รอยแผลบนดวงจันทร์ 94

ภาคผนวก หลากทัศนะในประเด็นอันว่าด้วยกฎหมายพิเศษ, สถานการณ์

ความไม่สงบและกรณีทางอาญาสำาหรับเด็กและเยาวชนในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้

95

พลตรี อัคร ทิพโรจน์ รองผู้อำานวยการรักษาความมั่นคงภายใน ภาค 4 ส่วนหน้า

(รอง ผอ.รมน. ภาค 4 สน.)

พื้นที่ในจังหวัดชายแดนภาคใต้เป็นพื้นที่ที่ไม่ปกติเป็นพื้นที่ที่เกิดเหตุร้ายเกิดเหตุรุนแรงเกิดเหตุความไม่สงบขึ้นการที่รัฐบาลจะประกาศใช้กฎหมายพิเศษในพื้นที่ใดๆก็แล้วแต่มันจะต้องมีสาเหตุและจะต้องมีคำาอธิบายต่อสังคมและประชาคมโลกให้ได้ว่าการที่ต้องประกาศใช้กฎหมายพิเศษซึ่งต่างไปจากกฎหมายธรรมดานั้นมันเป็นเพราะอะไร?

พื้นที่ภาคอื่นๆเขาไม่มีการวางระเบิดเขาไม่มียิงครูไม่มียิงพระไม่มีคาร์บอมบ์คนเหล่านั้นเขาก็ใช้ชีวิตตามปกติสุขเขาก็ใช้กฎหมายป.วิอาญาแต่สิ่งต่างๆที่ผมกล่าวมาทั้งหมดมันเกิดขึ้นในปัตตานียะลานราธิวาสและสงขลาตั้งแต่มันเกิดมามันก็จะต้องมีเครื่องมือให้ช่างมาแก้ไขสถานการณ์เราก็ต้องยอมรับว่าเจ้าหน้าที่ตำารวจที่ทำาหน้าที่อยู่ตาม

รอยแผลบนดวงจันทร์ 96

ปกติเขาควบคุมสถานการณ์ไม่ได้เพราะสถานการณ์มันไม่เป็นปกติไม่เพียงพอต้องใช้คนเพิ่มคราวนี้คนที่จะมาใช้เพิ่มนั้นตามกฎหมายป.วิอาญาจะต้องเป็นคนของสำานักงานตำารวจแห่งชาติซึ่งเป็นเจ้าพนักงานซึ่งคำาว่าเจ้าพนักงานก็หมายความว่ามีอำานาจหน้าที่ตามกฎหมายแต่ทหารเป็นเจ้าหน้าที่ซึ่งเจ้าหน้าที่จะไปปฏิบัติตามกฎหมายยังไม่ได้เพราะเจ้าหน้าที่ของกระทรวงกลาโหมในรัฐธรรมนูญเขาให้ทำาหน้าที่ปกป้องขอบขัณฑสีมารักษาเอกราชและอธิปไตยจำาเป็นต้องประกาศใช้กฎหมายพิเศษจึงจะทำาหน้าที่รักษากฎหมายในฐานะผู้ช่วยเจ้าหน้าที่พนักงานได้

เพราะฉะนั้นการที่จะให้เจ้าหน้าที่ทหารรักษากฎหมายได้ก็จำาเป็นต้องมีกฎหมายรองรับดังนั้นเขาจึงประกาศใช้กฎอัยการศึกซึ่งกฎอัยการศึกนั้นประกาศใช้มาเป็นเวลานานแล้วและมอบหมายให้เจ้าหน้าที่สามารถเป็นเจ้าพนักงานได้กล่าวคือสามารถทำาการปิดล้อมตรวจค้นจับยึดทำาลายหรือห้ามได้โดยไม่ต้องรอหมายเรียกหมายจับหรือหมายศาลได้ในทันทีทันใด

เช่นเมื่อเกิดเหตุระเบิดตู้ม!แล้วชาวบ้านบอกไอ้2คนนั้นเป็นคนทำาถ้ามัวรอหมายศาลกว่าหมายศาลจะมาถึงคนร้ายก็ไม่รู้หายไปไหนแล้ว

ดังนั้นจึงต้องมีการควบคุมตัวไว้โดยทันทีในฐานะผู้ต้องสงสัยแล้วก็หาหลักฐานมาถ้าหลักฐานครบในเวลาที่กำาหนดก็ต้องส่งให้กระบวนการป.วิอาญาในพื้นที่พิเศษพื้นที่ที่มันเกิดเหตุการณ์ความไม่สงบในพื้นที่ที่มีคนบริสุทธิ์ถูกทำาร้ายอย่างต่อเนื่องเราก็ต้องหาเครื่องมือพิเศษมาให้ทหารใช้สำาหรับแก้ไขสถานการณ์ในขั้นต้นเช่นสมมุติว่าไฟดับเราก็ต้องมีเครื่องมือให้ช่างเป็นเครื่องมือที่เรียกว่าชุดเผชิญเหตุมีรถกระเช้าและเมื่อสถานการณ์คลี่คลายเครื่องมือพวกนี้ก็จะหมดความจำาเป็นไป

แต่ในข้อจำากัดของอำานาจหน้าที่ก็คือเราไม่สามารถควบคุมตัวได้เกิน7วันไม่สามารถใส่กุญแจมือหรือขังได้เพราะเขาเป็นเพียงผู้ต้องสงสัย

ทำาไมจึงต้องให้ทำาอย่างนั้น?เพราะสถานการณ์มันกำาลังเลวร้ายเช่นถ้าไฟกำาลังลุกมีคนกำาลังยิงกันมีคนขนยาเสพติดเข้าไปในบ้านนี้เพิ่งผ่านหน้าไปแวบๆหรือแม้แต่กรณีรถบรรทุกน้ำามันกำาลังวิ่งผ่านแดนเข้าเขตประเทศไทยถ้ามัวรอหมายศาลรอหมายจับอยู่ก็ช้าดังนั้นเขาจึงให้อำานาจโดยเฉพาะพื้นที่ตามแนวชายแดนซึ่งมันมีทั้งการหลบหนีเข้าเมืองมีการลักลอบขนสินค้าหนีภาษีมีแรงงานต่างด้าวหนีภัยสงครามเข้ามาถ้าเจ้าหน้าที่ทหารไม่มีเครื่องมือไม่มีกฎหมายที่จะไปห้ามไปหยุดไปควบคุมสิ่งเหล่านี้เพื่อไม่ให้มันทะลักเข้ามาภายในมันก็ทำาให้ประชาชนที่บริสุทธิ์เดือดร้อนมากกว่านี้

97

ดังนั้นกฎหมายเป็นเพียงเครื่องมือมันก็เหมือนยาทิงเจอร์มันจะแสบเมื่อโดนแผลถ้าไม่โดนแผลมันก็จะเย็นเพราะฉะนั้นถ้าใครเป็นแผลจะแสบเหมือนรถพยาบาลมาจอดข้างสนามฟุตบอลใครที่เขาวิตกกังวลเขาก็จะกลัวรถพยาบาลแต่คนที่แข็งแรงดีมีความเชื่อมั่นมีความบริสุทธิ์เขาก็จะไม่คิดมากกับรถพยาบาลแล้วมันก็ไม่สามารถจะไปบั่นทอนชีวิตประจำาวันของคนบริสุทธิ์ให้ชะงักได้ยกเว้นคนที่เกี่ยวข้องกับการกระทำาผิดกฎหมายก็ร้อนตัว

คนที่มีแผลเท่านั้นที่จะรู้สึกแสบเวลาเจอเจ้าหน้าที่มีเฉพาะคนที่เป็นแผลเท่านั้นที่เขารู้สึกแสบกับกฎอัยการศึกถ้าเขาไม่มีความผิดเขาจะไม่รู้สึกร้อนรนกับเรื่องเหล่านี้

กฎหมายพิเศษก็เหมือนกับการรักษาพยาบาลเบื้องตันที่เราเกิดแผลฉีกขาดมันต้องทำาความสะอาดแผลมันจำาเป็นต้องแสบในช่วงต้นแล้วเราก็ต้องเย็บปิดแผลสมานแผลแล้วในที่สุดมันก็จะหายไปกลายเป็นกายภาพบำาบัดซึ่งมันไม่ใช่แค่กฎอัยการศึกแต่มันมีพ.ร.ก.ฉุกเฉินปี2548คู่ขนานกันอยู่ด้วยส่วนใน4อำาเภอของจังหวัดสงขลาและอ.แม่ลานจ.ปัตตานีเราใช้พ.ร.บ.ความมั่นคงกับป.วิอาญา

ปีหน้าเขาก็มีแนวโน้มว่าอย่างน้อยจังหวัดละ1อำาเภอต้องมีการยกเลิกพ.ร.ก.ฉุกเฉินซึ่งพ.ร.ก.ก็ไม่ต่างจากกฎอัยการศึกแต่กฎอัยการศึกมันกว้างกว่าเพราะมันไม่ใช่แค่ยาเสพติดแต่มันรวมทั้งภัยสงครามการก่อการร้ายน้ำามันเถื่อนแต่พ.ร.ก.เขาให้อำานาจที่แตกต่างจากกฎอัยการศึกคือควบคุมตัวผู้ต้องสงสัยได้คราวละ7วันต่ออายุได้ไม่เกิน4ครั้งครั้งละ7วันรวมแล้วไม่เกิน30วันแต่การควบคุมตัวแต่ละครั้งต้องมีหมายศาลซึ่งหมายความว่านายอำาเภอผู้กำากับผู้บังคับหน่วยเฉพาะกิจหมายเลข2ตัวของหน่วยทหารต้องลงมติร่วมกันว่าให้ออกหมายจับคนนี้แล้วหมายศาลก็จะออกมาคู่ขนานกับการไปควบคุมตัว

สำาหรับบางคนการที่จะหาข้อเท็จจริงต้องใช้เวลามากกว่า7วันอาจจะใช้กฎหมายทั้ง2ฉบับหมดอำานาจของกฎอัยการศึกแล้วก็ปล่อยตัวไปก่อนแต่ถ้ายังไม่หายสงสัยก็ขอหมายศาลตามพ.ร.ก.ปี46มาควบคุมตัวต่อคนบริสุทธิ์ก็ดีคนที่มีความผิดก็ดีถ้าไม่มีหลักฐานมายืนยันเขาก็ตกเป็นผู้ต้องสงสัยเป็นผู้ต้องสงสัยในกรณีใดก็ในกรณีที่บ้านของเขาอยู่ตรงที่เกิดเหตุเสื้อผ้านาฬิกาหรือรถของเขามันเกี่ยวข้องกับการก่อเหตุผู้ก่อเหตุให้การซักทอดถึงเขาการที่จะตกเป็นผู้ต้องสงสัยมันจะตีวงแคบลงมาแต่แน่นอนคนที่ไม่บริสุทธิ์เมื่ออธิบายให้ใครฟังเขาก็บอกว่าตัวเองไม่ผิดไม่ได้ทำาแล้วถ้าเราจับไม่มั่นคั้นไม่ตายก็ยกฟ้องในที่สุด

ซึ่งท่านแม่ทัพภาค4ท่านก็มีนโยบายจะลดพื้นที่ใช้กฎหมายพิเศษลงเท่าที่การเคลื่อนไหวของกลุ่มก่อเหตุร้ายและความรุนแรงลดลงมีกิจกรรมทางศาสนาเพิ่มมากขึ้นพี่น้องประชาชนมีรอยยิ้มชีวิตประจำาวันกลับคืนมาแต่ถ้าพื้นที่ใดยังมีเหตุร้ายอย่างต่อเนื่องเราก็ยังยกเลิกกฎหมายพิเศษไม่ได้

รอยแผลบนดวงจันทร์ 98

ถ้าเรามองว่าพ.ร.ก.และกฎอัยการศึกเป็นเพียงเครื่องมือเราก็จะมีความเข้าใจในเจตนารมณ์ที่จะแก้ไขปัญหาแล้วนโยบายท่านแม่ทัพภาคที่4ท่านก็ใช้นโยบาย“สานใจสู่สันติ”คือมีการขอความร่วมมือจากทุกภาคส่วนผ่านแนวทางสันติวิธีนำาคนกลับบ้านมาต่อสู้กับคำากล่าวหาด้วยกระบวนการยุติธรรม

วันนี้ที่น่าห่วงที่สุดคือการขยายความของสื่อสารมวลชนถ้าสื่อสารมวลชนเข้าใจสถานการณ์แล้วก็เดินคู่ขนานไปกับเราเช่นคนเดิมๆทำางานคู่กับกองทัพแล้วก็จะรู้ว่าเราจะเดินไปทางไหนคำาถามที่สื่อมวลชนจากกรุงเทพฯมักจะถามเราก็คือตากใบกรือเซะแต่เมื่อได้มาเห็นและกลับไปแล้วเขาไม่ถามอีกเลย

สื่อสารมวลชนเป็นสิ่งสำาคัญผมอยากให้สื่อมวลชนมีส่วนร่วมในการสร้างสันติสุขในใจคนที่รับรู้ข่าวสารเขียนข่าวแดงด้วยสีน้ำาเงินได้ไหมไม่ต้องผนวกไม่ต้องซ้ำาเติมไม่ต้องขยายแผลผมก็พยายามที่จะไปพบทีละคนๆไปอธิบายเขาผมยอมที่จะเหนื่อยเองไปอธิบายเขาถ้ามีคอลัมน์หนึ่งเขียนตำาหนิทหารว่าอย่างนั้นอย่างนี้ผมไม่ตำาหนิเขาแต่ผมตำาหนิข้อมูลเขาเหมือนรับรู้ด้านเดียวแล้วมองแต่ด้านนี้เหมือนแก้วใบเดียวมันไม่ครบทุกมิติการนำาเสนองานสื่อสารมวลชนในโลกธุรกิจเขาก็ต้องสะกดลูกค้าซึ่งสิ่งที่สะกดความสนใจก็คือความโหดร้ายหวือหวาแต่เราไม่ชวนทะเลาะกันในเรื่องนี้เราต้องเดินเคียงข้างไปด้วยกัน

ผมอยากให้เขียนถึงมิติการทำางานของเจ้าหน้าที่อย่าไปโฟกัสเฉพาะกฎอัยการศึกอยากให้เขียนว่าการเมืองนำาการทหารมันเป็นยังไง

การเมืองนำาการทหารในเวลานี้ก็คือประการแรกการเอาใจใส่ดูแลพัฒนาคุณภาพชีวิตให้การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสิ่งอำานวยความสะดวกพัฒนาพื้นที่พิเศษทำาให้ประชาชน ‘เนื้อดี’ แข็งแรงให้เขาพึ่งตัวเองได้ซึ่งเขาก็มาร่วมมือร่วมใจกับเจ้าหน้าที่มากขึ้นสิ่งเหล่านี้มันกำาลังได้ผลด้วยปัจจัยชี้วัดว่าการดำาเนินการเข้าไปจับกุมคนที่มีหมายจับตามหมายนั้นไม่มีการต่อต้านไม่มีการเดินขบวนแล้ว

ประการที่2เวลาพี่น้องที่นี่มีกิจกรรมเช่นงานยะลาคัพงานเจ้าแม่ลิ้มกอเหนี่ยวงานของดีเมืองนราธิวาสงานกาชาดปัตตานีงานหลักเมืองงานกาชาดเบตงงานลอยกระทงผู้คนออกมาร่วมงานทั้งกลางวันกลางคืนแม้กระทั่งวันวาเลนไทน์คนก็ออกมาเต็มบ้านเต็มเมือง

และประการที่3คือการเติบโตทางเศรษฐกิจมีประกาศขายอาคารที่ก่อสร้างใหม่ๆถนนตัดใหม่ก็กำาลังเติบโตการเปิดร้านค้าสะดวกซื้อเพิ่มจำานวนขึ้นยอดขายสูงสุดในภาคใต้การซื้อรถป้ายแดงมากขึ้นยางราคาดีมีสภาประชาชนนี่คือการเมืองที่ได้ผล

ในศอ.บต.มีสภาที่ปรึกษาก็มีคนทุกสาขาอาชีพซึ่งเขาสามารถยกมือแสดงความคิด

99

เห็นได้เลยแล้วเราก็จะรับฟังซึ่งเขาสามารถส่งความคิดเห็นของเขาเข้ามาสู่กระบวนการพัฒนาสันติหรือสร้างสันติสุขขึ้นมาความมั่นใจของคนในพื้นที่ก็จะสูงขึ้นเรื่อยๆ

ในกรณีที่รัฐจับคนผิดรัฐก็จะเยียวยาเขาด้วยการชดเชยในสิ่งที่เขาสูญเสียไปนอกเสียจากว่าเขาผิดและรัฐเชื่อว่าเขาผิดแต่ไม่มีหลักฐานปรากฏว่าเขาผิดเวลานี้คนที่ยกฟ้องออกมาใช้ชีวิตอย่างอิสระเป็นคนบริสุทธิ์ปกติธรรมดา

เวลานักเคลื่อนไหวสิทธิมนุษยชนมาเขาก็จะมาไล่บี้ว่าเจ้าหน้าที่ละเมิดสิทธิ์แต่เวลาผู้ก่อเหตุความรุนแรงวางระเบิดยิงคนแก่อายุ74ปีตายในร้ายขายของชำามีประชาชนผู้บริสุทธิ์ต้องตายแบบนี้ไม่รู้ว่ากลุ่มผู้เคลื่อนไหวสิทธิมนุษยชนหายไปไหน?เพราะฉะนั้นเราก็จะฟังแต่เรื่องร้ายๆเรื่องที่เจ้าหน้าที่ตกเป็นจำาเลยสังคม

คนที่รู้สึกว่าไม่ได้รับความเป็นธรรมเขาบอกสื่อเพราะสื่อเสียงดังกว่าคนอื่นถ้าบอกสื่อมวลชนมันดังมากแล้วการใช้งานสื่อสารมวลชนเป็นเพียงวิธีเดียวที่จะสร้างความชอบธรรมให้กลุ่มผู้ก่อความรุนแรงอยู่เหนือเจ้าหน้าที่รัฐ

ด้วยการได้ข้อมูลฝ่ายเดียวผู้ก่อเหตุความรุนแรงจะเป็นต่อเจ้าหน้าที่รัฐได้ในเรื่องนี้เท่านั้นเรื่องการรุกทางการเมืองเจ้าหน้าที่ก็มีงบประมาณระยะเวลาที่ยิ่งทำายิ่งบวกการปฏิบัติทางทหารงานข่าวกรองก็ได้เปรียบยิ่งขึ้นขณะที่กลุ่มผู้ก่อเหตุความรุนแรงไม่สามารถเพิ่มเติมกองกำาลังได้โดยเฉพาะอาวุธหาไม่ได้เลยเพราะอาวุธของเขาก็ปล้นมาจากเจ้าหน้าที่ทั้งนั้นไม่ได้ไปซื้อมาจากไหนเลย

เพราะฉะนั้นงานเดียวที่ผู้ก่อเหตุจะมีกำาลังเหนือเจ้าหน้าที่รัฐก็คืองานพลังข้อมูลข่าวสารเพราะเขาสามารถสร้างเหตุที่เลวร้ายช็อกโลกได้ภายในพริบตาแล้วขยายได้ในเวลาอันรวดเร็วขณะที่เจ้าหน้าที่รัฐต้องอยู่ภายใต้กฎหมายเคารพสิทธิมนุษยชนไม่สามารถทำาร้ายประชาชนให้เป็นข่าวได้ก็ต้องใช้ความถูกต้องชอบธรรมซึ่งไม่สามารถทำาให้มันบูมได้ต้องค่อยๆเก็บคะแนนสะสมไปเรื่อยๆจนกว่ามันจะทันกันยกตัวอย่างเช่นระเบิดในยะลากลางเมืองคนในเทศบาลยะลาหาคนวางระเบิดไม่เจอแล้วบอกว่า“ใครทำา”

เขาด่าใคร?เขาด่าเจ้าหน้าที่แล้วเขาด่าเจ้าหน้าที่ไม่ได้เขาก็ไปด่าให้ส.ส.ฟังส.ส.ก็ไปด่าโดยใช้งานสื่อสารมวลชนมันก็เป็นฟีดแบ็กกลับมาถึงเจ้าหน้าที่นี่คือตัวอย่างของเรื่องราวกลายเป็นเรื่องของเจ้าหน้าที่ส.ส.ประชาชนมาขัดแย้งกันส่วนไอ้ตัวก่อเหตุไปไหนแล้วไปนั่งหัวเราะอยู่

ดังนั้นเมื่อเกิดเหตุความรุนแรงเราต้องรีบสร้างความชอบธรรมให้เห็นว่าคนนี้ต่างหากที่เป็นต้นเหตุซึ่งเป็นโจทย์ที่หนักหนาสาหัสว่าแล้วกองทัพจะทำาอย่างไร?นี่คือสิ่งหนึ่งที่ผมกำาลังทำาอยู่ก็ทำาได้แค่วิงวอนว่าเมื่อเกิดเหตุถ้าสื่อมวลชนมีความคิดเห็นที่คล้อยตามกับ

รอยแผลบนดวงจันทร์ 100

การแก้ไขปัญหาในแนวทางที่สอดคล้องกับการแก้ปัญหาของรัฐบาลและกองทัพภาคที่4ตามนโยบายสานใจสู่สันติเมื่อนั้นสื่อก็จะเขียนข้อเท็จจริงตามข้อเท็จจริงไม่ต้องผนวกความรู้สึกเพราะทุกสื่อมีลูกค้าของตัวเองเขาก็จะคิดไปตามนั้นเพราะฉะนั้นผมในฐานะที่รับผิดชอบเรื่องนี้ผมก็จะต้องชิงชี้แจงให้เร็วกว่าที่เอเอสทีวีจะออกอากาศถ้าผมชี้แจงเร็วกว่าแล้วเอเอสทีวีชี้แจงสอดคล้องกันมันก็จะยิ่งเป็นแรงหนุน

ชาวบ้านในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้เขาไม่ต้องการอะไรเขาไม่เรียกร้องเพราะหลักศาสนาทำาให้เขาพอเพียงเขาเพียงอยากให้ชีวิตความเป็นอยู่ในบ้านของเขามีความเป็นธรรมเสมอภาคหลักในศาสนาของเขาสอนให้เขาพอเพียงในตัวเขาเองดูจากอาคารบ้านเรือนของเขาเขาอยู่อย่างพอเพียงไม่วิลิศมาหราแล้วก็ไม่ฟุ่มเฟือยไม่อวดร่ำาอวดรวยเขาค่อนข้างจะพอใจในชีวิตความเป็นอยู่ของเขาอยากเลี้ยงนกเขาเลี้ยงนกกรงหัวจุกอยากเล่นฟุตบอลเขาไม่ได้อยากมีห้างสรรพสินค้าใหญ่โตยกเว้นผู้นำาเจ้าเล่ห์ที่จะสูบเลือดจากประชาชนที่บริสุทธิ์บางเรื่องมันไม่ใช่การพัฒนา

วันนี้เราขยายกฎอัยการศึกออกมาถึงยาเสพติดออกมาถึงน้ำามันเถื่อนในกรณีที่จับโดยเร่งด่วนมีอำานาจปิดล้อมตรวจค้นยึดแล้วก็รวบรวมหลักฐานและส่งฟ้องเมื่อหมดอำานาจในการควบคุมตัวตามกฎอัยการศึกก็ส่งเข้าป.วิอาญา

แล้วเราก็ต้องมาดูว่าสาเหตุที่แท้จริงที่ทำาให้มันเกิดการตรวจค้นจับกุมยึดอะไรนี่มันมาจากทหารจากเจ้าหน้าที่หรือมันมาจากเงื่อนไขในสังคมนั้นๆจึงเกิดเหตุการณ์ที่เจ้าหน้าที่ที่มาจากที่อื่นมาช่วยถ้าคนบ้านนี้เขารักกันเขาปรองดองกันไม่กลั่นแกล้งกันไม่แย่งชิงความเป็นใหญ่กันเขาก็จะมีชีวิตที่เป็นปกติสุขเขาจะไม่ต้องการเจ้าหน้าที่เลยเพราะฉะนั้นต้องเข้าใจที่มาที่ไปถึงความเป็นเหตุเป็นผลที่จะทำาให้ประชาชนรู้สึกเช่นนี้ด้วย

ทุกวันนี้จึงเกิดงานสำาคัญขึ้นมางานหนึ่งคือการบริหารจัดการข้อมูลข่าวสารซึ่งผมได้รับมอบหมายจากแม่ทัพภาคที่4ให้มาเป็นหัวหน้าทีมด้านนี้เงื่อนไขที่ทำาให้ความไม่เข้าใจขยายตัวออกมาเป็นความหวาดระแวงขยายตัวออกมาเป็นความขัดแย้งในระดับกลางในระดับปลายกระทั่งเป็นเหตุร้ายเหตุรุนแรงขึ้นมาก็มาจากเงื่อนไขสังคมที่เจ้าหน้าที่เอาเปรียบประชาชนมาตั้งแต่อดีตกาลแล้วก็ทำาให้ความรู้สึกนี้มันสะสมมาจนประชาชนไม่มีที่จะถอยแล้วเขาจึงหันหลังกลับมาสู้เขาสู้ด้วยมือเปล่าไม่ได้เขาก็ต้องสู้ด้วยวิธีที่จะต้องทำาให้หยุดให้ชะงักแล้ววิธีที่เขาคิดว่าจะสู้ได้ผลก็คือเขาต้องสู้แบบดังๆเพื่อให้โลกรู้เพราะเขามีคนน้อยเมื่อเราจับจุดรากแก้วของปัญหาได้เราก็ต้องเริ่มจากยุทธศาสตร์เข้าใจเข้าถึงพัฒนา

ยกตัวอย่างเช่นหมู่บ้านในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ทั้ง33อำาเภอในปัตตานียะลา

101

นราธิวาสและ4อำาเภอในจังหวัดสงขลารวม37อำาเภอ1,969หมู่บ้านหมู่บ้านที่มีข่าวความเคลื่อนไหวอยู่เป็นของผู้ก่อเหตุรุนแรงมีอยู่ประมาณ300หมู่บ้านแต่เมื่อเกิดเหตุแล้วมันมัวหมองไปหมดนี่คือสิ่งที่กลุ่มผู้ก่อเหตุรุนแรงต้องการจะให้มันเกิดขึ้นเพราะฉะนั้นถ้าเรารู้สึกเช่นนั้นแสดงว่าเรากำาลังตกกระไดพลอยโจนซึ่งเราเรียกสิ่งที่กำาลังเกิดขึ้นในความรู้สึกที่กำาลังไล่หลังมาว่า‘ฟีลลิ่ง วอร์’มันเป็นสงครามความรู้สึกที่ไม่ได้มีอยู่เฉพาะในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้แต่ระบาดไปทั่วโลกแล้วจะทำายังไง?เราก็ต้องวิเคราะห์ถึงรากแก้วของมันนั่นคือความไม่เข้าใจเพราะฉะนั้นตัวที่จะดับมันก็คือการสร้างความเข้าใจ

ทุกวันนี้ประชาชนในพื้นที่ประมาณ1ล้านเก้าแสนคนคนที่เขาเข้าใจไปแล้วประมาณ1ล้าน8แสน9หมื่นคนเหลืออีกหมื่นหรือสองหมื่นคนเท่านั้นที่ไม่เข้าใจหรือพยายามไม่เข้าใจวันนี้ศูนย์รับร้องเรียนจากศอ.บต.มีตัวเลขมีรายงานสรุปว่าปัญหาเรื่องเจ้าหน้าที่ไม่เป็นธรรมลดน้อยลงแล้วนอกจากนั้นกลุ่มก้อนของอาร์เคเคที่ออกมารายงานตัวก็มีมากขึ้นเรื่อยๆจนรัฐบาลต้องประกาศเป็นพ.ร.บ.ความมั่นคงมาตรา21ใน4อำาเภอของจ.สงขลาและอ.แม่ลานจ.ปัตตานีเพื่อจะให้อภัยคนกลุ่มนี้ซึ่งรัฐก็ประกาศมาตั้งแต่เมื่อธันวาคมปีที่แล้ว

เพราะมุมมองที่รัฐมีต่อเยาวชนในพื้นที่ก็คือพวกเขาเป็นลูกหลานคนไทยที่ถูกหลอกลวงใช้ไปในทางที่ผิดเขาจะต้องกลับมาสู่อ้อมอกเขาจะต้องมีที่ยืนในสังคมและควรได้รับการให้อภัย

เราเชื่อว่าเยาวชนทุกคนไม่อยากเป็นคนเลวแต่ขึ้นอยู่กับว่าบนเส้นทางชีวิตของเขาเขาจะไปเจอผู้ใหญ่ใจดีหรือผู้ใหญ่ใจร้ายหรือผู้ใหญ่หน้าเนื้อใจเสือที่ชักจูงเขาไปในทางที่ผิดแต่เมื่อไปลองแล้วเขาจะรู้ว่านี่ไม่ใช่ตัวเขานี่ไม่ใช่สิ่งที่เขาอยากได้ซึ่งเขาก็สามารถติดต่อผ่านคนที่เคารพไว้วางใจสามารถมาหาเราได้เลยสามารถทำาได้ทันทีเพราะเราเชื่อว่าเด็กพวกนี้ไม่ได้เกิดมาเป็นคนเลวและเขาก็ไม่ได้มีความสุขกับการมีชีวิตแบบนั้นเพียงแต่ว่าช่วงวัยหนุ่มที่คึกคะนองเราจะไม่ทำาลายคนเลวแต่เราจะทำาลายความเลวในคนคนนั้น

คนที่เข้าไปสู่การเป็นสมาชิกอาร์เคเคเขาจะถูกบิดเบือนคำาสอนของศาสนาในโรงเรียนปอเนาะด้วยอุซตาสที่ถูกล้างสมองมาว่าเด็กมุสลิมทุกคนต้องเข้าร่วมการทำาสงครามศาสนากับซีแยร์ขณะนี้ศาสนาของเราแผ่นดินผืนนี้ถูกยึดครองเราเป็นชนชั้นสองประชาชนไม่ได้รับความเป็นธรรมเขาจะปลุกระดมด้วยเงื่อนไขของศาสนาด้วยประวัติศาสตร์ด้วยเงื่อนไขความเชื่อแล้วเด็กพวกนี้เป็นเด็กที่ห่างพ่อห่างแม่ตั้งแต่เขามาอยู่ปอเนาะแต่เป็นเด็กผู้ชายที่เขามาอยู่ร่วมกันอย่างมีไฟแต่เขาไม่ได้นำาศักยภาพไปใช้ในทางอื่นเลยนอกจากเรียนศาสนาอุซตาสก็จะมาฝึกเขาเพื่อฝึกให้เป็นอาร์เคเคฝึกอย่างโหดร้ายมีการคัดเลือกมีการทดสอบอบรม

รอยแผลบนดวงจันทร์ 102

และสั่งให้ชักจูงคนนั้นคนนี้มาเขาจะใช้เวลาไม่น้อยกว่า1ปีในการสร้างอาร์เคเคคนหนึ่งถ้าจะให้แข็งแรงกว่านั้นก็ใช้เวลามากกว่า2ปีทั้งในพื้นที่ของตัวเองและนอกพื้นที่

เหมือนผ่าตัดสมองใหม่เลยเขาทำาให้เด็กพวกนี้รู้สึกว่าเด็กพวกนี้คือนักรบของพระเจ้าต้องทำาสงครามจีฮัดตายแล้วก็ไม่เสียดายชีวิตตายแล้วก็ไปอยู่กับพระเจ้าซึ่งเราพบว่าทุกวันนี้สมาชิกมีไม่ถึง2,000คนอายุน้อยที่สุดที่กองทัพเคยพบคืออายุ17ปีซึ่งเราจะให้โอกาสเขาด้วยการนำาตัวเข้าโครงการนำาคนกลับบ้านโดยในระหว่างการต่อสู้คดีหรือฝึกฝนอาชีพเขาอาจจะถูกควบคุมตัวโดยทหารอย่างใกล้ชิดหน่อยเพราะเขายังไม่พ้นจากคดีและนอกจากจะยังไม่พ้นจากคดีแล้วเขาก็ยังถูกตามล่าจากหัวหน้าเก่าของเขาดังนั้นเขาจึงต้องรีบบอกทุกอย่างที่เกี่ยวกับคนที่คาดว่าจะเป็นอันตรายต่อชีวิตเขาเพื่อให้เจ้าหน้าที่ไปจัดการคนเหล่านั้นเราจึงมีความมั่นใจว่าโครงการนำาคนกลับบ้านจะสามารถสลายโครงสร้างของกลุ่มก้อนอาร์เคเคที่เป็นขบวนการได้

ถ้าเด็กแต่ละคนได้รับคำาแนะนำาจากผู้ใหญ่ใจดีเขาก็สามารถไปเข้ากลุ่มกับแต่ละกลุ่มได้เลยเช่นกลุ่มทำาเรือกอและกลุ่มประมงน้ำาจืดถ้าเขาสามารถเลือกหรือพบทางเดินชีวิตที่ดีเขาก็จะเป็นผู้ใหญ่ที่แข็งแรงดังนั้นถ้าเราสามารถสร้างให้เยาวชนรักและหวงแหนแผ่นดินของเขาได้ด้วยตัวเขาเองนั่นก็คือความสำาเร็จของงานนี้

ส่วนในกรณีที่เยาวชนต้องการสู้คดีกระทรวงยุติธรรมมีกองทุนให้กู้ยืมช่วยประกันออกมาได้เราแต่งตั้งทนายสู้คดีให้ได้แต่ปัญหาที่เด็กไม่ออกมาเพราะการสื่อสารของเราไปไม่ถึงเด็กเนื่องจากว่าเขาถูกเก็บตัวไว้ในที่ห่างไกลทั้งที่กระทรวงยุติธรรมเป็นแม่งานในการให้ความช่วยเหลือเลยนะแต่การสื่อสารมันไปไม่ถึงเด็กเพราะมีผู้ใหญ่ใจร้ายเขาหวังประโยชน์ในการที่จะใช้เด็กสร้างฐานอำานาจต่อไปเพราะมันโยงใยกับเรื่องธุรกิจทั้งหลาย

กอ.รมน.ภาค4สน.มีความพยายามที่จะสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องกับพี่น้องประชาชนในจังหวัดชายแดนภาคใต้และชาวไทยทั่วประเทศและกับประชาคมโลกและพร้อมจะรับฟังข้อคิดเห็นข้อเสนอแนะจากทุกภาคส่วนและตระหนักดีว่าเราจะยุติปัญหาในจังหวัดชายแดนใต้ได้ถาวรด้วยสันติวิธีเท่านั้นตามนโยบาย“สานใจสู่สันติ”

...

103

พรเพ็ญ คงขจรเกียรติ ผู้อำานวยการโครงการเข้าถึงความยุติธรรมแก่ประชาชนในพื้นที่

จังหวัดชายแดนภาคใต้ มูลนิธิผสานวัฒนธรรมงานวิจัยชิ้นนี้เป็นงานที่เกิดขึ้นจากการทำางานด้านสิทธิมนุษยชนและเกิดจากการที่เรา

คอยติดตามตรวจตราปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่เคยเกิดขึ้นในภาคใต้อันเนื่องมาจากการบังคับใช้กฎหมายพิเศษและเนื่องจากองค์กรของเราเป็นองค์กรที่ให้ความช่วยเหลือในด้านกฎหมายและการคุ้มครองสิทธิ์ดังนั้นเราก็มักจะพบปัญหาของการบังคับใช้กฎหมายกับเด็กระหว่างที่เราทำางานก็เลยปรึกษากันว่าเราน่าจะทำาการศึกษาประเด็นดังกล่าวเป็นการเฉพาะเพราะกฎหมายในประเทศก็มีการบัญญัติไว้ชัดเจนแล้วว่าหากเป็นการกระทำาผิดที่มีข้อสงสัยต่อเด็กและเยาวชนที่อายุต่ำากว่า18ปีจะมีกระบวนการยุติธรรมแบบพิเศษเพื่อให้ความสำาคัญกับเรื่องเด็กเกี่ยวกับสิทธิเด็กแล้วในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ที่มีการบังคับใช้

รอยแผลบนดวงจันทร์ 104

กฎหมายพิเศษนั้นในส่วนของกฎหมายที่เกี่ยวกับเด็กก็ควรจะมีความพิเศษด้วยแต่3-4ปีที่ผ่านมาเราพบว่ารัฐหรือในที่นี้คือการบังคับใช้กฎหมายยังไม่มีการปกป้องคุ้มครองเด็กเป็นพิเศษเราก็เลยทำาการศึกษาเพื่อให้เห็นภาพชัดขึ้นก็พบว่ามีสภาพปัญหาจริงๆและประสบการณ์ของเด็กในชุดที่ถูกกระทำาหรือถูกละเมิดสิทธิ์เมื่อปี2551-2552ที่เราทำาการวิจัยนั้นก็ควรจะนำามาสู่การศึกษาที่จะทำาให้เกิดการคุ้มครองที่เป็นระบบมากขึ้น

เนื่องจากกฎหมายที่ประกาศใช้ในพื้นที่ไม่มีข้อบังคับเกี่ยวกับเด็กโดยตรงไม่มีการปกป้องคุ้มครองอย่างเป็นกรณีพิเศษสิ่งที่เราเรียกกันว่าเหวี่ยงแหหรือการปิดล้อมจับกุมในยามวิกาลตามรายงานที่รัฐได้รับว่าเป็นที่ซ่องสุมของผู้ก่อเหตุการณ์ความไม่สงบนั้นเมื่อยิ่งเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมการให้ได้มาเพื่อการควบคุมตัวซักถามก็ควรจะมีการแบ่งแยกเด็กและผู้ใหญ่

เพราะไม่ว่าอย่างไรเด็กก็คือเด็กเขาก็เหมือนลูกเหมือนหลานเหมือนคนในครอบครัวถ้าเขาเติบโตขึ้นในสังคมที่ไม่เป็นธรรมเขาอาจกลายเป็นเด็กที่ก้าวร้าวและก่อให้เกิดความรุนแรงยิ่งขึ้นในส่วนของเจ้าหน้าที่รัฐควรจะมองในมุมที่ให้โอกาสแก่เด็กและเยาวชนเพราะเขาต้องเติบโตขึ้นเป็นพลเมืองรัฐควรจะให้เขาได้มีโอกาสเติบโตขึ้นเป็นคนดีของสังคม

พฤติกรรมของเด็กย่อมส่งผลถึงพฤติกรรมของเขาในอนาคตด้วยโดยเฉพาะอย่างยิ่งในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ซึ่งมีบริบทของความไม่เป็นธรรมอยู่เยอะถ้าเราไม่สามารถจำากัดบริบทของความไม่เป็นธรรมนี้ให้อยู่ในวงแคบแล้วปล่อยให้มันเกิดขึ้นในวงกว้างหรือการที่จะพยายามลดภาวะที่เรียกว่าเป็นความหวาดกลัวหรือความรุนแรงกับเยาวชนและเด็กแล้วเราก็น่าจะทำาไปได้เลยโดยที่ไม่จำาเป็นต้องมีคำาถามด้วยซ้ำานะคุณไม่น่าจะต้องตั้งคำาถามกับการกระทำาสิ่งดีๆกับเด็กเพราะบางครั้งเจ้าหน้าที่ก็ทำาโดยไม่รู้ว่ามันส่งผลกระทบเช่นการเข้าไปตั้งค่ายทหารในโรงเรียนอนุญาตให้เจ้าหน้าที่ของรัฐใช้สัญลักษณ์เกี่ยวกับความรุนแรงทั้งอาวุธรถถังการพูดจาภาษาท่าทางหรืออะไรก็ตามที่มันแสดงถึงอำานาจในสถานที่ที่น่าจะมีความปลอดภัยสำาหรับเด็กเช่นโรงเรียนหรือพื้นที่ทางศาสนาทั่วไปรวมทั้งในตลาดและพื้นที่สาธารณะต่างๆ

ยกตัวอย่างในกรุงเทพฯขณะที่กรุงเทพฯเกิดสถานการณ์ความขัดแย้งทางการเมืองคนกรุงเทพฯรู้สึกสะดุดตาหรือสะดุดใจหรือเปล่า?เมื่อมีทหารยืนถือปืนอยู่ตามBTSหรือMRTถ้าคุณรู้สึกอะไรบางอย่างนั่นคือสิ่งที่เกิดขึ้นในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้มาตลอดระยะเวลา7-8ปีซึ่งเจ้าหน้าที่มีอิสรเสรีในการไปไหนมาไหนด้วยอาวุธปืนตลอดเวลานั่นเป็นส่วนหนึ่งของความรุนแรงที่ส่งผลต่อจิตใจยิ่งถ้าเขาเป็นบุคคลที่ถูกจับกุมควบคุมตัวแล้ว

105

อำานาจรัฐนั้นถูกนำามาใช้กับเขาโดยตรงโดยปราศจากความสุจริตหรือมีอคติขาดเหตุและผลหลักฐานขาดกลไกที่ตรวจสอบได้เด็กก็จะตั้งคำาถามรวมทั้งครอบครัวเขาพ่อแม่เขาก็จะตั้งคำาถามแล้วเราจะอธิบายสิ่งที่เกิดขึ้นนั้นได้อย่างไร?ถ้าหลายเรื่องอธิบายไม่ได้และหลายเหตุการณ์ไม่โปร่งใสความรู้สึกถึงความไม่เป็นธรรมก็จะเกิดขึ้นกับเด็กด้วย

หลักการโดยทั่วไปของการเปลี่ยนผ่านจากความขัดแย้งไปสู่สันติภาพข้อแรกเลยรัฐควรจะยอมรับว่ามีการกระทำาผิดพลาดเกิดขึ้นการยอมรับน่าจะเป็นสิ่งที่สำาคัญที่สุดแต่กลไกที่มีอยู่ในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ทำาให้การยอมรับเกิดขึ้นได้ยากแต่ก็อยากให้รัฐและหน่วยงานของรัฐมีความพยายามเพราะถ้าเกิดการยอมรับแล้วมันก็จะนำาไปสู่การเยียวยาโดยเฉพาะการขอโทษเพราะถ้าเราบังเอิญเดินไปชนใครหกล้มสิ่งที่เราสามารถทำาได้เลยก็คือการขอโทษช่วยเก็บของที่หล่นกระจัดกระจายซึ่งเป็นสิ่งที่ทำาให้เขารู้สึกว่าเขาได้รับการชดเชยเยียวยาแต่ปัจจุบันนี้การชดเชยเยียวยาที่เกิดขึ้นในพื้นที่ก็มักจะเป็นไปในรูปของตัวเงินหรือการข่มขู่ไม่ให้มีการพูดคุยเรื่องนี้อีกซึ่งก็เป็นสิ่งที่ตรงกันข้ามกับที่ควรทำา

นอกจากนั้นการนำาตัวคนผิดมาลงโทษก็เป็นการชดเชยอีกประการหนึ่งแต่ถ้าการลงโทษจะทำาให้เกิดความขัดแย้งมากขึ้นก็ต้องลองคิดดูว่าจะมีวิธีการไหน?ที่จะทำาให้ผู้เสียหายได้รับการยอมรับว่าเขาเป็นผู้เสียหายได้รับการยอมรับว่าเขาเป็นผู้ที่ถูกกระทำาจากเจ้าหน้าที่รัฐจริง

ส่วนผู้กระทำาความผิดก็ควรสำานึกผิดผู้หลักผู้ใหญ่หรือผู้บังคับบัญชาก็ควรยินยอมให้ลูกน้องเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมเพื่อให้ความจริงปรากฏขึ้นมาว่าความผิดมันเกิดขึ้นได้อย่างไร?ด้วยเหตุใด?แล้วนำาไปสู่การปรับปรุงแก้ไขเหล่านี้เป็นสิ่งที่ควรจะเกิดขึ้นอย่าไปมองว่ามันเป็นการฟื้นฝอยหาตะเข็บเพราะถ้าไม่เกิดการเยียวยาเราก็จะพบว่าเรื่องของความไม่เป็นธรรมมักจะถูกพูดถึงอยู่ตลอดเวลาไม่ว่ากรณีกรือเซะตากใบหรือเรื่องที่เกิดขึ้นกับเด็กหลายๆกรณี

กฎอัยการศึกเป็นกฎหมายที่ใช้จัดการกับอริราชศัตรูซึ่งในพื้นที่ตามแนวชายแดนทั่วไปหรือในพื้นที่ที่มีภัยจากต่างประเทศก็สมควรที่จะมีกฎอัยการศึกเพื่อป้องกันภัยคุกคามซึ่งตามประเพณีปฏิบัติเขาก็ประกาศใช้กฎอัยการศึกตามจังหวัดที่อยู่ในเขตชายแดนอยู่แล้ว

แต่กฎอัยการศึกในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้เป็นกรณีพิเศษเพราะการประกาศใช้กินเนื้อที่มาถึงเขตพื้นที่ซึ่งไม่ได้อยู่บริเวณชายแดนซึ่งการประกาศใช้ก็เกิดขึ้นหลังเหตุการณ์ปล้นปืนเมื่อปีพ.ศ.2547มันก็ทำาให้เห็นเจตนารมณ์ว่าการประกาศใช้กฎดังกล่าวนั้นเนื่องจากรัฐมองว่าภัยที่เกิดขึ้นอาจไม่ใช่ภัยจากต่างประเทศหรือเปล่า?และเมื่อเราตีขลุมหรือตีความไปว่าการประกาศใช้กฎอัยการศึกจะสามารถควบคุมสถานการณ์ได้โดยนำากองกำาลังต่างๆมาจัดตั้งเป็นฐานกำาลังเพิ่มปริมาณเจ้าหน้าที่ด้านความมั่นคงติดอาวุธเจ้าหน้าที่มากมายมันก็ยิ่ง

รอยแผลบนดวงจันทร์ 106

ทำาให้เกิดเป็นภาวะสงครามทั้งที่พื้นฐานความขัดแย้งจริงๆในพื้นที่ไม่ใช่ปัญหาเรื่องความมั่นคงทางทหารแต่เป็นปัญหาเรื่องความมั่นคงทางด้านสังคมวัฒนธรรมและอัตลักษณ์ซึ่งมันทำาให้เกิดสิ่งที่รัฐมองว่าเป็นความคิดต่างที่ยอมรับไม่ได้

แล้วในภาวะหนึ่งมันก็เกิดเป็นความคิดเรื่องการแบ่งแยกดินแดนในภาวะนั้นทำาให้เกิดกลุ่มก้อนบางกลุ่มที่อาศัยความอ่อนแอของรัฐไทยนำาไปสู่ความคิดปลุกระดมเรื่องการแบ่งแยกดินแดนรวมกับพื้นฐานเรื่องความไม่เป็นธรรมในสังคมไทยเองโดยเฉพาะในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ที่มีความแตกต่างเรื่องเชื้อชาติศาสนาและปัญหาเรื่องการกระจายอำานาจแต่เมื่อใช้ทหารเป็นตัวแก้ปัญหาก็ทำาให้ปัญหาที่มีอยู่เดิมไม่ได้รับการแก้ไขแต่เราก็ยังปล่อยให้ทหารเป็นผู้นำาการแก้ปัญหามา7-8ปี

แม้ทหารหรือหน่วยงานความมั่นคงจะพยายามปรับท่าทีว่าใช้การเมืองนำาการทหารมีการพัฒนาควบคู่ไปด้วยทำาให้เกิดมวลชนฝ่ายรัฐมากขึ้นวาทกรรมแบบนี้ยิ่งทำาให้เกิดการแตกแยกและกฎอัยการศึกก็ยังเป็นเครื่องมือสำาคัญของการบังคับใช้ของเจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคงเช่นการควบคุมตัวผู้ต้องสงสัยโดยไม่มีกลไกอื่นๆมาคอยตรวจสอบ

ทหารสามารถจะไปจับกุมควบคุมตัวผู้ใดในสถานที่แห่งไหนในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ก็ได้โดยไม่ต้องมีหมายศาลหมายจับไม่ต้องมีการปรึกษาหารือกับหน่วยงานอื่นสามารถใช้ดุลยพินิจของตนเองในการจับกุมควบคุมตัวดังนั้นความผิดพลาดหรือความไม่ชัดเจนจึงไม่ได้รับการตรวจสอบจากใครเลยอำานาจนั้นเต็มเปี่ยมแม้จะมีระบบบังคับบัญชาก็จริงแต่ก็เป็นกระบวนการคิดของฝ่ายทหารซึ่งแม้จะเริ่มมีการปรับตัวแต่ก็ยังยากแก่การตรวจสอบและเมื่อเข้าสู่กระบวนการของการทำาผิดการรับผิดชอบต่อการทำาความผิดก็เป็นไปได้ยากซึ่งเราได้พบมาแล้วมีหลายคดีที่เราทำาซึ่งมันไม่ง่ายเลยสำาหรับผู้เสียหายที่เขาได้รับผลกระทบจากการใช้อำานาจหน้าที่ตามกฎอัยการศึก

สิ่งสำาคัญอีกอย่างก็คือกฎอัยการศึกเป็นกฎที่เก่ามากใช้มาตั้งแต่ปีพ.ศ.2457เป็นกฎหมายเก่าแก่อายุนับร้อยปีไม่มีระเบียบการปฏิบัติหรือตีความเรื่องการยึดหรือการจับกุมเมื่อระบุไว้ว่าควบคุมตัวได้7วันนี่ก็ห้ามเยี่ยมเลยซึ่งกฎหมายอื่นอนุญาตให้เยี่ยมได้แต่เมื่อเป็นการบังคับใช้กฎอัยการศึกสิทธิพื้นฐานตามกระบวนการยุติธรรมถูกตัดทิ้งไปเลย

ตอนนี้มันมีภัยหลายอย่างเราก็เข้าใจทั้งการระเบิดในสถานที่สาธารณะการลอบยิงลอบสังหารรายวันการฆ่าพระเผาวัดเผาโรงเรียนระเบิดตลาดในที่สาธารณะเจ้าหน้าที่รัฐไปไหนก็มีระเบิดทำาร้ายคราวละ8-9คนนั่นก็เป็นความห่วงกังวลที่เราเห็นว่ารัฐย่อมต้องมีส่วนในการปกป้องคุ้มครองแต่หลายครั้งที่เราถามชาวบ้านเขาก็ยืนยันว่าถ้าทหารออกไปก็จะสงบ

107

ซึ่งมันก็เป็นฐานความคิดอีกฟากซึ่งเกิดจากฐานความคิดแบบเดียวกันกับรัฐนั่นก็คือสุดโต่งอุดมคติไม่สามารถจะเป็นจริงได้เพราะฉะนั้นเราจะทำาอย่างไร?ให้มันมีจุดตรงกลางร่วมกันมีทั้งการรักษาความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สินประชาชนโดยการปฏิบัติหน้าที่ของรัฐทั้งมีความไว้เนื้อเชื่อใจจากชาวบ้านขณะเดียวกันชาวบ้านก็พร้อมจะให้ความร่วมมือในการปกป้องคุ้มครองชีวิตทรัพย์สินและความปลอดภัย

ซึ่งณตอนนี้มันยังหาจุดที่ลงตัวไม่ได้ว่าเราจะทำายังไงกับสถานการณ์ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้จริงอยู่รายงานของหน่วยงานความมั่นคงหลายส่วนยืนยันว่าเหตุการณ์ความรุนแรงลดลงแต่จำานวนผู้เสียหายคนที่เสียชีวิตรวมทั้งความรุนแรงของแต่ละเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นกลับมีความรุนแรงขึ้นเหมือนมีศักยภาพมากขึ้นการลอบสังหารก็แม่นยำาการวางระเบิดก็แม่นขึ้นการเสียชีวิตของประชาชนต่อเหตุก็สูงขึ้นปรากฏการณ์เหล่านี้หน่วยงานรัฐที่มีหน้าที่ในการรักษาความมั่นคงปลอดภัยจะอธิบายกับชาวบ้านยังไงทำาไมเราไม่ปรับบทบาทการแก้ไขปัญหาความมั่นคงในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ให้พลเมืองที่มีวิธีการที่นุ่มนวลมากกว่าลองเข้ามาจัดการแทนที่ทหารจะเป็นผู้วัดความสุขของประชาชน

ต้องอาศัยหน่วยงานอื่นๆมาร่วมกันแก้ไขแม้แต่การประเมินหรือหาตัวชี้วัดเรื่องความสุขของประชาชนการให้พลเรือนในรูปแบบต่างๆลงไปสอบถามคำาตอบไม่เหมือนกับที่ทหารได้รับหรอกซึ่งเราก็เชื่อว่าไม่มีเจ้าหน้าที่รัฐคนไหนและไม่มีใครมีความสุขกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นทุกคนต่างก็อยากให้ปัญหาลุล่วงมีความสุขสงบเกิดขึ้น

สังคมไม่ควรจะถูกขับเคลื่อนโดยหน่วยงานใดเพียงหน่วยงานเดียวทุกคนทุกภาคส่วนต้องมาร่วมมือกันทางรัฐศาสตร์ก็บอกให้มีการกระจายอำานาจให้ชุมชนมีส่วนในการปกครองการกระจายอำานาจให้เขาปกครองตนเองอาจจะเป็นหนทางหนึ่งแต่ที่ผ่านมาไม่ใช่เลยมันเป็นการรวมศูนย์อำานาจมันน่าจะผิดหัวผิดหางยิ่งใช้กฎอัยการศึกก็ยิ่งเป็นการวมศูนย์อำานาจไปที่ทหาร

แม้ในบางครั้งเราพบว่ามีการนำาตัวเจ้าหน้าที่รัฐผู้กระทำาความผิดเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมเช่นนำาตัวขึ้นสู่ศาลทหารและศาลปกครองแต่ก็ยังเป็นจำานวนที่น้อยเมื่อเทียบกับปริมาณปัญหาที่มีอยู่และมันไม่นำาไปสู่การแก้ปัญหาในเชิงนโยบายและไม่นำาไปสู่การปรับกระบวนทัศน์หรือวิธีคิดต่างๆที่เกี่ยวข้องกับเด็ก

รัฐเองเป็นผู้ที่มีอำานาจที่สุดในการกำาหนดนโยบายผ่านกระทรวงกรมกองซึ่งมีอยู่หลายหน่วยงานโดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องของเด็กและเยาวชนประเทศไทยมีคณะกรรมการสิทธิเด็กแห่งชาติมีแม้กระทั่งผู้แทนของประเทศไทยที่ไปเป็นคณะกรรมการสิทธิเด็กใน

รอยแผลบนดวงจันทร์ 108

องค์การสหประชาชาติเรามีกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ซึ่งดูแลเรื่องเด็กโดยตรงเรามีบทบาทของผู้ว่าราชการจังหวัดซึ่งกำากับดูแลหน่วยงานต่างๆในจังหวัดหรือถ้าพูดถึงสายงานความมั่นคงเราก็มีตำารวจซึ่งเป็นเจ้าพนักงานที่ดูแลกำากับการบังคับใช้กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับเด็กหรือกองอำานวยการรักษาความมั่นคงภายในกอ.รมน.ซึ่งมีอำานาจในการรักษาความมั่นคงภายในและการบังคับใช้กฎหมายพิเศษเหล่านี้คือคนที่สามารถเข้าไปกำาหนดนโยบายในเรื่องของการคุ้มครองและส่งเสริมความรู้ความข้าใจเรื่องสิทธิเด็กในสถานการณ์ความขัดแย้งซึ่งจริงๆแล้วผู้ใหญ่ทุกคนรู้ว่าควรปฏิบัติกับเด็กอย่างไรใช้สามัญสำานึกก็ได้ถ้าเราไม่มีอคติเกินไปตามข้อมูลที่เกินเลยความเป็นจริงอย่างเช่นเรื่องการฝึกเด็กในปอเนาะหรือแม้อาจจะมีอยู่จริงแต่ข้อมูลข่าวกรองเหล่านี้เราก็ไม่อาจยืนยันข้อเท็จจริงได้แต่การปฏิบัติกับโรงเรียนที่ตกอยู่ในข่ายต้องสงสัยการปฏิบัติกับเด็กที่แต่งชุดไปละหมาดใส่หมวกกอปิเยาะฮ์การปฏิบัติกับครอบครัวของเขามีความแตกต่างไหมระหว่างเด็กคนอื่นที่นุ่งกางเกงขาสั้นไม่ใส่หมวกกันน็อกกับเด็กรุ่นเดียวกันแต่ใส่หมวกกอปิเยาะฮ์ไม่ใส่หมวกกันน็อกเราปฏิบัติกับเขาเหมือนกันหรือไม่ในการตรวจค้นเหล่านี้มันไม่ใช่แค่เรื่องระเบียบการปฏิบัติแต่มันรวมไปถึงการปฏิบัติต่อเขาอย่างไม่เลือกปฏิบัติในเรื่องเชื้อชาติศาสนาเพราะเด็กและเยาวชนเขาเฝ้าดูเราอยู่ตลอดเวลา

อย่างไรก็ดีการวิจัยชุดนี้เป็นเพียงแค่การตรวจสอบกระบวนการยุติธรรมเราไม่ได้ให้ความสำาคัญในลักษณะของการเอาผิดเอาโทษเพราะเราไม่ใช่เจ้าหน้าที่ลักษณะเดียวกับตำารวจศาลและอัยการ

เราเพียงเข้ามาตรวจสอบหรือมาวิจัยในส่วนที่เป็นกระบวนการยุติธรรมของเด็กว่าหากเด็กหนึ่งคนอายุต่ำากว่า18ปีถ้าเขาตกเป็นผู้ต้องสงสัยหรือถูกดำาเนินการโดยใช้กฎหมายพิเศษเขาควรได้รับการปฏิบัติอย่างไรถูกต้องไหมหรือมีผลกระทบที่เกิดเป็นแง่บวกแง่ลบกับเขาในทางกฎหมายอย่างไรเขาได้รับสิทธิอันควรหรือไม่เขาถูกปฏิบัติอย่างไรบ้าง?

ดังนั้นรายงานฉบับนี้จึงอาจจะไม่สมบูรณ์ในแง่ที่ว่าเราไม่อาจรู้ได้ว่าเขาเป็นผู้กระทำาผิดหรือเป็นผู้บริสุทธิ์และหลายครั้งเราพบว่าข้อสงสัยที่เกิดขึ้นไม่ได้เกิดขึ้นกับเขาเป็นการเฉพาะแต่เกิดจากการเหวี่ยงแหจับกุมและถูกทำาร้ายขณะปะปนอยู่กับสถานที่ที่ต้องสงสัยทำาให้เราไม่สามารถแบ่งแยกได้ว่าใครเป็นผู้บริสุทธิ์ใครกระทำาความผิดเพราะตามหลักกฎหมายทุกคนที่ถูกนำาตัวเข้าสู่หลักของกระบวนการยุติธรรมต้องถูกสันนิษฐานไว้ก่อนว่าเป็นผู้บริสุทธิ์ไม่ใช่ผู้กระทำาความผิดณต่อเมื่อศาลตัดสินจึงจะรู้ว่าเขาเป็นผู้กระทำาผิดหรือไม่?

109

อย่างไรก็ดีกระบวนการยุติธรรมไม่อาจยืนหยัดอยู่ได้ด้วยตัวของมันเองมันอยู่ได้ด้วยบุคคลตราบใดที่คนยังไม่ปรับทัศนคติแล้วก็มีมุมมองที่มองให้ได้ลึกๆมองให้รู้ว่าสภาพปัญหาจริงๆมันคืออะไรขจัดให้ได้ซึ่งผลประโยชน์ขจัดซึ่งความไม่รู้ตราบนั้นความเป็นธรรมก็ไม่อาจเกิดขึ้นได้เพราะจริงๆแล้วเราก็ไม่รู้หรอกว่ากำานันคนนี้ไปทะเลาะกับผู้ใหญ่บ้านคนนี้เมื่อไหร่แต่วันหนึ่งกำานันมาบอกว่าผู้ใหญ่เป็นอาร์เคเคผู้ใหญ่ไปบอกว่าชุดรักษาความปลอดภัยภายในหมู่บ้านขโมยปืนเราไม่อาจรู้ได้เลยว่าความจริงคืออะไรแล้วถ้าเรายืนอยู่บนความไม่รู้แล้วใช้อำานาจหน้าที่หรือยศถาบรรดาศักดิ์ไปด้วยความไม่รู้มันก็ยิ่งบานปลาย

เราอยากให้รายงานชิ้นนี้เป็นความรู้ชิ้นหนึ่งในการประกอบการพิจารณาและการตัดสินใจในการดำาเนินนโยบายของรัฐเกี่ยวข้องกับสามจังหวัดชายแดนภาคใต้รัฐจะนำาความรู้ชุดนี้ไปปรับใช้ยังไงก็สุดแล้วแต่ความสามารถของหน่วยงานและองค์กรที่เกี่ยวข้องเราคงไม่มีความสามารถไปกำาหนดหรือกะเกณฑ์ว่าเขาต้องทำายังไงแต่เราอยากให้องค์ความรู้นี้เป็นประโยชน์

โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นประโยชน์แก่เด็กที่อยู่ในพื้นที่ไม่ให้เขาตกอยู่ในภาวะที่ไม่สามารถตอบคำาถามของตนเองได้ในเรื่องของความเป็นธรรมไม่สามารถตอบได้ว่าอะไรถูกอะไรผิดปกติเราตอบคำาถามของเด็กได้แต่ตอนนี้เราอธิบายไม่ค่อยได้แล้วว่าทำาไมตัวเขาหรือทำาไมเพื่อนเขาจึงถูกกระทำาอย่างนี้เพราะฉะนั้นเราจึงอยากให้ผู้ใหญ่มีความรับผิดชอบและสามารถให้คำาอธิบายกับเขาได้ว่าทำาไมจึงปฏิบัติกับเขาแบบนี้

...

รอยแผลบนดวงจันทร์ 110

ธีรยุทธ เบญจเดชาทนายความ สำานักงานกฎหมายอดิลแอนด์พีซ

การบังคับใช้กฎอัยการศึกนั้นไม่ว่าอย่างไรก็ไม่สมควรเพราะมันยิ่งทำาให้ชาวบ้านเกลียดเจ้าหน้าที่ขึ้นเป็นทวีคูณเพราะการใช้กฎอัยการศึกกับผู้ที่ถูกกล่าวหานั้นญาติพี่น้องเขาไม่ต้องการยิ่งในกรณีที่เกิดกับเด็กตัวเด็กเองเขาก็ยิ่งโกรธแค้นเจ้าหน้าที่เพราะในการควบคุมตัวเขามันเหมือนกับรัฐเอาสิ่งที่ไม่เป็นความจริงใส่ใส่ใส่ให้เป็นจริงแล้วเอาไปให้พนักงานสอบสวนพนักงานสอบสวนก็รับไปตามนั้นเออออตามไปด้วย

บางเคสนำาเอาคำารับสารภาพไปให้ตำารวจตำารวจพนักงานสอบสวนขี้เกียจก็พิมพ์ตามนั้นเลยมีหลายคดีผมซักไปซักมาตั้งนานถามเขาว่าคุณเอาข้อมูลตรงนี้มาจากไหนเพราะมันไม่จริงเลยคุณเอาข้อกล่าวหาของทหารมาใส่ใช่ไหมสอบถามไปสักพักเขาก็ยอมรับ

111

ผมว่ากระบวนการนี้มันเสียมาตั้งแต่จุดเริ่มต้นมันเป็นหมันตั้งแต่จุดเริ่มต้นมันเน่ามาตั้งแต่จุดเริ่มต้นแล้ว

ลองดูอย่างง่ายๆนะเมื่อทหารจะมาเรียกใครสักคนไปสอบถามเช่นเรียกนายดอเลาะฮ์สมมุตินะเรียกไปสอบถามเบื้องต้นโดยที่จริงๆแล้วก็ไม่มีอะไรหรอกไม่มีคดีไม่มีข้อหาอะไรเลยแต่เวลาเจ้าหน้าที่เขามานะมากันเป็นร้อยๆคนเพราะกฎอัยการศึกให้อำานาจเต็มที่ชาวบ้านเขาก็กลัวครอบครัวเขาก็กลัวดอเลาะฮ์เขาก็หนีสิเพราะเขาไม่มีความผิดจริงอยู่ถ้าเขาไปกับเจ้าหน้าที่หรือไปสู้คดีเขาก็อาจจะถูกปล่อยตัวแต่ถ้าหนีเขาก็โดนดังนั้นปัญหามันจึงอยู่ที่ว่านี่คือการบังคับคุณไม่ไปไม่ได้คุณต้องไปและเมื่อไปแล้วถ้าเจ้าหน้าที่พอใจเขาก็ปล่อยแต่ถ้าไม่พอใจคุณก็โดนแต่ถ้าคุณไม่ไปนะพันเปอร์เซ็นต์แน่นอนคุณเป็นผู้ก่อการร้ายแต่ถ้าไปตามที่ถูกเชิญตัวนี่ยังถือว่า50-50เปอร์เซ็นต์

และถ้าไปกับเจ้าหน้าที่แล้วให้ข้อมูลดีก็ดีไปแต่ถ้าไม่ให้ข้อมูลก็โดนควบคุมตัวต่อจนกว่าจะให้ข้อมูลได้อย่างที่ต้องการนี่ไงเห็นไหมว่าอำานาจมันมีอยู่ล้นจริงๆแต่ถ้าถามว่าคนที่ไปกับคุณเมื่อกี้เขาให้ความจริงไหม?ก็ยังไม่รู้เลยด้วยซ้ำาบางทีเขาก็อาจให้ข้อมูลเพื่อให้ตัวเองหลุดพ้นเพื่อใส่ร้ายคนอื่นก็มีสร้างความแค้นระหว่างชาวบ้านกับชาวบ้านเช่นผมเกลียดคนนี้ก็เอ่ยถึงคนนี้ให้ข้อมูลใส่ร้ายคนคนนี้มีแบบนี้เยอะนะที่ผมเคยเจอมีแบบนี้เยอะทั้งที่ไม่เคยรู้จักคนคนนั้นมาก่อนเลย

อย่างคดีหนึ่งมีการกล่าวหาว่ามีคนที่ยะหาไปยิงกำานันที่มายอทั้งที่อยู่ห่างกันมากแล้วทั้ง2คนไม่เคยรู้จักกันเลยเป็นแบบนั้นได้ยังไง?มีคดีหนึ่งเป็นแบบนี้เขาไม่เคยรู้จักกันเลยแต่มีการกล่าวหาว่าเขาทำาแบบนั้น

สำาหรับในกรณีเด็กและเยาวชนการล้ำาเส้นมันเกิดขึ้นตรงที่ว่าเมื่อเจ้าหน้าที่ควบคุมตัวเขาไว้แล้วก็ไปทำาร้ายร่างกายเด็กทั้งขู่เข็ญและหว่านล้อมให้รับสารภาพถ้าควบคุมตัวโดยธรรมดาแล้วส่งตัวให้ตำารวจก็ไม่มีปัญหาแต่คนเราเมื่อมีอำานาจแล้วก็ลืมตัวโดยวิธีไหนก็แล้วแต่เช่นเด็กบางคนเขาถูกควบคุมตัวไว้3วันเขาโดนซ้อมทรมานโดยที่เจ้าหน้าที่ไม่ถามอะไรเขาสักอย่างหลังจากทรมานแล้วค่อยมาสอบถามน่ะคิดดู

บางเคสเด็กถูกทรมานมีบาดแผลฟันหักพอบาดแผลหายก็ค่อยส่งตัวคืนมาแล้วปัญหาก็อยู่ตรงที่ว่าเมื่อมีบาดแผลอะไรก็ตามในค่ายทหารแม้จะมีหมอมารักษาแต่หมอคนนี้เขาจะไม่ออกใบรับรองแพทย์ให้เพราะเขาป้องกันตัวเขาเองเวลาผมว่าความในศาลผมจะเน้นตรงนี้แล้วเวลาส่งผู้ต้องสงสัยให้ตำารวจก็ต้องส่งบันทึกการซักถามพร้อมกับใบรับรองแพทย์แต่นี่ไม่มีการส่งใบรับรองแพทย์แล้วเรารู้ว่าเด็กของเราถูกซ้อมทรมานแต่ไม่มีใบรับรองแพทย์

รอยแผลบนดวงจันทร์ 112

ยกเว้นเคสหนึ่งแต่เป็นผู้ใหญ่แล้วนะแกถูกซ้อมทรมานจนสลบหัวแตกและเพราะแกสลบก็เลยถูกส่งไปโรงพยาบาลและเมื่อถูกส่งไปโรงพยาบาลก็เลยมีใบรับรองแพทย์ออกมาแล้วเราก็เอาใบนี้ไปยื่นแล้วศาลก็เชื่อแต่มีแค่เคสนี้เคสเดียวที่มีใบรับรองแพทย์

กฎหมายพิเศษที่ถูกนำามาบังคับใช้ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้นี้รู้ๆกันอยู่แล้วว่าเวลาเจ้าหน้าที่ควบคุมตัวคนที่ตกเป็นผู้ต้องสงสัยหรือคนที่ถูกควบคุมตัวจะเสียเปรียบทันทีเพราะเขาจะถูกพาไปที่ไหนอย่างไรก็ไม่มีใครรู้ญาติพี่น้องส่วนใหญ่จะไม่รู้ว่าเขาถูกพาตัวไปไว้ที่ไหนบ่อยครั้งถูกนำาตัวไปซ้อมทรมานที่อื่นก่อนแล้วค่อยมาบอกญาติให้รู้ว่าถูกนำาตัวไปที่นั่นที่นี่บางรายก็หายสาบสูญแต่สำาหรับเด็กและเยาวชนนี่การหายตัวไปไม่ค่อยมีนะที่หายสาบสูญไปส่วนใหญ่จะเป็นผู้ใหญ่แต่ในกรณีเด็กและเยาวชนนั้นส่วนใหญ่ที่ผมเคยเจอจะเป็นเรื่องการซ้อมทรมาน

อย่างคดีที่เคยทำามีอยู่คดีหนึ่งมีคนถูกจับ4คนมี2คนเป็นผู้ใหญ่อีก2คนเป็นเด็กในส่วนของเด็กนี่ทหารเขาควบคุมตัวเด็กไปไว้ในที่ที่ไม่ใช่ที่ควบคุมของทหารซึ่งเด็กเองก็ไม่รู้ว่าที่ไหนเด็กถูกนำาตัวไปซ้อมทรมานแล้วค่อยส่งตัวมาที่หน่วยเฉพาะกิจย่อยหน่วยหนึ่งแต่ก็ยังไม่ปล่อยตัวเด็กนะเจ้าหน้าที่เขาไปขุดหลุมแล้วสั่งให้เด็กลงไปอยู่ในหลุมแล้วให้เด็กต่อยหน้ากันถ้าเด็กไม่รับสารภาพก็ให้ต่อยกันอยู่อย่างนั้นให้ต่อยให้หนักๆแต่เด็กก็ยังไม่สารภาพแล้วในที่สุดเจ้าหน้าที่เขาก็เอาหมาตัวใหญ่มาสุดท้ายเด็กก็รับสารภาพเมื่อเด็กรับสารภาพก็หยุดซ้อมและสั่งให้หยุดต่อยกัน

ปัญหาเมื่อคดีนี้ขึ้นสู่ศาลก็คือการซ้อมทรมานเด็กไม่ปรากฏในคำาฟ้องเพราะเด็กรับสารภาพเนื่องจากถูกซ้อมทรมานไงแต่สุดท้ายแล้วศาลก็ยกฟ้องคดีนี้เด็กไม่มีความผิดแล้วเด็กคนนี้ก็มีเพื่อนเขาอีกคนหนึ่งถูกไฟแช็กลนที่เท้าแล้วอีกคนหนึ่งก็ถูกตีด้วยไม้ตีกอล์ฟ

ตอนที่เกิดเหตุการณ์นั้นเด็ก2คนนี้คนหนึ่งอายุ16ปีอีกคนหนึ่งประมาณ14-15ปีการที่รัฐนำาเด็กไปซ้อมทรมานเพื่อให้เขารับสารภาพนั้นในความเป็นจริงแล้วทางกฎหมายคำาสารภาพที่ได้มาด้วยวิธีการนี้เชื่อถือไม่ได้นะเพราะเมื่อเข้าสู่ระบบของศาลแล้วสำาหรับคดีเด็กนี่ยอมรับว่าศาลจะดูละเอียดมากแม้เด็กจะรับสารภาพจริงศาลก็จะมองอย่างละเอียดว่าคำาสารภาพนั้นเกิดขึ้นอย่างไร?แล้วก็อยู่ที่ฝีมือทนายด้วยว่าสามารถนำาหลักฐานมาแสดงต่อศาลได้ไหมว่าเด็กถูกซ้อมทรมานจริงอย่างคดีทั้ง2คดีนี้เด็กรับสารภาพทั้ง2คดีเลยแต่มันผิดสังเกตตรงที่ว่ามีเด็กคนหนึ่งใน2คนนี้เขาเขียนหนังสือไม่เป็นเขาไม่ได้เรียนหนังสือแต่เขาเขียนรับสารภาพได้อย่างไร?และเซ็นชื่อลงท้ายด้วยลายนิ้วหัวแม่มือนะมันขัดกันเมื่อเราถามเด็กเด็กก็บอกว่าเด็กเขียนไม่เป็นแต่เจ้าหน้าที่ให้เขียนลอกตามกระดาษเขาให้เด็ก

113

เขียนตามนั้นพอเราแถลงต่อศาลยื่นคำาร้องว่าเด็กคนนี้เขียนหนังสือไม่เป็นไม่ได้เรียนหนังสือและ

หลักฐานอีกหลายๆอย่างศาลก็เริ่มสงสัยแล้วศาลก็ถามว่า“แล้วเขียนได้ยังไง”เด็กก็เบิกความว่าเจ้าหน้าที่ให้เขียนตามนั้นดีที่ศาลเชื่อเด็ก

ผมรับทำาคดีนี้เพราะพ่อแม่เด็กเขามาร้องเรียนขอความเป็นธรรมที่จริงเด็กมันไปนั่งเล่นกันประสาวัยรุ่นแล้วจู่ๆก็มีการระเบิดขึ้นใกล้ๆนั้นแล้วทหารก็มาปิดล้อมและเอาตัว4คนนี้ไปเลย

ตามหลักจริงๆแล้วแม้เจ้าหน้าที่จะมีอำานาจแค่ไหนก็น่าจะเคารพกันหน่อยเชิญเด็กไปแล้วก็ควรแจ้งให้ครอบครัวเขาทราบว่าเชิญไปไหนและควรจะให้พ่อแม่พี่น้องเขาไปด้วยถึงแม้ว่าจะให้ทนายเข้าไปไม่ได้ก็จริงเขายังเด็กสมควรให้พ่อแม่เข้าไปด้วยให้เข้าไปข้างในด้วยไปรับฟังการสอบถามด้วยแต่แม้ไม่ให้เข้าไปก็ให้พ่อแม่เขารออยู่ด้านนอกก็ได้หรืออย่างน้อยก็ควรให้เขาได้เจอลูกเขาบ้าง

การเอาผิดกับเจ้าหน้าที่ผู้กระทำาผิดในกรณีแบบนี้เป็นไปได้ยากมากเพราะมันไม่มีหลักฐานเราเอาผิดเขาไม่ได้เพราะการที่เราจะพิสูจน์จะจะว่าเด็กโดนซ้อมทรมานนั้นไม่มีเลยและที่สำาคัญเราไม่มีใบรับรองแพทย์ขนาดกรณีที่มีใบรับรองแพทย์ชาวบ้านเขาก็ยังกลัวเลยเขาไม่กล้าฟ้องเขากลัวเจ้าหน้าที่ยิ่งในกรณีที่เกิดกับเด็กเขาแค่ขอให้ลูกเขาออกจากคุกก็พอแล้วเขาไม่เอาเรื่องส่วนใหญ่เป็นอย่างนั้นขอแค่ให้ลูกเขาออกจากคุกเขาก็พอใจแล้วเขาไม่กล้าเอาผิดกับเจ้าหน้าที่แค่ให้ศาลยกฟ้องก็พอใจเขาไม่เอาเรื่องมากกว่านี้จะให้ไปฟ้องเจ้าหน้าที่เขาไม่ทำาหรอกมันยากดีไม่ดีก็โดนข่มขู่อย่างบางเคสนี่เด็กถูกข่มขู่นะแต่เขาไม่ยอมเขาบอกว่าขู่ได้ก็ขู่ไปแต่เขาจะไม่ถอนฟ้องเขาบอกว่าเขาไม่ยอมเพราะเขาจะทำาให้เป็นเยี่ยงอย่างจะให้เงินเขาเขาก็ไม่เอาเขาถูกเรียกไปเคลียร์ด้วยนะแต่เขาก็ไม่ยอมและเมื่อศาลออกหมายว่าศาลยกฟ้องแล้วนะเขาหนีเข้ามาเลย์ไปเลยแต่ไปอย่างถูกต้องตามกฎหมายตอนนี้อยู่ในมาเลย์ที่ผ่านมาเขาแค่อยากสู้อยากทำาให้เป็นเยี่ยงอย่างศาลยกฟ้องแล้วเขาก็ไปเลยถ้าอยู่นี่จะมีอันตราย

ยกตัวอย่างอีกคดีหนึ่งจำาเลยถูกซ้อมทรมานมีบาดแผลสลบทหารเอามาทิ้งที่หน้าโรงพักโรงพักก็ไม่อยากยุ่งก็นำาตัวมาส่งศาลศาลส่งไปเรือนจำาเรือนจำาเขากลัวเขาก็ส่งไปโรงพยาบาลสิเพราะมีบาดแผลโรงพยาบาลก็ออกใบรับรองแพทย์ให้ผมก็เลยเอาตัวนี้ไปแสดงต่อศาลศาลเชื่อเลยแต่กว่าจะได้มานี่ยากมาก

มันเหมือนกับว่าเมื่อเข้าไปในระบบเรือนจำาแล้วทุกอย่างมันก็กลับไปสู่ระบบที่ดีแต่เมื่อหลุดออกมาในระบบของกฎอัยการศึกหรือพ.ร.ก.มันจะกลายเป็นอยู่นอกระบบ

รอยแผลบนดวงจันทร์ 114

และเมื่ออยู่นอกระบบแล้วเราก็ตรวจสอบอะไรไม่ได้เลยเมื่อศาลบางท่านเชื่อตำารวจก็เชื่อด้วยแล้วก็กอดคอกันไปแบบนี้ตายแน่เมืองไทยตายแน่เพราะฉะนั้นทำาอย่างไรเราจะยกเลิกระบบแบบนี้ได้

มันต้องมีหลายๆองค์กรคอยตรวจสอบทั้งพี่น้องประชาชนทนายเจ้าหน้าที่รัฐองค์กรของรัฐแต่ถ้ารัฐทำาเฉยไม่เดือดร้อนก็ไม่ดีที่ผ่านมารัฐไม่ดูแลนักการเมืองก็เอาตัวรอดใครจะทำาอะไรก็ทำาเมืองไทยก็อย่างนี้ต้องยอมรับความจริงว่าเมืองไทยเป็นอย่างนี้จริงๆแล้วรัฐบาลเขาก็กลัวการยอมรับความจริงเพราะการยอมรับความจริงคงทำาให้เขาอยู่ได้ไม่นาน

สิ่งที่อยากบอกรัฐเกี่ยวกับการแก้ไขปัญหาในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ก็คืออยากให้รัฐสนับสนุนการศึกษาและสนับสนุนครูเป็นอันดับหนึ่งผมเชื่อว่าครูเป็นยาวิเศษที่จะคอยมอบความรู้ให้เด็กๆผมเชื่อว่าการศึกษาต้องเป็นอันดับหนึ่งและครูต้องเป็นอันดับหนึ่งสวัสดิการครูต้องดีครูในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ไม่มีความหมายเลยครูน้อยมากครูดีๆก็อยู่ไม่ได้รัฐต้องสนับสนุนการศึกษาให้อยู่อันดับหนึ่งและสวัสดิการครูต้องเป็นอันดับหนึ่ง

ส่วนเรื่องของกระบวนการยุติธรรมที่เกี่ยวกับการควบคุมตัวเยาวชนอย่างที่บอกไปว่าเวลาเจ้าหน้าที่เอาตัวเด็กไปสอบถามก็อยากให้มีญาติพี่น้องไปกับเด็กด้วยถ้าญาติพี่น้องไม่ไปมันจะมีผลกับเด็กไม่เช่นนั้นเขาจะเปรียบเหมือนเป็นกระจก...เป็นแก้วที่มันร้าวแต่ถ้าพ่อแม่ไปด้วยมันจะดีกับเด็กเพราะถ้าเขาถูกจับไปโดยที่พ่อแม่ไม่ได้ไปด้วยเขาก็จะถูกชาวบ้านมองว่าเป็นจำาเลยสังคม

ถ้าเป็นกฎหมายปกติป.วิอาญาพ่อแม่ต้องไปด้วยนะแต่ถ้าในพื้นที่นี้ไม่มีทางและแม้เด็กจะกระทำาความผิดจริงคุณก็ไม่มีสิทธิ์ทำากับเขาแบบนี้ไม่มีสิทธิ์ซ้อมทรมาน

เขาคุณต้องทำาตามกระบวนการเมื่อศาลตัดสินว่าเขาผิดจริงเขาก็จะถูกส่งตัวไปสถานพินิจฯซึ่งดีกว่าอยู่ข้างนอกด้วยซ้ำาเพราะเขาได้เรียนได้มีการศึกษาได้มีงานทำาได้มีความรู้

สำาหรับคดีเยาวชน2คนที่ผมเอ่ยถึงมาก็มีการเอาหมามาเลียหน้าเขาซึ่งมันไม่สมควรเลยเพราะว่ามันเป็นการดูถูกเหยียดหยามมากเลยจะคิดว่าไม่เป็นไรไม่ได้หรอกเพราะสำาหรับคนมุสลิมมันคือการดูถูกเหยียดหยามมากคุณไม่เข้าใจวิถีชีวิตคนที่นี่เจ้าหน้าที่ส่วนใหญ่ที่มาปฏิบัติงานตรงนี้เขาไม่เข้าใจวิถีชีวิตพอเขาไม่เข้าใจเขาก็ลองผิดลองถูกซึ่งกว่าจะเข้าใจก็สายไปแล้ว

…

115

ยูฮานี เจ๊ะกาเจ้าหน้าที่ฝ่ายกฎหมาย มูลนิธิผสานวัฒนธรรม และทีมรายงานวิจัย กระบวนการยุติธรรมทางอาญาสำาหรับเด็กและเยาวชน กรณีศึกษา

เด็กและเยาวชนที่ถูกนำาตัวเข้าสู่กระบวนการตามกฎหมายความมั่นคง ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้

ถึงแม้จะมีพรก.ฉุกเฉินกฎอัยการศึกหรือกฎหมายพิเศษอะไรก็ตามกฎหมายก็ไม่ได้

เขียนให้คุณสามารถละเมิดสิทธิในชีวิตร่างกายและไม่ได้เขียนให้คุณซ้อมทรมานหรือไม่ได้เขียนให้คุณทำาร้ายร่างกายเขาปัญหาก็คือคุณกำาลังทำาผิดกฎหมายอยู่และนอกจากทำาผิดกฎหมายละเมิดสิทธิในชิวิตร่างกายแล้วคุณยังละเมิดในส่วนที่เป็นสิทธิเฉพาะของเด็กและเยาวชนอีกด้วยแม้กระทั่งในICCPRคืออนุสัญญาว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองที่ไทยร่วมเป็นภาคีกับต่างประเทศก็ยังระบุไว้ว่าแม้ในสถานการณ์ฉุกเฉินก็ยังมีสิทธิ

รอยแผลบนดวงจันทร์ 116

บางประการที่คุณไม่สามารถล่วงละเมิดได้นั่นก็คือสิทธิในชีวิตและร่างกายซึ่งแน่นอนอยู่แล้วว่าคุณไม่สามารถไปล่วงละเมิดเขาได้อย่างเด็ดขาดอีกทั้งเด็กและเยาวชนก็ยังมีอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กคุ้มครองอยู่อีกชั้นหนึ่งด้วย

การที่คุณคิดว่าพรก.ฉุกเฉินทำาให้คุณมีอำานาจทำาได้ทุกอย่างนั้นมันไม่ใช่เลยอะไรที่เป็นการกระทำาที่นอกเหนือจากที่กฎหมายให้อำานาจไว้หรือการกระทำาที่ผิดกฎหมายคุณก็ทำาไม่ได้โดยเฉพาะอย่างยิ่งการซ้อมทรมานเด็กซึ่งจะส่งผลกระทบมากมายต่อตัวเด็กเองและเป็นทำาให้เกิดความเคลือบแคลงใจของพ่อแม่ญาติพี่น้องของเขาด้วยเพียงแค่ผู้ใหญ่หรือคนธรรมดาก็ส่งผลกระทบมากพอแล้วแต่ถ้าเขายิ่งเป็นเด็กและต้องเติบโตขึ้นมาเป็นพลเมืองของประเทศนี้แล้วคุณจะทำาให้เขาเป็นคนที่รักชาติรักประเทศไทยเป็นพลเมืองที่ดีร้อยเปอร์เซ็นต์ก็คงยาก

การที่เราทำางานวิจัยนี้เรามองเผื่อไปถึงอนาคตข้างหน้าด้วยเพราะในความคิดของเราถึงแม้ว่าเด็กจะทำาผิดมาจริงๆก็ตามการที่เขากระทำาความผิดนั้นสังคมต้องมีส่วนรับผิดชอบสังคมเราคงมีช่องโหว่หรืออะไรบางอย่างที่ทำาให้เขาไปเป็นแบบนั้นแต่ถ้าสังคมดีเขาก็คงจะไปทำาอะไรแบบนั้นได้ยากขึ้น

ในกรณีที่เขาทำาผิดสิ่งที่เขาควรจะได้รับจากสังคมก็คือการฟื้นฟูแก้ไขและเยียวยาการฟื้นฟูก็คือการทำาให้คนไม่ดีกลับมาเป็นคนดีอย่างที่ใครๆเขาพูดว่าเด็กเป็นผ้าขาวขึ้นอยู่กับว่าใครจะเอาสีอะไรมาแต้มเพราะสุดท้ายแล้วเขาก็จะเป็นเหมือนสีที่ถูกแต้มนั่นแหละ

การที่ใช้ความรุนแรงตอบโต้ความรุนแรงมันจะไม่เกิดประโยชน์อะไรมันไม่จบมันไม่ใช่การแก้ปัญหาแต่ถ้าสมมุติคุณคิดว่าเด็กคนนี้ฆ่าคนหรือทำาผิดจริงๆสิ่งที่คุณต้องทำาก็คือคุณต้องเข้าใจให้ลึกซึ้งว่าทำาไมเขาถึงทำาแบบนั้นต้องเข้าให้ถึงรากที่แท้ของปัญหาว่าการที่เขาจะฆ่าใครสักคนนั้นระหว่างทางมันเกิดอะไรขึ้นบ้างถึงทำาให้เขาไปฆ่าคนมันคงไม่ใช่ว่าตื่นเช้ามาวันหนึ่งเขาจะลุกขึ้นไปฆ่าคนเลยแต่ว่ามันมีเส้นทางชีวิตของเขาที่ถ้าเราเดินย้อนหลังกลับไปตามเส้นทางนั้นเราอาจจะมองเห็นแกนหลักของปัญหาสำาคัญและถ้าเรารู้แกนหลักของปัญหาได้เราก็จะสามารถแก้ไขได้แต่การที่เราจะเดินย้อนหลังกลับไปเราคงจะเดินกลับไปด้วยปืนด้วยการทำาร้ายร่างกายด้วยการซ้อมทรมานไม่ได้

สำาหรับเด็กและเยาวชนในกรณีศึกษาของงานวิจัยชิ้นนี้เหตุการณ์ที่เขาถูกกระทำานั้นผ่านมาแล้วเราไปเก็บข้อมูลหลังจากที่เขาถูกกระทำาซึ่งกรณีศึกษาทั้งหมดที่เราทำาวิจัยเป็นเคสที่มาร้องเรียนที่ศูนย์ทนายความมุสลิมแล้วที่ศูนย์ทนายความฯก็มีการเก็บข้อมูลของเคสเหล่านี้ไว้ซึ่งส่วนใหญ่แล้วไม่ถูกนำาเข้าสู่กระบวนการของป.วิอาญาหรือกระบวนการของ

117

ชั้นศาลแต่จะจบอยู่ที่กระบวนการของกฎหมายความมั่นคงเท่านั้นเพราะว่าไม่มีการส่งฟ้องก็ไม่ทราบเหมือนกันว่าเพราะอะไร?

โดยปรกติแล้วคดีอาญาทั่วไปคนที่ส่งฟ้องคืออัยการแต่ปัญหามันอยู่ที่กระบวนการบังคับใช้กฎหมายพิเศษคือพรก.ฉุกเฉินและกฎอัยการศึกสองตัวนี้เป็นต้นเหตุของปัญหาเพราะกฎหมายทั้งสองไม่มีบทบัญัติที่กล่าวถึงวิธีการปฎิบัติสำาหรับเด็กและเยาวชนโดยเฉพาะดังนั้นเมื่อมีการบังคับใช้ตามกฎอัยการศึกก็ทำาให้มีการละเมิดสิทธิของเด็กซึ่งญาติก็มาร้องเรียนตั้งแต่ตอนที่มีการซ้อมทรมานเราก็เช็คข้อมูลกับเจ้าหน้าที่ว่าสถานที่ที่ควบคุมตัวอยู่ที่ไหนซึ่งถ้าถูกร้องเรียนว่ามีการซ้อมทรมานจริงเราก็จะผสานงานกับหน่วยงานต่างๆให้ตรวจสอบบางเคสก็ถูกปล่อยตัวเลยแล้วถ้าบางเคสที่ถูกจับเพราะพรก.ฉุกเฉินเราก็จะสามารถขออำานาจศาลให้ช่วยตรวจสอบได้ส่วนเรื่องความผิดถ้าเยาวชนผิดจริงการดำาเนินคดีตามกระบวนการยุตธรรมก็จะนำาไปสู่การฟ้องคดีแต่นี่ไม่มีการฟ้องคดีเยาวชนซึ่งถ้ามีพยานหลักฐานก็ต้องนำาตัวเขาเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมต่อไป

นั่นหมายความว่าคุณใช้อำานาจของกฎหมายมารีดไถข้อมูลจากเขามาทำาร้ายเขาแต่พอไม่ได้อะไรคุณก็ปล่อยเขาโดยที่คุณไม่ได้ทำาอะไรต่อคุณทำาร้ายเขาเพราะอยากจะได้ข้อมูลอะไรบางอย่างหรือเพียงเพราะคุณเชื่อว่าเด็กคนนี้ต้องใช่คนร้ายแน่ๆโดยที่คุณไม่มีพยานหลักฐานอะไรที่จะแสดงให้เห็นว่าเด็กคนนี้กระทำาความผิดแต่คุณใช้อำานาจของกฎหมายพิเศษรีดข้อมูลจากเขาโดยการซ้อมทรมานเขาจนเขาต้องพูดต้องสารภาพเนื่องจากถูกซ้อมทรมานแล้วคำาสารภาพจากการซ้อมทรมานนี่โดยจิตสำานึกของคนทั่วไปย่อมรู้ดีว่ามันไม่น่าเชื่อถือเพราะคำาสารภาพที่พูดออกมานั้นเกิดจากการถูกทรมานอย่างเจ็บปวดสาหัสแล้วมันน่าเชื่อถืองั้นหรือ?ทั้งเอามาใช้ในชั้นศาลก็ไม่ได้ข้อมูลที่เด็กพูดอะไรออกไปก็ตามก็เพื่อให้ตัวเองหลุดพ้นจากการซ้อมทรมานนั้นทำาให้คุณต้องไปตามจับคนอื่นๆที่เด็กคนนี้พูดถึงอีกแล้วเมื่อข้อมูลมันไม่จริงตั้งแต่แรกเริ่มมันก็นำาไปสู่วงจรของความสับสนงงงวยว่าอะไรกันแน่เพราะกระบวนการที่คุณใช้มันไม่ถูกต้องตั้งแต่แรกแล้ว

อย่างกรณีของเด็กคนหนึ่งวันที่เกิดเหตุระเบิดเขากำาลังเรียนหนังสืออยู่ที่โรงเรียนแต่ซิมโทรศัพท์ที่เป็นชนวนระเบิดเคยเป็นซิมของเขาซึ่งเขามีซิมเยอะเหมือนวัยรุ่นทั่วไปแล้วคุณก็เอาตัวเขาไปซักถามโดยที่คุณก็รู้อยู่แล้วว่าเด็กคนนี้ไม่ใช่ผู้ที่กระทำาผิดไม่ใช่คนก่อเหตุระเบิดแน่นอนเพราะตอนที่เกิดเหตุเขาอยู่ที่โรงเรียนแล้วก็มีพยานหลักฐานยืนยันแน่นหนา

คุณควรจะซักถามให้พอประมาณพอสมควรแต่การที่คุณกักตัวเขาไว้10-20วันมันไม่สมควรแก่เหตุกับเด็กคนหนึ่งที่ไม่ได้ทำาอะไรเลยแต่กลับโดนกักตัวไว้ยี่สิบกว่าวันถูกซ้อมทรมานถูกข่มขู่สภาพจิตใจหลังจากที่คุณปล่อยตัวเขามาจะเป็นอย่างไร?มันไม่พอเหมาะ

รอยแผลบนดวงจันทร์ 118

พอควรกับสิ่งที่คุณอยากได้เลยเพราะสิ่งที่คุณอยากได้จากเขาก็คือข้อมูลว่าซิมนั้นเป็นของใคร?เป็นของเด็กหรือเปล่า?แล้วใครเอาไป?ซึ่งเด็กไม่รู้แล้วพอคุณไม่ได้อะไรจากเขาคุณก็ซ้อมทรมานเขาเมื่อคุณซ้อมทรมานเขามากๆในที่สุดเขาก็พูดอะไรออกมาก็ไม่รู้

ดังนั้นในงานวิจัยเล่มนี้เราชี้ให้เห็นว่าปัญหาที่เกิดจากการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่นั้นมีอะไรบ้างที่เราอยากให้แก้ไขซึ่งถ้าคุณยังดึงดันที่จะใช้กฎหมายพิเศษนี้ต่อไปแต่ในเบื้องต้นเลยก็คือเราเสนอให้เขายกเลิกเพราะกฎหมายมันไม่เป็นธรรมอำานาจมันมากเกินไปมันไม่ใช่สถานการณ์ของศึกสงครามและหากคุณอ้างว่าเป็นสถานการณ์ฉุกเฉินมันก็ไม่ควร‘ฉุกเฉิน’มานาน7-8ปี

แต่ถ้าคุณยังดึงดันจะใช้กฎหมายพิเศษเหล่านี้เราก็มองว่าควรจะมีบทเฉพาะที่แยกออกมาว่าหากในกรณีที่ผู้กระทำาความผิดหรือผู้ต้องสงสัยเป็นเด็กคุณจะปฏิบัติกับเขาอย่างไรแล้วเวลาที่จะบัญญัติใช้บทเฉพาะนี้ขึ้นมันก็จำาเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องศึกษาควบคู่ไปกับบทบังคับเรื่องสิทธิเด็กเช่นเรื่องของสถานที่ควบคุมตัวคุณไม่ควรจะไปควบคุมตัวเด็กในค่ายทหารคุณอาจจะไปขอใช้สถานที่ในสถานพินิจฯหรือที่ไหนก็ตามที่ให้ความคุ้มครองเด็กได้มากกว่านอกจากนั้นคนที่จะเข้ามาซักถามเด็กก็ควรที่จะเป็นเจ้าหน้าที่ที่ได้รับการฝึกอบรมเรื่องสิทธิเด็กเรื่องกฎหมายเด็กเพราะแม้แต่ในป.วิอาญาก็มีระบุไว้ว่าพนักงานสอบสวนจะสอบเด็กตามลำาพังไม่ได้คำาถามไหนที่กระทบจิตใจเด็กจะต้องถามผ่านนักจิตวิทยาในการสอบสวนจะต้องมีพนักงานสอบสวนคนที่เด็กไว้ใจและจะต้องมีนักจิตวิทยาอัยการและทนายความอยู่ด้วยทุกครั้งเพื่อคุ้มครองจิตใจและสิทธิของเขาเพราะการสอบสวนมันกดดันจิตใจเด็กอยู่แล้วซึ่งผู้ที่เรียนด้านจิตวิทยาเขาก็ต้องรู้อยู่แล้วว่าคำาถามนั้นๆกดดันและมีผลกระทบต่อเด็กหรือไม่

สิ่งที่เรานำาเสนอออกไปในงานวิจัยชิ้นนี้ก็เพื่อให้คนที่เขาบังคับใช้กฎหมายนี้ไม่ว่าจะเป็นเจ้าหน้าที่ฝ่ายไหนก็ตามไม่ว่าจะเป็นสามจังหวัดชายแดนภาคใต้หรือเมื่อกฎหมายนี้ถูกบังคับใช้ในกรุงเทพฯหรือตามชายแดนทั่วประเทศเราอยากให้เขาอ่านแล้วก็ตระหนักว่าถึงแม้จะเป็นกฎหมายความมั่นคงแต่กระบวนการที่เขาทำามันถูกต้องแล้วหรือเปล่า?และมันสามารถแก้ไขปัญหาได้อย่างแท้จริงหรือเปล่า?กฎหมายที่คุณบังคับใช้อยู่มันมีช่องว่างอะไรบ้างที่ไม่นำาไปสู่การแก้ปัญหาที่แท้จริงและกลุ่มเป้าหมายอีกกลุ่มที่เราอยากให้อ่านก็คือคนทั่วๆไปเพื่อให้เขารับรู้ว่ามันมีการบังคับใช้กฎหมายแบบนี้อยู่จริงๆมีเด็กที่ถูกลิดรอนสิทธิแบบนี้อยู่จริงๆแล้วเด็กที่ถูกละเมิดสิทธิก็คือลูกหลานของเรา

ผู้คนไม่น้อยในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้เป็นคนเชื้อชาติมลายูแต่เขาก็เป็นคนไทย

119

ไม่ต่างจากคนในภาคอิสานที่อาจจะเชื้อชาติมอญแต่เขาก็เป็นคนไทยสิ่งสำาคัญก็คือเราต้องยอมรับว่าประเทศไทยมีผู้คนหลากหลายเชื้อชาติไม่ใช่ว่าคนทุกคนต้องมีเชื้อชาติไทยมันไม่ใช่สิ่งที่มันเป็นอยู่ตอนนี้คือเราถูกรัฐบังคับว่าเราต้องเป็นเชื้อชาติไทยซึ่งมันไม่ควรเป็นอย่างนี้รัฐควรจะยอมรับว่าคนเชื้อชาติมลายูหรือเชื้อชาติอื่นๆที่ไม่ใช่เชื้อชาติไทยก็เป็นคนไทย

เมื่อรัฐเข้าใจในเรื่องนี้แล้วการที่เรามารวมกันหรือร่วมกันทำาอะไรเพื่อประเทศไทยมันก็จะง่ายขึ้นเพราะถึงแม้เราจะคนละเชื้อชาติกันแต่เราก็มีสัญชาติไทยเหมือนกันเป็นคนไทยเหมือนกันเพราะฉะนั้นคนที่ถูกบังคับถูกซ้อมทรมานก็คือลูกหลานของเราซึ่งเราก็ไม่ควรที่จะนิ่งดูดายในสิ่งที่เกิดขึ้นเพราะเราไม่รู้หรอกว่าวันหนึ่งรัฐจะนำากฎหมายนี้มาบังคับใช้ที่บ้านของใครอีกหรือเปล่า?

...

รอยแผลบนดวงจันทร์ 120

ญาดา หัตถธรรมนูญผู้ช่วยเลขาธิการมูลนิธิเพื่อสิทธิมนุษยชนและการพัฒนา,

ทีมรายงานวิจัยกระบวนการยุติธรรมทางอาญาสำาหรับเด็กและเยาวชน กรณีศึกษาเด็กและเยาวชนที่ถูกนำาตัวเข้าสู่กระบวนการตามกฎหมาย

ความมั่นคง ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้

ถ้าถามว่าอยากให้ใครอ่านงานวิจัยชิ้นนี้?สำาหรับในแง่ของข้อเสนอแนะเชิงกฎหมายหรือสภาพปัญหาในเชิงกฎหมายนั้นแน่นอนว่าเราก็อยากให้คนที่กำาหนดนโยบายทั้งฝ่ายพลเรือนและฝ่ายทหารที่อยู่ในภาคใต้ได้รับทราบได้อ่านว่าสถานการณ์ในพื้นที่เวลาที่คุณใช้กฎหมายแบบเหวี่ยงแหโดยไม่แยกเด็กแยกผู้ใหญ่นั้นมันส่งผลกระทบต่อเด็กอย่างไรบ้าง?

สำาหรับเนื้อหาในแง่ของบริบทอื่นๆที่เกิดขึ้นกับตัวเด็กกับครอบครัวเด็กเราคิดว่า

121

ทุกคนควรอ่านเพราะกระบวนการสันติภาพในจังหวัดชายแดนภาคใต้จะมีหน้าตาเป็นอย่างไรในอนาคตนั่นก็ต้องขึ้นอยู่กับเด็กในวันนี้เพราะเมื่อเขาเติบโตขึ้นมาเขาก็ย่อมต้องมีบทบาทในกระบวนการสันติภาพดังนั้นถ้าหากณวันนี้เขาถูกละเมิดสิทธิเขาถูกทำาร้ายเขาไม่ได้รับความยุติธรรมแล้วเขาจะโตขึ้นมาเป็นผู้ใหญ่แบบไหน?มันจะส่งผลกระทบต่อกระบวนการสร้างสันติสุขในภาคใต้อย่างไรบ้างเมื่อเด็กในวันนี้คือผู้ใหญ่ในวันหน้า

ในส่วนของรัฐรัฐควรแสดงให้เห็นว่ารัฐจริงใจกับการดูแลประชาชนในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ซึ่งก็ต้องแสดงให้เห็นด้วยว่าคนของรัฐที่กระทำาผิดไปกระทำาพลาดไปหรือกระทำาเกินกว่าเหตุนั้นรัฐได้แสดงให้ครอบครัวของคนที่เขาตกเป็นเหยื่อได้มั่นใจหรือไม่?ว่าคนที่มาทำาไม่ดีกับลูกกับหลานของเขานั้นถูกนำาสู่กระบวนการที่แสดงให้เกิดการยอมรับว่าสิ่งที่คุณทำาน่ะมันไม่ถูกไม่ใช่ปล่อยให้มันเกิดขึ้นเป็นคลื่นที่ซัดขึ้นมาบนฝั่งแล้วก็หายไป

ในเรื่องของสภาพจิตใจเด็กและเยาวชนเหล่านั้นก็ต้องได้รับการเยียวยาด้วยแต่ก่อนที่รัฐจะเข้าไปเยียวยาได้รัฐก็ต้องยอมรับก่อนว่าสิ่งที่คุณได้ปฏิบัติกับคนคนนั้นมันเป็นสิ่งที่พลาดไปมันเป็นสิ่งที่ทำาร้ายเขาการเยียวยาอย่างจริงใจมันต้องเริ่มต้นด้วยการยอมรับความจริงก่อนว่ามันมีเหตุการณ์แบบนี้เกิดขึ้นจริงเด็กถูกกระทำาแบบนี้จริงซึ่งไม่ใช่เพียงแค่เพราะความบกพร่องของทหารคนหนึ่งที่ไปซ้อมทรมานเขาแต่ทั้งรัฐและเจ้าหน้าที่ต้องเข้าใจว่าเป็นเพราะความบกพร่องของ‘ระบบ’

ทำาไมระบบและการบังคับใช้กฎหมายของคุณจึงเปิดช่องให้คนของคุณเข้าไปทำาแบบนี้ได้?ที่ผ่านมาเวลาเราลงพื้นที่ภาคใต้เราก็นำาเสนอเคสที่ถูกซ้อมทรมานอยู่เรื่อยๆแต่สิ่งที่เราได้รับก็คือเขามักจะบอกเราว่ากองทัพไม่มีนโยบายแบบนี้หรอกมันเป็นเพียงความบกพร่องของนายทหารคนนั้นๆมันเป็น‘ฮิวแมน เออร์เร่อ’ (Human Error)เป็นความผิดพลาดส่วนบุคคล

แต่งานวิจัยฉบับนี้ได้เสนอให้เห็นว่าแม้จะเป็น‘ฮิวแมนเออร์เร่อ’แต่ถ้าระบบไม่มีช่องโหว่ถ้ากฎหมายไม่มีช่องโหว่หรือการบังคับใช้กฎหมายไม่หละหลวมมันก็จะไมเ่กิดช่องหรือถ้าเกิดช่องมันก็จะไม่กว้างขนาดปล่อยให้เกิดเคสซ้อมทรมานได้มากมายขนาดนั้น

ดังนั้นรัฐต้องยอมรับก่อนว่ารัฐบกพร่องและรัฐต้องยอมรับว่าคนของคุณทำาผิดกระบวนการเยียวยาทางจิตใจมันจึงจะเกิดขึ้น

ต้องเข้าใจว่างานวิจัยของเราไม่มีสักอันเลยนะที่เราพยายามบ่งชี้ว่ามันเป็นความบกพร่องของบุคคลไม่มีสักอันที่เราเขียนว่าเป็นความชั่วร้ายของเจ้าหน้าที่หรือเป็นความชั่วร้ายในจิตใจหรือเป็นความใจร้ายของทหารไม่มีเลยงานวิจัยเราไม่เขียนแบบนั้น

เพราะฉะนั้นถ้ารัฐบอกว่าอย่าไปฟื้นแผลหรือถ้าถ้ายอดที่มันเน่าเขาก็เด็ดทิ้งไปแล้วสมมุติว่าถ้าการ‘อย่าไปฟื้นแผล’ หมายความว่า‘เราจัดการกับนายทหารคนนั้นไปแล้ว

รอยแผลบนดวงจันทร์ 122

ย้ายออกจากพื้นที่ไปแล้ว’หรืออะไรก็ตามทีไม่ว่าอย่างไรงานวิจัยของเราก็ไม่ได้บ่งชี้ว่าปัญหาอยู่ที่ตัวบุคคลแต่มันอยู่ที่ระบบอยู่ที่การบังคับใช้กฎหมายอยู่ที่ความหละหลวมอยู่ที่วิธีคิดในการใช้กฎหมาย

อย่างที่บอกว่าเด็กในวันนี้คือผู้ใหญ่ในวันหน้าแล้วถ้าคุณบอกว่าอยากให้ลืมเรื่องเก่าๆไปคุณก็ต้องไปถามเด็กเสียก่อนว่าเขาลืมได้ไหม?แล้วถ้าเขาลืมไม่ได้มันก็อาจส่งผลกระทบที่ใครๆอาจไม่คาดคิด

ถ้าการ ‘ลืม’จะช่วยให้แก้ปัญหาทุกอย่างได้นะเหตุการณ์ทั้งหมดที่เกิดขึ้นในภาคใต้รวมทั้งที่เกิดขึ้นในทุกภาคของประเทศด้วยคือถ้าการลืมช่วยให้แก้ไขปัญหาได้เราคงต้องลืมกันอีกเยอะเลยนะเพราะประวัติศาสตร์ไทยคงมีอะไรให้ต้อง‘ลืม’กันอีกเยอะลืมกันตั้งแต่สมัยฮัจยีสุหลงต้องลืมกันอย่างจริงจัง

การลืมก็เป็นแค่การซุกปัญหาเหมือนกวาดขยะไว้ใต้พรมปัญหาจะแก้ไขได้ก็ต่อเมื่อคุณต้องยอมรับก่อนว่ามีปัญหาอยู่จริง

งานวิจัยเราของเราไม่ได้บอกว่าทหารหน่วยไหนผิดเราแค่สะท้อนปัญหาในภาพใหญ่โดยมีเคสหรือกรณีศึกษาเหล่านี้เป็นตัวอย่างว่าไม่ได้เกิดแค่เคสเดียวแต่เกิดขึ้นอย่างเป็นระบบและเกิดขึ้นอย่างเป็น‘แนวทาง’ในการใช้กฎหมายในการใช้อำานาจเป็นปัญหาที่ต้องได้รับการเอาใจใส่จากเจ้าหน้าที่ระดับสูงจากเจ้าหน้าที่ระดับนโยบายในการเข้าไปแก้ไขปรับปรุง

การลืมคงไม่ได้ช่วยอะไรเพราะถ้าลืมแล้วมันก็จะเป็นเหมือนเดิมและคนที่บอกให้ลืมก็ไม่ใช่คนที่ถูกซ้อมทรมานกฎอัยการศึกพ.ร.ก.ฉุกเฉินให้อำานาจคุณซ้อมทรมานหรือ?คุณจะบอกว่าคุณมีอำานาจตามกฎหมายเพื่อซ้อมทรมานงั้นหรือ?

หากจำาเป็นต้องใช้อำานาจควรจะใช้อย่างไร?ในงานวิจัยนี้มีคำาตอบให้ว่าถ้าจำาเป็นต้องใช้คุณควรจะใช้อย่างไรกฎหมายไม่ได้ให้อำานาจในการซ้อมทรมานและในการใช้กฎหมายนั้นก็มีหลักที่ใหญ่กว่าซึ่งแม้แต่กฎอัยการศึกและพ.ร.ก.ฉุกเฉินก็ไม่สามารถยกเลิกหรือได้รับยกเว้นจากหลักที่ว่านี้นั่นก็คือการเคารพในศักดิ์ศรีของความเป็นมนุษย์และการคำานึงถึงหลักนิติธรรม

ถ้าคุณคิดว่ากฎอัยการศึกให้อำานาจคุณอย่างนั้นมันก็ขัดกับหลักที่ยิ่งใหญ่กว่าอย่างศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และหลักนิติธธรมซึ่งหลักที่ว่านี้ก็มีระบุไว้ในกฎหมายรัฐธรรมนูญและกฎหมายระหว่างประเทศ

ยิ่งเมื่อรัฐมีอำานาจมากรัฐยิ่งต้องระมัดระวังการใช้อำานาจนั้นให้มากและยิ่งต้องใช้ให้น้อยที่สุดแล้วการนำาไปใช้ก็ต้องได้รับการตรวจสอบอย่างเข้มงวดที่สุดด้วยเพราะการที่รัฐจะ

123

นำาอำานาจนั้นไปใช้ในทางมิชอบมันสามารถเกิดขึ้นได้ง่ายดังนั้นรัฐต้องใช้อย่างแคบที่สุดใช้ให้น้อยที่สุดใช้เฉพาะเมื่อจำาเป็นที่สุดและต้องได้รับการตรวจสอบทั้งก่อนใช้และหลังใช้ซึ่งการตรวจสอบนั้นก็ต้องเป็นไปอย่างเข้มงวดที่สุดเพราะการใช้อำานาจตามกฎอัยการศึกใช้พ.ร.ก.ฉุกเฉินโดยไม่มีการตรวจสอบจะไม่มีบทเรียนให้ผู้ใช้ทราบว่าแบบไหน?คือการกระทำาที่เกินกว่าเหตุอันสมควรแบบอันไหนสมควรใช้และแบบไหนไม่สมควรใช้นั่นก็คือคำาถามที่ว่าควรจะใช้อำานาจที่มีอยู่นี้อย่างไร?

การห้ามไม่ให้มีการซ้อมทรมานคือสิทธิเด็ดขาดของความเป็นมนุษย์กฎหมายระบุว่าสิทธิ์ที่จะไม่ถูกซ้อมทรมานถือเป็นสิทธิ์ที่ไม่อาจถูกพรากไปได้จากความเป็นมนุษย์

เพราะฉะนั้นเมื่อใดที่ประชาชนถูกซ้อมทรมานโดยรัฐนั่นหมายความว่าความเป็นมนุษย์ถูกพรากไปจากเขาแล้วการซ้อมทรมานที่ชอบด้วยกฎหมายนั้นจึงไม่มีและไม่มีทางเป็นไปได้

เพราะคุณไม่สามารถพรากเอาความเป็นมนุษย์ไปจากใครได้เราเชื่อว่าหน่วยงานความมั่นคงเขารู้ดีว่าการสร้างสันติภาพในสามจังหวัดชายแดนภาค

ใต้นั้นคุณต้องเอาชนะใจคนในพื้นที่ให้ได้สถานการณ์ความรุนแรงที่เกิดขึ้นไม่ใช่สงครามแต่เป็นความขัดแย้งในอีกรูปแบบหนึ่งซึ่งไม่ใช่ความขัดแย้งที่จะใช้อาวุธเข้าประหัตประหารกันแต่มันเป็นความขัดแย้งที่มีประชาชนผู้บริสุทธิ์อยู่ตรงกลางแล้วเขาก็ไม่ได้เป็นคู่ขัดแย้งกับใคร

เพราะฉะนั้นการเอาชนะความขัดแย้งนี้ให้ได้ในจังหวัดชายแดนภาคใต้สิ่งสำาคัญก็คือรัฐต้องเอาชนะใจประชาชนให้ได้ซึ่งนอกเหนือไปจากการพัฒนาแล้วกระบวนการยุติธรรมนี่แหละคือเครื่องมือสำาคัญที่จะเอาชนะใจประชาชนเพราะเมื่อคนคนหนึ่งถูกกระทำาอย่างไม่เป็นธรรมจากรัฐครอบครัวของเขาอีกกี่สิบคนคนทั้งหมู่บ้านอีกกี่คนที่รู้สึกเจ็บไปกับเขาเพราะฉะนั้นถ้าคุณให้ความยุติธรรมได้กับคนหนึ่งคนคุณก็จะได้ใจจากใครอีกหลายๆคน

สิ่งสำาคัญก็คือคุณต้องเอาชนะใจประชาชนให้ได้...

รอยแผลบนดวงจันทร์ 124

ปรีดา ทองชุมนุม นักกฎหมายและผู้ประสานงานโครงการเข้าถึงความยุติธรรมแก่ประชาชนในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้, ทีมรายงานวิจัยกระบวนการยุติธรรมทางอาญาสำาหรับเด็กและเยาวชน กรณีศึกษาเด็กและเยาวชนที่ถูกนำาตัวเข้าสู่

กระบวนการตามกฎหมายความมั่นคง ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้

เมื่อมีการประกาศใช้กฎอัยการศึกรัฐยิ่งต้องมีความระมัดระวังในการใช้เพราะกฎหมายพิเศษมีอำานาจมากกว่ากฎหมายปกติทำาให้สุ่มเสี่ยงต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนเพราะเมื่อมีอำานาจแล้วคุณก็ไม่ได้ตระหนักถึงการปกป้องสิทธิของประชาชนสามารถจับกุมได้เลยโดยที่ไม่มีหมายจับซึ่งเป็นอำานาจตามกฎอัยการศึกแล้วก็ขาดการตรวจสอบในระดับหนึ่ง

125

เนื่องจากศาลไม่ได้เข้ามามีส่วนร่วมในเรื่องของการพิจารณาหลักฐานเพื่อจะออกหมายจับในชั้นต้น

เพราะฉะนั้นประการแรกการจับกุมจะต้องมีความระมัดระวังอย่างยิ่งคุณจะต้องมีข้อมูลเพียงพอที่จะเชื่อได้ว่านายก.นายข.มีส่วนเกี่ยวข้องกับการกระทำาความผิด

ประการที่2เมื่อจับแล้วคุณจะไปขังไว้ที่ไหนก็ได้ซึ่งที่ผ่านมาก็สุ่มเสี่ยงอีกว่าการที่คุณขังไว้ที่ไหนก็ได้ก็อาจจะก่อให้เกิดสถานการณ์‘การหายตัวไป’ของคนคนนั้นเพราะว่าผู้เสียหายหรือญาติไม่สามารถตรวจสอบได้ว่าการที่เขาถูกควบคุมตัวไปเขาถูกนำาไปไว้ที่ไหน

เพราะ ‘บันทึกการจับกุม’ก็ไม่มีและการทำา‘บันทึกการปล่อยตัว’ก็ไม่มีและที่สำาคัญหน่วยเฉพาะกิจย่อยในจังหวัดชายแดนภาคใต้ก็มีอยู่เยอะมากค่ะคือ

ฉก.ใหญ่มีทั้งหมด4ฉก.แบ่งเป็นฉก.สงขลายะลานราธิวาสและก็ปัตตานีแล้วแต่ละฉก.ก็แบ่งตามโซนภูมิประเทศว่าจะมีฉก.ย่อยอยู่เท่าไหร่จะมีอยู่กี่เขต

ส่วนแต่ละเขตมีกี่ฉก.ย่อยบอกไม่ได้เพราะเยอะมากซึ่งมีฉก.จังหวัดแล้วก็ย่อยไปอีกเช่นฉก.ยะลาเป็นฉก.จังหวัดแล้วก็มีฉก.ระดับอำาเภอหรือเขตเช่นฉก.11ครอบคลุมพื้นที่อำาเภอเมืองจากนั้นก็มีฉก.12มีฉก.13มีฉก.14มีฉก.15ซึ่งฉก.15ก็คือบันนังสตาส่วนฉก.16ก็อาจจะเป็นธารโต

มันสะท้อนปัญหาว่าหากเรามีโครงสร้างภูมิศาสตร์ของหน่วยงานความมั่นคงอย่างชัดเจนเราก็สามารถเข้าไปตรวจสอบได้ไม่ยากแต่เมื่อเข้าไปดูในหน่วยย่อยเช่นในฉก.11ก็ยังมีฉก.แยกย่อยไปอีกในแต่ละหมู่บ้านแต่ละตำาบลซึ่งเราตรวจสอบไม่ได้ว่ามีอยู่กี่หน่วยย่อย

เช่นเมื่อเราขับรถเข้าไปในเขตจ.ปัตตานีเราจะเห็นจุดตรวจอยู่ตามหมู่บ้านนั่นแหละค่ะคือจุดตรวจที่ขึ้นกับหน่วยฉก.ย่อย21เพราะว่าฉก.ที่เรื่อยลงไปถึงอ.ยะรังจ.ปัตตานีคือฉก.21ข้างวัดช้างไห้นี่ก็ฉก.21

รายละเอียดที่มากกว่านี้เราบอกไม่ได้เพราะหน่วยเฉพาะกิจย่อยมีอยู่เยอะมากตามวัดต่างๆก็เป็นหน่วยย่อยที่ขึ้นอยู่กับหน่วยเฉพาะกิจ21ตรงนี้แหละทำาให้ตรวจสอบยากเพราะเราไม่รู้ว่าทั้งหมดรวมแล้วมีกี่หน่วยเฉพาะกิจย่อยกันแน่เรารู้แค่ฉก.หลักๆ

สถานการณ์ในจังหวัดชายแดนภาคใต้ถือเป็นสถานการณ์พิเศษเป็นอำานาจพิเศษที่คนใช้จะต้องมีความระมัดระวังอย่างยิ่งซึ่งเราเชื่อว่าแม้จะเป็นสถานการณ์ฉุกเฉินที่คุณมีอำานาจใช้กฎหมายพิเศษเพื่อระงับยับยั้งไม่ให้เกิดเหตุการณ์ความรุนแรงก็ตามแต่ไม่ว่าอย่างไรการกระทำาจะต้องไม่เกินไปกว่าสิทธิ์หรืออำานาจที่คุณมีอยู่แต่ทุกวันนี้กลายเป็นลักษณะของการปราบปรามโดยไม่ได้คำานึงถึงหลักสิทธิมนุษยชนจึงกลายเป็นไม่สามารถยับยั้งสถานการณ์อะไรได้เพราะคุณไม่ได้คำานึงถึงหลักนิติธรรม

รอยแผลบนดวงจันทร์ 126

การซ้อมทรมานมันเป็นวิธีนอกระบบกฎหมายคนกระทำาความผิดจะต้องเข้าสู่กระบวนการยุติธรรมและพิสูจน์กันว่าเขากระทำาความผิดจริงไหม?หากผิดจริงสิ่งที่เขาทำาผิดนั้นร้ายแรงแค่ไหน?

เช่นในหลายๆกรณีที่เราพบก็คือเมื่อเราร้องเรียนว่าหน่วยนี้ซ้อมทรมานประชาชนผู้บังคับบัญชาระดับสูงก็ส่งจดหมายไปถึงผู้รับผิดชอบที่อยู่ในหน่วยนี้เพื่อให้ตรวจสอบว่าลูกน้องของคุณทำาร้ายร่างกายไหม?100เปอร์เซ็นต์ไม่มีข้อมูลที่พบว่าลูกน้องเขาได้ทำาร้ายร่างกายนี่จึงแสดงให้เห็นชัดว่ามันไม่มีระบบการตรวจสอบที่เป็นอิสระว่ามีการทำาร้ายร่างกายจริงหรือไม่จริง

แต่ถ้าถามจริงๆว่าคุณกล้าไหม?ที่จะลงโทษลูกน้องของคุณคุณกล้าไหม?ที่จะยืนยันว่าลูกน้องคุณทำาผิดจริงคำาตอบก็คือไม่มีใครกล้ายอมรับกระทั่งมีหน่วยงานอิสระเป็นต้นว่าคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนก็ดีหรือองค์กรเอกชนที่ได้รับอนุญาตเข้าไปตรวจสอบก็ดีจะเป็นตัวชี้ได้ว่าลูกน้องคุณทำาจริงหรือไม่จริงเพราะถ้าให้คนในวงการเดียวกันตรวจสอบกันเองความจริงจะไม่ปรากฏนี่จากประสบการณ์นะ

นอกจากนั้นบางกรณีศึกษาในการพิจารณาคดีเจ้าหน้าที่รัฐอ้างว่าทำาไปเพราะอยู่ในการปฏิบัติหน้าที่แล้วอำานาจในการพิจารณาคดีก็คืออำานาจของศาลทหารซึ่งเมื่อคดีขึ้นสู่ศาลทหารก็จะมีข้อจำากัดอยู่ว่าผู้เสียหายไม่สามารถตั้งที่ปรึกษาทางกฎหมายในการเข้าเป็นโจทย์ร่วมกับอัยการได้อันนี้มันก็เป็นกรณีพิเศษที่แตกต่างกับศาลทั่วไปซึ่งถ้าเป็นศาลทั่วไปผู้เสียหายสามารถขอเป็นโจทย์ร่วมเพื่อเสนอพยานหลักฐานหรือร่วมซักค้านพยานหลักฐานของฝ่ายอัยการกับผู้เสียหายได้แต่ศาลทหารตัดขั้นตอนนี้ไปเลย

เมื่อเป็นเช่นนั้นมันจึงเป็นเรื่องยากในเรื่องของการชดใช้ทางความรู้สึกของผู้เสียหายเพราะในเหตุการณ์นี้ผู้เสียหายเขาเรียกร้องค่าเสียหายที่สูงซึ่งจริงๆแล้วสิ่งที่เขาต้องการไม่ใช่เงินชดใช้จากเจ้าหน้าที่แต่สิ่งที่เขาต้องการก็คือการเตือนหรือป้องปรามไม่ให้เจ้าหน้าที่คนอื่นๆไปกระทำาการละเมิดสิทธิ์ของประชาชนเหมือนอย่างที่คนในครอบครัวเขาได้รับผลกระทบ

ดังนั้นข้อเรียกร้องของเขาก็ค่อนข้างสูงซึ่งคดีนี้ศาลก็ตัดสินให้เจ้าหน้าที่ชดใช้ค่าเสียหายเป็นจำานวนเงินประมาณ1,500บาทถึง3,000บาทซึ่งศาลมองในแง่ของการรักษาบาดแผลทางกายทั้งที่ในตอนนั้นแผลทางกายไม่มีแล้วและไม่มีขั้นตอนของการพิจารณาบาดแผลทางจิตใจหรือผลกระทบในเรื่องอื่นๆเลยไม่มีเลยซึ่งต่างจากการพิจารณาคดีในศาลปกติที่ฝ่ายผู้เสียหายนั้นยังมีโอกาสและมีสิทธิ์นำาเสนอพยานหลักฐานอื่นๆที่มันมากกว่าที่อัยการนำาเสนอซึ่งศาลปกครองก็ไม่ได้อยู่ในจ.ยะลาต้องเดินทางไปถึงจ.สงขลาซึ่งก็ไม่รู้อีก

127

นานเท่าไหร่กว่าคดีจะสิ้นสุดกว่าที่ศาลจะชี้ว่าเจ้าหน้าที่จะต้องชดใช้ให้เขาเท่าไหร่?แต่ศาลปกครองก็เป็นทางเดียวที่ฝ่ายผู้เสียหายจะได้นำาเสนอพยานหลักฐานและข้อเท็จจริงอย่างเต็มที่ต่อศาล

จริงอยู่หลังการปฏิวัติพลเอกสุรยุทธ์จุลานนท์ได้ออกมาขอโทษประชาชนในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ซึ่งการออกมาขอโทษนั้นก็อย่างที่บอกว่าวิธีการขอโทษทำาได้หลายแบบขึ้นอยู่กับว่าจะทำาอย่างไร?ที่ไม่ให้รัฐบาลในขณะนั้นเสียหน้าดังนั้นเขาจึงต้องพาดพิงว่ามันเป็นความผิดพลาดของรัฐบาลในชุดที่แล้ว

ณตอนนี้ประเทศไทยรับรองอนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยเรื่องของการต่อต้านการซ้อมทรมานซึ่งมีการหารือกันอยู่ว่าจะทำาอย่างไรให้มีการตรวจสอบกฎหมายอาญาปกติให้มีการกำาหนดบทบัญญัติความผิดและบทบัญญัติโทษที่มันสอดคล้องกับอนุสัญญาที่เราลงนามไว้แล้ว

ซึ่งประเด็นนี้ก็มีข้อเสนออยู่สองกลุ่มคือกลุ่มของทางฝั่งอัยการที่จะต้องเสนอต่อรัฐก็มีข้อเสนอว่าควรจะต้องมีการแก้ไขกฎหมายอาญาและเพิ่มฐานความผิดเกี่ยวกับการซ้อมทรมาน

ขณะที่ภาคประชาสังคมตอนนี้มีการนำาเสนอร่างพระราชบัญญัติต่อต้านการซ้อมทรมานออกมาอีกต่างหากเนื่องจากในอนุสัญญาพูดถึงเรื่องตั้งคณะกรรมการขึ้นมาตรวจสอบสถานที่ควบคุมตรวจสอบเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องกับการกระทำาซึ่งในประเด็นนี้ฝ่ายรัฐยังไม่ได้เสนอให้มีการแก้ไขเรื่องนี้กำาลังมีการถกเถียงกันอยู่ในวงวิชาการนักกฎหมายและหน่วยงานที่เป็นผู้บังคับใช้กฎหมายเพราะมันไม่ใช่แค่เรื่องของเด็กในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้แต่โดยรวมแล้วการซ้อมทรมานโดยรัฐมีอยู่ทั่วประเทศเพียงแต่เราจับกรณีศึกษาในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ขึ้นมาเพื่อเป็นแนววิธีการทำางานเพื่อจะนำาประสบการณ์การทำางานนี้ไปสืบต่อกับนักกฎหมายในพื้นที่อื่นๆเพื่อให้เกิดข้อเสนอที่แข็งแรงมากขึ้นเพราะทุกวันนี้เราทำาไปก็ถูกตั้งคำาถามว่าทำางานช่วยโจรเหรอ?ทั้งที่จริงๆแล้วกฎหมายแบบนี้มันครอบคลุมถึงทุกคนเพียงแต่ยังไม่เกิดกับครอบครัวคุณซึ่งอีกหลายๆกรณีที่เราทำาการศึกษานั้นไม่ใช่แค่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้แต่ในกรุงเทพฯก็มีในจ.สตูลก็มีกรณีถูกอุ้มไปซ้อม,จ.จันทบุรีก็มีแม้แต่จ.สิงห์บุรีพระก็ยังถูกอุ้มไปซ้อมมันเป็นเรื่องของการใช้อำานาจนอกกรอบกฎหมายซึ่งถ้ามีการยอมรับเกิดขึ้นเราเชื่อว่าใครๆก็พร้อมจะให้อภัย

ณตอนนี้ย่อมขึ้นอยู่กับว่าหากรัฐยอมรับรัฐจะเลือกวิธีการใด?ในการสื่อสารกับสังคมวิธีการใดที่จะทำาให้รัฐรู้สึกว่าเมื่อยอมรับแล้วรัฐไม่รู้สึกเสียหน้า

อาจจะต้องมีการมาพูดคุยกันอย่างจริงจังการที่เราต่างฝ่ายต่างมานั่งว่ากันมันไม่ใช่เรื่องสร้างสรรค์และไม่ใช่เรื่องสนุกเพียงแต่ที่ผ่านมามันไม่ได้มีการแก้ไขเราก็ต้องหาวิธีการสื่อสารไปด้วยข้อเท็จจริงแบบนี้

...

รอยแผลบนดวงจันทร์ 128

สรรพสิทธิ์ คุมพ์ประพันธ์ กรรมการสิทธิเด็กแห่งสหประชาชาติ

รัฐต้อง‘ไม่ใช้’ กฎหมายพิเศษซึ่งก็คือกฎอัยการศึก,พ.ร.บ.ความมั่นคงและพ.ร.ก.ฉุกเฉินโดยสิ้นเชิงเพราะขัดกับกฎหมายระหว่างประเทศที่เราเป็นภาคีสมาชิกซึ่งคุณต้องเข้าใจว่ากฎหมายระหว่างประเทศเปรียบเสมือนรัฐธรรมนูญเมื่อคุณเข้าร่วมเป็นรัฐภาคีแล้วคุณก็ต้องปฏิบัติตามเขาจะทำาอะไรที่ผิดไปกว่านี้ไม่ได้เพราะไม่เช่นนั้นคุณต้องโดนซักถามในเวทีนานาชาติ

เช่นเมื่อมีรายงานว่ามีเจ้าหน้าที่รัฐซ้อมทรมานเยาวชนรัฐก็ต้องชี้แจงต่อสหประชาชาติซึ่งมันก็ย่อมทำาให้เสียเกียรติภูมิของประเทศเพราะฉะนั้นคุณก็ควรที่จะเริ่มลงมือแก้ไขในตอนนี้เลยจะไม่ดีกว่าหรือ?กฎหมายภายในประเทศก็มีกลไกรองรับปัญหาเรื่องสิทธิเด็กอยู่

129

แล้วคือพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลเยาวชนและครอบครัวซึ่งวิธีพิจารณาคดีในศาลเยาวชนและครอบครัวนั้นก็คำานึงถึงสิทธิเด็กอย่างถูกต้องเหมาะสมแล้วดังนั้นการซ้อมทรมานเยาวชนจึงเป็นการกระทำาที่ผิดทั้งกฎหมายระหว่างประเทศและผิดกฎหมายภายในประเทศเจ้าหน้าที่รัฐไม่มีอำานาจทำาเมื่อไม่มีอำานาจทำาเขาก็มีความผิดตามกฎหมายอาญาสิ่งที่เขาทำาคือการกระทำาความผิดทางอาญาเพราะตามหลักแล้วไม่ว่าอย่างไรเขาก็ไม่มีอำานาจกระทำาได้

สำาหรับกรณีซ้อมทรมานเด็กคดีเหล่านี้ยังมีอายุความอยู่เพราะคดีอาญานั้นมีอายุความนานถึง20ปีและการเอาผิดทางอาญากับเจ้าหน้าที่ในพื้นที่นั้นก็มีทางเป็นไปได้แต่ต้องมีคนรวบรวมพยานหลักฐานให้ครบซึ่งถ้ามัวแต่รออาศัยกลไกของรัฐรวบรวมให้ก็คงช้าและไม่ทันแต่นอกจากการดำาเนินคดีทางอาญาแล้วก็ยังมีวิธีเยียวยาอื่นๆเช่นจ่ายเงินทดแทนเป็นค่าเสียหาย

นอกจากกรณีที่เด็กและเยาวชนถูกเจ้าหน้าที่รัฐซ้อมทรมานแล้วผมขอเอ่ยรวมไปถึงเด็กทุกคนที่ได้รับผลกระทบจากการถูกกระทำาในสถานการณ์ของการก่อการร้ายด้วยเช่นลูกหลานที่พ่อของเขาถูกทางการฆ่าทางการก็ต้องเข้าไปดูแลเขาด้วยและต้องไม่ลืมว่าการเยียวยาที่สำาคัญคือการให้ความเสมอภาคแก่ทุกฝ่ายควรมีการดำาเนินคดีทุกฝ่ายที่กระทำาผิดอย่างเสมอภาคกันไม่ว่าเจ้าหน้าที่หรือประชาชน

ผมเชื่อว่ากระบวนการยุติธรรมที่มีประสิทธิภาพและเป็นธรรมพร้อมจะดำาเนินคดีกับทุกฝ่ายอย่างเท่าเทียมนั้นสามารถแก้ปัญหาความไม่สงบในจังหวัดชายแดนภาคใต้ได้แน่นอนยกตัวอย่างเช่นคดีตากใบทำาไมไม่มีการฟ้องดำาเนินคดีอาญากับเจ้าหน้าที่ที่ทำาผิดถ้าเช่นนั้นมันก็ไม่ต่างกับเจ้าหน้าที่มีใบอนุญาตให้ไปฆ่าได้ง่ายๆโดยไม่มีอำานาจกฎหมายเอาผิดได้

ตั้งแต่เกิดเหตุการณ์ปล้นปืนเมื่อปีพ.ศ.2547จนถึงวันนี้ผมยังไม่เห็นความเปลี่ยนแปลงที่ชัดเจนนโยบายของรัฐก็ยังไม่ชัดเจนฝ่ายทหารก็ยังเหมือนเดิมผมว่าความชัดเจนที่สุดที่รัฐจะทำาได้ก็คือการปฏิบัติกับเด็กไม่ว่าในกรณีที่เขาได้รับผลกระทบโดยตรงหรือในกรณีที่เขาถูกชักจูงให้ไปร่วมจับอาวุธเพื่อเข้าร่วมการก่อการร้ายไม่ว่าอย่างไรรัฐควรจะมีแผนมีนโยบายที่ชัดเจนเกี่ยวกับเด็กประกาศออกมาให้ทุกคนรับรู้แต่ตอนนี้ไม่มีและก็ไม่มีกลไกการรับผิดชอบอย่างจริงจัง

...