มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-1แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

หนวย ท 4แนวคด เชง วเคราะห เกยว กบ การ สง เสรม การเกษตร

ศาสตราจารย เกยรตคณ ดร.พงษ ศกด อง กส ทธ

ชอ ศาสตราจารยเกยรตคณดร.พงษศกดองกสทธ

วฒ วท.บ.,M.S.,Ed.D.(Agr.Ext.)

OklahomaStateUniversity

ตำแหนง อดตอธการบดมหาวทยาลยเชยงใหม

หนวย ท เขยน หนวยท4

ปรบปรงจากหนวยท 4 “แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร” โดยศาสตราจารย ดร.พงษศกด องกสทธ

ชดวชาการสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-2 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

หนวย ท 4

แนวคด เชง วเคราะห เกยว กบ การ สง เสรม การเกษตร

เคาโครง เนอหาตอนท4.1 ทมาความหมายความสำคญและขอบเขตของการสงเสรมการเกษตร

4.1.1 ทมาของการสงเสรมการเกษตร

4.1.2 ความหมายและความสำคญของการสงเสรมการเกษตร

4.1.3 ขอบเขตของการสงเสรมการเกษตร

4.1.4 การประยกตใชผลงานวจยในงานสงเสรมการเกษตร

ตอนท4.2 ปรชญาวตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตร

4.2.1 ปรชญาของการสงเสรมการเกษตร

4.2.2 วตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตร

ตอนท4.3 ระบบรปแบบและวธการในการสงเสรมการเกษตร

4.3.1 ระบบของการสงเสรมการเกษตร

4.3.2 รปแบบการสงเสรมการเกษตร

4.3.3 วธการในการสงเสรมและถายทอดเทคโนโลยการเกษตร

ตอนท4.4 การสงเสรมการเกษตรกบการพฒนา

4.4.1 บทบาทของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนา

4.4.2 ความสมพนธของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนา

4.4.3 การสงเสรมการเกษตรกบการพฒนาทยงยน

แนวคด1. เกษตรกรรมเปนภาคการผลตทสำคญในการผลตอาหาร และรายไดทงแกเกษตรกร

และประเทศการดำเนนกจกรรมการผลตดานการเกษตรตองอาศยการพฒนาการดาน

เทคโนโลยตางๆ

2. ปรชญาของการสงเสรมการเกษตรเกยวของกบการชวยใหเกษตรกรสามารถชวยเหลอ

ตนเองและสามารถประสานการทำงานโดยการทำงานรวมกนไดดวยวธการทเหมาะสม

3. ระบบ รปแบบและเทคนคในการสงเสรมการเกษตรมทงการสงเสรมการเกษตรแบบ

รวมศนยแบบกระจายศนยการสงเสรมโดยสถาบนการศกษาและโดยเอกชน

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-3แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

4. การสงเสรมการเกษตรจะมบทบาทสำคญยงตอการพฒนาผลผลต เศรษฐกจ ชวต

ของเกษตรกรครอบครวตลอดจนชมชนเกษตรในชนบทและผลตอการพฒนาทยงยน

5. การประยกตใชผลงานวจยโดยเฉพาะเทคโนโลยใหมเพอพฒนาผลผลตทางการเกษตร

โดยผานกระบวนการสงเสรมการเกษตรนบเปนสงสำคญยง

วตถประสงคเมอศกษาหนวยท4จบแลวนกศกษาสามารถ

1. อธบายทมาความหมายความสำคญและขอบเขตของการสงเสรมการเกษตรได

2. เขาใจถงปรชญาและวตถประสงคของการสงเสรมการเกษตรไดอยางถกตอง

3. วเคราะหระบบรปแบบและเทคนควธการในการสงเสรมการเกษตรได

4. วเคราะหถงการสงเสรมการเกษตรตอการพฒนาผลผลตทางการเกษตร เศรษฐกจ ชวต

ของเกษตรกรและชนบททยงยนได

5. เขาใจถงความสำคญของการนำผลงานวจยเทคโนโลยการผลตไปสการพฒนาผลผลต

ทางการเกษตรได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-4 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ตอน ท 4.1

ทมา ความ หมาย ความ สำคญ และ ขอบเขต

ของ การ สง เสรม การเกษตร

โปรดอานแผนการสอนประจำตอนท4.1แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอมปฏบตกจกรรมในแตละตอน

หว เรองเรองท4.1.1 ทมาของการสงเสรมการเกษตร

เรองท4.1.2 ความหมายและความสำคญของการสงเสรมการเกษตร

เรองท4.1.3 ขอบเขตของการสงเสรมการเกษตร

เรองท4.1.4การประยกตใชผลงานวจยในงานสงเสรมการเกษตร

แนวคด1. การสงเสรมการเกษตรมทมาจากความตองการอาหารซงตอมาไดมการพฒนาเทคโนโลย

การเกษตรและกระบวนการผลตเพอพฒนาผลผลตของเกษตรกรเทคโนโลยทจะนำไป

ประยกตใชในสวนของเกษตรกรจงจำเปนตองมการเชอมโยงเพอการนำไปใชไดอยาง

เหมาะสม

2. ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เศรษฐกจและสงคมพนฐานอยทเกษตรกรการ

พฒนาชนบทไทยจะทำใหประชากรมรายไดและคณภาพชวตทดขนการสงเสรมการเกษตร

เปนกลไกสำคญในการสรางผลตอการผลตของเกษตรกรคอเปนการนำความรเทคโนโลย

ไปสเกษตรกร เพอทำใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมโดยอาศยกระบวนการศกษา

นอกระบบ การมสวนรวมในการพฒนาและเปนกระบวนการทตอเนอง ผลทเกดจาก

การพฒนาผลผลตทด ทำใหเกษตรกรอยพอด กนพอดและมความสข และจะมผลตอ

การพฒนาทรพยากรธรรมชาตดวย

3. ขอบเขตของการสงเสรมการเกษตรไมเพยงแตเปนการเพมผลผลตทางการเกษตรเทานน

แตจะเกยวของกบการจดการฟารม การตลาดและการแปรรปอตสาหกรรม รวมทง

เกยวของกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตตลอดรวมถงการพฒนาเยาวชนการพฒนา

ชมชนและการพฒนาภาวะผนำในชนบท

4. ผลงานวจยมความสำคญตอการพฒนางานสงเสรมการเกษตรใหสามารถพฒนาและ

ปรบปรงสวนทเปนปญหาในกระบวนการสงเสรมการเกษตรใหเหมาะสมและทนสมยได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-5แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

วตถประสงคเมอศกษาตอนท4.1จบแลวนกศกษาสามารถ

1. อธบายถงทมาของการสงเสรมการเกษตรได

2. อธบายความหมายและความสำคญของการสงเสรมการเกษตรได

3. อธบายขอบเขตของการสงเสรมการเกษตรได

4. อธบายถงการนำผลงานวจยไปประยกตใชในงานสงเสรมเกษตรได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-6 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

เรอง ท 4.1.1 ทมา ของ การ สง เสรม การเกษตร

ความ ตองการ อาหารมนษยดำรงชวตดวยความตองการพนฐาน (BasicNeeds) 4 ประการคอ อาหาร ยารกษาโรค

เครองนงหมและทอยอาศยอาหารจะเปนประเดนแรกอนเปนผลตอรายไดตอปของเกษตรกรสำคญทสดใน

บรรดาความตองการพนฐานทง4ประการดงนนเมอเรมแสวงหาอาหารจนกระทงสามารถดำเนนการผลต

เพอยงชพและสามารถผลตเพอการแลกเปลยนและผลตเพอเปนรายไดแลวมนษยยงสามารถดำเนนการผลต

เพออตสาหกรรมแปรรปดวย ววฒนาการการผลตของมนษยมการเปลยนแปลงมาโดยตลอดจากพนฐาน

การวจยศกษาพฒนาเทคโนโลยการผลตจนมาถงยคของความเจรญรงเรองของวทยาศาสตรเกษตรทสามารถ

จะแสวงหาพนธพชใหมและเทคโนโลยใหม เพอจะพฒนาผลผลตใหสงสด (HighYieldVariety:HYV)

เชน กรณของการวจยคนพบขาวพนธใหมทเรยกวา ขาวพนธมหศจรรย (MiracleRice) ของสถาบนวจย

ขาวนานาชาต (IRRI) เปนตน อนเปนสวนหนงของการประกาศปฏวตเขยว (GREENRevolution, 2493-

2503) ทำใหเกดการพฒนาการผลตการเกษตรอยางมาก การพฒนาการผลตดงกลาวยอมอาศยผผลต

เกษตรกร เปนเปาหมายของการขยายผลการวจยศกษาและพฒนาดงกลาว เกษตรกรไดรบการถายทอด

ความรในการผลตในฐานะผปฏบตการผลตผลผลตทางการเกษตร โดยกระบวนการทางการพฒนาความร

เปลยนแปลงพฤตกรรมและสรางการยอมรบนำไปสการปฏบต (ทเรยกวาเปนการสงเสรมการเกษตรและ

ถายทอดเทคโนโลย(AgriculturalExtensionandTechnologyTransfer)การสงเสรมการเกษตรจงเปน

จดเรมตนหรอกลไกของการพฒนาการเกษตร

มนษยกบความตองการดงทกลาวแลววามนษยจำเปนตองอาศยอาหารเพอดำรงชพในพ.ศ.2543

ประชากรโลกมมากกวา6,000ลานคนโดยเฉพาะประเทศไทยมประมาณ62.6ลานคนโดยมอตราการเจรญ

เตบโตของประชากรรอยละ1.5(AsiaweekและAsiaweek,2000)ยงไดพยากรณวาในพ.ศ.2597ประชากร

โลกจะมถง9,000ลานคนโดยมอตราการเจรญเตบโตของประชากรรอยละ1.3ตอปหรอ78ลานคนตอป

จะเหนไดวาถาประชากรโลกเพมมากขนในอตราดงกลาว อาหารทมนษยผลตขนมาอาจจะไมเพยงพอตอ

ความตองการจงจำเปนทจะตองมการพฒนาการเกษตรเพอใหเกดความมนคงดานอาหาร(FoodSecurity)

เกษตรกรในฐานะผผลตอาหารและเปนประชากรสวนใหญของประเทศทกำลงพฒนา สวนใหญ

ในอดตจะทำการเกษตรแบบยงชพ (SubsistenceAgriculture) ผลผลตทไดจะเกบไวบรโภคสวนหนง

สวนทเหลอจงจะนำไปขายระยะตอมาไดมเกษตรกรบางสวนผลตเพอขายแตเปนรายยอยในลกษณะกงการคา

(SemicommercialAgriculture)และมสวนนอยททำการเกษตรแบบการคา(CommercialAgriculture)

ซงตองมการลงทนสงและมการใชเทคโนโลยในการผลตและความชำนาญในการบรหารธรกจเกษตร

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-7แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

การ พฒนาการ เกษตรการพฒนาการเกษตรมวตถประสงคสำคญดงไดแสดงไวในแผนพฒนาการเกษตรและสหกรณ

ในชวง พ.ศ. 2540–2544 ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 โดยสำนกงานเศรษฐกจ

การเกษตร(2539)ไดระบดงน

1. เพอรกษาขดความสามารถในการแขงขนสนคาเกษตรในตลาดโลกโดยการพฒนาประสทธภาพ

การผลตปรบปรงคณภาพผลผลตใหไดมาตรฐานตรงตามความตองการของตลาด

2. เพออนรกษทรพยากรธรรมชาต การพฒนาจะตองยงยนไมทำลายทรพยากรธรรมชาต และ

สงแวดลอม

3. เพอพฒนาทรพยากรมนษยและองคกรเกษตรกรใหเขมแขงยกระดบมาตรฐานการดำรงชวตให

สงขนและใหมคณภาพชวตทด

เปา หมาย การ พฒนาการ เกษตรการพฒนาการเกษตรไดกำหนดเปาหมายในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท8

(พ.ศ. 2540–2544) จะใหความสำคญตอการเพมรายไดแกเกษตรกร การรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจ

ของภาคเกษตรใหมความมนคง และสามารถสนบสนนการเจรญเตบโตของเศรษฐกจสวนรวมของประเทศ

ไดทงนไดคำนงถงความเปนไปได และผลของการดำเนนนโยบายและมาตรการทสำคญของรฐ โดยเฉพาะ

การเพมประสทธภาพการผลตและการปรบโครงสรางและระบบการผลตการเกษตรรวมไปถงผลกระทบของ

ภาคเกษตรทเกดขอจำกดดานทรพยากรและสงแวดลอมจากขอตกลงระหวางประเทศเชนองคการการคาโลก

(WTO)เขตการคาเสรอาเซยน(AFTA)และเขตการคาเสรอเมรกาเหนอ(NAFTA)ประกอบกบการคาดคะเน

สถานการณเศรษฐกจของโลกโดยกองทนการเงนระหวางประเทศทคาดวาเศรษฐกจโลกจะขยายตวในอตรา

สงถงรอยละ4.5และระดบราคาสนคาเกษตรในตลาดโลกโดยรวมคาดวาจะเพมสงขนดวยซงจะเปนผลด

ตอการสงออกสนคาเกษตรของไทย

ตารางท4.1แสดงถงอตราการเจรญเตบโตและการถดถอยของภาคการเกษตรในแผนพฒนาท1–10

พบวาGDPมอตราสวนลดลงเปนลำดบตงแตแผนพฒนาท1รอยละ6.4เปนรอยละ1.7ในแผนพฒนา

ท 10 แตพบวาในสาขาการผลตดานการเกษตรจะมอตราเจรญเตบโตและถดถอยแตกตางกนอยางมาก

เชน ดานปศสตวมอตราการเจรญเตบโตสงมากถงรอยละ 4.8 ในแผนพฒนาท 10 เมอเปรยบเทยบกบ

แผนพฒนาท 1 รอยละ 3.0 ตางจากดานปาไมอตราการผลตลดลงอยางมากจากรอยละ 17.9 ในแผน

พฒนาท 1 เปนรอยละ —12.4 ในแผนพฒนาท 10 และGDP รวมของภาคเกษตรกลดลงจากแผนพฒนา

ท 1 รอยละ 7.9 เปนรอยละ 2.6 ในแผนพฒนาท 10 จงมขอสงเกตวาการผลตผลผลตทางการเกษตร

ของไทย ยงอยในสภาวะทดแตตองการการพฒนาใหมประสทธภาพและการเจรญเตบโตใหมากหากม

ความมงหมายทจะพฒนาเปนแหลงอาหารหรอครวของโลก

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-8 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ในสวนการพฒนาดานกำลงคนหรอแรงงานภาคเกษตรซงถอวามความสำคญตอการผลต อน

หมายรวมถงผผลต(เกษตรกร)หรอผสงเสรมสนบสนนดานวชาการเทคโนโลย(ฝายวชาการ)หรอผประกอบการ

(เอกชน รฐวสาหกจ หรอรฐบาล) กตาม ตองมการพฒนาในสภาวะของการขาดแคลนและการเรงพฒนา

ความรแรงงานภาคเกษตรดานสภาวะแรงงานการเกษตรมการปรบเปลยนอยพอสมควรเชนในแผนพฒนา

ท 8 ภาคเกษตรมแรงงานรอยละ 25.04 แผนพฒนาท 9 รอยละ 22.72 และแผนพฒนาท 10 เพมเปน

รอยละ 24.48 อนแสดงถงสภาวะการผลตทยงมแนวโนมของการพฒนาตามนโยบาย ดงนน แรงงาน

ภาคเกษตรจงมความผนผวนอยบางและทสำคญแรงงานภาคเกษตรมความจำเปนตองเพมประสทธภาพดาน

ความรในการผลตและการจดการพบวามสภาวะของการพฒนาทดจากระดบการศกษาทมการเปลยนแปลง

อยางมาก เชน ในแผนพฒนาท 8 แรงงานภาคเกษตรทไมรหนงสอมรอยละ 9.03 แตในแผนพฒนาท 10

ลดลงอยางมากรอยละ8.11 เมอเปรยบเทยบกบแรงงานการเกษตรมการเรยนร และพฒนาอยางเตมท ใน

ระดบอดมศกษาในแผนพฒนาท8รอยละ2.05พฒนาเพมเปนรอยละ28.56ในแผนพฒนาท10เปนตน

ดงนน จากพฒนาการดานแรงงานและผลตภณฑมวลรวมของประเทศยอมจะเปนการแสดงถง

ววฒนาการในการเกษตรของประเทศอนเปนแนวโนมทดและสามารถจะพฒนาการสงเสรมการเกษตรและ

การพฒนาเกษตรกรเปนสงสำคญยงในการพฒนาเศรษฐกจสงคมของประเทศไดในทสด

ตาราง ท 4.1 อตรา การ เตบโต ของ ผลตภณฑ มวล รวม ใน ประเทศ ราย สาขา (ณ ราคา คงท ป 2531)

เฉลย ใน ชวงแผน พฒนา เศรษฐกจ และ สงคม แหง ชาต ฉบบ ท 1-10

หนวย:รอยละ

แผนฯ

สาขา

แผนฯ

1

แผนฯ

2

แผนฯ

3

แผนฯ

4

แผนฯ

5

แผนฯ

6

แผนฯ

7

แผนฯ

8

แผนฯ

9

แผนฯ

10

ภาคเกษตร 6.4 4.4 4.1 3.2 3.1 4.1 2.8 2.1 2.8 1.7

-พช 6.6 1.6 4.8 4.2 3.3 4.1 2.6 3.0 2.5 2.1*

-ปศสตว 3.0 3.6 5.4 5.4 4.7 5.1 2.0 2.5 3.2 4.8*

-ประมง 17.9 18.5 0.7 2.9 2.6 11.6 6.2 —0.1 5.1 1.1

-ปาไม 3.5 4.2 2.0 —4.6 0.6 —13.5 0.4 —9.0 2.4 —12.4*

-บรการทาง

การเกษตร

n.a. 6.4 7.7 3.8 1.7 0.7 —2.1 —0.7 —1.8 —0.9*

ภาคนอกเกษตร 8.5 8.3 7.4 8.2 5.9 12.2 8.7 —0.3 6.0 2.7

GDPรวม 7.9 7.2 6.6 7.1 5.4 10.9 8.1 —0.1 5.7 2.6

หมายเหต: *อตราการเตบโตเฉลยป2550–2552และn.a.ไมมขอมลทมา: จากการคำนวณโดยใชฐานขอมลจากสำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตสำนกนายกรฐมนตร

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-9แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

ตาราง ท 4.2 แรงงาน ภาค เกษตร และ ระดบ การ ศกษา ใน ชวง แผน พฒนา เศรษฐกจ และ สงคม แหง ชาต ฉบบ ท 8-10

รายการแผนฯ 8

ป 2544

แผนฯ 9

ป 2549

แผนฯ 10

ป 2553

อตราเพม

(รอยละ)

ประชากร(ลานคน)1

ประชากรรวม

ประชากรภาคเกษตร3

(รอยละ)

ประชากรนอกภาคเกษตร3

(รอยละ)

62.31

25.04

40.19

37.27

59.81

62.83

22.72

36.16

40.11

63.84

63.88

24.48

38.32

39.40

61.68

0.88

—1.12-

-

-

แรงงาน(ลานคน)2

จำนวนแรงงานรวม

จำนวนแรงงานภาคเกษตร3

(รอยละ)

จำนวนแรงงานนอกภาคเกษตร3

(รอยละ)

36.64

19.32

52.73

17.32

47.27

36.24

25.84

43.71

20.4

56.29

39.19

17.41

44.42

21.78

55.58

0.75

—5.07-

-

-

สมาชกในครวเรอนเกษตร(รอยละ)3

อายตำกวา15ป

อายระหวาง15–64ป

อาย65ปขนไป

24.00

69.01

6.99

21.15

69.75

9.10

21.31

69.87

8.82

-

-

-

ระดบการศกษา(รอยละ)3

ไมรหนงสอ

ประถมศกษาตอนตนและประถมศกษาตอนปลาย

มธยมศกษาตอนตน

มธยมศกษาตอนปลาย

อาชวะ

อดมศกษา

อนๆ

9.03

65.65

11.15

5.85

3.36

2.05

2.90

8.75

60.77

11.76

8.05

4.59

3.42

2.76

7.60

60.59

13.05

8.51

4.24

3.08

2.93

—8.11

—3.878.21

21.68

14.54

28.56

0.67

ทมา: 1กรมการปกครองกระทรวงมหาดไทย

2สำนกงานสถตแหงชาตสำนกนายกรฐมนตร

3สำนกงานเศรษฐกจการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-10 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

การ พฒนา ผลผลต ของ เกษตรกรจากปญหาการเพมขนอยางรวดเรวของประชากรโลก จงทำใหมความตองการอาหารทเพมขน

ตามมา ดงนน การพฒนาผลผลตทางการเกษตรจงมความจำเปนอยางยงเพอใหเพยงพอตอความตองการ

ของพลเมองโลก

การพฒนาทางการเกษตรในชวงพ.ศ.2503-2513ไดเกดการปฏวตเขยว(GreenRevolution)โดย

มการพฒนาพนธพชทใหผลผลตสง(High-YieldingVariety)โดยเฉพาะขาวและขาวโพดและไดมการใช

สารเคม(ปยเคมและยาปราบศตรพช)เปนจำนวนมากเพอการเพมผลผลตและมการสงเสรมใหมการปลก

พชเชงเดยวมากขน เกษตรกรในประเทศกำลงพฒนาในขณะนนยงขาดทกษะในการปฏบต และเทคโนโลย

ทใชไมเหมาะสมกบทองถนผลกระทบจากปฏวตเขยวทำใหสภาพแวดลอมโดยเฉพาะระบบนเวศถกทำลาย

ไป และผบรโภคกไดรบผลกระทบจากสารเคมนนดวย ชวงเวลา 10ปทผานมาประเทศทพฒนาแลวไดม

การวจยและพฒนาเทคโนโลยดานการตดตอยนGeneticallyModifiedOrganism (GMO)ซงจะทำให

ไดผลผลตทตองการในเวลาอนสนไมขนกบฤดกาลไดผลถกตอง และแมนยำ เนองจากเปนการนำยนท

ตองการโดยเฉพาะมาถายใสในสงมชวตทตองการปรบปรง และไมมขอจำกดเกยวกบชนดหรอแหลงทมา

ของยนทจะนำมาถายใสถงแมจะไดปรมาณผลผลตเทยบเทาวธเดมแตใชพนทและเวลานอยกวาเทคโนโลย

นถงแมจะมประโยชนมหาศาลแกวงการเกษตร แตกใหโทษไดในเวลาเดยวกน โดยเฉพาะความปลอดภย

ตอมนษย สตวพชและสงแวดลอมจงไดมนกวทยาศาสตร และนกเกษตรหลายคนไดหนมาสนใจการทำ

เกษตรแบบยงยน(SustainableAgriculture)เพอใหไดผลผลตทสงมความหลากหลายทางชวภาพและ

ใชปจจยการผลตทราคาถกและจำนวนนอย โดยมงการใชเทคนคในการทำฟารมแบบอนทรย (Organic

Farming) และใชภมปญญาชาวบานเปนสำคญ เพอใหเกดการพงพาตนเองไดและเกษตรกรมสวนรวม

ในการพฒนาดวย(ConwayandBarbier,1900:10)

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-11แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

เรอง ท 4.1.2 ความ หมาย และ ความ สำคญ ของ การ สง เสรม

การเกษตร

ความ หมาย ของ การ สง เสรม การเกษตรการสงเสรมการเกษตรตรงกบคำในภาษาองกฤษวาAgricultural Extension และรวมกบคำวา

Educationหรอการศกษา แตคำวาสงเสรมโดยความหมายแลวหมายถง การสนบสนน เกอหนน ทำให

ดขนคลายกบคำในภาษาองกฤษวาSupportแตความหมายมากกวาการสนบสนนอยางผวเผนโดยหมายถง

การสนบสนนใหเกดการพฒนาความรการพฒนาความรใหสามารถนำไปปฏบตพฒนาไดแตความหมายของ

Extensionกลบหมายถงการเผยแพร การแพรกระจายหรอขยายออกไปซงอาจจะตรงกบความหมายใน

ภาษาองกฤษทวาAgriculturalExtensionEducationซงมาจากพนฐานของการนำวทยาการหรอวชาการ

จากสถาบนการศกษาคอวทยาลยหรอมหาวทยาลยไปสเกษตรกรเพอใหเกดการพฒนาความรใหสามารถ

ดำเนนการผลตใหไดผลผลตอยางสงสดเปนไปตามเปาหมายได

การสงเสรมการเกษตรถกนำเขามาในประเทศไทยประมาณพ.ศ.2502โดยมงทจะใหเปนหนวยงาน

บรการวชาการเกษตรโดยเรมแรกจากคำวาAgriculturalExtensionServiceซงความหมายมการตความ

ในลกษณะเปนการสงเสรม และสนบสนนการพฒนาการเกษตร โดยในพ.ศ. 2504 จงไดมการจดตงเปน

สำนกงานสงเสรมและเผยแพรการเกษตรขนเพอจดตงเปนหนวยงานระดบกรมตอไป

ตอมาในพ.ศ.2509ไดมการเปลยนแปลงเปนกรมแพรขยายการเกษตร(AgriculturalExtension

ServiceDepartment)โดยมมตจากคณะรฐมนตรและตอมาพ.ศ.2510ไดมการขอเปลยนแปลงอกครง

หนงคอ เปน “กรมบรการการเกษตร” และในปเดยวกนไดมการเปลยนแปลงตามความเหนของกระทรวง

เกษตรและสหกรณตามพระราชบญญตปรบปรงกระทรวงทบวงกรมโดยขอเปลยนชอเปน“กรมสงเสรม

การเกษตร”และวนท21ตลาคม2510จงถอเปนวนสถาปนากรมสงเสรมการเกษตรอยางเปนทางการโดย

ประกาศในพระราชกจจานเบกษาวนท 19มถนายน2511ซงเปนวนถดจากการประกาศในพระราชกจจา-

นเบกษา จงเปนวนทกรมสงเสรมการเกษตรไดเขารบชวงการบรหารงานสงเสรมการเกษตรตงแตนน

เปนตนมา(กรมสงเสรมการเกษตร2554:3)

ความหมายของการสงเสรมการเกษตรหากพจารณาจากประวตความเปนมาและววฒนาการแลว

พบวามผใหคำนยามหรอความหมายไวหลายแงมมดวยกนเชน

ทำนองสงคาลวนช (2514) ไดใหความหมายของการสงเสรมการเกษตรวา เปนการถายทอดหรอ

เผยแพรบรการความร และประสบการณใหมเกยวกบการเกษตรไปสเกษตรกรตลอดจนใหคำปรกษาและ

แลกเปลยนความคดเหนเพอความเขาใจในปญหาตางๆเกษตรกรสามารถนำไปพจารณาและปฏบตยงผล

ใหเกดการเพมประสทธภาพการผลตและเพมรายได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-12 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

สวนดเรกฤกษหราย(2524)ไดใหความหมายของการสงเสรมการเกษตรวา“การสงเสรมการเกษตร

เปนกระบวนการในการใหการศกษาของโรงเรยน รวมไปถงบรการแกบคคลเปาหมายทเปนเกษตรกรและ

ครอบครวโดยบคคลเปาหมายสามารถเรยนรโดยการกระทำดวยตนเองเพอใหบรรลผลของการกนดอยด

ของชมชนโดยสวนรวมทงนตองตงอยบนพนฐานของการพฒนาประชาชนในชมชน”

และวรชฏคงคะจนทร(2530)ไดขยายความหมายของการสงเสรมการเกษตรในลกษณะทพจารณา

เปนกระบวนการประกอบดวยประเดนเหลาน

- ชวยเหลอเกษตรกรในการวเคราะหสถานการณในอนาคตทคาดหวงและปจจบนของเขา

- ชวยเหลอใหเกษตรกรไดทราบถงปญหาทเกดขนจากการวเคราะหสถานการณ

- เพมพนความรและพฒนาความเขาใจทดตอปญหาดงกลาวและชวยในการสรางความรทม

- ชวยเหลอเกษตรกรใหไดมาซงความรเฉพาะอยาง ซงเกยวของกบคำตอบปญหาเฉพาะ

และผลลพธของสงดงกลาวเพอเขาจะไดสามารถกระทำในแนวทางเลอกทเปนไปได

- ชวยเหลอเกษตรกรในการคดเลอก โดยความคดเหนของเขา ซงเปนสงทเหมาะสมมาก

ทสดสำหรบสถานการณของเขา

- เพมแรงจงใจของเขาโดยการทดลองทางเลอกของเขา

- ชวยเหลอเกษตรกรในการประเมนผลและปรบปรงการสรางความคดเหน และทกษะใน

การตดสนใจของเขา

นอกจากนแลวยงมผใหความหมายของการสงเสรมการเกษตรไวในอกหลายแงมมทงในระดบชาต

และนานาชาตเชน

A.T. Mosher (1987)ไดใหความหมายของการสงเสรมการเกษตรวา“เปนการทำงานของชาวชนบท

โดยวธการศกษานอกโรงเรยนตามแนวทางทเขาสนใจและตองการเพอปรบปรงความเปนอยของครอบครว

ชาวชนบทและสนบสนนสงเสรมและพฒนาชมชนในชนบทดวย”

Swanson (1984) ไดใหความหมายการสงเสรมการเกษตรวาเปนกระบวนการทางการศกษา เปน

พนฐานสำคญเพอมงเปลยนแปลงและปรบปรงความร(Knowledge)ทกษะ(Skill)การปฏบต(Practices)

และทศนคต(Attitude)ของคนในชนบทโดยมงพฒนาผลผลตเพอพฒนารายไดเศรษฐกจและชมชนใน

ชนบทเพอการกนดอยดในสภาวะแวดลอมทด

โดยสรปแลว การสงเสรมการเกษตรหมายความถงกระบวนการพฒนาความรของเกษตรกรจาก

การนำเทคโนโลยทเหมาะสมผสมผสานกบภมปญญาทองถน เพอมงพฒนาผลผลตทเหมาะสมกบการใช

ทรพยากรธรรมชาตกอใหเกดการพฒนารายไดเศรษฐกจทำใหชวตครอบครวเกษตรกร(FarmerFamily)

อยพอดกนพอดและมความสขอนเปนผลตอการพฒนาชมชนชนบท(RuralCommunityDevelopment)

ใหมความมนคงและมงคงในทสด

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-13แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

การสงเสรมการเกษตรเปนกระบวนการ(Process)ในการพฒนาความรไปสเกษตรกรซงจะประกอบดวย

1. กระบวนการทางการศกษา (EducationProcess) การสงเสรมการเกษตรจะเปนกระบวนการ

ทางการศกษาใหความรแนวทางในการผลตแกเกษตรกรตลอดจนนวตกรรมหรอเทคโนโลยการผลตซง

เกษตรกรจะตองเรยนรตามขนตอนอนจะนำไปสความร ความเขาใจ การตดสนใจและปฏบต ซง Roger

(1971)ไดกลาวถงกระบวนการยอมรบและการตดสนใจในการนำเทคโนโลยไปปฏบต(AdoptionProcess

หรอDecisionMakingProcess)อนเปนผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการยอมรบของเกษตรกร

ไปสการปฏบตพฒนาการผลตผลผลตทางการเกษตรใหมคณภาพตามความตองการของตลาด

2. กระบวนการตอเนองไมสนสดและยงยนได (Continuous and Sustainability Process)

การสงเสรมจะมลกษณะของการพฒนาการพฒนาความรใหมเทคโนโลยทเหมาะสมกบสถานการณการผลต

และสภาพของภมศาสตรของพนทดงนนการพฒนาการจะตองดำเนนการตอไปอยางตอเนองไมสนสดและ

มความยงยนในการพฒนาการได (SustainableDevelopment) ซงจะทำใหเกษตรกรกระตอรอรนและ

มการพฒนาการผลตอยางมประสทธภาพได

3. กระบวนการประชาธปไตยหรอการมสวนรวม (Democration orParticipatoryProcess)

การสงเสรมการเกษตรจะประสบผลสำเรจในการพฒนาไดจำเปนตองไดรบความรวมมอจากเกษตรกรอยาง

เสรมอสระในการเขารวมดวยความสมครใจของเขาเองอนจะเปนผลตอการทำงานกนในการแลกเปลยนความร

(KnowledgeExchange)ในสภาวะจากเทคโนโลยอนทนสมยหรอเหมาะสมกบภมปญญาของเกษตรกรหรอ

ภมปญญาทองถน(IndigenousKnowledgeหรอLocalWisdom)อนจะเปนผลทำใหเกดการยอมรบและ

นำไปปฏบตอยางเหมาะสมตามสภาพของทองถนไดดและสามารถนำไปสการพฒนาทยงยนได

การมสวนรวม

การวจย

เทคโนโลย การสงเสรม เกษตรกร

การมสวนรวม

ภาพ ท 4.1 ลกษณะ ของ กระบวนการ ทางการ สง เสรม การเกษตรทมา: ประยกตจากWatts,1984.

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-14 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ความ สำคญ ของ การ สง เสรม การเกษตรการสงเสรมการเกษตรมบทบาทสำคญตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของเกษตรกรมาก โดยการ

ถายทอดความรเทคโนโลยทเหมาะสมไปสเกษตรกรกอใหเกดการพฒนาความรทสามารถนำไปสการพฒนา

ผลผลตทางการเกษตรได โดยสามารถสรางรายได พฒนาสภาวะเศรษฐกจ สงคมชนบท และครอบครว

เกษตรกรใหมสภาวะทดไดโดยทเปาหมายสำคญของการพฒนาอยทครอบครวเกษตรกรและการพฒนาชมชน

ในชนบท (Rural Life of Living) ใหมสภาวะของการ “กนพอดอยพอดจงจะมความสขในสภาวะของ

สงแวดลอมทด” วรชฏ คงคะจนทร (2530) ไดรายงานเกยวกบการพฒนาผลผลตในหลายประเทศทงใน

แอฟรกา และเอเชย ตลอดจนในยโรปพบวาผลของการเพมผลผลตเกดจากการพฒนาสงเสรมความร

เทคโนโลยใหมแกเกษตรกรเพอนำไปสการพฒนาผลผลตนนเองนอกจากนนยงสามารถนำไปสการพฒนา

เกษตรกร ใหเปนผมความรในการพฒนาดานอนๆ อกดวย ดงนน หากจะพจารณาถงความสำคญของ

การสงเสรมการเกษตรจะสามารถวเคราะหถงสงตางๆเหลานได

1. การเกษตรเปนพนฐานของการผลตอาหารเพอเลยงประชากรของโลก การเกษตรจะเปนแหลง

สำคญในการสรางความมนคงใหแกประเทศปจจบนประชากรของโลกเพมขนอยางรวดเรวโดยเฉพาะอยางยง

ประเทศดอยพฒนาซงตองการอาหารเพอดำรงชวต ดงนน โลกจำเปนตองอาศยความมนคงทางอาหาร

(FoodSecurity) คอความสามารถในการมอาหารในการเลยงประชากรเหลานนได และตองมการพฒนา

ปรบปรงประสทธภาพการผลตทเหมาะสม และคมคาในการลงทนการผลตไมวาจะเปนตนทน เทคโนโลย

และทรพยากรธรรมชาตจงจำเปนตองอาศยการพฒนาเทคโนโลยผสมผสานกบภมปญญาเกษตรกรสามารถ

ทำใหเกษตรกรนำไปใชในการผลตอยางดไดการสงเสรมการเกษตรมบทบาทในการเปนสวนประสานเชอมโยง

และถายทอดความร เทคโนโลยไปสการพฒนาไดอยางดยง เชน ประเทศไทยซงเปนประเทศเกษตรกรรม

การพฒนาการผลตทมคณภาพและปรมาณเพอเปนรายไดยอมมความสำคญตอการพฒนาเศรษฐกจของ

ประเทศเปนอยางยงพบวาในพ.ศ.2541สนคาเกษตรเปนสนคาหลกทสามารถทำรายไดใหแกประเทศถง

ประมาณ200,000ลานบาท ระยะเวลา 10ป (พ.ศ. 2527–2537) สามารถสงออกสนคาเกษตรขยายตวถง

รอยละ 7.7พ.ศ. 2537 สามารถสงสนคาเกษตรถง 254.5พนลานบาท (สภาพฒนาเศรษฐกจและสงคม:

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท8)

2. การพฒนาความรแกเกษตรกรโดยเฉพาะการสรางความรความเขาใจในการดำเนนการผลตจาก

ผลการพฒนาความรผสมผสานกบภมปญญาของตนเองทชาญฉลาด และมความสมดลกบสภาพธรรมชาต

สงแวดลอมและตนทนของการผลต ซงจะสามารถดำเนนการผลตทบรรลผลอยางมประสทธภาพและ

มคณภาพได อกทงการพฒนาความรดงกลาวสามารถชวยสรางผลตอการพฒนาชวตครอบครวและชมชน

ชนบทไดอยางดดวย ดวยเหตทเกษตรกรซงถอวาเปนแรงงานสำคญถงรอยละ 60 หากไดรบการพฒนา

ยอมจะมผลตอสงคมชนบทและสงคมไทยไดเปนอยางดยง

3. การพฒนารายไดและสภาวะเศรษฐกจของเกษตรกรและครอบครวตลอดจนชมชนชนบทและ

ประเทศไทยผลของการสงเสรมการเกษตรยอมกอใหเกดการพฒนาอยางมประสทธภาพ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-15แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

4. การพฒนาชวตเกษตรกรและครอบครวเกษตรกร ซงถอวาเปนเปาหมายสำคญ เนองจาก

เกษตรกรและครอบครวจะเปนเปาหมายของการพฒนาในชนบทการสงเสรมการเกษตรจะมบทบาทสำคญ

ในการพฒนาสภาวะชวต ความเปนอยของเกษตรกรใหอยในสภาวะทดได อนเปนผลตอการพฒนาสงคม

ชนบททดไดในทสด

5. การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมการสงเสรมการเกษตรทดยอมจะตองคำนงถง

การใชทรพยากรธรรมชาตอยางชาญฉลาดเหมาะสมและคมคากบการผลตทางการเกษตร

6. การพฒนาประเทศ โดยเฉพาะอยางยงประเทศเกษตรกรรม ซงพบวามกจะเปนประเทศดอย

พฒนาหรอกำลงพฒนา จำเปนตองอาศยการเกษตรเปนพนฐานของการพฒนาเศรษฐกจ สงคมและความ

มนคงของประเทศเกษตรกรรมจงเปนหวใจสำคญของประเทศเหลานนประเทศไทยกเชนเดยวกนการเกษตร

เปนพนฐานเศรษฐกจและสงคมของประเทศ ปจจบนแมวาประเทศจะพยายามพฒนาเปลยนแปลงไปส

อตสาหกรรมใหม (New Industrial Country) กตาม แตพบวาประสบปญหาและความลมเหลวมาก จง

จำเปนตองพจารณาถงสภาพความเปนจรงทวา ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรมประชากรรอยละ 65

ยงคงอยในครอบครวเกษตร ยงตองทำการเกษตรเพอยงชพและเปนรายไดหลก ซงถอวาเปนกลมคน

สวนใหญของประเทศหากประชากรกลมนไดรบการพฒนาทดมสภาวะเศรษฐกจ สงคมทด มความมนคง

ยอมจะสะทอนตอผลของการพฒนาประเทศไทย

ดงนน การพฒนาเกษตรจงเปนพนฐานสำคญเบองตนของการพฒนาความมนคงทางเศรษฐกจ

และสงคมของชาต และหากจะตองพฒนาอยางจรงจง จำเปนตองมงพฒนาเนนเกษตรอตสาหกรรม

(AgroIndustry)เพมรายไดอยางแทจรงแตการพฒนาการเกษตรยอมอาศยการพฒนาเทคโนโลยการผลต

เพอพฒนาผลผลตสงสดทงปรมาณและคณภาพโดยจำเปนตองคำนงถงการใชทรพยากรอยางคมคาดงกลาว

แลวจำเปนตองมการนำไปถายทอดและสงเสรมแกเกษตรกรในการนำไปปฏบตซงถอวาเปนขนตอนทสำคญ

ทสด

โดยสรปแลวจะเหนวาการสงเสรมการเกษตรมความสำคญตอการพฒนาผลผลตชวตและ

สงแวดลอมในชนบทใหมความยงยน การสงเสรมการเกษตรเปนกระบวนการทเกยวกนใน 3ฝายหลกคอ

ดานวชาการ การวจยคนควาเทคโนโลยการผลต การสงเสรมพฒนาความร และเกษตรกรผปฏบตใหเกด

ผลตอการพฒนา แตอยางไรกตามการสงเสรมหากจะวเคราะหแลวจะพบวามววฒนาการและการพฒนา

อยางเปนระบบและรวมถงการมสวนรวมของเกษตรกรและการพฒนาเกยวพนไปยงองคประกอบอนๆดวย

เชนชมชนในชนบทองคกรประชาชนในทองถนองคกรพฒนาเอกชนและรฐ(ดงรปภาพผลการพฒนาการ

ดงภาพท4.2และ4.3ในเรองท4.1.4)

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-16 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

เรอง ท 4.1.3 ขอบเขต ของ การ สง เสรม การเกษตร

การสงเสรมการเกษตรเปนกระบวนการการศกษาของระบบทตองการใหเกดการเปลยนแปลง

พฤตกรรมของเกษตรกร เพอพฒนาความรในการผลตเพอผลผลตสงสด ซงหมายรวมไปถงการพฒนา

ผลผลตอยางมความเหมาะสมตอการลงทนทงในดานทรพยากรเงนทนทรพยากรมนษย เทคโนโลย และ

ทรพยากรธรรมชาต อนจะเปนผลสำเรจตอการพฒนาการผลต เพอการบรโภคอตสาหกรรมแปรรป และ

การพาณชยได การสงเสรมนอกจากการพฒนาการผลตแลว ยงมกจกรรมในการพฒนาชนบทดวย จงได

กำหนดขอบเขตของการสงเสรมไวดงน(พจนบญเรอง2522)

1. การพฒนาผลผลตทางการเกษตร (Development ofAgriculturalProduction) โดยการใช

เทคโนโลยและภมปญญาเกษตรกรในการเพมประสทธภาพการผลตการใชปจจยการผลตเชนทดนแรงงาน

ทนโดยมงทจะพฒนาการผลตอยางมคณภาพรวมถงการใชทรพยากรอยางคมคา

2. การอนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาต(NaturalResourcesConservationandDevelop-

ment) การสงเสรมการเกษตรเพอมงการผลตเพยงอยางเดยวพบวามการใชทรพยากรอยางไมระมดระวง

และไมประหยด ทำใหเกดความเสยหายถงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตในการสนบสนนการผลตทาง

การเกษตรดงนน การสงเสรมการเกษตรเพอการผลตจะตองคำนงถงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตดวย

เพอเปนผลตอการผลตอยางยงยนได

3. การตลาดและการดำเนนการอตสาหกรรมแปรรปผลผลตการเกษตร(MarketingandIndustrial

ofAgriculturalProduction)การผลตแตเดมนนเปนการผลตเพอบรโภคและตลาดสดเทานนเมอมการผลต

เพอเปนรายไดเพอพฒนาเศรษฐกจยอมจะตองมการผลตเปนจำนวนมากปรมาณมากยงขนอนเปนผลตอ

การจดการผลผลตไปสตลาดทใหญกวางและไกลจงจำเปนอยางยงทจะตองมการสงเสรมในเชงธรกจและ

อตสาหกรรมแปรรปจงจะสามารถดำเนนการผลตอยางมประสทธภาพได

4. การจดการไรนาและครวเรอนเกษตร (Farm’s andHouseholdManagement) การสงเสรม

การเกษตรจะตองดำเนนการในสวนทเกยวของกบเกษตรกร ครอบครว และไรนา ดงนน จำเปนตอง

ดำเนนการในการถายทอดความรในการจดการไรนาและครวเรอนเกษตรกรใหดำเนนการไปในทางทดทสด

ทงในดานธรกจ รายได รายจายการดำเนนการผลตและการพฒนาชวตครอบครวเกษตรกร โดยสามารถ

ดำเนนการวางแผนกำหนดแนวทางในการแกไขปญหา และพฒนาการจดการไรนา และครวเรอนเกษตรกร

ในทสด

5. การพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรในชนบท (Quality ofFarmerLife andLiving) การ

สงเสรมการเกษตรยอมจะตองสนบสนนสงเสรมเกษตรกรและครอบครวใหมชวตทด ทงในสงแวดลอม

และความสมพนธของสมาชกในครอบครว และรวมไปถงชวตในชมชนชนบทดวย อนถอวาเปนสดยอด

ของความตองการมนษยกวาได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-17แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

6. การพฒนาเยาวชน (YouthDevelopment) ภารกจสำคญของการสงเสรมการเกษตรสำหรบ

อนาคตคอการพฒนาเยาวชนทางการเกษตรหรอยวเกษตรกรซงถอวาเปนทรพยากรมนษยทสำคญและ

จะมบทบาทมากในการพฒนาการเกษตรในอนาคตดวยการสงเสรมการเกษตรจงมหนาทความรบผดชอบ

ทจะตองดำเนนการพฒนายวเกษตรกรโดยกำหนดแนวทางพนฐานความเขาใจตองานเกษตรการผลตการ

ใชทรพยากรธรรมชาตเทคโนโลยและภมปญญาเกษตรเพอพฒนาผลผลตในอนาคตอยางชาญฉลาดดวย

7. การพฒนาผนำเกษตรกรและแมบาน(LeadershipDevelopmentforFarmerandHousewife)

การสงเสรมการเกษตรจำเปนตองพฒนาทรพยากรมนษยโดยเฉพาะทรพยากรมนษยทจะเปนหลกในการผลต

และการจดการผลผลตทางการเกษตรเกษตรกรและแมบานจงเปนกลมบคคลเปาหมายและการมงพฒนา

เพอใหเกษตรกรและแมบานไดสามารถนำการพฒนาไดอยางดนน จำเปนทการสงเสรมการเกษตรจะตอง

ดำเนนการพฒนาภาวะผนำแกเกษตรกรและแมบานและดำเนนการคดเลอกผนำเพอจะสามารถนำการผลต

และจดการผลผลตอยางดตอไป

8. การพฒนาชมชนชนบท(RuralCommunityDevelopment)การสงเสรมการเกษตรเปนการ

พฒนาเกษตรเพอพฒนาผลผลตในชนบทดงนนยอมจะตองดำเนนการพฒนาความเปนอยและสถานภาพ

ในชมชนใหอยในสภาพทด และสามารถสรางสภาวะแวดลอมใหเปนทนาอยและปลอดภยในชวตทรพยสน

ดวยยงผลตอคณภาพชวตของคนในชนบทดวย

สรปแลวจะเหนวาการสงเสรมการเกษตรนนมภารกจและความรบผดชอบนอกเหนอจากการผลต

ผลผลตทางการเกษตรโดยจำเปนตองดำเนนการในสวนทสมพนธกบการผลตชวตและครวเรอนเกษตรกร

ในชมชนในชนบทเพอเปาหมายสำคญคอการมชวตทดนนเอง

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-18 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

เรอง ท 4.1.4 การ ประยกต ใช ผล งาน วจย ใน งาน สง เสรม การเกษตร

การวจยนบวาจำเปนและสำคญตอการพฒนาทงในเชงการสรางองคความรใหมและการนำไปใช

เปนประโยชนแตปรากฏวาการวจยในบางสาขาในหลายแหงของโลกหรอของประเทศยงขาดการสนบสนน

และการนำไปใชใหเปนประโยชนอยางแทจรง การวจยในบางประเทศขาดการกำหนดนโยบายและแผนงาน

อยางเปนระบบและชดเจน ขาดการสนบสนนการวจยเพอพฒนาสมองของชาตอยางแทจรง อนสงผลตอ

การพฒนาในดานตางๆของประเทศนนๆ

การลงทนในการวจยนบเปนการลงทนเพออนาคตเพอเชอวาเปนการสนบสนนใหคนสรางสรรคงาน

ใหแกสงคมสงคมจะไดประโยชนอยางคมคาในระยะยาวหากคนในสงคมไมเชอวาเปนเชนนนการสนบสนน

การลงทนยอมจะนอยลง(วจารณพานช2539)

พชรพนธและคณะ(2540)ไดรายงานเกยวกบการลงทนในการวจยไววาประเทศทมระดบการวจย

และการพฒนาขนาดใหญจะมคาใชจายเพอการวจยและพฒนาในอตรารอยละ2–3ของผลตภณฑมวลรวม

ประชาชาต(GNP)เชนสวเดนสวตเซอรแลนดญปนเยอรมนสหรฐอเมรกาเนเธอรแลนดฝรงเศสและ

องกฤษประเทศทมระดบการวจยและพฒนาขนาดกลาง จะมคาใชจายในการสนบสนนการวจยในอตรา

รอยละ 1–1.99 ของGNP เชน เบลเยยม แคนาดา อตาล ออสเตรเลย เกาหล ไตหวน และประเทศทม

ระดบการวจยและพฒนาขนาดเลกจะมคาใชจายเพอการวจยและพฒนาในอตรารอยละ1ของGNPลงมา

เชนกรกและรวมถงประเทศไทยดวย

ในกรณของประเทศไทย รายงานของสำนกงานสภาวจยแหงชาตตงแต พ.ศ. 2518 เปนตนมานน

มคาใชจายเพอการวจยอยระหวาง0.16–0.91ของงบประมาณรายจายประจำปงบประมาณคาใชจายในการ

วจยในพ.ศ.2539เปนเงนสนบสนนประมาณ7,000ลานบาทซงถอวานอยกวาทควรจะเปนถง5เทาและ

มผลงานวจยทตพมพในวารสารนานาชาตปละ600–700 เรองซงนอยกวาทควรจะเปนถง10 เทางานวจย

ทนำไปสการพฒนาสามารถจดสทธบตรหรอนำไปใชประโยชนไดนอยกวาทควรจะเปนในระดบ10–20เทา

และในสวนของนกวจยทมคณภาพกมอยนอยเพยง2ใน10,000คนของประชากรซงควรจะมมากกวาน

10 เทา (วจารณ พานช 2539) ดงนน จงเปนไดวาการวจยของประเทศไทยยงลาหลงทงในแงนโยบาย

การวจย การสนบสนนงานวจย และการพฒนานกวจยอยางจรงจง เพอสามารถสรางผลงานวจยเพอ

การพฒนาตอไป

นอกจากนวจารณพานช(2539)ยงไดเนนถงการวจยทมคณภาพไวดวยวา

1. ควรจะมวธการวจยทใหไดผลการวจย(output)ทสามารถนำไปสการปฏบตสามารถตอบสนอง

ตอปญหาและความตองการของเปาหมายได

2. ควรเปนการวจยททำใหเกดองคความรใหม และสามารถนำไปขยายผลสามารถสรางคนและ

พฒนาใหคนมคณภาพทมความรอยางดดวย

3. ควรเนนวธการศกษาทกอใหเกดการเรยนรรวมกนอนจะเกดประโยชนในการปฏบตไดอยางด

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-19แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

รป แบบ ของ การ ประยกต ใช เทคโนโลยรปแบบของการสงเสรมการเกษตรแบบดงเดมซงประเทศไทยไดใชในอดตคอ เจาหนาทสงเสรม

จะทำหนาทเปนตวกลาง(Medium)นำเอาความร/วชาการจากสถาบนวจยไปใหเกษตรกรโดยผานชองทาง

(Channel)ทเหมาะสมและในบางครงอาจจะนำเอาปญหาดานการเกษตรกลบไปใหสถาบนวจยไดวเคราะห

และแกไขปญหากลบไปใหกบเกษตรกรอกครง(two-waycommunication)(พงษศกดองกสทธ2537)

การสอความหมาย

ผลสะทอนกลบ

สถาบนวจยและ

พฒนาวชาการเกษตรการสงเสรม

การเกษตร

เกษตรกร

(การเปลยนแปลง

พฤตกรรม)

ภาพ ท 4.2 รป แบบ การ สง เสรม การเกษตร แบบ ดงเดม

ปจจบนรปแบบการสงเสรมไดมการพฒนาไปเปนอนมากเนองจากปจจยหลายประการ(ภาพท4.2)

คอ

1. เกษตรกรไดรบการพฒนาดานการศกษามากขนเกษตรกรสวนใหญจะจบการศกษาขนพนฐาน

(ประถมศกษาปท 6) มความสามารถเพยงพอทจะรบเอาความรวชาการใหมๆ จากสอตางๆ ไดเอง โดย

ไมตองผานเจาหนาท

2. การตดตอสอสาร การนำเสนอขาวสารทางวชาการเกษตรไดเปลยนรปแบบไปไดหลายทาง

เชน วทย โทรทศน หรอแมแตทาง Internet แตสอสงพมพกยงคงเปนทนยมของเกษตรกรและเจาหนาท

สงเสรมการเกษตร

3. งานวจยดานการเกษตร รฐบาลไดสนบสนนใหมการวจยดานการเกษตรมากขน โดยจดตง

สถาบนวจยขนมาหลายแหงเชนสถาบนวจยและพฒนาสถาบนวจยพชสวนสำนกงานคณะกรรมการวจย

แหงชาตเปนตน

4. องคกรของชมชน หมายถง กลมตางๆ ทเกดขน โดยเกษตรกรรวมตวกนในชมชนทงทเปน

นตบคคลและไมเปนนตบคคล ในการแกไขปญหารวมกน การวางแผนพฒนาอาชพ และการปกปองสทธ

ประโยชนของเกษตรกรสามารถแบงออกไดเปน2รปแบบคอ

4.1องคกรสวนทองถนซงมสวนเกยวของกบการเกษตรไดแกกลมเกษตรกรกลมแมบาน

เกษตรกร กลมยวเกษตรกร กลมสหกรณการเกษตร กลมออมทรพยเพอการผลต กลมสงเสรมอาชพ

การเกษตรของรฐเปนตน

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-20 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

4.2องคกรเอกชนซงมสวนเกยวของกบการเกษตรไดแกกลมสงเสรมอาชพการเกษตรของ

เอกชนเชนบรษทเจรญโภคภณฑเปนตน

ขณะนกรมสงเสรมการเกษตรไดดำเนนการจดตงคณะกรรมการประสานงานการเกษตรประจำ

ตำบล(กปต.)ทำหนาทเปนองคกรประสานงานของกลมกจกรรมเครอขายสมาชกใหเกดความรวมมอกนใน

การพฒนาการเกษตรในระดบตำบล

5. นโยบายของรฐเกยวกบการสงเสรมการเกษตรปจจบนกรมสงเสรมการเกษตรไดมการปรบปรง

ระบบการสงเสรมการเกษตรใหม ในพ.ศ. 2539 กรมสงเสรมการเกษตรไดจดตงศนยถายทอดเทคโนโลย

การเกษตรประจำตำบลในพนททมการทำการเกษตร เพอใหเกดความรวมมอกนระหวางหนวยงานของรฐ

ดวยกนเององคกรปกครองทองถนและเกษตรกรในการพฒนาการเกษตรเพอใหเกดการประหยดลดความ

ซำซอนมการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพทำใหเกดการมสวนรวมของชมชนในการรวมกนคดรวมกน

ตดสนใจในการกำหนดแผนการพฒนาและกำหนดกจกรรมทตรงกบความตองการของชมชนซงเปนแนวทาง

ในการพฒนาอาชพทกดานเพอผลกดนใหชมชนเขมแขงและพงตนเองไดอยางยงยน

จากปจจยทง 5 ประการพงษศกด องกสทธ (2537) ไดนำเสนอรปแบบการสงเสรมการเกษตร

แบบใหมดงน

ชมชนเกษตรกร

องคกรพฒนาเอกชน

(NGO

)

เกษตรกร

องคกรเกษตรกร

การแกไขปญหาการผลต

ความรการพฒนา

เกษตรกร

การวจยการเกษตร การวจยระดบ

ฟารม(OFR)

การสงเสรม

การเกษตร

องคกรรฐบาล

(นโยบาย)

ภาพ ท 4.3 การ พฒนา ระบบ สง เสรม การเกษตร

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-21แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

จากผลการพฒนารปแบบของการสงเสรมการเกษตรในปจจบนอนเปนผลตอพฒนาการสงเสรม

การเกษตรใหเหมาะสมทนสมยมากยงขนและจากผลดงกลาวพบวามสถาบนและองคกรในลกษณะเครอขาย

(Network)ทเขามาเกยวของ(ดงภาพท4.3)แสดงถงสวนทเขามาเกยวของอนจะเปนผลตอประสทธภาพและ

ประสทธผลของการสงเสรมการเกษตรใหบรรลผล และเปาหมายของการพฒนาการเกษตรไดอยางดทสด

คอเครอขายองคกรเอกชน(NGO)เครอขายเกษตรกร(FarmerOrganization)และเครอขายองคกรของ

รฐ(GovernmentOrganization)

ชมชนและสงคมเกษตรกร

เครอขายNewWork

องคกรเอกชน

ไมแสวงผลประโยชน

Non-profitPrivate

Organization

เกษตรกร Farmer’sOrganization

เครอขายเกษตรกร

Famer’s

OrganizationNetwork

การวจยการเกษตร การสงเสรมการเกษตร

องคกรรฐ

เครอขาย

ภาพ ท 4.4 ผล การ พฒนา รป แบบ การ สง เสรม ส เครอ ขาย

หลง จาก ศกษา เนอหา สาระ ตอน ท 4.1 แลว โปรด ปฏบต กจกรรม 4.1

ใน แนว การ ศกษา หนวย ท 4 ตอน ท 4.1

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-22 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ตอน ท 4.2

ปรชญา วตถประสงค และ เปา หมาย ของ การ สง เสรม การเกษตร

โปรดอานแผนการสอนประจำตอนท4.2แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอปฏบตกจกรรมในแตละตอน

หว เรองเรองท4.2.1 ปรชญาของการสงเสรมการเกษตร

เรองท4.2.2 วตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตร

แนวคด1. ปรชญาของการสงเสรมการเกษตรเกยวของกบการชวยใหเกษตรกรชวยเหลอตนเอง

ความเขาใจในตวเกษตรกรและปญหาของเขารวมทงการทำงานรวมกน(participation)

และการประสานงานโดยวธการทเหมาะสม

2. วตถประสงคของการสงเสรมการเกษตรคอเพอพฒนาความรแกเกษตรกรในดานการผลต

การจดการการตลาดและการพฒนาชวตทงแกครอบครวเกษตรกรและชมชนใหอยพอด

กนพอดมความสขและรวมถงการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

วตถประสงคเมอศกษาตอนท4.2จบแลวนกศกษาสามารถ

1. อธบายถงปรชญาของการสงเสรมการเกษตรได

2. เขาใจถงวตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตรได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-23แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

เรอง ท 4.2.1 ปรชญา ของ การ สง เสรม การเกษตร

การสงเสรมการเกษตรกเชนเดยวกบการดำเนนกจการในลกษณะของการใหการศกษา พฒนา

ความคดและความฉลาดใหแกมนษยอนยงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมและยอมรบนำเอาวทยาการ

ไปดำเนนการกบชวตของตนเองการสงเสรมการเกษตรมแนวทางในการคดหรอหลกยดในการคดพจารณา

ซงเรยกกนวา “ปรชญา” ปรชญาของการสงเสรมการเกษตรสามารถวเคราะหไดวาเปนหลกยดในการคด

หรอแนวทางในการคดถงลกษณะงานของการสงเสรมการเกษตรวธคดการวเคราะหและแนวทางในการนำ

ไปปฏบตดวย

ปรชญาของการสงเสรมการเกษตรนนมงทจะใหแนวคดถง“กระบวนการการศกษาทมงพฒนาความร

แกเกษตรกร(ในเชงการศกษานอกระบบNon-FormalEducation)โดยเกษตรกรมสวนรวมในการพฒนา

นำไปสการเปลยนแปลงพฤตกรรมสรางการยอมรบนำความรไปสการปฏบตการพฒนาผลผลตการเกษตร

ได” ปรชญาสำคญของการใหการพฒนาความร ในลกษณะนมงเนนถงการศกษาในเชงชวยใหเขาสามารถ

ชวยเหลอตนเอง (Help Them toHelp Themselves) ซงจะนำไปสการพงตนเองของเกษตรกร (Self

Reliance)และมความยงยนในการพฒนาเปนสำคญ (SustainableDevelopment)ซงตรงกบคำพงเพย

หรอคตทวา “ใหปลาแกเขา เขาจะมปลากนในหนงวน สอนใหเขาตกปลา เขาจะมปลากนไปตลอดชวต”

“Giveamanafish,hewilleat foroneday.Teachhimtofish,hewillhaveafishwithall

hislife”ดงนนปรชญาการสงเสรมการเกษตรจงเนนใหเหนประเดนตางๆดงน

1. การสงเสรมตองเขาถงถนของเกษตรกร(Farmermustbereachedwheretheyare)เกษตรกร

มภารกจตองดำเนนการตลอดเวลาตองเฝาดแลรกษาเกบเกยวการตลาดทำใหไมมเวลาในการทจะเดนทาง

มารบการพฒนาไดอยางเตมท และชนบทอยหางไกลมากการบรการสงเสรมการเกษตรจำเปนตองนำไปส

เกษตรกรและยงเปนโอกาสรบทราบสถานการณ และสภาพทเปนจรงในพนทไดเปนอยางด ซงปจจบนนจะ

งายและรวดเรวมากยงขนจากผลการพฒนาการสอสารและเทคโนโลยสารสนเทศอนจะเปนผลใหเกดการ

ถายทอดความรไปสเกษตรกรไดรวดเรวมากยงขน แตอยางไรกตามยงมขอจำกดในดานอปกรณอยมาก

จงจำเปนทเจาหนาทจะตองไปสงเสรมการเกษตรตามทองถนของเกษตรกร จงจะสามารถรบทราบปญหา

และแกไขแนะนำใหดทสดได

2. การสงเสรมตองชวยเกษตรกรใหสามารถชวยเหลอตนเองไดและในทสดกจะสามารถพงตนเอง

ได(Helpthemtohelpthemselvesthatleadtoselfreliance)ถอวาเปนหลกการคดในการทเกษตรกร

ตองชวยเหลอตนเอง และพงพาตนเองไดในทสด เจาหนาทสงเสรมการเกษตรจะเปนเพยงผนำความรจาก

แหลงวชาการการถายทอดและใหแนวทางในการปฏบตแกเกษตรกรโดยเกษตรกรจะสามารถคดพจารณา

วเคราะหและตดสนใจทจะนำวชาการนนไปสการปฏบตไดเอง

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-24 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

3. การสงเสรมการเกษตรยอมอาศยพนฐานความเขาใจในดานการเกษตรและปญหาของเกษตรกร

เปนสำคญการทจะสงเสรมการเกษตรใหไดผลและประสบผลสำเรจนนจำเปนอยางยงทจะตองรและเขาใจ

ในธรรมชาตตลอดจนขนบธรรมเนยมประเพณชวตของเกษตรกรตลอดจนปญหาของเขาเพราะเมอรเขาใจ

แนวทางอยางดแลวยอมจะสามารถตอบสนองเกษตรกรและสงทเขาตองการไดอยางดยงดงคำทกลาวไววา

“รเขารเรา รบรอยครงชนะรอยครง” ดงนน จงนบเปนขอไดเปรยบและเพอประสทธภาพของการสงเสรม

การเกษตรรและเขาใจเกษตรกรและปญหาของเขา

4. การสงเสรมการเกษตรตองการการมสวนรวมของเจาหนาทสงเสรมการเกษตร เกษตรกรและ

เจาหนาทหนวยงานทเกยวของการสงเสรมการเกษตรจะประสบผลสำเรจไดอยางดและยงยนไดยอมจะตอง

อาศยการทำงานรวมกนของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรและเกษตรกรเปนพนฐานสำคญและหากจะไดรบ

การสงเสรมความรวมมอจากหนวยงานและเจาหนาทเกยวของจงจะสามารถทำใหงานประสบผลสำเรจยงขน

ไดการมสวนรวมของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรและเกษตรกรนนเปนหวใจสำคญของการทำงานสงเสรม

การผลตแกเกษตรกรเกษตรกรจะสามารถเรยนรและนำไปปฏบตไดหากไดมโอกาสรวมการกำหนดแนวทาง

แผนงานและปฏบตไดเพราะทำใหเกดความรสกความเปนเจาของมความรบผดชอบตอการผลตนนๆดวย

ปจจบนการสงเสรมการเกษตรจงเนนการมสวนรวมของเกษตรกรเปนประเดนสำคญยง

สรปแนวคดและปรชญาของการสงเสรมการเกษตรนบเปนสวนทมความสำคญตอวธคดและ

แนวปฏบตในการสงเสรมการเกษตรเปนอยางด เนองจากการสงเสรมการเกษตรจำเปนตองอาศยหลกการ

และสวนทเปนความคดเหนเพอกำหนดหลกการในการดำเนนการจากสงทเกษตรกรมอย ปญหาทเกดขน

เปนพนฐานสำคญทจะตองเขาแกไข และเขาถงการสรางความรความสามารถ และวธทำงานใหเกษตรกร

ซงจะทำใหสามารถชวยเหลอตนเองไดตลอดไป เปนสงสำคญตอการพฒนาทยงยนมาก การสรางความร

ความเขาใจในเทคโนโลยและความรในการทำการเกษตรตลอดจนวธคดวฒนธรรมการปฏบตยอมเปนสงท

สามารถทำการเกษตรไดอยางประสบผลสำเรจทงนยอมจะตองการการมสวนรวมของเกษตรกรเปนสำคญ

ในหลกการดงกลาวโดยเจาหนาทสงเสรมการเกษตรมหนาทในการสนบสนนวธการและเทคโนโลยตลอดจน

แนวทางในการแกไขปญหาดวย

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-25แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

เรอง ท 4.2.2 วตถประสงค และ เปา หมาย ของ การ สง เสรม การเกษตร

การสงเสรมการเกษตรเปนกระบวนการพฒนาความรของเกษตรกรใหสามารถพฒนาการผลตได

อยางมประสทธภาพทงนวตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตรควรจะไดกลาวถงไวเพอจะ

วเคราะหและเขาใจวาการสงเสรมการเกษตรนนจดไวหรอดำเนนการเพอสงใด

วตถประสงคของการสงเสรมการเกษตร หากจะมองดในภาพใหมของกระบวนการสงเสรมแลว

วตถประสงคสำคญของการสงเสรมการเกษตรคอการมงพฒนาทรพยากรมนษย(เกษตรกรแมบานและ

ยวเกษตรกร)ใหเกดความรความคดและเกดการยอมรบเทคโนโลยการผลตเพอนำไปประกอบกบภมปญญา

ของตนเอง ในการเสรมสรางประสทธภาพการผลต อนเปนผลตอการเพมผลผลต รายได เศรษฐกจและ

พฒนาครอบครวเกษตรกรและสงคมชมชนในชนบทใหเกดสภาวะการกนพอดอยพอดมความสขสามารถ

พงตนเองไดดงนนจะเหนไดวาเปาหมายสงสด(UltimateGoal)ของการสงเสรมการเกษตรคอ“การพฒนา

ทรพยากรมนษย”ซงถอวาเปนหวใจของการพฒนาการเกษตร

วตถประสงค ของ การ สง เสรม การเกษตรLeagan (ในพงษศกด องกสทธ 2527) กลาวถงวตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรม

การเกษตรวาคอ“การพฒนาเกษตรกรใหอยในสภาวะของการพฒนาครอบครวในพนทการผลตและความ

สำเรจกาวหนาของการพฒนาชมชน”และวตถประสงคทวเคราะหเปนแนวทางเพอความเขาใจทชดเจนยงขน

ทำนองสงคาลวนช(2532)ไดเนนถงวตถประสงคของการสงเสรมการเกษตรวาประกอบดวย

1. เพอกระตนและสนบสนนใหเกษตรกรมความสามารถในการผลตทางการเกษตรเพอใชบรโภค

ในครวเรอนและทำเปนอาชพไดอยางมประสทธภาพ

2. เพอแนะนำสงเสรมใหเกษตรกรเขาใจถงกระบวนการพฒนาการผลตทสมบรณแบบโดยมการ

จดใหมการรวมมอและประสานกบสถาบนของรฐและเอกชนทเกยวของและเกอกลกนอนจะอำนวยประโยชน

ตอการพฒนาการผลตและรายได

3. เพอชวยเหลอใหเกษตรกรไดเขาใจสภาวะตางๆ เกยวกบตนเอง รจกปญหาความตองการท

แทจรงอนจะยงผลใหมการพฒนาการผลตไดผลตรงตามความตองการ

4. เพอจดสรางบรรยากาศใหเกษตรกรมโอกาสในการพฒนาปญหาเพอความรอบรความสามารถ

เพอรจกปฏบตตนใหมคาทางเศรษฐกจ และสงคม มวธการทำงานคอ ปฏบตตามในการครองชพ และ

การสงคม

5. เพอชวยใหสมาชกในครอบครวเกษตรกรมโลกทศนทางเกษตรทกวางขวางขน

6. เพอสรางความภาคภมใจความเปนอยและมอสระในอาชพและพงตนเองมความรกตอถนทอย

และประเทศชาตอนจะสรางความเชอมนในตนเอง

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-26 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

จากขอคดความเหนดงกลาวจะเหนวาหลกการสำคญของวตถประสงคไดมงทจะพฒนาเกษตรกร

ใหมความสามารถในการผลตสามารถวเคราะหสถานการณการผลตและการตลาดรจกวเคราะหปญหาสาเหต

และแนวทางในการแกไขตลอดจนการเสรมสรางบรรยากาศใหเกษตรกรไดมโอกาสพฒนาความรไปสโลก

ทกาวไกล โดยมงใหเกษตรกรมวสยทศนตอการเปลยนแปลงของโลก และสถานภาพการผลตการเกษตร

ของโลกดวย

เปา หมาย ของ การ สง เสรม การเกษตรนอกจากนแลวหากจะมองถงวตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตรใหเฉพาะลงไป

แลวจะพบวาวตถประสงคเฉพาะของการสงเสรมการเกษตรจะเนนถงจดของพฒนาการผลตของการเกษตร

เปนสำคญเชนโครงการปรบปรงระบบสงเสรมการเกษตรของประเทศไทยเอกชยโอเจรญ(2540)ไดกลาว

ถงเปาหมายไวดงน

1. เพอใหคำแนะนำชวยเหลอเกษตรกรในการประกอบอาชพเกษตรกรรมไดเปนไปอยางใกลชด

และทวถง

2. เพอเพมพนความรและประสบการณของเจาหนาทสงเสรมการเกษตร ใหทนกบความเจรญ

กาวหนาทางดานวชาการเกษตร

3. เพอใหสามารถนำความรและวชาการเกษตรแผนใหมจากสถาบนคนควาทมอยมาใชประโยชน

ในการผลตไดอยางรวดเรว

4. ใหความรแกเกษตรกรในดานวธการปฏบตททนสมยจะสามารถนำไปใชในไรนาของเกษตรกรได

5. เพมขดความสามารถในการปฏบตของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรใหสงขน

6. จดหาอปกรณในการปฏบตงานของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรใหเพยงพอกบความตองการใน

การสงเสรมการเกษตร

จากการวเคราะหวตถประสงคและเปาหมายของการสงเสรมการเกษตรทวไป และเฉพาะของ

ประเทศไทยกยงคงพบวาวตถประสงคเนนถง“การมงพฒนาทรพยากรมนษย”เกษตรกรเปนสำคญและเพม

เจาหนาทสงเสรมเกษตรในพนทของประเทศไทยเพอพฒนาประสทธภาพของผสงเสรมถายทอดเทคโนโลย

ไปสผปฏบตไดอยางมประสทธภาพตอไป

หลง จาก ศกษา เนอหา สาระ ตอน ท 4.2 แลว โปรด ปฏบต กจกรรม 4.2

ใน แนว การ ศกษา หนวย ท 4 ตอน ท 4.2

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-27แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

ตอน ท 4.3

ระบบ รป แบบ และ วธ การ ใน การ สง เสรม การเกษตร

โปรดอานแผนการสอนประจำตอนท4.3แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอมปฏบตกจกรรมในแตละตอน

หว เรองเรองท4.3.1 ระบบของการสงเสรมการเกษตร

เรองท4.3.2 รปแบบการสงเสรมการเกษตร

เรองท4.3.3 วธการในการสงเสรมและถายทอดเทคโนโลยการเกษตร

แนวคด1. การสงเสรมการเกษตรมระบบทแตกตางกนในหลายลกษณะไดแกการสงเสรมในรปแบบ

ระบบรวมศนย (Centralization) การสงเสรมในระบบการกระจายการสงเสรมใน

ระดบทองถนDe-Centralizationการสงเสรมโดยการสนบสนนของสถาบนการศกษา

Education System จากผลการวจยและพฒนาพบวาการเสรมสรางบทบาทในการ

เรยนการสอนและระบบการสงเสรมการเกษตรโดยองคการปกครองทองถนตามระบบ

การปกครองในปจจบนตลอดจนบทบาทของเอกชนสามารถพฒนาการสงเสรมการเกษตร

ไดดดวย

2. รปแบบลกษณะเบดเสรจทเหมาะสมเปนลกษณะของการถายทอดความรไปสเกษตรกร

ตลอดจนเทคนคในการสรางความรแกเกษตรกรไดอยางมประสทธภาพตามสภาวการณ

ของเกษตรกร

3. วธการในการสงเสรมการเกษตรเปนขนตอนการรวมวธในการถายทอดความรสเกษตรกร

โดยมวธการสงเสรมการเกษตรโดยองเกณฑตางๆไดแกบคคลเปาหมายวตถประสงค

เจาหนาทเทคโนโลยสารสนเทศและชมชน

วตถประสงคเมอศกษาตอนท4.3จบแลวนกศกษาสามารถ

1. อธบายถงระบบของการสงเสรมการเกษตรได

2. อธบายถงรปแบบวธการและเทคนคของการสงเสรมการเกษตรได

3. อธบายถงวธการในการสงเสรมและถายทอดเทคโนโลยการเกษตรได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-28 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

เรอง ท 4.3.1 ระบบ ของ การ สง เสรม การเกษตร

ในการสงเสรมการเกษตรนนกระบวนการดงกลาวจงมรปแบบระบบและวธการตลอดจนเทคนคในการถายทอดความรไปสเกษตรกรโดยเจาหนาทสงเสรมการเกษตรและนกวชาการในแตละสาขา เพอ พฒนาความรซงกระบวนการถายทอดหรอการสอนการใหคำแนะนำปรกษาตลอดจนการชวยแกไขปญหาเปนการพฒนาความรจงจำเปนตองทำความเขาใจในรปแบบของการถายทอดความรในกรอบใหญทเปนระบบ(SystemหรอรปแบบPattern)และวธการ(Method)จงจะเปนแนวทางใหผรบผดชอบไดเขาใจแตละระบบรปแบบและวธการไดอยางดดวย

1. ระบบการสงเสรมแบบรวมศนยกลางในการกำหนดนโยบายแผนและวธปฏบต การสงเสรม

ในรปแบบดงกลาวเปนการสงเสรมทควบคมโดยรฐบาลในสวนกลาง (CentralizationSystem) โดยจดตง เปนองคกรกลาง ในระดบกระทรวง ทบวง กรม และศนย ซงพบวามการใชกนมากในประเทศทมระบบ การปกครองจากศนยกลาง โดยการสงเสรมดงกลาวจะเปนลกษณะของการกำหนดนโยบาย แผนงาน งบประมาณและการสงการปฏบตการจากสวนกลางการจดตงหนวยงานทองถนเปนระบบของการสงผาน สงทกำหนด โดยอำนาจในสวนกลางไปสสวนทองถน ประเทศไทยนบเปนตวอยางของการบรหารงาน สงเสรมหรอการปฏบตการสงเสรมแบบรวมศนยโดยมลกษณะโครงสรางตามระบบบรหารของการสงเสรมการเกษตรดงแผนภม

ดงนนหากจะพจารณาแลวพบวาการทำงานสงเสรมในระบบดงกลาวจะมขอดและขอเสยซงสามารถวเคราะหได

ขอด

- ควบคมการดำเนนการสงเสรมตามนโยบายของรฐไดอยางด- สามารถดำเนนการสงเสรมการผลตไดอยางเปนจำนวนมาก ตามความตองการของ

อตสาหกรรมและการสงออก- สามารถตรวจสอบไดงาย- ควบคมประสทธภาพการผลตในลกษณะมวลรวมได(MassProduction)- สามารถดำเนนการไดในสภาพของพนทใหมและมการใชเครองจกรกลในการผลตมาก- เกษตรกรจะตองมลกษณะของการพฒนาการสง(ความรในการปฏบตสง)ขอจำกด

- มความรวมมอหรอการมสวนรวมทำในทองถนในการกำหนดแนวทางนอยทำใหการดำเนนการผลตเปนไปอยางมปญหาและไมไดเปนไปตามสภาพธรรมชาตของทองถนและของเกษตรกร

- มปญหาดานการผลตมกจะไมสามารถแกไขทนตอเวลาเพราะตองใชเวลาในการขออนมตดำเนนการยาวนาน

- แผนพฒนาการเกษตรเพอผลผลตมากจะไมสอดคลองกบสภาพความเปนจรง และ

ทรพยากรของทองถน

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-29แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

การสงเสรมการเกษตรในแบบรวมศนยดงกลาวน ขณะนกำลงไดรบการพฒนาโดยการกระจาย

การปฏบตการไปสทองถนมากยงขน ความตองการการมสวนรวมมากยงขน และพบวามการปรบปรงมา

โดยตลอด เชนประเทศไทยนำระบบฝกอบรมและเยยมเยยนมาพฒนาตงแต พ.ศ. 2520 ซงพบวามการ

ปรบปรงระบบการสงเสรมใหมประสทธภาพมากยงขนดงจะไดกลาวตอไป

2. ระบบการสงเสรมแบบกระจายการสงเสรมไปสจดการผลตหรอกระจายไปสทองถน(Decentralized

System) เปนแบบของการสงเสรมการเกษตรซงรฐบาลกลางหรอหนวยงานกลางดำเนนการมอบหมายให

ทองถนเปนผดำเนนการ โดยเนนใหทองถนตงแตระดบจงหวด อำเภอ และตำบลกำหนดนโยบาย แผน

งบประมาณและการปฏบตตามสภาพของการเกษตรและความตองการของเกษตรกรในพนท โดยเนน

การมสวนรวมของเกษตรกร โดยเกษตรกรสามารถดำเนนการวนจฉยความตองการปญหา และแนวทางใน

การพฒนาไดตามสภาพภมศาสตรการตลาดและการสนบสนนดานปจจยการผลตไดโดยเจาหนาทของรฐ

และหนวยงานจะชวยในการใหคำแนะนำปรกษาชแนวทางในการดำเนนการไดอนจะทำใหเกดการพฒนาการ

ทยงยนในการกำหนดแนวทางในการสงเสรมตามสภาพความตองการของเกษตรกรรปแบบดงกลาวจะพบ

วามขอดและขอเสยดงน

ขอดการสงเสรมในรปแบบดงกลาวนมขอดขอไดเปรยบหลายประการ

- การทจะสามารถดำเนนการผลตไดมประสทธภาพตามสภาวะของพนททรพยากรธรรมชาต

ทเอออำนวย

- สามารถควบคมกระบวนการผลตไดอยางเหมาะสม

- ขอสำคญคอการมสวนรวมของทองถน(LocalParticipation)โดยเฉพาะองคการบรหาร

ปกครองสวนตำบล อำเภอ และจงหวด (อบต./อบจ.) จะเปนผทตองมสวนในการกำหนดแนวทางในการ

ดำเนนการสงเสรมการเกษตร

- การผลตตามสภาพของทรพยากรธรรมชาตทเอออำนวย

- การควบคมการผลตใหมคณภาพดดวย เปนประการสำคญของการสงเสรมในรปแบบ

กระจายไปสความรบผดชอบของทองถน

- การสงเสรมดงกลาวนจะสามารถควบคมสภาพและเปนไปตามกลไกของทองถนและยงยนได

ขอจำกดของการสงเสรมการเกษตรในระดบการกระจายการตดสนใจกำหนดแผนการสงเสรม

และการปฏบตการไปสทองถนตงแตระดบจงหวดลงไปนน

- สามารถทำใหสถานทจำกด

- มกจะประสบปญหาของการผลตแบบมวลรวมทจะพฒนาการไปสระดบประเทศ

- หากขดกบนโยบายของรฐแลวมกจะไดรบการสนบสนนทรพยากรการผลตนอย จงตอง

ใหสอดคลองประสานกบนโยบายการผลตในระดบชาตได

- องคกรปกครองสวนทองถนหรอองคการบรหารสวนตำบลหรอองคการบรหารสวนจงหวด

ซงเปนกลมบคคลทเปนตวแทนของประชาชน ขาดประสบการณในการกำหนดแผนการสงเสรม ตลอดจน

แนวทางในการดำเนนงาน

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-30 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

โครงสราง ของ ระบบ

รฐบาล

กรมสงเสรม

เขต/ภาค

จงหวด

อำเภอ

ตำบล

เกษตรกร&

องคกรเกษตรกร

กำหนด/ให

นโยบาย/งบประมาณการสงเสรมการผลต

ขอตกลงของWTO,AFTA,ASEAN

กำหนด/ให

นโยบายการสงเสรมการผลตและการตลาด

แนวทางการผลตและเทคโนโลยการผลต

งบประมาณการสงเสรมการผลต

การควบคมนโยบาย/แผน/งบประมาณ

รบ/ปฏบต/ตดตาม นเทศ

นโยบายการจดการการผลตและการตลาดเฉพาะพนทภาค

แผนและงบประมาณการสงเสรม

สนบสนนทางวชาการ

รบ/ปฏบต/ตดตาม ผล/สนบสนน การ ผลต

แผนการสงเสรมและการตลาดเฉพาะจงหวด

การสนบสนนการปฏบตการสงเสรมวชาการ/นเทศตดตามผล

รบ/ปฏบต

แผนการสงเสรมการเกษตรเฉพาะอำเภอ

การปฏบตการสงเสรม/สนบสนน/นเทศตดตาม

สนบสนนการผลตดานวชาการ

การ ปฏบต การ สง เสรม การเกษตร/พฒนา เกษตรกร

ศนยถายทอดเทคโนโลยเกษตรประจำตำบล

การสงการ/การดำเนนงานโดยตรง

การประสานงาน/การสนองตอบ

ภาพท 4.5 รปแบบและระบบการสงเสรมการเกษตร แบบรวมศนย (Centralization หรอ Top Down)

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-31แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

รฐ

กระทรวงเกษตร

และสหกรณ

กรมสงเสรม

การเกษตร/

กรมอนๆ

จงหวด

เกษตรกร

องคกรเกษตร อบต. อบต.อำเภอเกษตรกร

องคกรเกษตรกร

การสงการ/การดำเนนงานโดยตรง

การประสานงาน/การสนองตอบ

กำหนด ให

นโยบายการผลตการตลาด/งบประมาณ

สนบสนนในระดบประเทศ

กำหนด/ให

นโยบายในระดบกรมเฉพาะพช/อนๆ

งบประมาณ

อำเภอ กำหนด และ พฒนา โครงการ

• แผนการปฏบตตามสภาพทองถน

และความตองการของเกษตรกร

• งบประมาณตามสภาพของทองถน

• สนบสนนการสงเสรม:การนเทศ

ตดตามงาน

ตำบล/อบต./เทศบาล ตำบล/องคกร เกษตรกร

• การปฏบตการสงเสรมตามสภาพทองถน

• กำหนดแผนและแนวทางการสงเสรมการผลต

ตามศกยภาพทองถนความตองการของเกษตรกร

และทรพยากรทมอย

ภาพ ท 4.6 ระบบ การ สง เสรม ระบบ การก ระ จาย (Decentralization System: Bottom Up)

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-32 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยประจำตำบลนบเปนสวนทกรมสงเสรมพยายามพฒนาเพอเปน

ศนยของวชาการในการถายทอดความร และการเรยนรของเกษตรกรโดยเกษตรกรและเพอเกษตรกรอยาง

แทจรงเนองจากเปนศนยทจะนำองคความรชาวบาน หรอปรชญาทองถนมาเปนครและผถายทอดความร

ใหแกเกษตรกรโดยอาศยประสบการณและการเรยนรจากสภาพของความเปนจรง และปญหาในทองถน

โดยเจาหนาทสงเสรมการเกษตรเปนผชวยและจดการดำเนนการดวย จงเปนสวนของการกระจายการ

สงเสรมไปสเกษตรกรไดอยางดยง

3. ระบบของการสงเสรมโดยสถาบนการศกษา(EducationInstitutionSystem)เปนการสงเสรม

ในเชงสนบสนนรปแบบอนๆโดยผลจากการวจยศกษาและสรปบทบาทเรองผลการวจยนำไปสการปฏบต

ซงพบวาเดมในรปแบบดงกลาวนสามารถดำเนนการไดอยางเบดเสรจหรอครบวงจรในการดำเนนการสงเสรม

การเกษตรโดยอาศยการนำผลการวจยไปปฏบตโดยศนยการสงเสรมในแตละสถาบนการศกษาตงแตระดบ

วทยาลย และมหาวทยาลย ซงมการพฒนาและใชในสหรฐอเมรกา โดยวทยาลยเกษตร หรอมหาวทยาลย

วชาการเกษตร เปนผดำเนนการโดยมการจดตงศนยสงเสรมการเกษตรของมหาวทยาลย และสถานวจย

ตามภมภาคตางๆของรฐรฐบาลกลางโดยกระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกา(USDA)มหนาทในการใหนโยบาย

อยางกวางๆ และสนบสนนงบประมาณในบางพนทบนกจกรรมทรฐบาลกลางเหนวาจะเปนผลในภาพรวม

โดยเรยกวา การสงเสรมแบบมสวนรวมCooperativeExtensionซงสามารถสรางเปนรปแบบโครงสราง

(ดงภาพท4.7)

ขอด

- การดำเนนการสงเสรมในรปแบบของสถาบนการศกษาเปนการนำเอาทรพยากรของ

มหาวทยาลยโดยเฉพาะอาจารยและนกวชาการไปสการเปนนกสงเสรม

- การไดมโอกาสวจย และถายทอดความรไปสเกษตรกร จะสามารถดำเนนการไดอยางม

ประสทธภาพ

- สามารถรบทราบสภาพปญหามาสการวจยแกไขโดยตรงไดและยงผลสะทอนตอการศกษา

ของนกศกษา ซงจะไดรบจากประสบการณในการออกไปสงเสรมการผลตของอาจารย และนกวชาการดวย

การสงเสรมจงสามารถดำเนนการไปตามสภาพเปนจรงไดดทสด

ขอจำกด

- เปนการดำเนนการเฉพาะมาก

- ขาดการสนบสนนและเปนไปอยางจำกด

สำหรบประเทศไทยนนการสงเสรมการเกษตรโดยสถาบนการศกษาไมปรากฏโดยตรง แมวาทก

มหาวทยาลยหรอวทยาลยทมการสอนและการวจยดานการเกษตรจะกำหนดใหมการบรการวชาการแกชมชน

กตามโดยทวไปการดำเนนการจะเปนไปในรปแบบของการสนบสนนการสงเสรมของกรมกองหรอหนวยงาน

ในเชงเสรม สนบสนนดานวชาการเฉพาะมากกวา เนองจากประเทศไทยระบบและรปแบบจะเปนไปตาม

รปแบบท 1 ดงกลาวแลว แตหากสามารถผนวกเขาดวยกนอยางใกลชดแลวจะชวยสนบสนนสงเสรมได

อยางดยง แนวทางในมหาวทยาลยและวทยาลยจะมสภาพของความคลองตว และความหลากหลายใน

วชาการสงสามารถตอบสนองตอสภาพปญหาตางๆไดไมวาจะเปนดานดนพชปศสตวและอนๆ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-33แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

กำหนด ให

นโยบายระดบประเทศ

งบประมาณสนบสนนเฉพาะเรอง/พนท

กำหนด/ให

นโยบายเฉพาะรฐ

แผนการสงเสรม

งบประมาณ

กำหนด/ปฏบต

แนวทางพฒนางานวจย

นโยบายการสงเสรม

แผนการสงเสรม

งบประมาณ(ของมหาวทยาลยและของรฐนนๆ)

การปฏบตการสงเสรม

รฐบาล

(USDA)

รฐ

มหาวทยาลย/วทยาลย

เกษตรของรฐ

ศนยการสงเสรมและสถานวจยของมหาวทยาลย

CountyExtensionOffice

การสงเสรมระดบทองถน

ภาพ ท 4.7 ระบบ การ สง เสรม โดย สถาบน ศกษา ใน สหรฐอเมรกา: Cooperative Extension System ทมา: กระทรวงเกษตรสหรฐอเมรกา(UnitedStateDepartmentofAgriculture)

4. ระบบการสงเสรมโดยเอกชน(PrivateSystem)เปนรปแบบทมการดำเนนการในหลายประเทศ

ในโลกและขณะนประเทศไทยกมการดำเนนการเชนกนการดำเนนการของเอกชนหรอบรษทนนจะเปนการ

สงเสรมเฉพาะผลผลตไมวาจะเปนดานปศสตวซงพบวามมากดานพชรองลงไปนนเปนการเนนการผลตเฉพาะ

เพอนำไปสธรกจการเกษตรอยางแทจรง โดยเอกชนเปนผกำหนดการสงเสรมและผลตตามความตองการ

ของบรษทและดำเนนการในเชงประสานงานกบเจาหนาทของรฐในการสงเสรมซงปจจบนมกจกรรมมากขน

และสามารถชวยเกษตรกรในดานการผลตมากขน โดยทวไปเอกชนจะเปนฝายสนบสนนบคลากรทางดาน

การพฒนาวชาการการผลตเปนหลกหนาทของรฐเปนผประสานงานและดแลเกษตรกรใหไดรบการพฒนา

ผลผลตและการตลาดอยางเหมาะสมการดำเนนการสงเสรมการเกษตรของเอกชนมการดำเนนการในลกษณะ

ทครบวงจรทำใหเกษตรกรไมตองพะวงและกลวสถานภาพของตลาดผลผลตแตอยางไรกตามการดำเนนการ

สงเสรมของเอกชนยงมขอจำกดหลายประการ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-34 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ขอจำกดในดานการสงเสรมโดยเอกชนจะจำกดเฉพาะผลผลตทบรษทตองการการดำเนนการ

เปนการพฒนาเชงธรกจผลตอบแทนมากไมไดมองไปไกลถงพฒนาการ ซงนอกจากผลผลตและตลาด เชน

การพฒนาชวต และความเปนอยของเกษตรกรตลอดจนชมชนในชนบทแตอยางไรกตามการสงเสรมใน

รปแบบของเอกชนสามารถอำนวยประโยชนในการผลตแกเกษตรกรมากหากเอกชนดงกลาวมองการพฒนา

ผลประโยชนซงกนและกนในระยะยาวและมองถงการพฒนาทองถนและประเทศในภาพรวมได เพราะการ

ดำเนนการสงเสรมของเอกชนยอมมขอไดเปรยบคอความคลองตวสงตดปญหาความลาชาและสภาพของ

ระเบยบขอบงคบตางๆ ไดอยางดยง รปแบบและระบบการสงเสรมการเกษตรของเอกชนจงเปนอกรปแบบ

หนงทนาวเคราะหและพจารณาหาแนวทางในการพฒนามาผสมผสานการสงเสรมกบรปแบบอนๆไดจะยง

เพมประสทธภาพการสงเสรมได

5. ระบบการสงเสรมในลกษณะของการมปฏสมพนธรวมกน(ParticipatoryCollaborativeAction

System)จากระบบการสงเสรมทกลาวมาแลวจะพบวาเปนการกำหนดแนวทางจากจดหนงไปสจดหนงคอจาก

บนไปสลางหรอลางไปสบนหรอการจดการดำเนนการสงเสรมโดยสถาบนการศกษาและเอกชนเปนตนแต

พบวามระบบของการทำงานสงเสรมทพบมากขนและมแนวโนมวาจะสามารถนำไปสการพฒนาเปนระบบทด

และเกดผลกระทบตอการพฒนาระบบการสงเสรมมากขนและมขอพจารณาวาจะสามารถพฒนาใหยงยนได

การดำเนนการแบบมสวนรวมในการสงเสรม โดยเฉพาะจากเกษตรกรกลมเกษตรกรและองคกรปกครอง

สวนทองถนเชนอบต.อบจ.หรอเทศบาลตำบลเปนตนรวมกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรและหนวยงาน

สงเสรมการเกษตร จะสามารถรวมกนดำเนนการสงเสรมการถายทอดวชาการไปสเกษตรกรในการพฒนา

การผลตและการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดดทสดดงภาพท4.8

• การสนบสนนเครดตสนเชอ

• การจดการตลาด/ราคาผลผลต

• การสนบสนนเทคโนโลย

รฐ

หนวยงานสงเสรมการเกษตรเอกชน

บรษทและธนาคาร

การจดการสงเสรม

การเกษตรรวมกน

เกษตรกร

กลมเกษตรกร

องคกรปกครองสวนทองถน

• สนบสนนการควบคม

การผลตตลาด/ผลประโยชน

• การสนบสนนเทคโนโลยการผลต

ภาพ ท 4.8 ระบบ การ สง เสรม แบบ ปฏสมพนธ อยาง ม สวน รวม

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-35แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

เรอง ท 4.3.2 รป แบบ การ สง เสรม การเกษตร

การสงเสรมการเกษตรมกลไกสำคญทสดคอ การดำเนนการสงเสรมและถายทอดความรไปส

เกษตรกรซงพบวามวธการและเทคนคในการดำเนนการหลายวธการดวยกน ทงนหากจะพจารณาแลวจะ

สามารถวเคราะหและศกษาในแตละรปแบบไดดงน

กระบวนการสงเสรมในลกษณะการนำวธการเทคโนโลยการจดการผลตไปสเกษตรกร(Extension

Approaches)ซงเปนการดำเนนการสงเสรมในลกษณะตางๆทมองเปนรปแบบPackageเพอพฒนาการ

ตามวตถประสงคของการสงเสรมนนๆซงพบวามหลายรปแบบทนาสนใจควรจะไดวเคราะหถงดงน

Swanson(1984)ไดกลาวถงการนำเทคโนโลยเขาสเกษตรกรไวหลายแนวทางซงควรนำมาพจารณา

เพอประกอบการวเคราะหดงน

1. รปแบบการสงเสรมการเกษตรโดยทวไป

1.1การสงเสรมรปแบบอยางเปนทางการ(ConventionalAgriculturalExtensionApproach)เปน

การสงเสรมตามปกตทปฏบตในประเทศโลกทสามเปนการทำงานของเจาหนาทสงเสรมในลกษณะวนตอวน

เปนปกตของการปฏบตตามระเบยบราชการเหมอนกนทวประเทศ เปาหมายของการสงเสรมรปแบบนจะ

เปนการเพมผลผลตทางการเกษตร เพอเพมรายไดและคณภาพชวตของเกษตรกรและครอบครวในชนบท

ดวยการบรหารจดการจะดำเนนการโดยรฐบาลสวนกลางโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณเปนหลก

1.2การสงเสรมในรปแบบของการฝกอบรมและเยยมเยยน (Training andVisitingSystem

Approach) นบเปนรปแบบทมการวจยและพฒนาและสนบสนนโดยธนาคารโลก ในประเทศบงคลาเทศ

และประเทศไทยไดนำมาประยกตใชในพ.ศ. 2520–2525 และไดปรบระบบการสงเสรมดงกลาวตามสภาพ

ของประเทศไทยรปแบบและระบบการสงเสรมดงกลาวเปนผลจากการพฒนาสำหรบประเทศในโลกทสาม

เพอมงพฒนาเกษตรกรใหมความสามารถในการเพมผลผลตในฟารมของแตละบคคลโดยเปนรปแบบของ

ระบบมงทจะใหเจาหนาทสงเสรมไดใกลชดเกษตรกรโดยการเยยมเยยนและใหคำแนะนำแกเกษตรกรและ

นำปญหามาสการแกไขอยางเปนระบบ ระบบการสงเสรมแบบฝกอบรม และเยยมเยยนมหลกการสำคญ

มงทจะดำเนนการดงน

1.2.1มงพฒนาการดำเนนการสงเสรมการเกษตร โดยการสนบสนนเทคโนโลยการ

ผลตโดยตรงไปยงเกษตรกรภายใตการควบคมของฝายบรหาร

1.2.2มงเปลยนแปลงการสงเสรมแบบหลายหรอพยหวตถประสงคไปสการพฒนา

ทเปนวตถประสงคเดยวหรอเอกวตถประสงค โดยมงใหการศกษาพฒนาความรและสอความหมายเปน

สำคญ

1.2.3มงปรบปรงอตราสวนการดแลและรบผดชอบของเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

ตอครวเรอนเกษตรทจะตองเยยมเยยนใหเหมาะสม

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-36 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

1.2.4มงปรบปรงการตดตอประสานงานของเจาหนาทสงเสรมกบเกษตรกรโดยเฉพาะ

อยางยงยานพาหนะและความสะดวกในการเยยมฟารมเกษตรกร

1.2.5มงปรบปรงเจาหนาทสงเสรมในดานทกษะและความรเกยวกบเทคโนโลย

การผลตอนเปนผลตอการฝกอบรมถายทอดความรไปสเกษตรกรไปอยางมประสทธภาพ

1.2.6มงปรบปรงความสมพนธของงานวจยตองานสงเสรมการเกษตร โดยการเพม

จำนวนนกวชาการSubjectMatterSpecialist(SMS)ในการทจะสามารถทำงานกนไดอยางดโดยเฉพาะ

การนำปญหาของงานเกษตรไปสการแกไขโดยนกวชาการและผลการวจยสการถายทอดเทคโนโลยกลบไป

สเกษตรกรอยางมประสทธภาพตอไป

1.2.7มงปรบปรงและพฒนาสถานภาพของเจาหนาทสงเสรมการเกษตร โดยสราง

ความเขาใจทชดเจนตอบทบาทหนาทและความรบผดชอบตองานสงเสรม และความสำเรจตอการพฒนา

เกษตรกรและชมชนในชนบทอนเปนผลตอการยอมรบและนบถอจากชมชนในชนบททำใหเกดความมนใจ

ในการปฏบตงานมากยงขน

1.2.8เปนการลดปญหาการซำซอนของการปฏบตงานสงเสรมของหนวยงานทเกยวของ

กบการสงเสรมการเกษตรโดยสามารถรวมงานการสงเสรมในแตละโครงการไดเปนอยางด

1.3การสงเสรมการเกษตรโดยสถาบนการศกษา (Educational InstituteAgricultural Ex-

tensionApproach) เปนการสงเสรมในรปแบบของการดำเนนการโดยมหาวทยาลย ซงพบโดยทวไปใน

สหรฐอเมรกาโดยเฉพาะมหาวทยาลยทมหนาทใหการศกษาทางการเกษตร(LandGrantUniversity)ซง

จะตองมหนาทความรบผดชอบในงานสงเสรมการเกษตรมการจดตงศนยสงเสรมการเกษตรโดยบคลากร

ในคณะเกษตรศาสตรรวมกบสถานวจยและฟารมทดลองของมหาวทยาลยของรฐ

2. รปแบบการสงเสรมทางเลอก (AlternativeApproaches) นอกจากทไดกลาวถงรปแบบของ

การสงเสรม3รปแบบขางตนแลวยงมรปแบบของการเขาสเกษตรกรของการสงเสรมในรปแบบอนๆอกซง

อาจจะกลาวเปนรปแบบของการสงเสรมทางเลอกซงประกอบดวย

2.1รปแบบการสงเสรมมงพฒนาผลผลตการเกษตรเฉพาะอยาง (CommoditySpecialized

Approach) ขอกำหนดของการสงเสรมในรปแบบนเปนการมงการผลตเปนสำคญ โดยการบรหารจดการ

หนวยเดยวการสงเสรมจะเนนเทคโนโลยการผลตเพอผลผลตการใชทรพยากรนำเขาการตลาดและราคา

สนคาเปนเปาหมายสำคญการสงเสรมการเกษตรจะดำเนนการโดยหนวยงานทมงการผลตผลผลตทางการ

เกษตรและการปฏบตจะดำเนนการโดยหนวยงานผลตนนๆการดำเนนการสงเสรมจะเปนการใชทรพยากร

เพอการผลตซงจดวาเปนการลงทนการผลตใหสามารถดำเนนการผลตอยางคมคาในเชงธรกจความสำเรจ

ของการสงเสรมในรปแบบนจะสามารถวดไดจากผลผลตและผลตภณฑรวมเฉพาะพชนนๆเปนสำคญ

2.2การสงเสรมการเกษตรแบบมสวนรวม(AgricultureExtensionParticipatoryApproach)

เปนการสงเสรมทคาดวาเกษตรกรจะมภมปญญาในการทำการเกษตรเกยวกบการผลตผลผลตทางการเกษตร

โดยเกษตรกรจะมโอกาสไดเรยนรเพมเตมจากความรใหม เพอผนวกเขากบสงทเขารแตเดมนน และความ

หวงวาการสงเสรมการเกษตรจะสำเรจ และมประสทธภาพไดโดยความรวมมอของเกษตรกรการสงเสรม

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-37แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

ในรปแบบหรอระบบนเปนการแสดงพลงสนบสนนประสทธภาพโดยการเรยนรและปฏบตโดยกลมเกษตรกร

ประสทธภาพของการสงเสรมจะเกดจากความตองการของเกษตรกรผานกลมวตถประสงคของการสงเสรมใน

รปแบบนจะมงการเพมผลผลตและการบรโภคตลอดจนการทำใหเกดการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกร

ในชนบท การวางแผนโครงการสงเสรมสามารถดำเนนการโดยการดำเนนการขององคกรทองถนโดยม

เจาหนาทสงเสรมคอยชวยใหคำแนะนำการดำเนนการเจาหนาทสงเสรมผปฏบตงานมกจะเปนคนในทองถน

และจะมการกระจายการปฏบตจากแหงหนงไปสแหงหนง เปนการขยายผลความตองการของทองถนนนๆ

การใชทรพยากรในการพฒนาจะมปรมาณนอยขนอยกบสดสวนของกจการนนๆการดำเนนการสงเสรมใน

รปแบบนสามารถดำเนนการโดยการประชมพบปะของกลมการแสดงสาธตโดยทองถนจะมสวนรวมในการ

ใชเทคโนโลยการผลตความสำเรจของการสงเสรมรปแบบนสามารถวดจากความรวมมอหรอการมสวนรวม

ของเกษตรกรการดำเนนการสามารถขยายผลตอเนองไดอยางดดวย

2.3การสงเสรมในรปแบบของโครงการ(ProjectApproach)การสงเสรมในรปแบบหรอระบบน

เปนการมงทจะดำเนนการสงเสรมทตองการเวลาทรวดเรวดำเนนการโดยองคกรของรฐโดยเฉพาะกระทรวง

เกษตรและสหกรณ การสงเสรมจะไมมงเฉพาะผลกระทบตอการเพมผลผลตหรอการพฒนาเกษตรกรใน

ชนบทในเวลาทกำหนดและผลสำเรจจะมงไปยงการเสนอโครงการเขาสการพฒนาในพนทเฉพาะตามเวลา

กำหนดและโดยการใชทรพยากรภายนอกอยางมากดวย วตถประสงคของการสงเสรมในรปแบบดงกลาว

มงทจะแสดงใหเหนถงการดำเนนการพฒนา ทสามารถดำเนนการไดในระยะเวลาอนสน การดำเนนการ

สงเสรมจะถกควบคมโดยหนวยงานกลางของรฐ การใชทรพยากรจะเปนผเชยวชาญหรอทปรกษาจาก

ตางประเทศความสำเรจของโครงการสามารถวดไดจากการเปลยนแปลงในระยะสนเทานน

2.4การสงเสรมในรปแบบของการพฒนาระบบฟารม (TheFarmingSystemDevelopment

Approach) เปนรปแบบของการสงเสรมทมงจะใชเทคโนโลยการผลตทเหมาะสมกบเกษตรกร โดยเฉพาะ

เกษตรกรรายยอย(SmallFarmer)ซงจะเปนความตองการของทองถนกวาไดวตถประสงคของรปแบบน

คอการสนบสนนเจาหนาทสงเสรมในการถายทอดความรในการผลตจากผลการวจยทเหมาะสมกบความ

ตองการและความสนใจของเกษตรกรตามสภาพระบบการผลตในทองถนนนๆกระบวนการในการถายทอด

ความรจะเปนไปอยางชาๆมขนตอนและมกจะเปนไปตามสภาพภมศาสตรและภมอากาศของทองถนแตละ

แหง และตามความเหมาะสมของการปลกพชและเลยงสตวดวย เจาหนาทสงเสรมจะตองมความร ความ

สามารถเฉพาะระบบฟารมสง และการลงทนคาใชจายจะสง การดำเนนการสงเสรมหรอถายทอดความรจะ

เปนการดำเนนการทงในดานการสงเสรม และวจย ควบคกนไปคลายกบการผลตเชงวจยไปพรอมๆกน

หรอเรยกวา การวจยระดบฟารม (On FarmResearch) กได การวดความสำเรจสามารถจะดำเนนการ

วดจากการยอมรบเทคโนโลยของเกษตรกรจากโครงการสงเสรม และสามารถประยกตใชดวยตนเองอยาง

ตอเนองเมอโครงการสนสดแลว

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-38 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

2.5การสงเสรมในรปแบบของการรวมรบผดชอบในคาใชจาย (Cost SharingApproach)

การสงเสรมในรปแบบนเปนการคาดหมายวาการดำเนนการสงเสรม และถายทอดเทคโนโลยการพฒนา

ผลผลตจะเหมาะสมกบความตองการของทองถนนนโดยสามารถจะตอบสนองความตองการของทองถนของ

เกษตรกรไดโดยคาใชจายในการดำเนนการจะเปนภาระของทองถนในสวนหนงดวยแตเนองดวยเกษตรกร

อาจจะมขอจำกดในดานคาใชจาย ดงนน หนวยงานของรฐและเอกชนทเกยวของทงในสวนทองถนและ

สวนกลางจะตองมสวนรวมรบผดชอบคาใชจายทงหมดรวมกนวตถประสงคของการสงเสรมในรปแบบนคอ

การมงพฒนาตนเองของเกษตรกรและเพมผลผลตจากฟารมการบรหารจดการโครงการสงเสรมในรปแบบน

จะดำเนนการดแลควบคมโดยหนวยงานทเกยวของทงหมด เพอเปนการสรางความรวมมอในการรวม

รบผดชอบคาใชจายและผลประโยชนรวมกน เจาหนาทสงเสรมการเกษตรจะพจารณาจากบคคลภายใน

ทองถน เพอลดคาใชจายและสามารถปฏบตงานในทองทนนไดนาน เนองจากจะสามารถลดคาใชจายจาก

สวนกลางไดมากดวยความสำเรจของโครงการสงเสรมในรปแบบนสามารถวดไดจากความสนใจและปรารถนา

เขารวมโครงการของเกษตรกรเพราะบางครงเขาตองมสวนในการเสยคาใชจายดวยไมวาจะดวยตนเองหรอ

จากกลมเกษตรกรของตน

เรอง ท 4.3.3 วธ การในการสง เสรม และถายทอดเทคโนโลยการเกษตร

วธ การ สง เสรม การเกษตร (Agricultural Extension Methods) เปนกระบวนการของการนำความร วชาการและเทคโนโลยไปสเกษตรกร เปนลกษณะของการถายทอดซงอาจจะเรยกวาเปนวธการสอนหรอ ฝกอบรมวตถประสงคมงทจะใหเกษตรกรสามารถสรางความสนใจ ความร และนำไปสการปฏบตของเกษตรกรไดอยางมประสทธภาพทงนจำเปนตองมปจจยเงอนไขประกอบของแตละวธการหรอจะเรยกวาเทคนควธกได และยงมปจจยเกยวกบผถายทอดหรอเจาหนาทสงเสรมดวยจงจะสามารถวดประสทธภาพของแตละวธได

หลกการการเลอกใชวธการตางๆจงมหลกการทกลาวไวดงน(ดเรกฤกษหราย2520)1. ตองทำความเขาใจวาขาวสารความรชนดใดทควรจะถายทอดผานวธการหรอสอกลางอะไรจงจะ

ทำใหเกดผลสงสดและถงบคคลเปาหมายมากทสด2. การใชวธสงเสรมการเกษตรมากกวา2วธผสมผสานกนจะสามารถเพมประสทธภาพไดมากกวา

วธการหนงวธการใดได3. การใชวธการทบคคลเปาหมายสามารถไดยนไดเหนและมโอกาสสมผสไดจะมผลดกวาการไดยน

ไดเหนและสมผสเพยงอยางเดยว4. การกำหนดงบประมาณในการดำเนนการ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-39แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

5. ระยะเวลาในการดำเนนการ

6. ขนาดของกลมบคคลเปาหมายและความหนาแนนของกลมบคคลเปาหมายในการสงเสรม

จากหลกการดงกลาวนเมอวเคราะหแลว กสามารถพจารณาถงวธการสงเสรมการเกษตรไดดงน

พงษศกดองกสทธ(2527)

1. วธการสงเสรมการเกษตรโดยองบคคลเปาหมายเปนเกณฑ (NumberofTargetPopulation

Oriented)

1.1 วธการสงเสรมแบบบคคลตอบคคล (IndividualMethod) เปนการสงเสรมโดยการให

เกษตรกรหรอบคคลผรบการถายทอดความรไดเรยนรดวยตนเองอยางเปนอสระการถายทอดความรไปส

เกษตรกรโดยตรงเปนรายบคคล จะทำใหผรบความรมโอกาสโดยตรงทจะปฏสมพนธกบเจาหนาทสงเสรม

หรอนกวชาการผถายทอดทำใหเกดความสนใจเชอมนและเรยนรไดอยางรวดเรวทงนเปนโอกาสทเจาหนาท

สงเสรมสามารถจะรบขอมลปญหา ตลอดจนรบภมปญญาของเกษตรกรกลบมาพจารณาในกระบวนการ

สงเสรมไดในวธการแบบนพบวามหลายวธและเทคนคทนยมใชกนมากไดแก

1.1.1 การ เยยม ไร นา และ บาน ของ เกษตรกร (Farmer and Home Visit) เปนวธการและ

แนวคดของการสงเสรมทเจาหนาทจะไปพบปะรบฟงปญหา และถายทอดความรแกเกษตรกรถงฟารมหรอ

ไรนา โดยจะเหนถงสภาพความเปนจรงของเกษตรกรสามารถนำสภาพดงกลาวมาวเคราะหและผนวกกบ

เทคโนโลยการถายทอดได จะสามารถสรางความคนเคยความเหนกนเองความมนใจ และความพอใจแก

เกษตรกรไดเปนอยางด การสงเสรมโดยวธการน พบวามประสทธภาพมากหากเกษตรกรและเจาหนาทม

ความเขาใจ ความสมพนธ และทศนคตทดตอกน ศรทธาในการทำงานตอกน การกระตนการพฒนาการ

สามารถทำได และขยายผลไปสเกษตรกรรายอนๆ ไดดดวย เพราะเจาหนาทสามารถสนองตอบปญหาของ

เกษตรกรไดตงแตแรกโดยเฉพาะอยางยงถาเปนปญหาทตองการการแกไขอยางรวดเรวแตวธการดงกลาวน

มขอจำกดหลายประการเชนการใชเวลามากการใชเจาหนาทสงเสรมตอเกษตรกรในอตราสงไมสามารถไป

พบเยยมเกษตรกรและครอบครวไดทวถง ทำใหเกดความไมพอใจในเกษตรกรและครอบครวทไมมโอกาส

ไปเยยมกอใหเกดความไมเขาใจและสรางทศนคตไมดได เจาหนาทสงเสรมจะประสบความยงยากในการ

จดเวลาใหเหมาะสมได

1.1.2 เกษตรกร ผรบ การ สง เสรม มา ตดตอ ท สำนกงาน (Office Calls) การทผรบการ

สงเสรมมาตดตอกบเจาหนาทสงเสรมทสำนกงาน เพราะเกษตรกรมความสนใจและเชอวาเจาหนาทจะให

ขาวสารหรอความรได บางครงผรบการสงเสรมมปญหาทจะตองแกไขและมความตองการเรงดวนทจะให

เจาหนาทสงเสรมชวยเหลอดงนนทตงสำนกงานสงเสรมในทองถนจงควรตงอยในทพนทเกษตรกร

1.1.3 การ ตดตอ ทาง โทรศพท (Telephone Calls)ปจจบนการใชโทรศพทไดมการขยาย

เครอขายและจำนวนเครองมากยงขนทงโดยสายและไรสายเกษตรกรสามารถจะใชขอไดเปรยบดำเนนการ

ได เพราะการตดตอทางโทรศพทจะสามารถชวยเหลอในการแกไขปญหาไดรวดเรว ลดเวลาและระยะทาง

ในการตดตอของเจาหนาทสงเสรมการเกษตรไดดยง

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-40 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

1.1.4 การ ตดตอ กน ทาง จดหมาย สวน ตว (Personal Letter)การเขยนจดหมายตดตอกน

ระหวางเจาหนาทสงเสรมกบเกษตรกรผรบการสงเสรมจดเปนวธการสงเสรมทใหประโยชนยงวธหนง ผรบ

การสงเสรมหรอผสนใจอาจเขยนจดหมายถงเจาหนาทสงเสรมเมอเกดปญหาและตองการคำตอบบางครง

เจาหนาทสงเสรมกสามารถเขยนถงผรบการสงเสรมเพอแจงขาวสาร ตดตามผลการสงเสรม ยำถงความ

รวมมอหรอเปนการใหการรบรองในผลงานทดได

1.1.5 การ ตดตอ อยาง ไม เปน ทางการ (Informal Contact) มหลายโอกาสทเดยวท

เจาหนาทสงเสรมไดพบเกษตรกรโดยบงเอญตามถนนหรอในหมบาน เพอพดคยซกถามปญหา และ

บอยครงทเจาหนาทสงเสรมระลกถงปญหาของชาวบานทตนควรใหความชวยเหลอแนะนำทางวชาการ และ

ปรารถนาจะพบปะพดคยกบเขาเหลานนอยบางอยางเปนทางการ ในประเทศไทยสวนใหญการพบปะแบบน

มมาก เจาหนาทจะตองเตรยมตวใหพรอมเสมอเพราะหากเจาหนาทพรอมทจะแกไขปญหา ใหขอเสนอแนะ

แลวเกษตรกรจะเพมศรทธาในตวเขามากขนเชนการพบในสถานทเชนตลาดนดงานเทศกาลรนเรงตางๆ

งานพธกรรมทางศาสนาเหลานทำใหคนมารวมกนเปนจำนวนมากทใดกตามทผคนมารวมกนกมกจะมการ

พดคยกนถงปญหาตางๆในการทำมาหากนและชวตทวๆไปในกรณเชนน เจาหนาทสงเสรมควรหาโอกาส

ทำความคนเคยกบชาวบาน ศกษาความตองการและปญหาของพวกเขา และสามารถแจงขาวสารใหทราบ

อยางมประสทธภาพและเหมาะสมกบความตองการของเกษตรกรได

1.2วธการสงเสรมโดยกลมบคคล(GroupMethod)การสงเสรมแกกลมบคคลจะใหผลดใน

การเปลยนแปลงการเรยนรของผรบการสงเสรมจากขนสนใจ (interest) ไปสการทดลองทำด (trial)และ

หากเปนทพอใจของกลมแลวสมาชกสวนใหญในกลมกอาจกาวไกลไปถงขนยอมรบ(adoption)เลยกได

วธการสงเสรมโดยกลมบคคลนหากมการจดเตรยมการเปนอยางดมเปาหมายและดำเนนการ

อยางมระบบแลวกจะใหผลดอยางมากตอการสรางพลงกลม สมาชกของกลมจะมปฏกรยาสนองตอบ

ตอเจาหนาทสงเสรม และตอความคดทงหลายทสมาชกในกลมไดแสดงออกดวยการกระตน และแนะนำ

แนวทางอยางเหมาะสมพลงกลมกจะชวยทำใหเกดการเปลยนแปลงการกระทำของกลม โดยสมาชก

สวนใหญของกลมเปนผผลกดนใหเปนไปตามสงทจะยอมรบนน

การสงเสรมแบบกลมสามารถจะพจารณาวธการทมประสทธภาพและนยมใชมากดงน

1.2.1 การ ประชม กลม (Group Meeting) เปนวธการสงเสรมทเกาแกสำคญและยงใช

ไดผลอยเสมอมาคอชวยในการถายทอดขาวสารความรความคดเหนและประสบการณตางๆระหวางทกคน

ทเกยวของทำใหผเขาประชมไดมโอกาสรวมปรกษาหารอกนปรบตวเองใหเขากบกลมยอมรบฟงความคด

เหนของคนสวนมากนำไปสการใชความคดรวมกนมความรสกรวมกน และมการปฏบตรวมกน (group

thinking,groupfeelingandgroupaction)

การประชมกลมชวยประหยดคาใชจายไดมากเมอเทยบกบการสงเสรมโดยวธอนหาก

ตองการใหการประชมบรรลผลและเปนทยอมรบกนทวแลวเจาหนาทสงเสรมควรกระตนหรอจงใจใหชาวบาน

เปนตวตงตวตจดการประชมเจาหนาทสงเสรมเพยงเปนผชนำใหการสนบสนนชวยเหลอเทานนการประชมท

ไดผลดนนจะตองทำใหผเขาประชมทกคนเกดกระแสแหงความคดและใชดลพนจพจารณาปญหาและความ

ตองการของเขาและเกษตรกรจะมสวนรวมมากดวย

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-41แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

อนง ขนบธรรมเนยมประเพณในทองถน มกมสวนสำคญทจะกำหนดวาการประชม

ควรเปนไปในรปใด อยางไร และใชสถานททใดจงจะเหมาะสมและทำใหการประชมนนๆมประสทธภาพ

อยางสงสดได

1.2.2 การ ฝก อบรม (Training)เปนวธการหนงของการสงเสรมทมการใชกนมากและเปน

ประจำและเจาหนาทสงเสรมจะพจารณาดำเนนการฝกอบรมทำใหเกดความรความเขาใจและความชำนาญ

เกยวกบเรองใดเรองหนงจนกระทงผเขารบการฝกอบรมเกดการเรยนร(learning)หรอเกดการเปลยนแปลง

พฤตกรรมไปตามวตถประสงคของการฝกอบรมนนๆการฝกอบรมโดยทวไปมลกษณะดงน

1)การฝกอบรมเปนกระบวนการ (process) ซงหมายถงเปนระบบของกจกรรม

ตางๆทมความสมพนธซงกนและกน

2)การฝกอบรมชวยใหผทเขารบการฝกอบรมม

- ความร (Knowledge)คอใหรหลกปฏบตทถกตองวาอะไรเปนอะไรและรวา

จะทำอยางไร

- ความเขาใจ (understanding)คอ ไมเพยงแตรในเรองหรอสงนนๆ เทานน

แตบอกเหตและผลของเรองหรอสงทรนนไดดวยวาทำไมจงเปนเชนนนหรอถาไมเปนเชนนนแลวจะเกดผล

เชนไรเปนตน

- ทศนคต(attitudes)คอมทาทความรสก(feeling)ตอบคคลงานหรอสงอน

ทเกยวของในทางทดทเหมาะสมเอออำนวยประโยชนแกบคคลใหทำงานดวยความสนใจและกระตอรอรน

- ความชำนาญหรอทกษะ(skill)คอสามารถนำสงทไดรไปปฏบตใหบงเกดผล

ขนไดยงมความชำนาญหรอทกษะมากกยงมทางใหเกดสมฤทธผลไดงาย

3)การฝกอบรมชวยใหเกดการเรยนร คอ ผเขารบการฝกอบรมจะมโอกาสได

เขารวมในกจกรรมการเรยนการสอนทำใหไดรบประสบการณใหม ซงจะมผลใหผนนเกดการเปลยนแปลง

พฤตกรรมตามมาพฤตกรรมจะเปลยนแปลงไปในทางใดนนยอมขนอยกบวตถประสงคของการฝกอบรม

การฝกอบรมเปนการใหความรอยางเจาะจงแคบกวาการศกษาคอมงเนนทจะเพมพนความร

ความสามารถจำเปนใหแกบคคลทเขารบการฝกอบรมเพอใหบคคลทมคณสมบตเหมาะสมกบงานแตอยางไร

กตามการฝกอบรมกเปนการศกษาอยางหนง และเปนกระบวนการ 2 ทาง (a two-way process) ของ

ผสอนและผเรยนซงไมจำเปนทจะตองสอนเพยงอยางเดยวและผเรยนรกไมจำเปนตองเรยนเพยงอยางเดยว

เสมอไปทงผสอนและผเรยนรตางตองเรยนรซงกนและกน จงจะทำใหการเรยนรเพอนำไปใชประโยชนใน

ทางปฏบตบงเกดสมฤทธผลตามเปาหมายได

1.2.3 การ สาธต (Demonstration)เปนวธการสงเสรมแบบกลมทใชการบรรยายประกอบ

การแสดงทำใหผเรยนร“ไดฟง”และ“ไดเหน”ไปพรอมกน

วตถประสงคของการสาธต เพอใหผรบการสงเสรมไดเรยนรถงวธการปฏบต หรอ

ผลการปฏบตทมลำดบขนตอนมหลกวชาและสามารถนำไปปฏบตไดเปนการพฒนาทกษะ(skill)ของผรบ

การสงเสรมใหสามารถปฏบตการไดอยางถกตองการสาธตแบงเปน2แบบคอการสาธตวธกบการสาธตผล

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-42 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

1)การสาธตวธ(MethodDemonstration)เปนการแสดงใหเหนถงวธการปฏบต

ในแตละขนตอนเปนลำดบไป เพอใหผเรยนรมความเขาใจและสามารถนำไปปฏบตได ผเรยนรและตดตาม

ดกระบวนการ (process) ของการปฏบตฟงการอธบาย (oral explanation) และซกถามปญหาในระหวาง

การสาธตหรอเมอเสรจสนการสาธต เพอขจดขอของใจหรอเรองทยงไมแนใจได และเจาหนาทสงเสรมหรอ

วทยากรผแสดงการสาธตกอาจเปดโอกาสใหผเรยนรไดเขารวมปฏบตในแตละขนตอนทำใหผเรยนรมความ

เชอมนในตนเองสามารถนำไปปฏบตไดถกตองและคลองแคลวยงขนดวย

2) การสาธตผล (Result Demonstration) การแสดงเพอพสจนใหเหนวา

การปฏบตทไดปรบปรงหรอทไดมการวจยคนความาแลวนนจะสามารถนำไปปฏบตไดในทองถนเชนเดยวกน

การสาธตผลอาจเกยวกบการปฏบตอยางใดอยางหนง เชน การใชปยในการปลกมนสำปะหลง หรออาจจะ

เกยวกบการปฏบตหลายๆอยางประกอบกนเขาเปนเรองเดยวกไดเชนการจดการทงหญาเลยงสตวฯลฯ

วตถประสงคสำคญของการสาธตผลกเพอสรางความเชอมนใหเกดแกนกสงเสรม

เอง และตวผรบการสงเสรมดวย จากผลสำเรจของการสาธตทดวาผลงานคนควาวจยนนสามารถปรบใชใน

สภาพความเปนจรงของผรบการสงเสรมและทองถนไดจงทำใหนกสงเสรมสามารถพดและเขยนถงการปฏบต

ไดดวยความเชอมนในประสบการณ

1.2.4 การ ศกษา ด งาน นอก สถาน ท (Field Trip of Study Tour) จดเปนวธการสงเสรม

ทเพมความรและประสบการณใหแกผรบการสงเสรมไดเปนอยางดวธหนง เพราะผรวมในการศกษาและ

ดงานจะมโอกาสไดพบเหนผลงานของผอน ซงไดทำสำเรจแลว อนจะมผลในการเพมความเชอมนใหแก

ผรวมศกษาดงานใหยอมรบสงใหมมากขน เจาหนาทสงเสรมอาจใชวธจดใหมการศกษาดงานนอกสถานท

ตอเนองจากการสาธตผลกได ทงนผรบการสงเสรมจะไดพบเหน ไดรบฟง ไดแลกเปลยนความคดเหน

สรปผลและตดสนใจเองวาจะนำสงไหนไปใชในการประกอบอาชพและในครอบครวของเขาไดบาง

การจดศกษาและดงานนอกสถานทจะบรรลผลสำเรจไดถา

- มการจดลำดบการดงานและกำหนดเวลาใหแนนอนชดแจง

- สถานททจะไปดจะตองใหประโยชนแกผจะไปอยางแทจรง

- ในกรณทเปนการเดนทางระยะทางไกลตองมการจดเตรยมการเดนทางไวให

พรอมถาตองการเดนทางเทาตองแนใจวาไมเดนระยะไกลจนเกนไปผรวมเดนทางทกคนตองรจดเรมตนและ

สนสดของการเดนทาง

- การเดนทางจะตองมการหยดพกรบประทานอาหารและเครองดม

- ในระหวางการศกษาดงานควรจดเวลาเพอใหมการอภปรายประชม แนะนำ

เจาของสถานทหรอถกเถยงปญหากน

- ถาเปนไปได ควรเชญผนำทองถน ผบรหารทองถน เขารวมการเดนทางไป

ทศนศกษาดงานดวยจะไดรบแรงสนบสนนอกทางหนง

- ใหเจาของฟารมหรอสถานทไดมโอกาสเลาเรองเกยวกบฟารมหรอสถานท

ของเขาและใหขอคดเหนเกยวกบงานทเขาทำอยดวย

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-43แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

การวางแผนการเดนทางการตดตอกบเจาหนาททจะไปดงานการจดเตรยมคนบรรยาย

สรปชแจงตอบคำถามฯลฯลวนมความสำคญและเปนกจกรรมทมผลตอความสำเรจในการศกษาดงานเปน

อยางมากดวยกนทงสน

1.3การสงเสรมแบบมวลชน (MassMethod) การสงเสรมแบบมวลชนโดยสอสารมวลชน

(MassMedia) จะชวยในการสงเสรมเผยแพรนวตกรรม (innovations) ใหประชาชนไดทราบวาไดม

สงนนๆเกดขนแลวและกมอยบางคนอาจสนใจทจะศกษาหารายละเอยดเพมเตมอกซงในขนนสอมวลชน

กยงสามารถนำมาใชประโยชนไดดและใชกบคนจำนวนมากๆไดอยางกวางขวาง

สอสารมวลชลทนำมาใชไดดในการสงเสรม ไดแก เอกสารเผยแพร โปสเตอร หนงสอพมพ

วทยโทรทศนภาพยนตรสไลดและฟลมสตรปและการจดนทรรศการ

1.3.1 เอกสาร หรอ สง พมพ เผย แพร (Printed Matter) สงตพมพเปนสอใชไดดในการ

สงเสรมสามารถเผยแพรไดใน3ลกษณะคอ

- เอกสารสรปผลการวจยคนควาทดลองเผยแพรกระทำไดในลกษณะการเขยน

แบบวชาการหรอกงวชาการกไดโดยวารสารทางวชาการตางๆ

- เอกสารเผยแพรทผเชยวชาญการสงเสรมเปนผเขยนนน เพอใหเจาหนาท

สงเสรมใชเปนคมอในการสงเสรมผเชยวชาญในการสงเสรมจะนำรายงานสรปผลการวจยคนควาทดลองหรอ

ขอมลจากเอกสารอางองอนๆมาเขยนในรปแบบทอานเขาใจงาย (simplify) และมลกษณะเปนวชาการงาย

มเนอหาถกตองตามหลกวชาการ

- เอกสารเผยแพรแกผรบการสงเสรมเฉพาะการผลต เชน เอกสารคำแนะนำ

การปลก และผลตสำหรบเกษตรกร โดยเขยนใหอานงาย เหมาะสมกบระดบการศกษาของเกษตรกร และ

สอดแทรกรปภาพแผนภมการตนใสสสนเขาชวยเสรมใหเปนเอกสารทนาอานศกษายงขน

1.3.2 ภาพ โฆษณา หรอ โปสเตอร (Posters) เปนแผนกระดาษหรอกระดาษแขงทม

ภาพประกอบมสสนสวยงาม และมขอความงายๆ สน กะทดรด สามารถใหผพบเหนมองเหนไดแตไกล

สะดดความสนใจใหสงทควรทราบไดทนทและชวนปฏบต

วตถประสงคของภาพโฆษณากเพอใหขาวสารขอเทจจรงแกผอานใหไดรบทราบสงท

ควรรหรอเรองราวทนาสนใจเรงเราใหสนบสนนความคดเหนอยางใดอยางหนงเปนตนภาพโฆษณาทดตอง

อานแลวเขาใจไดอยางเดยว(Singleidea)ไมคลมเครอขอความจำกดเทาทจำเปนตวโตเหนชดเจน

1.3.3 หนงสอพมพ (Newspapers) สงพมพทมกำหนดออกเปนประจำสมำเสมอ และ

นยมออกเปนรายวนหากเปนรายสปดาห รายปกษ รายเดอนหรอหางกวานน เรยกนตยสาร (magazine)

ประชาชนนยมอานหนงสอพมพกนอยางแพรหลาย แมอานไมออกกใหผอนอานใหฟง หรอฟงคนอนคย

หรอวจารณขาวจากหนาหนงสอพมพตามรานกาแฟหรอทชมชนในหมบานกมมาก

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-44 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

เจาหนาทสงเสรมอาจใชหนงสอพมพใหเปนประโยชนในการสงเสรมโดยเสนอขาวสาร

ทเปนเรองนาสนใจและเปนทตองการของประชาชนเจาหนาทสงเสรมตองทราบวาผอานหนงสอพมพคอใคร

แลวเขยนขาวใหอานงาน ใชประโยคสนๆ ขอความแตละวรรคตอนไมยาวเกนไป มความชดเจนแนนอน

ไมคลมเครอหรอหาหลกฐานอางองไมได

1.3.4 วทย (Radio)นบเปนสอมวลชนทใหขาวไดเรวทสดและสามารถสงขาวแพรกระจาย

ไปไดไกล และกวางขวาง สามารถจะเขาถงบคคลทกระดบและไดรบความไววางใจจากประชาชนมใชนอย

ในฐานะเปนแหลงขาวเทยงตรง

วทยจะชวยใหประชาชนไดรบทราบ และสนใจในขาวสารทไดเสนอไป แมจะไมอาจ

ใหรายละเอยดไดทกแงทกมม แตกเปนสอทเปนกนเองกวาหนงสอพมพ เนองจากผฟงวทยมความรสกวา

ผอานขาวหรอผดำเนนรายการกำลงคยใหเขาทราบโดยตรงคนเปนจำนวนมากชอบฟงรายการวทย

เจาหนาทสงเสรมจะใชประโยชนจากวทยไดในการเผยแพรขาวสารเรองราวตางๆทเปน

ความสำเรจไปสประชาชนแจงใหทราบเรองราวตางๆทเกดขนกำลงเกดขนหรอกำลงจะเกดขนกไดทงสน

1.3.5 โทรทศน (Television) โทรทศนไดเปรยบวทยตรงทผชมรายการไดฟงเสยงและ

ไดเหนภาพไปพรอมกนฉะนนในการสงเสรมถงสามารถจดแสดงสาธตและใชโสตอปกรณเชนแผนภาพ

(Diagram)แผนภม(Chart)กราฟ(Graph)รปภาพ(Picture)ฯลฯเขาชวยไดเปนอยางด

การแสดงและการพดตองสมพนธและตอเนองกนมตนฉบบหรอบทโทรทศน เพอให

ผกำกบเวทชางกลองชางเสยงผควบคมรายการทราบและเขาใจตรงกนเจาหนาทสงเสรมตองจดแบงเวลา

ในการเสนอเรองตามขนตอนตางๆใหดและตรงกำหนดเวลาทมไวให

ปจจบนในประเทศไทยเรา โทรทศนมบทบาทและอทธพลตอประชาชนในดานความ

สนใจและความรสกนกคด โทรทศนเปนศนยรวมขาวสารและการบนเทงนานาประเภทประชาชนจะไดรบ

ความรความสนกสนานจากรายการตางๆฉะนน เจาหนาทสงเสรมจะสามารถใชโทรทศนเพอประโยชนใน

การสงเสรมไดทงนตองจดรายการและเนอหาสาระใหมคณคาควรแกเวลาและการรบฟง

1.3.6 ภาพยนตร (Motion Pictures)นบเปนสอทใชไดดในการสงเสรมอาจจดภาพยนตร

ประเภทใหความรนรมย ดงดดความสนใจ กระตนใหคนรวมกนเปนจำนวนมากกอนแลวใชการสงเสรม

วธอนกอนหรอหลงจากฉายภาพยนตรตามโอกาสอนควรกใหผลดหรอฉายภาพยนตรทเกยวกบเรองทจะ

ไปสงเสรมแทรกใหประชาชนไดชมเชงสารคดเรองนารฯลฯกกระตนความสนใจของประชาชนไดเชนกน

1.3.7 การ จด นทรรศการ (Exhibition of Exposition)นทรรศการ(Exhibits)คอการ

ใชอปกรณเพอการถายทอดและเผยแพรงานเพอการศกษาและโฆษณาตอหมคนจำนวนมากการจดหรอ

ตงของแสดงนนสามารถอยไดนานและประชาชนหมนเวยนดไดโดยไมจำกดเวลาและจำนวน

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-45แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

ตาราง ท 4.3 การ เปรยบ เทยบ ผล และ ประสทธภาพ การ สง เสรม โดย ใช จำนวน ของ บคคล เปา หมาย เปน เกณฑ

ลำดบท เรองวธการเขาถงและประสทธภาพ

บคคล กลม มวลชน

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

การกระตนชกจงใจ(motivation)

การชกจงใหเปลยนทศนคต(changeofattitude)

การใหความรเฉพาะอยางในทางทฤษฎ

(theoreticalknowledge)

การใหขาวสารทวไป(informationingeneral)

เพมทกษะในการปฏบตงาน(skill)

การใหผลสะทอนกลบ(feedback)

การประเมนผล(evaluation)

พอใช

พอใช

เขาใจไดด

ใหผลนอย

เหมาะสม

ไดรบสมำเสมอ

ทำไดงาย

ด

พอใชได

ปานกลาง

ปานกลาง

เหมาะสมนอย

ไดรบบอยครง

ทำไดพอใช

ดมาก

ไมเหมาะสม

ไมเขาใจ

ใหผลมาก

ไมเหมาะสม

ไมไดรบเลย

ทำไดมาก

ทมา: พงษศกดองกสทธ2537

2. การสงเสรมโดยองวตถประสงคเปนเกณฑ (PurposeOriented)การดำเนนการสงเสรม โดย

วธนจะมลกษณะแตกตางกนในหลายแบบดวยกนดงน

2.1การสงเสรมโดยการเลอกการสงเสรมเพยงเรองเดยว(SingleTopicApproach)มขอสมมต

วาถาผรบการเปลยนแปลงพบวาเขาปฏบตตามไดผลเปนการงายทจะยอมรบการเปลยนแปลงในเรองอนๆ

ภายหลง การเขาถงแบบนมการเลอกเรองกทำการสงเสรมเพยงเรองเดยว เชน การทดลองปย การใชขาว

พนธใหมใหเหมาะสมกบทองถนและใหผลผลตสงใชกบบคคลเปาหมายทอยไกลในทกนดารหรอจากการ

ตดตอจากเจาหนาทและโลกภายนอก

2.2การสงเสรมโดยการเลอกเรองทจะสงเสรมหลายๆเรองเปนเรองทเกยวของพรอมๆกน

(IntegratedApproachofPackageApproach)โดยการสงเสรมใหผลผลตอยางใดอยางหนงโดยการ

ปรบปรงปจจยในการผลตหลายๆอยางตามความจำเปน เชน การเพมในผลผลตขาว สงทจะมาเกยวของ

ไดแก การใชปย ยาฆาแมลงพนธขาว เหมาะกบกลมบคคลเปาหมายทมการตดตอกบเจาหนาทสงเสรม

เปนประจำอยแลวพอสมควรและพรอมทจะยอมรบสงปฏบตหรอความรใหมๆ

2.3การสงเสรมโดยการเลอกเรองทงหมดเกยวกบฟารมและบานเรอน (Farm andHome

Approach) ตองคำนงวาฟารมและบานเรอนรวมกนเปนหนวยเดยว และตองคำนงวาทำอยางไรจงจะทำให

การจดฟารมและบานเรอนในลกษณะทครอบครวมรายไดสทธสง ในสถานการณและชวงเวลาหนงๆ การ

เขาถงแบบนจะทำใหเกษตรกรเกดการเปลยนแปลงคอมการทำมาหากนเตมทขนการเขาถงแบบนเพอทจะ

ใหบคคลเปาหมายเรยนรเกยวกบวธการเพมรายได โดยการลงทนผลตตำสดและไดกำไรมากทสดในการ

ทำงานในบานและในฟารม

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-46 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

2.4การสงเสรมโดยการเลอกทองทใดทองทหนงเปนเปาหมายในลกษณะเฉพาะ (Intensive)

โดยการสงเสรมเนนเฉพาะพนทลกษณะของการผลตและการเกษตรทเฉพาะพนทนนหรอเปนไปตามความ

ตองการของเกษตรกรในพนทเปนสำคญ

3. วธการสงเสรมโดยองเจาหนาทเปนเกณฑ (ChangeAgentOriented) นบเปนวธการสงเสรม

อกวธการหนง

3.1การใชChangeAgentทมความรแบบกวาง (GeneralistApproach) โดยถายทอดแบบ

กวางๆหรอทวไปไมเปนรายวชาหรอเฉพาะอยาง(Specific)

3.2การใชทมนกวชาการ(TeamApproach)กลมผนำการเปลยนแปลงประกอบดวยเจาหนาท

สงเสรมการเกษตรทเชยวชาญเฉพาะสาขาเชนพชปฐพสตวการจดฟารมเขาไปในหมบานเปนทม

3.3การใชเจาหนาทจากหนวยงานทเกยวของหลายหนวย (InteragencyหรอCooperative

Approach) ดำเนนการคลายวธท 2 แตเจาหนาทมาจากหลายหนวยงานทเกยวของ เจาหนาทสงเสรม

การเกษตรพฒนากรเขาไปรวมกนทำงานอาจจะเขาไปพรอมกนหรอคนละทกไดประสานงานกนในการพฒนา

การเกษตร

3.4การใชเจาหนาทเปนสอมวลชน (ChangeAgent asMassMediaApproach) โดยการ

นำเอาสอมวลชนตางๆ เชน วทย หรอสงพมพ โทรทศน และอนๆมาเปนตวกอใหเกดการเปลยนแปลง

(ChangeAgent)ในความคดของเกษตรกร

4. วธการสงเสรมโดยองเทคโนโลยสารสนเทศเปนเกณฑ (InformationTechnologyOriented)

ปจจบนววฒนาการของเทคโนโลยสารสนเทศ ไดแก การพฒนาคอมพวเตอร การสอสารทางไกล การใช

ระบบดาวเทยมและการววฒนาการสงขอมลผานเครองสมองกลหรอคอมพวเตอรจะเพมประสทธภาพ

การถายทอดมากทสดและเปนไปไดอยางรวดเรว การสงเสรมการเกษตรเปนกระบวนการทสามารถนำ

ขอไดเปรยบหรอสงทมอยในระบบสอสารขอมลทางไกลมาใช ในการถายทอดเทคโนโลยการปลกและผลต

ผลผลตการเกษตรไดอยางมประสทธภาพสงสดยง โดยผนวกเขากบวธการอนๆ ทกลาวมาแลว ทงน

นอกจากขอมลเทคโนโลยการเกษตรผลผลตแลว ยงสามารถจะรบขอมล หรอเขาสขอมลตรวจสอบและ

ตดตามสภาวะทรพยากรธรรมชาตเทคโนโลยการผลตและขอมลการตลาดไดดวยอนเปนผลตอการกำหนด

แนวทางการผลตแมวาขณะนสวนใหญเกษตรกรยงไมสามารถพฒนาถงเทคโนโลยดงกลาวนแตหนวยงาน

สงเสรมสามารถจะเปนแหลงของการใชเทคโนโลยสอสารดงกลาวไดด จงนบวาเปนการสงเสรมอก

รปแบบหนง สำหรบอนาคตของการพฒนาการเกษตรมากทเดยวโดยเจาหนาทสงเสรมอาจจะตองไดรบ

การพฒนาการใชการรวบรวมขอมลความรและถายทอดไปสเกษตรกรได โดยเฉพาะปจจบนมเทคโนโลย

สารสนเทศผานระบบInternetและผานโทรศพทมอถออนจะเปนผลตอการพฒนาความรแกเกษตรกรได

อยางรวดเรวเหมาะสมอกดวย

5. วธการสงเสรมโดยอางองชมชนเปนเกณฑ(CommunityOriented)ในปจจบนนกระทรวงเกษตร

และสหกรณไดกำหนดนโยบายในการสงเสรมการเกษตรในลกษณะของการประสานหนวยงานทกหนวยงาน

ทเกยวของเปนลกษณะผสมผสาน(Integrated)กนตามความตองการและภมปญญาของทองถนซงเรยกวา

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-47แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

ศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยการเกษตรประจำตำบลโดยจดใหเปนศนยของการเรยนรของเกษตรกร

ตลอดจนผสนใจในการพฒนาเกษตรในลกษณะครบวงจรโดยเรมตงแตทรพยากรการผลต การลงทน

การผลตการวเคราะหสภาวะการดานการตลาดการใชเทคโนโลยการผลตการดำเนนการผลตการจดการ

หลงการเกบเกยวและการจดการผลตสตลาดและอตสาหกรรมแปรรปซงจดวาศนยดงกลาวเปนศนยแหง

การเรยนร และปฏบตการผลตผลผลตทางการเกษตรทด แนวทางในการผสมผสานความตองการ ชมชน

ทรพยากรทองถน ชมชนกลมเกษตรและองคกรปกครองสวนทองถน เชน อบต.หรอ อบจ. เปนตน ให

สอดคลองกบการใหเทคโนโลยการผลตของกระทรวง ศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยการเกษตร

ประจำตำบลแหงนนบเปนยทธวธใหมในการสงเสรมการเกษตรในลกษณะของการเรยนรและปฏบตรวมกน

ของเกษตรกรและเจาหนาทสงเสรมการเกษตรซงไมไดเปนไปในลกษณะอยางใดอยางหนงดานเดยว แต

เปนลกษณะของการบรณาการการผลตอนจะสามารถดำเนนการไดอยางสมบรณยงขนเกษตรกรจะสามารถ

เรยนรกระบวนการผลตการใชเทคโนโลยผสมผสานกบภมปญญาของตนเองอยางดยง

5.1ศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยการเกษตรประจำตำบลซงจดเปนนโยบายทดของ

กรมสงเสรมการเกษตร อนเปนศนยทเกษตรกรดำเนนการในลกษณะรวมกลมกนเปนคณะกรรมการ

และดำเนนการถายทอดความรผานระบบตางๆ และโดยเฉพาะอยางยงผานตวเกษตรกรผนำ เกษตรกร

อนเปนปราชญชาวบานทำใหเกษตรกรเรยนรรวมกนไดดและเรยนรจากสภาพความเปนจรงโดยเจาหนาท

สงเสรมการเกษตรมหนาทในการสนบสนนขอมลและการจดการไดเปนอยางดดวย

5.2ศนยการเรยนรประจำตำบล อนเปนศนยหรอการรวมกลมของเกษตรกรตลอดจนชาว

บานในการใชเวลาวางใหเปนประโยชนในการเรยนร แลกเปลยนและวเคราะหปญหาของทองถนของเขาเอง

ปจจบนสำนกงานการศกษานอกโรงเรยน (กศน.) จะเปนผดำเนนการ การสงเสรมและพฒนาการเกษตร

สามารถใชขอไดเปรยบดงกลาวในการสนบสนนงานการสงเสรมการผลตการตลาดไดอยางดดวย

หลง จาก ศกษา เนอหา สาระ ตอน ท 4.3 แลว โปรด ปฏบต กจกรรม 4.3

ใน แนว การ ศกษา หนวย ท 4 ตอน ท 4.3

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-48 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ตอน ท 4.4

การ สง เสรม การเกษตร กบ การ พฒนา

โปรดอานแผนการสอนประจำตอนท4.4แลวจงศกษาเนอหาสาระพรอมปฏบตกจกรรมในแตละตอน

หว เรองเรองท4.4.1 บทบาทของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนา

เรองท4.4.2 ความสมพนธของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนา

เรองท4.4.3 การสงเสรมการเกษตรกบการพฒนาทยงยน

แนวคด1. การสงเสรมการเกษตรจะมบทบาทในการถายทอดความรไปสเกษตรกรกอใหเกดการ

พฒนาการเกษตรเปนพนฐานอนเปนผลตอการพฒนาผลผลต รายได เศรษฐกจ ชวต

ความเปนอยของเกษตรกรและครอบครวการพฒนาชมชนชนบทและการพฒนาประเทศ

เปนสำคญ

2. การสงเสรมการเกษตรตองมความเกยวเนองสมพนธกบการพฒนาอยางแนบแนน

เพราะการสงเสรมจะเปนสอกลางระหวางผลการพฒนาเทคโนโลยกบผรบผลการพฒนา

นนไปพฒนาความรของตนอนกอใหเกดการพฒนาทงมวล

3. การพฒนาทยงยนจะตองอาศยการสงเสรมและการวจย ในลกษณะของการมสวนรวม

การพฒนาการ ตงแตตนจนถงการนำผลไปสการพฒนาอยางเปนระบบเหมาะสม และ

มผลตอความเจรญกาวหนา

วตถประสงคเมอศกษาตอนท4.4จบแลวนกศกษาสามารถ

1. อธบายถงบทบาทของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนาได

2. อธบายถงความสมพนธของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนาได

3. อธบายถงการพฒนาทยงยนจากผลการรวมกนของการวจยและการสงเสรมและเกษตรกร

ผปฏบตการผลตดวยได

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-49แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

เรอง ท 4.4.1 บทบาท ของ การ สง เสรม การเกษตร กบ การ พฒนา

การสงเสรมการเกษตรนบวามบทบาทสำคญขนตนในการเปนตวเชอมระหวางแหลงวชาการไปส

เกษตรกรผปฏบตเพอพฒนาความรแกเกษตรกรในอนทจะสรางความสามารถในการผลตใหไดผลผลต

อยางมคณภาพและพฒนารายไดเศรษฐกจครอบครวและชมชนในชนบทเปนสำคญดงนนอาจกลาวไดวา

การสงเสรมการเกษตรมบทบาทดงน

1. การสงเสรมมบทบาทหลกตอการผลตทางการเกษตร การสงเสรมการเกษตรถอวาเปนกลไก

สำคญในการพฒนาการผลต โดยสามารถเรงและกระตนการผลตใหบรรลเปาหมายของการผลตผลตผล

การเกษตรตามเปาหมายโดยมการนำเทคโนโลยทรไปถายทอดใหเกษตรกรเรงการผลตมากยงขนโดยไมได

คำนงถงผลกระทบตอสภาวะของการใชทรพยากรเพราะเปนการเนนการผลตใหไดผลผลตสงสดเพอรายได

สงสด ซงยอมเกดผลตอความสมดลกบสภาวะแวดลอมได จากการประเมนผลดงกลาวจากการดำเนนการ

ของปฏวตเขยว แลวพบวามผลตอเกษตรกรอยางมหาศาล อนเปนผลตอการยอนกลบมาพจารณาของ

การสงเสรมการเกษตร และผลการใชเทคโนโลยการผลตดงกลาว ไดมการทบทวนระบบการผลตทงหมด

และไดปรบเปลยนระบบการผลตไปสระบบการผลตเชงผสมผสาน และอนรกษทรพยากรธรรมชาต และ

สงแวดลอมมากยงขน ดงนน การสงเสรมการผลตในปจจบนนจงเปลยนแนวทางไปสการสงเสรมใน

เชงอนรกษมากยงขนหรอจะเรยกวาการสงเสรมมบทบาทตอการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอมมากยงขน

อนเปนผลของการปรบเปลยนวธการผลตใหเปนไปในลกษณะของความยงยนของการพฒนาการเกษตร

2. การสงเสรมการเกษตรมบทบาทในเชงแกไขปญหาในการพฒนาการเกษตร การสงเสรม

การเกษตรมงเนนการพฒนาเกษตรกรใหสามารถเพมผลผลตและเพมรายไดแกเกษตรกรตลอดจนการ

อนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอนถอวาเปนความพยายามในการพฒนาการเกษตร

อยางมประสทธภาพอนเปนผลจากปญหาของการผลตปญหาของความยากจนปญหาของการใชเทคโนโลย

การผลตอยางมผลกระทบ และจากปญหาของการสรางผลตอสภาวะความสมดล และเสยหายของ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดงนน การสงเสรมการเกษตรจำเปนตองมบทบาทในการแกไขปญหา

ของการผลตผลผลตทางการเกษตรในลกษณะของการผลต โดยใชเทคโนโลยการเกษตรทเหมาะสม เพอ

มงพฒนาผลผลตอยางมประสทธภาพ และสามารถธำรงรกษาและพฒนาทรพยากรธรรมชาต ตลอดจน

สงแวดลอมในชนบทใหคงอย และความยงยนในการอำนวยผลตอการผลตในอนาคตไดตลอดไป

การสงเสรมการเกษตรยงตองมบทบาทในการพฒนามากกวาทเปนดงทกลาวคอ

2.1บทบาทของการสงเสรมในการพฒนาการเกษตร(AgriculturalDevelopment)การสงเสรม

การเกษตรกบการพฒนานบเปนจดเรมตนของการพฒนาทสำคญยงการสงเสรมการเกษตรมบทบาทในการ

เชอมโยงเทคโนโลยการผลตไปสการปฏบตพฒนาผลผลตของเกษตรกรการสรางความรใหแกเกษตรกรให

สามารถดำเนนการดงน

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-50 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

2.1.1 การ ผลตผล ผลต การเกษตร อยาง ชาญ ฉลาด สามารถทจะผลตไดอยางเหมาะสม

กบความตองการของตลาด คมคากบการลงทน เครดตสนเชอ และผลตอบแทนทำใหเกดความมนคง

ความปลอดภยและคณภาพทางอาหารได(FoodSecurityandSafetywithQuality)

2.1.2 การ ผลต โดย การ ใช เทคโนโลย การ ผลต อยาง เหมาะ สม กบ สภาพ ของ ทรพยากร

การสงเสรมการผลตจำเปนตองอาศยการพฒนางานวจยเพอเปนการสนบสนนการผลตอยางมประสทธภาพดวย

2.1.3 การ ผลต โดย การ ระมดระวง ตอ การ ใช ทรพยากรธรรมชาต อยาง เหมาะ สม กบ การ ผลต

สามารถธำรงรกษาทรพยากรธรรมชาตเพอการผลต ตลอดจนสามารถพฒนาทรพยากรธรรมชาตเหลานน

ดวยและยงสามารถดำเนนการกำหนดแนวทางการผลตโดยธรรมชาตมากยงขน

2.1.4 การ ผลตผล ผลต การเกษตร ไป ส การ พฒนา ใน เชง อตสาหกรรม แปรรป ได เนองจาก

การพฒนาการเกษตรตองมงไปสอตสาหกรรมจงจะสามารถดำเนนการพฒนาไดอยางเตมทและประสบ

ผลสำเรจการพฒนาการเกษตรเชงอตสาหกรรมเกษตร(Agro–Industry)จงเปนทางออกสำคญยง

2.2บทบาทของการสงเสรมในการพฒนาชวตและครอบครวเกษตรกร (FarmFamily) การ

พฒนาการเกษตรเปนพนฐานสำคญของเกษตรกรเกษตรกรยอมจะประสบผลสำเรจไดหากสามารถดำเนน

การผลตอยางมประสทธภาพ กอใหเกดการยงชพ (Subsistence) การนำไปสการจำหนายเพอรายได

(Commercial) และการนำไปสอตสาหกรรมได (Industry) เกษตรกรยอมมอาหารและรายไดตามความ

สามารถของตนอนเปนผลตอการมงพฒนาชวตและครอบครว ซงถอวาเปนเปาหมายในระดบน เกษตรกร

จะมชวตทดคออยพอดกนพอดมความสขสามารถพงตนเองไดในทสด

2.3บทบาทของการสงเสรมการเกษตรตอการพฒนาชมชนในชนบท (RuralDevelopment)

เปนผลของการพฒนาการเกษตรอนเปนผลตอการพฒนาเศรษฐกจพนฐานของชนบทหากสามารถพฒนา

การเกษตรไดอยางมประสทธภาพยอมจะสามารถดำเนนการพฒนาเศรษฐกจสงคมของชนบทใหเจรญได

และจะเปนผลกระทบตอการพฒนาดานกายภาพความปลอดภยในชวตและทรพยสนดวยเมอชมชนชนบท

เขมแขงความอยดมสขยอมจะเกดขนได

2.4บทบาทของการสงเสรมตอการพฒนาประเทศ(NationalDevelopment)การพฒนาใดๆ

กตามยอมสงผลตอการพฒนาประชาชาตเปนสำคญโดยเฉพาะประเทศเกษตรกรรมทมพนฐานเศรษฐกจมา

จากการเกษตรโดยประชากรสวนใหญมอาชพเกษตรกรรมเชนประเทศไทยซงนบเปนประเทศทจะตองตง

อยบนพนฐานการเกษตรอกนานเพราะประชากรสวนหนงยงคงมอาชพเกษตรกรรมและอาชพเกษตรกรรม

สามารถสรางการพฒนาเศรษฐกจได ดงนน เมอประชากรสวนใหญพฒนามชวตอยในสภาพทดยอมจะ

กอใหเกดการพฒนาประเทศดงคำกลาววา“ประชาชนมงคงประเทศมนคง”

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-51แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

เรอง ท 4.4.2 ความ สมพนธ ของ การ สง เสรม การเกษตร

กบ การ พฒนา

ดงทไดกลาวแลววาการสงเสรมการเกษตรเปนกลไกสำคญตงแตเรมตนในการเชอมโยงกบการ

พฒนาเกษตรกรเปนสำคญ ดงนน การสงเสรมการเกษตรจงเปนตวการในการเชอมโยงกบการพฒนา

การเกษตรถงการพฒนาประเทศและอาจจะเชอมโยงไปสการพฒนาของโลกดวยกวาได เพราะเกษตรกร

เปนแหลงผลตอาหารแกพลเมองโลก และปจจบนถอวาโลกนไรพรมแดน เปนสภาวะของโลกาภวตน

(Globalization) การเชอมโยงจากประเทศหนงไปสประเทศหนงหรอหลายประเทศยอมจะเปนสงท

หลกเลยงไมได

การสงเสรมการเกษตรมความสมพนธเชอมโยงกบการวจยและการพฒนาเกษตรกรเปนหลกสำคญ

ดงทไดแสดงไวในตอนท 4.1 เรองท 4.1.2 แมวาจะมองดแลวการสงเสรมการเกษตรจะเปนหลกสำคญใน

การเชอมโยงและสรางความสมพนธในระหวางการพฒนาเทคโนโลยและการพฒนาเกษตรกรกตามแตมได

หมายความวาจะไมมปญหาของความสมพนธดงกลาวนน

จากการวเคราะหของผลกระทบของการพฒนาตอการสงเสรมการเกษตรจะพบวามหลายประเดน

ทเปนปญหาอปสรรคทควรจะตระหนกไว เพอกำหนดแนวทางในการแกไขเพอพฒนากระบวนการสงเสรม

และพฒนาการผลต

1. สภาวะการถายเทแรงงานหรออพยพแรงงานภาคเกษตรไปสอตสาหกรรมโดยเฉพาะประเทศท

กำลงพฒนาพบวาบางประเทศการพฒนาการเกษตรเกอบประสบความลมเหลวประเทศไทยกเปนประเทศ

หนงทประสบปญหา เมอมการมงพฒนาประเทศไปสการเปนประเทศอตสาหกรรมใหม ยงมผลกระทบ

ตอการพฒนาการเกษตรเปนอยางมาก แรงงานภาคเกษตรลดลงมาก และเกษตรกรผมประสบการณมงส

ภาคอตสาหกรรมอนเปนผลตอการพฒนาสภาวะทางเศรษฐกจสงคมทควรจะไดตดตามเพราะหากแรงงาน

และสงคมเปลยนไปสอตสาหกรรมพนททำกนจะถกทอดทงและละเลยผลการผลตทางการเกษตรตกตำ

ซงกอใหเกดผลตอการดำเนนกจกรรมในการพฒนาการผลตผลผลตทางการเกษตร และมผลกระทบตอ

สภาวะความสมพนธของการสงเสรมการเกษตรได

2. สภาวะของการลดแรงงานภาคการเกษตรรายยอยหรอยายแรงงานไปสอตสาหกรรม มผล

กระทบตอการผลตทางการเกษตรในลกษณะของการใชกำลงคนตอทรพยากรพนทดนหรอไรนาเปนจำนวน

มากยงขนทำใหขาดแรงงานเปนผลกระทบตอการทนกวทยาศาสตรเกษตรจะตองหนไปวจย และประดษฐ

เครองมอกลหรอเทคโนโลยการเกษตรทจะชวยในการผลตในลกษณะประณต(Intensive)มากยงขนอน

เปนผลตอการพฒนาวทยาศาสตรเกษตรในลกษณะของเทคโนโลยขนสงซงจดวาพบในตางประเทศทมการ

พฒนาการผลตทางการเกษตรมาก โดยเกษตรกร 1 รายจะสามารถควบคมและจดการการผลตในลกษณะ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-52 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

ทกวางขวางและพนทใหมมากยงขนโดยเทคโนโลยขนสงและยอมจะมผลกระทบตอสภาวะการผลตและ

การใชทรพยากรธรรมชาตซงนบเปนการเปลยนรปของการผลตทางการเกษตรมาก และจะทำใหการลงทน

ภาคเกษตรเพมมากยงขน และเปนผลตอตนทนการผลตทางการเกษตร อนเปนผลตอราคาผลผลตจะสง

มากยงขน

3. การพฒนาเทคโนโลยการผลตทมงการผลตอยางเดยว ในระยะของการพฒนาการเกษตรทมง

ผลผลตสงสดนนกอใหเกดความไมสมดลของการใชทรพยากรธรรมชาตเปนอยางมากพบวาทรพยากร

ธรรมชาตถกทำลายไปในชวงของปฏวตเขยวมากการใชสารเคมเพอการผลตมากทำใหเกดการปนเปอนใน

สภาวะของธรรมชาต(ปยและยาปองกนกำจดศตรพช)การบกรกทดนปาไมถกทำลายอนเปนผลตอสภาวะของ

การพงทลายและเสยหายของดนมากเปนตนและเมอการพฒนาสวงจากซายไปขวาเกดการพฒนาแนวใหม

ทประยกตสงสดคอพนธพชและสตวใหมซงเปนวธการของการพฒนาเทคโนโลยชวภาพ(BioTechnology)

จะเปนแนวทางในการพฒนากระบวนการผลตในยคตอไปจงจำเปนตองไดรบการศกษาเฉพาะทำความเขาใจ

เพอทจะสามารถดำเนนการสงเสรมไดอยางดยง ดงนน การพฒนาเทคโนโลยการผลตโดยการวจยพฒนา

ควรคำนงถงการนำไปใชอยางเหมาะสมดวยการสงเสรมการเกษตรจงจะสามารถดำเนนการไดอยางดยง

4. การพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศ ปจจบนถอวาเปนยคขอมลขาวสาร การสงขอมลขาวสาร

ไปถงกนและกน โดยเครองมอสอสารอนทนสมย สามารถกอใหเกดการพฒนาการเรยนรไดรวดเรว และ

พฒนาการอยางรวดเรวดวย การพฒนาดงกลาวยอมจะมผลตอการพฒนาการสงเสรมการเกษตรดวย

ดงนน เพอใหเกดการพฒนาควบคและสามารถดำเนนการตามสงทตองการ การสงเสรมการเกษตรจำเปน

ตองใชประโยชนของเทคโนโลยสารสนเทศ เขามาเปนสอในการถายทอดความรแกเจาหนาทสงเสรมและ

เกษตรกรดวยและสงสำคญคอการเชอมโยงความสมพนธของการวจยพฒนาความรไปสเกษตรกรผปฏบต

จะตองไดรบการตรวจสอบและตอบสนองเสมอ

ดงนน จะเหนไดวาการสงเสรมการเกษตรจะเปนจดเชอมโยงสรางความสมพนธอยางดของการ

พฒนาการเกษตร โดยการสนบสนนผลการพฒนาเทคโนโลยการผลตโดยมปจจยและเงอนไขหลายอยางท

จะตองพจารณาเพอความยงยนของความสมพนธนน

ความ สมพนธ ของ การ สง เสรมการ เกษตร กบ การ พฒนาการ เกษตรจากภาพท 4.9 แสดงใหเหนถงความสมพนธของการสงเสรมการเกษตรกบการพฒนาในมตตางๆ

เชนการพฒนาการเกษตรและการพฒนาเศรษฐกจสงคมเปนตน

มตเชงระดบจะพบวาการสงเสรมการเกษตรจะมสารสมพนธในการพฒนาตงแตระดบครวเรอน

เกษตรกรหรอfarmfamilyไปสระดบทสงหรอใหญมากขนคอระดบชมชนในชนบทชมชนเมองประเทศ

อนเกยวพนถงการพฒนาเศรษฐกจสงคมของประเทศเปนสำคญและในปจจบนอาจจะเกยวพนในการพฒนา

ในระดบภมภาคคอ เอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอประชาคมอาเซยน (ASEANCOMMUTETY) กวาได

การพฒนายอมจะสมพนธกนและกนจากระดบไปสระดบ

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-53แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

มตเชงเนอหาสาระหรอปญหาการเกษตรทจะตองไดรบการพฒนาในเชงความรเพอพฒนาเกษตรกร

โดยอาศยนโยบายเปนจดเรมตนไปสการพฒนางานสงเสรมการเกษตรโดยอาศยผลของการวจยในดานตางๆ

เพอพฒนาและปรบปรงแกไขการผลตผลทางการเกษตรและการพฒนาปญหาความรเทคโนโลยทรพยากรใน

การสนบสนนการผลตของเกษตรไปสการกำหนดแนวทางการจดการผลผลตในตลาดการกำหนดผลตอบแทน

ใหแกเกษตรกรตลอดจนการกำหนดนโยบายการสนบสนนเครดตสนเชอเพอการผลตตอไปดวย

ดงนนจะเปนการสงเสรมการเกษตรเปนจดเรมและเปนกลไกสำคญของการพฒนาแบบผสมผสาน

กนของการพฒนาการเกษตรอยางแทจรงซงถอวามบทบาทสำคญยงในการพฒนาและจะตองมปฏสมพนธ

กบปจจยอนๆทงในมตของสาระหรอสวนของการพฒนาและมตในดานระดบของการพฒนาดวย

การพฒนาการเกษตรAgriculturalDevelopment

การพฒนาครอบครวFarmerFamily

การพฒนาชมชนRuralDevelopment

การพฒนาประเทศNationalDevelopment

การสงเสรม

การเกษตร

นโยบายและ

การวางแผน

การวจย

การศกษา

เครดตสนเชอ

การสนบสนน

เทคโนโลยวสด

อปกรณ

การผลต

การตลาด

ภาพ ท 4.9 ความ สมพนธ ของ การ สง เสรม และ ปจจย อน ท ม ตอ การ พฒนาทมา: ปรบปรงจากSwanson(1984).

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-54 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

เรอง ท 4.4.3 การ สง เสรม การเกษตร กบ การ พฒนา ท ยงยน

การสงเสรมการเกษตรในอนาคตจะตองมงเนนทการพฒนาทยงยนเนองจากทรพยากรธรรมชาตทม

อยไดลดนอยถอยลงและทยงคงอยกจะมความเสอมโทรมลงไปทกขณะแตการเพมของประชาชนเปนไปอยาง

รวดเรวและถาสถานการณยงคงเปนอยดงเชนปจจบนสภาพแวดลอมและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

กจะเปลยนแปลงตามไปดวยซงทรพยากรบางอยางมนษยไมอาจจะสรางขนทดแทนไดใหม การพฒนา

การเกษตรจะมสวนเกยวของกบปจจยการผลตหลายปจจยดวยกน โดยเฉพาะปจจยทรพยากรธรรมชาต

ซงไดแก

1. ดน ซงเปนแหลงอาหารและนำเพอการเจรญเตบโตของพช มการประมาณกนวาในพนท

การเกษตรในโลกซงเกดการชะลางพงทลายของดนและดนเสอมโทรมประมาณ6–7ลานเฮกตาตอป(เทากบ

รอยละ 12 ของพนทในประเทศไทย) (Charan, 1995)นอกจากดนเสอมโทรมแลวยงมปญหาดนเปนกรด

ดนเปรยวและดนขาดความอดมสมบรณเนองจากการทำการเกษตรซำทเดมไมไดบำรงรกษา

2. นำ การชลประทานและนำฝนเปนแหลงนำทางการเกษตรประเทศไทยมพนทรวมทงสนเปน

พนทถอครองเพอการเกษตรทงประเทศจำนวน133ลานไรมระบบชลประทานครอบคลมเพยง29ลานไร

หรอรอยละ22เทานน(ตาพร2542)

3. ปาไม ปาไมของประเทศไทย ถกบกรกทำลายเปนจำนวนมาก มผลกระทบตอตนนำลำธาร

และระบบนเวศ ประมาณกนวาปาไมในประเทศไทยถกทำลายปละประมาณ 330,000 เฮกตา ซงสงเปน

ลำดบท 2 รองจากประเทศอนโดนเซยในบรรดาประเทศเอเชยดวยกน การตดไมทำลายปาอาจจะเปน

การทำลายพนธกรรมพชและสตวบางชนดทสำคญตอการเกษตร

นอกจากทรพยากรธรรมชาตดงทไดกลาวแลวพบวาการผลตไดนำเทคโนโลยใหมมงพฒนาผลผลต

ใหไดสงทสดโดยไมไดคำนงถงผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมซงไดแกสารเคมปยและ

ยาปราบศตรพชของเกษตรไดเพมขนเปนจำนวนมากทงในประเทศทกำลงพฒนา และประเทศทพฒนาแลว

ยาปราบวชพชทใช ยาปราบวชพช (รอยละ 44) ยาฆาแมลง (รอยละ 32) และยาฆาเชอรา (รอยละ 18)

ยาปราบวชพชใชกนมากในสหรฐอเมรกา ยาฆาเชอราใชมากในยโรปตะวนตก และยาฆาแมลงใชมากใน

ภาคพนเอเชยแปซฟก ปญหาทเกดจากการใชสารเคม ไดแก การใชในปรมาณทมากเกนไปโดยไมจำเปน

และใชไมถกวธสารเคมเปนพษตอคนและสตวและทำลายสงแวดลอมตลอดจนเปนสารพษตกคางในผลผลต

ทางการเกษตรและนำทใชบรโภคเปนตน

จากการใชปจจยการผลตทไมเหมาะสมและไมมประสทธภาพนำไปสการทำลายสงแวดลอมกระทบ

ตอความยงยนของผลผลตเกษตรดงนน การทจะทำใหการพฒนาการเกษตรไดยงยนจงตองคำนง ทงทาง

ดานเศรษฐกจสงคมการเมองและการบรหารดวย(Charan,1995)คอจะตองมการจดการทรพยากรทม

ประสทธภาพและเปนไปตามความตองการบนพนฐานของมนษยและสงเสรมการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมดวย

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-55แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

แนวความคดของการทำเกษตรยงยนมงสการผลตทไดผลอยางพอเพยงโดยการใชปจจยการผลต

จากภายนอกอยางมประสทธภาพหรอพงพาปจจยภายในหรอการหมนเวยนใชปจจยการทำเกษตรยงยนมได

หมายความวาไมมการใชปจจยการผลตอยางสนเชง แตถาดนเพาะปลกไมอดมสมบรณอาจจะมการใชปย

แตเปนปยคอกหรอปยหมกแทนปยเคมเปนตน

จะเหนไดวาถารฐบาลโดยเฉพาะกรมสงเสรมการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณไดมนโยบาย

ทจะมงสงเสรมใหเกษตรกรทำเกษตรยงยนและสามารถพงพาตวเองไดกจะเปนการพฒนาทยงยนไดใน

อนาคตการ พฒนาการ เกษตร ท ยงยน (Sustainable Development Agriculture) เปนการมงพฒนาการเกษตร

ทมงหมายการผลตทใหผลผลตอยางมประสทธภาพตามสภาพของการผลต (OptimumProduction) ท

เหมาะสมกบการใชเทคโนโลยการผลต การจดการ และการใชทรพยากรธรรมชาตทใชในการผลตนน

การดำเนนการทำการเกษตรยงยนมแนวความคดการปฏบตหลายแนวทางดวยกนโดยเฉพาะการมงเนน

ผลผลตพอประมาณและทรพยากรธรรมชาตตองคงอย สามารถอนรกษและพฒนาใชประโยชนไดยาวนาน

เชน 1) การทำการเกษตรธรรมชาต (Natural Agriculture) ของเกษตรกรชาวญปนฟกโอกะทมงผลต

ผลผลตทางการเกษตรโดยไมมการไถ การกำจดวชพช ไมมการใชปยและการใชสารเคม 2) การทำการ

เกษตรในลกษณะของการใชปจจยการผลตตำหรอนอยซงดำเนนการในสหรฐอเมรกาLISA (Low Input

Sustainable Agriculture) มงการผลตทจะไมใหเกดผลกระทบตอสภาพทรพยากรธรรมชาต และ

การจดการในการผลตการเกษตรในการปองกนกำจดศตรพช ในลกษณะของการจดการผสมผสาน IPM

(IntegratralPestManagement) เนนการดำเนนการเกษตรจงเปนแนวคดทมความสำคญตอการพฒนา

ทรพยากรธรรมชาต อนเปนปจจยสำคญในการผลตทยาวนานได ดงนน การพฒนาการเกษตรทยงยน จง

เปนแนวคดของการผลตทมงธำรงรกษาและพฒนาทรพยากรธรรมชาตใหนานทสดเพอสนบสนนการผลต

ทยาวนานเชนกน

การดำเนนการเกษตรโดยมงหวงเพยงแตการผลต เพอผลผลตทสงสด และจะเปนการผลตทมง

ผลผลตอยางเดยว (Monocropping) เพอรายไดสงสด ซงถอวาเปนผลของการปฏวตเขยวดงทไดกลาว

แลวนนยงมผลตอการจดการในดานการตลาดของผลผลต ซงมกจะพบอยตลอดเวลาวา ราคาและสภาวะ

การตลาดไมไดอำนวยผลตอเกษตรกร เปนผลตอการจำหนายผลผลต และเปนปญหาอยางตอเนองถง

สภาวะหนสนของเกษตรกรนอกเหนอจากความเสยงของความเสยหายทจะเกดจากภยธรรมชาตแลว

ดงนน การพฒนาการเกษตรเพอความยงยนมงทจะลดความเสยหายแกเกษตรกรและทรพยากร

ธรรมชาต โดยมงพฒนาการเกษตรใหยาวนานและสามารถสบสานไปสหลกการทไมมความเสยงใน

การลงทนโดยเปนผลตอการผลตทเหมาะสม การใชเทคโนโลยผสมผสานกนภมปญญาเกษตรกรและ

ทรพยากรธรรมชาตซงจะมความเสยหายจากผลของการผลตนอยทสดและสามารถฟนฟกลบสภาพเดมได

และขอสำคญคอสภาวะความเปนอยของเกษตรกรเปนเปาหมายสดทาย จากแนวความคดและแนวปฏบต

ดงกลาวพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมพระมหากรณาธคณพระราชทานแนวคดและวธปฏบตใน“ทฤษฎ

ใหมทางการเกษตร” อนเปนทฤษฎทมงพฒนาการเกษตรแบบผสมผสานอยางมระบบ และสามารถทำให

เกษตรกรมรายไดพอสมควรเปนประจำ โดยมการใชทรพยากรธรรมชาตและเทคโนโลยทเหมาะสม โดย

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-56 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

กำหนดใหใชพนทดนในสดสวน30-20-30-10โดยมหลกสำคญของการผลตคอการผลตขาวซงเปนอาหาร

หลกอยางพอเพยงบรโภคตลอดป และการจดการทรพยากรนำอยางมประสทธภาพประกอบดวยการปลก

พชยนตนพชผกและการเลยงสตวทเหมาะสมมอตราการเสยงในการลงทนนอยทสดสามารถพฒนาไปส

เกษตรกรรมเพอรายไดอยางดยงจงเปนแนวทางในการพฒนาการเกษตรทยงยนทดทสด

การ สง เสรม การเกษตร เพอ การ พฒนา ท ยงยน จากการทไดบรรยายถงการพฒนาการเกษตรทยงยน

จะพบวาการเกษตรจะมงการผลตเพอการพฒนาผลผลตทสามารถดำเนนการผลตทยาวนานโดยมความ

สมดลของผลผลต การใชเทคโนโลยภมปญญาเกษตรกร และทรพยากรธรรมชาต เพอลดความเสยงของ

เกษตรกรและรายไดทเหมาะสมและลดสภาวะความเปนหนสนของเกษตรกรดงนนจะเหนไดวาเปาหมาย

สำคญของการพฒนาคอ เกษตรกรและครอบครวเกษตรตลอดจนผลตอสงคมเกษตรกรเปนสำคญการ

สงเสรมการเกษตรเพอการพฒนาทยงยน จงตองมงสเกษตรกรเปนสำคญ เพราะเหตทวาเกษตรกรเปน

ทรพยากรทสำคญทสดในกระบวนการผลตจงจำเปนอยางยงทจะตองมงพฒนาเกษตรกรใหมความรความ

สามารถ และประสทธภาพในการผลต และทสำคญในกระบวนการสงเสรมการเกษตร คอ การสงเสรม

ใหเกษตรกรไดมสวนรวมเพอใหโอกาสแกเกษตรกรไดแสดงความคดเหนจากภมปญญาของตนเอง และ

มสวนเปนเจาของในการพฒนาการผลตซงยอมจะเกดผลตอการพฒนาทยงยนไดในทสด

การ สง เสรมการ เกษตร ตาม แนวทาง ปรชญาของเศรษฐกจ พอ เพยงเมอกลาวถงการสงเสรมกบการพฒนาการเกษตรทยงยนทำใหตองนำแนวพระราชดำรสพระราชทาน

มาเปนแนวทางทจะสามารถแสดงถงสงทมคณตอการพฒนาทยงยนจากปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงจะ

พบวาสงทเปนกลไกสำคญของปรชญาดงกลาวซงสามารถนำไปปฏบตและพฒนาไดคอ1)ความพอเหมาะ

พอควร2)ความมเหตผลและ3)การสรางภมคมกนใหกบสงนนๆคอการดำเนนการจำเปนตองมเงอนไข

2ประการคอคณธรรมและความรอนจะเกดสภาวะของการพฒนาทยงยนไดอยางแทจรงดงนนการพฒนา

งานสงเสรมเกษตรทยงยนจำเปนตองพจารณาถงกระบวนการถายทอดเทคโนโลยไปสเกษตรกรในลกษณะ

ของการใหความรอยางแทจรงโดยจะตองตงมนในความบรสทธใจจรงใจและจรงจงในเทคโนโลยหรอความร

ดงกลาว โดยใหเกษตรกรไดเรยนรดวยความตงใจ สมครใจและเขาถงความรดวยความพอด พอเหมาะ

มเหตมผลจงสามารถจะดำรงสงนนไดตลอดไปอนหมายถงการสรางภมคมกนในการพฒนาเกษตรนนเอง

หลง จาก ศกษา เนอหา สาระ ตอน ท 4.4 แลว โปรด ปฏบต กจกรรม 4.4

ใน แนว การ ศกษา หนวย ท 4 ตอน ท 4.4

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-57แนวคดเชงวเคราะหเกยวกบการสงเสรมการเกษตร

บรรณานกรม

กรมสงเสรมการเกษตร(2534)“การวางแผนและจดทำโครงการสงเสรมการเกษตรกองแผนงานและโครงการพเศษ”

เอกสารประกอบการฝกอบรม หลกสตรผบรหารงานสงเสรมการเกษตร ระดบอำเภอ กรงเทพมหานคร

(เอกสารอดสำเนา)

(2554)พฒนาการงานสงเสรมการเกษตรของประเทศไทย กรงเทพมหานครหางหนสวนจำกด ธรรกมล

การพมพ

ดเรกฤกษหราย(2554)หลกการสงเสรมการเกษตรกรงเทพมหานครหางหนสวนจำกดจงเจรญพานช

ตาพร (นามแฝง) (2542) “ปญหาและขอจำกดททำใหเกษตรกรไทยไมพฒนาเทาทควร” มตชนรายสปดาห

หนา29-30

(2532) “การสงเสรมการเกษตร:ความหมายปรชญานโยบายและวตถประสงค” ใน เอกสารการสอน

ชดวชาความรทวไปเกยวกบการสงเสรมการเกษตรนนทบรมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

พงษศกดองกสทธ(2527)วธการสงเสรมการเกษตรเชยงใหมภรมยกจการพมพ

(2537)การนเทศงานสงเสรมการเกษตรเชยงใหมพอารคอมพวเตอร

พจนบญเรอง(2521)“การนเทศงานสงเสรมการเกษตร” วารสารสงเสรมการเกษตรปท11ฉบบท5

พชราพนธเขมนาคและคณะ“การศกษาคาใชจายและบคลากรทางการวจยและพฒนาของประเทศไทยป2536”

รายงานผลการวจยสำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต(เอกสารอดสำเนา)

วจารณ พานช (2539) “การบรหารงานวจย: แนวคดจากประสบการณ” กรงเทพมหานคร สำนกงานกองทน

สนบสนนการวจย

วรชฏ คงคะจนทร การสงเสรมการเกษตร: ทฤษฎและการจดการ ขอนแกน ภาควชาสงเสรมการเกษตร

คณะเกษตรศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน(เอกสารอดสำเนา)

สำนกงานเศรษฐกจการเกษตร(2539)แผนพฒนาเศรษฐกจสงคมฉบบท8:การพฒนาเกษตรและสหกรณ2540–

2544กรงเทพมหานครกระทรวงเกษตรและสหกรณ

เอกชยโอเจรญและธวนนทพานชโยทย(2541)พฒนาการระบบสงเสรมการเกษตรของประเทศไทยกรงเทพมหานคร

กองเกษตรสมพนธกรมสงเสรมการเกษตรกระทรวงเกษตรและสหกรณ

AsiaWeek.(1999).Moretocomebutwillbetoomany.Dec31,1999–Jan7,2000,p.12.

(2000).BottomLine.Feb18,2000,p.59.

CharanChantalakhana(1995).“SustainableAgriculture:AChoiceforHumanSurvival”InAnuchart

Poungsamlee(ed).StrategiesforSustainableAgricultureandRuralDevelopmentFaculty

ofEnvironmentalandResourceStudies.Bangkok:MahidolUniversityatSalay,Thailand

pp.28–39.

Conway,G.R. andBarbier, E.B. (1990).After theGreenRevolution: SustainableAgriculture for

Development.London:EarthscanPublications.

มสธ มสธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ ม

สธ

มสธ มสธ

4-58 การสงเสรมการเกษตรเพอการพฒนา

Mosher,A.T. (1978).AnIntroductiontoAgriculturalExtension.NewYork:AgriculturalDevelop-

mentCouncil.

Rogers,E.M.(1971).CommunicationofInnovation.NewYork:TheFreePress.

Swanson B.E. (1984).Agricultural Extension:A ReferenceManual. 2nd ed. Rome: Food and

AgriculturalOrganization.

Watts, L.H. (1984). “TheOrganization Setting for Agricultural Extension” In Swanson, B.F.

AgriculturalExtension:AReferenceManual.2nded.Rome:FAO.pp20–39.