ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นในสิม ... · 2016-08-08 · 104 Journal of Mekong Societies ปีที่ 8 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม

บทคดยอ สมหรอโบสถของวดโพธชยโคกใหญ ในจงหวดกาฬสนธ มคณคาในดานการเปนมรดกทางวฒนธรรมของชมชน การศกษาความเปนมาของสมดงกลาว ไดชวยใหทราบถงพฒนาของสงคมและวถชวตของผคนในชมชนเมอ 70 กวาปทแลว รวมถงการรบเอารปแบบการกอสรางจากวฒนธรรมอนๆ มาผสมผสานกบความตองการในการใชสอย ดงนน การจะซอมแซมเพออนรกษอาคารดงกลาวจะตองมการศกษาและวเคราะหหลกฐานทางประวตศาสตรทมอยในชมชน อนไดแก การศกษาเอกสารหรอบนทกทเกยวของ การศกษาสภาพปจจบน และปญหาของอาคาร การสมภาษณบคคลทเกยวของในชมชน เพอน�าขอมลทไดมาศกษาและวเคราะห อนจะชวยท�าใหไดแนวคดในการซอมแซมอาคาร โดยพนฐานทส�าคญของการซอมแซมปรบปรงมาจากหลกการในการอนรกษของคามลโล บอยโต เพอใหอาคารทผานการซอมแซมแลวสามารถรกษา ความแทไวใหมากทสด มรปแบบใกลเคยงกบสภาพดงเดม โดยการใชวสดและเทคนคการกอสรางทเหมาะสม เพอเพมคณคาทางสถาปตยกรรมใหแกอาคารมากขน

ค�ำส�ำคญ: เอกสารทางสถาปตยกรรม การประเมนคณคาทางสถาปตยกรรม แนวคดการอนรกษ

Abstract The sim (ordination hall) of Wat Pho Chai Khok Yai in Kalasin province is highly valued as part of the cultural heritage of the community. Studying its derivation

ประวตศาสตรทองถนในสมวดโพธชยโคกใหญ

จงหวดกาฬสนธ และแนวทางการอนรกษ1

Local History of the Sim of Wat Phochai Khok Yai,

Kalasin Province and an Approach to Conservation

วารณ หวง2 / ทรงยศ วระทวมาศ / กลศร ตงสกล

Warunee Wang / Songyot Weerataweemat / Kunlasri Thungsakul

วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555 หนา 103-120

Journal of Mekong Societies : Vol.8 No.3 September-December 2012, pp. 103-120

1 การด�าเนนงานของโครงการอนเปนทมาของบทความน ไดรบการสนบสนนจากศนยบรการวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ปงบประมาณ 25552 นกวจยศนยวจยพหลกษณสงคมลมน�าโขง คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

104 Journal of Mekong Societies

ปท 8 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2555

and construction helps us to understand the development of the local society and way of life 70 years ago as well as the influence of architecture from other cultures that blended with the local style. Therefore, conserving such buildings will need a study of relevant records, current conditions, and problems by investigation and interviews with individuals involved in the community. The obtained data will be an important source for acquisition and analysis that will be helpful for conservation. The main idea for conservation of this sim, based on Camillo Boito’s theory, is to retain its authenticity as much as possible by using appropriate materials and construction techniques in order to add architectural value to the building.

Keywords: architectural documentation, architectural evaluation, conservation concepts

ควำมเปนมำของชมชนทกอสรำงสมวดโพธชยโคกใหญ

“บานโคกใหญโคกค�า” หรอเดมเรยกวา “บานโคกใหญ” อยในต�าบลบวบาน

อ�าเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ ตงอยตดกบถนนสายปากทางเขาไปเขอนล�าปาว

กอตงขนเมอ พ.ศ. 2304 โดยพอใหญหอมสมบต ซงภมล�าเนาเดมอยบานขวง

ต�าบลทามวง อ�าเภอเสลภม จงหวดรอยเอด แตภรรยาเปนคนบานเชยงสา

ต�าบลบวบาน และไดมาเลยงชางอยทโนนบาน เหนวาพนทบรเวณนนซงปจจบนอย

ทศตะวนตกของวดโพธชยโคกใหญ เรยกวา “โนนสวนบานเหนอ”3 เหมาะแก

การท�าการเกษตรจงไดมาสรางบานและชวนญาตพนองมาอยดวย ตามค�าบอกเลา

กลาววา กอนทจะมการตงบานเรอนทอยอาศยไดมการเสยงทายถงความเหมาะสม

ดวยขนทองสมฤทธและดอกไมธปเทยน ปรากฏวาขนแตกออกจากกน จงไดตงชอ

วาบานโคกใหญหสขนธ (ซงมาจากค�าวา “ขน” ส�าหรบใสน�าในภาษาอสาน)

สวนค�าวา “โคกใหญ” มทมาจากปาและโคกกวางใหญทอดมสมบรณ เปนพนท

3 ปจจบนโนนสวนบานเหนอเปนทราชพสด มขนาดพนท 1 ไร เดมมตนจนทนขนาดใหญอยในพนท 1 ตน ลอมรอบดวยพนททมการจบจองตงแตสมยกอน มเรองเลาขานของการสรางคกในพนทดงกลาว ในปจจบนหากมชางผานมาหรอมการแสดงของชาง หากควาญชางไมน�ามา ตวชางเองกจะวงมาหมอบทบรเวณหนองน�าขางโนนสวนบานเหนอโดยสญชาตญาณบางอยาง ท�าใหตอมาควาญชางจงตองน�าชางมาคารวะทสวนบานเหนอกอนทกครงไป (Phuphanyai, 2011)

105


จงหวดกาฬสนธ และแนวทางการอนรกษ


เนนสงและปาไมมาก มสตวปาหลายชนด เชน เสอ ลง ชางปา ชะน หมาปา

โดยเฉพาะเสอโครงทชอบมาขโมยกนสนข ไก และววของคนในหมบานอยบอยครง

ตอมาเมอมผมาตงบานเรอนอยในหมบานนมากขน จงมการตงผน�าหมบาน

คอผใหญบาน โดยมผใหญหอมสมบตเปนผใหญบานระหวางป พ.ศ. 2324-2343

หลงจากนนในป พ.ศ. 2344-2364 พระปชฌาชลนะบาลไดยายมาจากเมอง

เวยงจนท ประเทศลาวมาปกครองในหมบาน เมอไดเกดเหตวนวายเนองจากไทย

ยกทพไปตนครเวยงจนท สงผลใหผคนตางอพยพไปตงบานเรอนในทใหม เกดการ

แยกตวออกไปเปนหมบานใกลเคยงอก 5 หมบานในปจจบน (Sarapat, n.d.)

ประวตกำรกอสรำงและรปแบบทำงสถำปตยกรรมสมวดโพธชยโคกใหญ

“วดโพธชยโคกใหญ” บางครงเรยก “วดโพธชยโคกใหญโคกค�า” เดมชอ

“วดโพธชย” (ซงตอไปผเขยนจะเรยกชอวดนวา “วดโพธชย”) จากประวตศาสตร

มขปาฐะทรวบรวมไดจากชมชนกลาววา การสรางวดแตเรมแรกยงไมมการสรางสม

ตอมาในชวงทยาคพวนเปนพระอปชฌาย เรมมการบวชพระมากขน อนเปนมลเหต

ใหมการสรางสมขนในเวลาตอมา สมหลงนสรางขนใน พ.ศ. 2479 ในระหวาง

ทยาคปลอเปนเจาอาวาส ใชเวลาการกอสรางประมาณ 2 ป 7 เดอน แลวเสรจในป

พ.ศ. 2481 นบถงปจจบน มอายกวา 70 ปมาแลว

สมวดโพธชยเปนสมทบ4 สรางดวยอฐถอปนแบบมเสารบปกนกและ

มมขหนา มผงพนเปนรปสเหลยมผนผา หนดานหนาไปทางทศตะวนออก มมขดาน

หนาเชอมตอมายงพนทตอนในของอาคาร ผงพนของอาคารจ�าแนกออกเปน 2 สวน

คอ พนทปดลอมของอาคารทอยภายใตหลงคาประธาน ซงเปนพนททเปนทางการ

ส�าหรบการประกอบสงฆกรรม และพนทภายใตชายคาปกนกทอยลอมรอบตวอาคาร

ประธาน กวางประมาณ 1.50 เมตร ท�าหนาทรองรบกจกรรมทไมเปนทางการ

4 สมทสรางบนบกม 2 ชนด ไดแก สมโปรงและสมทบ สมโปรง หมายถง สมซงไมท�าผนงปดมดชด นยมปดเฉพาะดานหลงพระประธาน ผนงอก 3 ดานเปดโลง สวนสมทบ หมายถง สมทท�าผนงปด ทง 4 ดาน ยกเวนชวงประตและหนาตาง จะเปนผนงไมหรอกออฐกถอเปนสมทบทงสน มประตเขาออกเฉพาะดานหนา (Srisuro, 1993: 97-98,153)



รวมทงการใชสอยตามเพศสภาวะ (Gender) ผนงของอาคารเปนสวนปดลอมใหเกดพนททางการส�าหรบประกอบพธกรรมทางศาสนา ส�าหรบผนงดานยาวมชองเปดเปนรปซมโคงทไดรบอทธพลทางรปแบบและการกอสรางจากชางญวน โครงสรางผนงกอดวยอฐดนเผาขนาดใหญ โครงหลงคาเปนไมเนอแขงหลง มงดวยสงกะสตราหวแพะ5 มขดานหนาตกแตงดวยลายปนปนเทพพนม ดานลางของมขบนทกปทสรางดวยสคราม หนาบนดานหลงเปนผนงเรยบ ตกแตงดวยการเขยนสลายเทวดาและสตวในปาหมพานต หวเสานางเรยงทรบหลงคาปกนก เปนปนปนคลายลายกนก ดานบนของซมหนาตางและซมประตทางเขาประดบ ดวยปนปนและภาพเขยนสรปสตวและเทวดาอยางงายๆ บนไดดานหนาผายออก ราวบนไดเปนปนกอทเจาะท�าชองลกกรงเปนรปไขทางตง สวนหลงคาเดมมปนลมเปนไม ไมมชอฟา ปนซายในภาษาทองถนหรอเชงชายตวในไมมลวดลายแกะสลก แตตดกระจกแกวกลมเปนระยะ ซงสวนของปนลมปจจบนไดสญหายไปไมปรากฏรองรอยใหเหน สวนบนของผนงภายในสมมฮปแตมหรอภาพจตรกรรมฝาผนง ทง 4 ดานทเขยนเรองเวสสนดรชาดกทงสบสามกณฑ (สมบางหลงอาจเขยนเรองสนไซ แตเวสสนดรชาดกเปนเรองราวไดรบความนยมเขยนฮปแตมมากทสด) (Samosorn, 1989) แตมบางสวน เชน บรเวณทอยใกลพระพทธรปยงเปนเสนราง

ดนสอรปชางนาจะเปนภาพมารวชย ซงแสดงใหเหนวาชางยงเขยนไมเสรจ

รปท 1 (ซายและขวา) แสดงสภาพและปญหาในปจจบนของภายนอกอาคาร

5 สงกะสดงกลาวเปนเหลกแทมความหนาชนดทเรยกวาตอกตะปไมเขา ท�าใหในปจจบนนแมวาหลงคาจะเปลยนเปนสแดงสนมแตยงมความคงทนแขงแรงอย ท�าใหจนถงปจจบนนยงไมไดมการเปลยนวสดมงแตอยางใด (Phunaklom, 2011)

107




สวนดานหนาของสมมธาตปนปนลายเปนรปชางและเสอทสรางขนเพอ

บรรจอฐ และยงออกแบบใหใชบรรจน�าไดดวย ตงอยเยองไปทางดานซายและขวา

2 หลง เปนฐานสเหลยมขนาด 1.40x1.77 เมตร ธาตดานซายมการบนทกประวต

การสรางไววา เพออทศใหแกผวายชนม แตตวหนงสออยในสภาพเลอะเลอน

ไมสามารถอานได

ส�าหรบประวตการกอสรางของสมยงอยในความทรงจ�าของคณยายบบพา

ภเนตร อาย 94 ป ซงเปนผอาวโสสงสดของหมบานและยงไดรวมกอสรางสม

ดงกลาวดวยเลาวา แตเดมตวสมไมมประต เนองจากสมยกอนไมมคนกลามาขโมย

ของวด เมอกอนมพระพทธรปทแกะสลกจากไมและเขาควายเปนจ�านวนมาก

ประดษฐานไวในสม ในเทศกาลสงกรานตในอดตทางวดอญเชญออกมาใหญาตโยม

สรงน�าเปนประจ�าทกป ในชวงหลงพระไมเหลานไดสญหายไปไมปรากฏเหลออยท

วดแหงนแลว อกทงทางวดไมไดจดท�ารายการหรอบนทกภาพไว6

ประวตศำสตรสถำปตยกรรมของทองถน: ภำพสะทอนจำกกำร กอสรำงสม

เมอแรกสรางสมของวดโพธชย ชมชนโคกใหญมประชากรอยประมาณ

76-77 ครวเรอน หรอประมาณ 300 กวาคน โดยมหมนกจการประสาทเปนผใหญบาน

(พ.ศ. 2477-2498) นอกจากความส�าคญในฐานะของการเปนพนททางจตวญญาณ

ในการประกอบพธกรรมของชมชนแลว หากชมชนขางเคยงไมมสมกจะมาบวช

ทสมแหงน7 แตหากมสมประจ�าหมบานกจะมานมนตเอาพระครเจาอาวาสจากวด

แหงนไปเปนพระอปชฌาย

6 สาเหตทไมมการบนทกภาพ เพราะความเชอวาผทถกถายภาพจะเสยชวตกอนวยอนสมควร (Phunet, 2011) (จากความเชอดงกลาว ท�าใหจากการเกบขอมลในชมชน ไมพบหลกฐานทเปนภาพถายทแสดงใหเหนรปแบบทสมบรณของสมหลงน) การทมทรพยสนถกขโมยออกไปจากสมดงกลาว ในป พ.ศ. 2550 จนถงปจจบน จงไดมการตดตงประตและหนาตางเหลกดดลายเทพพนม เพอปองกนทรพยสนภายในสม7 ส�าหรบการใชงานในปจจบนสวนใหญเพอรองรบประเพณบญเดอนสในฮตสบสอง อนไดแก บญผะเหวด และพธบรรพชาอปสมบท (ผเขยน)



ส วนแรงงานในการกอสรางสมยนนมาจากชางและคนในหม บ าน

โดยเฉพาะคนหนมสาวทผลดเปลยนกนมาชวย รวมถงจากหมบานใกลเคยงทมา

ชวยดวยแรงศรทธาเปนชวงๆ คากอสรางในสมยนนจงหมดไปกบคาแรงชางกอสราง

คาสงกะสมงหลงคา และคาเขยนฮปแตม ซงชางทเขยนฮปแตมกเปนชางชดเดยวกน

กบชางกอสราง คาเขยนรปกคดเทากบคาแรง ในสมยนนคาแรงชาง 90 สตางค

ตอวน คากอสรางและวสดไดมาจากการเรยไรคนในชมชน สวนไมเลอยเอาจาก

ปารอบหมบาน ไมทใชเปนไมจก ไมเตง ไมรง ไมแดง สวนของขอเปนไมแดง

ซงเปนไมจากสวนโคก ส�าหรบชางทกอสรางนน เปนชางจากบานหนองบานขาม

2 คน และบานหนองแวงฮ 1 คน ชอพอใหญสวาน ชางจากบานดงเมอง 1 คน

ชอพอใหญแกวด ซงเปนคนเวยตนามทมาแตงงานและตงรกรากทบานดงเมอง

ในการกอสรางสมพอใหญแกวดรบผดชอบการฉาบผนงและเขยนฮปแตม ขณะท

ชางอนๆ เปนคนกอ

ในสมยนนการกอสรางใชวสดและทรพยากรทมอยในทองถนมาใชใหเกด

ประโยชนมากทสด เชน การขนและหาบทรายส�าหรบกอสรางมาจากล�าหวยน�าปาว8

ไดใชตะกราไมไผหรอตะกราหาบเกลอทสานขนมาใหมเพอการนโดยเฉพาะ ตะแกรง

ส�าหรบรอนทรายกสานขนจากไมไผ โดยมพอใหมซงเปนบดาของนายผาสก

(ผใหขอมล) เปนผสาน

กระบวนการผลตอฐในสมยนนใชดนเหนยวทมอยในทองถนเปนหลก

ดนนนไดมาจากการขดดนบรเวณใกลกบถนนไปบานเวอ ต�าบลบวบานในปจจบน

โดยขดจนไดสระขนาดใหญ วธการท�าอฐเรมจากการหาบดนเหนยวมา จากนน

ย�าดนผสมน�าและแกลบ (เพอปองกนการบดตวเมอเผา) ดวยเทาจนเขากนด

แลวจงเอามาใสพมพทท�าจากไมใหเตมแลวถอดพมพออก น�าอฐไปตากแดด

(ใชพนทส�าหรบตากอฐประมาณสองสามไร) จนแหงแขงตวด แลวน�าอฐมากอเปน

เตาขน การกอเตาใชเปยหรอดนเหนยวผสมขควายเปนวสดกอ แลวจงกอไฟสมเผา

เหตทเตาตองทาดนเปยเพราะปองกนไมใหควนเลดลอดออกมา หลงจากเผาแลว

กปลอยใหเยน เตาทใชเผาอฐในการสรางสมดงกลาวถกสรางขนรมหวยจ�านวน

8 ล�าน�าปาวเปนหนงในล�าน�าทมความส�าคญของจงหวดกาฬสนธ และอยไมไกลจากหมบาน (ผเขยน)

109




2 เตา ซงในปจจบนหากมองจากวดไปทางทศเหนอจะเหนเตาเผาดงกลาวทมสงกะส

มงอย9

อฐทเผาในเตาเผาทสรางขนน

ใชไมไผและฟางเปนเชอเพลง ไมไดใช

แกลบเหมอนสมยปจจบน เนองจากสมย

นนยงไมมโรงส จงมแกลบจ�านวนไมมาก

การเผาใชวธเรยงอฐลงในเตาทสรางขน

จากนนใชไมไผและฟางคลมแลวเผา ซง

จะมการเตมเชอเพลงสมไปเรอยๆ เปน

เวลา 5-7 วน แลวจงปลอยใหมอดไปเอง

เมอเผาจนไดปรมาณอฐทพอส�าหรบ

การสรางสมได 1 หลง หรอเมอน�าอฐมากองรวมกนไดสงประมาณเลาขาวขนาดสอง

ชวงเสา จงไดเกณฑคนในชมชนมาเรมท�าการกอสราง นอกจากนยงมแรงงานจาก

หมบานใกลเคยงมาสมทบอก เชน บานโคกเจรญ บานหนองบว บานหนองกงส

บานเสยว เปนตน บางสวนเปนแรงงาน บางสวนชวยในโรงครว คนทมาชวยจาก

หมบานอนยงไดหาบเอาขาวสารอาหารแหงและพชผกตางๆ ทมอยมาสมทบอกดวย

เวลานนพระภกษทจ�าพรรษาอยทวดแหงน แมจะมหลายองค แตสวนใหญเปน

พระผใหญทมพรรษามาก พระพชายของคณยายบบพาซงกขณะนนบวชอยทวด

กไดไปชวยฉาบผนงดวย

สวนสทใชในการเขยนฮปแตมนนไดมาจากสในธรรมชาต โดยสน�าเงนได

จากตนคราม สเหลองไดจากแกนขนน สแดงไดจากเปลอกตนดทเอามาตมเคยว

ซงเปนสชนดเดยวกนกบทใชยอมแหโดยใหสแดงเหมอนสเลอด ยงมเปลอกตนเมก

9 Phunet (2011) ในชวงทมการกอสรางนนคณยายบบพามอาย 19-21 ป เลาวา แทบทกวนจะตนแตเชาพอไดปนโตขาวกลางวนกไปย�าดนเพอปนเตาปนอฐรวมกบเพอนในวยเดยวกน ซงปจจบนคนอายรนเดยวกนไดเสยชวตไปหมดแลว คณยายยงเลาวา ในระหวางการกอสรางสมนน เนองจากยาคปลอหรอยาคพอใหญสงสารเดกๆ ทไปท�างานหาบขนทราย บางครงกไดจางลเกมาใหด ในวยสาวคณยายบบพาเปนคนสวย ผวขาวรปรางสงโปรงผมด�าขลบ ชางเขยนจงไดขอใหคณยายไปยนเปนแบบของฮปแตม สกหานาท โดยบอกวาจะไดบญมาก แตดวยความทเปนคนขอายจงไมกลาไป

รปท 2 คณยายบบพา ภเนตร ผอาวโสของหมบาน



ทใหสแดงเชนกน สเหลองและสขาวมาจากการเผาเปลอกหอย เชน หอยกาบ

หอยเวย เมอเผาเสรจแลวจะน�าเปลอกหอยเหลานมาต�าใหละเอยดเอาน�าผสมแลว

จงน�ามาทาผนง โดยเชอเพลงในการเผาเปลอกหอยนมกใชขควายแหง ซงสามารถ

เกบไดจ�านวนมากตามทองทงเพราะสมยกอนมฝงควายเปนจ�านวนมาก10

ส�าหรบวสดมงหลงคาเปนสงกะสตราหวแพะทไดรบความนยมมากทสด

เมอเจดสบกวาปทแลว (รองลงมา ไดแก ตรามงกฎ) ในการขนสงไดใชเกวยนเทยมวว

3-5 ล�า ไปขนเอามาจากจงหวดรอยเอด ทตองใชเกวยนหลายล�าเนองจากแตละล�า

ไมสามารถบรรทกไดมาก การเดนทางในสมยนนตองออกจากหมบานกนตงแตเชา

เปนระยะทาง 45 กโลเมตร มสะพานไมขามหวยบนเสนทางทจะไปรอยเอดเปน

ระยะๆ ซงกวาจะไปถงกเปนเวลาบายคลอยแลว ท�าใหตองคางแรมทตวจงหวด

กอนหนงคน เหตทตองไปซอสงกะสทจงหวดรอยเอดนน เนองจากเปนพนทท

ใกลทสดทจะสามารถซอได โดยสงกะสเปนวสดทมมากอนทจะกอสรางประมาณ

สามปหรอพอจะอนมานไดวาเปนวสดทเรมปรากฏขนในภาคอสานหลงจาก

ป พ.ศ. 2475 เปนตนมา ในสมยนนราคาของสงกะสคดกนเปนฟต โดยสงกะส

ซงมหนากวาง 70 เซนตเมตร ราคาขายคด 1 ฟต ตอ 20 สตางค สวนขนาดของ

ความสนยาวกแลวแตผซอตองการ สามารถจะตดเอา 5 ฟต 7 ฟต 9 ฟตกได

โดยสงกะสแตละแผนทใชมงสมหลงนมขนาด 7 ฟต

คณคำทำงสถำปตยกรรม

เนองจากสมของวดโพธชยเปนอาคารขนาดเลก มโครงสรางและองคประกอบ

ทไมซบซอน หากตดสนจากเพยงสภาพกายภาพของตวสมในปจจบนกอาจพจารณา

ใหคณคาทางสถาปตยกรรมแกสมหลงนไมสงมากนก อยางไรกตามบรบททาง

ประวตศาสตรและองคประกอบบางประการของตวสมกลบแสดงใหเหนคณคา

ทชดเจน กลาวคอ

10 สมยนนยงไมมปนแดง การเผาปนจากเปลอกหอยนนหากเผาจนมความช�านาญกสามารถท�าเปนอาชพได ส�าหรบปนแดงทมมาทหลงมพอคาชาวจนท�ามาจ�าหนาย ในตอนแรกกไมมใครกลากนเพราะกลววา จะเปนพษท�าใหเสยชวตได (Phunet, 2011)

111




1. คณคาในฐานะของหลกฐานทางประวตศาสตรทองถน บรบทของสภาพ

แวดลอมทางวฒนธรรมทท�าใหคนในชมชนไดรบรประวตศาสตรมขปาฐะของชมชน

ทเกยวโยงถงความเปนมาของการกอตงหมบาน พฒนาการของชมชน การนบถอ

ศาสนา การใหความเคารพและย�าเกรงตอต�านานของสวนโนนบานเหนอ และ

ความนบถอศรทธาตอพระภกษทเปนผกอสรางสมหลงนขน ซงไดแก ยาคปลอทได

เปนผรเรมใหกอสรางสมหลงนขนในป พ.ศ. 2479 จนแลวเสรจในป พ.ศ. 2481

ซงกอนทยาคปลอจะมรภาพไดก�าชบญาตโยมสมยนนไววา อยารอสมหลงนออก

แตจะท�าการบรณะอยางไรกไดตามทเหนวาเหมาะสม ซงคนรนตอๆ มาในชมชน

บานโคกใหญแหงนกเชอฟงและปฏบตตาม สงผลใหสามารถรกษาสภาพของสมเอา

ไวไดมาจนถงปจจบน

นอกจากนน จากการทผอาวโสในหมบานไดเลาถงเหตการณทตนเองเคย

ไปชวยกอสรางสม การรวมแรงรวมใจระหวางพทธศาสนกชนทเดนทางมาเปน

แรงงานในการกอสรางจากหมบานใกลเคยง การไปขนสงกะสทตองมการพกคางคน

เนองจากเสนทางการคมนาคมทยงไมสะดวก เปนตน สะทอนใหเหนบรบทของ

สงแวดลอมและความเปนไปของการด�าเนนชวต คตความเชอ ความผกพนทคนใน

ชมชนมตอวด ศาสนา และสงคมทมการเกอกลชวยเหลอกนและกนของคนอสาน

ในสมยเมอประมาณ 70 กวาปทแลว

การยงคงอยของสมและความสามารถในการรกษาสภาพดงเดม รวมทง

องคประกอบการตกแตงทส�าคญ เชน ภาพเขยนจตรกรรมฝาผนงไวไดในสภาพ

สมบรณ อนเกดจากความรวมมอรวมใจของชมชน จงเปนเรองราวและหลกฐานทาง

ประวตศาสตรส�าคญทสดของทองถนทคนในชมชนยงเลาขานสกนฟง และเปน

ผลงานทางศลปะสถาปตยกรรมพนถนทคนในชมชนรสกภาคภมใจและหวงแหน

2. คณคาในฐานะของการเปนงานศลปะและสถาปตยกรรมทองถนทแสดง

ถงเอกลกษณของรปแบบศลปะและสถาปตยกรรมพนบานอสาน สมหลงนเปน

สมทบและมปกนกคลมทง 3 ดาน ยกเวนสวนมขโถงบนได ซงเปนรปแบบของสม

ทนยมกอสรางในภาคอสาน นอกจากนน รปลกษณะโครงสรางวสดกอทเปดชองดวย

วงโคง มการปนปนและเขยนสกเปนลกษณะทรบรกนทวไปวา เปนรปแบบทางศลปะ



สถาปตยกรรมทเปนอทธพลของชางญวนหรอเวยตนาม ซงมการอพยพเขามาใน

ประเทศไทยอยางมาก โดยเฉพาะในชวงรชกาลท 4 (พ.ศ. 2394-2411) เปนตนมา

ในดานของโครงสรางหลงคาไมมการใชอกไกยดจนทนเขาดวยกน แตใช

ไมยงลมหรอไมค�ายนยดทะแยงระหวางดงทเชอมตอจนทนกบชอชวงหนาและชวง

หลง อนแสดงใหเหนภมปญญาในการกอสราง อกทงการเขาไมเปนการใชเดอยและ

ลมไม ไมมการใชตะป

3. หลกฐานของการแสดงออกทางพทธศลปะไทย-ลาวของภาคอสานท

นยมเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงเลาเรองเวชสนดรชาดก ซงไดรบความนยมใน

การน�ามาเขยนภาพจตรกรรมในสมมากทสด ในอาคารสมของภาคอสานและใน

ประเทศลาว ถายทอดโดยชางพนบาน อนมเนอหาทแสดงใหเหนรปแบบทาง

สถาปตยกรรม ลวดลาย การใชสตางๆ ในการแตมภาพ (โดยเปนสทไดจากวตถดบ

ในธรรมชาตของทองถน) วถชวต เชน การแตงกาย อาวธ พาหนะในการเดนทาง

เครองใชในชวตประจ�าวน เครองดนตร เปนตน

4. มคณคาในฐานะทยงคงเปนสมทมชวต กลาวคอ ในปจจบนแมวา

อาคารสมจะทรดโทรมลงไปบาง แตกยงคงมการใชเขตสมาของสมเปนทประกอบ

พธกรรมทางศาสนาตามพระวนย เชน บญผะเหวด การบวชนาค การท�าสงฆกรรม

ตางๆ ของพระภกษสงฆ ซงการใชงานทยงคงมอยในปจจบน เปนสวนส�าคญทแสดง

ใหเหนความผกพนกบวถชวตของคนในทองถนมาอยางตอเนองยาวนานจากอดต

และยงคงท�าหนาทรองรบกจกรรมทางศาสนาอยในปจจบน ซงท�าใหสมหลงนยงคง

มชวต มลมหายใจ มการใชงานไดจรงในทามกลางบรบทของสงคมและวถชวตชมชน

ทเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา

113




รปท 3 (ซาย) แสดงลกษณะการใชงานภายในพนทสมปจจบน ในภาพเปนการบวชนาคในป พ.ศ. 2554 จะเหนวาขนาดของพนทมความพอด ส�าหรบประกอบพธกรรม ซงมผใชงานอนประกอบดวยคณะสงฆและนาค

(ขวา) ระเบยงดานหนาเปนพนทส�าหรบญาตของนาค แสดงใหเหนความสมพนธระหวางพนทการใชงานทสงผลตอรปแบบของอาคารและหลงคา

สภำพปจจบนของอำคำร

สมหลงนไดรบการบ�ารงรกษาในสภาพดพอสมควรและยงมความส�าคญ

ส�าหรบคนในชมชน อนจะเหนไดจากการไมมแนวคดทจะสรางสมใหมทดแทน

สมหลงเดม11 อยางไรกตามอาคารดงกลาวไดเสอมโทรมไปตามเวลาและอายของ

วสดกเสอมถอยไปบาง อนจะเหนไดจากหลงคาสงกะสซงเปนสนมและเปลยนรป

หรอหลดลงมาบาง ซงทางวดไดน�าแผนใหมมาเสรมภายหลง แตโดยรวมยงเปนวสด

มงเดมไมมการปรบเปลยนและไมมการรวซมทจะสงผลกระทบตอฮปแตมภายในสม

แตอยางใด ขณะทโครงสรางของหลงคามการผพงของแปแทบทงหมด สวนจนทน

นนยงคงมสภาพดอยเนองจากเปนไมแดงซงเปนไมเนอแขงททนทานเปนอยางมาก

สวนจวดานหนามการซอมแซมเปลยนหลงคาใหมดานหนงรวมถงเปลยนไมแปใหม

สภาพภายนอกของอาคารมการแตกราวของผนงเลกนอย เนองจาก

การทรดตวของอาคาร แตไมมผลกระทบกบความแขงแรงในภาพรวมของอาคาร

พนทางเดนภายนอกรอบหลงคาปกนกมการเทพนปนขดหยาบโดยรอบเพมจาก

11 กจกรรมทางศาสนาสวนใหญในปจจบนจะกระท�าทศาลาอเนกประสงค ซงสรางอยดานหลงของสม (ผเขยน)



ระดบอาคารเดมท�าใหความสงเดมของฐานสมลดลง เชงชายของหลงคาสวนใหญ

หลดออกและยงพบรองรอยของการตดตงรางน�าสงกะสบรเวณชายคาดานทศเหนอ

รปท 4 (ซาย) สภาพปจจบนของสม จะเหนวาหลงคาสวนใหญจะยงเปนวสดเดม แตไดเสอมโทรมไปตามกาลเวลา

(ขวา) ดานหลงของสม ซงมการกอสรางศาลาอเนกประสงคขนในบรเวณทแตเดมเปนหอแจกไม โดยสรางใหมขนาดเทาอาคารเดมเพยงแตไมไดยกพนสง

การบรณะครงลาสดในป พ.ศ. 2550 มการปกระเบองลายสน�าตาลเขมบนพนซงแตเดมนาจะเปนพนปน และไดปกระเบองท�าเปน ขอบผนงสงขนมาประมาณ 45 เซนตเมตร และปบางสวนใหกบฐานของพระประธาน บรเวณมมดานขวาของพระประธานมการสรางฐานพระใหมขนาด 80x80 เซนตเมตร ท�าใหลดความสงางามขององคพระประธานลง นอกจากน ดานหนาพระประธานมการวางโตะหมบชาซงบดบงลวดลายของฐานพระซงเปนปนปนเขยนสฝมอชางพนบาน ใตขอมการตดตงโคมไฟระยาจ�านวน 2 ชด เพอใหแสงสวางภายในซงบดบงมมมองทมองไปยง พระประธานและฮปแตม ดานหลงมการเดนสายไฟลอยบนผนงลงมา โดยมต�าแหนงปดเปดและเตาเสยบบรเวณชวงกลางของสม นอกจากน ยงมการแขวนนาฬกาไวบนผนงดานหนาซงบดบงบางสวนของภาพลายเสนทยงไมไดมการแตมส ทางเดนและบนไดดานหนาสมมการปกระเบองเซรามคใหมสชมพ ซงลดทอนคณคาของสถาปตยกรรมทางศาสนาลง ในสวนของหนาบนทมการระบปทสรางและมการวาดลวดลายไวสวนบน มการเลอนหายของสไปพอสมควร โดยเฉพาะในสวนทเปนตวหนงสอระบป พ.ศ. ทสรางอาคาร

115




แนวคดและขนตอนในกำรบรณะ

จากหลกการของบอยโต (Camillo Boito Theory) ซงไดรบการประกาศไวในกฏบตรเอเธนส (Athen Charter) เมอ ค.ศ. 1931 (พ.ศ. 2474) และทวโลกไดใชเปนแนวทางในการอนรกษโบราณสถานและมรดกทางวฒนธรรมจนถงปจจบน ไดกลาวไวตงแต ค.ศ. 1883 (พ.ศ. 2426) วา การเปลยนแปลงรปแบบโบราณสถาน ในยคตางๆ รวมถงการตอเตม ตางเปนสวนหนงของประวตอาคาร การอนรกษ จงควรเกบรกษารปแบบดงกลาวเอาไว เวนแตจะมความจ�าเปนทหลกเลยงไมได สวนการบรณะทมการตอเตมหรอเสรมวสดขนใหมกสามารถท�าได แตจะตองมความแตกตางทสามารถแยกแยะออกจากของดงเดมไดและตองมการบนทกการเปลยนแปลงในทกขนตอนทเกดขน เพอเปนหลกฐานแกคนรนหลง ภายหลงมการเพมเตมรายละเอยดในเรองของความแท (Authenticity) โดยในป ค.ศ. 1964 (พ.ศ. 2507) ในกฎบตรเวนซ (The Venice Charter) ซงระบไววา การสบทอดมรดกทางวฒนธรรมทเปนของจรงและสมบรณเปนความรบผดชอบของพวกเราเหลามนษยชาต (Hardy, 2009) ในป ค.ศ. 1994 (พ.ศ. 2537) หรออก 30 ปตอมา ผเชยวชาญจาก 28 ประเทศไดรวมประชมกนทเมองนารา ประเทศญปน โดย “เอกสารประกอบการประชมนาราวาดวยความแท” (Nara Document on Authenticity, 2012) ไดอธบายความหมายของค�าวา “ความแท” ไววา ตามธรรมชาตของมรดกทางวฒนธรรมและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมมความแตกตางกนแมแตในวฒนธรรมเดยวกน การตดสนความแทมความสมพนธกบขอมลตางๆ ทไดรบ และปจจยภายในภายนอกอนๆ ความแทจงตองประมวลจากหลายๆ ดาน อาท ความนาเชอถอของแหลงขอมล รายละเอยดขอมลในทางสถาปตยกรรม เชน ลกษณะของรปแบบ รปทรง วสดและพนผว การใชงาน ประโยชนใชสอย และเทคนคการกอสรางทเกยวของ นอกจากน ยงตองมการวเคราะหความสมพนธกบทตงและสภาพแวดลอม ประเพณจตวญญาณและความรสก เปนตน ขอมลเหลานควรจะครอบคลมและสามารถน�าไปใชอธบายประเดนตางๆ ไดชดเจน ไมวาจะเปนดานมรดกทางวฒนธรรม ศลปะ ประวตศาสตร และสงคม จงจะท�าใหสามารถปกปองและสบทอดความแทของมรดกทางวฒนธรรมเหลาน รวมไปถงการปกปองรปแบบ ทางกายภาพทบงบอกถงประวตศาสตรของสงใดๆ



ในการอนรกษสมวดโพธชยความตองการเบองตนของชมชนคอ ตองการเปลยนหลงคา แตใหรกษารปแบบของอาคารเดมไวเพอรองรบประเพณบญเดอนส และพธอปสมบทของคนในชมชน ใหมการตอเตมระบบระบายน�าฝนจากหลงคาใหเหมาะสม เพอปองกนความชนและเพอยดอายของอาคาร ซงการปรบปรงครงน ทางชมชนตองการใหสามารถใชงานตอไปไดไมนอยกวา 30 ป สวนแนวคดของคณะท�างานเพอการอนรกษ ไดแก ควรมการรกษา ความแทของรปแบบและวสดไวใหไดมากทสด ทงภายในและภายนอกอาคาร ซอมแซมและเปลยนวสดในสวนทหายไปเชน ปนลม เชงชาย โดยใชรปแบบ ชนดของวสด เทคนคการกอสราง และการเขาไมแบบเดม และปรบปรงในบางสวนทคดวามความจ�าเปนทจะท�าใหอาคารทรงคณคาทางสถาปตยกรรมมากขน แตตองไมมผลกระทบดานลบตอภาพรวมของรปแบบดงเดมของอาคาร ทงน องคประกอบทจ�าเปนจะตองเปลยนแปลงตองมการศกษาทางวชาการรองรบ ทงน ขนตอนการอนรกษอาคารใชวธทางวชาการโดยมขนตอน คอ การศกษาส�ารวจรงวด การสมภาษณ เพอใหทราบถงรายละเอยดและสภาพดงเดมของสม สภาพแวดลอมเดมและปจจบนทเปนอย รวมถงขอมลอนๆ ทเกยวของ เพอน�ามาก�าหนดแนวทางการบรณะ แลวจงน�าเสนอแนวทางดงกลาวแกชมชนและผทเกยวของ เพอรบฟงความคดเหนและขอเสนอแนะ แลวจงน�าขอมลทไดมาปรบปรงและจดท�ารายละเอยดทางสถาปตยกรรมใหแกชมชนตอไป

รำยละเอยดของกำรอนรกษ

สภาพปจจบนของอาคารทไดมการปรบปรงแลวเมอป พ.ศ. 2550 แตไมสอดคลองกบมาตรฐานทางวชาการและลดทอนคณคาของอาคาร ซงมแนวทางการแกไขสภาพเปนขอเสนอแนะ ดงน ในสวนของภายนอก อนไดแก หลงคาจะมการเปลยนวสดมงเพอ ความคงทนถาวร จากสงกะสเดมตราหวแพะมาเปนหลงคาเหลกรดลอนเคลอบสน�าตาลเขม เพอใหคลายคลงกบสหลงคาเดมทเปนสน�าตาลตามสสนม ซอมแซมและเปลยนโครงไมรบหลงคาในสวนทมการผพงหรอช�ารด ใหสามารถรบน�าหนกวสดมงใหมได ในสวนของบนไดซงมการปกระเบองไปแลวควรมการปรบเปลยนรปแบบ

117




และลวดลายใหเหมาะสมกบตวอาคารทเปนอาคารสาธารณะใหมากขน อาจมการปรบสภาพแวดลอมเพอความรมรนสวยงามและมระเบยบเปนสดสวนมากขน เชน การจดภมทศน ทางเดนบรเวณรอบๆ สวนการระบายน�ารอบอาคารจะใชประโยชนจากลกษณะทตงอาคารซงดานทศเหนอมความลาดชนพอสมควรและ มการท�ารางระบายคอนกรตหางจากอาคารประมาณ 10 เมตรไวแลว แตจะปรบแตงระดบพนดนใหน�าจากหลงคาสามารถไหลลงสรางระบายน�าไดสะดวกขน พนบรเวณโดยรอบทางเดนใตหลงคาปกนกใหลางท�าความสะอาดและไมใหมสงของวาง อยบนทางเดนทาง โดยไมมการตกแตงวสดพนใหม เพราะจะเปนการท�าใหเกด ความขดแยงกบวสดเดม สวนของหนาจวจะมการเพมปนลมทดแทนสวนทหลดหายไป โดยใช ไมเนอแขง โดยจากการส�ารวจภาคสนามพบวา คนในชมชนสวนใหญไมสามารถจดจ�ารายละเอยดของปนลมไดอยางชดเจน แตสวนใหญระบวา ตวสมไมมการตดตงชอฟาและปนลมไมมลวดลายแกะสลก มเพยงการตดกระจกเงากลมเปนระยะๆ บนเนอไม โดยในสมยกอนจะใชฝากระจกของกระปองแปงฝนเปนวสดในการตกแตง ซงกระจกทจะตดตงใหมไดเลอกใชสทอง เพอท�าใหอาคารมความสงางามมากขน

รปท 5 ผงพนของสมและแนวคดในการปรบปรงใหม



รปท 6 รายละเอยดทางสถาปตยกรรม แสดงแนวคดในการจดอนรกษ

119




ส�าหรบภายในอาคารเหนควรใหรอกระเบองทกรผวออก เพอใหพนระบาย

ความชนไดดขนเพอทจะชวยยดอายของฮปแตมใหยาวนานขน ส�าหรบระบบ

ปรบอากาศควรเปลยนจากพดลมเพดานเปนการตดตงพดลมตงพน เดนสายไฟ

โดยรอยในทอตามมาตรฐานดานการปองกนอคคภยและเพอความเปนระเบยบ

สวนแนวคดของการออกแบบแสงประดษฐคอ ตองการใหเกดความศรทธาและ

แสดงความรสกสมถะ ดวยการเนนไฟหลกทบรเวณเศยรพระประธานและผนงดานหลง

ทมฮปแตม และเสรมบรรยากาศใหรสกเหมอนจดเทยนรอบผนง รวมทงบรรยากาศ

ภายนอกบรเวณรอบๆ สมใหเกดมตระหวางผนงและเสาลอยโดยรอบของหลงคาปกนก

รปท 7 (ซาย) ภาพจ�าลองทศนยภาพภายนอก (ขวา) แสดงแนวคดในการจดสภาพแวดลอมภายใน

บทสรป

สมวดโพธชยหรอวดโพธชยโคกใหญ เปนตวอยางทดอนหนงของการเปนมรดกทางวฒนธรรมของทองถนทยงมลมหายใจหรอมการใชงานอย ซงท�าใหคนรนหลงสามารถเรยนรความเปนมาของชมชนผานสมดงกลาว แมวาตวอาคารจะไมไดมอายยาวนานเหมอนโบราณสถานอนๆ แตประวตศาสตรของทองถนทมพฒนาการไปพรอมกบการกอสรางสมหลงนไดสะทอนใหเหนความเปนไปของวถชวตและ สงคมในชวงดงกลาว มคณคาและความส�าคญทสมควรอยางยงทจะตองรกษา ตวอาคารใหคงอยสบตอไปโดยใหมความใกลเคยงกบรปแบบเดมใหมากทสด เพอเปนการรกษาหลกฐานทางทางประวตศาสตรทแสดงออกผานการก�าหนดผงอาคาร การใชวสด เทคนคการกอสราง และการตกแตงทมพนฐานจากความศรทธาในศาสนา



นอกจากน การทชมชนตองการซอมแซมเพอสบทอดการใชงานของสมหลงนสะทอนใหเหนบทบาททส�าคญของพระสงฆทเคยเปนศนยรวมทางจตใจของชมชน แมวาปจจบนจะมรณภาพไปแลว แตการเปนทเคารพนบถอจากคนในชมชนนนยงคงอย สงผลท�าใหสมของวดบานโคกใหญโคกค�ายงมการใชงานและคนในชมชนมความภาคภมใจในมรดกทางวฒนธรรมอนนของชมชนอยางชดเจน

เอกสำรอำงอง

Hardy, Matthew. (2009). The Venice Charter Revisited: Modernism, Conservation and Tradition in the 21st Century. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.

Phunaklom, Mai. (2011, February 22). Interview. Member of Khok-Kham Village, Bao Ban Sub-district, Yang Ta Lat District. Kalasin.

Phunet, Bubpha. (2011, February 22). Interview. Member of Khok-Kham Village, Bao Ban Sub-district, Yang Ta Lat District. Kalasin.

Phuphanyai, Taeng. (2011, February 22). Interview. Headman of Khokyai Village. Kalasin.

Phuthamnong, Phasuk. (2011, February 22). Interview. Member of Khok-Kham Village, Bao Ban Sub-district, Yang Ta Lat District. Kalasin.

Samosorn, Phairoj. (1989). Jittrakam Pha Panang E-san. (In Thai) [E-san Mural Painting]. Khon Kaen: Office of Culture, Khon Kaen University.

Sarapat, Jantaraya. (n.d.). Prawat Moo Ban Khokyai (Ekkasarn Ad Samnao). (In Thai) [History of Khokyai Village (Copy)]. Kalasin: Bao Ban Municipal Sub-district.

Srisuro, Wiroj. (1993). Sim E-San. (In Thai) [Consecrated Precinct of a Temple in E-San]. Bangkok: Meka Press.

The Nara Document. (2012). Retrived May 22, 2012, from http://whc.unesco.org/uploads/events/documents/event-833-3.pdf.

Documents

ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นในสิม ... · 2016-08-08 · 104 Journal of Mekong Societies ปีที่ 8 ฉบับที่ 3 กันยายน-ธันวาคม