระสกอยางหนง. พระเทวทตนน เมอไมมลาภ กไมอาจทาบรษทใหเกดขนได จงคดวา เอาละ เราจกทาลาภใหเกดขน จงใชอทธปาฏหารยทาใหอชาตศตรราชกมารเลอมใส ตานนยทมาในขนธกะ พอรวาพระกมารอชาตศตร เลอมใสคนเคยยง ถงขนาดมาสทบารงของตนทงเชาเยนพรอมดวยบรวารเตมรถ ๕๐๐ คน วนหนงจงเขาไปหากลาววา ดกอนกมาร เมอกอนพวกมนษยมอายยน แตเดยวนมอายนอย ดกอนกมารถาอยางนนพระราชกมารพระองคจงปลงพระชนมพระบดาเสยแลวเปนพระราชา. อาตมภาพจกปลงพระชนมพระผมพระภาคเจาแลวจกเปนพระพทธเจา แลวสงพระกมารไปปลงพระชนมพระบดา. พระกมารอชาตศตร นนหลงเชอวา พระผเปนเจาเทวทตมอานภาพมาก สงทพระเทวทตไมรแจงไมม จงเหนบกฤชทพระอร มงจะฆากลางวนแสก ๆ มความกลวหวาด-หวนสะดงตนเตน เขาไปภายในพระราชฐาน ทาอาการแปลก ๆ มประการดงกลาวแลว. ครงนนพวกอามาตยจบอชาตศตรราชกมารได สงออกมาปรกษาโทษวา พระกมารจะตองถกประหาร พระเทวทตจะตองถกประหารและภกษพวกพระเทวทตทงหมดจะตองถกประหาร แลวกราบทลพระราชาวา พวกขาพระองคจกกระทาตามพระราชอาชญา. พระราชาทรงลดตาแหนงของพวกอามาตยทประสงคลงโทษประหาร ทรงตงพวก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 342อามาตยทไมตองการใหลงโทษประหารไวในตาแหนงสง ๆ แลวตรสถาม พระกมารวา ลกตองการจะฆาพอเพออะไร. พระกมารกราบทลวาหมอมฉนตองการราชสมบต พระเจาขา. พระราชาไดพระราชทานราชสมบตแกพระโอรสนน. อชาตศตรราชกมาร บอกแกพระเทวทตวา ความปรารถนาของเราสาเรจแลว. ลาดบนนพระเทวทตกลาวกะพระกมารวา พระองคเหมอนคนเอาสนขจงจอกไวภายในกลองหมหนง แลวสาคญวาทากจสาเรจเรยบรอยแลว อกสองสามวนพระบดาของพระองคทรงคดวา พระองคทาการดหมน แลวกจกเปนพระราชาเสยเอง. พระกมารถามวา ถาอยางนน ขาพเจาจะทาอยางไรเลา. พระเทวทตตอบวา จงฆาชนดถอนรากเลย. พระกมารตรสวา พระบดาของขาพเจาไมควรฆาดวยศาตรามใชหรอ. พระเทวทตจงกลาววา จงฆาพระองคดวยการตดพระกระยาหาร. พระกมารจงสงใหเอาพระบดาใสเขาในเรอนอบ. ทชอวาเรอนอบ คอเรอนมควนททาไวเพอลงโทษแกนกโทษ. พระกมารสงไววา นอกจากพระมารดาของเราแลว อยาใหคนอนเยยม. พระเทวทรงใสภตตาหารในขนทองคาแลวหอชายพกเขาเยยมพระราชา. พระราชาเสวยภตตาหารนนจงประทงพระชนมอยได. พระกมารตรสถามวา พระบดาของเราดารงพระชนมอยไดอยางไร. ครนทรงทราบความเปนไปนนแลว ตรสสงหามมใหพระมารดานาสงของใสชายพกเขาเยยม. ตงแตนน พระเทวกใสภตตาหารไวในพระเมาลเขาเยยม. พระกมารทรงทราบแมดงนน รบสงหามมใหพระมารดามนพระเมาลเขาเยยม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 343 ลาดบนน พระเทวทรงใสภตตาหารไวในฉลองพระบาททองปดดแลว ทรงฉลองพระบาททองเขาเยยม. พระราชาดารงพระชนมอยดวยภตตาหารนน. พระกมารตรสถามอกวา พระบดาดารงพระชนมอย ไดอยางไร ครนทรงทราบความนน ตรสสงหามมใหแมแตทรงฉลองพระบาทเขาเยยม. ตงแตนนพระเทวกทรงสนานพระวรกายดวยนาหอม แลวทาพระวรกายดวยอาหารมรสอรอย ๔ อยาง แลวทรงหมพระภษาเขาเยยม.พระราชาทรงเลยพระวรกายของพระเทวประทงพระชนมอยได. พระกมารตรสถามอก ครนทรงทราบดงนนแลวจงตรสสงวา ตงแตนไป หามพระมารดาเขาเยยม. ตอแตนน พระเทวประทบยนแทบประตทรงกนแสงคราครวญวาขาแตพระสวามพมพสาร เวลาทเขาผนเปนเดก พระองคกไมใหโอกาสฆาเขา ทรงเลยงศตรของพระองคไวดวยพระองคเองแท ๆ บดน การเหนพระองคครงนเปนครงสดทาย ตอแตนไปหมอมฉนจะไมไดเหนพระองคอก ถาโทษของหมอมฉนมอย ขอไดโปรดพระราชทานอภยโทษดวยเถดพระเจาขา แลวกเสดจกลบ. ตงแตนนมาพระราชากไมมพระกระยาหารดารงพระชนมอยดวยความสขประกอบดวยมรรคผล ( ทรงเปนพระโสดาบน) ดวยวธเดนจงกรม พระวรกายของพระองคกเปลงปลงยงขน. พระกมารตรสถามวา แนะพนาย พระบดาของเรายงดารงพระชนมอยไดอยางไร ครนทรงทราบวา ยงดารงพระชนมอยไดดวยวธเดนจงกรม พระเจาขา ซาพระวรกายยงเปลงปลงยงขนอก จงทรงพระดารวา เราจกตดมใหพระบดาเดนจงกรมไดในบดน ทรงบงคบชางกลบก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 344ทงหลายวา พวกทานจงเอามดโกนผาพระบาททง ๒ ของพระบดาของเราแลวเอานามนผสมเกลอทา แลวจงยางดวยถานไมตะเคยนซงตดไฟคไมม เปลวเลย แลวสงไป. พระราชาทอดพระเนตรเหนพวกชางกลบก ทรงดารวา ลกของเราคงจกมใครเตอนใหรสกตวแนแลว ชางกลบกเหลานคงจะมาแตงหนวดของเรา. ชางกลบกเหลานนไปถวายบงคมแลวยนอย ครนถกตรสถานวา มาทาไม จงกราบทลใหทรงทราบ พระราชาพมพสารจงตรสวา พวกเจาจงทาตามใจพระราชาของเจาเถด พวกชางกลบกจงกราบทลวา ประทบนงเถดพระเจาขา ถวายบงคมพระเจาพมพสารแลวกราบทลวา ขาแตพระองคผสมมตเทพ พวกขาพระองคจาตองทาตามพระราชโองการ ขอพระองคอยาทรงพโรธพวกขาพระองคเลย การกระทาเชนนไมสมควรแกพระราชาผทรงธรรมเชนพระองค แลวจบขอพระบาทดวยมอซาย ใชมอขวาถอมดโกนผาพนพระบาททง ๒ ขาง เอานามนผสมเกลอทา แลวยางดวยถานเพลงไมตะเคยนทกาลงคไมมเปลวเลย. เลากนวา ในกาลกอน พระราชาพมพสารไดทรงฉลองพระบาทเขาไปในลานพระเจดย และเอาพระบาททไมไดชาระเหยยบเสอกกทเขาปไวสาหรบนง นเปนผลของบาปนน. พระราชาพมพสารทรงเกดทกขเวทนาอยางรนแรง ทรงราลกอยวา อโห พทโธ อโห ธมโม อโห สงโฆ เทานน ทรงเหยวแหงไปเหมอนพวงดอกไมทเขาวางไวในลานพระเจดย บงเกดเปนยกษชอชนวสภะ เปนผรบใชของทาวเวสสวรรณในเทวโลกชนจาตมหา-ราช.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 345 และในวนนนนนเอง พระโอรสของพระเจาอชาตศตรกประสต. หนงสอ ๒ ฉบบ คอขาวพระโอรสประสตฉบบหนง ขาวพระบดาสวรรคตฉบบหนง มาถงในขณะเดยวกนพอด. พวกอามาตยปรกษากนวา พวกเราจกทลขาวพระโอรสประสตกอนจงเอาหนงสอขาวประสตนนทนถวายในพระหตถของพระเจาอชาตศตร.ความรกลกเกดขนแกพระองคในขณะนนทนท ทวมไปทวพระวรกายแผไปจดเยอในกระดก. ในขณะนนพระองคไดรซงถงคณของพระบดาวาแมเมอเราเกด พระบดาของเรากคงเกดความรกอยางนเหมอนกน. จงรบมรบสงวา แนะพนาย จงไปปลอยพระบดาของเรา. พวกอามาตยทลวาพระองคสงใหปลอยอะไร พระเจาขา แลวถวายหนงสอแจงขาวอกฉบบหนงทพระหตถ. พอทรงทราบความเปนไปดงนน พระเจาอชาตศตรทรงกนแสง เสดจไปเฝาพระมารดา ทลวา ขาแตเสดจแม เมอหมอมฉนเกด พระบดาของหมอมฉนเกดความรกหมอมฉนหรอหนอ พระนางเวเทหมรบสงวา เจาลกโง เจาพดอะไร เวลาทลกยงเลกอย เกดเปนฝทนวมอ ครงนนพวกแมนมทงหลายไมสามารถทาใหลกซงกาลงรองไหหยดรองได จงพาลกไปเฝาเสดจพอของลกซงประทบนงอยในโรงศาลเสดจพอของลกไดอมนวมอของลกจนฝแตกในพระโอษฐนนเอง ครงนนเสดจพอของลกมไดเสดจลกจากทประทบ ทรงกลนพระบพโพปนพระโลหตนนดวยความรกลก เสดจพอของลกมความรกลกถงปานน.พระเจาอาชาตศตรทรงกนแสงคราครวญ ไดถวายเพลงพระศพพระบดา. ฝายพระเทวทตเขาเฝาพระเจาอชาตศตรทลวา มหาบพตร พระองคจงสงคนทจกปลงชวตพระสมณโคดม แลวสงคนทงหลายทพระเจา-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 346อชาตศตรพระราชทาน ตนเองขนเขาคชฌกฏ กลงศลากแลว ให ปลอยชางนาฬาครกแลว ดวยอบายไมวาอยางใดอยางหนง กไมอาจปลงพระชนมพระผมพระภาคเจาได กเสอมลาภสกการะ จงขอวตถ ๕ประการ เมอไมไดวตถ ๕ ประการนนกประกาศวา ถาอยางนน จกใหมหาชนเขาใจเรองใหตลอด จงทาสงฆเภท เมอพระสารบตรและพระโมคคลลานะพาบรษทกลบแลว จงรากเลอดออกรอนๆ นอนอยบนเตยงคนไข ๙ เดอน เดอดรอนใจ ถามวา เดยวนพระศาสดาประทบอยทไหน ครนไดรบตอบวา ในพระเชตวน จงกลาววา พวกทานจงเอาเตยงหามเราไปเฝาพระศาสดา เมอเขาหามมา เพราะมไดกระทากรรมทควรจะไดเฝาพระผมพระภาคเจา จงถกแผนดนสบทใกลสระโบกขรณในพระเชตวนนนเอง ลงไปอยในมหานรก. นเปนความยอในเรองน.สวนนยแหงเรองอยางพสดาร มาในขนธกวนยแลว. กเพราะเรองน มาในขนธกวนยแลว จงมไดกลาวทงหมด ดวยประการฉะน. พระกมารนพอเกดเทานน กจกเปนศตรแกพระราชา พวกเนมตตกาจารยทานายไวดงน ฉะนน จงชอวา อชาตศตร ดวยประการฉะน. บทวา เวเทหปตโต ความวา พระกมารน เปนพระโอรสของพระธดาพระเจาโกศล มใชของพระเจาวเทหราช. กคาวา เวเทห นเปนชอของบณฑต. เหมอนอยางทกลาววาคหปตานเปนบณฑต พระผเปนเจาอานนทเปนบณฑตมน. ในคาวา เวเทห นน มอธบายเฉพาะคาดงตอไปน ชอวา เวทะ ดวยอรรถวา เปนเครองร คาวา เวทะ นเปนชอของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 347ความร. ชอวา เวเทห ดวยอรรถวา ดาเนนการ สบตอ พยายามดวยความร. โอรสของพระนางเวเทห ชอวา เวเทหบตร. บทวา ตทห เทากบบท ตสม อห ความวา ในวนนน. ชอวา อโบสถ ดวยอรรถวา วนเปนทเขาไปอย (จาศล ).อธบายวา บทวา อปวสนต จาศล คอเปนผเขาถงดวยศลหรอดวยอาการทไมขวนขวาย ชอวา เปนผอยจาศล. กในคาวา อโบสถ น มการขยายความดงตอไปน การสวดปาตโมกข ชอวา อโบสถ เชนในบาลมอาทวา อายา-มาวโส กปปน อโปสถ คมสสาม มาเถดทานกปปนะ พวกเราจกไปทาอโบสถกน. ศล ชอวา อโบสถ เชนในบาลมอาทวา เอว อฏงคสมนนาคโตโข วสาเข อโปสโถ อปวตโถ แนะนางวสาขา ศลประกอบดวยองค๘ อยางน เราจาแลว. การจาศล ชอวา อโบสถ เชนในบาลมอาทวา สทธสส เวสทา ผคค สทธสสโปสโถ สทา ผคคณฤกษยอมถงพรอมแกผหมดจดแลวทกเมอ การจาศลยอมถงพรอมแกผหมดจดทกเมอ. บญญต ชอวา อโบสถ เชนในบาลมอาทวา อโปสโถนาม นาคราชา นาคราช ชอวา บญญต. วนทควรจาศล ชอวา อโบสถ เชนในบาลมอาทวา น ภกขเวตทหโปสเถ สภกขกา อาวาสา ดกอนภกษทงหลาย ในวนทควรจาศล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 348นน วดวางภกษ. แมในทนกประสงควนทพงจาศลนนแหละ. กวนทพงจาศลนนนม ๓ คอ วน ๘ คา วน ๑๔ คา วน ๑๕ คา เพราะฉะนน ทกลาวในบาลวา วน ๑๕ คา กเพอหามวน ๘ คาและวน ๑๔ คาทง ๒ วน. ฉะนนจงกลาววา ชอวา อโบสถ ดวยอรรถวา วนเปนทเขาไปอย (จาศล ). บทวา โกมทยา ความวา มดอกโกมทบาน. ไดยนวา เวลานนดอกโกมทบานเตมท. ชอวา โกมท ดวยอรรถวา เปนฤดมดอกโกมท. บทวา จาตมาสนยา ความวา สดเดอน ๔. จรงอย วนอโบสถวนนนเปนวนทสดแหงเดอน ๔ เหตนน จงชอวาจาตมาส. แตในทนทานเรยกวา จาตมาสน. เพราะเหตทวาวนนนพอดเตมเดอน เตมฤด เตมป สมบรณจงชอวา ปณณา. ศพทวา มา ทานเรยกพระจนทร. พระจนทรเตมในวนนน เหตนน จงชอวา ปณณมา. ในบททง ๒ คอ ปณณาย และ ปณณมาย น พงทราบเนอความดงกลาวมาน. บทวา ราชา อมจจปรวโต ความวา พระราชาแวดลอมดวยอามาตยทงหลาย ในราตรซงสวางไสวไปดวยแสงจนทรเตมดวงทปราศจากเครองเศราหมอง ๔ ประการ ปานประหนงทศาภาคทชาระลางดวยธารนานมมแสงเงนยวงออกเปนชอ และดจชอดอกโกมททาดวยผาเนอดสขาวราวกะวาพวงแกวมกดาและพวงดอกมะล มแสงแวววาวกระจายดงวมาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 349เงนเปลงรศม. บทวา อปรปาสาทวรคโต ความวา ประทบอยในมหาปราสาทชนบน. ประทบนงเหนอพระราชอาสนทองภายใตมหาเศวตฉตรทยกขนไวซงควรแกควานยงใหญ. ถามวา ประทบนงทาไม ? แกวา เพอบรรเทาความหลบ. พระราชาองคนแหละ ตงแตวนทพยายามปลงพระชนมพระบดาพอหลบ พระเนตรทง ๒ ลงดวยตงพระทยวาจกหลบ กสะดงเฮอกเหมอนถกหอกตงรอยเลมทมแทง ทรงตนอย (ไมหลบ เพราะหวาดภยเหลอเกน). ครนพวกอามาตยทลถามวา เปนอะไร พระองคกมไดตรสอะไร ๆ. เพราะฉะนน ความหลบจงมไดเปนทพอพระทยของพระองค.ดงนนจงประทบนงเพอบรรเทาความหลบ. อนง ในวนนนมนกษตรเอกเกรกมาก. ทวพระนครกวาดกนสะอาดเรยบรอย. เอาทรายมาโรย. ประตเรอนประดบดอกไม ๕ ส.ขาวตอกและหมอใสนาเตม. ทกทศาภาคชกธงชย ธงแผนผา. ประดบประทปนาลาวจตรโชตชวง. มหาชนเลนนกษตรกนสนกสนานตานวถถนนเบกบานกนทวหนา. อาจารยบางทานกลาววา ประทบนงเพราะเปนวนเลนนกษตรดงนกม. กแลครนกลาวอยางนแลว เปนอนทาสนนษฐานวา นกษตรทกครงเปนของราชตระกล แตพระราชาองคน ประทบนงเพอบรรเทาความหลบเทานน. บทวา อทาน อทาเนส ความวา ทรงเปลงอทาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 350 นามนทลนเครองตวงจนไมอาจตวงได เขาเรยกวา นามนลน ฉนใด และนาททวมบอจนไมอาจชงอยได เขาเรยกวา หวงนาลนฉนใด คาปตทเปยมใจจนไมอาจเกบไวได ดารงอยภายในใจไมไดลนออกมาภายนอกนน เรยกวา อทาน ฉนนน. พระราชาทรงเปลงคาทสาเรจดวยปตเหนดงน. บทวา โทสนา ความวา ปราศจากโทษ. อธบายวา ปราศจากเครองเศราหมอง ๔ ประการเหลาน คอ หมอก นาคาง กลมควนราห. ราตรนนมคาชม ๕ ประการ มเปนทนารนรมยเปนตน กราตรนนชอวา รมมนยา เพราะอรรถวา ทาใจของมหาชนใหรนรมย. ชอวา อภรปา เพราะอรรถวา งามยงนก เพราะสวางดวยแสงจนทรซงพนจากโทษดงกลาว. ชอวา ทสสนยา เพราะอรรถวา ควรทจะด. ชอวา ปาสาทกา เพราะอรรถวา ทาจตใหผองใส. ชอวา ลกขา เพราะอรรถวา ควรทจะกาหนดวนและเดอนเปนตน. บทวา ก น ขวชช ตดบทเปน ก น โข อชช. บทวา สมณ วา พราหมณ วา ความวา ชอวาสมณะ เพราะเปนผสงบบาป ชอวา พราหมณ เพราะเปนผลอยบาป บทวา ยนโน ปยรปาสโต ความวา จตของเราผเขาไปหาสมณะหรอพราหมณผฉลาดพด เพอถามปญหา พงเลอมใสเพราะไดฟงธรรมทไพเราะ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 351 ดวยพระดารสแมทงหมดน พระเจาอชาตศตรไดทรงกระทาแสง สวางใหเปนนมต ดวยประการฉะน. ทรงกระทาแกใคร ? แกหมอชวก. เพออะไร ? เพอเฝาพระผมพระภาคเจา. กพระเจาอชาตศตรไมอาจเขาเฝาพระผมพระภาคเจาเองหรอ ? ถกแลว ไมอาจ. เพราะเหตไร ? เพราะพระองคมความผดมาก. ดวยวา พระเจาอชาตศตรไดปลงพระชนมชพพระบดาของพระองคผเปนอบปฏฐากของพระผมพระภาคเจาและเปนอรยสาวก และพระเทวทตกไดอาศยพระเจาอชาตศตรนนนนแหละกระทาความฉบหายใหญแกพระผมพระภาคเจา. ความผดจงมากดวยประการฉะน. ดวยความทพระองคมความผดมากนน จงไมอาจเสดจไปเฝาดวยพระองคเอง.อนง หมอชวก กเปนอปฏฐากของพระผมพระภาคเจา. พระเจาอชาต-ศตรจงไดทรงกระทาแสงสวางใหเปนนมต ดวยหมายพระทยวา เราจกเฝาพระผมพระภาคเจาดวยเปนเงาตามหลงหมอชวกนน. หมอชวกรวา พระราชาทรงกระทาแสงสวางใหเปนนมตแกตนหรอ ? รอยางด. เมอรเหตไรจงนงเสย ? เพอตดความวนวาย. ดวยวาในบรษทนน มอปฏฐากของครทง ๖ ประชมกนอยมาก. เขาเหลานนแมตนเองกไมไดรบการศกษาเลย เพราะผไมไดรบการศกษาอยใกลชดเมอเราเรมกลาวถงพระคณของพระผมพระภาคเจา เขาเหลานนกจกผลดลกผลดนงในระหวาง ๆ กลาวคณแหงศาสดาของตน ๆ เมอเปนเชนน คณกถาแหงพระศาสดาของเรากจกไมสนสดลงได ฝายพระราชาครนทรงพบกลปกะของครทง ๖ เหลานแลว มไดพอพระทยในคณกถาของครทง ๖ เหลานน เพราะไมมสาระทจะถอเอาได กจกกลบมาทรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 352ถามเรา ครนถงตอนนน เราจกกลาวพระคณของพระศาสดา โดย ปราศจากความวนวาย แลวจกพาพระเจาอชาตศตรไปสสานกของพระศาสดา หมอชวกรชดอยอยางนจงนงเสย เพอตดความวนวาย ดงนแล. อามาตยแมเหลานนพากนคดอยางนวา วนนพระราชาทรงชมราตรดวยบท ๕ บท คงมพระประสงคจะเขาไปหาสมณะหรอพราหมณบางองคถามปญหาแลวฟงธรรมเปนแน ถาพระราชานจกทรงสดบธรรมของสมณะหรอพราหมณองคใดแลว ทรงเลอมใส และจกทรงกระทาสกการะใหญแกสมณะหรอพราหมณองคนน สมณะผเปนกลปกะของผใด ไดเปนกลปกะของพระราชา ผนนยอมมความเจรญ ดงน. อามาตยเหลานนครนคดอยางนแลว จงเรมกลาวสรรเสรญสมณะผเปนกลปกะของตน ๆ ดวยหมายใจวา เรากลาวสรรเสรญสมณะผเปนกลปกะของตนแลวจกพาพระราชาไป เรากจกไป. เพราะฉะนน ทานจงกลาววา เมอพระเจาอชาตศตรมกระแสพระดารสอยางนแลว อามาตยของพระราชาคนหนง ดงนเปนตน. บรรดาครทง ๖ เหลานน คาวา ปรโณ เปนชอแหงศาสดา-ปฏญญา. คาวา กสสโป เปนโคตร. ไดยนวา ปรณกสสปนนเปนทาสท ๙๙ ของตระกลหนง เหตนนเขาจงตงชอวา ปรณะ แตเพราะเปนทาสทเปนมงคล จงไมมใครคอยวากลาววา ทาด ทาชว หรอวา ยงไมทา ทาไมเสรจ. ไดยนวานายปรณะนนคดวา เราจะอยในทนทาไม จงหนไป. ครงนนพวกโจรไดชงผาของเขาไป. เขาไมรจะหาใบไมหรอหญามาปกปดกาย จงเปลอยกายเขาไปในหมบานแหงหนง. มนษยทงหลายเหนเขา เขาใจวา ทานผน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 353เปนสมณะ เปนพระอรหนต เปนผมกนอย คนเชนทานผนไมม จง ถอเอาของคาวหวาน เปนตน เขาไปหา. เขาคดวา เพราะเราไมนงผาจงเกดลาภน ตงแตนนมา แมไดผากไมนง ไดถอการเปลอยกายนนนนแหละเปนบรรพชา. แมคนเหลาอน ๆ ประมาณ ๕๐๐ คน กพากนบวชตาม ในสานกของปรณกสสปนน. ทานกลาววา ปรโณ กสสโปหมายถงนกบวชปรณกสสปทเลาเรองมาแลวนน. ชอวา เจาหม ดวยอรรถวา มหม กลาวคอหมนกบวช. ชอวา เจาคณะ ดวยอรรถวา มคณะนนนนแหละ. ชอวา คณาจารย ดวยอรรถวา เปนอาจารยของคณะนน โดยฐานฝกมารยาท. บทวา าโต แปลวา รกนทว เหนชด. ชอวา มเกยรตยศ ดวยอรรถวา มยศทเลองลอไปอยางนวามกนอย สนโดษ แมผากไมนง เพราะมกนอย. บทวา ตตถกโร แปลวา เจาลทธ. บทวา สาธสมมโต ความวา เขายกยองอยางนวา ทานผน ดงาม เปนสตบรษ. บทวา พหชนสส ความวา ปถชนอนธพาล ผไมไดสดบ. ชอวา รตตญ ดวยอรรถวา รราตรมากหลาย ทลวงมาแลวตงแตบวช. ชอวา จรปพพชตะ ดวยอรรถวา บวชนาน. เพราะถอยคาของผทบวชไมนาน เปนถอยคาไมนาเชอ ฉะนนทานจงกลาววา บวชมานาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 354 บทวา อทธคโต แปลวา มอายยนนาน อธบายวา ลวงไป ๒-๓ รชกาล. บทวา วโยอนปปตโต ความวา อยตลอดมาถงปจฉมวย. แมคาทง ๒ น ทานกลาวหมายเอาถอยคาของคนหนมทไมนาเชอ. บทวา ตณห อโหส ความวา พระราชาทรงเปนเหมอนบรษผตองการจะกนมะมวงสกมสดงทอง มรสอรอย ครนพบผลมะเดอสกทนามาวางไวในมอ กไมพอใจ ฉนใด พระราชากฉนนน มพระประสงคสดบธรรมกถาทไพเราะ ประกอบดวยคณมฌานและอภญญาเปนตน แลสรปลงดวยพระไตรลกษณ แมเมอกอนไดเคยพบปรณกสสป กไมพอพระทย มาบดนยงไมพอพระทยขนไปอกเพราะการพรรณนาคณจงทรงนงเสย แมไมพอพระทยเลย กมพระดารวา ถาเราจกคกคามคนทเทจทลนนแลวใหเขาจบคอนาออกไป ผใดผหนงแมอนกจะกลววา พระราชาทรงกระทาอยางนแกคนทพดนน ๆ จกไมพดอะไร ๆ ฉะนน จงทรงอดกลนถอยคานนแมไมเปนทพอพระทย ไดทรงนงเสยเลย. ลาดบนน อามาตยอกคนหนงคดวา เราจกกลาวคณของสมณ-พราหมณผเปนกลปกะของตน จงเรมทล. เพราะฉะนน ทานจงกลาววาอามาตยอกคนหนง ดงนเปนตน. คานนทงหมดพงทราบตามนยทกลาวแลว. กในบรรดาครทง ๖ น คาวา มกขล เปนชอของครคนหนงนน.คาวา โคสาล เปนชอรอง เพราะเกดทโรงโค. ไดยนวา เขาถอหมอนามนเดนไปบนพนทมเปอกตม. นายกลาววา อยาลนลมนะพอ.เขาลนลมเพราะเลนเลอ จงเรมหนเพราะกลวนาย. นายวงไปยดชายผาไว.เขาจงทงผาเปลอยกายหนไป. ความทเหลอ เชนเดยวกบปรณกสสป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 355นนเอง. คาวา อชต เปนชอของครคนหนงนน. ชอวา เกสกมพลดวยอรรถวา ครองผากมพลททอดวยผมคน. รวมชอทง ๒ เขาดวยกน จงเรยกวา อชตเกสกมพล. ใน ๒ ชอนน ผากมพลททาดวยผมคน ชอวา เกสกมพล. ชอวาผาทมเนอหยาบกวาผาเกสกมพลนนไมม. สมดงทพระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ผาททอดวยดายจะมกอยางกตาม ผากนพลททอดวยผมคนเปนผาทมเนอหยาบกวาผาทอเหลานน ดกอนภกษทงหลาย ผากมพลททอดวยผมคน หนาหนาวกเยนเยอก หนารอนกรอนระอ มคานอย มสมผสระคาย สไมสวยทงกลนกเหมน. คาวา ปกทธ เปนชอของครคนหนงนน. คาวากจจายนะ เปนโคตร. รวมชอและโคตรเขาดวยกน จงเรยกวา ปกทธกจจายนะ. ครปกทธ-กจจายนะนหามนาเยน แมถายอจจาระ กไมใชนาลาง. ไดนารอนหรอนาขาวจงทาการลาง. ครนขามแมนาหรอนาตามทาง คดวาศลของเราขาด แลวจงกอสถปทรายอธฐานศลแลวจงไป. ครคนนมลทธทปราศจากสรถงปานน. คาวา สญชย เปนชอของครคนหนงนน. ชอวา เวลฏฐบตร เพราะเปนบตรของเวลฏฐะ. ครคนหนง ชอวา นครนถ ดวยอานาจชอทไดแลว เพราะพดเสมอวา พวกเราไมมกเลสทรอยรด ทเกลอกกลว พวกเราเวนจากกเลสทพวพน. ชอวา นาฏบตร เพราะเปนบตรของคนฟอนรา. บทวา อล โข ราชา ความวา ไดยนวา พระราชาทรงสดบคาของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 356อามาตยเหลานนแลว มพระราชดารวา เราไมตองการฟงคาพดของผใด ๆ ผนน ๆ ยอมพดพลามไปหมด สวนคาพดของผใดทเราตองการฟง เขาผนนกลบนงอย เหมอนครฑถกฤทธนาคเขาไปแลวยนนง เสยหายแลวสเรา ครนแลวทรงพระดารวา หมอชวกเปนอปฏฐากของพระผมพระภาคเจาผสงบระงบ แมตวเองกสงบระงบ ฉะนน จงนงนงเหมอนภกษทสมบรณดวยวตร หมอชวกน เมอเราไมพด กจกไมพดกเมอจะจบชาง ควรจะจบเทาชางนนแหละ จงทรงปรกษากบหมอชวกนนดวยพระองคเอง. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา อถ โข ราชาดงน. ในพระบาลนน บทวา ก ตณห ความวา นงเพราะเหตไรพระราชาตรสถามวา เมออามาตยเหลานกลาวคณแหงสมณะผเปนกลปกะของตน ๆ อย ปากไมพอกลาว สมณะทเปนกลปกะของทานเหมอนอยางของอามาตยเหลาน ไมมหรอ ทานเปนคนจนหรอ พระบดาของเราประทานความเปนใหญแกทานแลวมใชหรอ หรอวาทานไมมศรทธา. ลาดบนน หมอชวก จงคดในใจวา พระราชาพระองคนใหเรากลาวคณแหงสมณะผเปนกลปกะ บดนเราไมใชเวลาทเราจะนง เหมอนอยางวา อามาตยเหลานถวายบงคมพระราชาแลวนงลงกลาวคณของสมณะผกลปกะของตน ๆ ฉนใด เราจะกลาวคณของพระศาสดาของเราเหมอนอยางอามาตยเหลานหาควรไม ดารพลางลกขนจากอาสนะหนหนาไปทางทประทบของพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐประคองอญชลซงรงเรองไปดวยทศนขสโมธานเหนอพระเศยร แลวทลวาขาแตพระมหาราช ขอพระองคอยาทรงเขาพระทยวา ชวกนจะพาไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 357พบสมณะพอดพอราย เพราะพระศาสดาของขาพระองคน ในการถอ ปฏสนธในครรภพระมารดา ในการประสตจากครรภพระมารดา ในการเสดจออกผนวช ในการตรสร และในการประกาศธรรมจกร หวนไหวไปทวหมนโลกธาต ทรงทายมกปาฏหารยกอยางน คราวเสดจลงจากเทวโลกกอยางน ขาพระพทธเจาจกกลาวคณแหงพระศาสดาของขาพระพทธเจา ขอพระองคจงตงพระทยใหแนวแนสดบเถด พระพทธเจาขา.ครนกราบทลดงนแลวจงกลาวคาเปนตนวา ขาแตพระองคผสมมตเทพพระผมพระภาคเจาพระองคน เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ดงน . ในพระบาลนน คาวา ต โข ปน เปนทตยาวภตต ใชในอรรถแหงอตถมภตาขยาน คอใหแปลวา ของพระผมพระภาคเจาพระองคนน บทวา กลยาโณ ความวา ประกอบดวยความงาม คอคณธรรม.มอธบายวา ประเสรฐทสด. บทวา กตตสทโท ความวา ชอเสยง หรอเสยงสดดพระเกยรตทกกกอง. บทวา อพภคคโต ความวา ลอกระฉอนไปทวโลกรวมทงเทวโลกวา พระผมพระภาคเจาพระองคนน แมเพราะเหตน จงเปนพระอรหนต แมเพราะเหตน จงเปนผตรสรเองโดยชอบ แมเพราะเหตน จงเปนผแจกพระธรรม ดงน. ในบทพระพทธคณนน มการเชอมบทดงน พระผมพระภาคเจาพระองคนน แมเพราะเหตน จงเปนพระอรหนต แมเพราะเหตน จงเปนผตรสรเองโดยชอบ ฯ ล ฯ แมเพราะเหตน จงเปนผแจกพระธรรมอธบายวา เพราะเหตนดวย นดวย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 358 บทเหลานทงหมดในพระบาลนน ไดอธบายอยางพสดารในพทธา- นสสตนทเทศในวสทธมรรค เรมตนตงแตอธบายวา พระผมพระภาคเจาพระองคนน พงทราบวาเปนพระอรหนตดวยเหตเหลานกอน คอ เพราะไกลจากกเลสทงหลาย ๑ เพราะหกกาจกรแหงสงสารวฏ ๑ เพราะควรแกปจจยเปนตน ๑ เพราะไมมความลบในการทาบาป ๑ ความพสดารแหงบทพทธคณเหลานน พงถอเอาจากวสทธมรรคนน. กหมอชวกพรรณนาพทธคณทละบทจบความลง ทลวา ขาแตพระมหาราช พระศาสดาของขาพระองคเปนพระอรหนตอยางน เปนสมมา-สมพทธะอยางน ฯ ล ฯ เปนผแจกธรรมรตนอยางน แลวทลสรปวาขอพระองคผสมมตเทพโปรดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาเถด ถงอยางไรเมอพระองคเขาเฝาพระผมพระภาคเจาอย พระทยกพงผองใส. กในพระบาลตอนน เมอหมอชวกทลวา ขอพระองคผสมมตเทพโปรดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาเถด ดงน เทากบทลวา ขาแตพระมหาราช เมอขาพระองคถกพระราชาเชนพระองคตงรอยทงพนตงแสนตรสถาม ยอมมเรยวแรงและพลงทจะกลาวคณกถาของพระศาสดาใหจบใจของคนทงหมดได พระองคกทรงคนเคย โปรดเขาไปเฝาทลถามปญหาเถด พระพทธเจาขา. เมอพระราชาทรงสดบคณกถาของพระผมพระภาคเจาอยเรอย ๆนน ทวพระวรกายมปต ๕ ประการถกตองตลอดเวลา พระองคมพระประสงคจะเสดจไปในขณะนนทเดยว มพระดารวา เมอเราจะไปเฝาพระทศพลในเวลาน ไมมใครอนทจกสามารถจดยานพาหนะไดเรวนอกจากหมอชวก จงรบสงวา ชวกผสหาย ถาอยางนน ทานจงสงให

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 359เตรยมหตถยานไว. บรรดาบทเหลานน บทวา เตนห เปนนบาต ใชในอรรถวา สงไปอธบายวา ไปเถด ชวกผสหาย. บทวา หตถยานาน ความวา บรรดายานพาหนะมมาและรถเปนตนทมอยมากมาย ยานพาหนะคอชางเปนสงสด ควรจะนาไปสานกของพระศาสดาผสงสด ดวยยานพาหนะทสงสดเหมอนกน. พระราชามพระดารดงนแลว และมพระดารตอไปอกวา ยานพาหนะคอมาและรถมเสยงดง เสยงของยานพาหนะเหลานนไดยนไปไกลทเดยว สวนยานพาหนะคอชาง แมคนทเดนตามรอยเทากไมไดยนเสยง ควรจะไปสานกของพระผมพระภาคเจาผเงยบสงบดวยยานพาหนะทเงยบสงบเหมอนกนดงนแลวจงตรสวา หตถยานาน เปนตน. บทวา ปจมตตาน หตถนยาสตาน ความวา ชางพงประมาณ๕๐๐. บทวา กปปาเปตวา ความวา ใหเตรยมเกยชาง. บทวา อาโรหณย ความวา ควรแกการขน อธบายวา ปกปด. ถามวา หมอชวกนไดกระทาสงทพระราชาตรสหรอมไดตรส ? ตอบวา ไดกระทาสงทพระราชามไดตรส . เพราะเหตไร ? เพราะเปนบณฑต. ไดยนวา หมอชวกนนไดมความคดอยางนวา พระราชามรบสงวาเราจะไปในเวลาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 360 ธรรมดาพระราชาทงหลาย มศตรมาก หากจะมอนตรายบางอยาง ในระหวางทาง แมเรากจกถกคนทงหลายตาหนวา หมอชวกคดวา พระราชาเชอคาเรา จงพาพระราชาออกไปในเวลาไมควร แมถงพระผมพระภาคเจากจกถกตาหนวา พระสมณโคดมมงแตจะเทศน ไมกาหนดกาลควรไมควรแลวแสดงธรรม ดงนบาง เพราะฉะนน เราจกกระทาอยางทครหาจะไมเกดขนแกเรา และจะไมเกดขนแกพระผมพระภาคเจา ทงพระราชากจะไดรบอารกขาอยางด. ตอแตนน หมอชวกคดวา เพราะอาศยหญงทงหลาย ภยยอมไมมแกชายทงหลาย พระราชามหญงแวดลอมเสดจไปสะดวกด จงใหเตรยมชางพง ๕๐๐ เชอก ใหหญง ๕๐๐ คนปลอมเปนชาย สงวา พวกเธอจงถอดาบและหอกซดแวดลอมพระราชา แลวหมอยงคดอกวา พระราชาองคนไมมอปนสยแหงมรรคผลในอตตภาพนและธรรมดาพระพทธเจาทงหลายทรงเหนอปนสยกอนจงแสดงธรรม เอาละเราจกใหมหาชนประชมกน เมอเปนเชนน พระศาสดาจกทรงแสดงธรรมตามอปนสยของใคร ๆ สกคน พระธรรมเทศนานนจกเปนอปการะแกมหาชน. หมอชวกนนสงขาวสาสนใหตกลองปาวประกาศในทนน ๆวา วนนพระราชาจะเสดจไปเฝาพระผมพระภาคเจา ขอใหคนทกคนถวายอารกขาพระราชาตามสมควรแกสมบตของตน ๆ ลาดบนน มหาชนคดวา ไดยนวา พระราชาจะเสดจไปเฝาพระผมพระภาคเจา ทานผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระผมพระภาคเจาเปนเชนไรหนอ พวกเราจะมวเลนนกษตรกนทาไม ไปในทนนเถด. ทกคนถอของหอมและดอกไมเปนตน ยนรอการเสดจมาของพระราชาอยตามทาง. แมหมอชวกกทลเชญเสดจพระราชาวา ขาแตพระองคผสมมต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 361เทพ เตรยมยานพาหนะชางเสรจแลว ขอพระองคจงรเวลาทควรเสดจใน บดนเถด. ในบทเหลานน บทวา ยสสทาน กาล มส เปนคาทลเตอน.อธบายวา เรองใดทพระองคทรงสงไว เรองนนขาพระองคทาเสรจแลวบดนขอพระองคจงรเวลาทจะเสดจหรอไมเสดจเถด ขอพระองคจงทรงกระทาตามชอบพระทยของพระองคเถด. บทวา ปจเจกา อตถโย ตดบทเปน ปฏเอกา อตถโย อธบายวาชางพงแตละเชอก มหญงคนหนงประจา. บทวา อกกาส ธารยมานาส ความวา มคนถอคบเพลง. บทวา มหจจราชานภาเวน ความวา ดวยอานภาพของพระราชาทใหญหลวง. บาลวา มหจจา กมความวา ใหญหลวง นเปนลงคปรยาย. ราชฤทธ เรยกวา ราชานภาพ. กอะไรเปนราชฤทธ ? สรคอความเปนใหแหงรฐใหญ ๒ รฐ ซงมเนอทประมาณ ๓๐๐ โยชนเปนราชฤทธ. จรงอย ในวนกอนโนน มไดมการเตรยมจดไวกอน ดวยหมายวาพระราชาจกเสดจไปเฝาพระตถาคต หมอชวกจดในขณะนนเอง เอาหญง๕๐๐ คนปลอมเปนชาย สวมผาโพก คลองพระขรรคทบา ถอหอกซดมดามเปนแกวมณออกไป ซงพระสงคตกาจารยหมายถง กลาววา ปจเจกาอตถโย อาโรเปตวา ดงน. หญงฟอนราลอมนางกษตรยอกจานวนหนงประมาณหมนหกพนคนแวดลอมพระราชา. ทายขบวนหญงฟอนราเหลานน มคนคอม คนเตยและคนแคระเปนตน. ทายขบวนคนเหลานน มคนใกลชดผดแลภายในพระนคร. ทายขบวนคนใกลชดเหลานน มมหาอามาตยประมาณหกหมน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 362คนแตงตวเตมยศงดงาม. ทายขบวนมหาอามาตยเหลานน มลกเจาประเทศ ราชประมาณเกาหมนคน ประดบดวยเครองประดบหลายอยาง ราวกะเพทยาธรหนมถออาวธชนดตาง ๆ. ทายขบวนลกเจาประเทศราช มพราหมณประมาณหมนคนนงผามคาตงรอย หมผาเฉวยงบาขางหนงคา๕๐๐ อาบนาลบไลอยางด งามดวยเครองประดบตาง ๆ มดอกไมทองเปนตน เดนยกมอขวาเปลงเสยงไชโย. ทายขบวนพราหมณเหลานน มดนตรประกอบดวยองค ๕. ทายขบวนดนตรเหลานน มนายขมงธนลอมเปนวง. ทายพวกขมงธน มชางมตะพองชดกน. ทายชาง มมาเรยงรายคอตอคอชดกน. ทายมา มรถชดกนและกน. ทายรถ มทหารแขนตอแขนกระทบกน. ทายทหารเหลานน มเสนา ๑๘ เหลา รงเรองดวยเครองประดบทสมควรแกตน ๆ. หมอชวกจดคนถวายพระราชา ชนดลกศรทคนยนอยทายสดขบวนยงไปกไมถงพระราชา ตนเองยงตามเสดจไมหางไกลพระราชา ดวยหมายใจวา หากจะมอนตรายอะไร ๆ เราจกถวายชวตเพอพระราชากอนคนอนทงหมด. อนง คบเพลงกกาหนดไมไดวารอยเทานหรอพนเทาน.คาวา พระเจาอชาตศตรเสดจไปสวนอมพวน ของหมอชวก โกมารภจดวยราชานภาพอยางยงใหญ นน พระสงคตกาจารยกลาวหมายเอาราชฤทธเหนปานนแล. ในคาวา อหเทว ภย น ภยม ๔ อยาง คอ ภยเพราะจตสะดง ๑ภยเพราะญาณ ๑ ภยเพราะอารมณ ๑ ภยเพราะโอตปปะ ๑. ในภย ๔ อยางนน ภยททานกลาวไวโดยนยเปนตนวา อาศยชาตมความกลว ความพรนพรง ดงน ชอวา ภยเพราะจตสะดง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 363 ภยทมาแลวอยางนวา เขาแมเหลานนฟงพระธรรมเทศนาของพระ ตถาคตแลว ยอมถงความกลว ความสลด ความสะดงโดยมาก ดงน ชอวา ภยเพราะญาณ. ภยทกลาวแลวในคานวา มาถงภยทนากลวนนนนแน ดงน ชอวาภยเพราะอารมณ. ภยนในคานวา คนดทงหลายยอมสรรเสรญความกลวตอบาป ไมสรรเสรญความกลาในบาปนนเลย เพราะสตบรษทงหลายยอมไมทาบาปเพราะกลว ดงน ชอวา ภยเพราะโอตตปปะ. ในภย ๔ อยางนน ในทนหมายเอาภยเพราะจตสะดง อธบายวาไดมจตสะดงกลว. บทวา ฉมภตตต ความวา ความพรนพรง อธบายวา สนไปทวราง. บทวา โลมห โส ไดแกขนชชน อธบายวา ขนลกซ. กขนชชนนนนยอมมดวยปตในเวลาเกดอมใจในขณะฟงธรรมเปนตนกม ดวยความกลวในเพราะเหนการฆาฟนกนและเหนผเปนตนกม. ในทนพงทราบวาขนชชนเพราะกลว. ถามวา กพระราชานทรงกลว เพราะเหตไร ? อาจารยพวกหนงกลาววา เพราะความมด. ไดยนวา ในกรงราชคฤห มประตใหญ ๓๒ ประต ประตเลก๖๔ ประต. สวนอมพวน ของ หมอชวก อยระหวางกาแพงเมองกบภเขาคชฌกฏตอกน. พระเจาอชาตศตรเสดจออกทางประตทศตะวนตกเสดจเขาไปในเงาของภเขา. ทตรงนน พระจนทรถกยอดภเขาบงไว ความ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 364มดจงมขนเพราะเงาของภเขาและเงาของตนไม. แมขอทกลาวกมใชเหต อนสมควร. ดวยวาในเวลานน คบเพลงตงแสนดวงกกาหนดไมได.กพระเจาอชาตศตรนอาศยความเงยบสงดจงเกดความกลวเพราะระแวงหมอชวก. ไดยนวา หมอชวก ไดทลพระองคทปราสาทชนบนทเดยววาขาแตพระมหาราช พระผมพระภาคเจา ประสงคความเงยบสงด ควรเขาเฝาดวยความเงยบสงดนนเอง เพราะเหตนน พระราชาจงทรงหามเสยงดนตร. ดนตรทงหลายพอพระราชาใหหยดเทานน. ขบวนตามเสดจจงไมเปลงเสยงดง มากนดวยสญญานวมอ. แมในสวนอมพวน กไมไดยนแมเสยงกระแอมของใคร ๆ. ธรรมดาพระราชาทงหลายยอมยนดในเสยงยงนก. พระเจาอชาตศตรอาศยความเงยบสงดนน เกดหลากพระทยชกระแวงแมในหมอชวกวา หมอชวกนกลาววา ทสวนอมพวน ของขาพระองคมภกษ ๑,๒๕๐ รป กในทนเราไมไดยนแมแตเสยงกระแอมคาหมอชวกเหนจะไมจรง หมอชวกนลวงนาเราออกจากเมอง ซมพล-กายไวขางหนา ตองการจบเราแลวขนครองราชสมบตเสยเอง กหมอชวกนทรงกาลง ๕ ชางสาร และเดนไมหางเรา คนของเราทถออาวธอยใกลกไมมสกคน นาอศจรรย เราเสยหายแลวหนอ. กและครนทรงกลวอยางน แลวกไมอาจดารงตนอยางคนไมกลวได จงตรสบอกความทพระองคกลวแกหมอชวกนน. เพราะเหตนน พระสงคตกาจารยจงกลาววา ครงนนแลพระเจาแผนดนมคธพระนามวาอชาตศตร ฯ ล ฯ ไมมเสยงพมพา ดงน . ในบทเหลานน บทวา สมม ความวา นเปนคาเรยกคนรนเดยวกน. อธบายวา เพอนยาก นไมหลอกเราหรอ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 365 บทวา น ปลมเภส ความวา ทานกลาวงสทไมมวาม ดงน ไม ลวงเราหรอ. บทวา นคโฆโส ความวา ถอยคาสนทนากกกอง. บทวา มา ภาย มหาราช ความวา หมอชวกคดวา พระราชาพระองคนไมรจกเรา ถาเราไมปลอบพระองคใหเบาพระทยวา ชวกคนนไมฆาผอน ดงน พงฉบหาย จงทลปลอบใหมนพระทยวา อยาทรงกลวเลย พระพทธเจาขา แลวจงทลวา น ต เทว ดงนเปนตน. บทวา อภกกม ความวา โปรดเสดจเขาไปเถด อธบายวาจงเขาไป. กเมอกลาวครงเดยวจะไมมน ฉะนน หมอชวกจงรบกลาว ๒๓ ครง. บทวา เอเต มณฑลมาเล ปทปา ฌายนต ความวา หมอชวกทลวา ขาแตพระมหาราช ธรรมดากาลงของโจรจะไมจดประทปตงไวแตนนประทปทโรงกลมยงสวางอย ขอพระองคจงเสดจไปตามสญญาแหงประทปนนเถด พระเจาขา. บทวา นาคสส ภม ความวา ในทใดคนขนชางอาจไปได ทนชอวาเปนพนทชางไปได. บทวา นาคา ปจโจโรหตวา ความวา ลงจากชางทซมประตภายนอกทประทบ. กเดชแหงพระผมพระภาคเจา แผไปสพระสรระของพระราชา ตลอดเวลาทประทบ ณ พนทประทบ. ในทนใดนนพระเสโทไหลออกจากทวพระสรระของพระราชา. ผาทรงไดเปนเหมอนบบนาไหล. ความกลวอยางมากไดเกดขนเพราะทรงระลกถงความผดของพระองค ทาวเธอไมอาจเสดจไปสานกของพระผมพระภาคเจาตรงๆ ทรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 366เกาะมอหมอชวก ราวกะวาเสดจชมสวน พลางตรสชมทประทบวา ชวกผสหาย นเธอใหทาไดด นเธอสรางไดด เสดจเขาประตโรงกลมโดยลาดบ อธบายวา ถงพรอมแลว. ดวยคาวา กถ ปน สมม ดงน พระเจาอชาตศตรตรสถามเพราะอะไร ? อาจารยพวกหนงกลาววา ไมทรงทราบมากอน. ไดยนวา ในเวลาทยงทรงพระเยาว พระราชานเคยเฝาพระผมพระภาคเจาพรอมกบพระบดา แตภายหลง เพราะคบมตรชว จงทาปตฆาตสงนายขมงธน ใหปลอยชางธนบาล มความผดมาก ไมกลาเขาไปเผชญพระพกตรพระผมพระภาคเจา ทวาไมทรงทราบจงตรสถามนน ไมใชเหตอนสมควร. ความจรง พระผมพระภาคเจามพระวรลกษณเตมท ประดบดวยอนพยญชนะ เปลงพระฉพพรรณรงสสวางไสวทวสวน แวดลอมไปดวยหมภกษ ดจจนทรเพญแวดลอมดวยหมดาว ประทบนงทามกลางโรงกลมใครจะไมรจกพระองค. แตพระเจาอชาตศตรตรสถามนกดวยทวงทแหงความเปนใหของพระองค. ขอทรกตามไมรกตาม ถามดนเปนปรกตธรรมดาของราชสกลทงหลาย. ฝายหมอชวกฟงพระดารสนนแลว คดวา พระราชาพระองคน เปนดจประทบยนอยบนแผนดน ถามวา แผนดนอยไหน ดทองฟา แลวถามวา พระจนทรพระอาทตยอยไหน ยนอยทเชงเขาสเนร ถามวาเขาสเนรอยไหน ประทบยนอยเฉพาะพระพกตรพระทศพลทเดยว ตรสถามวา พระผมพระภาคเจาประทบอยไหน เอาละ เราจกแสดงพระผม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 367พระภาคเจาแดพระองค จงนอมอญชลไปทางพระผมพระภาคเจาประทบอย แลวทลคาวา เอโส มหาราช ดงน เปนตน. บทวา ปรกขโต ความวา ประทบนงขางหนาของภกษสงฆทนงแวดลอมพระองค. บทวา เยน ภควา เตนปสงกม ความวา เขาไปเฝายงทใกลพระผมพระภาคเจา ณ ทพระผมพระภาคเจาประทบอย. บทวา เอกมนต อฏาส ความวา พระราชาพระองคเดยวเทานนถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว ประทบยนในประเทศแหงหนงซงสมควรทพระองคจะประทบยนได ไมเบยดพระผมพระภาคเจาหรอภกษสงฆ. บทวา ตณหภต ตณหภต ความวา จะเหลยวแลไปทใด ๆกเงยบหมดในทนน ๆ. จรงอยในทนนไมมภกษแมสกรปหนงทแสดงความคะนองมอคะนองเทา หรอเสยงกระแอม. ภกษแมรปหนงกมไดแลดพระราชาหรอบรษทของพระราชาทอยตรงพระพกตร พระผมพระภาคเจาลวนมนางฟอนราเปนบรวาร ประดบดวยอลงการครบครน. ภกษทกรปนงดพระผมพระภาคเจาเทานน. พระราชาทรงเลอมใสในความสงบของภกษเหลานน ทรงตรวจดภกษสงฆผมอนทรยสงบ เหมอนหวงนาใสเพราะปราศจากเปอกตม บอย ๆ ทรงเปลงอทาน. ในบทเหลานน ดวยบทวา อมนา น แสดงวา ดวยความสงบนทภกษสงฆสงบทางกาย ทางวาจาและทางใจ ดวยความสงบคอศล. พระราชาตรสอยางนในทนน มไดทรงหมายถงความขอนวา โอ ! หนอ ขอใหลกของเราบวชแลวพงสงบเหมอนภกษเหลาน. แตพระองคทอดพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 368เนตรเหนภกษสงฆแลวทรงเลอมใส จงทรงระลกถงพระโอรส. กการได สงทไดดวยยากหรอเหนสงอศจรรยแลวระลกถงคนรกมญาตและมตรเปนตน เปนปรกตของโลกทเดยว. พระราชานทอดพระเนตรเหนภกษสงฆแลวทรงระลกถงพระโอรสจงตรสอยางน ดวยประการฉะน. อกอยางหนง พระองคมความแหนงพระทยในพระโอรส เมอทรงปรารถนาใหพระโอรสมความสงบจงตรสอยางน. ไดยนวา พระองคทรงปรวตกอยางนวา ลกของเราจกถามวา พระบดาของเรายงหนม พระเจาปของเราไปไหน เมอสดบวา พระเจาปนน พระบดาของพระองคฆาเสยแลว ดงนจกหมายมนวา เราจกฆาพระบดาแลวครองราชสมบต. พระองคมความแหนงพระทยในพระโอรส เมอทรงปรารถนาใหพระโอรสมความสงบจงตรสอยางน ดวยประการฉะน. กพระราชาตรสอยางนกจรง ถงอยางนนพระโอรสกจกฆาพระองคอยนนเอง. กในวงศนนมการฆาบดาถง ๕ ชวรชกาล. คอ พระเจาอชาตศตรฆาพระเจาพมพสาร พระเจาอทยฆาพระเจาอชาตศตร พระโอรสของพระเจาอทย พระนามวามหามณฑกะ ฆาพระเจา อทย พระโอรสของพระเจามหามณฑกะ พระนามวาอนรทธะ ฆา พระเจามหามณฑกะ พระโอรสของพระเจาอนรทธะ พระนามวานาคทาสะ ฆาพระเจา อนรทธะ. ชาวเมองโกรธวา พวกนเปนพระราชาลางวงศตระกล ไมม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 369ประโยชน จงฆาพระเจานาคทาสะเสย. เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงตรสอยางนวา อาตมา โขตว ดงน. ไดยนวา เมอพระราชามไดมพระดารสเลย พระผมพระภาคเจาทรงพระดารวา พระราชานเสดจมา ประทบนงไมมเสยง ทรงพระดารอยางไรหนอ ครนทรงทราบความคดของพระราชาแลวทรงพระดารวาพระราชานไมอาจเจรจากบเรา ทรงชาเลองดภกษสงฆแลวทรงระลกถงพระโอรส กเมอเราไมเอยขนกอน พระราชานจกไมอาจตรสอะไร ๆ เลยเราจะเจรจากบพระองค. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสในลาดบแหงพระราชดารสวา อาตมา โข ตว มหาราช ยถาเปมเปนตน. เนอความของพระพทธดารสนนวา มหาบพตร นาทตกในทสงยอมไหลไปสทลมฉนใด ขอพระองคจงชาเลองดภกษสงฆแลวปฏบตตามความรกฉนนนเถด. ครงนนพระราชามพระราชดารวา โอ ! พระพทธคณนาอศจรรย ชอวาคนททาผดตอพระผมพระภาคเจา เหมอนอยางเรา ไมม ดวยวา เราฆาอครอปฏฐากของพระผมพระภาคเจา และเชอคาของพระเทวทตสงนายขมงธน ปลอยชางนาฬาคร เพราะอาศยเราพระเทวทตจงกลงศลา เรามความผดใหญหลวงถงอยางน พระทศพลยงตรสเรยกจนพระโอษฐจะไมพอ โอ ! พระผมพระภาคเจาประดษฐานอยดวยดในลกษณะของผคงทดวยอาการ ๕ อยาง เราจกไมละทงพระศาสดาเหนปานนแลวแสวงหาภายนอก ทรงพระโสมนส เมอจะทรงสนทนากะพระผมพระภาคเจา จงตรสวา ปโย เม ภนเต เปนตน. บทวา ภกขสงฆสส อชล ปณาเมตวา ความวา ไดยนวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 370พระเจาอชาตศตรนนมพระราชดารวา เราถวายบงคมพระผมพระภาค เจาแลวไปไหวภกษสงฆขางโนนขางน ยอมจะตองหนหลงใหพระผมพระภาคเจา กจะไมเปนการกระทาความเคารพพระผมพระภาคเจา เพราะคนทถวายบงคมพระราชาแลวถวายบงคมอปราช ยอมเปนอนไมกระทาความเคารพพระราชา ฉะนน พระองคจงถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวนอมอญชลแดภกษสงฆตรงทประทบยนนนเอง แลวประทบนง ณ ทสมควรแหงหนง. บทวา กจเทว เทส เลสมตต ไดแกโอกาสบางโอกาส. ครงนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงหนนใหพระเจาอชาตศตรเกดอตสาหะในการถามปญหา จงตรสวา เชญถามเถด มหาบพตร เมอทรงพระประสงค. พระพทธดารสนนมความวา เชญถามเถด เมอทรงพระประสงคเราตถาคตไมมความหนกใจในการวสชนาปญหา อกอยางหนง พระผมพระภาคเจาทรงปวารณาอยางสพพญปวารณาซงไมทวไปแกพระปจเจก-พทธเจา พระอครสาวกและมหาสาวกทงหลายวา เชญถามเถด พระองคทรงประสงคขอใด ๆ เราตถาคตจกวสชนาถวายขอนน ๆ ทกขอ แดพระองค. จรงอย พระปจเจกพทธเจา พระอครสาวก และมหาสาวกเหลานน ยอมไมกลาววา ยทากงขส ถาทรงพระประสงค ยอมกลาววาฟงแลวจกรได. แตพระพทธเจาทงหลายยอมตรสวา ถามเถด อาวโสเมอตองการ หรอวา เชญถามเถด มหาบพตร เมอทรงพระประสงค. หรอวา ดกอนวาสวะ ทานตองการถามปญหาขอใดขอหนงในใจ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 371จงถามกะเรา เราจะกระทาทสดแหงปญหานน ๆ แกทาน. หรอวา ดกอนภกษ ถาอยางนน เธอจงนงบนอาสนะของตนถามปญหาตามทตองการเถด. หรอวา ความสงสยทก ๆ ขอ ของพราหมณพาวรกด ของพวกทานทงปวงกด อะไร ๆ ในใจทพวกทานปรารถนา จงถามเถด เราเปดโอกาสแลว. หรอวา ดกอนสภยะ ทานตองการถามปญหาขอใดขอหนงในใจจงถามกะเรา เราจะกระทาทสดแหงปญหานน ๆ แกทาน. พระพทธเจาทงหลายยอมปวารณาอยางสพพญปวารณา แกยกษจอมคน เทวดา สมณะ พราหมณ และปรพาชกทงหลายนน ๆ. กขอนไมอศจรรย เพราะพระผมพระภาคเจาทรงบรรลพทธภมแลวจงปวารณาอยางนน. แมเมอดารงอยในญาณระดบภมพระโพธสตว ถกฤาษทงหลายขอรองใหแกปญหาเพอประโยชนแกทาวสกกะเปนตนอยางนวา ดกอนโกณฑญญะ ทานจะพยากรณปญหาทงหลายทพวกฤาษด ๆวอนขอ ดกอนโกณฑญญะ นเปนมนษยธรรม การทมาหาความเจรญนเปนหนาททตองรบเอา. ในเวลาเปนสรภงคดาบส อยางนวา เราเปดโอกาสแลว ขอทานผเจรญทงหลาย จงถามปญหาขอใดขอหนงทใจปรารถนาเถด เราจกพยากรณปญหานน ๆ ของพวกทาน เพราะเราเองรทงโลกนและโลกอน. และในสมภวชาดก มพราหมณผสะอาดเทยวไปทวชมพทวป ๓ ครงไมพบผทจะแกปญหาได ครนพระโพธสตวใหโอกาสแลว เวลานนพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 372โพธสตวเกดมาได ๗ ป เลนฝนอยในถนน นงคบลลงกกลางถนนนนเอง ปวารณาอยางสพพญปวารณาวา เชญเถด เราจกบอกแกทานอยางคนฉลาดบอก และพระราชายอมทรงทราบขอนนวา จกทาไดหรอไม. เมอ พระผมพระภาคเจา ทรงปวารณาสพพญปวารณาอยางนแลวพระเจาอชาตศตรทรงพอพระทย เมอจะทลถามปญหา ไดกราบทลวายถา น โข อมาน ภนเต ดงนเปนตน. ในบทเหลานน ศลปะนนแหละ ชอสปปายตนะ. บทวา ปถสปปายตนาน แปลวา ศลปศาสตรเปนอนมาก. บทวา เสยยถท ความวา กศลปศาสตรเหลานนอะไรบาง ? ดวยบทวา หตถาโรหา เปนตน พระเจาอชาตศตรทรงแสดงเหลาชนทอาศยศลปะนน ๆ เลยงชพ. ดวยวาพระองคมพระราชประสงคดงนวา ผลแหงศลปะทประจกษเพราะอาศยศลปะนน ๆ ยอมปรากฏแกผทเขาไปอาศยศลปะเลยงชพเหลานฉนใด ขาแตพระองคผเจรญ พระองคอาจทจะประกาศสามญญผลทประจกษในปจจบน เหมอนฉนนนไดหรอไมหนอ ดงน. เพราะฉะนน พระเจาอชาตศตรจงทรงเรมศลปศาสตรทงหลายมาแสดงคนทเขาไปอาศยศลปะเลยงชพ. ในบทเหลานน ดวยบทวา หตถาโรหา ยอมแสดงถงอาจารยฝกชาง หมอรกษาชาง และคนผกชางเปนตนทงหมด. บทวา อสสาโรหา ไดแกครฝกมา หมอรกษามา และคนผกมาเปนตนทงหมด. บทวา รถกา ไดแกครฝกพลรถ ทหารรถ และคนรกษารถ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 373เปนตนทงหมด. บทวา ธนคคหาไดแก ครฝกพลธน และคนแมนธน. บทวา เจลกา ไดแกผเชญธงชยไปขางหนาในสนามรบ. บทวา จลกา ไดแกผจดกระบวนทพอยางนวา พระราชาอยตรงน มหาอามาตยชอโนนอยตรงน. บทวา ปณฑทายกา ไดแกทหารใหญทกลาตายเกงกาจ. ไดยนวาทหารพวกนนเขากองทพขาศก ตดศรษะขาศกเหมอนกอนขาวแลวนาไปอธบายวา กระโดดพรวดออกไป. อกอยางหนง คาวา ปณฑทายกา น เปนชอของผทถอถาดอาหารเขาไปใหแกทหาร ทามกลางสงความ. บทวา อคค จ ราชปตตา ไดแกพวกราชบตรทเขาสงครามมชอวาอคคะ - อคคตะ. บทวา ปกขนทโน ไดแก ทหารเหลาใดกลาววา พวกเราจะนาศรษะหรออาวธของใคร ๆ มา ครนไดรบคาสงวา ของคนโนน กแลนเขาสสงคราม นาสงทสงนนนนแหละมาได ทหารเหลานชอวา ปกขนทโนดวยอรรถวา แลนไป ( หนวยจโจม ). บทวา มหานาคา ไดแกเปนผกลามากเหมอนพระยานาค. คาวา มหานาคา น เปนชอของหมทหารทแมเมอชางเปนตนวงมาตรงหนา กไมถอยกลบ. บทวา สรา ไดแก กลาทสด ซงคลมดวยตาขายกตาม สวมเกราะหนงกตาม กสามารถขามทะเลได. บทวา จมมโยธโน ไดแกพวกทสวมเสอหนง หรอถอโลหนงสาหรบตานลกธนรบ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 374 บทวา ทาสกปตตา ไดแกพวกลกทาสในเรอน ซงรกนายเปน กาลง. บทวา อาฬารกา ไดแกพวกทาขนม. บทวา กปปกา ไดแกพวกชางกลบก. บทวา นหาปกา ไดแกพนกงานเครองสรง. บทวา สทา ไดแกพวกทาอาหาร. พวกชางดอกไมเปนตน แจมแจงอยแลว. บทวา คณกา ไดแกพวกพดไมมชองใหถาม. บทวา มทธกา ไดแกพวกอาศยวชานบหวแมมอเลยงชพ. บทวา ยาน วาปนานป ไดแกพวกชางเหลก ชางฉลงาและชางเขยนลวดลายเปนตน. บทวา เอว คตาน ไดแกเปนไปอยางน. บทวา เต ทฏเว ธมเม ความวา พวกพลชางเปนตนเหลานนแสดงศลปศาสตรมากอยางเหลานน ไดสมบตมากจากราชสกล เขาไปอาศยผลแหงศลปะทเหนประจกษนนแหละเลยงชพอยได. บทวา สเขนต แปลวา ทาใหเปนสข. บทวา ปเณนต ไดแกทาใหเอบอมมเรยวแรงและกาลง. บทวา อทธคคกา เปนตน มวนจฉยดงตอไปน ทชอวา อทธคคกา เพราะอรรถวา มผลเลศเหนอผลทเกดสงขนไป. ชอวา โสวคคกา เพราะอรรถวา ควรซงอารมณดเลศ. ทชอวา สขวปากา เพราะอรรถวา มสขเปนวบาก.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 375 ทชอวา สคคส วตตนกา เพราะอรรถวา ยงธรรม ๑๐ ประการ คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อาย วรรณะ สข ยศ และความยงใหญอยางดเลศ ใหเปนไป คอใหเกด อธบายวา ตงทกษณาทานเหนปานนนไว. ในบทวา สามผล น โดยปรมตถ สามญญะ หมายถงมรรคสามญญผล หมายถงอรยผล. เหมอนอยางทพระผมพระภาคเจาตรสไววาดกอนภกษทงหลาย กสามญญะเปนไฉน มรรคประกอบดวยองค ๘ ทเปนอรยะนแหละเปนสามญญะ มรรคประกอบดวยองค ๘ ทเปนอรยะคออะไรบาง คอ สมมาทฏฐ ฯ ล ฯ สมมาสมาธ ดกอนภกษทงหลายนเรยกวา สามญญะ ดกอนภกษทงหลาย กสามญญผลเปนไฉน ? โสดา-ปตตผล ฯ ล ฯ อรหตตผล นแหละเปนสามญญผล พระราชาองคน มไดถงสามญญผลนน กพระองคตรสถามทรงหมายถงสามญญผลทเปรยบดวยทาสและชาวนาซงมมาไดอยางสง. ครงนน พระผมพระภาคเจามไดทรงวสชนาปญหาทนท ทรงพระดารวา อามาตยของพระราชาเหลานทเปนสาวกของอญญเดยรถยมากหลายมาในทน พวกอามาตยเหลานน เมอเรากลาวแสดงฝายดาและฝายขาว จกตเตยนวา พระราชาของพวกเราเสดจมาในทนดวยอตสาหะใหญตงแตพระองคเสดจมาแลว พระสมณโคดมตรสความโกลาหลของสมณะใหเปนเรองสมณะทะเลาะกนเสย จกไมฟงธรรมโดยเคารพ แตเมอพระราชาตรส พวกอามาตยจกไมอาจตเตยน จกอนวตรตามพระราชาเทานนธรรมดาชาวโลกยอมอนวตรตามผเปนใหญ ตกลงเราจะทาใหเปนภาระของพระราชาแตผเดยว เมอพระผมพระภาคเจาทรงกระทาใหเปนภาระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 376ของพระราชา จงตรสวา อภชานาส โน ตว ดงนเปนตน. ในบทเหลานน บทวา อภชานาส โน ตว เทากบ อภชานาสน ตว และ โน ศพทน พงประกอบดวยบท ปจฉตา ขางหนา.อธบายวา มหาบพตร ปญหามพระองคเคยถามสมณพราหมณเหลาอนบางหรอหนอ. พระองคยงจาไดถงภาวะทถามปญหานน พระองคมไดทรงลมสมณพราหมณเหลานนหรอ. บทวา สเจ เต อคร ความวา ถาสมณพราหมณนน ๆ พยากรณอยางไร การทพระองคตรสอยางนนในทนจะไมเปนการหนกพระทยแกพระองค. อธบายวา ถาจะไมมความไมผาสกอะไร ๆ ขอใหพระองคตรสเถด. บทวา น โข เม ภนเต น พระราชาตรสหมายถงอะไร ?หมายถงวา กการกลาวในสานกของบณฑตเทยมทงหลาย ยอมเปนความลาบาก. บณฑตเทยมเหลานน ยอมใหโทษทก ๆ บททก ๆ อกษรทเดยว.สวนทานทเปนบณฑตแท ฟงถอยคาแลว ยอมสรรเสรญคาทกลาวด ในถอยคาทกลาวไมด ผดบาลผดบทผดอรรถและผดพยญชนะตรงแหงใด ๆบณฑตแทยอมชวยทาใหถกตรงแหงนน ๆ. กขนชอวาบณฑตแทอยางพระผมพระภาคเจายอมไมม. เพราะฉะนน พระเจาอชาตศตรจงทลวาณ ททพระผมพระภาคเจาหรอทานผเปรยบดวยพระผมพระภาคเจาประ-ทบนงอย หมอมฉนไมหนกใจ พระเจาขา. ในบทวา เอกมทาห น ตดบทเปน เอก อธ อห แปลวาสมยหนง ณ กรงราชคฤหน หมอมฉน . บทวา สมโมทนย กถ สาราณย วตสาเรตวา ความวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 377ยงถอยคาทใหเกดความบนเทง ควรใหระลกถงกนจบลงแลว. ในคาวา กโรโต โข มหาราช การยโต เปนตน มวนจฉย ดงตอไปน. บทวา กโรโต ไดแกกระทาดวยมอของตน. บทวา การยโต ไดแกบงคบใหทา. บทวา ฉนทโต ไดแกตดมอเปนตนของตนอน. บทวา ปจโต ไดแกใชอาชญาเบยดเบยนบาง คกคามบาง. บทวา โสจยโต ความวา ทาเขาใหเศราโศกเองบาง ใชใหผอนทาใหเขาเศราโศกบาง ดวยการลกสงของของผอนเปนตน. บทวา กลมยโต ความวา ใหเขาลาบากเองบาง ใชใหผอนทาใหเขาลาบากบาง ดวยการตดอาหารและใสเรอนจาเปนตน. บทวา ผนทโต ผนทาปยโต ความวา ในเวลาทผกมดผอนซง ดนรนอย แมตนเองกดนรน ทาผอนใหดนรน. บทวา ปาณมตปาตาปยโต ความวา ฆาเองบาง ใหผอนฆาบางซงสตวมชวต. ในทกบท พงทราบเนอความดวยสามารถแหงการกระทาเองและการใหผอนกระทานนแหละ ดวยประการฉะน. บทวา สนธ ไดแกทตอเรอน. บทวา นลโลป ไดแกปลนยกใหญ. บทวา เอกาคารก ไดแกลอมปลนเรอนหลงเดยวเทานน. บทวา ปรปนเถ ไดแกยนดกอยททางเพอชงทรพยของคนทผานไปมา. ดวยคาวา กโรโต น กรยต ปาป แสดงวา แมเมอทาดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 378เขาใจวา เราทาบาปอยางใดอยางหนง บาปไมเปนอนทา บาปไมม. แตสตวทงหลายเขาใจกนเองอยางนวา เราทา. บทวา ขรปรยนเตน ความวา ใชจกรทมกงคมเหมอนมดโกนหรอมวงกลมคม เชนคมมดโกน. บทวา เอกม สขล ไดแกกองเนอกองเดยว. บทวา ปช เปนไวพจนของบทวา ขล นนเอง. บทวา ตโตนทาน ความวา มการทาใหเปนลานเนออนเดยวกนเปนเหต. บทวา ทกขณ ความวา พวกมนษยในฝงขวาเปนคนหยาบชาทารณ ทานกลาววา หนนโต เปนตน หมายถงมนษยเหลานน. พวกมนษยในฝงซายเปนคนมศรทธาเลอมใส นบถอพระพทธพระธรรม พระสงฆ เปนของตน ทานกลาวคาวา ททนโต เปนตนหมายถงมนษยเหลานน. บรรดาบทเหลานน บทวา ยชนโต ไดแกทาการบชาใหญ บทวา ทเมน ไดแกดวยการฝกอนทรยหรอดวยอโบสถกรรม. บทวา สเมน ไดแกดวยการสารวมศล. บทวา สจจวาเจน ไดแกดวยการพดคาจรง. บทวา อาคโม ความวา มา คอเปนไป. ครปรณกสสปปฏเสธการทาบาปและบญนนเอง แมโดยประการทงปวง. ทชอวา เมอถกถามถงมะมวง ตอบขนนสามะลอ ไดแกคนทเมอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 379ถกถามวา มะมวงเปนเชนไร หรอลาตนใบดอกผลของมะมวงเปนเชนไร ดงนแลว ตอบวา ขนนสามะลอเปนอยางน ลาตนใบดอกผลของขนนสามะลอเปนอยางน. บทวา วชเต ไดแกในประเทศทอยในอานาจปกครอง. บทวา อปสาเทตพพ ความวาพงเบยดเบยน. บทวา อนภนนทตวา ไดแกไมทาการสรรเสรญอยางนวา ดละ ๆ. บทวา อปปฏกโกสตวา ไดแกไมหามอยางนวา แนะคนโงทานพดไมด. บทวา อนคคณหนโต ไดแกไมถอเอาเปนสาระ. บทวา อนกกชเชนโต ไดแกไมเกบไวในใจวา นเปนนสสรณะนเปนปรมตถ เพราะถอเปนสาระไดทเดยว. แตพระเจาอชาตศตรทรงศกษาพยญชนะแลวทรงทงเสย. ในวาทะของ ครมกขลโคสาล มวนจฉยดงตอไปน คาวา ปจจโย เปนไวพจนของคาวาเหต. แมดวยบทวา ไมมเหต ไมมปจจยทง ๒ เปนอนครมกขลโคสาลปฏเสธปจจยแหงความเศราหมองของกายทจรตเปนตน และปจจยแหงความบรสทธของกายสจรตเปนตน ทมอยนนแล. บทวา อตตกาเร ความวา การกระทาของตนเอง สตวเหลานถงความเปนเทพกด มารกด พรหมกด การตรสรเปนพระสาวกกดการตรสรเปนพระปจเจกพทธเจากด ความเปนพระสพพญกด ดวยกรรมทตนกระทาแลวอนใด ครมกขลโคสาลปฏเสธกรรมอนนน. ดวยบทท ๒ (นตถ ปรกาเร) เปนอนครมกขลโคสาลปฏเสธ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 380การกระทาของผอน คอชนทเหลอลงเวนพระมหาสตว อาศยโอวาทา-นศาสนของผอน ซงเปนการการทาของผอน ตงแตสรางความโสภาคยของมนษยจนบรรลพระอรหต. คนพาลนชอวายอมใหการประหารในชนจกร ดวยประการฉะน. บทวา นตถ ปรสกาเร ความวา สตวทงหลายยอมถงสมบตทงหลาย ซงมประการดงกลาวแลว ดวยการกระทาของบรษใด ครมกขลโคสาลปฏเสธการกระทาของบรษแมนน. บทวา นตถ พล ความวา สตวทงหลายตงอยในกาลงของตนอนใดกระทาความเพยรแลวถงสมบตเหลานน ครมกขลโคสาลปฏเสธกาลงอนนน. บทวา นตถ วรย เปนตนทงหมด เปนไวพจนของบทวา ปรส-การ แตบทเหลาน ถอเอาไวแผนกหนง ดวยสามารถการปฏเสธคาทเปนไปอยางนวา นเปนไปดวยความเพยรของบรษ นเปนไปดวยเรยวแรงของบรษ นเปนไปดวยความบากบนของบรษ. ดวยบทวา สพเพ สตตา ทานรวมเอา อฐ โค ลา เปนตนไมเหลอเลย. ดวยบทวา สพเพ ปาณา ทานกลาวดวยคาเปนตนวา ปาณะมอนทรยเดยว ปาณะม ๒ อนทรย. ดวยบทวา สพเพ ภตา ทานกลาวหมายเอาภตทงหลายบรรดาทเกดในฟองไขและเกดในมดลก. ดวยบทวา สพเพ ชวา ทานกลาวหมายเอาขาวสาล ขาวเหนยวและขาวละมานเปนตน กในชวะเหลานน ครมกขลโคสาลนน เขาใจวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 381ชวะ โดยทงอกได. บทวา อวสา อพลา อวรยา ความวา ชวะเหลานนไมมอานาจหรอกาลงหรอความเพยรของตน. ในบทวา นยต สงคต ภาวปรณตา น วนจฉยวา นยต ไดแกเคราะห. สงคต ไดแกการไปในภพนน ๆ ของอภชาตทง ๖. ภาวะ ไดแกสภาวะนนเอง. ความแปรไปตามเคราะห ตามความประจวบและตามสภาวะ ถงความเปนประการตาง ๆ ครมกขลโคสาลแสดงวา กผใดพงเปนดวยประการใด ผนนยอมเปนดวยประการนนแหละ ผใดไมพงเปน ผนนยอมไมเปน. ดวยบทวา ฉเสววาภชาตส ครมกขลโคสาลแสดงวา ผดงอยในอภชาต ๖ นนแล ยอมเสวยสขและทกข ภมทใหเกดสขเกดทกขแหงอนไมม. บทวา โยนปปมขสตสหสสาน ความวา กาเนดทเปนประธานคอกาเนดชนสงสด ๑,๔๐๖,๖๐๐. บทวา ปจ จ กมมโน สตาน ไดแกกรรม ๕๐๐. ครมกขลโคสาลแสดงทฏฐทไรประโยชน ดวยเหตเพยงตรกอยางเดยว. แมในบทวา ปจ จ กมมาน ตณ จ กมมาน เปนตน กนยนเหมอนกน. แตอาจารยบางพวกกลาววา บทวา ปจ กมมาน นน ทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 382กลาวหมายอนทรย ๕ และกรรม ๓ ทานกลาวหมายกายกรรมเปนตน. กในบทวา กมเม จ อปฑฒกมเม จ น ครมกขลโคสาลนนมลทธวา กายกรรมและวจกรรม เปนกรรม มโนกรรมเปนครงกรรม. บทวา ทวฏ ปฏปทา ความวา ครมกขลโคสาล กลาววาปฏปทา ๖๒. บทวา ทวฏนตรกปปา ความวา ในกปหนงมอนตรกป ๖๔. แตครมกขลโคสาลน ไมรอนตรกปอก ๒ อนตรกป จงกลาวอยางน. บทวา ฉฬาภชาตโต ความวา ครมกขลโคสาล กลาวถงอภชาต๖ เหลาน คอ อภชาตดา อภชาตเขยว อภชาตแดง อภชาตเหลองอภชาตขาว อภชาตขาวยง. ในอภชาต ๖ เหลานน พวกฆาแพะ พวกฆานก พวกฆาเนอพวกฆาหม พวกพราน พวกฆาปลา พวกโจร พวกฆาโจร พวกผคมกหรอคนอน ๆ บางพวกทมการงานหนก น ครมกขลโคสาล เรยกวาอภชาตดา เขาเรยกภกษทงหลายวา อภชาตเขยว. ไดยนวา ภกษเหลานนเอาหนามใสในปจจย ๔ ฉน. อนง ครมกขลโคสาลเรยกภกษทงหลายวา มความประพฤตดงหนาม. นแหละเปนแนวของผทครมกขลโคสาลกลาวถง. อกอยางหนง ครมกขลโคสาลกลาววา บรรพชตเหลานนชอวาผมความประพฤตดงหนาม. ครมกขลโคสาลกลาววา พวกนครนถทมผาผนเดยว ชออภชาตแดง. ไดยนวา พวกอภชาตแดงเหลานขาวกวา ๒ พวกขางตน. พวกคฤหสถทนงขาว เปนสาวกของพวกอเจลก เรยกวาอภชาต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 383เหลอง. ครมกขลโคสาล ทาผใหปจจยแกตนใหเปนผเจรญทสดกวานครนถทงหลายอยางน. เขาเรยกอาชวกชายและอาชวกหญง วา อภชาตขาว.ไดยนวา พวกอภชาตขาวเหลานนขาวกวา ๔ พวกขางตน. ทานกลาววานนทะ วจฉะ กสะ สงกจจะ ทานมกขลโคสาลเปนอภชาตขาวยงไดยนวา ทานเหลานนขาวกวาทานอน ๆ ทงหมด. บทวา อฏ ปรสภมโย ความวา ครมกขลโคสาลกลาววา ภม๘ เหลานคอ มนทภม ขฑฑาภม ปทวมงสภม อชคตภม เสขภม สมณภมชนภม ปนนภม เปนปรสภม. ในภม ๘ นน ตงแตวนตลอดมาใน ๗ วน สตวทงหลายยงมนงงอย เพราะออกมาจากทคบแคบ ครมกขลโคสาลเรยกคนภมนวา มนท-ภม. สวนผทมาจากทคคตยอมรองไหสงเสยงอยเนอง ๆ ผทมาจากสคตระลกถงสคตนนเสมอ ยอมหวเราะ นชอวา ขฑฑาภม. เดกทจบมอหรอเทาของมารดาบดา หรอจบเตยงหรอตง แกวงเทาบนพน ชอวา ปทวมงสกม. เดกในเวลาทสามารถเดนได ชอวา อชคตภม. ในเวลาศกษาศลปะทงหลาย ชอวา เสขภม. ในเวลาออกจากเรอนบวช ชอวา สมณภม. ในเวลาทคบหาอาจารยแลวรวชา ชอวา ชนภม. สมณะผไมมรายได เรยกวา ปนนภม ดงทกลาวไววา ภกษกดพวกปนนกะหรอชนะกด ไมกลาวขออะไร ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 384 บทวา เอกนปาส อาชวกสเต ไดแกความประพฤตของอาชวก ๔,๙๐๐. บทวา ปรพพาชกสเต ไดแกปรพาชกทบรรพชา ๑๐๐ พวก. บทวา นาควาสสเต ไดแกมณฑลของนาค ๑๐๐ มณฑล. บทวา วเส อนทรยสเต ไดแกอนทรย ๒,๐๐๐. บทวา ตเส นรยสเต ไดแกนรก ๓,๐๐๐. ดวยบทวา รโชธาตโย ทานกลาวหมายเอาฐานทเปรอะเปอนธลมหลงมอหลงเทาเปนตน. ดวยบทวา สตตส คพภา ทานกลาวหมายเอา อฐ โค ลาแพะ สตวเลยง เนอ กระบอ. ดวยบทวา คตตอส คพภา ทานกลาวหมายเอาขาวสาล ขาวเปลอก ขาวเหนยว ขาวละมาน ขาวฟาง ลกเดอย และหญากบแก. ดวยบทวา นคคณ คพภา ทานกลาวหมายเอาพชทมทองเกดทขอมออย ไมไผ และไมออ เปนตน. ดวยบทวา สตตเทวา ทานกลาววา เทวดาจานวนมาก. แตครมกขลโคสาลเรยกวา สตว. แมมนษยทงหลายทไมมทสด ครมกขล-โคสาลกเรยกวา สตว. ดวยบทวา สตตปสาจา ครมกขลโคสาลกลาววา พวกสตวใหญ ๆชอวาปศาจ. ดวยบทวา สรา ไดแกสระใหญ. ครมกขลโคสาลกลาวระบสระชอกณณมณฑกะ สระชอรถการะ สระชออโนตตตะ สระชอสห-ปปาตะ สระชอฉททนต สระชอมนทากน และสระชอกณาละ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 385 บทวา ปวฏา ไดแกปลอง. บทวา ปปาตา ไดแกเหวใหญ. บทวา ปปาตสตาน ไดแกเหวเลก ๑๐๐ เหว. บทวา สปนา ไดแกฝนใหญ. บทวา สปนสตาน ไดแกฝนเลก ๑๐๐ ฝน. บทวา มหากปปโน ไดแกมหากป. ในบทวา มหากปปโน นน ครมกขลโคสาลกลาววา ทกๆ รอยป คนนานาหยาดหนงไปจากสระใหญประมาณเทาน ดวยปลายหญาคาทาสระนานนใหไมมนา ๗ ครง เปนมหากปหนง. มหากปเหนปานนสนไป ๘ ลาน ๘ แสนครง ทงคนโงทงคนฉลาดยอมสนทกขได. นเปนลทธของครมกขลโคสาล. ไดยนวา แมบณฑตกไมอาจบรสทธ ในระหวางได. แมคนพาลกไมเลยกาลนานนนไปได. บทวา สเลน ไดแกดวยศลอเจลกหรอศลอนอยางใดอยางหนง. บทวา วตเตน ไดแกดวยวตรเชนนนแหละ. บทวา ตเปน ไดแกดวยการบาเพญตบะ. ผใดบรสทธกลางคนดวยสาคญวา เราเปนบณฑต ผนนชอวาบมสงซงไมมททาวาจะสกได. ผใดลวงเลยเวลาทกะไววาเรายงโงไป ผนนชอวาสมผสถกตองกรรมทอานวยผลแลวทาใหสนสดได. บทวา เหว นตถ ไดแกไมมอยางน. ดวยวา ครมกขลโคสาลยอมแสดงทง ๒ อยางนนวาไมอาจการทาได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 386 บทวา โทณมเต ไดแกเหมอนดวงดวยทะนาน. บทวา สขทกเข ไดแกสขและทกข. บทวา ปรยนตกเต ไดแกทาทสดตามกาลมประมาณดงกลาวแลว. บทวา นตถ หานวฑฒเน ไดแกไมมความเสอมและความเจรญ.อธบายวา สงสารวฏมไดเสอมสาหรบบณฑต มไดเจรญสาหรบคนพาล. บทวา อกก สาวกก เส ไดแกทงสงทงตา บทนเปนไวพจนของความเสอมและความเจรญ. บดน เมอจะยงความนนใหสาเรจดวยอปมา ครมกขลโคสาลจงกลาววา เสยยถาป นาม เปนตน. ในพระบาลนน บทวา สตตคเล ไดแกกลมดายทเขามวนไว. ดวยบทวา นพเพ ยมานเมว ปเลต ครมกขลโคสาลแสดงวาเลยกาลทกลาวแลว ไมมใครจะไปได อปมาเหมอนคนยนบนภเขาหรอยอดไม ซดกลมดายใหคลออกไปตามประมาณของดาย เมอดายหมดแลวดายกหยดอยตรงนน ไมไปอกฉะนน. ในวาทะของครอชตเกสกมพล มวนจฉยดงตอไปน ดวยคาวา นตถ ทนน นน ครอชตเกสกมพล กลาวหมายเอาความไรผลของทานทใหแลว. การบชาให เรยกวา ยฏฐะ. บทวา หต ประสงคเอาสกการะอยางเพยงพอ. ทง ๒ ขอนน ครอชตเกสกมพลปฏเสธไปถงความไรผลทเดยว. บทวา สกตทกกฏาน ความวา กรรมททาดทาชว ไดแกกศลและอกศล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 387 ดวยบทวา ผล วปาโก ครอชตเกสกมพลกลาววา สงใดทเรยกกนวา ผล กด วา วบาก กด สงนนไมม. บทวา นตถ อย โลโก ความวา โลกนไมมสาหรบคนทอยโลกอน. บทวา นตถ ปรโลโก ความวา โลกอนไมมแมสาหรบคนทอยโลกน. ครอชตเกสกมพลแสดงวา สตวทกจาพวกยอมขาดสญในภพนน ๆนนแหละ. ดวยบทวา นตถ มาตา นตถ ปตา ครอชตเกสกมพลกลาวหมายถงความไรผลแหงการปฏบตชอบ และการปฏบตผดในมารดาบดาเหลานน. ดวยบทวา นตถ สตตา โอปปาตกา ครอชตเกสกมพล กลาววาชอวาสตวทจตแลวอบต ไมม. บทวา จาตมมหาภตโก ไดแกสาเรจแตมหาภตรป ๔. บทวา ปว ปวกาย ไดแกปฐวธาตทเปนภายในตดตามปฐวธาตทเปนภายนอก. บทวา อนเปต แปลวา ตดตาม. บทวา อนปคจฉต เปนไวพจนของบทวา อนเปต นนเอง ความวา อนคจฉต ดงนกม. ดวยบททง ๒ ครอชตเกสกมพลแสดงวา อเปต อปคจฉต. แมใน อาโปธาต เปนตน กนยนแหละ. บทวา อนทรยาน ไดแกอนทรยทงหลายมใจเปนท ๖ ยอมเลอนลอยไปสอากาศ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 388 บทวา อาสนทปจมา ไดแกมเตยงนอนเปนท ๕. อธบายวาเตยงและบรษ ๔ คนทยนถอขาเตยงทง ๔. บทวา ยาวาฬาหนา ไดแกแคปาชา. บทวา ปทาน ไดแกบทแสดงคณและโทษทเปนไปโดยนยเปนตนวา ผนเปนผมศลอยางน เปนผทศลอยางน. อกอยางหนง สรระนนเองทานประสงคเอาวา ปทาน ในบทวา ปทาน น. บทวา กาโปตกาน ไดแกเทาเตยงสเหมอนนกพราบ. อธบายวามสเหมอนปกนกพราบ. บทวา ภสสนตา ไดแกมเถาเปนทสด. อกอยางหนง บาลกอยางนเหมอนกน. บทวา หตโย ไดแกทานทบคคลใหแลว ตางโดยของตอนรบแขก เปนตนอนใด ทานนนทงหมดยอมมเถาเปนทสดเทานน ไมใหผลเกนไปกวานน. บทวา ทตตปตต ไดแกทานอนคนเซอะ คอมนษยโง ๆบญญตไว. อธบายวา ทานนอนคนโงคอคนไมมความรบญญตไว มใชบณฑตบญญต ครอชตเกสกมพลแสดงวา คนโงใหทาน คนฉลาดรบทาน. บรรดาครทง ๖ นน ปรณะชแจงวา เมอทาบาปกไมเปนอนทาชอวา ยอมปฏเสธกรรม. อชตะชแจงวา เพราะกายแตก สตวยอมขาดสญ ชอวา ปฏเสธวบาก. มกขลชแจงวา ไมมเหต ชอวา ปฏเสธทงกรรมและวบากทง ๒.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 389 ในขอนน แมเมอปฏเสธกรรม กชอวาปฏเสธวบากดวย. แมเมอ ปฏเสธวบาก กชอวาปฏเสธกรรมดวย. ดงนนเจาลทธแมทงหมดนน วาโดยอรรถ กคอปฏเสธทงกรรมและวบากของกรรมทง ๒ ยอมเปนอเหตกวาทะดวย เปนอกรยวาทะดวย เปนนตถกวาทะดวย. กบคคลเหลาใดถอลทธของเจาลทธเหลานน นงสาธยายพจารณาในทพกกลางคนในทพกกลางวน บคคลเหลานนยอมมมจฉาสตจดจออยในอารมณนนวา ทาบาปไมเปนอนทา เหตไมม ปจจยไมม สตวตายแลวขาดสญ ดงน ยอมมจตแนวแน ชวนะทงหลายยอมแลนไป ในปฐม-ชวนะ ยงพอเยยวยาได. ในชวนะท ๒ เปนตนกเชนกน. ครนแนวแนในชวนะท ๗ แมพระพทธเจาทงหลายกทรงเยยวยาไมได มอนไมกลบเปนธรรมดา เชนสามเณรอรฏฐะ และ ภกษกณฏกะ. ในนยตมจฉาทฏฐทง ๓ นน บางคนดงลงสทศนะเดยว บางคน๒ ทศนะ บางคน ๓ ทศนะกม เมอดงลงไปในทศนะเดยวกด ใน ๒๓ ทศนะกด ยอมเปนนยตมจฉาทฏฐ หามทางสวรรคและหามทางนพพาน ไมควรไปสวรรคแมในภพทตดตอกนนน จะกลาวไปไยถงนพพานเลา สตวนชอวาเปนตอวฏฏะ เปนผเฝาแผนดน โดยมากคนมทฏฐเหนปานน ออกจากภพไมได. เพราะฉะนน บณฑตผเหนประจกษหวงความเจรญ พงเวนอกลยาณปถชนใหหางไกล เหมอนคนเวนหาง งมพษรายฉะนน. ในวาทะของครปกทธกจจายนะ มวนจฉยดงตอไปน บทวา อกฏา แปลวา ไมมใครทา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 390 บทวา อกฏวธา แปลวา ไมมวธทใครทาไว. อธบายวา ถงจะใหใคร ๆ ทาวา จงทาอยางน กไมเปนอนทา. บทวา อนมมตา ไดแกไมมใครเนรมตแมดวยฤทธ. บทวา อนมมาตา ไดแกไมมใครใหเนรมต. อาจารยบางพวกกลาวบทวา อนมมาเปตพพา บทนนไมปรากฏในบาลและในอรรถกถา. ๓ บทมบทวา วฌา เปนตน มเนอความดงกลาวแลวนนแหละ. บทวา น อชนต ความวา ไมหวนไหว เพราะตงมนเหมอนเสาระเนยด. บทวา น วปรณมนต ไดแกไมละปรกต. บทวา น อม พยาพาเธนต ไดแกไมกระทบกนและกน. บทวา นาล ไดแกไมสามารถ. ในบทวา ปวกาโย เปนตน กองดนหรอดนรวมกน กคอดนนงเอง. บทวา ตตถ ไดแกนกายซงมชวะเปนท ๗ เหลานน. บทวา สตตนน เยว กายาน ความวา ศสตรายอมเขาไปตามระหวางคอชองซอกของกายทง ๗ เหมอนอยางศสตราทฟนลงไปในกองถวเขยวเปนตน ยอมเขาไปตามระหวางถวเขยวเปนตนฉะนน. ครปกทธกจจายนะแสดงวา ในสตวนกายนน มเพยงสญญาวาเราจะปลงสตวนจากชวตอยางเดยวเทานน (หาใชเปนการปลงชวตไม ). ในวาทะของนครนถนาฏบตร มวนจฉยดงตอไปน บทวา จาตยามส วรส วโต ความวา สารวมทง ๔ ดาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 391 บทวา สพพวารวารโต จ ความวา เปนผหามนาทงปวง. อธบายวา เปนผหามนาเยนทงหมด. ไดยนวา ครนครนถนาฏบตรนน เขาใจวานาเยนมสตวมชวตฉะนน จงไมใชนาเยนนน. บทวา สพพวารยตโต ไดแกประกอบดวยเครองกนบาปทงปวง. บทวา สพพวารธโต ไดแกกาจดบาปดวยเครองกนบาปทงปวง. บทวา สพพวารผฏโ ไดแกอนเครองกนบาปทงปวงตองแลว. บทวา คตตโต ไดแกมจตถงทสด. บทวา ยตตโต ไดแกมจตสารวมแลว. บทวา ตตโต ไดแกมจตตงมนดแลว. ในวาทะของครนครนถนาฏบตรน มบางอยางทเขากนกบศาสนาไดบาง. แตเพราะเปนลทธไมบรสทธ จงเกดเปนทฏฐทงหมดเลย. วาทะของครสญชยเวลฏฐบตร มนยดงกลาวแลวในอมราวกเขป-วาทะ (ในพรหมชาลสตร) นนแล. บทวา โสห ภนเต เปนตน ความวา ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไมไดสาระในวาทะของเดยรถยทงหลาย เหมอนคนทราย ไมไดนามนจงขอทลถามพระผมพระภาคเจา. บทวา ยถา เต ขเมยย ความวา ตามทพอพระทย. บทวา ทาโส ไดแกทาสในเรอนเบย ทาสทซอมาดวยทรพย ทาสทเปนเชลยศก และทาสทสมครเปนทาสเอง อยางใดอยางหนง. บทวา กมมกาโร ไดแกไมเกยจครานทาการงานเสมอทเดยว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 392 ชอวา ปพพฏาย ดวยอรรถวา เหนนายแตไกล ลกขนกอนทนท. ชอวา ปจฉานปาต ดวยอรรถวา ลกขนอยางนแลวปอาสนะใหนายทากจทควรทามลางเทา เปนตน แลวจงพกผอน คอนอนในภายหลง. อกนยหนง ชอวา ปพพฏาย ดวยอรรถวา ลกขนกอน เมอนายยงไมลกจากทนอน. ชอวา ปจฉานปาต ดวยอรรถวา ทากจทงปวงตงแตเชาตรจนนายเขานอนในราตร ตนจงพกผอน คอนอนในภายหลง. ชอวา กการปฏสสาว ดวยอรรถวา คอยเฝาฟงบญชาจะโปรดใหทาอะไรดวยตงใจอยางนวา เราจะทาอะไร. ชอวา มนาปจาร ดวยอรรถวา ทาแตกรยาทนาพอใจเทานน. ชอวา ปยวาท ดวยอรรถวา พดแตคาทนารกเทานน. ชอวา มขมลลโก ดวยอรรถวา คอยดหนานายทแจมใสราเรง. บทวา เทโว มเ ไดแกเหมอนเทวดา. บทวา โส วตสสาห ปาน กเรยย ความวา แมเรานนหนอกพงเปนพระเจาแผนดนอยางองคน ถาเราทาบญทงหลาย. ปาฐะวา โส วตสสาย ดงนกม ความกอยางนเหมอนกน. ดวยบทวา ยนนนาห แสดงความคดอยางนวา ถาเราจกใหทานแมตลอดชวตเรา กไมอาจะใหแมเพยงสวนหนงในรอยของทานทพระราชาพระราชทานในวนเดยวได จงทาอตสาหะในบรรพชา. บทวา กาเยน ส วโต ไดแกสารวมกาย ปดประตมใหอกศลเขาไปได.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 393 แมใน ๒ บททเหลอกนยนแหละ. บทวา ฆาสจฉาทนปรมตาย ความวา ดวยความมอาหารและเครองนงหมเปนอยางยง คออยางสง. อธบายวา เพอประโยชนแกการบวชนจรง ๆ จงละอเนสนา สนโดษดวยสลเลขปฏบตอยางเลศ. บทวา อภรโต ปวเวเก ความวา ยนดในวเวก ๓ อยาง ซงทานกลาวไวอยางนวา กายวเวก สาหรบผทมกายปลกออกเพอความสงด ๑จตตวเวก สาหรบผทยนดการออกจากกาม ถงความผองแผวอยางยง ๑อปธวเวก สาหรบบคคลหมดกเลส หมดเครองปรงแตง ๑ ละความคลกคลดวยหม ปลกกายอยคนเดยว ละความเกลอกกลวดวยกเลสทางใจอยคนเดยวดวยอานาจสมาบต ๘ เขาผลสมาบตหรอนโรธสมาบตแลวบรรลพระนพพานอย. บทวา ยคเฆ เปนนบาต ใชในอรรถวาเตอน. บทวา อาสเนนป นมนเตยยาม ความวา ควรจะจดอาสนะสาหรบนงแลวกลาววา นมนตนงบนอาสนะน. บทวา อภนมนเตยยามป น ความวา ควรจะเชอเชญเขาเขามา.ในการนน มการเชอเชญ ๒ อยาง คอ ดวยวาจาอยาง ๑ ดวยกายอยาง ๑. จรงอย ทายกทกลาววา ขาพเจาขอแจงใหทราบ ทานตองการสงใดเชนจวรเปนตน โปรดบอกในขณะททานตองการทกครง ดงน ชอวาเชอเชญใหมาดวยวาจา. สวนทายกทสงเกตเหนวาจวรเปนตนขาดแคลนจงถวายจวรเหลานนดวยกลาววา โปรดรบจวรน ดงน ชอวาเชอเชญเขามาดวยกาย. ทานกลาววา อภนมนเตยยามป น หมายเอาการเชอเชญทง ๒

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 394อยางนน. กยาเปนทสบายแกคนไขอยางใดอยางหนง ชอวา คลานเภสชช-ปรกขาร ในทน กความแหงคากลาวไวแลวในวสทธมรรค. บทวา รกขาวรณคตต ไดแกการคมครอง กลาวคอการรกษาและการปองกน. กการคมครองทเปนการรกษาและปองกนนนน หาใชจดบรษถออาวธยนรกษาไว จะชอวา คมครองเปนธรรมไม เปนแตเพยงจดการรกษามใหคนหาฟนคนเกบใบไมเปนตน เขาไปในวหารในเวลาอน ไมสมควรหรอมใหพรานเนอเปนตน จบเนอหรอปลาในเขตวหาร กชอวาคมครองเปนธรรม. ทานกลาววา ธมมก หมายถงการคมครองเปนธรรมทกลาวแลวนน. บทวา ยท เอว สนเต ความวา ถาเมอทาสของพระองคไดรบปฏสนถารมอภวาทเปนตนจากสานกของพระองคเชนนน. คาวา อทธา เปนคาจากดความลงไปสวนเดยว. บทวา ปม ความวา เมอกลาวถงท ๑ ยอมแสดงวายงมทอนๆตอไป. ดวยบทวา ปม นนแหละ พระราชาจงทลวา สกกา ปน ภนเตอ ป ดงนเปนตน. ชอวา ชาวนา ดวยอรรถวา ไถนา. ชอวา คฤหบด ดวยอรรถวา เปนใหญเฉพาะเรอน คอเปนหวหนาเพยงในเรอนหลงเดยว. ชอวา ผเสยคาอากร ดวยอรรถวา กระทาคาอากร กลาวคอพลให.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 395 ชอวา ผเพมพนพระราชทรพย ดวยอรรถวา เพมพนกองขาวเปลอก และกองทรพย. บทวา อปป วา ไดแกนอย โดยทสดแมเพยงขาวสารทะนานหนง. บทวา โภคกขนธ ไดแกกองโภคะ. บทวา มหนต วา ไดแกไพบลย. เพอแสดงวา กการทจะละโภคะมากไปบวช ทาไดยาก ฉนใดโภคะแมนอยกละไปบวชไดยาก ฉนนน ทานจงกลาวไวเสยทง ๒ อยาง. กจะวนจฉยในวาระแหงทาส : เพราะเหตททาสไมเปนอสระแมแกคน จะปวยกลาวไปไยถงโภคะทงหลาย กทรพยใดของทาสนน ทรพยนนกเปนของนายนนเอง ฉะนน จงมไดถอวาเปนโภคะ. เครอญาตกคอญาตนนแหละ. ขอวา สกกา ปน ภนเต อมป ทฏเว ธมเม ความวา ในทนพระเจาอชาตศตรมไดทลวา เอวเมว. หากจะถามวา ขอนนเพราะเหตไร. แกวาเพราะถาเมอพระเจาอชาตศตรทลวา เอวเมว พระผม-พระภาคเจากจะทรงแสดงสามญญผลโดยอปมาทงหลายเหนปานนน ตลอดวนแมทงสนหรอยงขนไปกวานนอยางเพยงพอ พระเจาอชาตศตรจะมวสดบพระดารสของพระผมพระภาคเจาอยในทนนไมมทสนสดโดยแท. แมถงอยางนน เนอความกจกมอยเทานนเอง. พระเจาอชาตศตรมพระดารดงน เมอจะทลถามใหวเศษขนไป จงมไดทลวา เอวเมว แตทลยงขนไปวา อภกกนตตร ปณตตร ดงน . ในพระบาลนน บทวา อภกกนตตร ไดแกทนาพอใจกวา คอประเสรฐยงกวา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 396 บทวา ปณตตร ไดแกสงสดกวา. บทวา เตนห เปนนบาต ใชในอรรถวาสงเสรม. จรงอย พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงสงเสรมในการฟง จงไดตรสกะพระเจาอชาตศตรนนอยางน. บทวา สณาห ความวา ขอพระองคจงพงสามญญผลทดกวาและประณตกวา. กในบทวา สาธก มนสกโรห น คาวา สาธก และ สาธ นมอรรถอยางเดยวกน. กสาธศพทน แปลไดหลายอยาง เชน ขอโอกาส รบคา ทาใหราเรงด และทาใหมน เปนตน. ทแปลวา ขอโอกาส เชนในประโยควา สาธ เม ภนเต ภควาสงขตเตน ธมม เทเสต ขาแตพระองคผเจรญ ดงขาพระองคขอโอกาสขอพระผมพระภาคเจาโปรดแสดงธรรมโดยยอแกขาพระองค ดงนเปน-ตน. ทแปลวา รบคา เชนในประโยควา สาธ ภนเตต โข โส ภกขภควโต ภาสต อภนนทตวา อนโมทตวา ภกษนนรบคาวา ดละ พระเจาขา แลวชนชมอนโมทนาภาษตของพระผมพระภาคเจา ดงนเปนตน. ทแปลวา ทาใหราเรง เชนในประโยควา สาธ สาธ สารปตตดแลว ดแลว สารบตร ดงนเปนตน. ทแปลวา ด เชนในคาถาเปนตนวา สาธ ธมมรจ ราชา สาธ ปญาณวา นโร สาธ มตตานมททพโภ ปาปสสากรณ สข

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 397 พระราชาใฝธรรม ด นระผมปญญา ด ผไมประทษรายมตร ด การไมทาบาป ด. ทแปลวา ทาใหมน เชนในประโยควา เตนห พราหมณ สาธกสณาห ดกอนพราหมณ ถาอยางนน ทานจงพงใหด สาธกศพทนน แหละ บางทานแปลวา บงคบ กม. แมในทนพงทราบวา แปลวาทาใหมนนแหละดวย แปลวาบงคบดวย. แมจะแปลวา ด กควร. จรงอย โดยแปลวาทาใหมน ยอมสองความวา จงฟงธรรมนใหมนยดถอไวอยางด. โดยแปลวา บงคบ ยอมสองความวา จงฟงตามบงคบของเรา. โดยแปลวา ด ยอมสองความวา จงพงธรรมนใหด คอใหไดเนอถอยกระทงความ. บทวา มนสกโรห ความวา จงนกรวบรวม. อธบายวา จงมจตแนวแนเงยโสตตงใจ. อกอยางหนง คาวา สณาห ในพระบาลน เปนการหามความฟงซานแหงโสตนทรย. คาวา สาธก มนสกโรห เปนการหามความฟงซานแหงมนนทรยโดยประกอบใหมนในมนสการ. แลใน ๒ คาน คาตนหามถอพยญชนะคลาดเคลอน คาหลงหามถออรรถคลาดเคลอน. แลดวยคาตน ชกชวนใหฟงธรรม ดวยคาหลงชกชวนใหจาและ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 398ไตรตรองธรรมทฟงแลวเปนตน. แลดวยคาตนแสดงวา ธรรมนพรอมพยญชนะ เพราะฉะนนจงควรฟง ดวยคาหลงแสดงวาธรรมนพรอมอรรถ เพราะฉะนน จงควรใสใจไวใหด. อกอยางหนง บทวา สาธก พงประกอบดวยบททง ๒ (วา สาธกสณาห สาธก มนสกโรห). เพราะธรรมนลกโดยธรรม และลกโดยเทศนา ฉะนน จงตองฟงใหด และเพราะธรรมนลกโดยอรรถและลกโดยปฏเวธ ฉะนน จงตองใสใจใหด พงประกอบเนอควานอยางนแล. บทวา ภาสสสาม ความวา เราจกกลาวแสดงสามญญผลทไดปฏญญาไวอยางนวา อาจ มหาบพตร ดงน โดยพสดาร. บทวา เทสสสาม เปนการแสดงโดยยอ. บทวา ภาสสสาม เปนการแสดงโดยพสดาร. เพราะเหตนน พระวงคสเถระจงกลาววา พระผมพระภาคเจาเทศนาโดยยอบาง ตรส โดยพสดารบาง พระสรเสยงกงวาน ไพเราะเหมอนเสยงนกสาลกา พระปฏภาณกไว. เมอพระผมพระภาคะเจาตรสอยางนแลว พระเจาอชาตศตรเวเทห-บตร เจาแผนดนมคธกเกดพระอตสาหะรบพรอมพระพทธดารส อธบายวา รบเฉพาะแลว. ครงนน พระผมพระภาคเจา ไดตรสพระดารสนแก พระเจา-อชาตศตรนน. อธบายวา ไดตรสพระสตรทงสน มคาวา อธ มหาราช

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 399เปนตน ทควรจะตรสในบดน. บทวา อธ ในพระบาลนน เปนนบาต ใชในอรรถอางถงทองถน.อธ ศพทนนน บางแหงทานกลาวหมายถงโลก อยางทกลาววา พระตถาคตยอมเกดขนในโลกน. บางแหงหมายถงศาสนา อยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย สมณะท ๑ มในศาสนานเทานน สมณะท ๒ กมในศาสนาน. บางแหงหมายถงโอกาส อยางทกลาววา เมอเราเปนเทวดาดารงอยในโอกาสน เราตออายไดอกจรง ๆ จงทราบ อยางนเถด ทาน. บางแหงเปนเพยงปทปรณะเทานน อยางทตรสวา ดกอนภกษทง-หลาย เราบรโภคแลว หามภตแลว. กในทน พงทราบวา ตรสหมายถงโลก. บทวา มหาราช ความวา พระผมพระภาคเจาตรสเรยกวา มหา-บพตรอก เพอทรงแสดงเทศนาตามททรงปฏญญาไว. คานมอธบายวาดกอนมหาบพตร ตถาคตยอมเกดขนในโลกน เปนพระอรหนต.....เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม. ตถาคต ศพทในพระบาลนน ตรสไวในพรหมชาลสตร ศพทวาอรห เปนตน กลาวไวในวสทธมรรคโดยพสดาร. กในพระบาลวา โลเก อปปชชต น คาวาโลกม ๓ อยาง คอโอกาสโลก สตวโลก สงขารโลก. แตในทนประสงคสตวโลก. พระตถาคตแมเมอเกดในสตวโลก จะไดเกดในเทวโลกหรอพรหมโลกกหาไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 400ยอมเกดในมนษยโลกเทานน. แมในมนษยโลก กไมเกดในจกรวาลอน ยอมเกดในจกรวาลนเทานน. แมในจกรวาลนนน กไมเกดในททวไปยอมเกดในมชฌมประเทศ โดยยาว ๓๐๐ โยชน โดยกวาง ๒๕๐ โยชนโดยวงรอบ ๙๐๐ โยชน ซงทานกาหนดไวอยางนวา ทศตะวนออกมนคมชอชงคละ, ตอจากนคมชอชงคละนน มนคมชอมหาสาละ, ตอจากนนเปนปจจนตชนบท, รวมในเปนมชฌมชนบท. ทศตะวนออกเฉยงใตมแมนาชอสลลวด, ตอจากนนเปนปจจนตชนบท, รวมในเปนมชฌม-ชนบท. ในทศใตมนคมชอเสตกณณกะ, ตอจากนนเปนปจจนตชนบท,รวมในเปนมชฌมชนบท. ทศตะวนตกมพราหมณคามชอถนะ, ตอจากนนเปนปจจยนตชนบท, รวมในเปนมชฌมชนบท. ทศเหนอมภเขาชออสรธชะ, ตอจากนนเปนปจจนตชนบท, รวมในเปนมชฌมชนบท.และมใชแตพระตถาคตเทานน พระปจเจกพทธเจาทงหลาย พระอคร-สาวกทงหลาย พระอสตมหาเถระทงหลาย พระพทธมารดา พระพทธ-บดา พระเจาจกรพรรด พราหมณและคฤหบดทมหลกฐานอน ๆ ยอมเกดในมชฌมประเทศนเทานน. ในคาวา ตถาคโต โลเก อปปชชต นน พระตถาคต ตงแตเสวยขาวมธปายาสทนางสชาดาถวายจนถงอรหตตมรรค ชอวายอมอบตเมอบรรลอรหตตผล ชอวาอบตแลว หรอวาตงแตมหาภเนษกรมณจนถงอรหตตมรรค หรอวาตงแตภพชนดสตจนถงอรหตตมรรคหรอวาตงแตบาทมลของพระพทธเจาทปงกรจนถงอรหตตมรรค ชอวายอมอบต เมอบรรลอรหตตผล ชอวาอบตแลว. คาวา อปปชชต ในพระบาลนทานกลาว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 401หมายเอาภาวะทอบตแลวกอนทงหมด. กในทนมเนอความดงนวา พระ ตถาคตอบตแลวในโลก. บทวา โส อม โลก ความวา พระผมพระภาคเจานนทรงทาโลกนใหแจง. บดนจะแสดงคาทควรกลาว. บทวา สเทวก ความวา กบเทวดาทงหลาย ชอสเทวกะ กบมาร ชอสมารกะ อยางเดยวกน กบพรหม ชอสพรหมกะ กบสมณ-พราหมณทงหลาย ชอสสสมณพราหมณ. ชอหมสตว เพราะเกดทว ซงหมสตวนน กบเทวดาและมนษยทงหลาย ชอสเทวมนสสะ. ในบทเหลานน ดวยคาวา สเทวกะ พงทราบวาถอเอากามาพจรเทพ๕ ชน. ดวยคาวา สมารกะ พงทราบวาถอเอากามาพจรเทพชนท ๖.ดวยคาวา สพรหมกะ ถอเอาพรหมมชนพรหมกายกะเปนตน. ดวยคาวาสสสมณพราหมณ ถอเอาสมณพราหมณทเปนขาศกและปจจามตรตอพระศาสนา และถอเอาสมณพราหมณทระงบบาปลอยบาปไดแลว. ดวยคาวา ปชา ถอเอาสตวโลก. ดวยคาวา สเทวมนสสะ ถอเอาสมมต-เทพและมนษยทเหลอ. ดวยบท ๓ บท ในทน พงทราบวา ทานถอเอาสตวโลกกบโอกาส-โลก. เฉพาะสตวโลก ทานถอเอาดวยคาวา ปชา ดวยบททง ๒ ดวยประการฉะน. อกนยหนง ดวยศพทวา สเทวกะ ทานถอเอาอรปาวจรเทวโลก.ดวยศพทวา สมารกะ ทานถอเอาฉกามาวจรเทวโลก. ดวยศพทวาสพรหมกะ ทานถอเอารปพรหมเทวโลก. ดวยศพทวา สสสมณพราหมณเปนตน ทานถอเอามนษยโลกกบสมมตเทพทงหลายโดยเปนบรษท ๔

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 402หรอถอเอาสตวโลกทงหมดทเหลอลง. อกอยางหนง ในบทเหลาน ดวยคาวา สเทวกะ ทานกลาวถงความทพระผมพระภาคเจาทรงทาโลกทงปวงใหแจงโดยกาหนดอยางสง.ลาดบนน ชนเหลาใดมความคดวา วสวตดมาร ผมอานภาพมาก เปนใหญในสวรรคชนกามาพจร. วสวตดมาร แมนน พระผมพระภาคเจา ทรงทาใหแจงดวยหรอ. เมอจะกาจดความสงสยของชนเหลานน ทานจงกลาววา สมารก ดงน . กชนเหลาใดมความคดวา พรหมผมอานภาพใหญ แผแสงสวางไปในพนจกรวาลดวยองคลหนง__ ดวย ๒ องคล แผแสงสวางไปในหมนจกรวาลดวย ๑๐ องคล และเสวยสขในฌานสมาบตชนยอดเยยม พรหมแมนนพระผมพระภาคเจาทรงทาใหแจงดวยหรอ เมอจะกาจดความสงสยของชนเหลานน ทานจงกลาววา สพรหมก ดงน. ลาดบนน ชนเหลาใดคดวา สมณพราหมณเปนอนมากทเปนขาศกตอพระศาสนา สมณพราหมณแมเหลานนพระผมพระภาคเจาทรงทาใหแจงดวยหรอ เมอจะกาจดความสงสยของชนเหลานน ทานจงกลาววาสสสมณพราหมณ ปช ดงน. พระผมพระภาคเจา ครนทรงประกาศความทพระองคทรงทาฐานะชนสงทงหลายใหแจงแลว ลาดบนนเมอจะทรงประกาศความทพระองคทรงทาสตวโลกทเหลอจนชนสมมตเทพและมนษยทเหลอลงทงหลายดวยกาหนดอยางสง จงตรสวา สเทวมนสส ดงน นเปนลาดบการขยายความในทน. กพระโบราณาจารยทงหลายกลาววา บทวา สเทวก ไดแกโลก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 403ทเหลอลงรวมทงเทวดาทงหลาย. บทวา สมารก ไดแกโลกทเหลอลงรวมทงมาร. บทวา สพรหมก ไดแกโลกทเหลอลงรวมทงพรหมทงหลาย. โดยอธบายอยางน เปนอนผนวกสตวทเขาถงภพ ๓ ทงหมด ในบททง ๓ ดวยอาการ ๓. เมอจะถอเอาดวยบททง ๒ อก จงกลาววาสสสมณพรหมณ ปช สเทวมนสส ดงน . โดยอธบายอยางน เปนอนถอเอาสตวโลกทเปนไตรธาตนนเทยวโดยอาการนน ๆ ดวยบททง ๕. กในคาวา สย อภา สจฉกตวา ปเวเทต น มวนจฉยวา บทวา สย ไดแกเอง คอไมมผอนแนะนา. บทวา อภา ไดแกดวยความรยง อธบายวา รดวยญาณอนยง. บทวา สจฉกตวา ไดแกทาใหประจกษ. ดวยบทน เปนอนปฏเสธความคาดคะเนเปนตน. บทวา ปเวเทต ไดแกใหร ใหทราบ คอ ประกาศใหทราบกนทวไป. ขอวา โส ธมม เทเสต อาทกลยาณ ฯ เป ฯ ปรโยสานกลยาณความวา พระผมพระภาคเจาพระองคนนทรงอาศยความเปนผกรณาในสตวทงหลาย แมทรงละซงความสขเกดแตวเวกแสดงธรรม และเมอทรงแสดงธรรมนน นอยกตาม มากกตาม ทรงแสดงชนดมความงามในเบองตนเปนตนทงนน. อธบายวา แมในเบองตน ทรงแสดงทาใหงาม ไพเราะไมมโทษเลย แมในทามกลาง แมในทสด กทรงแสดงทาใหงาม ไพเราะไมมโทษเลย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 404 ในขอทกลาวมาแลวนน เทศนามเบองตนทามกลางและทสด. ศาสนากมเบองตนทามกลางและทสด. จะกลาวเทศนากอน. ในคาถาแมม ๔ บาท บาทแรกชอวาเปนเบองตน. สองบาทตอจากนนชอวาเปนทามกลาง. บาทเดยวในตอนทายชอวาเปนทสด. พระสตรทมอนสนธเดยว มนทานเปนเบองตน มคาวา อทมโวจเปนทสด คาระหวางเบองตนและทสดทง ๒ เปนทามกลาง. พระสตรทมอนสนธมาก มอนสนธแรกเปนเบองตน มอนสนธในตอนทายเปนทสด. อนสนธหนง หรอสอง หรอมากในทามกลาง เปนทามกลางทงนน. สาหรบศาสนา มศลสมาธและวปสสนาชอวาเปนเบองตน. สมจรงดงทตรสไววา กอะไรเปนเบองตนแหงกศลธรรมทงหลาย ? ศลทบรสทธดและทฏฐทตรงเปนเบองตน. กอรยมรรคทตรสไวอยางนวา ดกอนภกษทงหลาย มชฌมาปฏปทาทตถาคตตรสรดวยปญญาอนยงแลวมอย ดงน ชอวาเปนทามกลาง. ผลและนพพานชอวาเปนทสด. จรงอย ผลทานกลาววาเปนทสด ในประโยคนวา แนะพราหมณเพราะเหตนนแหละ ทานจงประพฤตพรหมจรรย นนเปนสาระ นนเปนทสด ดงน. นพพานทานกลาววาเปนทสด ในประโยคนวา ดกอนทานวสาขะบคคลอยจบพรหมจรรยซงหยงลงสนพพาน มนพพานเปนทไปในเบองหนา มนพพานเปนทสด. ในทนทรงประสงคเบองตน ทามกลาง ทสดแหงเทศนา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 405 จรงอย พระผมพระภาคเจา เมอทรงแสดงธรรม ทรงแสดงศลในเบองตน ทรงแสดงมรรคในทามกลาง ทรงแสดงนพพานในทสด. ฉะนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา พระผมพระภาคเจานนทรงแสดงธรรม งามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ดงน. เพราะฉะนน ธรรมกถกแมอน เมอแสดงธรรม พงแสดงศลในเบองตน แสดงมรรคในทามกลาง และแสดงนพพานในทสด นเปนหลกของธรรมกถก. บทวา สาตถ สพยชน ความวา กผใดมเทศนาเกยวดวยการพรรณนาถงขาวยาคและภตรหญงและชายเปนตน ผนนชอวาแสดงเทศนาพรอมทงอรรถกหาไม แตพระผมพระภาคเจา ทรงละการแสดงอยางนน ทรงแสดงเทศนาเกยวดวยสตปฏฐาน ๔ เปนตน. ฉะนน ทานจงกลาววา ทรงแสดงพรอมทงอรรถ ดงน. กเทศนาของผใดประกอบดวยพยญชนะเดยวเปนตน หรอมพยญชนะหบปากทงหมด หรอมพยญชนะเปดปากทงหมด และมกดปากทงหมดเทศนาของผนนยอมเปนเทศนาชอวาไมมพยญชนะ เพราะพยญชนะไมบรบรณ ดจภาษาของพวกมลกขะ มเผาทมฬะ เผากราตะ และเผายวนะเปนตน. แตพระผมพระภาคเจา ไมทรงทาพยญชนะ ๑๐ อยางทกลาวไวอยางนวา สถล ธนต ทฆะ รสสะ ลห คร นคคหต สมพนธ วมต และประเภทแหงความขยายของพยญชนะ ดงนไมใหปะปนกน ทรงแสดงธรรมทาพยญชนะนนแลใหบรบรณ ฉะนน ทานจงกลาววา ทรงแสดงธรรมพรอมทงพยญชนะ ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 406 บทวา เกวล ในบทวา เกวลปรปณณ นเปนคาเรยกความสนเชง. บทวา ปรปณณ เปนคาเรยกความไมขาดไมเกน. อธบายวา ทรงแสดงบรบรณทงสนทเดยว แมเทศนาสวนหนงทไมบรบรณกไมม. บณฑตพงทราบวา บรบรณสนเชง เพราะไมมคาทจะพงเพมเขาและตดออก. บทวา ปรสทธ ไดแกไมมความเศราหมอง. กผใดแสดงธรรมดวยคดวา เราจกไดลาภหรอสกการะเพราะอาศยธรรมเทศนาน เทศนาของผนนยอมไมบรสทธ. แตพระผมพระภาคเจามไดทรงเพงโลกามส มพระหทยออนโยนดวยเมตตาภาวนาซงแผประโยชนทรงแสดงดวยจตทดารงอยโดยสภาพคอการยกระดบใหสงขน. ฉะนน ทานจงกลาววาทรงแสดงธรรมบรสทธ. กในคาวา พรหมจรย ปกาเสต น ศพทวา พรหมจรย น ปรากฏในอรรถเหลาน คอ ทาน เวยยาวจจะ ศลสกขาบท ๕ อปปมญญาเมถนวรต สทารสนโดษ วรยะ องคอโบสถ อรยมรรค ศาสนา. จรงอย ทาน ทานกลาววา พรหมจรรย ในปณณกชาดกนวา กอะไรเปนพรต อะไรเปนพรหมจรรยของทาน นเปน วบากของกรรมอะไรทสงสมดแลว ความสาเรจ ความรงเรอง กาลง การเขาถงความเพยร และ วมานใหญของทานน เปนผลแหงกรรมอะไร ทานผ ประเสรฐ ขาพเจาและภรยาทง ๒ เมออยในมนษย- โลก ไดเปนผมศรทธา เปนทานบด เรองของเรา ในกาลนนไดเปนโรงดม และสมณพราหมณทงหลาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 407 กอมหนา กทานนนเปนพรต เปนพรหมจรรยของเรา นเปนวบากแหงทานทสงสมดแลว ความสาเรจ ความรงเรอง กาลง การเขาถงความเพยรและวมาน ใหญของเรา นเปนผลแหงทานทสงสมดแลว ทานผ แกลวกลา. เวยยาวจจะ ทานกลาววา พรหมจรรย ฝนเรององกรเปรตนวา ฝามอของทานใหสงทนาใครดวยพรหมจรรยอะไร ฝามอของทานหลงมธรสดวยพรหมจรรยอะไร บญ สาเรจในฝามอของทานดวยพรหมจรรยอะไร ฝามอ ของขาพเจาใหสงทนาใครดวยพรหมจรรยนน ฝามอ ของขาพเจาหลงมธรสดวยพรหมจรรยนน บญสาเรจ ในฝามอของขาพเจาดวยพรหมจรรยนน. ศลสกขาบท ๕ ทานกลาววา พรหมจรรย ในตตตชาดกนวาอท โข ต ภกขเว ตตตรย นาม พรหมจรย อโหส ดกอนภกษทงหลาย ศล ๕ นนแล ชอวาตตตรยพรหมจรรย. อปปมญา ๔ ทานกลาววา พรหมจรรย ในมหาโควนทสตรนวา ต โข ปน ปจสข พรหมจรย เนว นพพทาย น วราคายน นไรธาย ยาเทว พรหมโลกปปตตยา ดกอนปญจสขเทพบตรกพรหมจรรยนนแล ไมเปนไปเพอนพพทา ไมเปนไปเพอวราคะ ไมเปนไปเพอนโรธ เปนไปเพยงเพอเขาถงพรหมโลกเทานน. เมถนวรต ทานกลาววา พรหมจรรย ในสลเลขสตรนวา ปเรอพรหมจารโน ภวสสนต มยเมตถ พรหมจารโน ภวสสาม คนเหลา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 408อนจกเปนผไมประพฤตพรหมจรรย เราทงหลายในทนจกเปนผประพฤตพรหมจรรย. สทารสนโดษ ทานกลาววา พรหมจรรย ในมหาธรรมปาลชาดกวา เราทงหลายไมนอกใจภรยาทงหลาย และภรยาทงหลาย กไมนอกใจพวกเรา เวนภรยาเหลานน พวกเรา ประพฤตพรหมจรรย เพราะเหตนนแหละ พวกเรา จงไมตายแตหนม ๆ. ความเพยร ทานกลาววา พรหมจรรย ในโลมหงสนสตรวา อภชานามโข ปนาห สารปตต จตรงคสมนนาคต พรหมจรย จรตา ตปสส สทโหม ดกอนสารบตร เรานแหละรชดซงความประพฤตพรหมจรรยอนประกอบดวยองค ๘ เรานแหละเปนผมความเพยรเครองเผากเลส. อโบสถประกอบดวยองค ๘ ททาดวยอานาจการฝกตน ทานกลาววา พรหมจรรย ในนมชาดกอยางนวา บคคลเกดเปนกษตรยดวยพรหมจรรยอยางตา เกด เปนเทวดาดวยพรหมจรรยอยางกลาง และยอม บรสทธดวยพรหมจรรยอยางสงสด. อรยมรรค ทานกลาววา พรหมจรรย ในมหาโควนทสตรนนแลวา อท โข ปน ปจสข พรหมจรย เอกนตนพพทาย วราคายฯ เป ฯ อยเมว อรโย อฏงคโก มคโค ดกอนปญจสขเทพบตรกพรหมจรรยนแล เปนไปเพอนพพทาโดยสวนเดยว เปนไปเพอวราคะเปนไปเพอนโรธ..... พรหมจรรยนคอมรรคมองค ๘ ทหางไกลจากขาศกคอกเลสนแหละ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 409 ศาสนาทงสนซงสงเคราะหดวยสกขา ๓ ทานกลาววา พรหม จรรย ในปาสาทกสตรวา ตยท พรหมจรย อทธเจว ผตจ วตถารก พาหชญ ปถภต ยาวเทว เทวมนสเสห สปปกาสต พรหมจรรยนนนสมบรณ มงคง แพรหลาย คนโดยมากเขาใจ มนคง เพยงทเทวดาและมนษยทงหลายประกาศดแลว เทานน. กศาสนาทงสนซงสงเคราะหดวยสกขา ๓ นแหละทานประสงควา พรหมจรรยในทน . เพราะฉะนน พงทราบความในขอนอยางนวา บทวา พรหมจรย ปกาเสต ความวา พระผมพระภาคเจานนทรงแสดงธรรม งามในเบองตน....... บรสทธ. และเมอทรงแสดงอยางน ทรงประกาศ พรหมจรรย คอศาสนาทงสนซงสงเคราะหดวยสกขา ๓. บทวา พรหมจรย มอธบายวา ความประพฤตเปนพรหม ดวย อรรถวา ประเสรฐทสด หรอความประพฤตของพระพทธเจาเปนตนผเปน พรหม. บทวา ต ธมม ความวา ฟงธรรมทถงพรอมดวยประการดงกลาว แลวนน. บทวา คหปต วา ความวา เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจา จงชคฤหบดกอน. เพราะจะกาจดมานะอยางหนง เพราะคฤหบดมจานวน สงอยางหนง. จรงอย โดยมากพวกทออกจากขตตยตระกลบวช ยอมถอตวเพราะ อาศยชาต. พวกทออกจากตระกลพราหมณบวช ยอมถอตวเพราะอาศย มนต. พวกทออกจากตระกลตาบวช ไมอาจทจะดารงอยไดเพราะตนม ชาตแตกตางจากเขา. สวนพวกเดกคฤหบด ไถพนทไรนา จนเหงอไหล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 410รกแร ขเกลอขนหลง ยอมกาจดความถอตวและเยอหยงเสยได. เพราะ ไมมความถอตวเชนนน เขาเหลานนบวชแลว ไมทาความถอตวหรอความเยอหยง เรยนพระพทธพจนตามกาลง กระทาพระพทธพจนนนดวยวปสสนา ยอมอาจทจะดารงอยในความเปนพระอรหนตได. สวนผทออกจากตระกลนอกนบวช มไมมาก. แตทเปนคฤหบด มมาก. ดงนน จงชคฤหบดกอน เพราะจะกาจดมานะ และเพราะมจานวนสง ดงน บทวา อตรสม วา ความวา ในตระกลใดตระกลหนงบรรดาตระกลนอกน. บทวา ปจจาชาโต ไดแกเกดเฉพาะ. บทวา ตถาคเต สทธ ปฏลภต ความวา ฟงธรรมบรสทธยอมไดศรทธาในพระตถาคตผเปนธรรมสาม วาพระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนสมมาสมพทธะหนอ. บทวา อต ปฏสจกขต ไดแกยอมพจารณาอยางน. บทวา สมพาโธ ฆราวาโส ความวา แมถาวาผวเมยอยในเรอน ๖๐ ศอก หรอแมในทระหวางรอยโยชนแมอยางนน การครองเรอนกคบแคบอยนนเอง เพราะอรรถวา เขาเหลานนมกงวลหวงใย. บทวา รชาปโถ ในมหาอรรถกถาแกวา ทเปนทตงขนแหงธลมราคะเปนตน . บางทานกลาววา อาคมปโถ ทางเปนทมา ดงนกม. ชอวา อพโภกาโส ดวยอรรถวา เปนเหมอนกลางแจง เพราะอรรถวา ไมตดขด. จรงอย บรรพชตแมอยในทปกปดมเรอนยอดปราสาทแกวและเทพวมานเปนตน ซงมประตหนาตางปดมดชด กไมเกยวไมตอง ไมพวพน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 411ฉะนน ทานจงกลาววา อพโภกาโส ปพพชชา ดงน . อกอยางหนง ฆราวาสชอวาคบแคบ เพราะไมมโอกาสทากศล ชอวาเปนทางมาแหงธล เพราะเปนทประชมแหงธลคอกเกส ดจกองหยากเยอทไมไดรกษา เปนทรวมแหงธลฉะนน. บรรพชาเปนทางปลอดโปรงเพราะมโอกาสทากศลตามสบาย. ในพระบาลนวา นยท สกร ฯ เป ฯ ปพพเชยย ดงน มสงเขปกถาดงตอไปน : พรหมจรรยคอสกขา ๓ ทแสดงแลว ชอวาพงประพฤตใหบรบรณโดยสวนเดยว เพราะไมทาใหขาดแมวนเดยว ยงจรมกจตใหเอบอมได.ชอวาพงประพฤตใหบรสทธโดยสวนเดยว เพราะไมทาใหแปดเปอนดวยมลทนคอกเลสแมวนเดยว ยงจรมกจตใหเอบอมได. บทวา สงขลขต ความวา พงประพฤตใหเหมอนสงขทขดแลว คอใหมสวนเปรยบดวยสงขทลางแลว. กพรหมจรรยนอนผอยครองเรอนอยในทามกลางแหงเรอนจะประพฤตใหบรบรณบรสทธโดยสวนเดยวดจสงขขด ไมใชทาไดงาย ถากระไร เราพงปลงผมและหนวด นงหมผากาสายะทสมควรแกผประพฤตพรหมจรรย เพราะยอมดวยนาฝาดและมสเหลอง ออกจากเรอนบวชเปนผไมมเรอน. แลในขอน เพราะการงานมกสกรรมและพาณชกรรมเปนตนทเปนประโยชนแกเรอน เรยกวา การครองเรอน และการครองเรอนนนไมมในบรรพชา ฉะนน บรรพชาพงทราบวา ไมใชการครองเรอนพรหมจรรยนน ไมใชการครองเรอน. บทวา ปพพเชยย ไดแกพงปฏบต.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 412 บทวา อปป วา ความวา กองโภคะตากวาจานวนพน ชอวานอย. ตงแตพนหนงขนไป ชอวามาก. ญาตนนแหละ ชอวาเครอญาต เพราะอรรถวาเกยวพน. เครอญาตแมนนตากวา ๒๐ ชอวานอย. ตงแต ๒๐ ขนไป ชอวามาก. บทวา ปาฏโมกขส วรส วโต ไดแกประกอบดวยความสารวมในปาตโมกข. บทวา อาจารโคจรสมปนโน ไดแกถงพรอมดวยอาจาระและโคจร. บทวา อณมตเตส คอมประมาณนอย. บทวา วชเชส ไดแกในอกศลธรรมทงหลาย. บทวา ภยทสสาว คอเหนภย. บทวา สมาทาย ไดแกถอเอาโดยชอบ. บทวา สกขต สกขาปเทส ความวา สมาทานศกษาสกขาบทนน ๆ ในสกขาบททงหลาย. นเปนความยอในขอน สวนความพสดารไดกลาวไวแลวในวสทธ-มรรค. ในพระบาลวา กายกมมวจกมเมน สมนนาคโต กสเลนปรสทธาชโว น ความวา กเมอกายกรรมและวจกรรมทเปนกศล พระผมพระภาคเจาทรงถอเอาดวยศพทวาอาจารโคจรแลวกตาม เพราะชอวาอาชวปารสทธศลน ยอมไมเกดในอากาศหรอทยอดไมเปนตน แตเกดขนในกายทวารและวจทวารเทานน ฉะนน ทานจงกลาววา ประกอบดวยกายกรรมและวจกรรมอนเปนกศล เพอแสดงทวารทเกดของอาชวปาร-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 413สทธศลนน. แตเพราะประกอบดวยอาชวปารสทธศลนน ฉะนน จงชอวา เปนผมอาชพบรสทธ. อกอยางหนง ทานกลาวอยางน กโดยอานาจมณฑยปตตสตร. จรงอย ในสตรน ทานกลาวไววา ดกอนคฤหบด กายกรรมทเปนกศล เปนไฉน ? ดกอนคฤหบด แมอาชวะทบรสทธ เรากกลาวไวในศล ดงน. กเพราะผปฏบตประกอบดวยศลนน ฉะนน พงทราบวา เปนผมอาชพบรสทธ. บทวา สลสมปนโน ความวา เปนผถงพรอมดวยศล ๓ อยางทกลาวแลวในพรหมชาลสตร. บทวา อนทรเยส คตตทวาโร ความวา เปนผปดทวารในอนทรยทงหลายซงมใจเปนท ๖. บทวา สตสมปชเน สมนนาคโต ความวา เปนผประกอบดวยสตและสมปชญญะในฐานะทง ๗ มกาวไปและถอยกลบเปนตน. บทวา สนตฏโ ความวา ประกอบดวยสนโดษ ๓ อยางในปจจย ๔ ชอวา เปนผสนโดษ. พระผมพระภาคเจาทรงวางหวขออยางนแลว เมอทรงแจกตามลาดบจงตรสคาเปนตนวา มหาบพตร อยางไร ภกษจงชอวาเปนผถงพรอมดวยศล. ในพระบาลนน บทวา อท ปสส โหต สลสม ความวา ศลคอเจตนางดเวน จากปาณาตบาตของภกษนนแมน เปนศลขอ ๑ ในศล. อกอยางหนง คาวา สลสม นเปนสตตมวภตต ลงในอรรถแหงปฐมาวภตต. กในมหาอรรถกถาทานกลาวเนอความนทเดยววา ศลคอเจตนา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 414งดเวนจากปาณาตบาตแมน กเปนศลของสมณะนนเหมอนกน. คาทเหลอพงทราบตามนยทกลาวแลวในพรหมชาลสตรนนแหละ. บทวา อทมสส โหต สลสม ความวา นเปนศลของภกษนน. บทวา น กโตจ ภย สมนปสสต ยทท สลส วรโต ความวา ภยเหลาใดทมความไมสารวมเปนมลยอมเกดขน บรรดาภยเหลานน ภยทพงมเพราะศลสงวรนน ภกษผถงพรอมดวยศลจะไมประสบแตทไหน ๆแมเพราะสารวมอยางเดยว. เพราะเหตไร เพราะไมมภยทมความไมสารวมเปนมล เพราะความสารวม. บทวา มทธาวสตโต ความวา รดบนพระเศยรดวยขตตยาภเษกทจดไวตามพธ. บทวา ยทท ปจจตถกโต ความวา ยอมไมประสบภยทจะพงมแมจากศตรคนหนงแตทไหน ๆ. เพราะเหตไร เพราะกาจดปจจามตรไดแลว. บทวา อชฌตต ไดแกภายในของตน อธบายวา ในสนดานของตน. บทวา อนวชชสข ความวา ไมมโทษ คอไมมใครตได เปนกศล. ภกษผมศลสมบรณยอมเสวยสขทงทางกายทางใจ อนธรรมคอความไมเดอดรอน ความปราโมทย ความอมใจ และความสงบ ซงมศลเปนปทสถานผสมอย. ขอวา เอว โข มหาราช ภกข สลสมปนโน นาม โหตความวา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงศลกถาจบลงวา ภกษผประกอบดวยศล ๓ อยาง ททรงแสดงพสดารตดตอกนอยางน ชอวาเปนผมศลสมบรณ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 415 ในการจาแนกทวารทคมครองแลวในอนทรยทงหลาย มวนจฉยดงตอไปน จกขศพทในบทวา จกขนา รป น ในทบางแหงเปนไปในพทธจกษ. เหมอนอยางทกลาววา ทรงตรวจดโลกดวยพทธจกษ. ในทบางแหงเปนไปในสมนตจกษ กลาวคอพระสพพญตญาณ.เหมอนอยางทกลาววา ดกอนสเมธะ พระพทธเจาผมสมนตจกษ เสดจขนปราสาททลวนแลวดวยพระธรรมมอปมาอยางนน. ในทบางแหงเปนไปในธรรมจกษ เหมอนอยางทกลาววาธรรมจกษปราศจากธลไมมมลทนเกดขนแลว กในพระบาลนหมายเอาปญญา คออรยมรรค ๓. ญาณมปพเพนวาสานสสตญาณเปนตน ในพระบาลวา จกษเกดขนแลว ญาณเกดขนแลว ดงน ทานเรยกวา ปญญาจกษ. เปนไปในทพยจกษ ในทมาทงหลายวา ดวยทพยจกษ ดงน. เปนไปในปสาทจกษ ในพระบาลนวา รปอาศยจกษ ดงน. แตในทน จกขศพทนเปนไปในจกษวญญาณโดยโวหารวา ปสาท-จกษ. เพราะฉะนน ในพระบาลนจงมเนอความวา เหนรปดวยจกษ-วญญาณ. คาใดทพงกลาวแมในบททเหลอ คานนทงหมด กลาวแลวในวสทธมรรค. บทวา อพยาเสกสข ความวา เสวยสขอนไมระคนดวยกเลส คอไมเจอกเลส เพราะเวนจากกเลสเครองเศราหมอง เปนสขบรสทธ เปนอธจตสข แล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 416 จบอนทรยสงวรกถา. กในการจาแนกสตสมปชญญะ มวนจฉยดงตอไปน จกวนจฉยในพระบาลนวา อภกกนเต ปฏกกนเต กอน. การไป เรยกวา อภกกนตะ กาวไป. การกลบ เรยกวา ปฏกกนตะ กาวกลบ. แมทง ๒ นน ยอมไดในอรยาบถ ๔. ในการไป เมอนากายไปขางหนากอน ชอวา กาวไป เมอถอยกลบชอวา กาวกลบ. แมในการยน ผทยนนนแหละ นอมกายไปขางหนา ชอวา กาวไปเอนกายไปขางหลง ชอวา กาวกลบ. แมในการนง ผทนงนนแหละ ชะโงกหนาไปยงสวนขางหนาของอาสนะ ชอวา กาวไป เมอถอยไปยงสวนทเปนสวนขางหลง ชอวากาวกลบ. แมในการนอนกนยนแหละ. บทวา สมปชานการ โหต ความวา กระทากจทงปวงดวยสมปชญญะ หรอกระทาสมปชญญะนนเอง. ดวยวา ภกษนนยอมกระทาสมปชญญะอยเสมอในการกาวไปเปนตน มไดเวนสมปชญญะในกาลไหน ๆ. สมปชญญะ ในพระบาลนน ม ๔ อยาง คอ ๑. สาตถกสมปชญญะ ๒. สปปายสมปชญญะ ๓. โคจรสมปชญญะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 417 ๔. อสมโมหสมปชญญะ ใน ๔ อยางนน เมอจตคดจะไปเกดขน ยงไมทนไปตามทคดกอนใครครวญถงประโยชนมใชประโยชนวา การไปทนนจะมประโยชนแกเราหรอไมหนอ แลวใครครวญประโยชน ชอสาตถกสมปชญญะ. คาวา ประโยชน ในบทวา สาตถกสมปชญญะนนคอ ความเจรญฝายธรรมโดยไดเหนพระเจดย เหนตนพระศรมหาโพธ เหนพระสงฆ เหนพระเถระและเหนอสภเปนตน. ดวยวา ภกษนนยงปตมพระพทธเจาเปนอารมณใหเกดขนแมเพราะเหนพระเจดยหรอตนพระศรมหาโพธ ยงปตมพระสงฆเปนอารมณใหเกดขนเพราะเหนพระสงฆ พจารณาปตนนแหละโดยความเปนของสนไปเสอมไป ยอมบรรลพระอรหต เหนพระเถระทงหลาย ดงอยในโอวาทของพระเถระเหลานน เหนอสภยงปฐมฌานใหเกดขนในอสภนน พจารณาอสภนนแหละโดยความเปนของสนไปเสอมไปยอมบรรลพระอรหต เพราะเหตนน ทานจงเรยกการเหนสงเหลานนวา มประโยชน. แตอาจารยบางพวกกลาววา ความเจรญแมฝายอามสกมประโยชนเหมอนกน เพราะอาศยอามสนนปฏบตเพออนเคราะหพรหมจรรย. สวนในการไปนน ใครครวญถงสปปายะและอสปปายะ แลวใครครวญสปปายะ ชอสาตถกสมปชญญะ ขอนอยางไร จะกลาวการเหนพระเจดยมประโยชนกอน กถาบรษทประชมกนในท ๑๐ โยชน ๑๒ โยชนเพอบชาใหญพระเจดย ทงหญงทงชายประดบตกแตงกายตามสมควรแกสมบตของตน ราวกะภาพจตรกรรม พากนเดนไปมา กในทนน โลภะยอมเกดขนแกภกษนนเพราะอารมณทนาปรารถนา ปฏฆะยอมเกดขน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 418เพราะอารมณทไมนาปรารถนา โมหะยอมเกดขนเพราะไมพจารณา ยอมตองอาบตเพราะกายสงสคคะกม ยอมเปนอนตรายแกชวตและพรหมจรรย กม. ดวยเหตผลดงกลาวมาน ทนนจงเปนอสปปายะ. เพราะไมมอนตรายอยางทกลาวแลว ทนนเปนสปปายะ. แมในการเหนตนพระศรมหาโพธกนยนแหละ. แมการเหนพระสงฆกมประโยชน. กถาเมอมนษยทงหลายสรางมณฑปใหญภายในหมบาน ชวนกนฟงธรรมตลอดคน ยอมมทงประชมชนทงอนตราย โดยประการทกลาวแลวนนแหละ. ดวยเหตผลดงกลาวมาน ทนนจงเปนอสปปายะ. เพราะไมมอนตราย ทนนเปนสปปายะ. แมในการเหนพระเถระทมบรษทบรวารมากกนยนแหละ. แมการเหนอสภกมประโยชน. กเรองน เพอแสดงประโยชนนน. ไดยนวา ภกษหนมรปหนงพาสามเณรไปหาไมสฟน. สามเณรหลกจากทางเดนไปขางหนา เหนอสภ ยงปฐมฌานใหบงเกด ทาปฐมฌานนนใหเปนบาท พจารณาสงขารทงหลาย ทาใหแจงผลทง ๓ แลวยนกาหนดกรรมฐานเพอตองการมรรคผลชนสง. ภกษหนมเมอไมเหนสามเณรก เรยกวา สามเณร. สามเณรนนคดวา จาเดมแตกาลทเราบรรพชา ไมเคยกลาวคาสองกบภกษ เราจกยงคณวเศษชนสงใหบงเกดแมในวนอนดงน จงไดขานรบวา อะไรขอรบ เมอภกษหนมเรยกวา มาน ดวยคาเดยวเทานน สามเณรนนกมา กลาววา ทานขอรบ ขอทานจงเดนไปตามทางนกอน แลวยนหนหนาไปทางทศทะวนออก แลดตรงททกระผมยนอยสกครเถด. ภกษนนกระทาตามนน ไดบรรลคณวเศษทสามเณรนนบรรล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 419แลวเหมอนกน. อสภเดยวเกดประโยชนแกชน ๒ คน ดวยประการฉะน. อสภนแมมประโยชนอยางนกจรง. แตอสภหญงเปนอสปปายะแกชาย และอสภชายเปนอสปปายะแกหญง อสภทเปนสภาคกน (เพศเดยวกน) เทานน เปนสปปายะ การใครครวญสปปายะอยางน ชอสปปาย-สมปชญญะ ดวยประการฉะน. กการเลอกอารมณกลาวคอกรรมฐานทตนชอบใจในบรรดากรรมฐาน๓๘ อยาง แลวยดอารมณนนเทานนไปในททภกขาจาร ของภกษผใคร-ครวญถงประโยชนและสปปายะอยางน ชอโคจรสมปชญญะ. เพอความแจมแจงโคจรสมปชญญะนน บณฑตพงทราบจตกกะน ดงตอไปน ภกษบางรปในศาสนาน นาไป ไมนากลบ บางรป นากลบ ไมนาไป แตนางรป ไมนาไป ไมนากลบ บางรป นาไปดวย นากลบดวย. ในบรรดาภกษ ๔ จาพวกนน ภกษใดชาระจตใหบรสทธจากธรรมอนเปนเครองกน ดวยการจงกรมและดวยการนง ในกลางวน ตอนปฐมยามในกลางคนกปฏบตอยางนน นอนในมชฌมยาม ยงกาลใหลวงไปดวยการนงและการจงกรมแมในปจฉมยาม กระทาวตรทลานพระเจดยและลานพระศรมหาโพธกอนทเดยว รดนาทตนพระศรมหาโพธ ตงนาฉนนาใชไว ประพฤตสมาทานขนธกวตรทกอยางมอาจรยวตรและอปชฌายวตรเปนตน. ภกษนนกระทาสรระบรกรรมแลวเขาสเสนาสนะ ใหรางกายไดรบไออนชว ๒ - ๓ กลบ แลวประกอบเนอง ๆ ซงกรรมฐาน ลกขนในเวลาภกขาจาร ถอบาตรและจวร โดยกาหนดกรรมฐานเปนหลกนนเทยว ออก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 420จากเสนาสนะ ใสใจถงกรรมฐานอยอยางนน ไปลานพระเจดย หากเจรญ พทธานสสตกรรมฐานอย กเจรญพทธานสสตกรรมฐานนนเรอยไป ไมละกรรมฐานนน เขาไปสลานพระเจดย หากเจรญกรรมฐานอนอย พกกรรมฐานนน เหมอนวางสงของทถอมาไว ณ เชงบนได ยดปตมพระพทธเจาเปนอารมณ ขนสลานพระเจดย หากเจดยใหญ ทาประทกษณ๓ ครง แลวพงไหวในฐานะทง ๔ ( ๔ ทศ) หากเจดยเลก พงทาประทกษณอยางนนนนแหละแลวไหวในฐานะทง ๘. เมอไหวพระเจดยแลวไปถงลานตนพระศรมหาโพธ พงแสดงความเคารพไหวพระศรมหาโพธ ดจอยเฉพาะพระพกตรพระผมาพระภาคเจาฉะนน. ภกษนนไหวพระเจดยและพระศรมหาโพธอยางนแลว พงถอเอากรรมฐานทคนพกไว ดจคนไปยงทเกบของไว ถอเอาสงของทเกบไวฉะนน เมอใกลหมบานกครองจวรโดยกาหนดกรรมฐาน เปนหลกนนเทยว เขาไปยงหมบานเพอบณฑบาต. ครงนน มนษยทงหลายเหนภกษนนกออกมาตอนรบดวยความยนดวา พระผเปนเจาของพวกเรามาแลว รบบาตรนมนตใหนงบนโรงฉนหรอบนเรอน ถวายขาวยาคชวระยะเวลาทภตตาหารยงไมเสรจ กลางเทาทานามน นงขางหนาถามปญหาบาง ขอฟงธรรมบาง. พระอรรถกถาจารยกลาววา ถาแมเขาไมขอใหแสดงธรรม กพงแสดงธรรมกถาทเดยวเพอสงเคราะหประชาชน. จรงอย ธรรมกถาทนอกเหนอไปจากธรรมฐาน ยอมไมม. เพราะฉะนน ภกษนนเมอกลาวธรรมกถาโดยกาหนดกรรมฐานเปนหลกนนเทยว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 421ฉนอาหารโดยกาหนดกรรมฐานเปนหลกนนเทยว แมเมอกระทาอนโม- ทนาลากลบ พวกมนษยตามไปสง ออกจากหมบานแลว ใหพวกมนษยเหลานนกลบตรงทนน เดนไปตามทาง. ครงนน สามเณรและภกษหนมทออกมากอน ไดฉนภตตาหารทนอกบานเสรจแลว เหนภกษรปนนไปตอนรบ รบบาตรและจวรของทาน. ไดยนวา ภกษครงโบราณ ใชวาจะแลดหนาเสยกอนวา นอปชฌายของเรา นอาจารยของเรา แลวจงปรนนบตกหาไม ยอมทาตามกาหนดทถงเขาเทานน. สามเณรและภกษหนมเหลานนถามทานวา ทานผเจรญ มนษยเหลานนเปนอะไรกบทาน เปนญาตขางมารดาหรอเปนญาตขางบดา. ภกษนนกลาววา พวกทานเหนอะไรจงถาม. สามเณรและภกษหนมตอบวาเหนพวกเขาเหลานนรกนบถอทานมาก. ภกษนนกลาวสรรเสรญชาวบานเหลานนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย กจใดแมมารดาบดากยากทจะทาไดกจนนพวกเขาเหลานนกระทาแกพวกเรา แมจวรของพวกเรากเปนของพวกเขาเหลานนทงนน เมอมภยกปลอดภย เมอหวกไมหว ผทมอปการะแกพวกเราเชนนไมมอกแลว ดงนไป. นเรยกวา นาไป ไมนากลบ. สวนภกษใดกระทาวตรปฏบตมประการดงกลาวแลวกอนทเดยว ไฟธาตยอยอาหารเผาอาหารใหมหมดแลวกเผากระเพาะอาหาร. เหงอไหลทวมตว. กรรมฐานไมขนสวถได. ภกษนนถอบาตรจวรกอนแลวไหวพระเจดยโดยเรวทเดยว แลวเขาไปยงหมบานเพอขอยาค ในเวลาฝงโคออกจากคอกนนเทยว (เชามด) ไดยาคแลวไปฉนยงโรงฉน. ตอนนนพอภกษนนกลนยาคลงไปได ๒-๓ คา เตโชธาตทเกดแตกรรม ไมเผา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 422กระเพาะอาหาร หนมาเผาอาหารใหม. ภกษนนถงความดบความเรารอนแหงเตโชธาต ดจไดอาบนาตงรอยหมอ ฉนยาคโดยกาหนดกรรมฐาน เปนหลก ลางบาตรและบวนปากแลว เจรญกรรมฐานเรอยไปในระหวางทยงมไดฉนภตตาหาร เทยวบณฑบาตในททยงมไดไป ฉนอาหารโดยกาหนดกรรมฐานเปนหลก ตอแตนนกถอเอากรรมฐานทคนบารงตรงเปาหมายทเดยวมา. นเรยกวา นากลบ ไมนาไป. ภกษทงหลายทฉนยาคแลวเรมเจรญวปสสนา ไดบรรลพระอรหตในพระพทธศาสนาเชนน มมากจนนบไมถวน ในเกาะสหลนน ในโรงฉนตามหมบานนน ๆ ไมมอาสนะทไมมภกษฉนยาคแลวบรรลพระอรหตนง. กภกษทอยดวยความประมาท ทอดทงธระ ทาลายวตรทจะพงกระ-ทา มจตตรงแนนดวยเจโตขลธรรม ๕ อยาง ไมกระทาความสาคญแมวากรรมฐานมอย เขาไปบณฑบาตยงหมบาน เดนคลกคลไปกบคฤหสถบางกนอยปะปนกบคฤหสถบาง ซงไมสมควร เปนผเปลาออกไป. นเรยกวาไมนาไป ไมนากลบ. กภกษนใด ทกลาวแลววา นาไปดวย นากลบดวย ภกษนน พงทราบดวยอานาจภกษผประพฤตคตปจจาคตกวตร (ขาไปกเจรญกรรม-ฐาน ขากลบกเจรญกรรมฐาน). จรงอย กลบตรทงหลายผใครประโยชน บวชในพระศาสนาแลวอยรวมกน ๑๐ รปบาง ๒๐ รปบาง ๓๐ รปบาง ๔๐ รปบาง ๕๐ รปบาง๑๐๐ รปบาง ทาขอตกลงกนวา แนะอาวโสทงหลาย ทานทงหลายมใชบวชหลบเจาหน มใชบวชลภย มใชบวชเพออาชพ แตมงพนทกขจงบวช

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 423ในพระศาสนาน. เพราะฉะนน กเลสเกดขนในขณะเดน จงขมในขณะเดน นนเทยว กเลสเกดขนในขณะยน จงขมในขณะยนนนเทยว กเลสเกดขนในขณะนง จงขมในขณะนงนนเทยว กเลสเกดขนในขณะนอน จงขมในขณะนอนนนเทยว ดงน. ภกษเหลานนทาขอตกลงกนอยางนแลว ไปภกขาจาร มแผนหนในระหวางทาง ครงอสภ ๑ อสภ ครงคาวต และ๑ คาวต เดนมนสการกรรมฐานดวยสญญานนเทยว. ถากเลสเกดขนแกใคร ๆ ในขณะเดน เธอยอมขมกเลสนน ตรงนนแหละ เมอไมอาจจะขมไดอยางนน ตองยนอย. ครงนนภกษแมทตานมาขางหลงภกษนน กตองยนอย. ภกษนนเตอนตนเองวา ภกษนรวาวตกเกดขนแกทานทานทากรรมไมสมควรแลว ดงน เจรญวปสสนาแลวกาวลงสอรยภมไดในทนนเอง. เมอไมอาจจะขมไดอยางนน กนง. ตอมาภกษแมทตามมาขางหลงภกษนน กตองนง มนยดงกลาวแลวนนแหละ. แมเมอไมอาจจะกาวลงสอรยภม กขมกเลสนนไว เดนมนสการกรรมฐานเรอยไป. ภกษนนจะไมยางเทาดวยจตทปราศจากกรรมฐาน. หากยางเทาไป ตองถอยกลบมายงทเดมอก ดจพระมหาปสสเทวเถระผอยอาลนทกวหาร. ไดยนวา พระเถระนนบาเพญคตปจจาคตวตรอย ๑๙ ป. แมมนษยทงหลายไดเหนทานแลว คอ ผทกาลงไถนาบาง หวานขาวบาง นวดขาวบาง ทาการงานอยบางในระหวางทาง เหนพระเถระเดนอยอยางนน จงสนทนากนวา พระเถระรปนเดนกลบไปกลบมาอยบอย ๆ ถาจะหลงทางหรอลมของอะไร ๆ. พระเถระนนหาไดสนใจคาของคนเหลานนไม กระ-ทาสมณธรรมดวยจตทประกอบดวยกรรมฐานเทานน ไดบรรลพระอรหตในพรรษา ๒๐.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 424 ในวนทบรรลพระอรหตนนเอง เทวดาผอยทายทจงกรมของพระ เถระ ไดยนเอานวมอทาเปนประทปสวางโชตชวง. แมทาวมหาราชทง ๔และทาวสกกเทวราช ตลอดถงทาวสหมบดพรหม กไดมาบารงพระเถระ. กพระมหาตสสเถระผอยปาเหนแสงสวาง ดงนนจงถามทานในวนรงขนวา เมอตอนกลางคนไดมแสงสวางในสานกของทาน แสงสวางนนเปนอะไร. พระเถระพดกลบเกลอนมอาทอยางนวา ธรรมดาแสงสวางยอมเปนแสงสวางของประทปบาง เปนแสงสวางของแกวมณบาง ดงน.ตอแตนนไดบงคบใหพระเถระผถามปกปดเรองไว เมอทานรบคาแลวจงเลาใหฟง. และดจพระมหานาคเถระผอยกาลวลลมณฑป ไดยนวา พระเถระแมนนกบาเพญคตปจจาคตวตร ทแรกไดอธษ-ฐานเดนจงกรมอยถง ๗ ป ดวยตงใจวา จกบชามหาปธานของพระผม-พระภาคเจากอน บาเพญคตปจจาคตวตรอก ๑๖ ป จงไดบรรลพระอรหต.พระเถระนนยางเทาดวยจตทประกอบดวยกรรมฐานเทานน เมอยางเทาดวยจตทปราศจากกรรมฐานแลว กถอยกลบใหม ครนไปใกลหมบานยนในประเทศทนาสงสยวา แมโคหรอพระหนอ หมจวรแลว ลางบาตรดวยนาจากแองทสะอาดแลวอมนาไว. เพออะไร ? เพอตองการวา เมอคนมาถวายภกษาแกเราหรอมาไหว กรรมฐานอยาไดเคลอน แมเพยงกลาววา ขอทานทงหลายจงมอายยน. แตเมอถกถามถงวนวา ทานขอรบวนนกคา หรอถามจานวนภกษ หรอถามปญหา กกลนนาแลวบอก. หากไมมผถามถงวนเปนตน กจะบวนนาไวทประตบานไปในเวลาโคออกจากดอก. และดจภกษ ๕๐ รปผจาพรรษาในกลมพตตถวหาร.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 425 ไดยนวา ภกษเหลานนไดกระทาขอตกลงกนในวนเพญเดอน ๘ วา เราทงหลายยงไมบรรลพระอรหต จกไมพดคยกน เมอภกษเหลานนเขาไปบณฑบาตในหมบาน กอมนาเขาไป เมอถกถามถงวนเปนตน กปฏบตตามนยทกลาวแลวนนแหละ. มนษยทงหลายในทนนเหนรอยบวนนากรวา วนนมารปเดยว วนน ๒ รป. กมนษยเหลานนคดกนอยางนวา ภกษเหลานไมพดกบพวกเราเทานน หรอวาพวกทานเองกไมพดกน หากพวกทานเองกไมพดกนแลวคงจกววาทกนเปนแน มาเถดพวกเราจกใหภกษเหลานนขมาโทษกนและกน. เขาทงหมดไปวหาร ไมไดเหนภกษ ๕๐ รป อยในทเดยวกนแม๒ รป. ในลาดบนน บรรดาคนเหลานนมคนตาแหลมคนหนงกลาววาทานผเจรญทงหลาย โอกาสเชนนมใชทอยของผททะเลาะกน ลานพระเจดย ลานพระศรมหาโพธ กกวาดสะอาดด ไมกวาดกวางไวเรยบรอยนาฉนนาใชกจดตงไวด. พวกเขาพากนกลบจากทนน. แมภกษเหลานนกบรรลพระอรหตภายในไตรมาสนนเอง ในวนมหาปวารณาไดปวารณาวสทธปวารณา. ภกษผพระพฤตดจพระมหานาคเถระผอยกาลวลลมณฑป และดจภกษทงหลายทจาพรรษาในกลมพตตถวหาร ดงกลาวมานน ยางเทาดวยจตทประกอบดวยกรรมฐานเสมอทเดยว ไปใกลหมบานแลว อมนากาหนดทางเดน ทางใดไมมพวกทะเลาะกนมนกเลงสราเปนตน หรอไมมชางดมาดเปนตน กไปทางนน. และเมอเดนบณฑบาตในหมบานนนกไมเดนเรวอยางคนมธระรอน. ดวยวา ธดงคทถอการบณฑบาตเปนวตรไมมอะไรทตองเรว. แตตองคอย ๆ ไป เหมอนเกวยนบรรทกนาไปถง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 426ทลม ๆ ดอน ๆ ตองคอย ๆ ไป ฉะนน. และเขาไปตามลาดบเรอนแลว สงเกตดวาเขาจะใหหรอไมให คอยอยชวเวลาพอสมควร ไดภกษาแลวถอมาวหาร ในหมบานหรอนอกหมบาน นงในทอนสมควรตามสะดวกมนสการกรรมฐาน เรมปฏกลสญญาในอาหาร พจารณาดวยอานาจอปมาวานามนหยอดเพลา ยาพอกแผล และเนอของบตร ฉนอาหารประกอบดวยองค ๘ มใชฉนเพอจะเลน มใชฉนเพอจะมวเมา มใชฉนเพอประดบ มใชฉนเพอตกแตง. . .ครนฉนเสรจแลว ดมนาและบวนปากพกพอใหหายอดอดดวยอาหารครหนง แลวมนสการกรรมฐานทเดยวกอนอาหารอยางไร หลงอาหารกอยางนน ทงยามตนและยามหลง. น เรยกวา ทงนาไปและนากลบ. กภกษบาเพญคตปจจาคตวตร กลาวคอนากรรมฐานไปและนากลบมาน หากเปนผถงพรอมดวยอปนสยแลว จะบรรลพระอรหตไดในปฐม-วยทเดยว. ถาไมไดบรรลในปฐมวย กจะไดบรรลในมชฌมวย. ถาไมไดบรรลในมชฌมวย กจะไดบรรลในเวลาตาย. ถาไมไดบรรลในเวลาตายกจะไปเปนเทพบตรแลวบรรล. ถาไมไปเปนเทพบตรแลวบรรล ไปเกดเมอพระพทธเจายงไมอบต กจะบรรลปจเจกโพธญาณ. ถาไมบรรลปจเจกโพธญาณ เมอไปเกดพบพระพทธเจาทงหลาย กจะไดเปนพระอรหนตประเภทขปปาภญญา ดงเชนพระพาหยทารจรยเถระกม. ประ-เภทผมปญญามาก เชนพระสารบตรเถระกม. ประเภทผมฤทธมาก เชนพระมหาโมคคลลานเถระกม. ประเภทถอธดงค เชนพระมหากสสป-เถระกม. ประเภทไดทพยจกษ เชนพระอนรทธเถระกม. ประเภททรงพระวนย เชนพระอบาลเถระกม. ประเภทเชยวชาญแสดงธรรม เชนพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 427ปณณมนตานบตรเถระกม. ประเภทอยปาเปนวตร เชนพระเรวตเถระกม. ประเภทพหสต เชนพระอานนทเถระกม. ประเภทใครการศกษาเชนพระราหลเถระผพทธบตรกม. ในขอปฏบต ๔ ขอน ภกษใด ทงนาไปและนากลบ โคจรสม-ปชญญะของภกษนน ยอมเปนอนถงทสดแหงการปฏบต ดวยประการฉะน. กความไมหลงในการกาวไปเปนตน ชอวา อสมโมหสมปชญญะ.อสมโมหสมปชญญะนนพงทราบอยางน ปถชนผอนธพาล เมอกาวไปเปนตน ยอมหลงผดวา คนกาวไป การกาวไปตนทาใหเกดขน ดงนบางวาเรากาวไป การกาวไป เราทาใหเกดขน ดงนบาง ฉนใด ภกษในพระศาสนานไมหลงผดฉนนน เมอจตคดวาเราจะกาวไปเกดขน วาโยธาตซงเกดแตจต ยงวญญตใหเกด ยอมเกดขนดวยจตนนเอง ดงนนรางกระดกทสมมตวากายน ยอมกาวไปดวยอานาจความแผไปของวาโยธาตอนเกดแตพลงงานของจต ดวยประการฉะน. เมอรางกระดกนนกาวไปอยางน ในขณะทยกเทาขนแตละขาง ธาตทง ๒ คอปฐวธาต อาโปธาตยอมออนกาลงลง. อก ๒ ธาตนอกนยอมมกาลงขน. ในขณะทหยอนเทาลงธาตทง ๒ คอเตโชธาต วาโยธาต ยอมออนกาลงลง อก ๒ ธาตนอกนยอมมกาลงยงขน. ในขณะทปลายเทาจดพนและเหยยบเตมฝาเทา กเชนเดยวกน. รปธรรมและอรปธรรมทเปนไปในขณะทยกเทาขน ยอมไมถงขณะทเคลอนเทา. รปธรรมและนามธรรมทเปนไปในขณะทเคลอนเทา ยอมไมถงขณะทกาวไปขางหนาเหมอนกน. ทเปนไปในขณะทกาวไปขางหนายอมไมถงขณะทหยอนเทาลง. ทเปนไปในขณะทหยอนเทาลง ยอมไมถงขณะทปลายเทาจดพน. ทเปนไปในขณะทปลายเทาจดพน ยอมไมถงขณะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 428ทเหยยบเตมฝาเทา. รปธรรมและอรปธรรมยอมเปนตอน ๆ เปนทอน ๆเปนเขต ๆ ดบไปในอรยาบถนน ๆ นนเอง เหมอนเมลดงาทใสลงใน กระเบองรอนยอมแตกเปาะแปะ ๆ. ในการกาวไปเปนตน ใครคนหนงกาวไป หรอการกาวไปของใครคนหนง. แตโดยปรมตถ ธาตทงหลายเทานนเดน ธาตทงหลายเทานนยน ธาตทงหลายเทานนนง ธาตทงหลายเทานนนอน. กในสวน(แหงอรยาบถ) นน ๆ จตดวงอนเกดขน จตดวงอนดบไป พรอมกบรปเปนไปอยเหมอนกระแสนาไหลตดตอกนไปไมขาดสายฉะนน ดงน . ความไมหลงในการกาวไปเปนตนอยางน ชอวา อสมโมหสมปชญญะ ดงนแล. จบอธบายบทวา อภกกนเต ปฏกกนเต สมปชานการ โหตเทาน . กในบทวา อาโลกเต วโลกเต น มวนจฉย ดงตอไปน การเพงดไปขางหนา ชออาโลกตะ. การเพงดไปทศเฉยง ชอวโลกตะ. อรยาบถอน ๆ ทชอวาโอโลกตะ อลโลกตะและอวโลกตะ กคอการดขางลาง ขางบน ขางหลง การดเหลานน ทานมไดถอเอาในทน. แตโดยการถอเอาตามความเหมาะสม ทานถอเอาการแลดสองอยางนเทานน. อกนยหนง การแลดเหลานนทงหมด ทานถอเอาดวยมขน ดวยประการฉะนทเดยวแล. ในการแลดสองอยางนน เมอจตคดวา เราจกแลดไปขางหนา ดงนเกดขน ยงมทนแลไปดวยอานาจจตนนแล ใครครวญถอเอาประโยชนชอสาตถกสมปชญญะ. สาตถกสมปชญญะนน พงดทานพระนนทะเปนตวอยาง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 429 สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลายหากวานนทะจะพงแลดทศตะวนออก เธอยอมรวบรวมใจทงหมดแลดทศ ตะวนออกวา เมอเราแลดทศตะวนออกอยางน อกศลธรรมอนลามก คออภชฌาและโทมนส ไมพงไหลไปตาม ดงน ยอมชอวาเปนผมสาตถก-สมปชญญะ ดกอนภกษทงหลาย หากวานนทะจะพงแลดทศตะวนตกทศเหนอ ทศใต ทศเบองบน ทศเบองลาง ทศเฉยง เธอยอมรวบรวมใจทงหมดพจารณาดทศเฉยงวา เมอเราแลดทศเฉยงอยางน. . .ดงน ยอมชอวาเปนผมสาตถกสมปชญญะ ดงน . อกอยางหนง แมในทนกพงทราบวาการเพงดไปขางหนาและการเพงดไปตามทศเปนสาตถกสมปชญญะ และเปนสปปายสมปชญญะ โดย การเหนพระเจดยเปนตนทกลาวแลวในกอนนนแล. สวนโคจรสมปชญญะ คอการไมละทงกรรมฐานนนเอง เพราะฉะนน การเพงดไปขางหนาและการเพงดไปตามทศ ในพระบาลน ภกษผเจรญวปสสนากรรมฐาน ยดขนธ ธาต อายตนะเปนอารมณ พงกระทาดวยอานาจกรรมฐานของตนนนเทยว หรอฝายภกษผเจรญสมถกรรมฐานยดกสณเปนตนเปนอารมณ พงกระทาโดยกาหนดกรรมฐานเปนหลกทเดยว. ชอวาตนภายในรางกาย ทเพงดไปขางหนาหรอทเพงดไปตามทศยอมไมม. พอเกดความคดวาเราจกแลดไปขางหนา ดงน วาโยธาตซงมจตเปนสมฏฐานพรอมดวยจตดวงนนนนแล ยงวญญตใหเกด ยอมเกดขนหนงตาลางหดลง หนงตาบนเลกขน ดวยอานาจความแผไปของวาโยธาตอนเกดแตพลงงานของจต ดวยประการฉะน. จะมใคร ๆ ชอวาเทยวไปดวยยนตกหาไม. ตอจากนน จกขวญาณยงทสสนกจใหสาเรจ กเกด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 430ขน ดงนแล. กการรชดอยางน ชอวาอสมโมหสมปชญญะในพระบาลน. อกอยางหนง กอสมโมหสมปชญญะในพระบาลน พงทราบดวยการกาหนดรเหตตวเดมและเหตจรมา และเหตเกดชวขณะ. พงทราบโดยกาหนดรเหตตวเดมกอน. ภวงคกจ อาวชชนกจ ทสสนกจ สมปฏจฉนนกจ สนตรณกจ โวฏฐพพนกจ และชวนกจ เปนท ๗ ยอมเกด. ในวถจตเหลานน ภวงคจตยงกจอนเปนองคแหงอปปตตกภพใหสาเรจเกดขน. กรยามโนธาตราพงถงภวงคจตนนยงอาวชชนกจใหสาเรจเกดขน. ถดจากกรยามโนธาตดบ จกขวญญาณยงทสสนกจใหสาเรจเกดขน. ถดจากจกขวญญาณดบ วบากมโนธาตยงสมปฏจฉนนกจใหสาเรจเกดขน. ถดจากวบากมโนธาตดบ วบากมโนวญญาณธาตยงสนตรณกจใหสาเรจเกดขน. ถดจากวบากมโนวญญาณธาตดบ กรยามโนวญญาณ-ธาตยงโวฏฐพพนกจใหสาเรจเกดขน. ถดจากกรยามโนวญญาณธาตดบชวนจตยอมแลนไป ๗ ครง. ในวถจตเหลานนแมในชวนจตท ๑ ยอมไมม. การแลไปขางหนาและการแลไปตามทศดวยอานาจความกาหนดขดเคองและความหลงวา นเปนหญง นเปนชาย. . .แมในทตยชวนะ. . .แมในสตตมชวนะกอยางนน กเมอวถจตเหลานนแตกดบตงแตตนจนถงทสด เหมอนเหลาทหารในสนามรบ ชอวาการแลและการเหลยว ดวยอานาจความกาหนดเปนตนวา นเปนหญง นเปนชาย จงมขน. อสมโมหสมปชญญะ ในการแลและการเหลยวนดวยอานาจการกาหนดรเหตตวเดม พงทราบเพยงเทานกอน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 431 พงทราบวนจฉยในจกษทวาร กเมอรปารมณมาปรากฏ ถดจาก ภวงคจตไหว เมอวถจตมอาวชชนจตเปนตนเกดขนดบไป ดวยอานาจทากจของตนใหสาเรจ ในทสดชวนจตยอมเกด. ชวนจตนนเปนดจบรษผจรมาในจกษทวาร อนเปนเพยงดงเรอนของอาวชชนจตเปนตนทเกดขนกอน. เมอบรษผจรมานนเขาไปในเรอนของผอนเพอจะขอสงของอะไร ๆแมเมอพวกเจาของเรอนนงอย กไมควรใชอานาจ ฉนใด แมเมออาวช-ชนจตเปนตน ไมกาหนด ไมขดเคอง ไมหลงในจกษทวารอนเปนเพยงดงเรอนของอาวชชนจตเปนตน กไมควรกาหนดขดเคองและหลง ฉนนน.พงทราบอสมโมหสมปชญญะดวยอานาจความเปนเสมอนผจรมาอยางนดวยประการฉะน. กจตทงหลายมโวฏฐพพนจตเปนทสดเหลานใด ยอมเกดขนในจกษทวาร จตเหลานน ยอมดบไปในทนน ๆ นงเอง พรอมกบสมป-ยตตธรรม ยอมไมเหนซงกนและกน ฉะนน จตนอกนจงเปนจตทมอยชวขณะ. ในขอนนมอธบายดงน ในเรอนหลงหนงเมอคนทงหลายตายกนหมดแลว เหลออยคนเดยวซงจะตองตายในขณะนนเอง ยอมไมอภรมยในการฟอนราขบรองเปนตน ฉนใด เมออาวชชนจตเปนตนอนเปนตวสมปยตในทวารหนงดบไปในทนน ๆ นนเอง ชอวาการอภรมยดวยอานาจกาหนดขดเคองและหลงนนแล กไมควรแมแกชวนจตทยงเหลอ ซงจะตองดบในขณะนนเองฉนนน พงทราบอสมโมหสมปชญญะดวยอานาจความเปนไปชวขณะอยางน ดวยประการฉะน. อกอยางหนง อสมโมหสมปชญญะน พงทราบดวยอานาจพจารณา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 432เปนขนธ อายตนะ ธาต และปจจย. กในอธการน จกษและรปจดเปนรปขนธ ทสสนะเปนวญญาณขนธเวทนาทสมปยตดวยวญาณขนธนนเปนเวทนาขนธ สญญาจดเปนสญญา.ขนธ สมปยตตธรรมมผสสะเปนตน เปนสงขารขนธ. การแลและการเหลยว ยอมปรากฏในเพราะขนธ ๕ เหลานประชมกน ดวยประการฉะน.ในการแลและการเหลยวนน ใครคนหนงแลไปขางหนา ใครคนหนงเหลยวไปขางหลง. จกษกเหมอนกน จดเปนจกขวายตนะ รปเปนรปาย-ตนะ ทสสนะเปนมนายตนะ สมปยตตธรรมทงหลายมเวทนาเปนตนเปนธรรมายตนะ. การแลไปขางหนาและการแลไปตามทศ ยอมปรากฏเพราะอายตนะ ๔ เหลานประชมกน ดวยประการฉะน. ในการแลไปขางหนาและการแลไปตามทศนน ใครคนหนงแลไปขางหนา ใครคนหนงเหลยวไปขางหลง จกษกเหมอนกน จดเปนจกษธาต รปเปนรปธาต ทสสนะเปนจกขวญญาณธาต. ธรรมทงหลายมเวทนาเปนตนทสมปยตดวยจกข-วญญาณธาตนนเปนธรรมธาต. การแลไปขางหนา และการแลไปตามทศยอมปรากฏเพราะธาต ๔ เหลานประชมกน ดวยประการฉะน. ในการแลไปขางหนาและการแลไปตามทศนน ใครคนหนงแลไปขางหนา ใครคนหนงเหลยวไปขางหลง. จกษกเหมอนกน เปนนสสยปจจย รปเปนอารมมณปจจย อาวชชนจตเปนอนนตรปจจย สมนนตรปจจย อปนสสย-ปจจย นตถปจจยและวคตปจจย อาโลกะเปนอปนสสยปจจย เวทนาเปนตนเปนสหชาตปจจยเปนตน. การแลไปขางหนาและการแลไปตามทศยอมปรากฏเพราะปจจยเหลานประชมกน ดวยประการฉะน. ในการแลไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 433ขางหนาและการแลไปตามทศนน ใครคนหนงแลไปขางหนา ใครคนหนง เหลยวไปขางหลง อสมโมหสมปชญญะในการแลไปขางหนาและการแลไปตามทศน พงทราบดวยอานาจพจารณาเปนขนธ อายตนะ ธาต และปจจย อยางน ดวยประการฉะน. บทวา สมมชเต ปสารเต ความวา คเขาหรอเหยยดออกแหงอรยาปถปพพะทงหลาย. การใครครวญประโยชนและมใชประโยชน เพราะการคเขาหรอเหยยดออกของมอเทาเปนปจจย แลวใครครวญแตประโยชน โดยมไดคเขาหรอเหยยดออกดวยอานาจจตเลย ชอวา สาตถกสมปชญญะในการคเขาหรอเหยยดออกนน. ทก ๆ ขณะทภกษยนคหรอเหยยดมอและเทานานเกนไป เวทนายอมเกดขนในการคหรอเหยยดนน จตยอมไมไดอารมณเปนหนง. กรรมฐานยอมจะเลยไป. ภกษนนยอมจะไมบรรลคณ-วเศษ. แตเมอเวลาภกษคเขาพอด เหยยดออกพอด เวทนานน ๆ ยอมไมเกดขน. จตยอมมอารมณเปนหนง. กรรมฐานยอมถงความสาเรจ.เธอยอมบรรลคณวเศษได. การใครครวญประโยชนและมใชประโยชนพงทราบอยางน ดวยประการฉะน. อนง แมเมอมประโยชน การใครครวญถงอารมณสปปายะและอสปปายะแลวใครครวญแตอารมณทเปนสปปายะ ชอวา สปปายสมป-ชญญะ. ในสปปายสมปชญญะในการคเขาหรอเหยยดออกนน มนยดงน. ไดยนวา ภกษหนมหลายรปสวดมนตอยทลานพระมหาเจดย. ภกษณสาวหลายรปฟงธรรมอยขางหลงภกษเหลานน. บรรดาภกษเหลานน ภกษหนมรปหนง เหยยดมอออกไปถกกายภกษณเขา จงตองเปนคฤหสถเพราะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 434เหตนนเอง. ภกษอกรปหนง เมอเหยยดเทา ไดเหยยดเทาไปในกองไฟ. ถกไฟไหมเทาจดกระดก. ภกษอกรปหนง ไดเหยยดเทาไปทจอมปลวก ถกอสรพษกด. อกรปหนงเหยยดแขนไปทไมแขวนมง ถกงเขยวกด. เพราะฉะนน ภกษไมควรเหยยดมอเทาไปในทอนเปนอสปปายะเชนน ควรเหยยดไปในทอนเปนสปปายะ. นเปนสปปายะสมปชญญะ ในบทวา สมมชเต ปสารเต น. กโคจรสมปชญญะ พงแสดงดวยเรองของพระมหาเถระ. ไดยนวา พระมหาเถระนงอยในทพกกลางวน สนทนาอยกบอน-เตวาสกทงหลาย คมอเขามาโดยเรว แลวเหยยดออกไปไวในทเดมอกแลวคอย ๆ คเขา อนเตวาสกทงหลายถามทานวา ขาแตทานผเจรญเหตไรทานจงคมอเขามาโดยเรว แลวเหยยดออกไปไวในทเดมอก แลวคอย ๆ คเขา. พระมหาเถระตอบวา ดกอนอาวโสทงหลาย ตงแตเราเรมมนสการกรรมฐานมา เราไมเคยละทงกรรมฐานคมอเลย แตบดนเราสนทนากบ ทานทงหลายไดละทงกรรมฐานคมอเขา. เพราะฉะนน เราจงไดเหยยดมอออกไปไวในทเดมอกแลวคเขา. อนเตวาสกทงหลายไดถวายสาธการวา ดแลว ทานอาจารย ขนชอวาภกษ ควรเปนอยางน. การไมละกรรมฐานแมในทเชนน พงทราบวา ชอวา โคจรสมปชญญะ ดวยประการฉะน. ใคร ๆ ทชอวาตนในภายใน ซงคเขาหรอเหยยดออก ยอมไมม.มแตการคเขาหรอเหยยดออกดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 435จต มประการดงกลาวแลว ดจหนยนตเคลอนไหวมอเทาไดดวยอานาจ การชกสายใยฉะนน. กการกาหนดรอยางนดวยประการฉะน พงทราบวาอสมโมหสม-ปชญญะในการคเขาหรอเหยยดออกน. การใชสอยโดยการนงหมสงฆาฏและจวร และโดยการรบภกษาดวยบาตรเปนตน ชอวา ธารณะ ในบทวา สงฆาฏปตตจวรธารเณ น. ในการใชสอยสงฆาฏบาตรและจวรนน จะวนจฉยในการใชสอยสงฆาฏและจวรกอน. การทภกษนงหรอหมเทยวบณฑบาตไดอามสมา คอประโยชนมประการทพระผมพระภาคเจาตรสไวโดยนยเปนตนวา เพอปองกนหนาวดงนนนแหละ ชอวา ประโยชน. พงทราบสาตถกสมปชญญะ ดวยอานาจของประโยชนนน. กจวรเนอละเอยดเปนสปปายะแกภกษขรอนและมกาลงนอย จวรเนอหนา ๒ ชนเปนสปปายะแกภกษขหนาว. จวรทตรงกนขามไมเปนสปปายะ. จวรเกาไมเปนสปปายะแกภกษรปใดรปหนงเลย. ดวยวา จวรเกานน ยอมทาความกงวลแกภกษนน เพราะตองคอยปะเปนตน. จวรชนดผาลายสองเปนตน เปนทตงแหงความโลภ ทาใหกงวลเหมอนกน .ดวยวา จวรเชนนน ยอมทาอนตรายแกภกษผอยในปารปเดยว และอาจทาอนตรายถงชวตกได. กจวรใดเกดขนดวยอานาจมจฉาชพ มนมตตกรรมเปนตน และจวรใดเมอภกษนนใชสอย อกศลธรรมเจรญขน กศลธรรมเสอมไปจวรนนเปนอสปปายะโดยตรง. จวรทตรงกนขาม เปนสปปายะ. ในทน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 436พงทราบสปปายสมปชญญะ ดวยอานาจจวรทเปนสปปายะนน และพง ทราบโคจรสมปชญญะ ดวยอานาจการไมละกรรมฐานนนแล. ใคร ๆ ชอวาตนในภายใน ทชอวาหมจวร ยอมไมม. มแตการหมจวรดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจต มประการดงกลาวแลวเทานน. ในจวรและกายนน แมจวรกไมมเจตนา แมกายกไมมเจตนา. จวรยอมไมรวาเราหมกายไว. แมกายกไมรวาเราถกจวรหมไว. ธาตทงหลายเทานนปดหมธาตอย เหมอนเอาผาเกาหอคมภรไวฉะนน. เพราะฉะนนภกษไดจวรด กไมควรดใจ ไดจวรไมด กไมควรเสยใจ. เหมอนอยางวา ทจอมปลวก พระเจดยและตนไมทศกดสทธเปนตน คนบางพวกบชาดวยดอกไมของหอมธปและผาเปนตน คนบางพวกไมบชาดวยคถมตรเปอกตม และประหารดวยทอนไมและสาตราเปนตน จอมปลวกและตนไมเปนตน ยอมไมดใจหรอเสยใจดวยการบชาและไมบชาเหลานนภกษไดจวรดไมพงดใจ ไดจวรไมดไมควรเสยใจเลยเหมอนฉนนนทเดยวพงทราบอสมโมหสมปชญญะในการใชสอยสงฆาฏและจวรน ดวยอานาจพจารณาทเปนไปอยางน ดวยประการฉะน. แมในการใชสอยบาตร พงทราบสาตถกสมปชญญะ ดวยอานาจประโยชนทจะพงไดเฉพาะ เพราะภกษไมหยบบาตรโดยรบรอน แตหยบบาตรโดยพจารณาอยางนวา เมอเราหยบบาตรนเทยวไปบณฑบาตจกไดภกษา ดงนเปนปจจย. กบาตรหนกไมเปนสปปายะแกภกษทมรางกายผอม มกาลงนอย.บาตรทมปมขรขระ ๔-๕ ปม ลางยาก ไมเปนสปปายะแกภกษรปใดรปหนง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 437เลย. แมบาตรทลางยากกไมควร. ดวยวา เมอลางบาตรนนอยนนแหละ เธอจะมกงวล. กบาตรทมสเหมอนแกวมณ เปนทตงแหงความโลภ ไมเปนสป-ปายะตามนยทกลาวแลวในจวรนนแล. อนง บาตรทไดมาดวยอานาจนมตตกรรมเปนตน ไมเปนสปปายะและบาตรใดเมอภกษใชสอย อกศลธรรมทงหลายยอมเจรญขน กศลธรรมทงหลายยอมเสอมไป บาตรนเปนอสปปายะโดยสวนเดยวเทานน. บาตรทตรงกนขาม เปนสปปายะ. ในการใชสอยบาตรน พงทราบสปปาย-สมปชญญะดวยอานาจบาตรนน. พงทราบโคจรสมปชญญะ ดวยอานาจไมละกรรมฐานนนแล. ใคร ๆ ชอวาตนในภายในถอบาตรอย ยอมไมม. มแตการถอบาตรดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจตมประการดงกลาวแลวเทานน. ในการถอบาตรนน แมบาตรกไมมเจตนา แมมอกไมมเจตนา.บาตรยอมไมรวา เราถกมอถอไว. แมมอทงหลายกไมรวา เราถอบาตรไว. ธาตทงหลายเทานนถอหมธาตอย เหมอนเอาคมคบบาตรทรอนเปนไฟฉะนน. พงทราบอสมโมหสมปชญญะในการใชสอยบาตรน ดวยอานาจพจารณาทเปนไปอยางน ดวยประการฉะน. อกอยางหนง คนทงหลายเหนคนอนาถามอเทาดวน มหนองเลอดและหมหนอนออกจากปากแผล มแมลงวนหวเขยวตอมหง นอนอยบนศาลาทอาศยของคนอนาถา ผทมความเอนดเอาผาพนแผลมาใหบาง เอายาใสถวยกระเบองเปนตนมาใหบาง แกคนอนาถาเหลานน บรรดาของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 438เหลานน ผาพนแผลของบางคนเปนผาเนอละเอยดกม ของบางคนเปน ผาเนอหยาบกม ถวยกระเบองใสยาของบางคนรปรางสวยกม ของบางคนรปรางไมสวยกม คนอนาถาเหลานนยอมไมยนดหรอรงเกยจในสงของเหลานน ดวยวา คนอนาถาเหลานนตองการผาเพยงปดแผลเทานน และถวยกระเบองกเพยงใสยาไวเทานน ขอนฉนใด กภกษใดพจารณาจวรเหมอนผาพนแผล บาตรเหมอนถวยกระเบองใสยา และภกษาทไดในบาตรเหมอนยา ภกษนกฉนนน พงทราบวา เปนผทาความรสกตวสงสดดวยอสมโมหสมปชญญะในการใชสอยสงฆาฏบาตรและจวร. ในบทวา อสเต เปนตน มวนจฉยดงตอไปน บทวา อสเต ไดแกในการฉนบณฑบาต. บทวา ปเต ไดแกในการดมยาคเปนตน. บทวา ขายเต ไดแกในการเคยวกนของขบเคยวททาดวยแปงเปนตน. บทวา สายเต ไดแกในการลมนาผงและนาออยเปนตน . ประโยชนแม ๘ อยางทตรสไวโดยนยมอาทวา เนว ทวาย มใชฉนเพอจะเลน ดงน ชอวา ประโยชน พงทราบสาตถกสมปชญญะดวยอานาจประโยชนนน. กบรรดาโภชนะทเลวหรอประณต ทขมหรอหวานเปนตน ภกษใด.ไมผาสกเพราะโภชนะใด โภชนะนนไมเปนสปปายะแกภกษนน. อนง โภชนะใดทไดมาดวยอานาจนมตตกรรมเปนตน และโภชนะใดเมอภกษนนฉนอย อกศลธรรมทงหลายยอมเจรญขน กศลธรรมทงหลายยอมเสอมไป โภชนะนนเปนอสปปายะโดยสวนเดยวเทานน. โภชนะทตรง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 439กนขาม เปนสปปายะ. ในการฉนเปนตนน พงทราบสปปายสมปชญญะ ดวยอานาจโภชนะนน และพงทราบโคจรสมปชญญะดวยอานาจไมละกรรมฐานนนแล. ใคร ๆ ชอวาตนในภายในเปนผบรโภค ยอมไมม. ชอวาการถอบาตรยอมมดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจตมประการดงกลาวแลวเทานน. ชอวาการหยงมอลงในบาตรยอมมดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจตเทานน. การทาคาขาว การยกคาขาวขน และการอาปาก ยอมมดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจตเทานนใคร ๆ กใชกญแจยนตไขกระดกคางไมได. การเอาคาขาวใสปาก ฟนบนทาหนาทสาก ฟนลางทาหนาทครก และลนทาหนาทมอ ยอมมดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจตเทานน. ในการบรโภคนน มนาลายบาง ๆ ทปลายลน นาลายหนา ๆ ทโคนลนคลกเคลา. ของเคยวนนถกตะลอมดวยมอคอลนลงในครกคอฟนลาง นาคอนาลายทาใหเปยกชม แหลกละเอยดดวยสากคอฟนบน. หามใครมาตกใสเขาไปภายในดวยชอนหรอทพพไม. เขาไปดวยวาโยธาตนนแหละ. อาหารทเขาลาคอลงไป ๆหามใครเอาสงซงลาดดวยฟางมารองรบไม. ตงอยไดดวยอานาจวาโยธาตนนแหละ. อาหารทตงอยนน ๆ กหามใครทาเตากอไฟหงตมไม. ยอมสกดวยเตโชธาตเทยว. อาหารทสกแลว ๆ หามใครใชทอนไมหรอไมเทาเขยออกภายนอกไม. วาโยธาตนนแหละนาออก (ขบถาย). ดวยประการฉะน วาโยธาตยอมนาอาหารเขา เปลยนแปลง ทรงไวกลบไปกลบมา บดใหละเอยด ทาใหแหงและนาออก. ปฐวธาตทรงไวกลบไปกลบมา บดใหละเอยด และทาใหแหง. อาโปธาตทาใหเหนยวตามรกษาความชมชนไว. เตโชธาตทาอาหารทเขาไปภายในใหสก อากาศ-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 440ธาตแยกใหเปนสวน ๆ. วญญาณธาตสงการใหธาตตาง ๆ ทาหนาทใหถก ในเรองนน ๆ. พงทราบอสมโมหสมปชญญะในการบรโภคน ดวยอานาจพจารณาทเปนไปอยางน ดวยประการฉะน. อกอยางหนง พงทราบอสมโมหสมปชญญะในการบรโภคน โดยพจารณาเปนของปฏกล ๑๐ ประการอยางน คอ โดยการไป ๑ โดยการแสวงหา ๑ โดยการบรโภค ๑ โดยทอย ๑ โดยหมกหมม ๑ โดยยงไมยอย ๑ โดยยอยแลว ๑ โดยผล ๑ โดยไหลออก ๑ โดยเปอน ๑.สวนความพสดารในเรองน พงถอเอาแตอาหารปฏกลสญญานทเทส ในวสทธมรรค. บทวา อจจารปสสาวกมเม ไดแกในการถายอจจาระและปสสาวะ ในบทนนมอธบายวา เมอถงเวลาถายแลวนไดถายอจจาระปสสาวะเหงอไหลออกจากรางกายทงสน ตาวงเวยน จตไมมอารมณเปนหนง และโรคอน ๆ ยอมเกดขน. แตเมอถายอจจาระปสสาวะ ทกอยางนนยอมไมมนเปนเนอควานในขอน ดวยประการฉะน. พงทราบสาตถกสมปชญญะ.โดยเนอความนน. กภกษถายอจจาระปสสาวะในทไมสมควร ยอมเปนอาบต ยอมเสยชอเสยง เปนอนตรายแกชวต เมอถายอจจาระปสสาวะในทสมควร ทกอยางนนยอมไมม ดงนนการรตวในการถายอจจาระปสสาวะน จงเปนสปปายะ. พงทราบสปปายสมปชญญะ โดยสปปายะนน. พงทราบโคจร-สมปชญญะ โดยไมละกรรมฐานนนแล. ชอวาตนในภายในถายอจจาระปสสาวะอย ยอมไมม แตมการถายอจจาระปสสาวะดวยความแผไปแหงวาโยธาตอนเกดแตพลงจตเทานน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 441 กหรอวา เพราะฝแตกเมอฝสก นาหนองและเลอดยอมไหลออก โดยไมมใครตองการ ฉนใด และภาชนะนาทเตมเปยม นายอมไหลออกโดยไมมใครตองการ ฉนใด อจจาระปสสาวะทสงสมอยในลาไสใหญและกระเพาะปสสาวะ ถกกาลงลมบบคนหนกเขา ยอมไหลออกแมโดยไมมใครตองการ ฉนนน. กอจจาระปสสาวะนนน เมอไหลออกอยางน ยอมไมเปนของตนของภกษนน ไมเปนของผอน เปนกากอาหารทไหลออกมาจากรางกายเทานนเอง. เหมอนอยางอะไร. เหมอนอยางวา คนทถายนาเกาจากตมนานาเกานนยอมไมเปนของตน ไมเปนของผอน เปนเพยงลางตมเทานนเอง. พงทราบอสมโมหสมปชญญะในการถายอจจาระปสสาวะน โดยพจารณาทเปนไป ดวยประการฉะน. ในบทวา คเต เปนตน มวนจฉยดงตอไปน บทวา คเต ไดแกในการเดน. บทวา เต ไดแกในการยน. บทวา นสนเน ไดแกในการนง. บทวา สตเต ไดแกในการนอน. บทวา ชาครเต ไดแกในการตน. บทวา ภาสเต ไดแกในการพด. บทวา ตณหภาเว ไดแกในการไมพด. กในพระสตรนวา ภกษเดนอยกด ยอมรตววาเราเดน ยนอยกดยอมรตววาเรายน นงอยกด ยอมรตววาเรานง นอนอยกด ยอมรตววาเรานอน ดงน ตรสถงอรยาบถยาวนาน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 442 ในคานวา ในการกาวไป ในการถอยกลบ ในการแลไปขางหนา ในการแลไปตามทศ ในการคเขา ในการเหยยดออก ดงน ตรสถงอรยาบถปานกลาง. แตในทนวา ในการเดน การยน การนง การนอน การตนดงน ตรสถงอรยาบถยอยเลกนอย. เพราะฉะนน พงทราบความเปนผทาความรสกตวในอรยาบถแมเหลานน โดยนยทกลาวแลวนนแล. กพระมหาสวเถระผทรงพระไตรปฎกกลาววา ภกษใดเดนหรอจงกรมนาน ภายหลงหยดยน ยอมพจารณาเหนดงนวา รปธรรมและอรป-ธรรมทเปนไปในเวลาจงกรม ดบไปในขณะหยดยนนนแหละ ภกษนชอวาเปนผทาความรสกตวในการเดน. ภกษใดทองบนอยกด วสชนาปญหาอยกด มนสการกรรมฐานอยกด ยนอยนาน ภายหลงนงลง ยอมพจารณาเหนดงนวา รปธรรมและอรปธรรมทเปนไปในเวลายน ดบไปโนขณะนงลงนนแหละ ภกษน ชอวาเปนผทาความรสกตวในการยน. ภกษใดนงนาน โดยกระทาการสาธยายเปนตน ภายหลงลกขนยอมพจารณาเหนดงนวา รปธรรมและอรปธรรมทเปนไปในเวลานงดบไปในขณะลกขนนนแหละ ภกษนชอวาเปนผทาความรสกตวในการนง แตภกษใดนอนทองบนอยกด มนสการกรรมฐานอยกด หลบไปภายหลงลกขน ยอมพจารณาเหนดงนวา รปธรรมและอรปธรรมทเปนไปในเวลานอน ดบไปในขณะลกขนนนแหละ ภกษนชอวาเปนผทาความรสกตวในการหลบและการตน. กจตทไมทางานชอวาหลบ ททางานชอวาตน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 443 กภกษใดกาลงพดอย มสตสมปชญญะวา ชอวาเสยงนยอมเกด เพราะอาศยรมฝปาก ฟน ลน เพดาน และความพยายามทเหมาะแกเรองนน ๆ ของจต ดงน พด กหรอวา ทองบนกตาม กลาวธรรมกตามเจรญกรรมฐานกตาม วสชนาปญหากตาม ตลอดกาลนาน แลวนงไปในภายหลง ยอมพจารณาเหนดงนวา รปธรรมและอรปธรรมทเกดขนในเวลาพด ดบไปในขณะนงนนแหละ ภกษนชอวาเปนผทาความรสกดวยในการพด. ภกษใดนงแลวยงมนสการพระธรรมหรอกรรมฐานเปนเวลานานภายหลงพจารณาเหนดงนวา รปธรรมและอรปธรรมทเปนไปในเวลานงดบไปในขณะนงนเอง ดวยวาเมออปาทายรปเกด ชอวาพด เมอไมเกดชอวานง ภกษนชอวาเปนผทาความรสกตวในความเปนผนง ดวยประการฉะน. เรองนนน พระมหาสวเถระกลาวไวแลว. หนาทของอสนโมหสมปชญญะ ทานประสงคในมหาสตปฏฐาน-สตร. แตในสามญญผลสตรน ยอมไดสมปชญญะ ๔ อยางแมทงหมดฉะนน พงทราบความเปนผทาความรสกตวดวยอานาจแหงสมปชญญะ ๔ในทน ตามนยทกลาวแลวนนแหละ. กบทวา สมปชานการ ดงน พงทราบเนอความ โดยสมปชญญะ ทสมปยตดวยสตนนเทยวในทก ๆ บท. บทวา สตสมปชเนสมนนาคโต น กมความพสดารเทาน. แตในวภงคปกรณ ทานจาแนกบทเหลาน ไวอยางนวา สโตสมปชาโน อภกกมต สโต สมปชาโน ปฏกกมต เปนผมสตสมปชญญะกาวไป เปนผมสตสมปชญญะถอยกลบ ดงนทเดยว.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 444 บทวา เอว โข มหาราช ความวา ภกษเมอยงการกาวไปเปน ตนใหเปนไป โดยสมปชญญะทสมปยตดวยสตอยางน ยอมชอวาเปนผประกอบดวยสตสมปชญญะ. บทวา สนตฏโ ในขอความวา อธ มหาราช ภกข สนตฏโโหต น ความวา เปนผประกอบดวยความยนดปจจยตามมตามได. กสนโดษนนน ม ๑๒ อยาง. อะไรบาง ? สนโดษในจวร ๓ อยาง คอ ยถาลาภสนโดษ ยถาพลสนโดษยถาสารปปสนโดษ. ในบณฑบาตเปนตน กอยางน. สนโดษ ๑๒ ประเภทนน มอธบายดงตอไปน ภกษในธรรมวนยน ไดจวรดกตาม ไมดกตาม เธอใชสอยจวรนนเทานน ไมปรารถนาจวรอน ถงไดกไมรบ นเปนยถาลาภสนโดษในจวรของเธอ. ตอมาภายหลง เธอมกาลงนอยตามธรรมดากด ถกความปวยไขครอบงากด ถกชราครอบงากด เมอหมจวรหนกยอมลาบาก เธอเปลยนจวรนนกบภกษผชอบพอกน แมใชสอยจวรเบาอย กยงเปนผสนโดษอยนนเอง นเปนยถาพลสนโดษในจวรของเธอ. ภกษอกรปหนงไดปจจยอยางประณต ครนเธอไดบาตรและจวรเปนตนอยางใดอยางหนง เปนบาตรจวรมคามากหรอมจานวนมาก เธอถวายดวยคดวา นสมควรแกพระเถระทงหลายผบวชนาน นสมควรแกภกษพหสต นสมควรแกภกษไข นจงมแกภกษผมลาภนอย ดงน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 445หรอรบเอาจวรเกาของภกษเหลานน หรอเลอกเกบผาทไมมชายจากกอง หยากเยอเปนตน แมเอาผาเหลานนมาทาเปนสงฆาฏครอง กยงเปนผสนโดษอยนนเอง นเปนยถาสารปปสนโดษในจวรของเธอ. อนง ภกษในธรรมวนยน ไดบณฑบาตเศราหมองหรอประณตเธอใชสอยบณฑบาตนนเทานน ไมปรารถนาบณฑบาตอน ถงไดกไมรบ นเปนยถาลาภสนโดษในบณฑบาตของเธอ. กภกษใดไดบณฑบาตทไมถกกบรางกายปกต หรอไมถกกบโรคของคน ซงเธอบรโภคแลวจะไมสบาย เธอใหบณฑบาตนนแกภกษผชอบพอกน แมฉนโภชนะทสบายแตมอของภกษนนทาสมณธรรมอย กยงเปนผสนโดษอยนนเอง นเปนยถาพลสนโดษในบณฑบาตของเธอ. ภกษอกรปหนงไดบณฑบาตประณตจานวนมาก เธอถวายบณฑบาตนนแกพระเถระผบวชนาน แกผพหสต แกผมลาภนอย แกภกษไขเหมอนจวรนน แมรบเศษอาหารของภกษนน ๆ หรอเทยวบณฑบาตแลวฉนอาหารทปนกน กยงเปนผสนโดษอยนนเอง นเปนยถาสารปปสนโดษในบณฑบาตของเธอ. อนง ภกษในธรรมวนยน ไดเสนาสนะทพอใจหรอไมพอใจ ไมดใจไมเสยใจเพราะเสนาสนะนน ยนดตามทไดเทานน โดยทสดแมเปนเครองปลาดถกดวยหญา นเปนยถาลาภสนโดษในเสนาสนะของเธอ. กภกษใดไดเสนาสนะทไมถกกบรางกายปกต หรอไมถกกบโรคของตน ซงเมอเธออยจะไมสบาย เธอใหเสนาสนะนนแกภกษผชอบพอกนแมอยในเสนาสนะทสบายซงเปนของภกษนน กยงเปนผสนโดษอยนนเองนเปนยถาพลสนโดษในเสนาสนะของเธอ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 446 ภกษอกรปหนงมบญมาก ไดเสนาสนะทประณตจานวนมาก มถา มณฑป เรอนยอดเปนตน เธอใหเสนาสนะเหลานนแกพระเถระผบวชนานผพหสต ผมลาภนอย และเปนไข เหมอนจวร แมอยในเสนาสนะแหงใดแหงหนง กยงเปนผสนโดษอยนนเอง นเปนยถาสารปปสนโดษในเสนาสนะของเธอ. กภกษใดพจารณาเหนอยางนวา ชอวาเสนาสนะชนดเยยมเปนทตงแหงความประมาท นงในเสนาสนะนนยอมงวงเหงาซบเซาหลบไป เมอตนขนอกกครนคดแตเรองกาม แลวไมรบเสนาสนะเชนนนแมถงแลวเธอหามเสนาสนะนน แมอยในทแจงหรอโคนไมเปนตน กยงเปนผสนโดษอยนน เอง แมนกเปนยถาสารปปสนโดษในเสนาสนะ. อนง ภกษในธรรมวนยน ไดเภสชเศราหมองหรอประณต เธอยนดตามทไดนน ๆ เทานน ไมปรารถนาเภสชอน ถงไดกไมรบ นเปนยถาลาภสนโดษในคลานปจจยของเธอ. กภกษใดตองการนามน ไดนาออย เธอใหนาออยนนแกภกษผชอบพอกน แลวถอเอานามนแตมอของภกษนน หรอแสวงหาของอนนนเทยว แมเมอไดเภสช กยงเปนผสนโดษอยนนเอง นเปนยถาพล-สนโดษในคลานปจจยของเธอ. ภกษอกรปหนงมบญมาก ไดเภสชทประณต มนามน นาออยเปนตนจานวนมาก เธอใหเภสชนนแกพระเถระผบวชนาน ผพหสต ผมลาภนอยและผเปนไข เหมอนจวร แลวเยยวยาอตตภาพดวยเภสชอยางใดอยางหนงทภกษเหลานนนามา กยงเปนผสนโดษอยนนเอง. อนง ภกษใดวางสมอแชเยยวโคไวในภาชนะใบหนง มคนมาบอก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 447กลาวถงของอรอย ๔ อยางในภาชนะหนงวา ถอเอาเถดทานเจาขา ถาตอง การ ดงน เธอคดวา ถาโรคของเธอจะหายแมดวยของอรอยอยางใดอยางหนงใน ๔ อยางนน ถงอยางนน ชอวาสมอแชเยยวโค พระพทธเจาเปนตน ทรงสรรเสรญแลว ดงน หามของอรอย ๔ อยาง ทาเภสชดวยสมอแชเยยวโคเทานน ยอมเปนผสนโดษอยางยงแท นเปนยถาสารปป-สนโดษในคลานปจจยของเธอ. กบรขาร ๘ คอ ไตรจวร บาตร มดตดไมชาระฟน เขม ประคดเอวและผากรองนา ยอมควรแกภกษผประกอบดวยความยนดปจจยตามมตามได ๑๒ อยางน. สมจรงดงททานกลาวไววา ไตรจวร บาตร มด เขม ประคดเอว รวมทงผากรองนา เปน ๘ เหลาน เปนบรขารของภกษผประกอบความเพยร. บรขารทงหมดเหลานน เปนเครองบรหารกายกได เปนเครองบรหารทองกได. บรหารอยางไร ? จะพดถงจวรกอน ภกษบรหารเลยงดกายในเวลานงหมจวรเทยวไปดงนนจวรจงชอวาเปนเครองบรหารกาย ภกษบรหารเลยงดทองในเวลาเอาชายจวรกรองนาแลวดม และในเวลาเอาจวรหอของขบเคยวและผลไมนอยใหญ ดงนนจวรจงชอวาเปนเครองบรหารทอง. แมบาตร ยอมเปนเครองบรหารกายในเวลาเอาบาตรนนตกนาอาบและในเวลาทาประพรมกฎ ยอมเปนเครองบรหารทองในเวลารบอาหารบรโภค. แมมด ยอมเปนเครองบรหารกายในเวลาตดไมชาระฟนดวยมดนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 448และในเวลาตกแตงเทาเตยงและคนกลด ยอมเปนเครองบรหารทองใน เวลาตดออยและปอกมะพราวเปนตน. แมเขม ยอมเปนเครองบรหารกายในเวลาเยบจวร ยอมเปนเครองบรหารทองในเวลาจมขนมหรอผลไมกน. ประคดเอว ยอมเปนเครองบรหารกายในเวลาพนกายเทยวไปเปนเครองบรหารทองในเวลามดออยเปนตนถอเอา. ผากรองนา เปนเครองบรหารกายในเวลาใชผากรองนานนกรองนาอาบ และในเวลาทาการประพรมเสนาสนะ เปนเครองบรหารทองในเวลากรองนาดม และในเวลาใชผากรองนานนแหละใสงา ขาวสารและอาหารแขนเปนตนฉน. พงทราบความทบรขาร ๘ เปนบรขารเทานกอน. กเครองปลาดซงปไวในทนน หรอกญแจ ยอมควรแกภกษผมบรขาร ๙ อยาง เขาไปสทนอน. ผาปนงหรอทอนหนง ยอมควรแกภกษผมบรขาร ๑๐ อยาง. ไมเทาหรอหลอดนามน ยอมควรแกภกษผมบรขาร ๑๑ อยาง รมหรอรองเทา ยอมควรแกภกษผมบรขาร ๑๒ อยาง. กบรรดาภกษเหลาน ภกษผมบรขาร ๘ เทานน ชอวาผสนโดษนอกนชอวาไมสนโดษ แตไมควรเรยกวา มกมาก เลยงยาก. จรงอย ภกษเหลานเปนผมกนอยเทยว เปนผสนโดษ เปนผเลยงงาย เปนผมความประพฤตเบาพรอมเทยว แตพระผมพระภาคเจามไดตรสพระสตรนสาหรบภกษเหลานน ตรสสาหรบภกษผมบรขาร ๘ . ดวยวา ภกษผมบรขาร ๘ นน เอามดเลกและเขมใสในผากรองนา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 449แลววางไวภายในบาตร คลองบาตรทจะงอยบา พนกายทไตรจวร หลก ไปสบายตามปรารถนา. ไมมสงของทชอวาเธอจะตองกลบมาถอเอา. เมอจะทรงแสดงความทภกษนนเปนผมความประพฤตเบาพรอมดวยประการฉะน พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ภกษนเปนผสนโดษดวยจวรเครองบรหารกายเปนตน. ในบทเหลานน บทวา กายปรหารเกน ไดแกจวรพอเปนเครองบรหารกาย. บทวา กจฉปรหารเกน ไดแกจวรพอเปนเครองบรหารทอง. บทวา สมาทาเยว ปกกมต ความวา ถอเอาเพยงบรขาร ๘ นนทงหมดเทานน ทาใหตดตวไป. ไมมความหวงใยหรอผกพนวา วหารบรเวณ อปฏฐากของเรา. เธอเหมอนลกศรทหลดจากแลง และเหมอนชางซบมนหลกออกจากโขลง บรโภคเสนาสนะตามทปรารถนา เปนราวปา โคนไม เงอมเขาในปา รปเดยวเทานนยน รปเดยวเทานนนง รปเดยวไมมเพอนในอรยาบถทงปวง ยอมถงความเปนผเหมอนนอแรดททานพรรณนาไวอยางนวา ภกษยนดอยดวยปจจยตามมตามได ยอมไปได ๔ ทศ ไมตดขด อดกลนตออนตรายทงหลาย ไม หวาดหวน คนเดยวเทยวไปเหมอนนอแรด ดงน. บดน เมอจะยงเนอความนนใหสาเรจดวยอปมา จงตรสวาเสยยถาป เปนตน. ในบทเหลานน บทวา ปกข สกโณ ไดแกนกมปก. บทวา เฑต ไดแกบนไป.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 450 กความยอในเรองนดงน. ธรรมดานกทงหลายรวา ทประเทศโนนตนไมมผลสกแลว มาจากทศตาง ๆ เจาจกกนผลของตนไมนนดวยกลบ เลบและจะงอยปากเปนตน นกเหลานนมไดคดวา ผลไมนจกมสาหรบวนน ผลไมนจกมสาหรบวนพรงน และเมอผลไมสนแลว กมไดตงอารกขาตนไมเลย มไดวางปก เลบ หรอจะงอยปากไวทตนไมนน โดยทแทมไดสนใจในตนไมนนเลย ตวใดปรารถนาจะไปทศาภาคใด ๆ ตวนนมแตปกของตวเปนภาระบนไปตามทศาภาคนน ๆ ภกษนกอยางนนเหมอนกน ไมเกยวของ ไมสนใจ เมอจะหลกไปตามความตองการกถอไปไดเอง ดงนแล. พระผมพระภาคเจาทรงแสดงอะไร ดวยคาวา โส อมนา จดงนเปนตน. ทรงแสดงปจจยสมบตของภกษผอยปา. ภกษใดไมมปจจย ๔ เหลาน การอยปาของภกษนนยอมไมสาเรจภกษนนยอมจะถกเปรยบเปรยเทากบสตวดรจฉานหรอพรานปา. เทวดาทสงสถตอยในปา ทาใหไดยนเสยงทนากลววา การอยปาของภกษชวเชนนจะมประโยชนอะไร เอามอทบศรษะแลวหนไป. โทษมใชยศ ยอมระบอไปวา ภกษรปโนนเขาปา ไดการทากรรมชวอยางนบางอยางนบาง. แตภกษใดมปจจย ๔ เหลาน การอยปาของภกษนนยอมสาเรจ.ดวยวา เธอพจารณาศลของตนอย เมอไมเหนดางพรอยอะไร ๆ ยงปตใหเกดขนแลวพจารณาปตนนโดยความสนไปเสอมไป ยอมหยงลงสอรยภม.เทวดาทสงสถตอยในปามความพอใจพากนสรรเสรญ. ยศของภกษนยอมกระฉอนไป เหมอนหยาดนามนทหยดลงในนาฉะนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 451 ในบทเหลานน บทวา ววตต ความวา วาง อธบายวา มเสยงเงยบคอไมคอยดงนก. จรงอย ในวภงคปกรณทานกลาวหมายถงความสงดน ไววา บทวา ววตต ความวา แมหากวามเสนาสนะอยในทใกล และเสนาสนะนนไมพลกพลานดวยคฤหสถบางบรรพชตบาง เพราะเหตนนเสนาสนะนน ชอวาสงด. ชอวา เสนาสนะ เพราะอรรถวา เปนทนอนดวย เปนทนงดวย.คานเปนชอของเตยงและตงเปนตน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสไววา บทวา เสนาสนะ ไดแกเตยงกด ตงกด ฟกกด หมอนกดวหารกด เพงกด ปราสาทกด เรอนโลนกด ถากด ปอมกด โรงกลมกด ทเรนกด กอไผกด โคนไมกด มณฑปกด ชอวาเสนาสนะ กหรอวาภกษเปลยนอรยาบถในทใด ทนนทงหมด ชอวาเสนาสนะ. อกอยางหนง เสนาสนะน คอ วหาร เพง ปราสาท เรอนโลนถา ชอวาเสนาสนะประเภททอย. เสนาสนะน คอ เตยง ตง ฟก หมอน ชอวาเสนาสนะสาหรบเตยงตง. เสนาสนะน คอ ปลอกหมอน ทอนหนง เครองปลาดทถกดวยหญา เครองปลาดททาดวยใบไม ชอวาเสนาสนะเปนเครองลาด. เสนาสนะซงเปนทเปลยนอรยาบถของภกษทงหลายน ชอวาเสนาสนะตามโอกาส. เสนาสนะม ๔ อยาง ดวยประการฉะน. เสนาสนะทงหมดนนทานสงเคราะหดวยศพทวาเสนาสนะนนเทยว. กพระผมพระภาคเจาเมอทรงแสดงเสนาสนะทสมควรแกภกษผไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 452ใน ๔ ทศ เหมอนนกนน ดงน ตรสพระพทธพจนมอาทวา อร รกขมล ดงน. ในบทเหลานน บทวา อร ไดแกปาทอยนอกเขตเมอง ทงหมดน ชอวาปา ปานสาหรบภกษณทงหลาย ดวยประการฉะน. เสนาสนะททงอยทสดชว ๕๐๐ ธน ชอวาปา กเสนาสนะปาน สมควรแกภกษน ดวยประการฉะน. ลกษณะของปานน กลาวไวแลวในธดงคนทเทสในวสทธมรรค. บทวา รกขมล ไดแกโคนไมทสงด มรมเงาสนทแหงใดแหงหนง. บทวา ปพพต ไดแกศลา. กเมอภกษใชนาในบอนา ณ ทนนแลวนงทเงาไมรมเยน เมอทศตาง ๆ ปรากฏ ลมเยนพดมา จตยอมมอารมณเปนหนง. ดวยบทวา กนทร ทานเรยกนาวา ประเทศแหงภเขาทนาเซาะ นาทาลาย ซงทานเรยกวา นทตมพะบาง นทกญชะบาง. กในทนน มทรายเหมอนแผนเงน. ปาชฏขางบนเหมอนเพดานแกวมณ. นาเชนกบกองแกวมณไหลไป. เมอภกษลงซอกนาอยางน ดมนาแลวทารางกายใหเยนกอทรายขน ปลาดผาบงสกล นงบาเพญสมณธรรม จตยอมมอารมณเปนหนง. บทวา ครคห ไดแกชองใหญระหวางภเขา ๒ ลก หรอชองใหญเหมอนอโมงคภเขาลกหนง. ลกษณะของปาชา กลาวแลวในวสทธ-มรรค. บทวา วนปตถ ไดแกทเลยเขตบาน มไดเปนทไถทหวานของมนษยทงหลาย. เพราะเหตนนนนแล ทานจงกลาววา คาวา วนปตถ .

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 453นเปนชอของเสนาสนะทไกล ดงนเปนตน. บทวา อพโภกาส ไดแกทไมไดมงบง. กเมอภกษประสงคจะทากลดอยในทนกได. บทวา ปลาสปช ไดแกกองฟาง. กภกษดงฟางออกจากกองฟางใหญ ทาทอยอาศยเหมอนทเรนในเงอมเขา. บางทเอาฟางใสขางบนกอไมพมไมเปนตน นงบาเพญสมณ-ธรรมอยภายใต ทานกลาวหมายเอาทนน. บทวา ปจฉาภตต ไดแกภายหลงอาหาร. บทวา ปณฑปาตปฏกกนโต ไดแกกลบจากการแสวงหาบณฑบาต. บทวา ปลลงก ไดแกนงขดสมาธ. บทวา อาภชตวา ไดแกประสานไว. บทวา อช กาย ปณธาย ไดแก ตงกายทอนบนใหตรง ใหทสดทอทสดกระดกสนหลง ๑๘ ขอประชดกน. ดวยวา เมอนงอยางน หนงเนอและเอนทงหลายไมตง. เมอเปนเชนน เวทนาทจะพงเกดขนในทก ๆ ขณะ เพราะหนงเนอเอนตงเปนปจจย กไมเกดขนแกภกษนน เมอเวทนาเหลานนไมเกดขน จตยอมมอารมณเปนหนง กรรมฐานยอมไมตกถอย ยอมเขาถงความเจรญงอกงามไพบลย. บทวา ปรมข สต อปกเปตวา ความวา ตงสตมงตรงตอกรรมฐาน หรอตงกรรมฐานไวตรงหนา. เพราะเหตนนนนแล ในวภงคจงกลาวไววา สตนยอมเปนอนตงมนจดจออยตรงปลายจมกหรอแถว ๆ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 454หนา เหตนน ทานจงกลาววา ดารงสตไวตรงหนา ดงน. อกอยางหนง ในขอนพงทราบเนอความโดยนยทกลาวแลวในปฏสมภทาอยางนวา บทวา ปร มอรรถวา กาหนด บทวา มข มอรรถวานาออก บทวา สต มอรรถวา เขาไปตงมน เพราะเหตนน ทานจงกลาวคาวา ปรมข สต ดงน . รวมความในคานนวา ทาสตใหเปนทกาหนด เปนทออกไป. ในบทวา อภชฌ โลเก น อปาทานขนธ ๕ ชอวาโลก ดวยอรรถวา สลาย เพราะฉะนน ในบทนจงมเนอความดงนวา ละราคะ คอขมกามฉนทะในอปาทานขนธ ๕ ได. บทวา วคตาภชเฌน ความวา มความเพงเลงไปปราศแลว เพราะละไดโดยวกขมภนปหาน เชนกบจกษวญญาณ บทวา อภชฌาย จตต ปรโสเธต ความวา เปลองจตจากความเพงเลง อธบายวา ความเพงเลงนนพนไป และครนพนไปแลวไมมาจบจตอกไดดวยประการใด เธอยอมทาดวยประการนน แมในบทวา พยาปาทปโทสมปหาย เปนตน กนยนแหละ. ชอวา พยาปาทะ ดวยอรรถวา จตยอมพยาบาทดวยโทสจตน คอละปกตเดม เหมอนขนมกมมาสบดเปนตน. ชอวา ปโทสะ ดวยอรรถวา ประทษรายถงพการ หรอทาผอนใหเดอนรอน คอพนาศ. กทง ๒ คานเปนชอของความโกรธนนเอง. ความท จตเปนไข ชอวา ถนะ. ความทเจตสกเปนไข ชอวา มทธะ ถนะและมทธะ ชอวาถนมทธะ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 455 บทวา อาโลกส ความวา ประกอบดวยสญญาอนบรสทธปราศจากนวรณ เพราะสามารถกาหนดรแสงสวางทเหนทงกลางคนทง กลางวน. บทวา สโต สมปชาโน ไดแกประกอบดวยสตและดวยญาณ. คาทง ๒ น ทานกลาวแลวเพราะเปนอปการะแกอาโลกสญญา. ความฟงซานและความราคาญ ชอวา อทธจจกกกจจะ บทวา ตณณวจกจโฉ ไดแกขาม คอกาวลวงวจกจฉาตงอย. ชอวา ไมมความคลางแคลง ดวยอรรถวา ไมเปนไปอยางนวานอยางไร นอยางไร. บทวา กสเลส ธมเมส ไดแกในธรรมทงหลายทไมมโทษ.อธบายวา ไมสงสย คอไมกงขาอยางนวา ธรรมเหลานหนอแลเปนกศลธรรมเหลานเปนกศลไดอยางไร. นเปนความยอในขอน กคาใดทควรจะกลาวในนวรณเหลาน โดยจาแนกใจความของคาและลกษณะเปนตนคานนทงหมดกลาวไวแลวในวสทธมรรค. กในอปมาททานกลาวไววา เสยยถาป มหารา นน มวนจฉยดงตอไปน บทวา อณ อาทาย ไดแกถอเอาทรพยเพอความเจรญ. บทวา พยนตกเรยย ความวา พงทาหนนนใหหมดไป คอพงทามใหหนเหลานนเหลออยเพยงกากะณกหนง อธบายวา พงใชใหหมดเลย. บทวา ตโตนทาน ไดแกมความไมมหนเปนมลเหต. จรงอย เมอเขาราพงอยวา เราไมมหน ยอมไดความปราโมทย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 456เปนกาลง ยอมไดความดใจ เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ลเภถ ปาโมชช อธคจเฉยย โสมนสส ดงน . ชอวา อาพาธ ดวยอรรถวา ตดอรยาบถ ๔ เหมอนตดดวยเลอยเบยดเบยนอยเพราะเกดเวทนาทเปนขาศก. ชอวา อาพาธก ดวยอรรถวา มอาพาธ. ชอวา ถงความลาบาก เพราะความลาบากซงเกดแตอาพาธนน. บทวา อธมตตคลาโน ไดแกเจบหนก บทวา นจฉาเทยย ไดแกไมพงชอบใจ เพราะมพยาธหนกยงครอบงาอยแลว. บทวา พลมตตา ไดแกมกาลงนนเอง อธบายวา เขามกาลงกาย. บทวา ตโตนทาน ไดแกมความไมมโรคเปนตนเหต. กเมอเขาราพงอยวา เราไมมโรค ทงความปราโมทยและโสมนสนนยอมมทงค. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ลเภถ ปาโมชช อธคจเฉยยโสมนสส ดงน. บทวา น จสส กจ โภคาน วโย ความวา ไมมความเสอมโภคะแมเพยงกากะณกหนง. บทวา ตโตนทาน ไดแกมการไมพนจากเครองผกมดเปนตนเหต. คาทเหลอพงประกอบในบททงหมด ตามนยทกลาวแลวนนแหละ. บทวา อนตตาธโน ไดเเกไมเปนทพงในตน จะทาอะไร ๆตามความพอใจของตนไมได. บทวา ปราธโน ไดแกตองพงคนอน เปนไปตามความพอใจของคนอนเทานน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 457 บทวา น กาเยน กามงคโม ความวา เขาประสงคจะไปโดย ทศาภาคใด กไปโดยทศาภาคนนไมได. บทวา ทาสพยา ไดแกจากความเปนทาส. บทวา ภชสโส ไดแกเปนตวของตวเอง. บทวา ตโตนทาน ไดแกมความเปนไทเปนตนเหต. บทวา กนตารทธานมคค ไดแกทางไกลกนดาร อธบายวาทางไกลไมมนา. บทวา ตโตนทาน ไดแกมพนททปลอดภยเปนตนเหต. ในคาวา อเม ปจ นวรเณ อปปหเน น พระผมพระภาคเจาทรงแสดงกามฉนททยงละไมไดเหมอนหน แสดงนวรณทเหลอทาใหเปนเหมอนโรคเปนตน ในขอนนมอปมาดงน กผใดกหนคนอนแลว ยอมพนาศ ผนนแมถกเจาหนทวงวาจงใชหน แมพดคาหยาบ แมถกจองจา แมถกฆา กไมอาจจะโตตอบอะไรไดยอมอดกลนทกอยาง ดวยวา หนของเขานนเปนเหตใหอดกลน ผทตดวตถดวยกามฉนทะกฉนนน ยอมยดวตถนนดวยเครองยดคอตณหา เขาแมถกกลาวคาหยาบ แมถกจองจา แมถกฆา ยอมอดกลนทกอยาง. ดวยวากามฉนทะของเขานนเปนเหตใหอดกลน เหมอนกามฉนทะของหญงทงหลายทถกเจาของเรอนฆา พงเหนกามฉนทะเหมอนหน ดวยประการฉะนแล. เหมอนอยางวา คนกระสบกระสายเพราะโรคด แมเมอเขาใหนาผงและนาตาลกรวดเปนตน กไมไดรสของของหวานเหลานน ยอมบนวาขม ขม เทานน เพราะตนกระสบกระสายดวยโรคดฉนใด ผมจตพยาบาท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 458กฉนนนเหมอนกน แมอาจารยและอปชฌายผหวงดวากลาวเพยงเลกนอย กไมรบโอวาท กลาววาทานทงหลายวนวายเหลอเกนเปนตน ลาสกขาบทไป เขาไมไดรสของพระศาสนาประเภทสขในฌานเปนตน เพราะเปนผกระสบกระสายดวยความโกรธ เหมอนบรษนนไมไดรสของของหวานมนาผงและนาตาลกรวดเปนตน เพราะเปนผกระสบกระสายเพราะโรคดพงเหนความพยาบาทเหมอนโรค ดวยประการฉะนแล. เหมอนอยางคนทถกจองจาในเรอนจาในวนนกขตฤกษ ยอมไมเหนเบองตน ทามกลาง ทสดของนกขตฤกษเลย ครนรงขน เขาพนเรอนจา แมไดฟงคาเปนตนวา โอ เมอวานนกขตฤกษนาพอใจ ฟอนราขบรองนาพอใจ ดงน กใหคาตอบไมได. เพราะเหตอะไร ? เพราะไมไดดนกษตรฉนใด ภกษถกถนมทธะครอบงากฉนนน เมอการฟงธรรมแมมนยวจตรกาลงดาเนนไป ยอมไมรเบองตน ทามกลาง ทสดของธรรมนน เธอแมนนเมอปรากฏการฟงธรรมขนแลว ผคนพากนสรรเสรญการฟงธรรมวา โอ การฟงธรรม โอ เหตผล โอ อปมา ถงฟงกใหคาตอบไมได. เพราะเหตไร. เพราะอานาจถนมทธะทาใหฟงธรรมไมรเรอง.พงเหนถนมทธะเหมอนเรอนจา ดวยประการฉะน. เหมอนอยางทาสแมเลนนกษตรอย นายกลาววา มงานทตองทารบดวนชอน เจาจงรบไปทนน ถาไมไป เราจะตดมอและเทา หรอหและจมกของเจา เขารบไปทนท ยอมไมไดชมเบองตนทามกลางและทสดของงานนกษตร. เพราะเหตไร. เพราะมคนอนเปนทพงฉนใด ภกษผไมรทวถงพระวนยกฉนนน แมเขาปาเพอตองการวเวก เมอเกดความสาคญในกปปยมงสะอยางใดอยางหนง โดยทสดวาเปนอกปปยมงสะ ตอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 459ละวเวกไปสานกพระวนยธรเพอชาระศล ยอมไมไดเสวยสขอนเกดแตวเวก. เพราะเหตไร. เพราะถกอทธจจกกกจจะครอบงา พงเหนอทธจจ- กกกจจะเหมอนความเปนทาส ดวยประการฉะนแล. เหมอนอยางบรษเดนทางไกลทกนดาร ไดเหนโอกาสทมนษยทงหลายถกพวกโจรปลน และถกฆา พอไดยนเสยงทอนไมกด เสยงนกกด ยอมระแวงสงสยวา พวกโจรมาแลว เดนไปบาง ยนอยบาง กลบเสยบาง ททมาจากทไปแลวมมากกวา เขายอมถงทปลอดภยโดยยากโดยฝดเคอง หรอไมถงเลยฉนใด คนทเกดวจกจฉาในฐานะ ๘ กฉนนนสงสยโดยนยเปนตนวา พระพทธเจามหรอไมมหนอ ลงเลแลวไมอาจจะยดถอดวยศรทธา เมอไมอาจ ยอมไมบรรลมรรคหรอผลได. ดงนนเหมอนในทางไกลทกนดาร ยอมมความหวาดระแวงบอย ๆ วา พวกโจรมไมม ทาใหจตไมเชอ มความหวาดกลวเกดขน ยอมทาอนตรายแกการถงมทปลอดภยฉนใด แมวจกจฉากฉนนน ทาใหเกดความหวาดระแวงบอย ๆ โดยนยวา พระพทธเจามหรอไมมหนอ ดงนเปนตน ไมมนใจสะดงกลว ยอมทาอนตรายแกการเขาถงอรยภม พงเหนวจกจฉาเหมอนทางไกลทกนดาร ดวยประการฉะน. บดน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงเปรยบเทยบผทละกามฉนท-นวรณไดวาเหมอนคนไมมหน ผทละนวรณทเหลอไดวาเหมอนคนไมมโรคเปนตน ในพระบาลนวา เสยยถาป มหาราช อานณย ดงน. ในขอนนมอปมาดงน. เหมอนอยางวา บรษกหนแลวประกอบการงาน ถงความรารวยคดวา ชอวาหนนเปนมลแหงความกงวล จงใชหนพรอมทงดอกเบย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 460แลวฉกหนงสอสญญากเสย เมอเปนเชนนน ไมมใครสงคนไปทวงเขา ตงแตนนนา หนงสอสญญากกไมม เขาแมเหนเจาหนทงหลาย ถาประ-สงคจะตอนรบกลกจากอาสนะ ถาไมประสงคกไมลก. เพราะเหตไร ?เพราะมไดคดตอมไดเกยวของกบเจาหนเหลานน ฉนใด ภกษ (ผปฏบต)กฉนนนเหมอนกน คดวา ชอวากามฉนทะน เปนมลแหงความกงวลจงเจรญธรรม ๖ ประการแลวละกามฉนทนวรณเสย. กธรรม ๖ ประการเหลานน เราจกพรรณนาในมหาสตปฏฐานสตร. เมอภกษนนละกามฉนทะไดอยางน ยอมไมกลวไมสะดง เหมอนบรษผปลดหนแลว เหนเจาหนทงหลายยอมไมกลวไมสะดง ฉนใด ยอมไมมความเกยวของ ไมมความผกพนในวตถของผอน ฉนนนเหมอนกนเมอเหนรปแมเปนทพย กเลสกไมกาเรบ. เพราะฉะนน พระผมพระ-ภาคเจาจงตรสการละกามฉนทะไดเหมอนความไมมหน. เหมอนอยางบรษผกระสบกระสายเพราะโรคดนน ทาโรคนนใหสงบดวยการปรงยา ตงแตนนกไดรสแหงนาผงและนาตาลกรวดเปนตน ฉนใดภกษกฉนนนเหมอนกน คดวา ชอวาพยาบาทน กระทาความพนาศจงเจรญธรรม ๖ ประการ ละพยาบาทนวรณได. เราจกพรรณนาธรรม๖ ประการในนวรณทงหมด ในมหาสตปฏฐานสตรนนแล. กธรรม๖ ประการเหลานน มใชเจรญเพอละถนมทธะเปนตนอยางเดยว เราจกพรรณนานวรณเหลานนทงหมดในมหาสตปฏฐานสตรนนแหละ. ภกษนนละพยาบาทไดอยางนแลว รบสกขาบททงหลายมอาจารบญญตเปนตนอยางเตมใจดวยเศยรเกลา สนใจศกษาอย เหมอนบรษหายจากโรคดแลวยอมรบประทานรสนาผงและนาตาลกรวดเปนตนอยางเตมใจ. เพราะฉะนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 461พระผมพระภาคเจาจงตรสการละพยาบาทเหมอนหายโรค. บรษผถกขงในเรอนจาในวนนกษตรนน ในวนนกษตรตอมาเขาคดวา แมเมอกอนเราถกจาเพราะโทษทประมาท ไมไดชมนกษตรเพราะเหตนน บดนเราจกไมประมาท ดงน เปนผไมประมาทอยางทศตรทงหลายของเขาไมไดโอกาส จงไดชมนกษตรเปลงอทานวา โอนกษตร ดงน ฉนใด ภกษกฉนนน คดวา ชอวาถนมทธะนทาความพนาศใหญ จงเจรญ ธรรม ๖ ประการ ยอมละถนมทธนวรณได เธอละถนมทธะไดอยางนแลว ไดชมเบองตนทามกลางและทสดแหงนกษตรคอธรรม บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย เหมอนอยางบรษทพนจากการจองจา ไดชมเบองตนทามกลางและทสดแหงนกษตรทง ๗ วน. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสการละถนมทธะไดวาเหมอนพนจากจองจา. เหมอนอยางวา ทาสเขาไปอาศยมตรบางคน ใหทรพยแกนายทงหลายแลวทาคนใหเปนไท ตงแตนนตนปรารถนาสงใด กทาสงนนฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน คดวา ชอวาอทธจจกกกจจะนทาความพนาศใหญ จงเจรญธรรม ๖ ประการ ยอมละอทธจจกกกจจะได. เธอละอทธจจกกกจจะไดอยางนแลว ยอมดาเนนสเนกขมมปฎปทาไดตามสบาย. อทธจจกกกจจะไมสามารถใหเธอกลบจากเนกขมมปฏปทานนไดโดยพลการ. เหมอนอยางบรษผเปนไท ปรารถนาสงใด กทาสงนนไมบรารถนาสงใด กไมทาสงนน. ไมมใคร ๆ จะใหเขากลบจากความเปนไทนนโดยพลการได. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสการละอทธจจกกกจจะวาเหมอนความเปนไท.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 462 เหมอนอยางบรษมกาลง ถอเอาทรพยทมสาระตดมอ เตรยมอาวธ พรอมดวยบรวารเดนทางกนดาร พวกโจรเหนเขาแตไกล พงหนไป.เขาขามพนทางกนดารนนโดยสวสด ถงแดนเกษม มความราเรงยนดฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน คดวา ชอวาวจกจฉานทาความพนาศจงเจรญธรรม ๖ ประการ ยอมละวจกจฉาได เธอละวจกจฉาไดอยางนแลว ขามกนดารแหงทจรตได บรรลพระอมตมหานพพานอนเปนภมทเกษมสาราญอยางยง เหมอนบรษผมกาลง เตรยมอาวธพรอมดวยบรวารปลอดภย ไมสนใจพวกโจรเหมอนหญา ออกไปถงภมอนเปนทปลอดภยโดยความสวสด. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสการละวจกจฉาไวเหมอนภมอนเปนแดนเกษม. บทวา ปาโมชช ชายต ความวา เกดอาการยนด. บทวา ปมทตสส ปต ชายต ความวา ปตเกดทวมทวสรระของผทยนด. บทวา ปตมนสส กาโย ปสสมภต ความวา นามกายของบคคลผมจตสมปยตดวยปต ยอมสงบ คอปราศจากความกระวนกระวาย. บทวา สข เวเทต ความวา ยอมเสวยสขทงทางกายทางใจ บทวา จตต สมาธยต ความวา จตของผทมสขดวยเนกขมมสขนยอมตงมนดวยอานาจอปจารฌานกม ดวยอานาจอปปนาฌานกม. กคาวา โส ววจเจว กาเมห ฯ เปฯ ปมชฌาน อปสมปชชวหรต ดงน เปนตน พงทราบวา พระผมพระภาคเจาตรสเพอแสดงคณวเศษเบองสงในเมอจตตงมนดวยอปจารสมาธ และเพอแสดงประเภทของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 463สมาธนน ในเมอจตตงมนดวยอปปนาสมาธ. บทวา อมเมว กาย ไดแกกรชกายน. บทวา อภสนเทต ไดแกเอบอาบ ไหลไป คอทาปตสขทเปนไปในททงปวง. บทวา ปรสนเทต ไดแกซานไปโดยรอบ. บทวา ปรปเรต ไดแกเตมเหมอนสบดวยลม. บทวา ปรปผรต ไดแกแผไปโดยรอบ. บทวา สพพาวโต กายสส ความวา กายของภกษ (ผไดฌาน)นนทกสวน ไมมฐานะทตรงไหนเลยในกายทมใจครองและยงมสนตตเปนไปอยแมสกนอยหนง ตามผวเนอและโลหต ทความสขในปฐมฌานจะไมถกตอง. บทวา ทกโข ไดแกผฉลาด สามารถเพอจะทา เพอจะประกอบเพอจะอาบไลซงผงสาหรบอาบนา. บทวา ก สถาเล ไดแกในภาชนะททาดวยโลหะอยางใดอยางหนง.ภาชนะดนเปนของไมทน เมอใชอาบยอมแตก ฉะนน จงไมทรงยกภาชนะดนขนแสดง. บทวา ปรปโผสกปรโผสก ไดแกรดแลวรดเลา. บทวา สนเนยย ไดแกถอภาชนะสมฤทธดวยมอซาย วกนาพอประมาณดวยมอขวา ลบตวอย ทาการวกทละฟายมอ. บทวา เสนหานคตา ไดแกความเอบอาบของนาแผซานไป. บทวา เสนหปเรตา ไดแกเอบอาบดวยความซาบซานของนา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 464 บทวา สนตรพาหรา ไดแกความเอบอาบของนาถกตอง พรอมทงภายในและภายนอกทกสวน. บทวา น จ ปคฆรต ความวา มใชนาจะหยดออกทละหยาด ๆนานนอาจวกดวยมอกได ดวยองคล ๒-๓ องคลกได แมดวยชายพกกทาได. อปมาความสขในทตยฌาน มวนจฉยดงตอไปน บทวา อพภโตทโก ความวา นากระจาย. อธบายวา ไมใชนาทแตกขางลางแลวพลงขน แตเปนนาทเกดขนในภายในนนเอง. บทวา อายมข ไดแกทางเปนทมา. บทวา เทโว ไดแกเมฆ. บทวา กาเลน กาล แปลวา ทก ๆ เวลา อธบายวา ทกกงเดอนหรอทก ๑๐ วน. บทวา ธาร แปลวาสายฝน. บทวา อนปปเวจเฉยย ความวา ฝนไมหลง คอไมตก. บทวา สตา วารธารา อพภชชตวา ความวา นาเยนทาหวงนาใหเตมเกดขน. จรงอย นาทพลงขนขางลาง ครนพลงขนแลวยอมทานาทแตกใหกระเพอม. นาทไหลมาแตทศทง ๔ ยอมทานาใหกระเพอมดวยใบไมเกาหญาไมและทอนไมเปนตน. นาฝนยอมทานาใหกระเพอมดวยสายนาทตกลงมาและฟองนา. นาทเกดขน จมอยอยางนนแหละเหมอนเนรมตดวยฤทธ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 465แผไปสประเทศน จะวาไมแผไปสประเทศนไมม. ชอวาโอกาสทนานนไมถกตองไมม ดงนแล. ในเรองนนน กรชกายเหมอนหวงนา. สขในทตยฌานเหมอนนา.คาทเหลอพงทราบตามนยมในกอนนนแหละ. อปมาความสขในตตยฌาน มวนจฉยดงตอไปน ชอวา อปปลน ดวยอรรถวา เปนทมดอกอบล แมในสองบททเหลอกนยนแหละ. กในเรองอปมาน บรรดาอบลขาวอบลแดงและอบลขาบ อบลอยางใดอยางหนง ชอวา อบลนนเอง ดอกบวทมกลบหยอนรอยชอบณฑรก ทมกลบถงรอยชอปทม อกอยางหนง เวนบวทกาหนดกลบเสย บวขาวชอปทม บวแดงชอบณฑรก ในเรองบวนมวนจฉยเทานแล. บทวา อทกานคคตาน ไดแกยงไมขนพนนา. บทวา อนโตนมคคโปสน ความวา จมอยในพนนานนเอง อนนาเลยงไว ยงงอกงามได คาทเหลอพงทราบตามนยมในกอนนนแหละ. อปมาความสขในจตตถฌาน มวนจฉยดงตอไปน ในบทวา ปรสทเธน เจตสา ปรโยทาเตน น พงทราบวา ชอวาบรสทธ เพราะอรรถวา ไมมอปกเลส ชอวา ผองแผว เพราะอรรถวาผองใส. บทวา โอทาเตน วตเถน น ตรสหมายความถงฤดแผไป. จรงอย ความแผไปของฤด ยอมไมมดวยผาเกา. ความแผไปของฤดยอมมกาลงดวยผาสะอาดทซกในขณะนน. กดวยอปมาน กรชกายเหมอนผา ความสขในจตตถฌานเหมอนความแผไปของฤด. เพราะฉะนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 466เมอบรษอาบนาดแลว เอาผาสะอาดคลมตลอดศรษะ ไออนแตศรษะยอม แผไปทวผาทงผนทเดยว ไมมสวนไร ๆ ของผาทไออนจะไมถกตองฉนใด กรชกายของภกษกฉนนน ไมมสวนไร ๆ ทความสขในจตตถฌานจะไมถกตอง ในขอนพงเหนเนอความอยางน ดวยประการฉะน. กการพรรณนาตามลาดบบทและนยแหงภาวนาของฌาน ๔ เหลาน กลาวไวแลวในวสทธมรรค ฉะนน จะไมกลาวใหพสดารในทน. กดวยเหตเพยงเทาน ภกษน บณฑตพงทราบวา เปนผไดรปฌานเทานน ยงหาไดอรปฌานไม. ดวยวา เวนความเปนผชานาญในสมาบตทง ๘ โดยอาการ ๑๔ เสยแลว การบรรลอภญญาชนสงจะมไมได แตในพระบาลมาเฉพาะรปฌานเทานน จงควรนาอรปฌานมากลาวดวย. ภกษนน ในคาวา โส เอว สมาหเต จตเต ฯเปฯ อาเนชป-ปตเต น พระผมพระภาคเจาทรงแสคงวา ไดแกภกษผมความชานาญในสมาบต ๘ โดยอาการ ๑๔ อนเธอไดสงสมแลว. คาทเหลอในพระบาลน พงทราบตามนยทกลาวแลวในวสทธมรรคนนแล. ในพระบาลวา าณทสสนาย จตต อภนหรต น คาวา ญาณ-ทสสนะ ทานกลาวหมายถงมรรคญาณกไค ผลญาณกได สพพญตญาณกได ปจจเวกขณญาณกได วปสสนาญาณกได. กมรรคญาณ ทานเรยกวา ญาณทสสนะ ในพระบาลนวา ดกอนอาวโส ยอมประพฤตพรหมจรรยในพระผมพระภาคเจาเพอความบรสทธ แหงญาณทสสนะหรอหนอแล. ผลญาณ ทานเรยกวา ญาณทสสนะ ในพระบาลนวา อตตร-

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 467มนสสธรรมอนน คอญาณทสสนะวเศษทควรแกพระอรยะ เปนผาสวหารซงเราบรรลแลว. สพพญตญาณ ทานเรยกวา ญาณทสสนะ ในพระบาลนวาญาณทสสนะเกดขนแลวแมแกพระผมพระภาคเจาแลวา อาฬารดาบสกาลามโคตร ทากาละได ๗ วน. ปจจเวกขณญาณ ทานเรยกวา ญาณทสสนะ ในพระบาลนวากญาณทสสนะเกดขนแลวแกเรา วมตของเราไมกาเรบ ชาตนเปนชาตสดทาย. แตคาวา าณทสสนาย จตต ในทนทานกลาวหมายถงญาณ-ทสสนะทเปนตววปสสนาญาณ. บทวา อภนหรต ความวา ทาใหนอมไป ใหโอนไป ใหเงอมไปเพอเกดวปสสนาญาณ. เนอความของบทวา รป เปนตน ไดกลาวไวแลวทงนน. บทวา โอทนกมมาสปจโย ความวา เตบโตขน เจรญขนดวยขาวสกและขนมกมมาส. บทวา อนจจจฉาทนปรมททนเภทนวทธ สนธมโม ความวา มความไมเทยงเปนธรรมดา เพราะอรรถวา มแลวหามไม มอนตองขดสเปนธรรมดา เพราะตองลบไลตวเพอตองการกาจด กลนเหมน มอนตองนวดฟนเปนธรรมดา เพราะตองนวดเลกนอยเพอบรรเทาความปวดเมอยของอวยวะนอยใหญ หรอมอนตองนวดฟนเปนธรรมดา เพราะในเวลาเปนเดกเขาใหนอนบนขาทง ๒ แลวหยอดยาตาและบบนวดเปนตน เพอใหอวยวะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 468ทคดมทรวดทรงไมดนน ๆ เพราะอยในครรภ ใหไดทรวดทรง แมบรหารอยางน กยงแตกกระจดกระจายเปนธรรมดา ยอมแตกไป ยอมกระจายไป รางกายมสภาพอยางน ดวยประการฉะน. ในบทวา รป จาตมมหาภตโก เปนตนนน ทานกลาวความเกดขนดวยบท ๖ บท กลาวความดบไปดวยบท ๒ หลงพรอมดวยอนจจ-บท. บทวา เอตถ นสสต เอตถ ปฏพทธ ความวา อาศยดวย คดเนองดวย ในกายอนประกอบดวยมหาภต ๔ น. บทวา สโภ แปลวา งาม. บทวา ชาตมา ไดแกตงขนดวยอาการอนบรสทธ. บทวา สปรกมมกโต ไดแกนายชางเจยระไนอยางด เอาหนและกรวดออกหมด. บทวา อจโฉ แปลวา ผวบาง. บทวา วปปสนโน แปลวา ใสด. บทวา สพพาการสมปนโน ความวา ถงพรอมดวยอาการทกอยางมการลางเปนตน. ดวยบทวา นล เปนตน ทานแสดงความเพยบพรอมดวยส. จรงอย ดายทรอยแลวยอมปรากฏอยเชนนน. ในบทวา เอวเมว โข น พงทราบการเทยบเคยงดวยอปมา ดงน. กกรชกายเหมอนแกวมณ วปสสนาญาณเหมอนดายทรอยไว ภกษผไดวปสสนาเหมอนบรษตาด เวลาทกายอนประกอบดวยมหาภต ๔ ปรากฏ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 469แจงแกภกษผนงพจารณาวปสสนาญาณ เหมอนเวลาทแกวมณปรากฏแจง แกนายชางผเอาแกวมณไวในมอพจารณาอยวา นแลแกวมณเวลาทหมวด๕ แหงผสสะซงมวปสสนานนเปนอารมณกด จตและเจตสกทงปวงกดวปสสนาญาณนนเองกด ปรากฏแจงแกภกษผนงพจารณาวปสสนาญาณเหมอนเวลาทดายปรากฏแจงวา นดายเขารอยไวในแกวมณนน. วปสสนาญาณน อยในลาดบแหงมรรคญาณ แมเมอเปนเชนนนเพราะวปสสนาญาณนไมมอนตรายวาระในเมอเรมอภญญาวาระแลว ฉะนนทานจงแสดงในทนทเดยว. อนง เพราะเมอภกษไมทาการพจารณาโดยอนจจลกษณะเปนตนไดยนเสยงทนากลวดวยทพโสต ระลกถงขนธทนากลวดวยบพเพนวาสา-นสสต ไดเหนรปทนากลวดวยทพยจกษ ความกลวและความสะดงยอมเกดขน อาการทนากลวดงกลาวน ยอมไมเกดขนแกภกษผทาการพจารณาโดยอนจจลกษณะเปนตน ฉะนน ทานจงแสดงวปสสนาญาณนในทนทเดยว แมเพอแสดงเหตทบรรเทาความกลวของภกษผบรรลอภญญาใหพรอมมล. อกอยางหนง เพราะขนชอวาความสขในวปสสนาน เปนเครองยงสขในมรรคผลใหพรอมมล เปนของเฉพาะตว เปนสามญญผล ฉะนนทานจงแสดงวปสสนาญาณนในทนแตตนทเดยว. บทวา มโนมย แปลวา บงเกดดวยใจ. บทวา สพพงคปจจงค แปลวา ประกอบดวยอวยวะนอยใหญทกสวน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 470 บทวา อหนนทรย ไดแกมอนทรยไมบกพรองโดยทรวดทรง จรงอย รปทผมฤทธนรมต ถาผมฤทธขาว แมรปทนรมตนนกขาวถาผมฤทธไมไดเจาะห แมรปทนรมตนนกมไดเจาะห รปนรมตยอมเปน เหมอนผนรมตนนทกประการทเดยวอยางน ดวยประการฉะน. จรงอย แมอปมา ๓ อยาง มชกไสออกจากหญาปลองเปนตนทานกลาวเพอแสดงความเหมอนกนนนเอง. กไสภายในหญาปลองนนกเทากบหญาปลองนนเอง ดาบกเทากบฝกนนเอง. ทฝกเปนเกลยวดาบกเปนเกลยวดวย คนจงใสเขาไปได ทฝกแบน ดาบกแบน คาวา กรณฑา แมน เปนชอของคราบง ไมใชเปนชอของขวดทเปนเกลยว. จรงอย คราบงยอมเทากบตวงนนเอง. ในอปมานน ทานแสดงวาเหมอนชกงจากคราบดวยมอวา บรษพงชกงออกจากคราบ ดงน กจรง ถงอยางนนกพงทราบวา ชกรปนรมตนนออกดวยจตนนเอง. กชอวางนดารงอยในชาตของตน อาศยระหวางไมหรอระหวางตนไม ลอกคราบเกาซงเหมอนรดลาตวอย ดวยเรยวแรงกลาวคอพยายามดงลาตวออกจากคราบ งยอมลอกคราบไดเองดวยเหต ๘ ประการเหลานดวยประการฉะน ไมอาจลอกคราบไดดวยเหตอนจาก อยางนน เพราะ-ฉะนน พงทราบวา คานทานกลาวหมายเอาการลอกดวยจต. ดวยประการฉะน สรระของภกษนกเชนเดยวกบหญาปลองเปนตนรปนรมตกเชนเดยวกบไสหญาปลองเปนตน นเปนการเทยบเคยงดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 471อปมาในขอน ดวยประการฉะน. กวธนรมตในเรองนและกถาวาดวยอภญญา ๕ มอทธวธเปนตนแตทอนกลาวไวพสดารในวสทธมรรคโดยอาการทงปวง ฉะนน พงทราบตามนยทกลาวแลวในทนนเถด. ดวยวา เพยงอปมาเทานนกเกนไปในทน . ในพระบาลนน ภกษผไดอทธวธญาณ พงเหนเหมอนชางหมอผฉลาดเปนตน. อทธวธญาณ พงเหนเหมอนดนเหนยวทนวดไวอยางด.การแสดงฤทธไดตาง ๆ ของภกษนน พงเหนเหมอนการทาภาชนะชนดตาง ๆ ทปรารถนาแลว ๆ. อปมาทพโสตธาต มวนจฉยดงตอไปน เพราะทางไกลทกนดาร ยอมเปนทรงเกยจ มภยเฉพาะหนา ผทไมไวใจระแวงในทางนน ไมอาจกาหนดไดวา นเสยงกลอง นเสยงตะโพนฉะนน เมอจะแสดงทางทปลอดภย จงกลาววาผเดนทางไกล โดยไมใชศพทวากนดาร. กทางทปลอดภย คนเอาผาคลมศรษะคอย ๆ เดนไป ยอมกาหนดเสยงตาง ๆ ดงกลาวแลวไดสบาย พงทราบวา เวลาทเสยงทพยและเสยงมนษยทงไกลและใกลปรากฏแกพระโยค เหมอนเวลาทเสยงนน ๆ ปรากฏดวยอานาจการกาหนดเสยงไดอยางสบายนน. อปมาเจโตปรยญาณ มวนจฉยดงตอไปน บทวา ทหโร แปลวา หนม. บทวา ยวา ไดแกประกอบดวยความเปนหนม. บทวา มณฑนชาตโก ความวา แมเปนคนหนมกไมเกยจคราน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 472ไมใชคนมผาและรางกายมอมแมม มปรกตตกแตงจรง ๆ อาบนาวนละ ๒-๓ ครง มปรกตนงหมผาสะอาดและตกแตงอยเสมอ. บทวา สกณก ความวา มตาหนอยางใดอยางหนงมไฝดาหนาเปนแผลและฝรายเปนตน. ในพระบาลนน พงทราบวา จต ๑๖ อยางของผอน ยอมปรากฏแกภกษผนงโนมจตไปดวยเจโตปรยญาณ เหมอนตาหนในหนายอมปรากฏแกหนมสาวทพจารณาเงาหนาฉะนน. อปมาบพเพนวาสญาณ มวนจฉยดงตอไปน กรยาทท าในวนนน ยอมปรากฏ ฉะนน ๓ บานทไปในวนนนนนเทยว เปนอนกาหนดแลว. ในพระบาลนน ภกษผไดบพเพนวาสญาณ พงเหนเหมอนบรษผไป๓ บาน ภพ ๓ พงเหนเหมอนบาน ๓ ตาบล ภาวะแหงกรยาททาในภพ ๓ปรากฏแกภกษผนงโนมจตไปเพอบพเพนวาสญาณ พงเหนเหมอนความแจมแจงแหงกรยาททาในวนนนในบานทง ๓ ตาบลของบรษนน. อปมาทพยจกษ มวนจฉยดงตอไปน บทวา วถ สจรนเต ไดแกเทยวไปเทยวมา ปาฐะวา วถ จรนเตกม. ความอยางเดยวกนนแหละ. ในพระบาลนน กรชกายของภกษน พงเหนเหมอนปราสาทในทาง ๓ แพรงทามกลางนคร ภกษผบรรลทพยจกษนแหละ พงเหนเหมอนคนตาดยนอยบนปราสาท สตวทเขาไปในครรภมารดาดวยอานาจจตและปฏสนธ พงเหนเหมอนคนทเขาเรอน สตวทตลอดจากครรภมารดาพงเหนเหมอนคนทออกจากเรอน สตวทสญจรไป ๆ มา ๆ พงเหนเหมอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 473คนทสญจรไปตามถนนตางๆ สตวทบงเกดในทนน ๆ ในภพทง ๓ พงเหน เหมอนคนทนงอยททาง ๓ แพรงในทามกลางซงเปนทโลงแจงขางหนาเวลาทเหลาสตวผบงเกดในภพทง ๓ ปรากฏแจงชดแกภกษผนงโนมจตไปเพอทพยจกษญาณ พงเหนเหมอนเวลาทมนษยเหลานนปรากฏแจงชดแกบรษผยนอยบนพนปราสาท. กการเทยบเคยงน ทานกลาวไวเพอเทศนาสะดวกเทานน. แตในอรปฌานไมมอารมณของทพยจกษ. ในพระบาลวา ภกษนน เมอจตตงมนอยางน น พงทราบวา จตในจตตถฌานซงเปนบาทแหงวปสสนา. บทวา อาสวาน ขยาณาย ความวา เพอใหเกดอาสวกขยญาณ.กชอวาอาสวกขยะ ในทน ทานเรยกวา มรรคบาง ผลบาง นพพานบางภงคะบาง. จรงอย มรรค ทานเรยกวา อาสวกขยะ ในบาลนวา ขเย ยาณอนปปาเท าณ ญาณในมรรค ญาณในความไมเกดขน. ผล ทานเรยกวา อาสวกขยะ ในบาลนวา อาสวาน ขยา สมโณโหต ยอมเปนสมณะเพราะอาสวะทงหลายสนไป. นพพาน ทานเรยกวา อาสวกขยะ ในคาถานวา ปรวชชานปสสสส นจจ อชฌานส โน อาสวา ตสส วฑฒนต อารา โส อาสวกขยา คนทคอยจองโทษผอน มงแตจะยกโทษอยเปนนจ อาสวะของเขายอมเจรญ เขายอมไกลจากนพพาน. ภงคะ ทานเรยกวา อาสวกขยะ ในบาลนวา อาสวาน ขโย วโยเภโท อนจจตา อนตรธาน อาสวะทงหลายสนไป เสอมไป แตกไปไมเทยง สญหาย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 474 แตในทน ทานประสงคเอานพพาน แมอรหตตมรรคกใชไดเหมอน กน. บทวา จตต อภนหรต ความวา ทาวปสสนาจตใหนอมไปใหโนมไป ใหเงอมไปสอาสวกขยญาณนน. ในคาวา โส อท ทกข เปนตน ความวา รชดซงทกขสจแมทงหมดวามความเปนจรง โดยแทงตลอดลกษณะพรอมทงกจวา ทกขมประมาณเทาน ยงไปกวานไมม และรชดซงตณหาอนเปนเหตใหเกดทกขนนวา นเหตใหเกดทกข และรชดซงฐานะททกขและทกขสมทยทง ๒นนถงแลวดบไป คอความไมเปนไป ความดบแหงทกขและทกขสมทยเหลานนวา นความดบแหงทกข และรชดซงอรยมรรคอนยงทกขนโรธนนใหถงพรอมตามความเปนจรง โดยแทงตลอดลกษณะพรอมทงกจวานขอปฏบตใหถงความดบทกข. ครนทรงแสดงสจจะโดยสรปอยางนแลว เมอจะทรงแสดงยาอกบรรยายหนงโดยเปนกเลส จงตรสคาเปนตนวา อเน อาสวา ดงน. บทวา ตสส เอว ชานโต เอว ปสสโต ความวา เมอภกษนนรเหนอยอยางน จงตรสมรรคถงทสดพรอมดวยวปสสนา. บทวา กามาสวา แปลวา จากอาสวะคอกาม. ดวยบทวา วมจจต น ทรงแสดงมรรคขณะ. ดวยบทวา วมตตสม น ทรงแสดงผลขณะ. ดวยบทวา วมตตมต าณ โหต น ทรงแสดงปจจเวกขณญาณ. ดวยบทวา ขณา ชาตเปนตน ทรงแสดงภมของปจจเวกขณญาณนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 475 ดวยวา พระขณาสพเมอพจารณาดวยญาณนน ยอมรชดวา ชาต สนแลว เปนตน. ถามวา กชาตไหนของภกษนนสนแลว และภกษนนจะรชดขอนนไดอยางไร. แกวา ชาตทเปนอดตของภกษนนยงไมสนกอน เพราะสนไปแลวในกาลกอนเทยว. ชาตทเปนอนาคตกยงไมสน เพราะไมมความพยายามในอนาคต. ชาตทเปนปจจบนยงไมสน เพราะขนธบญจกของภกษนนยงมอย. แตชาตใดพงเกดขนเพราะมรรคยงมไดอบรม ตางโดยประเภทคอขนธบญจก ๑ และ ๔ และ ๕ ในเอกโวการภพจตโวการภพและปญจ-โวการภพ ชาตนนชอวาสนแลว เพราะถงความไมเกดขนตอไปเปนธรรมดา เพราะมรรคอบรมแลว. ภกษนนพจารณากเลสทตนละไดดวยมรรคภาวนา เมอรวา กรรมแมยงมอย กไมทาปฏสนธตอไป เพราะไมมกเลส ดงน ชอวายอมรชดซงชาตนน. บทวา วสต แปลวา อยแลว อยจบแลว. บทวา พรหมจรย ไดแกมรรคพรหมจรรย. พระเสขะ ๗ จาพวก รวนทงกลยาณปถชนทงหลาย ชอวากาลงอยพรหมจรรย. พระขณาสพชอวาอยจบพรหมจรรยแลว. เพราะฉะนนพระขณาสพนนเมอพจารณาถงการอยประพฤตพรหมจรรยของตน ยอมรชดวา พรหมจรรยเราอยจบแลว. บทวา กต กรณย ความวา กจ ๑๖ อยาง คอ ปรญญากจปหานกจ สจฉกรยากจ และภาวนากจ ดวยมรรค ๔ ในสจจะ สาเรจแลว อธบายวา กเลสอนมรรคนน ๆ พงละ เธอละไดแลว เหตแหงทกข

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 476เธอตดขาดแลว. จรงอย กลยาณปถชนเปนตน ยงกระทากจนน พระขณาสพกระทากรณยกจเสรจแลว เพราะฉะนน พระขณาสพนนเมอพจารณากรณยกจทตนทาแลว ยอมรชดวา กจทควรทาเราทาเสรจแลว บทวา นาปร อตถตตาย ความวา ยอมรชดวา กจคอมรรคภาวนาเพอความเปนอยางน คอเพอความเปนกจ ๑๖ อยาง หรอเพอความสนไปแหงกเลสอยางนอก ในบดนไมมแกเรา. อกอยางหนง บทวา อตถตตาย ความวา ยอมรชดวา ขนธสนดานอนจากความเปนอยางนคอ จากขนธสนดานทกาลงเปนไปในบดน นคอมประการอยางน ไมมแกเรา กเบญจขนธเหลานเรากาหนดรแลว ตงอยเหมอนตนไมขาดราก เบญจขนธเหลานนจกดบเหมอนไฟไมมเธอ และจกถงความไมมบญญตเพราะจรมกจตดบ. บทวา ปพพตสงเขเป แปลวา บนยอดภเขา. บทวา อนาวโล แปลวา ไมมเปอกตม. หอยโขงและหอยกาบทงหลาย ชอวา สปปสมพกะ กอนกรวดและกระเบองถวยทงหลาย ชอวา สกขรกถละ. ชอวา มจฉคมพะ ดวยอรรถวา ฝงคอกลมปลาทงหลาย. ในคาวา ตฏนต ป จรนต ป น ความวา กอนกรวดและกระเบองถวยอยเฉย ๆ ฝายฝงปลานอกนวายอยกม หยดอยกม. เหมอนอยางวาในโคทงหลายทยนอยกม จอมอยกม มอยรวม ๆ กน โคเหลานเทยวไปฉะนน แมโคนอกน เขากเรยกวา เทยวไป เพราะกาหนดเอาโคทกาลงเทยว ฉนใด แมหอยและฝงปลาทง ๒ นอกน กเรยกวา หยดอย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 477เพราะกาหนดเอากอนกรวดและกระเบองถวยทอยเฉย ๆ แมกอนกรวดและกระเบองถวย กเรยกวา เทยวไป เพราะกาหนดเอาหอยและฝงปลาทง ๒ นอกนทวายอย ฉนนน. ในอาสวกขยญาณนนมอปมาวา เวลาทสจจะ ๔ ปรากฏชดแกภกษผนงนอมจตไปเพออาสวกขยะ พงเหนเหมอนเวลาทหอยโขงและหอยกาบเปนตนปรากฏแกคนตาดยนดอยรมฝงฉะนน ดวยคาอธบายเพยงเทาน เปนอนแสดงไขญาณ ๑๐ คอ วปสสนา-ญาณ มโนมยญาณ อทธวธญาณ ทพโสตญาณ เจโตปรยญาณ บพเพ-นวาสญาณ ญาณคคออนาคตงสญาณและยถากมมปคญาณ ซงสาเรจโดยเปนทพยจกษ ทพยจกษญาณ อาสวกขยญาณ. พงทราบการจาแนกอารมณของญาณ ๑๐ เหลานน ดงตอไปน โนญาณ ๑๐ เหลานน วปสสนาญาณมอารมณ ๗ อยาง คอปรตตารมณ มหคคตารมณ อดตารมณ อนาคตารมณ ปจจบนนารมณอชฌตตารมณ พหทธารมณ. มโนมยญาณทาเพยงรปายตนะทนรมตแลวเทานนใหเปนอารมณฉะนน จงเปนปรตตารมณ ปจจบนนารมณ และพหทธารมณ. อาสวกขยญาณ เปนอปปมาณารมณ พหทธารมณ และอวตตพ-พารมณ. ประเภทของอารมณทเหลอ กลาวไวแลวในวสทธมรรค. บทวา อตตรตร วา ปณตตร วา ความวา พระผมพระภาคเจาทรงใหเทศนาจบลงดวยยอดคอพระอรหตวา ชอวาสามญญผลทประเสรฐกวาน โดยปรยายอยางใดอยางหนง ไมม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 478 พระราชาทรงถวายสาธการทก ๆ ตอน ทรงสดบเบองตนทามกลางและทสดแหงพระพทธพจนโดยเคารพ มพระดารวา กเราถามปญหา เหลานกะสมณพราหมณเปนอนมากนานหนอ ไมไดสาระอะไร ๆ เลยเหมอนตาแกลบ พระผมพระภาคเจามคณสมบตนาอศจรรย ทรงวสชนาปญหาเหลาน แกเราทาความสวางไสว เหมอนทรงสองแสงประทปพนดวงเราถกลวงมใหรคณานภาพของพระทศพลมาตงนาน ดงน มพระสรระอนปต ๕ อยางซงเกดขนดวยการระลกถงพระพทธคณสมผสแลว เมอจะทรงเผยความเลอมใสของพระองค จงทรงประกาศพระองคเปนอบาสก.เพอจะแสดงความขอนน ทานจงเรมตนวา เอว วตเต ราชา ดงน . บรรดาบทเหลานน อภกกนต ศพท ในคาวา อภกกนต ภนเต น ปรากฏในอรรถวา สนไป ด งาม และนายนดยง. ก อภกกนต ศพทน ปรากฏในอรรถวา สนไป ดงในบาลมอาทวาอภกกนตา ภนเต รตต นกขนโต ปโม ยาโม จร นสนโน ภกขสงโฆราตรสนไปแลว พระเจาขา ปฐมยามผานไปแลว ภกษสงฆนงอยนานแลว ดงน. ในความด ดงในบาลมอาทวา อย อเมส จตนน ปคคลานอภกกนตตโร จ ปณตตโร จ ผนดกวาและประณตกวาบคคล ๔ เหลาดงน. ในความงาม ดงในคาถามอาทวา โก เม วนทต ปาทาน อทธยา ยสสา ชล อภกกนเตน วณเณน สพพา โอภาสย ทสา ใครรงเรองดวยฤทธ ดวยยศ มวรรณะงามนก ยงทศ ทงปวงใหสวางไสว ไหวเทาของเรา ดงน .

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 479 ในความวานายนดยง ดงในบาลมอาทวา นายนดนก ทาน พระโคดมผเจรญ ดงน. แมในทน กปรากฏในอรรถวา นายนดยงนนแหละ และเพราะปรากฏวาในอรรถวา นายนดยง ฉะนน พงทราบวา เทากบรบสงวาดแลว ดแลว พระเจาขา ดงน. กเนอความวา อภกกนต ภนเต อภกกนต ภนเต น บณฑตพงทราบวา พระเจาอชาตศตรตรส ๒ ครงโดยความเลอมใสในพระพทธพจนน โดยลกษณะนวา ผรพงกลาวซาในขณะกลว ขณะโกรธ ขณะสรรเสรญขณะรบดวน ขณะตนเตน ขณะราเรง ขณะโศกเศรา และขณะเลอมใสดงน และโดยความสรรเสรญ. อกอยางหนง บทวา อภกกนต มอธบายวา นาใครนก นาปรารถนายง นาพอใจยง ดยง. ในพระบาลน พระเจาอชาตศตร ทรงชนชมพระเทศนาดวยอภกนนต ศพท ศพทหนง ทรงชนชมความเลอมใสของพระองคดวยอภกกนต ศพท อกศพทหนง. กในพระบาลนมอธบายดงนวา จบใจจรง พระเจาขา เพราะพระธรรมเทศนาของพระผมพระภาคเจานายนดยงนก พระเจาขา เพราะขาพระองคอาศยพระธรรมเทศนา จงเลอมใส. อกอยางหนง พระเจาอชาตศตรทรงชนชมพระดารสของพระผมพระภาคเจานนแล หมายถงประโยชน ๒ อยาง คอพระดารสของพระผมพระภาคเจาดนกเพราะทาโทษใหพนาศ ดนกเพราะใหบรรลคณ. อนง พงประกอบความดวยเหตอยางนเปนตน วา พระดารสของพระผมพระภาคเจาดนก เพราะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 480 ๑. ใหเกดศรทธา ๒. ใหเกดปญญา ๓. พรอมดวยอรรถ ๔. พรอมดวยพยญชนะ ๕. มบทงาย ๖. มอรรถลกซง ๗. สบายห ๘. จบใจ ๙. ไมยกตน ๑๐. ไมขมทาน ๑๑. เยอกเยนดวยกรณา ๑๒. ผองแผวดวยปญญา ๑๓. เปนคลองธรรมนารนรมย ๑๔. นาขบคด ๑๕. ฟงไดงาย ๑๖. ทดลองทาตามไดประโยชน แมยงไปกวานน ยงทรงชนชมพระเทศนานนแหละ ดวยอปมา ๔อยาง. ในอปมา ๘ อยางนน บทวา นกกชชต . ความวา ตงเอาปากลงหรอทงปากไวขางลาง. บทวา อกกชเชยย ความวา ทาใหมปากขนขางบน. บทวา ปฏจฉนน ความวา ปดดวยหญาและใบไมเปนตน. บทวา ววเรยย แปลวา เพกขน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 481 บทวา มฬหสส วา แปลวา แกคนหลงทศ บทวา มคค อาจกเขยย ความวา จงมอไปบอกวา นทาง. บทวา อนธกาเร ความวา ในความมอมองค ๔ คอ วนแรม ๑๔คา ๑ เทยงคน ๑ ไพรสณฑทบ ๑ กอนเมฆบง ๑. เนอความของบททยากมเพยงเทาน. สวนอธบายประกอบมดงน ใคร ๆ หงายภาชนะทควาไว ฉนใดพระผมพระภาคเจายงเราผหนหลงใหพระสทธรรม ตกลงไปในอสทธรรมใหหลดพนจากอสทธรรมได ฉนนน ใคร ๆ เปดของทปด ฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงเปดพระศาสนา ซงถกรกชฏ คอมจฉาทฏฐปดไวตงแตครงศาสนาของพระผมพระภาคเจากสสปอนตรธานไป ฉนนน ใคร ๆ บอกทางแกคนหลง ฉนใด พระผมพระภาคเจาทรงทาทางสวรรคทางนพพานใหแจงแกเราผเดนทางผด ฉนนน ใคร ๆ สองประทปนามนในทมอ ฉนใด พระผมพระภาคเจาของเราผทรงไวซงประทปคอเทศนาอนขจดเสยซงความมดคอโมหะทปดบงพระรตนตรยนน ทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยาย เพราะทรงประกาศโดยปรยายเหลาน แกเราผจมอยในความมดคอโมหะ ไมเหนรปรตนะมพระพทธรตนะเปนตน ฉนนน. พระเจาอชาตศตรทรงชนชมพระเทศนาอยางนแลว มพระทยเลอมใสในพระรตนตรย ดวยพระเทศนาน เมอจะทรงทาอาการทเลอมใสจงมพระดารสวา เอสาห เปนตน ในพระบาลนน บทวา เอสาห ตดบทเปน เอโส อห . บทวา ภควนต คจฉาม ความวา ขาพระองคขอถง คอคบ สองเสพ เขาไปนงใกล เขาใจดวยความประสงคนวา พระผมพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 482ภาคเจาเปนทพง เปนทยดหนวง เปนผขจดไขใจ เปนผจดแจงประโยชนของเรา. กธาตเหลาใดมเนอความวาไป แมความรกเปนเนอความของธาตเหลานน เพราะฉะนน เนอความของบทวา คจฉาม ขาพระองคขอถง น ทานจงกลาวอยางนทเดยววา ชานาม พชฌาม ขาพระองครเขาใจ ดงน. กในคาวา ธมมจ ภกขสงฆจ น มวนจฉยดงตอไปน ชอวา พระธรรม ดวยอรรถวาทรงไวซงผบรรลมรรคแลว ทานโรธใหเปนแจงแลว และปฏบตตามทพระผมพระภาคเจาทรงพราสอนมใหตกไปในอบายทงหลาย. พระธรรมนน โดยอรรถกคออรยมรรคและนพพาน. สมจรงดงทพระผมพระภาคเจาตรสไววา ดกอนภกษทงหลายธรรมเหลาใดทเปนสงขตะ อรยมรรคมองค ๘ ตถาคตกลาววาเปนยอดของธรรมเหลานน ดงน. พงทราบความพสดาร. และมใชแตอรยมรรคและนพพานอยางเดยวเทานนทเปนพระธรรมแมปรยตตธรรมกบอรยผลทงหลาย กเปนพระธรรมโดยแทแล. สมจรงดงทกลาวไวในฉตตมาณวกวมาน วา เธอจงเขาถงพระธรรมน ซงเปนเครองสารอกราคะ ไมหวนไหว ไมเศราโศก เปนอสงขตพรรม ไมปฏกล มรสเอมโอช ซอตรง บณฑตจาแนกไวดแลว วาเปน สรณะทมประโยชน. กในคาถาน ทวาเปนเครองสารอกราคะ ทานกลาวหมายเอามรรค.ทวาไมหวนไหว ไมเศราโศก หมายเอาผล. ทวาเปนอสงขตธรรม หมาย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 483เอานพพาน. ทวาไมปฏกล มรสเอนโอช ซงตรง บณฑตจาแนกไวดแลว หมายเอาธรรมขนธทงหมดทจาแนกไวโดยปฎก ๓. ชอวา พระสงฆ คอผทเขากนไดโดยการรวมกนดวยทฏฐและศลพระสงฆนน โดยอรรถกคอหมแหงพระอรยบคคล ๘. สมจรงดงทกลาวไวในวมานวตถนนแหละวา กทานทบคคลถวายแลวในบญเขตใด ทานกลาววาม ผลมาก บญเขตนน คอคแหงบรษ ๔ ผสะอาด และ จาแนกรายบคคลเปน ๘ ซงเปนผเหนธรรม เธอจง เขาถงพระสงฆนวาเปนสรณะทมประโยชน. หมแหงภกษทงหลาย ชอวาภกษสงฆ. พระราชาทรงประกาศการถงสรณะ ๓ ดวยคาเพยงเทาน. เพอความเปนผฉลาดในสรณคมนเหลานน บดนพงทราบวธนวาสรณะ สรณคมน ผทเขาถงสรณะ ประเภทแหงสรณคมน ผลแหงสรณ-คมน ความเศราหมอง และการแตกทาลาย. ขอนเปนอยางไร ? จะขยายความโดยอรรถแหงบทกอน. ชอวา สรณะ ดวยอรรถวา เบยดเบยน อธบายวา ฆา เบยดเบยนทาใหพนาศ ซงความกลว ความสะดง ความทกข ทคต ความเศราหมองทกดาน ดวยการเขาถงสรณะนนแหละ. คาวาสรณะนเปนชอของพระรตนตรยนนเอง. อกอยางหนง ชอวา พทธะ ดวยอรรถวา กาจดภยของสตวทงหลายเหตใหดาเนนไปในสงทเปนประโยชน และใหหนกลบจากสงทไมเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 484ประโยชน. ชอวา ธรรม ดวยอรรถวา กาจดภยของสตวทงหลาย เหตใหขามกนดารคอภพได และใหความแชมชน. ชอวา สงฆ ดวยอรรถวา กาจดภยของสตวทงหลาย เหตทาสงททาแมนอยใหไดผลไพบล. เพราะฉะนน พระรตนตรยจงชอวาเปนสรณะโดยปรยายน. จตตปบาททดาเนนไปโดยอาการมพระรตนตรยนนเปนเบองหนามกเลสอนความเลอมใสและความเคารพในพระรตนตรยนนกาจดแลวชอวาสรณคมน. สตวผมพระรตนตรยนนพรอมแลว ยอมถงสรณะ อธบายวา ยอมเขาถงอยางนวา รตนะ ๓ เหลานนเปนทพงของเรา เหลานเปนทนบถอของเรา ดงน ดวยจตตปบาทมประการดงกลาวแลว. พงทราบ ๓ อยางน คอ สรณะ ๑ สรณคมน ๑ และผเขาถงสรณะ ๑ เทานกอน.

กในประเภทแหงสรณคมน มวนจฉยดงตอไปน สรณคมนม ๒ อยาง คอ โลกตตรสรณคมนและโลกยสรณคมน.ใน ๒ อยางนน โลกตตรสรณคมน วาโดยอารมณมนพพานเปนอารมณยอมสาเรจดวยตดขาดอปกเลสของสรณคมน ในมคคขณะแหงพระอรย-บคคลผเหนสจจะแลว วาโดยกจยอมสาเรจในพระรตนตรยแมทงสน. โลกยสรณคมน วาโดยอารมณมพระพทธคณเปนตนเปนอารมณ ยอมสาเรจดวยการขมอปกเลสของสรณคมนของปถชนทงหลาย. โลกยสรณคมนนนวาโดยอรรถไดแกการไดเฉพาะซงศรทธาในวตถทงหลาย มพระพทธเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 485เปนตน และสมมาทฏฐ ซงมศรทธาเปนมล ททานเรยกวา ทฏชกรรม ในบญกรยาวตถ ๑๐ ประการ. โลกยสรณคมนนนน จาแนกเปน ๘ อยาง คอ โดยมอบกายถวายชวต ๑ โดยมพระรตนตรยนนเปนเบองหนา ๑ โดยมอบตวเปนศษย ๑โดยความนอบนอม ๑. ใน ๔ อยางนน ทชอวามอบกายถวายชวต ไดแกการสละตนแกพระพทธเจาเปนตนอยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขาพเจาขอมอบตนแดพระพทธเจา แดพระธรรม แดพระสงฆ. ทชอวามพระรตนตรยนนเปนเบองหนา ไดแกความเปนผมพระรตนตรยเปนเบองหนาอยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขอทานทงหลายโปรดทรงจาขาพเจาวา ขาพเจาเปนผมพระพทธเจา มพระธรรม และมพระสงฆเปนทไปในเบองหนา. ทชอวามอบตวเปนศษย ไดแกเขาถงความเปนศษยอยางนวา ตงแตวนนเปนตนไป ขอทานทงหลายโปรดทรงจาขาพเจาวา ขาพเจาเปนอนเตวาสกของพระพทธเจา ของพระธรรม ของพระสงฆ. ทชอวาความนอบนอม ไดแกการเคารพอยางยงในพระพทธเจาเปนตนอยางนวา ตงแตวนนเปนตน ไป ขอทานทงหลายโปรดทรงจาขาพเจาวา ขาพเจาจะกระทาการกราบไหว การลกรบ อญชลกรรมสามจกรรม แดวตถทง ๓ มพระพทธเจาเปนตนเทานน. กเมอกระทาอาการ ๔ อยางนแมอยางใดอยางหนง ยอมเปนอนถอเอาสรณะแลวโดยแท. อกอยางหนง พงทราบการมอบกายถวายชวตแมอยางนวา ขาพเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 486สละตนแดพระผมพระภาคเจา สละตนแดพระธรรม แดพระสงฆขาพเจาสละชวต ขาพเจาสละตนแนนอน สละชวตแนนอน ขาพเจาถงพระพทธเจาเปนทพงตลอดชวต พระพทธเจาเปนทพง เปนทเรนภย เปนทปองกนภยของขาพเจา. การมอบตนเปนศษย พงทราบเหมอนการถงสรณะของพระมหา-กสสปะแมอยางนวา ขาพเจาพงเหนพระศาสดาหนอ พงเหนพระผมพระภาคเจานนเทยว ขาพเจาพงเหนพระสคตหนอ พงเหนพระผมพระภาคเจานนเทยว ขาพเจาพงเหนพระสมมาสมพทธเจาหนอ พงเหนพระผมพระภาคเจานนเทยว. ความมพระรตนตรยนนเปนเบองหนา พงทราบเหมอนการถงสรณะของอาฬวกยกษเปนตนอยางนวา ขาพเจานนจกเทยวไปจากบาน นนสบานน จากเมอง นนสเมองน นมสการพระสมพทธเจา และความ เปนธรรมทดของพระธรรม. ความนอบนอม พงทราบแมอยางนวา ครงนนแล พราหมณชอพรหมาย ลกจากอาสนะ หมผาเฉวยงบาขางหนง หมอบลงทพระยคลบาทของพระผมพระภาคเจาดวยศรษะ ใชปากจมพตพระยคลบาทของพระผมพระภาคเจา และใชมอทง ๒ นวดฟน พรอมกบประกาศชอวาขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคเปนพราหมณชอพรหมาย ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคเปนพราหมณชอพรหมาย ดงน. กการนอบนอมนนน ม ๔ อยาง คอ เพราะเปนญาต ๑ เพราะกลว ๑ เพราะเปนอาจารย ๑ และเพราะถอวาเปนทกขไณยบคคล ๑

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 487 ใน ๔ อยางนน เพราะนอบนอมวาเปนทกขไณยบคคล จดเปนสรณคมน นอกนไมใช. จรงอย เพราะการนบถอพระรตนตรยอยางประเสรฐนนแหละบคคลยอมถอสรณะได และขาดได เพราะฉะนน ผใดทเปนศากยะกตามโกลยะกตาม ไหวดวยคดวา พระพทธเจาเปนญาตของเรา ดงน ยอมไมเปนการถอสรณะเลย หรอผใดไหวดวยความกลววา พระสมณโคดมเปนผทพระราชาทรงบชา มอานภาพมาก เมอเราไมไหว จะพงทาแมความพนาศให ดงน ยอมไมเปนการถอสรณะเลย หรอผใดระลกถงมนตอะไร ๆทคนเรยนในสานกของพระผมพระภาคเจาในกาลเปนพระโพธสตว หรอในกาลเปนพระพทธเจา เรยนอนศาสนเหนปานนวา บณฑตอยครองเรอน พงแบงทรพยเปน ๔ สวน พง ใชสอยสวน ๑ พงประกอบการงาน ๒ สวน พงเกบ สวนท ๔ ไว เผอจกมอนตราย ดงนแลวไหวดวยคดวา อาจารยของเรา ดงน ยอมไมเปนการถอสรณะเลย. แตผใดไหวดวยคดวา ทานผนเปนทกขไณยบคคลเลศในโลก ดงน ผนนแหละไดถอสรณะแลว. กเมออบาสกหรออบาสกาผถอสรณะอยางนแลว ถงไหวญาตแมบวชในอญญเดยรถย ดวยคดวา ผนเปนญาตของเรา ดงน ยอมไมขาดสรณคมน ไมจาเปนตองกลาวถงผทไมไดบวช. ผไหวพระราชาโดยความกลวกเหมอนกน เพราะพระราชานน เมอใครไมไหว จะพงทาแมความพนาศใหกได เพราะเปนผทรฐบชาแลว ดงน. ถงไหวแมเดยรถยผสอนศลปะคนใดคนหนง ดวยคดวา ผนเปนอาจารยของเรา ดงน กไมขาด

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 488สรณคมน. พงทราบประเภทแหงสรณคมน ดวยประการฉะน. กในทน สรณคมนทเปนโลกตตระ มสามญญผล ๔ เปนวบากผลมความสนไปแหงทกขทงปวงเปนอานสงสผล. สมจรงดงทกลาวไววา สวนผใดยดเอาพระพทธเจา พระธรรม และพระ สงฆเปนสรณะ ผนนเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญาอน ชอบ คอเหนทกข เหตเกดแหงทกข ความลวงพน ทกข และมรรคซงประกอบดวยองค ๘ อนประเสรฐ อนเปนทางถงความดบทกข สรณะนนของผนนเปน สรณะอนเกษม เปนสรณะสงสด บคคลอาศยสรณะ นแลว ยอมหลดพนจากทกขทงปวงได ดงน. อกอยางหนง พงทราบอานสงสผลแหงสรณคมนน แมโดยการทเขาไมเขาถงภาวะมนจจสญญาเปนตน. สมจรงดงทกลาวไววา ไมเปนฐานะ ไมเปนโอกาสทบคคลผถงพรอมดวยทฏฐจะพงยดถอสงขารอะไร ๆโดยเปนของเทยง ยดถอสงขารอะไร ๆ วาเปนสข ยดถอธรรมอะไร ๆวาเปนตวคน ฆามารดา ฆาบดา ฆาพระอรหนต มจตประทษรายพระตถาคตทาใหหอพระโลหต ทาลายสงฆ อทศศาสดาอน นนไมใชฐานะทจะมได. กสรณคมนทเปนโลกยะ มภวสมบตบาง โภคสมบตบาง เปนผลแนนอน. สมจรงดงทกลาวไววา ชนเหลาใดเหลาหนงถงพระพทธเจาวาเปนทพง ชน เหลานนจกไมไปอบายภม ละกายมนษยแลว จกยง เทวกายใหบรบรณ ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 489 แมผลอยางอนของสรณคมนทเปนโลกยะ ทานกกลาวไววา ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทวดาพรอมดวยเทวดา ๘ หมน เขาไปหาทาน พระมหาโมคคลลานะ ฯลฯ ทานพระมหาโมคคลลานะไดกลาวคานกะทาวสกกะจอมเทวดาผยนอย ณ ทควรแหงหนงวา แนะจอมเทวดา การถงพระพทธเจาเปนทพงดแล แนะจอมเทวดา สตวบางจาพวกในโลกน เบองหนาแตตายเพราะกายแตก ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เพราะเหตทถงพระพทธเจาเปนทพงอยางน สตวเหลานน ยอมเทยบเทาเทวดาเหลาอน โดยฐานะ ๑๐ อยาง คอ อายทพย วรรณะทพย สขทพย ยศทพยอธปไตยทพย รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะทพย ดงน. ในพระธรรมและพระสงฆกนยน. อกอยางหนง พงทราบผลวเศษแหงสรณคมน แมดวยอานาจเวลาม-สตรเปนตน. พงทราบผลแหงสรณคมนอยางน. ในสรณคมนทงโลกยะและโลกตตระเหลานน สรณคมนทเปนโลกยะยอมเศราหมองดวยความไมร ความสงสยและความเขาใจผดในพระรตนตรยเปนตน ไมรงเรองมากมายไปได ไมแพรหลายใหญโตไปได. สรณคมนทเปนโลกตตระไมมความเศราหมอง. อนง สรณคมนทเปนโลกยะม ๒ ประเภท คอ ทมโทษ ๑ ทไมมโทษ ๑. ใน ๒ อยางนน ทมโทษ ยอมมไดดวยเหตเปนตนวา มอบตนในศาสดาอนเปนตน. สรณคมนทมโทษนนมผลไมนาปรารถนา. สรณคมนทไมมโทษ ยอมมดวยกาลกรยา. สรณคมนทไมมโทษนน ไมมผล เพราะไมเปนวบาก. สวนสรณคมนทเปนโลกตตระไมมการแตกเลย. เพราะพระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 490อรยสาวกไมอทศศาสดาอนแมในระหวางภพ. พงทราบความเศราหมอง และการแตกแหงสรณคมน ดวยประการฉะน. บทวา อปาสก ม ภนเต ภควา ธาเรต ความวา ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจา คอทรงทราบขาพระองคไวอยางนวา ขาพระองคอชาตศตรนเปนอบาสก. กเพอความเปนผฉลาดในวธของอบาสก ควรทราบขอปกณณกะในทนดงนวา ใครเปนอบาสก เพราะเหตไรจงเรยกวา อบาสก อะไรคอศลของอบาสก อาชพอยางไร วบตอยางไร สมบตอยางไร. ในปกณณกะนน ใครคออบาสก คอคฤหสถคนใดคนหนงทถงพระรตนตรยเปนทพง. สมจรงดงทกลาวไววา ดกอนมหานาม เพราะเหตทอบาสกเปนผถงพระพทธเจาเปนทพง ถงพระธรรมพระสงฆเปนทพง ดวยเหตเพยงเทานแล ชอวาอบาสก . เพราะเหตไรจงเรยกวา อบาสก ? เพราะนงใกลพระรตนตรย. จรงอย อบาสกนน ชอวาอบาสก ดวยอรรถวา นงใกลพระพทธเจา นงใกลพระธรรมพระสงฆกเปนอบาสกเหมอนกน. อะไรคอศลของอบาสกนน ? เวรมณ ๕ ขอ เปนศลของอบาสก. เหมอนอยางทกลาวไววาดกอนมหานาม เพราะเหตทอบาสกเปนผงดเวน จากปาณาตบาต จากอทนนาทาน จากกาเมสมจฉาจาร จากมสาวาท จากนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ดกอนมหานาม ดวยเหตเพยงเทานแลอบาสกชอวาเปนผมศล.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 491 อาชพอยางไร ? คอ ละการคาขายผดศลธรรม ๕ อยาง เลยงชพโดยธรรมสมาเสมอ.สมจรงดงทกลาวไววา ดกอนภกษทงหลาย การคาขาย ๕ อยางเหลานอบาสกไมควรทา ๕ อยางอะไรบาง ? การคาขายศสตรา การคาขายสตวการคาขายเนอสตว การคาขายนาเมา การคาขายยาพษ ดกอนภกษทงหลายการคาขาย ๕ อยางเหลานแล อบาสกไมควรทา ดงน. วบตอยางไร ? คอ ศลวบตและอาชววบตของอบาสกนนแหละ เปนวบตของอบาสก. อกอยางหนง อบาสกนเปนจณฑาล เปนมลทน และเปนผทนารงเกยจดวยกรยาใด กรยาแมนน พงทราบวาเปนวบตของอบาสก. กวบตเหลานน โดยอรรถไดแกธรรม ๕ อยางมความเปนผไมมศรทธาเปนตน.เหมอนอยางทตรสวา ดกอนภกษทงหลาย อบาสกผประกอบดวยธรรม๕ อยาง ยอมเปนอบาสกจณฑาล เปนอบาสกมลทน และเปนอบาสกทนารงเกยจ ๕ อยางอะไรบาง ? คอเปนผไมมศรทธา เปนคนทศล เปนผถอมงคลตนขาว เชอมงคลไมเชอกรรม และแสวงหาทกขไณยบคคลนอกพระพทธศาสนา ทาบญในทกขไณยบคคลเหลานน ดงน . สมบตอยางไร ? ศลสมบตและอาชวสมบตของอบาสกนนนนแหละ เปนสมบตของอบาสก ไดแกธรรม ๕ ประการมศรทธาเปนตน ทกระทาความเปนอบาสกรตนะเปนตน. เหมอนอยางทตรสไววา ดกอนภกษทงหลาย อบาสกผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ ยอมเปนอบาสกรตนะ เปนอบาสกปทม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 492และเปนอบาสกบณฑรก ๕ ประการอะไรบาง คอเปนผมศรทธา เปนผมศล ไมเปนผถอมงคลตนขาว เชอกรรมไมเชอมงคล ไมแสวงหา ทกขไณยบคคลนอกพระพทธศาสนา และทาบญในพระศาสนาน ดงน. อคค ศพท ในบทวา อชชตคเค น ปรากฏในอรรถวา เปนเบองตน เบองปลาย สวน และประเสรฐทสด. ปรากฏในอรรถวา เปนเบองตน ในประโยคมอาทวา อชชตคเคสมม โทวารก อาวราม ทวาร นคคณฐาน นคคณ น แนะนายประตผสหาย ตงแตวนนเปนตนไป เราจะเปดประตตอนรบนครนถชายหญง. ในอรรถวา เบองปลาย ในประโยคมอาทวา เตเนว องคลคเคนต องคลคค ปรามเสยย อจฉคค เวฬคค พงเอาปลายนวจดปลายนวเอาปลายออยจดปลายออย เอาปลายไมไผจดปลายไมไผ. ในอรรถวา สวน ในประโยคมอาทวา อนชานาม ภกขเวอมพลคค วา มธรคค วา ตตตกคค วา วหารคเคน วา ปรเวณคเคนวา ภาเชต ดกอนภกษทงหลาย เราอนญาตใหแบงสวนรสเปรยวกดสวนรสหวานกด สวนรสขมกด ตามสวนวหารหรอตามสวนบรเวณ. ในอรรถวา ประเสรฐทสด ในประโยคมอาทวา ยาวตา ภกขเวสตตา อปทา วา ฯ เปฯ ตถาคโต เตส อคคมกขายต ดกอนภกษทงหลาย สตวเหลาใด ไมมเทากตาม ฯล ฯ ตถาคต เรากลาววาประเสรฐ ทสดของสตวเหลานน. แตในทน อคค ศพทน พงเหนในอรรถวา เปนเบองตน เพราะฉะนน พงทราบเนอควานในบทวา อชชตคเค น อยางนวา ตงแตวนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 493เปนตนไป. บทวา อชชต แปลวา เปนในวนน ปาฐะวา อชชทคเค ดงน กม ท อกษรทาบทสนธเขาไว ความวา ทาวนนใหเปนตน. บทวา ปาณเปต ไดแกเขาถงดวยชวต. พระเจาอชาตศตรถงสรณะดวยการมอบคนอยางนวา ชวตของขาพระองคยงเปนไปอยตราบใด ขอพระองคโปรดทรงจา คอทรงทราบขาพระองคไวตราบนนเถดวา เขาถงแลว ไมมผอนเปนศาสดา ถงสรณะเปนดวยสรณคมนทง ๓ เปนอบาสก เปนกปปยการก (ศษยรบใช) ดวยวาแมหากจะมใครเอาดาบคมกรบตดศรษะของขาพระองค ขาพระองคกจะไมพงกลาวพระพทธเจาวาไมใชพระพทธเจา ไมพงกลาวพระธรรมวาไมใชพระธรรม ไมพงกลาวพระสงฆวาไมใชพระสงฆ ดงน เมอประกาศความผดทตนทา จงตรสคาเปนตนวา อจจโย ม ภนเต. ในบทเหลานน บทวา อจจโย แปลวา ความผด. บทวา ม อจจคมา ความวา กาวลวง คอครอบงาขาพระองคเปนไป. ในบทวา ธมมก ธมมราชาน น มวนจฉยดงตอไปน ชอวา ธมมก ดวยอรรถวา ประพฤตธรรม. ชอวา ธรรมราชา ดวยอรรถวา เปนพระราชาโดยธรรมทเดยวมใชโดยอธรรมมปตฆาตเปนตน. บทวา ชวตา โวโรเปส ไดแกปลงชวต. บทวา ปฏคคณหาต ไดแกจงอดโทษ. บทวา อายต ส วราย ความวา เพอสงวรในอนาคต คอเพอไม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 494กระทาความผดคอโทษ คอความพลงพลาดเหนปานนอก. บทวา ตคฆ เปนนบาต ลงในอรรถวา สวนเดยว. บทวา ยถาธมม ปฏกโรส ความวา จงกระทาอยางทธรรมจะดารงอยได อธบายวา จงใหอดโทษเสย. บทวา ตนเต มย ปฏคคณหาม ความวา ความผดของมหาบพตรนน เราอดโทษให. บทวา วฑฒ เหสา มหาราช อรยสส วนเย ความวา มหา-บพตร นชอวาเปนวฒนธรรมในวนยของพระอรยะ คอในศาสนาของพระผมพระภาคเจา. อยางไร ? คอการเหนโทษโดยความเปนโทษ แลวกระทาคนตามธรรม ถงความสารวมตอไป. แตเมอทรงทาเทศนาใหเปนบคคลาธฏฐานตามสมควรจงตรสวา การทบคคลเหนโทษ โดยเปนโทษ แลวสารภาพโทษ รบสงวรตอไป นเปนวฒนธรรมในวนยของพระอรยเจาแล. บทวา เอว วตเต ความวา เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางน แลว. ศพทวา หนท ในคาวา หนท จ ทาน มย ภนเต น เปนนบาตในอรรถวา คาละเอยดออน. ดวยวา พระเจาอชาตศตรนนทรงทาคาละเอยดออนในการเสดจไป จงตรสอยางน. บทวา พหกจจา ไดแกมกจมาก. คาวา พหกรณยา เปนไวพจนของคาวา พหกจจา นนเอง. บทวา ยสสทาน ตว ความวา มหาบพตร ขอพระองคทรงสาคญ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 495คอทราบเวลาทเสดจไปในบดนเถด อธบายวา พระองคนนแหละจงทรงทราบเวลาทเสดจนน. บทวา ปทกขณ กตวา ปกกาม ความวา พระเจาอชาตศตรทรงทาประทกษณ ๓ ครง ยออญชลทรงเรองดวยทศนขสโมธานไวเหนอเศยรผนพระพกตรตรงพระผมพระภาคเจา เสดจถอยหลงชวทศนวสยแลวถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ ณ ภาคพนตรงทพนทศนวสย แลวเสดจหลกไป. บทวา ขตาย ภกขเว ราชา ความวา ดกอนภกษทงหลาย พระราชาพระองคนถกขดเสยแลว. บทวา อปหตาย ความวา พระราชาพระองคนถกขจด เสยแลว.มอธบายวา ดกอนภกษทงหลาย พระราชาพระองคนถกขดเสยแลว ถกขจดเสยแลว มทพงถกทาลายแลว คอตนเองถกตนเองขดเสยแลวกหมดทพง. บทวา วรช ไดแกปราศจากธลคอราคะเปนตน. ชอวา มมลทนไปปราศแลว เพราะปราศจากมลทนคอราคะเปนตนนนแล. บทวา ธมมจกข ไดแกจกษในธรรมทงหลาย หรอจกษทสาเรจดวยธรรม. คาวา ธรรมจกษ น เปนชอของมรรค ๓ ในฐานะอน ๆ แตในทน เปนชอของโสดาปตตมรรคเทานน. มอธบายวา หากพระเจาอชาตศตรมไดปลงพระชนมพระบดาพระองคประทบนงบนอาสนะนแหละ จกไดทรงบรรลโสดาปตตมรรคใน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 496บดน แตเพราะทรงคบมตรชว จงเกดอนตรายแกพระองค แมเมอเปนเชนนน พระเจาอชาตศตรนเขาเฝาพระตถาคต ถงพระรตนตรยเปนทพง เพราะฉะนน พระเจาอชาตศตรจะบงเกดในโลหกมภ ตกอยในเบองตา๓ หมนป ถงพนเบองลางแลวผดขนเบองบน ๓ หมนป ถงพนเบองบนอกจงจกพนได เหมอนใคร ๆ ฆาคนแลว พงพนโทษไดดวยทณฑกรรมเพยงดอกไมกามอหนงฉะนน เพราะพระศาสนาของเรามคณใหญ. ไดยนวา คาทกลาวมาแลวแมน พระผมพระภาคเจาตรสไวแลวทเดยว แตมไดยกขนไวในบาล. ถามวา กพระราชาทรงสดบพระสตรนแลว ทรงไดอานสงสอะไร ? แกวา ไดอานสงสมาก. ดวยวา ตงแตเวลาทปลงพระชนมพระชนกแลว พระราชานมไดบรรทมหลบเลยทงกลางคนกลางวน แตตงแตเวลาทเขาเฝาพระศาสดาทรงสดบพระธรรมเทศนาอนไพเราะมโอชานแลว ทรงบรรทมหลบไดไดทรงกระทาสกการะใหญแดพระรตนตรย ชอวาผทประกอบดวยศรทธาระดบปถชน ทเสมอเหมอนพระราชานไมม. กในอนาคต จกเปนพระปจเจกพทธเจาพระนามวาชวตวเสส จกปรนพพานแล. พระผมพระภาคเจาไดตรสคานแลว ภกษเหลานนดใจชนชมภาษตของพระผมพระภาคเจา. อรรถกถาสามญญผลสตร ในอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสน จบแลว ดวยประการฉะน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 497 ๓. อมพฏฐสตร (๑๔๑) ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :- สมยหนงพระผมพระภาคเจา เสดจจารกไปในโกศลชนบท พรอมดวยภกษหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป บรรลถงพราหมณคามแหงชาวโกศลชออจฉานงคละ. ไดยนวา สมยนนพระองคประทบอย ณ ราวปาอจฉา-นงคลวน ในอจฉานงคลคาม. (๑๔๒) กสมยนนพราหมณโปกขรสาตอยครองนครอกกฏฐะซงคบคงดวยประชาชนและหมสตวอดมดวยหญา ดวยไมดวยนา สมบรณดวยธญญาหาร เปนสวนราชสมบต อนพระเจาปเสนทโกศลพระราชทานเปนการปนบาเหนจใหเปนสวนพรหมไทย. พราหมณโปกขรสาตไดสดบขาววา พระสมณโคดมศากยบตรทรงผนวชจากศากยสกลแลว เสดจจารกไปในโกศลชนบท พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ประมาณ ๕๐๐รป ถงอจฉานงคลคามโดยลาดบ ประทบอย ณ ราวปาอจฉานงคลวนในอจฉานงคลคาม กเกยรตศพทอนงามของทานพระสมณโคดมพระองคนนแล ขจรไปแลวอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคนทควรฝก ไมมผอนยงกวาเปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบาน เปนผจาแนกพระธรรม พระตถาคตพระองคนน ทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลกมารโลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยงของพระองคเอง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 498แลว ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา และมนษยใหรตามพระองคทรงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสดทรงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณโดยสนเชง กการไดเหนพระอรหนตเหนปานนนยอมเปนการดแล.

เรองอมพฏฐามาณพ (๑๔๓) กสมยนนแล อมพฏฐมาณพ ศษยของพราหมณโปกขร-สาต เปนผคงแกเรยน ทรงจามนตได รจบไตรเพท พรอมทงคมภรนฆณฑ๑

และคมภรเกตภะ๒ พรอมทงประเภทแหงอกษร มคมภรอตหาส๓ เปนท ๕ เปนผเขาใจตวบท ชาชองในไวยากรณ ชานาญในคมภรโลกายตะ๔

และมหาปรสลกษณะ อนอาจารยยอมรบและรบรองในคาสอนอนเปนไตรเพท อนเปนของอาจารยของตนวา ฉนรสงใด เธอรสงนน เธอรสงใด ฉนรสงนน. ครงนนแล พราหมณโปกขรสาต เรยกอมพฏฐ-มาณพมากลาววา พออมพฏฐะ พระสมณโคดมศากยบตรพระองคน ทรงผนวชแลวจากศากยสกล เสดจจารกไปในโกศลชนบทพรอมดวยภกษสงฆหมใหญประมาณ ๕๐๐ รป ถงอจฉานงคลคามโดยลาดบ ประทบ๑. คมภรวาดวยชอของสงของตาง ๆ มตนไมเปนตน.๒. คมภรวาดวยวชาการกว ศาสตรทเปนอปกรณแกกว.๓. คมภรทกลาวถงประวตศาสตรพงศาวดาร มมหาภารตยทธเปนตน ซงประพนธกนไวแตโบราณกาล นบเปนคมภรท ๕ คอนบคมภรอรพเพทเปนท ๑ คมภรยชพเพทเปนท ๒ คมภรสามเพทเปนท ๓ และคมภรอาถรรพเพทเปนท ๔ คมภรอตหาสน จงนบเปนท ๕.๔. คมภรวาดวยเรองไมนาเชอตาง ๆ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 499อย ณ ราวปาอจฉานงคลวน ใกลอจฉานงคลคาม กเกยรตศพทอนงามของทานพระสมณโคดมพระองคนน ขจรไปอยางนวา แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกคน ทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนพระศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกพระธรรม พระตถาคตพระองคนนทรงทาโลกนพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก ใหแจงชดดวยพระปญญาอนยงของพระองคเองแลว ทรงสอนหมสตวพรอมทงสมณพราหมณเทวดาและมนษยใหรตาม พระองคทรงแสดงธรรมงามในเบองตน งามในทานกลาง งามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถ พรอมทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณโดยสนเชง กการไดเหนพระอรหนตทงหลายเหนปานนนยอมเปนการดแล พออมพฏฐะ พอจงเขาไปเฝาพระสมณ-โคดมถงทประทบ แลวจงรจกพระสมณโคดมวา เกยรตศพทของทานพระโคดมพระองคนนฟงขจรไปจรงตามนนหรอไม ทานพระโคดมพระองคนนทรงคณเชนนนจรงหรอไม เราทงหลายจกไดรจกทานพระโคดมพระองคนนไวโดยประการนน. อมพฏฐมาณพถามวาทานครบ กไฉนเลา ผมจกรไดวา เกยรตศพทของทานพระโคดมพระองคนนทฟงขจรไปเปนจรงอยางนนหรอไม ทานพระโคดมพระองคนนทรงคณเชนนนจรงหรอไม. พราหมณโปกขรสาตตอบวาพออมพฏฐะ มหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการมาแลวในมนตของเรา ซงพระมหาบรษผถงพรอมแลว ยอมมคตเปน ๒ เทานน ไมเปนอยางอนถาอยครองเรอนจะไดเปนพระเจาจกรพรรด ผทรงธรรม เปนพระราชา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 500โดยธรรม เปนใหญในแผนดน มมหาสมทร ๔ เปนขอบเขต ทรงชยชานะแลว มราชอาณาจกรถงความมนคง ถงพรอมแลวดวยแกว ๗ ประการ คอจกรแกว ชางแกว มาแกว แกวมณ นางแกว ขนคลงแกว ขนพลแกว เปนท ๗ พระราชบตรของพระองคมกวาพน ลวนกลาหา มรปทรงสมเปนวรกษตรย สามารถยายเสนาของขาศกได พระองคทรงชานะโดยธรรมมตองใชอาชญา มตองใชศาตรา ทรงครอบครองแผนดนนมสาครเปนขอบเขต ถาเสดจออกทรงผนวชเปนบรรพชต จะไดเปนพระอรหนต-สมมาสมพทธเจา มหลงคาคอกเลสอนเปดแลวในโลก พออมพฏฐะกเราแลเปนผสอนมนต เธอเปนผรบเรยนมนต. อมพฏฐมาณพรบคาพราหมณโปกขรสาตวา ไดขอรบ แลวลกจากทนง ไหวพราหมณโปกขรสาต กระทาประทกษณ แลวขนรถเทยมลา พรอมดวยมาณพหลายคน ขบตรงไปยงราวปาอจฉานงคละ ตลอดภมประเทศเทาทรถจะไปได ลงจากรถเดนตรงเขาไปยงพระอาราม. (๑๔๔) กสมยนนแล ภกษหลายรปกาลงจงกรมอยกลางแจง.ลาดบนน อมพฏฐมาณพเขาไปหาภกษเหลานนถงทจงกรม ครนแลวไดกลาวคานกะภกษเหลานนวา ทานผเจรญ เวลานพระสมณโคดมพระองคนนประทบอยทไหน พวกขาพเจาพากนเขามาทน เพอจะเฝาพระองคทาน. ครงนนแล ภกษเหลานนคดเหนรวมกนเชนนวา อมพฏฐมาณพผนเปนคนเกดในตระกลทมชอเสยง ทงเปนศษยของพราหมณโปกขรสาตผมชอเสยง อนการสนทนาปราศรยกบพวกกลบตรเหนปานน ยอมไมเปนการหนกพระทยแกพระผมพระภาคเจาเลย ดงนแลว จงตอบอมพฏฐมาณพวา อมพฏฐะ นนพระวหารมประตปดอย ทานจงสงบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 501เสยงเขาไปทางพระวหารนน คอย ๆ เขาไปทเฉลยง กระแอมไอแลว เคาะ บานประตเถด พระผมพระภาคเจาจกทรงเปดประตรบทาน. ลาดบนนอมพฏฐมาณพสงบเสยง เขาไปทางพระวหาร ซงมประตปดอยนน คอยๆเขาไปยงเฉลยง กระแอมไอแลว เคาะบานประต. พระผมพระภาคเจาทรงเปดประต. อมพฏฐมาณพเขาไปแลว. แมพวกมาณพกพากนเขาไปปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง. (๑๘๕) ฝายอมพฏฐมาณพ เดนปราศรยบาง ยนปราศรยบางกบพระผมพระภาคเจาผประทบนงอย. ทนนแล พระผมพระภาคเจาตรสถามวา อมพฏฐะ เธอเคยสนทนาปราศรยกบพวกพราหมณผเฒาผแกผเปนอาจารย และเปนปาจารย เหมอนดงเธอ เดนบาง ยนบาง สนทนาปราศรยกบเราผนงอยเชนนหรอ. ขอนหามได พระโคดมผเจรญ เพราะวาพราหมณผเดนกควรเจรจากนกบพราหมณผเดน พราหมณผยนกควรเจรจากบพราหมณผยนพราหมณผนงกควรเจรจากบพราหมณผนง พราหมณผนอนกควรเจรจากบพราหมณผนอน ขาแตพระโคดมผเจรญ แตผใดเปนสมณะโลนเปนอยางคนรบใช เปนพวกกณหโคตร เกดแตบาทของพรหม ขาพเจายอมสนทนาปราศรยกบผนน เหมอนกบทสนทนาปราศรยกบพระโคดมผเจรญน. อมพฏฐะ เธอมธระจงไดมาทน กพวกเธอมาเพอประโยชนอนใดแล พงใสใจถงประโยชนอนนนไวใหด กอมพฏฐมาณพยงมไดรบการศกษาเลย สาคญตววา ไดรบการศกษาดแลว จะมอะไรอกเลา นอกจาก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 502ไมไดรบการศกษา. ลาดบนน อมพฏฐมาณพ ถกพระผมพระภาคเจาตรสตาหนดวยพระวาจาวา เปนคนไมไดรบการศกษา จงโกรธขดใจ เมอจะดาขมวากลาวพระผมพระภาคเจา คดวาเราจกตองใหพระสมณโคดมไดรบความเสยหาย ไดกลาวคานกะพระผมพระภาคเจาวา ทานโคดม พวกชาตศากยะดราย หยาบชา มใจเบา พดพลาม เปนพวกคนรบใช ไมสกการะพวกพราหมณ ไมเคารพพวกพราหมณ ไมนบถอพวกพราหมณ ไมออนนอมพวกพราหมณ ทานโคดม การทพวกศากยะเปนพวกคนรบใชไมสกการะพวกพราหมณ ไมเคารพพวกพราหมณ ไมนบถอพวกพราหมณไมบชาพวกพราหมณ ไมออนนอมพวกพราหมณ นไมเหมาะไมสมควรเลย.อมพฏฐมาณพกดพวกศากยะวา เปนพวกคนรบใช นเปนครงแรกดวยประการฉะน. (๑๔๖) อมพฏฐะ กพวกศากยะไดทาผดตอเธออยางไร. ทานโคดม ครงหนง ขาพเจาไปยงนครกบลพสด ดวยกรณยกจบางอยางของพราหมณโปกขรสาตผอาจารย ไดเดนไปยงสณฐาคารของพวกศากยะเวลานนพวกศากยะและศากยกมารมากดวยกน นงเหนออาสนะสง ๆในสณฐาคาร เอานวมอสะกดกนและกน เฮฮาอย หยอกลอกนอย เหนทจะหวเราะเยาะขาพเจาเปนแน ไมมใครเธอเชญใหขาพเจานงเลย ทานโคดม ขอทพวกศากยะเปนพวกคนรบใช ไมสกการะพวกพราหมณ ไมเคารพพวกพราหมณ ไมนบถอพวกพราหมณ ไมบชาพวกพราหมณไมออนนอมพวกพราหมณ นไมเหมาะไมสมควรเลย. อมพฏฐมาณพกดพวกศากยะวา เปนพวกคนรบใช นเปนครงท ๒ ดวยประการฉะน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 503 (๑๘๗) อมพฏฐะ แมนางนกไส กยงเปนสตวพดไดตามความ ปรารถนาในรงของตน กพระนครกบลพสด เปนถนของพวกศากยะอมพฏฐะ ไมควรจะของใจ เพราะการหวเราะเยาะเพยงเลกนอยนเลย.ทานโคดม วรรณะ ๔ เหลานคอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทรทานโคดม บรรดาวรรณะ ๔ เหลาน ๓ วรรณะ คอ กษตรย แพศยศทร เปนคนบาเรอของพราหมณพวกเดยวโดยแท ทานโคดม ขอทพวกศากยะเปนพวกคนรบใช ไมสกการะพวกพราหมณ ไมเคารพพวกพราหมณ ไมนบถอพวกพราหมณ ไมบชาพวกพราหมณ ไมออนนอมพวกพราหมณ นไมเหมาะไมสมควรเลย. อมพฏฐมาณพกดพวกศากยะวาเปนพวกคนรบใช นเปนครงท ๓ ดวยประการฉะน. (๑๔๘) ครงนนแล พระผมพระภาคเจาทรงดารเชนนวา อม-พฏฐมาณพผน กลาวเหยยบยาพวกศากยะอยางหนก โดยเรยกวา เปนพวกคนรบใช ถากระไร เราจะถามถงโคตรเขาดบาง แลวพระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนกบอมพฏฐมาณพวา อมพฏฐะ เธอมโคตรวาอยางไร. กณหายนโคตร พระโคดม. อมพฏฐะ กเมอเธอระลกถงโคตรเกาแกอนเปนของมารดาบดาด ( กจะรได ) พวกศากยะเปนลกเจา เธอเปนลกนางทาสของพวกศากยะ กพวกศากยะเขาพากนสถาปนา พระเจาอกกากราชวา เปนพรปตามหะ๑ (ป บรรพบรษ).๑. เปนชอหนงของพระพรหม ซงพราหมณถอวา เปนบรรพบรษตนตระกลของมนษย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 504 ศากยวงศ (๑๔๙ ) อมพฏฐะ เรองเคยมมาแลว พระเจาอกกากราช ทรงพระประสงคพระราชทานสมบตใหแกพระโอรส ของพระมเหส ผททรงรกใคร โปรดปราน จงทรงรบสงใหพระเชฏฐกมาร คอพระอกกามข-ราชกมาร พระกรณฑราชกมาร พระหตถนกราชกมาร และพระสน -ปรราชกมาร ออกจากพระราชอาณาเขต. พระราชกนารเหลานน เสดจออกจากพระราชอาณาเขตแลว จงพากนไปตงสานกอาศยอย ณ ราวปาไมสากะใหญ รมฝงสระโบกขรณขางภเขาหมพานต. พระราชกมารเหลานนทรงสาเรจการอยรวมกบพระภคนของพระองคเอง เพราะกลวพระชาตจะระคนปนกน. อมพฏฐะ ตอมาพระเจาอกกากราช ตรสถามหมอามาตยราชบรษทวา บดนพวกกมารอยกน ณ ทไหน. พวกอามาตยกราบทลวาขอเดชะ มราวปาไมสากะใหญอยรมฝงสระโบกขรณขางภเขาหมพานตบดนพระราชกมารทงหลายอย ณ ทนน พระราชกมารเหลานนทรงสาเรจการอยรวมกบพระภคนของพระองคเอง เพราะกลวพระชาตจะระคนปนกน. อมพฏฐะ ทนน พระเจาอกกากราช ทรงเปลงพระอทานวาทานทงหลาย พวกกมารสามารถหนอ พวกกมารสามารถยอดเยยมหนอ.อมพฏฐะ กพวกทชอวาศากยะกปรากฏตงแตกาลครงนนเปนตนมา และพระเจาอกกากราชพระองคนนเปนบรรพบรษของพวกศากยะ. และพระเจาอกกากราช มนางทาสคนหนงชอ ทสา นางคลอดบตรคนหนงชอ กณหะ พอเกดมากพดไดวา แมจงชาระฉน จงใหฉนอาบนา แมจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 505ขอแมจงปลดเปลองฉนจากสงโสโครกน ฉนเกดมาเพอประโยชนแกแม. อมพฏฐะ มนษยสมยน เรยกปศาจวา ปศาจ ฉนใด มนษยสมยนนกฉนนน เรยกปศาจวา คนดา. มนษยเหลานนจงกลาวกนเชนนวา ทารกน พอเกดมากพดได คนดาเกดแลว ปศาจเกดแลว. อมพฏฐะ. กพวกทชอวา กณหายนะ ปรากฏตงแตกาลนนเปนตนมา. และกณหะนน เปนบรรพบรษของพวกกณหายนะ. อมพฏฐะ เมอเธอระลกถงโคตรอนเกาแก อนเปนของมารดาบดาด (กจะรได) พวกศากยะเปนลกเจา เธอเปนลกทาสของพวกศากยะ ดวยประการฉะนแล.

วงศของอมพฏฐมาณพ (๑๕๐) เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว มาณพเหลานนไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขอพระโคดมผเจรญ อยาทรงเหยยดหยามอมพฏฐมาณพดวยพระวาทะวา เปนลกทาสใหหนกนกเลยขาแตพระโคดมผเจรญ อมพฏฐมาณพมชาตด เปนบตรผมสกล เปนพหสต เจรจาไพเราะ เปนบณฑต และเธอสามารถจะโตตอบในคานกบพระโคดมผเจรญได. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสกะมาณพเหลานนวา ถาพวกเธอคดเชนนวา อมพฏฐมาณพมชาตทราม มใชบตรผมสกล มสตะนอยเจรจาไมไพเราะ มปญญาทราม และไมสามารถจะโตตอบในคานกบพระสมณโคดมได อมพฏฐมาณพจงหยดเสยเถด พวกเธอจงโตตอบกบเราในคาน กถาพวกเธอคดเชนนวา อมพกฐมาณพมชาตด เปนบตรผมสกล เปนพหสต เจรจาไพเราะ เปนบณฑต และสามารถจะโตตอบ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 506ในคานกบพระสมณโคดมได พวกเธอจงหยดเสยเถด อมพฏฐมาณพ จงโตตอบกบเราในคาน. มาณพเหลานนกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อมพฏฐมาณพมชาตด เปนบตรผมสกล เปนพหสต เจรจาไพเราะ เปนบณฑต และสามารถจะโตตอบในคานกบพระโคดมได พวกขาพระองคจกนงละอมพฏฐมาณพจงโตตอบกบ พระโคดมในคานเถด. (๑๕๑) ลาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสกะอนพฏฐมาณพวาอมพฏฐะ ปญหาประกอบดวยเหตนแล มาถงเธอเขาแลว ถงแมจะไมปรารถนา เธอกตองแก ถาเธอจกไมแกกด จกเอาคาอนมากลบเกลอนเสยกด จกนงเสยกด หรอจกหลกไปเสยกด ศรษะของเธอจกแตกเปน๗ เสยง ณ ทนแล. อมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอไดยนพวกพราหมณผเฒาผแก ผเปนอาจารย และเปนปาจารยเลากนมาวาอยางไร พวกกณหายนะเกดมาจากใครกอน และใครเปนบรรพบรษของพวกกณหายนะ. เมอพระผมพระภาคเจาตรสเชนนแลว อมพฏฐมาณพไดนงเสย พระผมพระภาคเจาไดตรสกะอมพฏฐมาณพแมเปนครงท๒ วา อมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอไดยนพวกพราหมณผเฒาผแก ผเปนอาจารย และเปนปาจารยเลากนมาวาอยางไรพวกกณหายนะเกดมาจากใครกอน และใครเปนบรรพบรษของพวกกณหายนะ. แมครงท ๒ อมพฏฐมาณพกไดนงเสย. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ตรสกะอมพฏฐมาณพวา อมพฏฐะเธอจงแกเดยวน บดนไมใชเวลาของเธอจะนง อมพฏฐะ เพราะผใดถกตถาคตถามปญหาอนประกอบดวยเหตถง ๓ ครงแลว ไมแก ศรษะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 507ของผนนจะแตกเปน ๗ เสยง ณ ทนแล. (๑๕๒) สมยนน ยกษวชรปาณ ถอคอนเหลกใหญ อนไฟตดแลวลกโพลงโชตชวง ยนอยในอากาศเบองบนของอมพฏฐมาณพ คดวาถาอมพฏฐมาณพนถกพระผมพระภาคเจาตรสถามปญหาทประกอบดวยเหตถง ๓ ครงแลว แตไมแก เราจกตอยศรษะของเขาใหแตกเปน๗ เสยง ณ ทนแล. พระผมพระภาคเจา และอมพฏฐมาณพเทานนเหนยกษวชรปาณนน. ครงนน อมพฏฐมาณพตกใจกลวขนพองสยองเกลา ทลขอใหพระผมพระภาคเจานงเองเปนทตานทาน ทลขอใหพระผมพระภาคเจานนเองเปนทเรน ทลขอใหพระผมพระภาคเจานนเองเปนทพง กระเถบเขาไปนงใกล ๆ แลวกราบทลวา พระโคดมผเจรญ ไดตรสคาอะไรนนขอพระโคดมผเจรญ โปรดตรสอกครงเถด. อมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอไดยนพวกพราหมณผเฒาผแก ผเปนอาจารย และเปนปาจารยเลากนมาอยางไร พวกกณหายนะเกดมาจากใครกอน และใครเปนบรรพบรษของพวกกณหายนะ. ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคไดยนมาเหมอนอยางทพระโคดมผเจรญตรสนนแหละ พวกกณหายนะเกดมาจากกณหะนนกอน และกกณหะนนเปนบรรพบรษของพวกกณหายนะ. (๑๕๓) เมออมพฏฐมาณพกลาวเชนนนแลว มาณพเหลานนสงเสยงออองเกรยวกราวโวยวายกนใหญวา ทานผเจรญ ไดยนวา อมพฏฐ-มาณพมชาตทราม มใชบตรผมสกล เปนลกทาสของพวกศากยะ ทานผเจรญ ไดยนวา พวกศากยะเปนโอรสของเจานายของอมพฏฐมาณพพวกเรา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 508ไพลไปสาคญเสยวา พระสมณโคดมผธรรมวาท พระองคเดยว ควรจะถกรกรานได. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงดารเชนน วา มาณพเหลาน พากนเหยยดหยามอมพฏฐมาณพดวยวาทะวา เปนลกทาส หนกนก ถากระไรเราพงชวยปลดเปลองให. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนกะนาณพเหลานนวา ดกอนมาณพพวกเธออยาเหยยดหยามอมพฏฐมาณพดวยวาทะวา เปนลกทาสใหหนกนก เพราะกณหะนไดเปนฤาษคนสาคญ เธอไปยงทกษณาชนบทเรยนพรหมมนตแลวเขาไปเฝาพระเจาอกกากราชทลขอพระราชธดาพระนามวามททรป. พระเจาอกกากราชทรงพระพโรธ ขดพระทยแกพระฤาษนนวาบงอาจอยางนเจยวหนอ ฤาษเปนลกทาสของเราแท ๆ ยงมาขอธดาชอมททรป แลวทรงขนพระแสงศร ทาวเธอไมอาจจะทรงแผลง และไมอาจจะทรงลดลงซงพระแสงศรนน . (๑๕๔) ดกอนมาณพ ครงนนหมอามาตยราชบรษทพากนเขาไปหากณหฤาษ แลวไดกลาวคานกะกณหฤาษวา ขาแตทานผเจรญขอความสวสดจงมแดพระราชา ขอความสวสดจงมแดพระราชา. ฤาษตอบวา ความสวสดจกมแดพระราชา แตถาทาวเธอจกทรงแผลงพระศรลงไปเบองตา แผนดนจกทรดตลอดพระราชอาณาเขต. อามาตยกลาววาขาแตทานผเจรญ ขอความสวสดจงมแดพระราชา ขอความสวสดจงมแกชนบท. ฤาษตอบวา ความสวสดจกมแดพระราชา ความสวสดจกมแกชนบท แตถาทาวเธอจกทรงแผลงพระแสงศรขนไปเบองบน ฝนจกไมตกทวพระราชอาณาเขตถง ๗ ป. อามาตยกลาววา ขาแตทานผเจรญขอความสวสดจงมแดพระราชา ขอความสวสดจงมแกชนบท ขอฝนจงตก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 509เถด. ฤาษตอบวา ความสวสดจกมแดพระราชา ความสวสดจกมแกชนบท ฝนจกตก แตพระราชาตองทรงวางพระแสงศรไวทพระราชกมารพระองคใหญดวยทรงดารวา พระราชกมารจกเปนผมความสวสด หายสยดสยองดงน. ดกอนมาณพ ลาดบนน พระเจาอกกากราชไดทรงวางพระแสงศรไวทพระราชกมารพระองคใหญดวยทรงดารวา พระราชกมารจกเปนผมความสวสด หายสยดสยอง ดงน. ครนทาวเธอทรงวางพระแสงศรไวทพระราชกมารองคใหญแลว. พระราชกมารกเปนผมความสวสด หายสยดสยอง. พระเจาอกกากราชทรงกลวถกขดวยพรหมทณฑ จงไดพระราชทานพระนางมททรปราชธดาแกฤาษนน. ดกอนมาณพ พวกเธออยาเหยยดหยามอมพฏฐมาณพดวยวาทะวาเปนลกทาสใหหนกนกเลย กณหะนนไดเปนฤาษสาคญแลว. (๑๕๕) ลาดบนน พระผมพระภาคเจารบสงกะอมพฏฐมาณพวา ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ขตตยกมารในโลกนพงสาเรจการอยรวมกบนางพราหมณกญญา เพราะอาศยการอยรวมกนของคนทง ๒ นน พงเกดบตรขน บตรผเกดแตนางพราหมณกญญากบขตตยกมารนน จะควรไดทนงหรอนาในหมพราหมณบางหรอไม. ควรไดพระโคดมผเจรญ. พวกพราหมณจะควรเชญใหเขาบรโภคในการเลยงเพอผตาย ในการเลยงเพอการมงคล ในการเลยงเพอยญพธ หรอในการเลยงเพอแขกบางหรอไม. ควรเชญเขาใหบรโภคได พระโคดมผเจรญ.พวกพราหมณจะควรบอกมนตใหเขาไดหรอไม. ควรบอกใหได พระโคดมผเจรญ. เขาควรจะถกหามในหญงทงหลายหรอไม. ไมควรถกหามเลยพระโคดมผเจรญ เขาควรจะไดรบอภเษกเปนกษตรยไดบางหรอไม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 510ขอนไมควรเลย พระโคดมผเจรญ. เพราะเหตไร. เพราะเขาไมบรสทธ ขางฝายมารดา. (๑๕๖) ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉนพราหมณกมารในโลกน พงสาเรจการอยรวมกบนางขตตยกญญา เพราะอาศยการอยรวมของคนทง ๒ นน พงเกดบตรขน บตรทเกดแตนางขตตย-กญญากบพราหมณกมาร จะควรไดทนงหรอนา ในหมพราหมณบางหรอไม. ควรได พระโคดมผเจรญ. พวกพราหมณจะควรเชญเขาใหบรโภคในการเลยงเพอผตาย ในการเลยงเพอการมงคล ในการเลยงเพอยญพธ หรอในการเลยงเพอแขกไดบางหรอไม. ควรเชญใหเขาบรโภคได พระโคดมผเจรญ. พวกพราหมณควรบอกมนตใหเขาไดหรอไม. ควรบอกใหได พระโคดมผเจรญ. เขาควรถกหามในหญงทงหลายหรอไม. เขาไมควรถกหามเลย พระโคดมผเจรญ. เขาควรจะไดรบอภเษกเปนกษตรยไดบางหรอไม. ขอนไมควรเลย พระโคดมผเจรญ.เพราะเหตไร. เพราะเขาไมบรสทธขางฝายบดา. (๑๕๗ ) ดกอนอมพฏฐะ เมอเทยบหญงกบหญงกด เมอเทยบชายกบชายกด กษตรยพวกเดยวประเสรฐ พวกพราหมณเลว. ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวกพราหมณทงหลายในโลกน พงโกนศรษะพราหมณคนหนง มอมดวยเถาแลวเนรเทศเสยจากแวนแควนหรอจากเมองเพราะโทษบางอยาง เขาจะควรไดทนงหรอนาในหมพราหมณบางหรอไม. ไมควรไดเลย พระโคดมผเจรญ. พวกพราหมณควรเชญเขาใหบรโภคในการเลยงเพอผตาย ในการเลยงเพอการมงคลในการเลยงเพอยญพธ หรอในการเลยงเพอแขกไดบางหรอไม. ไมควร

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 511เชญเขาใหบรโภคเลย พระโคดมผเจรญ. พวกพราหมณควรบอกมนต ใหเขาไดหรอไม. ไมควรบอกเลย พระโคดมผเจรญ. เขาควรถกหามในหญงทงหลายหรอไม. เขาควรถกหามทเดยว พระโคดมผเจรญ (๑๕๘) อมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน กษตรยทงหลายในโลกน พงปลงพระเกสากษตรยพระองคหนง มอมดวยเถาแลวเนรเทศเสยจากแวนแควนหรอจากเมองเพราะโทษบางอยาง เขาควรจะไดทนงหรอนาในหมพราหมณบางหรอไม. ควรได พระโคดมผเจรญ.พวกพราหมณควรเชญเขาใหบรโภคในการเลยงเพอผตาย ในการเลยงเพอการมงคล ในการเลยงเพอยญพธ ในการเลยงเพอแขกไดบางหรอไม.ควรเชญเขาใหบรโภคได พระโคดมผเจรญ. พวกพราหมณควรบอกมนตใหเขาหรอไม. ควรบอกให พระโคดมผเจรญ. เขาควรถกหามในหญงทงหลายหรอไม. เขาไมควรถกหามเลย พระโคดมผเจรญ. ดกอนอมพฏฐะกษตรยยอมถงความเปนผเลวอยางยง เพราะเหตทถกกษตรยดวยกนปลงพระเกสามอมดวยเถา แลวเนรเทศเสยจากแวนแควนหรอจากเมองดกอนอมพฏฐะ แมในเมอกษตรยถงความเปนคนเลวอยางยงเชนน พวกกษตรยกยงประเสรฐ พวกพราหมณเลว ดวยประการฉะน. สมจรงดงคาถาทสนงกมารพรหมไดกลาวไวดงน วา (๑๕๙) กษตรยเปนผประเสรฐทสด ในหมชนผ รงเกยจดวยโคตร ทานผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เปนผประเสรฐทสดในหมเทวาดาและมนษย. (๑๖๐) ดกอนอมพฏฐะ กคาถานนน สนงกมารพรหมขบถกไมผด กลาวไวถกไมผด ประกอบดวยประโยชน ไมใชไมประกอบดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 512ประโยชน เราเหนดวย ดกอนอมพฏฐะ ถงเรากกลาวเชนนวา (๑๖๑) กษตรยเปนผประเสรฐทสด ในหมชนผ รงเกยจดวยโคตร ทานผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เปนผประเสรฐทสดในหมเทวดาและมนษย. จบ ภาณวาร ท ๑

วชชาจรณสมปทา (๑๖๒) อมพฏฐมาณพทลถามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กจรณะนนเปนไฉน วชชานนเปนไฉน. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวากอนอมพฏฐะ ในวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมเขาไมพดอางชาต อางโคตร หรออางมานะวา ทานควรแกเรา หรอทานไมควรแกเรา อาวาหมงคลหรอววาหมงคล หรออาวาหะและววาหมงคลมในทใด ในทนนเขาจงจะพดอางชาตบาง อางโคตรบาง หรออางมานะบางวา ทานควรแกเรา หรอทานไมควรแกเรา ชนเหลาใด ยงเกยวของดวยการอางชาต ยงเกยวของดวยการอางโคตร ยงเกยวของดวยการอางมานะ หรอยงเกยวของดวยอาวาหะและววาหมงคล ชนเหลานนชอวายงหางไกลจากวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยม การทาใหแจงซงวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยม ยอมมได เพราะละความเกยวของดวยการอางชาต ความเกยวของดวยการอางโคตร ความเกยวของดวยการอางมานะ และความเกยวของดวยอาวาหะและววาหมงคล. (๑๖๓) ขาแตพระโคดมผเจรญ จรณะนนเปนไฉน วชชานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 513เปนไฉนเลา. ดกอนอมพฏฐะ พระตถาคตเสดจอบตในโลกน เปนพระ อรหนต ตรสรเองโดยชอบ ฯ ล ฯ ( พงดพสดารในสามญญผลสตร)ฯ ล ฯ ดกอนอมพฏฐะ ภกษเปนผถงพรอมดวยศลอยางนแล ฯ ล ฯเขาถงฌานท ๑ อย แมนเปนจรณะของภกษนน ฯ ล ฯ เพราะระงบวตกวจารเสยได เขาถงฌานท ๒ ฌานท ๓ ฌานท ๔ อย. แมนเปนจรณะของภกษนน. ดกอนอมพฏฐะ แมนแลคอจรณะ เธอยอมนาไปอยางยง นอมไปอยางยงซงจต เพอญาณทสสนะ. แมนเปนวชชาของภกษนน ฯลฯ เธอยอมรชดวา อยางอนเพอความเปนอยางนอกไมม. แมนเปนวชชาของภกษนน. ดกอนอมพฏฐะ นแลคอวชชา ดกอนอมพฏฐะ ภกษน เรยกวา ผถงพรอมดวยวชชาบาง ผถงพรอมดวยจรณะบาง ผถงพรอมดวยวชชาและจรณะบาง. ดกอนอมพฏฐะ กวชชาสมบต จรณสมบตเหลาอนทดยงกวา หรอประณตกวา วชชาสมบต จรณสมบตนไมม. ดกอนอมพฏฐะ วชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมนแล มทางเสอมอย ๔ ประการ. ๔ ประการเปนไฉน. ๑. ดกอนอมพฏฐะ สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมน หาบบรขารดาบสเขาไปสราวปาดวยตงใจวา จกบรโภคผลไมทหลน. สมณพราหมณนนตองเปนคนบาเรอทานทถงพรอมดวยวชชาและจรณะโดยแท นเปนทางเสอมขอท ๑. (๑๖๔) ๒. ดกอนอมพฏฐะ อกขอหนง สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอน เปนคณยอดเยยมน ไมสามารถจะหาผลไมทหลนบรโภคได ถอเสยมและตะกราเขาไป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 514สราวปาดวยตงใจวา จกบรโภคเหงาไม รากไม และผลไม. สมณพราหมณนนตองเปนคนบาเรอทานทถงพรอมดวยวชชาและจรณะโดยแท นเปน ทางเสอมขอท ๒. (๑๖๕) ๓. ดกอนอมพฏฐะ อกขอหนง สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมน ไมสามารถจะหาผลไมหลนบรโภคได ไมสามารถจะหาเหงาไมรากไม และผลไมบรโภคได จงสรางเรอนไฟไวใกลบาน หรอนคม แลวบาเรอไฟอย. สมณพราหมณนนตองเปนคนบาเรอทานทถงพรอมดวยวชชาสมบตและจรณสมบตโดยแท นเปนทางเสอมขอท ๓. (๑๖๖) ๔. ดกอนอมพฏฐะ อกขอหนง สมณะหรอพราหมณบางคนในโลกน เมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมน ไมสามารถจะหาผลไมทหลนบรโภคได ไมสามารถจะหาเหงาไม รากไม และผลไมบรโภคได และไมสามารถจะบาเรอไฟไดจงสรางเรอนมประต ๔ ดานไวทหนทางใหญ ๔ แพรง แลวพานกอยดวยตงใจวา ผใดทมาจากทศทง ๔ น จะเปนสมณะหรอพราหมณกตามเราจกบชาทานผนนตามสตกาลง. สมณพราหมณนนตองเปนคนบาเรอทานทถงพรอมดวยวชชาและจรณะโดยแท นเปนทางเสอมขอท ๔. ดกอนอมพฏฐะ ทางเสอมแหงวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมน มอย ๔ ประการ ดงน. (๑๖๗) ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอกบอาจารยยอมปรากฏในวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมนบางหรอไม ขอนไมมเลย พระโคดมผเจรญ ขาพเจากบอาจารยเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 515อะไร วชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมเปนอะไร ขาพเจา กบอาจารยยงหางไกลจากวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมน.ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอกบอาจารยเมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมนแหละ หาบบรขารดาบสเขาไปสราวปาดวยตงใจวา จกบรโภคผลไมทหลนบางหรอไม. ขอนไมมเลย พระโคดมผเจรญ ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอกบอาจารยเมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมนแหละ และไมสามารถจะหาผลไมทหลนบรโภคได จงถอเสยมและตะกราเขาไปสราวปาดวยตงใจวา จกบรโภคเหงาไม รากไม และผลไม บางหรอไม.อนไมมเลย พระโคดมผเจรญ. ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอกบอาจารยเมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมนแหละ ไมสามารถจะหาผลไมทหลนบรโภคได และไมสามารถจะหาเหงาไม รากไม และผลไมบรโภคได จงสรางเรอนไฟไวใกล ๆ บานหรอนคม แลวบาเรอไฟอย บางหรอไม. ขอนไมมเลยพระโคดมผเจรญ. ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉนเธอกบอาจารยเมอไมบรรลวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยมนแหละ ไมสามารถจะหาผลไมทหลนบรโภคได ไมสามารถจะหาเหงาไมรากไม และผลไมบรโภคได และไมสามารถจะบาเรอไฟได จงสรางเรอนไฟทมประต ๔ ดานไวทหนทาง ๔ แพรง แลวพานกอย ดวยตงใจวาผใดทมาจากทศทง ๔ น จะเปนสมณะหรอพราหมณกตาม เราจกบชาทานผนนตามสตกาลง บางหรอไม. ขอนไมมเลย พระโคดมผเจรญ. ดกอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 516อนพฏฐะ เธอกบอาจารยเสอมจากวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณ ยอดเยยมนดวย และคลาดจากทางเสอมของวชชาสมบตและจรณสมบตอนเปนคณยอดเยยม ประการนดวย. (๑๖๘) ดกอนอมพฏฐะ กพราหมณโปกขรสาตอาจารยของเธอไดพดวา สมณะโลนบางเหลาเปนอยางคนรบใช เปนพวกกณหโคตรเกดแตบาทของพรหม ประโยชนอะไรทพวกพราหมณผทรงไตรวชาจะสนทนาดวย ดงน. แมแตทางเสอมตนกยงไมไดบาเพญ. ดเถดอมพฏฐะความผดของพราหมณโปกขรสาตอาจารยของเธอนเพยงใด. ถงพราหมณโปกขรสาตกนเมองทพระเจาปเสนทโกศลพระราชทาน พระองคยงไมทรงพระราชทานพระวโรกาสใหเขาเฝาหนาพระทนง เวลาจะทรงปรกษาดวย กทรงปรกษานอกพระวสตร ดกอนอมพฏฐะ ไฉนเลาจงไมพระราชทานการเขาเฝาตอหนาพระทนงแกเขาผรบภกษาทชอบธรรม ซงพระราชทานให ดเถดอมพฏฐะ ความผดของพราหมณโปกขรสาตอาจารยของเธอนเพยงใด. (๑๖๙) ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉนพระเจาปเสนทโกศลทรงชางพระทนง หรอรถพระทนง จะทรงปรกษาราชกจบางเรองกบมหาอามาตย หรอพระราชวงศานวงศ แลวเสดจไปประทบอย ณ ทแหงหนง จากทนน ภายหลงคนชนศทรหรอทาสของศทรพงมา ณ ทนนแลวพดอางวา พระเจาปเสนทโกศลตรสอยางน ๆ เพยงเขาพดไดเหมอนพระราชดารส หรอปรกษาไดเหมอนพระราชาทรงปรกษาจะจดวาเปนพระราชา หรอราชมหาอามาตยไดหรอไม. ขอนเปนไมได พระโคดมผเจรญ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 517 ฤาษบรพาจารยของพราหมณ ดกอนอมพฏฐะ เธอกเชนนนเหมอนกน บรรดาฤาษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณ คอ ฤาษอฏฐกะ ฤาษวามกะ ฤาษวาม-เทวะ ฤาษเวสสามตร ฤาษยมตคค ฤาษองครส ฤาษภารทวาชะฤาษวาเสฏฐะ ฤาษกสสปะ ฤาษภค ซงเปนผผกมนต บอกมนต ในปจจบนน พวกพราหมณขบตาม กลาวตาม ซงบทมนตของเกานททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว กลาวไดถกตอง บอกไดถกตอง ตามททานกลาวไว บอกไว เพยงคดวา เรากบอาจารยเรยนมนตของทานเหลานน เธอจกเปนฤาษหรอปฏบตเพอเปนฤาษได ดงน นนไมเปนฐานะทจะมได. ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอไดฟงพราหมณผเฒาผแก ผเปนอาจารย และเปนปาจารย เลากนมาวาอยางไรบรรดาฤาษผเปนบรพาจารยของพวกพราหมณ คอ ฤาษอฏฐกะ ฤาษ วามกะ ฤาษวามเทวะ ฤาษเวสสามตร ฤาษยมตคค ฤาษองครสฤาษภารทวาชะ ฤาษวาเสฏฐะ ฤาษกสสปะ ฤาษภค ซงเปนผผกมนต บอกมนต ในปจจบนน พวกพราหมณขบตาม กลาวตาม ซงบทมนตของเกานททานขบแลว บอกแลว รวบรวมไวแลว กลาวไดถกตองบอกไดถกตองตามทกลาวไว บอกไว ฤาษเหลานนอาบนาทาตวเรยบรอยแตงผม แตงหนวด สวมพวงดอกไมและเครองอาภรณ นงผาขาว อมเอบพรงพรอม บาเรออยดวยกามคณ ๕ เหมอนเธอกบอาจารยในบดน หรอไม. ไมเหมอน พระโคดมผเจรญ ฯ ล ฯ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 518 ดกอนอมพฏฐะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน ฤาษเหลานน บรโภคขาวสาลทเกบกากแลว มแกงและกบหลายอยาง เหมอนเธอกบอาจารยในบดน หรอไม. ไมเหมอน พระโคดมผเจรญ ฯ ล ฯ. ดกอนอมพฏฐะ . . . ฤาษเหลานนบาเรออยดวยเหลานารผมผาโพกและมรางกระชดกระชอย เหมอนเธอกบอาจารยในบดนหรอไม. ไมเหมอน พระโคดมผเจรญ ฯ ล ฯ. ดกอนอมพฏฐะ... ฤาษเหลานนใชรถเทยมลาหางตดตกแตงแลว เอาปฏกดามยาวทมแทงสตวพาหนะขบขไป เหมอนเธอกบอาจารยในบดนหรอไม. ไมเหมอน พระโคดมผเจรญ ฯ ล ฯ. ดกอนอมพฏฐะ. . . ฤาษเหลานนใชบรษขดกระบ ใหรกษาเชงเทนแหงนครทมคลอมรอบ ลงลม เหมอนเธอกบอาจารยในบดน หรอไม. ไมเหมอน พระโคดมผเจรญ ฯ ล ฯ. ดกอนอมพฏฐะ เธอกบอาจารยมไดเปนฤาษเลย ทงมไดปฏบตเพอเปนฤาษ ดวยประการฉะนแล ดกอนอมพฏฐะ ผใดมความเคลอบแคลง สงสยในเรา ผนนจงถามเราดวยปญหา เราจกชาระใหดวยการพยากรณ. (๑๗๐) ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจออกจากพระวหารจงกรมแลว. แมอมพฏฐมาณพกออกจากพระวหารเดนจงกรม ขณะทอมพฏฐมาณพเดนจงกรมตามพระผมพระภาคเจาอยนน ไดพจารณาดมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ ในพระกายของพระผมพระภาคเจา ก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 519ไดเหนมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ โดยมาก เวนอย ๒ ประการ คอพระคยหะเรนอยในฝก ๑ พระชวหาใหญ ๑ จงยงเคลอบแคลงสงสย ไม เชอไมเลอมใสอย. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงดารวา อมพฏฐมาณพนเหนมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการของเรา โดยมาก เวนอย ๒ ประการคอ คยหะเรนอยในฝก ๑ ชวหาใหญ ๑ ยงเคลอบแคลงสงสย ไมเชอไมเลอมใสอย. ทนใดนนจงทรงบนดาลอทธาภสงขารใหอมพฏฐมาณพไดเหนพระคยหะเรนอยในฝก และทรงแลบพระชวหาสอดเขาชองพระกรรณทง ๒ กลบไปกลบมา สอดเขาชองพระนาสกทง ๒ กลบไปกลบมาแผปดจนมดมณฑลพระนลาต. (๑๗๑) ครงนน อมพฏฐมาณพคดวา พระสมณโคดมประกอบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ บรบรณ ไมบกพรอง ดงนแล. เขาจงไดทลลาพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาขอทลลาไป ณ บดน ขาพเจามกจมาก มธระมาก. ดกอนอมพฏฐะ เธอจงสาคญกาลอนควรบดน. แลวอมพฏฐ-มาณพกขนรถเทยมลากลบไป. โปกขรสาตพราหมณ (๑๗๒) สมยนนพราหมณโปกขรสาตลกออกมานงคอยรบอมพฏฐมาณพอย ณ อาศรมของตน พรอมดวยพราหมณหมใหญ. ฝายอมพฏฐมาณพขบรถไปอาศรมของตน จนสดทางทรถไปไดแลว ลงเดนเขาไปหาพราหมณโปกขรสาต ไหวแลวนงอย ทควรขางหนง.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 520พราหมณโปกขรสาตถามวา พออมพฏฐะ พอไดเหนพระโคดมผเจรญ พระองคนนแลวหรอ. ไดเหนแลว ทาน. กเกยรตศพทของทานพระโคดมพระองคนนทขจรไป จรงตามนนไมเปนอยางอนหรอ ทานพระโคดมพระองคนนทรงคณเชนนนจรง ไมเปนอยางอนหรอ. เกยรตศพทของทานพระโคดมพระองคนนทขจรไปจรงตามนน ไมเปนอยางอนเลย ทานพระโคดมพระองคนนทรงคณเชนนนจรง ไมเปนอยางอนเลย และประกอบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ประการ บรบรณ ไมบกพรอง. พอไดสนทนาปราศรยอะไรดวยหรอไม.ไดสนทนาปราศรยดวยทเดยว. พอไดสนทนาปราศรยอยางไรบาง ทนใดนนอมพฏฐมาณพไดเลาเรองเทาทตนไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระ-ภาคเจาใหพราหมณโปกขรสาตทราบทกประการ. (๑๗๓) เมออมพฏฐมาณพกลาวอยางน พราหมณโปกขรสาตไดกลาววา พทโธเอย พอบณฑตของเรา พทโธเอย พอพหสตของเราพทโธเอย พอทรงไตรวชาของเรา ไดยนวา คนเบองหนาแตตายเพราะกายแตก จะพงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกเสย เพราะทานผประ-พฤตประโยชนเชนน เจาไดพดกระทบกระเทยบพระโคดมอยางน ๆ แตพระโคดมกลบตรสยกเอาพวกเราขนเปนตวเปรยบเทยบอยางน ๆ พทโธเอย พอบณฑตของเรา พทโธเอย พอพหสตของเรา พทโธเอย พอทรงไตรวชาของเรา ไดยนวา คนเบองหนาแตตายเพราะกายแตก จะพงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรกเสย เพราะทานผประพฤตประโยชนเชนน.พราหมณโปกขรสาต โกรธ ขดใจ เอาเทาปดอมพฏฐมาณพใหลมลงแลวใครจะไปเฝาพระผมพระภาคเจาเสยเองในขณะนนทเดยว. พวก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 521พราหมณเหลานนไดพดหามวา ทาน วนนเกนเวลาทจะไปเฝาพระสมณ- โคดมเสยแลว พรงนคอยไปเฝาพระองคเถด. (๑๗๔) ครงนน พราหมณโปกขรสาตจดแจงของเคยวของฉนอยางประณตในนเวศนของตนแลวเอาใสรถ เมอคบเพลงยงตามอยไดออกจากอกกฏฐนคร ขบรถตรงไปยงราวปาอจฉานงคลวน ครนไปสดทางรถลงเดนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณทควรสวนขางหนง แลวไดทลถามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อมพฏฐ-มาณพศษยของขาพระองคไดมาทนหรอ. ไดมา พราหมณ. พระองคไดสนทนาปราศรยอะไร ๆ กบเขาหรอไม. ไดสนทนา พราหมณ.พระองคไดสนทนาปราศรยกบเขาอยางไร. ทนใดนน พระผมพระภาคเจาไดตรสเลาเรองทพระองคไดสนทนาปราศรยกบอมพฏฐมาณพใหพราหมณโปกขรสาต ทราบทกประการ. (๑๗๕) เมอพระผมพระภาคเจาตรสเชนนแลว พราหมณโปก-ขรสาตไดทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อมพฏฐมาณพเปนคนโง ไดโปรดยกโทษใหเขาดวยเถด. ขออมพฏฐมาณพจงมความสขเถด พราหมณ.ครงนน พราหมณโปกขรสาตไดพจารณาดมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประ-การ ในพระกายของพระผมพระภาคเจา กไดเหนมหาปรสลกษณะ ๓๒ประการ โดยมาก เวนอย ๒ ประการ คอ พระคยหะเรนอยในฝก ๑พระชวหาใหญ ๑ จงยงเคลอบแคลงสงสยอย ไมเชอ ไมเลอมใสอย.ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงดารวา พราหมณโปกขรสาตนเหนมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการของเรา โดยมาก เวนอย ๒ ประการ คอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 522คยหะเรนอยในฝก ๑ ชวหาใหญ ๑ จงยงเคลอบแคลงสงสย ไมเชอ ไมเลอมใสอย. ทนใดนน จงทรงบนดาลอทธาภสงขารใหพราหมณโปกขรสาตไดเหนพระคยหะเรนอยในฝก และทรงแลบพระชวหาสอดเขาชองพระกรรณทง ๒ กลบไปกลบมา สอดเขาชองพระนาสกทง ๒ กลบไปกลบมาแผปดจนมดมณฑลพระนลาต. พราหมณโปกขรสาตคดวา พระสมณ-โคดม ประกอบดวยมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ บรบรณ ไมบกพรองดงน แลวทลพระผมพระภาคเจาวา ขอพระโคดมผเจรญ พรอมดวยพระภกษสงฆจงรบภตตาหารในวนน. พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตดวงพระอาการนงอย พราหมณโปกขราสาตทราบวา พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตแลว จงทลภตตกาลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ไดเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว. (๑๗๖) ครงนน เวลาเชาพระผมพระภาคเจาทรงนงแลว ทรงถอบาตรจวรเสดจเขาไปยงนเวศนของพราหมณโปกขรสาต พรอมดวยพระภกษสงฆ ประทบนงบนอาสนะทเขาจดถวาย. พราหมณโปกขรสาตไดองคาสพระผมพระภาคเจาใหทรงอมหนาเพยงพอดวยของเคยวของฉนอนประณต ดวยมอของตน และพวกมาณพกไดองคาสพระภกษสงฆ ครนพระผมพระภาคเจาเสวยเสรจ วางพระหตถจากบาตรแลว พราหมณโปกขรสาตถอเอาอาสนะตา นงเฝาอย ณ ทควรสวนขางหนง. พระผมพระภาคเจาไดตรสอนบพพกถาแกพราหมณโปกขรสาต คอประกาศทานกถา ศลกถา สคคกถา โทษของกามทตาชา เศราหมอง และอานสงสในการออกจากกาม. เมอทรงทราบวา พราหมณโปกขรสาต

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 523มจตคลอง มจตออน มจตปราศจากนวรณ มจตสง มจตผองใสแลว จงทรงประกาศพระธรรมเทศนาทพระพทธเจาทงหลายทรงยกขนแสดงดวยพระองคเอง คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค โปรดพราหมณโปกขรสาตดวงตาเหนธรรมอนปราศจากธล ปราศจากมลทน ไดเกดขนแลวแกพราหมณโปกขรสาตวา สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงปวงมความดบไปเปนธรรมดา ณ ทนนนนแล. เหมอนผาทสะอาดปราศจากมลทนควรรบนายอมดวยด ฉะนน.

พราหมณโปกขรสาตแสดงตนเปนอบาสก (๑๗๗) ลาดบนน พราหมณโปกขรสาต เหนธรรม ถงธรรมรแจงธรรม หยงทราบธรรม ขามความสงสย ปราศจากความเคลอบแคลงถงความแกลวกลาแลว ไมตองเชอถอผอนในสตถศาสนา ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษตของพระองคแจมแจงนก ภาษตของพระองคแจมแจงนก พระองคทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทาง หรอสองประทปในทมด ดวยคดวา ผมจกษจกเหนรป ดงนฉนใด พระโคดมผเจรญทรงประกาศพระธรรมโดยอเนกปรยายฉนนนเหมอนกน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพระองคนพรอมทงบตรและภรยาบรษทและอามาตย ขอถงพระองค พระธรรม และพระภกษสงฆเปนสรณะ ขอพระสมณโคดมผเจรญจงทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะอยางมอบกายถวายชวต ตงแตวนนเปนตนไป และขอพระองคจงเสดจเขาไปสสกลโปกขรสาต เหมอนเขาไปสสกลแหงอบาสกอน ๆ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 524ในนครอกกฏฐะ เหลามาณพมาณวกาในสกลโปกขรสาตนน จกไหว จกลกรบ จกถวายอาสนะ หรอนา จกเลอมใสในพระองค ขอนนจกเปนไปเพอประโยชน เพอความสข แกมาณพมาณวกาเหลานนสนกาลนาน. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนพราหมณ ทานกลาวชอบดงนแล. จบ อมพฏฐสตร ท ๓

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 525 อรรถกถาอมพฏฐสตร เอวมเม สต ฯ เป ฯ โกสเลส อมพฏฐสตต

ในอมพฏฐสตรนน มการพรรณนาตามลาดบบท ดงตอไปน บทวา ในโกศลชนบท คอ ชนบทอนเปนนวาสสถานของพระราชกมารชาวชนบททงหลาย ผมนามวาโกศล แมจะเปนชนบทเดยวทานกเรยกวา โกสลา ( เปนพหพจน) เพราะศพทเสรมเขามา ในชนบทชอโกศลนน. กพระโบราณาจารยทานกลาวไววา ในกาลกอนพระราชาทรงสดบวา พระราชกมารนามวา มหาปนาทะ ผไดดการละเลนมละครตาง ๆเปนตน กไมทาอาการแมสกวายมแยมเลย จงไดทรงมรบสงวา ผใดทาใหบตรของเราหวเราะได เราจะประดบประดาเขาผนนดวยเครองอลงการทงปวง. ตงแตนนมา เมอเหลามหาชนตางทอดทงแมคนไถมารวมประชมกน พวกมนษยทงหลายถงจะแสดงการละเลนตาง ๆ กนสนเวลานานกวา ๗ ป กมสามารถจะใหพระราชกมารนนทรงพระสรวลได. ทนนทาวสกกเทวราช จงทรงสงพวกละครมาแสดงบาง. พระองคทรงแสดงละครอนเปนทพย จงทรงทาใหพระราชกมารทรงพระสรวลได. ตอมาพวกมนษยเหลานนตางกแยกยายกนกลบ บายหนาไปยงบานทอาศยของตน ๆ.พวกเขาเจอมตรและสหายเปนตนสวนทางมา เมอจะทาปฏสนถาร (ทกทายปราศรย ) กน ตางกพดกน วา กจ โภ กสล กจโภ กสล (ทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 526ผเจรญ มอะไรดบางไหม ทานผเจรญ มอะไรดบางไหม) เพราะฉะนน เขตแควนนนทานจงเรยกชอวา โกศล เพราะยดเอาคาวา กสล กสล นน. บทวา เสดจจารกไป คอเสดจเดนทางไกล. ธรรมดาการเสดจจารกของพระผมพระภาคเจา ม ๒ อยางคอ เสดจจารกอยางรบดวน ๑เสดจจารกอยางไมรบดวน ๑. ใน ๒ อยางนน การทพระองคทรงทอดพระเนตรเหนบคคลทควรใหตรสรไดแมในทไกล กจะเสดจไปโดยเรวเพอประโยชนแกการตรสรของเขา ชอวาเสดจจารกอยางรบดวน. พงเหนเชนในการเสดจไปตอนรบพระมหากสสปะ เปนตน. แทจรง พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงกระทาการตอนรบพระมหากสสปะ ไดเสดจไปตลอดทาง ๓ คาพยตโดยครเดยว เพอประโยชนแกอาฬวกยกษ ไดเสดจไปตลอดทาง ๓๐ โยชน เพอประโยชนแกพระองคลมาลกเทากน แตสาหรบปกกสาต ไดเสดจไปตลอดทาง ๔๕โยชน พระมหากปปนะ ๑๒๐ โยชน เพอประโยชนแกพระธนยะ๗๐๐ โยชน. สาหรบตสสสามเณรผเปนสทธวหารกของพระธรรม-เสนาบดสารบตรผชอบอยแตในปา ไดเสดจไปตลอดทาง ๑๒๐ โยชนกบอก ๓ คาพยต. ไดยนวา วนหนงพระเถระกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจะไปยงสานกของตสสสามเณร. พระผม พระภาคเจาตรสวา แมเรากจกไป แลวตรสเรยกทานพระอานนทมา ดวยทรงรบสงวา อานนท เธอจงบอกแกภกษผสาเรจอภญญา ๖ม ๒๐,๐๐๐ รปวา พระผมพระภาคเจาจกเสดจไปยงสานกตสสสามเณรผชอบอยแตในปา. ตอมาในวนท ๒ พระผมพระภาคเจา มพระขณาสพ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 527๒๐,๐๐๐ รปเปนบรวาร ทรงเหาะขนไปในอากาศ เสดจลงทประตโคจร คามของสามเณรนน ในทสดทางได ๑๒๐ โยชน ทรงหมผาจวรแลว.พวกมนษยเมอเดนทางไปทางานกนเหนพระผมพระภาคเจา ตางพดกนวา พระบรมศาสดาเสดจมาแลว พวกเราอยาไปทางานกนเลย ตางพากนปลาดอาสนะถวายขาวยาคแลว เมอจะกระทาบาทวตร๑ จงถามพวกภกษหนมวา ขาแตทานผเจรญ พระผมพระภาคเจาจะเสดจไปทไหน. ดกอนอบาสกและอบาสกาทงหลาย พระผมพระภาคเจาจะไมเสดจไป ณ ทอนเสดจมากเพอทรงตองการจะทอดพระเนตรตสสสามเณร ในทนแหละ. พวกมนษยเหลานนตางพากนดอกดใจวา ไดยนวา พระบรมศาสดาเสดจมากเพอทรงตองการจะทอดพระเนตรพระเถระผสนทสนมกบตระกลของพวกเรา พระเถระของพวกเรามใชคนเลกนอยเลย. ตอมาในเวลาเสรจภตกจของพระผมพระภาคเจา สามเณรเทยวไปบณฑบาตในบานมาแลวจงถามวา ดกอนอบาสกและอบาสกาทงหลายภกษสงฆมากมาย ทนน พวกเขาจงบอกแกสามเณรวา พระบรมศาสดาเสดจมาขอรบ. สามเณรจงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาแลวทลถามโดยเออเฟอดวยอาหารบณฑบาต พระบรมศาสดาทรงจบบาตรของสามเณรนนดวยพระหตถแลวตรสวา ตสสะ อาหารบณฑบาตพอแลว เราทาภตกจเสรจแลว. ลาดบนน สามเณรจงถามโดยเออเฟอกะอปชฌายแลวจงไปนงบนอาสนะทถงแกตน ทาภตกจ (ฉน). ตอมาในเวลาสามเณรนนฉนเสรจแลว พระบรมศาสดาตรสมงคลแลว เสดจออกไปประทบยนทประตบาน ตรสถามวา ตสสะ ทางไปสทอยของเชอสายไหน ทางน พระ๑. ฉบบพมาเปน ปาตราสภตต แปลวา อาหารเชา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 528เจาขา สามเณรกราบทลพระผมพระภาคเจา เมอสามเณรกราบทลชทาง ถวายแลว จงตรสวา ตสสะ เธอจงไปขางหนา. ดงไดสดบมา พระผมพระภาคเจา แมจะทรงเปนผชทางใหแกโลกพรอมทงเทวโลกกตาม ไดทรงทาใหสามเณรนนเปนผชทางใหในเสนทางเพยง ๓ คาพยตเทานน ดวยทรงตงพระทยวา เราจกไดเหนสามเณร สามเณรนนไปสทอนเปนทอยของตน แลวไดกระทาวตรแดพระผมพระภาคเจา. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสถามสามเณรนนวา ตสสะ ทไหนเปนทจงกรมของเธอ จงเสดจไปทนน ประทบนงบนกอนหนทนงของสามเณรแลวตรสถามวา ตสสะ ในทนเธออยเปนสขหรอสามเณรนนกราบทลวา เปนสข พระเจาขา เมอขาพระองคอยในทน ไดยนเสยงรองของพวกสตวจาพวกราชสห เสอโครง ชาง กวาง และนกยง เปนตน ความสาคญหมายวา เปนปากเกดขน พระองคอยเปนสขดวยความสาคญหมายนน. ทนน พระผมพระภาคเจาตรสกะสามเณรนนวา ตสสะ เธอจงเผดยงสงฆใหประชมกน เราจกใหพทธทายาทแกเธอ เมอภกษสงฆประชมกนแลวทรงประทานอปสมบทให แลวไดเสดจไปยงทประทบอยของพระองคทเดยว นชอวาการเสดจจารกอยางรบดวน. กการทพระองคเมอจะทรงอนเคราะหสตวโลก เสดจไปดวยเสดจทรงบณฑบาตตามลาดบบานและนคมทกวน โยชน ๑ บาง ๒ โยชนบางนจดเปนการเสดจจารกไมรบดวน. กพระผมพระภาคเจา เมอจะเสดจจารกนกจะเสดจในมณฑลใดมณฑลหนง บรรดา ๓ มณฑลเหลาน คอ มณฑลใหญ มณฑลกลาง มณฑลเลก. ในบรรดา ๓ มณฑลนน มณฑลใหญมกาหนด ๙๐๐ โยชน มณฑลกลางมกาหนด ๖๐๐ โยชน มณฑลเลกม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 529กาหนด ๑๐๐ โยชน. พระผมพระภาคเจาทรงมพระประสงคจะเสดจจารกในมณฑลใหญพระองคทรงปวารณาในวนมหาปวารณาแลว ในวนแรม ๑ คา จะพรอมดวยภกษสงฆหมใหญเปนบรวาร เสดจออกไป ๑๐๐ โยชนโดยรอบกจะเกดการแตกตนกนเปนการใหญ. คนผมาถงกอน ๆ จงจะไดนมนตบรรดามณฑลทง ๒ นอกจากน สกการะกจะมารวมลงเฉพาะในมหามณฑลเทานน. พระผมพระภาคเจา เมอเสดจประทบอยในหมบานและอาเภอนน ๆ สน ๑ - ๒ วน ทรงอนเคราะหมหาชนดวยการทรงรบอามสทานและเจรญกศลอนเปนสวนพนวฏฏสงสารแกเขา ดวยทรงประทานธรรมทรงใหการจารกเสรจสนไปโดย ๙ เดอน. แตถาภายในพรรษา สนถะและวปสสนากรรมฐานของภกษทงหลายยงออนอย พระองคกจะไมทรงปวารณาในวนมหาปวารณา ทรงประทานเลอนวนปวารณาไป ทรงปวารณาในวนเพญเดอน ๑๒ ตอถงวนแรม๑ คา เดอนอาย จงพรอมดวยภกษสงฆหมใหญเปนบรวารเสดจออกแลว เสดจเขาไปในมณฑลขนาดกลาง พระองคมพระประสงคจะเสดจจารกไปในมณฑลขนาดกลางดวยเหตอยางอนกมบาง แตจะเสดจประทบอยตลอด ๔ เดอนเทานน แลวกจะเสดจออกไปตามนยทกลาวแลวนนแหละ.บรรดามณฑลทง ๒ นอกน สกการะกจะมารวมลงเฉพาะในมณฑลขนาดกลางเทานน. พระผมพระภาคเจาทรงอนเคราะหสตวโลกโดยนยกอนนนแหละ ทรงใหการจารกเสรจสนไปโดย ๘ เดอน. แตถาเมอพระผมพระภาคเจาแมจะทรงจาพรรษาตลอด ๔ เดอนแลวกตาม เวไนยสตวยงมอนทรยไมแกกลา พระองคกจะทรงรอคอยใหพวก

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 530เขามอนทรยแกกลากอน จะเสดจประทบอย ณ ทนนนนแหละ อกเดอน ๑ บาง ๒-๓-๔ เดอนบาง แลวจงจะเสดจออกไปพรอมกบภกษสงฆหมใหญเปนบรวาร. โดยทานองดงทกลาวแลวนนแหละ บรรดามณฑลทง ๒ นอกน สกการะกจะมารวมลงเฉพาะในมณฑลขนาดเลกเทานน.พระผมพระภาคเจาเมอทรงอนเคราะหสตวโลกตามทานองขางตนนนแหละจะทรงใหการจารกเสรจสนไปโดย ๗ เดอนบาง ๖ เดอนบาง ๕ เดอนบาง ๔ เดอนบาง. ดงกลาวมาน ในบรรดามณฑลทง ๓ เหลาน พระผมพระภาคเจาเมอจะเสดจจารกไปในมณฑลใดมณฑลหนง จะเสดจไปเพราะเหตแหงลาภผลมจวรเปนตนกหาไม. แตโดยทแทพระองคเสดจจารกไปกเพราะความเอนดสตวโลก ดวยทรงดารอยางนวา ชนเหลาใดทเปนคนเขญใจยงโงเขลา เปนคนแก และคนเจบปวย เมอไรคนเหลานนจกมาเหนตถาคตได แตเมอเราเทยวจารกไป มหาชนจกไดเหนตถาคต บรรดาเขาเหลานน บางพวกจกกระทาจตใจใหเลอมใสได บางพวกจกบชาดวยเครองบชามพวงดอกไมเปนตน บางพวกจกถวายภกษาหารสกทพพหนงบางพวกจกละความเหนผด กลายเปนผมความเหนถก ขอนนจกเปนไปเพอประโยชนและความสขแกพวกเขาตลอดกาลนาน. อกประการหนง พระผมพระภาคพระพทธเจาทงหลายจะเสดจจารกไปดวยเหต ๑ ประการคอ เพอประโยชนใหพระวรกายไดอยสบายดวยทรงเดนพกผอน ๑ เพอประโยชนทจะรอเวลาเกดเรองราว ๑ เพอประโยชนจะทรงบญญตสกขาบทแกภกษทงหลาย ๑ เพอประโยชนจะใหสตวผควรจะตรสร ผมอนทรยแกกลาแลวในทนน ๆ ไดตรสร ๑. พระผ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 531มพระภาคพระพทธเจาทงหลายจะเสดจจารกไปดวยเหต ๔ ประการแมอยาง อนอก ดวยทรงดารวา สตวทงหลายจกถงพระพทธเจาเปนสรณะ จกถงพระธรรม จกถงพระสงฆเปนสรณะ หรอวาเราจกใหบรษททง ๔ เอบอมดวยการฟงธรรมเปนการใหญ. พระผมพระภาคพระพทธเจาทงหลาย จะเสดจจารกไปดวยเหต ๕ ประการแมอยางอนอก ดวยทรงดารวา สตวทงหลายจกงดเวนจากการทาชวตสตวใหตกลวงบาง จากการถอเอาสงของทเขามไดใหบาง จากการประพฤตผดในกามบาง จากการกลาวเทจบาง จากทตงแหงความประมาทคอนาเมาอนไดแกสราและเมรยบาง. พระผม พระภาคพระพทธเจาทงหลายจะเสดจจารกไปดวยเหต ๘ ประการแมอยางอนอก ดวยทรงดารวา สตวทงหลายจกกลบไดปฐมฌานบาง ทตยฌานบาง ตตยฌานบาง จตตถฌานบาง อากาสานญจายตนสมาบตบาง วญญา-ณญจายตนสมาบตบาง อากญจญญายตนสมาบตบาง เนวสญญานาสญญา-ยตนสมาบตบาง. พระผมพระภาคพระพทธเจาทงหลายจะเสดจจารกไปดวยเหต ๘ ประการแมอยางอนอก ดวยทรงพระดารวา สตวทงหลายจกบรรลโสดาปตตมรรคบาง โสดาปตตผลบาง สกทาคามมรรดบาง สกทา-คามผลบาง อนาคามมรรคบาง อนาคามผลบาง อรหตตมรรคบาง จกกระทาใหแจงซงอรหตตผลบาง. ดงกลาวมานจดเปนการเสดจจารกไมรบดวน. ในทนทานประสงคเอาการเสดจจารกไมรบดวน. กการเสดจจารกไมรบดวนน มอย ๒ อยาง คอ การเสดจจารกประจา ๑ การเสดจจารกไมประจา ๑. บรรดาจารก ๒ อยางนน การเสดจไปตามลาดบบาน อาเภอ และจงหวด จดเปนการเสดจจารกประจา.สวนการเสดจไปเพอประโยชนแกสตวทครรจะใหตรสรไดคนเดยวเทานน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 532จดเปนการเสดจจารกไมประจา. ในทนทานมงหมายเอาการเสดจจารก ไมประจาน. ไดยนวา ในกาลนน เมอพระผมพระภาคเจาทรงแผขายคอพระญาณไปในหมนโลกธาต ในเวลาเสรจสนพทธกจตอนปจฉมยาม ทรงเลงดเหลาสตวผมเผาพนธควรจะตรสรไดอย พราหมณชอโปกขรสาตเขาไปภายในพระสพพญตญาณ. ทนนพระผมพระภาคเจาเมอทรงพจารณาดวาพราหมณนมาปรากฏในขายคอญาณของเรา เขามอปนสยหรอไมหนอ กทรงทอดพระเนตรเหนอปนสยแหงโสดาปตตมรรคแลว ทรงดารวาพราหมณนเมอเราไปชนบทนน จกใชใหศษยชออมพฏฐะไปเพอคนหาดลกษณะ. เขาจะกลาวโตตอบกบเรา พดวาจาไมสภาพมประการตาง ๆ เราจกทรมานเขาทาใหหมดพยศ เขากจกบอกแกอาจารย ทนน อาจารยของเขาไดฟงคานนแลว กจกมาคนหาดลกษณะของเรา เราจกแสดงธรรมแกเขา พอเทศนจบเขากจกดารงอยในโสดาปตตผล เทศนาจกมผลดแกมหาชนดงน จงพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รปเปนบรวาร เสดจพระดาเนนไปสชนบทนน. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา พระผมพระภาคเจาเสดจจารกไปในโกศลชนบทพรอมดวยภกษสงฆขบวนใหญมภกษประมาณ ๕๐๐ รป. บทวา บานพราหมณชออจฉานงคละตงอยโดยทใด คอ บานพราหมณขออจฉานงคละควรจะไปไดโดยทสาภาคใด หรอวา บานพราหมณชออจฉานงคละตงอยในประเทศใด. บาลวา อจฉานงกล กม.บทวา ตทวสร แปลวา เสดจไปโดยทางนน หรอวา เสดจไปสทนน. อธบายวา เสดจไปโดยทสาภาคนน หรอวา เสดจไปสประเทศนน. บทวา ประทบอยรนปาชฏชออจฉานงคละ ในบานพราหมณชอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 533อจฉานงคละ ความวา พระผมพระภาคเจาผทรงเปนพระธรรมราชา ทรงอาศยบานพราหมณชออจฉานงคละ ทรงตงคายคอศล ทรงถอพระคทาคอสมาธ ทรงยงศรคอพระสพพญตญาณใหเปนไป เสดจประทบอยดวยการประทบตามทพระองคทรงพอพระทยยง. บทวา กโดยสมยนนแล คอ พระผมพระภาคเจาเสดจประทบอย ณ ทนนโดยสมยใด โดยสมยนน. อธบายวา ในสมยนน. บคคลยอมเรยนมนต เพราะฉะนน จงชอวาพราหมณ อธบายวา ยอมสาธยายมนต. กคานนแหละเปนคาเรยกพราหมณโดยกาเนดในทางภาษา. แตพระอรยเจาทงหลาย ทานเรยกวาพราหมณ เพราะมบาปอนลอยแลวคาวา โปกขรสาต น เปนชอของพราหมณนน. ทานเรยกชอวาโปกขรสาตเพราะเหตไร. ไดยนวา กายของพราหมณนนเปนเชนเดยวกบดอกบวขาวงามประดจเสาระเนยดเงนทเขาปกไวในเทวนคร. สวนศรษะของเขามสดาประดจสาเรจดวยแกวมรกต. แมหนวดกปรากฏประหนงปยเมฆสดาในดวงจนทร. ลกตาทง ๒ ขางเปนประดจดอกบวเขยว. จมกกลมดเกลยงเกลา ประดจทอนาเงน. ฝามอและฝาเทา รวมทงชองปาก งดงามประดจลบไลไวดวยนาครง. อตภาพของพราหมณจดวางามเลศยงนก. ในททไมมพระราชา สมควรจะตงพราหมณผนเปนพระราชาได. พราหมณนเปนคนประกอบดวยสรเชนน. เพราะเหตน ชนทงหลายจงเรยกเขาวา โปกขร-สาต เพราะเปนเหมอนดอกบว. กพราหมณนแมในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจาทรงพระนามวากสสปะ เรยนจบเวททง ๓ ถวายทานแดพระทศพลแลว ฟงธรรม-เทศนา ไปเกดในเทวโลก. ตอจากนนเขาเมอจะมาสมนษยโลก รงเกยจ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 534การอยในทองมารดา จงไปเกดในทองดอกบวหลวงในสระใหญ ขางปา หมพานต. แตทไมไกลจากสระนน มดาบสอาศยอยในบรรณศาลา.ดาบสนนยนอยบนฝงมองเหนดอกบวหลวงนน จงคดวา ดอกบวหลวงดอกนใหญกวาดอกบวหลวงนอกน เวลาทมนบานแลว เราจงจกเกบมน.ดอกบวหลวงนนแมตง ๗ วนแลวกยงไมบาน. ดาบสจงคดวา เพราะเหตใดหนอ ดอกบวหลวงนแมตง ๗ วน แลวกยงไมบาน เอาเถอะ เราจกเกบมน แลวจงลงไปเกบ. ดอกบวหลวงนน พอดาบสเดดขาดจากกานเทานนกบานออก. ทนน ในภายในดอกบวนน เขาไดเหนทารกมผวพรรณขาว มรปรางราวกบ เงน ดจสผงทองมวรรณะขาวเหลองดงเกสรดอกประทม. เขาจงคดวาทารกนคงจกเปนผมบญมาก เอาเถอะเราจะเลยงดเขาจงอมไปยงบรรณศาลา เลยงด ตงแตอายได ๗ ขวบกใหเรยนเวททง ๓.ทารกเรยนจบเวททง ๓ แลว เปนบณฑต เฉลยวฉลาด ไดเปนยอดพราหมณในชมพทวป. ในเวลาตอมาเขาไดแสดงศลปะแกพระเจาโกศล.ทนน พระราชาทรงเลอมใสในศลปะของเขา จงไดพระราชทานมหานครชออกกฏฐะ ใหเปนพรหมไทย. เพราะเหตน ประชาชนทงหลายจงเรยกขานเขาวา โปกขรสาต เพราะเหตทเขานอนในดอกบว. บทวา อยครอบครอง นครชออกกฏฐะ ความวา เขาอยหรอวาอยครอบครอง นครอนมชอวาอกกฏฐะ คอ เขาเปนเจาของนครนน อยตามขอบเขตทชนจะพงอยไดในนครนน. ไดยนวา ประชาชนวางโคมไฟไวแลว เมอโคมไฟลกโพลงอย จงพากนยดเอาทตงนครนน เพราะฉะนน นครนนทานจงเรยกวา อกกฏฐะ. บาลวา โอกกฏฐะ ดงนกม มเนอความอยางเดยวกน . แตในทนพงทราบวา ดวยอานาจอปสค ทาให

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 535ทตยาวภตตใชแทนสตตมวภตตได. และในบททเหลอพงทราบวา คานน ไมเปนทตยาวภตต. ลกษณะในทนน พงคนควาจากศพทศาสตร. บทวา หนาแนนดวยสตว ความวา หนาแนน ไดแก ลนเหลอดวยสตวทงหลาย มชนมากมาย มมนษยเกลอนกลน และคบคงดวยสตวหลายชนด มชาง มา นกยง และเนอทรายทเขาเลยงไวเปนตน. กเพราะเหตทนครน สมบรณดวยหญาเปนอาหารของชางและมา เปนตน และดวยหญามงหลงคาบานทเกดเวยนรอบภายนอกนคร ทงสมบรณดวยไมทเปนฟนและไมทใชประกอบเปนเครองเรอนดวยเชนกน และเพราะเหตทภายในนครนนมสระโบกขรณ มสณฐานกลม และ ๔ เหลยม เปนตน มากมายทงมบอนานบไมถวนอกมาก งดงามดวยดอกไมทเกดในนา และเตมเปยมดวยนาเปนนตย ฉะนน ทานจงเรยกวา เปนนครทประกอบพรอมดวยหญาไมและนา. นครทเปนไปพรอมกบดวยขาว ชอวา สมบรณดวยขาว.อธบายวา มขาวเกบตนไวมากมาย แตกตางกนเปนบพพณชาต และอปรณชาตเปนตน. ดวยถอยคาเพยงเทาน เปนอนวาทานไดแสดงถงสมบตคอความมงคงแหงนคร ทพราหมณอยดวยลลาอยางพระราชาเพราะใหกางกนเศวตฉตรขน. โภคสมบตพราหมณไดมาจากพระราชา ชอวา ราชโภคะ หากจะถามวา ใครให. กตองตอบวา พระราชาทรงพระนามวา ปเสนทโกศลพระราชทานให. บทวา ราชทาย แปลวา เปนของพระราชทานใหของพระราชา อธบายวา เปนมรดก. บทวา พรหมเทยย แปลวาเปนของขวญอนประเสรฐสด อธบายวา เปนของทพราหมณจะพงกางกนเศวตฉตรเสวยโดยทานองเปนพระราชา.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 536 อกนยหนง บทวา ราชโภค ความวา เปนนครทพราหมณสงใหลงโทษดวยการตดอวยวะและการทาลายอวยวะทกอยางได เมอจะเกบภาษใน สถานทมทาเรอและภเขาเปนตน จะตองกางกนเศวตฉตรขนเปนพระราชาครอบครอง. ในบทนวา นครนนพระราชาทรงพระนามวา ปเสนทโกศลพระราชทานใหเปนราชรางวล ความวา นครนนเพราะพระราชาพระราชทานให จงชอวา ราชทายะ. กเพอทจะแสดงพระราชาผพระราชทานทานจงกลาวคานวา พระราชาทรงพระนามวา ปเสนทโกศล พระราชทานให. บทวา พรหมเทยย แปลวาของพระราชทานอนประเสรฐสด. อธบายวา เปนของทพระราชทานแลว โดยประการทวา พระราชทานแลว จะทรงเรยกคนไมม คอ ทรงสละใหเดดขาด ไดแก บรจาคไปเลย. บทวา อสโสส แปลวา ไดสดบตรบฟงมา คอ ไดประสบมาไดแก ไดทราบมา โดยทานองคาประกาศกองทมาถงโสตทวาร. คาวา โขเปนนบาต ลงในอรรถอวธารณะ (กาหนดแนนอนเชนพวกเอวศพท)หรอเปนนบาตลงไวเพยงเปนบทบรณ (ทาบทใหเตมเฉยๆ ). ใน ๒ คานนดวยอรรถอวธารณะ พงทราบคาอธบายดงนวา พราหมณนนไดสดบตรบฟงมาโดยแทจรงทเดยว คอมไดมสงขดขวางตอการไดยน. ดวยบทบรณคานเปนเพยงใสไวเพอใหบทและพยญชนะสละสลวยขนเทานนเอง บดนพราหมณชอ โปกขรสาต เมอจะประกาศเนอความทตนไดสดบตรบฟงมาจงไดกลาวถอยคานวา ไดสดบมาวา พระสมณโคดมผเจรญ. พงทราบเนอความในบทเหลานนวา บคคลทชอสมณะ กเพราะมบาปอนระงบแลว. สมกบททานกลาวไววา ธรรมทเปนบาปเปนอกศลของบคคลนน ระงบไปแลว. กพระผมพระภาคเจา ทรงเปนผมบาป

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 537อนระงบไดแลว ดวยอรยมรรคอยางยอดเยยม. เพราะเหตนน คาวา สมณะ น จงเปนพระนามทพระองคทรงไดรบตามพระคณทเปนจรง. คาวาขล เปนนบาต ลงในอรรถวา ไดยนเลาลอกนมา. คาวา โภ เปนเพยงคาเรยกชอทไดรบกนมาตามกาเนดของพราหมณ. สมจรงดงททานกลาวไววา ถาเขายงเปนผมความกงวลอย เขาผนนยอมมชอเรยกไดวาผเจรญ. พราหมณยกยองพระผมพระภาคเจาวา โคตมะ ดวยอานาจแหงโคตร เพราะฉะนน ในคาวา สมโณ ขล โภ โคตโม พงเหนเนอความดงนวา ไดยนวา พระสมณะโคตมโคตร. สวนคาวา เปนพระราชโอรสของศากยวงศ น เปนคาชชดถงพระตระกลอนสงศกดของพระผมพระภาคเจา. คาวา ทรงผนวชจากตระกลศากยวงศ เปนคาแสดงใหเหนถงการทพระองคทรงผนวชดวยศรทธาอธบายวา พระองคมไดทรงถกความขาดแคลนใด ๆ บบบงคบ ทรงละตระกลนนทง ๆ ทยงอดมสมบรณอย ทรงผนวชดวยศรทธา. ตอจากน ไปกมใจความดงกลาวแลวนนแหละ. คาวา ต โข ปน เปนตน ไดกลาวไวแลวเหมอนกบในสามญญผลสตร. คาวา เปนการยงประโยชนใหสาเรจ อธบายวา เปนการดทเดยวคอ นาประโยชนมาให นาความสขมาให. บทวา พระอรหนตเหนปานฉะน คอ พระอรหนตผไดเสยงเรยกวา พระอรหนตในโลก เพราะบรรลคณธรรมตามเปนจรง เชนเดยวกบพระโคดมผเจรญนน. บทวาการไดเหน ความวา พราหมณกระทาความนอมนกไปอยางนวา เพยงแตวาการลมตาทง ๒ ขาง ทเยอกเยนดวยความเลอมใสขนมองด กเปนการ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 538สาเรจประโยชน. คานวา อชฌายกะ (ผไมมฌาน) เปนคากลาวตเตยนพวกพราหมณผปราศจากฌาน ในกาลอนเปนปฐมกปอยางนวา ดกอนวาเสฏฐะและภารทวาชะ พราหมณเหลานนไมเพงในบดน พราหมณเหลาน ไมเลาเรยนในบดน เพราะเหตนแล อกษรท ๓ วา อชฌายกา อชฌายกา ดงนแลจงเกดขน.๑ แตบดนชนทงหลาย เรยกพราหมณนนกระทาใหเปนคาสรรเสรญแลว ดวยความหมายนวา บคคลใดยอมเลาเรยน บคคลนน ชอวาอชฌายกะ (ผคงแกเรยน ) คอสาธยายมนต. บคคลใดยอมทรงจามนตทงหลายได บคคลนนชอมนตธระ (ผทรงจามนตได. )บทวา ไตรเพท คออรพเพทยชพเพทและสามเพท. บคคลใดถงแลวซงฝง ดวยอานาจกระทาใหรมฝปากกระทบกน บคคลนน ชอวา ผถงฝง ( ผเรยนจบไตรเพท).ไตรเพทเปนไปกบดวยนฆนฑศาสตรและเกฏภศาสตร ชอวาพรอมกบนฆณฑศาสตรและเกฏภศาสตร. คาวา นฆณฑ คอศาสตรทแสดงถงคาไวพจนของสงทงหลายมนฆณฑรกข เปนตน. คาวา เกฏภะ คอ กรยากปปวกปป ไดแก ศาสตรวาดวยเครองมอของกวทงหลาย. ไตรเพทเปนไปกบดวยประเภทแหงอกขระชอวา พรอมดวยประเภทแหงอกขระ. บทวา ประเภทแหงอกขระ ไดแกสกขา และนรต. บทวา มศาสตรวาดวยพงศาวดารเปนท ๕ ความวาพงศาวดาร กลาวคอเรองราวเกา ๆ ทประกอบดวยคาเชนน วา อตห อสอตห อส (สงนไดเปนมาแลวเชนน สงนไดเปนมาแลวเชนน ) เปน๑. อคคญญสตร ทฆนกาย ปาฏกวรรค เลม ๑๑ หนา ๑๐๓

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 539ท ๕ ของไตรเพทนน เพราะนบอาถรรพเวทเปนท ๔ เหตนน ไตรเพทนนจงชอวา มคมภรวาดวยพงศาวดารเปนท ๕. มศาสตรวาดวยพงศาวดารเปนท ๕ เหลานน. ผใดยอมศกษาและเลาเรยนบทของเวทและการพยากรณ อนเปนพเศษ ผนนชอวาผศกษาเวท และชานาญการพยากรณ. ศาสตรวาดวยคาพดเลน ๆ ทานเรยกวา โลกายตะ. บทวา ลกษณะของมหาบรษไดแกศาสตรอนมปรมาณคมภรถง ๑๒,๐๐๐ ทแสดงลกษณะของมหา-บรษ มพระพทธเจาเปนตน ทชอวาเปนพทธมนต ซงมปรมาณบทคาถาถง ๑๖,๐๐๐ มปรากฏขอแตกตางกนดงน คอ ผประกอบดวยลกษณะนชอวาเปนพระพทธเจา เปนพระปจเจกพทธเจา เปนพระอครสาวกทง ๒เปนพระมหาสาวก ๘๐ เปนพระพทธมารดา เปนพระพทธบดา เปนอครอปฐาก เปนอครอปฐายกา เปนพระราชา เปนพระเจาจกรพรรด. บทวา ผเตมเปยม คอไมบกพรองในมหาบรษลกษณะอนเปนโลกายตะเหลาน ไดแกเรยนมาอยางพรอมมล อธบายวา ไมมความตกหลนเลย. ผใดไมสามารถทจะทรงจาไวไดโดยใจความ และโดยคมภรซงมหาบรษลกษณะเหลานน ผนนชอวายงบกพรอง. บทวา อนาต-ปฏาโต แปลวา ผอนอาจารยยอมรบและรบรองแลว อธบายวาผอนอาจารยยอมรบแลว โดยนยเปนตนวา เรารสงใด ทานกรสงนนแลวตนกรบรองแลว ดวยคาปฏญาณคอการใหคาตอบแกอาจารยนนวา ขอรบอาจารย. ในเรองอะไร. ในคาสอนทประกอบดวยวชา ๓ อนเปนของอาจารยของตน. ไดยนวา พราหมณนนคดวา ในโลกนชนเปนอนมากพากนเทยวพดถงนามของบคคลผสงสดวา เราเปนพระพทธเจา เราเปนพระพทธเจาเพราะฉะนน การทเราจะเขาไปเฝาโดยเหตเพยงไดยนเขาเลาลอกนมาหา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 540เปนการสมควรไม เพราะแมเมอเราเขาไปหาบางคนแลวไมหลกไปเสยก เปนการลาบาก ทงไมเกดประโยชนอนใดเลย ถากระไรเราใชใหศษยของเรารวา เปนพระพทธเจา หรอมใช แนนอนแลว พงเขาไปเฝาเพราะฉะนน เขาจงเรยกมาณพมาแลวกลาวคาเปนตนวา แนะพอพระสมณโคดมน ดงน . บทวา ผเจรญนน คอพระโคดมผเจรญนน. บทวา ผเปนเชนนนจรง คอผเปนเชนนนโดยแท. แมในบทน คานกเปนทตยาวภตตดวยอานาจแหงอรรถวา กลาวถงตามทเปนอยเชนนน. ในบทนวา ยถากถ ปนาห โภ มใจความวา แนะผเจรญ เราจกรพระโคดมผเจรญนนไดอยางไร พระโคดมนนเราจะสามารถรไดโดยวธใด ทานจงบอกพระโคดมนนแกเราโดยวธนน. อกประการหนง คาวา ยถา น เปนเพยงนบาต. คาวา กถ เปนคาถามถงอาการ. มใจความวา เราจกรพระโคดมผเจรญนนไดโดยเหตใด. ไดยนวา เมอกลาวถงอยางน พราหมณผเปนอปชฌาย จงกลาวคาเปนตนวา แนะพอ ทานยอมกลาวเหมอนกบคนผยนอยบนแผนดนพดวา ขาพเจาไมเหนแผนดน และคนทยนอยในแสงสวางของพระจนทรและพระอาทตย พดวา ขาพเจาไมเหนพระจนทรและพระอาทตย ดงน กะเขาแลว เมอจะแสดงอาการทตนรจงกลาวคาวา อาคตาน โข ตาตเปนตน. ในคาเหลานน คาวา ในมนตทงหลาย คอในเวททงหลาย.พวกเทวดาชนสทธาวาสทราบวา ไดยนวา พระตถาคตจกอบตขน จงไดรบใสลกษณะทงหลายไวในเวททงหลายแลวเทยว สอนเวททงหลายดวยแปลงเพศเปนพราหมณ ดวยกลาววา เหลานชอวา พระพทธมนต โดยคดวา สตวผมศกดใหญทงหลาย จกรจกพระตถาคต โดยทานองน ดงน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 541เพราะเหตนน มหาบรษลกษณะทงหลายจงมมาในเวททงหลายกอน. แต เมอพระตถาคตปรนพพานแลว กจะอนตรธานไปโดยลาดบ เพราะเหตนนบดนจงไมม. คาวา ของมหาบรษ คอของคนผใหญโดยคณ มความตงใจมนความถอมน ความร และกรณาเปนตน. คาวา คต ๒ เทานน คอทสด ๒ อยางเทานน โดยแทแล. คตศพทนเปนไปในความแตกตางแหงภพในคาเปนตนวา ดกอนสารบตร ภพม ๕ เหลานแล. เปนไปในสถานทอาศยอย ในคาเปนตนวา ปากวางใหญ เปนทอาศยอยของหมเนอทงหลาย.เปนไปในปญญา ในคาเปนตนวา ผมปญญามากหลายเชนน . เปนไปในความแพรหลาย ในคาเปนตนวา คตคต . แตในทนพงทราบวา เปนไปในทสด. ในลกษณะเหลานน ผประกอบดวยลกษณะเหลาใด ยอมเปนพระราชาจกรพรรด ยอมไมเปนพระพทธเจาดวยลกษณะเหลานน โดยแท.แตทานกลาววา ลกษณะเหลานน ๆ โดยความเสมอกนแหงชาต. เพราะเหตนน ทานจงกลาววา ผประกอบดวยลกษณะเหลาใด บทวา ถาอยครองเรอน คอถาอยในเรอน. บทวา จะเปนพระราชาจกรพรรด ความวา ผทชอวาพระราชา เพราะทาใหชาวโลกยนดดวยอจฉรยธรรม และสงคหวตถ ๔ อยาง ผทชอวาจกรพรรด เพราะยงจกรรตนะใหเปนไป คอเปนไปพรอมกบจกรอนเปนสมบต ๔ อยางและยงคนอนใหเปนไปดวย. อนง ความเปนไปแหงอรยาบถจกร เพอประโยชนแกผอนมอยในผนน ผนนชอวาจกรพรรด. กในคาทง ๒ นคาวา ราชา เปนคาสามญธรรมดา. คาวา จกรพรรด เปนคาพเศษ.ผชอวา ธรรมกะ เพราะประพฤตโดยธรรม อธบายวา ประพฤตโดยชอบยง คอโดยเหมาะสม. ผชอวา ธรรมราชา เพราะไดราชสมบตโดยธรรม จงไดเปนพระราชา. อกประการหนง ผชอวา ธรรมกะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 542เพราะกระทาความดอนเปนประโยชนเกอกลแกผอน ผชอวาธรรมราชา เพราะการกระทาความดอนเปนประโยชนเกอกลแกตน. ผชอวา จาตรนตะเพราะเปนใหญทวทง ๔ ทวป อธบายวา เปนใหญบนผนแผนดน มมหาสมทรทง ๔ เปนขอบเขต และพรอมพรงดวยทวปทง ๔. ผชอวากาชยชนะไวไดหมด เพราะชานะขาศกมความขดเคองเปนตนในภายในและชานะพระราชาทงปวงในภายนอก. บทวา ถงความมนคงในชนบทคอถงความมนคง คอความถาวรในชนบท ใคร ๆ ไมสามารถทจะทาใหหวนไหวได. อกประการหนง ชนบทถงความถาวรในทนน ๆ ไมตองขวนขวาย ยนดแตในการงานของตน ไมหวนไหว ไมสะทกสะทาน.บทวา อยางไรน เปนนบาต. ใจความวา รตนะเหลาน ของพระเจาจกรพรรดนน มอะไรบาง. ในบทวา จกรรตนะ เปนตน จกรนนดวย เปนรตนะเพราะอรรถวาทาใหเกดความยนดดวย เหตนน จงชอวา จกรรตนะ. ในททกแหงกมนย เชนน. กในรตนะเหลาน พระเจาจกรพรรดยอมทรงชนะผทยงไมชนะดวยจกรรตนะ ยอมเสดจพระราชดาเนนไปตามสบายในแวนแควนทพระองคทรงชนะแลว ดวยชางแกว และมาแกว ยอมทรงรกษาแวนแควนททรงชนะแลวดวยขนพลแกว ยอมทรงเสวยอปโภคสขดวยรตนะทเหลอ.พงทราบความสมพนธกนดงน คอ การใชความสามารถดวยความเพยรพยายามของพระเจาจกรพรรดนน สาเรจบรบรณแลวดวยจกรรตนะท ๑การใชความสามารถดวยมนต สาเรจบรบรณแลวดวยรตนะสดทาย การใชความสามารถดวยปภ ( ความเปนผใหญยง ) สาเรจบรบรณแลวดวยขนคลงแกว ชางแกว และมาแกว ผลของการใชความสามารถ ๓ อยาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 543บรบรณแลว ดวยนางแกว และแกวมณ. พระเจาจกรพรรดทรงเสวย ความสขอนเกดจากโภคสมบต ดวยนางแกว และแกวมณ ทรงเสวยความสขอนเกดจากความเปนใหญดวยรตนะทงหลายทเหลอ. อนง พงทราบโดยแปลกออกไปอก ดงน รตนะ ๓ อนแรก สาเรจไดดวยอานภาพแหงกรรมทกศลมล คอความไมประทษรายใหเกดขน รตนะทามกลางสาเรจไดดวยอานภาพแหงกรรมทกศลมล คอความไมโลภใหเกดขน รตนะอนหนงสดทาย สาเรจไดดวยอานภาพแหงกรรม อนกศลมลคอความไมหลงใหเกดขน. ในทนกลาวเปนเพยงสงเขปเทานน. สวนความพสดารพงถอเอาจากอปเทศแหงรตนสตร ในโพชฌงคสงยต. บทวา มจานวน ๑,๐๐๐ เปนเบองหนา คอเกนกวา ๑,๐๐๐. บทวาผกลาหาญ คอผไมหวนเกรงใคร. บทวา มรปรางองอาจ คอมรางกายเชนกบเทวบตร. อาจารยบางพวกพรรณนาไวดงนกอน. แตในทนมสภาวะดงตอไปน. ผทกลาหาญทสด ทานเรยกวา วระ. องคของผกลาหาญชอวรงคะ คอเหตแหงความกลาหาญ. อธบายวา ความเปนผแกลวกลา.รปรางอนองอาจของตนเหลานนมอย เพราะเหตนน ชนเหลานนชอวามรปรางองอาจ. อธบายวา ประหนงวา มสรระรางอนหลอหลอมดวยความแกวนกลา. บทวา ยายเสยไดซงทหารของขาศก มอธบายวา ถาเหลาทหารของขาศก พงยนเผชญหนากน เขากสามารถทจะยายเสยไดซงขาศกนน.บทวา โดยธรรม คอโดยธรรม คอศล ๕ ทมวา ไมควรฆาสตวเปนตน. ในบทนวา เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา มหลงคาคอกเลสอนเปดแลวในโลก มใจความวา เมอความมดคอกเลสปกคลมอย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 544ดวยเครองปกคลมคอ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทฏฐ อวชชา และ ทจรต ๗ อยาง พระองคทรงเปดหลงคานนในโลกไดแลว ทรงมแสงสวางเกดแลวโดยทวถงประทบยนอย เพราะฉะนน พระองคจงทรงพระนามวา มหลงคาคอกเลสอนเปดแลว. ในบทเหลานน ความทพระองคเปนผควรบชา พงทราบวา ทานกลาวไวดวยบทท ๑ เหตแหงความทพระองคทรงเปนผควรบชา เพราะเหตทพระองคเปนพระสมมาสมพทธ-เจานน พงทราบวา ทานกลาวไวดวยบทท ๒ ความทพระองคทรงเปนผมหลงคาอนเปดแลว ทเปนเหตแหงความเปนพระพทธเจา พงทราบวาทานกลาวไวดวยบทท ๓. อกประการหนง พระองคทรงเปนผปราศจากวฏฏะดวย ปราศจากหลงคาดวย เพราะเหตนน พระองคจงทรงพระนามวา ปราศจากวฏฏะ และหลงคา. อธบายวา ไมมวฏฏะ และไมมหลงคา.เพราะเหตนน สาหรบ ๒ บทแรกนแหละ ทานจงกลาวไว ๒ เหตอยางนวาพระองคทรงเปนพระอรหนตเพราะไมมวฏฏะ ทรงเปนพระสมมาสมพทธะเพราะไมมหลงคา. อนง บทน ความสาเรจเบองแรกมไดดวยเวสารชชญาณท ๒ ความสาเรจท ๒ มไดดวยเวสารชชญาณท ๑ ความสาเรจท ๓ มไดดวยเวสารชชญาณท ๓ และท ๔. พงทราบอกวา คาแรกชใหเหนธรรมจกษ คาท ๒ พทธจกษ และคาท ๓ สมนตจกษ. พราหมณพดใหเกดความกลาหาญในมนตทงหลายแกมาณพนน ดวยคานวา ทานเปนผรบมนต ดงน. แมมาณพนนกปราศจากความหลงลมในลกษณะแหงคาพดของอาจารยนน มองเหนทะลปรโปรงซงพทธมนต ประดจวาเกดแสงสวางเปนอนเดยว จงกลาววา ทานผเจรญ เปนอยางนน. มใจความวา ทานผเจรญ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 545ทานกลาวฉนใด ผมจกทาฉนนน. บทวา วฬวารถมารยห แปลวา ขนสรถอนเทยมดวยลา. ทราบมาวา พราหมณตวเองทองเทยวไปดวยรถใด กใหรถคนนนแหละสงมาณพไป. บทวา มาณวกา คอเปนอน-เตวาสกของพราหมณชอ โปกขรสาตนนเอง. นยวา พราหมณนนไดใหสญญาแกพวกอนเตวาสกวา พวกทานจงไปพรอมกบอมพฏฐมาณพนน. บทวา พนทแหงยานมอยเพยงใด ความวา เขาสามารถจะไปไดดวยยานตลอดพนทเทาใด. บทวา ลงจากยาน คอเขาไปสทใกลซมประต อนมใชพนทของยานแลวกลงจากยาน. บทวา กโดยสมยนนแล คออมพฏฐมาณพเขาไปสอารามในสมยใด ในสมยนนแล คอในเวลาเทยงตรง. ถามวา ภกษทงหลายเดนจงกรมในเวลานน เพราะเหตไร. ตอบวา เพอจะบรรเทาความงวงเหงาหาวนอนอนมโภชนะประณตเปนปจจย. หรอวา ภกษเหลานนบาเพญเพยรในเวลากลางวน. เพราะวาจตของภกษผเดนจงกรมหลงฉนภตตาหารแลว อาบนา ผงลมแลว นงกระทาสมณธรรมเชนนนยอมแนวแน. บทวา ภกษเหลานนอยทใด ความวา ไดยนวา มาณพนนคดวา เราจกไมเดนจากบรเวณนนไปสบรเวณน ดวยคดวา พระสมณโคดมเสดจประทบอย ณ ทไหน จกถามกอนแลวเขาไปเฝา จงชาเลองมองประหนงขางในปา เหนภกษทงหลายผนงหมผาบงสกล กาลงเดนจงกรมอยบนทจงกรมใหญ จงไดไปยงสานกของภกษเหลานน. ทานหมายถง เหตนนจงไดกลาวคานวา ภกษเหลานนอยทใด. บทวา ทสสนาย แปลวาเพอจะเหน. ใจความวา เปนผใครเพอจะพบ. บทวา ถอเอากาเนดในตระกลมชอเสยง คอเกดในตระกลท

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 546โดงดง. ไดยนวา ในกาลนนขนชอวาตระกลอมพฏฐะ นบเปนตระกล โดงดงในชมพทวป. บทวา มชอเสยง คอโดงดงดวยรปราง กาเนด มนตตระกล และถนฐาน. บทวา ไมหนก คอไมเปนภาระ. ความวาผใดไมพงสามารถทจะใหอมพฏฐมาณพรได การสนทนาดวยเรองราวกบอมพฏฐมาณพนนของผนน พงเปนทหนกใจ แตสาหรบพระผมพระ-ภาคเจา ถงจะถกมาณพเชนอมพฏฐะนน ตงรอยคนกตาม พนคนกตามถามปญหา พระองคมไดทรงมความชกชาในการทจะทรงเฉลยเลย พวกภกษเหลานนสาคญอยดงน จงคดวา กการสนทนาดวยเรองราวตาง ๆมไดเปนทหนกใจเลย. บทวา วหาร ทานกลาวหมายถงพระคนธกฎ. บทวา ไมรบรอนคอไมเรงรด ใจความวา วางเทาลงในทพอเหมาะกบเทา กระทาวตรแลว ไมทาใหทรายทเกลยไวเรยบเสมอแลว เชนกบปลาดไวดวยไขมกใบไมและไมยางทราย ใหเปนหลมเปนบอ. บทวา ระเบยง คอหนามข.บทวา กระแอมแลว คอกระทาเสยงกระแอม. บทวา ลกดาลประต คอบานประต. บทวา ทานจงเคาะ ขยายความวา ทานจงเอาปลายเลบเคาะตรงทใกลกบรกญแจเบา ๆ. ทานอาจารยทงหลาย เมอจะแสดงธรรมเนยมการเคาะประต จงกลาววา ไดทราบวาพวกอมนษยยอมเคาะประตสงเกนไป สตวจาพวกงเคาะตาเกนไป คนไมควรจะเคาะเชนนน ควรเคาะตรงทใกลรตรงกลาง. บทวา พระผมพระภาคเจาทรงเปดประตแลว ความวา พระผมพระภาคเจามไดทรงลกไปเปดประต. แตพระองคทรงเหยยดพระหตถออก ดวยตรสวา จงเปดเขามาเถด. ควรจะกลาววา ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงเปดประตดวยพระองคเองทเดยว ดวยตรสวา เพราะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 547เธอทงหลาย เมอใหทานอยเปนเวลาตงโกฏกปมใชนอย มไดกระทากรรม คอการเปดประตดวยมอตนเองเลย กประตนนอนนาพระทยของพระผมพระภาคเจาทรงเปดแลว เพราะเหตใด เพราะเหตนน พระผม พระภาคเจาจงทรงเปดประตแลว. บทวา พวกเขาตางรนเรงอยกบพระผมพระภาคเจา ความวาพระผมพระภาคเจาเมอจะตรสถามคาเปนตนวา สบายดหรอ ทรงราเรงอยกบพวกมาณพเหลานนฉนใด แมพวกเขาเหลานนตางกมความราเรงเปนไปทานองเดยวกบพระผมพระภาคเจาฉนนน คอตางถงความราเรงรวมกน คอความเปนอนหนงอนเดยวกน ประหนงนาเยนรวมกนกบนารอนฉะนน. พวกมาณพเหลานนตางราเรงดวยถอยคาอนใดเลาวา พระโคดมเจาขา พระองคทรงพระสาราญดอยแลหรอ พระองคยงทรงพอดารงพระชนมชพอยไดแลหรอ และพระสาวกทงหลายของพระโคดมผเจรญ ยงมอาพาธนอย ไมมโรคภยเบยดเบยน ยงแขงแรง มกาลง และการอยเปนผาสกดอยแลหรอ ดงนเปนตน พวกเขาตางกกลาวถอยคานนอนเปนทตงแหงความราเรง และยงใหระลกถงกนโดยปรยายเปนอนมากอยางนวาทชอวา เปนทตงแหงความราเรง เพราะเปนถอยคาทเหมาะจะบนเทงใจโดยกอใหเกดความราเรง กลาวคอปต และปราโมทย และชอวาเปนทตงแหงการใหระลกถงกน เพราะเปนถอยคาควรระลก โดยควรทจะใหกนและกนระลกถงสนกาลแมนานได และเปนไปอยตลอดกาลนรนดร เพราะเปนถอยคาทไพเราะดวยอรรถ และพยญชนะ อนง ชอวาเปนถอยคาเปนทตงแหงความราเรง เพราะเปนสขแกผฟง และชอวาเปนทตงแหงการใหระลกถงกน เพราะเปนสขแกผราลกถง อกประการหนง ชอวาเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 548ถอยคาเปนทตงแหงความราเรง เพราะมพยญชนะบรสทธ ชอวาเปน ถอยคาเปนทตงแหงการใหระลกถงกน เพราะมอรรถอนบรสทธ ดงนแลวครนกลาวจบคอกลาวเสรจสนแลว จงนง ณ ทควรขางหนง. บทวา อมพฏโ ปน มาณโว มเนอความวา ดงไดสดบมามาณพนน ไมกระทาแมสกวาความเลอมใสแหงจตในรปสมบตของพระ-ผมพระภาคเจา คดวา เราจกรกรานพระทศพล จงแกผาทพนไวททองเอามาหอยไวทคอ เอามอขางหนงจบชายผาไว ขนไปยงทจงกรม บางคราวกเปดแขน บางคราวกเปดทอง บางคราวกเปดหลงใหเหน บางคราวกแกวงมอ บางคราวกยกคว ไดกลาวคาเยยหยนททาใหนกถงความประ-พฤตนาอบอาย เหนปานฉะนวา พระโคดมเจาขา ทานยงมความสมาเสมอของธาตอยแลหรอ ทานไมลาบากดวยภกษาหารแลหรอ กแลอาการทไมลาบากนนแหละ. ยงปรากฏแกทาน ทจรงอวยวะนอยใหญของทานเปนทตงแหงความเลอมใส ในสถานทททานไปแลว ชนเปนอนมากเหลานน มความนบถอมากเกดขนดวยคดวา ทานเปนพระราชาบรรพชต และทานเปนพระพทธเจา ตางกถวายอาหารอนมรสอรอยประณต พวกทานจงดเรอนของทาน ราวกะวาศาลาอนสวยงาม และเปนดงทพยปราสาท ดเตยง ดหมอน เมอทานอยในสถานทเหนปานฉะนการจะบาเพญสมณธรรมยอมทาไดยาก. เพราะเหตนน ทานจงกลาววากอมพฏฐมาณพเดนจงกรมอยกกลาวสาราณยกถาเลก ๆ นอย ๆ กบพระผมพระภาคเจาผประทบนงอยบาง ยนอยกกลาวสาราณยกถาเลก ๆ นอยๆกบพระผมพระภาคเจาผประทบนงอยบาง. บทวา ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ความวา ลาดบนน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 549พระผมพระภาคเจาทรงดารวา มาณพนพยายามอยในทไมสมควร เหมอนคนผมประสงคจะเหยยดมอออกเออมเอาชนภวคคพรหม เหมอนคนผมประสงคจะเหยยดเทาออกเดนไปสนรกชนอเวจ เหมอนคนผมประ-สงคจะขามมหาสมทร และเหมอนคนผมประสงคจะขนไปยงภเขาสเนรเอาเถอะ เราจะลองซกซอมกบเขาด ดงนแลว จงไดตรสคานกะอมพฏฐมาณพ. บทวา อาอรยปาจรเยห แปลวา กบอาจารยและอาจารยของอาจารยเหลานน. ในคาวา เดนไปอยกดน ความจรงพราหมณสมควรจะสนทนาปราศรยกบพราหมณผเปนอาจารยในอรยาบถทง ๓. แตมาณพน เพราะเหตทคนเปนผกระดางดวยมานะ เมอจะการทาการสนทนาคดวา เราจกใชอรยาบถแมทง ๔ จงกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญพราหมณผนอนอยควรจะสนทนากบพราหมณผนอนดวยกนกได. ทราบวา ตอแตนน พระผมพระภาคเจาไดตรสกะมาณพนนวาดกอนอมพฏฐะ การทผเดนอยสนทนากบอาจารยผเดนอยกด ผยนอยสนทนากบอาจารยผยนอยกด ผนงอยสนทนากบอาจารยผนงอยกด ใชไดในทก ๆ อาจารย แตทานนอนอยสนทนากบอาจารยผนอนอย อาจารยของทานนะเปนโค หรอวา เปนลาไปแลวหรอ. อมพฏฐมาณพนนโกรธ จงไดกลาวคาเปนตนวา เย จ โข เตโภ โคตม มณฑกา ดงน. ในคานน การทจะกลาวกะผมศรษะโลน วามณฑา และกะสมณะวา สมณา ควรกวา. แตมาณพนเมอจะเหยยด-หยามจงกลาววา มณฑกา (เจาหวโลน) สมณกา (เจาสมณะ) .บทวา อพภา แปลวา เปนเจาบาน. บทวา กณหา แปลวา ชวชาความวา เปนคนดา. บทวา เปนเหลากอของผเกดจากเทาของพรหม

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 550ในทน พรหมทานมงหมายวา พนธ. เพราะพวกพราหมณพากนเรยกพรหม นนวา ปตามหะ (ป บรรพบรษ). ชนทงหลายเปนเหลากอของเทาทง ๒จงชอวาเปนตระกลเกดจากเทา. อธบายวา เกดจากหลงเทาของพรหม.นยวา มาณพนนมลทธดงนคอ พวกพราหมณเกดจากปากของพรหมพวกกษตรยเกดจากอก พวกแพศยเกดจากสะดอ พวกศทรเกดจากหวเขาพวกสมณะเกดจากหลงเทา. กแลมาณพนนเมอจะกลาวอยางน กกลาวมไดเจาะจงใครกจรง แตโดยทแทเขากลาวโดยมงหมายวา เรากลาวมงพระผมพระภาคเจาเทานน. ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจาทรงดารวา อมพฏฐมานพนจาเดมแตเวลาทตนมาแลว เมอจะพดกบเรากพดเพราะอาศยมานะอยางเดยว ไมรจกประมาณของตน เหมอนคนจบอสรพษทคอ เหมอนคนกอดกองไฟไว เหมอนคนลบคลาชางเมามนทงวงฉะนน เอาเถอะ เราจกใหเขาเขาใจ จงตรสวา อตถกวโต โข ปน เต อมพฏ ดงนเปนตน. ในบทเหลานน มใจความวา ความตองการ กลาวคอกจทจะตองมากระทาของจตนนมอย เหตนน จตของมาณพนนจงชอวา มความตองการ. จตมความตองการของเขามอย เหตนน เขาจงชอวา มจตมความตองการ. ของมาณพนน. ใจความวา ทานมจตมความตองการจงไดมา ณ ทน. คาวา โข ปน เปนเพยงนบาต. บทวา ยาเยว โขปนตถาย คอดวยประโยชนอนใดเลา. บทวา อาคจเฉยยาถ ความวาพวกทานพงมาสสานกของเราหรอ ของผอนเปนครงคราว. คานวา ตเมวอตถ ทานกลาวดวยสามารถเปนเพศชาย. บทวา พวกทานพงกระทาไวในใจ คอพงกระทาไวในจต. อธบายวา ทานอนอาจารยใชใหมาดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 551กรณยกจของตน มไดใชใหมาเพอตองการจะลบหลเรา เพราะฉะนน ทานจงใสใจถงเฉพาะกจอนนนเถด. พระผมพระภาคเจาครนทรงแสดงวตรของผมาสสานกของผอนแกมาณพนนอยางนแลว เพอจะทรงขมมานะจงตรสคาวา อวสตวาเยว โข ปน เปนตน. บทนนมใจความวา แนะทานผเจรญ พวกทานจงดอมพฏฐมาณพน เรยนยงไมจบ มไดสาเรจการศกษา ยงเปนคนเลาเรยนนอยอย แตมมานะวาเราเรยนจบแลว คอสาคญคนวาเราเรยนจบแลว สาเรจการศกษาแลว เปนผคงแกเรยน กเหตในการทอมพฏฐะนนทกทายดวยคาหยาบอยางน จะมอะไรอนไปจากทคนมไดสาเรจการศกษามาจรง เพราะฉะนนบคคลทงหลายทไมไดรเอง ไมไดศกษาเลาเรยน ไดฟงมานอยในตระกลของอาจารยเทานน จงมกกลาวอยางน. บทวา กปโต แปลวา โกรธแลว. บทวา อนตตมโน แปลวามใจมใชของตน (เสยใจ). มคาถามวา พระผมพระภาคเจาทรงทราบวาเขาโกรธหรอไมทรงทราบหนอ จงไดตรสอยางนน. ตอบวา ทรงทราบ.เพราะเหตไร. ทรงทราบแลวจงตรส. เพอตองการจะถอนเสยซงมานะ.ความจรง พระผมพระภาคเจาไดทรงทราบแลววา มาณพนเมอเรากลาวอยางน จกโกรธ แลวดาพวกญาตของเรา ทนนเราจกยกเอาโคตรกบโคตร ตระกลและประเทศกบตระกลและประเทศขนพด ตดธงคอมานะทเขายกขนแลวของเขา ราวกะวาเทยบไดกบภวคคพรหม ตรงทโคนรากแลวทาใหเหอดหายไป เปรยบดงหมอผฉลาดชาระลางสงทเปนโทษแลวนาออกทงไปเสยฉะนน. บทวา ดาวา คอกลาวเสยดส. บทวาเพดเพย คอเหยยดหยาม.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 552 บทวา ปาปโต ภวสสต คอจกเปนผใหถงโทษมความเปนผดราย เปนตน. บทวา ดราย คอประกอบดวยความโกรธทอาศยมานะเกดขน.บทวา หยาบคาย คอกลาแขง. บทวา ผลนผลน คอใจเบา. พวกเขายอมยนดบาง ยนรายบาง กบสงเลกนอย คอเลอนลอยไปตามอารมณเรองเลกนอยเหมอนกะโหลกนาเตาลองลอยไปบนหลงนาฉะนน. บทวาปากมาก คอมกชอบพดมาก ทานกลาวโดยมประสงควา สาหรบพวกศากยะ เมออาปากแลว คนอนกไมมโอกาสทจะพดเลย. คาวา สมานานเปนไวพจนของบทแรกคอ สนตา (แปลวา เปน). บทวา ไมสกการะคอไมกระทาดวยอาการทดแกพวกพราหมณ. บทวา ไมเคารพ คอไมกระทาความเคารพในเหลาพราหมณ. บทวา ไมนบถอ คอไมรกใครดวยใจ. บทวา ไมบชา คอไมกระทาการบชาแกพวกพราหมณดวยพวงดอกไมเปนตน. บทวา ไมยาเกรง คอไมแสดงการกระทาความนอบ-นอม คอความประพฤตถอมตนดวยการกราบไหวเปนตน. บทวา ตยทตดบทเปน ต อท ( แปลวา นนน). บทวา ยทเม สากยา มใจความวาพวกศากยะเหลานไมสกการะพวกพราหมณ ฯ ล ฯ ไมยาเกรงพวกพราหมณการไมกระทาสกการะเปนตน ของพวกศากยะเหลานนทกอยาง ไมสมควรคอไมเหมาะสมเลย. บทวา กระทาผด คอประทษราย. คาวา อท ในคาวา เอกมหาห น เปนเพยงนบาต. ความวาสมยหนงขาพระองค. บทวา สณฐาคาร คอศาลาเปนทพราสอนความเปนพระราชา. บทวา พระเจาศากยะทงหลาย คอพระราชาผทไดรบอภเษกแลว. บทวา ศากยกมาร คอผทยงมไดรบอภเษก. บทวา บนอาสนะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 553ทสง คอบนอาสนะหลายประเภท มบลลงก ตง ทนงทาดวยหวาย แผนกระดาน และเครองปลาดทสวยงามเปนตน ตามความเหมาะสม.บทวา หวรอตอกระซกกนอย คอหวเราะเสยงดงดวยอานาจเยยหยน.บทวา เลนหวกนอย คอกระทาอาการมการกระทาเพยงยมแยม การกรดนวมอ และการใหการตบมอเปนตน. บทวา มมเยว มเความวา ขาพระองคสาคญอยางนวา พวกศากยะทงหลายหวเราะเยาะขาพระองคคนเดยว หาใชหวเราะเยาะคนอนไม. ถามวา กพวกศากยะเหลานนไดกระทาอยางนนเพราะเหตไร.ตอบวา นยวา พวกศากยะเหลานนรจกวงศตระกลของอมพฏฐะ. และในเวลานน อมพฏฐะน เอามอขางหนงจบชายผาสาฎกทเขานงลอยชายลงมาจนจดปลายเทา นอมกระดกคอลง เดนมาเหมอนคนทเมาดวยความเมาคอมานะ ทนน พวกศากยะทงหลายจงกลาววา แนะผเจรญ พวกทานจงดเหตแหงการมาของอมพฏฐะผกณหายนโคตร ซงเปนทาสของพวกเราจงไดกระทาเชนนน. แมเขากรวงศสกลของตน. เพราะฉะนน เขาจงกราบทลวา ชะรอยวา พวกศากยะเหลานน หวเราะเยาะขาพระองคโดยแท. บทวา ดวยทนง ความวา ไมมการเชอเชญใหนงอยางนวา นอาสนะ ทานจงนงบนอาสนะน ดงนเลย. ใคร ๆ เขากไมทากนเชนนน บทวา นางนกมลไถ ไดแกนางนกตวเลก ๆ ทอาศยอยตามซอกระหวางกอนดนในนา. บทวา ในรง คอในทเปนทอยอาศย. บทวาชอบพดพราพรอดกน คอมกจะกลาวตามทตนปรารถนา คอตนตองการสงใด ๆ กกลาวสงนน ๆ ออกมา หงสกด นกกะเรยนกด นกยงกดมาแลว กมไดหามเขาวา เจาพราพรอดไปทาไม. บทวา ทจะขดเคองคอทจะของขดดวยอานาจแหงความโกรธ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 554 เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว มาณพเขาใจวา พระ สมณโคดมน กระทาพระญาตของพระองคใหเปนเชนกบนางนกมลไถกระทาพวกเราใหเสมอกบหงส นกกะเรยน และนกยง คราวนคงจะหมดมานะแลว จงแสดงวรรณะ ๔ ยงขนไปอก. บทวา ยาย คอเหยยบยา ไดแกกระทาใหหมดความนบถอ. บทวา ไฉนหนอ เรา คอ กถากระไรเรา. นยวา คาวา ขาแตพระโคดมผเจรญขาพระองคเปนกณหายนโคตร อมพฏฐะไดกลาวออกมาดวยเสยงอนดงถง๓ ครง. ถามวา เขากลาวขนเพราะเหตไร เขาไมรหรอวาเปนโคตรทไมบรสทธ. ตอบวา เขารแน แตถงจะรกสาคญเอาวา เหตน ภพปกปดไว เหตนน พระสมณโคดมนกไมทรงเหน พระมหาสมณะเมอไมทรงเหนอย จกตรสอะไรเลา จงไดกลาวขน เพราะความทตนเปนผกระดางดวยมานะ. บทวา มาตาเปตตก แปลวา เปนสมบตตกทอดมาของมารดาบดา. บทวา ชอและโคตร คอชอดวยอานาจแหงบญญต โคตรดวยอานาจแหงประเพณ. บทวา ราลกถงอย คอนกถงอย ไดแกสบสาวไปจนถงทสดของตระกล. บทวา พระลกเจา คอเจานาย. บทวา ลกของทาส คอเปนลกของนางทาสในเรอน (หญงรบใช). เพราะฉะนนพระผมพระภาคเจาจงทรงแสดงวา นายอนคนใชจะพงเขาไปหาโดยประ-การใด พวกศากยะเหนทานไมเขาไปหาโดยประการนนจงกลาวเยยหยนให. เบองหนาแตน พระผมพระภาคเจาทรงประกาศความทอมพฏฐะนนเปนทาส และความทพวกศากยะเปนเจานายแลว เมอจะทรงนาวงศสกลของพระองคและของอมพฏฐะมา จงตรสพระดารสวา สกยา โขปน เปนตน. ในคาเหลานน คาวา ทหนต แปลวา ตงไว ใจความวา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 555พวกศากยะพดกนวา พระเจาโอกกากราชเปนบรรพบรษของเรา. ได สดบมาวา ในเวลาทพระราชานนตรส รศมจะพงออกมาจากพระโอฐเหมอนคบเพลง เพราะฉะนน ชนทงหลายจงถวายพระนามพระองควา โอกกากะ.บทวา ใหออกไปแลว คอนาไปแลว. บดน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงแสดงพวกศากยะเหลานน ดวยอานาจแหงชอ จงตรสพระดารสมวาโอกกามข เปนตน. ในเรองนนมคาทจะกลาวตามลาดบ ดงตอไปน ดงไดสดบมา พระราชโอรสของพระเจามหาสมมตราชแหงกปทเปนปฐมกป ทรงพระนามวา โรชะ พระราชโอรสของพระเจาโรชะทรงพระนามวา วโรชะ ของพระเจาวโรชะ ทรงพระนามวา กลยาณะของพระเจากลยาณะ ทรงพระนามวา วรกลยาณะ ของพระเจาวรกลยาณะทรงพระนามวา มนธาต ของพระเจามนธาต ทรงพระนามวา วรมนธาตของพระเจาวรมนธาต ทรงพระนามวา อโบสถ ของพระเจาอโบสถทรงพระนามวา วระ ของพระเจาวระ. ทรงพระนามวา อปวระ ของพระเจาอปวระ ทรงพระนามวา มฆเทวะ ของพระเจามฆเทวะ โดยสบตามลาดบมาเปนกษตรย ๘๔,๐๐๐ พระองค. หลงจากกษตรยเหลานนไดมวงศสกลของพระเจาโอกกากะ ๓ สกล. ใน ๓ สกลนน พระเจา-โอกกากราชท ๓ ทรงมพระมเหส ๕ พระองค คอ ทรงพระนามวา หตถาจตตา ชนต ชาลน และวสาขา. สาหรบพระมเหสแตละพระองคมสตรองคละ ๕๐๐ เปนบรวาร. พระมเหสองคใหญทสดมพระราชโอรส๔ พระองค คอ ทรงพระนามวา โอกกามขะ กรกณฑ หตถนกะ สนประ.มพระราชธดา ๕ พระองค คอ ทรงพระนามวา ปยา สปปยา อานนทาวชตา วชตเสนา. พระองคประสตพระราชบตรและพระราชธดา ๙ พระ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 556องคแลวกสวรรคต ดวยประการฉะน. ตอมาพระราชาไดทรงนาพระราชธดาองคอนทยงสาวสวยมาอภเษกไวในตาแหนงพระอครมเหส. พระนางประสตพระราชโอรสทรงพระนามวา ชนต. ทนน ในวนท ๕ พระนางจงประดบประดาพระโอรสนนแลว ทลแสดงแดพระราชา. พระราชาทรงดพระทย ไดพระราชทานพรแกพระนาง. พระนางทรงปรกษากบพระญาตทงหลายแลว จงทลขอราชสมบตใหแกพระราชโอรส. พระราชาทรงตวาดวา แนะหญงถอยเจาจงฉบหายเสย เจาปรารถนาอนตรายใหแกบตรของเรา. พระนางพอลบตาคน กทลใหพระราชาทรงยนดบอย ๆ เขาแลว ทลคาเปนตนวาขาแตพระมหาราช ขนชอวาการตรสคาเทจหาสมควรไม แลวกทลขออยนนแหละ. ลาดบนน พระราชาจงทรงรบสงใหเรยกพระราชโอรสทงหลายมาตรสวา แนะพอทงหลาย เราเหนชนตกมารนองคนเลกของพวกเจา จงใหพรแกแมของเขาไปฉบพลนทนท นางกยากจะใหลกของเขาไดราช-สมบตเวนพวกเจา พวกเจาอยากไดชางมงคล มามงคล และรถมงคลมประมาณเทาใด จงถอเอาชางมาและรถมประมาณเทานนไปเสย แลวพงกลบมาครองราชสมบต เมอเราลวงลบไปแลว จงสงออกไปพรอมกบอามาตย ๘ คน. ราชโอรสเหลานนรองคราครวญมประการตาง ๆ กราบทลวา ขาแตเสดจพอ ของพระองคไดทรงโปรดยกโทษแกพวกขาพระองคดวยเถดแลวกใหพระราชาและนางสนมกานลในของ'พระราชายกโทษให แลวกราบทลวา พวกขาพระองคจะไปพรอมกบพระเจาพดวย แลวจงทลลา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 557พระราชาออกไป พาเอาพระพนางไป มพวกเสนาทง ๔ เหลาหอมลอมออกไปจากพระนครแลว. พวกมนษยทงหลายเปนอนมากตางพากนคดวา พระราชกมารทงหลาย จกมาครองราชสมบต เมอพระราชบดาสวรรคตแลว พวกเราจกไปรบใชพระองค ตางพากนตดตามไปดวย. ในวนแรกเหลาเสนากนเนอทประมาณโยชนหนง ในวนท ๒ ประมาณ ๒ โยชนในวนท ๓ ประมาณ ๓ โยชน. พวกราชกมารตางปรกษากนวา กองทพนใหญโต ถาพวกเรายายพระราชาในประเทศใกลเคยงบางแหงแลว ยดเอาชนบท แมพระราชานนกคงไมสามารถสได จะมประโยชนอะไรกบการเบยดเบยนผอน ชมพทวปนยงกวางใหญ พวกเราจกพากนสรางเมองในปา วาแลวกเสดจดาเนนมงพระพกตรไปยงปาหมพานต เสาะหาททจะตงเมอง. ในสมยนนพระโพธสตวของพวกเราบงเกดในตระกลพราหมณผมงคงมชอวา กบลพราหมณ ออกบวชเปนฤาษ สรางบรรณศาลอาศยอยในแนวปา มตนสากะ ใกลฝงสระโบกขรณ ทขางปาหมพานต. นยวาพราหมณนนรวชาชอ ภมมบาล ทเปนเครองมอใหคนมองเหนคณและโทษในเบองบนในอากาศ มประมาณ ๘๐ ศอก และเบองลาง แมในแผนดน. ในทแหงหนง มกอหญา และเถาวลยเกดเปนทกษณาวรรต (เวยนขวา) บายหนาไปทางทศตะวนออก. ราชสหและเสอโครงเปนตน วงไลตามเนอและสกรมากด งและแมว วงไลตามกบและหนมากดมาถงทนนแลว ไมสามารถจะไลตามสตวเหลานนตอไปได จะถกสตวเหลานนขใหกลว ตองหนกลบไปแนนอนทเดยว. พราหมณนนทราบวานเปนททเลศในแผนดน แลวจงสรางบรรณศาลาของตนในทนน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 558 ตอมาพราหมณนนเหนพระราชกมารเหลานนเสาะแสวงหาททจะตง เมอง เดนมาสทเปนทอยของตน ถามทราบความเปนไปนนแลว เกดความเอนดในพระราชกมารเหลานนจงไดทลวา เมองทสรางขนในทตงบรรณ-ศาลานจกเปนเมองเลศในชมพทวป ในบรรดาชายทเกดในเมอง แตละคน ๆ จกสามารถเอาชนะคนตง ๑๐๐ กได ตง ๑,๐๐๐ กได พวกพระองคจงสรางเมองในทนเถด จงสรางพระราชมณเฑยรของพระราชา ณทตงบรรณศาลาเถด เพราะคนยนในทน ถงจะเปนลกคนจณฑาล กจะเปนผประเสรฐยงดวยกาลงของพระเจาจกรพรรด. พวกพระราชกมารจงเรยนวานเปนทอาศยอยของพระผเปนเจามใชหรอขอรบ. พวกทานไมตองคดวาเปนทอยอาศยของเรา จงสรางเมองกนใหบรรณศาลาของเราไวขางหนงแลวตงชอวา กบลพสด. พวกราชกมารเหลานน กระทาเชนนนแลวพากนอาศยอย ณ ทนน. อามาตยทง ๘ คนคดวา พระราชโอรสเหลานเจรญวยแลว ถาพระราชบดาของพวกเขาพงอยในทใกล พระองคพงทรงกระทาอาวาห-ววาหมงคลให แตบดนเปนภาระของพวกเราแลว จงปรกษากบพระราช-กมารทงหลาย. พระราชกมารทงหลายกลาววา พวกเรายงมองไมเหนธดากษตรยเชนกบพวกเรา ทงกยงมองไมเหนกมารกษตรยเชนกบพระพนองนาง ลกของพวกเราทเกดขนเพราะอยรวมกบผทไมเสมอกน จดวาเปนผไมบรสทธทางฝายมารดา หรอทางฝายบดา จกถงความความแตกตางกนแหงชาต เพราะฉะนน พวกเราจงพอใจการอยรวมกบพระพนองนางเทานน เพราะกลวความแตกตางกนแหงชาต จงตงพระเชฏฐภคนไวในตาแหนงเปนพระมารดา ตางกสาเรจการอยรวมกนกบพระพนองนาง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 559ทเหลอ. เมอพระราชโอรสเหลานนเจรญดวยบตรและธดา แตในสมยตอมาพระเชฏฐภคนเกดเปนโรคเรอน. เนอตวเปนเหมอนกบดอกทองกวาว.พระราชกมารทงหลายคดวา เมอพวกเราการทาการนงการนอนและการบรโภค เปนตน รวมกนกบพระเชฏฐภคนน โรคนกจะตดตอกนไดวนหนงจงทาเปนประหนงวา เดนไปเลนกฬาในสวน ใหพระเชฏฐภคนนนขนนงบนยานแลวเขาไปยงปา รบสงใหขดสระโบกขรณในพนดนโดยสงเขปวาเปนเรอน ใหพระนางเขาไปในทนน พรอมกบของเคยวและของบรโภค มงขางบนใสดนรวนลงไป แลวพากนกลบไป. ในสมยนนพระเจากรงพาราณสทรงพระนามวา รามะ ทรงเปนโรคเรอน พวกนางสนมกานลในและพวกนกแสดงละคร ตางพากนรงเกยจเพราะความสงเวชใจนน จงทรงมอบราชสมบตใหแกพระราชโอรสองคใหญเสดจเขาปา ทรงเสวยรากไมในปาในทนน ตอเวลาไมนานนกกหายพระโรค มผวพรรณประดจทองคา เสดจเทยวไปทางโนนบาง ทางน บาง ทอดพระเนตรเหนตนไมมโพรงใหญ ทรงถากถางทวางมประมาณ ๑๖ ศอก ในสวนดานในแหงตนไมนน ตดประตและหนาตาง ผกบนไดไว ประทบ อย ณ ทนน. พระองคทรงกอไฟไวในกะโหลกรองรบถานตอนกลางคน ทรงสดบเสยงรองของเหลาสตวมเนอและสกร เปนตนบรรทมหลบไป. พระองคทรงสงเกตวา ในทโนนราชสหรอง ในทโนนเสอโครงรองพอสวางกเสดจไปทนนทรงเกบเอาเนอทเหลอเดนมาเผาเสวย. ตอมาวนหนง ในตอนใกลรง เมอพระองคทรงกอไฟใหลกขนแลวประทบนงอย เสอโครงเดนมาเพราะไดกลนตวพระราชธดา จงคยดน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 560กระจดกระจายในทนน ทาเปนชองวางไวทซอกเขา. พระนางทอดพระ เนตรเหนเสอโครงทางชองนน ทรงกลวจงสงเสยงรองดงลน. พระเจากรงพาราณส ทรงสดบเสยงนน ทรงสงเกตไดวา นเปนเสยงสตร จงเสดจไป ณ ทนนแตเชาทเดยว ตรสถามวา ใครอยในทน พระนางตอบวา ผหญง นาย. เธอมชาตเปนอะไร. ฉนเปนธดาของพระเจาโอกกากมหาราช.เธอจงออกมาเถด. ไมสามารถออกไปได นาย. เพราะเหตไร ฉนเปนโรคผวหนง. พระเจากรงพาราณสตรสถามความเปนมาทกประการแลวใหพระนางผไมยอมออกมาเพราะขตตยมานะ ทรงทราบความเปนกษตรยของตนวา แมเรากเปนกษตรย จงทรงพาดบนไดลงไป ทรงฉดขนมาพาไปยงทประทบของพระองค พระราชทานยาทพระองคทรงเสวยเองนนแหละ ตอมาไมนานนก ทรงกระทาใหพระนางหายพระโรค มผวพรรณประดจทองคาได จงทรงอยรวมกบพระนาง. เพราะการอยรวมครงแรกนนเอง พระนางกทรงครรภ ประสตพระราชโอรส ๒ พระองคแลวกประสตอกถง ๑๖ ครง อยางนคอ ครงละสอง ๆ ดวยประการฉะน. จงมพนองถง ๓๒ พระองค. พระราชบดากทรงใหพระราชโอรสเหลานนซงเจรญวยแลว ไดทรงศกษาศลปศาสตรทกชนด. ตอมาวนหนง พรานไพรผอยในเมองของพระเจารามะคนหนงเทยวแสวงหาแกวอยทภเขา เหนพระราชาแลว จาได จงกราบทลวาขาแตสมมตเทพ ขาพระพทธเจาจาพระองคได. ทนน พระราชาจงตรสถามความเปนไปทกประการ. และในขณะนนนงเอง พวกเดกทงหลายเหลานนกพากนมา. พรานไพรเหนพวกเขาแลว ทลถามวา เดกเหลาน เปนใคร. เมอพระราชตรสวา ลกของเราเอง เขาจงทลถามถงวงศสกล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 561ทางฝายมารดาของเดกเหลานน คดวาบดนเราไดรางวลแลว จงไปยงเมอง กราบทลแดพระราชา พระราชาทรงดารวา เราจกทลเชญเสดจพระราช-บดามา จงเสดจไป ณ ทนน พรอมกบเสนา ๔ เหลา ถวายบงคมพระราชบดา แลวทลขอวา ขอพระองคจงทรงรบราชสมบตเถด พระเจาขา.พระเจากรงพาราณสตรสวา อยาเลยพอเอย เราจะไมไป ณ ทนน เธอจงถากถางตนไมนออก แลวสรางเมองใหแกเรา ณ ทนนแหละ. พระราชาทรงกระทาตามรบสงแลว ตงชอให ๒ ชอ คอ ชอวา โกลนครเพราะเหตทถากถางตนกระเบาออกแลวสรางเมองนนขน ๑ ชอวาพยคฆบถ เพราะสรางขนททางเดนของเสอโครง ๑ เสรจแลวถวายบงคมพระราชบดา ไดเสดจกลบพระนคร. ตอมาพระราชมารดาไดตรสกะกมารผเจรญวยแลววา นแนะลก ๆทงหลาย ศากยะผอยในกรงกบลพสดผเปนพระเจาลงของพวกทานมอยกพวกธดาของพระเจาลงของพวกทาน มการจบผมเหนปานฉะน มการจบผาเหนปานฉะน แนะลกทงหลาย เมอใดพวกเขามาทาอาบนา เมอนนทานจงไปจบธดาผทตนชอบไว. พวกเขากพากนไปในทนน เมอพระราชธดาพากนมาอาบนา กาลงผงศรษะใหแหงอย จงจบราชธดาผทตนปรารถนาประกาศชอใหทราบแลวมา. พระเจาศากยะทงหลายทรงสดบแลว ตรสวา แนะพนาย ชางเขาเถด พวกญาต ๆ ของเราเอง แลวกทรงเฉยเสย. นเปนเรองเกดขนของศากยวงศและไกลยวงศ. เมอศากยวงศและไกลยวงศเหลานน ทาการอาวาหมงคลและววาหมงคลซงกนและกนวงศสกลสบตอกนมาไมขาดสายเลย ทราบเทาถงพทธกาล. ในเรองนนพระผมพระภาคเจา เพอทรงแสดงศากยวงศ จงตรสพระดารสวา ศากยะ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 562เหลานนออกไปจากแวนแควนไปอาศยอยทฝงแหงสระโบกขรณ ขาง หมวนตประเทศ ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา สมมนต แปลวา อาศยอย. บทวาสากยา วต โภ มใจความวา พวกศากยะแมจะออกไปอยในปา ไมทาลายเชอชาต เปนผสามารถ คอมกาลงแกกลาทจะรกษาวงศสกลไวได. บทวา ตงแตนนมา คอนบวนนนเปนตนมา ไดแกจาเดมแตนนมา.บทวา โส จ เนส ปพพปรโส ใจความวา พระราชาทรงพระนามวาโอกกากะนนเปนบรรพบรษของพระราชกมารเหลานน แมแตเพยงการแตกตางแหงเชอชาตดวยอานาจเปนคหบดของศากยะเหลานน กมไดม.พระผมพระภาคเจาทรงประกาศศากยวงศใหทราบอยางนแลว ตอนไปเมอจะทรงประกาศอมพฏฐวงศ จงตรสพระดารสมวา รโ โข ปนเปนตน. บทวา นางทาสคลอดลก ชอวา กณหะ คอคลอดลกมผวดามฟนเกดขน มผมหนวดและเครางอกขนตงแตอยในทองทเดยว. บทวาปพยาหาส ความวา เมอพวกมนษยในเรอนทงหลาย ตางพากนหนไปเพราะกลววา ยกษเกดแลว ปดประตแลวยนอย นายกณหะกเดนไปขางโนนและขางน พลางพดรองเสยงดงลนวา พวกทานจงชวยชาระลางเรา ดงนเปนตน. บทวา พวกมาณพเหลานน ไดกราบทลคานกะพระผมพระภาคเจาคอไดกราบทลคานวา มา ภว เปนตน กเพอจะปลดเปลองคาตาหนของตน. นยวา พวกมาณพเหลานน ไดมความคดยางนวา อมพฏฐะนเปนศษยคนโตของอาจารยของพวกเรา ถาพวกเราจะไมพดบางสกคา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 563สองคาในฐานะเหนปานฉะน อมพฏฐะนจกทาลายพวกเราในสานกอาจารย ของพวกเรา พวกเขาจงไดกลาวอยางน เพอจะปลดเปลองคาตาหน แตพวกเขากยงหวงดวยคดวา อมพฏฐะนจะปราศจากความมวเมา. นยวาอมพฏฐะนกไมเปนทรกแมของพวกมาณพเหลานนนก เพราะเขาเปนคนเจามานะ. บทวา เปนผพดแตคาดงาม คอมคาพดออนหวาน. บทวาในถอยคานน คอในถอยคาเกยวกบเวท ๓ ทตนเรยนมาแลว. บทวาเพอจะโตตอบ ความวา เพอจะกลาวตอบโต คอกลาวแกปญหาทถามแลว. อกนยหนงวา เพอจะโตตอบ คอเพอจะกลาวใหเหนอกวา ในคาพดวา เปนบตรของทาส นน. บทวา ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจา มใจความวา ลาดบนนพระผมพระภาคเจาทรงดารวา ถาพวกมาณพผนงในทนเหลานน จกสงเสยงดงขนทานองน กจะพดกนไมจบลงได เอาเถอะ เราจะทาใหเขาเงยบเสยงแลวพดกบอมพฏฐะเทานน จงไดตรสพระดารสนกะพวกมาณพเหลานน. บรรดาบทเหลานน บทวา มนตโวห แปลวา พวกทานจงปรกษา. บทวา มยา สทธ มนเตต คอจงกลาวกบเรา. เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว มาณพทงหลายจงคดวา อมพฏฐมาณพผถกพระผมพระภาคเจาตรสวา เปนบตรของนางทาส ถงเพยงนน ไมสามารถทจะเงยศรษะขนได. กขนชอวา เชอชาตนแล รกนไดยาก ถาพระสมณโคดมจะกลาวคาไร ๆ แมกะผอนวา ทานเปนทาส ใครจกกอคดกบพระสมณโคดมนน อมพฏฐะ จงแกขอทคนผกเขาดวยตนเองเถด ดงน เมอจะปลดเปลองตนออกแลว โยนไปเหนออมพฏฐะคนเดยวจงกลาวคามวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อมพฏฐะเกดดแลว เปนตน.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 564 บทวา ประกอบดวยธรรม ไดแกเปนไปกบเหต คอมเคามล. บทวา แมจะไมพอใจกตองพยากรณ ความวา ตนแมไมปรารถนากตองพยากรณ คอจะตองวสชนาโดยแนแท. บทวา อเน วา อปฏจรสสส ใจความวา ทานจกเอาอกคาหนงมากลบเกลอนอกคาหนงคอจกทบถม ไดแกจกปกปด. กผใดอนเขาถามแลวอยางนวา ทานมโคตรอะไร แตกลาววา ขาพเจารเวททง ๓ เปนตน ผนชอวา เอาคาอนมากลบเกลอนอกคาหนง. บทวา ปกกมสสส วา ความวา ทานทงทรอยซงปญหาทเขาถามแลว กลบลกจากอาสนะไปเสย เพราะไมอยากจะตอบหรอ. บทวา อมพฏฐะไดนงเสย ความวา อมพฏฐะคดวา พระสมณโคดมมพระประสงคจะใหเราทลวา เปนลกนางทาสเองทเดยว และเมอเราทลเสยเอง ชอวาทาสยอมเกดขนแนนอน แตพระสมณโคดมน ทกทวงเพยง ๒ - ๓ ครงแลวกจกทรงดษณภาพ ทนน เรากจกหลบหนหลกไป ดงนแลว จงนงเสย. สายฟามอยทฝามอของยกษนน เหตนน ยกษนน จงชอวาวชรปาณ. บทวา ยกษ พงทราบวา มใชยกษธรรมดา แตเปนทาวสกก-เทวราช. บทวา เปนของรอน คอมสเปนไฟ. บทวา สมปชชลตแปลวา ลกโพลงไปทว. บทวา ส โชตภต แปลวา มแสงสวางโดยรอบความวา มเปลวไฟเปนอนเดยวกน. บทวา ยนอย ความวา ยกษนนเนรมตรปรางแปลกประหลาดอยางน คอ ศรษะใหญ เขยวเหมอนกบหวผกกาดสด นยนตาและจมกเปนตน ดนากลว ยนอย. ถามวากยกษนมาเพราะเหตไร. ตอบวา มาเพอจะใหอมพฏฐะละทงทฏฐเสย. อกประการหนง ยกษนมาดวยคดวา เมอพระผมพระภาคเจา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 565ทรงถงความเปนผขวนขวายนอย ในการทรงแสดงพระธรรมเทศนาอยาง นวา กเรานแหละพงแสดงธรรมได แตคนอนเขาหารทวถงธรรมของเราไม ทาวสกกะพรอมกบทาวมหาพรหมจงเสดจมา ไดทรงการทาปฏญญาวา ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอพระองคจงทรงแสดงธรรมเถด พวกทไมเปนไปในอานาจปกครองของพระองค พวกขาพระองคจกใหเปนไปเอง ธรรมจกรจงเปนของพระองค อาณาจกรจงเปนของพวกขาพระองคเพราะฉะนน วนนเราจกขใหอมพฏฐะสะดงกลว แลวใหเฉลยปญหาใหได. บทวา พระผมพระภาคเจาทรงทอดพระเนตรเหน และอมพฏฐะกเหน มใจความวา กถายกษนนแมคนอนกเหน เหตนนกจะดไมสาคญชนทงหลายพงกลาววา พระสมณโคดมนทรงทราบวาอฏพฏฐะไมยอมอยในพระดารสของพระองค จงนายกษมาแสดง ทนน อมพฏฐะจงพดขนเพราะความกลว เพราะฉะนน พระผพระภาคเจาทรงทอดพระเนตรเหนและอมพฏฐะกเหน. อมพฏฐะพอเหนยกษนนเทานน เหงอกไหลออกทวตว. ภายในทองกปนปวนดงลน. เขาจงคดวา แมคนอนเลาเขาเหนไหมหนอ พลางมองดรอบ ๆ กมไดเหนใคร ๆ แมจะมเพยงขนลก. ลาดบนน เขาจงคดวาภยนเกดขนเฉพาะแกเรา ถาเราจะพดวา ยกษ ชนทงหลายพงกลาววาตาของทานนนแหละมอยมใชหรอ ทานคนเดยวเทานนเหนยกษ อมพฏฐะทแรกไมเหนยกษ แตถกพระสมณโคดมทรงบบคนดวยวาทะ จงเหนยกษ สาคญอยวา บดน ในทนทพงอยางอนของเราไมม นอกจากพระสมณโคดมเทานน ลาดบนนแล อมพฏฐมาณพ ฯ ล ฯ ไดกลาวคาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 566กะพระผมพระภาคเจา. บทวา ตาณ คเวส แปลวา แสวงหาทตานทาน. บทวา เลณ คเวส แปลวา แสวงหาทเรน. บทวา สรณ คเวส แปลวา แสวงหาทพง.กในคาเหลาน ทชอวา ทตานทาน เพราะยอมตานทานไว คอรกษาไว.ทชอวา ทเรน เพราะชนทงหลายยอมหลกเรนอยในทน . ทชอวา ทพงเพราะยอมปองกนไว ความวา ยอมเบยดเบยน คอกาจดเสยไดซงภย.บทวา เขาไปนงใกล คอเขาไปนงบนทนงเบองลาง. บทวา พรตแปลวา จงกลาว. บทวา ชนบททางทศใต คอชนบททางทศใตแหงแมนาคงคา ทปรากฏชอทกษณาบถ. ไดยนวา ในกาลนน ในประเทศทางทศใตของอนเดยมพราหมณและดาบสอยมาก. อมพฏฐะไป ณ ทนน ทาใหดาบสคนหนงยนดดวยวตรปฏบต. ดาบสนนเหนอปการะของเขาจงกลาววาแนะบรษผเจรญ เราจะใหมนตแกทาน ทานปรารถนามนทใด จงเรยนมนตนนเถด. เขาจงกลาววา ขาแตอาจารย กจดวยมนตอยางอนของผมไมม อาวธทารายไมไดดวยอานภาพของมนตใด ขอทานจงใหมนตนนแกผมเถด. ดาบสนนกลาววา แนะผเจรญ ดแลว จงไดใหวชาทธนยงไมเขา ชอวาอมพฏฐะ. เขาเรยนเอาวชานนแลว ทดลองในทนนทเดยวคดวา บดนเราจกใหความใฝฝนของเราเตมเสยท จงถอเอาเพศเปนฤาษไปยงสานกของพระเจาโอกกากะ. เพราะฉะนน ทานจงกลาววา อม-พฏฐะไปสชนนททางทศใต เรยนพรหมมนตเขาไปเฝาพระเจาโอกกากะ ดงน. ในบทน บทวา พรหมมนต คอมนตอนประเสรฐ เพราะเปน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 567มนตสมบรณดวยอานภาพ. บทวา โก เนว เร๑ มยห หาสปตโต ความวานแนะเวย ใครหนอนเปนลกนางทาส (มาขอลกสาว) ของเราอยางน. บทวา พระเจาโอกกากราช นน ไมทรงสามารถจะปลอยลกธนไปไดความวา พระราชานน ขนสายธน เพราะพระองคมพระประสงคจะฆาฤาษนน แตไมทรงสามารถทจะยงออกไป ทงไมทรงสามารถทจะปลดออกไดซงลกศรนน ทนใดนน พระองคกมพระเสโทไหลไปทวพระวรกายประทบยนสนงนงกอยดวยความกลว. บทวา อามาตยทงหลาย คอมหาอามาตยทงหลาย. บทวา เหลาชมชน คอมวลชนนอกจากน. บทวา เหลาอามาตยทงหลาย ไดกลาวคาน ความวา พวกเขาคดอยวา เมอพระราชาทรงพระนามวาทณฑก ทรงพระพฤตผดในดาบสชอ กสวจฉะ แวนแควนทงสนพนาศดวยฝนแหงอาวธ พระเจานาฬเกระทรงประพฤตผดในดาบส ๕๐๐ ตนและพระเจาอชชนะทรงประพฤตผดในองครสดาบส แทรกลงสแผนดนเขาไปสนรก เพราะความกลวจงไดกลาวคานวา ขาแตทานผเจรญ ขอความสวสดจงมเปนตน. กณหดาบสนงอยนาน ตอนนถกเขาขอรองโดยประการตาง ๆ จงกลาวคาเปนตนวา พระราชาของพวกทาน ขนสายธนยงฤาษเชนกบพวกเรา นบวาทากรรมหนกมาก แลวจงไดกลาวคานวาความสวสดจกมแดพระราชา ดงน ในภายหลง. บทวา จกพงทลายคอจกแตกแยกออก กณหดาบสนนคดวา เราจกใหชนตกใจกลว จงไดกลาวเทจวา แผนดนจกแตกกระจายออก ราวกะกาแกลบ. ความจรงอานภาพแหงวชาของกณหดาบสนนมเพยงหยดยงลกศรไดเทานน ยอมไมเปนไปอยางอนไปได. ในคาทงหลายแมอนจากน กมนยทานองเดยวกนน.๑. บาลอมพฏฐสตรเปน เนวเร พระไตรปฎกเลม ๙ หนา ๑๒๕.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 568 บทวา ปลโลโม แปลวา มชนนอนราบแลว . ความวา แมแตเพยง ขนลก กจกไมมแกเขา. นยวา กณหดาบสใหพระราชากระทาปฏญาณแลว จงไดกลาวคานวา ถาพระราชาจกพระราชทานเดกหญงนนแกเราดงน. บทวา พระราชาใหลกธนวางไวทกมารแลว ความวา เมอดาบสนนรายมนตวา ขอใหลกศรจงลงมา พระราชากใหวางลงทสคอของกมาร.บทวา ไดพระราชทานพระราชธดาแลว คอทรงชาระลางศรษะกระทามใหเปนทาส คอเปนไทยแลว พระราชทานไป และทรงดงไวในตาแหนงอนยงใหญ. พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงประกาศวา อมพฏฐะเปนญาตของศากยะทงหลายทางฝายหนงจงไดตรสพระดารสนวา มา โข ตเมห มาณวกา เพอจะทรงใหเขาเบาใจ. ลาดบนน อมพฏฐะเปนประหนงวาถกรดดวยนาตง ๑๐๐ หมอ มความกระวนกระวายอนระงบแลวเบาใจแลว คดวา พระสมณโคดมทรงดารวา จกใหเราบนเทงใจจงทรงกระทาใหเราเปนญาตทางฝายหนง นยวา เราเปนกษตรย. ลาดบนนแล พระผมพระภาคเจาทรงดารวา อมพฏฐะนกระทาความสาคญวา เราเปนกษตรย ไมรวาตนมใชกษตรย เอาเถอะเราจกใหเขาร เมอจะทรงแสดงเทศนายงขนไป เพอทรงแสดงวงศกษตรยจงไดตรสพระดารสวา ดกอนอมพฏฐะ ทานสาคญขอนนเปนไฉน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อธ แปลวา ในโลกน. บทวา ในพราหมณทงหลาย คอในระหวางพวกพราหมณ. บทวา ทนงหรอนา คอทนงอยางดเลศ หรอนาอยางดเลศ. บทวา สทเธ คอในภตทเขาทาอทศใหผตาย. บทวา ถาลปาเก คอในภตในงานมงคล เปนตน . บทวา ยเคอในภตทเขาทาไวบชายญ. บทวา ปาหเน คอในภตทเขากระทาไวเพอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 569แขกทงหลาย หรอวาในภตทเขาทาไวเปนบรรณาการ. บทวา อปนสส คอสาหรบโอรสกษตรยนน บางไหมหนอ. บทวา อาวฏ วา อสสอนาวฏ วา คอในหญงสาวตระกลพราหมณพงมการหาม หรอไมมการหาม ความวา โอรสกษตรยจะพงไดกบเดกหญงตระกลพราหมณหรอไมพงได. บทวา อนปปนโน ความวา ไมถงวงศกษตรย คอไมบรสทธ. บทวา อตถยา วา อตถ กรตวา คอแสวงหาหญงกบหญงหรอ.บทวา กสมจเทว ปกรเณ คอในการกระทาสงทไมควรทาทเปนโทษบางอยาง ซงสมควรแกพราหมณทงหลาย. บทวา ดวยหอขเถา ความวาเอาหอขเถาโปรยขเถาบนศรษะ. บทวา ชเนตสม คอในฝงชน ความวา ในหมประชาชน. บทวาเย โคตตปฏสารโน ความวา ในฝงชน ผใดเทยวอวดอางในเรองโคตรวาขาพเจาเปนโคตมโคตร ขาพเจาเปนกสสปโคตร ในเขาเหลานน ผเทยวอวดอางในเรองโคตรในโลก กษตรยเปนผประเสรฐ. บทวา อนมตามยา ความวา คาถาน สนงกมารพรหมแสดงเทยบไดกบพระสพพญต-ญาณของเรา เพราะฉะนน เราจงยอมรบ. กดวยคาถาน อมพฏะไดยนบทนวา ผสมบรณดวยวชชาและจรณะ จงคดวา เวทสามชอวา วชชา ศลหาชอวา จรณะ วชชาและจรณะนนของเราเองกม หากวาผสมบรณดวยวชชา และจรณะ เปนผประเสรฐสด ตวเรานกนบวาประเสรฐสดได เขาถงความตกลงใจแลวเมอจะทลถามถงวชชาและจรณะ จงกราบทลวา ขาแตพระโคดมผเจรญกจรณะนนเปนไฉน วชชานนเปนไฉน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงมพระประสงคจะปฏเสธวชชาและจรณะทประกอบดวยวาทะปรารภเชอ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 570ชาตเปนตน อนมอยในลทธของพราหมณนน แลวทรงแสดงวชชาและ จรณะอนเยยมยอด จงตรสพระดารสวา น โข อมพฏ เปนตน แกอมพฏะนน. ในบทเหลานน บทวา ชาตวาโท แปลวา วาทะปรารภเชอชาต.ใจความวา ไดแกคาพดเปนตนวา สงนควรแกพราหมณเทานน หาควรแกศทรไม. ในททกแหงกมนยเชนนเหมอนกน. บทวา ชาตวาทวนพนธาแปลวา ผยงเกยวในวาทะปรารภเชอชาต. ในททกแหงกมนยเชนน เหมอนกน. ลาดบนน อมพฏะคดวา เราคดวา บดนพวกเราจกตดอยในทใดทนนพระสมณโคดมกลบเหวยงพวกเราไปเสยไกลลบ เหมอนคมซดแกลบขนในลมแรง กพวกเราไมคดอยในทใด พระสมณโคดมทรงชกจงพวกเราไป ณ ทนน การถงพรอมดวยวชชาและจรณะของพวกเรานสมควรจะรไหม แลวจงไดถามถงวชชาและจรณะอก. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา เพอทจะทรงแสดงวชชาและจรณะจาเดมแตการเกดขนแกอมพฏฐะนน จงตรสพระดารสวา อธ อมพฏ ตถาคโต เปนตน. กในทน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงจาแนกศล ๓ อยางแมทนบเนองในจรณะ ไมตรสระบชดวา ขอนกเปนจรณะของภกษนน แตตรสระบชดดวยอานาจแหงศลทเดยววา แมขอนกเปนศลของภกษนน.ถามวา เพราะเหตไร. เพราะวาศลไร ๆ แมของภกษนนกมอย เพราะฉะนน เมอตรสระบชดอยดวยอานาจแหงจรณะ ภกษพงคดอยในจรณะนน ๆ นนเหละ ดวยคดวา แมพวกเรากถงพรอมดวยจรณะ แตจรณะใดอนภกษนน มไดเคยเหนเลย แมดวยความฝน เมอจะตรสระบชดดวย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 571อานาจแหงจรณะนนนนแหละ จงตรสพระดารสวา ภกษยอมเขาถงฌาน ท ๑ อย แมขอนกเปนจรณะของภกษนน ฯ ล ฯ ภกษยอมเขาถงฌานท ๔ อย แมขอนกเปนจรณะของภกษนน เปนตน. ดวยพระดารสเพยงเทานเปนอนวาพระองคตรสระบชดถงสมาบตแมทง ๘ วาเปนจรณะ สวนปญญาแมทง ๘ นบแตวปสสนาญาณไป พระองคตรสระบชดวา เปนวชชา. บทวา อปายมขาน แปลวา ปากทางแหงความพนาศ บทวาผยงไมตรสร คอยงไมบรรล หรอวา ยงไมสามารถ. ในบทวา ถอเอาเครองหาบดาบสหรขาร น บรขารของคาบสม ไมสไฟ เตานา เขม และแสหางจามร เปนตน ชอวาขาร. บทวา วโธ แปลวา หาบ. เพราะฉะนนจงมใจความวา ถอเอาหาบอนเตมดวยบรขารดาบส. แตอาจารยทกลาววา ขารววธ ทานกพรรณนาวา คาวา ขาร เปนชอของหาบ คาวาววธ คอบรขารมากอยางมเตานา เปนตน. บทวา ปวตตผลโภชโนแปลวา มปรกตบรโภคผลไมทหลนแลว. บทวา เปนคนรบใช คอเปนคนรบใชดวยสามารถกระทาวตร เชน ทากปปยะ รบบาตรและลางเทา เปนตน. สามเณรผเปนพระขณาสพ แมมคณธรรมสง ยอมเปนผรบใชพระภกษผปถชน โดยนยทกลาวแลวโดยแท แตสมณะหรอพราหมณหาเปนเชนนนไม ยงเปนผตาอยทเดยว ดวยอานาจแหงคณธรรมบาง ดวยอานาจแหงการกระทาการรบ ใชบาง. ถามวา กการบวชเปนดาบส ทานกลาววา เปนปากทางแหงความพนาศของศาสนา เพราะเหตไร. ตอบวา เพราะศาสนาทกาลงดาเนนไป ๆ ยอมถอยหลง ดวยอานาจแหงการบรรพชาเปนดาบส. เปนความจรงผทมความละอาย ใครในการศกษา มกรงเกยจผทบวชในศาสนาน แลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 572ไมสามารถบาเพญสกขา ๓ ใหเตมไดวา เราจะไมมการกระทาอโบสถ กด ปวารณากด สงฆกรรมกด กบทาน แลวหลกเวนไปเสย. สมณะหรอพราหมณนนคดวา การบาเพญขอปฏบตใหเตมบรบรณในศาสนาทาไดยาก เปรยบเสมอนคมมดโกน เปนทกข แตการบวชเปนดาบส ทาไดงาย ทงชนกนบถอมากมา ดงนแลว จงสกออกมาเปนดาบส. คนอน ๆเหนเขาตางพากนถามวา ทานทาอะไรหรอ. เขาจงตอบวา การงานในศาสนาของพวกทานหนกมาก แตพวกเรากยงมปรกตประพฤตดวยความพอใจในศาสนานอย. แมเขากคดวา ถาเมอเปนเชนน แมเรากจะบวชในศาสนานบาง ดงนแลว ศกษาตามอยางเขา บวชเปนดาบส แมพวกอน ๆกบวชเปนดาบสทานองนบาง เพราะฉะนน พวกดาบสจงเพมมากขนโดยลาดบ. ในกาลทพวกดาบสเหลานนเกดขน ศาสนาชอวาจกถอยหลง. ชอวาพระพทธเจาเหนปานฉะน เสดจอบตขนแลวในโลก ศาสนาของพระองคกไดชอวาเปนเชนน เพราะฉะนน ศาสนาจงจกเปนเพยงเสนดวยเทานน.พระผมพระภาคเจาทรงหมายถงขอน จงตรสวา การบวชเปนดาบสเปนปากทางแหงความพนาศของศาสนา. บทวา จอบและตะกรา ไดแก จอบและตะกรา เพอจะเกบหวเผอกมน รากไมและผลไม. บทวา ใกลบานหรอ ใจความวา ผทยงมไดบรรลถงความถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เปนตน สาคญอยวา การดาเนนชวตดวยกสกรรมเปนตน เปนของลาบาก ดงน เพอจะหลอกลวงใหคนหมมากหลงเชอ จงสรางโรงไฟ ในทใกลหมบานบาง ในทใกลตาบลบาง บาเรอไฟดวยอานาจกระทาการบชาดวยเนยใส นามน นมสมนาผง งา และขาวสาร เปนตน และดวยไมนานาชนดอาศยอย.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 573 บทวา สรางเรอนม ๔ ประต ใจความวา สรางเรอนนาดม มหนามข ๔ ดาน สรางมณฑปไวทประต ตงนาดมไวในนน คอยเชญใหผท มาแลว ๆ ดมนา. พวกเดนทางไกล เหนดเหนอย ดมนาดมแลวใหสงใดแกเขา เปนหออาหารทบรโภคแลวกด เปนขาวสารเปนตนกด กถอเอาสงนนทกอยาง กระทายาคเปรยวเปนตน แลวใหขาวแกบางคน ใหภาชนะเครองหงตมอาหารแกบางคน เพอจะสงเคราะหดวยอามสใหมากยงขน. เขาถอเอาอามสบาง บพพณชาต และอปรณชาต เปนตนบาง ทพวกเขาเหลานนใหแลว เพอความเพมพนขนกใชของเหลานนหาประโยชนตอไป.โดยประการนเขากมสมบตเพมพนขนเรอย กทาการรบโค กระบอ ทาสและทาสตอไป เขากรวมทรพยสนไดมากมาย. พระผมพระภาคเจาทรงหมายเอาพวกน จงตรสพระดารสนวา สรางเรอนม ๔ ประตอย ดงน.สวนคานวา เราจกบชาสมณะหรอพราหมณนนตามความสามารถตามกาลง ดงน เปนทางปฏบตของเขา. เพราะเขาปฏบตอยางนโดยทางน. ดวยคาเพยงเทานเปนอนวาพระผมพระภาคเจาไดทรงแสดงใหเหนถงการบวชเปนดาบสอยางครบถวน. ถามวา ทรงแสดงอยางไร. ตอบวาทรงแสดงวา ดาบสนนม ๘ จาพวก คอพวกยงมลกเมย ๑ พวกเทยวขอเขาเลยงชพ ๑ พวกอนคคปกกกะ ๑ พวกอสามปากะ ๑ พวกอยมฏฐกะ ๑พวกทนตวกกลกะ ๑ พวกปวตตผลโภชนะ ๑ พวกปณฑปลาสกะ ๑.บรรดาดาบสเหลานน ดาบสเหลาใดรวบรวมทรพยสมบตไวไดมากแลวอยดงเชนเกณยชฏล ดาบสเหลานนชอวามลกเมย. สวนดาบสเหลาใดคดวา ขนชอวา ความเปนผมลกเมย ไมสมควรแกผบวชแลว จงเทยวหาเกบขาวเปลอก ถวเขยว ถวราชมาส และเมลดงา เปนตน ในททเขา

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 574เกยวและนวด เอามาหงตมฉน ดาบสเหลานนชอวา เทยวขอเขาเลยงชพ. สวนดาบสเหลาใดคดวา ขนชอวาการเทยวไปจากลานโนนสลานน เกบเอาขาวเปลอกมาตากนไมสมควร ดงนแลว ยอมรบแตภกษาหารคอขาวสาร ในหมบานและตาบลไดแลว เอามาหงตมฉน ดาบสเหลานนชอวา ผมไดหงตมดวยไฟ. สวนดาบสเหลาใดคดวา จะมประโยชนอะไรดวยการหงตมเองของผบวชแลว จงเขาไปยงหมบาน รบเอาเฉพาะแตภกษาหารทหงตมแลวเทานน ดาบสเหลานนชอวา ผไมหงตมเอง. ดาบสเหลาใดคดวา ชอวาการแสวงหาภกษาหารทก ๆ วน สาหรบผบวชแลวลาบาก จงเอากาปนเหมอนหนทบเปลอกไม มตนมะมวงปาเปนตน เคยวกน ดาบสเหลานนชอวา ผทกาปนเหมอนเหลก. สวนดาบสเหลาใดคดวา ชอวาการเทยวเอาหนทบเปลอกไมเปนการลาบาก แลวใชฟนนนแหละถอนขนมาเคยวกน ดาบสเหลานนชอวา ผใชฟนแทะ. ดาบสเหลาใดคดวา ชอวาการใชฟนแทะเคยวกนสาหรบผทบวชแลวลาบาก จงฉนผลไมทใชกอนดนและทอนไมเปนตนปาหลนลงมาดาบสเหลานนชอวา ผฉนผลไมเฉพาะทหลนลงมา. สวนดาบสเหลาใดคดวา ชอวาการใชกอนดนและทอนไมเปนตน ปาผลไมใหหลนลงมาแลวฉน ไมสมควรแกผบวชแลว จงเคยวกนดอกไม ผลไม และใบไมแหงเปนตน เฉพาะทตกเองแลวเทานนยงชพ ดาบสเหลานนชอวา ผฉนใบไมแหง. ดาบสเหลานนม ๓ ชนดวยอานาจพวกชนอกฤษฏ ชนปานกลาง และชนเพลา. ใน ๓ ชนนน ดาบสเหลาใดไมลกจากททตนนง ใชมอเกบเอาผลไมทหลนลงในททจะเออมถงไดเทานนแลว เคยวกน ดาบสเหลานนจดวา เปนชนอกฤษฏ. ดาบสเหลาใดไมยอมไปยงตนไมอนจากตนไมตน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 575เดยว ดาบสเหลานนจดวาเปนชนกลาง. ดาบสเหลาใดไปเทยวแสวงหายง โคนตนไมนน ๆ มาแลวเคยวกน ดาบสเหลานนจดวาเปนชนเพลา แตการบวชเปนดาบสแมทง ๘ อยางเหลาน กยอลงไดเปน ๔อยางเทานน. ถามวา ยอลงอยางไร. ตอบวา ความจรงบรรดาการบวชเปนดาบสเหลาน การบวชทยงมลกเมยอย ๑ ทเทยวขอเขาฉน ๑ รวมเปนผใชเรอน. ทไมใชไฟหงตม ๑ ทไมหงตมเอง ๑ รวมเปนผใชเรอนไฟ.ทใชกาปนเหมอนเหลกทบเปลอกไมฉน ๑ ทใชฟนแทะฉน ๑ รวมเปนผบรโภค เหงาไม รากไม และผลไม ทฉนผลไมหลนเอง ๑ ทฉนใบไมเหลอง ๑ รวมเปนผบรโภคผลไมหลนเอง. เพราะเหตนน ทานจงกลาววาดวยพระดารสเพยงเทาน เปนอนพระผมพระภาคเจาทรงยกขนแสดงการบวชเปนดาบสครบทกอยาง ดวยประการฉะน. บดน พระผมพระภาคเจาเพอจะทรงแสดงวา อาจารยและอมพฏฐะยงไมถงแมปากทางแหงความเสอมแหงการถงพรอมดวยวชชาและจรณะจงตรสพระดารสวา อนพฏฐะ เธอสาคญขอนนเปนไฉน ดงนเปนตน. คานนลวนมเนอความงายแลวทงนน. บทวา เปนผตกไปสอบายดวยตนบาเพญใหสมบรณ ไมได คอมตนตกไปสอบาย บาเพญใหสมบรณไมได ในความถงพรอมดวยวชชาและจรณะ. บทวา ทตตก แปลวา ของทพระราชทาน. บทวา ไมพระราชหาน แมแตจะใหเฝาตอหนาพระพกตร ถามวา เพราะเหตไรจงไมพระราชทาน. ตอบวา ไดยนวา พราหมณนนรมนต ชอ อาวฏฏน(มนตทดลใจทาใหงงงวย) เฉพาะหนา. เมอใดพระราชาทรงประดบประดาดวยเครองอลงการอนมคามาก เมอนนเขากจะไปยนในทใกล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 576พระราชา จะเรยกชอเครองอลงการนน. เมอเขาเรยกชอไดแลว พระ ราชาจะไมทรงสามารถตรสวา เราไมใหแกพราหมณนนไดเลย ครนพระองคพระราชทานแลว ในวนมงานมหรสพอก จงตรสวา พวกทานจงนาเครองอลงการมา เมอพวกอามาตยกราบทล ไมมพระเจาขา พระองคพระราชทานแกพราหมณไปแลว จงตรสถามวา เพราะเหตไร เราจงใหเขาไป. พวกอามาตยเหลานนกราบทลวา พราหมณนนรกลมายาททาใหงงงวยในทซงหนา เขาทาพระองคใหงงงวยดวยกลมายานนแลว กถอเอาไป. อกพวกหนง ทนเหนพราหมณนนเปนพระสหายสนทกบพระราชาไมได จงไดกราบทลวา ขาแตสมมตเทพ ทตวของพราหมณนนมโรคเรอนชอสงขผลตะ พระองคพอเหนพราหมณนนจะกอดหรอลบคลา ธรรมดาวาโรคเรอนนตดกนได เพราะอานาจถกตองเนอตวกน ขอพระองคอยาทรงกระทาเชนนน. จาเดมแตนนมาพระราชาจงไมพระราชทานใหพราหมณนนเขาเฝาเฉพาะพระพกตร. แตเพราะเหตทพราหมณนนเปนบณฑต ฉลาดในวชาการเกษตร ชอวา การงานทปรกษากบเขาแลวจงทา ยอมไมผดพลาดเลย เพราะฉะนน พระราชาจงทรงยนอยภายในผามานทกนไว ปรกษากบเขาผยนอยขางนอก. พระผมพระภาคเจา ทรงหมายเอาเหตนน จงตรสวาพระราชาทรงปรกษาทางขางนอกชายผามาน ดงน. บรรดาบทเหลานนบทวา ตโรทสสนเตน แปลวา ทางขางนอกชายผามาน. อกประการหนงบาลกอยางนนแหละ. บทวา ชอบธรรม คอไมมโทษ. บทวา ทเขายกใหคอทเขานามาให. บทวา กถนตสส ราชา ความวา พราหมณพงรบภกษาหารเชนนของพระราชาใด พระราชานนไมพงพระราชทานแมการใหเฝาตอพระพกตรแกพราหมณนนอยางไร. แตพราหมณนถอเอาของ

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 577ทพระราชามไดพระราชทานดวยมายากล เพราะเหตนน พระราชาจงไมพระราชทานใหพราหมณนนเฝาตอพระพกตร พงถงความตกลงไดในขอ น ดงกลาวมาน เปนอธบายในบทน. พระผมพระภาคเจาทรงประกาศวาชนจกถงความตกลงไดวา กใคร ๆ คนอนหารเหตการณนไม ยกเวนพระราชากบพราหมณเทานน ขอนนนเปนความลบดวย ทงปกปดดวยดวยประการฉะน. พระสมณโคดมผสพพญ ทรงทราบแนนอน ดงน. บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงเพมเตมพระธรรมเทศนาใหยง ๆ ขนไป เพอทรงถอนมานะอาศยมนตของคนทง ๒ นนเพราะเหตทอมพฏฐะนกบอาจารยของเขาเปนคนเยอหยง เพราะอาศยมนต จงตรสพระดารสนวา ดกอนอมพฏฐะ เธอสาคญขอนนเปนไฉนพระราชาในโลกน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา บนเครองปลาดในรถ คอบนททเขาจดปลาดไว เพอเปนทประทบยนของพระราชาในรถ. บทวา ผยงใหญคอกบอามาตยชนสง ๆ ขนไป. บทวา กบเชอพระวงศ คอกบพระกมารทยงมไดอภเษก. บทวา ขอปรกษาบางประการ ไดแกขอปรกษาทปรากฏเหนปานฉะนวา ควรจะขดบอหรอทาเหมองในทโนน ควรจะสรางบาน นคม หรอนครไวในทโนน ดงน. บทวา ขอปรกษานนนนแหละ ใจความวา ขอราชการใดทพระราชาทรงปรกษา พระองค พงทรงปรกษาขอราชการนนดวยพระอาการมการทรงยกพระเศยรขน และทรงยกพระภมกาเปนตน ทานองนนเทานน. บทวา ทพระราชาตรสแลวคอพระราชาตรสพระราชดารสโดยประการใด พระราชดารสนนสามารถใหสาเรจประโยชนไดโดยประการนน ใจความวา แมพระเจาปเสนทโกศล

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 578กตรสพระราชดารสทสามารถใหสาเรจประโยชนนนได. บทวา ปวตตาโร แปลวา เปนผบอก. บทวา เหลาใด คอเปนสมบตเกาแกของพราหมณเหลาใด. บทวา บทแหงมนต คอมนต กลาวคอเวทนนเอง. บทวา ขบรอง คอทพราหมณเกาแกทง ๑๐ มอฏฐก-พราหมณเปนตน สาธยายแลวดวยอานาจความถงพรอมดวยเสยง. บทวาปวตต แปลวา บอกแกคนเหลาอน ความวา กลาวสอน. บทวา รวบ รวมไว คอประมวลไว ไดแกทาใหเปนกองไว ความวา รวมเกบไวเปนกลมกอน. บทวา ขบตามซงมนตนน ความวา พราหมณในบดน ขบตามคอสาธยายตามซงมนตนน ทพราหมณเหลานนขบแลวในกาลกอน. บทวากลาวตามซงมนตนน คอวาตามซงมนตนน. คานเปนไวพจนของคาแรกนนเอง. บทวา กลาวตามซงมนตทพราหมณพวกเกาเหลานนกลาวไวคอสาธยายตามซงมนตทพราหมณพวกเกาเหลานนกลาวไว คอสาธยายแลว. บทวา กลาวสอนตามซงมนตทพวกพราหมณเกากลาวสอนไวแลวคอกลาวสอนตามซงมนต ทพราหมณเหลานนกลาวสอนแลวแกคนอน. บทวา อยางไรน ความวา พราหมณเหลานนมใครบาง คาวา อฏฐกะเปนตน เปนชอของพราหมณเหลานน. ไดยนวา พราหมณเหลานนมองดดวยทพยจกษ ไมกระทาการทารายผอน แตงมนตเทยบเคยงกบคาสงสอนของพระผมพระภาคเจากสสปสมมาสมพทธะ. แตพวกพราหมณนอกนใสปาณาตบาตเปนตนลงไปทาลายเวททง ๓ ไดกระทาใหผดเพยนกบพระพทธวจนะ บทวา นนไมเปนฐานะทจะมได คอทานพงเปนฤาษดวยเหตใดเหตนนไมม. ในทนพระผมพระภาคเจาทรงทราบวา อมพฏฐะนแมอน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 579เราถามอย รวาตนถกทบถม จกไมใหคาตอบ เพราะฉะนน พระองคจงไมทรงรบเอาคาปฏญญา ปฏเสธความเปนฤาษนน. บดนพระผมพระภาคเจา เพอจะทรงแสดงความทอมพฏฐะพรอมทงอาจารยเปนผหางไกลจากขอปฏบตของพราหมณเหลานน จงตรสวาดกอน อมพฏฐะ เธอสาคญขอนนเปนไฉน ดงนเปนตน เพราะเหตวาพราหมณรนเกา ๑๐ คนเหลานน ไมมกลนของสดคาว ไมมกลนผหญงเตมไปดวยฝนละอองและขไคล มปรกตประพฤตพรหมจรรย มรากไมและผลไมในปาเปนอาหาร อาศยอยตามเชงเขาในราวปา เมอใดปรารถนาจะไป ณ ทใด เมอนนกเหาะไปไดทางอากาศทเดยวดวยฤทธ พวกเขาไมมกจทจะตองใชยวดยาน การเจรญพรหมวหารมเมตตาเปนตนนนแหละเปนเครองคมครองของพวกเขาในทกสารทศ พวกเขาไมตองการความคมกน คอกาแพงและคน และขอปฏบตของพวกพราหมณเหลานน อมพฏะน กเคยไดยนมา. บรรดาบทเหลานน บทวา มกากสดาอนเลอกทงไป คอ มกากสดาอนเลอกแลว นาออกทงไป. บทวา มสขางอนออนโนมลงดวยผาโพก คอ มซโครง ( เรอนราง ) อนออนชอยดวยผาโพกมแผนผาและชองผมผาเปนตน. บทวา มหางอนตดแตงแลว คอ มหางอนตดแลว ในทควรตดแตง เพอทาใหดสวยงาม. อนง ในคาน แมรถทงหลายทานกเรยกวา รถตดหางลาทตดแลว เพราะเหตทรถทงหลายตดหางลานนเองเทยมดวยลา. บทวา มคลอมรอบ คอ ขดคไวรอบ. บทวา มลมอนลงไวคอ มลมอนสลกไว. การกระทาการโบกปนไวเบองลางของกาแพงเมองโดยรอบ เพอปองกนมใหพวกศตรปนปายขนมาได ทานเรยกวา กาแพง

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 580ในคาวา กาแพงเมอง แตเมองทงหลายทประกอบดวยกาแพงเหลาน ทานประสงคเอาวาเปนกาแพงเมองในทน. บทวา ใหรกษา คอพวกเขาแมจะอยในเมองเชนนนกยงใหคนรกษาตน. บทวา ความกงขา คอความสงสยอยางนวา เปนพระสพพญหรอมใชพระสพพญ. คาวา วมต กเปนไวพจนของคานนนนเอง. ความคดเหนทผดแปลกไป. อธบายวา ไมสามารถทจะวนจฉยได. พระผมพระภาคเจาตรสพระดารสนวา ความปรากฏขนแหงมรรค ไมมแกอมพฏฐะโดยอตภาพน วนกจะลวงไปเปลาอยางเดยว กอมพฏฐะนแลมาเพอแสวงหาลกษณะ แมกจนนกยงระลกไมได เอาเถอะ เพอจะใหเกดสตเราจะใหนยแกเขา. กพระผมพระภาคเจา ครนตรสอยางนแลว จงเสดจลกขนจากอาสนะ เสดจไปภายนอก เพราะเหตวา เมอพระพทธเจาทงหลายประทบนงอยกด บรรทมอยกด ใคร ๆ มสามารถทจะแสวงหาลกษณะได แตเมอพระองคประทบยนกด เสดจจงกรมอยกด เขาสามารถธรรมดาวาพระพทธเจาทรงทราบวา เขามาเพอแสวงหาดลกษณะแลวเสดจลกขนจากอาสนะทรงอธฐานจงกรม ขอนเปนอาจณปฏบตของพระพทธเจาทงหลาย เพราะฉะนน ทานจงกลาววา ครงนนแลพระผม พระภาคเจา เปนตน. บทวา พจารณาด คอเสาะด ไดแกพจารณานบอยวา ๑-๒.บทวา โดยมาก คอโดยสวนมาก. อธบายวา ไดเหนแลวเปนสวนมากสวนนอยมไดเหน. ตอจากนน เพอทจะแสดงมหาบรษลกษณะทเขามไดเหน ทานจงกลาววา เวน ๒ อยางเทานน. บทวา ยงเคลอบแคลง คอใหเกดความปรารถนาขนมาวา โอหนอ เราพงเหน ดงน. บทวา ยงสงสย

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 581คอคนดมหาบรษลกษณะเหลานน จากทนน ๆ ไดลาบาก ไดแกไม สามารถจะมองเหนได. บทวา ยงไมเชอ คอ ถงการลงควานเหนไมไดเพราะความสงสยนน. บทวา ไมเลอมใส คอถงความเลอมใสไมไดในพระผมพระภาคเจาวา พระผมพระภาคเจานทรงมพระลกษณะบรบรณเพราะเหตนน. ความสงสย ทานกลาววา มกาลงออนกวาความเคลอบแคลงความลงเลใจ มกาลงปานกลาง ความไมยอมเชอ มกาลงมาก เพราะไมเลอมใส จตกจะเศราหมองดวยธรรมทง ๓ เหลานน. บทวา เกบไวในฝกคอปกปดไวดวยฝกลาไส. บทวา ปดบงไวดวยผา คอองคชาต. กพระองคชาตของพระผมพระภาคเจากเหมอนกบของชางตวประเสรฐ ปกปดไวในฝก ปดบงไวดวยผา เชนเดยวกนหองดอกบวหลวงทองคา. อมพฏฐะมองไมเหนพระองคชาตนน เพราะผาปกปดไว และสงเกตเหนไมไดซงพระชวหาอนกวางใหญ เพราะอยภายในพระโอฐ จงมความเคลอบแคลง และลงเลใจ ในพระลกษณะทง ๒ นน. บทวา เหนปานนน คอรปทแนนอน ในขอนคนอนจะพงกลาวอยางไร. ขอนพระนาคเสนเถระถกพระเจามลนทตรสถามวา ขาแตพระนาคเสนผเจรญ พระผมพระภาคเจา ทรงกระทาสงททาไดยากหรอ ดงนไดกลาวไวแลว. พระนาคเสนเถระกราบทลวา ขาแตมหาบพตร ทรงทาอะไรหรอ. พระเจามลนทตรสวา ขาแตทานผเจรญ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงโอกาสทมหาชนเขาถอวาเปนความอายแกอนเตวาสกของพรหมายพราหมณ แกพราหมณ ๑๖ คนผเปนอนเตวาสกของพราหมณอตตระ. และของพราหมณพาวร และแกมาณพ ๓๐๐ คนผเปนอน-เตวาสกของเสลพราหมณ.

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 582 พระนาคเสนกราบทลวา ขาแตมหาบพตร พระผมพระภาคเจา มไดทรงแสดงพระคยหะ พระผมพระภาคเจาทรงแสดงพระฉายา ทรงบนดาลดวยพระฤทธ แสดงเพยงพระรปเปนเงา ๆ ยงทรงนงผาสบงอยยงทรงคาดรดประคดอย และยงทรงหมผาจวรอย มหาบพตร. พระเจามลนท เมอเหนพระฉายาแลว กเปนอนเหนพระคยหะดวยใชไหม ขอรบ. พระนาคเสน ขอนนยกไวเถด สตวผเหนหทยรปแลวรไดพงมพระสมมาสมพทธเจา กพงนาพระหทยมงสะออกมาแสดง พระเจามลนท ทานนาคเสน ขอรบ ทานพดถกตองแลว บทวา ทรงแลบ คอ ทรงนาออกมา. บทวา ทรงสอดกลบไป คอทรงกวาดกลบไปกระทาใหเหมอนกบเขมเยบผากฐน. พงทราบอธบายวากในทน ทานแสดงใหเหนถงความออนนม ดวยการทรงกระทาเชนนนแสดงใหเหนถงความยาว ดวยการสอดเขาไปในชองพระกรรณ แสดงใหเหนถงความหมายดวยการปกปดพระนลาต. บทวา คอยตอนรบอย คอรออย ใจความวา หวงการมาของเขาคอยมองดอย. บทวา การสนทนาปราศรย คอการพดและการเจรจากนใจความวา การกลาวและการกลาวตอบ. บทวา อโห วต นเปนคาตเตยน. คาวา เร น เปนคารองเรยกดวยอานาจเยยหยน. พราหมณโปกขรสาตเกลยดอมพฏฐะนนแหละ จงไดกลาววา เจาบณฑต แมใน ๒ บททเหลอกมนยอยางเดยวกนน. พราหมณโปกขรสาตหมายเอาเนอความนวา คนพงไปสนรกได เพราะเมอมผประพฤตประโยชนคอ ผกระทาประโยชนอย เปนเชนเดยวกบทาน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 583ไมพงไปไดเพราะเหตอน ดงน จงไดกลาวบทนวา ผเจรญ ไดยนวา คนพงไปสนรกไดเพราะคนผประพฤตประโยชนเหนปานนน. บทวาเสยดส คอพดกระทบกระเทยบ. บทวา นาแมพวกเราเขาไปเปรยบเทยบอยางน ๆ ความวา พระโคดมตรสวา ดกอนอมพฏะ พราหมณโปกขร-สาต ดงนเปนตน ทรงนาพวกเราเขาไปเปรยบเทยบอยางน ๆ ทรงเปดเผยเหตอนปกปดออกแลว ยกเอาความเปนศทรและทาสเปนตนขนมาตรส.อธบายวา พวกเรากถกทานใหดาดวย. บทวา ปดดวยเทา คอเอาเทาปดใหอมพฏะลมลงไปแลว. กในกาลกอน อมพฏะขนรถไปกบอาจารยเปนสารถขบไปสทใด อาจารยแยงเอาทนนของเขาไปเสย ไดใหเขาเดนไปดวยเทาขางหนารถ. บทวา ลวงเลยเวลาวกาลแลว คอเปนเวลาวกาลมากแลว ไดแกไมมเวลาทจะกลาวสมโมทนยกถากนแลว. บทวา อาคมา นขวธ โภ แปลวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อมพฏะไดมา ณ ทนหรอไมหนอ. บทวา อธวาเสต แปลวา จงทรงรบ. บทวาสาหรบวนน ใจความวา เมอขาพระองคกระทาสกการะในพระองค สงใดจกมในวนน คอบญดวย ปตและปราโมทยดวย เพอประโยชนแกสงนน.บทวา พระผมพระภาคเจาทรงรบนมนตแลวโดยดษณภาพ ใจความวาพระผมพระภาคเจามไดทรงใหสวนพระวรกายหรอสวนพระวาจาใหเคลอนไหว ทรงดารงพระขนตไวภายในนนแหละ ทรงรบนมนตแลวโดยดษณภาพ คอทรงรบดวยพระทยเพอจะทรงอนเคราะหพราหมณ. บทวา ประณต คอสงสด. บทวา สหตถา แปลวา ดวยมอตนเอง.บทวา ใหอมหนาแลว คอใหอมเตมท ไดแกกระทาใหบรบรณคอเตมเปยม ไดแกเตมอม. บทวา สมปวาเรตวา แปลวา ใหเพยงพอแลว

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 584คอใหหามดวยสญญามอวา พอแลว พอแลว. บทวา ภตตาว ผทรงเสวย เสรจแลว. บทวา โอนตปตตปาณ แปลวา มพระหตถยกออกแลวจากบาตร. อธบายวา มพระหตถชกออกแลว. บาลวา โอนตตปาณ กม.คานอธบายวา ทรงวางบาตรททรงชกพระหตถออกแลว คอเวนอาหารตาง ๆ จากฝาพระหตถของพระผมพระภาคเจา เพราะฉะนน พระองคจงชอวา โอนตตปตตปาณ. อธบายวา ผทรงลางพระหตถและบาตรแลว ทรงวางบาตรไว ณ ทขางหนง ประทบนงแลว. บทวานง ณ ทควรขางหนง ใจความวา ทราบวาพระผมพระภาคเจาทรงเสวยเสรจแลวเชนนน จงนงในทวางขางหนง. บทวา อนปพพกถ แปลวา ถอยคาทควรกลาวตามลาดบ. ทชอใจอนปพพกถา ไดแกถอยคาทแสดงเนอความเหลาน คอศลในลาดบตอจากทาน สวรรคในลาดบตอจากศล มรรคในลาดบตอจากสวรรค. เพราะเหตนนนนแหละ ทานจงกลาววา คอ ทานกถา เปนตน. บทวา ตาทรามคอ เลวทราม ไดแก เปนของลามก. บทวา สามกก สกา แปลวา ทพระองคทรงยกขนแสดงเอง ความวา ทพระองคทรงยกขนถอเอาดวยพระองคเอง คอทพระองคทรงเลงเหนดวยพระสยมภญาณ อธบายวา เปนของไมทวไปแกชนเหลาอน. ถามวา กพระธรรมเทศนานน คออะไร. ตอบวาคอเทศนาวาดวยอรยสจ. เพราะฉะนนนน แหละ ทานจงกลาววา ทกขสมทย นโรธ มรรค. ในบทวา ธรรมจกษน ทานมงหมายเอาโสดาปตต-มรรค. เพอทจะแสดงถงอาการของการเกดขนแหงธรรมจกษนน ทานจงกลาววา สงใดสงหนง มความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงสนมความดบไปเปนธรรมดา. กธรรมจกษนนกระทานโรธใหเปนอารมณ เกดขน

พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 585แทงตลอดซงสงขตธรรมทงปวงอยางนดวยอานาจแหงกจ. อรยสจธรรมอนบคคลนนเหนแลว เพราะเหตนน ชอวา ผมธรรมอนเหนแลว. แมในบททเหลอกมนยเชนเดยวกนน. ความสงสยอนบคคลนขามไดแลว เพราะเหตนน ชอวา ผมความสงสยอนขามไดแลว. ความไมแนใจของบคคลนนปราศจากไปแลว เพราะเหตนน ชอวา ผมความไมแนใจปราศไปแลว. บทวา เวสารชชปปตโต แปลวา ถงความเปนผกลาหาญแลว. ถามวา ในไหน. ตอบวา ในคาสอนของพระศาสดา. บคคลอนเปนปจจย ไมมแกผน คอความเชอตอผอนไมเปนไปในบคคลน เพราะฉะนน ชอวา ไมมบคคลอนเปนปจจย. คาทเหลอในททงปวงปรากฏชดแลว เพราะมนยดงกลาวแลวในเบองตน และเพราะมเนอความเขาใจงาย. อรรถกถาอมพฏฐสตร ในอรรถกถาทฆนกาย ชอสมงคลวลาสน จบลงแลวดวยประการฉะน. อมพฏฐสตรท ๓ จบ.