ปท 15 ฉบบท 3 กนยายน - ธนวาคม 2557 l Vol.15 No.3 September - December 2014

โพรไบโอตกสกบการสงเสรมสขภาพProbiotics for Health Promotion

สภจฉรา นพจนดา*Supujchara Nopchinda, B.Sc., M.Sc, D.Sc.*

บทคดยอ

Abstract

โพรไบโอตกส มประวตมายาวนานในการใชเพอสขภาพและการปองกนโรคไดในชวงศตวรรษทผานมามการศกษามากและมหลกฐานสนบสนนในการใชโพรไบโอตกสเปนอาหารเพอปองกนโรคและ/หรอชวยใหการทำงานของรางกายในระบบตาง ๆ ดขนดวย มหลายการศกษาแสดงใหเหนถงคณประโยชนของโพรไบโอตกสในการปองกนโรค และเพมภมคมกนของรางกาย โพรไบโอตกสเปนกลมของจลนทรยซงFAO และ WHO ไดใหคำจำกดความไววา “เปนจลนทรยมชวตซงถามจำนวนมากพอจะกอใหเกดประโยชนแกสขภาพได” จลนทรยกลมนใชกนทวโลกในดานการดแลสขภาพและบำบดโรคบางชนดสำหรบงานวจยเสนอแนะวา โพรไบโอตกสจะมผลในดานการทำงานของทางเดนอาหารทผดปกตเชน การเกดโรคอจจาระรวงและชวยใหมระบบภมคมกนทด รวมทงชวยรกษาอาการของโรคภมแพทงในเดก ผใหญรวมทงในผสงอายดวย

คำสำคญ : โพรไบโอตกส, ระบบภมคมกนสขภาพ

There is a long history of probiotic and its usage for both health improvements and aspreventive measures towards illnesses. In the past century, there have been extensiveresearches and evidences supporting the usage of probiotics to prevent sickness and/orenhance the functions of different body systems. Several studies reveal that the presenceof probiotics on the intestinal walls helps prevent illnesses caused by pathogenicmicroorganisms as well as help enhance the immune system and help decrease the numberof harmful microorganisms. Probiotics are defined by the Food and Agriculture Organizationof the United Nations (FAO) and the World Health Organization (WHO) as “ livemicro-organisms which, when administered in adequate amounts, confer a health benefiton the host”. This group of microorganisms is used worldwide in health promotions andtreatments of certain conditions. Various researches suggest that these “healthy” probiotics have positive impacts on irregular gastrointestinal functions, such as in the caseof diarrhea. The probiotics also enhance the functions of the immune system and helpalleviate allergy symptoms in children, adults and elders.

Keywords: Probiotics, Immune system, Health

ปจจบนมกระแสเกยวกบประโยชนของเชอจลนทรยทมผลตอสขภาพมากวา 20 ป วามสวนชวยใหสขภาพด

และอายยน คนสวนใหญอาจไดยนไดฟงแตไมทราบในรายละเอยดจะทราบแตเพยงวาเปนเชอจลนทรยทดมใน

นมเปรยวโยเกรต และเครองดมตาง ๆ ขอมลเหลานมกพบไดตามโฆษณา ผลตภณฑเสรมอาหารประเภทน

เรามารจกเชอจลนทรยเหลาน และคำวา โพรไบโอตกส (Probiotics) เรมดวยนกวทยาศาสตรชาวรสเซยชอ

Metchnikoff E (Metchnikoff E. 1908) จากสถาบนหลยสปาสเตอร สงเกตวาชาวบลกาเรย เปนกลมคน

ทมอายยนไดศกษาถงชวตความเปนอยและอาหารทมบทบาทสำคญตอสขภาพ พบวาชาวบลกาเรยรบประทาน

อาหาร จำพวกนมหมกเปนประจำทกวน เขาไดท�ำการศกษาพบวา เชอจลนทรยชนด Lactobacilli ใชนำตาล

ทมในนำนมและเปลยนไปเปนกรดแลคตก (Lactic acid bacteria, LAB) เชอจลนทรยชนดนมคณสมบตทด

คอยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยทใชสารอาหารจำพวกโปรตนและไขมนเปนอาหาร ผลทไดจะทำให

เกดสารพษหรอสารททำใหเกดความผดปกตทางพนธกรรม (Mutagen) ไดในป ค.ศ. 1906 ไดมรายงาน

การศกษาเกยวกบเชอ LAB พบวาเชอ LAB สามารถหยดยงการเจรญเตบโตของเชอ Vibrio cholerae

ไดผลงานนไดรบรางวลโนเบล ในป ค.ศ. 1908 นบวาเปนการจดประกายการศกษาคนควาเกยวกบเชอ

จลนทรยในลำไส ตงแตนนมาจนถงปจจบน ทางเดนอาหารของคนจะมเชอจลนทรยอยมากมายประมาณ

400 สายพนธ แบงเปนกลมได 3 กลมตามชนดของอาหารทจลนทรยใช

1. กลมทใชแปงเปนอาหาร เรยกวา Carbolyticbacteria ไดแก เชอ lactobacilli, eubacteria และ

bifidobacteria

2. กลมทใชโปรตนเปนอาหาร เรยกวา Proteolytic bacteria ไดแก Pseudomonas aeruginosa,

proteus, staphylococci, clostridium และ V. eillonellae

3. กลมทใชแปงและโปรตนเปนอาหาร ไดแก Enterococci, E. coli, Streptococci และ Bacteroides

กลมทใชแปงเปนอาหารจะไดกรดแลคตก (Lactic acid) ซงเปนกรดไขมนหวงสน (Short chain fatty

acid : SCFA) ชวยรกษาสภาวะแวดลอมของเหลวในโพรงลำไสจะแยงอาหาร และแยงจบตวรบตาง ๆ

(receptors) ขณะเดยวกนกปลอยสาร ทเรยกวา Bacteriocin มคณสมบตฆาเชอและยบยงการเจรญ

เตบโตของเชอโรคกลมอน ๆ กรณทเปนอาหารจำพวกแปง ใยอาหารและโอลโกแซกคาไรดซงจะไมยอยใน

ลำไสเลกจะเคลอนลงมาทลำไสใหญเชอเหลานจะใชเปนอาหารเรยกวธการนวา การหมก (Fermentation)

เมอเชอนไดรบอาหารจะมการเพม จำนวนขน จนเปนเชอสว นใหญภายในลำไสเชอกลมนจะไมสราง

สารกระตนรางกายใหกำจดตนเอง จงทำใหเชอเหลานมอยเปน จำนวนมาก เรยกวา เชอปกต (Normal flora)

หรอเชอทองถน

ในกรณทไดรบยาลดกรดหรอยาปฏชวนะ จะทำใหเชอปกตเหลาน ลดปรมาณลง เชออน ๆ

ซงอาจเปนเชอทกอโรค (Pathogenic bacteria) เพมจำนวนขน ทำใหเกดการอกเสบหรออาจเกดการ

ทำลายของทางเดนอาหารสวนตนได

เชอจลนทรยททำใหเกดผลดตอสขภาพ เรยกวา Probiotic โดยนกวทยาศาสตรชอ Fuller R(Fuller R. 1989) ไดใหคำจำกดความของคำวาโพรไบโอตกส “ Probiotic is a live microbial feed supplement which beneficially affects the host animal by improving its intestinal microbalance ” มความหมายวา จลนทรยทมชวต ซงรบประทานเปนอาหาร ประเภทเสรมอาหารแลวจะใหประโยชนแกคนได โดยชวยปรบใหเกดความสมดลของเชอจลนทรยภายในลำไสนอกจากนนยงมกลมผเชยวชาญไดใหคำจำกดความวาเปน “Living microorganism which upon ingestion in certainnumbers exert health benefits beyond inherent general condition” (Guarner F., SchaafsmaGJ. 1998) มความหมายวา จลนทรยทมชวต เมอรบประทานเขาไปแลว จะชวยทำใหสขภาพดในภาวะตาง ๆ ได จลนทรยทเปน probiotics นมคณสมบตททนตอกรดและดางสามารถจบทบรเวณผวของเยอบล�ำไสไดและสามารถผลตสารตอตานหรอกำจดเชอจลนทรยชนดอน ๆ กอใหเกดประโยชนตอสขภาพ

โพรไบโอตกสมผลตอการท�ำงานดานตาง ๆ ภายในทางเดนอาหาร เชน การยอย การดดซมและการบบตว

เคลอนไหวทางเดนอาหาร บทบาททส�ำคญคอ การใหคารโบไฮเดรตทเรยกวา การหมก ซงจะใหผลเปน

กรดไขมนหวงสน (Shortchain fatty acids, SCFA) ประกอบดวย กรดไขมนทไมระเหย (Non-volatile

fatty acids) ไดแก พวก (Lactate) และกรดไขมนทระเหยได (Volatile fatty acids) ไดแก acetate,

butyrate, proprionate และแอลกอฮอล ซงจะใหพลงงาน 1.5 กโลแคลอรตอกรม เซลลเยอบผนงลำไสใหญ

ตองใช volatile SCFA เปนตวใหก�ำลงงาน เพอท�ำหนาทดดซมนำ และ เกลอแรจากของเหลวภายในโพรง

ลำไส จลนทรยบางชนดจะทำใหอาหารอยในทางเดนอาหารสนและลดน�ำยอยบางชนดทอาจเปนสารกระตน

ใหเกดมะเรงลำไสใหญได

มการศกษาและพบวาจลนทรยโพรไบโอตกสทงทมชวตและทตายแลว จะสามารถเกาะจบทผวของเซลลเยอบ

ลำไสได (Kaila M., et.al. 1995; Simakachorn N., et.al. 2000) เชอทเกาะจบทผวเซลลนจะปลอยสาร

ออกมากระตนเซลลเยอบ ซงมผลตอการทำหนาทของเซลลได เชน สารจำพวก Lipopolysaccharides

(LPS) จะกระตนการทำงานของเซลลเยอบในการสรางเยอเมอกกระตนระบบภมคมกน กระตนการตอบสนอง

ตอวคซนและตอการตดเชอโรค เชอโรค LAB บางสายพนธชวยปดชองวางระหวางเซลล เปนการปองกนไมให

โปรตนบางชนดผานเขาไปในเยอบล�ำไส ชวยกระตนเยอบลำไสใหเจรญเตบโตและชวยรกษาการอกเสบตาง ๆ

เชอทใชทำนมเปรยวและโยเกรต ในระยะแรก ๆ เปนเชอในกลม Lactobacillus, Bifidobacteria และ

Streptococcus สำหรบเชอ Lactobacillus จะใชนำตาล หรอ หมกนำตาลแลคโตสในนมใหกรดแลคตก

ทำใหนมมรสเปรยวคลายนมบด แตสามารถเกบไวไดนานหลายวนสำหรบเชอ Streptococcus

thermophillus เมอเจรญเตมทจะกนนำตาล Lactose และปลอยนำยอย Lactase ทำหนาทชวยยอยนำตาล

Lactose ดวย แตจะไมสามารถกระตนการสรางภมคมกนอน ๆ ปจจบนมการพฒนาและคดเลอกสายพนธ

ทมคณสมบตทด เชน

แลคโตบาซลลส แอซโดฟลลส (Lactobacillus acidophilus) แลคโตบาซลลส เฮลวทคส (Lactobacillus

Helveticus) แลคโตบาซลลส เคไซ (Lactobacillus casei) แลคโตบาซลลส บลการคส (Lactobacillus

Bulgaricus) แลคโตบาซลลส รเทไร (Lactobacillus reuteri) แลคโตบาซลลส จจ (Lactobacillus

GG หรอ LGG) บฟโดแบคทเรย (Bifidobacterium bifidum หรอ Bifidus) เปนตน นำมาใชในอาหารหรอ

เครองดมเพอสขภาพ และอาจใชทางเลอกหนงในการรกษาและปองกนโรคบางชนดได ซงบทบาทของ

โพรไบโอตกสแตละสายพนธจะแตกตางกนไป

มการศกษาวจยของโพรไบโอตกสกบสขภาพ มหลากหลายประโยชน เชน รกษาและปองกนโรคอจจาระรวงท

เกด จากเชอไวรสโรตา และจากการไดรบยาปฏชว นะ ผลในการลดความดนโลหตและผลตอสขภาพดานอน ๆ

ดงน

1. การรกษาและปองกนโรคอจจาระรวงทเกดจากเชอไวรสโรตาพบวาใชเชอ lactobacillus รกษาโรคอจจาระ

รวงสามารถทำใหหายเรวขนประมาณ 1 วน (Huang JS.,et.al. 2002; Van Neil CW., et.al. 2002)

การศกษาในสหรฐอเมรกา (Saavedra J., et.al. 1994) แสดงใหเหนวาสามารถปองกนการตดเชอไวรสโรตา

ในโรงพยาบาลไดสำหรบในประเทศไทย เดกทกนนมเสรม Bifidobacteria bifidum และ S.thermophilus

สามารถลดการตดเชอไวรสโรตาได (Phuapradit P., et.al. 1999) การศกษาโดยใหนมเสรม LGG แกเดก

ระยะยาว พบวาการเกดโรคอจจาระรวงจากการตดเชอ ไวรสโรตามความรนแรงนอยกวาและทสำคญพบวาการ

ตดเชอทางเดนหายใจของเดกทฝากเลยงในสถานเลยงเดกกลางวน ลดลงอยางมนยสำคญ

(Hatakka K., et.al. 2001) ซงอาจเปนผลจากการกระตนกลไกทางดานภมคมกนทบรเวณเยอบลำไส

สงตอไปยงระบบภมคมกนทระบบทางเดนอาหาร การศกษาจะเหนผลเฉพาะในดานการปองกนการเกดอจจาระรวง

จากเชอไวรสโรตา แตยงไมมการศกษาดานผลการรกษา นอกจากนยงมการศกษาในนกเรยนพบวาการดม

นมเปรยวทหมกดวย L. helveticus มผลตอการปองกนหรอการฟนตวจากอาการทองเสย การศกษาในนกเรยน

ระดบประถมศกษาจำนวน 106 คนพบวาการดมนมเปรยวเขมขนทเจอจาง 5 เทาปรมาณ 200 มลลลตร

ทกวนตอน 9 โมงเชา ชวยใหรางกายฟนตวจากอาการทองเสย และยงชวยใหอาการทองเสยดขน

(Warsa UC. 2001)

การวจยโพรไบโอตกสกบสขภาพ

2. ผลในการลดความดนโลหต ปจจบนมนกวจยใหความสนใจกบเชอ Lactobacillus helveticus พบวา

นมทหมกดวย L. helveticus มสารแลคโตไตรเปปไทดคอ เปปไทดทพบในนมเปรยว ม 2 ชนด ไดแก

valine-prolineproline (VPP) และ isoleucine-proline-proline (IPP) ซงเกดจากโปรตนเคซนในนมทผาน

กระบวนการหมกดวยจลนทรย L. helveticus (Nakamura. et al. 1995; Turpeinen A.M., et.al. 2011)

มการศกษาวจยทางวทยาศาสตรสขภาพหลายงานวจยทพบประโยชนวามคณสมบตในการลดความดน

โลหตโดยออกฤทธยบยงเอนไซม angiotensin-converting enzyme (ACE inhibitor) สงผลใหความดน

โลหตลดลง (Nakamura et al., 1995; Masuda et al. 1996; Nakamura et al., 1996) เชนงานวจยใน

ประเทศญปน ไดศกษาผลของการดมนมเปรยวทผานกระบวนการหมกดวยจลนทรย L. helveticus ตอระดบ

ความดนโลหตในผสงอายทมความดนโลหตสงจำนวน 30 คน ผลการวจยพบวา ผทดมนมเปรยวปรมาณ

95 มล./วน มแลคโตไตรเปปไทดปรมาณ 2.6 มก. ประกอบดวย VPP 1.5 มก. และ IPP 1.1 มก. เปนระยะ

เวลา 8 สปดาห ชวยใหความดนโลหตขณะหวใจบบตว (systolic blood pressure) ลดลง 14.1 mmHg

ขณะเดยวกนความดนโลหตขณะหวใจคลายตว (diastolic bloodpressure) ลดลง 6.9 mmHg จากผลการ

ศกษานแสดงใหเหนวานมเปรยวชวยลดความดนโลหตสงได (Hata Y., et.al. 1996) นอกจากนยงม

การศกษาวจยทางคลนกถงผลของการบรโภคนมเปรยวทมแลคโตไตรเปปไทดตอระดบความดนโลหตอกกวา

20 การศกษา จากขอมลการวเคราะหอภมาน (Meta-analysis) ทรวบรวม การศกษาวจยทางคลนกตงแต

1996 ถงป 2010 มจำนวนกลมตวอยางทมความดนโลหตสงรวมประมาณ 1,500 คน จากการวเคราะหพบวา

การบรโภคแลคโตไตรเปปไทดปรมาณตงแต 2 มก. ขนไปชวยลดความดนโลหตขณะหวใจบบตว 4 mmHg

และชวยลดความดนโลหตขณะหวใจคลายตว 1.9 mmHg ในผทมความดนโลหตสงเลกนอย (Turpeinen AM.,

et.al. 2013) ดงนนการบรโภคนมเปรยวจงมศกยภาพในการชวยควบคมความดนโลหตและลดความเสยงของ

การเกดโรคหวใจและหลอดเลอดในผทมความดนโลหตสงได (Jauhiainen T., et.al. 2012)

3. กรณทเกดอจจาระรวงจากการไดรบยาปฏชวนะโพรไบโอตกสจะลดผลขางเคยงของอาการอจจาระรวงจากการ

ไดรบยาปฏชวนะ การศกษาในสหรฐอเมรกา (Vanderhoof JA., et.al. 1999) และฟนแลนด

(Arvola T., et.al. 1999) พบวาเชอโพรไบโอตกสสายพนธ LGG จะลดการเกดอจจาระรวงลงประมาณ 2 ใน 3

ของเดกทไดรบยาปฏชวนะเพอรกษาโรคตดเชอทางเดนหายใจ

4. ผลตอสขภาพดานอน ๆ เชน มการศกษาเพอพสจนผลของการใชโพรไบโอตกสในทารกและเดกทมอาการแพ

อาหาร แพโปรตนนมวว หรอแพโปรตนธญพช การปองกนและรกษาการเกดอาการบวมของล�ำไสจากเชอ

จลนทรยชนดอนตรายภายหลงไดรบยาปฏชวนะโดยใชเชอจลนทรยชนดด นอกจากนนยงมการศกษาการปองกน

การเกดโรคอจจาระรวงสำหรบนกทองเทยวทเดนทางจากทองถนทมสขอนามยดไปยงทองถนทมอตราเสยงตอ

การตดเชอ พบวาสามารถลดการเกดอาการอจจาระรวงไดถงครงหนง (Hilton E., et.al. 1997)

นอกจากนนแลวยงไดมการศกษาถงประสทธผลตาง ๆ เชน ชวยรกษาอาการอกเสบในลำไส

สรปโพรไบโอตกสคอ เชอจลนทรยทท�ำใหเกดผลดตอสขภาพ ใหประโยชนแกคนไดโดยชวยปรบใหเกดความ

สมดลของเชอจลนทรยภายในลำไส มการใชโพรไบโอตกสมากวา 100 ป จนถงปจจบน เชอทใชแบงเปนกลม

ได 3 กลมตามชนดของอาหารทจลนนทรยใช คอ

1. กลมทใชแปงเปนอาหาร

2. กลมทใชโปรตนเปนอาหาร

3. กลมทใชแปงและโปรตนเปนอาหาร ปจจบนมการพฒนาและคดเลอกสายพนธทมคณสมบตทดเพอนำมา

ใชในอาหารหรอเครองดมเพอสขภาพ เชน แลคโตบาซลลส แอซโดฟลลส (Lactobacillus acidophilus)

แลคโตบาซลลส เฮลวทคส (Lactobacillus Helveticus) แลคโตบาซลลส เคไซ (Lactobacillus casei)

แลคโตบาซลลสบลการคส (Lactobacillus Bulgaricus) แลคโตบาซลลส รเทไร (Lactobacillus reuteri)

แลคโตบาซลลส จจ (Lactobacillus GG หรอ LGG) บฟโดแบคทเรย (Bifidobacterium bifidum หรอ

Bifidus) เปนตน มการศกษาวจยของโพรไบโอตกสกบสขภาพวามหลากหลายประโยชน เชน รกษาและปองกน

โรคอจจาระรวงทเกดจากเชอไวรสโรตา และจากการไดรบยาปฏชวนะ ผลในการลดความดนโลหต และผลตอ

สขภาพดานอน ๆ ซงบทบาทของโพรไบโอตกสแตละสายพนธจะแตกตางกนในปจจบนมการศกษาวจยถงผลของ

โพรไบโอตกสตอการสงเสรมสขภาพอยางตอเนองตอไป

(Schultz M., et.al. 2000) ผปวยทเปนแผลในกระเพาะและพบวามเชอ Helicobacter pylori ในผใหญเมอ

ใหโพรไบโอตกส พบวาแผลเลกลง จำนวนเชอลดลงแตไมสามารถก�ำจดไดหมด (Felley CP., et.al. 2001)

เมอใหโพรไบโอตกสรวมกบวคซนโปลโอและไทฟอยดชนดรบประทาน พบวาระดบภมคมกนสงขน

(Gibson GR. 1999)