รายงานฉบบสมบรณ (Final Report) การประเมนภาพรวมยทธศาสตร นโยบาย และกลไกเชงสถาบน

ดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย

จดท าโดย

สถาบนธรรมรฐเพอการพฒนาสงคมและสงแวดลอม

สารบญ

1. ความหมายและความสาคญของ “ความหลากหลายทางชวภาพ”……………………………………….1

2. สถานการณดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยและระดบโลก…………………………3

2.1 สถานการณความหลากหลายทางชวภาพในระดบโลก ............................................................ 3

2.2 สถานการณความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย ........................................................ 8

3. แนวโนมสถานการณดานความหลากหลายทางชวภาพในอนาคต....................................................52

3.1 ความเสยงและผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอ

ความหลากหลายทางชวภาพ .................................................................................................54

3.2 ปญหาโจรสลดชวภาพ ...........................................................................................................58

3.3 การจดทาความตกลงการคาเสร .............................................................................................64

3.4 การเขาถงและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ ..................................................69

3.5 ชมชนทองถนกบการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ .....................71

4. ยทธศาสตรชาตและกลไกเชงสถาบนดานความหลากหลายทางชวภาพของไทย ...........................73

4.1 นโยบายและยทธศาสตรชาตดานการจดการความหลากหลายทางชวภาพ ............................73

4.1.1 ยทธศาสตรการพฒนาระดบชาตทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพและทรพยากรและ

สงแวดลอม ...................................................................................................................73

4.1.2 นโยบาย มาตรการและแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

อยางยงยน ....................................................................................................................77 4.2 กลไกเชงสถาบนดานความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย ..........................................80

4.2.1 กลไกลระดบชาต .........................................................................................................80

4.2.2 กลไกระดบคณะกรรมการ คณะอนกรรมการและคณทางาน ................................................83

5. ผลกระทบของปจจยแวดลอมตางประเทศ ....................................................................................87

5.1 ความตกลงระดบพหภาคดานสงแวดลอมและดานการคาเสร…. .............................................87

5.1.1 ความตกลงพหภาคดานความหลากหลายทางชวภาพและดานการคาเสร

1) อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ .............................................................87

2) พธสารนาโงยาวาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปนผลประโยชน

ทเกดขนจากการใชประโยชนทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม ...................91

3) รางกรอบการคมครอง Traditional Knowledge & Folklore ใน WIPO ...............................94 5.2 ความตกลงระดบภมภาค .........................................................................................................96

5.2.1 ความตกลงดานการลงทนอาเซยน .....................................................................................96

5.2.2 ขอตกลงจดตงศนยอาเซยนวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ............................................99

5.3 ความตกลงระดบทวภาค ....................................................................................................... 101

5.3.1 ความตกลงเขตการคาเสร (Free Trade Agreement: FTA) ................................................. 101

6. ขอเสนอเชงนโยบายตอการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ ..................................... 103

6.1 นโยบายดานการอนรกษและฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ .................................................. 103

6.2 นโยบายดานการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ ......................................................... 104

II | ห น า

สารบญ

6.3 การสรางระบบและกลไกในการแบงปนผลประโยชนจากการใชความหลากหลายทางชวภาพ

อยางเปนธรรม ....................................................................................................................... 107

6.4 การพฒนากฎหมายเพอเพมประสทธภาพการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพของ

ประเทศไทย ......................................................................................................................... 107

6.5 การปองกนและจดการแกไขปญหาโจรสลดชวภาพ ................................................................ 108

6.6 การปองกนและจดการแกไขปญหาโจรสลดชวภาพ ................................................................ 110

เอกสารอางอง

……………………………

สารบญภาพ

ภาพท 1 สถานะของระบบนเวศทางบก........................................................................................... 6

ภาพท 2 สถานะภยคกคามตอกลมสงมชวต .................................................................................... 6

ภาพท 3 ขอมล RED List Index .................................................................................................... 7

ภาพท 4 ภาพแสดงดชนภยคกคามตอสปชสของสงมชวตแตละประเภท .......................................... 7

ภาพท 5 ขอมลสถานะความเสยงของสายพนธสตว (Extinction risk of livestock breeds)…………..8

ภาพท 6 แสดงเปอรเซนตเนอทปาไมเทยบกบเนอทประเทศไทย ชวงป พ.ศ.2504 -2552...................... 15

สารบญตาราง

ตารางท 1 แนวโนมของตวชวดสถานะความหลากหลายทางชวภาพตามเปาหมายความหลากหลาย

ทางชวภาพป 2010 ........................................................................................................... 5

ตารางท 2 แสดงจานวนชนดของสงมชวตทพบแลวในโลกและในประเทศไทย ....................................11

ตารางท 3 การเปลยนแปลงพนทปาไมของประเทศไทยในชวงป พ.ศ.2547 -2549 .............................12

ตารางท 4 แสดงเนอทปาของประเทศไทยและการเปลยนแปลงในชวงป พ.ศ.2504 - 2552 ................14

ตารางท 5 พนทอนรกษในชวงป พ.ศ. 2546-2550 .............................................................................15

ตารางท 6 แสดงจานวนประชากรสตวทะเลหายาก ............................................................................23

ตารางท 7 พชหายาก พชมแนวโนมใกลสญพนธ และพชใกลสญพนธของประเทศ

จาแนกตามชนดพช ........................................................................................................25

ตารางท 8 ทะเบยนรายการและสถานภาพพชทถกคกคาม พชหายากและพชเฉพาะถน

ของประเทศไทย ป พ.ศ. 2549……………………………………………………………………………………………………………….. 26

ตารางท 9 สถานภาพพรรณพชตามเกณฑ IUCN .............................................................................26

ตารางท 10 สถานภาพพรรณพชทถกคกคาม ป พ.ศ.2549 ...............................................................27

ตารางท 11 จานวนชนดพนธสตวมกระดกสนหลงในประเทศไทย

ตามสถานภาพตางๆ ป พ.ศ. 2549 ...............................................................................27

ตารางท 12 จานวนชนดพนธสตวมกระดกสนหลง ชนดพนธเฉพาะถน

และชนดพนธท ถกคกคามในประเทศไทย ป พ.ศ. 2548 ..................................................28

ตารางท 13 สาเหตททาใหทรพยากรพนธกรรมพชสญหาย ..............................................................29

ตารางท 14 แสดงจานวนเชอพนธพชไรทไดรบการเกบรกษาในศนยวจยพชไรตางๆ ทวประเทศ ...............31

ตารางท 15 ตวอยางชนดพนธตางถนรกรานทพบในประเทศไทย .....................................................34

ตารางท 16 สถตการตรวจจบกมการกระทาผดตาม พ.ร.บ.สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535

ระหวางป พ.ศ. 2536-2541 ..........................................................................................38

ตารางท 17 สถตคดเกยวกบการคาสตวปาผดกฎหมาย ในชวงปงบประมาณ พ.ศ.2554 ...........................39

ตารางท 18 เปรยบเทยบการคมครองระหวางอนสญญา UPOV ฉบบป 1978, ป 1991 และขอตกลงทรปส .65

ตารางท 19 เปรยบเทยบความแตกตางระหวางกฎหมายคมครองพนธพชของไทยกบ

ขอเรยกรองของสหรฐอเมรกาในการเจรจาจดทาความตกลง FTA ...................................67

……………………….

1. ความหมายและความสาคญของ “ความหลากหลายทางชวภาพ”

กระบวนการเปลยนแปลงววฒนาการของสงมชวตนบพนลานปกอน กอใหเกดสงมชวตมากมาย

หลายรปแบบ ความหลากหลายในสงมชวตทงพช สตว จลนทรย รวมทงมนษย ทมความเชอมโยงกน

เปนสายใยในระบบนเวศเรยกโดยรวมวา “ความหลากหลายทางชวภาพ” (Biodiversity)

อยางไรกตาม ความคาวา “ความหลากหลายทางชวภาพ” มการใชเปนครงแรกในวงการ

วทยาศาสตรตะวนตกกอนทจะแผขยายออกไปในประเทศตางๆ ทวโลก ความเขาใจตอความหมายของ

ความหลากหลายทางชวภาพเองมความหลากหลายในตวเอง ความหมายและคณคาของความ

หลากหลายทางชวภาพแตกตางกนไปตามมมมอง ชดความร ประสบการณ หรอสวนไดสวนเสยทบคคล

หรอองคกรนนๆ มตอความหลากหลายทางชวภาพ หนวยงานภาครฐของไทยมการใหความหมายของ

ความหลากหลายทางชวภาพในหลายลกษณะ ตวอยางเชน

ความหลากหลายทางชวภาพ หมายถง การทส งมชวตมากมายหลากหลายสายพนธและชนดใน

บรเวณหนงบรเวณใด (รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2551)

ความหลากหลายทางชวภาพ หมายถง การมความผดแผกแตกตางระหวางสงมชวตจากทก

แหลงรวมถงระบบนเวศทางบก ทางทะเลและทางนาอนๆ และการประกอบรวมทางนเวศซงสงมชวตเปน

สวนหนงในนนดวย (นโยบาย มาตรการ และแผนอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

อยางยงยน พ.ศ.2551- 2555)

สาหรบวงการวทยาศาสตรไดจดแบง “ความหลากหลายทางชวภาพ” ออกเปน 3 ระดบ คอ

(1) ความหลากหลายระดบพนธกรรม (Genetic Diversity) พนธกรรมเปนองคประกอบ

สาคญภายในสงมชวตชนดหนงๆ และเปนปจจยพนฐานในการปรบตวเพอความอยรอดของชนดพนธ

หากสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไป

ความหลากหลายทางพนธกรรม หมายถง พนธกรรมทสงมชวตแตละชวตรบทอดมาจากรนพอ

แม และสงตอไปยงรนตอไป ความหลากหลายทางพนธกรรมทาใหเกดความแตกตางของสขนของนก

ขาวนบรอยสายพนธ ความหลากหลายของสสน รส กลนของมะมวง ฯลฯ

(2) ความหลากหลายระดบชนด (Species Diversity) ของสงมชวตในระบบนเวศหนงๆ ซงม

ความสาคญตอความสมบรณของระบบนเวศน น ความหลากหลายระดบนจงเกดจากสตว พชและ

จลนทรยชนดตางๆ ทมองคประกอบทางพนธกรรม โครงสรางและลกษณะของประชากรเฉพาะตว ซง

อาศยอยรวมกนและมปฏสมพนธระหวางกนเปนองคประกอบของระบบนเวศหนงๆ

ชนดพนธส งมชวตปรากฏในหลากหลายรปแบบและขนาด ตงแตจลนทรยทมขนาดเลกมาก ไป

จนถงไมยนตนขนาดใหญ เหดรา พชดอก มด แมลงปกแขง ผเสอ และสตวขนาดใหญ แตละชนดพนธ

เปนกลมของสงมชวตทมลกษณะเฉพาะ ชนดพนธมไดกระจายทวโลกโดยสมาเสมอ ระบบนเวศบางแหง

เชน ปาเขตรอน แนวปะการง มความซบซอนมาก เปนแหลงทอยอาศยของสงมชวตนบพนนบหมนชนด

พนธ ระบบนเวศอนๆ เชน ทะเลทราย และขวโลกเหนอ มความหลากหลายของชนดพนธนอย แตกม

ความสาคญเชนกน

(3) ความหลากหลายระดบระบบนเวศ (Ecological Diversity) ซงเปนปจจยทจาเปนยงตอ

การรกษาสมดลของของชวมณฑลหรอโลก ในพนทหนงๆจะมระบบนเวศหลากหลายประเภทเชอมตอ

2 | ห น า

กนจนเปนภมนเวศ ความหลากหลายของระบบนเวศประเภทตางๆ หลายรปแบบ เชน ระบบนเวศปาก

แมนา หนองนา บง แนวปะการง ปาดบชน ฯลฯ จะสมพนธกนจนเกดเปนชวมณฑล ระบบนเวศ

ทงหลายตองทางานเชอมประสานกนเปนเครอขายซบซอนจงจะสามารถรกษาสมดลของโลกไวไดอยาง

ยงยน

ความหลากหลายทางชวภาพทงสามระดบนไมอาจแยกออกจากกนได เพราะตางมความสาคญ

และตางปฏสมพนธซงกนและกน การเปลยนแปลงทเกดขนในระดบหนงของความหลากหลายทาง

ชวภาพมกสงผลตอการเปลยนแปลงในระดบอนดวย

คาวา “ความหลากหลายทางชวภาพ” เรมเปนทปรากฏในสาธารณะในสงคมไทยนบตงแตในชวง

ป พ.ศ.2535 เมอมการจดทา “อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ค.ศ.1992” ขนอนเปนจาก

ผลการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (หรอทเร ยกกนทวไปวา การประชม

Earth Summit) ทเม องรโอ เดอ จานาโร ประเทศบราซลในป ค.ศ.1992 สงคมไทยมการถกเถยง

อภปรายอยางมากเปนเวลาหลายปเกยวกบการพจารณาเขาเปนภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลาย

ทางชวภาพ มความเหนและขอเสนอแตกตางกนหลายฝาย รวมทงมการสงเรองใหศาลรฐธรรมนญ

พจารณาวนจฉยวาการเขาเปนภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพจะตองผานความ

เหนชอบจากรฐสภาหรอไม กรณดงกลาวทาใหคาวา “ความหลากหลายทางชวภาพ” เปนทรบรอยาง

กวางขวางในประเทศไทย และจะเหนไดวาเรองความหลากหลายทางชวภาพเปนประเดนทม ม ต

เชอมโยงระหวางการดาเนนงานภายในประเทศกบเรองระหวางประเทศมาตงแตเรมตน

ความหลากหลายทางชวภาพมความสาคญตอมวลมนษยชาตทงทางตรงและทางออม สงทเหน

เปนรปธรรมอยางชดเจน คอ เปนแหลงทรพยากรธรรมชาตทจาเปนตอการดารงเผาพนธของมนษย เปน

ทมาของปจจยสไดแก (หนง) เปนแหลงทรพยากรอาหาร ซงยงไมมแหลงอาหารอนทสามารถใชเปน

ทางเลอกทดแทนไดในปจจบน (สอง) เปนแหลงทรพยากรเสนใยเพอใชทาเครองนงหม (สาม) เปนแหลง

ทรพยากรวตถดบสาหรบสรางทอยอาศย และ (ส) เปนแหลงทรพยากรสมนไพรสาหรบใชรกษาโรค

ความหลากหลายทางชวภาพยงเปนแหลงพลงงานซงมความสาคญตอการดารงชวตในยคปจจบนท

ปรมาณนามนและกาซธรรมชาตเรมลดลงอยางรวดเรว ความหลากหลายทางชวภาพยงเปนแหลงกาเนด

ความหลากหลายทางวฒนธรรมประเพณทสอดคลองกบธรรมชาตตามสภาพของชมชนทองถนท

ถายทอดกนมาหลายชวอายคน และทสาคญอยางยง ความหลากหลายทางชวภาพเปนสงทจาเปนอยาง

ยงทจะทาใหระบบนเวศอยในภาวะสมดลอยางยงยน โดยให “บรการทางระบบนเวศ” (Ecological

Service) ซงเปนปจจยสาคญตอการดารงอยของมนษยชาต เชน การกรองนาและฟอกอากาศใหสะอาด

การรกษาสภาพภมอากาศ การปองกนหรอบรรเทาภยพบตทางธรรมชาต การถายละอองเกสรพช และ

การสรางความอดมสมบรณของดนและนา

นอกจากน การเรยนรของมนษยในดานศลปะ วรรณกรรม วฒนธรรม ภมปญญาทองถน ความ

เชอทางศาสนารวมทงดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย กมความเกยวโยงสมพนธ ไดรบแรงบนดาลใจ

หรอพฒนาผานการเรยนรจากความหลากหลายทางชวภาพ ดงจะเหนไดวาความหลากหลายทาง

วฒนธรรมของกลมชนชาตพนธตางๆ ภาษา จารตประเพณ และภมปญญาทองถนมความสมพนธกบ

สภาพความหลากหลายทางชวภาพในพนทตางๆทวโลก เปนทยอมรบกนมากขนในปจจบนวา “ภม

ปญญาทองถน” (Local wisdom หรอ Traditional knowledge) ซงสวนหนงเกดจากการสงสมและการ

3 | ห น า

สงเกตผลมาเปนเวลานาน เปนองคความรทางวทยาศาสตร ไดสรางความยงยนใหชนพนเมองตางๆ

สามารถใชประโยชนจากธรรมชาตและสงเสรมความหลากหลายทางชวภาพใหดารงอยไดอยางอดม

สมบรณ ตวอยางเชน กรณชนเผาปกาเกอะญอทางภาคเหนอของประเทศไทย ภมปญญาทองถนและวถ

ชวตทเกยวโยงกบทรพยากรธรรมชาตในทองถนไดสงผลตอทศทางการใชประโยชนและการดแลรกษา

ทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพในทองถน เนองจากเปนองคความรทผานการคดเลอกภายใน

พนทและมความเหมาะสมจาเพาะตอทองถนนน ดงนน ภมปญญาทองถนจงมสวนในการสงเสรมและ

อนรกษความหลากหลายทางชวภาพทง 3 ระดบ

ประเทศไทยเปนประเทศหนงทมความหลากหลายทางชวภาพมากทงพชและสตวนานาชนด

รวมกนแลวไมนอยกวารอยละ 7 ของสงมชวตทงหมดทมอยในโลกปจจบน ซงลวนแตเปนทรพยากรท

ทรงคณคาและมประโยชนอยางยงทงดานเศรษฐกจ เชน การเกษตร การทองเทยว ดานสงคม ดาน

การแพทย รวมถงดานวชาการชววทยาพนฐาน ซงบรรพบรษไดดแลและรกษาไวดวยเทคโนโลยทองถน

หรอทเรยกวาภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบาน ในปจจบน ประเทศไทยไดผลกดนใหมการ

ดาเนนกจกรรมทเกยวของกบการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ เชน การใชประโยชน

จากพนธพช พนธสตวเพอวตถประสงคในเชงพาณชย การนาไปใชในการปรบปรงพนธพชใหม การ

นาไปใชสรางผลตภณฑใหมๆ ฯลฯ แมในดานหนง กจกรรมเหลานจะสรางผลประโยชนอยางมหาศาลใน

เชงเศรษฐกจ แตอกดานหนงอาจสงผลบนทอนความมงคงอดมสมบรณของความหลากหลายทาง

ชวภาพหากมการใชประโยชนอยางเกนขดจากด ยงไปกวานน เมอกจกรรมในเชงเศรษฐกจเหลานผนวก

กบระบบทรพยสนทางปญญา ยงอาจกอใหเกดการผกขาดองคความร นาไปสปญหาการกดกนการใชภม

ปญญาทองถนของชมชนทองถน

2. สถานการณดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยและระดบโลก

ความหลากหลายทางชวภาพของสงมชว ตบนโลกนบเปนสงมหศจรรยอยางหนงทเกดตาม

กฎเกณฑของธรรมชาต นกวทยาศาสตรประเมนวาสงมชวตทงหมดในโลกนมประมาณ 10 ลานชนด แต

ทมการคนพบและไดรบการตงชอ ทงพช สตว และจลนทรย มประมาณ 2 ลานชนดเทานน ยงมสงมชวต

อกเปนจานวนมากทยงรอการคนพบและตงชอวทยาศาสตรเพอจาแนกประเภทของสงมชวตเหลานน

เนอหาในหวขอนจะกลาวถงสถานการณความเปลยนแปลงดานความหลากหลายทางชวภาพทง

ในระดบประเทศไทยและในระดบโลก

2.1 สถานการณความหลากหลายทางชวภาพในระดบโลก

การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ เปนปญหาระดบโลกททกประเทศตองรวมกนแกไข

อตราการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพเกดขนในอตรา 50-100 เทาของอตราการสญพนธตาม

ธรรมชาต และคาดวาจะเพมขนเปน 1,000 -10,000 เทาในอนาคตอนใกลน และจะมจานวนชนดพนธ

มากกวา 31,000 ชนดพนธสญพนธไป (สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม,

2551) เนอหาในหวขอนเปนขอมลและสถานการณดานความหลากหลายทางชวภาพในระดบโลก เพอให

เหนภาพรวมและสถานการณในภาพรวมระดบโลก ซงมความเชอมโยงกบสถานการณและความ

เปลยนแปลงทเกดขนในประเทศไทย

4 | ห น า

การเปลยนแปลงของความหลากหลายทางชวภาพเปนปญหาทเกดขนทงในระดบโลกและ

ระดบประเทศ การเปลยนแปลงเกดขนทงใน 3 ระดบของความหลากหลายทางชวภาพ ระบบนเวศ

กาลงเกดความเปลยนแปลงและในบางกรณเปนความเสอมโทรมทไมอาจฟนกลบคนได มการสญพนธ

ของสงมชวตจานวนมาก การลดลงของจานวนประชากรสงมชวต และการลดลงของความหลากหลาย

ทางพนธกรรม แมวา 3องคการสหประชาชาตไดประกาศให 3ป 2 ค.ศ. 2010 เปน 3 “ป 3สากลแหง 3ความ

หลากหลายทางชวภาพ 2” (International Year of Biodiversity) มการ 3กาหนด “เปาหมายป ค.ศ.2010”

เพอ 3ลดอตราการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพอยางมนยสาคญในระดบทวโลก ระดบภมภาค

และระดบชาตใหไดภายในป ค.ศ.2010 เปาหมายดงกลาวไดรบการรบรองผานการประชมรฐภาค

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพจานวนกวา 180 ประเทศ และไดรบการรบรองในการ

ประชมสหประชาชาตวาดวยการพฒนาทยงยนในป ค.ศ.2002 แตผลการดาเนนงานไมเปนไปตาม

เปาหมายทกาหนดไว (ดตารางท 1 ประกอบ)

มตวชวดหลายประการทแสดงถงการลดลงอยางตอเนองของความหลากหลายทางชวภาพทงใน

3 ระดบ คอ ความหลากหลายทางพนธกรรม ความหลากหลายของชนดสงมชวต และความหลากหลาย

ของระบบนเวศ (Global Environment Outlook 4, 2007 และ Global Biodiversity Outlook 3, 2010)

ความหลากหลายของระบบนเวศ

แหลงทอยอาศยตามธรรมชาตในพนทสวนใหญของโลกยงคงลดลงในดานขนาดพนทและถกทา

ใหแบงแยกเปนพนทยอยกระจดกระจาย แมวาจะมอตราการทาลายปาบกและปาชายเลนลดลงในบาง

ภมภาค ระบบนเวศหลายประเภทกาลงลดลงในอตราทรนแรง เชน ระบบนเวศนาจด พนทชมนา ระบบ

นเวศนากรอย แนวปะการง หญาทะเล เปนตน ความเสอมโทรมและปญหาการแบงแยกระบบนเวศเปน

พนทยอยของปา แมนา และระบบนเวศอนๆ เปนปจจยทนาไปสการสญเสยความหลากหลายทาง

ชวภาพ และการบรการของระบบนเวศ (ดตารางท 1 และ ภาพท 1 ประกอบ)

ความหลากหลายของชนดสงมชวต

สงมชวตนอยกวารอยละ 10 ของสงมชวตทงหมดทไดมการประเมนถงสถานการณดารงอยจาก

จานวนสงมชวตทไดรบการประเมนนน พบวา มจานวนมากกวา 16,000 สปชส ทอยในสถานะคกคามท

จะสญพนธ ประชากรปลาลดจานวนลงอยางมาก โดยทประมาณรอยละ 75 ของจานวนประชากรปลา

ทงหมดทถกจบมาจากการทาประมงทเกนศกยภาพ (Over-fishing)

สตวสะเทนนาสะเทนบกอยในสถานะทเสยงอยางมาก สาหรบปะการงอยในสถานะทกาลงเสอม

โทรมอยางรวดเรว สาหรบพช ประเมนวาประมาณ 1 ใน 4 อยในสถานะทเสยงตอการสญพนธ

กรณสตวมกระดกสนหลง จากการประเมนโดยจานวนประชากรพบวามความสมบรณของชนด

พนธลดลงเกอบ 1 ใน 3 ในชวงระหวางป 1970 ถง 2006 โดยเฉพาะอยางยงการลดลงทเกดขนในพนท

เขตรอน และระบบนเวศนาจด (ดภาพท 2- 4 ประกอบ)

ความหลากหลายทางพนธกรรม

ในชวงสองทศวรรษทผานมา พชเกษตรทสาคญของโลกมความหลากหลายทางพนธกรรมลดลง

เนองจากการเปลยนแปลงวถการผลตทางการเกษตร (Heal and others, 2002 อางใน Global

5 | ห น า

Biodiversity Outlook 4, p.165) การสญเสยความหลากหลายทางพนธกรรมของพชอาหารสาคญอาจ

นาไปสปญหาดานความมนคงทางอาหาร สาหรบพนธกรรมสตว มสายพนธจานวนมากในกลมสตว 5

กลมเศรษฐกจหลกทอยในสถานะเสยงตอการสญพนธ (ดภาพท 5 ประกอบ)

แมวาขอมลเกยวกบอตราการสญเสยความหลากหลายทางพนธกรรมมอยอยางจากด แตจาก

การลดลงของจานวนประชากรและการสญพนธของสงมชวต เปนตวบงชถงปญหาการลดลงของความ

หลากหลายทางชวภาพทกาลงเกดขน (IUCN, 2006 อางใน Global Biodiversity Outlook 4, p.165)

ตารางท 1: แนวโนมของตวชวดสถานะความหลากหลายทางชวภาพตามเปาหมาย

ความหลากหลายทางชวภาพป 2010

ทมา : Global Biodiversity Outlook 3, 2010, p. 22

6 | ห น า

จากตารางท 1 จะเหนไดวา ตวชวดสถานะความหลากหลายทางชวภาพจานวน 15 รายการ ม

ตวชว ดถง 9 รายการทมความเปลยนแปลงในทางลบ มตวชวดเพยง 2 รายการทเปลยนแปลงใน

ทางบวก คอ การเพมขนของพนทเขตอนรกษและการเพมขนของความชวยเหลอระหวางประเทศ

เกยวกบเรองความหลากหลายทางชวภาพ มตวชวด 3 รายการทมความเปลยนแปลงทงในทางบวกและ

ทางลบขนกบพนทหรอภมภาคทประเมน และม 1 รายการทไมมขอมลเพยงพอทจะประเมน

ภาพท 1: สถานะของระบบนเวศทางบก

ทมา : Global Environmental Outlook 4, 2007 หนา 163

ในภาพท 1 แสดงใหเหนวาระบบนเวศทางบกในหลายภมภาคของโลกอยในสภาพทสภาวะ

วกฤต สาหรบประเทศไทย ถกประเมนวาอยในสภาวะเปราะบางไมม นคง (Vulnerable)

ภาพท 2: สถานะภยคกคามตอกลมสงมชวต

ทมา : Global Biodiversity Outlook 3, 2010, p. 28

7 | ห น า

ภาพท 3 : ขอมล RED List Index

ทมา : Global Biodiversity Outlook 3, 2010, p.29

หมายเหต : หาก RED List Index มคาเทากบศนย (O) แสดงถงการสญพนธของสงมชวต

ภาพท 4: ภาพแสดงดชนภยคกคามตอสปชสของสงมชวตแตละประเภท

ทมา : UNEP Year Book 2011: Emerging Issues in Our Global Environment, p.67

จากคาดชนภยคกคามตอสปชส (Threatened Species Index) ซงในป 1996/98 ใหมคาเทากบ

100 ในภาพท 4 แสดงถงอตราการเพมข นของการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพในชวงระหวางป

ค.ศ.2000-2010 ซงมอตราสงอยางมากในกลมปลา สตวเลอยคลาน พช ครสเตเชยน (กง กง ป) และ

หอย

8 | ห น า

ภาพท 5: ขอมลสถานะความเสยงของสายพนธสตว (Extinction risk of livestock breeds)

ทมา : Global Biodiversity Outlook 3, 2010, p.53

จากภาพท 5 จะเหนไดวามจานวนสายพนธจานวนมากในกลมสตว 5 กลมเศรษฐกจหลกทอย

ในสถานะเสยงตอการสญพนธ นอกจากน ในจานวน 35 สปชสของสายพนธสตวทมนษยนามาเลยงเปน

อาหารในภาคปศสตว มการประเมนวามากกวา 25% ของสายพนธท อยในสถานะเสยงตอการสญพนธ

2.2 สถานการณความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย1

ประเทศไทยตงอยใกลบรเวณเสนศนยสตรซงถอวาเปนแหลงทมความหลากหลายทางชวภาพ

สง ทาใหประเทศไทยเปนพนทแหงหนงในโลกทมการกระจายตวของสงมชวตหลากหลายชนด ในชวง

ประมาณ 10 ปทผานมา (ค.ศ.1998 – 2008) โครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการ

ทรพยากรชวภาพในประเทศไทย (โครงการ BRT) ไดมการคนพบสงมชวตใหมของโลกในประเทศไทย

จานวนถง 606 ชนด หรอโดยเฉลยมการคนพบสงมชวตชนดใหมในประเทศไทยปละ 60 ชนด เดอนละ

5 ชนด (BRT, 2008, หนา 36)

หากพจารณาตามเขตชวภมศาสตร ประเทศไทยอยในเขตชวภมศาสตรอนโดมาลายน ซงทาง

ตอนเหนอของประเทศอยในเขตอนภมภาคอนโดจน สวนทางใตอยในเขตอนภมภาคซนดา แตพชและ

สตวจะไดรบอทธพลบางสวนจากเขตอนเดย (Indian Region) และพาลอารคทค (Palearctic Region)

(Mackinnon และ Mackinnon, 1986) โดยแบงออกเปน 6 เขต ชวภมศาสตรใหญๆ ซงจากดขอบเขต

ของทองถน และชนดพนธประจาถน ดงน (Collins และคณะ, 1991; Lekagul และ Round, 1991)

1. ทสงภาคเหนอ ลอมรอบดวยแนวเขา และหบเขากวางๆ ลงมาทางตอนใต จากแนว

ชายแดนพมาและลาว ประมาณละตจดท 18 องศาเหนอ สภาพโดยทวไปเปนภเขาทมระดบความสง

1 ขอมลสวนใหญในหวขอนประมวลมาจากรายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม ป พ.ศ.2550 ป พ.ศ.2551 และ

ป พ.ศ.2552 (เปนรายงานฉบบลาสดของประเทศไทย) และกรอบแนวคดและทศทางของแผนจดการคณภาพ

สงแวดลอม พ.ศ. 2555 – 2559

9 | ห น า

มากกวา 1,000 เมตร ทาใหเหมาะสมแกการเจรญเตบโตของพรรณไมปาดบเขาบรเวณทมความลาดชน

นอย จะพบปาผสมผลดใบเขตมรสม และพบปาเตงรงในบรเวณทราบหบเขา ซงถกเปลยนแปลงไปเพอ

ทาการเกษตรทสง

2. ทราบสงโคราช ครอบคลมทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ชวงระหวางเพชรบรณทาง

ตะวนตกและเทอกเขาดงรกทางตอนใต ทอดตามแนวยาวชายแดนกมพชา ปจจบนมพนทปาถกทาลาย

อยางกวางขวาง แตยงคงมปาดบชน และปาดบแลงเหลออยในบรเวณนบางสวน

3. ทราบภาคกลางของแมนาเจาพระยา ปจจบนเปนพนททมการทานาขาวอยางกวางขวาง

บงนาจดดงเดมและปามรสมไดถกเปลยนสภาพหมดไปแลว

4. ทสงตะวนออกเฉยงใต คอสวนทตอเนองมาจากภเขา ชายแดนแถบเทอกเขาพนมกระวาน

ในกมพชา ซงมสภาพภมประเทศเอออานวยตอสงคมปากงดบชนเขตรอน

5. เทอกเขาตะนาวศร ทอดแนวไปทางใตตามแนวชายแดนประเทศพมามความสงชนจาก

ระดบนาทะเลประมาณ 1,000 เมตร แตเทอกเขานจะอยใตเขตเงาฝนของเทอกเขาเดยวกนในประเทศ

พมาทสงกวา บนเทอกเขานมปากงดบชนเขตรอนอยบนพนทท มระดบความสง บรเวณทลาดชนปกคลม

ดวยปาผลดใบ

6. คาบสมทรตอนใต ครอบคลมพนททางตอนใตของประเทศไทยตงแตคอคอดกระจนถง

ชายแดนไทย–มาเลเซย และทคอคอดกระนแยกชนดพนธพชและสตวกลมอนโดจน ออกจากกลม

คาบสมทรมาเลเซยอยางชดเจน เดมคาบสมทรตอนใตเปนพนททมฝนตกชกและครอบคลมดวยปาดบ

ชน แตปาทราบตาเกอบทงหมด ไดถกใชเปนพนทเพอทาการเกษตร ปาทเหลออยในบรเวณเขตปาตาม

เนนเขา แตกถกคกคามโดยการบกรกทาไรและปลกยางพารา

ความแตกตางในระบบนเวศดงกลาวไดทาใหชนดพนธพชและสตวมความหลากหลายตางกน

ดงนนชนดพนธนกและสตวเลยงลกดวยนมบนทสงภาคเหนอจะเกยวของสมพนธกบชนดพนธในเขต

ประเทศจน และยงพบวามสตวจานวนมากทไมพบในพนทอ นใดในประเทศไทยอกนอกจากบรเวณน

สวนทางคาบสมทรตอนใตจะเปนแหลงรวมจานวนชนดพนธ ซงพบวาลกษณะชนดพนธนกและสตวเลยง

ลกดวยนมมความสมพนธกบชนดพนธในเขตซนดา

ประเทศไทยเปนแหลงรวมของกลมพรรณพฤกษชาตภมภาคอนเดย-พมา ภมภาคอนโดจน และ

ภมภาคมาเลเซย ประมาณวามกลมพชทมระบบทอลาเลยงประมาณ 12,000 ชนด แบงไดเปนเฟรน 658

ชนด พชเมลดเปลอย 25 ชนด และพชมดอกประมาณ 10,000 ชนด ซงในจานวนนเปนกลวยไมมากกวา

1,140 ชนด สวนกลมพชไมมระบบทอลาเลยง พบวามประมาณ 2,154 ชนด ไดแก สาหราย และไบรโอ

ไฟท (Bryophytes) เชน มอส ฮอรนเวรต ลเวอรเวรต เปนตน

ประเทศไทยมสตวมกระดกสนหลงอยประมาณ 4,591 ชนด ประกอบดวย สตวเลยงลกดวยนม

302 ชนด ซงประมาณรอยละ 42 เปนพนธสตวของคาบสมทรมลาย รอยละ 34 ถอกาเนดมาจากดนแดน

อนโดจน หรอภมภาคอนโดจนและอนเดย ทเหลอรอยละ 24 เปนชนดพนธท กระจายตวอยทวทวปเอเชย

มนกอยางนอย 982 ชนด สตวเลอยคลาน 350 ชนด สตวสะเทนนาสะเทนบก 137 ชนด พบปลาไมนอย

กวา 2,820 ชนด เปนปลานาจด 720 ชนด ปลาทะเล 2,100 ชนด ซงคดเปนรอยละ 10 ของจานวนชนด

พนธปลาทงโลก สตวสตวไมมกระดกสนหลงคาดวามประมาณ 83,000 ชนด แตขณะนสามารถจาแนก

10 | ห น า

ประเภทไดเพยง 14,000 ชนด สวนใหญเปนแมลง (นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ พ.ศ. 2551 –2555) (ดรายเอยดในตารางท 2 ประกอบ )

11 | ห น า

ตารางท 2: แสดงจานวนชนดของสงมชวตทพบแลวในโลกและในประเทศไทย

ทมา : BRT Project.2008. BRT Magazine No. 26, หนา 37

ประเทศไทยมทตงอยในเขตสภาพภมอากาศแถบรอนชน กอใหเกดสภาพธรรมชาตอน

หลากหลาย และเปนแหลงกาเนดของระบบนเวศเขตรอนหลายประเภท อาท ระบบนเวศบนบก ระบบ

นเวศเกษตร และระบบนเวศแหลงนา เปนตน สาหรบระบบนเวศบนบก ประเทศไทยมพนทปกคลมดวย

ปาไมประมาณรอยละ 30.92 ของพนทประเทศ ประกอบดวย ปาดงดบชน ปาดงดบเขา ปาดงดบแลง

ปาสนเขา ปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ปาทงหญา สวนระบบนเวศเกษตร มพนทประมาณรอยละ 40.63

ซงประกอบดวยพนทนา พนทเพาะปลกพชไรและพชสวน นอกจากนน มระบบนเวศแหลงนาในแผนดน

ครอบคลมประมาณรอยละ 10 ของพนทประเทศ ประกอบดวย แมนา ลาธาร ทราบนาทวมถง บง หนอง

นา ทลมนาขง ทลมชนแฉะ ทงหญานาทวมตามฤดกาล ปาบงนาจด ปาพร และปากแมนา สาหรบความ

อดมของความหลากหลายทางชวภาพทพบในทะเลและชายฝ ง ประเทศไทยมชายฝ งทะเลยาวประมาณ

2,667 กโลเมตร ในทองทะเลอาวไทยและทะเลอนดามนมเกาะรวม 936 เกาะ ระบบนเวศชายฝ ง

ประกอบดวย ปาชายหาด ปาชายเลน หาดเลน หาดทราย หาดหน แหลงหญาทะเล และแนวปะการง

ความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยกาลงถกคกคามอยางรนแรง กองทนสตวปาโลก

ไดจดอนดบใหประเทศไทยเปนอนดบท 3 ของเอเชย และอนดบท 12 ของโลก ทมปญหาดานการ

คกคามสตวปา จากการเปรยบเทยบขอมลทะเบยนรายการชนดพนธสตวทมกระดกสนหลงทถกคกคาม

ของประเทศไทย ในป พ.ศ. 2548 และ ในป พ.ศ. 2549 พบวา มจานวนชนดพนธทใกลสญพนธอยางยง

เพมข นจาก 58 ชนดพนธ เปน 84 ชนดพนธ และจานวนชนดพนธทใกลสญพนธ เพมขนจาก 138 ชนด

พนธ เปน 148 ชนดพนธ พชปาทสญพนธไปแลว เชน พรรณไมเฉพาะถนในปาพรโตะแดง ปลานาจดท

สญพนธไปแลว เชน ปลาหางไม ปลาหวเกศ เปนตน สาเหตสาคญของการสญเสยความหลากหลายทาง

ชวภาพ คอ การคาพชและสตวปาทผดกฎหมาย การลกลอบจบปลาสวยงามเพอการคา รวมทงกจกรรม

การทองเทยวบรเวณชายฝ งและการใชเครองมอประมงทผดกฎหมาย สงผลใหปะการงและทอยอาศย

12 | ห น า

ของสตวนาถกทาลาย นอกจากนน การนาชนดพนธตางถน (Invasive Species) บางชนดเขามาในระบบ

นเวศ เชน ผกตบชวา สาบเสอ ไมยราบยกษ และหญาขจรจบ เปนตน ยงเปนภยคกคามทสาคญตอชนด

พนธทองถน (Indigenous Species) อกดวย (แผนจดการคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2550 - 2554 )

2.2.1 ความหลากหลายของระบบนเวศ

(1) ระบบนเวศปาไม

ในป พ.ศ. 2548 พนทปาไมลดลงจากป พ.ศ. 2547 เฉลยรอยละ 3.9 สาหรบป พ.ศ. 2549 พนท

ปาไมลดลงจากป พ.ศ. 2548 เฉลยรอยละ 1.5 สาเหตสาคญททาใหพนทปาไมยงคงลดลงอยางตอเนอง

ไดแก การลกลอบตดไมทผดกฎหมาย การบกรกทาลายปาเพอทาเกษตรเชงเดยวและเพอประกอบ

กจกรรมการพฒนาตาง ๆ และการเกดไฟปา ถงแมวา อตราการลดลงของพนทปาไมจะตากวาในปท

ผานมากตาม แตกยงคงสงผลกระทบตอระบบนเวศปา ความหลากหลายทางชวภาพลดลง สตวปาหลาย

ชนดลดจานวนลงอยางรวดเรว บางชนดตองสญพนธไป และอกหลายชนดกาลงอยในภาวะเสยงตอการ

สญพนธหรออยในภาวะถกคกคาม เนองจากพนทปาไมและทงหญาทเคยเปนแหลงอาหาร แหลงนาและ

ทอยอาศยของสตวปาลดลง

ตารางท 3 แสดงใหเหนการเปลยนแปลงพนทปาไมของประเทศตงแตป พ.ศ. 2547-2549 ในป

พ.ศ. 2547 ประเทศไทยมพนทปาไมรวมทงสน 167,591.0 ตารางกโลเมตร (ตร.กม.) หรอประมาณรอย

ละ 32.7 ของพนทท งประเทศ ในป พ.ศ. 2548 พนทปาไมลดลงเหลอ 161,001.3 ตร.กม. หรอลดลงจาก

ป พ.ศ.2547 เฉลยรอยละ 3.9 สาหรบป พ.ศ. 2549 พนทปาไมลดลงจากป พ.ศ. 2548 ดวยอตราทตา

กวาในชวงปกอนคอ ลดลงเฉลยรอยละ 1.5 เหลอพนทปาไมทงประเทศประมาณ 158,652.6 ตร.กม.

ตารางท 3: การเปลยนแปลงพนทปาไมของประเทศไทยในชวงป พ.ศ.2547 -2549

หมายเหต : 1. พนทปาไม ไดมาจากการแปลภาพถายดาวเทยม Landsat-5 มาตราสวน 1: 50,000

2. พนทปา หมายถง พนทปาชนดตาง ๆ ไดแก ปาดงดบ ปาสน ปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ปา

เตงรงแคระแกรน ปาพร ปาชายเลน และปาชายหาด เปนตน ไมวาจะอยในเขตปาสงวน

แหงชาต อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา ปาโครงการ และพนททใหญกวา 5 เฮก

แตร (31.25 ไร) โดยมเรอนยอดตนไมสงอยางนอย 5 เมตร ปกคลมมากกวารอยละ 10 ของ

พนท

ทมา : กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

13 | ห น า

สาเหตสาคญททาใหพนทปาไมยงคงลดลงอยางตอเนอง ถงแมวารฐบาลไดยกเลกการสมปทาน

ทาไมในปาบกทงหมดตงแตป พ.ศ.2532 แลว แตยงคงมการประกอบกจการเหมองแรในพนทปา

โดยเฉพาะพนทตนนาลาธาร ยงมการลกลอบตดไมทผดกฎหมาย การบกรกทาลายปาเพอเพมพนททา

กน รวมทงจากธรกจกวานซอทดนทงในและนอกเขตปาเพอพฒนาเปนรสอรทสาหรบแหลงทองเทยว

เพอการเกงกาไร มลคาทดนในบางพนทจงเพมข นสงมาก การลดลงของพนทปาไมทาใหระบบนเวศปา

เสอมโทรมลง ความหลากหลายทางชวภาพลดลง สงผลกระทบอยางมากตอความคงอยอยางยงยนของ

ทรพยากรอน ๆ อาท ความอดมสมบรณของทรพยากรดน แหลงนา และสงมชวตหลากหลาย รวมทง

มนษยทตองพงพงอยกบปาหรอทรพยากรจากปาทงทางตรงและทางออม

การสญเสยทรพยากรปาไมทเกดขนจากการบกรกพนทปา ไฟปา ความถของการเกดไฟปาและ

พนทเสยหายจากการเกดไฟปามมากขน ในชวงเดอนตลาคม พ.ศ. 2549 ถงเดอนเมษายน พ.ศ. 2550

เกดไฟปารวม 7,575 ครง มพนทเสยหาย 115,261 ไร สวนใหญเกดขนในภาคเหนอ สาเหตสาคญททา

ใหเกดไฟปาในประเทศไทยมาจากการจดไฟเผาปาเพอการลาสตวและหาของปาซงมกเกดบนเขา พนท

สงชน และการจดไฟเผาพนทไรเพอเตรยมการเพาะปลกใหม ซงมกเกดในทราบ ททาไรของเกษตรกรท

อยใกลเคยงพนทปาไม เปนตน (รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2550)

ในป พ.ศ.2552 สถานการณปาไมของไทยเรมมสญญาณเปลยนแปลงในทางทดข น สดสวน

พนทปาไมตอพนทประเทศเพมข นจาก 30.92% ในป พ.ศ.2549 เปน 33.44% แตหากพจารณาเปนราย

ภาค พนทปาในภาคกลางและภาคตะวนออกยงคงลดลง (ดตารางท 4)

0โดยภาพรวมในชวงประมาณ 50 ป ทผานมา ขอมลการเปลยนแปลงของพนทปาเทยบกบพนท

ประเทศไทย อาจจาแนกไดเปน 6 ชวงเพอใหเปนภาพรวมของความเปลยนแปลงดงน (มลนธสบ นาคะ

เสถยร, 2554)

• ชวงป 2504-2516 (12 ป) พนทปาลดลง 10.12 %

• ชวงป 2516-2525 (9 ป) ลดลง 12.96 %

• ชวงป 2525-2534 (8 ป) ลดลง 3.61%

• ชวงป 2534-2541 (7 ป) ลดลง 1.36 %

• ชวงป 2543-2549 (6 ป) ลดลง 2.23%

• ชวงป 2547-2552 (5 ป) เพมข น 2.52 %

0ปจจบนเนอทปาไมประเทศไทยมการสารวจลาสดถงป 2552 มเนอท 171,585.65 ตาราง

กโลเมตร หรอ 33.44 % ลดลงจาก ขอมลในป 2504 ซงเปนขอมลทมการสารวจโดยวธการแปล

ภาพถายดาวเทยมในปแรกทมการจดเกบขอมล ทมเนอท 273,629.00 ตารางกโลเมตร หรอ 53.33 %

ถง 102,043.35 ตารางกโลเมตร หรอ 19.89 % หรอลดลงรอยละ 37.3 ของพนทปาไมทเคยมในป 2504

หรออาจเปรยบเทยบไดวา ในชวง 50 ปทผานมา พนทปาไดลดลงไปเทากบเนอทอทยานแหงชาตเขา

ใหญ 88 เทา 0 (ดตารางท 4 และภาพท 6 ประกอบ)

0หลงจากป 2549 ถง 2552 มการเพมขนของเนอทปาไม 2.52% หรอเฉลยปละ 0.84% ซงเปน

แนวโนมทด อยางไรกตาม ขอมลดงกลาวเกดขนกอนการขยายพนทยางพาราและการปลกพชพลงงานท

14 | ห น า

กาลงเปนปจจยสาคญตอการบกรกปาในปจจบน 0และหากพจารณาเปนรายภาค พนทปาในภาคกลาง

และภาคตะวนออกยงคงลดลง

1ตารางท 4: แสดงเนอทปาของประเทศไทยและการเปลยนแปลงในชวงป พ.ศ.2504 - 2552

หมายเหต : คานวณจากขอมล กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 2553

ทมา: สถานการณปาไม หลง 20 ป สบ นาคะเสถยร. สาสนสบ. มลนธสบ นาคะเสถยร. 2554

15 | ห น า

ภาพท 6: แสดงเปอรเซนตเนอทปาไมเทยบกบเนอทประเทศไทย ชวงป พ.ศ.2504 -2552

ทมา : สถานการณปาไม หลง 20 ป สบ นาคะเสถยร. สาสนสบ. มลนธสบ นาคะเสถยร. 2554

สาหรบพนทเขตอนรกษมแนวโนมเพมขน ในป พ.ศ. 2546 ประเทศไทยมพนทอนรกษ

93,905.5 ตร.กม. พนทอนรกษในภาพรวมคอนขางคงท จนถงป พ.ศ. 2549 พนทเพมขนเลกนอยเปน

94,264.5 ตร.กม.และ ป พ.ศ. 2550 เพมขนเปน 96,042.0 ตร.กม. หรอประมาณรอยละ 19 ของพนท

ประเทศ พนทอนรกษเกอบทงหมด (ประมาณรอยละ 95 ของพนทอนรกษ) เปนอทยานแหงชาตและเขต

รกษาพนธสตวปา จากสถตป พ.ศ. 2550 มพนทอทยานแหงชาต 54,733.4 ตร.กม. หรอรอยละ 57.0

ของพนทอนรกษ และมพนทเขตรกษาพนธสตวปา 36,205.4 ตร.กม. หรอรอยละ 37.7 ของพนทอนรกษ

ทงหมด (โปรดดตารางท 5)

ตารางท 5: พนทอนรกษในชวงป พ.ศ. 2546-2550

หมายเหต : * สวนพฤกษศาสตรและสวนรกขชาต มพนทรวมกนเปนสดสวนประมาณรอยละ 0.1

ของพนทอนรกษท งหมด

ทมา : รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2552

(2) ระบบนเวศพนทชมนา

ประเทศไทยมพนทชมนาธรรมชาตและกงธรรมชาตหลากหลายชนด ประเภทและขนาด เชน ปา

ชายเลน ปาพร หนอง บง สนน ทงนา ทะเลสาบ ปากแมนา แมนา กระจดกระจายอยทกภมภาคทว

ประเทศ มจานวนรวมไมนอยกวา 42,600 แหง ครอบคลมเนอทอยางนอย 22,885,100 ไรหรอประมาณ

16 | ห น า

รอยละ 7.5 ของพนทประเทศ จาแนกออกเปนระบบนเวศพนทชมนาในแผนดนรอยละ 55.1 และพนท

ชมนาชายฝ งทะเล รอยละ 44.9 ของพนทชมนาทงหมด ฐานขอมลพนทชมนาของไทยบนทกรายชอของ

พนทชมนาทเปนระบบนเวศนาจดไว รวม 41,129 แหง แบงเปนประเภทแมนา ลาธาร ลาหวย คลอง ท

ราบนาทวมถง 25,008 แหง ประเภทบง ทะเลสาบ อางเกบนา 14,128 แหง และประเภทหนองนา ทลม

ชนแฉะ 1,993 แหง และหากรวมพนทนาขาว (ประมาณรอยละ 21 ของพนทประเทศ) และพนทชมนา

ประเภทอนๆทคนสรางขนดวยแลว ประเทศไทยมระบบนเวศพนทชมนาไมนอยกวารอยละ 30 ของพนท

ประเทศ

พนทชมนาเปนระบบนเวศทม บทบาทหนาทตลอดจนคณคาและความสาคญตอวถชว ต ทง

มนษย พช และสตว ทงทางนเวศวทยา เศรษฐกจ สงคม และการเมอง ทงในระดบทองถน ระดบชาต

และระดบนานาชาต เนองจากมความหลากหลายทางชวภาพสงมาก มการสารวจพบนกอยางนอย 755

ชนด ปลาอยางนอย 824 ชนด และพนธพชอยางนอย 836 ชนด เปนตน

ปจจบนประเทศไทยมพนทชมนาทไดรบการขนทะเบยนเปนพนทชมนาทมความสาคญระหวาง

ประเทศ (Ramsar Sites) รวม 11 แหง ในพนท 11 จงหวด และยงมพนทชมนาทอยระหวางการ

ดาเนนงานเพอขนทะเบยนเปนพนทชมนาทมความสาคญระหวางประเทศอก 5 แหง ไดแกพนทชมนา

กดทง จงหวดหนองคาย พนทชมนาบงบอระเพด จงหวดนครสวรรค พนทชมนาเกาะระ-เกาะพระทอง

จงหวดพงงา พนทชมนาเกาะกระ จงหวดนครศรธรรมราช และกวานพะเยา จงหวดพะเยา

พนทชมนาทงในระดบนานาชาตและระดบชาตของประเทศไทยถกคกคามไปแลวเปนจานวน

มาก ทเหลอกกาลงถกทาลาย มสภาพเสอมโทรมหรอถกเปลยนแปลงอยางรวดเรว สถานภาพปญหาท

เกดขนในพนทชมนาแตละประเภทสรปไดดงน

(1) พนทชมนาประเภทหนอง บงนาจด มปญหาถกขดลอก ถม ทาถนนหรอคนกนโดยรอบ เชน

การทาถนนโดยรอบบงสไฟในจงหวดพจตร ทาคนกนหนองหานกมภวาป จงหวดอดรธาน ถมพนททา

สถานศกษาและสถานทราชการ บรเวณบงบอระเพด บงเสนา ในจงหวดนครสวรรค

(2) พนทชมนาประเภทแมนา ถกเปลยนเสนทางการไหลของนา การบกรกบรเวณรมนาทาให

ตนเขนเชน แมนายม จงหวดสโขทย แมนาเลย จงหวดเลย

(3) พนทชมนาประเภทพร ถกบกรกเปลยนเปนพนทการเกษตรโดยการสบนาออก เชน การ

เปลยนพรควนเครง จงหวดนครศรธรรมราช เปนสวนปาลมนามน การถมพนทพรเปนทตงโรงงาน

อตสาหกรรม เชน พนทพรแมราพง จงหวดประจวบครขนธ

(4) พนทหาดเลน หาดทรายถกบกรกกอสรางสถานททองเทยว โรงแรม ทพกอาศย รานอาหาร

เชนการกอสรางโรงแรมในหาดเจาไหม จงหวดตรง รานอาหารตามชายหาดในเกาะภเกต

(5) ปาชายเลน ถกบกรกเปนนากง กอสรางทาเทยบเรอ ถนน เชน ปาชายเลนในจงหวด

นครศรธรรมราชปาชายเลนปากแมนาเวฬ จงหวดระยอง

สาเหตของปญหาทเกดขนในพนทชมนา มาจากการทหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน ประชาชน

ทวไปยงขาดความร ความเขาใจทถกตองเพยงพอในคณลกษณะทางธรรมชาตของระบบนเวศพนทชม

นา และขาดความตระหนกถงบทบาทหนาท คณคาและคณประโยชนทครบถวนแทจรงของพนทชมนา

สงผลใหขาดความระมดระวงในการใชประโยชนพนทชมนา มการใชประโยชนอยางไมถกตองและไม

เหมาะสม นอกจากนน ในการประสานการปฏบตงานระหวางหนวยงานในการจดการพนทยงมความไม

17 | ห น า

สอดคลอง และในหลายกรณ กฎหมายขอบงคบทเกยวของไมมประสทธผลในการบงคบใชและไม

เอออานวยตอการจดการพนทชมนาอยางยงยน

(3) ระบบนเวศชายฝง

ประเทศไทยมชายฝ งทะเลยาวประมาณ 2,667 กโลเมตร แบงเปน (1) ชายฝ งทะเลดานอาวไทย

มความยาวประมาณ 1,653 กโลเมตร ซงม 2 ดานคอ อาวไทยดานตะวนออกและอาวไทยดานตะวนตก

ครอบคลมพนทใน 17 จงหวด และ (2) ชายฝ งทะเลดานอนดามน มความยาวประมาณ 1,014 กโลเมตร

ครอบคลมพนทใน 6 จงหวด ในรายงานฉบบนจะกลาวถงสถานการณของระบบนเวศชายฝ งทะเลท

สาคญ ไดแก ชายหาดและชายฝ งทะเล ปาชายเลน แนวปะการง และหญาทะเล

• ระบบนเวศชายหาดและชายฝงทะเล

ชายหาดซงเปนแหลงทองเทยวทสาคญและชายฝ งทะเลหลายแหงประสบปญหาการกดเซาะ

สงผลเสยหายเปนอยางมาก ปญหาการกดเซาะชายฝ งทะเลเกดจากสาเหตหลก 2 สวน คอ (1) สาเหต

ตามธรรมชาต ไดแก การเพมขนของระดบนาทะเล การพงทลายของหนาดน ปรมาณตะกอนทดแทน

นอยลง คลนลมรนแรงผดปกต กระแสนามการเปลยนแปลงตามธรรมชาต ทศทางของคลนเปลยนแปลง

และปรมาณฝนตกทมากกวาปกต เปนตน และ (2) สาเหตจากการกระทาของมนษยทมการใชประโยชน

หรอพฒนาพนทชายฝ งไมเหมาะสมหรอผดประเภท ไดแก การสรางเขอนหรอฝายกนแมนา การสราง

กาแพงกนคลน เขอนดกตะกอน เขอนหนทง การขดลอกรองนานาตะกอนปากแมนาไปทงยงบรเวณอน

เปนการลดปรมาณของตะกอนทควรจะสะสมตวตามธรรมชาต การกอสรางทาเทยบเรอบรเวณชายฝ ง

และการถมสรางชายหาดเทยม เปนตน

จากผลการสารวจของกรมทรพยากรธรณ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในชวง

ป พ.ศ.2547-2550 พบวาแนวชายฝ งทะเลทวประเทศความยาวประมาณ 600 กม. (รอยละ 23 ของแนว

ชายฝ งทะเลของไทย) ถกคลนกดเซาะทาใหตลงพงทลายและทดนสญหายไปประมาณ 1.1 แสนไร ม

มลคาความเสยหายเฉพาะทดนประมาณ 1 แสนลานบาท

การกดเซาะชายฝ งทะเลดานอาวไทย

พนทชายฝ งทะเลดานอาวไทยประสบปญหาการกดเซาะชายฝ งมากกวาดานชายฝ งทะเลอนดา

มน เนองจากชายฝ งทะเลอาวไทยเปนทะเลตน มแนวหาดทรายยาวขนานกบทะเลมพนทลมตาและม

กจกรรมของมนษยมากกวา สาหรบดานชายฝ งทะเลอนดามนมหนาผาและเกาะแกงมากหาดทรายสน

และแคบ มตะกอนทสะสมตวและพนทองทะเลมระดบความลกมากกวา จากการสารวจพบวาพนทในทก

จงหวดรอบอาวไทยตงแตบรเวณชายฝ งทะเลจากจงหวดตราดจนถงบรเวณชายฝ งทะเลจงหวดนราธวาส

ประสบปญหาการถกกดเซาะชายฝ ง โดยมอตราการกดเซาะชายฝ งเฉลยมากกวา 5 เมตรตอป จนถง

มากกวา 20 เมตรตอป เปนระยะทางประมาณ 485 กโลเมตร (รอยละ 18.2 ของพนทชายฝ งทะเลทง

ประเทศ)

ทงน พบวาชายฝ งอาวไทยตอนบนตงแตปากแมนาบางปะกงจนถงปากแมนาแมกลอง ซง

ครอบคลมพนท 5 จงหวด คอ จงหวดฉะเชงเทรา สมทรปราการ กรงเทพมหานคร สมทรสาคร และ

สมทรสงคราม เปนพนทวกฤตและออนไหวทมปญหาการกดเซาะชายฝ งทะเลรนแรงทสดของประเทศ

18 | ห น า

โดยพนทวกฤตทตองเรงหามาตรการแกไข ไดแก พนทชายฝ งบานขนสมทรจน จงหวดสมทรปราการ ม

อตราการกดเซาะชายฝ งมากกวา 25 เมตรตอป รวมทง พนทชายฝ งบางขนเทยน กรงเทพมหานคร และ

บรเวณบานคลองสลง ถงบานบางสาราญ จงหวดสมทรปราการ ซงมอตราการกดเซาะชายฝ ง 15-25

เมตรตอป

การกดเซาะชายฝ งดานทะเลอนดามน

ปญหาการกดเซาะชายฝ งทะเลดานอนดามนสวนใหญเกดขนในพนทหาดทรายมากกวาทราบนา

ขนถงตอเนองจากปาชายเลน เปนระยะทางรวมประมาณ 110 กโลเมตร (รอยละ 4.3 ของพนทชายฝ ง

ทะเลทงประเทศ) โดยมพนท 5 จงหวด คอ ระนอง ภเกต กระบ ตรง และ สตล ซงมอตราการกดเซาะ

ชายฝ งรนแรงในอตราเฉลยมากกวา 5 เมตรตอป เปนระยะทางประมาณ 23 กโลเมตร

• ระบบนเวศปาชายเลน

ปาชายเลนในประเทศไทยอยบรเวณชายฝ งทะเล ปากแมนาลาคลอง และบรเวณรอบเกาะทม

สภาพเปนดนเลน กระจายอยตลอดแนวฝ งทะเลดานทศตะวนออกหรอฝ งอาวไทย ตงแตจงหวดตราดลง

ไปจนถงใตสดคอ จงหวดนราธวาส และฝ งทะเลดานตะวนตกหรอฝ งทะเลอนดามน ตงแตจงหวดระนอง

ไปถงจงหวดสตล ปาชายเลนเปนระบบนเวศชายฝ งทมความหลากหลายของพรรณพชและสตวอยาง

มาก

กจกรรมการพฒนาพนทชายฝ งทะเล เชน การถมดนเพอปรบพนทเปนเขตอตสาหกรรม ชมชน

การทานาเกลอ การเกษตรกรรม นากง เปนตน ทาใหปาชายเลนในหลายพนทไดรบผลกระทบและถก

ทาลายจนพนทปาชายเลนเสอมโทรมและลดนอยลง ในป พ.ศ. 2518 ประเทศไทยเคยมพนทปาชายเลน

ประมาณ 2 ลานไร แตในป พ.ศ. 2539 พนทปาชายเลนลดลงเหลอประมาณ 1 ลานไร ในป พ.ศ.2547

เรมมแนวโนมเพมข นโดยมพนทปาชายเลนประมาณ 1.5 ลานไร อนเปนผลมาจากการอนรกษฟนฟและ

การปลกปาชายเลนทดแทน

สภาพปญหาของปาชายเลนอาจจาแนกไดเปน 3 ลกษณะ ไดแก (ก) พนทปาชายเลนทคงสภาพ

เปนปาแตมชมชนเขาไปอาศยอยและใชประโยชนตาง ๆ บางสวนมการบกรกพนท เชน บรเวณปาชาย

เลนฝ งทะเลอนดามนในจงหวดระนอง พงงา กระบ ตรง สตล และภเกต (ข) พนทปาชายเลนทมการบก

รกเขาไปใชประโยชนเปลยนแปลงเปนนากง เชน บรเวณอาวไทยภาคตะวนออกและภาคใต ในจงหวด

จนทบร สราษฎรธาน และนครศรธรรมราช และ (ค) พนทปาชายเลนทมเอกสารสทธครอบครองและใช

ประโยชนแตไมคมทน เชน การปลกปาชายเลนหรอการทานากง จงมการขายใหกบนายทน รวมทงม

การใชทดนไมเหมาะสม ทาใหเกดปญหาการกดเซาะชายฝ ง เชน พนทปาชายเลนในจงหวด

สมทรปราการ สมทรสาคร สมทรสงคราม เพชรบร และฉะเชงเทรา

• ระบบนเวศแนวปะการง

แนวปะการงมความสาคญและใหประโยชนมากทงตอระบบนเวศตามธรรมชาตและตอมนษย

แนวปะการงเปรยบเสมอนแนวกาแพงทชวยลดแรงปะทะของกระแสนา คลนและลม ชวยปองกนการกด

เซาะพงทลายของชายฝ งไดเปนอยางด ความสลบซบซอนของแนวปะการงทาใหเหมาะสมตอการเปนท

อยอาศย หลบภย และเปนแหลงอาหารของสตวนา รวมทง เปนแหลงวางไขและเลยงตวของสตวนาวย

19 | ห น า

ออนนานาชนด นอกจากนน แนวปะการงทสวยงามยงเปนแหลงทองเทยวทสาคญของประเทศ ปจจย

สาคญในการดารงชวตและการเจรญเตบโตของปะการง คอ อณหภม แสงสวาง ความเคม ความขนใส

การตกตะกอน เปนตน

ในประเทศไทย พบปะการงไมนอยกวา 240 ชนด มพนทแนวปะการงอยประมาณ 96,300 ไร

เปนแนวปะการงในฝ งทะเลอนดามนประมาณ 50,800 ไร และฝ งอาวไทยประมาณ 45,500 ไร ในพนท

ดงกลาว พบปะการง 18 วงศ 71 สกล 388 ชนด โดยรอยละ 37 ของพนทแนวปะการงทงหมดอยใน

สภาพทเสอมโทรม ซงสวนใหญอยบรเวณชายฝ งทะเลอนดามน สาเหตของความเสอมโทรมของแนว

ปะการงมทงเกดขนจากธรรมชาต เชน ถกพายพดทาลาย อณหภมนาทะเลสงขน การระบาดของดาว

มงกฎหนาม ปรากฏการณปะการงฟอกขาว การพดพาของพาย และทเกดขนจากกจกรรมของมนษย

เชน การเพมข นของปรมาณตะกอนในนาทะเล กจกรรมจากการทองเทยวและการทาประมง ความเสอม

โทรมของแนวปะการงนอกจากจะมผลกระทบตอสงมชวตทงในดานความชกชมและความหลากหลาย

ทางชวภาพแลว ยงสงผลกระทบตอทางดานเศรษฐกจและสงคมอกดวย เนองจากแนวปะการงเปนแหลง

ทองเทยวทนารายไดมาสชมชนและประเทศเปนจานวนมาก

แนวปะการงในอาวไทย สวนใหญอยในสภาพสมบรณปานกลางถงสมบรณดมาก สวนสภาพ

ของแนวปะการงในทกจงหวดทางฝ งทะเลอนดามนสวนใหญมสภาพความสมบรณปานกลาง จากการ

สารวจของสถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝ งทะเล และปาชายเลน ของกรมทรพยากร

ทางทะเลและชายฝ งในปงบประมาณ พ.ศ. 2550 พบวา แนวโนมการเปลยนแปลงสถานภาพแนว

ปะการงฝ งทะเลอนดามนในป พ.ศ. 2550 เมอเปรยบเทยบกบทสารวจในชวงป พ.ศ. 2538-2541 แลว

สวนใหญมการฟนตวอยางตอเนอง มบางสวนทมสภาพคงท และบางสวนมความเสยหายเพมขน โดย

พบความเสยหายเพมข นทเกาะพยามดานตะวนออก เกาะลกกาออก และเกาะลกกาใต ในจงหวดระนอง

เขาหนายกษ จงหวดพงงา และเกาะกระดาน เกาะเลยงเหนอในจงหวดตรง

ปะการงฟอกขาว

การเกดปะการงฟอกขาว (Coral Bleaching) เปนความเสยงของระบบนเวศทางทะเลของ

ประเทศตอความแปรปรวนของภมอากาศ เปนปรากฏการณทปะการงสญเสยสาหรายทรวมอาศยอยใน

เนอเยอ ซงบางครงมความรนแรงถงระดบททาใหปะการงตายเปนอาณาบรเวณกวางน น เกดจาก

อณหภมของนาทะเลเพมสงขนจากระดบปกตตอเนองเปนระยะเวลายาวนานซงมกจะเกดในปทเปน

เอลนญโญ

ปะการงฟอกขาวเกดขนอยางกวางขวางในป พ.ศ. 2534, 2538, 2541, 2546, 2548, 2550 และ

2553 โดยในป พ.ศ. 2534 และ 2538 เกดเหตการณปะการงฟอกขาวอยางรนแรงในบรเวณฝ งทะเลอน

ดามน เชน จงหวดภเกต จงหวดพงงา เนองจากอณหภมนาทะเลเพมสงขนผดปกต ประมาณ 1-3 องศา

เซลเซยส ป 2541 เกดเหตการณฟอกขาวในบรเวณชายฝ งทะเลอาวไทยในระดบปานกลาง สวนในป

พ.ศ.2546, 2548 และ 2550 เกดปรากฏการณฟอกขาว แตไมรนแรงมากและสามารถฟนตวไดด เมอ

อณหภมนาทะเลกลบสระดบปกต และลาสดในระหวางเดอนเมษายน-พฤษภาคม พ.ศ. 2553 ไดเกด

ปรากฏการณปะการงฟอกขาวครอบคลมอาณาบรเวณกวางทงชายฝ งทะเลดานอาวไทยและทะเลอนดา

มน (สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, หนา 47)

20 | ห น า

ตงแตเดอนเมษายน 2553 พบวาแนวปะการงในฝ งทะเลอนดามนและอาวไทยเกดการฟอกขาว

ของปะการงขน การฟอกขาวเกดจากการทปะการงขบเอาสาหราย Zooxanthellae ซงเปนสาหรายทอย

รวมกบปะการงแบบพงพาอาศย (สาหรายชนดนมสวนชวยในการผลตอาหาร กาซออกซเจน กาจดกาซ

คารบอนไดออกไซดและสะสมหนปนทเปนโครงรางของปะการง) ออกจากเซลล เนองจากในสภาพทม

อณหภมสงและแสงแดดจด สาหรายจะผลตอนมลอสระของออกซเจน (free radical oxygen) ซงเปนพษ

ตอเนอเนอของปะการงขน ปะการงจงตองขบสาหรายนออกไป จงเหนปะการงกลายเปนสขาวเนองจาก

สามารถมองผานตวใส ๆ ของปะการงผานลงไปถงโครงรางหนปนทรองรบตวปะการงอยดานลาง

ปรากฏการณปะการงฟอกขาวเปนภยคกคามตอโครงสรางและหนาทของแนวปะการง

การฟอกขาวทเกดขนในชวงนพบวาเกดจากอณหภมนาทะเลสงผดปกต (อณหภมปกตประมาณ

28-29°C) โดยพบวาอณหภมนาทะเลสงกวา 30°C ตงแตวนท 20 มนาคม 2553 เปนตนมา และ

อณหภมเรมข นถง 31°C เมอตนเดอนเมษายน (อณหภมทอาจถอวาเปนจดกระตนใหเกดการฟอกขาว

คอท 30.1°C หากปะการงอยในสภาพทอณหภมสงกวา 30.1°C เปนเวลานานตอเนองเกน 3 สปดาห จะ

ทาใหปะการงเกดการฟอกขาวขน) การฟอกขาวของปะการงในครงนเร มเกดในชวงประมาณสปดาหท 3

ของเดอนเมษายน นอกจากในประเทศไทยแลว ยงมรายงานเกดการฟอกขาวของปะการงทวภมภาค

มหาสมทรอนเดย กลาวคอ แถบตอนใตของอนเดย ศรลงกา มลดฟ ซเชลส พมา มาเลเซย และ

อนโดนเซย

ตงแตเรมมการฟอกขาวเกดขน สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝ งทะเล และปา

ชายเลน กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช และ

สถาบนอดมศกษาตางๆ ไดรวมกนสารวจสภาพการฟอกขาวของปะการง รวมทงรวบรวมขอมลจากนก

ดานาทแจงการฟอกขาวทเกดขนในบรเวณตาง ๆ พบวาแนวปะการงในทกจงหวดทางฝ งทะเลอนดามน

เกดการฟอกขาวมากกวา 70% ของปะการงมชวตทมอย และพบวาหลงจาก 1 เดอน ปะการงทฟอกขาว

เรมมการตาย 5 – 40% และหลงปรากฏการณฟอกขาวในบางบรเวณพบวามปะการงตายถง 90%

สาหรบทางฝ งอาวไทย พบการฟอกขาวเชนเดยวกบทางฝ งอนดามน แตมความรนแรงตากวา โดยท

บรเวณกลมเกาะตอนบนของจงหวดชลบร (เกาะสชง เกาะนก เกาะสาก เกาะครก เกาะจน) พบการฟอก

ขาวชากวาทจดอนๆ

ผลจากการสารวจหลงการฟอกขาวในฝ งทะเลอนดามน ในชวงเดอนกรกฎาคม 2553 ซงเปน

ชวงทอณหภมนาทะเลในฝ งทะเลอนดามนเรมกลบสสภาพปกต พบวาแนวปะการงทไดรบความเสยหาย

จากการฟอกขาวอยในระดบทแตกตางกนไปขนกบสถานท สภาพสงแวดลอม และการรบกวนของ

กจกรรมของมนษย ในแนวปะการงทมปะการงเขากวาง หรอปะการงประเภทกงกาน และปะการงแผน

เปนชนดเดนจะมการตายของปะการงเปนจานวนมาก เชน ในบางบรเวณของเกาะหาใหญ หมเกาะพพ

จ .กระบ และหมเกาะสรนทร จ.พงงา พบวาปะการงเขากวางประมาณ 90% ไดตายลงและมสาหรายขน

ปกคลม สวนในแนวปะการงบรเวณทมปะการงโขด (Porites lutea) เปนชนดเดน สวนใหญอยในสภาพ

กาลงฟนตว โดยสรปในภาพรวมของทางฝ งทะเลอนดามนอาจกลาวไดวามปะการงทตายจากการฟอก

ขาวในป 2553 ประมาณ 70% จงนบเปนความเสยหายอยางรนแรงของปะการงในนานนาไทย

21 | ห น า

จากการคาดการณวาแนวโนมของอณหภมโลกจะสงขนเนองจากปรากฏการณการเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ จะสงผลใหอณหภมนาทะเลมแนวโนมทจะสงขนและการฟอกขาวของปะการงจะเกดถ

ข นและมความรนแรงมากขน

• ระบบนเวศหญาทะเล

หญาทะเลเปนกลมพชนาทเตบโตไดดในบรเวณชายฝ งทะเลนาตนทมลกษณะทางกายภาพ

เหมาะสม เชน ความลก ความเคม ความรนแรงของคลนลมและอณหภมของนาทะเล เปนตน ระบบ

นเวศหญาทะเลมความสาคญอยางมากตอทรพยากรสงมชวตในทะเลและชายฝ ง เพราะเปนแหลง

อนบาล แหลงวางไข แหลงหากน แหลงหลบภยและเจรญเตบโตของสตวนาวยออน สตวนาเศรษฐกจ

หลายชนดมชวงชว ตทผกพนกบแหลงหญาทะเล เชน กงกลาดา กงแชบวย ปลาเกา เปนตน

นอกจากนน ยงเปนทอยอาศยของสตวทะเลหายากทใกลสญพนธ เชน พะยน เตาทะเล เปนตน

ในประเทศไทยพบหญาทะเล 12 ชนด 7 สกล ในพนท 19 จงหวด ไดแก จงหวดชลบร ระยอง

จนทบร ตราด เพชรบร ประจวบครขนธ ชมพร สราษฎรธาน นครศรธรรมราช พทลง สงขลา ปตตาน

นราธวาส ระนอง พงงา ภเกต กระบ ตรง และสตล มพนทหญาทะเลรวมประมาณ 92,955 ไร เปนพนท

หญาทะเลในอาวไทยประมาณ 33,300 ไร มความเสอมโทรมประมาณรอยละ 40 และในทะเลอนดามน

ประมาณ 59,655 ไร มความเสอมโทรมประมาณรอยละ 20 ปญหาความเสอมโทรมของหญาทะเลม

สาเหตจากความเสอมโทรมในระบบธรรมชาตและจากกจกรรมของมนษย สาเหตจากธรรมชาต เชน

สภาพพนททองทะเลไมเหมาะสม กระแสนาและคลนลมแรง การเปลยนแปลงความเคมของนาทะเล

ปรมาณตะกอนเพมขน ฯลฯ สวนสาเหตจากกจกรรมของมนษย เชน การเพาะเลยงชายฝ ง การทา

ประมงโดยใชเครองมอบางชนด เชน อวนลากและอวนรน การเกบเกยวหญาทะเล การทาเหมอง การขด

ลอกรองนา การถมทะเล การกอสรางตลอดจนนาเสยทระบายออกจากการเพาะเลยงสตวนา โรงงาน

อตสาหกรรม ชมชน เปนตน (กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง, 2551)

(4) ความหลากหลายของระบบนเวศทางการเกษตร

ความหลากหลายของระบบนเวศทางการเกษตรเปนปจจยสาคญอยางยงประการหนงของการ

สราง “ความมนคงทางอาหาร” ระบบนเวศทางการเกษตรทขาดความหลากหลายจะมความเสยงสงหาก

เกดการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม เชน การระบาดของแมลงศตรพช การเกดภยพบตทาง

ธรรมชาต ฯลฯ และโดยเฉพาะอยางยงผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ตวอยาง

ความหลากหลายของระบบนเวศทางการเกษตร เชน ระบบนเวศขาว

ระบบนเวศขาว (Rice Ecosystems) ของไทยแบงเปน 4 ระบบนเวศ ดงน (บรบรณ สมฤทธ,

2551, น.24)

ระบบนเวศขาวไร (Upland Rice) มขนาดของพนท 1.3 ลานไร เปนพนทถอครอง รอยละ 2

ระบบนเวศขาวนาอาศยนาฝน (Rainfed Lowland Rice) มขนาดของพนท 49.8 ลานไร เปน

พนทถอครอง รอยละ 74

ระบบขาวนาชลประทาน (Irrigated Lowland Rice) มขนาดของพนท 13.5 ลานไร เปนพนท

ถอครองรอยละ 20

22 | ห น า

ระบบขาวนานาลกและขาวขนนา (Deepwater and Floating Rice) มขนาดของพนท 2.7

ลานไร เปนพนทถอครอง รอยละ 4

รวมพนทระบบนเวศนาขาวทงหมด 67.3 ลานไร ซงเปนเหตผลหนงทประเทศไทยมผลผลตใน

การปลกขาวตา เพราะตองอาศยนาฝนในการปลกขาวทาใหผลผลตขาวตา การทจะเพมผลผลตขาวให

เพยงพอจะทาไดเฉพาะการชลประทานเทานน

ในนเวศขาวนาอาศยนาฝน จาแนกเปนระบบยอยไดดงน คอ

นานาฝนในเขตพนทเหมาะสม (Favorable Rainfed Lowland)

นานาฝนในพนทแหงแลง (Drought – prone Rainfed Lowland)

นานาฝนในพนทนาทวม (Flood – prone Rainfed Lowland)

นานาฝนในพนทแหงแลงและนาทวม (Drought - and Flood - prone Rainfed Lowland)

2.2.2 ความหลากหลายของชนดสงมชวต

(1) พชพรรณ

ประเทศไทยมชนดพนธพชประมาณ 15,000 ชนด ซงคดเปนรอยละ 8 ของจานวนชนดพนธพช

ทพบทวโลก เปนแหลงรวมของกลมพรรณพฤกษชาตภมภาคอนเดย-พมา ภมภาคอนโดจน และภมภาค

มาเลเซย ประมาณวามพชทมทอลาเลยงอยประมาณ 12,000 ชนด เปนเฟรน 658 ชนด พชเมลดเปลอย

25 ชนด และ พชมดอกประมาณ 10,000 ชนด ซงในจานวนนเปนกลวยไมมากกวา 1,140 ชนด สวนพช

ไรทอลาเลยงพบวามประมาณ 2,154 ชนด หรอมากกวา ประกอบดวย สาหรายและไบรโอไฟท

(bryophytes) ไดแก มอส (moss) ฮอรนเวรต (hornwort) ลเวอรเวรต (liverwort)

(2) สตวปา

ในอดต ประเทศไทยไดชอวาเปนแหลงทมสตวปาชกชมมากทสดแหงหนง แตเนองจากปจจย

กดดนตาง ๆ อาท การเพมข นของประชากรทาใหมการขยายพนทการเกษตรเพมขนโดยการบกรกพนท

ปาไม และทงหญาทเคยเปนแหลงอาหาร แหลงนาและทอยอาศยของสตวปา ทาใหสตวปาหลายชนด

ขาดปจจยในการดารงชวต นอกจากนน การพฒนาพนท เชน การสรางถนนทตดผานพนทปาไม หรอท

อยอาศยของสตวปา ทาใหสตวปาถกลาไดงายขนและมากขน ปจจยเหลานทาใหสตวปาหลายชนดลด

จานวนลงอยางรวดเรว และบางชนดตองสญพนธไป สตวปาทสญพนธไปแลว เชน สมนหรอเนอสมน

และกปร สวนแรดชวาหรอแรดสมาตรา ไมมรายงานวาพบในเมองไทยมานานกวา 40 ปแลว และสตวปา

อกหลายชนดกาลงอยในภาวะลอแหลมทจะสญพนธหรออยในภาวะถกคกคาม อาท นกกระเรยน นก

แตวแรวทองดา คางคาวคณกตต กระทง ววแดง ควายปา กวางผาและเลยงผา เปนตน คางคาวคณกตต

ซงเปนสตวเลยงลกดวยนมบนไดขนาดเลกทสดของโลกตกอยในภาวะใกลสญพนธ เนองจากทอยอาศย

ถกบกรก และถกลาไปตากแหงเปนของทระลกขายนกทองเทยว กระทงและววแดง มแนวโนมใกลสญ

พนธ แตละชนดมเหลออยเพยงไมถง 500 ตว ควายปาหรอมหงสากาลงใกลสญพนธ เนองจากการลอบ

ฆา และการบกรกแหลงทอยอาศยของสตวปา

ชางเปนสตวปาอกชนดหนงทมบทบาทสาคญตอระบบนเวศปาไม แตกาลงอยในสถานภาพทถก

คกคามอยางหนก ประเทศไทยนบเปนหนงใน 13 ประเทศทวโลกทมชางสายพนธเอเชย (Asian

23 | ห น า

elephants) อาศยอย ชางนบเปนสตวทมบทบาทสาคญมความสมพนธกบสถาบนหลกของชาต และวถ

ชวตของคนไทยมาแตอดต ทงในดานความเชอ ประเพณศลปวฒนธรรม เศรษฐกจสงคม และการเมอง

(3) สตวทะเลหายาก

สตวทะเลหายากทมอยในเขตทะเลไทย เชน โลมา วาฬ เตาทะเล พยน ฯลฯ สตวทะเลหายาก

เหลานมจานวนลดลงมาก สาเหตการตายและการลดจานวนลงของสตวทะเลหายากมทงปจจยจาก

ธรรมชาต เชน การเจบปวยและภยธรรมชาต ปจจยจากมนษย เชน การลกลอบเกบไขเตา การฆาเตา

ทะเลเพอเอากระดอง เนอและไข การตดเครองมอประมงแลวทาใหบาดเจบหรอตาย การพฒนาชายฝ ง

ทะเลเพอการทองเทยวหรออตสาหกรรมทาใหพนทวางไขเตาทะเลนอยลง มผลกระทบตอแหลงทอย

อาศยของสตวทะเลหายาก ขยะในทะเล เชน โฟม ถงพลาสตก เศษอวน เปนตน (ดขอมลจานวน

ประชากรสตวทะเลหายากในตาราง 6)

ตารางท 6: แสดงจานวนประชากรสตวทะเลหายาก

ทมา: สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝ งทะเลและปาชายเลน 2550. สรปสถานภาพของสตวทะเลหา

ยากในนานนาไทย. กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

(ก) โลมาและวาฬ

ประชากรโลมาและวาฬเปนสตวทอยในบญชรายการสตวคมครองในอนสญญาไซเตสเนองจาก

ถกคกคามจากมนษยอยางมาก ในประเทศไทยมการพบโลมาและวาฬอยางนอย 23 ชนด จาก 6 วงศ

เชน โลมา เผอกหลงโหนก โลมาปากขวด โลมาฟนหาง โลมาธรรมดาปากยาว โลมากระโดด โลมาแถบ

โลมาลายจด โลมา อรวด โลมาหวบาตรหลงเรยบ วาฬฟน วาฬบรดา วาฬหวทย วาฬคเวยร วาฬ

เพชฌฆาต และวาฬหวแตงโม เปนตน

สาหรบประชากรวาฬบรดาในประเทศไทย คาดวามอยประมาณ 30 ตว อยในทะเลฝ งอาวไทย

ประมาณ 20 ตวและในฝ งทะเลอนดามนประมาณ 10 ตว พบตามชายฝ งทวไป และนอกฝ งจงหวด

เพชรบร-ชลบร บานบอนอก จงหวดประจวบครขนธ เกาะราชา จงหวดภเกต และหมเกาะสรนทร

จงหวดพงงา นอกจากน ในบางฤดยงพบวาฬเพชรฆาต ซงคาดวามอยประมาณ 10 ตว แหลงทพบ คอ

หมเกาะอางทอง จงหวดสราษฎรธานหมเกาะสรนทร จงหวดพงงา และเกาะราชา-เกาะไมทอน จงหวด

ภเกต รวมทง ยงพบฉลามวาฬบางฤดกาล คาดวามอยทงหมดประมาณ 15 ตว พบทชายฝ งจงหวด

ชลบร-ตราด จงหวดชมพร เกาะโลซน จงหวดนราธวาส และกองหนรชรว จงหวดพงงา

สวนประชากรโลมาชนดตาง ๆ คาดวามอยรวมทงสนประมาณ 640 ตว โดยอยในทะเลฝ งอาว

ไทยประมาณ 400 ตว และในฝ งอนดามนประมาณ 240 ตว โลมาทพบสวนใหญเปนโลมาอรวด คาดวาม

24 | ห น า

อยประมาณ 260 ตวหรอรอยละ 40 ของจานวนโลมาทงหมด พบทชายฝ งจงหวดตราด อาวไทยตอนใน

จากชายฝ งจงหวดเพชรบร-ชลบร ชายฝ งจงหวดชมพร สราษฎรธาน ทะเลสาบสงขลา และชายฝ ง

จงหวดนครศรธรรมราช โลมาชนดอน ๆ ทพบในปรมาณรองลงมา ไดแก โลมาปากขวด โลมาหลงโหนก

และโลมาหวบาตรหลงเรยบ

(ข) เตาทะเล

เตาทะเลทวโลกมทงหมด 8 ชนด สาหรบในประเทศไทยพบเตาทะเล 5 ชนด คอ เตามะเฟอง

(Dermochelys coriacea) เตาตน (Chelonia mydas) เตากระ (Erethmochelys imbricata) เตาหวฆอน

(Caretta caretta) และ เตาหญา (Lepidochelys olivacea) จานวนประชากรเตาทะเลทกชนดดงกลาว

เหลออยนอยมาก เคยมการสารวจพบประชากรเตาทะเลขนาดสมบรณเพศประมาณ 400 ตว ในจานวน

นเปนเตาตนประมาณรอยละ 95 โดยทางฝ งอาวไทยพบเฉพาะเตาตนและเตากระขนวางไข สวนฝ ง

ทะเลอนดามน พบประชากรเตาทะเลขนาดสมบรณเพศประมาณ 100 ตว อาท พบเตามะเฟองและเตา

หญาวางไขบนชายหาดในจงหวดภเกตและพงงา และพบเตากระและเตาตนตามหมเกาะตาง ๆ เชน

เกาะสมลน เกาะสรนทร ทงน เตาหญาและเตามะเฟองมแหลงวางไขเฉพาะในฝ งทะเลอนดามน สวนเตา

หวฆอนไมพบแหลงวางไขในประเทศไทย

(ค) พะยน

พะยนเปนสตวสงวนตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 ในปจจบน

จานวนพะยนลดนอยลงจนใกลสญพนธ โดยมสาเหตหลกมาจากทงปจจยทางธรรมชาตและจากกจกรรม

ของมนษย สาเหตจากปจจยทางธรรมชาต เชน ภยธรรมชาต วงจรชวต ซงมการเจบปวยหรอตายตาม

อายขย รวมทง อตราเพมของประชากรตามธรรมชาตมนอยมาก สวนสาเหตจากกจกรรมของมนษย

เชน พะยนตดเครองมอประมงซงเปนสาเหตของการตายมากทสด นอกจากนน การใชประโยชนจาก

ทรพยากรชายฝ งโดยเฉพาะหญาทะเล รวมทงมลพษทางนาทเกดจากการเตบโตของชมชนชายฝ ง

โรงงานอตสาหกรรม การทองเทยว ยาฆาแมลงและสารเคมจากเกษตรกรรมไดสงผลกระทบและทาลาย

ระบบนเวศของหญาทะเลซงเปนแหลงหากนของพะยนดวย

ปจจบนประเมนวา พะยนอาศยอยในอาวไทยประมาณ 50 ตว และในทะเลอนดามนประมาณ

200 ตว แหลงทพบพะยนฝ งอาวไทย ไดแก พนทจงหวดระยอง (อาวมะขามปอม) ตราด (บานไมรด)

ชมพร (อาวสว อาวละแม) สราษฎรธาน (อาวไชยา) บานทาไร จงหวดนครศรธรรมราช และจงหวด

ปตตาน สวนพนทฝ งทะเลอนดามนพบตงแตจงหวดระนองถงสตล บรเวณทพบพะยนอาศยอยมากทสด

คอ บรเวณเกาะมกด และเกาะตะลบง จงหวดตรง ซงมแหลงหญาทะเลแหลงใหญและสมบรณทสดของ

ประเทศไทย สาหรบแหลงหญาทะเลอนทพบพะยน เชน บรเวณชายฝ งทะเลทคระบร เกาะยาวใหญ

จงหวดพงงา และบรเวณบานทาเลนอาวทาเลน เกาะป เกาะศรบอยา เกาะจา จงหวดกระบ

25 | ห น า

(4) พนธพชทสาคญทใกลสญพนธและหายาก และชนดพนธเฉพาะถน

2

สถานภาพของชนดพรรณพชเปนขอมลทมความสาคญอยางยงในการกาหนดความสาคญกอน

และหลง และการวางมาตรการในการอนรกษและจดการพรรณพชอยางมประสทธภาพ อยางไรกตาม

การศกษาดานพรรณพชทมอยอยางจากดทงบคลากร ความเชยวชาญเฉพาะดาน ตลอดจนงบประมาณ

และนโยบาย ทาใหการศกษาวจยพรรณพชภายใตโครงการพรรณพฤกษชาตของประเทศไทย (Flora of

Thailand) ยงไมแลวเสรจ ประเทศไทยจงยงไมมการศกษาและจดทาบญชรายชอชนดพรรณพชตาม

สถานภาพเพอการอนรกษอยางเปนระบบ สงผลใหกจกรรมการอนรกษพรรณพช อาท การเกบรวบรวม

เชอพนธ และเมลดพนธ ตลอดจนการขยายพนธพชทถกคกคามเปนไปอยางสบสนและยากลาบาก

เนองจากยงขาดขอมลพนฐานในการจาแนกพรรณพชทสมบรณ

ในป พ.ศ. 2548 โดยความรวมมอกบสานกงานหอพรรณไมไดดาเนนการศกษาสารวจ วเคราะห

สถานภาพพรรณพชทพบในประเทศไทย เพอจดสถานภาพพรรณพชทใกลสญพนธ พรรณพชทถก

คกคาม พรรณพชทหายาก และพรรณพชเฉพาะถน รวมถงการเปรยบเทยบกบเกณฑในการจาแนก

สถานภาพพรรณพชของ IUCN เพอนาไปสการจดทาเปนทะเบยนรายชอชนดพรรณพชทใกลสญพนธ

พรรณพชทถกคกคาม พรรณพชหายาก และพรรณพชเฉพาะถนของประเทศไทย สาหรบใชประโยชน

เปนขอมลพนฐานในการกาหนดมาตรการทางกฎหมายเพอคมครองพรรณพชทใกลสญพนธ พรรณพชท

ถกคกคาม พรรณพชหายาก และพรรณพชเฉพาะถน และกาหนดนโยบายการอนรกษระบบนเวศทเปน

แหลงทอยอาศยของพรรณพชนน

การดาเนนงานไดมการสารวจและรวบรวมรายชอพชถนเดยว พชหายาก พชมแนวโนมใกลสญ

พนธ และพชใกลสญพนธของประเทศ จานวน 1,407 ชนด ใน 135 วงศ ในจานวนดงกลาวเปนพชถน

เดยว (Endemic) 764 ชนด พชกงถนเดยว (Semi-endemic) 15 ชนด ทเหลอเปนพชไมเฉพาะถน

(Non-endemic) โดยชนดพชในวงศกลวยไม (Orchidaceae) มจานวนมากทสด เปนจานวน 173 ชนด

(ตารางท 7 และ 8 )

ตารางท 7: พชหายาก พชมแนวโนมใกลสญพนธ และพชใกลสญพนธของประเทศ จาแนกตามชนดพช

วงศ ชนด

เฟน 17 42

พชเมลดเปลอย 5 27

พชใบเลยงเดยว 19 416

พชใบเลยงค 94 922

2 ขอมลจาก “กลไกเผยแพรขอมล ขาวสารความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย (http://chm-

thai.onep.go.th/chm/red_plant.html) เขาถงวนท 10 ก.ย.2554

26 | ห น า

ตารางท 8: ทะเบยนรายการและสถานภาพพชทถกคกคาม พชหายากและพชเฉพาะถน

ของประเทศไทย ป พ.ศ. 2549

ทมา : สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2549. รายงานการประชมวนสากลแหงความ

หลากหลายทางชวภาพ. วนท 22-23 พฤษภาคม 2549. ณ โรงแรมรามาการเดนส. กรงเทพมหานคร.

เมอเปรยบเทยบกบเกณฑในการจาแนกสถานภาพพรรณพชของ IUCN ป ค.ศ. 2001 สรปตาม

ตารางท 9

ตารางท 9: สถานภาพพรรณพชตามเกณฑ IUCN

สถานภาพ จานวน (ชนด)

แนวโนมใกลสญพนธ (VU) 367

ใกลสญพนธ (EN) 131

ใกลสญพนธอยางยง (CR) 19

ใกลถกคกคาม (NT) 4

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดรวบรวมและจดทาทะเบยน

รายชอพชถนเดยว พชหายาก พชมแนวโนมใกลสญพนธ และพชใกลสญพนธของประเทศไทย จานวน

1,410 ชนด ใน 137 วงศ ในจานวนดงกลาวเปนพชถนเดยว (Endemic) 757 ชนด พชกงถนเดยว

(Semi-endemic) 15 ชนด ทเ หลอเปนพชทวไป (Non-endemic) โดยชนดพชในวงศก ลวยไม

(Orchidaceae) มจานวนมากทสดเปนจานวน 174 ชนด การจาแนกสถานภาพพรรณพชทถกคกคามป

พ.ศ.2549 โดยใชเกณฑการพจารณาของสหภาพสากลวาดวยการอนรกษ (IUCN) กอนป พ.ศ.2537

และป พ.ศ.2544 สรปไดดงตารางท 10 โดยมพชทคาดวาสญพนธไปจากถนทอยในธรรมชาตแลว

จานวน 2 ชนด คอ ฟามยนอย (Vanda coerulescens Griff.) วงศ Orchidaceae และโศกระยา

(Amherstia nobilis Wall.) วงศ Leguminosae-Caesalpinioideae

เมอเปรยบเทยบขอมลในสวนนกบขอมลจากการสารวจประเมนของสานกงานหอพรรณไมในป

พ.ศ.2548 แสดงใหเหนวาสถานการณพชหายาก พชมแนวโนมใกลสญพนธ และพชใกลสญพนธของ

ประเทศไทยมการเปลยนแปลงในทางทรนแรงมากขน

27 | ห น า

ตารางท 10: สถานภาพพรรณพชทถกคกคาม ป พ.ศ.2549

ทมา : รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2551, หนา 155

(5) ชนดพนธสตวทถกคกคาม

จากรายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2551 ระบวา จากทะเบยนรายการชนดพนธ

สตวมกระดกสนหลงทถกคกคามของประเทศไทย มสตวมกระดกสนหลงทอยในสถานภาพสญพนธม 6

ชนด ไดแก สมน (Cervus schomburgki) นกชอนหอยใหญ (Pseudibis gigantean) นกพงหญา

(Graminicola bengalensis) ปลาหางไหม (ปลาหางเหยยว) (Balantiochetos cf. melanopterus) ปลา

เสอตอ (Datnioides pulcher) และปลาสายย หรอปลาหวเกศ หรอปลาเกด (Platytropicus siamensis)

สถานภาพการสญพนธในธรรมชาตม 7 ชนด ไดแก ละอง (ละมง) (Cervus eldii) กปร (Bos

sauveli) แรด (Rhinoceros sondaicus) กระซ (Dicerorhinus sumatrensis) ตะโขง (Tomistoma

schlegelii) นกกะเรยนไทย (Grus antigone) และ นกชอนทองดา (Pseudibis davisoni)

สถานภาพใกลสญพนธอยางยงม 84 ชนด ใกลสญพนธ 148 ชนด (149 ฟอรม) มแนวโนมใกล

สญพนธ 316 ชนด ใกลคกคาม 205 ชนด (207 ฟอรม) กลมทเปนกงวลนอยทสด 257 ชนด (265

ฟอรม) และขอมลไมเพยงพอทจะประเมนสถานภาพ 176 ชนด (179 ฟอรม) (ดตารางท 11)

ตารางท 11: จานวนชนดพนธสตวมกระดกสนหลงในประเทศไทยตามสถานภาพตางๆ ป พ.ศ. 2549

ทมา : รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2551, หนา 156

28 | ห น า

ชนดพนธสตวมกระดกสนหลงทใกลสญพนธอยางยงมจานวนเพมขนจาก 58 ชนดพนธในป

พ.ศ. 2539 เปน 84 ชนดพนธในป พ.ศ. 2548 อาท นกเงอกดา ไกนวล นกปรอดดาปกขาว จระเข

นาเคม เตากระ ตะพาบหวกบ ฉนากจะงอยแคบ ปลาหมอารย ปลาบก (รายงานสถานการณคณภาพ

สงแวดลอม พ.ศ. 2550)

สถานการณสตวมกระดกสนหลงทถกคกคามของประเทศไทย จากการประเมนพบวา มจานวน

ชนดพนธ 4,591 ชนด (4,608 ฟอรม) แบงเปนชนดพนธเฉพาะถน 133 ชนด (135 ฟอรม) และชนด

พนธท ถกคกคาม 548 ชนด (549 ฟอรม) (ตารางท 12) เมอเปรยบเทยบขอมลในป พ.ศ. 2539 และ ใน

ป พ.ศ. 2548 พบวา มจานวนชนดพนธท ใกลสญพนธอยางยง เพมขนจาก 58 ชนดพนธ เปน 84 ชนด

พนธ และจานวนชนดพนธทใกลสญพนธ เพมขนจาก 138 ชนดพนธ เปน149 ชนดพนธ สาหรบชนด

พนธสตวมกระดกสนหลงทใกลสญพนธอยางยง อาท นก เชน นกเงอกดา ไกนวล นกปรอดดาปกขาว

สตวเลอยคลาน เชน จระเขนาเคม เตากระ ตะพาบหวกบ ปลา เชน ปลาฉนากจะงอยแคบ ปลาหมอารย

ปลาบก

ตารางท 12: จานวนชนดพนธสตวมกระดกสนหลง ชนดพนธเฉพาะถน และชนดพนธท ถกคกคามใน

ประเทศไทย ป พ.ศ. 2548

ทมา : สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.2549. รายงานการประชมทางวชาการ เรอง

ชนดพนธตางถน. วนท 31 สงหาคม 2549.ณ โรงแรมมารวยการเดนส. กรงเทพมหานคร.

2.2.3 ความหลากหลายทางชวภาพดานพนธกรรม

ในกรณทรพยากรพนธกรรมพช การเสอมและการสญหายของทรพยากรพนธกรรมพช (Genetic

Vulnerability and Genetic Erosion) เกดจากหลายสาเหต (โปรดดตารางท 13 ประกอบ) สาเหตสาคญ

ทพงตระหนก คอ การปลกพชพนธใหมแทนพนธพชพนเมองของเกษตรกรทมอยหลากหลายสายพนธ

เปนสาเหตสาคญอยางยงของปญหาการเสอมและการสญหายของทรพยากรพนธกรรมพช

29 | ห น า

ตารางท 13: สาเหตททาใหทรพยากรพนธกรรมพชสญหาย

ทมา : สมทรง โชตชน, 2550, หนา 19

ขอมลสถานการณความหลากหลายทางชวภาพดานพนธกรรมในถนทอยอาศยตามธรรมชาตม

คอนขางนอยมาก ขอมลทมอยเปนขอมลเกยวกบการอนรกษทรพยากรพนธพชนอกถนทอยอาศยตาม

ธรรมชาต

การอนรกษทรพยากรพนธพชมหลายรปแบบ (plant genetic resources conservation) ดงน

1. การอนรกษในสภาพธรรมชาต (in situ conservation)

2. การอนรกษนอกสภาพธรรมชาต (ex situ conservation)

การอนรกษในธนาคารเชอพนธ (gene bank or long-term seed storage)

การอนรกษในแปลงรวบรวมพนธพช (field conservation, field collection, field gene

bank)

การอนรกษในสภาพรวม (in population, in bulk, mass reservoir of composite)

การอนรกษในหลอดแกว (in vitro or in glass conservation)

การอนรกษแบบแชแขง (cold storage freeze preservation of vegetative part or

cryo-preservation)

ธนาคาร ด เอน เอ ((DNA Bank) gene chips, gene arrays)

(1) การอนรกษพนธกรรมขาว

การอนรกษพนธกรรมขาวนอกสภาพธรรมชาต

การดาเนนงานของศนยปฏบตการและเกบเมลดเชอพนธขาวแหงชาต (National Seed

Laboratory and Seed Storage) มเชอพนธขาวทอนรกษในธนาคารเชอพนธ ศนยวจยขาวปทมธาน (ป

30 | ห น า

พ.ศ. 2550) มจานวนตวอยางดงน ขาวพนธพนเมอง 17,557 ตวอยาง ขาวสายพนธด 2,378 ตวอยาง

ขาวจากตางประเทศ 3,391 ตวอยาง และขาวปา 1,065 ตวอยาง รวมเปน 24,391 ตวอยาง และเชอ

พนธขาวทอนรกษแยกตามระบบนเวศ ดงน ขาวนาสวน 11,681 ตวอยาง ขาวขนนา 3,898 ตวอยาง

ขาวไร 902 ตวอยาง และขาวอนๆ 4,294 ตวอยาง การอนรกษในระยะสน ทหองเกบอณหภม 15 องศา

เซลเซยส 20,775 ตวอยาง ระยะปานกลาง ทอณหภม 5 องศาเซลเซยส 7,304 ตวอยาง และระยะยาว ท

อณหภม -10 องศาเซลเซยส 9,519 ตวอยาง

แปลงอนรกษในสภาพธรรมชาต

แปลงขาวปา O. rufipogon อาเภอบานสราง จงหวดปราจนบร พนท 80 ไร (โครงการ

อนรกษขาวปาในสภาพธรรมชาตของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ)

แปลงขาวปา O. rufipogon ศนยวจยขาว ปทมธาน พนท 13 ไร

แปลงขาวปา O. granulata ในบรเวณสวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต อาเภอ

แมรม จงหวดเชยงใหม มพนทกระจดกระจายอยทวไป

แปลงขาวปา O. officinalis อาเภอพแค จงหวดสระบร พนท 1 ไร

แปลงขาวปา O. nivara อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร พนท 600 ไร

แปลงขาวปา O. rufipogon ในสถานทดลองขาวชยนาทและบรเวณใกลเคยง มพนท

กระจดกระจาย

บรเวณทมขาวปาขนตามธรรมชาต O.rufipogon และ O. officinalis อาเภอบางกรวย

จงหวดนนทบร ใกลวดตระโหนด มพนทประมาณ 6 ไร แปลงขาวปาO. rufipogon

อาเภอบางปลามา จงหวดสพรรณบร พนท 2 ไร ฯลฯ

นอกจากนยงมการอนรกษทรพยากรพนธกรรมขาวของหนวยงานตางๆ ไดแก

กรมวชาการเกษตร (อาคารทรพยากรพนธกรรมพชสรนธร) อนรกษขาวปลกและขาวปา

จานวน 20,821 ตวอยาง

ธนาคารเชอพนธพชแหงชาต (สวทช.) อนรกษขาว จานวน 45 ตวอยาง

มหาวทยาลยเชยงใหม อนรกษขาวไร จานวน50 สายพนธ และขาวเหนยวดา จานวน

30 สายพนธ

ชมชนทองถนหลายแหงไดมความตนตวและมการดาเนนงานเกบรวบรวมอนรกษพนธขาว

ตวอยางเชน แหลงทรพยากรพนธกรรมขาวชมชนภาคเหนอ

ชมชนกะเหรยง บานแมนง จงหวดเชยงใหม จานวน 25 สายพนธ

บานหบแมจน จงหวดตาก จานวน 55 สายพนธ

ทงนเรศวร จงหวดกาญจนบร จานวน 50 สายพนธ

(2) การอนรกษพนธกรรมพชไร

มหลายหนวยงานไดรวบรวม อนรกษ เชอพนธกรรมพชไรรวม 26 ชนด ไดแก มนสาปะหลง

ออย ออยปา ขาว ปอสาปานราม นน ขาวโพดไร ขาวโพดฝกสด ถวเหลอง ถวเขยว ถวมะแฮะ ถวลสง

งา ฝาย ถวพม ถวนวนางแดง ถวหรง ขาวฟาง ทานตะวน ละหง ปอแกว กระเจยบ ปอกระเจาฝก กลม

31 | ห น า

ปอกระเจาฝกยาว ปอควบา เดอย และถวอน ๆ มากกวา 10,000 สายพนธ ซงมการอนรกษทงในรป

เมลดแหงในแปลงอนรกษ และในสภาพปลอดเชอ (ดตารางท 14 ประกอบ)

ตารางท 14: แสดงจานวนเชอพนธพชไรทไดรบการเกบรกษาในศนยวจยพชไรตางๆ

ทวประเทศ

ทมา : สมทรง โชตชน, 2550, หนา 24

การอนรกษในรปเมลดแหง

พชตระกลถว มการดาเนนงานอนรกษโดยหลายหนวยงาน ไดแก

กรมวชาการเกษตร มการอนรกษพชตระกลถวในศนยวจยพชไร โดยมพนธถวเขยว

2,250 สายพนธ พนธถวลสง 2,030 สายพนธ พนธถวเหลอง 1,510 สายพนธ พนธถวพม 85 สายพนธ

พนธถ วมะแฮะ 118 สายพนธ และในป พ.ศ. 2550 มการสารวจและรวบรวมพนธถวเขยวและถวปาใน

สกลใกลเคยงรวม 35 ตวอยาง และในอาคารทรพยากรพนธกรรมพชสรนธร มการอนรกษพนธถวพม 83

ตวอยาง ถวเขยวผวดา 446 ตวอยาง ถวเหลอง 1,742 ตวอยาง ถวลสง 1,341 ตวอยาง ถวมะแฮะ 47

ตวอยาง และถวอนๆ 94 ตวอยาง

มหาวทยาลยขอนแกน มการอนรกษพชตระกลถว โดยมพนธถวลสง 234 ตวอยาง ถว

เหลอง 172 ตวอยาง ถวพม 200 ตวอยาง และถวนวนางแดง 25 ตวอยาง

ธนาคารเชอพนธพชแหงชาต (สวทช) มการอนรกษพชตระกลถว โดยมพนธถวพ 289

ตวอยาง ถวมะแฮะ 116 ตวอยาง และถวกนได 38 ตวอยาง

พชเสนใยทไดรบการอนรกษ

กรมวชาการเกษตร มการอนรกษพชเสนใยในศนยวจยพชไร โดยมพนธฝาย 385 สาย

พนธ ปานราม 72 สายพนธ ปอควบา 120 สายพนธ ปอแกว 200 สายพนธและปอกระเจา 160 สาย

พนธ ในป พ.ศ. 2550 มการอนรกษปอสาในสภาพไร 297 สายพนธ เรอนทดลอง 11 สายพนธ และใน

32 | ห น า

อาคารทรพยากรพนธกรรมพชสรนธรมการอนรกษฝาย 330 ตวอยาง ปอกระเจา 49 ตวอยาง ปอแกว

54 ตวอยาง และกระเจยบ 35 ตวอยาง

พชนามนทไดรบการอนรกษ

กรมวชาการเกษตร มการอนรกษพชนามนในศนยวจยพชไร โดยมพนธงา 390 สาย

พนธ คาฝอย 30 สายพนธ และละหง 147 สายพนธ และในป พ.ศ. 2550 ไดนาเขาเชอพนธงาจาก

USDA 123 สายพนธ และในอาคารทรพยากรพนธกรรมพชสรนธรมอนรกษดอกคาฝอย 72 ตวอยาง

และละหง 66 ตวอยาง มหาวทยาลยขอนแกน มการอนรกษพนธงา 310 สายพนธ

ขาวโพดและขาวฟางทไดรบการอนรกษ

กรมวชาการเกษตร มการอนรกษขาวโพดและขาวฟางในศนยวจยพชไร โดยมพนธ

ขาวโพดเลยงสตว 1,036 สายพนธ ขาวโพดฝกสด 214 สายพนธ และขาวฟาง 100 สายพนธ และใน

อาคารทรพยากรพนธกรรมพชสรนธรมการอนรกษขาวโพด 113 ตวอยาง

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มการอนรกษในแปลงทดลองศนยวจยขาวโพดขาวฟาง

อาเภอปากชอง จงหวดสระบร โดยมพนธขาวโพดเลยงสตว 1,000 สายพนธและขาวฟาง 169 สายพนธ

การอนรกษในแปลงอนรกษ

มชนดพนธออยทไดรบการอนรกษในแปลงอนรกษมากกวา 500 สายพนธ และมน

สาปะหลงมากกวา 800 สายพนธท ไดรบการอนรกษ

อนรกษในสภาพปลอดเชอ

มชนดพนธมนสาปะหลงมากกวา 600 ตวอยางทไดรบการอนรกษในสภาพปลอดเชอ

(3) การอนรกษพนธกรรมพชสวน

สถาบนวจยพชสวน กรมวชาการเกษตร จานวน 11 แหง ศนยบรการวชาการดานพชและปจจย

การผลต 8 แหง และสถาบนวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 3 (ขอนแกน) ไดดาเนนการอนรกษ

พนธกรรมพชสวนรวมทงหมด 8,571 สายพนธ ไดแก

ไมผลสาคญ 8 ชนด (เชน ทเรยน ลาไย เงาะ) จานวน 3,675 สายพนธ 7,078 ตน

ไมผลอนๆ 1,659 สายพนธ 33,194 ตน

ไมดอกไมประดบ 12 ชนด 1,109 สายพนธ 22,868 ตน

พชผก 15 ชนด 1,430 สายพนธ 25,894 ตน

พชสวนอตสาหกรรม มะพราว กาแฟ โกโก 9 ชนด 698 สายพนธ 36,382 ตน

การอนรกษพนธกรรมพชสวนกลมผลไมสาคญ เชน ทเรยน ไดมการรวบรวมสายพนธทเรยน

รวม 201 สายพนธจากแหลงพนธกรรมทองถนและสภาพถนเดม ไดแก จงหวดนนทบร 55 พนธ

จงหวดนครนายก 10 พนธ จงหวดอตรดตถ 136 พนธ

33 | ห น า

ไมผลสาคญอนๆ ไดแก ลาไย 22 สายพนธ ลองกองและลางสาด 7 ตวอยาง เงาะ 1 ตวอยาง

มงคด 70 ตวอยาง

2.2.4 ชนดพนธตางถน

ชนดพนธตางถน (Alien Species) หมายถง ชนดพนธสงมชว ตทไมเคยปรากฏในถน

ชวภมศาสตรหนงมากอน แตไดถกนาเขามาหรอมาโดยวธใดๆ จากถนอน ซงอาจดารงชวตอยและ

สามารถสบพนธไดหรอไมข นอยกบความเหมาะสมของปจจยแวดลอม และการปรบตวของชนดพนธนน

ชนดพนธตางถนรกราน (Invasive Alien Species) หมายถง ชนดพนธตางถนทเขามาแลว

สามารถตงถนฐานและมการแพรกระจายไดในธรรมชาต เปนชนดพนธเดนชนดใหม และเปนชนดพนธท

อาจทาใหชนดพนธทองถนหรอชนดพนธพนเมองสญพนธ รวมไปถงสงผลคกคามตอความหลากหลาย

ทางชวภาพและกอใหเกดความสญเสยทางสงแวดลอม เศรษฐกจ และสขอนามย

ปจจบนประเทศไทยมชนดพนธตางถนอยมากกวา 3,500 ชนด และยงมผนาชนดพนธตางถน

ใหมๆ เขามาอยตลอด สวนใหญนาเขามาเพอใชทางการเกษตร การเพาะเลยงเปนสตวเลยง ไมดอกไม

ประดบ รวมทงตดมากบยานพาหนะ การเดนทาง การขนสงสนคา และการทองเทยว รวมทงการเขามา

ทางนาอบเฉาของเรอ ชนดพนธตางถนบางชนดสามารถปรบตวดารงชวตไดดในสภาพธรรมชาต บาง

ชนดกลายเปนพชและสตวทม ความสาคญทางเศรษฐกจ และมบางชนดทสามารถตงถนฐานและ

แพรกระจายไดดในธรรมชาตกลายเปน “ชนดพนธตางถนรกราน” สงผลกระทบตอความหลากหลายทาง

ชวภาพ และกอใหเกดความสญเสยอยางมากทางเศรษฐกจ (รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม ป

2551)

จากรายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.2550 ระบวา ชนดพนธพชตางถนทพบใน

ประเทศไทยตงแตอดตจนถงป พ.ศ. 2544 มจานวน 918 ชนด รอยละ 35 เปนไมลมลก รองลงมาคอ ไม

พม (รอยละ 17) ไมตน (รอยละ 11) และไมพมกงไมตนขนาดเลก (รอยละ 10) สวนไมไผเปนพนธพช

ตางถนทพบนอยทสด (รอยละ 0.3) หลงจากป พ.ศ. 2544 เปนตนมา ยงมการนาเขาพชตางถนเพอใช

เปนไมประดบและเพอประโยชนดานอนๆ เรอยมา คาดวามชนดพนธตางถนเพมขนจากป พ.ศ. 2544

ไมนอยกวา 90 ชนด

สวนชนดพนธสตวตางถนทถกนาเขามาในประเทศไทย พบวาสวนใหญเปนสตวนาและสตวเลยง

ทถกนาเขามาเพอการคา โดยเปนปลา 1,500 ชนด สตวสะเทนนาสะเทนบกประมาณ 50-100 ชนด

สตวเลอยคลานมากกวา 100 ชนด หอยมากกวา 3 ชนด กงหรอปมากกวา 5 ชนด

สาหรบ “ชนดพนธตางถนทรกราน” ในประเทศไทยม 82 ชนด แบงเปนจลนทรย 7 ชนด พช 24

ชนด และสตว 51 ชนด แยกเปนแมลง 35 ชนด ปลา 7 ชนด หอย 4 ชนด สตวเลอยคลาน 2 ชนด นก 2

ชนด และหนอนตวกลม 1 ชนด (ดตวอยางรายชอชนดพนธตางถนรกรานในตารางท 15)

34 | ห น า

ตารางท 15 : ตวอยางชนดพนธตางถนรกรานทพบในประเทศไทย

ทมา : รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2551, หนา 162

การรกรานของชนดพนธตางถนเปนการคกคามทรายแรงตอความหลากหลายทางชวภาพทว

โลก เปนอนดบสองรองจากการทาลาย แหลงทอยอาศยตามธรรมชาต ชนดพนธเหลานคกคามระบบ

ธรรมชาตและระบบการผลตซงมนแพรระบาดเขาไป ในหลายกรณไดทาใหเกดการเปลยนแปลงระบบ

นเวศอยางสนเชง เกดการครอบครองพนทโดยชนดพนธเดยว และเกดการสญพนธของชนดพนธ

พนเมอง ซงมกจะสงผลใหเกดปญหาสาคญทางสงแวดลอม เศรษฐกจ สขอนามย และสงคม ทตองเสย

คาใชจายมหาศาลและมผลเสยหาย รายแรงตอเศรษฐกจของประเทศ ชนดพนธตางถนทรกรานสงผล

กระทบทงตอความหลากหลายทางชวภาพทง 3 ระดบ ดงน

ผลกระทบตอระบบนเวศ : ชนดพนธตางถนทรกรานสามารถเปลยนระดบหรอปรมาณของ

แสง และลดปรมาณของออกซเจนทละลายในนา, เปลยนโครงสรางและองคประกอบทางเคมของดน,

เพมปรมาณนาไหลบนพนผว และการกดเซาะหนาดน ทสาคญทสดคอ ชนดพนธตางถนสามารถสงผล

กระทบตอกระบวนการในระบบนเวศ เชน วฏจกรของสารอาหาร, การถายละอองเกสร, การทบถมหรอ

เกดชนดนขนมาใหม และการถายเทพลงงาน นอกจากนยงอาจมลกษณะหรอพฤตกรรมทเปลยนแปลง

35 | ห น า

ภยธรรมชาต หรอสภาวะทสงผลกระทบตอระบบนเวศ เชน ความถ , การแพรกระจาย และความ

รนแรง ของไฟปา หรอขดขวางกระแสนา

ผลกระทบตอชนดพนธในทองถน : ชนดพนธตางถนทมลกษณะเปนผรกรานจะดารงชวต

แบบแกงแยง, แทนทหรอบรโภคสงมชวตในทองถนหรออาจเปนปรสต หรอพาหะนาโรค, ลดอตราการ

เจรญเตบโตและการอยรอดของชนดพนธทองถนหรออาจทาใหจานวนประชากรลดลงจนถงขนสญพนธ

และอาจถอนรากถอนโคนหรอทาความเสยหายแกพชในทองถนดวย

ผลกระทบตอความหลากหลายทางพนธกรรม : ชนดพนธตางถนสามารถลดความ

หลากหลายทางพนธกรรมลงได จากการสญเสยจานวนประชากรทม ลกษณะเดนทางพนธกรรม

การสญเสยยน และความซบซอนของยน (Gene Complex) และการผสมขามชนดพนธหรอสายพนธ

ระหวางชนดพนธตางถนกบชนด พนธพนเมอง

ผลกระทบทางเศรษฐกจ : ความเสยหายทางเศรษฐกจทเกดจากชนดพนธตางถนทรกรานจะม

การเปลยนแปลงหรอผนแปรในวงกวางอยตลอดเวลา เชน ในสหรฐอเมรกา ชนดพนธตางถนทรกราน

กอใหเกดความเสยหายถงประมาณปละ 123 พนลานเหรยญสหรฐ และจดวาเปนภยสาคญอนดบสอง

รองจากการทาลายแหลงทอยอาศย ซงคกคามชนดพนธพนเมองจนแทบสญพนธ

ชนดพนธตางถนทควรปองกน ควบคม และกาจดของประเทศไทย แบงเปน 4 ประเภท ดงน

ทะเบยนรายการท 1 : ชนดพนธตางถนทรกรานแลว หมายถง ชนดพนธตางถนทเขามาใน

ประเทศไทยแลว และสามารถตงถนฐานและมการแพรกระจายไดในธรรมชาต เปนชนดพนธเดนใน

สงแวดลอมใหม (Dominant Species) และเปนชนดพนธทอาจทาใหชนดพนธทองถนหรอชนดพนธ

พนเมองสญพนธ รวมไปถงสงผลคกคามตอความหลากหลายทางชวภาพและกอใหเกดความสญเสยทาง

ส ง แ ว ด ล อ ม เ ศ ร ษ ฐ ก จ ต ว อ ย า ง เ ช น ผ ก ต บ ช ว า ( Eichhornia crassipes) ส า บ ห ม า

(Ageratina adenophora) ไมยราบยกษ (Mimosa pigra ) กระถนยกษ(Leucaena leucocephala)

ทะเบยนรายการท 2 : ชนดพนธตางถนทมแนวโนมรกราน หมายถง (1) ชนดพนธตางถน

ทม หลกฐานวามการรกรานในถนอนทเขามาในประเทศไทยแลวและสามารถตงถนฐานและมการ

แพรกระจายไดในธรรมชาต จากการสารวจและเฝาสงเกตพบวาอาจแพรระบาดหากมปจจยเกอหนนหรอ

สภาพแวดลอมเปลยนแปลงทาใหเกดผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพ (2) ชนดพนธตางถนท

เ ค ย ร ก ร า น ใ น อ ด ต ซ ง ส า ม า ร ถ ค ว บ ค ม ด แ ล ไ ด แ ล ว ต ว อ ย า ง เ ช น ผ ก เ ป ด น า

(Alternanthera philoxeroides) ผ ก เ ป ด แ ด ง (Alternanthera bettzickiana) ผ ก ข ม ห น า ม

(Amaranthus spinosus) เปนตน

ทะเบยนรายการท 3 : ชนดพนธตางถนทมประวตวารกรานแลวในประเทศอนแตยงไม

รกรานในประเทศไทย หมายถง ชนดพนธตางถนทเขามาในประเทศไทยแลวมหลกฐานวามการ

ร ก ร า น ใ น ป ร ะ เ ท ศ อ น ต ว อ ย า ง เ ช น ป า น ศ รน า ร า ย ณ ( Agave sisalana) ป า น ม ะน ล า

36 | ห น า

(Agave americana)

ทะเบยนรายการท 4 : ชนดพนธตางถนทมประวตวารกรานแลวในประเทศอนแตยงไม

รกรานในประเทศไทย หมายถง ชนดพนธตางถนทมขอมลหรอหลกฐานวาเปนชนดพนธตางถนท

รกรานในประเทศอน ไดแก ชนดพนธตางถนตามทะเบยน 100 ชนดพนธตางถนทรกรานรนแรงของโลก

ชนดพนธตางถนทหามนาเขาตามกฎหมาย และชนดพนธทมขอมลจากผลการศกษาวจยวาเปนชนด

พนธตางถนรกรานในพนทอ นๆ ตวอยางเชน กระถนดา (Acacia mearnsii) นานมราชสห

(Euphorbia esula) ธปฤาษ (Typha latifolia) เปนตน

2.2.5 สงมชวตตดแตงพนธกรรม (GMOs)

ผลกระทบจาก GMOs ตอความหลากหลายทางชวภาพทมรายงานการศกษา เชน ผลกระทบ

ตอแมลงทเปนประโยชน ผลกระทบตอจลนทรยในดนทเปนประโยชนตอพช ผลกระทบตอการสราง

ปญหาการกลายเปนวชพชทตานทานยากาจดวชพช (Super Weed) ปญหาการผสมขามกบพชทองถน

(National Academy of Science, 2002) นอกจากน ยงมผลกระทบจากปญหาการใชสารเคมกาจด

วชพชมากขน ซงในกรณประเทศสหรฐอเมรกา มการศกษาพบวาภายหลงการปลกพชตดแตงพนธกรรม

ในเชงพาณชย 8 ป (ค.ศ. 1996-2003) พชตานทานแมลงศตรพช (พช Bt) ทาใหลดการใชสารเคมกาจด

แมลงได 19.6 ลานปอนด ในขณะทพชตานทานยากาจดวชพชทาใหมการใชสารเคมกาจดวชพชเพมขน

70 ลานปอนด โดยรวมจงมการใชสารเคมการเกษตรเพมข น 50.4 ลานปอนด (Benbrook . 2003)

นโยบายของประเทศไทยตอเรอง GMOs ในปจจบน คอ ไมยนยอมใหมการนาเขาเมลดพนธ

GMOs มาเพาะปลกในเชงพาณชย จนกวาจะมการพสจนทางวทยาศาสตรวามความปลอดภยทงดาน

ชวภาพและดานอาหาร นโยบายดงกลาวเปนผลมาจากมตคณะกรรมการนโยบายเศรษฐกจระหวาง

ประเทศ ในการประชมครงท 5/2542 เมอวนท 18 ตลาคม 2542 และไดมการนาเสนอมตดงกลาวให

คณะรฐมนตรเพอรบทราบและกลายมาเปนนโยบายของประเทศไทยจนถงปจจบน

กฎหมายทมอยในปจจบนทใหอานาจรฐในการกาหนดนโยบายดงกลาว คอ พระราชบญญตกก

พช พ.ศ. 2507 ซงไดมการออกประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรองกาหนดพช ศตรพช หรอ

พาหนะจากแหงทกาหนดเปนสงตองหาม ขอยกเวน และเงอนไข ตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507

(ฉบบท 2 พ.ศ. 2537) หามการนาเขาเมลดพนธ GMOs ตามรายการทประกาศเปนสงตองหามไวเปน

จานวน 89 รายการ

ในปพ .ศ .2543 คณะอนกรรมการนโยบายสนคา เทคโนโลยชวภาพซ งแตงต งข นโดย

คณะกรรมการนโยบายเศรษฐกจระหวางประเทศ ไดมมตใหเพมเตมขอยกเวนสาหรบขาวโพดและถว

เหลองตดแตงพนธกรรมทใชเปนวตถดบในการผลตอาหารสตว หรออาหารสาหรบมนษย หรอใชเพอ

การอตสาหกรรม วาไมเปนสงตองหามตามพระราชบญญตกกพช เนองจากมการยนยนในทประชม

คณะอนกรรมการฯ วาการใชถวเหลองและขาวโพดตดตอพนธกรรมเปนวตถดบผลตอาหารสตว หรอ

อาหารสาหรบมนษย หรอใชเพอการอตสาหกรรมมความปลอดภย และการผลตขาวโพดและถวเหลอง

ภายในประเทศไมเพยงพอตอความตองการ ซงภายหลงไดมการออกประกาศกระทรวงเกษตรและ

สหกรณ เรอง กาหนดพชจากแหลงทกาหนดเปนสงตองหาม ขอยกเวน และเงอนไขตามพระราชบญญต

37 | ห น า

กกพช พ.ศ. 2507 ( ประกาศวนท 17 ม.ค. 2543 ) โดยใหยกเลกประกาศเมอป พ.ศ. 2537 และเพมเตม

ขอยกเวนดงกลาว ดงนน จงสามารถนาเขาขาวโพดและถวเหลองตดแตงพนธกรรมมาใชเพอเปน

วตถดบผลตอาหารสตว หรออาหารสาหรบมนษย หรอใชเพอการอตสาหกรรมในประเทศไทยได

การนาพชตดแตงพนธกรรมเขามาศกษาทดสอบความปลอดภยในประเทศไทย ตงแตป 2535

จนถงปจจบน มจานวนทงสนรวมทงสนมากกวา 38 รายการ เชน ขาวโพด แคนตาลป มะเขอเทศ ฝาย

ขาวขาวดอกมะล 105 มะละกอ ฯลฯ เกอบทงหมดถกนาเขามาโดยบรษทเอกชนขามชาต มากทสด คอ

บ.มอนซานโต จากด (16 รายการ) สวนบรษทรายอน ๆ ตวอยางเชน บ.โนวาตส จากด ( 3 รายการ) ,

บ.คารกลล เมลดพนธ จากด ( 1 รายการ)

ในดานการตดฉลากสนคา GMOs รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขไดอาศยอานาจตาม

มาตรา 5 และมาตรา 6 แหง พ.ร.บ. อาหาร พ.ศ. 2522 ออกประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 251)

พ.ศ. 2545 เรอง การแสดงฉลากอาหารทไดจากเทคนคการดดแปรพนธกรรมหรอพนธวศวกรรม โดย

กาหนดใหถวเหลอง และผลตภณฑจากถวเหลอง ขาวโพด และผลตภณฑจากขาวโพด ทไดจากเทคนค

การดดแปรพนธกรรม (Genetic modification) หรอพนธวศวกรรม (Genetic engineering) เปนอาหารท

ตองมฉลากทงน โดยมเงอนไขวาอาหารทเปนถวเหลอง และผลตภณฑจากถวเหลอง ขาวโพด และ

ผลตภณฑจากขาวโพดดงกลาว (ตามรายชอในบญชแนบทายประกาศ) โดยหมายเฉพาะทม สาร

พนธกรรม (DNA) หรอโปรตนทเปนผลมาจากการดดแปรพนธกรรมนนอยตงแตรอยละ 5 ของแตละ

สวนประกอบทเปนสวนประกอบหลก 3 อนดบแรก และแตละสวนประกอบดงกลาวนนมปรมาณตงแต

รอยละ 5 ของนาหนกผลตภณฑ

ในปจจบน ประเทศไทยยงไมมกฎหมายเฉพาะดานความปลอดภยทางชวภาพ (Biosafety Law)

เพอการดแลจดการ GMOs กฎหมายทม อยแมจะมความเกยวของสามารถนามาบงคบใชไดบาง

ตวอยางเชน พ.ร.บ. กกพช 2507 เปนตน แตกมชองโหวและขอจากดอยมาก ทงน ทผานมามความ

พยายามทจะจดทารางกฎหมายความปลอดภยทางชวภาพขนหลายครง เชน การยกรางกฎหมายวา

ดวยความปลอดภยทางชวภาพในป 2544 โดยการดาเนนงานของคณะอนกรรมการแกไขปญหาสมชชา

คนจน การยกรางกฎหมายวาดวยความปลอดภยทางชวภาพโดยคณะอนกรรมการยกรางกฎหมายวา

ดวยความปลอดภยทางชวภาพทแตงตงข นโดยคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ในป 2546 (ตามมตท

2/2546) ครงลาสด ไดมการยกรางกฎหมายความปลอดภยทางชวภาพขน โดยการดาเนนงานของ

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มการจดทาเปนรางเสรจแลว อยระหวาง

ตรวจพจารณาของสานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา

โดยสรป ในขณะนตามนโยบายและกฎหมายทมอย ถอวาประเทศไทยยงไมมการปลกพช (หรอ

เลยงสตว) ตดแตงพนธกรรมเชงพาณชยในประเทศ มแตการปลกเพอการศกษาวจย แตไดอนญาตใหนา

ขาวโพดและถวเหลองตดแตงพนธกรรมเขามาเพอใชในอตสาหกรรมและเปนอาหารสตวและอาหาร

มนษยได โดยประเทศไทยยงไมมกฎหมายเฉพาะดานความปลอดภยทางชวภาพ

2.2.6 การคาสตวปา

การคาสตวปานบเปนภยคกคามทสาคญประการหน งตอการลดลงของความหลากหลายทาง

ชวภาพ ตลาดแหลงใหญของการคาพชและสตวผดกฎหมายในภาคกลางคอตลาดจตจกรใน

38 | ห น า

กรงเทพมหานคร เปนตลาดทมความตองการและกาลงซอของลกคาสง มการนาพชและสตวผดกฎหมาย

มาจากทงถนทอยอาศยภายในประเทศและนาเขามาจากตางประเทศ จากสถตการจบกมการกระทาผดใน

แตละป แสดงใหเหนวาในแตละปมการนาสตวปาและพชปามาลกลอบคาขายเปนจานวนมาก แมวา

เจาหนาทผรบผดชอบจะไดดาเนนการตรวจจบกมอยางเขมงวดแลวกตาม

จากขอมลสถตจบกมการกระทาผดดานสตวปา ปงบประมาณ พ.ศ.2550 พบวา มการทาผด

จานวน 269 คด มผตองหา 273 คน ซงเพมขนจากป พ.ศ.2549 ถง 2 เทา มการตรวจยดสตวปาของ

กลางมจานวน 8,323 ตว แยกเปนสตวเลยงลกดวยนม 646 ตว นก 7,099 ตว สตวเลอยคลาน 577 ตว

และสตวสะเทนนาสะเทนบก 1 ตว และมซากสตวของกลาง 1,027 ชน ปรมาณ 393.9 กโลกรม หาก

เปรยบเทยบขอมลขางตนกบสถตในอดตในชวงป พ.ศ .2536-2541 (ตารางท 16) จะเหนไดวา

สถานการณปญหามความรนแรงขนอยางมาก

ในชวงปงบประมาณ พ.ศ.2554 จากสถตการจบกมดาเนนคดการคาสตวปาผดกฎหมาย (ตาราง

ท 17) ซงมการทาผดเพมข นเปนจานวน 510 คด แสดงใหเหนวาปญหาการคาสตวปาผดกฎหมายยงคง

เปนปจจยคกคามสาคญตอการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย

ตารางท 16: สถตการตรวจจบกมการกระทาผดตาม พ.ร.บ.สงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535

ระหวางป พ.ศ. 2536-2541

ป

ประเภทของสตวปา

นก

(ตว)

สตวเลอยคลาน

(ตว)

สตวเลยงลก

ดวยนม (ตว)

ซากของสตวปา

(ชน)

2536 548 343 21 165

2537 2,315 859 58 66

2538 548 343 21 165

2539 7,138 103 15 149

2540 1,266 597 7 228

2541 2,180 2,846 14 3

ทมา : สวนปองกนและปราบปรามท 1 (ภาคกลาง) สานกปองกนและปราบปราม กรมปาไม

กระทรวงเกษตรและสหกรณ พ.ศ. 2541

39 | ห น า

ตารางท 17: สถตคดเกยวกบการคาสตวปาผดกฎหมาย ในชวงปงบประมาณ พ.ศ.2554

ทมา : สรปการรายงานสถตคดเกยวกบการปาไม ของกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ปงบประมาณ พ.ศ.

2554 (http://www.dnp.go.th/Lawsuit/case260954.pdf) เขาถง 10 ตลาคม พ.ศ.2554

2.2.7 สถานการณดานนโยบายและกฎหมายเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ

นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพ ฉบบท 3 :ประเทศไทยนบเปนประเทศแรกทมกลยทธและแผนปฏบตการระดบชาต (National

40 | ห น า

Biodiversity Strategies and Action Plans-NBSAP) ฉบบท 3 (พ.ศ.2551-2555)

3 และนาเสนอตอ

คณะรฐมนตรเมอวนท 15 มกราคม พ.ศ. 2551 ใหเหนชอบตอกรอบการดาเนนงานความหลากหลาย

ทางชวภาพของประเทศไทยในวงเงน 9,555.93 ลานบาท มเปาหมายหลก คอ การลดอตราการสญเสย

ความหลากหลายทางชวภาพอยางมนยสาคญ โดยกาหนดตวชวดความสาเรจ เชน มพนทปาไมไมนอย

กวารอยละ 33 และตองเปนพนทปาอนรกษไมนอยกวารอยละ 18, จานวนประชากรของชนดพนธทใกล

สญพนธหรอชนดพนธเฉพาะถนอยางนอย 10 ชนด มจานวนเพมขนและไดรบการคมครองและฟนฟใน

แหลงทอยอาศยตามธรรมชาต, มกลไก กฎระเบยบเพอควบคม ดแล กาจดและตดตามตรวจสอบชนด

พนธตางถนทรกรานความหลากหลายทางชวภาพ, มกลไก แนวทางปฏบต หลกเกณฑ หรอกฎหมายท

สนบสนนการใชประโยชน การเขาถง และการแบงปนผลประโยชนความหลากหลายทางชวภาพทไดรบ

การยอมรบ และนาไปใชประโยชนไดอยางนอย 1 กลไก, มทะเบยนแหงชาตวาดวยความรทสบทอดตาม

ธรรมเนยมประเพณหรอความรพนบานทเกยวเนองกบการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางยงยนภายในป พ.ศ.2555 เปนตน

แผนปฏบตการปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ : ตามทองคการ

สหประชาชาตไดประกาศใหป พ.ศ. 2553 (ค.ศ. 2010) เปนปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ

และไดกาหนดเปาหมายในการลดอตราการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพลงอยางมนยสาคญ

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในฐานะหนวยงานประสานงานกลางของ

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ไดรวบรวมโครงการ/กจกรรมของหนวยงานตาง ๆ นามา

จดทา “แผนปฏบตการปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพ” ซงมวตถประสงค เพอ (1) สงเสรมการ

ดาเนนงาน ตามอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (2) สรางเสรมความรและความตระหนก

ของสาธารณชนในคณคาและความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพตอความเปนอยทดของ

มนษย (3) สงเสรมการใชนวตกรรมในการลดการคกคามตอความหลากหลายทางชวภาพ (4) เพอ

เผยแพรวธปฎบตท ดท สดในการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน และ

(5) เพอสนบสนนการสรางความสามคคปรองดองโดยการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเปนจด

นาการจดทาแผนปฏบตการปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพดงกลาวสอดคลองกบแผนกลยทธ

สาหรบปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพของสานกเลขาธการอนสญญาฯ และแผนปฏบตการ

ประเทศไทยมงสเปาหมายความหลากหลายทางชวภาพป พ.ศ. 2553 ซงอยภายใต “นโยบาย มาตรการ

และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน พ.ศ. 2551-2555” โดยม

แนวทางในการปฏบต คอดาเนนงานลดการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยอยางม

นยสาคญภายในป พ.ศ. 2553 และสรางกระแสความสนใจใหประเดนการสญพนธของสงมช วตใน

ประเทศไทยเปนวาระแหงชาต

3 นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางย งยนฉบบท 1 คอ ฉบบ

พ.ศ. 2541-2545 ฉบบท 2 พ.ศ. 2546-2550

41 | ห น า

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต :ไดเรมใหความสาคญกบการอนรกษและ

การฟนฟทรพยากรธรรมชาตมากขน นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 7 (พ.ศ.

2535-2539) มาจนถงฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ทใชอยในปจจบน โดยมสาระครอบคลมทงการฟนฟ

และการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางยงยนและรกษาความหลากหลายทางชวภาพควบคไปกบ

การจดการมลพษ การจดการสงแวดลอมเมอง สงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม รวมทง เรองการม

สวนรวมของประชาชน นบวาแนวโนมของการกาหนดนโยบายเศรษฐกจในระยะเกอบ 20 ปทผานมาได

เปลยนมาเนนใหนาหนกนโยบายและแผนดานสงแวดลอมมากขน

สาหรบในแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (พ.ศ.2555 -2559) ไดกาหนดยทธศาสตรทเกยวของ คอ การ

เพมความอดมสมบรณของฐานทรพยากรและความหลากหลายทางชวภาพใหเพยงพอกบการรกษา

ระบบนเวศและการใชประโยชนอยางสมดล และมการคมครอง รกษา และฟนฟฐานทรพยากร ดน แหลง

นา ปาไม ชายฝ งทะเล แหลงแรและความหลากหลายทางชวภาพ โดยใหความสาคญกบชมชน ใหสทธ

ชมชน และการมสวนรวมของทองถนในการบรหารจดการ การอนรกษ ฟนฟ และใชประโยชน เพอคง

ความสมดลและยงยนของระบบนเวศ และสรางความมนคงในการดารงชวตของประชาชน รวมทง การ

พฒนาฐานการผลตและบรการใหเขมแขงและมเสถยรภาพบนฐานความรและความสรางสรรคของคน

ไทย สรางความมนคงดานอาหารและพลงงาน รวมทงยารกษาโรคจากสมนไพรบนฐานทรพยากรและ

ความหลากหลายทางชวภาพ

สทธชมชนกบความหลากหลายทางชวภาพ : รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

ฉบบ พ.ศ. 2540 และฉบบ พ.ศ. 2550 ไดใหการรบรองและคมครองสทธประชาชนและชมชนในการม

สวนรวมอนรกษ การจดการ การบารงรกษาและการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและความ

หลากหลายทางชวภาพ และสทธในการมสวนรวมรกษาคมครองคณภาพสงแวดลอมตลอดจนการกาจด

มลพษ นอกจากนนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ยงไดกาหนดใหมทงการประเมนผล

กระทบและมกระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนผมสวนไดสวนเสยกอนทจะดาเนนการ

โครงการทอาจมผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงดานคณภาพสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาตและ

สขภาพ อกทงยงตองมองคกรเอกชนและสถาบนอดมศกษาใหความเหนประกอบอกดวย การคมครอง

สทธของประชาชน ชมชน และการกระจายอานาจสองคกรปกครองสวนทองถนในการมสวนรวมจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กลไกเผยแพรแลกเปลยนขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพ : สานกงาน

นโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในฐานะทเปนหนวยประสานงานกลางของ

อนสญญาฯ ไดมการจดทากลไกเผยแพรแลกเปลยนขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพ

(clearing house mechanism - CHM) ในป พ.ศ. 2538 ผานเวบไซต http://chm-thai.onep.go.th

และ http://bch-thai.onep.go.th ซงบรรจขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพเพอเผยแพรความร

และขอมลการดาเนนงานตามโปรแกรมงานของอนสญญาฯ

และในป พ.ศ. 2548 ไดจดตงศนยขอมลขาวสารความปลอดภยทางชวภาพ (Biosafety

clearing-house -BCH) และจดฝกอบรมผแทนจากหนวยงานทเกยวของเพอจดเกบขอมลความ

42 | ห น า

ปลอดภยทางชวภาพเพอวางเครอขายการดาเนนงานรวมกนระหวางหนวยงานรบผดชอบ และ

สถาบนการศกษาทเกยวของ ในป พ.ศ. 2551 ไดจดการฝกอบรมและประชมหารอเพอขอความรวมมอ

และความสนบสนนจากหนวยงานสถาบนการศกษาและหนวยปฏบตการในทองถนใหรวมจดทากลไก

การแลกเปลยนขอมลขาวสารความหลากหลายทางชวภาพในหนวยงานของตน โดยรวมกนกาหนด

รปแบบและประเภทของขอมลทนาเสนอในเวบเพจความหลากหลายทางชวภาพ ตอมาในป พ.ศ. 2552

ไดปรบปรงโครงสรางและจดระเบยบพรอมทงปรบเนอหาในเวบไซตของกลไกเผยแพรแลกเปลยนขอมล

ขาวสารความหลากหลายทางชวภาพ (CHM) และเพมเตมขอมลความหลากหลายทางชวภาพราย

จงหวด

รางพระราชบญญตความปลอดภยทางชวภาพ : ประเทศไทยไดภาคยานวตและเขา

เปนภาคพธสารความปลอดภยทางชวภาพ (Biosafety Protocol) ตงแตวนท 8 กมภาพนธ พ.ศ. 2549

ตอมาสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดยกรางพระราชบญญตวาดวย

ความปลอดภยทางชวภาพของเทคโนโลยชวภาพสมยใหม พ.ศ. ... ซงไดมการจดประชมเพอรบฟง

ความเหนจากทกภาคสวน ปจจบนรางพระราชบญญตดงกลาวไดผานความเหนชอบจาก

คณะอนกรรมการพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพ คณะกรรมการอนรกษและใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต และคณะรฐมนตรตามลาดบ ทงนกอนการประกาศยบ

สภาในป พ.ศ.2554 รางกฎหมายฉบบนอยในขนตอนการพจารณาของคณะกรรมการกฤษฎกา

บทบญญตของร า งพระราชบญญตวาด วยคว ามปลอดภยทางชวภาพของ

เทคโนโลยชวภาพสมยใหม พ.ศ. ...ประกอบดวย 9 หมวด 109 มาตรา โดยมขอกาหนดเพอควบคมดแล

ดานความปลอดภยทางชวภาพและการใชประโยชนสงมชวตดดแปลงพนธกรรมครอบคลมทกขนตอน

ตงแตการนาเขา การสงออก การนาผาน การวจยในหองปฏบตการและโรงเรอน การใชทดลอง

ภาคสนามในไรนา การใชในสภาพแวดลอมทวไป รวมถงการดแลการเคลอนยาย การเกบรกษา การ

กาจด การบรรจหบหอและจาแนกระบ การปฏบตกรณฉกเฉนและเกดการเลดลอดปลดปลอยโดยไม

เจตนา นอกจากน ยงกาหนดการมสวนรวมและการเขาถงขอมลขาวสารของประชาชนกาหนดความรบ

ผดและการชดใชความเสยหาย และบทกาหนดโทษไวดวย ทงนเพอเปนการลดความเสยงจากการใช

ประโยชนสงมชวตดดแปลงพนธกรรม ทงตอสงแวดลอม ความหลากหลายทางชวภาพ และสขอนามย

ของประชาชน และเปนการดาเนนงานตามแนวทางการปองกนไวกอน ซงจะชวยใหเกดความปลอดภย

ในการดาเนนกจกรรมและลดความเสยหายทอาจเกดขนใหอยในระดบทตาทสด

กฎหมายดานการเขาถงการแบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรชวภาพ

อยางยตธรรมและเทาเทยม : ประเทศไทยมกฎหมายหลายฉบบทควบคมการเขาถงทรพยากรชวภาพ

แตมเพยงฉบบเดยว คอ พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542 ทกาหนดใหมการแบงปน

ผลประโยชน ในทางปฏบตการเขาถงทรพยากรชวภาพในประเทศไทยเปนไปตามขอกาหนดทาง

กฎหมาย แตปญหาสาคญ คอ มกไมมการแบงปนผลประโยชนสประเทศไทย หรอหนวยงานรฐทเปน

ผใหอนญาต หรอชมชนผครอบครองทรพยากรชวภาพเพอสนองตอพนธกรณมาตรา 15 ของอนสญญาฯ

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จงยกรางระเบยบคณะกรรมการอนรกษ

43 | ห น า

และใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาตวาดวยหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขการเขาถง

และไดรบประโยชนตอบแทนจากทรพยากรชวภาพ พ.ศ. ... และจดประชม รวมทงจดทาหนงสอเวยน

เพอรบฟงความคดเหนจากหนวยงานของรฐและผเกยวของ

รางระเบยบดงกลาว ประกอบดวย 3 สวนสาคญ ไดแก สวนท 1 กาหนดหลกเกณฑการเขาถง

ทรพยากรชวภาพ สวนท 2 กาหนดเงอนไข ขอยกเวน ระยะเวลา การขยายเวลาการใหอนญาตและการ

ทาขอตกลงการเขาถงทรพยากรชวภาพ สวนท 3 กาหนดขนตอนการใหสทธและประโยชนตอบแทนแก

ชมชนทองถนทมสวนเกยวของกบทรพยากรชวภาพ และกาหนดคาใชจายและคาสทธประโยชนตอบ

แทนในการเขาถงทรพยากรชวภาพนอกจากน ยงมภาคผนวกซงเปนเอกสารทจาเปนทจะชวยให

หนวยงานของรฐมแนวทางปฏบตในการดาเนนงานทเปนมาตรฐานเดยวกน

คณะรฐมนตรไดมมตเมอวนท 11 มกราคม 2554 เหนชอบระเบยบคณะกรรมการอนรกษและใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต (กอช.) วาดวยหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขการ

เขาถงและไดรบประโยชนตอบแทนจากทรพยากรชวภาพ พ.ศ. ...ดงกลาว และประกาศในราชกจจา

นเบกษา เมอวนท 4 มนาคม 2554 และมผลบงคบใช ตงแตวนท 5 มนาคม 2554

การปองกน ควบคม และกาจดชนดพนธตางถนทรกราน: ในป พ.ศ. 2550

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมกบคณะทางานชนดพนธตางถนได

ปรบปรงขอมลเกยวกบชนดพนธตางถนโดยขอความรวมมอจากหนวยงานของรฐ สถาบนการศกษา

องคกรอสระ ผคาสตวเลยงและไมดอกไมประดบ โดยพบวา ปจจบนมชนดพนธตางถนอยมากกวา

3,500 ชนด บางชนดสามารถตงถนฐานและมการแพรกระจายไดดในธรรมชาต จนกลายเปนชนดพนธ

ตางถนทรกรานสงผลคกคามตอความหลากหลายทางชวภาพและกอใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจ

อยางมาก

ดงนน สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและคณะทางานชนดพนธ

ตางถนจงยกราง “มาตรการปองกน ควบคม และกาจดชนดพนธตางถน” พรอมทงจดทา “ทะเบยนชนด

พนธตางถนทควรปองกน ควบคม และกาจดของประเทศไทย” ไดมการพจารณาและปรบปรงแกไขราง

มาตรการและทะเบยนหลายครง

มาตรการปองกน ควบคม และกาจดชนดพนธตางถน ประกอบดวยมาตรการทสาคญ 5 ขอคอ

มาตรการบรหารจดการชนดพนธตางถน มาตรการปองกน เฝาระวง และตดตามชนดพนธตางถน

มาตรการสนบสนนการศกษาวจยเกยวกบชนดพนธตางถน มาตรการเผยแพร สรางความตระหนกและ

ใหความรในเรองของชนดพนธตางถน ทงนจะสงผลใหมการปองกน ควบคม กาจด เฝาระวง และตดตาม

ชนดพนธตางถนทรกรานทงทเขามาแลวและยงไมไดเขามาในประเทศไทยอยางเปนระบบ พรอมทง

สนบสนนการศกษาวจย เผยแพร และใหความรเร องชนดพนธตางถนแกหนวยงานและประชาชน

การอนรกษและคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทย : กรมพฒนาการแพทยแผน

ไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข ดาเนนการตามพระราชบญญตคมครองและสงเสรม

ภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542 เพออนรกษสตรยาและพนธพชสมนไพรโดยคมครองสมนไพร

และถนกาเนดทงในและนอกพนท และไดเลอกพนทเขตอนรกษภผากด จงหวดมกดาหารซงมลกษณะ

เปนปาดบแลงมพนทประมาณ 15,000 ไร เปนพนทนารองในการจดทาแผนจดการเพอคมครองและ

44 | ห น า

อนรกษสมนไพร ซงคณะรฐมนตรไดอนมตแผนจดการเพอคมครองสมนไพรในพนทเขตอนรกษภผากด

จงหวดมกดาหาร พ.ศ. 2551-2553 เมอวนท 2 มกราคม พ.ศ. 2551 การอนรกษและฟนฟพนทปาไม

โดยชมชนในรปแบบของการจดตงปาชมชน เปนอกรปแบบหนงของการบรหารจดการทรพยากรปาไม

ใหคงอยไดอยางยงยนหากประชาชนในพนทมจตสานกในการอนรกษ ใหความสาคญและใหความ

รวมมอในการปกปองทรพยากรปาไม

การบรหารจดการแนวปะการง : กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ งไดดาเนนงาน

ตามแผนงานความหลากหลายทางชวภาพในชายฝ งและทะเล โดยจดทาแผนยทธศาสตรและแผนปฏบต

การการบรหารจดการแนวปะการงขน ในป พ.ศ. 2550 ในระยะเวลาดาเนนงาน 5 ป คอ แนวปะการง

พนท 96,000 ไร ไดรบการจดการอยางมประสทธภาพโดยกลไกการมสวนรวมของชมชน การจดการ

ตามหลกวชาการ รวมทงการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและเปนธรรม

แผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการ การบรหารจดการแนวปะการง ประกอบดวย 6 กลยทธ

ไดแก (1) จดการแนวปะการงโดยสอดคลองกบคณคาทางนเวศวทยาและเศรษฐกจเพอใหเกดความ

สมดลระหวางกจกรรมการใชประโยชนตางๆ (2) ลดปญหาความเสอมโทรมของแนวปะการง โดยการ

เพมประสทธภาพของกระบวนการบรการและการนาเทคโนโลยทเหมาะสมมาใช (3) สนบสนนการมสวน

รวมของประชาชนในการคมครองและฟนฟแนวปะการง (4) ปรบปรง กฎ ระเบยบและองคกร เพอเปน

กรอบในการจดการแนวปะการงอยางมประสทธภาพ (5) ตดตามและตรวจสอบแนวปะการงทวประเทศ

อยางตอเนอง และ (6) ศกษาวจยเพอพฒนาเทคโนโลยการคมครองแนวปะการง โดยมแผนงานรวม 19

แผนงาน และ 96 โครงการ/กจกรรม

การบรหารจดการหญาทะเลและพะยน :กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ งไดจดทา

แผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการบรหารจดการหญาทะเลและพะยน ขนในป พ.ศ. 2550 โดยม

เปาหมายหลกในระยะเวลา 5 ป คอ แหลงหญาทะเล พนท 93,000 ไรไดรบการจดการอยางม

ประสทธภาพ โดยกลไกจากการมสวนรวมของชมชน มการจดการตามหลกวชาการ มการใชประโยชน

ทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและเปนธรรม ประกอบดวย 6 กลยทธ คอ (1) สนบสนนการวจยแบบ

บรณาการและการตดตามเปลยนแปลงระบบนเวศหญาทะเล (2) สงเสรมการรวมกลมของภาคประชาชน

และเพมประสทธภาพในการบรหารจดการแหลงหญาทะเลใหกบทกฝายทเกยวของ (3) พฒนากลไกและ

เพมประสทธภาพในการอนรกษแหลงหญาทะเลรวมถงคณภาพสงแวดลอมบรเวณหญาทะเล (4) ให

ความรและสรางความตระหนกในการอนรกษระบบนเวศหญาทะเลแกผทเกยวของ (5) อนรกษและฟนฟ

ระบบนเวศหญาทะเลและทรพยากรสตวนาในแหลงหญาทะเล และ (6) สนบสนนและสงเสรมอาชพ

ทดแทน

2.2.8 ขอวเคราะหดานกฎหมายของประเทศไทยดานความหลากหลายทางชวภาพและภม

ปญญาทองถน

กฎหมายของประเทศไทยทเกยวกบการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพสามารถ

แบงออกเปน 6 กลม ไดแก กฎหมายดานพชและระบบนเวศ กฎหมายดานสตว ประมงและระบบนเวศ

45 | ห น า

กฎหมายดานจลนทรยและระบบนเวศ กฎหมายดานทรพยสนทางปญญาและภมปญญาทองถน

กฎหมายดานความหลากหลายทางชวภาพ และ กฎหมายดานเศรษฐกจทเกยวโยงกบการใชประโยชน

จากความหลากหลายทางชวภาพ โดยมรายชอกฎหมายทเกยวของในแตละกลม ดงน

(1) กฎหมายดานพชและระบบนเวศ

- พระราชบญญตปาไม พทธศกราช 2484 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2532

- พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504

- พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507

- พระราชบญญตสวนปา พ.ศ. 2535

- พระราชบญญตพนธพช พ.ศ. 2518 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2535

- พระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507

- พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542

- พระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542

- รางพระราชบญญตปาชมชน พ.ศ. ....

(2) กฎหมายดานสตว ประมงและระบบนเวศ

- พระราชบญญตการประมง พทธศกราช 2490

- พระราชบญญตบารงพนธสตว พ.ศ. 2509

- พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535

- พระราชบญญตสตวพาหนะ พทธศกราช 2482

- พระราชบญญตโรคระบาดสตว พทธศกราช 2499

- พระราชบญญตสาหรบรกษาชางปา พทธศกราช 2464

- รางพระราชบญญตคมครองพนธสตว พ.ศ. ....

(3) กฎหมายดานจลนทรยและระบบนเวศ

- พระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2523

- พระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2525

(4) กฎหมายดานทรพยสนทางปญญาและภมปญญาทองถน

- พระราชบญญตสทธบตร พ.ศ. 2522 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2542

- พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537

- พระราชบญญตความลบทางการคา พ.ศ. 2545

- พระราชบญญตคมครองสงบงชทางภมศาสตร พ.ศ. 2546

- พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต

พ.ศ. 2504 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535

- รางพระราชบญญตภมปญญาทองถน พ.ศ. ....

(5) กฎหมายดานความหลากหลายทางชวภาพและความปลอดภยทางชวภาพ

- รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 มาตรา 66 และ 67

46 | ห น า

- ระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพ (ฉบบท 1) พ.ศ. 2543

- ระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2548

- ระเบยบคณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต

(กอช.) วาดวยหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขการเขาถงและไดรบประโยชนตอบแทนจากทรพยากร

ชวภาพ พ.ศ.2554

- พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

- พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535

- รางพระราชบญญตความปลอดภยทางชวภาพ พ.ศ. ....

(6) กฎหมายทเกยวโยงกบการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ

ในทางเศรษฐกจ

- พระราชบญญตป ย (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550

- พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542

- พระราชบญญตการสงออกและการนาเขามาในราชอาณาจกรซงสนคา พ.ศ. 2522

- พระราชบญญตควบคมการฆาและจาหนายเนอสตว พ.ศ. 2535

อยางไรกตาม แมวาจะมกฎหมายทเกยวของกบการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ

อยเปนจานวนมาก แตกฎหมายทมอย มขอจากดและจดออนในมตตาง ๆ จาแนกไดดงน

(1) การไมมมาตรการควบคมการเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพอยาง

ครบถวน

กฎหมายทควบคมการเขาถงอาจจาแนกไดเปน 2 ลกษณะ คอ จากดการเขาถงโดยแยกตาม

ชนดของทรพยากรชวภาพ และจากดการเขาถงโดยการควบคมพนทหรอระบบนเวศ

ในการศกษากฎหมายไทยทควบคมการเขาถงและใชประโยชน โดยแยกตามชนดของทรพยากร

นน พบวา พชเปนทรพยากรชวภาพทถกควบคมมากทสด พชทพบในประเทศไทยขณะนลวนแตม

กฎหมายจากดการเขาถงและใชประโยชนทงสน โดยมกฎหมายควบคมการเขาถงพชทกชนดทพบใน

ประเทศไทยอย 2 ฉบบ คอ พระราชบญญตพนธพช พ.ศ. 2518 และ พระราชบญญตคมครองพนธพช

พ.ศ. 2542 โดยกฎหมายทงสองนไดหามการเกบ จดหา และรวบรวมพชและเมลดพนธทกชนดทพบใน

ประเทศ โดยไดกาหนดโทษอาญาสาหรบผกระทาการดงกลาวโดยมไดร บอนญาต นอกจากน ยงม

กฎหมายทหามการใชประโยชนบางลกษณะจากพช เชน พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542

หามใชพชทกชนดในการปรบปรงพนธ ศกษา ทดลอง หรอวจยทมวตถประสงคเพอการคา เปนตน

จากการศกษาไมปรากฏวามกฎหมายใดในปจจบนทหามการเขาถงสตวอยางครอบคลมถงสตว

ทกชนด ซงแตกตางจากพชทม พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542 ทควบคมการเขาถงและใช

ประโยชนจากพชทกชนด กฎหมายทมอยจะหามการเขาถงและใชประโยชนจากสตวเปนรายชนดไป

ตวอยางเชน พระราชบญญตการประมง พ.ศ.2490 หามเขาไปในทจบสตวนา บอลอสตว นาและบอเลยง

47 | ห น า

สตวนา หรอ พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 หามเขาไปในบรเวณและสถานทหาม

ลาสตวปา หรอ พระราชบญญตสาหรบรกษาชางปา พ.ศ.2464 หามจบชางปาโดยมไดรบอนญาต จง

อาจสรปไดวา การควบคมการเขาถงและใชประโยชนจากสตวทพบในประเทศไทยยงเปนไปอยางไม

ทวถง และกระจดกระจายไปตามกฎหมายตาง ๆ ทมวตถประสงคแตกตางกนไป สตวบางชนดยงไมม

กฎหมายใดๆ ทควบคมการเขาถงและใชประโยชนเลย

ในดานจลนทรย จากการศกษาปรากฏวายงไมมกฎหมายใดในปจจบนทกากบดแลการเขาถง

และใชประโยชนจากจลนทรยอยางครอบคลมทงระบบ คงมเพยง พระราชบญญตเชอโรคและพษจาก

สตว พ.ศ. 2525 เทานนทหามผลต ครอบครอง จาหนาย นาเขา สงออก หรอนาผาน ซงเชอโรคหรอพษ

จากสตวโดยมไดร บอนญาตจากพนกงานเจาหนาท แตกฎหมายดงกลาวกใชบงคบอยางจากดกบ

จลนทรยบางชนดเทานน หากเปนจลนทรยทไมเขาขายเปนเชอโรคหรอพษจากสตว ยงคงเปนสงท

สามารถเกบรวบรวมหรอใชประโยชนไดโดยเสรตามกฎหมายปจจบน สาหรบ พระราชบญญตป ย พ.ศ.

2518 เปนการควบคมใชประโยชนจลนทรยเพอการทาป ยใหไดมาตรฐานเทานน

สาหรบกฎหมายทควบคมการเขาถงและใชประโยชนโดยดจากพนท อาจจาแนกไดเปน 2

ลกษณะ คอกฎหมายทหามเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพทวราชอาณาจกร และการหาม

เขาถงและใชประโยชนเฉพาะในบางพนท

กฎหมายทหามเขาถง และใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพทวราชอาณาจกร เชน

พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542 ซงหามเกบ จดหา รวบรวม ใชเพอการปรบปรงพนธ ศกษา

ทดลอง หรอวจยทมวตถประสงคเพอการคา ไมวาพชนนจะมอยทใดในราชอาณาจกร สวนกฎหมายท

หามเขาถงและใชประโยชนเฉพาะในบางพนทนนมอยดวยกนหลายฉบบ เชน พระราชบญญตคมครอง

และสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542 ทควบคมการเขาถงและใชประโยชนจากสมนไพร

ในเขตพนทท ประกาศเปนเขตอนรกษ หรอ พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 ทควบคมการ

เขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพทกชนดในเขตพนทอทยานแหงชาต หรอพระราชบญญต

ปาไม พ.ศ. 2484 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2532 หามการเขาถงและใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพทก

ชนดในเขตพนทปา หรอ พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 หามการเขาถงและใชประโยชน

จากทรพยากรชวภาพประเภทไม พช และของปาในเขตปาสงวนแหงชาต

การควบคมในลกษณะเฉพาะบางพนทน นมขอจากดทไมสามารถควบคมการเขาถงและใช

ประโยชนจากทรพยากรชวภาพทอยนอกเขตพนทท กาหนดในกฎหมายได

(2) การขาดกลไกแบงปนผลประโยชน

ในปจจบนมกฎหมายไทยเพยง 2 ฉบบเทานน ทกาหนดมาตรการแบงปนผลประโยชนทเกด

จากการใชทรพยากรชวภาพเอาไว ฉบบแรกคอ พระราชบญญตปาไมพ.ศ.2484 แกไขเพมเตม พ.ศ.

2532 ทบญญตวา การเกบหาของปาหวงหาม หรอทาอนตรายดวยประการใด ๆ แกของปาหวงหามใน

ปา หรอการทาไม ตองไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาท และตองเสยคาภาคหลวงใหแกรฐ และตอง

ปฏบตตามขอกาหนดของทางราชการ อยางไรกตาม คาภาคหลวงทกาหนดใหจายใหแกรฐตาม

กฎหมายน มลกษณะเปนเพยงคาธรรมเนยมการใชทรพยากรของรฐ แตไมใชรปแบบของการแบงปน

ผลประโยชนตามหลกการและวตถประสงคของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

48 | ห น า

กลไกการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการใชทรพยากรชวภาพตามแนวคดใหม ไดถกกาหนด

ไวในพระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542 ทกาหนดใหผตองการใชประโยชนในทางการคาจาก

พนธพชพนเมองทวไปและพนธพชปา ตองไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาท และตองทาขอตกลง

แบงปนผลประโยชนกบรฐ ผลประโยชนทจะทาการแบงปนกนนน หมายถง ผลประโยชนทจะเกดขนใน

อนาคตจากการใชพนธพช

รางพระราชบญญตปาชมชนฯ หากมผลใชบงคบกจะเปนกฎหมายอกฉบบหนงทกาหนดกลไก

การแบงปนผลประโยชนเอาไว โดยรางกฎหมายดงกลาวกาหนดใหคณะกรรมการปาชมชนมอานาจ

หนาทในการออกขอบงคบเกยวกบการจดการปาชมชน การจดการทรพยสนสวนกลางของปาชมชน ซง

รวมถงอานาจในการออกขอบงคบเกยวกบการแบงปนผลประโยชนดวย

อาจกลาวไดวา กฎหมายไทยในปจจบนมไดกาหนดกลไกแบงปนผลประโยชนทมประสทธภาพ

เอาไว พระราชบญญตคมครองพนธพชฯ กสามารถใชเฉพาะการแบงปนผลประโยชนทเกยวกบพนธพช

เทานน สวนการแบงปนผลประโยชนทไดจากพนธสตวมกาหนดอยรางพระราชบญญตคมครองพนธสตว

แตสาหรบจลนทรยนนยงไมมกฎหมายใดกากบดแลเรองการแบงปนผลประโยชน

(3) การขาดเอกภาพในการฟนฟและการอนรกษถน

กฎหมายไทยกาหนดกลไกการฟนฟและการอนรกษถนไวอยางครบถวนมากทสด หาก

เปรยบเทยบกบกลไกการจดการทรพยากรชวภาพดานอน ๆ กฎหมายหลายฉบบไดกาหนดมาตรการ

บารงรกษาและการอนรกษถนไวอยางครอบคลม เชน พระราชบญญตการประมง พทธศกราช 2490

กาหนดวธการจบสตวนาเพอมใหเกดการทาลายพนธสตวนา และกาหนดวธท ใชในการจบสตวนาในท

ตาง ๆ เพอมเปนการทาลายถนทอย หรอ พระราชบญญตบารงพนธสตว พ.ศ. 2509 กาหนดใหมการ

เปนการบารงพนธโค กระบอ ปศสตว และสตวพาหนะ โดยการคดเลอกสตวไวทาพนธ หรอ

พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 กาหนดใหมการสงวนและคมครองสตวปา และให

มการมการกาหนดเขตรกษาพนธสตวปา หรอ พระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทย

แผนไทย พ.ศ. 2542 กาหนดใหมการจดทาแผนปฏบตการเรยกวา "แผนจดการเพอคมครองสมนไพร

โดยเอกชนอาจขอรบความชวยเหลอในการอนรกษทดนทเปนแหลงกาเนดสมนไพร นอกจากน ยงม

มาตรการระงบบรรเทาอนตรายหรอความเสยหายอาจเกดแกสมนไพร หามครอบครอง ปลกสราง ตด

โคน แผวถาง เผา หรอทาลายตนไม ความหลากลายทางชวภาพ และระบบนเวศ หรอ พระราชบญญต

อทยานแหงชาต พ.ศ. 2504 รอถอนปลกสรางหรอสงอนใดในอทยานแหงชาตทผดไปจากสภาพเดมได

หรอทาใหกลบคนสสภาพเดมได หามทาการใด ๆ ทจะกอใหเกดความเสยหายหรอเสอมโทรมตอพนท

และทรพยากรในเขตอทยานแหงชาต เปนตน

ปญหาหลกสาคญอาจเกดขน ในการบารงรกษาและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

คอ ปญหาเกยวกบการบงคบใชกฎหมายทมอยมากมายและอยภายใตการดแลของหนวยงานตาง ๆ ซง

จาเปนตองมความเปนเอกภาพในการกาหนดนโยบาย และการบงคบใชกฎหมาย

(4) การขาดมาตรการดานความปลอดภยทางชวภาพ

พระราชบญญตกกพช พ.ศ.2507 เปนมาตรการทางกฎหมายเดยวในปจจบน ทใชควบคม

โดยตรงตอการนาเขาพชตดแตงพนธกรรมรวมทงกาหนดใหทาลายศตรพชทอาจกอความเสยหายตอ

49 | ห น า

สงแวดลอมและระบบนเวศ กฎหมายนควบคมการนาพชตางถนเขามาในประเทศ ดวยการประกาศให

เปนสงตองหาม ซงในป พ.ศ. 2537 ไดมการประกาศใหพชทมการตดตอสารพนธกรรม 40 รายการเปน

พชตองหามนาเขา ยกเวนจะไดรบอนญาตใหนาเขาเพอการศกษาวจย กฎหมายฉบบน ไมไดม

เจตนารมณในการควบคมพชตดแตงพนธกรรมเปนการเฉพาะ แตไดนามาใชควบคมการนาเขาเนองจาก

ประเทศไทยยงไมมกฎหมายทจะควบคมการนาเขาสนคาทเกดจากสงมชวตตดแตงพนธกรรมโดยตรง

นอกจากน กฎหมายนกไมใชกบพชทเปลยนสภาพไปแลว เชน แปงขาวโพด และราขาว เปนตน ซงอาจ

ตองไปอาศยกฎหมายอนเชน พระราชบญญตการสงออกไปนอกและการนาเขามาในราชอาณาจกรซง

สนคา พ.ศ. 2522 ทใหอานาจเจาหนาทท จะประกาศใหสนคาเปนสนคาทตองหามในการสงออกหรอใน

การนาเขา หรอตองขออนญาตในการสงออกหรอในการนาเขา

นอกจากน หากพชตดตอสารพนธกรรมทนาเขาไมใชพชใน 40 รายการทมการประกาศ การ

นาเขากไมอยในบงคบของกฎหมาย และสามารถกระทาไดโดยเสร ในกรณทมการลกลอบนาเขา และม

ผนาพชไปใชหรอเพาะปลกอยางแพรหลาย ดงเชนกรณทมการอางถงฝายบท กฎหมายกกพชกไมอาจ

แกไขเยยวยาได เนองจากกฎหมายฉบบน เอาผดกบผนาเขาเทาน น ไมใชบงคบกบผจาหนายหรอ

เพาะปลก

เน องจากไมได ม เ จตนารมณสาหรบการควบคมสงมชว ตตดแตงพนธกรรม การใช

พระราชบญญตกกพช จงมชองวางชองโหวหลายประการ กลาวคอ กฎหมายนใชกบพชเทานน ไม

รวมถงสตวและจลนทรย อยางไรกด มกฎหมายอนทอาจนามาใชรวมกนเพอปองกนความปลอดภยทาง

ชวภาพไดในบางกรณ เชน พระราชบญญตการประมง พทธศกราช 2490 สามารถใชหามครอบครอง

สตวนาบางชนดทอาจกอใหเกดอนตรายตอสตวนาอน มนษย หรอสภาพแวดลอม หรอพระราชบญญต

ตามชาง พทธศกราช 2451 หามพาชางเขามาในราชอาณาจกร หรอ พระราชบญญตบารงพนธสตว

พ.ศ. 2509 กาหนดใหทาการตอนสตวทมลกษณะเลวใหสญพนธ หรอพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.

2523 กาหนดใหกกหรอคมพาหะหรอผสมผสโรค ปองกน กาจดสตว แมลง ตวออนของแมลงสาเหตโรค

หามนาเขาพาหะของโรค หรอพระราชบญญตเชอโรคและพษจากสตว พ.ศ. 2525 ควบคม การมอย

ผลต ครอบครอง จาหนาย จาหนาย นาเขา สงออก นาผานหรอทาลายซงเชอโรค หรอพษจากสตว

นอกจากน ประเทศยงมกลไกในการปองกนความปลอดภยทางชวภาพทใชเฉพาะพนท เชน

พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ.2504 ทหามบคคลทาการใด ๆ ทเปนอนตรายแกสตว การนาหรอ

ปลอยปศสตว นาสตวเลยงหรอสตวพาหนะเขาไปในเขตอทยานแหงชาต หรอ พระราชบญญตการ

สาธารณสข พ.ศ. 2535 ใหอานาจประกาศใหราชการสวนทองถนเปนเขตควบคมการเลยงหรอปลอย

สตว และใหอานาจเจาพนกงานทองถน ทจะกกสตวทพบในทหรอทางสาธารณะโดยไมปรากฏเจาของ

และยงมมาตรการคมครองความปลอดภยทางชวภาพโดยออม เชน พระราชบญญตคมครองพนธพช

พ.ศ. 2542 ทหามจดทะเบยนคมครองพนธพชใหมทม ผลกระทบตอสงแวดลอมและระบบนเวศ

กาหนดใหมการประเมนพนธพชทเกดจากการตดตอสารพนธกรรม กอนอนญาตใหจดทะเบยนคมครอง

พนธพชใหม

โดยสรป กฎหมายทเกยวโยงกบดานความปลอดภยทางชวภาพของไทยมอยหลายฉบบ แตละ

ฉบบกมเจตนารมณทแตกตางกนไป และใชไดกบการควบคมเฉพาะเรองหรอเฉพาะเขตพนท รวมทง

การดแลกกระทาโดยหลายหนวยงาน จงทาใหการปองกนปญหานเปนไปอยางขาดเอกภาพ เพอใหการ

50 | ห น า

ปองกนรกษาความปลอดภยทางชวภาพเปนไปอยางรดกมมประสทธภาพ ทนตอความเปลยนแปลงของ

เทคโนโลยชวภาพทมพฒนาการอยางรวดเรว การรกษาความปลอดภยทางชวภาพจงควรกระทาในทก

ระดบ โดยตองมมาตรการควบคมความปลอดภยในหองปฏบตการ การควบคมการทดสอบภาคสนาม

เพอปองกนไมใหวตถทางชวภาพทใชในการทดลองหลดรอดไปสสภาพแวดลอมภายนอก ไปจนถงการ

ควบคมความปลอดภยดานอาหาร และสงแวดลอม โดยกาหนดไวในกฎหมายฉบบเดยวกน ซงขณะนได

มการจดทาเปนรางพระราชบญญตความปลอดภยทางชวภาพ พ.ศ. .... ข นแลว ประเดนสาคญในขณะน

คอ การพจารณาเนอหารางกฎหมายความปลอดภยทางชวภาพใหมความเหมาะสม มจดออนหรอชอง

โหวนอยทสด และสามารถนาไปบงคบใชไดอยางมประสทธภาพ

(5) การขาดหนวยงานททาหนาทดแล อนญาตและทาสญญาแบงปนผลประโยชน

กฎหมายไมไดกาหนดอานาจของหนวยงานททาหนาทอนญาต และดแลทรพยากรชวภาพอยาง

เปนเอกภาพ มหลายหนวยงานททาหนาทดแลและบงคบใชกฎหมายฉบบตาง ๆ ทาใหเกดปญหาในการ

บรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพอยางมประสทธภาพ

ภายใตแผนปฏบตการตามวาระท 21 และหลกการในอนสญญาวาดวยความหลากหลายทาง

ชวภาพและสนธสญญาระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพชเพออาหารและการเกษตร รฐตอง

กาหนดเงอนไขทเอออานวยความสะดวกในการเขาถงทรพยากรชวภาพ โดยการเขาถงนนจะตองตงอย

บนหลก “การใหความเหนชอบทไดมการแจงใหทราบลวงหนา” “ขอกาหนดทเหนชอบรวมกน” และ “การ

แบงปนผลประโยชน” ซงไดกาหนดขนเพอสงเสรมใหมการเขาถงทรพยากรชวภาพอยางเปดเผย และอย

ภายใตกฎระเบยบของรฐ โดยใหมการเจรจาตอรองกนระหวางเจาของทรพยากรและผทตองการเขาถง

ผลของการเจรจาตอรองจะนาไปสการทาสญญาแบงปนผลประโยชนในทสด

การบรหารจดการภายใตโครงสรางกฎหมายและองคกรทเปนอยในปจจบน ยงไมเออตอการ

ปฏบตหลกการตาง ๆ ทกลาวขางตน เชน หลกการใหความเหนชอบทไดมการแจงใหทราบลวงหนาได

ถกกาหนดไว กเพอเปดโอกาสใหเจาของทรพยากรไดรบการบอกกลาวลวงหนาถงความประสงคในการ

เขาถงทรพยากรของตน โดยการแจงใหทราบและการใหความเหนชอบจะตองกระทากอนการเขาถง

หลกการนมวตถประสงคทจะปองกนการลกลอบฉกฉวยเอาทรพยากรไปใชโดยปราศจากความยนยอม

ของเจาของ แตปญหาของประเทศไทย คอ ยงขาดกฎหมายในการกากบดแลการเขาถง การใช

ประโยชน และการแบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรชวภาพอยางเปนระบบและมเอกภาพ ทาให

เกดปญหาในการบรหารจดการ เชน การแจงใหทราบลวงหนาจะตองกระทาตอหนวยงานใด และใครจะม

อานาจในการเจรจาตอรอง เพอทาสญญาแบงปนผลประโยชนกบผทตองการใชทรพยากร เปนตน แมวา

จะมการจดทาระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพ พ.ศ. 2543 และ ฉบบท 2 พ.ศ.2548 ขนมาเพอแกไขปญหาดงกลาว แตยงมขอจากดในการ

ปฏบตอกมาก เนองจากมกฎหมายระดบพระราชบญญตจานวนมากทเกยวของกบการบรหารจดการ

ความหลากหลายทางชวภาพ ซงใหอานาจอธบดหรอหวหนาสวนราชการตาง ๆ ทม อานาจตาม

กฎหมาย ในการออกกฎ ระเบยบ หลกเกณฑเกยวกบการเขาถง การใชประโยชน และการแบงปน

ผลประโยชนจากการใชทรพยากรชวภาพ โดยขาดการมองภาพรวมอยางเปนระบบและเปนเอกภาพ

51 | ห น า

นอกจากน กรอบกฎหมายเกยวกบการบรหารจดการทรพยากรชวภาพทมอยนน โดยสวนใหญ

มงใหความสาคญแกบทบาทหนาทของเจาหนาทรฐ และมงเนนเฉพาะตวทรพยากรชวภาพ แตกรอบคด

สากลในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและการใชประโยชนอยางยงยนจากทรพยากรชวภาพ

ไดเปลยนแปลงไป โดยไดใหความสาคญตอบทบาทของชมชนพนเมองซงมความใกลชดและมการ

ดารงชวตและวถวฒนธรรมทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพ รวมทงใหความสาคญตอการคง

อยและคณภาพของระบบนเวศซงเปนแหลงอาศยของทรพยากรชวต เนองจากการทาลายความสมดล

ของระบบนเวศจะเปนการทาลายทรพยากรชวภาพหลากหลายชนดทางออม ความใกลชดของชมชน

พนเมองกบทรพยากรชวภาพ ทาใหชมชนพนเมองมศกยภาพในการปกปองระบบนเวศได เปนการเสรม

การทางานของเจาหนาทรฐ กฎหมายไทยจงควรเปลยนแปลงใหสอดคลองตอแนวความคดทเปลยนไป

ดงกลาว

(6) ความไมครอบคลมและขอจากดกฎหมายดานคมครองภมปญญาทองถน

กฎหมายหลกของประเทศไทยทมอยในปจจบนทเกยวกบการคมครองภมปญญาทองถนและ

ศลปวฒนธรรมพนบาน มอยอยางนอย 3 ฉบบ คอ พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ

และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. 2504 พระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผน

ไทย พ.ศ. 2542 และ พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542

กฎหมายคมครองพนธพชและกฎหมายคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย ให

ความคมครองตอภมปญญาดานการแพทยของไทย สทธเกษตรกร สทธชมชน และภมปญญาท

เกยวของกบการใชประโยชนจากพนธพช จนถงในขณะนยงไมเปนทชดเจนวาประสทธผลในการบงคบ

ใชกฎหมายทงสองฉบบจะมมากนอยเพยงใด เนองจากยงไมไดมการบงคบใชกฎหมายอยางเตมท

สาหรบการคมครองภมปญญาทองถนในดานอน ๆ ยงขาดกฎหมายเฉพาะอยอ กมาก แมวาใน

รฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2550 จะไดใหการรบรองหลกการไวแลวตามมาตรา 66

สวนกฎหมายทรพยสนทางปญญาทมอยในปจจบน เชน สทธบตร ลขสทธ ความลบทางการคา

สงบงชทางภมศาสตร เปนตน มโอกาสทจะนามาใชคมครองปกปองภมปญญาทองถนของไทยไดใน

หลายกรณ แตมเง อนไขและอปสรรคสาคญหลายประการ สรปปญหาและขอจากดของการคมครองภม

ปญญาทองถนและศลปวฒนธรรมพนบานภายใตกฎหมายทรพยสนทางปญญา ไดดงน (จกรกฤษณ

ควรพจน, 2554)

1) ปรชญาของกฎหมายทรพยสนทางปญญา คอ การคมครองผลตผลทางความคดของมนษยท

เปนสงใหม สงทปรากฏตอสาธารณชนอยแลวหรอเปนการคนพบ ซงเปนคณลกษณะสาคญของภม

ปญญาทองถนจงไมอาจไดรบการคมครอง

2) กฎหมายทรพยสนทางปญญารปแบบตางๆ มงใหสทธแกปจเจกบคคล ซงแตกตางจาก

แนวคดการคมครองภมปญญาทองถนซงเปนสทธหรอสมบตรวมของชมชน

3) กฎหมายทรพยสนทางปญญาใหสทธเดดขาดแตผทรงสทธในระยะเวลาชวงหน ง เมอ

หมดอายคมครองกจะกลายเปนสมบตสาธารณะ หลกการนขดกบวตถประสงคของการคมครองภม

ปญญาทองถน ซงไมไดมงหมายเรองสงตอบแทนหรอรางวล แตเนนใหมการใชภมปญญาทองถนอยาง

เคารพ รบรถงสทธของชมชน โดยไมจากดระยะเวลา

52 | ห น า

4) กฎหมายทรพยสนทางปญญาทเปนอยในปจจบน อาจเปนเครองมอชวยสงเสรมการฉกฉวย

เอาภมปญญาทองถนของประเทศกาลงพฒนาไปใชประโยชนโดยมชอบ และไมเปนธรรม

3. แนวโนมสถานการณดานความหลากหลายทางชวภาพในอนาคต

ในอดตประเทศไทยมความหลากหลายทางชวภาพสง แตในปจจบนพบวาความหลากหลายทาง

ชวภาพลดลง และมความเสยงตอการสญพนธของสงมชวตหลายชนดเพมขน เนองจากการขาดการ

จดการทเหมาะสม และการทาลายระบบนเวศ ถนทอยอาศยของทรพยากรชวภาพ เชน การบกรก

ทาลายปา ไฟปา การบกรกพนทปาชายเลนเพอการเพาะเลยงชายฝ ง เปนตน ซงสงผลกระทบตอระบบ

นเวศ และจานวนสตวและพชหลายชนดลดลงอยางรวดเรว สงมชวตบางชนดสญพนธไป และอกหลาย

ชนดกาลงอยในภาวะเสยงตอการสญพนธหรออยในภาวะถกคกคาม

จากรายงาน Global Environment Outlook 4 (2007, pp.167-177) ไดวเคราะหถง ปจจยท

สงผลตอการเปลยนแปลงและเปนแรงกดดนตอความหลากหลายทางชวภาพในอนาคต ดงน

การเกษตรนบเปนปจจยสาคญมากทสดทสงผลตอการลดลง การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

วถการผลตทางการเกษตรหลงยคการปฏวตเขยวและกระแสโลกาภวตนทเนนการปลกพชเชงเดยวท

ตอบสนองความตองการของตลาด รวมทงนโยบายการเกษตรทไมเหมาะสมเปนปจจยทนาไปสการ

เปลยนแปลงของแหลงทอยของสงมชวต การสญเสยชนดสงมชวตและความเสอมโทรมของระบบนเวศ

มสตวเพยง 14 สปชสทถกใชในการผลตดานปศสตวถงรอยละ 90 ของการผลตทงหมด และมพช

การเกษตรสาคญเพยง 30 ชนด ทถกใชเพอตอบสนองความตองการอาหารของประชากรโลก

การพฒนาและการใชพลงงานทเพมข น เปนปจจยเรงททาใหเกดความสญเสยความหลากหลาย

ทางชวภาพในอตราสงขน โดยเฉพาะอยางยงอตราการใชพลงงานตอหวประชากรในประเทศทพฒนา

แลว คาดการณวาความตองการพลงงานจะสงขนอยางนอย 53 % ภายในป ค.ศ.2030 โดยมการใช

พลงงานจากชวมวลและของเสยในสดสวนประมาณ 10% ของความตองการพลงงานทงหมด

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศมแนวโนมทจะเปนปจจยเรงการเปลยนแปลงความหลากหลาย

ทางชวภาพ ทงในแงการกระจายตวของสงมชวต การเปลยนแปลงในดานความอดมสมบรณซงเปลยน

ยายไปสข วโลกและพนทละตจดสงขน มสตวสะเทนนาสะเทนบกบางชนดทเกดการสญพนธ และมงาน

ศกษาทประเมนวาประมาณ 15-37% ของสงมชวตประจาถนทอาจสญพนธไปในป ค.ศ.2050 เนองจาก

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ผลของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอความหลากหลายทางชวภาพทมการศกษาไวม

หลายด าน ไดแก ผลตอการสญพนธ ผลตอการเปล ยนแปลงการกระจายตวของสงมชว ต

การเปลยนแปลงพฤตกรรมของสงมชวต และการเปลยนแปลงดานประชากรสงมชวต

การเพมข นของจานวนประชากรโลกซงคาดการณวาจะมจานวนถง 8 พนลานคนในป ค.ศ.2025 กเปน

แรงกดดนตอความหลากหลายทางชวภาพ

ปาเขตรอนเปนระบบนเวศบนบกทไดร บผลกระทบจากกจกรรมของมนษยอยางมาก มการ

เปลยนพนทแหลงอาศยของสงมชวตเพอขยายพนทการเกษตร รวมทงขยายพนทปลกพชพลงงาน ทา

ใหระบบนเวศถกตดขาด แยกเปนพนทยอยๆ กระจดกระจาย ทาใหเกดปญหาการลดลงของจานวน

ประชากรสงมชวตในพนท

53 | ห น า

การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพยงคงเกดตอเนอง เพราะนโยบายและระบบเศรษฐกจ

ในปจจบนไมไดสะทอนถงคณคาของความหลากหลายทางชวภาพอยางมประสทธภาพ รวมทงไมมการ

ปฏบตตามนโยบายทกาหนดไว ตวอยางเชน การประเมนคณคาความหลากหลายทางชวภาพตากวา

ความเปนจรง การอดหนนภาคเกษตรทมผลทาลายความหลากหลายทางชวภาพ (เชน การอดหนนใช

สารเคมการเกษตร) ความลมเหลวในการรวมตนทนการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพในตนทน

ผลกระทบดานสงแวดลอม ดงนน ตองแกไขปญหาความลมเหลวของนโยบายและระบบตลาด

ขอวเคราะหในรายงาน Global Environment Outlook 4 (2007) สอดคลองกบการศกษา

คาดการณในอนาคตตามทระบไวในรายงาน Global Biodiversity Outlook 3 (2010) ซงคาดการณวาจะ

มการสญพนธของสงมช ว ตอยางตอเนองในอตราทสง รวมทงการสญเสยถนทอยอาศยตลอดชวง

ศตวรรษน ซงเกยวโยงกบลดลงของการบรการของระบบนเวศทมความสาคญตอความเปนอยของมนษย

ตวอยางเชน ปาเขตรอนยงคงถกทาลายเพอขยายพนทเกษตรและการผลตพชพลงงาน การเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ ชนดพนธตางถน มลพษ การสรางเขอน เปนปจจยกดดนตอความหลากหลายทาง

ชวภาพในระบบนเวศนาจด นอกจากน ปญหาการทาประมงเกนศกยภาพยงคงเปนปจจยทาลายระบบ

นเวศทางทะเล และเปนสาเหตการลมสลายของประชากรปลา ซงนาไปสปญหาทางการประมง

การเปลยนแปลงในดานความอดมสมบรณและการแพรกระจายของสงมชวตอาจมผลกระทบ

อยางมากตอสงคมมนษย คาดการณวาในปลายศตวรรษท 21 การกระจายตวทางภมศาสตรของ

สงมชวตและชนดพชพรรณจะเปลยนแปลงอยางมากเนองจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยจะ

เคลอนไปสข วโลกมากขนในชวงระยะหลายรอยถงพนกโลเมตร

ปญหาการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพและปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเปน

ปญหาทาทาย เปนปญหาทมความเชอมโยงกนและมความสาคญในระดบสงเหมอนกน ไมสามารถมอง

ปญหาการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพแยกออกจากปญหาดานการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ รวมถงปญหาความยากจน และปญหาดานสขภาพ ตองมการเปลยนทศนคตและการ

จดลาดบความสาคญของการแกไขปญหาการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพของผกาหนดนโยบาย

และตองใหทกภาคสวนมสวนรวมในการแกไขปญหา รวมทงภาคเอกชน (Global Environment Outlook

4, 2007)

ในรายงาน Global Environment Outlook 4 วเคราะหวาความสญเสยความหลากหลายทาง

ชวภาพยงคงเกดอยางตอเนองเนองจากคณคา (Value) ของความหลากหลายทางชวภาพยงไมไดถก

ยอมรบหรอตระหนกอยางเพยงพอโดยภาคการเมองและในระบบตลาด

สาหรบในมมมองของหนวยงานภาครฐของประเทศไทย สานกงานนโยบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (เอกสาร “นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชน

ความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน พ.ศ. 2551-2554”) วเคราะหวาสาเหตสาคญททาใหความ

หลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยลดลงอยางตอเนอง คอ

(1) การใชประโยชนทรพยากรชวภาพเกนศกยภาพของระบบนเวศ เชน การตดไมทาลายปา

การขด/ถมคลอง บง แมนา ฯลฯ

(2) การคาชนดพนธพชและสตว เชน การลกลอบตดไมทมคาทางเศรษฐกจ การดกจบและสง

ขายเสอโครง การลาสตวปา

54 | ห น า

(3) การเปลยนแปลงแหลงทอยอาศยตามธรรมชาต เชน การทาลายเปลยนปาชายเลนเปนพนท

เลยงกง เปลยนปาพรเปนพนทปลกพชไรพชสวน ปาดบชนเปนเกบนาหรอเขอนผลตไฟฟา ปาชายหาด

เปนทพกตากอากาศ ทงนาจดเปนเมอง ฯลฯ ซงเปนการคกคามตอความหลากหลายทางชวภาพอยาง

รนแรง

(4) การแพรระบาดของชนดพนธตางถน ซงมผลกระทบตอสงคม เศรษฐกจ สขภาพ และ

สงแวดลอม

(5) การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงจะมผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพใน

อนาคต ทงในดานการแพรกระจายของชนดพนธ เพมอตราการสญพนธ การเปลยนแปลงชวงเวลาของ

การสบพนธ และการเปลยนแปลงระยะเวลาของฤดกาลเตบโตของพช

จากการศกษาทบทวนเอกสารและรายงานวจยทเกยวของ ผศกษาวเคราะหสรปวาแนวโนม

สถานการณดานความหลากหลายทางชวภาพในอก 4 ปขางหนา มความสมพนธกบปจจยสาคญ 3

ประการ คอ (1) เรองผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (2) เรองปญหาโจรสลดชวภาพ

และ (3) เรองการจดทาความตกลงการคาเสร (4) การเขาถงและการใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพ (5) ชมชนทองถนกบการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

3.1. ความเสยงและผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอความหลากหลาย

ทางชวภาพ

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลกมแนวโนมจะสงผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพ

ของประเทศไทยทงใน 3 ระดบ คอ ความหลากหลายของระบบนเวศ ความหลากหลายของชนดสงมชวต

และความหลากหลายทางพนธกรรม

IPCC ไดจดทารายงานประเมนสถานการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลกฉบบท 4

(AR 4) ขนเมอป ค.ศ. 2007 รายงานดงกลาวไดสรปวา การเพมขนของอณหภมทเปนผลมาจาก

กจกรรมของมนษยสงผลกระทบทชดเจนตอระบบทางกายภาพและชวภาพของโลก และระบบทาง

ธรรมชาต (Natural systems) ในทกทวป มหาสมทรบางแหงไดรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศในภมภาคและการเพมขนของอณหภม ในกรณทอณหภมของนาทะเลสงขน 1-3 องศา

เซลเซยส จะทาใหแนวปะการงมความเสยงตอการตายเนองจากปรากฏการณฟอกขาว นอกจากน พนท

ชายฝ งมความเสยงในการไดรบผลกระทบสงเพราะระดบนาทะเลทเพมขนจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศ ซงจะสงผลกระทบตอระบบนเวศชายฝ ง เชน ระบบนเวศปาชายเลน เปนตน ประชาชน

จานวนหลายลานคนในแถบทราบลมแมนาในทวปเอเชยและแอฟรกาและในหมเกาะขนาดเลกมความ

เสยงทจะไดรบผลเสยหายอยางมากจากภยนาทวมอนเนองมาจากระดบนาทะเลทเพมสงขน ทงนเพราะ

เขตทราบลมเปนบรเวณทมประชากรหนาแนนและมความพรอมในการปรบตวตา โดยเฉพาะในทราบลม

แมนาของทวปเอเชยซงตกอยบนเสนทางของพายไตฝนทมแนวโนมจะทวความรนแรงและเกดบอยครง

ข น สาหรบทรพยากรนามแนวโนมวาจะมปรมาณเพมขนในเขตรอนชนทมความชนมากพออยแลวและ

บรเวณเสนละตจดสงทางซกโลกเหนอ แตจะลดนอยลงในบรเวณทแหงแลงอยเดม สาหรบดานความ

หลากหลายทางชวภาพ พบวา ชนดพนธจานวน 20-30% จะสญพนธหากอณหภมเฉลยของโลกเพมสง

55 | ห น า

กวา 1.5 - 2.5 องศาเซลเซยส ภาคเกษตรกรรมในเขตละตจดตาจะไดรบผลกระทบเนองจากอณหภมท

สงข นจะทาใหผลผลตลดนอยลงและสงผลตอความมนคงทางดานอาหาร สวนในเขตละตจดสงนนพบวา

พชบางชนดพนธจะใหผลผลตทเพมข น

สาหรบประเทศไทยไดมการศกษาเพอคาดการณสถานการณการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ในอนาคตโดยใชสมมตฐานในกรณทมนษยยงคงดาเนนกจกรรมในการพฒนาเพมขนอยางตอเนองและ

ยงคงดารงชวตโดยไมไดปรบเปลยนพฤตกรรมเพอรวมกนลดหรอควบคมการปลอยกาซเรอนกระจก ผล

การศกษาพบวาประเทศไทยมแนวโนมของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศดงน (SEA START, 2008)

อณหภมเฉลยรายปของไทยจะเพมข นอยางตอเนอง โดยคาดการณวาอณหภมเฉลยในทกภาค

จะเพมข นประมาณ 1 องศาเซลเซยส ในชวงป พ.ศ. 2553-2582 เพมขนประมาณ 2.0 องศาเซลเซยส

ในชวงป พ.ศ. 2593-2602 และจะเพมข นถง 4 องศาเซลเซยสโดยประมาณในชวงป พ.ศ. 2623-2632

จานวนวนทมอากาศรอน (วนทมอณหภมมากกวา 35 องศาเซลเซยส) มแนวโนมเพมขนอยาง

ตอเนองในทกภมภาค เชนจากเดมในชวงป พ.ศ. 2513-2532 ไทยเคยมวนทอากาศรอน

ประมาณ 38% โดยเฉลยตอป กจะเพมขนเปน 47% ในชวงป พ.ศ. 2553-2582 เพมเปน 57%

ในชวงป พ.ศ. 2593-2602 และเพมเปน 71% ในชวงป พ.ศ. 2623-2632

จานวนวนทมอากาศเยน (วนทมอณหภมตาวา 15 องศาเซลเซยส) มแนวโนมทจะลดลงเชนกน

จากเดมในชวงป พ.ศ. 2513-2532 ไทยเคยมวนทอากาศเยนประมาณ 3% โดยเฉลยตอป จะ

ลดลงเปน 2% ในชวงป พ.ศ. 2553-2582 ลดลงเปน 1% ในชวงป พ.ศ. 2593-2602 และลดลง

เปน 0.03% ในชวงป พ.ศ. 2623-2632

จานวนวนทฝนตกเฉลยรายปลดนอยลงในทกภาค แตปรมาณนาฝนเฉลยรายป (มม./ป) จะ

เพมข น ซงทาใหแนวโนมความหนาแนนของฝนเฉลยรายป (มม./วน) เพมขน ซงหมายความวา

ฝนจะตกหนกขนแตจานวนวนทฝนตกจะลดลง

อณหภมบนพนผวนาทะเลทอนขนอาจเปนปจจยหน งททาใหลมมรสมมกาลงรนแรงเพมขน

(ความเรวลมและความสงของคลนเพมขน) อนมสวนทาใหเกดพายรนแรงและบอยครงข น

โดยเฉพาะลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอทพดผานเขาสประเทศไทยในชวงเดอนตลาคม-

กมภาพนธ จงอาจจะเปนสาเหตททาใหเกดพายรนแรงฝ งอาวไทยได

จากรายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอมของประเทศไทย พ.ศ.2551 (หนา 137-138) ระบ

วาการเปลยนสภาพภมอากาศจะสงผลใหสถานการณการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพจะมความ

รนแรงมากขน อณหภมทเพมข นและปรมาณนาฝนทเปลยนแปลงไปมผลใหสงมชวตในระบบนเวศตองม

การปรบตวเพอใหอยรอด สตวหรอพชทไมสามารถปรบตวเขากบอากาศทอนขนได หรอไมสามารถ

อพยพยายถนไปอยในเขตทสงขน ทาใหพชและสตวหลายสายพนธมความเสยงตอการลดลงและสญ

พนธมากขน ทาใหผลผลตจากปาลดลง สญเสยแหลงพนธกรรมของประเทศ

นอกจากน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมผลตอระดบนาในแหลงนา มผลทาใหความ

หลากหลายทางชวภาพลดลงในบรเวณทระดบนาลดตาลง พชนาและพชชมนาโดยรอบจะลดลง สงผล

กระทบตอการยายถนทอยอาศยของสตวนาและการลดลงหรอหายไปของพช ในกรณทระดบนาคงเดม

แตอณหภมของนาทะเลเพมขนและเกดการละลายของนาแขงขวโลกมากขน จะสงผลกระทบตอการ

เปลยนแปลงองคประกอบทางเคมของนาทะเล เปนผลใหสตวทะเลบางชนดไมสามารถปรบตวเขากบ

56 | ห น า

สภาพของนาทเปลยนไป มการแพรกระจายและขยายพนธของโรคสตวนาบางชนดทรนแรงขน และอาจ

สงผลกระทบตอการลดลงหรอการสญพนธของสตวทะเลบางชนด

สาหรบระบบนเวศปาไม จะไดรบผลกระทบโดยตรงจากการเปลยนแปลงปรมาณนาฝน รวมทง

อณหภมและปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดทเพมข น การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอาจสงผลทาให

พนธไมในปาจานวนมากตาย เพมอตราการเกดไฟปา โรค และแมลง ซงสงผลกระทบตอระบบนเวศ

โดยรวม อยางไรกตาม การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศอาจสงผลในทางบวกตอพนธไมและสตวบาง

ประเภท

การศกษาเบองตนเกยวกบความสมพนธระหวางการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศกบการ

เปลยนแปลงระบบนเวศ พบวา มแนวโนมวาชนดของปาจะเปลยนจากชนดทเจรญไดในสภาพทม

ความชนสง เชน ปาดบชน เปนปาชนดทเจรญไดดในสภาพทตองการนานอย เชน ปาดบแลง หรอปา

เบญจพรรณ ทงน ประเทศไทยมพนทอทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธสตวปาทอยในพนทวกฤต

(Hotspot) จากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 32 แหง ไดแก ดอยสเทพ-ปย ดอยขนตาล แมยม

ศรสชนาลย ภเรอ รามคาแหง เชยงดาว ภกระดง ภเกา-ภพานคา ภจอง-นายอย แกงตะนะ เฉลม

รตนโกสนทร คชกฎ แหลมสน เขาสก เขาหลวง เขาพนมเบญจา ดอยผาเมอง ดอยหลวง ภเมยง-ภทอง

ภหลวง ภวา อมผาง ทงใหญนเรศวร พนมดงรก ยอดโดม เขาเขยว-เขาชมพ เขาสอยดาว อทยากรม

หลวงชมพร คลองนาก คลองแสง และคลองพญา

จากการประมวลองคความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศโลกและของไทย ( สานกงาน

กองทนสนบสนนการวจย, 2011) การเกดปะการงฟอกขาวนาจะเปนความเสยงของระบบนเวศทางทะเล

ของประเทศตอความแปรปรวนของภมอากาศทมการศกษาอยางเปนรปธรรมมากทสดของประเทศไทย

โดยปรากฏการณทปะการงสญเสยสาหรายทรวมอาศยอยในเนอเยอ ซงบางครงมความรนแรงถงระดบท

ทาใหปะการงตายเปนอาณาบรเวณกวางนน เกดจากอณหภมของนาทะเลเพมสงขนจากระดบปกต

ตอเนองเปนระยะเวลายาวนาน ซงมกจะเกดในปทเปนเอลนญโญ ซงทผานมาปะการงฟอกขาวเกดขน

อยางกวางขวางในป พ.ศ. 2534, 2538, 2541, 2546 2548 2550 และ 2553 เนองจากอณหภมนาทะเล

เพมสงขนผดปกต ประมาณ 1-3 องศาเซลเซยส

สาหรบผลกระทบของการเปลยนแปลงภมอากาศของโลกทอาจมตอระบบนเวศปาไม ไดแก 1)

การสญพนธของพชและสตวปา 2) การออกดอกและการเจรญเตบโตของพช 3) ขนาดและการกระจาย

ของสงคมพช 4) การฝกไขและเพศของตวออน 5) การอพยพยายถนของสตวและแมลง 6) ขนาดของถน

ทอยอาศยของสงมชวต 7) การบกรกของพชหรอสตวตางถน และ 8) รปแบบของการเกดไฟปา เปนตน

ซงการเปลยนแปลงเหลานจะสงผลตอประโยชนและบรการเชงนเวศ (Ecosystem Goods and

Services) ทมนษยจะไดรบทงทางตรงและทางออม

การเปลยนแปลงภมอากาศเปนปจจยคกคามทจะเพมความเสยงของการเปลยนแปลงพนทและ

การสญเสยความหลากหลายของระบบนเวศปา นอกเหนอจากการบกรกพนทและการใชประโยชนอยาง

ไมยงยน โดยผลกระทบทมตอปาไมและระบบนเวศปาบก พบวา ปาสนเขาของประเทศไทยทง 2 ชนด

คอ สนสองใบ (Pinus merkusii) และสนสามใบ (Pinus kesiya) ซงเปนสงคมพชทพบในบรเวณทม

สภาพอากาศหนาวเยน มหนาแลงและมหนาฝนแตกตางกนชดเจนตดตอกนหลายป มความเสยงตอ

ความเสอมโทรมและอาจสญหายไป หากอณหภมเพมขนเกนจดวกฤตตอความทนทานของกลาไมสน

57 | ห น า

โดยสนสองใบซงอยในพนทตาทงในประเทศไทยและกมพชาจะมความเสยงสง สวนสนสามใบซงมกพบ

ในพนทท สงกวา (>1,000 m) และอากาศหนาวเยนกวา จะไดรบผลกระทบนอยกวาสนสองใบ แตหาก

สนสามใบกระจายในพนทตาและอณหภมสง เชน ในประเทศจนและเวยดนาม กอาจจะไดรบผลกระทบ

เหมอนกบสนสองใบ สวนในปาดบเขาสงหรอปาเมฆ (Montane Forest) ซ งเปนสงคมพชทม

ลกษณะเฉพาะ พบในพนทภเขาสง และอยไดในสภาพความชนในอากาศสง อณหภมตาตลอดทงป ม

พชประจาถน (Endemic Species) หลายชนด มมอสสและไลเคนปกคลมไมยนตน จงทาใหปาดบเขาสง

หรอปาเมฆมความเสยงเพมข นเมออณหภมสงข น และ/หรอ ความชนในอากาศลดลง

สวนผลกระทบทมตอสตวปาในประเทศไทย พบวา นกบางชนดทอพยพหนหนาวจากไซ

บเรยและประเทศจนมการเปลยนแปลงเสนทางและชวงเวลาอพยพ เนองจากการเปลยนแปลงของสภาพ

ภมอากาศสงผลกระทบตอความสมบรณและปรมาณของพชพรรณและสงมชวตทเปนอาหารของตวออน

นอกจากน การกระจายของไกฟา 2 ชนด ในชวงระยะเวลา 25 ปตอเนองทอทยานแหงชาตเขาใหญ

พบวา จานวนและความชกชมของไกฟาพญาลอ (Siamese Fireback, Lophura diadi) ซงเดมมถนทอย

อาศยในพนทคอนขางตาจากระดบนาทะเล ไดเคลอนทไปยงพนทท มความสงจากระดบนาทะเลเพมมาก

ขนอยางมนยสาคญ ซงอาจจะเกยวของกบการเปลยนแปลงของปจจยถนทอยอาศยอนเปนผลมากจาก

การเปลยนแปลงของภมอากาศ ในขณะทถนทอยอาศยของไกฟาหลงขาว (Silver Pheasant,

L.nycthemera) มการเปลยนแปลงเพยงเลกนอย แสดงใหเหนวาไกฟา 2 ชนดนนาจะมการเปดรบและ

ความออนไหวตอปจจยแวดลอมทแตกตางกน

การศกษาในไลเคน ซงเปนตวชวดทดในการตดตามการเปลยนแปลงภมอากาศในระบบนเวศ

ปา พบวา เมออณหภม แสงสวาง และ/หรอ ความชนในปามการเปลยนแปลง อาจมผลตอการ

เจรญเตบโตหรออยรอดของไลเคนเหลานได เนองจากไลเคนจะมอตราการเตบโตสงสดในปาดบเขา ซง

มระดบความชน แสงสวางและอณหภมอากาศเหมาะสมทสดนอกจากปจจยดานอณหภมแลว ปรมาณ

นาฝนในชวงฤดเปนอกปจจยทมนยสาคญตอการกระจายของพชในภาคเหนอและภาคใตของประเทศ

ไทยดวย โดยพชทสามารถปรบทอลาเลยงนา (Xylem) ใหแคบจะสามารถมชวตรอดและกระจายไดไกล

เนองจากเปนการลดอตราการผลตมวลชวภาพในชนเรอนยอดและอตราการเจรญเตบโตในชวงหนาแลง

ผลกระทบของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอพนทชมนาและระบบนเวศนาจดของ

ประเทศไทย อณหภมของอากาศทเพมสงขนจะมผลตอสมดลนา การสะสมตวและอตราการสลายตว

ของระบบนเวศพร นเวศวทยา ความหลากหลายทางชวภาพ และการแพรกระจายของสงคมพชและสตว

ทอาศยอยในพนทพรหรอใชประโยชนพนทพรในชวงสาคญของวงจรชว ต รวมทงความถและความ

รนแรงของการเกดไฟไหมพร ดงเชน ผลกระทบทเกดจากอณหภมทเพมสงขนและปรมาณฝนทลดลงใน

บางพนทภายในลมนาโขง เมอปรมาณนาทาลดลง ระดบนาใตดนตา ทาใหพนทชมนาหลายแหงแหงลง

ไมมนา พชและสตวบางชนดในพนทชมนาตองตายหรอหมดไป เพราะทนอยในสภาวะทแหงและขาดนา

ไมได บางพนทภายในลมนาโขงมปรมาณฝนเพมขน พนทชมนาอาจมขนาดใหญขนและระดบนาเพม

สงขน พชและสตวบางชนดอาจตองตายหรอหมดไป เพราะทนอยในสภาวะทมนาทวมตลอดเวลาหรอนา

ทวมสงไมไดเชนกน

ผลกระทบตอผลผลตทางการเกษตรและระบบเกษตร พชแตละชนดมความออนไหวตอการ

เปดรบปจจยทางภมอากาศตางกน ขนอยกบกระบวนการทางสรระวทยาของพชนน จงทาใหมความ

58 | ห น า

เสยงตอภมอากาศในอนาคตทแตกตางกนดวย โดยผลกระทบทเกดขนกบระบบการผลตขาว จาก

การศกษาพบวา ขาวเกอบทกสายพนธมความออนไหวตอการเพมขนของอณหภม ทาใหอายขาวจะสน

ลงและผลผลตขาวลดลงดวย มผลตอการระบาดของแมลงและโรคของขาว รวมไปถงการขาดนายงทาให

การผสมเกสรลดลงและลดผลผลตขาวได โดยในขาวนาปซงสวนใหญอยในภาคกลางและภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอและอาศยนาฝนเปนหลกนน แมในอนาคตอณหภมจะเพมขนแตขาวสวนใหญยง

สามารถเจรญเตบโตและใหผลผลตได ปรมาณนาฝนรายปทอาจเพมข นในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ

ลดลงในพนทภาคกลางอาจสงผลตอการผลตขาวบาง แตปจจยทสาคญคอ การเรมตนของฤดฝน หาก

การแปรปรวนของภมอากาศทาใหฝนมาลาชา เกษตรกรจะไมสามารถเตรยมแปลงกลาได ซงความ

แปรปรวนของภมอากาศและพายทอาจมมากขน จะสงผลใหเกดภาวะนาทวมทไมสามารถคาดการณได

รวมทงพนทดนเคมในภาคตะวนออก เฉยงเหนอกยงคงมความเสยงตอการสญเสยผลผลตขาว สวนใน

ขาวนาปรงนน พนทสวนใหญอยในเขตชลประทานภาคกลาง เปนระบบการผลตทเปดรบกบการเพมขน

ของอณหภมอากาศโดยเฉพาะในชวงปลายฤด ระบบการผลตออนไหวตอการควบคมและระบายนาของ

ภาครฐ

3.2. ปญหาโจรสลดชวภาพ

ชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศไทยตองเผชญกบปญหา “โจรสลดชวภาพ” (Bio-piracy)

หลายตอหลายครง โจรสลดชวภาพในทนหมายถง การฉกฉวยแยงชงทรพยากรชวภาพและภมปญญา

ทองถนทเกยวของไปวจยและพฒนา ใชประโยชนในเชงพาณชย หรอจดคมครองทรพยสนทางปญญา

โดยมไดมการขออนญาตหรอแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรม

ปญหาโจรสลดชวภาพทปรากฏเปนขาวสาธารณะ เชน กรณเปลานอยโดยบรษทเอกชนใน

ประเทศญปน กรณ ขาวจสมาตโดยบรษทเอกชนในสหรฐ กรณขาวดอกมะล 105 โดยนกวจยในสหรฐ

กรณกวาวเครอโดยบรษทเอกชนในเกาหลและญปน กรณมะละกอตานทานโรคไวรสจดวงแหวนโดย

นกวจยในสหรฐ ฯลฯ และคาดวายงมอกหลายกรณทเกดขนแตไมมรายงานปรากฏตอสาธารณะ (โปรดด

กรณตวอยางโจรสลดชวภาพในกลองท 1 ประกอบ

กลองท 1: กรณตวอยางปญหาโจรสลดชวภาพทเกดขน

กรณ “ขาวจสมาต”

เมอประมาณป 2541 บรษทคาขาวในสหรฐแหงหนง ไดจดทะเบยนเครองหมายการคา“จสมาต“

(JASMATI) เพอใชกบสนคาขาวทบรษทนาออกจาหนาย ซงการกระทาเชนนทาใหผบรโภคเกดความ

สบสนหลงผดไดวา ขาวทจาหนายภายใตเครองหมายการคาดงกลาวเปนขาวลกผสมระหวางขาวหอม

มะล (Jasmine Rice) กบขาวบาสมาต (Basmati Rice) ของอนเดย ซงเปนพนธขาวทมคณลกษณะและ

คณภาพทดยงสองสายพนธของโลก

กรณนมไดเปนการแยงชงพนธกรรมพช หากแตเปนการแอบอางอาศยประโยชนจากชอเสยง

ของพนธขาวของประเทศเขตรอน ทาใหผบรโภคเขาใจผดเกยวกบตวสนคา จากการสารวจความคดเหน

ของผบรโภคโดยสานกงานทตพาณชยไทยในกรงวอชงตนพบวา ผบรโภคจานวนหนงเกดความสบสน

หลงผดเชนนน รฐบาลอนเดยไดดาเนนการฟองรองเพกถอนเครองหมายการคาดงกลาว และประสบ

ความสาเรจในหลายประเทศรวมทงในประเทศกรซและองกฤษ ในสวนของประเทศไทย คณะรฐมนตรได

59 | ห น า

มมตในเดอนมกราคม 2543 มอบหมายใหกระทรวงพาณชยยนรองทกขกบคณะกรรมาธการการคากลาง

ของสหรฐ ตามกฎหมายวาดวยการแขงขนทไมเปนธรรม (Federal Trade Commission Act) เนองจาก

การกระทาของบรษทดงกลาวไดสรางความสบสนแกผบรโภค และเปนการกระทาทไมเปนธรรมตอผ

สงออกขาวไทย

0กรณขาวขาวดอกมะล 105

กรณนเปนการดาเนนงานวจยเพอปรบปรงพนธขาวหอมมะลไทยในสหรฐ ภายใตโครงการชอ

“The Stepwise Program for Improvement of Jasmine Rice for the United States” ซงเปนโครงการ

ของกระทรวงเกษตรแหงสหรฐอเมรกา โดยมวตถประสงคเพอการพฒนาสายพนธขาวหอมมะลให

สามารถเพาะปลกไดในประเทศสหรฐ เพอเปนการแขงขนกบขาวหอมมะลทนาเขาจากประเทศไทย และ

เพอเพมศกยภาพการแขงขนของอตสาหกรรมขาวของสหรฐ โครงการนมนกวจยจากศนยวจยขาว

แหงชาต Dale Bumpers เปนผอานวยการโครงการ โดยมสถาบนวจยอก 2 แหง เขารวมในโครงการ

ไดแก ศนยวจยและการศกษาเอฟเวอรเกลด มหาวทยาลยฟลอรดา และศนยวจยและสงเสรมพนธขาว

มหาวทยาลยอารคนซอส โครงการวจยนไดทาใหเกดความวตกกงวลวา เมอมการพฒนาขาวมะลสาย

พนธใหมไดสาเรจจะกอใหเกดผลกระทบตอตลาดขาวของไทย โดยเฉพาะอยางยงหากมการนาเอาพนธ

ขาวหอมมะลปรบปรงไปขอรบสทธบตรหรอจดทะเบยนตามกฎหมายคมครองพนธพชจะกอใหเกด

ผลกระทบในหลายดาน

มการตรวจสอบพบขอมลวา นกวจยในโครงการดงกลาวไดนาสายพนธขาวขาวดอกมะล 105 ไป

จากสถาบนวจยขาวนานาชาต (IRRI) ทตงอยในประเทศฟลปปนส โดยมไดมการทาสญญาถายโอน

พนธกรรม (Material Transfer Agreement) ตามกฎเกณฑททาง IRRI ไดทาไวกบทาง FAO

กรณเชอรา 200 สายพนธ

เรองน กลาย เปนประเดนปญหาขนมาหลงจากทนกวจยของศนยพนธว ศวกรรมและ

เทคโนโลยชวภาพแหงชาตไดพยายามตดตอขอใหคนตวอยางเชอราประมาณ 200 สายพนธทเกบไวท

หองแลบของมหาวทยาลยพอรตสมธ ประเทศองกฤษ แตทางมหาวทยาลยปฏเสธไมยอมสงคนให

ตวอยางเชอราดงกลาวนกวจยจากทางมหาวทยาลยไดเขามาเกบจากในบรเวณปาชายเลนและชายฝ ง

ทะเลอนดามนแถบ จ.พงงา จ.กระบ และฝ งทะเลอาวไทยท จ.สงขลา โดยทางานรวมกบศนยพนธฯ

ในชวงป พ.ศ. 2536 และไดนาตวอยางไปเกบไวทมหาวทยาลยพอรตสมธ เพราะขณะนนประเทศไทยยง

ไมมธนาคารรวบรวมสายพนธจลนทรย (ภายหลงศนยพนธฯไดจดตงหนวยปฏบตการเกบรกษาสายพนธ

จลนทรยเฉพาะทางขนในป พ.ศ. 2539)

ในเดอนสงหาคม พ.ศ. 2541 ฝายพฒนาธรกจของมหาวทยาลยพอรตสมธไดสงจดหมายถงศนย

พนธวศวกรรมและเทคโนโลยแหงชาต โดยยนยนสทธตามกฎหมายและความเปนเจาของตวอยางเชอรา

ทกชนดทเกบรกษาไวในมหาวทยาลย ทงน โดยระบดวยวาการอางสทธดงกลาวมไดข ดแยงกบ

เจตนารมณของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ทางศนยพนธว ศวกรรมฯ จงไดทา

จดหมายอยางเปนทางการถงอธการบดมหาวทยาลยพอรตสมธเพอขอใหคนเชอรา 200 สายพนธแก

ประเทศไทย จนกระทงในปลายเดอนสงหาคม พ.ศ. 2541 รองอธการบดของมหาวทยาลยพอรตสมธได

60 | ห น า

มจดหมายตอบกลบวาทางมหาวทยาลยไมไดใชและไมไดสนใจเชอราเหลานน และจะคนกลบไปให

ประเทศผเปนเจาของเรวทสดเทาทจะเปนไปได

กรณเปลานอย

เปลานอย ( Croton Sublyration) เปนไมพมทเปนสมนไพรใชทายา ในสมดขอยโบราณระบ

สรรพคณบารงธาต แกพยาธ ขบโลหตระด ชวยยอยอาหาร ขบเลอดหนอง ขบไสเดอนและขบผายลม

คณะวจยญปนไดเขามาคนหาแหลงผลตของเปลานอยในประเทศไทยตงแตป พ.ศ. 2516 โดยเรมคนหา

จากแหลงธรรมชาตโดยความรวมมอของนกพฤกษศาสตรชาวไทยจนกระทงไดพบ”เปลานอย”( Croton

Sublyration) ในทสด โดยพบขนอยรมถนนในทองถนจงหวดปราจนบร และประจวบครขนธ และเปลา

นอยทสกดไดสาร CS684 ซงมฤทธในการรกษาแผลในกระเพาะอาหาร และลาไสไดปรมาณสง คอเปลา

นอยทไดจากประจวบครขนธ

ในป พ.ศ. 2521 บรษทซงเกยว ไดรายงานระบวา สารสกดทไดจากเปลานอยในเมองไทยมผล

ในการรกษาแผลเรอรงในหนทเกดจากการใชสารรเซอรปน กระตนใหเกดแผลและในป พ.ศ. 2526 ญปน

จงไดนาสารดงกลาวไปจดทะเบยน ชอ เปลาโนทอล ( Plounotal ) กบองคการอนามยโลก (The World

Health Organization : WHO) และจดทะเบยนยาเปลาโนทอลกบ WHO โดยจดตงบรษทไทยซงเกยว

และในป 2528 ไดผลตยาจากเปลานอย โดยมชอทางการคาวา“ เคลเนกซ ( Kelnac)” ในป 2529 สราง

โรงงานอบใบเปลานอย และมพนทปลกเปลานอยในจงหวดประจวบครขนธ และสรางโรงงานสกดสาร

เปลาโนทอล รวมทงสรางศนยวจยและพฒนาเทคโนโลยชวภาพทางพช เพอศกษาขยายพนธโดยวธ

เพาะเนอเยอ แทนการใชพนธด งเดมจากปา ปจจบนบรษทไทยซงเกยว จากด ดาเนนการผลตสารสกด

เพอสงออกใหแก บรษทซงเกยวทญปน เพอนาไปผลตยาเคลเนกซ ( Kelnac) ในป 2538 ยา Kelnac ม

ราคาจาหนายเมดละ 30 บาท

ในชวงสามทศวรรษทผานมา มการเปลยนแปลงอยางสาคญ 3 ประการทเกยวโยงสมพน 8ธกน

ไดแก การเปลยนแปลงของระเบยบโลก การขยายการคมครองสทธบตรไปยงสงมชวตทกประเภท และ

ความกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพสมยใหม ผลรวมของการเปลยนแปลงทงหมดเปนมลเหตทนาไปส

ความยงยากซบซอนของปญหาการแยงชงทรพยากรพนธกรรม (ปญหาโจรสลดชวภาพ) ใน 8การแสวงหา

แนวทางและกาหนดมาตรการเพอปกปองผลประโยชนของประเทศ จาเปนทจะตองทาความเขาใจ

เรองราวในภาพรวมเสยกอน

(1) การเปลยนแปลงของระเบยบโลก

หากมองยอนไปในอดต ภายใตหลกการทยดถอมาโดยตลอดวา “ทรพยากรพนธกรรมเปน

สมบตรวมกนของมนษยชาต“ จะเหนภาพการเคลอนยายโดยเสรของพนธกรรมพชและสตว จาก

ประเทศหนงไปสประเทศหนง หรอจากทวปหนงไปยงอกทวปหนง เพอนาไปปลกและพฒนาปรบปรงให

ไดพนธท มคณภาพดยงข น หรอใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมใหม เมอไดเปนพนธใหม ผคนในประเทศ

ถนกาเนดดงเดมกอาจนาเอาพนธใหมทได กลบไปปลกในถนเดมอก ซงในขณะนนการแลกเปลยน

พนธกรรมไดเปนไปอยางเสรทงในระหวางนกปรบปรงพนธและเกษตรกร

61 | ห น า

สาหรบประเทศไทย ไดเคยมการนาเอาพนธพชพนธสตวจากตางถนเขามาใชประโยชนมากมาย

และในปจจบนพชและสตวเหลานนกไดกลายมาเปนสนคาและผลผลตทสรางรายไดใหแกประเทศ เชน

ยางพารา กาแฟ มะเขอเทศ พรก มะละกอ ขาว ฯลฯ แตในทางกลบกน กมการนาเอาพนธพชพนธสตว

จากประเทศไทยไปปลกและใชประโยชนในประเทศอนดวย

การเขาถง การเคลอนยาย การแลกเปลยน และการใชประโยชนจากทรพยากรพนธกรรมโดย

เสรเชนน เปนเหตปจจยสาคญททาใหเกดการพฒนาปรบปรงพนธพชและพนธสตวทมคณภาพดจานวน

มาก ทงทเปนการปรบปรงพนธโดยนกวจยและเกษตรกร ทาใหเกด “ความมนคงทางอาหารของโลก”

มาจนถงทกวนน

การเปลยนแปลงหลกการ จากหลกการเดมทวา “ทรพยากรพนธกรรมเปนสมบตรวมกนของ

มนษยชาต” ไดเกดมข นเมอมการจดทา “ความตกลงระหวางประเทศวาดวยการคมครองพนธพช

ใหม” (International Convention for the Protection of New Varieties of Plants) หรอทรจกกนทวไป

ในชอ “อนสญญายปอฟ” (UPOV Convention) ในป 1961 ความตกลงระหวางประเทศนไดรบรองสทธ

ในทรพยสนเหนอทรพยากรพนธกรรมพชขนเปนครงแรก แตเนองจากจานวนประเทศสมาชกของ

อนสญญานมไมมากนก หลกการใหมนจงยงไมเปนทตระหนกรบรกนอยางกวางขวางเทาใดนก

ตอมาในป ค.ศ. 1991 องคการอาหารและเกษตรกรรมแหงสหประชาชาต (FAO) ไดมมต ให

เปลยนหลกการใน “ความตกลงระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพช” (International

Undertaking on Plant Genetic Resources: IUPGR) จากหลกการทวา “ทรพยากรพนธกรรมพช

เปนมรดกรวมกนของมนษยชาต” มาเปนการรบรอง “สทธอธปไตยของรฐเหนอทรพยากร

พนธกรรม” และในปถดมา ไดมการจดทาความตกลงระหวางประเทศขนอกฉบบหนง คอ “อนสญญา

วาดวยความหลากหลายทางชวภาพ” (Convention on Biological Diversity) ซงอนสญญาวาดวย

ความหลากหลายทางชวภาพไดกาหนดหลกการทสอดรบกบหลกการในความตกลงขององคการเอฟเอ

โอวา “รฐมสทธอธปไตยเหนอทรพยากรชวภาพ” ซงหมายความวา รฐตางๆ มสทธอธปไตยทจะจด

ระเบยบควบคมการเขาถง และการใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพภายในเขตแดนของรฐ ภายใต

กฎหมายภายในของแตละประเทศ

ดงนน นบตงแตเดอนธนวาคม ค.ศ.1993 ซงเปนวนทอนสญญาวาดวยความหลากหลายทาง

ชวภาพมผลบงคบใชเปนตนมา ถอไดวาไดมการเปลยนแปลงอยางสาคญในหลกกฎหมายระหวาง

ประเทศเกยวกบทรพยากรชวภาพและทรพยากรพนธกรรม โดยการแลกเปลยนพนธกรรมไมอาจกระทา

ไดอยางเสรอกตอไป พนธพช พนธสตว และจลชพทอยในอาณาเขตของประเทศใด ถอวาเปนทรพยสน

ของประเทศนน การจะนาไปปรบปรงพนธหรอใชประโยชนใดๆ ตองมการขออนญาตจากรฐ รวมทงม

การทาความตกลงแบงปนผลประโยชนกน

อยางไรกตาม ประเทศสหรฐอเมรกาซงเปนผนาทางดานเทคโนโลยชวภาพและเทคโนโลยการ

ปรบปรงพนธ ไดปฏเสธหลกการ “สทธอธปไตยของรฐเหนอทรพยากรชวภาพ” มาโดยตลอด และไม

ยอมใหสตยาบนเขาเปนภาคของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ดวยเหตทวาการรบรอง

หลกการดงกลาวจะเปนอปสรรคตอการศกษาวจย และตอการพฒนาเทคโนโลยชวภาพของสหรฐ และจะ

62 | ห น า

ทาใหสหรฐตองมตนทนมากขนในการวจยและพฒนาดานทรพยากรชวภาพ เนองจากตองแบงปน

ผลประโยชนใหแกประเทศเจาของทรพยากรพนธกรรม

(2) การขยายการคมครองสทธในทรพยสนทางปญญาไปสสงมชวต

ระบบสทธบตรเปนระบบกฎหมายทคมครองสทธของผประดษฐ เพอเปนการตอบแทนและสราง

แรงจงใจใหมการคดคนและพฒนาเทคโนโลยใหมทเปนประโยชนตอสงคม ผทเปนเจาของสทธบตรหรอ

ทเรยกกนวาผทรงสทธจะมสทธแตเพยงผเดยวในการผลต จาหนาย ใช นาเขา และสงออกผลตภณฑท

ไดจากการประดษฐทไดขอรบสทธบตรไว บคคลอนจะกระทากจกรรมดงกลาวโดยปราศจากความ

ยนยอมของผทรงสทธมได ในทางกฎหมายสทธของผเปนเจาของสทธบตรจงเปนสทธเดดขาด

(Exclusive Right) หรอเปนสทธผกขาด (Monopolistic Right) ตามความหมายในทางเศรษฐศาสตร

หลกเกณฑทวไปของการขอรบสทธบตรมอย 3 ประการ คอ (1) ตองเปนการประดษฐข นใหม

(2) มข นการประดษฐทสงข น และ (3) สามารถนาไปประยกตใชในทางอตสาหกรรม ดงนน ในกรณการ

นาการประดษฐทเกยวของกบสงมชวตไปขอรบสทธบตรจงมความยงยากหลายประการ ไมวาจะเปนใน

ความยากในเทคนคการประดษฐ หรอความยงยากในการเขยนบรรยายรายละเอยดของสงมชวตในคา

ขอรบสทธบตร นอกจากน ยงมปญหาเกยวกบขอถกเถยงถงความเหมาะสมและผลกระทบ เนองจากพช

และสตวเกยวของกบปจจยพนฐานสประการของการดารงชพของมนษย โดยเปนทงอาหาร เครองนงหม

ทอยอาศย และยารกษาโรค การใหสทธผกขาดแกผทรงสทธตามระบบสทธบตร จงอาจกอใหเกด

ผลกระทบอยางกวางขวางตอสงคม ดงน นในยคเรมตนของกฎหมายสทธบตร ศาลและสานกงาน

สทธบตรของประเทศตางๆ จงมกมคาสงปฏเสธคาขอรบสทธบตรทเกยวกบสงมชวตมาโดยตลอด

จดเปลยนแปลงทสาคญของสทธบตรในสงมชวต ไดเรมข นในป ค.ศ. 1980 เมอศาลสงสดของ

สหรฐอเมรกาไดมคาตดสนในคด Diamond & Chakrabarty สรปไดวา กฎหมายสทธบตรของสหรฐเปด

โอกาสใหมการคมครอง “สงใดๆ กตามทอยภายใตดวงอาทตย ซงทาขนโดยมนษย“ซงไดกลายเปน

บรรทดฐานของการคมครองในสงมชวตทงในสหรฐและในประเทศอน

ตอมา การคมครองสทธบตรในสงมชวตไดถกยอมรบเปนกฎเกณฑระหวางประเทศอยางเปน

ทางการ ในป 1995 เมอมการจดทา “ความตกลงวาดวยสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวกบ

การคา” (Agreement on Trade-related Aspects of Intellectual Property Rights) หรอความตก

ลงทรปส (TRIPs) ภายใตองคการการคาโลก (WTO) ซงปจจบนมสมาชกทงหมด 153 ประเทศ รวมทง

ประเทศไทย

สาระสาคญของความตกลงทรปส ในสวนทเกยวกบการคมครองทรพยสนทางปญญาในสงมชวต

ปรากฏอยในขอ 27.3 (บ) ดงน

ประเทศสมาชกตองจดใหมสทธบตรในสงตอไปน คอ จลชพ กรรมวธซงไมใชวธการทาง

ชววทยา 3

4 และกรรมวธทางจลชววทยา

4 สานกงานสทธบตรยโรป ใชแนวพจารณาวา กรรมวธซงไมใชวธการทางชววทยา คอ กรรมวธทมการแทรกแซงของ

มนษย และการแทรกแซงนนมบทบาทสาคญตอการกาหนดผลสดทายทจะเกดขน ตามแนวพจารณาน กรรมวธทอาจ

ขอรบสทธบตรไดกเชน กรรมวธการตดแตงพนธกรรมสงมชวต เปนตน

63 | ห น า

ประเทศสมาชกอาจไมใหสทธบตรในสงมชวตตอไปน คอ พช สตว กรรมวธทางชววทยาท

จาเปนสาหรบการผลตพชหรอสตว ซงการจะใหสทธบตรหรอไม ข นอยกบการตดสนใจของ

ประเทศสมาชก

ประเทศสมาชกตองใหความคมครองสาหรบ “พนธพช” โดยอาจคมครองโดย (1) ระบบ

สทธบตร (2) ระบบกฎหมายเฉพาะทมประสทธภาพ (effective sui generis system) หรอ

(3) โดยทงสองระบบรวมกน

ในการเจรจาทบทวนความตกลงทรปส ซงไดเรมเจรจามาตงแตป 1999 และขณะนยงไมมขอยต

นน สหรฐมทาทเปนทางการอยางชดเจนทตองการจะเปลยนแปลงบทบญญตในขอ 27.3 (บ) โดย

ตองการจะใหมสทธบตรในสงมชวตทกชนดโดยไมมขอยกเวน โดยจดยนของสหรฐดงกลาวมมาตงแต

เมอมการเจรจาจดทาความตกลงทรปส สาเหตทสหรฐตองยนยอมประนประนอม ยอมใหมขอยกเวนใน

ขอ 27.3 (บ) เนองมาจากในขณะนนสหภาพยโรปมจดยนอยขางเดยวกบประเทศกาลงพฒนาทงหลายท

ตอตานการใหสทธบตรในสงมชวต

(3) ความกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพสมยใหม

ในอดต ปญหาเบองตนของการคมครองสทธบตรในสงมชวตกคอ ปญหาขอพจารณาวาสงมชวต

ถอเปนการประดษฐหรอเปนเพยงการคนพบ ขอถกเถยงและการตความในประเดนนเปนไปอยาง

กวางขวาง และมแนวทางทแตกตางกนไปทงในสหรฐและยโรป

อยางไรกตาม ดวยพฒนาการทกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพสมยใหม โดยเฉพาะดานพนธ

วศวกรรมและพนธศาสตรระดบโมเลกล ปญหานดเหมอนจะยตลง โดยถอวานกประดษฐสามารถนา

เทคโนโลยมาสรางเสรมตกแตงสงมชวต เพอใหมคณสมบตครบถวนตามหลกเกณฑการขอรบสทธบตร

เชน นายนจากปลาในทะเลลกเขตหนาวมาตดตอใสเขาไปในตนพช เพอใหพชทนทานตออากาศหนาว

และสามารถเพาะปลกในสภาพภมอากาศหนาวเยนได หรอนายนจากแบคทเรยทผลตโปรตนทมความ

เปนพษตอแมลงไปใสไวในตนพช เพอใหพชมคณสมบตตานทานแมลงศตรพชบางชนด เมอแมลงชนด

นนกนพชเขาไปกจะไดรบโปรตนทเปนพษตอแมลง ทาใหแมลงตายได เปนตน

ดงนน เทคโนโลยชวภาพสมยใหมจงเปรยบเสมอนเครองมอททรงประสทธภาพ ทชวยเสรมให

เกดการขอรบสทธบตรในสงมชวตอยางกวางขวางและไรขดจากด ในประเทศสหรฐอเมรกาในปจจบน

ไดมการขอรบสทธบตรในสงมชวตกนอยางกวางขวางหลากหลายรปแบบ ไมวาจะเปนสทธบตรพนธพช

พนธสตว สารสกดจากพชหรอสตว ลาดบของยน รวมทงยนของพช สตว และมนษย มขอมลวาใน

ระหวางป ค.ศ. 1990-1995 ในทกประเทศทวโลก มการออกสทธบตรสาหรบการประดษฐเกยวกบ

สงมชวตเปนจานวนถง 25,000 ฉบบ จากจานวนน รอยละ 37 เปนสทธบตรการประดษฐทคดคนขนใน

สหรฐ รอยละ 37 จากญปน รอยละ 19 จากสหภาพยโรป และทเหลออกรอยละ 7 คดคนในประเทศอนๆ

ซงรวมถงในประเทศกาลงพฒนาทงหมด (UNDP, 1999)

ความกาวของเทคโนโลยชวภาพสมยใหมจงอาจทาใหเกดการกระทาโจรสลดทางชวภาพมาก

ยงข น เนองจากนกวจยสามารถตดแตงหรอใสยนทจาเพาะเจาะจงเขาไปในโครโมโซมของสงมชวต เพอ

ทาใหสงมชวตมลกษณะตามตองการ หรอเพอปลกหรอเลยงในสภาพแวดลอมใหมไดงายดายยงข น

64 | ห น า

โดยสรป การเปลยนแปลงทงหมดทเกดขนน นบตงแตการเปลยนแปลงของระเบยบกตกาโลก

การขยายความคมครองสทธบตรไปสสงมชวต และความกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพสมยใหม เปน

ปจจยทมความเชอมโยงกนและเปนมลเหตสาคญทนามาสปญหาความยงยากทประเทศไทยกาลงเผชญ

อยในขณะนเกยวกบกรณปญหาโจรสลดชวภาพ และมแนวโนมวาการแยงชงทรพยากรพนธกรรมจาก

ประเทศเขตรอนจะมมากขน และมความซบซอนมากยงข น

3.3. การจดทาความตกลงการคาเสร

การเจรจาจดทาความตกลงการคาเสร (Free Trade Agreement: FTA) ในยคปจจบนซงม

ขอบเขตและเนอหาครอบคลมกวางขวาง ทงในเรองการคาสนคา การคาบรการ การลงทน ดานทรพยสน

ทางปญญา ดานสงแวดลอม ฯลฯ อาจสงผลกระทบอยางมากตอการบรหารจดการความหลากหลายของ

ประเทศไทยในอนาคต โดยเฉพาะอยางยงการเจรจาจดทา FTA กบประเทศทพฒนาแลว ไดแก

สหรฐอเมรกา และสหภาพยโรป เนองจากประเทศดงกลาวมขอเรยกรองในการเจรจาทมผลตอการ

เปลยนแปลงระบบกฎหมายดานทรพยสนทางปญญา และกฎหมายดานความหลากหลายทางชวภาพ

และภมปญญาทองถนของไทย

จากการศกษาวเคราะหผลกระทบกรณการเจรจาความตกลงการคาเสร ไทย-สหรฐตอเรองความ

หลากหลายทางชวภาพ ผลกระทบทอาจเกดขนจาแนกออกไดเปน 4 ประเดน ดงน (สถาบนธรรมรฐเพอ

การพฒนาสงคมและสงแวดลอม, 2550)5

(1) ผลกระทบจากการเปดเสรการเกษตรตอความหลากหลายทางชวภาพ

ผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพอนเนองมาจากผลการเปดเสรการเกษตร ทจะทาใหม

การขยายพนทการปลกพชเชงเดยวเพอการสงออกมากขน เปนประเดนผลกระทบดานหนงทควร

ตระหนกถงในการทา FTA กรณตวอยางทสะทอนปญหานไดชดเจน คอ เรองขาว

ประเทศไทยมความหลากหลายของพนธขาวสง พนธขาวปลกในประเทศไทยเชอวาอยางนอยม

ชอตางกนกวา 5,000 ชอ (สงกรานต และ บรบรณ, 2548) อยางไรกตาม จากการทพนธขาวพนเมอง

ของไทยไดถกพฒนาโดยคานงถงคณภาพเมลด โดยเฉพาะลกษณะรปรางของเมลดและคณภาพในการ

หงตมเปนหลก จงทาใหขาวไทยมคณภาพเมลดดเหมาะสาหรบการบรโภค ตรงตามความตองการของ

ตลาด ขาวทมลกษณะรปรางของเมลดเรยวยาว ใส จดเปนขาวทมคณภาพเมลดด กลายเปนเอกลกษณ

ของขาวไทย ในดานหนงสงผลใหขาวไทยมคณภาพเมลดด ครองตลาดโลกเปนอนดบหน ง แตใน

ขณะเดยวกน ผลจากการปลกขาวทมงเนนพนธขาวทตลาดตองการเปนหลก ในปจจบน ความ

หลากหลายของพนธขาวปลกไดลดลงไปมาก จากสถตในป 2535 พนทปลกขาวทงหมด 56.29 ลานไร

เปนขาวพนเมอง 15.79 ลานไร หรอประมาณ 28 % ของพนทปลกขาวทงหมด ในป 2545 มพนธขาว

พนเมองปลกเพยง 7.12 ลานไร หรอประมาณ 13 % ของพนทปลกขาวทงหมด จะเหนไดวาในชวง

ระยะเวลาเพยง 10 ป พนทป ลกพนธขาวพนเมองลดลงไปมากกวาครงหน งของทเคยปลก ถา

5 ในกรณการเจรจาความตกลงการคาเสรระหวางไทยกบสหภาพยโรป มผลกระทบทอาจเกดขนในหลายประเดน

คลายกน เนองจากทางสหภาพยโรปมขอเรยกรองในการเจรจาในหลายประเดนไมแตกตางจากกรณของสหรฐอเมรกา

โดยเฉพาะขอเรยกรองดานทรพยสนทางปญญา

65 | ห น า

สถานการณยงเปนเชนน ในอนาคตอนใกลอาจไมมการปลกขาวพนเมองกได ( สงกรานต และ บรบรณ,

2548)

จากการทชาวนานยมปลกขาวพนธใหม เนองจากใหผลผลตสง เมลดมคณภาพตรงตามความ

ตองการของตลาด โดยหนมาปลกขาวพนธใหมแทนพนธขาวพนเมองทเคยปลก ทาใหแหลงปลกพนธ

ขาวมพนธขาวเพยงไมกพนธ มความหลากหลายพนธกรรมขาวลดลง ซงเปนอนตรายอยางมากหากม

การระบาดของโรคหรอแมลง อาจทาใหเกดความเสยหายอยางรนแรงและกวางขวาง ดงนน หากมการ

ขยายตวของการสงออกขาวเพมข นจากผลการทา FTA ไทย-สหรฐ ตามผลวเคราะหทไดจากแบบจาลอง

ทางคณตศาสตร ทาใหมการขยายพนทการปลกขาวหรอเปลยนจากการปลกขาวพนธพนเมองมาปลก

เฉพาะขาวพนธเพอการสงออกมากขน จะมผลกระทบตอการเพมความรนแรงของปญหาการลดลงของ

ความหลากหลายของพนธกรรมขาวยงข น ซงปญหาในกรณดงกลาวไมไดเปนปญหาเฉพาะในเรองขาว

แตอาจมปญหาผลกระทบในลกษณะเดยวกนกบพนธพชชนดอนๆ ดวย

(2) การเปลยนแปลงกฎระเบยบ กฎหมายของไทย กรณพระราชบญญตคมครองพนธพช

กฎหมายสทธบตร

จากขอเรยกรองของสหรฐอเมรกาในประเดนการขยายใหความคมครองสทธบตรสงมชวตทก

ประเภท คอ สตว พช และจลนทรย หากไทยยอมรบขอเรยกรองดงกลาว จะมผลทาใหตองมการ

เปลยนแปลงแกไขระบบกฎหมายของไทยดานกากบดแลทรพยากรชวภาพ เปลยนจากการใช

พระราชบญญตคมครองพนธพช ซงเปนระบบกฎหมายเฉพาะ (Sui generis System) ไปเปนกฎหมาย

สทธบตร

การเปลยนแปลงนาเอาระบบสทธบตรสงมชวตมาใช จะสงผลกระทบในดานการดแลกากบการ

ใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย ปญหาการฉกฉวยนาทรพยากรชวภาพ

ของไทยไปใชอยางไมเปนธรรม รวมทงปญหาดานการแบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรชวภาพ

เนองจากภายใตระบบกฎหมายสทธบตรทเปนอยในปจจบน ไมมขอกาหนดเรองการแจงแหลงทมาของ

ทรพยากรชวภาพทเปนฐานในการประดษฐ และไมมขอบงคบเรองการแบงปนผลประโยชนอยางเปน

ธรรมกบประเทศหรอผเปนเจาของทรพยากรชวภาพ (โปรดดตารางท 18 และ 19 ประกอบ)

ตารางท 18: เปรยบเทยบการคมครองระหวางอนสญญา UPOV ฉบบป 1978, ป 1991 และขอตกลงทรปส

หวขอเรอง UPOV 1978 UPOV 1991 TRIPS สงทคมครอง พนธพชทแตละประเทศประกาศ

เปนพนธพชคมครอง พนธพชทกชนด การประดษฐ ซงอาจ

รวมถงพนธพชหรอไมกได ขนอยกบนโยบายแ ล ะ ก ฎ ห ม า ย ข อ งประเทศสมาชก

เ ง อ น ไ ข ก า รคมครอง

- ความใหม - มความแตกตางของลกษณะประจาพนธ - ความสมาเสมอของลกษณะประจาพนธ

- ความใหม - มความแตกตางของลกษณะประจาพนธ - ความสมาเสมอของลกษณะประจาพนธ

- ความใหม - มข นการประดษฐทสงขน - ม ค ว า ม ส า ม า ร ถป ร ะ ย ก ต ใ ช ใ นท า ง

66 | ห น า

หวขอเรอง UPOV 1978 UPOV 1991 TRIPS

- มความคงตวของลกษณะประจาพนธ

- มความคงตวของลกษณะประจาพนธ

อตสาหกรรม - ม ก า ร เ ป ด เ ผ ยร า ย ล ะ เ อ ย ด ก า รประดษฐอยางชดเจน

ระยะเวลาคมครอง อยางนอย 15 ป อยางนอย 20 ป อยางนอย 20 ป

ล กษณะของสทธเดดขาด

สทธในการผลต ขาย และนาเขาสวนขยายพนธ

สทธ ในการผลต ขาย และนาเขาทกสวนของพช

สทธในการผลต ขาย ใ ช น า เ ข า แ ล ะศกษาวจยทกสวนของพช

ขอหามการวจยและปรบปรงพนธ

ไมจากด จากดสาหรบพชลกผสม และพชทพฒนาจากพนธพชอนพนธ

จากด หากกระทบตอประโยชนและการใชงานตามปกตของผทรงสทธ

สทธพเศษสาหรบเกษตรกร ในการเ ก บ ร ก ษ า แ ล ะแลกเปลยนเมลดพนธ

ม ขนกบกฎหมายภายในของแตละประเทศ

ไมม

ขอหามคมครองซาซอน

ม ไมม ขนกบกฎหมายภายใน

67 | ห น า

ตารางท 19: เปรยบเทยบความแตกตางระหวางกฎหมายคมครองพนธพชของไทยกบขอเรยกรองของ

สหรฐอเมรกาในการเจรจาจดทาความตกลง FTA

ประเดน การคมครองตาม

พ.ร.บ. คมครองพนธพช พ.ศ. 2542

ขอเรยกรองของสหรฐ

(ระบบกฎหมายเฉพาะ ) 1. การคมครอง

สทธบตรสงมชวต

2. การคมครองพนธพชตามอนสญญาย

ปอฟ กรอบความ

คมครอง

ใหการคมครองพนธพชทงทเปน

พนธพชปา พนธพชพนเมอง

และพนธพชใหม

ขยายการคมครอง

สทธบตรมายงพช

สตว และพนธพช

พนธสตว

ใหการคมครองเฉพาะ

พนธพชใหม แตไมได

คมครองพนธพชปา

พนธพชพนเมอง

สวนของพชท

คมครอง

ใหการคมครองเฉพาะสวนทใช

สาหรบการขยายพนธเทานน

นกปรบปรงพนธมสทธเหนอสวนขยายพนธพช

และรวมถงใบ ลาตน ผลผลตตางๆทไดจากพนธ

พชทไดรบการคมครอง

พนธพชทไดรบ

การคมครอง

ใหความคมครองพนธพชใหม

เฉพาะรายการพชทรฐมนตร

ประกาศ โดยความเหนชอบ

คณะกรรมการคมครองพนธพช

เทานน

พนธพชทกชนดทไดรบการปรบปรงพนธ และม

คณสมบตตามเกณฑทกฎหมายกาหนด

สทธของ

เกษตรกร

ใหการคมครองสทธเกษตรกรใน

บางเรอง เชน การเกบเมลดพนธ

ไวใชในฤดถดไป การ

แลกเปลยนเมลดพนธระหวาง

เกษตรกรดวยกน ฯ

ไมใหความสาคญแกสทธเกษตรกร

จากดสทธทจะเกบรกษาผลผลตไวใชเปนเมลด

พนธ เกษตรกรตองซอเมลดพนธในทกฤด

เพาะปลก

บทบญญตเพอ

คมครองการ

เขาถงและการ

แบงปน

ผลประโยชนจาก

การใชทรพยากร

ชวภาพอยางเปน

ธรรม

กาหนดใหผขอรบการคมครอง

ตองพสจนวาพนธพชทขอรบการ

คมครองมความปลอดภย ไมเปน

อนตรายตอระบบนเวศน

ใหเปดเผยแหลงทมาของ

ทรพยากรพนธกรรมทใชในการ

ปรบปรงพนธ

ใหพสจนวาการเขาถงทรพยากร

พนธกรรมนนเปนไปโดยชอบ

และมการจายคาตอบแทนทเปน

ธรรมแกเจาของทรพยากร

พนธกรรม

ไมมขอกาหนดในเรองน ไมมขอกาหนด

ในเรองน

68 | ห น า

(3) ปญหาผลกระทบทเกดจากสงมชวตตดแตงพนธกรรมและชนดพนธตางถน

จากขอเรยกรองของสหรฐใน FTA ใหประเทศไทยยดถอขอตกลงวาดวยการใชมาตรการดาน

สขอนามยและสขอนามยพช (ความตกลง SPS) ภายใตองคการการคาโลกอยางเครงครด และตองการ

ใหประเทศไทยขจดมาตรการตางๆ ทางดานการคาทสงผลกระทบตอเทคโนโลยชวภาพ เชน การตด

ฉลากสนคา GMOs เปนตน หากประเทศไทยยอมรบตามขอเรยกรองดงกลาว จะเปนผลใหไทยตอง

เปดรบสนคาทเปนหรอมสวนประกอบทเปนสงมชวตตดแตงพนธกรรมเขามามากขน รวมทงสงมชวตท

ไมไดมแหลงกาเนดในประเทศไทยหรอชนดพนธตางถน (Alien Species)

ทงน ตามความตกลง SPS ใหสทธแกประเทศสมาชกในการใชมาตรการจากดการนาเขาสนคาท

อาจเปนอนตรายตอชวตและสขภาพของมนษย สตว หรอพช โดยจะตองเปนมาตรการทองกบมาตรฐาน

ระหวางประเทศ หรอมหลกฐานทางวทยาศาสตร (Scientific Evidence) ในการใชมาตรการดงกลาว

(4) ผลกระทบจากเรองการคมครองการลงทน

การศกษาของ Correa (2004) พบวาขอบทวาดวยการลงทนในความตกลง FTA มเนอหากวาง

กวาขอกาหนดทมอยในความตกลงระหวางประเทศ เนองจากไดขยายเรองทรพยสนทางปญญามากกวา

ทกาหนดไวในความตกลงทรปส และไดนาหลกการเรองการปฏบตเยยงคนชาต (NT) มาใชโดยไมม

ขอยกเวนดงเชนทกาหนดไวในอนสญญาระหวางประเทศ

นอกจากน ไมเปนทชดเจนวา “สทธการคมครองทรพยสนทางปญญา” ภายใตขอบทดานการ

ลงทนทอาจนาไปสกระบวนการยตขอพพาทมความหมาย ขอบเขตเพยงใด โดยเฉพาะปญหาทเกดขน

จาก “มาตรการบงคบใชสทธ” (Compulsory License) ซงนกลงทนอาจสามารถเรยกรองความเสยหาย

ในดานธรกจได รวมทงปญหาทเกดขนจากมาตรการบงคบใหเปดเผยแจง “แหลงทมาของทรพยากร

พนธกรรม” เพอการปองกนปญหาโจรสลดชวภาพ ซงผลงทนอาจหยบยกประเดนโตแยงในแงความไม

สอดคลองกบกฎหมายระหวางประเทศขนได

ในความไมชดเจนเกยวกบการคมครองการลงทนในดานทรพยสนทางปญญาน จงมความ

เปนไปไดสงวา ปญหาขอพพาทดานการลงทนจะนาไปสการปรบแกกฎหมายดานทรพยสนทางปญญา

ของประเทศกาลงพฒนา แมวากฎหมายเหลานนจะมความสอดคลองกบความตกลงทรปสกตาม

Correa ไดหยบยกปญหาทอาจเกดขนเ ปนกรณพพาทเกยวกบเรองทรพยากรชวภาพ

ทรพยากรพนธกรรม ในประเดนทเกยวโยงกบบทวาดวยการลงทนไวหลายประการ เชน

ทรพยากรชวภาพ (Biological Material) ทมการจดเกบ ไดมา ภายใตการอนญาตใหเขาถง

อาจถกตความไดวาเปน “สนทรพย” ของผเกบรวบรวม (Collector) ซงอยภายใตการคมครองใน

ความหมายของคาวา “นกลงทน” (Investor)

ปญหาจากการทรฐเพกถอนการอนญาตหรอยกเลกการทาสญญาใหเขาถงทรพยากร

พนธกรรม ผทถกเพกถอน/ยกเลกอาจเรยกรองสทธคมครองหรอการชดเชย เนองจาก “การลงทน”

ไดรบความเสยหาย

ปญหาจากการทผไดร บอนญาตใหเกบรวบรวมทรพยากรชวภาพซงเปนชาวตางชาต

เรยกรองสทธใน “สนทรพย” ทไดเกบรวบรวมมาภายใตนยามของการลงทนซงมความหมายขอบเขต

69 | ห น า

กวางมาก เชน ถารฐบงคบใหคนตวอยางทรพยากรชวภาพทเกบรวบรวมไป หรอใหมการแบงปน

ผลประโยชน ผเกบรวบรวม (ในฐานะนกลงทน) อาจฟองรองวาถกรฐละเมดสทธในสนทรพยได

เง อนไขในขอบทวาดวยการลงทน เชน ในกรณความตกลง FTA สหรฐ-สงคโปร ไดจากด

อานาจของรฐทจะกาหนดมาตรการเกยวกบการลงทน (Performance Requirement) เชน หามบงคบให

มการถายทอดเทคโนโลย ฯลฯ ในขณะทอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (มาตรา 16) ม

ขอกาหนดในเรองการถายทอดเทคโนโลยทเกยวของกบการอนรกษ หรอการใชประโยชนจากทรพยากร

ชวภาพอยางยงยน ดงนน จงอาจเปนขอขดแยงระหวางขอบทวาดวยการลงทนใน FTA กบการปฏบต

ตามพนธกรณในอนสญญาความหลากหลายทางชวภาพ และสงผลกระทบตอการบรหารจดการความ

หลากหลายทางชวภาพใหเกดความยงยน

3.4. การเขาถงและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

เนองจากสถานะของประเทศไทยในปจจบนไดเขาเปนรฐภาคของอนสญญาระหวางประเทศ

ตางๆ ทงทเกยวของโดยตรงตอหรอโดยออมตอความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย ตางลวน

แลวแตสงผลกระทบไมทางใดกทางหนง โดยเฉพาะอยางยงในประเดนทเกยวของกบการเขาถงและการ

ใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ สามารถสรปเปนผลกระทบเชงบวกและผลกระทบเชงลบได

ดงตอไปน

• ผลกระทบเชงบวก

(1) ประเทศไทยสามารถนามาตรการของระบอบระหวางประเทศฯ มาปรบใชเปนกฎเกณฑใน

การควบคมการเขาถงและแบงปนผลประโยชนตามกฎหมายภายในของประเทศไทยได

(2) การทประเทศไทยมมาตรการควบคมการเขาถงและแบงปนผลประโยชนเปนการแสดงออก

ถงสทธอธปไตยของประเทศไทยเหนอทรพยากรชวภาพ

(3) ประเทศไทยสามารถควบคม หรอกาหนดทศทางการใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพ

เพอใหประเทศไทยไดรบประโยชนสงสด และประเทศไทยจะไดรบผลประโยชนในรปแบบตางๆ ทเปน

ประโยชนตอประเทศไทยในการอนรกษและพฒนาทรพยากรชวภาพ โดยเฉพาะอยางยงการไดรบการ

ถายทอดเทคโนโลย ทเกยวกบการใชประโยชน และการอนรกษและพฒนาทรพยากรชวภาพ

(4) การใหชมชนทองถนมสวนรวมในกระบวนการใหความยนยอมกอนการเขาถง เปนการ

แสดงออกถงการรบรบทบาท ความสาคญ และสทธของชมชนทองถนเหนอทรพยากรชวภาพ

(5) ชมชนทองถนมโอกาสไดรบสวนแบงผลประโยชนอนจะกระตนใหเกดการอนรกษและ

พฒนาทรพยากรชวภาพมากยงข น ซงจะเปนประโยชนตอความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทย

ตอไป

(6) มาตรการของประเทศผใช (User Measures) ในระบอบระหวางประเทศฯจะทาใหประเทศ

ไทยมกลไกทมประสทธภาพในการตดตามตรวจสอบปญหาการลกลอบเขาถงทรพยากรชวภาพ และการ

ปฏบตตามขอตกลงในการแบงปนผลประโยชนโดยเฉพาะกรณผใชทรพยากรทอยในตางประเทศ

(7) มาตรการในระบอบระหวางประเทศฯ จะทาใหหลกเกณฑในการเขาถงและแบงปน

ผลประโยชนมความชดเจนและเปนมาตรฐานทาใหเกดความสะดวกแกนกวจยไทยทตองการเขาถง

ทรพยากรชวภาพในประเทศอน

70 | ห น า

(8) หลกเกณฑทชดเจนและเปนมาตรฐานจะทาใหผประกอบธรกจสามารถวางแผนการลงทน

วเคราะห SWOT วางแผนการพฒนาผลตภณฑ ตลอดจนวางแผนดานการตลาดทาไดงาย และมความ

แนนอนมากยงข น

(9) การเปดเผยรายละเอยดแหลงทมาของทรพยากรชวภาพในคาขอสทธบตรจะชวยทาใหการ

คมครองสทธในระบบสทธบตรมความถกตองและชอบธรรมมากยงข น

(10) ระบอบระหวางประเทศฯ จะทาใหประเทศไทยเกดการจดทาฐานขอมลของทรพยากร

ชวภาพ และภมปญญาทองถนทเกยวของเพอประโยชนในการควบคมการเขาถง

• ผลกระทบในเชงลบ

(1) ประเทศไทยตองตรากฎหมาย หรอแกไขกฎหมายเพออนวตการใหเปนไปตามมาตรการ

ของระบอบระหวางประเทศฯ เชน กฎหมายคมครองพนธพช หรอกฎหมายสทธบตร หรอกลไกใน

กฎหมายอนๆ เชน กฎหมายศลกากร กฎหมายวาดวยอาหารและยา เปนตน

(2) นกวจยตางชาตสามารถอาศยชองทางเขาถงทรพยากรชวภาพทมในประเทศไทยได และ

ประเทศไทยไมอาจกาหนดเงอนไขในลกษณะทเปนอปสรรคขดขวางตอการเขาถงทรพยากรชวภาพ

เพราะจะขดกบหลกการของ CBD แตตองกาหนดเงอนไขในลกษณะทเออตอการเขาถงทรพยากร

ชวภาพ

(3) รายละเอยดของมาตรการในระบอบระหวางประเทศฯ ทยงไมชดเจน เชน ขอบเขต

ความหมายของทรพยากรชวภาพหรออนพนธ (Derivative) อาจทาใหประเทศไทยไมอาจควบคมการ

เขาถงทรพยากรชวภาพไดอยางมประสทธภาพ และอาจสรางปญหาในการเจรจาตอรองผลประโยชน

(4) กรณทกาหนดใหระบอบระหวางประเทศฯ ไมมสภาพบงคบทางกฎหมาย และใหเปนไป

ตามความสมครใจของประเทศสมาชกจะทาใหการควบคมการเขาถงและการแบงปนผลประโยชนเกด

ความลกลน และเปนชองทางใหเกดการลกลอบเขาถงทรพยากรชวภาพได

(5) หนวยงานทเกยวของในประเทศไทยจะตองเตรยมความพรอมเพอรองรบการดาเนนการ

ตามมาตรการของระบอบระหวางประเทศฯ โดยเฉพาะหนวยงานกลางททาหนาทประสานงานกบ

หนวยงานอนภายในประเทศ และตางประเทศ ซงอาจตองปรบปรงอานาจหนาทของหนวยงานตางๆ ท

เหลอมซอนกน เชน สานกนโยบายและแผน กระทรวงทรพยากรฯ, กรมวชาการเกษตร, กรมปาไม, กรม

ประมง, สานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคการมหาชน) เปนตน

(6) ประเทศไทยยงขาดผเชยวชาญในการเจรจาตอรองผลประโยชนทเกดจากทรพยากร

ชวภาพ ทาใหอาจเสยเปรยบในการเจรจาตอรองผลประโยชน

(7) ประเทศไทยตองเตรยมการใหความรแกชมชนทองถนเพอใหตระหนกถงความสาคญของ

การอนรกษ และพฒนาทรพยากรชวภาพ ตลอดจนสทธและหนาทในกระบวนการควบคมและแบงปน

71 | ห น า

ผลประโยชน รวมทงตองจดเตรยมมาตรการหรอกลไกสนบสนน ชมชนทองถนในการเจรจาตอรอง

ผลประโยชน

(8) ประเทศไทยตองจดสรรงบประมาณในการพฒนาบคลากร กอตงองคกรใหม หรอพฒนา

ศกยภาพขององคกรเดมเพอรองรบการปฏบตตามมาตรการของระบอบระหวางประเทศฯ

(9) ประเทศไทยตองจดสรรงบประมาณ และเรงรดในการจดทาบญชและพฒนาฐานขอมลดาน

ทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถนอยางเรงดวน เพราะการขาดฐานขอมลดงกลาวทาใหการบรหาร

จดการทรพยากรชวภาพไมสามารถกระทาไดอยางมประสทธภาพ

(10) ประเทศไทยตองจดสรรงบประมาณใหหนวยงานตางๆ ทเกยวของในการพฒนาระบบ

ตรวจสอบเอกสารรบรอง เชน กรมศลกากร คณะกรรมการอาหารและยา กรมทรพยสนทางปญญา เปน

ตน เพอใหกลไกการตรวจสอบการปฏบตตามการควบคมการเขาถงและการแบงปนผลประโยชนเปนไป

อยางมประสทธภาพสงสด

(11) การกาหนดหนาทใหผขอสทธบตรตองเปดเผยขอมลแหลงทมาของทรพยากรชวภาพอาจ

ทาใหถกโตแยงวาเปนการเพมเตมหลกการทนอกเหนอไปจากทกาหนดในขอตกลงทรปส (TRIPS) และ

อาจนาไปสขอพพาท หรอการตอบโตทางการคาได

(12) มาตรการใหความยนยอมอาจยงยากและซบซอนจนเพมตนทนและเปนภาระแกผขอเขาถง

เกนสมควร เชน กรณตองขอความยนยอมจากชมชนทเกยวของ หรอจากหนวยงานหลายแหง เปนตน

ทาใหไมจงใจใหขอเขาใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพ กรณทรพยากรชวภาพทมในประเทศอนดวย

อาจทาใหเกดการแขงขนกน และทาใหผขอเขาถงมอานาจในการตอรองผลประโยชนเพมมากขน ซงไม

เปนผลดตอประเทศไทย

3.5. ชมชนทองถนกบการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

จากประมวลผลการศกษาทงจากบรบทภายในประเทศและการเคลอนไหวตลอดจนประสบการณ

ในตางประเทศ ไดมการเสนอจดทาแนวทางปฏบตสาหรบการรบมอกระแสโลกาภวตนของชมชนใน

ประเทศไทยทเกยวการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ 5 ประการสาคญ คอ

1) การจดทะเบยนความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนโดยชมชนเพอ

ผลประโยชนของชมชน โดยใชวธการและเครองมอทพฒนาขนโดยรวมกบชมชน ชมชนจะไดทราบ

ขอมลพนฐานและความสาคญของทรพยากรทมอยในชมชน ถายทอดความรระหวางเยาวชนกบผอาวโส

และขอมลเหลานจะเปนประโยชนตอชมชนเอง และตอประเทศชาตโดยสวนรวมดวย

2) การนาพนธพช ภมปญญาการแพทยพนบาน หรอผลตภณฑจากชมชนไปขอรบการ

คมครองจากหนวยงานทเกยวของ เชน การขอรบการคมครองภายใตกฎหมายคมครองพนธพช พ.ศ.

2542 กฎหมายคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ.2542 และกฎหมายคมครองสง

บงชทางภมศาสตร พ.ศ.2546 เพอปองกนมใหมการนาเอาทรพยากรชวภาพ ภมปญญา และผลตภณฑ

ของชมชนไปใชประโยชนโดยชมชนไมไดรบการแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรม

72 | ห น า

3) การฝกอบรมเพ◌อใหชมชนทองถนมความรและเทาทนกฎหมายภายใน และกฎหมาย

ระหวางประเทศทเกยวของกบทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถน เพอทชมชนจะเขาใจสทธของ

ตนทไดรบการรบรองภายใตอนสญญาระหวางประเทศ และอาจรวมถงความเหนตอปญหาและขอจากด

ของอนสญญาดงกลาว ชมชนไดเขาใจเกยวกบกฎหมายภายใน และสามารถมสวนรวมตอการบรหาร

กฎหมายดงกลาวได

4) การฝกอบรมและจดประชมในทองถน และระดบเครอขายเพอใหสามารถรเทาทนเพอ

ปองกน ลดผลกระทบและแกปญหาในกรณโจรสลดชวภาพ โดยการหยบยกกรณสาคญๆทเกยวกบบาง

ชมชนหรอกลมเปาหมายโดยตรง ทงนโดยประสานการทางานรวมกนกบองคกรพฒนาเอกชนและ

หนวยงานของรฐทเกยวของ

5) การเตรยมความพรอมของชมชนเพอทาความเขาใจผลกระทบของขอตกลงการคาเสรท

มตอทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถน เพอทชมชนและเกษตรกรจะสามารถเสนอจดยนของตนใน

การเจรจาการคาระหวางประเทศ และสามารถมสวนรวมในการตรวจสอบตดตาม ตามบทบญญตใน

มาตรา 190 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550

อยางไรกตามเพอใหแนวปฏบตเหลานสามารถนาไปดาเนนการไดจรง หนวยงานทเกยวของ

จาเปนตองพฒนาคมอ สอ และเอกสารเพอใชสาหรบการฝกอบรม การจดทาแบบฟอรมตวอยางสาหรบ

การขนทะเบยนความหลากหลายทางชวภาพ และการจดทาโครงการบรณาการนารองโดยหยบยก

ทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถนบางเรองขนมาดาเนนการในหลายๆระดบ เปนตน

นอกจากนนไดมการเสนอ แนวปฏบตสาหรบชมชน ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยป

2550 ทเอออานวยตอบทบาทของชมชนตอการจดการทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทาง

ชวภาพมากขนโดยเฉพาะอยางยงในมาตรา 66 และ 67 รวมถงในบทบญญตในมาตรา 190 ทเปดให

ภาคประชาชนทจะไดร บผลกระทบมพนทในการมสวนรวมเพอลดผลกระทบของการเจรจาการคา

ระหวางประเทศ

โดยชใหเหนวา โครงสรางการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน

รวมทงกฎหมายภายในทเกยวของเปนสวนทตองนามาปรบใชเพอสรางแนวปฎบตของชมชนเพอให

เจตนารมณของกฎหมายมผลปฏบตอยางแทจรง แตในขณะเดยวกนจารตประเพณของชมชนกควร

ไดรบการสงเสรมสนบสนน รวมไปถงสามารถทาใหเกดการปรบปรงกฎหมาย โครงสรางการบรหาร

จดการภายใน และแมแตทาใหเกดการเปลยนแปลงในระดบระหวางประเทศทไมเหมาะสมไดดวย

ภายใตกระแสโลกาภวตนในปจจบน นอกจากทาใหเกดกระบวนการแสวงหาประโยชนจากฐาน

ทรพยากรและภมปญญาจากชมชนเพอผลประโยชนทางการคาแลว ยงไดเปดหนาตางใหชมชนไดเรยนร

และแลกเปลยนกบชมชนตางๆในระดบโลก ทงในแงของการสรางความรวมมอเพอสนบสนนกตกา

ระหวางประเทศใหเอออานวยตอการอนรกษ พฒนา และใชประโยชนอยางยงยน และการหยดยงหรอลด

ผลกระทบทจะเกดขนตอชมชนไดไปพรอมๆกนดวยภารกจสาคญทควรดาเนนการตอเพอใหแนวปฏบต

น สามารถดาเนนไปไดอยางเปนจรง คอ

73 | ห น า

1. จดทาเอกสารและสอการจดทาเอกสารเพอจดทาเปนคมอสาหรบประชาชน อยางนอย 3 ชดคอ

- คมอหรอสอเพออธบายความเขาใจเกยวกบอนสญญาระหวางประเทศทเกยวของในภาษาท

ชมชนทองถนและประชาชนทวไปจะสามารถเขาใจไดงายๆ

- จดทาคมอ แผนพบ หรอสอทอธบายเกยวกบกฎหมายภายในทเกยวของกบการจดการ

ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน ทชมชนทองถนจะสามารถรบทราบถง

สทธประโยชนและมสวนรวมในการบรหารและใชประโยชนจากกฎหมายทมอย

- จดทาเอกสารเผยแพรทใหขอมลเกยวกบกรณการนาเอาทรพยากรชวภาพและภมปญญา

ทองถนไปใชประโยชนอยางไมเหมาะสม โดยใชรปแบบและภาษาทชมชนสามารถเขาใจได

2. จดทาตวอยางแบบฟอรมสาหรบการจดทะเบยนทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถนของ

ชมชน โดยตวอยางของแบบฟอรมดงกลาวควรออกแบบเพอใหเปนมตรกบชมชนและผใชให

มากทสด

3. จดทาโครงการบรณาการขนมาในระดบพนทหรอในประเดนเฉพาะ โดยพยายามเชอมโยงงานท

เกยวของกบการรวบรวมองคความรพนฐานทงในระดบทองถนและระดบประเทศ การสนบสนน

การพฒนาผลตภณฑของชมชนและผประกอบการขนาดเลก ไปจนถงมาตรการ และนโยบายใน

การคมครองภมปญญาทองถนในระดบระหวางประเทศ เปนตน

ทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถนนน นบวนยงมความสาคญมากยงข นทกท โดยเฉพาะ

อยางยงหากเราตระหนกวา ภายในอนาคตขางหนาเมอฐานของการพฒนาเศรษฐกจซงยนอยบนฐาน

ของการใชพลงงานจากเชอเพลงดกดาบรรพเสอมสลายลง การหนกลบมาพงพาและพฒนาตนเองบน

ฐานของทรพยากรและภมปญญาของเราเอง จะเปนทางออกไมกหนทางทประเทศและประชาชนจะอย

รอดและพฒนาตอไปไดอยางยงยน

4. ยทธศาสตรชาตและกลไกเชงสถาบนดานความหลากหลายทางชวภาพ

4.1 นโยบายและยทธศาสตรชาตดานการจดการความหลากหลายทางชวภาพ

4.1.1 ยทธศาสตรการพฒนาระดบชาตทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพและ

ทรพยากรและสงแวดลอม

ความหลากหลายทางชวภาพเรมถกผนวกเขาสยทธศาสตรการพฒนาประเทศอยางเปนรปธรรม

ครงแรกในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9 (2545 – 2549) โดยมการกาหนดแนว

ทางการพฒนา ดานการอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตของประเทศใหมความอดมสมบรณ เพอ

ความสมดลของระบบนเวศและใชประโยชนในการสนบสนนเศรษฐกจฐานรากของประเทศอยางยงยน

ซงกาหนดใหมการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเพอรกษาความสมดลของระบบนเวศ โดยจดให

มเครอขายขอมลและการลงทนวจยดานความหลากหลายทางชวภาพ รวมทงกาหนดมาตรการทาง

กฎหมายเพอคมครองชนดพนธพชและสตวทมความสาคญ ควบคไปกบการสรางความรวมมอในการ

อนรกษความหลากหลายทางชวภาพ ใหชมชนและทองถนมสวนรวมในการคมครองพนธพชและพนธ

สตว

74 | ห น า

ตอมาภายใตยทธศาสตรการพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท

10 (พ.ศ. 2550-2554) ไดระบถงสาระสาคญทเกยวของกบการบรหารจดการความหลากหลายทาง

ชวภาพไวใน ยทธศาสตรท 4 ยทธศาสตรการพฒนาบนฐานความหลากหลายทางชวภาพและการ

สรางความมนคงของฐานทรพยากรและสงแวดลอม ใหความสาคญกบ

การรกษาฐานทรพยากรและความสมดลของระบบนเวศ เพอรกษาสมดลระหวางการอนรกษ

และการใชประโยชน โดยพฒนาระบบฐานขอมลและสรางองคความร สงเสรมสทธชมชนและ

การมสวนรวมในการจดการทรพยากร ตลอดจนพฒนาระบบการจดการรวมเพออนรกษและ

ฟนฟทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะการดแลทรพยากรธรรมชาตหลก ไดแก ดน นา ปาไม

ทรพยากรทะเลและชายฝ ง ทรพยากรแร การแกปญหาความขดแยงอยางสนตวธ รวมทงการ

ปองกนภยพบต

การสรางสภาพแวดลอมทดเพอยกระดบคณภาพชวตและการพฒนาทยงยน โดยการปรบ

แผนการผลตและพฤตกรรมการบรโภคไปสการผลตและการบรโภคทยงยน เพอลดผลกระทบ

ตอฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยใชกลไกทางเศรษฐศาสตรทงดานการเงนและ

การคลง และการสรางตลาดสนคาและบรการทเ ปนมตรกบสงแวดลอม รวมทงพฒนา

ประสทธภาพการบรหารจดการเพอลดมลพษและควบคมกจกรรมทจะสงผลกระทบตอคณภาพ

ชวต โดยการเพมประสทธภาพการกาจดมลพษขององคกรปกครองสวนทองถน และมกลไก

กาหนดจดยนตอพนธกรณและขอตกลงระหวางประเทศ

การพฒนาคณคาความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน เปนการวางพนฐาน

เพอนาไปสการพฒนาบนฐานความหลากหลายทางชวภาพในระยะยาว โดยใชหลกเศรษฐกจ

พอเพยงเปนแนวทางสาคญ เรมจากการจดการองคความรและสรางภมคมกน สงเสรมการใช

ความหลากหลายทางชวภาพในการสรางความมนคงของภาคเศรษฐกจทองถนและชมชน

รวมทงพฒนาขดความสามารถและสรางนวตกรรมจากทรพยากรชวภาพทเปนเอกลกษณของ

ประเทศ

ในปจจบนสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดมการยกราง

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (2555 – 2559) ข นมาโดยภายใตรางยทธศาสตรการ

พฒนาประเทศไดมการกาหนด ยทธศาสตรการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยาง

ยงยนไว เปนยทธศาสตรท 6

ยทธศาสตรดงกลาวมว ตถประสงคเพอสรางความเปนธรรมในการเขาถงและใชประโยชน

ทรพยากรธรรมชาตและมการคมครองรกษาผลประโยชนของประเทศจากขอตกลงและพนธกรณระหวาง

ประเทศ นอกจากนนยงไดกาหนดเปาหมายการพฒนา ทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพ คอ

เพอเพมความอดมสมบรณของฐานทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพใหเพยงพอกบ

การรกษาระบบนเวศและการใชประโยชนอยางสมดล คมคา และเปนธรรม ซงมการกาหนดแนวทางการ

พฒนาทเกยวของความหลากหลายทางชวภาพโดยตรงไวดงตอไปน

75 | ห น า

1) การอนรกษ ฟนฟ และสรางความมนคงของฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

มแนวทางหลก ดงน

• คมครอง ปองกน รกษา ฟนฟพนทปาไม และเขตอนรกษ อนรกษพนทเปราะบางทม

ความสาคญเชงนเวศ สรางพนทเชอมตอระหวางปา วางระบบเพอแกไขปญหาการบกรกถอครองทดนใน

พนทปาไม โดยใหมการจดทาทะเบยนผถอครองทดนในพนทอนรกษทงหมด ดาเนนการพสจนสทธ และ

รวมมอกบผมสวนไดเสยจดทาแนวเขตพนทอนรกษ เพอใหเปนทยอมรบรวมกน ควบคมการใชประโยชน

พนทตนนาและการใชสารเคมการเกษตรในพนทตนนาอยางเขมงวด สงเสรมเครอขายอนรกษ ปองกน

การบกรกปาไม โดยภาคประชาชนและชมชน สงเสรมหลกการชมชนอยรวมกบปา การปลกปา 3 อยาง

ประโยชน 4 อยาง สงเสรมการจดการปาชมชน การฟนฟและการปลกปาในรปแบบวนเกษตร โดยให

ความสาคญกบพนทตนนาและพนทรอยตอตามแนวเขตอนรกษ

• พฒนาระบบฐานขอมล ระบบสารสนเทศภมศาสตร และการจดการองคความร เพอใช

เปนเครองมอในการวางแผนและพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการ โดยสนบสนนใหมการจดทาแผน

ทแนวเขตทดนของรฐและการใชประโยชนในเขตพนทอนรกษใหเกดความชดเจน เพอใหทราบถง

ขอเทจจรงและสามารถวางระบบการจดการแกไขปญหาใหสอดคลองกบสถานการณปจจบน รวมทง

สนบสนนการจดทาฐานขอมลทรพยากรปาไม ความหลากหลายทางชวภาพ ทรพยากรชายฝ ง ปาชาย

เลน แหลงนา ทดน และทรพยากรแร เผยแพรตอสาธารณะอยางตอเนองทกปผานทางสออเลกทรอนกส

และสออนๆ ปรบปรงระบบการจดทาฐานขอมลพนทปาไม และการใชประโยชนทดนในเขตอนรกษ โดย

ใชระบบเทคโนโลยอวกาศ และภาพถายดาวเทยม ใหเปนมาตรฐานและเปนทยอมรบรวมกน และ

สามารถตดตามตรวจสอบการเปลยนแปลงพนทปาและการใชประโยชนทดนได

• เ รงรดพฒนาและฟนฟคณภาพดนเ พอสนบสนนการเ พมประสทธภาพการผล ต

การเกษตรและความมนคงทางอาหาร โดยการแกไขปญหาดนเคม ดนขาดอนทรยวตถ และปญหา

การชะลางพงทลายของหนาดน ดวยเทคโนโลยและนวตกรรมทเหมาะสม อาท การพฒนาพนธพชทน

เคมทใชในการฟนฟบารงดน การใชนาหมกชวภาพและป ยอนทรยเพอเพมธาตอาหารในดน สงเสรมการ

ปลกหญาแฝกและการปลกพชคลมดนเพอลดการชะลางพงทลายของหนาดน สงเสรมการทาวจยเพอ

แกปญหาดนเปรยว ดนเคม สนบสนนการดาเนนงานของหมอดนอาสา และการรวมมอระหวางภาครฐ

ภาควชาการและภาคเอกชนในการพฒนาเทคโนโลย ถายทอดองคความร พฒนากระบวนการสงเสรม

และการจดการ สรางศนยการเรยนรและบมเพาะเกษตรกร เพอใหสามารถนาความรและเทคโนโลยการ

อนรกษฟนฟบารงดนไปใชประโยชนในพนทอยางไดผล

• วางระบบการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยพฒนาระบบการจดการรวม

ในการจดการทรพยากรชายฝ ง ทงดานการอนรกษ การทองเทยว และการประมง ผลกดนยทธศาสตร

ความมนคงแหงชาตทางทะเล บรรเทาผลกระทบจากภยธรรมชาตทรนแรงและการกดเซาะชายฝ ง โดย

สงเสรมการปลกปาชายเลน ฟนฟแนวปะการง อนรกษแหลงหญาทะเลและสาหรายทะเล สงเสรมการ

จดการพนทชายฝ งโดยการมสวนรวมของชมชน เพอการใชประโยชนทรพยากรและการทาประมงชายฝ ง

อยางยงยน ปรบปรงการออกแบบและมาตรฐานการกอสรางเขตชมชน อตสาหกรรม และโครงสราง

76 | ห น า

พนฐานบรเวณชายฝ ง โดยคานงถงผลกระทบของการเปลยนแปลงทางสมทรศาสตรและปญหาการกด

เซาะชายฝ งในภาพรวม รวมทงใหมการวางแผนระยะยาวเพอรองรบการเพมขนของนาทะเล ทจะสงผล

กระทบตอเมองและพนทชายฝ ง

• เรงรดการบรหารจดการนาแบบบรณาการ เ พอสนบสนนการเ พมประสทธภาพ

การเกษตรใหเกดความมนคงดานอาหารและพลงงาน และลดปญหานาทวม นาแลงไดอยาง

ยงยน โดยปรบปรงองคกรกากบดแลการจดการนาแบบองครวม ทงการบรหารจดการในระบบลมนาและ

การพฒนาระบบพยากรณนาเพอสรางความมงคงดานนาใหกบประเทศและประโยชนในการจดสรรนาท

เปนธรรม รวมทงการปองกนภยและเตอนภยนาแลงและนาทวม

• พฒนาและปรบปรงแหลงนา เพอเพมปรมาณนาตนทนในแหลงนาทมศกยภาพในการกก

เกบนา เพอสนบสนนการสรางความมนคงดานอาหารและพลงงานแกประเทศ โดยการเพมพนท

ชลประทานและประสทธภาพการกระจายนาของระบบชลประทานอยางทวถงและเปนธรรม การพฒนา

แหลงนา ทงแหลงนาผวดน แหลงนาบาดาล และแหลงนาในไรนา ตลอดจนการผนนาระหวางลมนาทง

ภายในและระหวางประเทศ ควบคกบการจดการความตองการใชนา โดยคานงถงความสมดลและเปน

ธรรมในการจดสรรนาใหภาคการใชนาตางๆ กบปรมาณนาตนทนทมอย

• พฒนาและสงเสรมใหเกดการใชนาอยางมประสทธภาพ คมคา และไมสงผลกระทบตอ

สงแวดลอม โดยจดระบบการกระจายนาใหเหมาะสมในทกภาคสวน ทงภาคเกษตร อตสาหกรรม และ

อปโภคบรโภค ใชหลกการลด การใชซา และการนากลบมาใชใหม (Reduce Reuse Recycle : 3Rs) และ

จดทาฉลากขอมลการใชนา (Water Footprint) รวมทงเพมประสทธภาพการใชนาของภาคการเกษตร และ

สงเสรมการปลกพชทใชนานอยในชวงฤดแลง เพอลดปญหาการขาดแคลนนา

• จดทาแผนแมบทโครงสรางพนฐานดานทรพยากรนาเพอการอปโภค บรโภคอยางเปน

ระบบ โดยจดการนาผวดนและนาใตดนอยางผสมผสานตามศกยภาพของพนท เพอใหประชาชน

สามารถเขาถงนาสะอาดไดอยางทวถง ตลอดจนพฒนาระบบพยากรณนาเพอประโยชนในการจดสรร

การปองกนภยและเตอนภยทงจากนาแลงและนาทวม

• สงเสรมการอนรกษ ใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพและแบงปนผลประโยชนอยางเปน

ธรรม โดยจดใหมการคมครองพนทอนรกษและระบบนเวศทเปราะบาง ซงเปนถนกาเนดของสมนไพร ม

ความหลากหลายทางชวภาพทสมบรณ และเปนถนทอยของพนธพชพนธสตวทหายากและใกลสญพนธ

สงเสรมการอนรกษพนธกรรมทองถนโดยองคกรชมชน ปรบปรงกฎระเบยบใหเออตอการเขาถงและการ

ใชประโยชนทรพยากรชวภาพเพอการพงตนเองและการสรางความมนคงดานอาหารและสขภาพ รวมทง

การสรางนวตกรรมจากทรพยากรชวภาพ เพอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ ภายใตกลไกการแบงปน

ผลประโยชนอยางเปนธรรม รวมทงการสรางมลคาเพมทางเศรษฐกจจากนวตกรรมและการใชประโยชน

ทรพยากรชวภาพ

2) เพมบทบาทประเทศไทยในเวทประชาคมโลกทเกยวของกบกรอบความตกลงและ

พนธกรณดานสงแวดลอมระหวางประเทศ มแนวทางหลก ดงน

77 | ห น า

• สน บ สน น ก า รดา เ น น งา น ตา มพน ธก รณ แล ะ ข อ ตก ล งระ หว า งป ระ เ ทศ ด า น

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อาท อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ และพธสารทเกยวของเพอคมครองและอนรกษทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพและพนธกรรม โดยใหชมชนมการเขาถงเพอใชประโยชนอยางยงยน กาหนดมาตรการเพอความปลอดภยทางชวภาพ และสนบสนนใหเกดกลไกการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรมเมอมการใชประโยชนเชงพาณชย รวมทงพนธกรณและขอตกลงวาดวยการพฒนาทยงยน อนสญญาวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ อนสญญาบาเซล อนสญญาสตอกโฮลมวาดวยสารมลพษทตกคางยาวนาน และพธสารทเกยวของ เปนตน

3) การพฒนาระบบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหม

ประสทธภาพ โปรงใสและเปนธรรม มแนวทางหลก ดงน

• พ ฒ น า ช ม ช น ใ ห เ ข ม แ ข ง แ ล ะ ส ง เ ส ร ม ส ท ธ ช ม ช น ใ น ก า ร เ ข า ถ ง แ ล ะ

ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและยง ยน สนบสนนแนวทางการใชประโยชน

ทรพยากรธรรมชาตเชงอนรกษ ตามวถชวต ภมปญญา และวฒนธรรมดงเดม ภายใตหลกการคนอย

รวมกบระบบนเวศอยางเกอกล สนบสนนสทธและบทบาทของชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาต

เพอการพงตนเอง ทงดานทรพยากรชวภาพ ปาชมชน การจดการนา การจดการทรพยากรชายฝ ง

รวมทงการใชประโยชนทดนรวมกน สรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบระบบนเวศเพอใหชมชนเกด

ความรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต สนบสนนใหชมชนจดทาโครงการเพอสารวจทาฐานขอมล

ทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพ และภมปญญาทองถน โดยรวมกบองคกรทองถน

สงเสรมกจกรรมทตอยอดการใชประโยชนจากฐานทรพยากรและองคความรของทองถน ตลอดจน

สงเสรมระบบการจดการทเคารพสทธทางปญญาและปกปองทรพยากรของชมชน

4.1.2 นโยบาย มาตรการและแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางยงยน

นอกจากยทธศาสตรระดบชาตดานความหลากหลายทางชวภาพแลวจากมาตรา 6 ของ

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพทประเทศไทยเปนภาคอนสญญาไดกาหนดใหประเทศท

เปนภาคจดทานโยบายและกลยทธระดบชาต เพออนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

อยางยงยนประเทศไทยโดยไดเรมจดทานโยบายและมาตรการระดบชาตดานความหลากหลายทาง

ชวภาพ ตงแตป พ.ศ. 2539 เนองจากเหนวาประเทศไทยจาเปนตองมกรอบและทศทางการดาเนนงาน

เกยวกบความหลากหลายทางชวภาพในภาพรวมของประเทศ แมวาในขณะนนประเทศไทยจะยงไมได

เขาเปนภาคของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ กตาม

นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยาง

ยงยน ไดมการจดทาและใชเปนกรอบการดาเนนงานระดบชาตมาแลว จานวน 3 ฉบบ โดยฉบบท 1 และ

ท 2 นน คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตไดมอบหมายใหคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความ

หลากหลายทางชวภาพ พจารณาดาเนนการซงไดมการแตงตงคณะทางานขน เพอยกรางและจดทา

นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน โดย

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ปฏบตหนาทในฐานะฝายเลขานการของ

คณะอนกรรมการฯ และคณะทางาน

78 | ห น า

สาหรบการจดทานโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางยงยน ฉบบท 3 เปนการดาเนนการภายใตคณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพแหงชาต (กอช.) ทต งข นตามระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและ

ใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ โดยมสานกความหลากหลายทางชวภาพ สานกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนฝายเลขานการ การจดทานโยบาย มาตรการ และ

แผนการอนรกษฯ ทงสามฉบบดงกลาว มวตถประสงคเพอกาหนดใหมนโยบายระดบชาต ในการอนรกษ

และใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพครอบคลมในทกประเดน ตลอดจนสอดคลองกบมาตรา 6

ของอนสญญาฯ และการคมครองทรพยากรชวภาพของทกหนวยงานทเกยวของ รวมถงการเสรมสราง

บทบาทของหนวยงานนนๆ

นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยาง

ยงยน ไดผานการพจารณา ตรวจสอบ และกลนกรองอยางเปนขนตอน ทงการจดประชมเพอรบฟง

ความเหนจากผทรงคณวฒ นกวชาการ หนวยงานตางๆ ทงภาครฐและภาคเอกชน สอมวลชน องคกร

พฒนาเอกชน รวมถงการมสวนรวมของทองถน สถาบนการศกษา ตลอดจนการเวยนเสนอหนวยงานท

เกยวของเพอพจารณาปรบปรงแกไข และนาเสนอคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลาย

ทางชวภาพ คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต/คณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลาย

ทางชวภาพแหงชาต และคณะรฐมนตร เพอพจารณาใหความเหนชอบ ตามลาดบ

ฉบบท คณะกรรมการฯ

เหนชอบ

คณะรฐมนตร

เหนชอบ

สาระสาคญ

1. นโยบาย มาตรการ

และแผนการอนรกษ

และใชประโยชน

ความหลากหลาย

ทางชวภาพอยาง

ย งยน

พ.ศ. 2541 – 2545

คณะกรรมการ

สงแวดลอมแหงชาต

เหนชอบ เมอวนท 21

มกราคม 2540

15 ก.ค. 2540 • การเสรมสรางสมรรถนะใหแกบคลากร

• การใหความรความตระหนกแกสาธารณชน

• การเสรมสรางความแขงแกรงใหแกพนท

คมครอง

• การสรางแรงจงใจใหแกทองถนในการ

อนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

• การคมครองชนดพนธและสายพนธทใกล

สญพนธและระบบนเวศทอยใน

สภาพวกฤต

• การควบคมและตดตามตรวจสอบกจกรรมท

คกคามความหลากหลายทางชวภาพ

2. นโยบาย มาตรการ

และแผนการอนรกษ

และใชประโยชน

ความหลากหลาย

ทางชวภาพอยาง

คณะกรรมการ

สงแวดลอมแหงชาต

เหนชอบ เมอวนท 6

ธนวาคม 2544

11 ม.ย. 2545 • การลดการสญเสยความหลากหลายทาง

ชวภาพของประเทศไทย

• การสรางเครอขายอนรกษความหลากหลาย

ทางชวภาพ

79 | ห น า

ฉบบท คณะกรรมการฯ

เหนชอบ

คณะรฐมนตร

เหนชอบ

สาระสาคญ

ยงยน พ.ศ. 2546 –

2550 • การอนรกษพนทปาไมทมความหลากหลาย

ทางชวภาพสง

• การฟนฟพนทปาไมเพอเปนปาชมชนและ

เพอประโยชนใชสอย

• การสารวจวจยดานความหลากหลายทาง

ชวภาพดานพช สตว แมลง และจลนทรยใน

พนทคมครองและพนทชมนาทม

ความสาคญ

• การสรางความเขมแขงใหแกประชาชนทก

ระดบ องคการบรหารสวนตาบล องคกร

ปกครองสวนทองถน และชมชนทองถนใน

• การอนรกษและใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพอยางย งยน

• การรณรงคใหมการใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพอยางย งยน

ในพนทปาชมชนทมอย

• การอนรกษและฟนฟพนทชมนาของ

ประเทศไทย

3. นโยบาย มาตรการ

และแผนการอนรกษ

และใชประโยชน

ความหลากหลาย

ทางชวภาพอยาง

ย งยน

พ.ศ. 2551 – 2554

คณะกรรมการอนรกษ

และใชประโยชนความ

หลากหลายทาง

ชวภาพแหงชาต

เหนชอบ เมอวนท 14

พฤศจกายน 2550

15 ม.ค. 2551 • การเสรมสรางความอดมสมบรณของความ

หลากหลายทางชวภาพใหเปนฐานทม นคง

ของการดารงชวตของคนไทย ควบคกบการ

วจยคณคาความหลากหลายทางชวภาพให

นามาใชประโยชนทางเศรษฐกจของประเทศ

ไดอยางย งยน

• สรางกลไกในการเขาถงและมการแบงปน

ผลประโยชนจากการพฒนาความ

หลากหลายทางชวภาพใหกบประเทศอยาง

ยตธรรมและเทาเทยม

นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยาง

ยงยน พ.ศ. 2551-2555 ฉบบท 3 ของประเทศไทย ประกอบดวย 5 กลยทธ คอ กลยทธเพอการ

คมครององคประกอบความหลากหลายทางชวภาพ การสนบสนนการใชประโยชนจากความหลากหลาย

ทางชวภาพอยางยงยน การลดการคกคามความหลากหลายทางชวภาพ การสงเสรมการวจย การ

ฝกอบรม การใหการศกษา การสรางความตระหนกและสงเสรมการเชอมโยงเครอขายเรองความ

80 | ห น า

หลากหลายทางชวภาพ และการเสรมสรางสมรรถนะใหแกประเทศในการดาเนนงานตามความตกลง

ระหวางประเทศทเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ พรอมทงกลไกการบรหารแผนไปสการปฏบต

ของหนวยงานตางๆ และการตดตามประเมนผล

4.2 กลไกเชงสถาบนดานความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย

4.2.1 กลไกระดบชาต

1) คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต

อานาจหนาทของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตเปน

กร ร ม ก า รต า ม ก ฎ หม า ย ท ม ร า ย ล ะ เ อย ด เ ก ย ว กบ อ า น า จ ห น า ท แ ล ะ กา ร ด า เ น น ง า น

ตาม พ.ร.บ. สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ตงแตมาตรา 13 ถงมาตรา 21

ดงน

• อานาจและหนาท

- เสนอนโยบายและแผนการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต เพอขอความเหนชอบ

จากคณะรฐมนตร

- กาหนดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมตามมาตรา 32

- พจารณาใหความเหนชอบในแผนจดการคณภาพสงแวดลอมทรฐมนตรเสนอตามมาตรา 35

- พจารณาใหความเหนชอบแผนปฏบตการเพอการจดการคณภาพสงแวดลอมในระดบจงหวด

ตามมาตรา 37

- เสนอแนะมาตรการดานการเงน การคลงการภาษอากรและการสงเสรมการลงทนเพอปฏบตตาม

นโยบายและแผนการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาตตอคณะรฐมนตร

- เสนอแนะใหมการแกไขเพมเตมหรอปรบปรงกฎหมายเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพ

สงแวดลอมตอคณะรฐมนตร

- พจารณาใหความเหนชอบในแผนปฏบตการเพอปองกนหรอแกไขอนตรายอนเกดจากการ

แพรกระจายของมลพษหรอภาวะมลพษทคณะกรรมการควบคมมลพษเสนอตามมาตรา 53 (1)

- กากบดแลและเรงรดใหมการตราพระราชกฤษฎกา ออกกฎกระทรวง ขอบงคบ ขอบญญต

ทองถน ประกาศ ระเบยบและคาสงทจาเปน เพอใหกฎหมายเกยวกบการสงเสรมและรกษา

คณภาพสงแวดลอมมความเปนระบบโดยสมบรณ

- เสนอความเหนตอนายกรฐมนตรเพอพจารณาสงการในกรณทปรากฏวา สวนราชการหรอ

รฐวสาหกจใด ฝาฝนหรอไมปฏบตตามกฎหมาย ระเบยบ หรอขอบงคบเกยวกบการรกษา

คณภาพสงแวดลอมอนอาจทาใหเกดความเสยหายอยางรายแรง

- กาหนดมาตรการเพอเสรมสรางความรวมมอและประสานงานระหวางสวนราชการ รฐวสาหกจ

และเอกชนในเรองทเกยวกบการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม

- กากบการจดการและบรหารเงนกองทน

- เสนอรายงานเกยวกบสถานการณคณภาพสงแวดลอมของประเทศตอคณะรฐมนตรอยางนอยป

ละหนงครง

81 | ห น า

นอกจากนน คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตยงมหนาทอ นๆทเกยวของกบความหลากหลาย

ทางชวภาพดงตอไปน

• 10การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอนๆ ไดแก เหนชอบกบกาหนด

นโยบาย แผน และมาตรการ ตาง ๆ เชน 10

- 10นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยาง

ยงยน พ.ศ. 2546-2550

- 10นโยบาย มาตรการ และแผนการจดการพนทชมนาของประเทศไทย

- 11แผนแมบทเพอการอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตระยะ 5 ป (พ.ศ. 2552-2556)

- 10แผนจดการปาชายเลนของประเทศ

- 10เหนชอบกบการเสนอพนทชมนาทมความสาคญระหวางประเทศ (Ramsar Site) ในทะเบยน

พนทชมนาทมความสาคญระหวางประเทศของอนสญญาแรมซาร ซงตงแตป 2535 ถงปจจบน

ประเทศไทยมพนทชมนาทมความสาคญระหวางประเทศ (Ramsar Site) จานวน 10 แหง เชน

พรควนขเสยน จ.พทลง บงโขงหลง จ. หนองคาย 10ฯลฯ

• 10งานดานสงแวดลอมตางประเทศ

- 1 0การกาหนดทาทในการประชมสมชชาสหประชาชาต สมยท 19 วาดวยสงแวดลอมและการ

พฒนาอยางยงยนและการเตรยมความพรอมในการลงนามในอนสญญาสตอกโฮลมวาดวยสาร

มลพษทตกคางยาวนาน

- 10เหนชอบกบการใหสตยาบน/ภาคยานวตในอนสญญาและขอตกลงตาง ๆ ไดแก

(1) 10อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

(2) 10อนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ และพธสารเกยวโต

(3) 10อนสญญาแรมซาร

(4) 10อนสญญาวาดวยการตอตานการแปรสภาพเปนทะเลทราย

- 1 0การดาเนนงานตามอนสญญา ขอตกลง และผลการประชมตาง ๆ เชน การประชมคณะท

ปรกษาทางวทยาศาสตร ว ชาการ และเทคโนโลย สมยท 10 (SBSTTA-10) การประชม

คณะทางานเฉพาะกจวาดวยการเขาถงการแบงปนผลประโยชน ครงท 3 (ABS-3) แผนจดการ

ระดบชาตเพอการปฏบตตามอนสญญาสตอกโฮลมวาดวยสารมลพษทตกคางยาวนาน และ 1 0การ

ดาเนนงานกลไกการพฒนาทสะอาดในประเทศไทยภายใตพธสารเกยวโต เปนตน

2) สานกงานความหลากหลายทางชวภาพ

เปนหนวยงานทตงข นภายใตระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและใชประโยชน

ความหลากหลายทางชวภาพ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2548 ซงเปนหนวยงานภายใตสานกงานนโยบายและ

แผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยทาหนาท

82 | ห น า

เปนสานกงานเลขานการของ คณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

แหงชาต (กอช.) ซงมอานาจและหนาท ดงตอไปน

- ประสานงานกบหนวยงานของรฐในการจดเตรยมแนวทางและนโยบายมาตรการหรอ

แผนงานการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

- ประสานงานกบหนวยงานกบหนวยงานของรฐในดานการศกษา วเคราะหและวจยปญหาและ

อปสรรคทเกดขนในการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพเพอเสนอตอ

กอช.

- ประสานงานและดาเนนรวมกบหนวยงานของรฐในการเจรจาเพอตอรองเงอนไขในการเขาถง

ทรพยากรชวภาพ การไดผลประโยชนตอบแทนและการถายทอดเทคโนโลยทเกยวของกบ

หนวยงานหรอองคกรของตางประเทศ และองคกรระหวางประเทศใหเปนไปอยางยตธรรม

และเหมาะสม

- สนบสนนและใหความชวยเหลอแกการวจยและการพฒนาทเกยวกบการอนรกษและใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพของภาครฐ ภาคเอกชน และสถาบนการศกษา

- สารวจ รวบรวมและใหบรการขอมลพนฐานและขอสนเทศเกยวกบความหลากหลายทาง

ชวภาพของประเทศและตางประเทศ

- ตดตาม ประเมนผลและจดทารายรายงานสรปผลการปฏบตงานตามแนวทางและนโยบาย

มาตรการ หรอแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ และประเมน

ความตองการใชประโยชนทรพยากรชวภาพในรปแบบตางๆ และความสามารถในการสนอง

ความตองการดงกลาวรวมทงประเมนผลกระทบทจะเกดขนในปจจบนและอนาคตเพอเสนอ

ตอ กอช.

- ปฏบตงานหรอรวมดาเนนการดานประชาสมพนธการอนรกษและการใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพ

- เชญบคคลของหนวยงานของรฐมาชแจง หรอสงขอมลหรอสถตตางๆ ตลอดจนขอความ

รวมมอในการยมตวบคคล พสด อปกรณ และครภณฑตางๆ จากหนวยงานของรฐท

เกยวของกบการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพไดตามความจาเปน

- ประสานงานกากบดแลดานความปลอดภยทางชวภาพใหเปนไปตามแนวทางปฏบตสากล

และตดตามตรวจสอบใหคาแนะนาดานวชาการ จดทากฎเกณฑ มาตรฐาน หรอแนวทาง

ปฏบตเพอประเมนและจดการเกยวกบปญหาความปลอดภยทางชวภาพ

นอกจากนน ในกรณทถาการดาเนนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพใน

เรองใดไมเปนไปตามทกาหนดหรอไมสอดคลองกบนโยบาย แนวทาง มาตรการ แผนงาน โครงการ หรอ

วธการดาเนนกจการทกาหนดตามระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2548 ใหสานกความหลากหลายทางชวภาพรายงานปญหา

หรออปสรรคทเกดขนตอเลขาธการสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทราบ

และตอ กอช. เพอนาเสนอตอนายกรฐมนตรวนจฉยสงการตามทเหนสมควรตอไป

83 | ห น า

3) สานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคกรมหาชน)

จดตงข นตามพระราชกฤษฎกาจดตงสานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ (องคการ

มหาชน) พ.ศ.2550 เมอวนท 17 กรกฎาคม 2550 โดยวตถประสงคสานกงานพฒนาเศรษฐกจจากฐาน

ชวภาพ (องคการมหาชน) ทาหนาทดงตอไปน

• สงเสรม สนบสนน และดาเนนการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ

• สงเสรมและสนบสนนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาของชมชนและ

ทองถน

• รวบรวม ศกษา วเคราะห และประเมนขอมล รวมทงความตองการดานการพฒนาเศรษฐกจ

เสนอแนะนโยบายและมาตรการเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพตอคณะรฐมนตร

• เกบรวบรวมและจดทาบญชรายการพช สตวและจลนทรยทมแหลง กาเนดหรอพบไดในประเทศ

รวมทงภมปญญาของชมชนและทองถน เพอประโยชนในการเปนฐานขอมล และดแลการใช

ประโยชนเศรษฐกจจากความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาของชมชนและทองถน

• สงเสรมและสนบสนนการวจย เพอพฒนาตอยอดองคความรเกยวกบการใช ประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพและภมปญญาของชมชนและทองถนไปสการใชประโยชนเชงพาณชย

• สงเสรมและสนบสนนการลงทนเกยวกบการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ

• สงเสรม สนบสนน และดาเนนการเผยแพรองคความร และการใหบรการการเขาถงและใช

ประโยชนเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาของชมชนและทองถน

• สงเสรม สนบสนน และดาเนนการเพอใหมการจดทะเบยนคมครองความหลากหลายทางชวภาพ

และภมปญญาของชมชนและทองถนตามกฎหมายตาง ๆ ทเกยวของ ตลอดจนปองกนและแกไข

ปญหาการละเมดสทธประโยชนของประเทศในเรองดงกลาว

• เปนศนยกลางตดตามและประสานการดาเนนการของหนวยงานของรฐและเอกชน ทเกยวของ

ทงในประเทศและตางประเทศ ในการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพใหมความเชอมโยงและ

สอดคลองกบนโยบายทคณะรฐมนตรกาหนด

4.2.2 กลไกระดบคณะกรรมการ คณะอนกรรมการ และคณะทางาน

1) คณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต (กอช.)

คณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

เปนคณะอนกรรมการทเกดขนภายใตคาสงคณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพ ท 1/2549 โดยมวตถประสงคเพอใหการดาเนนการดานความหลากหลายทาง

ชวภาพของประเทศ สอดคลองตามพนธกรณและการดาเนนการในระดบประเทศ ระดบภมภาคและ

ระดบโลก และเปนไปตามวตถประสงคทสาคญของอนสญญาฯ อนไดแก การอนรกษและใชประโยชน

ทรพยากรชวภาพอยางยงยน การแบงปนผลประโยชนทไดจากการใชพนธกรรมอยางยตธรรมและเทา

เทยม และเพอการประสานกลยทธและแผนปฏบตการในอนสญญาฯ รวมถงการบรหารจดการดาน

ทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพ ระหวางหนวยงานประสานงานกลางระดบชาต (National Focal

84 | ห น า

Point) กบหนวยงานตางๆ เปนไปอยางมประสทธภาพและบรรลเปาหมายในการสงวนอนรกษและการ

ใชประโยชนทรพยากรชวภาพอยางยงยน

โครงสรางของคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพจะเปนผแทนจาก

หนวยงานภาครฐและผเชยวชาญทเกยวของ โดยมปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทา

หนาทเปนประธานอนกรรมการ และมผแทนสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม (สผ.) ทาหนาทเปนอนกรรมการและเลขานกรรมการ ทงนคณะอนกรรมการดงกลาวจะม

อานาจและหนาทดงตอไปน

- ดาเนนการใหประเทศไทยมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพโดย

สอดคลองกบพนธกรณอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพและขอมตของสมชชา

ภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

- ประสานความรวมมอกบหนวยงานตางๆ ทงภายในและตางประเทศในการอนวตตาม

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

- เตรยมการประชมสมชชาภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ การประชม

คณะทปรกษาทางวทยาศาสตร วชาการและเทคโนโลยและการประชมอนๆภายใตอนสญญา

- จดทานโยบาย มาตรการและแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

อยางยงยน

- กากบ ดแลและตดตามการดาเนนงานดานความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยให

เปนไปตามนโยบาย มาตรการและแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางยงยน

- แตงตงคณะทางานในการดาเนนงานดานความหลากหลายทางชวภาพตามความเหมาะสม

นอกจากนน คณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพยงไดมการแตงตง

คณะทางานขนมา 2 ชด ไดแก

(1) คณะทางานการเขาถงและการแบงปนผลประโยชน โดยมวตถประสงคเพอใหการ

เขาถงและการแบงปนผลประโยชนทไดจากทรพยากรชวภาพ เปนไปอยางเทาเทยมและเปนธรรมอนจะ

นาไปสการตระหนกถงคณคาของทรพยากรชวภาพ และสงผลใหเกดการอนรกษและใชประโยชน

ทรพยากรชวภาพอยางยงยน อกทงเพอใหเกดหลกเกณฑ วธการ และแนวทางในการปฏบตทเกยวของ

กบการเขาถงทรพยากรชวภาพและการแบงปนผลประโยชนทสอดคลองกลหลกการ และขอตกลง

ระหวางประเทศในระดบสากล โดยคณะทางานดงกลาวจะมอานาจหนาทท สาคญ ดงตอไปน

- พจารณาจดทา ปรบปรงและทบทวน ระเบยบ หลกเกณฑ วธปฏบตและแนวทางปฏบต

ทเกยวของกบการเขาถงทรพยากรชวภาพ และการแบงปนผลประโยชน เพอเปน

มาตรฐานเดยวกนของประเทศ และตามความเหมาะสมและการยอมรบในระดบสากล

- ประสานความรวมมอในเรองทเกยวของกบการเขาถงทรพยากรชวภาพและการแบงปน

ผลประโยชนระหวางคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

และหนวยงานอนๆ

85 | ห น า

- ตดตามการดาเนนงานของคณะทางานวาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการ

แบงปนผลประโยชน ภายใตอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ อยาง

ตอเนองเพอนาขอมล ขาวสาร มตทไดมาใชในการปฏบตงานของคณะทางานน

- รายงานความกาวหนาและผลการดาเนนงานเรองการเขาถงทรพยากรชวภาพและการ

แบงปนผลประโยชนของคณะทางานแกอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลาย

ทางชวภาพ

(2) คณะทางานชนดพนธตางถน โดยมวตถประสงคเพอใหการอนรกษความหลากหลายทาง

ชวภาพในถนทอยอาศยตามธรรมชาตเปนไปอยางยงยนและสามารถควบคม ดแล ลดและปองกน

ผลกระทบอนเกดขนจากการนาเขาชนดพนธตางถนทรกราน รวมถงการกาจดชนดพนธตางถนทระบาด

อกทงเพอใหเกดแนวทางปฏบต หรอกลไกทางดานกฎหมายทใชควบคมการนาเขาชนดพนธตางถนให

สอดคลองกบหลกการและขอตกลงระหวางประเทศในระดบสากล โดยคณะทางานดงกลาวจะมอานาจ

หนาทท สาคญ ดงตอไปน

- พจารณาจดทา ปรบปรงและทบทวน ระเบยบ หลกเกณฑ วธการปฏบตและแนวทาง

ปฏบตทเกยวของกบ การนาเขา การควบคม และการกาจดชนดพนธตางถนของ

ประเทศไทย เพอใหเปนไปตามความเหมาะสมและการยอมรบในระดบสากล

- ประสานความรวมมอในเรองทเกยวของกบชนดพนธตางถน ระหวางคณะอนกรรมการ

อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพและหนวยงานอนๆ

- ตดตามการดาเนนงานทเกยวของกบชนดพนธตางถน ภายใตอนสญญาวาดวยความ

หลากหลายทางชวภาพอยางตอเนองเพอนาขอมลขาวสาร มตทไดมาใชในการ

ปฏบตงานของคณะทางานชดน

- รายงานความกาวหนาและผลการดาเนนงานเรองชนดพนธตางถนของคณะทางานแก

คณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

คณะอนกรรมการพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพ

เปนคณะอนกรรมการทเกดขนภายใตคาสงคณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพ ท 2/2549 โดยมวตถประสงคเพอการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลาย

ทางชวภาพเปนไปอยางยงยนและสามารถทจะควบคม กากบดแล ลดและปองกนผลกระทบอนอาจ

เกดขนเนองจากกจกรรมตางๆ ในการใชประโยชนสงมชวตดดแปลงพนธกรรมของประเทศไทย นาไปส

ความปลอดภยทางชวภาพทงตอมนษยและสงแวดลอม และทาใหสามารถใชเทคโนโลยชวภาพสมยใหม

ไดอยางปลอดภย อกทงสอดคลองกบหลกการและขอตกลงระหวางประเทศในระดบสากล

ทงนโครงสรางของคณะอนกรรมการพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพจะ

เปนผแทนจากหนวยงานภาครฐและผเชยวชาญทเกยวของ โดยมปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวด ลอมทาหนาท เ ปนประธานอนกรรมการ และมผ แทนสาน กงานนโยบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.) ทาหนาทเปนอนกรรมการและเลขานกรรมการเชนเดยวกบ

โครงสรางของคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ทงนคณะอนกรรมการ

ดงกลาวจะมอานาจและหนาทดงตอไปน

86 | ห น า

- ประสานและสนบสนนการดาเนนงานของหนวยงานตางๆ ทเกยวของทงภาครฐ เอกชน และ

สาธารณะทเกยวของกบความปลอดภยทางชวภาพ ทงในการบรหารจดการ เทคนค วชาการ

และกฎหมาย

- เสนอแนะกาหนดทาทและบทบาทประเทศไทยในการเจรจาตอรองขอตกลงการดาเนนการ

ตามพนธกรณ พธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพและอนๆทเกยวของ

- เสนอแนะ นโยบาย มาตรการ แผนงาน โครงการและกจกรรมทเกยวของกบการอนวตตาม

ตามพธสารคารตารเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพใหคณะอนกรรมการอนรกษและ

ใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาตพจารณาตอไป

- พจารณาจดทา ปรบปรงและทบทวน หลกเกณฑ วธปฏบตและแนวทางปฏบตทเกยวของกบ

การดาเนนงานตามพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพเพอเปนมาตรฐาน

เดยวกนของประเทศและตามความเหมาะสมและการยอมรบในระดบสากล

- ประสานงานความรวมมอกบสานกงานเลขาธการอนสญญาความหลากหลายทางชวภาพและ

พธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพและองคกรนานาชาตอนๆ ทเกยวของ

กบความปลอดภยทางชวภาพ

- สนบสนนใหความชวยเหลอในการแกไขปญหา อปสรรคใดๆ ทเกยวของกบความปลอดภย

ทางชวภาพเนองจากการใชประโยชนสงมชวตดดแปลงพนธกรรมของทกภาคสวน

ทงน คณะอนกรรมการพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพ ยงไดมการแตงตง

คณะทางาน ขนมาอก 1 ชด คอ คณะทางานจดทากลไกการประสานและแลกเปลยนขอมลความ

ปลอดภยทางชวภาพ โดยมวตถประสงคของการตงคณะทางานดงกลาว เพอใหมการจดทากลไกการ

ประสานงานและแลกเปลยนขอมลความปลอดภยทางชวภาพของประเทศไทย และเพอสนบสนนการ

อนวตตามพธสารคารตาเฮนาวาดวยความปลอดภยทางชวภาพไดหลายเรองไปพรอมๆกน โดยให

คณะทางานดงกลาวมอานาจหนาท ดงตอไปน

- จดตงศนยประสานงานและกลไกการประสานและแลกเปลยนขอมลความปลอดภยทาง

ชวภาพระดบหนวยงานภายในประเทศ

- กากบดแลการดาเนนงานโครงการเสรมสรางสมรรถนะของศนยประสานและแลกเปลยน

ขอมลความปลอดภยทางชวภาพของประเทศไทย

- เสนอแนะในการจดทาขอมล บารงรกษา และปรบปรงขอมลทบรรจในศนยประสานฯและ

เครอขายประสานและแลกเปลยนขอมลความปลอดภยทางชวภาพในปจจบน

- เสนอแนะและผลกดนการเสรมสรางสมรรถนะดานทรพยากรบคคลและอปกรณเครองมอ

เพอดาเนนการจดทาเครอขายประสานและแลกเปลยนขอมลความปลอดภยทางชวภาพแก

หนวยงาน

- เสนอแนะดานบรหารจดการ เทคนค และวชาการ เพอการดาเนนงานของเครอขายประสาน

และแลกเปลยนขอมลความปลอดภยทางชวภาพของหนวยงานตางๆ

87 | ห น า

- รายงานการดาเนนงานของศนยประสานฯ และเครอขายประสานและแลกเปลยนขอมลความ

ปลอดภยทางชวภาพของประเทศไทยแกคณะอนกรรมการพธสารคารตาเฮนาวาดวยความ

ปลอดภยทางชวภาพเปนระยะ

5. ผลกระทบของปจจยแวดลอมตางประเทศ

5.1 ความตกลงระดบพหภาคดานสงแวดลอมและดานการคาเสร 5.1.1 ความตกลงพหภาคดานความหลากหลายทางชวภาพและดานการคาเสร

1) อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

ในป พ.ศ. 2530 (ค.ศ. 1987) ไดมการยกรางอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพขน

โดยองคกรพฒนาเอกชน IUCN (The World Conservation Union) และในป พ.ศ. 2535 (ค.ศ.

1992) อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ไดรบการลงนามจาก 157 ประเทศ ในการประชม

สหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (United Nations Conference on Environment and

Development; UNCED) ในระหวางวนท 5-14 มถนายน พ.ศ. 2535 ณ รโอ เดอ จาเนโร สหพนธ

สาธารณรฐบราซล หลงจากนน อนสญญาฯ ไดเปดใหลงนามจนถงวนท 4 มถนายน พ.ศ. 2536 ซงม

167 ประเทศ และสหภาพยโรป ไดลงนามรบรองในอนสญญาฯ

หลกการและแนวคดของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

CBD เปนขอตกลงระหวางประเทศทมเนอหาครอบคลมทรพยากรชวภาพทกชนด (Umbrella

Treaty)6 ทอยในดนแดนของรฐและอยในสภาพธรรมชาต (in-situ)

7 แตจะไมรวมถงทรพยากรทเกบ

รกษาในธนาคารพนธกรรม (ex-situ) ทไดรวบรวมไวกอน CBD มผลบงคบ CBD กาหนดใหรฐภาค

สงเสรมการเขาถงทรพยากรพนธกรรมในดนแดนของรฐ โดยรฐมอธปไตยทจะกาหนดเงอนไขการเขาถง

ทรพยากรพนธกรรมได แตตองเปนเงอนไขทเออตอรฐภาคอนในการเขาถงทรพยากรพนธกรรม และไม

ขดตอวตถประสงคของ CBD8 อยางไรกด เง อนไขในการเขาถง รวมทงระดบในการอานวยความสะดวก

จะเปนไปตามกฎหมายภายในของรฐ CBD จะไมเนนความเปนเจาของทรพยากรของรฐ แตมงเนน

ความสมพนธในการรวมมอจดการทรพยากรชวภาพกบรฐภาคอน9 ทาใหรฐภาคตองจากดอธปไตยของ

ตนเองในการบรหารจดการทรพยากรพนธกรรมพชตามแนวทางท CBD กาหนด

6 กอนหนา CBD มขอตกลงระหวางประเทศหลายฉบบทเกยวกบสงแวดลอม แตขอตกลงแตละฉบบเปนขอตกลงใน

ระดบภมภาค หรออนภมภาค และมหลกเกณฑและมาตรฐานทแตกตางกนไปในแตละภมภาค เกดความซาซอน และ

การรวมขอตกลงทมอยเขาดวยกนเปนสงททาไมได ดงนน UNEP จงตงคณะทางานเพอยกราง CBD เพอใหเปน

ขอตกลงหลก โปรดด ปฏเวทย ยาวงษ, “การคมครองความหลากหลายทางชวภาพและระบบนเวศทางทะเลภายใต

กฎหมายสงแวดลอมระหวางประเทศ,” (วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542), น.

25-32. 7 CBD, Article 2, 15.3. 8 CBD, Article 15.2. 9 Jame O. Odek, “Biopiracy: Creating Proprietary Rights in Plant Genetic Resources,” 2 Journal of Intellectual

Property Law, 141 (Fall 1994), p.161.

88 | ห น า

วตถประสงคหลกของ CBD คอ การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การใชประโยชนจาก

ทรพยากรชวภาพอยางยงยน และการแบงปนผลประโยชนอยางเปนธรรมและเทาเทยม10

ทงน CBD ได

กลาวถงการอนรกษทรพยากรพนธกรรมทงทอยในสภาพธรรมชาต (in-situ conservation) และทอย

นอกสภาพธรรมชาต (ex-situ conservation) ดงน

1. การอนรกษทรพยากรพนธกรรมทงทอยในสภาพธรรมชาต (in-situ conservation) เปน

มาตรการคมครองแหลงทอยอาศยของทรพยากร ดวยการจดตงพนทอนรกษหรอพนทพเศษในการ

อนรกษความหลากหลายทางชวภาพเพอ10อนรกษใหทรพยากรยงคงอยในพนทด งเดมไดอยางปลอดภย

2. มาตรการในการอนรกษนอกสภาพธรรมชาต (ex-situ conservation) เปนการนาพนธกรรม

พชชนดใดชนดหนงมาเกบรกษานอกพนทธรรมชาต ซงอาจทาไดในหลายรปแบบ เชน การอนรกษใน

ธนาคารพนธกรรม (Gene Banks) หรอหนวยงานดานชวภาพ (Biological firm) การเกบในหลอด

ทดลอง (in-vitro storage) หรอการอนรกษในสถานทตางๆ เชน สวนพฤกษศาสตร สวนรกขชาต ทงน

ตองสอดคลองและเปนมาตรการเสรมการอนรกษในสภาพธรรมชาต (Complimenting in-situ

Measures) โดยรฐภาคตองจดใหมระบบการอนรกษนอกสภาพธรรมชาตโดยเฉพาะในประเทศทเปน

ศนยกลางของความหลากหลายทางชวภาพ (Country of Origin)

นอกจากนน CBD ยงเลงเหนบทบาทของเกษตรกรในการอนรกษและพฒนาทรพยากรชวภาพ

จงมมาตรการคมครองสทธเกษตรกร (Farmer’s Rights) ซงรวมถงชนพนเมอง (Indigenous People)

และชมชนทองถน (Local Community) ทเกยวของกบทรพยากรนนดวย โดยคมครองสทธในการ

ดารงชวตตามจารตประเพณดงเดมของตนทเกยวกบการอนรกษและใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพ

ตอไป สงเสรมการใชภมปญญาทองถนทเกยวกบการอนรกษและใชประโยชนอยางยงยนในทรพยากร

ชวภาพและสนบสนนใหเกษตรกรหรอชนพนเมองไดรบสวนแบงทเปนธรรมและเทาเทยมจากการใช

ประโยชนจากทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถน

CBD กาหนดเงอนไขในการควบคมการเขาถงทรพยากรชวภาพไว 2 ประการไดแก การไดรบ

ความยนยอมจากประเทศทเปนแหลงทรพยากรพนธกรรมกอนการเขาถง (PIC) และในการขออนญาต

เขาถงนนจะตองเปนไปตามเงอนไขทตกลงรวมกน (MAT)

การไดรบความยนยอมลวงหนาถอเปนมาตรการหลกในการควบคมการเขาถงทรพยากรชวภาพ

โดยกอนจะมการเขาถงทรพยากร ผขอเขาถงตองแจงใหประเทศเจาของทรพยากรทราบลวงหนา11

เพอใหประเทศเจาของทรพยากรพจารณาขอมลตางๆ ทผขอเขาถงยนเพอประกอบการพจารณา12

หาก

ไมเหนสมควรประเทศเจาของทรพยากรอาจไมอนญาตใหมการเขาถงได และทาใหประเทศเจาของ

ทรพยากรมอานาจในการตอรองเพอกาหนดเงอนไขในการเขาถงทรพยากรไดโดยเฉพาะการตอรองการ

แบงปนผลประโยชน

10 CBD, Article 1. 11 CBD. Article 15.5. 12 หลกการยนยอมลวงหนานเปนหลกการเดยวกบทกาหนดในอนสญญาบาเซล (Convention on the Control of

Transboundary Movement of Hazardous Waste and their Disposal) Article 6.3 “The State of export shall not

allow the generator or exporter to commence the transboundary movements until it has received written

confirmation that (a) notifier has received the written consent of the State of import…”.

89 | ห น า

ทรพยากรชวภาพจะอยภายใตหลกอธปไตยของรฐ การสารวจหรอเขาถงทรพยากรจงตองไดรบ

อนญาตจากประเทศทเปนเจาของทรพยากรนน กลาวคอ ตองมขอตกลงรวมกนระหวางประเทศเจาของ

ทรพยากรและผขอเขาถง13

หากประเทศเจาของทรพยากรไมอนญาตใหเขาถง ผขอเขาถงยอมไมมสทธ

เขาถงทรพยากรนนได หลกการตกลงรวมกนจงชวยยนยนหลกอธปไตยของรฐทมอยเหนอทรพยากรท

อยในดนแดนของตน แตทงนประเทศเจาของทรพยากรยอมไมอาจไมอนญาตใหเขาถงโดยปราศจาก

เหตผลสมควร เนองจาก CBD14

กาหนดใหประเทศเจาของทรพยากรมหนาทสรางเงอนไขทเอออานวย

ตอภาคอนในการเขาถงทรพยากรพนธกรรม

สาระสาคญของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

ภายใตอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ มมาตราตางๆ ทระบถงการใชประโยชน

อยางยงยน ดงน

• มาตรา 1 วตถประสงค : อนสญญาฯ ใหความสาคญเรองการใชประโยชนองคประกอบของความ

หลากหลายทางชวภาพอยางยงยน ไวในวตถประสงคของอนสญญาฯ (รายละเอยดมาตรา 1)

วตถประสงคของอนสญญาน, ซงดาเนนการโดยสอดคลองกบบทบญญตทเกยวของ, ไดแก การ

อนรกษความหลากหลายทางชวภาพ, การใชประโยชนองคประกอบของความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางยงยน และการแบงปนผลประโยชนทไดจากการใชทรพยากรพนธกรรมอยาง

ยตธรรมและเทาเทยม, หมายถงโดยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมอยางเหมาะสมและโดยการ

ถายทอดเทคโนโลยทเกยวของอยางเหมาะสม, โดยคานงถงสทธทงหมดเหนอทรพยากรและ

เทคโนโลย, และโดยการสนบสนนทนอยางเหมาะสม

• มาตรา 2 การใชศพท : อนสญญาไดกาหนดคาศพทสาคญทเกยวของกบการเขาถงและการ

แบงปนผลประโยชน

• มาตรา 5 ความรวมมอ : อนสญญา ไดกาหนดใหแตละภาคจกตองดาเนนการ ใหมากทสดเทาท

เปนไปไดและเทาทเหมาะสม เพอการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

อยางยงยน

• มาตรา 6 มาตรการทวไปสาหรบการอนรกษและการใชประโยชนอยางยงยน : อนสญญาได

กาหนดใหมการจดทากลยทธ แผนการหรอโปรแกรมระดบชาต เพอการอนรกษและการใช

ประโยชนอยางยงยน

• มาตรา 7 การจาแนกและระบการตดตามตรวจสอบ : อนสญญาฯ ไดกาหนดใหแตละภาคตอง

ดาเนนการจาแนกระบองคประกอบของความหลากหลายทางชวภาพทสาคญสาหรบการอนรกษ

และการใชประโยชนอยางยงยน

• มาตรา 8 (C) (G) (I) และ (J) การอนรกษในถนทอยอาศยตามธรรมชาต อนสญญาไดกาหนดให

จดระเบยบหรอจดการทรพยากรชวภาพทสาคญสาหรบการอนรกษความหลากหลายทาง

13 CBD, Article 15.4 “Access, where granted, shall be on mutually agreed terms and subject to the

provisions of this Article. 14 CBD, Article 15.2.

90 | ห น า

ชวภาพไมวาอยในหรอนอกพนทคมครอง เพอเปนหลกประกนในการอนรกษและใชประโยชน

อยางยงยน

• มาตรา 10 การใชประโยชนองคประกอบของความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

• มาตรา 11 มาตรการสรางเสรมแรงจงใจ : แตละภาคจกตองดาเนนการ, ใหมากทสดเทาท

เปนไปไดและเทาทเหมาะสม, นาเอามาตรการ ทเหมาะสมทางดานเศรษฐกจและสงคมมาใช ซง

มาตรการเหลานเปนเสมอนแรงจงใจเพอการอนรกษและการใชประโยชนองคประกอบของความ

หลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

• มาตรา 12 การวจยและการฝกอบรม : โดยคานงถงความตองการพเศษของประเทศกาลงพฒนา

ทจะดาเนนการ จดวางและธารงรกษาโปรแกรมเพอการศกษาทางวทยาศาสตรและทางวชาการ

การฝกอบรม รวมทงการสงเสรมและสนบสนนงานวจยทอทศใหแกการอนรกษและการใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

• มาตรา 13 (B) การใหการศกษาและการความตระหนกแกสาธารชน: B) รวมมอ, เทาทเหมาะสม

กบรฐอนๆ และองคการระหวางประเทศในการพฒนาโปรแกรมการศกษาและการเสรมสราง

ความตระหนกแกสาธารณชนเกยวกบการอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางยงยน

ประเทศไทยกบอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

ประเทศไทยไดลงนามใหการรบรองอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (Convention

on Biological Diversity) ในระหวางการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา เมอ

วนท 12 มถนายน พ.ศ. 2535 ณ รโอ เดอ จาเนโร สหพนธสาธารณรฐบราซล จากนน ไดมการจดตง

คณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ขนภายใตคณะกรรมการสงแวดลอม

แหงชาต เพอพจารณาวตถประสงคและพนธกรณของอนสญญาฯ ควบคไปกบกฎหมาย หลกของ

ประเทศและบทบาทหนาทของหนวยงานตางๆ ในการอนรกษและใชประโยชนทรพยากรชวภาพของ

ประเทศ

ภายหลงการลงนามรบรองอนสญญาฯ ประเทศไทยไดมการดาเนนการทสอดคลองกบพนธกรณ

ของอนสญญาฯ เพอเปนการเตรยมการเขาเปนภาคอนสญญาฯ โดยสานกงานนโยบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ในฐานะฝาย

เลขานการของคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพและหนวยประสานงาน

กลางประสานการดาเนนการภายใตอนสญญาฯ ไดดาเนนการอนวตการตามอนสญญาวาดวยความ

หลากหลายทางชวภาพ

ดวยการจดทารายงานสถานภาพความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยและการจดทา

นโยบาย มาตรการ และแผนการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน พ.ศ.

2541-2545 พรอมทงยกรางระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการอนรกษและใชประโยชนความ

หลากหลายทางชวภาพ เสนอตอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตและคณะรฐมนตรพจารณา เพอใหม

ผลบงคบใชในทางปฏบต ซงคณะรฐมนตรไดมมตเหนชอบกบนโยบาย มาตรการฯ ดงกลาว พรอมทง

91 | ห น า

อนมตหลกการรางระเบยบสานกนายกรฐมนตร วาดวยการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลาย

ทางชวภาพ เมอวนท 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2540

ภายใตนโยบาย มาตรการฯ ดงกลาว สานกงานฯ ไดดาเนนการตดตามตรวจสอบสถานภาพ

ความหลากหลายทางชวภาพ ศกษา วเคราะห วจย ปญหา และอปสรรคทเกดขนในการอนรกษและใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ ตดตาม ประเมนผลและจดทารายงานสรปผลการปฏบตงานตาม

แนวทางและนโยบาย มาตรการฯ จดทาฐานขอมลความหลากหลายทางชวภาพ ประเมนผลกระทบและ

ลดผลกระทบทกอใหเกดความเสยหายตอความหลากหลายทางชวภาพ ประสานการจดการความ

หลากหลายทางชวภาพในระดบจงหวด ตลอดจนฝกอบรมเพอใหความรและเสรมสรางความตระหนก

ดานความหลากหลายทางชวภาพ ทงในสวนกลางและทองถน

นอกจากน สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดนาเสนอความเหน

ของคณะอนกรรมการอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ ซงเหนชอบในการใหสตยาบน

อนสญญาฯ ตอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตและคณะรฐมนตร ตามลาดบ ซงคณะรฐมนตรไดมมต

เมอวนท 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 และวนท 28 ตลาคม พ.ศ. 2540 เหนชอบใหกระทรวงการ

ตางประเทศ ดาเนนการใหสตยาบนอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพโดยดวน ซงประเทศ

ไทยไดใหสตยาบนตออนสญญาฯ เมอวนท 31 ตลาคม พ.ศ. 2546 และมผลบงคบใชเมอวนท 29

มกราคม พ.ศ. 2547 สงผลใหประเทศไทยเปนประเทศภาคอนสญญาฯ ในลาดบท 188

2) พธสารนาโงยาวาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปนผลประโยชนท

เกดขนจากการใชประโยชนทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม

พธสารนาโงยาวาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการ

ใชประโยชนทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม (Nagoya Protocol on Access to Genetic

Resources and the Fair and Equitable Sharing of Benefit Arising from their Utilization) รางขน

เพอใหเกดความเทาเทยมและยตธรรมในการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปนผลประโยชนท

เกดจากการใชประโยชนทรพยากรพนธกรรม ทงจากผลการวจย การถายทอดเทคโนโลย การเขาถงและ

การใชประโยชนทเปนตวเงนหรอมใชตวเงน ตามวตถประสงคขอท 3 แหงอนสญญาฯ และเพอสนบสนน

การอนรกษและการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน ซงเปนวตถประสงคสองขอ

แรกแหงอนสญญาฯ โดยนา“แนวทางบอนนวาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปน

ผลประโยชนทเกดจากการใชประโยชนทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม” ทมอย

เดมมารวมพจารณาดวย ทงน มการใหการรบรองพธสารฯ และจะมการเปดลงนามในพธสารฯ ระหวาง

วนท 2 กมภาพนธ พ.ศ. 2554 ถง 1 กมภาพนธ พ.ศ. 255 ณ สานกงานใหญองคการสหประชาชาต

นครนวยอรก และสงมอบสตยาบนหรอภาคยานวตสารตามความเหมาะสมเพอใหมผลบงคบใชอยางเปน

ทางการโดยเรวสาหรบประเทศไทย

92 | ห น า

สาระสาคญของพธสารนาโงยา

พธสารนาโงยาวาดวยการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและการแบงปนผลประโยชนทเกดขนจาก

การใชประโยชนทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม มทงสน 30 มาตรา พรอมทงสวนนา

โดยมองคประกอบหลกแบงไดเปน 3 สวน ไดแก ขอกาหนดทวไป (มาตรา 1-3 bis) ขอกาหนดหลก

(มาตรา 4-18 bis) และขอกาหนดสนบสนน (มาตรา 18 ter-30) พรอมเอกสารแนบทาย (annex) ในเรอง

ผลประโยชนทเปนตวเงนและไมเปนตวเงน โดยมประเดนสาระสาคญในเรองตางๆ และการดาเนนงานม

ดงน

1. ดาเนนมาตรการทางกฎหมาย บรหารจดการหรอนโยบายตามความเหมาะสม เพอ

ดาเนนการใหเปนไปตามขอกาหนดในเรองการแบงปนผลประโยชน

2. ดาเนนมาตรการทางกฎหมาย บรหารจดการ หรอนโยบาย ทจะใหหลกประกนวา มการ

แบงปนผลประโยชนจากการใชทรพยากรพนธกรรมและภมปญญาทองถนทถอครองโดย

ชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน กบชมชนทเกยวของอยางเทาเทยมและยตธรรม

ตามเงอนไขทเหนชอบรวมกน

3. ดาเนนมาตรการทางกฎหมาย บรหารจดการ หรอนโยบายทจาเปน ตามความเหมาะสม

เพอทาใหเกดความแนนอน ชดเจน และโปรงใสทางกฎหมาย / มขอมลเกยวกบวธการใน

การขออนญาตเขาถง / มขอตดสนใจทเปนลายลกษณอกษรทชดเจนและโปรงใส โดย

หนวยงานทรบผดชอบภายในระยะเวลาทเหมาะสม / มการออกใบอนญาตเพอเปนหลกฐาน

การใหอนญาตและการจดทาเงอนไขทเหนชอบรวมกนและประกาศไวในกลไกการเผยแพร

ขอมลขาวสารการเขาถงและแบงปนผลประโยชน / ตงเกณฑและ/หรอขนตอนสาหรบการ

เขาถงทรพยากรพนธกรรมของชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน / จดทากฎระเบยบ

และและกระบวนการในการกาหนดใหมและจดทาเงอนไขทเหนชอบรวมกนทเปนลาย

ลกษณอกษร

4. ดาเนนมาตรการ ตามความเหมาะสมและสอดคลองกบกฎหมายภายใน ทจะใหหลกประกน

วาการเขาถงทรพยากรพนธกรรมและภมปญญาทองถนทเกยวของ ทถอครองโดยชมชน

หรอชมชนนนมสทธอนญาต มการเขาถงตามความเหนชอบทไดแจงลวงหนาหรอความ

เหนชอบและการมสวนเกยวของจากชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน

5. สรางเงอนไขทสงเสรมและสนบสนนการวจยทมความสาคญตอการอนรกษและใชประโยชน

ความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน รวมถง มาตรการทงายสาหรบการเขาถงทไมม

วตถประสงคในเชงพาณชย

6. พจารณาความจาเปนสาหรบการเขาถงและการแบงปนผลประโยชนอยางเรงดวน สาหรบใช

ทรพยากรพนธกรรมในสถานการณฉกเฉน ซงรวมถงสถานการณทม การคกคามหรอม

อนตรายตอสขอนามยของมนษย สตว หรอพช ตามทกาหนดไวในระดบประเทศและ

ระหวางประเทศ รวมถงการเขาถงการรกษาในราคาถกสาหรบผทตองการ

7. สนบสนนใหใชผลประโยชนทเกดขนจากการใชทรพยากรพนธกรรมในการอนรกษและใช

ประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

93 | ห น า

8. พจารณากฎหมายจารตประเพณของชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน ขนตอนและ

วธปฏบตของชมชน ในการดาเนนการทเกยวกบภมปญญาทองถนทเกยวกบทรพยากร

พนธกรรม โดยสอดคลองกบกฎหมายภายในประเทศ ตามความเหมาะสม

9. จดทากลไกโดยการมสวนรวมของชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน ในการใหขอมล

เกยวกบขอผกพนในการเขาถงและการแบงปนผลประโยชน แกผทคาดวาจะเปนผใชภม

ปญญาทองถนทเกยวกบทรพยากรพนธกรรม รวมถงมาตรการทเผยแพรผานทางกลไกการ

เผยแพรขอมลขาวสารการเขาถงและแบงปนผลประโยชน

10. สนบสนนตามความเหมาะสมในการจดทาโดยชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน

รวมถงผหญงในชมชน วธปฏบตของชมชนในเรองการเขาถงและการแบงปนผลประโยชน

ขอกาหนดขนตาสาหรบเงอนไขทเหนชอบรวมกนและขอความตวอยางในสญญาการแบงปน

ผลประโยชน

11. จดตงกลไกการเผยแพรขอมลขาวสารการเขาถงและแบงปนผลประโยชนเปนสวนหนงของ

กลไกการเผยแพรขอมลขาวสารของอนสญญาฯ

12. ดาเนนมาตรการทางกฎหมาย บรหารจดการ หรอนโยบาย เพอใหทรพยากรพนธกรรมทม

การใชภายใตขอบเขตอานาจ มการเขาถงทเปนไปตามความเหนชอบทไดแจงลวงหนา

เพอใหภม ปญญาทองถนทเกยวของกบทรพยากรพนธกรรมทมการใชภายใตขอบเขต

อานาจ มการเขาถงทเปนไปตามความเหนชอบทไดแจงใหทราบลวงหนาหรอความเหนชอบ

และมสวนเกยวของของชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน และไดมการจดทาเงอนไข

ทเหนชอบรวมกนตามทกาหนดไวในกฎหมายภายในประเทศของประเทศภาคอน

13. ดาเนนมาตรการเพอจดการกบกรณของการไมปฏบตตาม

14. รวมมอกนดาเนนการตามความเหมาะสมและเทาทเปนไปไดในกรณของการละเมด

กฎหมายหรอเงอนไขขอบงคบภายในประเทศเรองการเขาถงและการแบงปนผลประโยชน

15. ดาเนนมาตรการตามความเหมาะสม เพอตดตาม ตรวจสอบ และเพมพนความโปรงใส

เกยวกบการใชประโยชนทรพยากรพนธกรรม เพอสนบสนนการปฏบตตาม รวมถง การ

กาหนดจดตรวจสอบหนงแหงหรอมากกวา และระบขอกาหนดใหมการเผยแพรขอมลในการ

ดาเนนการตามเงอนไขทเหนชอบรวมกนไวในเงอนไขทเหนชอบรวมกนและการรายงาน

16. การพฒนา ปรบปรง และใชตวอยางขอความตามสญญาของภาคสวนและขามภาคสวน

สาหรบเงอนไขทเหนชอบรวมกน และขอถอปฏบต แนวทาง และการปฏบต / มาตรฐาน ทด

เลศ ทสมพนธกบการเขาถงและการแบงปนผลประโยชน ตามความเหมาะสม

17. ดาเนนมาตรการในการสรางความตระหนกในเรองเกยวกบพธสาร และหลกการเขาถงและ

การแบงปนผลประโยชน

18. พฒนาและเสรมสรางสมรรถนะขององคกรและบคลากรในการดาเนนงานตามพธสารฯ และ

ระบความตองการและลาดบความสาคญระดบชาตโดยการประเมนสมรรถนะดวยตนเอง

รวมทงสนบสนนการเสรมสรางสมรรถนะของชมชนพนเมองดงเดมและชมชนทองถน

19. เผยแพรการดาเนนการเสรมสรางสมรรถนะในระดบชาต ภมภาคและระหวางประเทศ ไวใน

กลไกการเผยแพรขอมลขาวสารการเขาถงและแบงปนผลประโยชน

94 | ห น า

3) รางกรอบการคมครอง Traditional Knowledge & Folklore ใน WIPO

องคการสหประชาชาตไดจดตงองคการทรพยสนทางปญญาโลก World Intellectual Property

Organization: WIPO) ขน ใหเปนกลไกเพอพฒนาระบบทรพยสนทางปญญาระหวางประเทศใหมความ

สมดล โดยเฉพาะระหวางผลประโยชนของสาธารณชนสวนรวมและการตอบแทนตอผทรงสทธใน

ทรพยสนทางปญญา โดยประสงคใหการปกปองสทธนาไปสการพฒนานวตกรรมใหมๆ และการ

เจรญเตบโตทางเศรษฐกจทยงยน

สาหรบประเทศไทยไดเขาเปนภาคอนสญญากรงเบรน (Berne Convention on Literary and

Artistic Work) ซงเปนหนงในอนสญญาทอยในความดแลของ WIPO ตงแตป พ.ศ.2474 และเขาเปน

ภาคอนสญญา WIPO สงผลใหไทยเปนสมาชก WIPO ในป พ.ศ.2532 จากนนไทยกไดเขาเปนภาค

อนสญญากรงปารส (Paris Convention for the Protection of Industrial Property) ในป พ.ศ.2551

และเขาเปนภาคสนธสญญาวาดวยความรวมมอดานสทธบตร (Patent Cooperation Treaty – PCT) ใน

ป พ.ศ.2552

ประเดนทไทยไดใหความสนใจเปนพเศษในเวทการเจรจา WIPO ซงเปนประเดนทเกยวของกบ

ความหลากหลายทางชวภาพ คอ ภมปญญาทองถน เนองจากไทยมเพยง พ.ร.บ.คมครองและสงเสรม

ภมปญญาแพทยแผนไทย พ.ศ.2542 และ พ.ร.บ.คมครองพนธพช พ.ศ.2542 ซงในปจจบนยงไมมการ

คมครองภมปญญาทองถนโดยตรงทงในประเทศและระหวางประเทศ

โดยกรอบ WIPO ทเกยวกบภมปญญาทองถนกาหนดวาภมปญญาทองถนประกอบดวย 3 ดาน

คอ (1) ทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resources) ไดแก พนธพชตางๆ (2) ความรของชมชน

ทองถน (Traditional Knowledge) ไดแก การใชประโยชนจากสมนไพรพนบาน และการแพทยแผน

โบราณ และ (3) การแสดงออกทางวฒนธรรมพนบาน (Traditional Cultural Expressions/Folklore)

ไดแก การแสดงออกทางรางกาย วาจาหรอดนตร โดยทภมปญญาทองถนมลกษณะแตกตางจาก

นวตกรรมทไดรบความคมครองทรพยสนทางปญญาทวไป WIPO จงไดจดตงกลไกตงคณะกรรมาธการ

วาดวยทรพยสนทางปญญาและทรพยากรพนธกรรม ภมปญญาทองถนและศลปะพนบาน (WIPO

Intergovernmental Committee on Intellectual Property and Genetic Resources,

Traditional Knowledge and Folklore: IGC) เมอป 2544

การประชมคณะกรรมาธการวาดวยทรพยสนทางปญญาและทรพยากรพนธกรรม ภมปญญา

ทองถนและศลปะพนบาน (IGC) มวตถประสงคเพอพจารณาจดทาแนวทาง

(1) การคมครองทรพยากรพนธกรรม (Genetic Resources –GR)

(2) ภมปญญาทองถน (Traditional Knowledge – TK) และ

(3) การแสดงออกทางวฒนธรรมแบบดงเดม (Traditional Cultural Expressions – TCEs)

95 | ห น า

IGC ไดเรมเจรจาอยางตอเนองตงแตป 2544 เปนตนมา ณ สานกงานใหญองคการทรพยสนทาง

ปญญาโลก (World Intellectual Property Organization – WIPO) นครเจนวา โดยใหเปนการเจรจาบน

พนฐานของตวบททเปนเอกสาร (text-based negotiations) เพอใหสามารถบรรลความตกลงขอบทท

เปนตราสารกฎหมายระหวางประเทศ (international legal instrument(s)) ในปจจบนไดประชมมาแลว

15 ครง แตการหารอยงมความคบหนาไมมากนกเพราะกลมประเทศพฒนาแลว (เชน ญปน สหภาพ

ยโรป และสหรฐอเมรกา) และกลมประเทศกาลงพฒนา (เชน กลมแอฟรกา ลาตนอเมรกา และเอเชย) ยง

มทาททแตกตางกนอยมากทงในประเดนสารตถะและในขนตอนการดาเนนการ (Procedural approach)

ทาใหทประชม WIPO IGC ยงไมมผลสรปทเปนรปธรรม ซงสวนหนงเปนเพราะทงสามดานเปนแนว

ทางการคมครองทรพยสนทางปญญาทแตกตางจากการใชระบบการคมครองทรพยสนทางปญญารป

แบบเดม

เนองจากการประชม IGC ยงไมสามารถหาขอสรปเกยวกบประเดนภมปญญาทองถนเหลานได

เนองจากแนวคดทไมตรงกนระหวาง

• ประเทศกาลงพฒนาและกลมชนพนเมองดงเดม (indigenous people) ซงตองการผลกดนใหม

การคมครองภมปญญาทองถน โดยตองการใหมระบบกฎหมายเฉพาะ (sui generis) ทมผล

ผกพนระหวางประเทศ โดยกฎหมายเหลานนควรกาหนดใหมการเปดเผยแหลงทมาของภม

ปญญาทองถน (disclosure of origin) การไดรบความยนยอมกอนทจะเขาถง (prior informed

consent – PIC) และการแบงปนผลประโยชนจากการใชภม ปญญา (access and benefit

sharing – ABS) และ

• ประเทศพฒนาแลวซงตองการนาภมปญญาเหลานนไปใชประโยชน และเหนวาการมกฎหมายท

มผลผกพนระหวางประเทศตองศกษาใหรอบคอบ และตองการใหการประชม IGC เปนเพยงเวท

แลกเปลยนประสบการณการทางานดาน GRTKF ในแตละประเทศเทานน

ในการประชม IGC ครงท 14 ระหวางวนท 29 มถนายน – 3 กรกฎาคม 2552 ณ สานกงาน

ใหญ WIPO นครเจนวา ประเทศกาลงพฒนาเรยกรองใหมการตออาณตการประชม IGC ออกไปอก 2 ป

แบบมเงอนไข อยางไรกด ไมสามารถตกลงกนได จนกระทงมการนามาพจารณาในการประชมสมชชา

ใหญ WIPO ระหวางวนท 22 กนยายน – 1 ตลาคม 2552 ซงทประชมไดมมตใหตออาณต IGC โดยม

เง อนไข ไดแก

• ใหมกรอบระยะเวลาทชดเจน โดยใหม Intersessional Working Group (IWG)

• ใหมการเจรจาแบบรายขอบท (text-based negotiations)

• ใหนาไปส international legal instrument(s)

อยางไรกด ในการประชม IGC ครงท 15 ระหวางวนท 7-11 ธนวาคม 2552 ทประชมฯ ยงไม

สามารถตกลงกนไดเรองรปแบบของ (IWG) ซงจะนาไปพจารณาในทประชม IGC ครงท 16 ตอไป

ขณะน IGC ไดพฒนารางสาหรบการเจรจาแลว และถงแมจะยงไมชดเจนวารางสาหรบการ

เจรจาดงกลาว จะเขาขายหนงสอสญญาตามมาตรา 190 หรอไม เพราะการเจรจายงไมไดขอสรปวา

96 | ห น า

เอกสารผลการเจรจาจะออกมาลกษณะใด แตหากเกดเปนตราสารระหวางประเทศจรง และไทยประสงค

จะเขาเปนภาคกจะตองออกกฎหมายเพออนวตการ เพราะในขณะน ในประเทศไทยยงมกฎหมายรองรบ

ไมเพยงพอนอกจากน ยงอาจมผลกระทบตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศอยางกวางขวาง จงนาจะ

เขาขายเปนหนงสอทเขาขายมาตรา 190 ทจะตองเสนอกรอบการเจรจาใหรฐสภาใหความเหนชอบกอน

การเจรจาของคณะผแทนไทย ทงน จะมการประชม IGC ครงท 18 ระหวางวนท 9 - 13 พฤษภาคม

2554 และครงท 19 ระหวางวนท 18 - 22 กรกฎาคม 2554 ตามลาดบ

คณะอนกรรมการดานภมปญญาทองถน คณะอนกรรมการดานการแสดงออกทางวฒนธรรม

ดงเดมและคณะอนกรรมการดานทรพยากรพนธกรรม ซงอยภายใตคณะกรรมการเตรยมการประชม

WIPO IGC ไดจดทากรอบการเจรจาในแตละดาน เพอเสนอใหรฐสภาใหความเหนชอบ กระทรวงการ

ตางประเทศ ในฐานะเลขานการและผประสานงานสาหรบคณะกรรมการเตรยมการประชม WIPO IGC

และคณะอนกรรมการทง 3 ดาน จงจดทาประชาพจารณสาหรบรางกรอบเจรจา WIPO IGC ขนในวน

จนทรท 21 กมภาพนธ 2554 เพอรบฟงความคดเหนจากทกภาคสวนทเกยวของ กอนทจะนาเสนอ

คณะรฐมนตรและรฐสภาใหความเหนชอบตอไป

5.2 ความตกลงระดบภมภาค

5.2.1 ความตกลงดานการลงทนอาเซยน (ASEAN Comprehensive Investment

Agreement)

ความตกลงดานการลงทนอาเซยน(ASEAN Comprehensive Investment Agreement :ACIA)

เปนความตกลงเตมรปแบบทเกดจากการผนวกความตกลงเขตการลงทนอาเซยน (AIA) ซงเปนความตก

ลงเปดเสรการลงทน ทมผลบงคบใชในป พ.ศ.2541 กบความตกลงสงเสรมและคมครองการลงทนของ

อาเซยน (ASEAN IGA) ซงมผลบงคบใชในป 2530 ใหเปนความตกลงเตมรปแบบฉบบเดยว ทงนโดยม

การลงนามเมอวนท 27 กมภาพนธ 2552 ทหวหน ประเทศไทย ในระหวางการประชมสดยอดผนา

อาเซยน ครงท 14 ความตกลงนจะใหสทธนกลงทนในอาเซยนและนกลงทนนกลงทนตางชาตทมกจการ

อยในอาเซยนและตองการขยายการลงทนในอกประเทศสมาชกอาเซยนอนไดรบสทธประโยชนในการ

ลงทนตามหลกปฎบตเยยงคนชาต (National Treatment) กลาวคอนกลงทนจากตางชาตไดรบสทธ

เชนเดยวกบประชาชนเจาของประเทศ ยกเวนในสาขาทไดสงวนเอาไว(Temporary Exclusion List-

TEL) และสาขาทออนไหว (Sensitive List-SL) หรอขอยกเวนทวไป (General Exception-GE)

ความตกลง ACIA มขอบเขตกวางขวางกวาความตกลงเขตการลงทนอาเซยนทม อยเดม

กลาวคอ ครอบคลมขนตอนการลงทนตงแตการสงเสรม คมครองการลงทน และอานวยความสะดวกแก

ผเขามาลงทนทงการลงทนโดยตรงจากตางประเทศ (Foreign Direct Investment: FDI) และการลงทน

ในหลกทรพย ซงสาระสาคญของ ความตกลง ACIA ประกอบดวยหลกสาคญ 4 ประการ คอ

• การเ ปด เสรกา รลงทน ครอบคลมภาคกา รผลต เกษตร ประมง ป า ไม เหมองแ ร

และบรการทเกยวเนอง โดยมพนธกรณสาคญ คอ การปฏบตตอการลงทนจากนตบคคลอาเซยน

และนตบคคลตางชาตทจดทะเบยนในอาเซยน เทยบเทากบการลงทนของบคคลหรอนตบคคล

ของประเทศตน และเทยบเทากบการปฏบตตอประเทศทสาม รวมถงไมกาหนดเงอนไขบงคบใน

97 | ห น า

การลงทน โดยเปดโอกาสใหสมาชกทาขอสงวนสาขาทยงไมพรอมเปดเสร ไวในตารางขอผกพน

โดยไมตองมการเจรจาตอรอง

• การใหความคมครองการลงทน ครอบคลมการเปดเสรทง 5 สาขา และบรการทเกยวเนอง

รวมถงการลงทนในธรกจบรการภายใตกรอบความตกลงการคาบรการของอาเซยน โดยม

พนธกรณสาคญ คอ ปฏบตตอนกลงทนและการลงทนอยางเปนธรรม ใหการชดเชยคาเสยหาย

กรณยดทรพย เวนคน เกดเหตการณไมสงบ นกลงทนตองสามารถเคลอนยายเงนทนไดโดยเสร

ตลอดจนกาหนดขนตอนการระงบขอพพาทระหวางรฐ และระหวางรฐกบนกลงทน หากรฐทาผด

พนธกรณและกอใหเกดความเสยหายตอการลงทน นกลงทนกสามารถฟองรองรฐภายใต

กระบวนการระงบขอพพาทระหวางประเทศได

• การสงเสรมการลงทน ใหการสนบสนนและพฒนาผประกอบการรายยอยและรายใหญของ

อาเซยน โดยขยายเครอขายการเชอมโยงอตสาหกรรมระหวางผประกอบการของอาเซยน และ

พฒนาเครอขายการผลตระดบภมภาค รวมทงจดสมมนาเพอแลกเปลยนความคดเหน ใหความร

เกยวกบโอกาสในการลงทน และกฎ ระเบยบทเกยวของกบการลงทน

• การอานวยความสะดวกดานการลงทน โดยปรบปรงกระบวนการยนขอลงทนและการอนญาต

ใหง ายขน จดตงศนย One-Stop เพออานวยความสะดวกแกนกลงทน พฒนาฐานขอมล

ดานการลงทนใหสามารถนาไปใชประโยชนได ใหคาแนะนาดานการลงทนแกนกลงทนของ

อาเซยน และเผยแพรขอมลทเกยวของ เชน กฎหมาย ระเบยบ ตลอดจนนโยบายการลงทน

1) สถานะของความตกลงในปจจบน

คณะกรรมการสงเสรมการลงทนไดเสนอใหคณะกรรมการนโยบายเศรษฐกจระหวางประเทศ

(กนศ.) เมอวนท 3 สงหาคม 2552 ใหยกเลกขอสงวนของประเทศไทย 3 รายการคอ 1) การทาประมง

เฉพาะการเพาะเลยงสตวนา 2) การทาปาไมจากปาปลก และ 3) การทากจการเพาะขยายหรอปรบปรง

พนธพช โดยใหถอนขอสงวนดงกลาวออกจากรายการเพอใหนกลงทนตางชาตสามารถเขามาลงทนได

ภายในป พ.ศ. 2553 อกทงแจงวาการยกเลกขอสงวนดงกลาวไมมผคดคาน หลงจากทไดจดใหมการรบ

ฟงความคดเหนเมอวนท 12 มถนายน 2552

ขณะนคณะเจรจาของไทยไดยนขอเสนอเปดเสรตอการประชมคณะทางานดานการลงทน

อาเซยนในชวงระหวางเดอนสงหาคม-ตลาคม 2552 แลว โดยทมไดนา รางตารางขอสงวนเปดเสร

การลงทนของไทย เพอขอความเหนชอบจากคณะรฐมนตร และมไดขอความเหนชอบตอรฐสภา คาด

วาจะมการลงนามในความตกลงนในการประชมสดยอดผนาอาเซยนทหวหนในปลายเดอนตลาคม 2553

น เพอใหทนกรอบเวลาของการเปดเสรในป 2553

2) สถานะของปญหาจากความตกลงการลงทนอาเซยน

• กลมประเทศอาเซยน เปนภมภาคทม ความหลากหลายทางชวภาพมากทสดในโลก ความ

หลากหลายทางชวภาพนนเกดขนโดยทงทต งทางภมศาสตรทอยในเขตรอน มความหลากหลาย

ของระบบนเวศ และทสาคญไมยงหยอนไปกวากนคอความหลากหลายทางวฒนธรรมของชน

98 | ห น า

พนเมองของประชาชนในอาเซยน ซงไดอาศยพงพงและมวถชวตทสมพนธกบปาและทรพยากร

ชวภาพอยางใกลชด

• ความหลากหลายทางชวภาพเปนพนฐานของความอดมสมบรณและความหลากหลายของพนธ

พชพนธสตว อนเปนทมาของความมนคงทางอาหาร นอกจากน ยงเปนทมาของภมปญญาดาน

การรกษาโรคและการผลตยา

• ทผานมาภาพลกษณของอาเซยนถกกลาวถงและขบเคลอนโดยใหความสาคญกบมตในทาง

การคา เชน ความตกลงเขตการคาเสรอาเซยน และการเจรจาการคาระหวางอาเซยนกบภมภาค

อน เชน อาเซยนกบสหรฐอเมรกา ยโรป จน ออสเตรเลย/นวซแลนด ญปน และเกาหล เปนตน

• ในความตกลงการคาและการลงทนระหวางอาเซยนกบประเทศอตสาหกรรมนน มความพยายาม

ในการผลกดนระบบกฎหมายทรพยสนทางปญญาตามมาตรฐานของประอตสาหกรรม เชน การ

จดสทธบตรในสงมชว ต ไมวาจะโดยกฎหมายสทธบตร (patent) และกฎหมายคมครองนก

ปรบปรงพนธ (Plant Variety Protection Act) หรอการผลกดนใหอาเซยนเขาไปเปนภาคของ

สนธสญญาทเออตอกระบวนจดสทธบตรในสงมชวต เชน สนธสญญาบดาเปสต (Budapest

Treaty) เปนตน ซงในทสดแลวจะเปนการเปดทางใหบรรษทขามชาตเขามายดครองทรพยากร

ชวภาพ พนธพช และภมปญญาของชมชนทองถนในอาเซยน

• นอกเหนอจากนยงมการผลกดนใหมการเปดเสรในดานการคาและการลงทนโดยบรรษทขนาด

ใหญซงมฐานทตงในอาเซยนเอง บรรษทขามชาตระดบโลก หรอความรวมมอกนระหวางบรรษท

ตาง ๆ ดงกลาว ในการเขามาลงทนทเกยวกบทรพยากรธรรมชาต/ทรพยากรชวภาพ การเปด

เสรในการลงทนและการคาสนคาการ เกษตรโดยปราศจากพรมแดน การวจยและเปดเสรในเรอง

สงมชวตดดแปลงพนธกรรม (GMOs) เปนตน

• เกษตรกรและชมชนทองถนในอาเซยนกาลงเผชญหนากบการทบรรษทขนาดใหญไดเขามา

ครอบครองผกขาดพนธพชพนธสตว ไมวาจะเปนพนธผก ขาวโพด ขาว ตลอดจนถงพนธสตว

ตาง ๆ พนธพช/พนธสตว และการวจยและพฒนาซงอยในมอของเกษตรกรและสถาบนวจย

สาธารณะ (public research institute) กาลงถกดงใหเขาไปอยในมอของบรรษทขนาดใหญใน

ภมภาคและบรรษทขามชาตระดบโลก เกษตรกรและชมชนทองถนกาลงถกผลกไสใหกลายเปน

แรงงานรบจางในแผนดนของตนเอง และการเปลยนแปลงดงกลาวกาลงเหนไดชดเจนมากยงข น

ๆ เปนลาดบ

3) ผลกระทบเชงลบตอประเทศไทย

การเปดเสรดงกลาวเปนการเปดรบใหกบตางประเทศมขอบเขตทกวางขวาง เพราะเกยวของ

กบทรพยากรธรรมชาต ปาไม ทรพยากรพนธกรรม การเกษตร และเกยวของกบวถชวตของประชาชน

ในทองถน ครอบคลมถงการเปดเสร การอานวยความสะดวก การสงเสรมและการคมครองการ

ลงทน อกทงเชอมโยงกบการเปดเสรใหกบนกลงทนนอกอาเซยนทไดลงทนในอาเซยนดวย

ผลกระทบของความตกลงนจงสรางความเสยหายไดยงกวาการจดทาความตกลงเขตการคาเสร

ทรฐบาลไทยในอดตไดลงนามกบตางประเทศ เนองจากความตกลงสวนใหญทผานมาเกยวของกบการ

เปดเสรสนคาเปนสวนใหญ มบางสวนเทานนทเกยวของกบการลงทน

99 | ห น า

ผลกระทบของการเปดเสรการลงทนตอเกษตรกร ฐานทรพยากร และภาคเกษตรกรรมโดยรวม

มดงตอไปน

• เรงใหเกดกระบวนการกวานซอทดนและเชาพนททาการเกษตรโดยกลมทนจากตางชาต เชน

การเขามาสมปทานปลกปาในพนเขตปาสงวนเสอมโทรม พนทปาชายเลน รวมถงพนททม

เอกสารสทธ เปนการขยายความขดแยงปญหาทดนและปญหาการแยงชงนาในฤดแลงระหวาง

กลมทนกบชาวบานในรนแรงเพมมากขน

• กลมทนตางชาตจะเขามาใชประโยชนจากทรพยากรพนธกรรม เชน พนธขาวพนธไมผลเมอง

รอน พชสมนไพร ฯลฯ รวมถงการจดทรพยสนทางปญญาจากสายพนธพช สอดรบกบความ

พยายามของบรษทเมลดพนธขามชาตทผลกดนใหมการสงออกพนธพชออกนอกประเทศโดย

เสร และผลกดนใหมการแกไขพระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ.2542 เพอใหสามารถ

ผกขาดสายพนธพชไดโดยงาย โดยไมตองขออนญาตการเขาถงพนธพช และการแบงปน

ผลประโยชนทงๆทไดใชประโยชนจากสายพนธพชในประเทศ ตางชาตจะเขามาผกขาดตลาด

เมลดพนธพช เชน ขาว ซงมมลคาขนตนสงมากกวา 25,000 ลานบาท/ป ทงนไมนบการใช

ชองทางการเขามาตงกจการเพาะและขยายพนธพชเพอเขาถงทรพยากรความหลากหลายทาง

ชวภาพซงมมลคามหาศาลประเมนคามได

• การเปดเสรการขยายพนธพช จะเปนการเปดโอกาสใหทนขนาดใหญขามชาตเขามายดครอง

อาชพและกจการทคนไทยไดพฒนามาเปนเวลานานหลายทศวรรษ จนกลายเปนอาชพของคน

ไทยเปนจานวนมาก เชน ธรกจกลวยไมของไทย ทงน โดยกลมทนขนาดใหญจะเขามาใช

ประโยชนจากฐานพนธกรรม ภาพลกษณ และฐานการตลาด เบยดขบผประกอบการรายยอยท

ไดพฒนามาเปนลาดบใหสญหายไปเชนเดยวกบทเกดขนกบรานคาปลกรายยอย เกดผลกระทบ

ตอกจการกลวยไมของไทยซงมมลคาการสงออกหลายพนลานบาท/ป โดยไมจาเปนตองกลาว

ผลกระทบตอศกยภาพการพฒนาในอนาคตและผลประโยชนทางเศรษฐกจในระดบทองถน

• นกลงทนตางชาตสามารถเขามาใชประโยชนจากโครงสรางพนฐานของประเทศ เชน

ชลประทาน การพฒนาทดน การสงเสรมการเกษตร การอดหนนผลผลตทางการเกษตร รวมถง

การวจยในสาขาตางๆ ซงลวนแลวแตเกดขนจากภาษอากรของประชาชน

แนวทางการเปดเสรนเปดทางใหบรรษทขามชาตเขามารงแกเกษตรกร และชมชนทองถน ยด

ครองฐานทรพยากรพนธกรรม สรางผลกระทบตอความมนคงทางอาหาร และอธปไตยของประเทศ อก

ทงยงขดแยงกบนโยบายของคณะกรรมการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนแหงชาต และนโยบายการ

คมครองพนทเกษตรกรรมของรฐบาลเองอกดวย

5.2.2 ขอตกลงจดตงศนยอาเซยนวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

ศนยอาเซยนวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (ASEAN Centre for Biodiversity) มการ

ดาเนนการสอดคลองกบวตถประสงค 3 ประการของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ คอ

• สงเสรมและสนบสนนประเทศสมาชกในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

• การใชประโยชนอยางยงยน และ

100 | ห น า

• การแบงปนผลประโยชนจากทรพยากรพนธกรรมอยางเทาเทยมและยตธรรม

โดยศนยดงกลาวจะเปนศนยกลางการเผยแพรขอมลขาวสารดานความหลากหลายทางชวภาพ

ในระหวางประเทศสมาชก ตลอดจนสนบสนนประเทศสมาชกอาเซยนในการเสรมสรางศกยภาพของ

บคลากรในดานการจดการความหลากหลายทางชวภาพ และมสานกงานใหญตงอย ณ สาธารณรฐ

ฟลปปนส โดยสหภาพยโรป (EU) สนบสนนงบประมาณเพอการดาเนนงานของศนยฯ จานวน 6 ลาน

ยโร (ประมาณ 30,000,000 บาท) โดยประเทศสมาชกจะตองใหการสนบสนนการดาเนนงานของศนยฯ

ในลกษณะของการสมทบในรปของตวเงนหรอสมทบในดานความชวยเหลออน ๆ ตามความสมครใจ

เชน สนบสนนดานบคลากร สนบสนนดานการจดฝกอบรม การประชมเชงปฏบตการ และการจดประชม

ตาง ๆ เปนตน

การจดตงศนยอาเซยนวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ เปนการดาเนนงานตามมตทประชม

รฐมนตรสงแวดลอมอาเซยน ซงประเทศสมาชกอาเซยนตองใหความรวมมอ เนองจากรฐมนตร

สงแวดลอมอาเซยนของประเทศสมาชกอาเซยนทง 10 ประเทศ มมตเหนชอบรวมกนในการจดตงศนย

ดงกลาว ประเทศไทยในฐานะประเทศสมาชกอาเซยนและภาคอนสญญาวาดวยความหลากหลายทาง

ชวภาพเหนความสาคญอยางยงในการทจะรวมมอกบประเทศอนๆ ในภมภาค เพอสงเสรมการอนรกษ

และการใชประโยชนอยางยงยนจากทรพยากรชวภาพและพนธกรรม ซงเปนประเดนททกประเทศใน

ภมภาคอาเซยนใหความสาคญ ทงในระดบประเทศและระดบภมภาค

โดยทขอ 14 ของขอตกลงกาหนดใหขอตกลงฉบบนจะมผลใชบงคบเมอมการยนตราสารการให

สตยาบนกบเลขาธการอาเซยน ซงเลขาธการอาเซยนมหนงสอขอความรวมมอใหประเทศไทยพจารณา

ลงนามในสตยาบนในขอตกลงดงกลาวหากประเทศไทยไมเรงดาเนนการในการใหสตยาบนอาจทาให

ประเทศไทยเสยภาพพจนในดานความรวมมอในภมภาคอาเซยนและความรวมมอในการอนรกษและการ

ใชประโยชนทรพยากรชวภาพในภมภาคอาเซยน

ในคราวประชมคณะกรรมการอนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพแหงชาต

ครงท 1/2552 เมอวนพธท 22 กรกฎาคม 2552 มมตเหนชอบตอการใหสตยาบนในขอตกลงวาดวยการ

จดตงศนยอาเซยนวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ และเหนควรเรงรดการใหสตยาบนในขอตกลงวา

ดวยการจดตงศนยอาเซยนวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ โดยใหนาเรองเสนอตอคณะรฐมนตร

เพอพจารณาอนมตการใหสตยาบน และเสนอตอรฐสภาเพอใหความเหนชอบ แลวแจงกระทรวงการ

ตางประเทศใหจดทาสตยาบนสารตอไป

สาระสาคญ

- วตถประสงคของศนย เพออานวยการประสานความรวมมอและประสานการดาเนนงาน

ระหวางประเทศสมาชกอาเซยน และกบรฐบาลของประเทศตาง ๆ องคการระดบ

ภมภาค และองคการระหวางประเทศทเกยวของในการอนรกษ และการใชประโยชน

ทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน และการแบงปนผลประโยชน

ทรพยากรชวภาพอยางเทาเทยมและยตธรรมในภมภาคอาเซยน (ขอ 2)

101 | ห น า

- โครงสรางของศนย ประกอบดวย (2.1) คณะกรรมการบรหาร (2.2) ผอานวยการบรหาร

และเจาหนาท (2.3) คณะกรรมการหรอคณะกรรมการยอย (ขอ 3)

- ใหมการจดตงกองทนความหลากหลายทางชวภาพของอาเซยนเพอใชจายในการปฏบต

กจกรรมทตองการใหบรรลวตถประสงคของศนย โดยประเทศสมาชกอาเซยนอาจสมคร

ใจจายสมทบเขากองทน (ขอ 8)

- ศนยความหลากหลายทางชวภาพอาเซยนมฐานะเปนนตบคคลตามกฎหมาย และม

ความสามารถทจะทาสญญา ไดมา และจาหนายสงหารมทรพยและอสงหารมทรพยและ

ดาเนนคด (ขอ 9)

5.3 ความตกลงระดบทวภาค

5.3.1 ความตกลงการคาเสร (Free Trade Agreement: FTA)

ในปจจบนประเทศไทยไดมการทาขอตกลงการคาเสรใน 2 ระดบ คอ กรอบขอตกลงการคาเสร

ในระดบทวภาคและกรอบขอตกลงการคาเสรในระดบภมภาค ซงมทงความตกลงทไดลงนามไปแลว เชน

ไทย-ออสเตรเลย, ไทย – นวซแลนด, ไทย – เปร, อาเซยน – สหภาพยโรป และความตกลงทอยระหวาง

การเจรจา เชน ไทย – อนเดย, ไทย – เกาหล, ไทย – สหภาพยโรป เปนตน

สาหรบประเดนเรองความหลากหลายทางชวภาพทางธรรมชาตมความสาคญยงตอสงแวดลอม

เศรษฐกจและวฒนธรรม โดยเปนจดสาคญททาใหระบบในธรรมชาตสามารถดารงอยไดและดแลระบบ

นเวศ ใหคงทน เชน การรกษาหนาดน การสงเคราะหพลงงานของพช การควบคมความชน เปนตน

นอกจากน ความหลากหลายทางชวภาพยงถอเปนทรพยากรทางธรรมชาตมประโยชนอยางมากกบ

ปจจยในการดารงชวตใหแกมนษยโดยเปนทงแหลงอาหาร ทอยอาศย (ผลผลตของปา) และยารกษาโรค

(สมนไพรตางๆ)

ประเทศทพฒนาแลวไดใหความสนใจกบคณคาของความหลากหลายทางชวภาพโดยเฉพาะใน

พนทปาเขตรอนทมความหลากหลายทางชวภาพสงมาก ไดมการสงทมนกวจยตาง ๆ เพอวจยหาพนธ

พช พนธสตวตางๆ ทมสายพนธดและทนทานตอโรค เพอนาไปพฒนาและใชในการปรบปรงพนธพช

ดงเดมทมอยแลวใหดยงข น และนาสายพนธใหมทปรบปรงพนธไปจดสทธบตรกลายเปนทรพยสมบต

ของประเทศทพฒนาแลว ในขณะทประเทศไทยยงไมคอยมความตนตวถงความสาคญของความ

หลากหลายทางชวภาพ และยงมองไมเหนถงภยคกคามความหลากหลายทางชวภาพของประเทศทเกด

จากการทาความตกลง FTA การประเมนผลกระทบจากการทาความตกลง FTA จงตองคานงถง

ผลกระทบทจะเกดกบความหลากหลายทางชวภาพและระบบนเวศของประเทศดวย

เมอพจารณาโดยรวมจากขอตกลงการคาเสรกบประเทศตางๆ จะมประเดนทจะตองพจารณาซง

อาจสงผลกระทบตอประเทศไทยดงตอไปน

1) ผลกระทบในทางบวก

102 | ห น า

รายไดทมากขนจากการสงออกสนคาเกษตรอาจมผลทาใหมการกาหนดนโยบายทเหมาะสมเพอ

การอนรกษและฟนฟความหลากหลายทางชวภาพทางดานการเกษตรมากขน เชน สงเสรมการทา

เกษตรอนทรยอยางจรงจง ควบคไปกบการบงคบใชกฎหมายสงแวดลอมอยางเขมงวด โดยสกดกนการ

บกรกทาลายปาเพอผลประโยชนทางเศรษฐกจ และหากเกษตรกรมรายไดทมากขน กจะนามาสการ

ปรบปรงระบบการผลต เปนการลดแรงกดดนตอการเปลยนการใชประโยชนทดนหรอการทาลายปา

อยางไรกด มขอหวงกงวลวา ในทางปฏบต อาจเกดปญหาความลกลนของชวงเวลาระหวางการ

มงสรางรายไดจากการเพมผลผลตทางการเกษตรซงกอใหเกดความเสยหายตอความหลากหลายทาง

ชวภาพ กบการดาเนนนโยบายเพอการอนรกษและฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ อกทงทรพยากร

ชวภาพบางประเภทเมอถกทาลายไปแลวกไมอาจฟนคนสภาพกลบมาไดเหมอนเดม นอกจากน ในทาง

ปฏบต พบวา การลดลงของพนทปามกจะเกดขนอยางตอเนองแมวาจะไดผลผลตเพมขนแลวกตาม หรอ

อาจกลาวไดวาการเพมข นของผลผลต มผลตอคอนขางนอยตอการชะลอการเปลยนแปลง

2) ผลกระทบในทางลบ

งานศกษาการประเมนผลกระทบสงแวดลอมจากการทา FTA ไทย-สหรฐอเมรกา (สธาวลย

เสถยรไทย และคณะ, 2550) คาดการณวา การมงขยายการผลตทางการเกษตรเพอตอบสนองการ

ขยายตวทางเศรษฐกจและการสงออกจากผลของการทาความตกลง FTA นน นาไปสการขยายพนท

ปลกพชเชงเดยวเพอการสงออกและการใชสารเคมและยากาจดศตรพชตางๆ ทสงผลกระทบตอพนธพช

และแมลงตางๆ และสงผลใหธาตอาหารในดนลดลงมากขนและเปนปจจยเรงของปญหาการพงทลายของ

หนาดนซงลวนแตสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ

การปลกพชเชงเดยวเพมขน ตวอยางผลกระทบของการขยายพนทปลกพชเชงเดยว

เพอการสงออก เหนไดชดเจนในกรณขาว ประเทศไทยมความหลากหลายของพนธขาวสง แตผลจาก

การปลกขาวทมงเนนพนธขาวทตลาดตองการเปนหลก ทาใหชาวนาหนมาปลกขาวพนธใหมแทนพนธ

ขาวพนเมองทเคยปลก ทาใหแหลงปลกพนธขาวมพนธขาวเพยงไมกพนธ ในชวงระยะเวลาเพยง 10 ป

(2535-2545) พนทปลกพนธขาวพนเมองลดลงไปมากกวาครงหนงของทเคยปลก คดเปนสดสวนไมถง

รอยละ 13 ของพนทปลกขาวทงหมด การทความหลากหลายของพนธขาวไดลดลงอยางตอเนอง ทาให

การเพาะปลกขาวมความเสยงมากขนหากมการระบาดของโรคหรอแมลง อาจทาใหเกดความเสยหาย

อยางรนแรงและกวางขวาง

ดงนน หากมการขยายตวของการสงออกขาวเพมขนจากผลการทา FTA จนทาใหมการขยาย

พนทการปลกขาวหรอเปลยนจากการปลกขาวพนธพนเมองมาปลกเฉพาะขาวพนธเพอการสงออกมาก

ขน กจะยงเปนการเพมขนาดความรนแรงของปญหาความหลากหลายของพนธกรรมขาวยงข น รวมทง

ปญหาผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพสาหรบพนธพชชนดอนๆ ดวย

ผลกระทบตอระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพ นอกจากขอหวงกงวล

ในเรองการนาเขาสนคาทเปนอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอมของมนษยแลว การขยายตวทางการคา

และการผลตอนเปนผลมาจากความตกลง FTA อาจกอใหเกดการนาเขาพชหรอสตวทไมไดม

แหลงกาเนดในประเทศไทยหรอชนดพนธตางถน (alien species) ซงมผลกระทบตอระบบนเวศและ

ความหลากหลายทางชวภาพ (biosecurity risk) ดงจะเหนไดจากตวอยางการเพาะเลยงกงขาวซงเปน

103 | ห น า

สตวนาพนธตางถน หากการทา FTA กอใหเกดการขยายการเพาะเลยงกงขาว อาจกอใหเกดผลกระทบ

ตอความหลากหลายทางชวภาพ สองประการใหญ คอ การนาโรคซงไมเคยปรากฏของการระบาด

ปนเปอนเขามากบพนธตางถน และพนธตางถนอาจมผลกระทบในดานซงไมเออตอการดารงชวตของ

พนธเจาบาน เชน การแยงอาหาร การทาลายพนธเจาบานใหลดลงจนสญพนธไปในทสด ฯลฯ หากพนธ

ตางถนหลดรอดออกไปแพรพนธในธรรมชาต (สภทรา อไรวรรณ, 2547) ในอนาคต หากมการพฒนา

พนธกงขาวโดยวธการตดแตงพนธกรรม ปญหาผลกระทบดานสงแวดลอมทอาจเกดขนจากการนากง

ขาวมาเพาะเลยงในประเทศไทยจะเปนปญหาทตองใหความสาคญเปนอยางยง

การเพมขนของสงมชวตตดแตงพนธกรรม (GMOs) จากขอเรยกรองของสหรฐใน

FTA ใหประเทศไทยยดถอขอตกลงวาดวยการใชมาตรการดานสขอนามยและสขอนามยพชภายใต

องคการการคาโลกอยางเครงครด และตองการใหประเทศไทยขจดมาตรการตางๆ ทางดานการคาท

สงผลกระทบตอเทคโนโลยชวภาพ เชน การตดฉลากสนคาตดแตงพนธกรรม (Genetically Modified

Organisms: GMOs) เปนตน หากประเทศไทยยอมรบตามขอเรยกรองดงกลาว จะเปนผลใหไทยตอง

เปดรบสนคาทเปนหรอมสวนประกอบทเปนสงมชวตตดแตงพนธกรรม (GMOs) เขามามากขนโดยหาก

รฐบาลไทยอนญาตใหมการเพาะปลกโดยใชพชตดแตงพนธกรรม จะทาใหเกดผลกระทบตอความ

หลากหลายทางชวภาพ ทงในสวนของผลกระทบตอแมลงทเปนประโยชน ผลกระทบตอจลนทรยในดนท

เปนประโยชนตอพช ผลกระทบตอการสรางปญหาการกลายเปนวชพชทตานทานยากาจดวชพช (Super

Weed) ปญหาการผสมขามกบพชทองถน (National Academy of Science, 2002)

6. ขอเสนอเชงนโยบายตอการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ

จากสถานการณความหลากหลายทางชวภาพทเปนอยและแนวโนมในอนาคตดงกลาวกลาวไป

แลวนน รฐบาลควรมแนวนโยบายเพอการบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ ดงน

6.1 นโยบายดานการอนรกษและฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ

รฐบาลควรมนโยบายดานการฟนฟเพมความหลากหลายของทรพยากรชวภาพผาน “ระบบ

เครอขายภาคการพฒนา” ซงประกอบดวยชมชนและองคกรภาคทงภาครฐและนอกภาครฐ ไดแก

องคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน และองคกรภาคเอกชน เนองจากงานดานความหลากหลายทาง

ชวภาพมขอบเขตงานกวางขวางมาก และทางภาครฐมขอจากดทงในดานบคลากรและงบประมาณ โดย

ควรเรมตนจากการฟนฟเพมความหลากหลายทางพนธกรรมของพชและสตวเพอการเกษตร โดยเฉพาะ

อยางยง ความหลากหลายทางพนธกรรมของ “ขาวพนเมอง” ซงจะสงผลตอการสรางความมนคงทาง

อาหาร ทงในระดบครวเรอน ระดบชมชนและระดบประเทศ

ในปจจบนมองคกรชมชนทองถน และ/หรอ องคกรพฒนาเอกชน ทดาเนนกจกรรมในเรองน

กระจายอยในทกภมภาคของประเทศไทย เชน กลมฮกเมองนาน เครอขายเกษตรกรอนรกษพนธขาว จ.

สรนทร เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก ฯลฯ แนวทางดาเนนการในเรองน คอ สนบสนนการจดตงและ

การดาเนนงานของระบบเครอขายภาคการอนรกษและฟนฟพนธกรรมขาวพนเมองและพนธกรรมพช

และสตวชนดตางๆ ใหมขอบเขตการดาเนนงานกวางขวางขนตามระดบของศกยภาพและความสนใจใน

การดาเนนงานของชมชนและองคกรภาค โดยควรสนบสนนทงในดานงบประมาณและเทคโนโลยเพอให

104 | ห น า

เกดการประสานเชอมโยงเปน “เครอขายขามภมภาค” เพอขยายความหลากหลายของฐานพนธกรรม

สรางกระบวนการเรยนร แลกเปลยนประสบการณและภมปญญาทองถนระหวางชมชนและองคกร การ

ดาเนนงานในเรองน สามารถใชเทคโนโลยสมยใหมทผานการคดกรอง ใหชมชนสามารถควบคมและ

พฒนาตอยอดได ผสานกบภมปญญาทองถนในดานการอนรกษพนธกรรม เพอเสรมสรางศกยภาพและ

ความเขมแขงของชมชนในการดาเนนกจกรรม ตวอยางเทคโนโลยทสามารถนามาใชได เชน

เทคโนโลยชวภาพดานการเกบรกษาเชอพนธกรรม ดานการคดเลอกสายพนธ และดานการผสมพนธ

เปนตน การดาเนนกจกรรมในเรองน จะเปนรปธรรมทสาคญประการหน งของการอนวตรตาม

รฐธรรมนญมาตรา 66 ในเรองสทธชมชนทองถน

6.2 นโยบายดานการใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพ

เนองจากระบบการเกษตรเคม-พชเชงเดยวเปนปจจยสาคญทมผลกระทบตอการทาลายและการ

สญเสยความหลากหลายทางชวภาพ (Global Environment Outlook 4, 2007 และ Global Biodiversity

Outlook, 2010) จงจาเปนตองปรบเปลยนแนวคดและนโยบายพฒนาการเกษตร โดยใชนโยบายหลก

สาคญ คอ “การพฒนาเศรษฐกจจากฐานทรพยากรชวภาพ” ตามยทธศาสตรทกาหนดไวใน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 โดยมการพฒนาเศรษฐกจจากฐานทรพยากรชวภาพ

จากการพฒนาและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพทง 3 ระดบควบคกนไปอยางสมดล

กลาวคอ ระดบวถชวตชมชนหรอเศรษฐกจเพอการยงชพ (Subsistence Economy) ระดบเศรษฐกจ

ชมชน (Community-based Economy) และระดบเศรษฐกจแขงขน (Commercial Economy) ทงน โดย

ยดถอหลกการของการใชประโยชนอยางยงยนควบคกบการอนรกษและฟนฟความหลากหลายทาง

ชวภาพ

(1) ระดบวถชวตชมชนหรอเศรษฐกจเพอการยงชพ (Subsistence Economy) : เปนระดบ

ทมการอนรกษ ใชประโยชนและบรหารจากความหลากหลายทางชวภาพในลกษณะทมงเนนเพอการยง

ชพเปนหลก เปนการลดรายจาย สรางความมนคงทางอาหารในระดบครวเรอนและชมชน มการใชภม

ปญญาทองถนดานการอนรกษและใชประโยชนจากฐานทรพยากรมาเปนฐานในการบรหารจดการความ

หลากหลายทางชวภาพในพนทโดยรอบชมชนใหเกดความยงยน และอาจมการใชประโยชนในเชง

พาณชยอยบาง รปแบบการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ เชน การจดการและใช

ประโยชนจากปาในรปแบบ “ปาชมชน” มการเกบหาของปา (เชน หนอไม เหด สมนไพร ผกกด ฯลฯ)

มาใชประโยชนโดยมกฎกตกากากบควบคม

มกรณตวอยางทมกจกรรมการพฒนาและการจดการความหลากหลายทางชวภาพในระดบน

เชน กรณชมชนบานหวยหนลาดใน อ.เวยงปาเปา จ.เชยงราย ,ชมชนบานสะเนพอง อ.สงขละบร จ.

กาญจนบร ฯลฯ

(2) ระดบเศรษฐกจชมชน (Community-based Economy) : เปนระดบทมการใชประโยชน

จากความหลากหลายทางชวภาพทมงเนนประโยชนเชงเศรษฐกจมากขน โดยมรปแบบกจกรรมใน

ลกษณะ “เศรษฐกจชมชน” มการพฒนาใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพทงในรปแบบท

เปนผลตภณฑชมชน เชน ผลตภณฑเกษตรอนทรย ผลตภณฑสมนไพรของชมชน และในรปแบบการ

บรการ เชน การทองเทยวชมชนเชงอนรกษ โดยเปนการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ

105 | ห น า

ควบคไปกบการอนรกษและฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ โดยกจกรรมดานการอนรกษและฟนฟ

เปนฐานสาคญของกจกรรมดานการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพทตองดาเนนการ

ควบคกนไป

กรณตวอยางทมกจกรรมการพฒนาและจดการความหลากหลายทางชวภาพในระดบน เชน

ชมชนบานเปรดใน อ.เมอง จ.ตราด, ศนยสขภาพและสมนไพรชมชน อ.กดชม จ.ยโสธร, ชมชนครวงศ

จ.นครศรธรรมราช, ชมชนลมนาปะเหลยน จ.ตรง, เครอขายอนแปง จ.สกลนคร, เครอขายฮกเมองนาน

จ.นาน เปนตน

(3) ระดบเศรษฐกจแขงขน-สงออก (Commercial Economy) : เปนระดบทมการพฒนาและ

ใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพเพอประโยชนเชงพาณชยอยางจรงจง และสามารถสงออก

ผลตภณฑไปจาหนายในตลาดตางประเทศ กรณตวอยาง เชน มลนธโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร,

บรษท โอทอป เนตเวรค เวรลไวด จากด เปนตน

กรณมลนธโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศรนน เปนกรณตนแบบ (Model) ของการพฒนาใน

เชงเศรษฐกจทอยบนพนฐานแนวคดหลกในเรองความเขมแขงของชมชน มกจกรรมทเชอมโยงประโยชน

ผลตอบแทนทไดจากการจาหนายผลตภณฑกลบไปยงชมชนเพอการพฒนาและสรางความเขมแขง

ใหกบชมชน และมการใชความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหมมาประยกตใชกบภมปญญา

เรองสมนไพรไดอยางเหมาะสม เชน การใชเครองมอวเคราะหคณภาพและหองปฏบตการจลชววทยาใน

การควบคมมาตรฐานวตถดบสมนไพร เพอการยกระดบคณภาพการผลตสนคาสมนไพรใหไดมาตรฐาน

ดานความปลอดภยและดานคณภาพทางเภสชภณฑ ทาใหสามารถขยายตลาดสนคาไดกวางขวางมาก

ขน

กจกรรมทควรใหความสาคญในลาดบสงในการดาเนนงานตามแนวนโยบายน ไดแก

(ก) การสงเสรมระบบเกษตรกรรมยงยน

แนวทางการดาเนนงาน คอ สนบสนนการพฒนาระบบเกษตรกรรมยงยนรปแบบตางๆ ของ

ชมชน เชน เกษตรอนทรย เกษตรผสมผสาน เกษตรทฤษฎใหม วนเกษตร ฯลฯ โดยใชแนวทางการ

สงเสรมทตอยอดจาก “โครงการนารองเพอพฒนาเกษตรยงยนของเกษตรกรรายยอย” ทกระทรวงเกษตร

และสหกรณไดเคยดาเนนการมาแลวในชวงป พ.ศ.2544-2546 และไดรบการพสจนยนยนแลววาเปน

แนวทางดาเนนงานทประสบผลสาเรจ เนองจากเปนการบรหารจดการรวมระหวางเกษตรกรรายยอยกบ

องคกรพฒนาเอกชน โดยมหนวยงานของรฐเปนผสนบสนนในการสงเสรมระบบเกษตรกรรมยงยน

สามารถคดเลอกใชความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยชวภาพสมยใหม มาสนบสนนเพมศกยภาพ

และตอบสนองความตองการของชมชน เชน การคดเลอกสายพนธจลนทรยเพอทาป ยหมกหรอนาหมก

ชวภาพ การควบคมแมลงศตรพชโดยใชชววธ (Biological control) ฯลฯ

นอกจากมาตรการสงเสรมระบบเกษตรกรรมยงยนซงเปนมาตรการเชงรบทกลาวแลว รฐบาลยง

ควรตองใชมาตรการเชงรกโดยกาหนดใหผสงเสรมการใชสารเคมการเกษตรตองมรบผดชอบตอคณภาพ

สงแวดลอมตามหลกการ “ผกอมลพษเปนผจาย” (Polluter-pay Principle) ซงจะชะลอการขยายตวของ

ระบบเกษตรสารเคม-พชเชงเดยว ททาลายความหลากหลายทางชวภาพ โดยรฐควรจด เกบ

คาธรรมเนยม(Premium) หรอภาษนาเขาสารเคมการเกษตรทสงผลกระทบตอการทาลายความ

106 | ห น า

หลากหลายทางชวภาพเขากองทนฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ ซงอตราคาธรรมเนยมหรอภาษ

นาเขานนควรเปนอตรากาวหนาตามระดบความเปนอนตรายของสารเคมนนตอสงแวดลอม แลวนา

เงนกองทนทไดมาสงเสรมกจกรรมการฟนฟความหลากหลายทางชวภาพ เชน การเยยวยาระบบนเวศท

เสอมโทรมจากการใชระบบเกษตรเชงเดยวโดยปราศจากการจดการทเหมาะสม การสงเสรมระบบ

เกษตรกรรมยงยน การฟนฟบารงรกษาหรอสรางพนทปาชมชน (ซงนอกจากจะเปนแหลงอนรกษความ

หลากหลายทางชวภาพประจาชมชนแลว ยงเปนแหลงดดซบกาซเรอนกระจกอกดวย) การอนรกษฟนฟ

พนธกรรมพชพนเมอง โดยเฉพาะอยางยงพนธขาวพนเมอง เปนตน

(ข) การเสรมสรางกระบวนการเรยนรแกเกษตรกร

อปสรรคสาคญประการหนงในการสงเสรมระบบเกษตรกรรมยงยน คอ การเปลยนกระบวนทศน

(Paradigm) และฐานคดของเกษตรกรในเรองการทาการเกษตร ซงจะมผลอยางยงตอการตดสนใจ

เปลยนจากระบบเกษตรกรรมสมยใหม (เกษตรสารเคม/เกษตรเชงเดยว) มาสระบบเกษตรกรรมดงเดม

(เกษตรกรรมยงยน) ซงเหนไดอยางชดเจนจากกรณ “โรงเรยนชาวนา” ทดาเนนงานโดยมลนธขาว

ขวญ จ.สพรรณบร โดยเปนแนวทางเสรมสรางกระบวนการเรยนรแกเกษตรกรไดสงผลใหเกดการ

เปลยนแปลงกระบวนทศนในการทาการเกษตร ดงนน รฐบาลควรสงเสรมการเสรมสรางกระบวนการ

เรยนรในแนวทางแบบ“โรงเรยนชาวนา”ใหขยายผลไปยงพนทอ นๆ ใหกวางขวางขน โดยอาจสนบสนน

เพมศกยภาพของมลนธขาวขวญเพอใหสามารถขยายการดาเนนงานครอบคลมพนทหรอรองรบ

เกษตรกรในจานวนทมากขน หรอ ใหหนวยงานของรฐทเกยวของกบการสงเสรมการเกษตร มาศกษา

เรยนรเพอนาแนวคด แนวปฏบตจากโรงเรยนชาวนาของมลนธขาวขวญไปดาเนนกจกรรมเสรมสราง

กระบวนการเรยนรแกเกษตรกรภายใตภารกจความรบผดชอบของแตละหนวยงาน

(ค) การพฒนาอตสาหกรรมยา-สมนไพรไทย

จากกรณมลนธโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร แสดงใหเหนถงศกยภาพของการพฒนาและ

ใชประโยชนสมนไพรไทยในเชงพาณชย การสรางมลคาเพมแกความหลากหลายทางชวภาพ และการ

แขงขนในตลาดโลก ดงนน รฐบาลควรดาเนนนโยบายสงเสรมการพฒนาและใชประโยชนจากสมนไพร

ไทยอยางครบวงจร (คลายกบกจกรรมการดาเนนงานของมลนธโรงพยาบาลพระยาอภยภเบศร)

กลาวคอ สงเสรมดานการวจยและพฒนา การใชสมนไพรในโรงพยาบาล การพฒนาแปรรปผลตภณฑ

การสงเสรมดานการตลาด การอนรกษและฟนฟภมปญญาทองถน การอนรกษและฟนฟสมนไพร ฯลฯ

แนวทางดาเนนงานเบองตนสาหรบเรองน คอ การเพมศกยภาพและความเขมแขงการดาเนนงานของ

มลนธโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร เพอใหเปนตนแบบการเรยนรในการวจยและพฒนาการใช

ประโยชนจากภมปญญาทองถนและสมนไพรไทย เพอการสรางมลคาเพมจากความหลากหลายทาง

ชวภาพ ควบคกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพและสรางความเขมแขงแกชมชนทองถน

การดาเนนงานในขนตอไปอาจเปนในลกษณะของการขยายผลตนแบบการดาเนนงานของมลนธ

โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศรไปยงพนทอ นๆ ทมความพรอมทงดานความสนใจในการดาเนนงาน

และศกยภาพขององคกร โดยอาจดาเนนงานในลกษณะเปนเครอขายรวมกบมลนธโรงพยาบาล

เจาพระยาอภยภเบศรในกจกรรมการพฒนาและใชประโยชนจากสมนไพร เชน การปลกสมนไพรใน

107 | ห น า

ระบบเกษตรอนทรยปอนเปนวตถดบใหแกมลนธฯ การรวมวจยและพฒนาการแปรรปผลตภณฑ

สมนไพรโดยมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยตางๆ เปนตน

6.3 การสรางระบบและกลไกในการแบงปนผลประโยชนจากการใชความหลากหลายทาง

ชวภาพอยางเปนธรรม

การดาเนนงานในสวนนสามารถทาไดพรอมกนหลายแนวทาง ไดแก

6.3.1 การผลกดนเรงการประกาศใชกฎหมายกฎหมายลาดบรองเพอการบงคบใช

พระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ. 2542 และพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญา

การแพทยแผนไทย พ.ศ.2542 อยางเตมรปแบบและมประสทธภาพ เนองจากจนถงปจจบนเปนเวลากวา

10 ปของการบงคบใชกฎหมายทงสองฉบบดงกลาว ยงไมมการประกาศใชกฎหมายลาดบรองอกเปน

จานวนมาก ทาใหการคมครองภมปญญาทองถน การอนรกษพนธกรรมพช การแบงปนผลประโยชน

จากการใชความหลากหลายทางชวภาพอยางเปนธรรม ยงไมเกดผลในทางปฏบตตามเจตนารมณของ

กฎหมาย

6.3.2 ควรมการปรบปรงแกไขกฎหมายดานทรพยสนทางปญญาของไทยใหมความเปนธรรม

และเปนประโยชนตอการคมครองความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนมากยงข น เชน

การใหแจงเปดเผยแหลงทมาของภมปญญาทองถน ทรพยากรพนธกรรมทใชในการประดษฐในขนตอน

การยนจดคมครองสทธบตร การทาขอตกลงแบงปนผลประโยชนหากมการใชสทธบตรเพอการพาณชย

ในกรณทเปนสทธบตรทใชพนธกรรมพชหรอภมปญญาทองถนของไทยเปนฐานสาคญในการประดษฐ

เปนตน การดาเนนงานปรบปรงกฎหมาย ในสวนนเปนการอนวตรตามวตถประสงคของอนสญญาวา

ดวยความหลากหลายทางชวภาพทประเทศไทยเปนภาคสมาชกอยดวยนบตงแตป พ.ศ.2547

6.4 การพฒนากฎหมายเพอเพมประสทธภาพการบรหารจดการความหลากหลายทาง

ชวภาพของประเทศไทย

แมวาประเทศไทยจะมกฎหมายอยหลายฉบบทเกยวของกบการบรหารจดการความหลากหลาย

ทางชวภาพ แตกฎหมายทมอยยงไมเพยงพอทจะดแล คมครองการใชประโยชนจากความหลากหลาย

ทางชวภาพอยางยงยน เทาทนและสอดคลองกบสภาพเศรษฐกจ การเมองและสงคมทเปลยนแปลงไป

และสามารถปองกนปญหาโจรสลดชวภาพไดอยางมประสทธภาพ (โปรดดขอวเคราะหเรองนในหวขอ

2.2.8 ของรายงานฉบบน) ดงนน ควรมการผลกดนพฒนากฎหมายทเกยวของเพอเพมประสทธภาพการ

บรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ ดงน

กฎหมายดานสทธชมชนและภมปญญาทองถน

สทธชมชนในการรวมบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพและการคมครองภมปญญา

ทองถนเปนสงทบญญตไวอยางชดเจนอยในมาตรา 66 ของรฐธรรมนญฉบบป 2550 ดงนน รฐบาลจง

ควรเรงผลกดนการแปลงบทบญญตในรฐธรรมนญไปสการปฏบต โดยมแนวทางดาเนนงานดงน

6.4.1 สรางระบบและกลไกทรองรบกจกรรมของชมชนทองถนในการบรหารจดการความ

หลากหลายทางชวภาพ กลไกทางกฎหมายทสาคญ คอ พระราชบญญตปาชมชนฉบบประชาชน ซง

เปนกฎหมายทร บรองสทธชมชนทองถนในการอนรกษและใชประโยชนจากความหลากหลายทาง

108 | ห น า

ชวภาพอยางยงยนในระบบนเวศปา เปนรปแบบการจดการรวม (Co-management) ระหวางรฐกบ

ชมชนทองถนชมชนทมวถชวตเกอกลตอการดแลจดการปา ผสมผสานการจดการดแลรกษาปาโดยภม

ปญญาทองถน (โดยชมชนทองถน) กบการจดการปาโดยวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหม (โดย

หนวยงานของรฐ) ทงน นอกเหนอจากแนวทางการประกาศใชกฎหมายในระดบพระราชบญญต อาจ

ดาเนนการในรปกฎหมายระดบทองถนโดยผานกระบวนการจดทากฎระเบยบขององคกรปกครองสวน

ทองถน เชน การรบรองกฎกตกาของชมชนในการจดการดแลปาโดยจดทาเปนขอบญญตขององคการ

บรหารสวนตาบล ฯลฯ เปนการรบรองและยกระดบกฎกตกาของชมชนใหเปนกตกาเชงสถาบนและม

สถานะทางกฎหมาย

6.4.2 การจดทาระบบกฎหมายเฉพาะ (sui generis system) เพอการคมครองภมปญญา

ทองถน โดยเปนกฎหมายทมวตถประสงคเพอการคมครอง สงเสรมการพฒนาและสบสานภมปญญา

ทองถน กากบดแลการแบงปนผลประโยชนจากการใชภมปญญาทองถนอยางเปนธรรม ทงนกฎหมาย

หลกทมอยไดแกพระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ.2542 และ พระราชบญญตคมครองและสงเสรม

ภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ.2542 นนใหการคมครองภมปญญาทองถนเฉพาะในสวนทเกยวกบ

การปรบปรงพนธพชและแพทยแผนไทยเทานน การดาเนนงานในการจดทากฎหมายเฉพาะนจะเปน

สวนหนงการอนวตรบทบญญตมาตรา 66 ในรฐธรรมนญไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรม (โปรดดราง

กฎหมายคมครองภมปญญาทองถนในภาคผนวกท 2)

6.4.3 กฎหมายรองรบ “สทธชมชน” กบการมสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา และการ

ใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมรวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและ

ยงยน ตามทไดรบการรบรองและคมครองไวในรฐธรรมนญของไทยตงแตฉบบป พ.ศ.2540 (มาตรา 46)

ตอเนองมาจนถงรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ.2550 (มาตรา 66)

แมวาสทธชมชนตามมาตรา 66 จะมผลใชบงคบโดยทนท แตในทางปฏบต หนวยงานภาครฐ

ยงคงยดถอพระราชบญญตทเกยวของ ในขณะทชมชนยดถอสทธทไดรบการรบรองและคมครองตาม

รฐธรรมนญ จงกอใหเกดความขดแยงระหวางชมชนกบภาครฐในการบรหารจดการความหลากหลายทาง

ชวภาพ กฎหมายสทธชมชนจะเปนกฎหมายกลางทกาหนดหลกเกณฑ แนวปฏบตข นตาของการรองรบ

สทธชมชนในการรวมบรหารจดการความหลากหลายทางชวภาพ

กฎหมายดานความปลอดภยทางชวภาพ

6.4.4 พระราชบญญตความปลอดภยทางชวภาพ เพอเปนเครองมอทางกฎหมายในการดแล

จดการและปองกนผลกระทบทอาจเกดจากเทคโนโลยชวภาพสมยใหมตอความหลากหลายทางชวภาพ

6.5 การปองกนและจดการแกไขปญหาโจรสลดชวภาพ โดยควรมแนวทางดาเนนการ

ดงตอไปน

6.5.1 ประเทศไทยในฐานะทเปนประเทศฐานทรพยากรตองมนโยบายและยทธศาสตรใน

ภาพรวมอยางเปนระบบ โดยประสานสอดคลองกนใน 2 ระดบ คอ ในระดบภายในประเทศ และระหวาง

ประเทศ

(ก) ระดบภายในประเทศ ตองเรงปรบปรงแกไขหรอตรากฎหมายสาหรบการดแล เฝาระวง

คมครอง และจดการทรพยากรชวภาพและภมปญญาทองถน อยางมประสทธภาพและเปนระบบ รวมทง

109 | ห น า

กฎหมายรบรองสทธชมชนทองถนในการจดการทรพยากรธรรมชาตซงเปนไปตามบทบญญตแหง

รฐธรรมนญไทย เชน พระราชบญญตปาชมชน ในขณะเดยวกนตองเรงการบงคบใชกฎหมายทมอยแลว

ใหมผลในทางปฏบตตามเจตนารมณของกฎหมาย ทสาคญไดแก พระราชบญญตคมครองสงบงช

แหลงกาเนดทางภมศาสตร พระราชบญญตคมครองพนธพช และพระราชบญญตคมครองและสงเสรม

ภมปญญาการแพทยแผนไทย

(ข) ระดบระหวางประเทศ ปจจบนมความตกลงระหวางประเทศในระบบพหภาคทมความ

เกยวโยงสมพนธกบเรองทรพยากรชวภาพหลายฉบบ ทสาคญไดแก อนสญญาวาดวยความหลากหลาย

ทางชวภาพ (ภายใตองคการสหประชาชาต) ความตกลงวาดวยสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวกบ

การคา (ภายใตองคการการคาโลก) และขอตกลงระหวางประเทศวาดวยทรพยากรพนธกรรมพช

(ภายใตองคการอาหารและเกษตรกรรมแหงสหประชาชาต)

ประเทศไทยจะตองกาหนดยทธศาสตรการเจรจาในทกเวทใหเปนไปในทศทางเดยวกน

ตวอยางเชน การเรยกรองใหบรรจหลกการของอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพในเรอง

การใหความยนยอมทมการแจงขออนญาตลวงหนา (Prior Informed Consent: PIC) และการแบงปน

ผลประโยชนจากการใชประโยชนทรพยากรชวภาพอยางเปนธรรมและเทาเทยม ไวในขอบญญตของ

ความตกลงระหวางประเทศอน โดยเฉพาะในความตกลงทรปสซงมประเทศสวนใหญเปนภาคสมาชกอย

หรอดวยการผลกดนใหคมครองสนคาเกษตรโดยกฎหมายคมครองสงบงชทางภมศาสตรในความตก

ลงทรปส เปนตน

นอกจากความตกลงแบบพหภาคทประเทศไทยตองใหความสาคญแลว เนองจากประเทศไทย

กาลงจะมการเจรจาจดทาความตกลงเขตการคา เสร (FTA) กบหลายประเทศ โดยเฉพาะกบ

สหรฐอเมรกา และสหภาพยโรป ดงนน จะตองวางนโยบายและยทธศาสตรไมใหผลการทาความตกลง

แบบทวภาคมาสรางผลกระทบในทางลบ หรอมผลเหนอกวาความตกลงพหภาค ในทางกลบกน ตองทา

ใหความตกลงทวภาคมผลเสรมประโยชนใหความตกลงพหภาคมความมนคง กอใหเกดประโยชนและ

ความเปนธรรมมากยงข น

การดาเนนงานในเรองน ควรมองคกรรบผดชอบดแลเรองนทงหมดเปนการเฉพาะ โดยไมมการ

แยกสวน เปนรายหนวยงานหรอกระทรวง ดงเชนทเปนอยในปจจบน

6.5.2 ประเทศไทยควรสรางความรวมมอกบประเทศกาลงพฒนาอนๆ ทเปนฐานทรพยากร

ชวภาพและประสบปญหาโจรสลดชวภาพคลายกน กจกรรมความรวมมออาจทาไดหลากหลายรปแบบ

ทงในเรองการแลกเปลยนประสบการณ การพฒนาฐานขอมล การพฒนากฎหมาย ฯลฯ โดยเรมตนใน

ระดบภมภาค เชน ในประเทศลมแมนาโขง หรอ ในกลมประเทศอาเซยน 14

15 ความรวมมอในกลมประเทศ

ทเปนฐานทรพยากรชวภาพน จะเปนการชวยแกจดออนเรองขอจากดของการบงคบใชกฎหมายไทย

นอกอาณาเขตประเทศไดอกทางหนงดวย

15 ตวอยางเชน การผลกดนรางกรอบขอตกลงอาเซยนวาดวยการเขาถงทรพยากรชวภาพและทรพยากรพนธกรรม

(Draft ASEAN Framework Agreement on Access to Biological and Genetic Resources) ใหมผลในทางปฏบต

110 | ห น า

6.5.3 การเสรมสรางความเขมแขงใหแกชมชนทองถนในการจดการดแลทรพยากรชวภาพ ม

ชมชนทองถนจานวนมากในประเทศไทยในทกภมภาค ทไดพสจนใหเหนถงศกยภาพ ความสามารถใน

การดแลคมครองทรพยากรชวภาพ และการใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพตามแนวทางการพฒนา

อยางยงยน การเสรมสรางความเขมแขงแกชมชนทองถน ควบคไปกบการรบรองสทธชมชนทองถนตาม

กฎหมาย เปนยทธศาสตรสาคญอกประการหน งทจะทาใหการแกไขปญหาโจรสลดชวภาพเกด

ประสทธผล มความตอเนอง และชวยแกไขจดออน ขอจากดในการปฏบตงานขององคกรภาครฐดวย

6.5.4 การพฒนาจดทาระบบเครอขายฐานขอมลความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญา

ทองถน โดยมวตถประสงค 3 ดาน คอ (หนง) เปนเครองมอสนบสนนการคมครองความหลากหลายทาง

ชวภาพและภมปญญาทองถน (สอง) เปนเครองมอชวยในการเฝาระวงและปองกนปญหาโจรสลดชวภาพ

และ (สาม) เปนฐานขอมลเพอการพฒนาและตอยอดการใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพ

และภมปญญาทองถน ทงนเนองจากฐานขอมลดานความหลากหลายทางชวภาพทมอยในปจจบน

จดเกบอยตามหนวยงานตางๆของรฐทเกยวของอยางกระจดกระจายในรปแบบทแตกตางกนอนเปน

อปสรรคตอการเชอมโยงเปนระบบเครอขายเดยวกน และไมมขอมลทครบถวนเพยงพอทจะใชเปน

ประโยชนตามวตถประสงคทงสามประการขางตน

6.6 การพฒนาเครองมอทางนโยบายและเครองมอเศรษฐศาสตรเพอการบรหารจดการ

ความหลากหลายทางชวภาพ ทาใหผลประโยชนทแทจรงของความหลากหลายทางชวภาพ และ

ตนทนการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ สะทอนอยในระบบเศรษฐกจและระบบตลาด

ตวอยางเชน การปรบปรงระบบการวเคราะหผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพ (EIA-HIA) โดยเพม

ประเดนการวเคราะหผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพของกจกรรมหรอโครงการตางๆ การ

พฒนาแนวทางประเมนตนทนความสญเสยดานความหลากหลายทางชวภาพตามแนวคดการบรการเชง

ระบบนเวศ (Payment for Ecosystem Service) เปนตน

การปรบใชกลไกตลาดเพอปกปองคมครองความหลากหลายทางชวภาพ เชน การประเมน

คณคาความหลากหลายทางชวภาพใหครบถวน ระบบการรบรอง การสรางแรงจงใจเพอการอนรกษและ

คมครองความหลากหลายทางชวภาพและระบบนเวศ แรงจงใจทางภาษตอการดาเนนธรกจทสราง

ผลกระทบตาตอความหลากหลายทางชวภาพ

การปรบใชมาตรการดานการอนรกษสงแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพผนวกเขาไป

ในการวางผงเมองเพอประโยชนทงในดานการปกปองมนษย โครงสรางพนฐาน และความหลากหลาย

ทางชวภาพ

..........................................

เอกสารอางอง

ภาษาไทย

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง 2551. แผนยทธศาสตรและแผนปฏบตการบรหารจดการแหลงหญา

ทะเลและพะยน. เอกสารเผยแพร สานกอนรกษทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง ฉบบท 34. กรงเทพฯ:

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

จกรกฤษณ ควรพจน,สทธบตร: แนวความคดและบทวเคราะห, สานกพมพนตธรรม, 2544. และ นนทน

อนทนนท, ความตกลงระหวางประเทศวาดวยสทธทรพยสนทางปญญาและผลกระทบตอภมปญญา

ทองถน, ในจกรกฤษณ ควรพจน และบณฑร เศรษฐศโรตม (บรรณาธการ) สการปฎรปฐานทรพยากร

,2546, โครงการยทธศาสตรนโยบายฐานทรพยากร คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต.

จกรกฤษณ ควรพจน และสมศกด ฏาราณท โครงการศกษาวจยมาตรการทางกฎหมายและนโยบาย

ระหวางประเทศในการบรหารจดการทรพยากรพนธกรรมและการคมครองสงเสรมภมปญญาทองถน

2541

0มลนธสบ นาคะเสถยร, 2554. สถานการณปาไม หลง 20 ป สบ นาคะเสถยร. สาสนสบ.

ยศ สนตสมบต. 2542. ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอการพฒนาอยางยงยน

สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝ งทะเลและปาชายเลน 2550. สรปสถานภาพของสตวทะเล

หายากในนานนาไทย. กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม.

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2554: ขอสรปทางเทคนค. ใน: รายงานการสงเคราะหและประมวล

สถานภาพองคความรดานการเปลยนแปลงภมอากาศของไทย ครงท 1: องคความรดานวทยาศาสตร

ของการเปลยนแปลงภมอากาศ. คณะทางานกลมท 2 [อานนท สนทวงศ ณ อยธยาและอานาจ ชดไธ

สง (บรรณาธการ)]

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2549. รายงานการประชมวนสากลแหง

ความหลากหลายทางชวภาพ. วนท 22-23 พฤษภาคม 2549. ณ โรงแรมรามาการเดนส.

กรงเทพมหานคร.

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม. 2551. นโยบาย มาตรการ และแผน

อนรกษและใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน พ.ศ.2551- 2555

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม.รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม

พ.ศ.2550

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม.รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม

พ.ศ.2551

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม.รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม

พ.ศ.2552

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม. กรอบแนวคดและทศทางของแผนจดการ

คณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2555 – 2559

สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม. แผนจดการคณภาพสงแวดลอม พ.ศ.

2550 – 2554

สถาบนธรรมรฐเพอการพฒนาสงคมและสงแวดลอม, 2550. รายงานการศกษาทบทวนดานสงแวดลอม

(Environmental Review) เพอเตรยมความพรอมในการเจรจาเขตการคาเสรไทย-สหรฐอเมรกา

สมทรง โชตชน, 2550. 70% ของความหลากหลายทางพนธกรรมของพชปลกและชนดพนธพชหลกทม

คณคาทางสงคม เศรษฐกจ ไดรบการอนรกษ. รายงานการประชมกลยทธทวโลกสาหรบการอนรกษ

พช. สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

สงกรานต จตรากร และ บรบรณ สมฤทธ. 2548. ทรพยากรพนธกรรมขาวไทย : สญพนธไปจรงหรอ ?.

เอกสารประกอบการประชมผเชยวชาญเรอง การอนรกษและคมครองทรพยากรพนธกรรมขาวไทย.

วนท 29 พฤศจกายน 2548 ณ อาคารสารสนเทศ 50 ป มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

BRT Project. 2008. วารสาร BRT Magazine No. 26.

ภาษาองกฤษ

Benbrook M. Charles. 2003. Impacts of Genetically Engineered Crops on Pesticide Use in the

United States: The First Eight Years. BioTech InfoNet. Technical Paper Number 6.

November 2003

CBD Secretariat. 2010. Global Biodiversity Outlook 3.

Correa M. Carlos, 1999. Access to Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, 1999.

Correa M. Carlos. 2001.Traditional Knowledge and Intellectual Property: Issues and Options

Surrounding the Protection of Traditional Knowledge.

Correa M. Carlos. 2004. Bilateral Investment Agreements: Agents of new global standards for the

protection of intellectual property rights? (http://www.grain.org.)

National Academy of Science. 2002. Environmental Effects of Transgenic Plants : The Scope and

Adequacy of Regulation. Committee on Environmental Impacts Associated with

Commercialization of Transgenic Plants . National Academy Press. Washington, D.C.

World Intellectual Property Organization, 2001. Survey of Existing Forms of Intellectual Property

Protection for Traditional Knowledge - Preliminary Analysis and Conclusions.

UNDP. 1999. Human Development Report 1999

UNEP. 2007. Global Environment Outlook 4 : Environment for Development.

UNEP Year Book 2011. Emerging Issues in Our Global Environment.