1

การพนจนราศเมองแกลง ของ

พระสนทรโวหาร (ภ)

โดย ชชวลย บวทรพย

2

ศลปะแหงนราศ นราศ เปนวรรณคดทแสดงความอาลย ความผกพนตอคนรกททอดทงไวเบองหลง กวจะเขยนบนทกเปน

ตวอกษร เดมวรรณคดนราศ ไมไดเรยกวานราศ แตเรยกตามลกษณะคาประพนธทใชแตง เชน กาสรวลโคลงดน เปนตน ตอมาไดเรยกวรรณคดประเภทนวา นราศ การเรยกชอนราศจะม ๓ ลกษณะ คอ

๑. เรยกชอตามผแตง เชน นราศนรนทร นราศนราธป ๒. เรยกตามชอสถานททเปนจดหมายปลายทางของการเดนทาง เชน โคลงนราศหรภญชย นราศเมองแกลง

นราศภเขาทอง นราศพระแทนดงรง เปนตน ๓. เรยกตามเนอหาของการพรรณนา เชน นราศเดอน นราศอเหนา นราศพระมะเหลเถไถ เปนตน

นราศอาจแตงเปนโคลงหรอกลอนกไดแลวแตความถนดของกว หากการเขยนนราศขาดความรสกในเรองความรกความอาลย กอาจเปนนราศทบนทกภาพเดนทาง ทาใหหมดอารมณสะเทอนใจอนเปนรสของนราศ นราศเกา ๆ กวจะเขยนไมยาวมากนก นราศเมองแกลงมความยาวประมาณ ๔๐๐ คากลอน สนทรภเขยนนราศถงผทตนรก ในนราศเมองแกลงทานเขยนคราครวญถงแมจนคนททานรก สวนนราศภเขาทอง ทานกคราครวญถงวด ถงพระนคร ถงพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยททานรกโดยแสดงอารมณรกตามวสยของกว แสดงความในใจออกมาเปนบทนราศตามทศนะของกว ทาใหผอานเกดความซาบซงและเกดอารมณรวมไปตามนราศของกว

รปแบบของนราศ ตามปกตนราศมกเขยนเปนโคลงสสภาพหรอโคลงดน กบกลอนนราศ กวยคหลงนยมเขยนเปนกลอนนราศ

การแตงนราศเปนกลอนนน จะขนตนดวยกลอนวรรครบ ตดกลอนวรรคสดบออก จบเรองลงดวยคาวาเอย กลอนจะเกดความไพเราะจะตองเลอกคาทมความหมายและเขาสมผส หวใจของนราศอยทใหอารมณสะเทอนใจกบทศนะของกว อารมณกบทศนะของกวจะตองแสดง ออกมาในตอนทเหมาะสม เพอใหเกดความซาบซงใจ

นราศเมองแกลงเปนนราศเรองแรกของสนทรภแตงเมออาย ๒๑ ป (พ.ศ.๒๓๕๐) เมอครงเดนทางไปเยยมบดาซงบวชอยทตาบลบานกรา อาเภอแกลง จงหวดระยอง การเรมตนนราศเรองน สนทรภกลาวพรรณนาความนอยใจทมคนรกแตไมไดอยใกลกน (คงหมายถงนางจนซงตอมาเปนภรรยาคนแรกของสนทรภ) การจากนางไปครงนไมทนไดราลา ดงกลาววา “จะพลดพรากจากกนไมทนลา ใชแตตาตางถอยสนทรวอน” การเดนทางไปเมอสองยามมผรวมเดนทางไปดวย เปนศษย ๒ คน ชอ นอยกบพม และนายแสงคนนาทาง ลงเรอออกจากกรงเทพฯ (คงจะเปนแถววงหลง บรเวณโรงพยาบาลศรราชปจจบน เพราะสนทรภเคยอยในวงหลงกบมารดา และถวายตวเปนขาในกรมพระราชวงหลงมาตงแตยงเดก สนทรภลองเรอผานวดแจง (วดอรณราชวราราม) วดสามปลม (วดจกรวรรดราชาวาส) สาเพง ซงเปนแหลงสาราญยามราตรในสมยนน ดงกลาววา “มซมซอกตรอกนางจางประจาน ยงสาราญรองขบไมหลบลง โอธานศรอยธยาเอย นกจะเชยกไดชมสมประสงค

นราศเมองแกลงนเนอหาเปนชวตตอนหนงของสนทรภ เปนตอนททานมรกครงแรกและตองพลดพรากจากคนรก การคราครวญความรกในนราศเรองนจงแสดงถงความทกข ความหวง ความอาลยของการพลดพรากจากคนรก นราศเมองแกลงจงเพยบพรอมในดานวรรณศลปและคณคาหลายประการ

3

คณคาดานวรรณศลป ๑. การดาเนนเรอง มความเราใจใหผอานสนใจตดตามไปตลอดเรอง การดาเนนเรองจะบรรยายไปตามระยะเวลา

ของการเดนทาง กลาวถงเหตการณทเกดขน สภาพชวตความเปนอยของผคนทพบเหน วฒนธรรมและขนบธรรมเนยมประเพณ ธรรมชาตทพบเหน และสอดแทรกความรเกยวกบธรรมชาต ประหนงวาผอานไดตดตามสนทรภไปดวย และยงไดสอดแทรกคตธรรม ทาใหผอานตดอกตดใจในถอยคาทบรรยายธรรมชาตทงดงามตนตา ตนใจหลายตอนในนราศเรองนและใชความรกความอาลยเปนแกนเรองเพอสรางเรองใหงดงามสะเทอนอารมณ

๒. ลกษณะคาประพนธ นราศเมองแกลงแตงเปนกลอนนราศ คอขนตนดวยวรรครบ แลวแตเรองไปจะกคากลอนกได จบลงดวยคาวา “เอย” และตองแตงใหถกตามแบบแผนของกลอน เลอกใชถอยคาทมสมผสเพอใหกลอนมความไพเราะ ความสาคญของนราศอยทอารมณสะเทอนใจ กนทศนะของกวหรอแนวนกคดของกวทแสดงออกในนราศดเดนประทบใจผอาน ลกษณะกลอนของสนทรภมลกษณะพเศษคอมกจะมจานวนคาเปน ๘ คา ในแตละวรรค วรรคละ ๙ คามเปนสวนนอย การสมผสนอกจะสงสมผสจากวรรคท ๑ ไปวรรคท ๒ และวรรคท ๓ ไปวรรคท ๔ คาสดทายของวรรคท ๑ และ ๓ จะสงสมผสไปยงคาท ๓ แทบทงสน สวนสมผสในจะมวรรคละ ๒ แหงเกอบทกวรรค ทงสมผสสระและสมผสอกษรมกจะสมผสคาท ๓ กบ ๕ หรอ ๖ คหนง และคาท ๕ กบ ๖ หรอ ๗ อกคหนง ทาใหกลอนเกดเสยงเสนาะ ลกษณะกลอนของสนทรภจงมผนยมแตงตามในภายหลง

๓. การใชถอยคา นราศเมองแกลงใชถอยคาคาสานวนด มเสยงสมผสทาใหกลอนมความไพเราะ ใชถอยคางายมความหมายตลอดทกคา สนทรภจะใชคาเพอสออารมณใหผอานไดรบอรรถรสเปนสาคญ ใชคาทแสดงอาการ แสดงภาพ แสดงรปธรรม โดยใชคาทมเสยงบรรยายเหตการณ สถานท ธรรมชาต และพรรณนาใหเกดอารมณความรสกและใหภาพพจนทชดเจน อาศยธรรมชาตของถอยคานนสรางความประทบใจใหแกผอาน ไดแก (๑) การใชถอยคาสนและงาย ทาใหความกระชบและใหภาพเดนชด (๒) การใชเสยงของถอยคาใหเกดอารมณไดอยางวเศษ (๓) การเลนคา เปนการพลกแพลงคา ใชคาพองรป พองเสยง เพอใหการใชเสยงออนหวานเสนาะห ไดความชดเจนแจมชด (๔) การซ าเสยงหรอการสมผสอกษร เปนการเลนคาอกอยางหนง ทาใหกลอนมเสยงไพเราะ

๔. การใชกวโวหาร นราศเมองแกลงนนดเดนในการบรรยายใหเกดภาพชดเจน ใชถอยคาภาษาไดประณต สวยงามไพเราะ ทาใหเกดรสชาตในการอาน การใชโวหารใหเกดภาพพจน เกดความรสกประทบใจ จะไมกลาวตรงไปตรงมา แตจะกลาวดวยความเปรยบ กอใหเกดความสะเทอนใจ เปนการสอสารทกระทบอารมณผอานไดอยางลกซง

๕. การใหอารมณ อารมณเปนความรสกอนรนแรงดวยการกลาวใหเกดความสะเทอนใจ หรอเกดความรสก อารมณแหงความสะเทอนใจนอาจมาในรปของความรก ความภาคภมใจ ความวงเวงใจ ความทกขใจ ความสลดใจ ดงเชน การกลาวถงบรรยากาศใหความรสกแหงความวงเวงใจ เมอสนทรภเดนทางถงบางบอ บรรยายทองฟาและทองทงไดประทบใจผอานมาก คณคาของนราศเมองแกลง

๑. สภาพชวตและสงคมในสมยโบราณ คณคาทแสดงสภาพชวตและสงคมในสมยโบราณในนราศเมองแกลง ๒. ความเขาใจธรรมชาตของมนษย นราศเมองแกลงเปนตอนหนงของชวตสนทรภ ชวตของทานเปนตวอยางทดท

นาศกษา เปนชวตจรงทมทงสขและทกข ทาใหผอานไดเขาใจชวตและธรรมชาตของมนษย

4

๓. ความรตาง ๆ นราศเมองแกลงใหความรตาง ๆ ทงธรรมชาตวทยาและสานวนภาษา นราศเมองแกลงเปนนราศทมความไพเราะ อานแลวไมเบอ ไดรบความเพลดเพลนและความร ประหนงวาผอานตดตามสนทรภทองเทยวไปดวย และรจกภมประเทศ พบปะผคน เดนชมธรรมชาต ชมสงสาราสตว รจกชอตนไมตาง ๆ ไดเหนวฒนธรรม ชวตความเปนอยของผคนในสมยนน และไดรบรสไพเราะของภาษา จงนบวานราศเมองแกลงเปนวรรณคดมรดกทมคายง ตกทอดมาถงอนชนรนหลงทควร

นราศเมองแกลง

โอสงเวชวาสนานจจาเอย จะมคมไดอยประคองเชย ตองละเลยดวงใจไวไกลตา ถงทกขใครในโลกทโศกเศรา ไมเหมอนเราภมรนถวลหา จะพลดพรากจากกนไมทนลา ใชแตตาตางถอยสนทรวอน

ใหคณคาดานวรรณศลป แสดงอารมณสะเทอนใจของกว ใหเหนถงทกขอนเกดจากการพลดพรากจากคนรก เพราะความรกของชายหญงเปนความรกทผกพนตอกนอยางลกซง

โอจาใจไกลนชสดสวาท จงนราศเรองรกเปนอกษร ใหเหนอกตกยากเมอจากจร ไปดงดอนแดนปาพนาวน กบศษยนองสองนายลวนชายหนม นอยกบพมเพอนไรในไพรสณฑ กบนายแสงแจงทางกลางอารญ จะพากนแรมทางไปตางเมอง

ใหคณคาดานความร บอกจดประสงคในการแตงนราศเมองแกลงดานชวประวต แสดงใหเหนวาถงสนทรภอายยงนอย แตกคงเปนผมความสามารถ จงมผมาสมครเปน ศษยและคงจะมอายไลเลยกน

ถงยามสองลองลานาวาเลอน พอดวงเดอนดนเมฆขนเหลองเหลอง ยามสอง การนบเวลาในสมยโบราณ ประมาณ สามทมถงเทยงคน

ถงวดแจงแสงจนทรจารสเรอง แลชาเลองเหลยวหลงหลงนาตา เปนหวงหนงถงชนกทปกเกลา จะแสนเศราครวญคอยละหอยหา ทงจากแดนแสนหวงดวงกานดา โออรารมรอนออนกาลง

ใหคณคาดานวรรณศลป ดวงกานดา เปนโวหารอปลกษณ หมายถงนางอนเปนทรก

ถงสามปลมพนราปลาแตทกข สดจะปลกใจปลมใหลมหลง ใหคณคาดานวรรณศลป การเลนค า และเลนความ คอค าวาปลม เปนการพลกแพลงค า ไดความชดเจนแจมชด

5

ขออารกษหลกประเทศนเวศนวง เทพทงเมองฟาสราลย ขอฝากนองสองรามารดาดวย เอนดชวยปกครองใหผองใส ตวขาบาทจะนราศออกแรมไพร ใหพนภยคลาดแคลวอยาแผวพาน

ใหคณคาดานความร เกยวกบความเชอของคนไทยดานสงศกสทธ

ถงสาเพงเกงตงรมฝงนา แพประจาจอดเรยงเคยงขนาน มซมซอกตรอกนางจางประจาน ยงสาราญรองขบไมหลบลง โอธานศรอยธยาเอย นกจะเชยกไดชมสมประสงค

ใหคณคาดานความร สภาพของส าเพงสมยโบราณ เมอเดนทางผานส าเพงซงเปนทอยของชาวจน และเปนทหาความส าราญยามราตรในสมยนน

จะลาบากยากแคนไปแดนดง เอาพมพงเพงเขาเปนเหยาเรอน ฯ ถงยานยาวดาวคะนองคะนงนง ยงดยงเสยใจใครจะเหมอน พระพายพานซานเสยวทรวงสะเทอน จนเดอนเคลอนคลอยดงลงไรไร โอดเดอนเหมอนดวงสดาแม กระตายแลเหมอนฉนคดพสมย เหนแสงจนทรอนกระจางคอยสรางใจ เดอนครรไลลบตาแลวอาวรณ

ใหคณคาดานวรรณศลป การใชโวหารอปมา เปนการเปรยบเทยบของสงหนง เหมอนกบอกสงหนง เมอสนทรภ เดนทางถงยานดาวดะนอง

ถงอารามนามชอวดดอกไม คดถงไปแนบทรวงดวงสมร หอมสคนธเคยงกายขจายจร โอยามนอนหางนางระคางคาย เปนลกษณะของวรรณคดนราศ ความสะเทอนใจของกว ความสะเทอนใจของกวนนเกดจากการสมผสสงตาง ๆ ท าใหเกดอารมณและถายทอดออกมาเปนภาษากว ความสะเทอนใจทกวแสดงออก จะชวยตกแตงนราศใหมความไพเราะ ดวยกวโวหารความเปรยบ กอใหเกดความสะเทอนอารมณแกผอาน คอเมอพบเหนสงใดหรอสถานททมนามใกลเคยง กวก จะเกดอารมณสะเทอนใจ นกโยงไปถงนางหรอเหตการณทเกยวกบนางอนเปนทรก ถงบางผงผงรงกรงราง พรางนางรางรกสมครหมาย มาแสนยากฝากชพกบเพอนชาย แมเพอนตายมไดมาพยาบาล

ใหคณคาดานวรรณศลป เปนการเลนค า พลกแพลงค า ใชค าพองรป พองเสยง เพอใหการใชเสยงออนหวานเสนาะห ไดความชดเจนแจมชด สนทรภ เลนค าวา บางผงกบรงผง รงผงรางกบรางนาง รางรก ท าใหความดเดน การเลนค าจงเปนกลวธการแตงทด ถงปากลดแลทาชลาลน ดเลอมลนเลนลากลาละหาน เขาแจวจองลองแลนแสนสาราญ มาพบบานบางระจาวยงเศราใจ

6

อนาถนงองเขนยคะนงหวน จนจวบจวนแจมแจงปจจสมย ศศธรออนอบพยบไพร ถงเซงไทรศาลพระประแดงแรง ใหคณคาดานวรรณศลป การซ าเสยงหรอการสมผสอกษร เปนการเลนค าอกอยางหนง ท าใหกลอนมเสยงไพเราะ ขออารกษศกดสทธทสงศาล ลอสะทานอยวาจาวหาวกาแหง ขาจะไปทางไกลถงเมองแกลง เจาจงแจงใจภคนท ใหคณคาดานความร เกยวกบความเชอของคนไทยดานสงศกสทธ

ฉนพลดพรากจากจรเพราะรอนจต ใชจะคดอายอางขนางหน ใหนมนองครองรกไวสกป ทานสขเถดขาขอลาไป ใหคณคาดานความร ดานชวประวต บอกสาเหตทสนทรภจ าตองเดนทางจากนางอกสาเหตหนง นอกเหนอจากการตองการไปเยยมบดา พอแจมแจงแสงเงนเงาระยบ ดาวเดอนดบเดนดวงพระสรยใส ถงปากชองคลองสาโรงราราญใจ พอนาไหลขนเชากเขาคลอง เหนเพอนเรอเรยงรายทงชายหญง ดกยงทรวงชาเปนนาหนอง ไมแมนเหมอนคเชยเคยประคอง กเลยลองหลกมาไมอาลย กระแสชลวนเชยวเรอเลยวลด ดคอมคดขอบคงคงคาไหล แตสาชลเจยวยงวนเปนวงไป นหรอใจทจะตรงอยางสงกา ใหคณคาดานวรรณศลป การใชโวหารอปลกษณ เปนการใชโวหารการเปรยบเทยบโดยน าลกษณะเดนของสงหนงมาเปรยบเทยบกบสงทตองการกลาวเปรยบเทยบดงการเปรยบเทยบกระแสน าทไหลคดเคยวกบน าใจทไมซอตรง

ถงดานทางกลางคลองขางฝงซาย ตะวนสายแสงสองตองพฤกษา ออกสดบานถงทวารอรญวา เปนทงคาแฝกแขมขนแกมกน ลมระรวปลวหญาคาระยาบ ระแนบนาบพลวพลกกระดกหน ดโลงลวทวรกขะเรยงรน เปนเขตคนขอบปาพนาลย ฯ

ใหคณคาดานวรรณศลป การบรรยายภาพทงหญาจนผอานสามารถหลบตา มองเหนภาพได โดยใชค าศพท เชน ระรว ระยาบ จนเกดภาพในใจ (จนตภาพ) ถงทบนางวางเวงฤทยวบ เหนแตทบชาวนาอยอาศย

นางชาวนากไมนาจะชนใจ คราบขไคลคราคราดงทาคราม อนนางในนคราถงทาส ดกวานางทงนสกสองสาม โอพลดพรากจากบรนแลวสนงาม ยงคดความขวญหายเสยดายกรง

7

ใหคณคาดานวรรณศลป เปนการเลนค า พลกแพลงค า ใชค าพองรป พองเสยงเพอใหการใชเสยงออนหวานเสนาะห ไดความชดเจนแจมชด สนทรภ เลนค าวา ทบนาง คอ ชอหมบาน กบ ทบ ซงหมายถง กระทอมชาวนา และ นาง คอเปรยบกบผหญง ใหคณคาดานความร แสดงใหเหนทศนะของสนทรภ เกยวกบผหญง อยาลมวาขณะนนสนทรภ เปนหนม อายราว ๒๐ ป

ถงบางพลมเรอนอารามพระ ดระกะดาษทางไปกลางทง เปนเลนลมลกเหลวเพยงเอวพง ตองลากจงจางควายอยรายเรยง ดเรอแพแออดอยยดเยยด เขาเบยดเสยดแทรกกนสนนเสยง แจวตะกดเกะกะปะกระเชยง บางทมเถยงโดนดนกนวนวาย โอเรอเราคราวเขาไปตดแหง เหนนายแสงเปนผใหญกใจหาย นงพยงตงกานยนตาลาย เหนวนวายสบสนกลนลาน

ใหคณคาดานความร สภาพชวตและสงคมในสมยโบราณ คณคาทแสดงสภาพชวตและสงคมในสมยโบราณในนราศเมองแกลง สภาพการคมนาคมทางน าในสมยโบราณ เมอเดนทางมาถงบางพล ไดกลาวถงการคมนาคมทางน าทแออดไมผดกบการคมนาคมทางบกในปจจบน

นอยกบพมหนมตะกอถอกระหนาบ เสยงสวบสาบแทรกไปดวยใจหาญ นายแสงรองรงไวไมไดการ เอาถอกรานโดยกลวจนตวโกง สงสารแสงเขงขอไมทอถอย พมกบนอยแทรกกลางเสยงผางโผง ถวยชามกลงฉงฉางเสยงกรางโกรง นาวาโคลงโคลนเลอะตลอดแคม

ใหคณคาดานวรรณศลป การใชโวหารสทพจน เปนการใชโวหารเปรยบเทยบเลยนเสยงธรรมชาต เพอใหเกดภาพพจนเดนชด ค าวา ผางโผง ฉงฉาง กรางโกรง เปนค าทใหความหมายของเสยง

จนตกลกลวงทางถงบางโฉลง เปนทงโลงลานตาลวนปาแขม เหงอกปลาหมอกอกกกบกมแกม คงคาแจมเคมจดกดเกลอ ถงหวปาเหนปาพฤกษาโกรน ดเกรยนโกรนกรองกรอยเปนฝอยเฝอ ใหคณคาดานวรรณศลป การสมผสอกษร เปนการเลนค าอกอยางหนง ท าใหกลอนมเสยงไพเราะ ทกงกานกรานกดประทนเรอ ลาบากเหลอทจะร าในลาคลอง ถงหยอมยานบานไรอาลยเหลยว สนโดษเดยวมไดพบเพอนสนอง เขารบแจวมาในนททอง อนบานชองมไดแจงแหงตาบล ถงคลองขวางบางกระเทยมสะทานอก โอมาตกอางวางอยกลางหน เหนแตหมอนออนแอบอระตน เพราะความจนเจยวจงจาระกาใจ

ใหคณคาดานความร ดานชวประวตของสนทรภ ถงสาเหตทสนทรภคดวาความจนเปนสาเหตทท าใหผใหญฝายหญงรงเกยจ

8

จะเหลยวซายแลขวากปาแสม ตะลงแลปเปยวเทยวไสว ระหรงเรอยเฉอยเสยงเรไรไพร ฤทยไหวแวววาพะงางาม ถงชะแวกแยกคลองสองชะวาก ขางฝงฟากหวตะเขมมะขาม

เปนลกษณะของวรรณคดนราศ ความสะเทอนใจของกว คอเมอพบเหนสงใดหรอสถานททมนามใกลเคยง กวก จะเกดอารมณสะเทอนใจ นกโยงไปถงนางหรอเหตการณทเกยวกบนางอนเปนทรก

เขาสรางศาลเทพาพยายาม กระดานสามแผนพงไวบชา ตะลงแลแตลวนลกจระเข โดยคะเนมากมายทงซายขวา สกสองรอยลอยไลกนลกปลา เหนแตตากบจมกเหมอนตกแก โอคลองขวางทางแดนแสนโสทก ดบนบกกแตลวนลงแสม เลยบตลงวงตามชาวเรอแพ ทาลอบแลหลอนหลอกตะคอกคน คาโบราณทานผกถกทกสง เขาวาลงจองหองมนพองขน ทาหลกหลกเหลอกลานพานลกลน เขาดาคนจงวาลงโลนลาพอง

ใหคณคาดานความร ดานทศนะของกว กลาวถงลงแสมชอบวงตามเรอแพอยรมตลง และท ากรยาขตะคอกคนแสดงอาการจองหองพองขน เกดความเขาใจในกรยาอาการของลง สนทรภใหกวทศนะไดอยางเหมาะเจาะกบสงทเหนและเหตการณ แมเหนลงแสมบนตลงกใหกวทศนะเกยวกบค าพงเพย ทเปรยบเทยบคนจองหองวามลกษณะคลายลงวา จองหองพองขน ท าใหผอานไดรบความรทางดานภาษา นบวากวทศนะท าใหนราศมคณคามากขน

ถงชะวากปากคลองเปนสองแพรง นากแหงสรยนกหมนหมอง ขางซายมอนนแลคอปากตะครอง ขางขวาคลองบางเหยทะเลวน ประทบทอดนาวาอยทานา ดเรยงลาเรอรายรมไพรสนฑ เขาหงหาอาหารใหตามจน โอยามยลโภชนานาตาคลอ

จะกลนขาวคราวโศกในทรวงเสยว เหมอนขนเคยวกรวดแกลบใหแสบศอ ตองเจอนากลากลนพอกลวคอ กนแตพอดบลมดวยตรมใจ

ใหคณคาดานวรรณศลป ความเปรยบเทยบอกตอนหนงทใชอปมาโวหารทใหความสะเทอนใจผอานไดด กคอ เมอถงคลองขวางหยดพกผอนรบประทานอาหาร สนทรภใชค าเปรยบสะทอนความรสกไดมาก

พอฟาคลาค าพลบลงหรบร ยงออกฉชงพลบตบไมไหว ไดรบรองปองกนเพยงควนไฟ แตหายใจมใครออกดวยอบอาย โอยามยากจากเมองแลวลมมง มากรายงเวทนาประดาหาย จะกรวดนาคว าขนจนวนตาย แมเจานายทานไมใชแลวไมมา พอนาตงถงเรอกรบลอง เขาในคลองคกคกกนนกหนา ดวยมดมวกลวตอตองรอรา นาวามาเรยงตามกนหลามทาง ถงบางบอพอจนทรกระจางแจง ทกประเทศเขตแขวงนนกวางขวาง

9

ดดาวดาษกลาดฟานภาภางค วเวกทางทองทงสะทานใจ ดรวรวลมปลวทปลายแฝก ทกละแวกหวาดหวนอยไหวไหว ราลกถงขนษฐายงอาลย เชนนไดเจามาดวยจะดนโดย

ใหคณคาดานวรรณศลป การใหอารมณ อารมณเปนความรสกอนรนแรงดวยการกลาวใหเกดความสะเทอนใจ หรอเกดความรสก อารมณแหงความสะเทอนใจนอาจมาในรปของความรก ความภาคภมใจ ความวงเวงใจ ความทกขใจ ความสลดใจ ดงเชน การกลาวถงบรรยากาศใหความรสกแหงความวงเวงใจ เมอสนทรภ เดนทางถงบางบอ บรรยายทองฟาและทองทงไดประทบใจผอานมาก

เหนทวทงวงเวงใหหว นหวาด กมปนาทเสยงนกวหคโหย ไหนจะตองละอองนาคางโปรย เมอลมโชยชนนวลจะชวนเชย

โอนกนกแลวกนานาตาตก ดวยแนบอกมไดแนบแอบเขนย ไดหมอนขางตางนองประคองเกย เมอไรเลยจะไดคนมาชนใจ ฯ

ใหคณคาดานวรรณศลป การเลอกค าทมความหมายและเขาสมผส หวใจของนราศอย ทใหอารมณสะเทอนใจกบทศนะของกว อารมณกบทศนะของกวจะตองแสดงออกมาในตอนทเหมาะสม เพอใหเกดความซายซงใจ

ถงหยอมยานบานระกาดตองลงถอ คอยลอยรอเรยงลาตามนาไหล จนลวงเขาหวปาพนาลย ลวนเงาไมมดคลาในลาคลอง ระวงตวกลวตอตะเคยนขวาง เปนเยยงอยางผเฒาเลาสนอง วาผสางสงนางตะเคยนคะนอง ใครถกตองแตกตายลงหลายลา พอบอกกนยงมทนจะขาดปาก เหนเรอจากแจวตรงหลงถลา กระทบผางตอนางตะเคยนตา กโคลงคว าลมลงในคงคา

พนระวางนางรกขฉายา ตางระอาเหนฤทธประสทธจรง ใหคณคาดานความร เมอสนทรภ เดนทางถงบานระกาด ไดแสดงความเชอของคนไทยในเรองตนตะเคยน เชอกนวาตนตะเคยนจะมผนางตะเคยนสงสถตอย ฉะนน จงไมนยมน าไมตะเคยนมาสรางบาน เพราะเกรงวาผนางตะเคยนจะมารบกวน หรอถาเสาตะเคยนมน ามนไหลซมกคดวาเสาตกน ามน เกดจากนางตะเคยนแสดงความเศราโศก

พวกเรอพสคนขนสยอง กเลยลองหลกทางไปขางขวา ขอนางไมไพรพฤกษเทพารกษ ขอฝากภคนนอยแมนองหญง ใครสามารถชาตชายจะหมายชง ใหตายกลงลงเหมอนตอทตาเรอ จนลวงลองมาถงคลองทคบแคบ ไมอาจแอบชดฝงระวงเสอ ดวยครมครกพฤกษาลดาเครอ คอยรอเรอเรยงลองมานองเนอง ลาพรายพรายพรอยหงหอยจบ สวางวบแวววามอรามเหลอง เสมอเมดเพชรรตนจารสเรอง คอยประเทองทกขทศนาชม

10

ใหคณคาดานความร สนทรภมความรเกยวกบธรรมชาตวทยาหลายอยาง ทงๆทเปนคนเมองหลวง เชนเรอง ตนล าพ ซงเปนไมเนอออน และเปนตนไมทหงหอยชอบเกาะอาศย ในเวลาค าคนหงหอยจะสองแสงเรอง ๆ เหนระยบระยบตามตนล าพเตม ไปหมด

ถงบางสมครเหมอนพรกสมครมาด มาแคลวคลาดมไดอยกบคสม ถงยามนอนนอนเดยวเปลยวอารมณ จะแลชมอนอนไมชนใจ ใหคณคาดานวรรณศลป ความเปรยบเทยบอกตอนหนงทใชอปมาโวหารทใหความสะเทอนใจผอานไดด

แสนกนดารบานเมองไมแลเหน ยะเยอกเยนหยอมหญาพฤกษาไสว โอคลองเปลยวพกเปลาเศราฤทย จะถงไหนกไมแจงแหงสาคญ ประจวบจนถงตาบลบานมะพราว พอฟาขาวขอบไพรเสยงไกขน เปนทกมภาพาลชาญฉกรรจ ใหหวาดหวนรบมาในสาชล ถงบางววเหนแตศาลตระหงานงา ละอองนาคางยอยเปนฝอยฝน ดาวเดอนดบลบเมฆเปนหมอกมน สรยนเยยมฟานภาลย พอเรอออกนอกชะวากปากตะครอง คอยลอยลองตามลาแมนาไหล ดกวางขวางวางเวงวเวกใจ เปนพงไพรฝงนกวหาบน ฯ ถงหยอมยานบานบางมงกงนน ดเรยงรนเรอนเรยบชลาสนธ แตลวนบานตากปลารมวารน เหมนแตกลนเนาอบตลบไป เหนศาลเจาเหลาเจกอยเซงแซ ปนทะกงองคแกขางเพศไสย เกเลเอยเคยขามคงคาลย ชวยคมภยปากอาวเถดเจานาย ปนทะกง หมายถง เจาทของชาวจน ปงเทากง กเรยก ใหคณคาดานความร สะทอนความเชอของคนในยคนน ความเชอของคนไทยดานสงศกสทธ วาสามารถชวยคมครองใหปลอดภยจากภยทงปวง

พอพนบานลานแลดปากชอง เหนทวทองสมทรไทยนาใจหาย แลทะเลเลยนลาดลวนหาดทราย ทงสามนายจดแจงโจงกระเบน ไปตามชองลองออกไปนอกรว เหนเมฆมวลมแดงดงแสงเสน สกประเดยวเหลยวดลาพเอน ยอดระเนนนาบนาอยราไร ปาแสมแลเหนอยรวรว ใหหววหวววาบวบฤทยไหว จะหลบหลกเขาฝงกยงไกล คลนกใหญโยนเรอเหลอกาลง สงสารแสงแขงขอจนขาสน เหนเรอหนโกรธบนเอาคนหลง นาจะพดปดตไปสชง แลวคลมคลงเงยนยาทาตาแดง ปลอบเจาพมพมพาวากรรมแลว อตสาหแจวเขาเถดพอใหขอแขง สงสารนอยหนาจอยนงจดแจง คดจะแตงตวตายไมพายเรอ

11

พแขงขนฝนภาวนานง แลตลงไรไรยงไกลเหลอ เหนเกนรอบบางปลาสรอยอยทายเรอ คลนกเฝอฟมฟองคะนองพราย เหนจวนจนบนเจาเขาสามก จงชวยทกขถงทจะทาถวาย พอขาดคานาขนทงคลนคลาย ทงสามนายหนาชนคอยเฉอยมา ใหคณคาดานความร ถงความเชอของคนไทยดานสงศกสทธ เมอสนทรภ เดนทางถงบางปลาสรอยเกดลมพาย สนทรภกบนบานศาลกลาวเทพเจาบนเขาสามมก เปนทพงทางใจ

หยดตะพานยานกลางบางปลาสรอย พมกบนอยสรวลสนตตางหรรษา นายแสงหายคลายโทโสทโกรธา ชกกญชานงกรมยมละไม แลวหงหาอาหารสาราญรน จนเทยงคนขนศาลาไดอาศย ฟงเสยงคลนครนครนสนนไป ดมดในเมฆานภาภางค พเลงแลดกระแสสายสมทร ละลวสดสายตาเหนฟาขวาง เปนฟองฟงรงเรองอยรางราง กระเดนพรางพรายพราวราวกบพลอย เหนคลายคลายปลาวายเฉวยนฉวด ระลอกซดสาดกระเซนขนเตนหยอย ฝงปลาใหญไลโลดกระโดดลอย นากพลอยพรางพรางกลางคงคา ใหคณคาดานวรรณศลป การใชถอยค าสนและงาย ท าใหความกระชบและใหภาพเดนชด เชน ตอนชมความงามของทะเลใชถอยค าใหเกดภาพไดด

แลทะเลแลวกใหอาลยนช ไมสรางสดโศกสนถวลหา จนอทยไตรตรสจารสตา เหนเคหาเรยงรายรมชายทะเล ดเรอแพแตละลาลวนโปะโหละ พวกเจกจนกนโตะเสยงโหลเหล บางลยแลนลวงปดโซเซ สมคะเนใสของเทยวมองคอย อนนารทยงสาวพวกชาวบาน ถบกระดานถอตะกราเทยวหาหอย ดแคลวคลองลองแลนแฉลบลอย เอาขาหอยทาเปนหางไปกลางเลน ใหคณคาดานความร สภาพชวตความเปนอยและการท ามาหากน ทบางปลาสรอย สนทรภใหผอานไดเหนชวตความเปนอยของชาวจนและการท ามาหากนของการประมงชายฝงอยางแจมชด

อนพวกเขาชาวประโมงไมโหยงหยบ ลวนตนถบปากกดขดเขมร จะไดกนขาวเชากราวเพล ดจดเจนโลดโผนในโคลนตม จงมงคงตงบานในการบาป แตตองสาปเคหาใหสาสม จะปลกเรอนกมไดใสปนลม ใครขนทากระทมดวยเพลงลาม ใหคณคาดานความร ท าใหเหนสภาพชาวจนหาปลา ค าวา กนโตะ เปนส านวนทใชพดกนมาแตโบราณ คอ พวกชาวจนจะกนอาหารรวมกนบนโตะ จงเกดส านวนวา กนโตะขนและยงใหเหนการท ามาหากน ชาวบานจะหาปเวลาน าทะเลลด ตองลยเลนจบป เมอไดแลวกจะใสในของซงเปนภาชนะปากแคบกนพอง สานดวยไมไผ และการถบกระดานหาหอยไปตามเลน

12

ชาวบานมกเปนพวกสาว ๆ จะถบกระดานถอตะกรา การถบกระดานตองรจกวธการถบไปตามเลน ตองยกขาขา งหนงคลายเปนหาง เพอถวงน าหนกมใหลม การถบกระดานหาหอยตามเลนนกยงมอยจนปจจบน และความขยนขนแขงในการท ามาหากนของชาวประมง ใหคณคาดานความร ความเชอของคนไทยในการยดมนในศลหา สนทรภแสดงใหเหนถงความเชอวาการหาหอย หาป หาปลามาขายหรอเปนอาหารยอมเปนบาปเพราะเปนการฆาสตวตดชวต จงคลายกบคนถกสาป แมจะมเงนทองมงคงแตกถกสาปใหปลกเรอนไมใสปนลม เพราะเรอนชาวประมงจะปลกเปนเพงเตย ๆ ดงทเหนอยตามรมทะเลทวไป รวมทงน ามาเปรยบเทยบกบชวตของตนเอง

(จงมงคงตงบานในการบาป แตตองสาปเคหาใหสาสม จะปลกเรอนกมไดใสปนลม ใครขนท ากระทมดวยเพลงลาม)

โอดเรอนเหมอนอกเราไรค ผใดดจงไมออกเอยมสนาม หรอตองสาปบาปหลงยงตดตาม ผหญงงามจงไมมปรานเลย

จะรกใครเขากไมเมตตาตอบ สมประกอบไดแตสอดกอดเขนย ใหคณคาดานวรรณศลป ดานการเลอกสรรความ กวจะตองเขาใจหยบสงทดเดนและนาจบใจมากลาว สนทรภ ผานหมบานชาวประมง ไดน าสงสะดดตาสะดดใจ คอ เรอนของชาวประมงมากลาวแสดงทศนะของกวใหความสะเทอนอารมณไดอยางนาประทบใจ

เอนดเขาเฝานกนยมเชย โอใจเอยจะเปนกรรมนนราไป พลางราพงถงทางทกลางเถอน จงคลอยเคลอนนาวาเขาอาศย มมตรชายทายยานเปนบานไทย สานกในเคหาขนจาเมอง ใครพบพกตรเขากทกวาทรงซบ จะดรปตวเองกผอมเหลอง ซงตายชนฝนฤทยใหประเทอง เทยวชาเลองแลชมตลาดเรยง เปนสองแถวแนวถนนคนสะพรง บางยนบางนงรานประสานเสยง ดรปรางนางบรรดาแมคาเคยง เหนเกลยงเกลยงกลองแกลงเปนอยางกลาง ขายหอยแครงแมงภกบปมา หมกแมงดาหอยดองรองกระถาง พวกเจกจนสนคาเอามาวาง มะเขอคางแพะเผอกผกกาดดอง ใหคณคาดานวรรณศลป การใชถอยค าสนและงาย ท าใหความกระชบและใหภาพเดนชด ใชค าธรรมดาในการบรรยายสภาพตลาด แตคลองจอง สมผสกนอยางไพเราะ

ทขายผาหนาถงกเปดโถง ลวนเบยโปงหญงชายมาจายของ สกยสบหยบออกเปนกอบกอง พเทยวทองทศนาจนสายณห ดกงามตามประสาพนาเวศ ไมนวลเนตรเหมอนหนงในไอศวรรย ใหคณคาดานความร สภาพตลาด รานคาในสมยนนมสภาพเปนรานแผงลอยอยางในปจจบน ”ทขายผาหนาถงกเปดโถง” หนาถงกคอหนาราน และยงชใหเหนการใชเงนซอของในสมยนน จะใชเบยเปนอปกรณซอขายแทนเงน เบยเปนหอยชนดหนงหลงนนทองเปนชอง ๆ มเปลอกเขง ๑๐๐ เบยมคาเทากบ ๑ อฐ เปนคาแลกเปลยนในสมยโบราณ

13

แตแรมคางบางปลาสรอยไดสามวน กชวนกนเลยลาขนจาเมอง พอฟาขาวดาวเดอนลงเลอนลด อรามรถสรยาเวหาเหลอง จากเคหาชลนาพนองเนอง ขนประเทองปลาทกขมาตามทาง

พอพนบานลานแลลวนทงเลยน หนทางเตยนตดเขาภเขาขวาง ดกรวดทรายพรายงามเหมอนเงนราง หยาดนาคางขงหลมทขมควาย ดสขาวราวกบนาตาลโตนด ทหวางโขดขอบผาศลาฉลาย รมทางเถอนเรอนเหยามรายราย เหนฝงควายปลอยเกลอนอยกลางแปลง ถงหนองมนมตาบลชอบานไร เขาถากไมทกประเทศทกเขตแขวง ตองเดนเฉยงเลยงลดตดทแยง ตามนายแสงนาทางไปกลางไพร กาดดแดดแผดรอนทกขมขน ไมมตนพฤกษาจะอาศย ลวนละแวกแฝกคาปาราไร จนสดไรเลยบรมทะแลมา ตะวนคลอยหนอยหนงถงบางพระ ดระยะบานนนกแนนหนา พอพบเรอนเพอนชายชอนายมา เขาโอภาตอนรบใหหลบนอน พอรงแสงสรยาลลาลาศ ลงเลยบหาดหวนคะนงถงสมร เหนกรวดทรายชายทะเลชโลทร ละเอยดออนดงละอองสาลด ดกาบหอยรอยคลนกระเดนสาด กเกลอนกลาดกลางทรายประพรายส เปนหลายอยางลางลกกเรยวร โอเชนนแมมาดวยจะดใจ จะเชยชมกมเกบไปกลางหาด เหนประหลาดกจะถามตามสงสย พไมรกจะชวนสารวลไป ถงเหนอยใจจะคอยเบาบรรเทาคลาย โอยามนพเหนแตพกตรเพอน ไมชนเหมอนสดสวาททมาดหมาย กลนนาตามาจนสดทหาดทราย เหนเรอรายโรงเรยงเคยงเคยงกน อนชอนศรมหาราชาชาต ขนจากหาดเขาปาพนาสณฑ คอยเลยบเดนเนนโขดสงขรคน เสยงจกจนแซเซงวงเวงใจ สองขางทางนางไมไพรสงด ไมแกวงกวดกานกงประวงไหว เยนระรนชนชมชอมใบ หนาวฤทยโทมนสระมดกาย เสยงนกรองกองกกนหลายปา ฟงภาษาสตวไพรกใจหาย จนออกดงลงเดนเนนสบาย คอยเคลอนคลายรอเรยงมาเคยงกน ถงเขาขวางวางเวงชะวากวง เขาเรยกทงสงขลาพนาสณฑ เปนปารอบขอบเขนเนนอรญ นาเขาขนคเรยกกนเพรยกไพร บางถาบถาพาคลงฟบฝ น เหนคนผลนโผผนบนไถล บางกงคอคคกกกไป ฝงเขาไฟฟบแฝงทแฝกฟาง โอปกษมคทชชน สาราญรนปกปดดวยปกหาง พเปลยวใจอายนกเพราหางนาง มาเดนกลางดงแดนแสนกนดาร ใหคณคาดานวรรณศลป สะทอนความรสกทเปลาเปลยวใจ

14

แลวรบรดไปจนสดททวทง ถงบางละมงพบนาลาละหาน เปนประเทศเขตนคมกรมการ มเรอนบานแออดทงวดวา นาตาตกอกโออนาถเหนอย ใหมนเมอยขดของทงสองขา ลงหยดหยอนผอนนงทศาลา ตางระอาออนจตระอดแรง ลงอาบนาลาหวยพอเหนอยหาย แตเสนสายรมรงใหขงแขง สลดใจเหนจะไมถงเมองแกลง แตนางแสงวอนวาใหคลาไคล พดดวงสรยฉายกบายคลอย ชวนพมนอยจากศาลาทอาศย ออกพนยานบานบางละมงไป คอยคลายใจจรเลยบชลามา ในกระแสแลลวนแตโปะลอม ลงอวนออมโอบสกดเอามจฉา โอคดเหนเอนดหมแมงดา ตวเมยพาผวลอยเทยวเลมไคล เขาจบตวผวทงไวกลางนา ระลอกซ าสาดซดใหตดษย พอเมยตายฝายผวกบรรลย โอเหมอนใจทพรกภคน แมนองตายพจะวายชวตดวย เปนเพอนมวยมงแมไปเมองผ ใหคณคาดานความร เกยวกบดานธรรมชาตวทยา โดยกลาวถงแมงดาทะเล แมงดาทะเลตวใหญมกระดองคลายเตาแตมตนมาก มหอกแหลมทหลายหวยาวประมาณ ๔-๕ นว แมงดาทะเลน ตวผตาบอดหาอาหารกนเองไมได ตองอาศยตวเมยหากนโดยเกาะหลงตวเมยพาไปหากนยงทตาง ๆ เนองจากตวผตาบอด เมอเขาจบเอาตวเมยทมไขไปกจะทงตวผไว เพราะตวผไม มเนอไมมไขทจะใชท าอาหาร มนกไมมทางหากนเองไดจงตองอดตาย แมงดาตวเมยจงเปนผหาเลยงแมงดาตวผ ยอมใหแมงดาตวผเกาะหลงอาศยหากนไปตลอดชวต จงเกดส านวนไทยวาผชายแมงดา หมายถงผชายทอาศยผหญงหากน ไมคดท ามาหากน สนทรภกน ามาเปรยบกลาวอางกบตนเอง วามความรกคนรกจนยอมตายตามกน ไมยอมแยกจากกนเหมอนแมงดาทะเล

รญจวนจตคดมาในวาร จนถงทศาลาบานนาเกลอ หยดประทบดบดวงพระสรยแสง ยงโรยแรงรอยรนนนลนเหลอ จะเคยวขาวตะละคาเอานาเจอ พอกลวเกลอกลากลนคอยชนใจ

ทงลาเลอยเหนอยออนนอนสนท จนอาทตยแยมเยยมเหลยมไศล ถอนสะอนตนตายงอาลย ราจวนใจจรจากศาลา เขาเดนดงพงชฎสงดเงยบ เยนยะเยยบนาคางพรางพฤกษา ออกชะวากปากทงพทยา นายแสงพาเลยวหลงทวงเวยน บกละแวกแฝกแขมแอรมรก กบกอกกสงสงเสมอเศยร ดวยนาฝนลนลงหนทางเกวยน ขนโขดเตยนตอกรอกยอกระยา กลวปลงเกาะเลาะลดขดเขมร ลงลยเลนพรวดพราดพลาดถลา ถงแนวนองยองกาวเอาเทาคลา แตทองนาอยจนเทยงจงพบทาง พอยกเทากาวเดนบนเนนแหง ทงขาแขงเขาขอใหขดขวาง เจบระบมคมหญาคากระคาง คอยยองยางเหยยบฝ นใหงนโงง

15

เหนพฤกษาไมมะคามะขามขอย ทงไทรยอยยอดโยนโดนตะโขง เหมอนไมดดจดวางขางพระโรง เปนพมโพรงสาขานาเสยดาย เดนพนจเหมอนคดสมบตบา จะใครหาตนไมเขาไปถวาย ใหคณคาดานความร กลอนชวงนแสดงใหเหนวา ศลปะการปลกไมดด การปลกไมดดเปนตนไมตกแตงสถานทนนมมาแตโบราณแลว มกนยมใชตนมะคา ตนมะขาม ตนขอย ตนไทร มาปลกเปนไมดด ซงเปนศลปะอยางหนง และน ามาประดบตามวงทงยงสะทอนใหเหนลกษณะนสยของสนทรภ อกดวยวา เปนคนกตญญ เหนสงสวยงามกอยากไดน าไปถวายเจานายของตน

นเหนดเหนอยเลอยลาบรรดาตาย แสนเสยดายดเดนจนเกนไป ถงทองธารศาลเจารมเขาขวาง พอไดทางลงมหาชลาไหล เขาถามเจกลกจางตามทางไป เปนจนใหมออแอไมแนนอน รองไลขอมอชไปทเขา กดอเดาเลยบเดนเนนสงขร ศลาแลเปนชะแงชะงกงอน บางพรนพรอนแตกกาบเปนคราบไคล ตองเลยงเลยบเหยยบยอกเอาปลาบแปลบ ถงทแคบเปนเขนเนนไศล คอยตะกายปายปนเปะปะไป จะขาดใจเสยดวยเหนอยทงเมอยกาย ถงทโขดตองกระโดดขนบนแง กนเอาแมจนใหมนนใจหาย บอกวาใกลไกลมาบรรดาตาย ทงแคนนายแสงนาไมจาทาง ใหคณคาดานวรรณศลป การใชเสยงของถอยค าใหเกดอารมณไดอยางด ใชค าใหเกดภาพเดนชด สงผลใหผอานเกดอารมณรวมไดงาย ใชค าใหเกดมโนภาพไดแจมชด โดยใชเสยงของพยญชนะและสระกอใหเกดอารมณ เชน ชะแงชะงกงอน เหยยบยอกเอาปลาบแปลบ ตะกายปายปนเปะปน ท าใหเหนกอนหนทมแงคมเมอเหยยบกเจบ การปนเขากแทบจะหมดแรง ตองปายปนเปะปนหมดเรยวแรง

ทาซมเซอะเคอะคะมาปะเขา แตโดยเมากญชาจนตาขวาง แกไขหสนงไปตามทาง ถงพนลางแลลาดลวนหาดทราย ตางโหยหวนวหนาสองขาแขง ในคอแหงหอบรนกระหนกระหาย กลนกระเดอกเกลอกลนกนนาลาย เจยนจะตายเสยดวยรอนออนกาลง นากนองอยในทองชลาสนธ จะกอบกนเคมขมไมสมหวง เหมอนไรคอยขางกาแพงวง จะเกยวมงกจะเฆยนเอาเจยนตาย ทงนเพราะเคราะหกรรมกระทาไว นกอะไรจงไมสมอารมณหมาย ใหคณคาดานวรรณศลป สนทรภโดยใชความเปรยบแบบอปมาโวหารไดเปนอยางดระหวางความกระหายน าแตไมสามารถจะดมได ทงๆทมองเหน เพราะเปนน าเคม ซงเปรยบเหมอนกบชวตรกของตน

แลวปลอบนองสองราปรชาชาย มาถงทายทวปานาจอมเทยน เหนบอนาราดมเอาโดยอยาก พออาปากเหมนหนไหคลนเหยน

16

คอยมแรงเขงใจไปทางเกวยน ไมแวะเวยนเดาเดนดาเนนไป ถงหวยขวางตดทางเขาไตถาม พบขนรามเรยกหาเขาอาศย กนขาวปลาอาหารสาราญใจ เขาแตงใหหลบนอนผอนกาลง สงสารแสงแสนสดเมอหยดพก เฝานงชกกญชากบตาสง เสยงขาคะอยจนพระเคาะระฆง ตางราสงฝากรกกนหนกครน แสนวตกอกพเมออางวาง ถามถงทางทจะไปในไพรสนฑ ชาวบานบอกมรคาวากวาพน สะกดกนแกลวกลาเปนนากลว ยงหวาดจตคดคณพระชนสห กบชนนบตเรศบงเกดหว ขาตงใจไปหาบดาตว ใหพนชวทชอวาไภยนต ใหคณคาดานความร ความเชอในดานศาสนาทเชอวาคณพระศรรตนตรยจะท าใหพนอนตรายตาง ๆ ได ยงเชอวาคณบดามารดา จะคมครองใหพนอนตรายไดเชนกน โดยเมอสนทรภไปถามทางจากชาวบาน แตชาวบานมทาททไมนาไววางใจ สนทรภ จงเกดความกลว จงระลกถงคณพระศรรตนตรย คณบดามารดาใหชวยปกปกรกษาขอให เดนทางตอไปไดอยางปลอดภย

อธษฐานแลวสะทานสะทอนอก สาเนยงนกเพรยกไพรทงไกขน เมฆแอรมแยมแยกแหวกตะวน กชวนกนอาลาเขาคลาไคล เขมนเมนเดนตรงเขาดงดก ดซงซกมไดเหนพระสรยใส เสยงฟารองกองลนสนนไพร ไมไหวไหวเหลยวหลงระวงคอย สงดเงยบเยยบเยนยะเยอกอก นาคางตกหยดเหยาะลงเผาะผอย พฤกษาสงยงยางสลางลอย ดชดชอยชนชมชอมใบ ใหคณคาดานวรรณศลป สนทรภ เลอกสรรค าและใชเสยงของถอยค าใหเกดอารมณไดอยางวเศษ ใชค าใหเกดภาพเดนชด สงผลใหผอานเกดอารมณรวมไดงาย เกดจนตภาพในใจของผอาน ใหอารมณความรสก กลอนตอนนใหความรสกแกผอานราวกบวาไดกระทบความเยนของน าคางในทามกลางบรรยากาศของปาทเงยบสงด เยอกเยนไดยนจนไดยนเสยงน าคางทหยาดหยดลงเผาะ ๆ

ถงปากชองหนองชะแงวเขาแผวถาง แมนคาคางอรญวาไดอาศย เปนทลมขมขงคงคาลย วงเวงใจรบเดนไมเมนเลย หาทางรนพนทรายละเอยดออน ในดงดอนดอกพะยอมหอมระเหย หายละหวยดวยพระพายมาชายเชย ชะแงเงยแหงนทศนามา ถงบางไผไมเหนไผเปนไพรชฏ แสนสงดเงยบในไพรพฤกษา ตองขามธารผานเดนเนนวนา อรญวาอางวางในกลางดง ถงพงคอคอเขาเปนโขดเขน ตองขนเนนภผาปาระหง สงกระทงหลงโคกเปนโตรกตรง เมอจะลงกตองวงเหมอนลงโลม แตขามหวยเหวผาจนขาขด ตองกาดดวงเตนดงเลนโขน

17

ทงรากยางขวางโกงตะโขงโคน สะดดโดนโดดขามไปตามทาง ถงพดรสาครเปนพวยพ นาทะลออกจากชะวากขวาง ดซงใสไหลเชยวเปนเกลยวกลาง สไบบางชบซบกบอรา แลวขนเนนเดนในดงไมหอม สะพรงพรอมปรปรายปฤษณา ยามพระพายชายเชยราเพยพา หอมบปผารนรนอารมณ เหมอนกลนปรางนางปนสคนธรน คดถงคนเคยงนองประคองสม ถอนสะอนยนเดดลาดวนดม พนกชมตางนางไปกลางไพร ถงหวยอราแลระยาลวนสายหยด ดอกนนสดทจะดกดไสว กะมองกะเมงนมแมวเปนแถวไป ลวนลกไมกลางปาทงหวาพลอง สะทอนหลนใตตนออกเกลอนกลง ฝงคางลงกนเลนเปนเจาของ ตางเกบเคยวเปรยวปรายเสยกายกอง แตโดยลองเลอกชมจนอมไป ถงโตรกตรวยหวยพระยนจะหยดรอน เหนแรดนอนอยในดงใหสงสย เรยกกนดดวยไมรวาสตวใด เหนหนาใหญอยางจระเขตะคกตว มนเหนหนาทาตากะปรบนง เหนหลายสงคอคางทงหางหว รวาแรดกนหนามใหครามกลว ขยบตววงพลวนไป ใหคณคาดานความร สะทอนสภาพธรรมชาต และสภาพของปาในสมยนน วามแรดอยชกชม ซงปจจบนเปนสตวหายากและเปนสตวทมกฎหมายสงวนพนธไว ตวใหญ มองดหวคลายจระเข

ครหนงถงชะวากชากลกหวา ลวนพฤกษายางยงสงไสว แตลวนทากตะเละราลาพไพร ไตใบไมยงยางมากลางแปลง กระโดดเผาะเกาะผบกระหยบคบ ถบกระทบมใครหลดสดแสยง ปลดทตนตดขาระอาแรง ทงขาแขงเลอดโซมชโลมไป ใหคณคาดานวรรณศลป การใชถอยค าสนและงาย ท าใหความกระชบและใหภาพเดนชด เชน ตอนชมความงามของทะเลใชถอยค าใหเกดภาพไดด ออกเดนถหนทากถงชากขาม เปนสนามนาทาไดอาศย เหนรอยคนแรมคางอยกลางไพร ขนตนไมหกรงไวเรยงราย เสยงลงคางบางชะนวะหวดโหวย กระหมโหยหอยไมนาใจหาย เสยงผวผวตวเมยเทยวโยนกาย เหนคนอายแอบองกบกงยาง โอชะนเวทนาเทยวหาผว เหมอนตวพจากนองใหหมองหมาง ชะนเพรยกเรยกชายอยปลายยาง พเรยกนางนชนองอยในใจ ใหคณคาดานวรรณศลป ใชโวหารอปมเปนการเปรยบเทยบธรรมชาตกบความรสกของสนทรภ เอง

18

เหนปาสงฝงนกในดงดก หวนระลกถงสดานาตาไหล จกจนรองพรองเพราะเสนาะไพร ทงเสยงไกเถอนขนสนนเนน พฤกษาเบยดเสยดสดงปแกว วเวกแววหวางลาเนาภเขาเขน สดบฟงวงเวงเปนเพลงเพลน ตองรบเดนโดยดวนดวยจวนเยน ใหคณคาดานความร สะทอนใหเหนวา สนทรภ เปนคนมอารมณฝนตามอารมณของศลปน เมอสนทรภ เหนสงใดหรอนกถงสงใด จะคดและนกไปตามอารมณฝนของตน เชน ไดยนตนไมเสยดสกนกคดและนกวาเปนเสยงป สนทรภ เปนคนชางคดชางฝนเชนนจงท าใหบทกวงดงามและเปนอมตะ ถงหวยโปงเหนธารละหานไหล คงคาใสปลาวายคลายคลายเหน มกรวดแกวแพรวพรายรายกระเดน บางแลเหนเปนสบษราคม ขนอารมณชมเชยเลยลลาศ พระพายพาดพดเรอยมาเฉอยฉา ทงสองขางมรคาปาระกา สลางลาแลสลบอยกบกอ หอมบปผาสมโรชมารนรน ตางหยดยนใจหายเสยดายหนอ แมนอยเคยงเวยงชยเหนไมพอ จะตดตอเรอแลนแลนตามกน ทะลายลกสกแลดแออด เอาดาบตดชมไปในไพรสณฑ มนแสนเปรยวเบยวหนาเขาหากน ออกเขดฟนเปนจะตายดวยรายชม ฯ ถงหวยพราวเทาเมอยออกเลอยลา เหนผดฟาฝนยอยลงหยมหยม สรยฉายบายเยองเมองประจม อระปมศรปกสลกทรวง ออกเดนรบถบถอนไปทกอยาง กลวจะคางคาลงในดงหลวง ดวยครนครกพฤกษาลดาพวง ไมเหนดวงสรยาเวลาไร พอเตมตงถงสนขกะบากนน รอยเขาฟนพฤกษาอยอาศย เหนรอยคนปนควายคอยคลายใจ รวาใกลออกดงเดนตะบง แตยางยายทรายฝ นขยนยบ ยงเหยยบฟบขาแขงใหเขงขง ยงจวนเยนเสนสายใหตายตง ดเหมอนหนงเหยยบโคลนใหโอนเอน ออกปากชองทองทงทตลง ตางเกลอกกลงลงทงรกถกเขมร ดวยลาเลอยเหนอยออนนอนระเนน จนสรเยนทรลบไมชายทะเล ผลดกนทาย าเหยยบแลวยนหยด กระดกดดผวะเผาะใหโผเผ ใหคณคาดานวรรณศลป การใชโวหารสทพจน

คอยยางเทากาวเขยกดเกกเก ออกโซเซเดนขามตามตะพาน เปนทงแถวมแนวแมนาออม ระยะหยอมเคหานาสนาน เปนเนนสวนลวนเหลามะพราวตาล เขาลบบานทบมาลลาไป พอสนดงตรงบากออกปากชอง ถงระยองเหยาเรอนดไสว แวะเขายานบานเกาคอยเบาใจ เขาจดไตตอนรบใหหลบนอน

19

ฝายนายแสงถงตาแหนงสานกนอง เขายมยองชมหลานคลานสลอน พวาเหวเอกาอนาทร ดวยจะจรตอไปเปนหลายคน ครนรงเชาเทาบวมทงสองขาง จะยองยางสดแรงจะแขงขน อยระยองสองวนสกลนกลน คอยแชมชนชวนกนวาจะคลาไคล นายแสงหนลหลบไมพบเหน โอแสนเขญคดนานาตาไหล นอยหรอเพอนเหมอนจะรวมชวาลย มาสญใจจาจากเมอยากเยน จงกรวดนาราวาตออาวาส อนชายชาตนหนอไมขอเหน มาลวงกนปลนปลอกหลอกทงเปน จะชเชนชวชาใหสาใจ เดชะสตยอธษฐานประจานแจง ใหเรยกแสงเทวทตจนตดษย เหมอนชอตงหลกพหารเขยนถานไฟ ดวยนาใจเหมอนมนหมอทรชน ใหคณคาดานความร ความเขาใจธรรมชาตของมนษย ชวตของสนทรภ เปนตวอยางทดทนาศกษา เปนชวตจรงทมทงสขและทกข ท าใหผอานไดเขาใจชวตและธรรมชาตของมนษยหลายประการ เชน ตนยอมเปนทพงแหงตน เมอสนทรภไปเมองแกลงครงนตองอาศยนายแสงเปนผน าทาง นางแสงผนเปนผตดกญชา ท าใหเราเขาใจธรรมชาตของผตดยาเสพตดไดด เมอนายแสงไมไดสบกญชากเกดอาการคลมคลง เมอนายแสงไดสบกญชากอารมณด “ชกกญชานงกรมยมละไม” เมอนายแสงหนจากสนทรภ ไมยอมน าทางใหตอไป สนทรภกยอมไดรบความล าบากมาก เพราะไมรจกหนทาง และจ าเปนตองพงตนเอง โดยเดนทางตามล าพง ไมมคนน าทางอกตอไป สนทรภโกรธนายแสงมาก จนถงกบกรวดน าคว าขนวาจะไมขอพบเหนอก และเรยกนายแสงวา แสงเทวทต เปนการแชงใหนายแสงตกนรกใตเถรเทวทต ซงเปนขมนรกทต า สดซงพระเทวทตท าบาปจนถกธรณสบตกนรกอยในนรกขมน

แลวชวนสองนองรกรวมชวต ใหเปลยวจตไมแจงรแหงหน จากระยองยองตามกนสามคน เลยบถนนคนนาปาราไร ถงบานนาตาขวญสาคญแน เหนยายแกแวะถามตามสงสย เขาชนวแนะทวหนทางไป ประจกษใจจาแนดาเนนมา ถงบานแลงทางแหงเหนทงกวาง เฟอนหนทางทวนทบตลบหา บกละแวกแฝกแขมกบหญาคา จนแดดกลามาถงยานบานตะพง มเคหาอารามงามระรน ดวยพางพนพมไมไพรระหง ตดกะพอหอไดทกไรกง พหลกลงทางทงกระทอลอ เหนสาวสาวชาวไรเขาไถท บางพาทออเออเสยงเหนอหนอ แลขไคลใสตาบเปนคราบคอ ผาหมหอหมากแหงตาแบงมาน ใหคณคาดานความร สภาพการแตงกายของหญงสมยโบราณ ท าใหเหนภาพชาวบานตดในกระพอหอไต ซงอาจจะท าไวใชเอง หรอท าขายเปนอาชพ และการแตงกายของหญงสาวชาวไรทหมผาตะแบงมานแทน เพอใหทะมดทะแมงในการท างาน และนยมกนหมากแตยงสาว ๆ รวมทงค าวา หมากแหง ยงอาจหมายถงหนาอกของชาวไร ซงเหยวแหง ไมงดงาม

20

พสเมนเดนตรงเขาดงสง เสยงนกยงเบญจวรรณขนขนขาน คดถงนองหมองใจอาลยลาน แมนแจงการวาพจากอยธยา จะเศราสรอยคอยทาเปนทกขรอน ถงยามนอนยามกนถวลหา พกแสนสดยากลาบากมา ทงเดนปาปมกายจะวายวาง ตองเวยนวงหลงทบตลบเลยว ดวยรกเรยวหวยหนองเปนคลองขวาง ระหกระเหนเดนภาวนาพลาง พอพบทางลงถงทองทะเลวน เสยงพลกครกครมกระหมคลน รมระรนรกขาพฤกษาสน เหลาตนโปลงโกงกางกงพกล สลางตนเตงตงสะพรงตา ถงปากชองคลองกรนเหนคลองกวาง มโรงรางเรยงรายชายพฤกษา เปนชมรมหนานาเขาทาปลา ไมรอรารบเดนดาเนนพลาง ถงศาลเจาอาวสมทรทสดหาด เลยบลลาศขนตามชองทคลองขวาง ถงบานแกลงลดบานไปยานกลาง เหนฝงนางสานเสอนนเหลอใจ แตปากพลอดมอสอดขยกขยก จนมอหงกงอแงไมแบได เปนสวยบานสานสงเขากรงไกร เดกผใหญทาเปนไมเวนคน ใหคณคาดานความร การเกบคาภาคหลวง อาชพของบางแกลงมอาชพสานเสอ และสงเสอเปนคาภาคหลวงตามวธการเรยกเกบภาษอากรในสมยโบราณ

พอพลบคาสานกทเรอนเพอน ดเหยาเรอนชาวแขวงทกแหงหน มงดวยไมหวายโสมแสนพกล ไมมคนแลวกมวนหลงคาวาง ครนคนมาเอาหลงคาขนคลมคล ดกดเรวรดไมขดขวาง เวลาคาลาเหลอดวยเสอกวาง ปบมาขางเรอนเหยาทเรานอน เขาดกจนชนในใสสนข มนหอบฮกดนโดยแลวโหยหอน ยงดกฟงวงเวงวนาดร สงเวชนอนมใครหลบระงบลง ใหคณคาดานความร ลกษณะบานทบานแกลงนน หลงคาสวนหนงมงดวยไมหวาย คอสานดวยหวาย เมอไมมคนอยกเอาหลงคาลง เมอมคนมากเอาหลงคาขน คงจะเปนประตหรอฝาผนงไปดวย สวนสตวปากคงจะชกชมมาก ทงเสอทงกวาง เพราะกลางคนสนทรภไดยนเสยงรองของสตวเหลาน สรางความหวาดกลวมใชนอยทเดยว

จนรงแจงแสงสายไมวายโศก บรโภคเสรจสมอารมณประสงค จากสถานบานแกลงไปกลางดง ตนรงรงรมชนระรนเยน เหนรอกแตแยตนออกวนวง เอาดนทงไลทบตะครบเลน ลกมะมวงรวงกลาดดาษกระเดน เสยดายเปนกลางไพรไมไดการ อยใกลวงดงนนางสาวสาว จะโนมนาวกงเกบเกษมศานต นกดาเนนเดนกลางทางกนดาร ถงตะพานยายเหมสรางทกลางไพร เปนทงแถวแนวนาสกดกน ตองพากนลยเลยบทะเลไหล

21

แลวขนขามตามตะพานสาราญใจ ลงเลยบในตนเขาลาเนาทาง ดครมครกพฤกษาปาสงด ทะลลดตดทะเลแหลมทองหลาง ตางเพลดเพลนเดนวาเสภาพลาง ถกขนชางเขาหอหวรอเฮ เหนไรแตงแกลงแวะเขารมหาง ทาถามทางชกชวนใหสรวลเส พอเจาของแตงโมปะโลปะเล สมคะเนกนแตงพอแรงกน แลวภญโญโมทนาลาลลาศ ลงเลยบหาดปรดเปรมเกษมสนต ถงปากชองคลองนาเปนสาคญ ตาแหนงนนชอชะวากปากลาวน ไมหยดย งตงหนาเขาปากวาง ไปตามทางโขดเขนเนนถนน สดบเสยงลงคางครางคารน เหมอนคนกรนโครกครอกทากลอกตา ฯ ถงหยอมยานบานกราพอคาพลบ ประสบพบเผาพงศพวกวงศา ขนกระฎทสถตทานบดา กลนนาตากไมฟงเฝาพรงพราย ศโรราบกราบเทาใหเปลาจต ราคาญคดอาลยมใครหาย ชะรอยกรรมทาสตวใหพลดพราย จงแยกยายบตราชญาตกา มาพบพอทอใจดวยไกลแม ใหตงแตเศราสรอยละหอยหา ชนนอยศรอยธยา บดามาอางวางอยกลางไพร ภเขาขวางทางกนอรญเวศ ขามประเทศทงทาชลาไหล เดนกนดารปานปมจะบรรลย จงมาไดเหนหนาบดาตว ทานชชวยอวยพรใหผองแผว ดงฉตรแกวกางกนไวเหนอหว อตสาหฝนไพลทารกษาตว คอยยงชวมนเมอยทเหนอยกาย ใหคณคาดานความร ความเขาใจธรรมชาตของมนษย ความรสกของผ ทครอบครวแตกแยกกน สนทรภนนบดามารดาของทานไดแยกกนอยตงแตเมอทานยงเดก จงมความรสกวาเหวซงเปนความรสกของผ ทครอบครวแตกแยก สนทรภคร าครวญวาชะรอยจะเปนผลกรรมทเคยพรากสตว ซงยงสะทอนใหเหนความเชอทางดานศาสนา จงท าใหทานพลดพรากจากบดาของทาน การมาเมองแกลงครงนทาครวญวา “มาพบพอทอใจดวยไกลแม ใหตงแตเศราสรอยและหอยหา” และทานกลาววาทานเดนทางมาพบบดาครงน “ทานชชวยอวยพรใหผองแผว ดงฉตรแกวกางกนไวเหนอหว” จะเหนไดวาคนเราทกคนนนยอมมความผกพนตอกนในครอบครว บดามารดายอมรกบตร และบตรยอมรกบดามารดา การทบดามารดาแยกกนยอมท าใหบตรเกดความวาเหว ดงทสนทรภครวญวา “ศโรราบกราบเทาใหเปลาจต ร าคาญคดอาลยมใครหาย” นอกจากนน ยงสะทอนใหเหนวาสนทรภ เปนคนมความกตญญ สนทรภตองจากบดามาแตยงเลก แตสนทรภกแสดงความกตญญของตน อตสาหดนดนดวยความยากล าบากเพอมาพบบดา ไปกราบบดาดวยส านกในผใหก าเนด ไดถายทอดอารมณและความรสกของตนดวยถอยค าทนาเหนใจ

ค าวา ศรอยธยา ในทนหมายถง กรงเทพทราวดศรอยธยา

บรรดาเหลาชาวบางประมาณมาก ตางมาฝากรกใครเหมอนใจหมาย พดถงทตโบยขโมยควาย กลาวขวญนายเบยดเบยนแลวเฆยนต ถามราคาพราขวานจะวานซอ ลวนออออเองกกะหนกะหน

22

ทคะขาคาหวานนานนานม เปนวาขครานฟงแตซงตาย ใหคณคาดานความร สะทอนใหเหนทศนะของสนทรภ ทมตอชาวบานวาพดจาไมมค าหวานห จงไมอยากฟง

เวลาเชากชวนกนออกปา มนโมหมาไลเนอไปเหลอเหลาย พอเวลาสายณหตะวนชาย ไดกระตายตะกวดกวางมายางแกง ทงแยบงองอางเนอคางคว เขาทาครวครนไปปะขยะแขยง ตองอดสนกนแตขาวกบเตาแตง จนเรยวแรงโรยไปมใครม อยบรนกนสาราญทงหวานเปรยว ตงแตเทยวยากไรมาไพรศร แตนาตาลมไดพานในนาภ ปถววาโยกหยอนลง ใหคณคาดานความร สภาพชวตความเปนอยของชาวชนบท ชวตชาวชนบทในสมยกอนเปนชวตของชาวปา จะเขาปาหาสตวมาเปนอาหาร สวนสนทรภ เปนคนชาวกรง อาหารการกนจงไมเหมอนกบชาวชนบท อาจเปนเพราะอยในรวในวง เจรญเตบโตอยในกรงเทพฯ จงปรบตวในชนบทยาก

ดวยเดอนเกาเขาวสาเปนหนาฝน จงขดสนสงของตองประสงค ครนแลวลาฝาเทาทานบตรงค ไปบางพงคอตงรมฝงคลอง ดหนมสาวชาวบานราคาญจต ไมนาคดเขาในกลอนอกษรสนอง ลวนวงศวานวานเครอเปนเชอชอง ไมเหมองนองนกนานาตากระเดน แลวไปชมกรมการบานดอนเดจ ลวนเลยงเปดหมเนอดเหลอเขญ ยกกระบตรคดชอนทกเชาเยน เมยทเปนทานผหญงนงปงปลา ฯ แลวไปบางทางเลอนบานพงออ ไมเหลอหลอหลายตาแหนงแสวงหา จะเทยวดคนผทายาตา ไมเหนหนานกระทดสลดใจ ถงคนผอยเกลอนกเหมอนเปลยว สนโดษเดยวดวยวาจตผดวสย มาอยยานบานกราระกาใจ ชวนกนไปชมทะเลทกเวลา เหนเงอมเขาเงาบงขนนงเลน ลมเยนเยนอยากดหมมจฉา แลตลงโลงลวทวชลา ดนาวาแลนละเลาะรมเกาะเกยน บางกาวเสยดเฉยดทางไปขางเขา บางออกเขาขามฟากดงฉากเขยน เรอตระเวนเจนแดนเทยวแลนเวยน ดาษเดยรดสลางกลางชลา ครนยามเยนเหนเหมอนหนงเมฆพลง เปนควนฟงราวกบไฟไกลหนกหนา แลวถอยลงโพลงขนไมขาดตา ถามผเฒาเขาวาลามนพนฟอง เหนจรงจงนงนกพลกลา จนพลบคามดมนขนสยอง ยงอาลยใจมาอยทคครอง แมนแมนองไดมาเหนเหมอนเชนน จะแอบองวงวอนชะออนถาม ตาแหนงนามเกาะแกงแขวงวถ ไดเชยชนรนรสสมาล แลวจะชใหแมชมยมนา ไหนตวพนจะชมทะเลหลวง จะชมดวงนยนเนตรของเชษฐา

23

โออาลยไกลแกวกานดามา กลนนาตามใครหยดสดระกา แกวกานดา เปนโวหารอปลกษณ

เสยดายนกภคนเจาพเอย ยงชนเชยชมชมไมอมหนา มายากเยนเหนแตผาแพรดา ไดหมกราอยกบกายไมวายตรอม ใหคณคาดานความร สะทอนใหเหนวา หญงคนรกของสนทรภคงจะรกสนทรภดวยเชนกน จงไดมอบผาแพรด า (ผาแพรยอมะเกลอ) ไวใหสนทรภหมนอนแนบชดกาย

อยบานกราทาบญกบบตเรศ ถงเดอนเศษโศกซบจนรปผอม ทกคนคากาสรดสอดออม ประณตนอมพทธคณกรณา ทงถอศลกนเพลเหมอนเชนบวช เยนเยนสวดศกราชศาสนา พยายามตามกจดวยบดา เปนฐานานประเทศอธบด จอมกษตรยมสการขนานนาม เจาอารามอารญธรรมรงษ เจรญพรตยศยงมงโมล กาหนดยสบวสาสถาวร ใหคณคาดานความร สนทรภ เปนคนเลอมใสในศาสนา จะเหนไดจากการทเมอครงไปเยยมบดา สนทรภกไดปฏบตธรรมและถอศลเชนเดยวกบบดาซงบวชถง ๒๐ พรรษา จนไดรบพระราชทานเปนพระครอารญธรรมรงส แสดงใหเหนวาสนทรภเลอมใสในพระศาสนาและเชอวาศาสนาเปนทางแหงความสงบ

ไดพบเหนเปนทานอปถมภ กกรวดนานกคะนงถงสมร ใหไพบลยพนสวสดพพฒนพร อยารรอนโรคภยสงไรพาน ถงชาตนมไดสมอารมณคด ดวยองคอศรารกษจะหกหาญ ขอใหนองครองสตยซงปฏญาณ ไดพบพานภายหนาเหมอนอารมณ พอควรครรกประจกษจต ไดชนชดชมนองประคองสม ถงตางแดนแสนไกลไพรพนม ใหลอยลมลงมาแอบแนบอรา อยารจกผลกพลกทงหยกขวน แขนแตลวนรอยเลบเจบหนกหนา ใหแยมยมพรมพรอมนอมวญญาณ แลวกอยาขหงตะบงตะบอน ขอแบงบญคณศลถวลถง ใหทราบซงโสตทรวงดวงสมร ถงอยไกลในปาพนาดร แตใจจรจงสวาทไมคลาดคลา ใหคณคาดานความร ดานชวประวตของสนทรภ ถงสาเหตทท าใหความรกไมสมหวง เพราะถกขดขวางจากเจานาย รวมทงยงบอกถงลกษณะนสยของคนรกของสนทรภดวนวาคงจะขหงอยางมาก

ไปเทยวเลนเหนดอกไมแลวใจอยาก จะใครฝากดวงเนตรของเชษฐา กจนใจไกลทางตางสธา แตนาตานแลฟมละลมลง เวลาคาชาใจเขาไสยาสน โออนาถในวนาปาระหง

24

ยนแตเสยงลงคางทกลางดง วเวกวงวนเวศวงเวงใจ จกจนหว นแววแจวแจวเสยง เหมอนสาเนยงวนดานาตาไหล หนาวนาคางพรางพรมพนมไพร โอเจยนใจพจะขาดอนาถนก ไดแนบหมอนออนอนใหฉนชน ระรวยรนรสลาดวนเมอจวนดก ทงหอมแพรดารายงราลก ทรวงสะทกทกทกคนสะอนใจ ฯ จนเดอนเกาเชาคายงพราฝน ทกตาบลบานกราลวนนาไหล ยงงวงเหงาเศราชาระกาใจ จนลมไขคดวากายจะวายชนม ใหเคลมเคลนเหนปศาจประหวาดหวน อนทรยสนเศยรพองสยองขน ทานบดาหาผทรมนต มาหลายคนเขากวาตองอารกษ หลงละเมอเพอพดกบผสาง ทเคยงขางคนผไมรจก แตหมอเฒาเปาปดชะงดนก ทงเซนวกหลายวนคอยบรรเทา ใหคนทรงลงผเมอพเจบ วาเพราะเกบดอกไมททายเขา ไมงอนงอขอสทาดเบา ทานป เจาคมเคนจงแทนทด ครนตาหมอขอโทษกโปรดให ทจรงใจพกรอยวาปด แตชาวบานทานถอขางทาวมด จงสอดนงไวในอรา ใหคณคาดานความร เกยวกบสภาพชวตความเปนอยของชาวชนบท การรกษาการเจบไขไดปวยของคนในสมยกอน สนทรภอยบานกร า จนถงเดอนเกากลมปวยเปนไข สนทรภ เจบครงน ชาวบานเชอวาเจาปเจาเขาลงโทษเพราะไปเกบดอกไมโดยไมไดรบอนญาต การรกษาการเจบไขไดปวยในสมยนนกใชการทรงเจาเขาผ ใชการเปาน ามนต การเซนไหว การฝนยาทา การกนยาตามวธการของแพทยแผนโบราณ แตสนทรภไมไดเชอถอ แสดงวาสนทรภ เปนคนทนสมยและล ายค เขาใจวาสนทรภไปเมองแกลงครงนคงจะปวยเปนไขจบสน เพราตองเดนทางมาตามปา แตสนทรภ เหนชาวบานเชอถออยางมาก กมไดขดแยง

ทกเชาเยนเหนแตหลานทบานกรา มวงกบคากลอยจตขนษฐา เหนเจบปวดนวดฟนชวยฝนยา ตามประสาซอตรงเปนวงศวาน ครนหายเจบเกบดอกไมมาใหบาง กลบระคางเคองของกนสองหลาน จะวากลาวนาวโนมประโลมลาน ไมสมานสโมสรเหมอนกอนมา กจนจตคดเหนวาเปนเคราะห จงจาเพาะหงหวงพวงบปผา ตองคราครวญรวนอยดเอกา กเลยลาบตรงคทงวงศวาน ออกจากยานบานกราซ าวโยค กาสรดโศกเศราหมองถงสองหลาน เมอไขหนกรกษาพยาบาล แตนนานจะไดมาเหนหนากน ครงจะมหนมาจะลาเลา จะสรอยเศราโศกาเพยงอาสญ จงพากเพยรเขยนคาเปนสาคญ ใหสองขวญเนตรนางไวตางกาย อยาเศราสรอยคอยพพอปหนา จงจะมาทาขวญเหมอนมนหมาย ไมทงขวางหางใหเจาไดอาย จงครองกายแกวตาอยาอาวรณ

25

โอจากหลานบานกราระกาจต กเพราะคดถงแมหญงมงสมร สฟมฝนทนฟาอตสาหจร เปนทกขรอนแรมทางมากลางไพร ถงกรงศรอยธยาขนหาคา จงเขยนคาจรงแจงแถลงไข ใหดวงเนตรเชษฐาดวยอาลย จงเหนใจเถดทจตคดคาถง ถงเจบไขไมตายไมคลายรก มแตลกลอบนกราลกถง ชวยยมแยมแชมชนอยามนตง ใหเหอดหงลงเสยบางจงฟงคา ใหคณคาดานความร บอกเวลาทเดนทางถงกรงเทพ เมอขน ๕ ค า เดอน ๙ รวมทงแสดงใหเหนอยางเดนชดอกครงหนงวา คนรกของสนทรภคงเปนคนขหงอยางมาก

พอมทกขบกปามหารณพ มาหมายพบพดความกบงามขา อยาบดเบอนเชอนชาทาระกา แตอยกราตรอมกายมาหลายเดอน ไดดงามตามทางทนางอน กหลายหมนเหยยบแสนไมแมนเหมอน ไมมสคควรกระบวนเบอน เหมอนแมเพอนชพชายจนปลายแดน พจากไปไดแตรกมาฝากนอง มากกวาของอนอนสกหมนแสน พอเปนคาผาหมทชมแทน อยาเคองแคนเลยทฉนไมทนลา ดวยเกดความลามถงเพราะหงหวง คนทงปวงเขาคดรษยา จงหลกตวกลวบญคณบดา ไปแรมปาปมชวนจะบรรลย แมอยดปรดเปรมเกษมสวสด หรอเคองขดขกเขญเปนไฉน หรอแสนสขทกเวลาประสาใจ สนอาลยลมหมายวาวายวาง หรอพรอมพรกพกตรเพอนทเยอนยม ใหเปรมปรมประดพทธไมขดขวาง จะปราบปรามหามหวงพวงมะปราง ใหจดจางจาจากกระดากใจ นราศเรองเมองแกลงแตงมาฝาก เหมอนขนหมากมงมตรพสมย อยาหมางหมองของขดตดอาลย ใหชนใจเหมอนแตหลงมงเถดเอย ฯ ใหคณคาดานความร บอกจดประสงคในการแตงนราศเมองแกลง