การอนรกษและการน าไปใชประโยชนพนธกรรมพชในโครงการอนเนองมาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ภาคใตตอนลาง

นาตยา ด าอ าไพ/1 โนร อสมะแอ/2 ณฐฏา ดรกษา/3 สมพล นลเวศน/1 โสพล ทองรกทอง/2

วชต ตรพนธ/3 นายบรรเทา จนทรพม/4 เพญทพย ณ พทลง/4 ศกดโสภณ องสกล/4 ธชธาวนท สะรโณ/4

บทคดยอ

โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรม ราชกมาร ในเขตภาคใตตอนลาง ทรบผดชอบโดยส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 8 จงหวดสงขลา ไดด าเนนการมาตงแต ป 2537 มวตถประสงคเพอรกษาสภาพปาดงเดมใหคงสภาพมากทสด ปลกรกษาพนธพชพนเมองในทองถน โดยเฉพาะอยางยงพนธพชหายาก หรอพชทใกลสญพนธ รวมทงพชทไมใชพชเศรษฐกจ ใหคงอยส าหรบการใชประโยชนในการพฒนาพนธตอไป โดยมการด าเนนกจกรรมตางๆทท าใหบรรลวตถประสงคดงกลาวดงน 1) การปกปกรกษาพนธกรรมพชทเปนปาธรรมชาต ด าเนนการทศนยวจยพชสวนตรง 296 ไร และศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา 200 ไร 2) การส ารวจรวบรวมพนธกรรมพช โดยมการเกบรวบรวมพนธพชทงเมลดและทอนพนธของพชพนเมอง 3) การปลกรกษาพนธกรรมพช ไมผลเมองรอนและ พชผกพนเมอง ทศนยวจยพชสวนตรง พชสมนไพร ผกพนเมอง และไมหอม ทศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา กลวยไมพนเมอง หมอขาวหมอแกงลง หวาย กระทอ กระพอ ปาลมบงสรย และปาลมจบ โดยศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส มพนททงหมด 66 ไร มพช 226 ชนด/พนธ 4) การอนรกษและการใชประโยชนพนธกรรมดาหลา และหมากแดง ไดมการศกษาลกษณะประจ าพนธของดาหลา และหมากแดง การผลตดาหลาเปนไมตดดอก ไดผลผลต ประมาณ 25,000 ดอกตอไรตอป จ าหนายในราคาดอกละ 2 บาท 5) การพฒนาพนธ ศนยวจยพชสวนตรงไดมการรวบรวมพนธดาหลา และขมนชน แลวคดเลอกพนธไดเปนพนธแนะน า คอ ดาหลา 5 พนธ (พนธตรง 1-5) และขมนชน 2 พนธ (พนธตรง 1 และ 84-2 6) การสรางจตส านก ในการอนรกษพนธกรรมพช ดวยการใชแปลงปกปกและแปลงอนรกษพนธกรรมพช เปนแหลงใหความรเกยวกบพนธพช ความส าคญและการใชประโยชนจากพช แกนกเรยน นกศกษา และประชาชนทวไป ซงมผเขามาเยยมชม เฉพาะป 2557 จ านวน 801 คน และ 7) การสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช โดยศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาสไดมการแจกตนพนธดาหลาปละ 150 กอ และหมากแดง ปละ 500 ตน สวนศนยวจยพชสวนตรง ไดมการอบรมหลกสตรการขยายพนธพชแกนกเรยนและคร จ านวน 87 คน ในป 2557 พรอมกบสนบสนนพนธไมหอมใหกบโรงเรยนจ านวน 130 ตน /1

ศนยวจยพชสวนตรง /2

ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส /3

ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา/4

ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 8

2

ค าน า

ความเปนมา พระราชด าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ไดมพระราโชวาท วนท 12 ตลาคม

2543 ในการประชม สวนพฤกษศาสตรโรงเรยน ณ อาคารสารนเทศ 50 ป มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ความตอนหนงวา โครงการอนรกษพนธกรรมพชฯ ไดเรมตนขนราวปพทธศกราช 2535 เพอเปนการสงเสรมใหสถาบนตางๆ ทมหนาทในการศกษาพชพรรณตางๆ และ บคคลทสนใจไดมโอกาสปฏบตงานทศกษาพชพรรณตางๆ ทมอยจ านวนมากในประเทศไทย ไดศกษาวธการทางวทยาศาสตร ไดรวบรวมเปนหลกฐานไว และเพอเปนสอในระหวางสถาบนตางๆ บคคลตางๆ ทท าการศกษาใหสามารถ รวมใชฐานขอมลเดยวกน เพอใหการศกษาไมซ าซอน สามารถทจะด าเนนการ ไปกาวหนาเปนประโยชนในทางวชาการได

โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารฯ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร มกรอบการด าเนนงาน 3 กรอบ และม 8 กจกรรม คอ 1) กรอบการเรยนรทรพยากร ประกอบดวย กจกรรมปกปกพนธกรรมพช การส ารวจเกบรวบรวมพนธกรรมพช และการปลกรกษาพนธกรรมพช 2) กรอบการใชประโยชน มกจกรรม คอ การอนรกษและการใชประโยชนจากพนธกรรมพช ศนยขอมลพนธกรรมพช การวางแผนพฒนาพนธพช และ 3) กรอบการสรางจตส านก ประกอบดวยกจกรรม การสรางจตส านกในการอนรกษพนธกรรมพช และการสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช เชน งานสวนพฤกษศาสตรโรงเรยน เปนตน

การสนองพระราชด าร/การเขารวมโครงการ ในพนทภาคใตตอนลาง กรมวชาการเกษตร โดย ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 8 และศนยวจยพชสวนตรง ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา และศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส ไดด าเนนงานสนองพระราชด าร โดยการพฒนาอาศยความโดดเดนของพนททมความหลากหลายทางชวภาพและภมสงคม เนนการอนรกษพนธกรรมพชทองถน จนถงการน าไปใชประโยชนในการวจยและพฒนา ทสรางความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของทงสวนราชการ สถาบนการศกษา จงหวด และเกษตรกร ตงแตป 2537 เปนตนมา

วตถประสงค

เพอปกปกพนธกรรมพช ส ารวจเกบรวบรวมพนธกรรมพช การปลกรกษาพนธกรรมพช อนรกษและการ

ใชประโยชนจากพนธกรรมพช ศนยขอมลพนธกรรมพช การวางแผนพฒนาพนธพช และสรางจตส านกในการอนรกษพนธกรรมพช และการสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช ในภาคใตตอนลาง

3

ขนตอนและวธด าเนนงาน

ด าเนนการตาม 3 กรอบ รวม 7 กจกรรม คอ ดงน 1. กรอบการเรยนรทรพยากร

1.1 กจกรรมปกปกพนธกรรมพช ด าเนนการทศนยวจยพชสวนตรง และศนยวจยและพฒนาการ

เกษตรยะลา พนทธารโต โดยมการด าเนนการดงน คอ ท าการอนรกษปาดงเดมใหคงสภาพตามธรรมชาต ไมมการ

ตดท าลาย ท ารวลอมรอบพนท ท าแนวกนไฟ ส ารวจพรรณไมทมอยในปา และตดปายชอประจ าตน

1.2 กจกรรมส ารวจเกบรวบรวมพนธกรรมพช ด าเนนการทศนยวจยพชสวนตรง ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา และศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส คอ มการด าเนนการเกบรวบรวมพนธพชพนเมอง โดยเฉพาะอยางยงพนธพชพนเมองภาคใต ในรปของเมลด และ/หรอกงพนธจากถนเดม มาปลก

1.3 กจกรรมปลกรกษาพนธกรรมพช ด าเนนการทศนยวจยพชสวนตรง ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา และศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส คอ มการน าพนธพชทเกบรวบรวมมาปลกเปนแปลง

2. กรอบการใชประโยชน 2.1 กจกรรมอนรกษและการใชประโยชนพนธกรรมพช จดท าขอมลพนธกรรมพช การศกษา

ลกษณะทางพฤกษศาสตร สณฐานวทยา 2.2 กจกรรมวางแผนและพฒนาพนธพช ด าเนนการทศนยวจยพชสวนตรง ไดมการรวบรวม

พนธดาหลาและขมนจากแหลงตางๆ มาศกษาการเจรญเตบโตและผลผลต เพอใหไดพนธดส าหรบแนะน าแกเกษตรกร 3. กรอบการสรางจตส านก

3.1 กจกรรมสรางจตส านกในการอนรกษพนธกรรมพช มการใชแปลงปกปกพนธกรรมพช และ แปลงอนรกษพนธกรรมพช เปนแหลงเรยนรชนดพนธพช ความส าคญ และการใชประโยชนจากพชชนดตางๆ แกนกเรยน นกศกษา และประชาชน และรวมจดนทรรศการเกยวกบพนธพชในแปลงอนรกษ

3.2 กจกรรมพเศษสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช ไดมการฝกอบรมการขยายพนธพชเพอการอนรกษแกนกเรยน และสนบสนนใหนกศกษาทมารบการฝกงานไดศกษาลกษณะประจ าพนธของพชทอนรกษไว และมอบพนธไมใหกบโรงเรยน สวนราชการ และประชาชน เพอสงเสรมใหมการปลกและเพมปรมาณชนด/พนธพชใหมากขน

เวลาและสถานทด าเนนการ

ระยะเวลาด าเนนการ 2535-2558 สถานทด าเนนงาน ศนยวจยพชสวนตรง ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา และศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส ส านกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 8

4

ผลและวจารณผลการด าเนนงาน

1. กรอบการเรยนรทรพยากร

1.1 การปกปกพนธกรรมพช ศนยวจยพชสวนตรง มพนทปกปกพนธกรรมพช 296 ไร สภาพพนทเปนทดอนแบบลอนคลน ดนเหมาะสมกบการปลกไมยนตน สภาพพนทเดมเปนปาธรรมชาตทเสอมโทรมจากการใชประโยชนของชมชนกอนทจะมการจดตงศนยวจยในป 2531 การปกปกรกษาอาศยการจดท ารวลวดหนามลอมรอบพนท เปนความยาวประมาณ 7 กโลเมตร และซอมแซมสวนทเสยหายทกป ท าแนวกนไฟรอบพนท กวางประมาณ 5 เมตร ยาว 7 กโลเมตร ท าทางเดนเขาไปในพนทความยาวประมาณ 1 กโลเมตรเพอประโยชนในการส ารวจ และส ารวจพรรณไม ตดปายชอประจ าตน พรอมวดจดพกดตน จ านวน 40 ชนด สวนทศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา มพนทปกปกพนธกรรมพช 200 ไร พนทอ าเภอธารโต สภาพพนทเปนพนทปาเชงเขา เปนปาธรรมชาต ดนเหมาะสมกบการปลกไมยนตน ไมมการบกรกมากนก แตมปญหาจดการเนองจากอยในเขตทมความเสยงสงดานความปลอดภย การปกปกรกษาจงอาศยการท าความเขาใจกบชมชน (ตารางท 1)

1.2. การส ารวจเกบรวบรวมพนธกรรมพช การด าเนนงานไดเกบรวบรวมพนธพชพนเมอง โดยเฉพาะอยางยงพนธพชพนเมองภาคใต ในรปของเมลด

และ/หรอกงพนธจากถนเดม มาปลกไวในแปลงรวบรวมพนธภายในศนยวจย 1.3 การปลกรกษาพนธกรรมพช เปนกจกรรมตอเนองจากกจกรรมท 2 ซงไดมการปลกพนธพชในแปลงรวบรวมพนธภายในศนยวจย ดงน

1.3.1 ศนยวจยพชสวนตรง มการปลกรกษาพนธไมผลเมองรอน มพนธไมผลเมองรอนจ านวน 55 ชนด พนท 15 ไร เชน เนยน (Diospyros diepenhorstii Miq.) อนจน (Diospyros decandra Lour.) เอาะ (Arthocarpus elasticus Rienw. ex Blume) จนทเทศ (Myristica fragans Houtt.) กอขาว(astanopsis inermis Mige) คอแลน (Nephelium hypoleucum Ku) จ าปลง (Baccaurea kunstleri King ex Gage) ประ (Elateridspernum tapos Bl.) ปอมะโรง (Sterculia foetida) มะดน (Garcinia schomburgkiana Piere.) มะไฟ (Baccaurea ramiflora Lour.) กลวยหมสง (Uvaria grandiflora Roxb. Ex Hornem) ขนนปา (Arthocarpus sp.) ตะขบ (Flacourtia rukam Zoll & Moritzi) ตะลงปรง (Averrhoa bilimbi L.) มะกรดหวาน (Citrus sp.) มะพด (Garcinia dulcis Kurz)

ปลกรกษาพนธผกพนเมอง มพนธผกพนเมองทเปนไมยนตน จ านวน 60 ชนด พนท 5 ไร เชน ยายถบหลาน (Phyllanthus oxyphyllus Miq.) หมากหมก (Lepionurus sylvestris Blume) หมรย (Miuromelum minutum Wright & Am) ท ามง (Litsea petiolata Hook.f. ) ผกหวานปา (Champereia manillana) ชะมวงชาง (Garcinia atroviridis) เลบครฑใบฝอย (Polyscias fruiticosa Harns) ตาเปดตาไก (Ardisia fulva var. ciliate Fletcher) กมน า (Crateva magna (Lour.) DC) สมปอย (Acacia concinna) สมเมา (Antidesma ghaesem billa Gaerth. ) เสมดชน (Syzygium gratum var. gratum) พอ (Licuaha spinosa Thumb. ) ผกเหลยง (Tourneforlia ovata Wall.ex

5

G.Don. S. ) นกนอน (Cleistanthus polyphyllus F.N. Williams) มะปรง (Bouea oppositifolia Meisn. ) จกนา( Barringtonia acutangula) มะมด (Mangifera foetida Lour. ) แฟบ (Hymenocardia punctata Wall. Ex. Lindl.)

1.3.2 ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา พนทธารโต มการปลกรกษาพนธสมนไพร พนท 3 ไร มพนธพชสมนไพรจ านวน 81 ชนด เชน ล าเจยก พลงกาสา กระวาน ชมเหดเทศ ออยแดง มะแวงเครอ ประค าดควาย ขอย สลอด วานสากเหลก กระทอ เรว ขมนขาว เปนตน และการปลกรกษาพนธความหลากหลายไมผล พนท 3 ไร มพนธไมผลพนเมอง 9 ชนด ไดแก เตยน นอยหนา มะไฟ รงแข สมแขก จ าปลง นอยโหนง และมะขามคางคก (อมพวา) โดยเฉพาะสมจกรวบรวมไวหลากหลายสายพนธทแตกตางกน สามารถน าไปเปนฐานพนธกรรมเพอการปรบปรงพนธได

1.3.3 ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส การปลกรกษาพนธพชในพนทรวม 16 ไร ไดแก กลวยไมพนเมอง ปลกกลวยไมพนเมอง ซงสวนใหญเปนกะเรกะรอน จ านวน 60 ตน พนธหมอขาวหมอแกงลง ม 2 ชนด คอ พนธใบใหญ และพนธใบเลก จ านวน 50 ตน พนธหวาย ม 9 ชนด ไดแก หวายน าผง หวายหนามขาว หวายขอด า หวายโปง หวายตะคาทอง หวายน า และหวายขาวสาร พนธกระทอ ม 2 ชนด จ าแนกตามสดอกไดแก สแดง และสเหลอง จ านวน 40 กอ พนธปาลมบงสรย ม 50 ตน พนธกระพอ ม 30 กอ และพนธปาลมจบ ม 30 ตน

2. กรอบการใชประโยชน 2.1 กจกรรมอนรกษ การใชประโยชนพนธกรรมพช และจดท าขอมลพนธกรรมพช 2.1.1 การศกษาลกษณะประจ าพนธพช ลกษณะทางพฤกษศาสตร สณฐานวทยา ศนยวจยพชสวน

ตรง และศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา ไดมการศกษาลกษณะประจ าพนธพช และการใชประโยชน พชหลายชนด เชน มะมวงแกมแดง (Mangifera indica L.) มะมวงเบา (Mangifera indica L.) สมจด (Citrus japonica Thumb.) ลองกองปา (Lansium domesticum Corr.) เงาะปา (Nephelium lappaceum L.) และมะไฟปา (Baccaurea ramiflora Lour.) เปนตน ตวอยางลกษณะประจ าพนธพชทนาสนใจ 1) มะมวงเบา ชอวทยาศาสตร: Mangifera indica L. ลกษณะทางพฤกษศาสตร ตน : เปนไมยนตน เปลอกเรยบ สน าตาลอมเทา มสขาวแตมเปนปน ตนสง 3.0-8.5 เมตร ทรงพมกวาง 1.5-4.0 เมตร สง 1.0-5.0 เมตร ล าตนสง 1.0-5.0 เมตร เสนรอบวงล าตน 17.0-56.0 เซนตเมตร ใบ : เปนใบเดยว รปหอก โคนใบแหลม ปลายใบเรยวแหลม แผนใบเรยบ ขอบใบเรยบ เหนเสนใบชด สเขยว มขนาดกวาง 5.7-8.8 เซนตเมตร ยาว 19.9-30.4 เซนตเมตร กานใบกวาง 0.1-0.4 เซนตเมตร ยาว 3.7-8.2 เซนตเมตร ดอก: เปนดอกชอ แบบแยกแขนง ออกทปลายกงรอบทรงพม เปนดอกสมบรณเพศ แตดอกตวผเปนดอกทเกสรตวเมยไมพฒนา ดอกบานมขนาด 0.5-0.7 เซนตเมตร มกลบดอกสเหลอง กลางกลบสวนโคนมสเหลองเขม ม 5 กลบ และมเกสรตวผ 1 อน

6

ผล: เปนผลเดยว ทเปนชอ ม 5-15 ผลตอชอ รปไขกลบ ไหลผลดานทองผลนนเลกนอย ผลดบสเขยว สกสเหลองอมสม เนอสเหลองอมสม มขนาดกวาง 4.7-5.5 เซนตเมตร ยาว 5.8-6.8 เซนตเมตร หนา 4.0-4.4 เซนตเมตร มน าหนก 60-100 กรมตอผล เมลด: มเปลอกแขงหม มเสยนเลกนอย รปรางกลมร มขนาด กวาง 2.9-3.5 เซนตเมตร ยาว 4.2-5.3 เซนตเมตร หนา 1.5-1.9 เซนตเมตร มน าหนก 10.0-20.0 กรมตอเมลด

2) สมจด ชอวทยาศาสตร: Citrus japonica Thumb. ลกษณะทางพฤกษศาสตร ตน : เปนไมตนขนาดเลก เปลอกสเขยวอมน าตาล มลายสน าตาลด าเปนสนนนขนเลกนอย ล าตนและกงแกไมมหนาม กงทแตกใหมจะมหนามแหลมทซอกใบ ตนสง 2.5-3.0 เมตร ทรงพมกวาง 1.5-2.5 เมตร ใบ : เปนใบประกอบ 1 ใบ แผนใบรปร โคนใบสอบแหลม ปลายใบแหลม แตอาจมรอยเวาตนทปลายใบ เปนคลนเลกนอย ขอบใบหยก สเขยวเปนมน มกลนหอมออนๆ มขนาดกวาง 3.7-5.8 เซนตเมตร ยาว 5.6-9.2 เซนตเมตร โคนใบสวนทมปก กวาง 0.1 เซนตเมตร ยาว 0.6-1.7 เซนตเมตร และกานใบกวาง 0.1 เซนตเมตร ยาว 0.2-0.5 เซนตเมตร ดอก : เปนดอกเดยว หรอเปนชอแบบชอกระจะสน ม 1-5 ดอกตอชอ เปนดอกสมบรณเพศ ดอกสขาว มกลนหอม ดอกบานมเสนผานศนยกลาง 2.6-3.3 เซนตเมตร กลบเลยงสขาวอมเขยว เชอมตดกน สวนปลายแยกเปน 5 แฉก กลบดอกม 5 กลบ รปขอบขนาน ปลายมน-แหลม มขนาดกวาง 0.4-0.6 เซนตเมตร ยาว 1.1-1.8 เซนตเมตร เกสรตวผ 19-23 อน อบเรณสเหลอง ผล : เปนผลเดยว กลมแปน ผวเรยบ มตอมน ามนจ านวนมาก มกลนหอม ปอกเปลอกไดงาย มขนาดกวาง 2.7-3.9 เซนตเมตร ยาว 2.4-3.1 เซนตเมตร หนา 2.7-3.8 เซนตเมตร มกลบ 7-9 กลบตอผล น าหนกผล 13.8-17.5 กรมตอ เนอสเหลองทอง น าสมมรสเปรยว เมลด: รปหอก-กลม ผวเรยบ สขาวนวล ม 5-12 เมลดตอผล

2.1.2 การอนรกษและใชประโยชน 1) การอนรกษและใชประโยชนพนธดาหลา ด าเนนการรวบรวมและปลกรวมกบพชอนๆ ใน

เนอท จ านวน 9 ไร ณ โครงการสวนยางเขาส านก ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส งานวชาการเกษตร ศนยศกษาการพฒนาพกลทองฯ และโครงการสวนยางทกษณราชนเวศน จ านวน 300 กอ ซงสามารถจ าแนกตามสดอกม 3 ส ไดแก ดอกสแดง ดอกสชมพ และดอกสขาว และมทงพนธทมใบเขยว และพนธหนาใบเขยวหลงใบแดง สามารถผลตดอกได 25,000 ดอกตอไรตอป นอกจากนไดใหบรการแก หนวยงานราชการ ไดแก ส านกงานตางๆ ทวาการอ าเภอ เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล สถานศกษา ไดแก โรงเรยน ในเขตพนทจงหวดนราธวาส ภาคเอกชน เกษตรกร และประชาชนทวไป

2) การอนรกษและใชประโยชนพนธหมากแดง ด าเนนการรวบรวมและปลกรวมกบพชอน ๆ ในเนอท จ านวน 5 ไร ณ ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส และงานวชาการเกษตร ศนยศกษาการพฒนาพกลทองฯ ไดมการขยายพนธตนหมากแดงดวยการแยกหนอแลวน าไปช าไวในถงเพาะ จ านวน 100 ตน/ป เพอน าไปปลกประดบสถานท ไดมหนวยงานราชการ สถานศกษา ภาคเอกชน เกษตรกร และประชาชนทวไป น าตนพนธหมากแดงไปปลก จ านวน 100 ตน/ป ประกอบดวย หนวยงานราชการ ไดแก ทวาการอ าเภอ เทศบาล องคการบรหารสวนต าบลในเขตพนทจงหวดนราธวาส จ านวน 40 ตน/ป สถานศกษา ไดแก ศนยเดกเลก

7

โรงเรยนประถม โรงเรยนมธยม กศน. ในเขตพนทจงหวดนราธวาส จ านวน 30 ตน/ป ภาคเอกชน เกษตรกร และประชาชนทวไป จ านวน 50 ตน/ป

2.2 กจกรรมวางแผนและพฒนาพนธพช ศนยวจยพชสวนตรง ไดน าความหลากหลายของพนธกรรมดาหลาและขมนจากแหลงตางๆ มาศกษาการเจรญเตบโตและผลผลต และมการน าพนธมาพฒนาพนธพชจนไดพนธแนะน า คอ ดาหลา 5 พนธ และขมนชน 2 พนธ คอ 2.2.1 ดาหลาพนธแนะน า ไดแก

1) ดาหลาพนธตรง 1 มอายตงแตปลกโดยใชเหงาถงออกดอกประมาณ 12 เดอน มหนอใหมประมาณ 43 หนอตอกอตอป อายการเกบเกยว หลงจากแทงชอดอกถงเกบเกยวเมอบาน 30% 47 วน เกบเกยวเมอบาน 50% 51 วน และเกบเกยวเมอบาน 80% 54 วน ลกษณะเดน คอ ชอดอกสขาว หรอ While 155 A โดยใชแผนเทยบส RHS colour chart ผลผลตเฉลย 39 ดอกตอกอตอป (เมออาย 3 ป หลงปลก) เมอตดขณะดอกบาน 30%, 50% และ 80% จะมอายการปกแจกนไดนาน 7 วน

2) ดาหลาพนธตรง 2 มอายตงแตปลกโดยใชเหงาถงออกดอกประมาณ 12 เดอน มหนอใหมประมาณ 28 หนอตอกอตอป อายการเกบเกยว หลงจากแทงชอดอกถงเกบเกยวเมอบาน 30% 47 วน เกบเกยวเมอบาน 50% 51 วน และเกบเกยวเมอบาน 80% 57 วน ลกษณะเดน คอ ชอดอกสบานเยน หรอ Red Purple 58 B โดยใชแผนเทยบส RHS colour chart ใหผลผลตเฉลย 40 ดอกตอกอตอป (เมออาย 3 ป หลงปลก) เมอตดขณะดอกบาน 30%, 50% และ 80% จะมอายการปกแจกนไดนาน 8 วน

3) ดาหลาพนธตรง 3 มอายตงแตปลกโดยใชเหงาถงออกดอกประมาณ 12 เดอน การแตกกอ มหนอใหมประมาณ 43 หนอตอกอตอป อายการเกบเกยว หลงจากแทงชอดอกถงเกบเกยวเมอบาน 30% 49 วน เกบเกยวเมอบาน 50% 55 วน และเกบเกยวเมอบาน 80% 60 วน ลกษณะเดน คอ ใหผลผลตเฉลย 107 ดอกตอกอตอป (เมออาย 3 ป หลงปลก) ชอดอกสแดง หรอ Red 47 B โดยใชแผนเทยบส RHS colour chart เมอตดขณะดอกบาน 30%, 50% มอายการปกแจกนไดนาน 8 วน และตดขณะดอกบาน 80% มอายการปกแจกนไดนาน 7 วน

4) ดาหลาพนธตรง 4 มอายตงแตปลกโดยใชเหงาถงออกดอกประมาณ 12 เดอน มหนอใหมประมาณ 53 หนอตอกอตอป อายการเกบเกยว หลงจากแทงชอดอกถงเกบเกยวเมอบาน 30% 41 วน เกบเกยวเมอบาน 50% 47 วน และเกบเกยวเมอบาน 80% 52 วน ลกษณะเดน คอ ใหผลผลตเฉลย 136 ดอกตอกอตอป (เมออาย 3 ป หลงปลก) ชอดอกสชมพ หรอ Red 56 A โดยใชแผนเทยบส RHS colour chart เมอตดขณะดอกบาน 30% จะมอายการปกแจกนไดนาน 13 วน และตดขณะดอกบาน 50% และ 80 % มอายการปกแจกนไดนาน 7-8 วน

5) ดาหลาพนธตรง 5 มอายตงแตปลกโดยใชเหงาถงออกดอกประมาณ 12 เดอน มหนอใหมประมาณ 36 หนอตอกอตอป อายการเกบเกยว หลงจากแทงชอดอกถงเกบเกยวเมอบาน 30% 41 วน เกบเกยว

8

เมอบาน 50% 47 วน และเกบเกยวเมอบาน 80% 52 วน ลกษณะเดน คอ เมอตดขณะดอกบาน 30% จะมอายการปกแจกนไดนาน 14 วน และตดขณะดอกบาน 50% มอายการปกแจกนไดนาน 11 วน ชอดอกสแดงเขม หรอ Red 46 A โดยใชแผนเทยบส RHS colour chart ใหผลผลตเฉลย 47 ดอกตอกอตอป (เมออาย 3 ป หลงปลก)

2.2.2 ขมนชนพนธแนะน า ไดแก 1) ขมนชนพนธตรง 1 ลกษณะเดน คอ มสารส าคญเคอรคมนอยดเฉลย 10.62% สงกวามาตรฐาน

ยาสมนไพรไทย 112.4% มน ามนหอมระเหยเฉลย 7.99% สงกวามาตรฐานยาสมนไพรไทย 33.17% และม ar - turmerone 47.904% (เกบเกยวขมนชนทอาย 11 เดอน) เนอในเหงามสเหลองสม หรอ Orange Group 28 B โดยใชแผนเทยบสของ The Royal Horticulture Society (RHS) ใหผลผลตหวสดในภาคใตประมาณ 2.23 ตนตอไร

2) ขมนชนพนธ 84-2 ลกษณะเดนพเศษ ใหผลผลตหวสดในภาคใตประมาณ 2.59 ตนตอไร มสารส าคญเคอรคมนอยดเฉลย 11.04% สงกวามาตรฐานยาสมนไพรไทย 120.80% มน ามนหอมระเหยเฉลย

7.78% สงกวามาตรฐานยาสมนไพรไทย 29.67% และม - turmerone 23.38% (เกบเกยวขมนชนทอาย 11 เดอน) เนอในเหงามสเหลองสม หรอ Orange Group 28 B โดยใชแผนเทยบสของ The Royal Horticulture Society (RHS)

3. กรอบการสรางจตส านก 3.1 กจกรรมสรางจตส านกในการอนรกษพนธกรรมพช มการใชแปลงปกปกพนธกรรมพช และแปลง

อนรกษพนธกรรมพช เปนแหลงเรยนรชนดพนธพช ความส าคญ และการใชประโยชนจากพชชนดตางๆ แกนกเรยน นกศกษา และประชาชน ซง ป 2557 มผมาเยยมชมแปลงอนรกษ ทศนยวจยพชสวนตรง จ านวน 401 คน และทศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส จ านวน 400 คน

3.2 กจกรรมพเศษสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช ศนยวจยพชสวนตรง ไดมการฝกอบรมการขยายพนธพชเพอการอนรกษแกนกเรยนและคร โรงเรยนบานไสตนวา ต าบลบอหน อ าเภอสเกา จ านวน 87 คน ในป 2557 ใหนกศกษาทมารบการฝกงาน จ านวน 11 คน ในป 2557 ไดศกษาลกษณะประจ าพนธของพชทอนรกษไว มอบพนธไมหอม เชน ตนกระดงงาสงขลา พดสามส จ าปแขก บหงาสาหร เปนตน และกงตอนแกวและโกสน ทนกเรยนตอนได ใหกบโรงเรยนทน านกเรยนมารบการฝกอบรม จ านวน 130 ตน

ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส ไดมการแจกพนธดาหลา จ านวน 150 หนอ/ป ใหกบหนวยงานราชการ ไดแก ส านกงานตางๆ ทวาการอ าเภอ เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล ในเขตพนทจงหวดนราธวาส จ านวน 40 หนอ/ป สถานศกษา ไดแก ศนยเดกเลก โรงเรยน ในเขตพนทจงหวดนราธวาส จ านวน 40 หนอ/ป ภาคเอกชน เกษตรกร และประชาชนทวไป จ านวน 70 หนอ/ป และไดแจกตนกลาหมากแดงจ านวน 500 ตน/ป

9

สรปผลการด าเนนงานและค าแนะน า สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ไดมพระราโชวาท วนพธท 19 ตลาคม 2548 ในวโรกาสปดงานประชมวชาการและนทรรศการ “ทรพยากรไทย : สรรพสงลวนพนเกยว ณ ศนยอนรกษพนธกรรมพชคลองไผ ต าบลคลองไผ อ าเภอสคว จงหวดนครราชสมา ความตอนหนงวา " โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารฯ รวมแรงรวมใจกบหนวยงานและสถานศกษา หลายหนวยงาน หลายสถาบน ปฏบตงานดานศกษาและอนรกษพนธพชตางๆ ดวยวธการทางวทยาศาสตร และรวบรวมผลการศกษาวจยไวเปนหลกฐาน เปนศนยรวมขอมลทางพนธกรรมพชทสถาบนการศกษาตางๆ และผสนใจสามารถเขารวมใชฐานขอมลได นอกจากศกษาสภาวะของทรพยากรธรรมชาตแลว การใหความรแกประชาชนกเปนสงส าคญ โดยเฉพาะในเรองการใชประโยชนจากธรรมชาตอยางเหมาะสม วธสงวนรกษา เพอทกคนจะไดใชประโยชนรวมกน อยางยงยนตลอดไป”

ผลการสนองพระราชด ารในโครงการอนรกษพนธกรรมพชในพนทภาคใตตอนลาง พนทศนยวจยพชสวนตรง ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส และศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา (ธารโต) ไดด าเนนการเปนผลส าเรจคอ

1. จดท าพนทการปกปกพนธกรรมพช รวม 496 ไร จากพนทสภาพเดมเปนปาธรรมชาตทเสอม โทรมในจงหวดตรง ใหสามารถปกปกรกษาไวไดพรอมกบส ารวจพรรณไม ตดปายชอประจ าตน และวดจดพกดตน สวนทศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา พนทอ าเภอธารโต สภาพพนทเปนพนทปาเชงเขา เปนปาธรรมชาต แตมปญหาจดการเนองจากอยในเขตทมความเสยงสงดานความปลอดภย การปกปกรกษาจงอาศยการท าความเขาใจกบชมชน การส ารวจเกบรวบรวมพนธกรรมพช และปลกรกษาพนธกรรมพช ศนยวจยพชสวนตรง มการปลกรกษาพนธไมผลเมองรอน มพนธไมผลเมองรอนจ านวน 55 ชนด พนท 15 ไร และปลกรกษาพนธผกพนเมอง มพนธผกพนเมองทเปนไมยนตน จ านวน 60 ชนด พนท 5 ไร ศนยวจยและพฒนาการเกษตรยะลา พนทธารโต มการปลกรกษาพนธสมนไพร พนท 3 ไร มพนธพชสมนไพรจ านวน 81 ชนด ไมผล พนท 3 ไร มพนธไมผลพนเมอง 9 ชนด ศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส การปลกรกษาพนธพชในพนทรวม 16 ไร ไดแก กลวยไมพนเมอง 60 ตน พนธหมอขาวหมอแกงลง ม 2 ชนด คอ พนธใบใหญ และพนธใบเลก จ านวน 50 ตน พนธหวาย ม 9 ชนด พนธกระทอ ม 2 ชนด จ าแนกตามสดอกไดแก สแดง และสเหลอง จ านวน 40 กอ พนธปาลมบงสรย ม 50 ตน พนธกระพอ ม 30 กอ และพนธปาลมจบ ม 30 ตน 2. กรอบการใชประโยชน ไดท าการอนรกษ การใชประโยชนพนธกรรมพช จดท าขอมลพนธกรรมพช และการศกษาลกษณะประจ าพนธพช ลกษณะทางพฤกษศาสตร สณฐานวทยา พชหลายชนด เชน มะมวงแกมแดง (Mangifera indica L.) มะมวงเบา (Mangifera indica L.) สมจด (Citrus japonica Thumb.) ลองกองปา (Lansium domesticum Corr.) เงาะปา (Nephelium lappaceum L.) และมะไฟปา (Baccaurea ramiflora Lour.) มการอนรกษและใชประโยชนพนธดาหลา ในเนอท จ านวน 9 ไร สามารถจ าแนกตามสดอกม 3 ส ไดแก ดอกสแดง ดอกสชมพ และดอกสขาว และมทงพนธทมใบเขยว และพนธหนาใบเขยวหลงใบแดง การอนรกษและใชประโยชนพนธหมากแดง จ านวน 5 ไร กจกรรมวางแผนและพฒนาพนธพช

10

ไดน าความหลากหลายของพนธกรรมดาหลาและขมนจากแหลงตางๆ มาศกษาการเจรญเตบโตและผลผลต และมการน าพนธมาพฒนาพนธพชจนไดพนธแนะน า คอ ดาหลา 5 พนธ และขมนชน 2 พนธ คอ ดาหลาพนธแนะน า ไดแก ดาหลาพนธตรง 1 ตรง 2 ตรง 3 ตรง 4 ตรง 5 ขมนชนพนธแนะน า ไดแก ขมนชนพนธตรง 1 และ ขมนชนพนธ 84-2 3. กรอบการสรางจตส านก มการใชแปลงปกปกพนธกรรมพช และแปลงอนรกษพนธกรรมพช เปนแหลงเรยนรชนดพนธพช ความส าคญ และการใชประโยชนจากพชชนดตางๆ แกนกเรยน นกศกษา และประชาชนในป 2557 จ านวน 801 คน กจกรรมพเศษสนบสนนการอนรกษพนธกรรมพช ไดมการฝกอบรมการขยายพนธพชเพอการอนรกษแกนกเรยนและคร ในป 2557 จ านวน 87 คน 4. ค าแนะน าในการอนรกษพนธกรรมพชในพนทภาคใตตอนลาง ควรค านงถงภมสงคมของพนท เชน ลกษณะพนท ศาสนาและการเปนอยของประชาชน อาศยการมสวนรวมและสรางจตส านกของการปลกปาในใจคน ทงระดบเกษตรกรและสวนราชการ และทส าคญคอการน าแหลงพนธกรรมมาใชประโยชนในการวจยและพฒนาซงจะท าใหเกดการสรางมลคาทางเศรษฐกจกลบไปสพนท อนจะท าใหเพมความรกหวงแหนในพนธกรรมพชของแตละชมชนบรรลตามพระราชประสงค

การน าไปใชประโยชน / การขยายผล

1. การขยายพนธพชสชมชน ไดมการแจกจายพนธพช ใหกบหนวยงานราชการ ไดแก ส านกงานตางๆ ทวาการอ าเภอ เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล สถานศกษา ศนยเดกเลก โรงเรยน ในเขตพนทจงหวดนราธวาส ภาคเอกชน เกษตรกร และประชาชนทวไป นอกจากไดสรางมลคาทางเศรษฐกจและเพมความมนคงทางอาหารใหเกษตรกรในภาคใตแลวยงเปนการสงเสรมใหมการเพมปรมาณตนไม และพนทสเขยวใหมมากขน

2. แปลงอนรกษพนธกรรมพชยงเปนพพธภณฑธรรมชาตทมผมาศกษาเรยนรไมนอยกวา 5 ,000 ราย ในระยะเวลา 5 ป

3. ไดมการน าฐานพนธกรรมพชไปใชตอยอดในการวจยและพฒนา เชน ขมน และ ดาหลา

เอกสารอางอง

กองแผนงานและวชาการ. 2555. หนงสอแนะน าโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร โครงการพเศษ ในความ รบผดชอบของกรมวชาการเกษตร. กรมวชาการเกษตร. กรงเทพมหานคร. 426 หนา. โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. ไมปรากฏปทพมพ. 65 หนา. ส านกงานหอพรรณไม. 2557. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย เตม สมตนนท ฉบบแกไขเพมเตม พ.ศ. 2557. ส านกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพมหานคร. 828 หนา.

11

ตารางท 1 ตวอยางพชทส ารวจและไดตดปายชอพนธในแปลงปกปกพนธกรรมพชทศนยวจยพชสวนตรง

ชอพช ระดบความสง ต าแหนง ดง (ทวย) Elaeocarpus petiolata. 78 m. N 07๐ 31’ 05.8” E 099๐ 24’ 36.5” ลกทง Ligustrum confusum. 76 m. N 07๐ 31’ 05.6” E 099๐ 24’ 36.3” ดงขาว Ryparosa javanica. 77 m. N 07๐ 31’ 05.5” E 099๐ 24’ 36.7” สานใบใหญ Dillenia. sp 78 m. N 07๐ 31’ 05.2” E 099๐ 24’ 36.2” หวายก าพวน Calamus longisetus. 86 m. N 07๐ 31’ 05.2” E 099๐ 24’ 37.1” พลบพลา Microcos paneculata. 74 m. N 07๐ 31’ 05.7” E 099๐ 24’ 35.5” หนลด (หน) Knema globularia. 72 m. N 07๐ 31’ 05.5” E 099๐ 24’ 36.0” แดงเขา Syzygium subsp circumscissum. 72 m. N 07๐ 31’ 04.7” E 099๐ 24’ 36.2” อชด (สมอชด) Terminaria foetidissima. 66 m. N 07๐ 31’ 05.1” E 099๐ 24’ 36.8” ขไต Syzygium lineatum. 68 m. N 07๐ 31’ 05.1” E 099๐ 24’ 36.8” คลอม (เหมอดควาย) Aporosa villosa. 68 m. N 07๐ 31’ 04.7” E 099๐ 24’ 35.9” เทพทาโร (จวง) Cinnamomum porrectum. 68 m. N 07๐ 31’ 04.5” E 099๐ 24’ 35.9” กาแซะ (แซะ) Millettia artopurpurea. 68 m. N 07๐ 31’ 04.6” E 099๐ 24’ 35.9” ตะแบก Lagerstroemia cuspidate. 57 m. N 07๐ 31’ 01.8” E 099๐ 24’ 37.3” กรม Aporosa microstachya. 63 m. N 07๐ 31’ 02.9” E 099๐ 24’ 35.0” แตว Crotoxylum maingayi. 58 m. N 07๐ 31’ 02.7” E 099๐ 24’ 35.1” ตนนก (นน) Vitex pinnata. 58 m. N 07๐ 31’ 03.0” E 099๐ 24’ 35.0” สาเหลา Friesodielsia desmoides. 65 m. N 07๐ 31’ 02.5” E 099๐ 24’ 35.5” เนยน Diospyros diepenhorstii. 62 m. N 07๐ 31’ 02.7” E 099๐ 24’ 35.3” อะราง (นนทร) Peltophorum dasyrachis. 59 m. N 07๐ 31’ 00.4” E 099๐ 24’ 34.9” สะทอนรอก Elaeocarpus robustus. 66 m. N 07๐ 31’ 02.1” E 099๐ 24’ 35.4” กอขรว (กอหม) Catanopsis javanicus. 75 m. N 07๐ 30’ 57.7” E 099๐ 24’ 34.5” นมหวา Archidendron clypearia. 77 m. N 07๐ 30’ 56.8” E 099๐ 24’ 33.9” จกนม Palaguium. sp. 80 m. N 07๐ 30’ 59.2” E 099๐ 24’ 35.0” กระดกไก Prismatomeris griffityhii Ridl 74 m. N 07๐ 30’ 57.8” E 099๐ 24’ 34.1” กอขรว (กอหม) Catanopsis javanicus. 75 m. N 07๐ 30’ 57.7” E 099๐ 24’ 34.5” นมหวา Archidendron clypearia. 77 m. N 07๐ 30’ 56.8” E 099๐ 24’ 33.9” เชอด Cinnamomum iners. 75 m. N 07๐ 30’ 56.3” E 099๐ 24’ 33.7” หวาหน Syzygium scortechinii. 66 m. N 07๐ 30’ 51.5” E 099๐ 24’ 32.8” กอหลบเตาปน (ตลบตบปน) Lithocarpus sumdaicus.

77 m. N 07๐ 30’ 55.8” E 099๐ 24’ 33.5”

บงตาน (ทะโล) Schima wallichii. 75 m. N 07๐ 30’ 55.5” E 099๐ 24’ 33.1” เฉยงพรานางแอ (คอแหง) Ccrallia brachiata. 77 m. N 07๐ 30’ 55.0” E 099๐ 24’ 33.2” พะยอม Shoria roxburghii. 77 m. N 07๐ 30’ 54.5” E 099๐ 24’ 33.0” พะวา (มงคดปา) Garcinia vilersiana. 80 m. N 07๐ 30’ 51.8” E 099๐ 24’ 33.3”

12

ภาพท 1 แสดงสภาพพนทแปลงปกปกพนธกรรมพช ทศนยวจยพชสวนตรง

มะหาด เตยน ปาบ จ าปลง

ภาพท 2 แสดง ผลไมเมองรอน ในแปลงไมผลเมองรอน ทศนยวจยพชสวนตรง

กระโดน กมน า จกนา ตว มะแฟบ

ภาพท 3 แสดงสวนของผกพนเมองทใชบรโภค จากแปลงผกพนเมอง ทศนยวจยพชสวนตรง

13

ก

กลวยไมพนเมอง หมอขาวหมอแกงลง หวาย กระพอ ปาลมจบ

ภาพท 4 พนธพชอนรกษทด าเนนการโดยศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส

ภาพท 5 แสดง ตน ใบ ดอก ผล และเมลดของมะมวงแกมแดง

ภาพท 6 แสดง ตน ใบ ดอก ผล และเมลดของมะมวงเบา

14

ภาพท 7 แสดง ตน ใบ ดอก ผล และเมลดของสมจด

ตรง 1 ตรง 2 ตรง 3 ตรง 4 ตรง 5

ภาพท 8 แสดงดอกของดาหลาพนธแนะน า

ตรง 1 ตรง 84-2

ภาพท 9 แสดงลกษณะหวของขมนพนธแนะน า

15

ภาพท10 แสดงหมากแดงทใชประดบสถานท ทศนยวจยและพฒนาการเกษตรนราธวาส

ภาพท 11 การฝกอบรมการขยายพนธพชแกนกเรยนโรงเรยนบานไสตนวา ทศนยวจยพชสวนตรง

ภาพท 12 ตนไมทโรงเรยนรบไปปลก มนกเรยนชวยกนดแล