Embed Size (px)
Citation preview
1
วตรรกะมททา [vitarka mudra (gesture of discussion);
ไทยมกเรยกวา ปางปฐมเทศนา]
[ว - แจง, ตรรกะ - ความคด (วตรรกะ - การวเคราะห), มททา - เครองหมาย]
2
วตรรกะมททา [vitarka mudra (gesture of discussion);
ไทยมกเรยกวา ปางปฐมเทศนา]
[ว - แจง, ตรรกะ - ความคด (วตรรกะ - การวเคราะห), มททา - เครองหมาย]
คาอธบาย มอขวามกใชในการแสดงมททาน โดยใชปลายนวหวแมมอและปลายนวชโคงมาจรดกนเปนวงกลม เพอเปนสญลกษณแทนธรรมจกร แสดงถงวา กาลงมการหมนธรรมจกรทเปนสญลกษณของการปฐมเทศนานนเอง ในการแสดงธรรม - ในทนกคอ การบรรยายในวชาน - กเพอตองการใหนกศกษาไดรบความร และเกดความคดใหชดแจง โดยการวเคราะหวจารณ นนเอง การทจะเกดผลสมฤทธนได นกศกษาควรตองมสวนรวมในการอภปรายดวย
3
อตลกษณนกศกษามหาวทยาลยอบลราชธาน
"สรางสรรค สามคค สานกดตอสงคม"
4
กอนหนาน คอ
พชอาหารสตว (2)
5
วชา 1201 240 พชไรเศรษฐกจ
เรอง
พชอาหารสตว (3)
กตต วงสพเชษฐ
ภาควชาพชไร
คณะเกษตรศาสตร
มหาวทยาลยอบลราชธาน
6
คาชแจง
ผลงานอนมลขสทธทปรากฏอยในเอกสารประกอบการสอน
เรอง พชอาหารสตว (1, 2, และ 3) กเพอใชในการเรยนการสอน
เทานน มไดมผลประโยชนตอบแทนในรปเงนทองแตประการใด
ขอขอบคณผทรงลขสทธผลงานทกชนมา ณ ทน
7
โครงเรอง พชอาหารสตว (1)
วตถประสงค
สารสนเทศทวไป
หญาอาหารสตว
ความหลากหลายของพชวงศหญา
คาตางๆ ทหมายถงหญา
ลกษณะทางพฤกษศาสตรของพชวงศหญา (...ใบ)
(มตอ)
8
โครงเรอง (ตอ)
พชอาหารสตว (2)
ลกษณะทางพฤกษศาสตรของพชวงศหญา (ดอก...)
ถวอาหารสตว
การใชประโยชนพชอาหารสตว
โทษของพชอาหารสตว
(มตอ)
9
โครงเรอง (ตอ)
พชอาหารสตว (3)
พชอาหารสตวทมความสาคญระดบโลก
หญาอาหารสตวทมความสาคญระดบประเทศ
ถวอาหารสตวทมความสาคญระดบโลก
ถวอาหารสตวทมความสาคญระดบประเทศ
หนวยงานระดบโลก
กลมศนยวจยในสงกด CGIAR ททางานเกยวกบ
พชอาหารสตว
หนวยงานระดบประเทศ (มตอ)
10
โครงเรอง (ตอ)
พชอาหารสตว (3)
สานกพฒนาอาหารสตว กรมปศสตว
แหลงผลต
การใชประโยชนจากพชอาหารสตว
การผลตในปจจบน
การเขตกรรมพชอาหารสตว
แนวโนมในอนาคต
เวบไซตทนาสนใจ
เอกสารประกอบการเรยบเรยง
11
วตถประสงค
เพอใหนกศกษารสารสนเทศทวไป ความสาคญ
แหลงผลต การผลตในปจจบน และแนวโนมใน
อนาคต ของพชอาหารสตว
12
หญาอาหารสตวทมความสาคญระดบโลก หญาแพรก [Bermuda grass - Cynodon dactylon (L.) Pers.]
หญาทอลลเฟสคว (tall fescue - Festuca arundinacea Schreb.)
หญาออรชารด [orchard grass (อเมรกา) หรอ
cocksfoot grass (องกฤษ) - Dactylis spp.)
หญาไรย (ryegrass - Lolium spp.)
หญาทโมท (Timothy grass - Phleum pratense L.)
13
หญาแพรก หญาทอลลเฟสคว
en.w
ikip
edia
.org
/wik
i/
Ber
mud
a_gr
ass
com
mon
s.wik
imed
ia.o
rg
14
หญาออรชารด หญาไรย
frostg
len.
com
info
rmed
farm
ers.c
om
15
หญาทโมท
caro
linap
etsu
pply
.com
16
หญาอาหารสตวทมความสาคญระดบประเทศ
หญาซกแนลนอน; -ตง; และ -เลอย (signalgrass -
Brachiaria spp.)
หญารซ (ruzi grass - Brachiaria ruziziensis R. Germ.
and C.M. Evrard)
หญามลาโท 2 (B. ruziziensis x B. decumbens x
B. brizantha cv. Mulato II)
(มตอ)
17
หญาอาหารสตวทมความสาคญระดบประเทศ (ตอ)
หญากนนสมวง (Purple guinea grass - Panicum
maximum Jacq. cv. TD 58)
หญาเนเปยร (Napier grass - Pennisetum purpureum
Schumach.)
หญาพาสพาลมอบล (ม.อบ.) หรอหญาอะตราตม (กรม
ปศสตว) (Paspalum atratum Swallen var.
Ubon)
18
หญาซกแนลตง; -นอน; และ -เลอย หญารซ
dld.
go.th
/nut
ritio
n/N
utrit
ion_
Kno
wla
ge/A
RTI
CLE
/Pro
6.ht
m
dld.
go.th
/nut
ritio
n/N
utrit
ion_
Kno
wla
ge/A
RTI
CLE
/Pro
6.ht
m
19
หญามลาโท 2 หญากนนสมวง
dld.
go.th
/nut
ritio
n/N
utrit
ion_
Kno
wla
ge/A
RTI
CLE
/Pro
6.ht
m
นรน
าม, ม
.ป.ป
.
20
หญาเนเปยร หญาพาสพาลมอบล
dld.
go.th
/nut
ritio
n/N
utrit
ion_
Kno
wla
ge/A
RTI
CLE
/Pro
6.ht
m
tropi
calfo
rage
s.inf
o
21
ถวอาหารสตวทมความสาคญระดบโลก
อลฟลฟา (อเมรกา) หรอลเซรน (องกฤษ) (alfalfa หรอ lucerne -
Medicago sativa L.)
โคลเวอร (clover - Trifolium spp.)
ถวเหลอง [soybean - Glycine max (L.) Merr.]
22
อลฟลฟา โคลเวอร
อลฟลฟางอก - อาหารคน
en.w
ikip
edia
.org
/wik
i/Clo
ver
en.w
ikip
edia
.org
/wik
i/Alfa
lfa
23
ถวเหลอง
ndoa
e.co
m
24
ถวอาหารสตวทมความสาคญระดบประเทศ ถวเวอราโนสไตโล หรอถวฮามาตา (Stylosanthes hamata
cv. verano)
ถวทาพระสไตโล (Stylosanthes guianensis cv. Tha-pra stylo)
ถวสไตโลอบล (Stylosanthes guianensis var. vulgaris ×
var. pauciflora; ATF 3308)
ถวคาวาลเคด (Centrosema pascuorum cv. Cavalcade)
25
ถวเวอราโนสไตโล ถวทาพระสไตโล
(ถวฮามาตา)
rspg
.or.t
h
nana
gard
en.c
om
26
ถวสไตโลอบล ถวคาวาลเคด
info
.agr
i.ubu
.ac.
th
thai
cattl
e.or
g
27
หนวยงานระดบโลก มหนวยงานสากลททางานเกยวกบพชและสตวการเกษตร คอ
กลมของศนยวจยการเกษตรนานาชาต (CGIAR
Consortium of International Agricultural
Research Centers)
(สไลดตอไปแสดงเฉพาะศนยททางานเกยวกบพชอาหารสตว)
28
กลมศนยวจยในสงกด CGIAR ททางานเกยวกบ
พชอาหารสตว 1 International Center for Tropical Agriculture (CIAT) โคลมเบย
2 International Center for Agricultural Research in the Dry Areas
(ICARDA) เลบานอน
3 International Rice Research Institute (IRRI) ฟลปปนส
4 International Livestock Research Institute (ILRI) เคนยา
29
หนวยงานระดบประเทศ
หนวยงานททางานเกยวกบพชอาหารสตว ดงน
กรมปศสตว
มหาวทยาลย (บางแหง) ทมคณะเกษตรศาสตร
30
สานกพฒนาอาหารสตว กรมปศสตว เนนพชอาหาร
สตวทสาคญบางชนด แตกมไดละทงพชอาหารสตว
พนเมอง ดงน
1 หญาอาหารสตว คอ หญารซ หญากนนสมวง หญาแพงโกลา (ม
มาตรฐานสนคาเกษตร) หญาเนเปยร หญาอะตราตม
หญาโรด หญาพลแคทลม และหญาบานา
2 ถวอาหารสตว คอ ถวฮามาตา ถวทาพระสไตโล ถวคาวาลเคด
ถวไมยรา ถวลสงเถา และกระถน
(ขอ 1 และ 2 เปนพชนาเขาจากตางประเทศทงหมด?)
31
3 พชอาหารสตวในวงศอน (พชพนเมอง มหลายชนด) ตวอยาง
3.1 พชลมลก เชน กระโดน เถายานาง และเอองหมายนา พชกลมน
ในภาษาองกฤษนาจะเรยกวา forb (phorb)?
3.1 พชยนตน เชน ใบปาลมนามน (ผานการปรงแตงกอน)
(ขอ 3 นไมใชพชทสาคญในแงพชอาหารสตว)
ทาไมจงใชพชเหลานเปนอาหารสตวได?
32
แหลงผลต
ในโลก ดจากทตงศนยวจยนานาชาต? และ
ประเทศในเขตอบอน (Temperate) ทใชพชอาหารสตว
ในการผลตสตวกระเพาะรวม (จะกลาวถงตอไป) อยางจรงจง
ในประเทศ ดจากทตงศนยวจยและพฒนาอาหาร
สตว
33
ทตงศนยวจยเกษตรนานาชาต (เนนพชอาหารสตว)
cgia
r.org
/cen
ters
/inde
x.ht
ml
34
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวในสงกดกรมปศสตว
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวชยนาท
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวสระแกว
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวนครราชสมา
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวขอนแกน
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวลาปาง
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวเพชรบรณ
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวเพชรบร
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวสราษฎรธาน
ศนยวจยและพฒนาอาหารสตวนราธวาส
35
ศ = ศนยวจยและพฒนาอาหารสตว
ส = สถานพฒนาอาหารสตว
สอส = สานกพฒนาอาหารสตว กรมปศสตว
dld.
go.th
/nut
ritio
n/or
gani
ze_
know
lage
/Oga
nize
_1.h
tm
36
การใชประโยชนจากพชอาหารสตว (หญา และถว ทพบได
ทวไป)
-อาหารสตว และเสบยงสตว
โดยตรง เปนอาหารหลก ในรปของหญาสด
หญาแหง และหญาหมก
โดยออม ในลกษณะเปนยาหรออาหารเสรม เชน
พชพนเมองหลายชนด
(มตอ)
37
ตารางท สวนประกอบบางอยางทางเคมของหญาและถวบางชนด [ดดแปลงจาก ราไพร และคณะ (2546) และวทยา และคณะ (2547)]
สวนประกอบ หญากนนสมวง
(ตดทอาย
45 วน)
หญารซ
(ตดทอาย
45 วน)
ถวทาพระสไตโล
(ตดทอาย
90 วน)
ถวฮามาตา
(ตดทอาย
65 วน)
วตถแหง
(%)
91 90 88 87
โปรตนหยาบ
(%)
10 8 12 18
ไขมน 1 1 1 2
คารโบไฮเดรท 37 47 36 35
38
รไวใชวา ...
-ในประเทศโรมาเนย แมโคหนงตวกนหญาแหงประมาณ 4
ตนขนไปในชวงฤดหนาว (ประมาณสามเดอน) หญาแหง
ปรมาณนประกอบดวยหญาและพชอนๆ หลายชนดจาก
แปลงหญาธรรมชาตในเนอทประมาณ 12.7 ไร
-ในประเทศองกฤษ โคขนหนงตวกนหญาแหงประมาณ 5.6
ตน ในชวงฤดหนาว (ประมาณสามเดอน) หญาแหงนนาจะ
เปนหญาปลก
-ในประเทศไทย? ควรตองตากวาหรอสงกวา เพราะอะไร?
39
การใชประโยชน (ตอ)
-สนคา
เมลดพนธหญาและถวอาหารสตว เชน หญามลาโท 2
และถวสไตโลอบล (บรษท Ubon Forage Seeds และบรษท
Tropical Seeds LLC ทคณะฯ ผลตสงขายตางประเทศ)
หญา (และถว) สดหรอแหง ขายเฉพาะในทองถน
ไมไดสงขายตางจงหวดหรอตางประเทศเหมอนสนคาทวไป
40
การใชประโยชน (ตอ)
-พธกรรม (พชวงศหญาโดยรวม) -พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ หากพระโคเลอก
กนหญา [(หญาอะไร?) หรอนา] พยากรณวา นาทาจะบรบรณ
พอสมควร ธญญาหาร (อาหารจาพวกขาว) ผลาหาร (อาหาร
จาพวกลกไม) ภกษาหาร (อาหารทกนประจา) มงสาหาร (อาหาร
จาพวกเนอสตว) จะอดมสมบรณด
นกศกษาลองวเคราะหถงแนวการพยากรณน
(มตอ)
41
การใชประโยชน (ตอ)
-พธกรรม -พธไหวคร ชดเครองไหวครมพชวงศหญาสองชนด คอ
หญาแพรก [ขอใหเหมอนหญาแพรก กลาวคอ เตบโตเรว (เรยนได
เรว) และทนตอดนฟาอากาศและการเหยยบย า (คาดดาของครบา
อาจารย)] และขาวตอก (ขาวเปลอกทควดวยไฟออน จนเนอในส
ขาวแตกบานออก และดนแกลบแยกจากกน; ขอใหมระเบยบวนย
ตามกฎระเบยบ เอาชนะความซกซนและความเกยจครานของตวเอง
ได จนเผยความดงามออกมาใหเหน) (มตอ)
42
การใชประโยชน (ตอ)
-พธกรรม -พธเฉลมฉลองเดอนประสตของพระคเณศ (พระพฆเนศ;
ราวเดอนสงหาคม-กนยายน ตามปฏทนไทย) ทถอวาเปนเทพแหงศลปะ
ใบไมและดอกไมชนดตางๆ ทใชบชาพระคเณศ มใบหญารวมอย
ดวยสองชนด คอ
1 ใบมาจ (ฮ.?) หรอใบหญาคา
2 ใบทรวา (ส.; dūrvā grass) หรอใบหญาแพรก
(มตอ)
43
การใชประโยชน (ตอ)
-พธกรรม -พธตางๆ ทมการประพรมนามนต นยมใชกา (มด) หญาคา
(หญากสะ เกยวของในพทธประวต จงถอวาเปนหญาศกดสทธ)
เปนตวกลางในการนานามนตจากภาชนะขนมาประพรมศาสนกชน
-พธยกเสาเอกในการสรางบาน มหนอออยผกไวกบเสาเอก
เมอเสรจพธ อาจนาหนอออยปลกในบรเวณบาน เพอด (เสยงทาย)
การเจรญเตบโต
-พธแตงงาน ขบวนแหขนหมากมผชายถอออยคหนง แลว
เจาบาวและเจาสาวจะปลกในเวลาตอมา (มตอ)
44
การใชประโยชน (ตอ)
-พธกรรม -พธกรรมหลายอยางมขาวเปนองคประกอบสาคญ
-(โดยออม) มกมการปกเฉลว [ตา(เ)เหลว] ทสานดวยตอก
(ไมไผ) ไวทชายทง เพอบอกเขต และปองกนภยนตรายทจะเขามา
ในนาขาว และปกไวทปากหมอยาไทย ฯลฯ
45
การใชประโยชน (ตอ)
-การแกไข (สภาพดน) ดวยพช (phytoremediation) -การทเมลดพนธพชอาหารสตวหลายชนดหาไดงาย ราคาถก
ปลกหรอจดการไดงาย ฯลฯ และพชอาหารสตวบางชนดสามารถดด
และสะสมสารหรอโลหะบางอยางทอยในดนไวในเนอเยอไดใน
ปรมาณทมากผดปกต จงเรมมการใชพชบางชนดปลกในพนท
ปนเปอน เชน โลหะ ยาฆาศตรพช สารพษ สารระเบด หรอนามน
เพอใหพชนนดดสารเหลานนออกจากดน แลวสะสมไวในเนอเยอ
หลงจากนน จงเกบเกยวพชออกจากแปลงไปจดการตอไป (ทาลาย
หรอสกดสาร) เปนการแกไขดนทเสอมสภาพใหกลบมาเปนปกต
46
การผลตในปจจบน ในประเทศไทย เกษตรกรบางสวนมการปลกพช
อาหารสตว (สวนใหญคอ หญา) สาหรบเลยงโคนมและโค
เนอ แตกไมกวางขวาง เนองจากมขอจากดหลายอยาง เชน
พนทปลกมนอย ฤดแลงขาดน า ไมมการใสปย
(มตอ)
47
การผลตในปจจบน (ตอ)
ในทางทฤษฎ การปลกหญาผสมถวในแปลงเดยวกน
เปนหลกการทด ทวา ในทางปฏบต สวนมากไมประสบ
ผลสาเรจในสภาพประเทศไทย เพราะหญามกเจรญเตบโต
เรวและดกวาถว (ถวแขงขนกบหญาไมได) ทาใหถวหายไป
ในปตอๆ มา หากตองการจรงๆ กควรตองปลกแยกแปลง
หญากบแปลงถว แลวปลอยสตวเขาแทะเลมทละแปลง
หรอตดไปใหสตวกนทคอก
48
ในแงววฒนาการทางการเกษตร ตงแตสมยดกดาบรรพ
-พชทกชนด เดมเปนพชปาหรอพนธปา (wild-type) เมอมการนามา
เพาะปลก และมการปรบเปลยน (คดเลอก ผสมพนธ ฯลฯ) เปน
ลาดบ กกลายเปนพชปลก (domesticated) ในปจจบน
-ในกรณของพชอาหารสตว ทงหญาและถว มการปรบเปลยนนอย
มาก จงอาจถอไดวา หญาและถวอาหารสตวสวนใหญเปนพชปา
(ไมตอบสนองตอปจจยการผลตดเทาพชปลก เชน ขาวโพด ถวเหลอง)
-เราจงเหนหญาและถวอาหารสตวทขนอยท วไปอยรอดได โดยท
คนไมตองชวยดแล และในหลายกรณ แมคนพยายามกาจดหญา
และถวเหลานน แตกไมประสบความสาเรจ (หญาคอมมวนสต)
49
การงอกและการเจรญเตบโตของพชปา หรอพชปลกทปลอย
ตามธรรมชาต มกเปนไปตามจงหวะของธรรมชาต (ฤดกาล เชน
น าฝน อณหภม และชวงแสง) ซงเกษตรกรเหนวา ชา ไมทนใจ
และยงใหผลผลตตา (เพราะคนมความโลภ?)
ทงน เนองจากพช กเหมอนสงมชวตอนๆ กลาวคอ มการ
ปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมเพอการอยรอด นนคอ หาก
สงแวดลอมด พชจะเจรญเตบโตด และใหผลผลตดหรอมาก
หากตรงขาม กจะไดผลตรงขาม สอดคลองกบปจจยการ
เจรญเตบโตทมในธรรมชาต ในแตละชวงเวลา
50
เมอเวลาผานไป คนหรอเกษตรกรไดเรยนรธรรมชาตของพชผล
มากขน รวมถงปจจยตางๆ ทมอทธพลตอการเจรญเตบโตและ
การใหผลผลตของพช จงไดหาวธบารงพชผลทปลกอยางเตมท
ตงแตการคดเลอกและปรบปรงพนธ การเลอก การเตรยม และ
การบารงดน รวมทงการเขตกรรมตางๆ เพอเรงพชผลให
เจรญเตบโตอยางรวดเรว ปลอดจากการรบกวนของศตร และ
ใหผลผลตไดสงทสด
ดงนน ในหลกการ
การเขตกรรมกเพอบารงและเรงพชผลทปลกนนเอง
51
ปจจยทพชตองการในการเจรญเตบโต [และอยรอด
เพอแพรพนธ (นคอภารกจหลกของสงมชวต)]
-นา
-ธาตอาหาร
-แสง
-อณหภม
-ออกซเจน
-สงยดเหนยวหรอสงคาจน (กรณทปลกพชในสารละลาย)
52
การเขตกรรมพชอาหารสตว (โดยรวม) -กอนอน กาหนดวตถประสงคการผลตใหชดเจน เพอจะไดร
วา สตวเลยงทจะเลยง หรอทมอย คออะไร มลกษณะการหา
อาหารอยางไร (แทะพชในระดบตา หรอเลมพชในระดบสง)
และจะเลยงในลกษณะใด (ปลอยลงแปลง หรอตดมาใหท
คอก) เพอจะไดเลอกชนดและประเภทของพชอาหารสตวท
จะปลก
(มตอ)
53
การเขตกรรมฯ (โดยรวม) (ตอ)
-กรณหญาและถวอาหารสตวในปจจบน การใชเมลดพนธในการ
ผลตเปนวธสะดวกทสดในแงมมตางๆ ทวา หญาบางชนดผลต
เมลดพนธยากหรอนอย จงจาเปนตองใชทอนพนธ เชน หญาเน
เปยร หญากนนสมวง หญาแพงโกลา
-หากตองการผลผลตทด ควรเตรยมและดแลพนทปลก (ใชหลกการ
เขตกรรมเชนเดยวกบพชผลอน)
ตงแตการไถ พรวน จนถงการกาจดวชพช โรค และแมลง
ศตร การใสวสดบารงดน เชน ปย (เกษตรกรมกไมใสใหพชอาหาร
สตว) ปนขาว และการคลกเชอไรโซเบยมเวลาปลก (มตอ)
54
การเขตกรรมฯ (โดยรวม) (ตอ)
-ระยะปลก หญาและถวตนเลกใชวธหวานเมลดพนธ อตราการ
หวานขนอยกบขนาดตน ความอดมสมบรณของดน ฯลฯ
ถวตนเลอยอาจตองทาคาง โดยเฉพาะในการผลตเมลดพนธ
เนองจากพชอาหารสตวและวชพชมกมลกษณะหลายอยางใกลเคยงกน เชน เมลด
พนธมระดบการพกตวสง [ความงอกตา งอกไมสมาเสมอ (พนธปา)] หากเตรยม
แปลงปลกและจดการในระยะแรกไมดพอ โดยเฉพาะเรองวชพช ในกรณของ
หญาอาหารสตว กมกจะเผชญกบสภาพทนกวชาการพชอาหารสตวบางคนบนวา
“ปลกหญา หญาไมเกด เกดแตหญา”
(มตอ)
55
การเขตกรรมฯ (ตอ)
-แมพชอาหารสตวทวไปเปนพชลมลก แตกอาจคงอยในแปลงได
หลายป ขนอยกบการจดการ เชน
การปลอยสตวลงแปลง หรอการตดใหสตว (การตดทเหมาะสม
คอ อายพช ฤดกาล ระดบความสง และความถ ชวยใหพชเตบโตมากขน ได
ผลผลตมากขนกวาการไมตด หรอปลอยใหสตวแทะเลม)
การดแล เชน การใหนาและปย
-การถนอมหรอเกบรกษาผลผลต (ลาตน/ใบ หรอเมลดพนธ) ไว
เปนเวลานาน ในสวนลาตน/ใบทใชเปนอาหารสตว อาจทาเปน
หญาแหง (hay) หญาหมก (silage) หรอหญาอดเมด (pellet) (รวมถวดวย)
สวนเมลดพนธ ปฏบตเชนเดยวกบเมลดพนธพชผลทวไป
56
การเขตกรรมฯ (ตอ)
โดยสรป ควรตองมองและปฏบตตอพชอาหารสตววาเปนพชผล
(crop) เชนเดยวกบพชผลอนๆ เชน ขาว เพราะพชอาหารสตวทเรา
ผลตกจะใหผลผลตทเปนผลตอบแทนเชนเดยวกน จะมากหรอนอย
กขนอยกบการจดการในการเขตกรรมนเอง
[ลองศกษาคาวา พชผล (crop) เทยบกบคาวาพช (plant)]
ในทางปฏบต เกษตรกรยงมองพชอาหารสตววามสถานะตาตอย
เชนเดยวกบ “หญา” หรอ “วชพช” ... ทาใหไมประสบผลสาเรจ
(ไมไดผลตอบแทน) เทาทควร
ลองคด เผอจะประยกตใชได
หลกการ Pareto (Pareto principle หรอกฎ 80/20 ทมการใชในหลาย
สาขาวชา) กลาววา ในประชากรหนงๆ แตละเหตการณ หรอเรองราว ทเกดขน
มกเปนผลมาจากอทธพลของประชากรเพยงสวนนอย (ประมาณ 20%) ททาให
เกดผลลพธทสาคญในสดสวนทสงมาก (ประมาณ 80%) ตวอยาง
การกระจายผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (G.D.P.) ของโลก ใน ค.ศ. 1989 พบวา
คนทร ารวยทสดในโลก 20% แรกครอบครองรายไดในสดสวนมากถงประมาณ 80%
การระบาดของโรคในบางกรณ เกดจากคนเพยงประมาณ 20% ทเปนโรคนน ททา
ใหเกดการแพรเชอโรคนนมากถง 80%
การเกดอาชญากรรมในบางกรณ อาชญากรเพยงประมาณ 20% เปนผกอคดมากถง
80% ของคดทงหมด
เราจะใชหลกการ Pareto นในการเขตกรรมไดไหม? อยางไร?
57
58
รไวใชวา ....
เรองโลกรอนทกาลงชดเจนขนเรอยๆ
นกวทยาศาสตรในเรองนคาดวา ในอนาคต เกษตรกรอาจจะตอง
เลยงสตวททนสภาพอากาศรอนเพมมากขน
สตวททนอากาศรอนไดคอนขางด คอ แกะ หม และแพะ
หมายความวา ในอนาคต คนคงตองกนเนอสตวเหลานมากขน?
สงเกตไหมวา สตวเหลานกนหญาเปนอาหารหลก หรอกนหญาได
59
รไวใชวา .... สาหรบใชในการจดการ
สตวทหากนพชอาหารสตวในแปลงหรอในพนทธรรมชาต มลกษณะการกน
แตกตางกน (ในสายตาของชาวตะวนตก รวมทงคนไทย) จงมคาทเรยกการกน
ของสตวเหลานนแตกตางกนไปดวย ดงน (ความหมายของคากรยา)
forage – To search for and gather food for animal, particularly
cattle and horses. (ใชไดกบสตวทกชนด)
หาอาหาร หากน?
graze – A scratching or injuring lightly on passing. To feed on; to
eat (growing herbage); to eat grass from (a pasture). (การหาอาหาร)
แทะ – เอาฟนหนากดใหหลดออกมาทละนอยๆ ตวอยาง แกะ (grazer)
(แทะพช สวนมากคอ หญา ทเกดอยระดบตาบนผวดน)
(มตอ)
60
รไวใชวา .... (ตอ)
browse – To move about while eating parts of plants, especially
plants other than pasture, such as shrubs or trees. (การหาอาหาร)
เลม – ตดแตรมหรอปลายทละนอย เชน เลมผม เลอกเกบหรอเดดทละ
นอย เชน เลมยอดกระถน เลอกเกบแตผลทสกหรอใชได เชน เลมมะมวง ดงนน
การเลมจงเปนการตดหรอเกบสงทตองการทอยสงจากผวดน ตวอยาง แพะ (browser)
(เลมใบ ผล และหรอกงออน ของพชทระดบสงเหนอผวดนพอควรจนถงมาก)
nibble – To eat with small, quick bites. ตวอยาง The rabbit nibbled the
lettuce. หรอ Fish nibbling at the bait. (ตอด - เอาปากงบกดทงอยางรวดเรว)
nip – To remove by pinching, biting, or cutting with two meeting
edges of anything; to clip. (การกดหนงครง ใชกบแกะ?) ตวอยาง The lobster
nipped the wader's toe. หรอ Nipped off the plant leaf. (มตอ)
61
รไวใชวา .... (ตอ)
ตวอยางสตวปาในทวปแอฟรกากนหญาทระดบความสงของตนหญาตางกน
(สตวเหลานหากน หรออพยพตามกน ในทงหญาธรรมชาตเดยวกน)
มาลาย (zebra) มกเลมกนสวนยอดของตนหญา (หญาตนสง? เวลา
เลมกนหญาจะไดมองเหนสตวนกลา เชน สงโต ไดงาย?)
น (gnu) มกกดกนสวนกลางของตนหญา นชอบอยในทงหญาตน
เตย นนาจะเตยกวามาลายเลกนอย?
กาเซลลทอมสน (Thomson’s gazelle) มกแทะกนยอดหญาทแตก
ใหมตดผวดนหลงจากนและมาลายไดหากนในทงหญานนแลว (กาเซลล
ชนดนตวเลก ชอบอยในทงหญาตนเตย เวลาแทะกนหญาจะไดเหนและหน
สตวนกลาไดงาย? และเวลากมหวลง ปลายเขาทแหลมจงชไปขางหนาเปน
การปองกนตว?) (ววฒน, 2549; Wikipedia, N.D.)
62
รไวใชวา .... สาหรบใชในการจดการ
สตวทแทะเลมพชอาหารในธรรมชาตจะมการยายทหากน
ไปเรอยๆ เนองจาก
- บรเวณทแทะเลมตงแตแรก พชอาหารสนลงหรอหมดลง
อาหารจงนอยลง ควรตองยายไปหาพชอาหารบรเวณอน
- หลกเลยงบรเวณเดมทอาจมสงขบถาย (ทสกปรกและม
เชอโรค) ของสตวตวอน หรอของตวเอง ซงจะเปนอนตรายตอ
สขภาพ
63
รไวใชวา .... เกยวกบพนท
ภาษาไทยและภาษาองกฤษมคาหลายคาใชเรยกพนททม และ/
หรอผลต พชอาหารสตว หรอพชใกลเคยง สาหรบสตวเลยง ดงน
ทง (หญา) – พนทราบโลง (ตามธรรมชาต?) หากปลอยไวกมกม
หญาขนรก สตวกนหญาและพชหลายชนดทขนอยได
นา (หญา) – พนทราบมคนกนนาเปนแปลงทเกดจากการพฒนาของ
คน ปจจบนมกหมายถงพนทผลตหญาสนามเพอจาหนาย สวนใหญคอ
หญาแพรก หญานวลนอย หญามาเลเซย แตสตวกกนหญาเหลานได
กรมปศสตวกพยายามสงเสรมใหเกษตรกรทานาหญา เพอผลต
เสบยงสตวไวจาหนายในชวงทเกดอทกภยและ/หรอภยแลง
ในอดต หลงจากชาวนาเกยวขาว (ดวยเคยว) เสรจแลว ในนายงมตอซงขาว
เหลออยมาก ชาวนาไดใชตอซงขาวนเลยงววควายในชวงฤดแลง (มตอ)
64
รไวใชวา .... (ตอ)
ปา (ปาหญา ปาคา) – พนทปาทถกทาลายและมหญาขนตอมา
นาจะเปนหญาชนดตนสงทขนอยางรกทบ เชน คา แฝก ออ และแขม
ลองนกถง (ชอ) วดหนองปาพง เพราะพนทดงเดมมตนพงขนเปนดงขนาดใหญ
ปาแพะ ปาละเมาะ – ในพนทดอน [(ปา) โคก] นอกจากไมพม
หลายชนดทสตวเลยงกนได กมหญาขนอยดวย จงเปนพนทผลตพชอาหาร
สตวในฤดฝน; กรณทเปนปาขนาดใหญ (ภาษาวชาการ) กคอ ปาเตงรง
ปาบง (บง-บง) ปาทาม (ทาม-ทรมฝงลาน า มน าทวมเปนครงคราว) – ใน
พนทลม พชสวนใหญอยในวงศอนทไมใชวงศหญาและวงศถว แตกมคน
ตอนววควายเขาไปเลยง เพราะในฤดแลงกมหญาและพชอนๆ ทสตวกนได
(มตอ)
65
รไวใชวา .... (ตอ)
โคก – พนททนนสงขนกวาพนทใกลเคยง มกมหญาและพชอนๆ ขน
รวมถงไมใหญ (ปา) ในภาคอสาน สมยกอน ชาวนามกนาววควายไปเลยงทน
ภ [ภเขาทมพลาญ (ลาน) หน] – พนทใกลภเขาในภาคอสาน หลงจาก
หนานา ชาวนามกตอนววควายไปปลอยใหหากนพชอาหารสตวเองในปาบนภ
เมอใกลจะถงหนานาตอไป จงขนภไปตามสตวลงมาทานา ตวอยางในปจจบนคอ
แถวอาเภอโพธไทร จงหวดอบลราชธาน (ประจญ กลวงศ, ตดตอสวนตว) ใน
พนทหลายแหงทอยในปาบนดอยในภาคเหนอก (เคย?) ทาเชนเดยวกนน เชน
ชาวไทยมเซอทอาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม (ณฐวฒน, 2552)
แปลง – พนทโลง พนททกาหนดไว วงการวชาการใชกนมาก ใน
ลกษณะพนทไมกวางขวางนก เชน แปลง (ทดลอง) หญา
(มตอ)
66
รไวใชวา .... (ตอ)
ททาเลเลยงสตว (สาธารณะ?) เปนทดนสาธารณประโยชนททาง
ราชการไดจดให หรอสงวนไว เพอใหประชาชนไดใชประโยชนรวมกน
ตามสภาพแหงพนทนน ททาเลเลยงสตวนเปนสาธารณสมบตของแผนดน
ไมทราบวา ปจจบนยงมอยหรอไม?
พนทมหาวทยาลยฯ ในอดต (สวนหนงของ?) พนทดานหนากเปน
ททาเลเลยงสตวมากอน (สวนพนทดานในเปนปาสงวน)
พนทขางทาง ในบางจงหวดทมการเลยงววนมมาก เชน สระบร
ราชบร อาจพบเกษตรกรลอมรวไฟฟาไวขาง (ตด) ทางหลวง เพอกนใหวว
นมแทะเลมหญาขางทางภายในพนททกาหนด พนทลกษณะนนาจะตรงกบ
คาวา verge (The grassy area between the sidewalk and the street.) ทใชกน
ในประเทศองกฤษ ออสเตรเลย และนวซแลนด (มตอ)
ในฤดน าหลาก
ควายกาลงลงไปในทะเลนอย พทลง
เพอทง (ดง) หญาขนมากน
(จดวาเปนททาเลเลยงสตวไดหรอเปลา?)
67
http
://w
ww
.sato
r4u.
com
/pap
er/8
78
https://www.youtube.com/watch?v=_bghQ9Uxf7c
รไวใชวา ....
นอกจากพนททมพชอาหารสตวสาหรบสตวเลยงบนบกแลว ยงม
พนททมพชอาหารสตวสาหรบสตวปาในนาดวย เรยกวา แหลงหญาทะเล
(seagrass; ไมใชพชในวงศหญา) ทอยในทะเลนาตน ตวอยางสตวปาทอาศย
แหลงอาหารน คอ พะยน (dugong), พะยนแมนนาท (manatee; ววทะเล),
และเตาตน
68
http://iyatrang.blogspot.com/2016/01/seagrass.html
69
รไวใชวา .... (ตอ)
ในภาษาองกฤษ เฉพาะความหมายทเกยวของกบหวขอน มดงน
pasture – Land, specifically, an open field, on which livestock is
kept for feeding. หรอ Ground covered with grass or herbage, used or
suitable for the grazing of livestock. ความหมายตรงกบคาวา ทง (แปลง)
หญาเลยงสตว
paddock – 1) A small enclosure or field of grassland, especially
for horses. 2) (ประเทศออสเตรเลยและนวซแลนด) A field of grassland of
any size, especially for keeping sheep or cattle.
(มตอ)
รไวใชวา .... (ตอ)
meadow – A field or pasture; a piece of land covered or
cultivated with grass, usually intended to be mown for hay; an area of
low-lying vegetation, especially near a river. หรอ
Low land covered with coarse grass or rank herbage near rivers
and in marshy places by the sea.
ดแลวนาจะใกลเคยงกบคาวา “มาบ” ในภาษาไทยกลาง หรอ “เลง”
ในภาษาไทยถนอสาน
(มตอ)
70
รไวใชวา .... (ตอ)
grassland – An area dominated by grass or grasslike vegetation.
หมายถง พนทธรรมชาตทมหญา หรอพชคลายหญา ขนอย
อาจแบง grassland ออกไดหลายประเภท การแบงแบบงายๆ เมอ
รอยกวาปมาแลว คอ meadow, steppe, และ savannah หรอการแบงแบบ
ละเอยดในปจจบน คอ 1) tallgrass (true) prairie, 2) shortgrass prairie, 3)
mixed-grass prairie, 4) shrub steppe, 5) annual grassland, 6) desert (arid)
grassland, และ 7) high mountain grassland
คาทอยในกลมน คอ ing (water meadow), lea (meadow), llano (ทงหญา
steppe ในแถบลาตนอเมรกา), outback (พนทไกลปนเทยงในออสเตรเลย), pampa (ทง
หญาในทวปอเมรกาใตใตเขตอเมซอน), paramo (grassland พนทไรตนไมบนภเขาแถบ
เสนศนยสตรของทวปอเมรกาใต), และ veld (grassland ทางตอนใตของทวปแอฟรกา)
71
72
รไวใชวา .... (ตอ)
bracken – An area of countryside heavily populated by this fern.
ประเทศไทยกมพนททานองน แตเปนพนทเลกๆ ไมไดพบทวไป จงยงไมม
คาใชเรยก?
brushland – An area mostly covered with brush growth. นาจะ
ใกลเคยงกบคาวา “โคก?”
grove – A small forest. นาจะใกลเคยงกบคาวา “(ปา) ละเมาะ?”
(โคก หรอภ?)
rangeland – (US) unimproved land that is suitable for the grazing
of livestock. ทง?
(มตอ)
73
รไวใชวา ....
thicket – A dense, but generally small, growth of shrubs, bushes
or small trees; a copse. นาจะใกลเคยงกบคาวา “สมทมพมไม?” และนาจะ
พอๆ กบ shrubland – A plant community characterized by scrub
vegetation, consisting of low shrubs, mixed with grasses, herbs, and
geophytes.
heathland – A tract of scrubland habitats characterized by open,
low growing woody vegetation, found on mainly infertile acidic soils.
Similar to moorland but with warmer and drier climate. นาจะใกลเคยงกบ
“พร?”
คาวา heathland นเทยบเทากบ scrubland
รไวใชวา .... (ตอ)
ในเขตปกครองตนเองมองโกเลยใน ประเทศจน ทมพนททงหญา
ธรรมชาตกวางใหญไพศาล ภาษามองโกเลยมคาวา gegentala ทม
ความหมายวา a vast and bright grassland
74
http
s://w
ww
.eas
ytou
rchi
na.c
om/p
hoto
-
p808
-geg
enta
la-g
rass
land
-sce
nery
รไวใชวา .... (ตอ)
ในรฐอตตรขนธ ประเทศอนเดย มพนททงหญาธรรมชาตแบบ
แอลป (มหญาและไมดอกลมลกตามธรรมชาต) ทกวางใหญไพศาลเชนกน
ทงหญานเรยกวา bugyal (ภาษาฮนด?; ภาษาองกฤษเรยก meadow) ทม
ความหมายวา nature’s own garden
75
http
://w
ww
.adv
entu
rena
tion.
com
/blo
g/th
e-
bugy
als-
mea
dow
s-of
-utta
rakh
and/
รไวใชวา .... (ตอ)
สตวใหญ (วว ควาย แพะ แกะ ...) ทหาอาหารกนเองตาม
ธรรมชาต หากเปนสตวเพศเมยทกาลงเรมตงทอง และไดรบสารพษ (คงม
หลายอยาง? สวนใหญนาจะเปนผลจากการกระทาของคน?) จากการกนเขา
ไป อาจทาใหแมสตวตวนนตกลกทพการได เรยกวา การเกดลกวรป (ป., ส.
พการ; teratogenesis)
นคอขอเสย หรอความเสยง ของการใชพนทธรรมชาตทมพช
อาหารสตวในการเลยงสตว
76
รไวใชวา .... (ตอ)
ทงหญาทมหญาชนดตนสงและมพนทกวางขวาง ในฤดแลงทหญาแหงตาย
มกมอนตรายจากไฟปาทเกดไดดวยสาเหตตางๆ ผทประสบเหตมกหนไฟไมทน และ
อาจถกไฟคลอกตายได หากตองเขาไปในทงหญาเชนนเปนประจาและแตละครงเปน
เวลานาน กควรหา หรอทา อปกรณกนไฟฉกเฉนตดตวไวดวย ดงรป
พนกงานอทยานแหงชาต Everglades ประเทศสหรฐฯ มอปกรณนตดตว และ NASA
กมแนวคดทจะใหนกบนอวกาศใชอปกรณนในภาวะฉกเฉน
77
https://www.reddit.com/r/gifs/comments/3e743n/nasa
_is_helping_save_firefighters_by_turning_them/
78
แนวโนมในอนาคต (ดานประชากร)
การเพมประชากร
ในโลกและทวป
en.w
ikip
edia
.org
/wik
i/Wor
ld_p
opul
atio
n_m
ilest
ones
79
แนวโนมในอนาคต (ดานประชากร)
การเพมประชากร
ในบางประเทศและ
ภมภาค
chin
a-m
ike.
com
80
แนวโนมในอนาคต (ดานประชากร)
อตราความเรว
การเพมประชากร
bixb
y.be
rkel
ey.e
du
81
แนวโนมในอนาคต (ดานพชอาหารสตว) ในภาพรวมของโลก การผลตไมพอความตองการ เพราะ
ประชากรเพม พนทเพาะปลกลด (ใชประโยชนอยางอน ปลกพช
พลงงาน) สภาพแวดลอมเปลยน (โดยเฉพาะในสวนของประเทศ
ไทย) ขาดแคลนแรงงาน คนกนเนอสตวเพมขน [ทาใหตองการพช
อาหารสตวเพมขน - ปรมาณของพชทนยมปลก และพชชนดใหม
เชน (หญา)ขาวโพด] โดยเฉพาะคนจนทมกาลงซอเพมขนมาก
ในสวนประเทศไทย การเลยงสตวทกนพชอาหารสตว คง
แขงขนกบตางประเทศไมได ... (อนาคตของนกศกษา ลองคดตอ)
82
ประเทศไทยอาจไมเหมาะในการผลตพชอาหารสตวเชงอตสาหกรรมนก
(สาหรบสตวใหญ; กรณทตองแขงขนกบประเทศอน) เนองจาก
1 ประเทศไทยอยในเขตรอน (Tropic) โดยสภาพธรรมชาตดงเดม
พนทเปนปามากกวาทงหญา ไมเหมอนกบเขตอบอน (Temperate) ทมทง
หญาธรรมชาตกวางขวางมากมาแตเกากอน (ตนทน หรอมรดก ทไดมาไม
เทากน สฝรงไมได ถาจะสใหได ตองลงทนลงแรงมากกวาทฝรงทา)
2 ประเทศไทยมพนทไมมากนก โดยประวตศาสตรและวฒนธรรม
คนในพนทนเลอกทานาใหไดขาวสาหรบกนกอน (สาคญทสด เปนความ
มนคงของครอบครว) หากมสตวเลยง เชน วว ควาย กเพอใชแรงงาน (มไม
มาก) จงใหกนพชทขนตามธรรมชาตในฤดฝน และเกบฟางไวใหสตวกนใน
ฤดแลง นบวาเปนระบบการผลตทคอนขางเขาทจนเมอไมนานมานทมการ
เปลยนแปลง (พอแม บรรพบรษ พาทามาอยางน จงตดเปนนสย) (มตอ)
83
(ตอ)
3 (ตอจากขอ 2) หากทานาปลกขาวไมได เกษตรกรสวนใหญกจะ
เลอกปลกพชอนทเหมาะสมกบสถานการณมากกวาการเลยงสตว เชน ออย
ทใหผลตอบแทนดกวา? หรอมนสาปะหลง ทการผลต (การจดการ) มความ
ยดหยนมากกวา
4 คนไทย รวมทงคนในอษาคเนย นาจะไมใชคนทชอบกนเนอสตว
ในปรมาณมาก และกนอยางจรงจง เหมอนฝรง? จงไมไดสงสมองคความร
ดานการผลตสตว (รวมเรองพชอาหารสตว) ไวมากพอ (บรโภคนสยตางกน
พฤตกรรมจงตางกน)
(มตอ)
84
(ตอ)
4 ในประเทศไทย ฤดฝนและฤดแลงแตกตางกนชดเจน ฤดฝนมฝน
ตกมากจนนาทวม พอฤดแลงกแทบไมมฝน พชอาหารสตวทเปนพชลมลก
ระบบรากตน จงมผลตภาพตา [ดภาพรวมตลอดป และเปรยบเทยบกบเขต
อบอน; ธรรมชาต (พระเจา?) จดใหไมเหมอนกน]
85
เวบไซตทนาสนใจ http://www.cgiar.org/
http://www.dld.go.th/nutrition
http://en.wikipedia.org/wiki/Fodder
http://en.wikipedia.org/wiki/Grasses
http://nutrition.dld.go.th/nutrition/index.php/idp
86
เอกสารประกอบการเรยบเรยง กตต วงสพเชษฐ. 2547. ตอนท 10.3 พชวงศถว, หนวยท 10 พชไร. ใน เอกสารการสอนชดวชาพชเศรษฐกจ Economic
Crops, หนวยท 8- 15. สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทย
ธรรมาธราช.
กตต วงสพเชษฐ. 2553. โครงสรางกลา เมลดหรอผล และดอก พชบางชนด. ภาควชาพชไร คณะเกษตรศาสตร
มหาวทยาลยอบลราชธาน. (เขาถงไดท http://www.agri.ubu.ac.th/kitti/1201440/)
กตต วฒนะมหาตม. 2546. คเณศปกรณ. สานกพมพเมองโบราณ, กรงเทพฯ.
แกว กงสดาลอาไพ. 2554. วคซนสมอง ปองกนภยจากการกน. สานกพมพมตชน, กรงเทพฯ.
ณฐวฒน อทธงกร. 2552. ตะลยปาลานนา. สานกพมพบานหนงสอ, นนทบร.
นรนาม. 2560. สดลา! นวตกรรมใหมเกษตรกรสตล “เลยงววโดยไมใชหญา” ลดรายจายเพมรายไดงาม.
https://mgronline.com/south/detail/9600000093608.
ราชบณฑตยสถาน. 2546. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. นานมบคสพบลเคชนส, กรงเทพฯ. 1,488
หนา.
ราไพร นามสล, พมพาพร พลเสน, ทวศกด ชนปรชา, และวทยา สมามาลย. 2546. การศกษาคณคาทางโภชนะของพช
อาหารสตว (1) หญารซ (2) ถวฮามาตา. รายงานผลงานวจยประจาป 2546. กองอาหารสตว กรมปศสตว
กระทรวงเกษตรและสหกรณ.
(มตอ)
87
เอกสารประกอบการเรยบเรยง (ตอ)
วทยา สมามาลย, ทวศกด ชนปรชา, ราไพร นามสล, และพมพาพร พลเสน. 2547. การศกษาคณคาทางโภชนะของพช
อาหารสตว: หญากนนสมวงและถวทาพระสไตโล. รายงานผลงานวจยประจาป 2547. กองอาหารสตว กรม
ปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ.
ววฒน พนธวฒยานนท. 2549. ซาฟารสยานสมทร. สานกพมพสารคด, กรงเทพฯ.
สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. 2555. หญาแพงโกลาสด FRESH PANGOLA GRASS. มาตรฐาน
สนคาเกษตร มกษ. 8800-2554. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.
สานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต. 2556. หญาแพงโกลาแหง PANGOLA HAY. มาตรฐาน สนคา
เกษตร มกษ. 8801-2555. กระทรวงเกษตรและสหกรณ.
Anon. N.D. Gegentala Grassland. http://www.chinatours.com/travel-guide/hohhot/attractions/gegentala-
grassland.html). August 15, 2017.
Anon. N.D. Related Links. http://en.wikipedia.org/wiki/. May 2013.
Nicolson, A. and R. Effendi. 2013. Hay. Beautiful. National Geographic. 224(1):106-125.
(มตอ)
88
เอกสารประกอบการเรยบเรยง (ตอ)
Watschke, T.L., P.H. Dernoeden, and D.J. Shetlar. 2013. Managing Turfgrass Pests, Second Edition. Taylor & Francis
Group, LLC. http://books. google.co.th/books?id=BX0Ue1FoORsC&pg=PA294&lpg=PA294&d
q=witchesbrooming&source=bl&ots=rN5M3s9jQH&sig=wj1pUB9vxve522tweUI3lDetiSA&hl=en&sa=
X&ei=vjgFVJLJNYa48gWL-IK4Cg&ved=0CEwQ6AEwBg#v=onepage&q=witchesbrooming&f=false.
September 2, 2014. Wikipedia. N.D. Related links. https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page.
Wiktionary. N.D. Related links. https://en.wiktionary.org/wiki/Wiktionary:Main_Page.
