แผนยทธศาสตร การจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560–2564

กระทรวงสาธารณสข กระทรวงเกษตรและสหกรณ

1

บทสรปผบรหาร

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ยาตานจลชพ (Antimicrobial medicines) โดยเฉพาะอยางยงยาตานจลชพทมฤทธในการฆาเชอแบคทเรย มความสาคญอยางยงตอการแพทยและการสาธารณสข เนองจากใชเพอปองกนและรกษาโรคทเกดจากการตดเชอแบคทเรยจงทาใหการเสยชวตจากโรคตดเชอเหลานลดลง และมความสาคญอยางมากตอการแพทยแผนปจจบน เชน การผาตดทวไป การผาตดเพอเปลยนหรอเพอปลกถายอวยวะ และการรกษาดวยเคมบาบด เนองจากการทาหตถการทางการแพทยเหลานมความเสยงในการตดเชอจงจาเปนตองพงพายาตานจลชพทมประสทธภาพเพอปองกนและรกษาการตดเชอทอาจเกดขน นอกจากน ยาตานจลชพยงจาเปนเพอใชปองกนและรกษาโรคในทางสตวแพทยและการเกษตร เชน การปศสตว การประมง และการเพาะปลก จงมความสาคญตอสขภาพสตว พช หวงโซการผลตอาหาร และเศรษฐกจในภาพรวมของประเทศ

ในชวงหลายปทผานมา การดอยาตานจลชพ (Antimicrobial resistance) ของเชอแบคทเรยไดทวความรนแรง มากขนและมแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนอง ทาใหยาตานจลชพทในอดตเคยใชไดผลกลบกลายเปนใชไมไดผลแลวในปจจบน ขณะเดยวกน อตสาหกรรมยาทวโลกไมมการวจยและพฒนาหรอคนคดยาตานจลชพชนดใหมเพอตอสกบ เชอแบคทเรยดอยา สถานการณเชนนทาใหทกประเทศทวโลกกาลงเขาส ‘ยคหลงยาปฏชวนะ (post-antibiotic era)’ ทการเจบปวยจากการตดเชอแบคทเรยเพยงเลกนอยอาจเปนอนตรายถงชวตได และทสาคญ คอ อาจนาไปส ‘การลมสลายทางการแพทยแผนปจจบน (collapse of modern medicine)’ ทหตถการทางการแพทยทสาคญ เชน การผาตดทวไป การผาตดเพอการเปลยนหรอปลกถายอวยวะ หรอการรกษาดวยเคมบาบด ไมสามารถทาไดอกตอไป

ทวโลกมการเสยชวตจากเชอดอยาประมาณปละ 700,000 คน และหากไมเรงแกไขปญหา คาดวาใน พ.ศ. 2593 (หรอ 34 ปขางหนา) การเสยชวตจากเชอดอยาจะสงถง 10 ลานคน ประเทศในทวปเอเชยจะมคนเสยชวตมากทสด คอ 4.7 ลานคน คดเปนผลกระทบทางเศรษฐกจสงถงประมาณ 3.5 พนลานลานบาท (100 trillion USD) สาหรบประเทศไทย การศกษาเบองตน พบวา มการเสยชวตจากเชอดอยาประมาณปละ 38,000 คน คดเปนการสญเสยทางเศรษฐกจโดยรวมสงถง 4.2 หมนลานบาท

ในป 2557 กระทรวงสาธารณสขไดจดประชมรวมกบทกภาคสวนเพอวเคราะหสถานการณการจดการการดอ ยาตานจลชพของประเทศไทย พบวา ประเทศไทยมตนทนเชงระบบทดในการจดการการดอยาตานจลชพ แตขาดความเปนเอกภาพและทศทางในการทางานทชดเจน เนองจากไมมนโยบายระดบประเทศเรองการดอยาตานจลชพเปนการเฉพาะ ในป 2558 ไดมการแตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ ประกอบดวยหนวยงานจากกระทรวงสาธารณสข กระทรวงเกษตรและสหกรณ ภาคการศกษา สมาคมวชาชพ และภาคประชาสงคม โดยมหนาทพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย เพอเปนกรอบการทางานรวมกนของหนวยงานและภาคสวนตางๆ ในการแกปญหาเชอดอยาตานจลชพของประเทศ

แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 มการกาหนดวสยทศน คอ การปวย การตาย และผลกระทบทางเศรษฐกจทเกดจากเชอดอยาลดลง และกาหนดเปาประสงคทตองการบรรลภายในป 2564 ไว 5 ประการ คอ การปวยจากเชอดอยาลดลงรอยละ 50 (ซงสามารถนาไปใชคานวณผลกระทบตอสขภาพและเชงเศรษฐกจ) การใชยาตานจลชพสาหรบมนษยและสตวลดลงรอยละ 20 และ 30 ตามลาดบ ประชาชนมความรเรองเชอดอยา

2

และตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขนรอยละ 20 และประเทศไทยมระบบจดการการดอยาตานจลชพทมสมรรถนะตามเกณฑสากล

เพอใหบรรลเปาประสงคทวางไว การพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ตงอยบนหลกการ 3 ขอ คอ (1) เปนแผนยทธศาสตรทเนนลงมอทา (action-oriented strategy) และวดผลได (2) เปนแผนยทธศาสตรทเนนการทางานรวมของหนวยงานและภาคสวนตางๆ อยางบรณาการและเสรมพลง (synergized and orchestrated strategy) และ (3) เปนแผนยทธศาสตรทกระตนใหเกดความมงมนทางการเมอง (political commitment) ซงเปนหวใจสาคญในการนาสการจดการปญหาและการจดสรรทรพยากรอยางเหมาะสม เพอใหการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศมประสทธภาพและยงยน

แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ประกอบดวย 6 ยทธศาสตร ดงน

ยทธศาสตรท 1 การเฝาระวงการดอยาตานจลชพภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยว ยทธศาสตรท 2 การควบคมการกระจายยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ ยทธศาสตรท 3 การปองกนและควบคมการตดเชอในสถานพยาบาลและควบคมกากบดแลการใช

ยาตานจลชพอยางเหมาะสม ยทธศาสตรท 4 การปองกนและควบคมเชอดอยาและควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยาง

เหมาะสมในภาคการเกษตรและสตวเลยง ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยาง

เหมาะสมแกประชาชน ยทธศาสตรท 6 การบรหารและพฒนากลไกระดบนโยบายเพอขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพ

อยางยงยน

ทงน ยทธศาสตรท 1-5 เปนยทธศาสตรเพอจดการปญหาการดอยาตานจลชพอยางบรณาการในดานตางๆ สวนยทธศาสตรท 6 เปนยทธศาสตรเพอการขบเคลอนแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ในภาพรวม เพอใหประสบผลสาเรจตามทวางไว

ความกาวหนาของการดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 จะตดตามและประเมนผลโดยวธการประเมนผลเพอการพฒนา (developmental evaluation) รวมกบการเปรยบเทยบผลการดาเนนงานระหวางกอนและหลงการดาเนนงานตามแผนยทธศาสตร

แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 เปนยทธศาสตรฉบบแรกของประเทศไทยทเนนการแกไขปญหาการดอยาตานจลชพเปนการเฉพาะ โดยมการวางเปาหมายทชดเจนและวดผลได และ มกรอบในการจดการกบปญหาการดอยาตานจลชพอยางบรณาการ เปนการตอบสนองตอสถานการณปญหาและนโยบายของประเทศในการแกปญหาการดอยาตานจลชพของประเทศอยางเปนระบบ และเนนการดาเนนการอยางมสวนรวมจาก ทกภาคสวนภายใตแนวคด ‘สขภาพหนงเดยว’ (One Health) อกทงยงเปนการแสดงความมงมนของประเทศไทยในการรวมแกไขปญหาการดอยาตานจลชพกบนานาประเทศทวโลก

3

สารบญ

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

บทสรปผบรหาร 1

คาจากดความทใชในแผนยทธศาสตร 5

ขอบเขตของแผนยทธศาสตร 6

1. สถานการณปญหาการดอยาตานจลชพ 7 1.1 สภาพปญหาและผลกระทบจากการดอยาตานจลชพ 7

1.2 ปจจยทสงผลตอการเกดและการแพรกระจายเชอดอยา 8

2. แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560–2564 10 2.1 ความจาเปนของแผนยทธศาสตร 10

2.2 ขนตอนการพฒนาแผนยทธศาสตร 11

2.3 แนวคดและหลกการในการจดทาแผนยทธศาสตร 11

2.4 ความสอดคลองของแผนยทธศาสตรกบกรอบแนวคดและนโยบายอนๆ 12

2.5 การบรณาการการทางานรวมกบนโยบายตางๆ 15

2.6 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และปจจยคกคาม 15

2.7 วสยทศน พนธกจ และเปาประสงค 18

2.8 ยทธศาสตร และกลยทธ 18

2.9 กรอบแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560–2564 21

3. การกากบตดตามและประเมนผล 22

3.1 แนวคดการกากบตดตามและประเมนผล 22

3.2 กรอบการกากบตดตามและประเมนผล 22

4. ผลทคาดวาจะไดรบ 25

4.1 ผลสาเรจในระยะสน 25

4.2 ผลสาเรจในภาพรวมของแผนยทธศาสตร 27

4

ภาคผนวก

29 ภาคผนวก ก คณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ 30

ภาคผนวก ข สรปขนตอนการบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ และการพฒนาแผน ยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564

33

ภาคผนวก ค ตวอยางรายการเชอแบคทเรยดอยาและยาตานจลชพทสาคญทใชเปนสญญาณเตอนระดบประเทศ

36

ภาคผนวก ง ตวชวดการดาเนนงานของหนวยนารองระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพ แบบบรณาการ

38

เอกสารอางอง 41

5

คาจากดความทใชในแผนยทธศาสตร

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- การดอยาตานจลชพ (Antimicrobial resistance)

ความสามารถของจลนทรย (เชน แบคทเรย ไวรส และรา) ในการเจรญเตบโตหรออยรอดไดแมสมผสกบยาฆาเชอ (ยาตานจลชพ) ทมความเขมขนเพยงพอในการฆาหรอยบยงเชอในสายพนธเดยวกน หรอสงกวาความเขมขนทใชในการปองกนและรกษาโรค

ในแผนยทธศาสตรน การดอยาตานจลชพ หมายถง การดอยาตานจลชพของเชอแบคทเรยเปนหลก

ยาตานจลชพ (Antimicrobial medicine) ยาทมฤทธฆาเชอจลนทรย หรอยบยงการเจรญเตบโตของจลนทรย เชน แบคทเรย ไวรส และรา ทงทไดจากสงมชวตหรอจากการสงเคราะห

ในแผนยทธศาสตรน ยาตานจลชพ หมายถง ยาตานจลชพทมฤทธฆาเชอแบคทเรย รวมทงทมฤทธในการทาลายและยบยงการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยเปนหลก ยาปฏชวนะ (Antibiotic)

ยาตานจลชพทมฤทธฆาเชอแบคทเรย รวมทงทมฤทธในการทาลายและยบยงการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรย ทงทไดจากสงมชวตหรอจากการสงเคราะห ตวอยาง เชน เพนนซลลน (penicillin) อะมอกซซลลน (amoxicillin) เตตราซยคลน (tetracycline) นอรฟลอกซาซน (norfloxacin) และอะซโธรมยซน (azithromycin) เปนตน โดยมชอทใชเรยกแทนกนได คอ ยาฆาเชอแบคทเรย และยาตานแบคทเรย

การควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม (Antimicrobial stewardship)

การบรหารจดการการใชยาตานจลชพอยางระมดระวงและอยางมความรบผดชอบ โดยเนนการทางานรวมกนระหวางสาขาวชาชพในทกสวนทเกยวของกบการดแลผปวยอยางเปนระบบ เพอใหมการคดเลอกยาตานจลชพทเหมาะสม (ทงชนด ขนาด ชวงเวลาทเรมให วธการให และระยะเวลาในการให) เพอใหผปวยไดรบผลลพธในการปองกนและรกษาการตดเชออยางเหมาะสมทสดจากการใชยาตานจลชพ โดยเกดอาการไมพงประสงคและพษจากการใชยาตานจลชพนอยทสด และกอใหเกดผลกระทบนอยทสดในการทาใหเกดเชอดอยาและการแพรกระจายเชอดอยาทอาจตามมาในภายหลง รวมทงลดผลกระทบดานคาใชจายทตองสญเสยไปโดยไมจาเปน ความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy)

ความสามารถและทกษะในการเขาถงขอมล ความร ความเขาใจ เพอวเคราะห แปลความหมาย ประเมนขอมลขาวสารและบรการสขภาพทไดรบการถายทอดและเรยนรจากสงแวดลอม ซงทาใหเกดการจงใจตนเองใหมการตดสนใจเลอกวถทางในการดแลตนเอง จดการสขภาพตนเอง เพอปองกนและคงรกษาสขภาพทดของตนเองไวเสมอ รวมทงชแนะเรองสขภาพสวนบคคล ครอบครว และชมชน เพอสขภาพทด

6

ขอบเขตของแผนยทธศาสตร (Scope)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 เนนการจดการกบปญหาการดอยา

ตานจลชพของเชอแบคทเรยเปนหลก เนองจากเปนปญหาสาคญและเรงดวนซงสงผลกระทบวงกวาง แตยงขาดแผนยทธศาสตรระดบประเทศในการจดการปญหาอยางบรณาการ

ทผานมา ประเทศไทยมนโยบายและยทธศาสตรระดบประเทศในการจดการปญหาการดอยาตามกลมโรค เชน วณโรค โรคมาลาเรย และโรคเอดส อยางไรกตาม ยงไมมนโยบายหรอยทธศาสตรระดบประเทศเปนการเฉพาะเพอจดการปญหาแบคทเรยดอยาในภาพรวม

ยาตานจลชพทมฤทธฆาเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) แตกตางจากยาตานจลชพกลมอนๆ เชน ยาตานเชอไวรส และยาตานเชอรา เนองจากยาตานจลชพในกลมนไมเพยงแตจะมประโยชนในการปองกนและรกษาโรคทเกดจากการตดเชอแบคทเรยแลว แตยงมประโยชนในการใชเพอปองกนและรกษาการตดเชอทเกดจากการผาตด การรกษาดวยเคมบาบด และการทาหตถการทางการแพทยอนๆ ดงนน ยาตานจลชพทมฤทธฆาเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) จงนบเปนเสาหลกของการแพทยแผนปจจบน

นอกจากน ขอบเขตของแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 สอดคลองกบแผนดาเนนการระดบโลกเรองการดอยาตานจลชพ (Global Action Plan on Antimicrobial Resistance) ทผานการรบรองในการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 68

7

สถานการณปญหาการดอยาตานจลชพ

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.1 สภาพปญหาและผลกระทบจากการดอยาตานจลชพ

การคนพบยาตานจลชพในกลมยาปฏชวนะ เมอ พ.ศ. 2471 ถอเปนความสาเรจทยงใหญสาหรบมวลมนษยชาต เพราะสามารถชวยชวตของคนนบลานทปวยจากการตดเชอแบคทเรยใหหายได ทาใหยานถกขนานนามวาเปน ‘ยาปาฏหารย (Miracle drug)’1 ปจจบน ความปาฏหารยหรอประสทธภาพของยาปฏชวนะลดลงอยางมาก เนองจากเชอแบคทเรยมการปรบตวใหดอตอยาสงผลใหยาปฏชวนะทในอดตเคยใชไดผลกลบกลายเปนใชไมไดผลแลวในปจจบน ในชวง 30 ปทผานมา แนวโนมของการดอยาของเชอแบคทเรยเพมสงขนอยางตอเนอง แตจานวนยาปฏชวนะชนดใหมทออกสทองตลาดกลบลดลงและแทบไมม ในชวง พ.ศ. 2551-2555 มยาปฏชวนะใหมเพยง 2 ชนดเทานน และไมใชยาสาหรบเชอแบคทเรยแกรมลบทดอตอยาหลายขนานซงกาลงเปนภยคกคามอยางสงในขณะน2 ขณะเดยวกนอตสาหกรรมยาเหนวาการวจยและพฒนายากลมนเปนการลงทนทไมคมคา เพราะไมนานเชอแบคทเรยกจะพฒนาตวเองใหดอตอยาชนดใหมสงผลใหการตลาดของยากลมนคอนขางจากดเพราะสามารถขายไดในระยะสน ดงนน จงเปลยนมาลงทนในกลมยาทใชในโรคเรอรงมากกวา เชน โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง และโรคหวใจ เพราะสามารถขายและขยายตลาดไดเรอยๆ3

องคการอนามยโลก ระบวา การดอยาของเชอแบคทเรยเพมขนอยางตอเนอง ขณะทประสทธภาพของยาปฏชวนะทมอยลดลง และไมมยาปฏชวนะชนดใหมมาทดแทน ทาใหทกประเทศทวโลกกาลงเขาส ‘ยคหลงยาปฏชวนะ (post-antibiotic era)’ ทการเจบปวยจากการตดเชอเพยงเลกนอยอาจเปนอนตรายถงชวต และทสาคญ คอ กาลงเขาส ‘การลมสลายทางการแพทยแผนปจจบน (collapse of modern medicine)’ เนองจากไมสามารถทาหตถการทางการแพทยทสาคญ เชน การผาตดไสตง การผาตดเปลยนขอเขา การผาตดเพอเปลยนหรอเพอปลกถายอวยวะ และการรกษาดวยเคมบาบด (chemotherapy) ไดอกตอไป เพราะหตถการทางการแพทยเหลานลวนแตตองพงพงประสทธภาพของยาปฏชวนะในการปองกนและรกษาการตดเชอทงสน

สาหรบประเทศไทย ปญหาการดอยาทสาคญ คอ การดอยาของเชอแบคทเรยแกรมลบในโรงพยาบาล เชน Acinetobacter spp. และ Pseudomonas spp. ซงเปนสาเหตสาคญของการเสยชวตจากการตดเชอในโรงพยาบาล สวนเชอแบคทเรยทเปนปญหาในชมชน เชน Escherichia coli (E. coli), Klebsiella spp. และ Neisseria gonorrhoeae (N. gonorrhoeae) และเชอแบคทเรยทเปนปญหาในการเลยงสตวและในอาหาร คอ E. coli, Campylobacter spp. และ Salmonella spp. เชอแบคทเรยดอยาทาใหทางเลอกในการรกษามจากด โดยเฉพาะอยางยงหากดอตอยาปฏชวนะกลม carbapenem และ colistin ซงเปนยาดานสดทายในการรกษาการตดเชอแบคทเรยดอยา4

ผลกระทบจากการดอยาตานจลชพ พบวา ทวโลกมคนเสยชวตจากการตดเชอดอยาประมาณปละ 700,000 คน และหากไมเรงแกไขปญหา ในป 2593 (อก 34 ปขางหนา) คาดวาการเสยชวตจากเชอดอยาจะสงถง 10 ลานคน ประเทศในแถบเอเชยจะมคนเสยชวตมากทสด คอ 4.7 ลานคน คดเปนผลกระทบทางเศรษฐกจสงถง 3.5 พนลานลานบาท (100 trillion USD)5 สาหรบประเทศไทย การศกษาเบองตนพบวามการตดเชอแบคทเรยดอยาประมาณปละ 88,000 ราย โดยเสยชวตประมาณปละ 38,000 ราย คดเปนการสญเสยทางเศรษฐกจโดยรวมสงถง 4.2 หมนลานบาท6

8

1.2 ปจจยทสงผลตอการเกดและการแพรกระจายเชอดอยา

การใชยาตานจลชพทเพมขนและใชอยางไมเหมาะสมทงในการแพทย การสาธารณสข การสตวแพทย และการเกษตร เปนปจจยกระตนใหแบคทเรยดอยาเรวขน ขอมลจากสานกงานคณะกรรมการอาหาร ระบวา ยาตานจลชพเปนกลมยาทมมลคาการผลตและนาเขาสงทสดตดตอกนตงแต พ.ศ. 2543 โดยใน พ.ศ. 2552 มลคาการผลตและนาเขายาตานจลชพทมฤทธฆาเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) สงถงประมาณ 1.1 หมนลานบาท ซงคดเปนมลคามากกวายาโรคหวใจและหลอดเลอด ยาระบบประสาทสวนกลาง และยารกษามะเรง ซงมมลคาการผลตและนาเขาประมาณ 9.2, 9.0 และ 7.9 พนลานบาท ตามลาดบ7

ปญหาการใชยาตานจลชพอยางไมสมเหตผลพบในสถานพยาบาลทกระดบของประเทศ ในโรงพยาบาลมหาวทยาลยพบการใชยาตานจลชพอยางไมสมเหตผลสงถงรอยละ 25-918-11 การใชยาตานจลชพทไมเหมาะสม เชน การใชยาปฏชวนะในโรคทไมไดเกดจากเชอแบคทเรย เชน การใชในโรคหวดซงเกดจากเชอไวรส พบไดทงในโรงพยาบาลรฐ โรงพยาบาลเอกชน คลนก และรานยา โรงพยาบาลเอกชนมอตราการสงใชยาปฏชวนะในโรคตดเชอทางเดนหายใจสวนบน (Upper respiratory infection: URI เชน โรคหวด) แกกลมผปวยเดกและผปวยทวไปมากกวาโรงพยาบาลรฐและโรงพยาบาลมหาวทยาลย12 ขอมลจากสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตระบวา ในการรกษาโรคตดเชอทางเดนหายใจสวนบน มโรงพยาบาลเพยงรอยละ 3 จากโรงพยาบาลทงหมดประมาณ 900 แหง ทมการสงใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสมโดยไมเกนคามาตรฐาน (ไมเกนรอยละ 20 ในการรกษาโรค URI) ขณะทโรงพยาบาลสวนใหญ (รอยละ 81) มการสงใชยาปฏชวนะสงกวาคามาตรฐานมาก (คอ สงใชยาปฏชวนะมากกวารอยละ 40)4 และพบวาผปวยทใชสทธขาราชการและสทธประกนสงคมจะไดรบยาปฏชวนะมากกวาผปวยทใชสทธประกนสขภาพถวนหนา สาหรบในรานยา พบวามการจายยาปฏชวนะในโรคทไมจาเปนตองใชยาปฏชวนะ เชน โรคไขหวด โรคไซนสอกเสบจากเชอไวรส และบาดแผลถลอก สงถงรอยละ 64-8013 สวนสถานการณการใชยาปฏชวนะในคลนกและในโรงพยาบาลเอกชนมขอมลทคอนขางจากด แตคาดการณไดวานาจะมปญหาไมนอยกวา หรออาจจะมากกวาทพบในโรงพยาบาลภาครฐ

นอกจากน ยงมการใชยาตานจลชพในวงกวาง และการกาจดยาตานจลชพอยางไมถกวธอาจสงผลกระทบตอสงแวดลอมไดดวยเชนกน การสารวจแหลงนานงของฟารมหมพบเชอดอยาสงกวาตวอยางนาจากลาคลองและนาจากบอเลยงกงและบอเลยงปลา14 นอกจากน พบวา มการนายาตานจลชพไปใชในการรกษาโรคพช เชน โรคกรนนงในพชตระกลสม (Citrus greening disease)15 ปจจบน ประเทศไทยยงไมมขอมลและยงไมมการประเมนความเสยงหรอผลกระทบของการใชยาตานจลชพในวงกวาง รวมทงขอมลเกยวกบการกาจดยาตานจลชพกอนออกสสงแวดลอมทอาจสงผลกระทบมาสสขภาพคนและสตว

การเดนทางระหวางประเทศทสะดวกรวดเรว การคาระหวางประเทศ การพฒนาประเทศเพอเปนศนยกลางทางการแพทย การเตบโตของธรกจการทองเทยวเชงสขภาพ เปนปจจยใหเชอดอยาแพรกระจายอยางรวดเรวเชนกน ตวอยาง เชน กรณของเชอแบคทเรย E. coli ทมยนดอยา New Delhi metallo-beta-lactamase-1 (NDM-1) ทมรายงานใน พ.ศ. 2553 ในนกทองเทยวชาวยโรปทมาทาศลยกรรมความงามทประเทศอนเดย และตดเชอดอยานกลบไปทประเทศของตน ซงบางรายเสยชวต ปจจบน พบวาเชอแบคทเรยทมยนดอยา NDM-1 มการแพรกระจายไปทวโลกรวมทงประเทศไทย16

นอกจากน กรณการแพรกระจายของเชอดอยาพบในภาคการเกษตรดวยเชนกน คอ เมอพฤศจกายน 2558 มรายงาน มการพบเชอแบคทเรยแกรมลบทดอตอยา colistin ดวยกลไกการดอยาแบบใหมทสามารถสงตอยนดอยาขามสายพนธไดงายขนและเรวขน (Plasmid-Mediated Colistin Resistance: MCR-1) ในฟารมปศสตวของประเทศจน17 ตอมาธนวาคม 2558 มรายงานวาพบเชอแบคทเรยทมยนดอยา MCR-1 ในคนและเนอสตวในประเทศองกฤษ18 ปจจบน พบเชอแบคทเรยทมยนดอยา MRC-1 ในหลายประเทศรวมทงประเทศไทย19

9

ระบบการเฝาระวงเชอดอยาของประเทศทยงไมเชอมโยงอยางบรณาการทงภายในสถานพยาบาลและระหวางสถานพยาบาล รวมทงระหวางมนษย สตว และสงแวดลอม ทาใหการจดการปญหาไมครอบคลม โรงพยาบาลหลายแหงมขอจากดเรองระบบการควบคมและปองกนเชอดอยาตานจลชพ กอปรกบ ความแออดภายในโรงพยาบาลจากการมผปวยมาใชบรการจานวนมากยงเพมความเสยงตอการตดและแพรกระจายเชอดอยา และสงผลกระทบตอผลลพธของการรกษา นอกจากน การเปลยนแปลงทางโครงสรางประชากรของประเทศไทยทาใหคนไทยมอายคาดเฉลย (Life expectancy) เพมขน และการทประเทศไทยจะเขาสการเปนสงคมผสงอายโดยสมบรณใน พ.ศ. 2567 ทาใหจานวนของผสงอายทจะเขารบการรกษาในโรงพยาบาลมากขน มความจาเปนทจะตองพงพายาตานจลชพในการปองกนและรกษาโรคเพมขน และอาจเสยงตอเชอดอยาเพมขนดวย

10

แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย

พ.ศ. 2560-2564

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

เนองจากปญหาเชอแบคทเรยดอยาเปนปญหาสาคญและมความจาเปนอยางเรงดวนทจะตองวางแนวทางและหา

มาตรการเพอควบคมและปองกนปญหากอนทความเสยหายจะมากขนและไมสามารถแกไขได อยางไรกตาม การแกไขปญหาการดอยาตานจลชพเปนงานทมความซบซอนอยางมาก เนองจากเกยวพนกบสขภาพคน สขภาพสตว และสงแวดลอม จงทาใหมหนวยงานและกลมคนจานวนมากเขามาเกยวของ และจาเปนตองเรงสงเสรมใหหนวยงานทเกยวของในทกภาคสวนทงดานการแพทย การสาธารณสข การสตวแพทย การเกษตร การศกษา และดานสงแวดลอม รวมทงคนไทยทกคนตระหนกถงความสาคญของปญหาการดอยาตานจลชพ สงเสรมใหเกดการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมและรบผดชอบตอสงคม เนนการสรางเสรมสขภาพและสขอนามยทดเพอปองกนการเจบปวยและตดเชอ รวมทงสรางความเขมแขงของระบบการควบคมและกากบการใชและกระจายยาปฏชวนะ และระบบการเฝาระวง ปองกน และควบคมเชอดอยาระหวางคน สตว และสงแวดลอม

2.1 ความจาเปนของแผนยทธศาสตร ความจาเปนของการมแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 สรปไดดงน

1. เพอแกไขปญหาการดอยาตานจลชพของประเทศ โดยแผนยทธศาสตรนจะเปนนโยบายหลกของประเทศในการจดการปญหาเชอแบคทเรยดอยา ทผานมา ประเดนเรองการดอยาตานจลชพเปนประเดนยอยในนโยบายตางๆ ทาใหขาดทศทางการทางานทชดเจนในระดบประเทศในการแกไขปญหา นอกจากน การมแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทยจะทาใหสามารถพฒนากลไกระดบชาตในการจดการการดอยาตานจลชพอยางมประสทธภาพ เปนเอกภาพ และมความยงยน

2. เพอปองกนผลกระทบเชงลบทเกดจากการแพรกระจายเชอดอยาตอระบบเศรษฐกจ การคา และการทองเทยว เนองจากการเดนทางระหวางประเทศทสะดวกรวดเรว การเปดพรมแดนสประชาคมอาเซยน การมงสการเปนศนยกลางทางการแพทย และการสงเสรมการทองเทยวเชงสขภาพ เปนปจจยในการเพมโอกาสการแพรกระจายเชอดอยาระหวางประเทศมากขนและรวดเรวขน

3. เพอรวมมอกบนานาประเทศในการแกปญหาการดอยาตานจลชพซงจดเปนภยคกคามดานความมนคงทางสขภาพโลกทสาคญ (threat to global health security) และสนบสนนการดาเนนการตามมตสมชชาอนามยโลก สมยท 68 เรอง Global Action Plan on Antimicrobial Resistance ทขอใหประเทศสมาชกทกประเทศมแผนดาเนนการระดบประเทศ (National Action Plan on Antimicrobial Resistance) ดงนน การมแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 จงเปนการแสดงใหเหนถงความมงมน และความรบผดชอบของประเทศไทยตอประชาคมโลกในการรวมแกไขปญหาการดอยาตานจลชพดงกลาว

11

2.2 ขนตอนการพฒนาแผนยทธศาสตร ในเดอนตลาคม 2557 กระทรวงสาธารณสขไดจดการประชมหารอรวมกบหนวยงานทกภาคสวนทงในและนอก

กระทรวงสาธารณสข เพอวเคราะหสถานการณการจดการปญหาการดอยาตานจลชพ และหารอแนวทางการบรณาการ งานดานการดอยาตานจลชพของประเทศไทย ผลการประชม พบวา ประเทศไทยมตนทนเชงระบบทดเกยวกบการจดการการดอยาตานจลชพ อยางไรกตาม การดาเนนงานทผานมายงขาดความเปนเอกภาพ เนองจากองคาพยพมจานวนมาก และมการทางานยงไมเชอมประสานหรอทางานอยางสอดคลองกน บางสวนทบซอนกน ขาดการบรหารจดการในการทางานรวมกนอยางเปนระบบ ทงน เนองมาจากการไมมนโยบายระดบประเทศเรองการดอยาตานจลชพเปนการเฉพาะ

นอกจากน ยงพบวาผทเกยวของกบงานดานการดอยาตานจลชพมความเขาใจหรอเหนภาพงานดานการดอ ยาตานจลชพเฉพาะสวนทเกยวของกบหนวยงานหรอภารกจของตนเอง โดยอาจไมเหนหรอเขาใจภาพรวมทงหมดของ งานดานการจดการการดอยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ ดงนน ผลจากการประชมดงกลาวจงไดถกเรยบเรยงเปนรายงานเรอง ‘ภมทศนของสถานการณและการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย’4 เพอเปนแหลงขอมลใหแก ผทเกยวของไดเขาใจสถานการณการดอยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ ระบบการจดการและหนวยงานทเกยวของกบการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย รวมทงบทบาทของประเทศไทยในการรวมกบนานาประเทศทงในระดบภมภาคและระดบโลกในการแกปญหาการดอยาตานจลชพซงจดเปนภยคกคามดานความมนคงทางสขภาพโลกทสาคญ อนจะชวยใหการประสานงานและการทางานรวมกนระหวางหนวยงานและภาคสวนตางๆ เปนไปอยางมประสทธภาพมากขน

ในเดอนพฤษภาคม 2558 กระทรวงสาธารณสขไดเรมดาเนนการเพอบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพโดยแตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ และตอมาไดมการปรบปรงองคประกอบของคณะกรรมการเพอใหมการดาเนนการไดอยางตอเนอง (ภาคผนวก ก) คณะกรรมการประกอบดวยหนวยงานจากกระทรวงสาธารณสข กระทรวงเกษตรและสหกรณ ภาคการศกษา สมาคมวชาชพ และภาคประชาสงคม โดยมหนาทพฒนา แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 เพอเปนกรอบการทางานรวมกนของหนวยงานและภาคสวนตางๆ ในการแกปญหาเชอดอยาตานจลชพในประเทศไทย

การพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 เปนการดาเนนงานรวมกนของหลายภาคสวน โดยมกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงกระเกษตรและสหกรณเปนหนวยงานหลกในการประสานความรวมมอกบหนวยงานและภาคสวนตางๆ ทงจากภาครฐ ภาคเอกชน ภาคการศกษา สมาคมวชาชพ และภาคประชาสงคม

ทงน รายละเอยดของการดาเนนการเพอบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพของประเทศไทย และการพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 แสดงในภาคผนวก ข

2.3 แนวคดและหลกการในการจดทาแผนยทธศาสตร การจดทาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ตงอยบนแนวคด 2 เรอง

และหลกการ 3 ขอ ดงน

แนวคด (Underlying concepts) ในการจดทาแผนยทธศาสตร

1. แนวคด ‘สขภาพหนงเดยว’ (One Health) ทเนนการแกปญหาโดยการปฏบตงานรวมกนระหวางสหสาขาวชาชพสาหรบสขภาพคน สตว และสงแวดลอม อนจะสงเสรมใหเกดการทางานรวมกนอยางเปนเอกภาพ และเออตอการมสขภาพทดของทกชวต

12

2. แนวคด ‘สามเหลยมเขยอนภเขา’ (Triangle that moves the mountain) ทเนนการมสวนรวมจากทกภาคสวน (Whole society engagement) และใหความสาคญวาการแกปญหาทยากและซบซอนตองดาเนนการ 3 เรองไปพรอมกน คอ การสรางความร (Knowledge generation) การนาความรไปเคลอนไหวสงคม (social movement) ขณะเดยวกนเชอมโยงความรและการเคลอนไหวสงคมไปกบการดาเนนการทางการเมอง (political commitment) เพอเคลอนในเชงระบบ เชงกตกาสงคม เชงกฎหมาย หรอเชงโครงสราง หรอกลาวอกนยหนง คอ ตองมทงอานาจรฐ อานาจสงคม และอานาจของความร

หลกการ (Guiding principles) ในการจดทาแผนยทธศาสตร

1. เปนแผนยทธศาสตรทเนนลงมอทา (action-oriented strategy) ประเทศไทยมโครงสราง และกลไกในการจดการปญหาการดอยาตานจลชพทกาลงดาเนนการและขบเคลอนอยแลว ดงนน แผนยทธศาสตรนจงถกออกแบบใหเปนแผนยทธศาสตรเพอชเปาและนาสการลงมอปฏบตใหแกหนวยงานและภาคสวนตางๆ ทเกยวของ เพอใหเกดการดาเนนงานทสอดคลองกนและเปนรปธรรม และสามารถวดและประเมนผลได เพอใหสามารถปรบปรงเปาหมายเพอพฒนาการทางานไดอยางตอเนอง

2. เปนแผนยทธศาสตรทเนนการทางานรวมของหนวยงานและภาคสวนตางๆ อยางบรณาการและเสรมพลง (synergized and orchestrated strategy) แผนยทธศาสตรนไมไดมวตถประสงคทจะไปควบคม ทดแทน หรอแทนทนโยบาย แผนยทธศาสตร หรอการดาเนนการใดๆ ทมอยเดม แตมวตถประสงคเพอเอออานวยใหเกดการจดกระบวนการการทางานเพอเสรมและสานพลงของหนวยงานและภาคสวนตางๆ ใหสามารถดาเนนการอยางสอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกนในเรองการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย

3. เปนแผนยทธศาสตรทกระตนใหเกดความมงมนทางการเมอง (political commitment) ทผานมา การแกไขปญหาการดอยาตานจลชพอาศยวธการบรหารจดการในระดบปฏบตการเปนหลกในการแสวงหาทรพยากรและขบเคลอนงาน ซงสงผลตอประสทธภาพและความตอเนองของงาน องคการอนามยโลกแนะนาวาความมงมนทางการเมอง เปนหวใจสาคญในการนาสการจดการปญหาและการจดสรรทรพยากรอยางเหมาะสม เพอใหการจดการปญหาการดอยาตานจลชพของประเทศชาตเปนไปอยางมประสทธภาพและยงยน

2.4 ความสอดคลองของแผนยทธศาสตรกบกรอบแนวคดและนโยบายอนๆ

การพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 เนนใหเกดความสอดคลองกบกรอบแนวคดและสาระสาคญของนโยบายตางๆ ทงในระดบประเทศ ระดบภมภาค และระดบโลก (policy coherence) อนจะนาไปสการจดการปญหาการดอยาตานจลชพของประเทศไดอยางบรณาการและมประสทธภาพ และสอดคลองกบการดาเนนการของนานาประเทศในระดบภมภาค และระดบโลก

นโยบายสาคญทนามาใชเปนขอมลนาเขาในการพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 สรปไดดงน

1. แผนพฒนาสงคมและเศรษฐกจแหงชาต ฉบบท 12 พ.ศ. 2560-2564 มทศทางและแนวทางการพฒนาทใหความสาคญกบหลายเรอง รวมทงเรองการพฒนาดานสขภาพ เพอรองรบการเปนสงคมผสงอายของประเทศไทย ยกระดบการบรหารจดการระบบสขภาพเพอลดความเหลอมลาและสรางความยงยนในระยะยาว รวมทงการพฒนาศกยภาพของประเทศไทยสการเปนศนยกลางสขภาพนานาชาต ทงน ปญหาการดอยาตานจลชพจะเปนหนงในตวแปรทสาคญทจะสงผลกระทบอยางมากตอระบบสขภาพและการพฒนาสงคมและเศรษฐกจของประเทศ

13

2. แผนดาเนนการระดบโลกเรองการดอยาตานจลชพ (Global Action Plan on Antimicrobial Resistance: GAP-AMR) พฒนาขนภายใตความรวมมอแบบไตรภาคระหวางองคการอนามยโลก องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต และองคการโรคระบาดสตวระหวางประเทศ (WHO/FAO/OIE tripartite) และผานการรบรองในการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 68 (พฤษภาคม 2558) มวตถประสงคเชงยทธศาสตร 5 ดาน คอ (1) เสรมสรางความตระหนกรและความเขาใจเรองการดอยาตานจลชพโดยการใหความร การฝกอบรม และการสอสารทมประสทธภาพ (2) สรางความเขมแขงทางความรและหลกฐานเชงประจกษโดยการเฝาระวงและการวจย (3) ลดการตดเชอโดยเสรมสรางสขอนามย การรกษาความสะอาด และการปองกนโรค (4) ใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมทงในมนษยและสตว และ (5) พฒนาระบบการลงทนทยงยนทตอบสนองความจาเปนของทกประเทศรวมทงเพมการลงทนในการวจยและพฒนายาใหม เครองมอวนจฉยโรค วคซน และอนๆ ทงน แผนดาเนนการดงกลาวมหลกการการดาเนนการ (Underlying principles) 5 ขอ คอ (1) การมสวนรวมของทกภาคสวน (Whole society engagement) (2) การเนนปองกนการตดเชอเปนลาดบแรก (prevention first) (3) การเขาถงยาและการรกษา (4) ความยงยนของการดาเนนการเพอจดการการดอยาตานจลชพ และ(5) การตงเปาหมายเพอการดาเนนงานแบบคอยเปนคอยไป (Incremental target for implementation) โดยใหสอดคลองกบบรบทของประเทศ

3. การประชมสมชชาสหประชาชาต สมยสามญ (United Nations General Assembly: UNGA) เปนการประชมระดบผนาประเทศของประเทศตางๆ ทวโลก ทงน ในการประชมสมชชาสหประชาชาต สมยสามญ ครงท 71 (กนยายน 2559) จะมการประกาศเจตนารมณทางการเมองรวมกนเพอจดการการดอยาตานจลชพ (Political Declaration of the High-level Meeting of the General Assembly on Antimicrobial Resistance) ทงน ในการผลกดนประเดนการดอยาตานจลชพเขาสการประชมระดบสงในการประชม UNGA ไดรบการสนบสนนจากองคกรและกลมประเทศตางๆ เชน มตของการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 68 กลมประเทศอตสาหกรรมชนนา 7 ประเทศ (G-7) กลมประเทศกาลงพฒนา (G-77 - ซงมประเทศไทยเปนประธานกลม) กลม Alliance of Champions against AMR (ซงประกอบดวยรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขจาก 14 ประเทศ รวมทงประเทศไทย) และกลมประเทศผนาของ AMR action package (Leading country) ภายใตกรอบวาระความมนคงทางสขภาพของโลก (Global Health Security Health Security Agenda: GHSA)

4. วาระความมนคงทางสขภาพของโลก (Global Health Security Health Security Agenda: GHSA) เนนเรองการปองกน (prevent) การตรวจจบ (detect) และการตอบโต (respond) ตอภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขทจะมผลกระทบตอความมนคงทางสขภาพของโลก ประกอบดวย 11 ดาน ซงการดอยาตานจลชพเปนหนงในนน โดยประเทศไทยไดเขารวมเปนประเทศผสนบสนน (contributing country) ในเรองการดอยาตานจลชพ

5. กฎอนามยระหวางประเทศ พ.ศ. 2548 (International Health Regulations 2005: IHR 2005) ประกอบดวยสมรรถนะหลก 8 ดานทประเทศจะตองมเพอจดการภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขระหวางประเทศ เนนการเฝาระวงและควบคมโรคบรเวณชองทางเขาออกระหวางประเทศ กฎอนามยระหวางประเทศนมสภาพบงคบทแตละประเทศจะตองดาเนนการ โดยทผานมาใหแตละประเทศประเมนตนเอง

6. เครองมอการประเมนรวมจากภายนอกตาม ‘กฎอนามยระหวางประเทศ พ.ศ. 2548’ (Joint External Evaluation Tool: International Health Regulation 2005)20 ประกอบดวย 19 ดาน โดยเปนการรวม 11 มาตรการของวาระความมนคงทางสขภาพของโลก (GHSA) และสมรรถนะหลก 8 ดานของกฎอนามยระหวางประเทศ (IHR) เขาดวยกน โดยมประเดนการดอยาตานจลชพเปนหนงในนน และใหเปลยนการประเมนจากการประเมนตนเอง (self-assessment) ตามทกาหนดในกฎอนามยระหวางประเทศเปนการประเมนรวมโดยมผประเมนจากภายนอกและภายในประเทศรวมกน (Joint External Evaluation: JEE)

14

7. องคการโรคระบาดสตวระหวางประเทศ (World Organisation for Animal Health: OIE) มประกาศขอกาหนดทเกยวของกบการใชยาและการควบคมและปองกนปญหาเชอดอยาไวในเอกสารขอกาหนดเรองสขภาพสตวบก (Terrestrial Animal Health Code) สขภาพสตวนา (Aquatic Animal Health Code) และคมอการชนสตรโรคและการใชวคซนสาหรบสตวบก (Manual of Diagnostic Tests and Vaccines for Terrestrial Animals) เพอเปนแนวทางแกประเทศสมาชกในการนาไปปฏบต นอกจากน ไดรวมกบองคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต และองคการอนามยโลก จดทายทธศาสตรโลกการดอยาตานจลชพ (OIE global strategy against antimicrobial resistance) และรายการยาตานจลชพทมความสาคญทางสตวแพทย (OIE List of Antimicrobial Agents of Veterinary Importance) รวมทงฝกอบรมผประสานงานระดบชาตดานผลตภณฑสตวของประเทศสมาชก

8. องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAO) การประชมสมชชาองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต สมยท 39 (มถนายน 2558) ไดผานขอมตเรองการดอยาตานจลชพ โดยเรยกรองใหประเทศสมาชกมการใชยาปฏชวนะในการเกษตรดวยความระมดระวง ทงน องคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาตมบทบาทเปนภาคหลกในการกาหนดมาตรฐานอาหาร สนบสนนการศกษาการกระจายยาตานจลชพในหวงโซการผลตอาหารจนถงผบรโภค ความคมทนทางเศรษฐกจหากมการจากดการใชยาตานจลชพในการเกษตร การพฒนาศกยภาพหองปฏบตการเพอตรวจเชอดอยารวมทงการแปลผลและแลกเปลยนขอมลการเฝาระวงเชอดอยาระหวางประเทศสมาชก นอกจาน ยงสนบสนนความรวมมอระหวางประเทศในกลม ASEAN และสมาคมความรวมมอแหงภมภาคเอเชยใต (South Asian Association for Regional Cooperation: SAARC) เพอจดทากรอบความรวมมอในการพฒนาศกยภาพทางวชาการ การเฝาระวง และการจดการความเสยงการแพรระบาดของโรค

9. มาตรฐานอาหาร Codex Alimentarius คณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร (Codex Alimentarius Commission: CAC) กาหนดมาตรฐานแนวทางการลดและจากดการดอยาตานจลชพ (Code of Practice to minimize and contain antimicrobial resistance: CAC/RCP 61-2005) และแนวทางการวเคราะหความเสยงการดอยาตานจลชพของเชอกอโรคอาหารเปนพษ (Guideline for Risk Analysis of Foodborne Antimicrobial resistance: CAC/GL 77-2011) เพอจดการปญหาการดอยาตานจลชพในอาหารทเชอมโยงกบการใชยาตานจลชพในภาคการเกษตร ปจจบน กาลงมการทบทวนมาตรฐานดงกลาว และจะมการแตงตงคณะทางานเฉพาะกจเพอดาเนนงานในเรองเชอดอยาตานจลชพ

10. กรอบความรวมมออาเซยน (ASEAN) โดยประชาคมอาเซยนประกอบดวย 3 เสาหลก คอ ประชาสงคมและวฒนธรรม ประชาสงคมเศรษฐกจอาเซยน และประชาสงคมการเมองและความมนคงอาเซยน ทงนภายใตเสาหลกของประชาสงคมและวฒนธรรม มยทธศาสตรและกจกรรมทมงเนนการพฒนาศกยภาพของประเทศตางๆ ในภมภาคอาเซยน โดยในดานสขภาพ ไดมการกาหนดเปาหมายการพฒนาดานสขภาพของภมภาคอาเซยนภายหลงป 2015 (ASEAN post-2015 Health Development Goals) โดยแบงเปน 4 กลม (clusters) โดยประเดนเรองการดอยาตานจลชพอยในกลมเรอง Responding to all hazards and emerging threats

11. กรอบการทางานรวมกนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต มองคการอนามยโลกประจาภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (WHO Southeast Asia Region Office: SEARO) เปนหนวยประสานประเทศสมาชกทง 11 ประเทศ ในป 2554 รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขของประเทศสมาชกไดประกาศเจตนารมณรวมกนในการแกปญหาการดอยาตานจลชพ (Jaipur Declaration on Antimicrobial Resistance) และในป 2557 ผอานวยการองคการอนามยโลกประจาภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดกาหนดใหประเดนการดอยาตานจลชพ (AMR) เปนหนงในประเดนสขภาพสาคญของการดาเนนงานในภมภาค

15

12. ยทธศาสตรการพฒนาระบบยาแหงชาต พ.ศ. 2555-2559 ภายใตนโยบายแหงชาตดานยา พ.ศ. 2554 มยทธศาสตรทเกยวของโดยตรง คอ ยทธศาสตรท 2 การสงเสรมการใชยาอยางสมเหตผล ซงครอบคลมเรองการใชและการกระจายยาตานจลชพทงทใชสาหรบมนษยและสตวดวย

13. แผนยทธศาสตรเตรยมความพรอม ปองกน และแกปญหาโรคตดตออบตใหมแหงชาต พ.ศ. 2556-2559 ไดกาหนดใหโรคทเกดจากเชอแบคทเรยดอยาหรอการดอยาตานจลชพเปนหนงในโรคตดตออบตใหม ซงสงผลตอมนษย สตว และสงแวดลอม จงตองการความรวมมอภายใตแนวคด ‘สขภาพหนงเดยว’ (One Health) ในการแกปญหา

14. มตสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 6 (พ.ศ. 2557) เรอง การสรางความรวมมอของทกภาคสวนเพอ “สขภาพหนงเดยว” ของคน-สตว –สงแวดลอม มการเนนยาความสาคญของการนาแนวคดเรองสขภาพหนงเดยวในการจดการปญหาทมความซบซอนทสงผลกระทบตอสขภาพคน สตว และสงแวดลอม ซงจะเกยวของกบหนวยงาน องคกร หรอบคคลหลายภาคสวนเพอใหสามารถแกปญหาไดอยางยงยน

15. มตสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 8 (พ.ศ. 2558) เรอง วกฤตการณเชอแบคทเรยดอยาและการจดการปญหาแบบบรณาการ เนนสรางการมสวนรวมและบรณาการความรวมมอของทกภาคสวนในการแกปญหาแบคทเรยดอยา และใหความสาคญกบการผลกดนประเดนการดอยาตานแบคทเรยใหเปนวาระแหงชาต

2.5 การบรณาการการทางานรวมกบนโยบายตางๆ แผนยทธศาสตรการดอยาตานจลชพของประเทศไทยเนนการทางานเชงบรณาการรวมกบนโยบายอนๆ ทเกยวของ

เชน การบรณาการการดาเนนการกบยทธศาสตรการพฒนาระบบยาแหงชาต พ.ศ. 2555-2559 ในประเดนเรองการสรางเสรมระบบธรรมาภบาลระบบยาดวยเกณฑจรยธรรมวาดวยการสงเสรมการขายยา (ซงเปนเกณฑกลางของประเทศและครอบคลมยาทกชนดรวมทงยาตานจลชพ) และการพฒนาการเรยนการสอนเรองการใชยาอยางสมเหตผลใน 5 วชาชพ ดานสขภาพ ไดแก แพทย ทนตแพทย เภสชกร สตวแพทย และพยาบาล (ซงไดรวมเรองการดอยาตานจลชพไวดวยแลว) เนองจากประเดนเหลานไดมการดาเนนการภายใตยทธศาสตรการพฒนาระบบยาแหงชาต พ.ศ. 2555-2559 อยแลว และเปนประเดนทไมจาเปนตองดาเนนการซาซอน ดงนน จงไมไดบรรจในแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564

นอกจากน เนองจากแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 เปนนโยบายหลกของประเทศในการจดการการดอยาตานจลชพ จงสามารถใชในการอางองในการพฒนานโยบายและแผนตางๆ ทเกยวของทจะตามมา เพอใหกระบวนการการดาเนนงานเพอแกปญหาการดอยาตานจลชพของประเทศใหเปนไปในทศทางเดยวกน สอดคลอง และบรณาการการทางานเขาดวยกน แมจะเปนการดาเนนการโดยหนวยงานหรอองคกรทหลากหลายและแตกตางกน

2.6 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และปจจยคกคาม

ผลการวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และปจจยคกคามของระบบการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศ สรปไดดงน

16

จดแขง (Strength)

S1 มหนวยงาน คณะกรรมการ และภาคสวนจานวนมากทดาเนนการแกปญหาดานตางๆ เรองเชอดอยา S2 มการดาเนนการรวมกบภาคประชาสงคมและภาคสวนอนๆ S3 บคลากรมความเชยวชาญ S4 ประเทศไทยมบทบาททคอนขางโดดเดนของงานดานการดอยาตานจลชพในระดบภมภาคและระดบโลก S5 มการดาเนนการแบบหลายภาคสวน (multi-sectoral) และขามสาขาวชา (transdisciplinary) ตาม

แนวคด ‘สขภาพหนงเดยว’ (One Health) จดออน (Weekness)

W1 ขาดความตอเนองของภาวะผนาในการแกปญหา W2 ขาดทศทางและเปาหมายรวมเนองจากไมมนโยบายกลางของประเทศ W3 ขาดความชดเจนกลไกการประสานและบรณาการระดบประเทศ W4 ประสทธภาพของการบงคบใชกฎหมาย W5 ระบบสารสนเทศทไมสมบรณหรอแยกสวน W6 ไมมกลไกทมประสทธภาพในการควบคมการใชยาตานจลชพในสถานพยาบาลเอกชน W7 โครงสรางทางกายภาพของสถานพยาบาลไมเอออานวยตอการดาเนนการปองกนการแพรกระจาย

ของเชอดอยา W8 ระบบเฝาระวงยงไมตอบสนองการใชประโยชนอยางครบถวนและทนเหตการณ W9 ขาดนกระบาดวทยาดานการดอยาตานจลชพ W10 หองปฏบตการจลชววทยาทมประสทธภาพมจานวนนอย และไมไดรบการพฒนาคณภาพสมาเสมอ W11 หองปฏบตการชนสตรยงขาดความรดานเชอดอยา

โอกาส (Opportunity)

O1 กระแสโลกใหความสาคญเรองการดอยาตานจลชพทาใหมความรวมมอและแหลงทนจากตางประเทศ O2 ผบรหารระดบสงใหความสนใจ O3 มนโยบายและยทธศาสตรระดบโลก เชน แผนดาเนนการระดบโลกเรองการดอยาตานจลชพ (Global

Action Plan on Antimicrobial Resistance) เปนแนวทางการทางานสาหรบประเทศตางๆ O4 มนโยบายระดบประเทศทเกยวของ เชน ยทธศาสตรการพฒนาระบบยาแหงชาต พ.ศ. 2555-2559 แผน

ยทธศาสตรเตรยมความพรอม ปองกน และแกปญหาโรคตดตออบตใหมแหงชาต พ.ศ. 2556-2559 มตสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 6 (พ.ศ. 2557) เรอง การสรางความรวมมอของทกภาคสวนเพอ “สขภาพหนงเดยว” ของคน-สตว –สงแวดลอม และมตสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 8 (พ.ศ. 2558) เรอง วกฤตการณเชอแบคทเรยดอยาและการจดการปญหาแบบบรณาการ หนนเสรมการทางาน

O5 ประเทศไทยมระบบบรการสขภาพเขมแขง

17

ปจจยคกคาม (Threats)

T1 วฒนธรรมและความเชอเรองยาตานจลชพของสงคมไทยทคนชนกบการซอหายาใชเอง T2 ประชาชน สามารถเขาถงยาตานจลชพโดยงาย T3 แรงตานการเปลยนแปลงและบงคบใชกฎหมายเพอควบคมการกระจายยา T4 การดอยาตานจลชพเปนปญหาทจบตองยาก เนองจากไมมอาการปรากฏ จงตางจากโรคตดเชออนๆ

ทสามารถทาความเขาใจและตรวจจบไดงาย T5 การเดนทางทสะดวก การเปดพรมแดนสประชาคมอาเซยน การสงเสรมการทองเทยวเชงการแพทย การ

สงเสรมการเปนศนยกลางทางการแพทย และการคาระหวางประเทศ ทาใหมการเคลอนทและเคลอนยายของคน สตว และสนคาทางการเกษตรทสะดวกและรวดเรว จงเพมความเสยงตอการแพรกระจายเชอดอยา

T6 องคความรและเทคโนโลยดานเชอดอยายงไมครบถวน T7 การขาดแคลนยาตานจลชพชนดใหม T8 การใชยาตานจลชพในการเกษตร T9 การใชยาตานจลชพในสตวเลยง

ผลการวเคราะหชใหเหนวาสถานการณทสาคญและตองการแกไขอยางเรงดวนภายใตการดาเนนการของแผน

ยทธศาสตรน คอ ผลการวเคราะห

1. จดทายทธศาสตรเพอบรณาการระบบการจดการปญหาเชอดอยาใหสอดคลองกบทศทางของนโยบายระดบโลก และนโยบายตางๆ ทเกยวของในประเทศ

S 1-2; O 1-4

2. พฒนากลไกระดบชาตเพอการอภบาลระบบจดการปญหาเชอดอยา O 2; W 1-3, 6

3. พฒนาความรวมมอระดบนานาชาต เพอผลกดนใหเกดองคความรและนวตกรรมเพอการแกปญหาเชอดอยาของประเทศ และนานาชาต

O 1-3; W 5-8

4. สรางความยงยนโดยบรณาการระบบจดการเชอดอยากบระบบบรการสขภาพ โดยเฉพาะอยางยงในสถานพยาบาล

O 5; W 3-4

5. สรางความตระหนกโดยอาศยกลไกการมสวนรวมจากภาคประชาสงคม S 2; T 1-2

6. พฒนาระบบสารสนเทศเพอสนบสนนสงเสรมความเขมแขงของการบงคบใชกฎหมาย และใชเปนขอมลประกอบการตดสนใจเชงนโยบาย

W 4-5; T 2

7. สงเสรมการวจยและพฒนาเพอสรางองคความรในการจดการปญหาเชอดอยา S 3; T 7

8. พฒนาระบบเฝาระวงเชอดอยาใหครอบคลมทงการเฝาระวงเชอดอยา การเฝาระวงในคน สตว และสงแวดลอม การเฝาระวงการใชยาตานจลชพและพฒนาระบบเตอนภยทใชงานไดทนการณ

W 8-11; T 4-5, 8-9

18

2.7 วสยทศน พนธกจ และเปาประสงค วสยทศน (Vision)

การปวย การตาย และการสญเสยทางเศรษฐกจจากเชอดอยาลดลง

พนธกจ (Mission) 1. กาหนดนโยบายและกลไกความรวมมอระดบชาตภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยวในการจดการ

การดอยาตานจลชพ 2. พฒนาระบบการจดการการดอยาตานจลชพทเขมแขงและยงยน

เปาประสงค (Goals):

ภายในป 2564 1. การปวยจากเชอดอยาลดลง รอยละ 50 2. ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบมนษยลดลง รอยละ 20 3. ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบสตวลดลง รอยละ 30 4. ประชาชนมความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขน รอยละ 20 5. ระบบจดการการดอยาตานจลชพมสมรรถนะตามเกณฑสากล ไมตากวาระดบ 4

2.8 ยทธศาสตร และกลยทธ

แผนยทธศาสตรนประกอบดวย 6 ยทธศาสตร และ 22 กลยทธ ดงน ยทธศาสตรท 1 การเฝาระวงการดอยาตานจลชพภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยว เปาหมายเชงยทธศาสตร: ระบบเฝาระวงเชอดอยาระดบประเทศเพอบงชปญหา กากบ ตดตาม และรายงาน

สถานการณดานระบาดวทยาของเชอดอยาทงในคนและสตว เพอการแจงเตอนการ แพรกระจายของเชอดอยาทสาคญไดอยางทนทวงท

กลยทธท 1.1 พฒนาระบบเฝาระวงและแจงเตอนเชอดอยาของประเทศแบบบรณาการ กลยทธท 1.2 พฒนาศกยภาพและเครอขายหองปฏบตการทางจลชววทยา กลยทธท 1.3 พฒนาศกยภาพและเครอขายดานระบาดวทยาของการดอยาตานจลชพ ยทธศาสตรท 2 การควบคมการกระจายยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ เปาหมายเชงยทธศาสตร: ระบบควบคมและตดตามการกระจายยาตานจลชพแบบบรณาการทงยาสาหรบมนษย และสตว

กลยทธท 2.1 เสรมสรางความเขมแขงของระบบควบคมการกระจายยาตานจลชพทงยาสาหรบมนษยและ สตว กลยทธท 2.2 เพมประสทธภาพการบงคบใชกฎหมายรวมกบมาตรการทางสงคมเพอแกปญหาการกระจาย ยาตานจลชพทไมเหมาะสม

19

ยทธศาสตรท 3 การปองกนและควบคมการตดเชอในสถานพยาบาล และควบคมกากบดแลการใชยา ตานจลชพอยางเหมาะสม

เปาหมายเชงยทธศาสตร: สถานพยาบาลมระบบปองกนและควบคมการตดเชอทมประสทธภาพเพอลด การตดเชอและคาใชจายทเกดจากการตดเชอในสถานพยาบาล และควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม

กลยทธท 3.1 จดการปญหาการดอยาตานจลชพภายในสถานพยาบาลของรฐและเอกชนอยางเปนระบบและ บรณาการ

กลยทธท 3.2 พฒนาขดความสามารถของบคลากรดานโรคตดเชอ กลยทธท 3.3 กากบ ตดตาม และประเมนผลการจดการการดอยาตานจลชพในสถานพยาบาล กลยทธท 3.4 ควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในคลนก กลยทธท 3.5 ควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในรานยา ยทธศาสตรท 4 การปองกนและควบคมเชอดอยาและควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมใน

ภาคการเกษตรและสตวเลยง เปาหมายเชงยทธศาสตร: ระบบการจดการเชอดอยาและลดการใชยาตานจลชพในภาคการเกษตรและสตวเลยง

อยางบรณาการและสอดคลองกนทงภาครฐและภาคเอกชน กลยทธท 4.1 ลดใชยาตานจลชพในการทาปศสตวและประมง กลยทธท 4.2 ลดเชอดอยาตานจลชพในหวงโซการผลตอาหาร กลยทธท 4.3 เฝาระวงการใชยาตานจลชพในพช กลยทธท 4.4 ควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในสถานพยาบาลสาหรบสตวเลยง กลยทธท 4.5 พฒนาการใหความรเรองการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมกบผทเกยวของในภาคการเกษตรทง

พชและสตว

ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม แกประชาชน

เปาหมายเชงยทธศาสตร: ประชาชนมความรดานเชอดอยาและตระหนกถงการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม รวมทงการแพรกระจายและการปนเปอนของเชอดอยาในสงแวดลอม

กลยทธท 5.1 สงเสรมบทบาทขององคกรและเครอขายภาคประชาสงคม สอมวลชน ในการสรางความเขาใจเรองเชอดอยาและการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม

กลยทธท 5.2 สงเสรมและพฒนาความรอบรดานสขภาพดานเชอดอยา และความตระหนกดานการใชยาตาน จลชพอยางเหมาะสมใหแกประชาชน โดยเฉพาะอยางยงกลมเดก เยาวชน และกลมวยทางาน

กลยทธท 5.3 เสรมสรางความเขมแขงและการมสวนรวมของชมชนและภาคเครอขาย

ยทธศาสตรท 6 การบรหารและพฒนากลไกระดบนโยบายเพอขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพอยางยงยน

เปาหมายเชงยทธศาสตร: กลไกระดบประเทศในการขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพของประเทศอยาง ยงยน

กลยทธท 6.1 พฒนาโครงสรางและกลไกระดบประเทศเพอขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพ กลยทธท 6.2 บรหารงานและตดตามประเมนผล

20

กลยทธท 6.3 สนบสนนงานวจยและพฒนาเพอเปนแนวทางในการจดการเชอดอยาอยางมประสทธภาพใน ประเทศไทย

กลยทธท 6.4 ธารงบทบาทเชงรกของประเทศไทยรวมทงบทบาทของประเทศไทยในเวทโลกในการรวมมอกบนานาประเทศเพอแกปญหาการดอยาตานจลชพ

หมายเหต: รายการเชอแบคทเรยดอยาทสาคญและรายการยาปฏชวนะทสาคญทใชเปนสญญาณเตอนระดบประเทศ แสดงในภาคผนวก ค

21

2.9 กรอบแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564

วสยทศน: การปวย การตาย และการสญเสยทางเศรษฐกจจากเชอดอยาลดลง

พนธกจ: 1. กาหนดนโยบายและกลไกความรวมมอระดบชาตภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยวในการจดการการดอยาตานจลชพ 2. พฒนาระบบการจดการการดอยาตานจลชพทเขมแขงและยงยน

เปาประสงค: ในป 2564

1. การปวยจากเชอดอยาลดลง รอยละ 50 2. ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบมนษยลดลง รอยละ 20 3. ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบสตวลดลง รอยละ 30

4. ประชาชนมความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขน รอยละ 20

5. ระบบจดการการดอยาตานจลชพมสมรรถนะตามเกณฑสากล ไมตากวาระดบ 4

ยทธศาสตรท 1 การเฝาระวงการดอยาตานจลชพภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยว

ยทธศาสตรท 2 การควบคมการกระจายยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ

ยทธศาสตรท 3 การปองกนและควบคมการตดเชอในสถานพยาบาลและควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม

ยทธศาสตรท 4 การปองกนและควบคมเชอดอยาและควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในภาคการเกษตรและสตวเลยง

ยทธศาสตรท 5 การสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชน

เปาห

มายเ

ชงยท

ธศาส

ตร ระบบเฝาระวงเชอดอยาระดบ

ประเทศเพอบงชปญหา กากบ ตดตามและรายงานถานการณดานระบาดวทยาของเชอดอยาทงในคนและสตวเพอการแจงเตอนการแพรกระจายของเชอดอยาทสาคญไดอยางทนทวงท

ร ะ บ บ ค ว บ ค ม แ ล ะตดตามการกระจายยาตานจลชพแบบบรณาการทงยาสาหรบมนษยและสตว

สถานพยาบาลมระบบปองกนและควบคมการตดเชอทมประสทธภาพเพอลดการตดเชอและคาใชจายทเกดจากการตดเชอในสถาน พยาบาลและควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม

ระบบการจดการเชอดอยาและลดการใชยาตานจลชพในภาคการเกษตรและสตวเลยงอยางบรณาการและสอดคลองกนทงภาครฐ และภาคเอกชน

ประชาชนมความรดานเชอดอยาและตระหนกถงการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม รวมทงการแพรกระจายและการปนเปอนของเชอดอยาในสงแวดลอม

กลยท

ธ

1. พฒนาระบบเฝาระวงและแจงเตอนเชอดอยาของประเทศแบบบรณาการ

2. พฒนาศกยภาพและเครอขายหองปฏบตการ ทางจลชววทยา

3. พฒนาศกยภาพและเครอขายดานระบาดวทยาของการดอยาตานจลชพ

1. เสรมสรางความเขมแขงของระบบควบคมการกระจายยาตานจลชพทงยาสาหรบมนษยและสตว

2. เพมประสทธภาพการบงคบใชกฎหมายรวมกบมาตรการทางสงคมเพอแกปญหาการกระจายยาตาน จลชพทไมเหมาะสม

1. จดการปญหาการดอยาตานจลชพภายในสถานพยาบาลของรฐและเอกชนอยางเปนระบบและบรณาการ

2. พฒนาขดความสามารถบคลากรดานโรคตดเชอ

3. กากบ ตดตาม และประเมนผลการจดการการดอยาตานจลชพในสถานพยาบาล

4. ควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในคลนก

5. ควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในรานยา

1. ลดใชยาตานจลชพในการทาปศสตวและประมง

2. ลดเชอดอยาตานจลชพในหวงโซการผลตอาหาร

3. เฝาระวงการใชยาตานจลชพในพช

4. ควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม ในสถานพยาบาลสาหรบสตวเลยง

5. พฒนาการใหความรเรองการ ใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมกบผทเกยวของในภาคการเกษตรทงพชและสตว

1. สงเสรมบทบาทขององคกรและเครอขายภาคประชาสงคม สอมวลชนในการสรางความเขาใจเรองเชอดอยาและการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม

2. สงเสรมและพฒนาความรอบรดานสขภาพดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอ ย า ง เ ห ม า ะ ส ม ใ ห แ กประชาชน โดยเฉพาะอยางยงกลมเดก เยาวชน และกลมวยทางาน

3. เสรมสรางความเขมแขงและการม ส วน รวมของชมชนและภาคเครอขาย

การขบเคลอนแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560–2564

ยทธศาสตรท 6 การบรหารและพฒนากลไกระดบนโยบายเพอขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพอยางยงยน เปาหมายเชงยทธศาสตร กลไกระดบประเทศในการขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพของประเทศอยางยงยน

กลยทธ 1. พฒนาโครงสรางและกลไกระดบประเทศเพอขบเคลอนงานดานการดอยาตานจลชพ 2. บรหารงานและตดตามประเมนผล 3. สนบสนนงานวจยและพฒนาเพอเปนแนวทางในการจดการเชอดอยาอยางมประสทธภาพในประเทศไทย 4. ธารงบทบาทเชงรกของประเทศไทยรวมทงบทบาทของประเทศไทยในเวทโลกในการรวมมอกบนานาประเทศเพอแกปญหาการดอยาตานจลชพ

22

การกากบตดตามและประเมนผล

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.1 แนวคดการกากบตดตามและประเมนผล

การตดตามและประเมนผลในสวนนใชวธการประเมนผลเพอการพฒนา (developmental evaluation) โดยเปนการประเมนผลเพอปรบปรงและปรบเปลยนวธการหรอกระบวนการการทางานระหวางการดาเนนงานตามแผนยทธศาสตร เพอใหสามารถตอบสนองตอความซบซอนของระบบรวมทงการเปลยนแปลงของสถานการณและปจจยจากภายนอกทเขามากระทบระหวางการดาเนนงาน อนจะสงผลใหสามารถขบเคลอนงานตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ไดอยางมประสทธภาพ และเปนไปตามเปาประสงคของแผนยทธศาสตรฯ ทวางไว

3.2 กรอบการกากบตดตามและประเมนผล

การตดตามประเมนผลแผนยทธศาสตรฯ สรปไดดงน เปาประสงคท 1 การปวยจากเชอดอยาลดลง รอยละ 50 การปวยจากเชอดอยาประเมนจากการตดเชอในกระแสเลอด (bacteremia) ของแบคทเรย 5 ชนด ไดแก

Acinetobacter spp., Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae และ Pseudomonas spp. ของโรงพยาบาลขนาดใหญทเขารวมดาเนนการ ซงกระจายใน 5 ภาค (ภาคเหนอ ภาคใต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และภาคกลาง) และ 1 จงหวด คอ กรงเทพมหานคร โดยขอมลพนฐาน (baseline data) ไดจากขอมล 5 ปยอนหลง (พ.ศ. 2555 – 2559) ของโรงพยาบาลแตละแหง การลดลงรอยละ 50 เปนทงเปาหมายสาหรบโรงพยาบาลแตละแหง และเปนเปาหมายในภาพรวมของประเทศ การรายงานผลแสดงในภาคผนวก ง *1

เปาประสงคท 2 ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบมนษยลดลง รอยละ 20 การประเมนปรมาณการใชยาตานจลชพทใชสาหรบมนษย จะเนนการคานวณปรมาณการใชยาตานจลชพทมฤทธใน

การฆาหรอยบยงเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) ในภาพรวมของประเทศเปนหลก โดยใชขอมลจากรายงานการผลตและ การนาเขายาทไดจากฐานขอมลของจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา โดยปรมาณการใชยาจะคานวณในหนวย Defined Daily Dose (DDD) per 1000 inhabitants day (หรอ DID) โดยจะเปรยบเทยบกบขอมลการใชยาปฏชวนะสาหรบมนษย 3 ปยอนหลง (พ.ศ. 2556-2558)21

1*หมายเหต: การเสยชวตจากเชอดอยาอาจประมาณการณไดจากการปวยจากการตดเชอดอยา เนองจากการรายงานการเสยชวตจากเชอดอยาตองอาศยการเพมรหสโรคเกยวกบการตดเชอดอยาเขาในบญชจาแนกทางสถตระหวางประเทศของโรคและปญหาสขภาพทเกยวของ (International Classification of Diseases and Related Health Problem: ICD) โดยบญชจาแนกทางสถตระหวางประเทศของโรคและปญหาสขภาพทเกยวของ ฉบบทบทวนครงท 11 (ICD-11) จะมรหสโรคเกยวกบการตดเชอดอยา ซงกาลงอยระหวางการพฒนาโดยองคการอนามยโลก

23

เปาประสงคท 3 ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบสตวลดลง รอยละ 30 การประเมนปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบสตว จะเนนการคานวณปรมาณการใชยาตานจลชพทมฤทธในการฆา

หรอยบยงเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) ในภาพรวมของประเทศเปนหลก โดยใชขอมลจากรายงานการผลตและการนาเขายาทไดจากฐานขอมลของจากสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา โดยปรมาณการใชยา จะคานวณในหนวย Kilogram of active ingredient per Population Correction Unit (PCU) โดยจะเปรยบเทยบกบขอมลการใชยาปฏชวนะสาหรบสตว 3 ปยอนหลง (พ.ศ. 2556-2558)21

เปาประสงคท 4 ประชาชนมความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขน

รอยละ 20 การประเมนความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมใชวธการสารวจ ดวย

แบบสอบถามประกอบการสมภาษณในประชาชนกลมเปาหมาย โดยจะมการสารวจขอมลพนฐาน (baseline data) ในป 2560 และประเมนการเปลยนแปลงทก 2 ป (พ.ศ. 2562 และ 2564) โดยมเปาหมาย คอ ภายในป 2564 ประชาชนมความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขน รอยละ 20

เปาประสงคท 5 ระบบจดการการดอยาตานจลชพของประเทศมสมรรถนะตามเกณฑสากล ไมตากวาระดบ 4 ระบบจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทยจะถกประเมนเปรยบเทยบกบเกณฑสากลทกาหนดโดยองคการ

อนามยโลก ซงประกอบดวย 2 เกณฑหลก คอ (1) เครองมอการประเมนรวมจากภายนอกตาม ‘กฎอนามยระหวางประเทศ พ.ศ. 2548’ (Joint External

Evaluation Tool: International Health Regulations, 2005)20 จดทาโดยองคการอนามยโลกและเผยแพรเมอเดอนกมภาพนธ 2559 เปนแนวทางของการดาเนนการ (Implementation guidance) เพอจดการปญหาการดอยาตานจลชพในสวนของมนษยและสตวรวมทงภาคการเกษตร ประกอบดวยการประเมนสมรรถนะของการดาเนนงานโดยใช 4 ตวชวด คอ (1) การตรวจจบการดอยาตานจลชพของหองปฏบตการจลชววทยาทไดรบมอบหมาย (designated laboratories) (2) การเฝาระวงการตดเชอทเกดจากเชอดอยาโดยมการกาหนดจดเฝาระวง (sentinel sites) (3) แผนงานปองกนและควบคมการตดเชอในสถานพยาบาลทไดรบมอบหมาย (designated facilities) และ (4) การควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม (antimicrobial stewardship) ในหนวยงานทไดรบมอบหมาย (designated centers) โดยแตละตวชวดจะมคะแนน 5 ระดบ ซงสรปคะแนนในภาพรวมเปนดงน

คะแนน เกณฑการประเมน* 1 ไมมแผนระดบชาตในการจดการปญหาแตละดาน จงเสมอนยงไมมการดาเนนการอยางมสมรรถนะ 2 มแผนระดบชาตในการจดการปญหาแตละดานทผานความเหนชอบ 3 มการดาเนนงานบางสวนตามแผนระดบชาตในหนวยงานทไดรบมอบหมาย (designated

laboratories, facilities, centers) หรอพนททกาหนด (sentinel sites) 4 มการดาเนนงานตามระดบ 3 อยางครบถวน ตดตอกนอยางนอย 1 ป 5 มการดาเนนงานตามระดบ 4 ตดตอกนอยางนอย 5 ป และมระบบเพอการพฒนาและปรบปรงงาน

อยางตอเนอง หมายเหต *เนอหาสวนนดดแปลงมาจากเครองมอการประเมนรวมจากภายนอกตาม ‘กฎอนามยระหวางประเทศ พ.ศ.

2548’ (Joint external evaluation tool: International Health Regulations, 2005)20 การนาไปใชควรอางองจากเอกสารตนฉบบ20

24

(2) กรอบการตดตามและประเมนผลของแผนการดาเนนการระดบโลกเรองการดอยาตานจลชพ (Monitoring and Evaluation of the Global Action Plan on Antimicrobial Resistance) เปนการใหแนวทางของเนอหาทจะประเมน ซงขณะนกาลงอยระหวางการพฒนาโดยองคการอนามยโลก กรอบตวชวดของการกากบตดตามประเมนผลของแผนยทธศาสตร สรปไดดงน

ตวชวด ขอมล

พนฐาน (baseline)

เปาหมาย (Target) วธการ/แหลงขอมล 2560

2561 2562

(ตวเลขสะสม) 2563

(ตวเลขสะสม) 2564

(ตวเลขสะสม) 1. การปวยจากเชอดอยาลดลง

(รอยละ) ไมม

ม baseline 10 20 35 50 การสารวจ

2. ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบมนษยลดลง (รอยละ)

ไมม ม baseline 5 10 15 20 รายงานการผลตและนาเขายาประจาป

3. ปรมาณการใชยาตานจลชพสาหรบสตวลดลง (รอยละ)

ไมม ม baseline 10 15 20 30 รายงานการผลตและนาเขายาประจาป

4. ประชาชนมความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขน (รอยละ)

ไมม ม baseline NA 10 NA 20 การสารวจทก 2 ป

5. ระบบจดการการดอยาตานจลชพมสมรรถนะตามเกณฑสากล ไมตากวาระดบ 4 (ระดบความสาเรจ)

ระดบ 1* ระดบ 2 ในบางมต

ระดบ 2 ในทกมต

ระดบ 3 ในบางมต

ระดบ 3 ในทกมต

ระดบ 4

การประเมนตามเกณฑทองคการอนามยโลกกาหนด

* ผลการประเมนตนเอง (self-assessment) โดยใชเครองมอการประเมนรวมจากภายนอกตาม ‘กฎอนามยระหวางประเทศ พ.ศ. 2548’ อยทระดบ 1 เนองจากแมวาประเทศไทยมการดาเนนงานดานการดอยาตานจลชพในหลายดานและตอเนอง แตขาดแผนระดบชาตสาหรบจดการการดอยาตานจลชพในมตตางๆ รวมทงการกาหนดหนวยงานและพนททดาเนนการและตดตามผลทชดเจน

25

ผลทคาดวาจะไดรบ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ผลทคาดวาจะไดรบจากการดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-

2564 แบงเปน 2 ระยะ ดงน

4.1 ผลสาเรจในระยะสน ผลสาเรจในระยะสนของการดาเนนการตามแผนยทธศาสตรฯ แบงเปน 3 ระยะ คอ 3, 6 และ 12 เดอน ซง

ประกอบดวยผลสาเรจ 8 เรอง ดงน

ภายในระยะ 3 เดอน

1. ม ‘คณะกรรมการบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพแหงชาต’ คณะกรรมการชดนจะเปนโครงสรางหลกและกลไกระดบชาตในกาหนดนโยบาย อานวยการ สงการ เรงรด และสนบสนนการขบเคลอนและตดตามการดาเนนงานตามแผนยทธศาสตรของหนวยงานและภาคสวนตางๆ ทเกยวของ โดยมนายกรฐมนตร หรอรองนายกรฐมนตรทนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธานกรรมการ และมองคประกอบของหนวยงานจากทกภาคทเกยวของ เพอใหการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทยเปนไปอยางมประสทธภาพและบรรลเปาหมายทวางไว

2. ม ‘นโยบายโรงพยาบาลสงเสรมการใชยาสมเหตผล’ ทครอบคลมยาตานจลชพ การใชยาตานจลชพอยางไมเหมาะสมนอกจากจะสงผลเสยตอสขภาพผปวยและสญเสยทางเศรษฐกจเชนเดยวกบยาอนๆ แลว ยงทาใหเกดเชอดอยาซงสงผลกระทบวงกวาง ทงน การใชยาตานจลชพอยางไมเหมาะสมพบไดในโรงพยาบาลทกระดบทงภาครฐและเอกชน (รายละเอยดปรากฏในบทท 1) ดงนน จงจาเปนทตองประกาศนโยบายโรงพยาบาลสงเสรมการใชยาสมเหตผลใหครอบคลมยาตานจลชพ โดยเรมดาเนนการในโรงพยาบาลในสงกดกระทรวงสาธารณสขเปนลาดบแรก

ภายในระยะ 6 เดอน

3. ม ‘ประกาศฯ ยกเลก ยาตานจลชพ จากการเปน ยาสามญประจาบาน’ จานวน 1 ฉบบ ดวยการเขาถงระบบบรการสขภาพทยากและลาบากในอดต ทาใหมยาตานจลชพทใชเฉพาะทบางชนด เชน ยาหยอดตา จดเปนยาสามญประจาบาน แตเนองจากปจจบน ประเทศมการพฒนาขนอยางมากในทกดาน ประชาชนสามารถเขาถงระบบบรการสขภาพไดสะดวกและรวดเรวขนกวาเดม กอปรกบสถานการณเชอดอยาทรนแรงมากขน จงตองมการปรบกฎระเบยบใหสอดคลองกบสถานการณปจจบน โดยยกเลกยาตานจลชพทกชนดจากการเปนยาสามญประจาบาน เพอใหระบบควบคมการกระจายและการใชยาตานจลชพมประสทธภาพเพมขน และประชาชนปลอดภยมากขน

26

ภายในระยะ 12 เดอน

4. ม ‘หนวยนารองระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพแบบบรณาการ’ ในโรงพยาบาลอยางนอย 2 แหง หนวยนารองระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพแบบบรณาการ (Integrated AMR surveillance sites) มความสาคญอยางยงในการควบคมการแพรกระจายของเชอดอยาไดอยางมประสทธภาพ โดยหนวยดงกลาวจะทาใหทราบความถของการตดเชอ กลมอายของผปวย และทมาของเชอดอยา (จากโรงพยาบาล หรอชมชน) นอกจากน ยงชวยใหสามารถตรวจจบ (detect) เชอดอยาชนดใหม ปองกน (prevent) ไมใหแพรกระจายสวงกวาง ดาเนนการและจดการ (respond) กบเชอดอยาดงกลาว และนาไปสการมระบบแจงเตอนและประสานขอมลระหวางหนวยงานสวนกลางและหนวยงานในพนท เนองจาก ทผานมา ประเทศไทยไมม ‘ระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพแบบบรณาการ’ ทาใหเชอดอยาทรนแรงแพรกระจายไปทวประเทศอยางรวดเรว เชน เชอแบคทเรย E. coli ทมยนดอยา NDM-1 พบครงแรกทโรงพยาบาลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แตดวยการทประเทศไทยไมม ‘ระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพแบบบรณาการ’ ทาใหเชอนแพรกระจายไปยงโรงพยาบาลอนๆ ทวประเทศ สงผลกระทบตอสขภาพของผปวยในวงกวาง และทาใหคาใชจายของโรงพยาบาลทกแหงเพมขนเพราะใชในการรกษาผปวยทตดเชอดอยา ดงนน หากประเทศไทยม ‘ระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพแบบบรณาการ’ จะทาใหสามารถควบคมการแพรกระจายของเชอดอยาไดอยางรวดเรว ลดการสญเสยทางเศรษฐกจของประเทศ และลดการปวยและเสยชวตจากเชอดอยา

5. ม ‘การนารองระบบมาตรฐานการจดการการดอยาตานจลชพในโรงพยาบาลศนยและโรงพยาบาลทวไป’ จานวน 24 แหง ใน 12 เขตสขภาพ

ระบบมาตรฐานการจดการการดอยาตานจลชพ ประกอบดวย 2 สวน คอ (1) การเสรมสรางความเขมแขงของมาตรการทมอยเดม ไดแก การเฝาระวงเชอดอยาในโรงพยาบาล การมหองปฏบตการทไดมาตรฐานในการวนจฉยเชอกอโรค การปองการและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล และการสงเสรมใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม และ (2) มาตรการใหมทเพมมา ไดแก การเคลอนยายและสงตอผปวยตดเชอดอยา การจดการศพตดเชอดอยา และการแจงเตอนเชอดอยาระดบจงหวด ระดบเขตสขภาพ และระดบประเทศ ทงน ระบบมาตรฐานการจดการการดอยาตานจลชพ จะเนนใหแผนกและหนวยตางๆ ภายในโรงพยาบาลมการบรณาการการทางานรวมกนแบบไรรอยตอ โดยใชผปวยเปนศนยกลาง เพอเพมประสทธภาพและศกยภาพของระบบการจดการการดอยาตานจลชพของโรงพยาบาลใหดขน อนจะนาไปสการปวย การเสยชวต และการสญเสยทางเศรษฐกจจากการตดเชอดอยาลดลง

6. ม ‘ประกาศฯ ปรบประเภทยาตานจลชพ (reclassification)’ จานวน 1 ฉบบ ประเทศทพฒนาแลวมกมระบบการควบคมการกระจายยาทเขมงวดโดยจดยาตานจลชพทกชนดเปนยาทตองมใบสงแพทย (prescription drug) อยางไรกตาม มาตรการดงกลาวของตางประเทศอาจไมเหมาะสมกบบรบทของประเทศไทยในขณะน แตเนองจากสถานการณเชอดอยาทรนแรงมากขนจาเปนตองมการควบคมการกระจายยาตานจลชพใหเหมาะสมมากขนเชนกน เชน ยาตานจลชพทมความเสยงสงตอการทาใหเกดเชอดอยาควรควบคมเขมงวดกวายาตานจลชพทมความเสยงนอยกวา โดยการพจารณาจะอาศยขอมลทางวชาการ ปจจยเรองการเขาถงยาและระบบบรการสขภาพ รวมทงปจจยอนๆ มาประกอบดวย

7. ม ‘ประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณเรอง ควบคมการผลต ขาย ใช ยาผสมลงในอาหารสตว’ จานวน 1 ฉบบ

การนายามาใชผสมลงในอาหารสตว เปนรปแบบหนงทมการใชมากในประเทศไทยเกยวของกบการดาเนนการตามกฎหมายวาดวยยา และกฎหมายควบคมคณภาพอาหารสตว เพอแกไขปญหาการวนจฉยประเภทของผลตภณฑซงจดเปนทงยาตามกฎหมายวายาและจดเปนอาหารสตวตามกฎหมายอาหารสตว สงผลตอการพฒนาแนวทางกากบดแล คณะกรรมการยามมตใหกฎหมายยา ออกประกาศยกเวนอาหารสตวผสมยาจากการเปนยา ซงกระทรวงเกษตรและสหกรณจะใชกฎหมาย

27

อาหารสตวกากบดแลใหชนดยาทสามารถใชผสมลงในอาหารสตวเพอขาย หรอใชเองโดยเกษตรกร เปนไปตามชนดยาทไดรบการขนทะเบยนแลวเทานน ซงจะมการกากบดแลทงการผลตอาหารสตวทมสวนผสมของยาจากสถานทผลต ในรปแบบทไดรบอนญาตตามใบสงสตวแพทย และการใชยาในฟารมเกษตรกร เพอคมครองความปลอดภยของผบรโภค ลดปญหาเชอ ดอยา และสารตกคาง และเปนไปในแนวทางทสอดคลองกบการกากบดแลในระดบสากล

8. ม ‘การนารองระบบการควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในโรงพยาบาลสตวเลยง’ อยางนอย 2 แหง

สตวเลยง เชน สนข และแมว มความใกลชดกบคนอยางมาก การใชยาตานจลชพอยางไมเหมาะสมในสตวเลยงอาจกอใหเกดปญหาเชอดอยาในสตวเลยงและอาจสงตอหรอแพรกระจายมาสคนได ดงนน ภายใตแนวคด‘สขภาพหนงเดยว’ (One Health) การจดการปญหาเชอดอยาจงตองมการดาเนนการในทกภาคสวนพรอมกน การนารองระบบในครงนเปนจดเรมตนในการพฒนาระบบควบคมกากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในโรงพยาบาลสตวเลยง เพอปองกนปญหาเชอดอยาทงในคนและในสตวไปพรอมกน

4.2 ผลสาเรจในภาพรวมของแผนยทธศาสตร การดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 คาดวาจะนาส

ผลสาเรจในภาพรวม 2 ดาน คอ ผลสาเรจตามเปาประสงคของแผนยทธศาสตรฯ ทวางไว และผลกระทบเชงบวกทคาดวาจะไดรบจากการดาเนนการตามแผนยทธศาสตรฯ

ผลสาเรจตามเปาประสงค การดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 คาดวาจะนาสการบรรลเปาประสงค 5 ขอ ทกาหนดไว ไดแก (1) การปวยจากเชอดอยาลดลง รอยละ 50 (2) การใชยาตานจลชพในมนษยลดลง รอยละ 20 (3) การใชยาตานจลชพในสตวลดลง รอยละ 30 (4) ประชาชนมความรเรองเชอดอยาและตระหนกในการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมเพมขน รอยละ 20 และ (5) ระบบจดการการดอยาตานจลชพมสมรรถนะตามเกณฑสากล ไมตากวาระดบ 4 (รายละเอยดแสดงใน บทท 3)

ผลกระทบเชงบวกทคาดวาจะไดรบ การดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 คาดวาจะนาสผลกระทบเชงบวกตอประชาชน ประเทศชาต และโลกในภาพรวม ดงน

1. ประชาชนสขภาพดขนและปลอดภยมากขน เนองจากการดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการ การดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 จะทาใหความเสยงจากการปวยและการตายจากเชอดอยานอยลง และการใชยาตานจลชพทลดลงทงในมนษยและสตวคาดวาจะนาไปสการชะลอตวของการเกดเชอดอยาและอาจนาสแนวโนมการดอยาทคงทหรอลดลง นอกจากน ยงชวยลดความเสยงจากการแพยาทบางครงอาจเปนอนตรายถงชวตอกดวย ขอมลจากศนยเฝาระวงความปลอดภยดานสขภาพ สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา พบวา ในชวง 30 ปทผานมา (พ.ศ. 2527-2557) กลมยาตานจลชพ โดยเฉพาะอยางยงยาปฏชวนะ พบรายงานอาการไมพงประสงคจากการใชยาสงสดเมอเทยบกบยาในกลมอนๆ และเมอแยกวเคราะหเฉพาะกรณทมอาการแพยาทรนแรง คอ Stevens–Johnson syndrome และ Toxic Epidermal Necrolysis พบวา จากรายการยา 20 รายการเปนกลมยาตานจลชพในกลมยาปฏชวนะถง 6 รายการ

2. ประเทศไทยมการพฒนาท ‘มนคง มงคง ยงยน’ สอดคลองกบวสยทศนของประเทศทวางไว การพฒนาประเทศใหมความมนคง มงคง และยงยน ขนกบหลายปจจย ซงการดอยาตานจลชพจะเปนปจจยสาคญมากประการหนงทสงผลกระทบตอการพฒนาประเทศ ทงน องคการอนามยโลกกาหนดใหประเดนเรองการดอยาตานจลชพเปนหนงในภย

28

คกคามดานความมนคงทางสขภาพโลกทสาคญ เนองจากสถานการณการดอยาทเพมขน ทาใหโลกเขาสยคหลงยาปฏชวนะ (post-antibiotic era) อนจะนาสการสญเสยชวตและเศรษฐกจอยางมหาศาล ปจจบน ผลกระทบเชงเศรษฐกจจากเชอดอยาในภาพรวมสงถง 4.2 หมนลานบาท ในป 2567 คาดวาผลกระทบเชงเศรษฐกจจากเชอดอยาจะเพมขนอยางมาก เนองจากประเทศไทยจะเขาสการเปนสงคมผสงอายอยางสมบรณ ทาใหจานวนผสงอายทจาเปนจะตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลเพมขน โอกาสในการใชยาตานจลชพเพมขน และมความเสยงตอการปวยจากเชอดอยามากขน อนอาจจะสงผลกระทบทาใหคาใชจายของประเทศในการดแลรกษาเพมขนอยางมหาศาล ในขณะทสดสวนประชากรวยแรงงานของประเทศมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง สถานการณเชนนจะบนทอนเสถยรภาพในการพฒนาและขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศ ดงนน การดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 คาดวาจะสงผลเชงบวกตอความ ‘มนคง’ ทางดานสขภาพและการสาธารณสขของประเทศ เพมความ ‘มงคง’ ใหแกประเทศโดยการลดคาใชจายของประเทศทตองสญเสยไปกบการดแลและรกษาการตดเชอดอยาและการใชยาตานจลชพทไมจาเปน และสงผลใหการพฒนาประเทศเปนไปอยาง ‘ยงยน’

3. ประเทศไทยมความมงมนและรวมรบผดชอบตอการแกไขปญหาการดอยาตานจลชพของโลก การดอยาตานจลชพเปนปญหาไรพรมแดน เพราะเชอดอยาสามารถแพรไปมาระหวางประเทศ และขามไปมาระหวางคน สตว และสงแวดลอม จงเปนปญหาทประเทศใดประเทศหนงไมสามารถดาเนนการแกไขไดโดยลาพง แตทกประเทศตองรวมมอกนในการแกไขปญหาดงกลาว ทงน การแกไขปญหาเชอดอยาในระดบโลกประกอบดวย 2 สวนหลก คอ การวจยและพฒนาเพอคดคนยาตานจลชพชนดใหมเพอตอสกบเชอดอยา และการควบคมกากบดแลใหมการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม ประเทศทพฒนาแลวใหความสาคญกบการวจยและพฒนายาตานจลชพชนดใหมเนองจากมฐานอตสาหกรรมยาทเปนงานวจยและพฒนายาใหมเปนทนเดมและมระบบการจดการการดอยาตานจลชพและควบคมยาตานจลชพทด แตสาหรบประเทศกาลงพฒนา เชน ประเทศไทย ไมไดมฐานของอตสาหกรรมยาทเนนการวจยและพฒนายาใหม ดงนน สงทประเทศไทยควรใหความสาคญ คอ การควบคมกากบดแลใหมการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม เพอใหยาตานจลชพทงทมใชในปจจบนและชนดใหมทกาลงจะออกมามประสทธภาพและคงอยไดนานๆ ซงการกระทาเชนนเปนการสะทอนความรบผดชอบของประเทศไทยทมตอนานาประเทศทวโลก ดงนน การดาเนนการตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๔ นอกจากจะชวยแกไขปญหาเชอดอยาของประเทศแลว ยงแสดงความมงมนของประเทศไทยในการรวมแกไขปญหาเชอดอยาในระดบโลกอกดวย

29

ภาคผนวก

30

ภาคผนวก ก. คณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ

คาสงกระทรวงสาธารณสข

ท 91 /2559 เรอง แตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ

ดวยปญหาการดอยาตานจลชพเปนภยคกคามทสงผลกระทบวงกวางทงตอสขภาพคน สขภาพสตว และสงแวดลอม การแกไขปญหาดงกลาวจงเกยวของกบหนวยงานจานวนมากทตองทางานเชงบรณาการรวมกน กระทรวงสาธารณสขจงมคาสงท 727/2558 ลงวนท 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2558 แตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ

เพอใหการดาเนนการแกไขปญหาการดอยาตานจลชพของประเทศมความเปนเอกภาพ มประสทธภาพ และมความตอเนอง อาศยอานาจตามความในมาตรา 20 แหงพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 และทแกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พ.ศ. 2545 รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขจงมคาสงดงตอไปน

๑. ใหยกเลกคาสงกระทรวงสาธารณสข ท 727/2558 ลงวนท 6 พฤษภาคม พ.ศ. 2558 ๒. ใหแตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ โดยมองคประกอบและ

อานาจหนาท ดงน องคประกอบ

1. นายสรยะ วงศคงคาเทพ ทปรกษา 2. รองปลดกระทรวงสาธารณสข

(กลมภารกจดานสนบสนนงานบรการสขภาพ) ประธานกรรมการ

3. ผตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข (นายสขม กาญจนพมาย)

รองประธานกรรมการ

4. รองเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยา ทเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยามอบหมาย

รองประธานกรรมการ

5. อธบดกรมการแพทย หรอผแทน กรรมการ 6. อธบดกรมสนบสนนบรการสขภาพ หรอผแทน กรรมการ 7. อธบดกรมสงเสรมการเกษตร หรอผแทน กรรมการ 8. อธบดกรมวชาการเกษตร หรอผแทน กรรมการ 9. เลขาธการสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต หรอผแทน กรรมการ 10. เลขาธการสานกงานมาตรฐานสนคาเกษตรและอาหารแหงชาต

หรอผแทน กรรมการ

11. ผอานวยการสานกตรวจและประเมนผล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข หรอผแทน

กรรมการ

12. ผอานวยการสานกบรหารการสาธารณสข สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข หรอผแทน

กรรมการ

13. ผอานวยการสานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค หรอผแทน กรรมการ

14. ผอานวยการ ...

31

14. ผอานวยการสถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข กรมวทยาศาสตรการแพทย หรอผแทน

กรรมการ

15. ผอานวยการสานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย หรอผแทน

กรรมการ

16. ผอานวยการสานกอาหาร สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา หรอผแทน

กรรมการ

17. ผอานวยการศนยตดตามการดอยาของเชอโรคอาหารเปนพษ คณะสตวแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย หรอผแทน

กรรมการ

18. ผอานวยการสถาบนรบรองคณภาพสถานพยาบาล หรอผแทน กรรมการ 19. ผอานวยการสถาบนวจยระบบสาธารณสข หรอผแทน กรรมการ 20. นายกสตวแพทยสภา หรอผแทน กรรมการ 21. นายกสมาคมเภสชกรรมชมชน (ประเทศไทย) หรอผแทน กรรมการ 22. ประธานคณะกรรมการอานวยการเฝาระวงและควบคม

เชอดอยาตานจลชพ หรอผแทน กรรมการ

23. ประธานคณะกรรมการควบคม ปองกน และแกไขปญหา เชอดอยาในสตว หรอผแทน

กรรมการ

24. ประธานคณะกรรมการปองกน ควบคม และแกไข การดอยาตานจลชพของเชอกอโรคในสตวนา หรอผแทน

กรรมการ

25. ประธานคณะอนกรรมการพฒนาระบบเฝาระวงปองกน และควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล หรอผแทน

กรรมการ

26. ประธานคณะอนกรรมการพฒนาแนวทางปฏบตเพอปองกน และควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล หรอผแทน

กรรมการ

27. ผจดการศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ หรอผแทน

กรรมการ

28. นางสาวบญม สถาปตยวงศ กรรมการ 29. นายวษณ ธรรมลขตกล กรรมการ 30. นายปานเทพ รตนากร กรรมการ 31. นายพสนธ จงตระกล กรรมการ

32. นางกาญจนา คชนทร กรรมการ 33. นายปรชา มนทการตกล กรรมการ 34. นายพทกษ สนตนรนดร กรรมการ 35. ผอานวยการสานกยา

สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา กรรมการและเลขานการ

36. นางสาวนธมา สมประดษฐ กรรมการและเลขานการ 37. นางสาวนภวรรณ เจนใจ กรรมการและเลขานการ 38. ผแทนสานกบรหารการสาธารณสข

ทผอานวยการสานกบรหารการสาธารณสขมอบหมาย กรรมการและเลขานการ

39. ผแทน ...

32

39. ผแทนกรมปศสตว ทอธบดกรมปศสตวมอบหมาย กรรมการ และผชวยเลขานการ

40. ผแทนกรมประมง ทอธบดกรมประมงมอบหมาย กรรมการ และผชวยเลขานการ

41. นางสตานนท พนผลทรพย กรรมการ และผชวยเลขานการ

โดยมอานาจหนาท ๑. กาหนดแนวทางและผลกดนการจดการการดอยาตานจลชพใหเปนวาระแหงชาต ๒. จดทาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย ๓. ปรบปรงและจดทารายงานภมทศนของสถานการณและการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย ๔. ประสานงานกบคณะกรรมการ คณะอนกรรมการ คณะทางาน และหนวยงานทเกยวของ และเชญ

ผทรงคณวฒมาใหขอมลประกอบการพจารณา ๕. แตงตงคณะอนกรรมการ และคณะทางานตามความเหมาะสม ๖. ปฏบตงานหรอดาเนนการอนใด ตามทกระทรวงสาธารณสขมอบหมาย

ทงน ตงแตบดนเปนตนไป

สง ณ วนท 18 มกราคม พ.ศ. 2559

(นายปยะสกล สกลสตยาทร) รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข

33

ภาคผนวก ข. สรปขนตอนการบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ และการพฒนา แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564

กรอบเวลา กจกรรม

ตลาคม 2557 กระทรวงสาธารณสขจดประชมหารอ เรอง แนวทางการบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพของประเทศไทย วนท 8 ตลาคม 2557 เพอวเคราะหสถานการณของการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศ ซงพบวาประเทศไทยมตนทนของระบบการจดการการดอยาตานจลชพทด แตขาดความเปนเอกภาพและทศทางการทางานทชดเจน เนองมาจากการไมมนโยบายระดบประเทศเรองการดอยาตานจลชพเปนการเฉพาะ และไดเรมจดทารายงาน ‘ภมทศนของสถานการณและการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย’ เพอใชเปนแหลงขอมลใหแกผทเกยวของไดเขาใจภาพรวมของงานดานการจดการการดอยาตานจลชพรวมกน

ธนวาคม 2557 -มกราคม 2558

การประชมหารอระหวางผแทนจากกระทรวงสาธารณสข และกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอหารอกลไกและแนวทางการทางานเชงบรณาการรวมกน

กมภาพนธ 2558 การประชมกระทรวงสาธารณสข ครงท 2/2558 วนท 5 กมภาพนธ 2558 เหนชอบการบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพของประเทศ และการมคณะกรรมการเพอรบผดชอบการดาเนนการดงกลาว

พฤษภาคม 2558 คาสงกระทรวงสาธารณสขท 727/2558 ลงวนท 6 พฤษภาคม 2558 เรองแตงตง คณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ มรองปลดกระทรวงสาธารณสข นพ.สรยะ วงศคงคาเทพ เปนประธานกรรมการ คณะกรรมการประกอบดวยผแทนจากทกภาคสวน โดยมผแทนหนวยงานของกระทรวงสาธารณสขเปนฝายเลขานการ เพอจดทายทธศาสตรเรองการดอยาตานจลชพของประเทศ

การประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 68 (18-26 พฤษภาคม 2558) มมตรบรอง Global Action Plan on Antimicrobial Resistance (GAP-AMR) และขอใหประเทศสมาชกจดทา National Action Plan on AMR ของตนเองใหสอดคลองกบ GAP-AMR โดยใหแลวเสรจภายใน 2 ป ซงจะครบกาหนดในเดอนพฤษภาคม 2560

มถนายน-กรกฎาคม 2558

การประชมคณะกรรมการประสานและบรณาการงานการดอยาตานจลชพ ครงท 1/2558 วนท 23 มถนายน 2558 เหนชอบในการจดทาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย ใหเปนแผนระยะ 3 ป (2559-2561) กาหนดหลกการในการพฒนาแผนยทธศาสตรฯ พรอมทงกาหนดหนวยงานทเปนแกนประสานยทธศาสตรแตละดาน

สงหาคม 2558 โครงการพฒนาแผนยทธศาสตรเรองการดอยาตานจลชพของประเทศ สนบสนนทนจากองคการอนามยโลก (สงหาคม – ธนวาคม 2558) โดยสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาเปนผรบทน

การประชมเชงปฏบตการเพอระดมสมองในการจดทาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย วนท 18-19 สงหาคม 2558 มผเขารวมประชมมากกวา 120 คน ซงมาจากทงฝงสขภาพคน สตว พช และสงแวดลอม และจากทกภาคสวนทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาคการศกษา สมาคมวชาชพ และภาคประชาสงคม

การประชมคณะกรรมการประสานและบรณาการงานการดอยาตานจลชพ ครงท 2/2558 วนท 24 สงหาคม 2558 เหนชอบใหม drafting group ของแตละยทธศาสตร

กนยายน-พฤศจกายน 2558

การประชม drafting group เพอยกรางแผนยทธศาสตรฯ เปนการประชมยอยมากกวา 10 ครง ระหวางแกนประสานยทธศาสตรแตละดาน และผทเกยวของทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาคการศกษา สมาคมวชาชพ และภาคประชาสงคม

ธนวาคม 2558 การประชมสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 8 รบรองขอมตท ‘สมชชาสขภาพ 8. มต 5 วกฤตการณเชอแบคทเรยดอยาและการจดการปญหาแบบบรณาการ’ และมเวทสาธารณะในหองยอยเพอแลกเปลยนความเหนตอกรอบยทธศาสตร การจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย

รายงาน ‘ภมทศนของสถานการณและการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย’ แลวเสรจ

34

กรอบเวลา กจกรรม

มกราคม 2559 คาสงกระทรวงสาธารณสขท 91/2559 ลงวนท 18 มกราคม 2559 เรอง แตงตงคณะกรรมการประสานและ บรณาการงานการดอยาตานจลชพ (มรองปลดกระทรวงสาธารณสข นพ.วศษฎ ตงนภากร เปนประธานกรรมการ คณะกรรมการประกอบดวยผแทนจากทกภาคสวน และมผแทนจากกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงเกษตรและสหกรณ เปนฝายเลขานการรวม) และยกเลกคาสงเดมท 727/2558 โดยคณะกรรมการชดนไดดาเนนการพฒนา แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย ตอจนสาเรจ

กมภาพนธ 2559 การประชมคณะกรรมการประสานและบรณาการงานการดอยาตานจลชพ ครงท 1/2559 วนท 18 กมภาพนธ 2559 พจารณาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย พ.ศ. 2559-2561 กาหนดแนวทางการการทาประชาพจารณของรางแผนยทธศาสตรฯ และเหนวาการนาเสนอแผนยทธศาสตรดงกลาวควรเปนการนาเสนอรวมระหวางกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงเกษตรและสหกรณ

เมษายน-พฤษภาคม 2559

การประชมเพอรบฟงความเหน (public hearing) ตอรางแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย พ.ศ. 2559-2561 วนท 22 เมษายน 2559 ไดรบการสนบสนนโดยสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต โดยมองคกรรวมจด 8 องคกร ไดแก กระทรวงสาธารณสข กระทรวงเกษตรและสหกรณ สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา สานกงานพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ องคการอนามยโลก และองคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต และมผเขารวมประชมประมาณ 200 คน จากทกภาคสวน

การสงหนงสอแจงเวยนเพอรบฟงความเหน (public hearing) ตอรางแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตาน จลชพของประเทศไทย พ.ศ. 2559-2561 ถงหนวยงานตางๆ โดยเปดรบความเหนถงวนท 20 พฤษภาคม 2559

มถนายน 2559 การประชมกระทรวงสาธารณสข ครงท 6/2559 วนท 1 มถนายน 2559 เหนชอบขยายกรอบเวลาของแผนยทธศาสตรฯ จาก 3 ป (พ.ศ. 2559-2561) เปน 5 ป (พ.ศ. 2560-2564)

การประชม drafting group เพอปรบปรงแผนยทธศาสตรฯ รวม 4 ครง โดยนาผลจากการรบฟงความเหน (Public hearing) มาพจารณา

การประชมคณะกรรมการประสานและบรณาการงานการดอยาตานจลชพ ครงท 2/2559 วนท 21 มถนายน 2559เหนชอบตอรางแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 โดยใหฝายเลขานการดาเนนการประสานนอกรอบกบคณะกรรมการฯ เพอจดทารางสดทายของแผนฯ และดาเนนการเสนอแผนดงกลาวเขาสการพจารณาของคณะรฐมนตรภายในเดอนกรกฎาคม 2559

กรกฎาคม 2559 กระทรวงสาธารณสขมหนงสอท สธ.1009.2.5/3155 ลงวนท 25 กรกฎาคม 2559 นาเรยนรองนายกรฐมนตร พลเรอเอก ณรงค พพฒนาศย เพอเสนอคณะรฐมนตรเพอพจารณาใหความเหนชอบแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564

…… 2559 แผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ผานความเหนชอบจากคณะรฐมนตรเมอวนท .......เดอน ........ 2559

หมายเหต การพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 ไดรบปจจยสนบสนนทงจากภายในประเทศและจากเวทระดบโลก ทงน ประเทศไทยไดแสดงบทบาทเชงรกในเวทระดบโลกในการแกปญหาการดอยาตานจลชพ ดงน

1) เปนประธาน (Chair) ของกลมประเทศ G-77 ซงประกอบดวยประเทศกาลงพฒนา (developing countries) ประมาณ 130 ประเทศ โดยประเทศไทยทกาลงเตรยมคาแถลงการณในนามของกลม G-77 และรวมกบนานาประเทศในการจดเตรยม Political Declaration of the High-level Meeting of the General Assembly on Antimicrobial Resistance สาหรบการประชมระดบสงท UNGA

2) เปนผรวมกอตง (co-founder) กลม Alliance of Champions fighting against AMR ประกอบดวยรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข 14 ประเทศ เพอเรยกรองใหมการผลกดน AMR เขาสการประชมระดบสงท UNGA

35

3) เปนแกนหลก (focal point) ในนามของกลมประเทศ FPGH และประเทศตางๆ รวม 18 ประเทศ จดประชม Ministerial side event เรอง Political commitment and global efforts to accelerate responsible use of antimicrobials ระหวางการประชมสมชชาอนามยโลก สมยท 68 เพอสนบสนน GAP-AMR และผลกดน AMR เขาสการประชมระดบสงท UNGA

36

ภาคผนวก ค. ตวอยางรายการเชอแบคทเรยดอยาและยาตานจลชพทสาคญ ทใชเปนสญญาณเตอนระดบประเทศ

ตวอยางรายการเชอแบคทเรยดอยาทสาคญทใชเปนสญญาณเตอนระดบประเทศ

กลมทมผลกระทบสาคญตอ มนษย การเลยงสตวเพอการบรโภค เนอสตว Acinetobacter baumannii Carbapenem Colistin

Pseudomonas aeruginosa Carbapenem Colistin

Neisseria gonorrhoeae Cefixime

Klebsiella pneumoniae Colistin Carbapenem 3rd Gen. Cephalosporin (ESBL)

Enterococcus – Vancomycin (VRE) Staphylococcus aureus Methicillin (MRSA) Vancomycin

S. pneumoniae Penicillin Ceftriaxone or Cefotaxime

Escherichia coli Colistin Carbapenem Fluoroquinolone 3rd Generation Cephalosporin (ESBL)

Salmonella spp. Colistin Fluoroquinolone 3rd Generation Cephalosporin (ESBL)

หมายเหต รายการเชอดอยาทสาคญ 7 ชนดทแนะนาโดยองคการอนามยโลก ไดแก E. coli, K. pneumonia, S. aureus, S. pneumoniae, Salmonella spp. Shigella spp. และ N. gonorrheae22

37

ตวอยางยาตานจลชพทสาคญในการใชเปนสญญาณเตอนระดบประเทศ

กลมยา รายการยา Polymyxins Colistin Carbapenems Doripenem, Ertapenem, Imipenem และ Miropenem 3rd Generation Cephalosporins Ceftriaxone, Cefixime, Ceftazidime และ Cefotaxime Fluoroquinolones Ciprofloxacin, Norfloxacin, Ofloxacin และ Levofloxacin Beta-lactamase inhibitor combination Amoxicillin-Clavulanic acid และ Piperacillin-tazobactam

หมายเหต รายการเชอและยาอาจปรบเปลยนใหสอดคลองกบสถานการณทเปลยนไป

38

ภาคผนวก ง ตวชวดการดาเนนงานของหนวยนารองระบบการเฝาระวงเชอดอยาตานจลชพ แบบบรณาการ

ก. ตวชวดตามระบบเฝาระวงแบบคนหาผปวยตามความสาคญของตวอยางสงตรวจประจา (case-finding based on

priority specimen sent routinely)22 1) ความถของผปวยตดเชอดอยาตอชนดตวอยางตอประชากร เชน จานวนของผปวยตดเชอดอยาในระบบทางเดนปสสาวะตอ 100, 000 ประชากร 2) ความถของผปวยตดเชอทไมไวตอการรกษาตอชนดตวอยางตอชนดเชอตอชนดยา เชน จานวนผปวยตดเชอ E. coli ดอยา fluoroquinolones ในเลอดตอจานวนผปวยตดเชอแบคทเรยในเลอด

ทงหมด 3) สดสวนของผปวยทพบเชอแบคทเรยกอโรคตอชนดตวอยาง

เชน จานวนผปวยพบเชอแบคทเรยในเลอดตอจานวนผปวยตดเชอแบคทเรยในเลอดทงหมด 4) สดสวนของตวอยางพบเชอทไมไวตอยาตอชนดตวอยางตามทกาหนด

เชน สดสวนของเชอ E. coli ทไมไวตอยา fluoroquinolones

หมายเหต ระบบเฝาระวงแบบคนหาผปวยตามความสาคญของตวอยางสงตรวจประจา (case-finding based on priority specimen sent routinely) เปนระบบทองคการอนามยโลกขอความรวมมอใหประเทศสมาชกดาเนนการในระยะเรมตนของระบบเฝาระวงเชอดอยาโลก (Global Antimicrobial Resistance Surveillance System Manual for Early implementation

ข. ตวชวดตามระบบเฝาระวงแบบตดตามการปวย (case-based surveillance of clinical syndrome)

ตวอยางตวชวดในการตดตามการปวยจากเชอดอยา ผลการศกษาในอดต * 1) Incidence rate of community-acquired S. aureus bacteremia per 100,000 population

3.1 per 100,000 population

1.1) Incidence rate of community-acquired MSSA bacteremia per 100,000 population

2.9 per 100,000 population

1.2) Incidence rate of community-acquired MRSA bacteremia per 100,000 population

0.2 per 100,000 population

2) Incidence rate of hospital-acquired S. aureus bacteremia per 100,000 bed-days

11.3 per 100,000 bed-days

2.1) Incidence rate of hospital-acquired MSSA bacteremia per 100,000 bed-days

5.9 per 100,000 bed-days

2.2) Incidence rate of hospital-acquired MRSA bacteremia per 100,000 bed-days

5.4 per 100,000 bed-days

3) Incidence rate of community-acquired E. coli bacteremia per 100,000 population

8.8 per 100,000 population

3.1) Incidence rate of community-acquired ESBL-producing E. coli bacteremia per 100,000 population

2.0 per 100,000 population

3.2) Incidence rate of community-acquired carbapenem-resistant E. coli bacteremia per 100,000 population

<0.1 per 100,000 population

39

ตวอยางตวชวดในการตดตามการปวยจากเชอดอยา ผลการศกษาในอดต *

4) Incidence rate of hospital-acquired E. coli bacteremia per 100,000 bed-days

10.3 per 100,000 bed-days

4.1) Incidence rate of hospital-acquired ESBL-producing E. coli bacteremia per 100,000 bed-days

5.4 per 100,000 bed-days

4.2) Incidence rate of hospital-acquired carbapenem-resistant E. coli bacteremia per 100,000 bed-days

<0.1 per 100,000 bed-days

5) Incidence rate of community-acquired K. pneumoniae bacteremia per 100,000 population

2.6 per 100,000 population

5.1) Incidence rate of community-acquired ESBL-producing K. pneumoniae bacteremia per 100,000 population

0.3 per 100,000 population

5.2) Incidence rate of community-acquired carbapenem-resistant K. pneumoniae bacteremia per 100,000 population

<0.1 per 100,000 population

6) Incidence rate of hospital-acquired K. pneumoniae bacteremia per 100,000 bed-days

11.4 per 100,000 bed-days

6.1) Incidence rate of hospital-acquired ESBL-producing K. pneumoniae bacteremia per 100,000 bed-days

6.7 per 100,000 bed-days

6.2) Incidence rate of hospital-acquired carbapenem-resistant K. pneumoniae bacteremia per 100,000 bed-days

<0.1 per 100,000 bed-days

7) Incidence rate of community-acquired Acinetobacter spp bacteremia per 100,000 population

1.3 per 100,000 population

7.1) Incidence rate of community-acquired carbapenem-resistant Acinetobacter spp bacteremia per 100,000 population

0.3 per 100,000 population

8) Incidence rate of hospital-acquired Acinetobacter spp bacteremia per 100,000 bed-days

13.2 per 100,000 bed-days

8.1) Incidence rate of hospital-acquired carbapenem-resistant Acinetobacter spp bacteremia per 100,000 bed-days

8.8 per 100,000 bed-days

9) Incidence rate of community-acquired Pseudomonas spp bacteremia per 100,000 population

2.0 per 100,000 population

9.1) Incidence rate of community-acquired carbapenem-resistant Pseudomonas spp bacteremia per 100,000 population

0.1 per 100,000 population

10) Incidence rate of hospital-acquired Pseudomonas spp bacteremia per 100,000 bed-days

8.5 per 100,000 bed-days

10.1) Incidence rate of hospital-acquired carbapenem-resistant Pseudomonas spp bacteremia per 100,000 bed-days

2.2 per 100,000 bed-days

* ประมาณการจากการศกษาการตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอดในโรงพยาบาลจงหวด 9 แหงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยระหวาง ป พ.ศ. 2547-2553 23 * ใชรวมกบตวชวด (Matrics) ในการตดตามระดบการตรวจเลอดเพาะเชอ ในสถานพยาบาลทเขารวมดาเนนการ (sentinel sites) ในการเฝาระวงตามจานวนผปวย (case finding based surveillance): - รายละเอยดของสถานพยาบาลทเขารวม (Details of sentinel sites) เชน ขนาดเตยง (Total bed size, non-ICU bed size and ICU bed size), ชนดของโรงพยาบาล (Type of hospitals; e.g. primary, secondary and tertiary), จานวนการครองเตยง (total bed-day) และขนาดของประชากรทครอบคลมโดยสถานพยาบาล (Population covered)

40

- จานวนผปวยทไดรบการสงตรวจเลอดเพาะเชอ (Total number of patients sampled with blood culture) และ อตราผปวยทมการสงตรวจเลอดเพาะเชอตอประชากร 100,000 ราย ตามคาแนะนาของ WHO GLASS (Total number of patients sampled with blood culture per 100,000 inhabitants [WHO GLASS recommendation])

- เปอรเซนตของผปวยในและไดรบยาตานจลชพทมฤทธฆาหรอยบยงเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) แบบฉดเขาทางกระแสเลอด ทไดรบการตรวจเลอดเพาะเชออยางนอยหนงครง กอนหรอ ณ วนทไดรบยาตานจลชพทมฤทธฆาหรอยบยงเชอแบคทเรย (ยาปฏชวนะ) แบบฉดเขาทางกระแสเลอดครงแรก (Percentage of patients who had hemoculture blood sampled prior to or on the day the first parenteral antimicrobial were administered per those who admitted to the hospital and received parenteral antimicrobials)

41

เอกสารอางอง

1. Carlet J, Collignon P, Goldmann D, et al. Society’s failure to protect a precious resource: antibiotics. The Lancet. 2011;378:369–371.

2. Carlet J, Jarlier V, Harbarth S, et al. Ready for a world without antibiotics? The Pensieres Antibiotic Resistance Call to Action. Antimicrobial Resistance and Infection Control. 2012;1(1):11.

3. Infectious Diseases Society of America. Combating Antimicrobial Resistance: Policy Recommendations to Save Lives. Clinical Infectious Diseases. 2011;52(5):S397–S428.

4. นธมา สมประดษฐ, ศรตร สทธจตต, สตานนท พลผลทรพย, รงทพย ชวนชน, ภษต ประคองสาย. ภมทศนของสถานการณและการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย. กรงเทพ: สานกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน; 2558.

5. O’Neill J. Review on antimicrobial resistance. Antimicrobial resistance: Tackling a crisis for the health and wealth of nations2014.

6. ภาณมาศ ภมาศ, ตวงรตน โพธะ, วษณ ธรรมลขตกล, อาธร รวไพบลย, ภษต ประคองสาย, สพล ลมวฒนานนท. ผลกระทบดานสขภาพและเศรษฐศาสตรจากการตดเชอดอยาตานจลชพในประเทศไทย: การศกษาเบองตน. วารสารวจยระบบสาธารณสข. 2555;6(3):352-360.

7. อญชล จตรกนท. มลคายาปฏชวนะ. In: นยดา เกยรตยงองศล, นศราพร เกษสมบรณ, อษาวด มาลวงศ, eds. รายงานสถานการณระบบยาประจาป 2553: สถานการณเชอดอยาและการใชยาปฏชวนะ. กรงเทพ: อษาการพมพ; 2554:21-25.

8. Apisarnthanarak A, Danchaivijitr S, Khawcharoenporn T, et al. Effectiveness of education and an antibiotic-control program in a tertiary care hospital in Thailand. Clin Infect Dis. Mar 15 2006;42(6):768-775.

9. Aswapokee N, Vaithayapichet S, Heller RF. Pattern of antibiotic use in medical wards of a university hospital, Bangkok, Thailand. Rev Infect Dis. Jan-Feb 1990;12(1):136-141.

10. Thamlikitkul V, Apisitwittaya W. Implementation of clinical practice guidelines for upper respiratory infection in Thailand. Int J Infect Dis. Jan 2004;8(1):47-51.

11. Udomthavornsak B, Tatsanavivat P, Patjanasoontorn B, et al. Intervention of inappropriate antibiotic use at a university teaching hospital. J Med Assoc Thai 1991;74(10):729-736.

12. รตนา พนธพานช, เพญประภา ศวโรจน, ภท แสนไขยสรยา, สมพนธ ทศนยม, ยพน องสโรจน, วภาดา พฤฒกตต. อตราการใชยาปฏชวนะเพอรกษาโรคตดเชอทางเดนหายใจสวนบนในระบบประกนสขภาพของประเทศไทย. วารสารวชาการสาธารณสข. 2546;12(4):522-529.

13. Apisarnthanarak A, Mundy LM. Comparison of methods of measuring pharmacy sales of antibiotics without prescriptions in Pratumthani, Thailand Infection Control and Hospital Epidemiology 2009;30(11):1130-1132.

14. Boonyasiri A, Tangkoskul T, Seenama C, Saiyarin J, Tiengrim S, Thamlikitkul V. Prevalence of antibiotic resistant bacteria in healthy adults, foods, food animals, and the environment in selected areas in Thailand. Pathogens and Global Health. 2014;108(5):235-245.

15. ประชาเวช เกษอนทร. ชวยชาวสวนวงชนตานโรคกรนนงในสม: สานกงานเกษตรอาเภอวงชน จงหวดแพร;30 เมษายน 2557.

42

16. Nordmann P, Naas T, Poirel L. Global Spread of Carbapenemase producing Enterobacteriaceae. Emerging Infectious Diseases. 2011;17(10):1791-1798.

17. Liu Y-Y, Wang Y, Walsh TR, et al. Emergence of plasmid-mediated colistin resistance mechanism MCR-1 in animals and human beings in China: a microbiological and molecular biological study. The Lancet Infectious Diseases. 2015;DOI: http://dx.doi.org/10.1016/S1473-3099(15)00424-7.

18. Godbole G, Woodford N, Larkin L. First detection of plasmid-mediated colistin resistance (mcr-1 gene) in food and human isolates in England and Wales. In: England PH, ed7th December 2015.

19. Olaitan AO, Chabou S, Okdah L, Morand S, JM R. Dissemination of the mcr-1 colistin resistance gene. Lancet Infect Dis. 2016;16(2):147-149.

20. World Health Organization. Joint external evaluation tool: International Health Regulations (2005). Geneva, Switzerland: WHO Document Production Services; 2016.

21. แผนงานวจยและพฒนาระบบตดตามการใชยาตานจลชพของประเทศไทยโดยบรณาการรวมกบระบบบญชรายจายดานยาแหงชาต [แผนงาน NDA-AMU]. 2559.

22. World Health Organization. Global Antimicrobial Resistance Surveillance System: manual for early implementation. Geneva, Switzerland: WHO Document Production Services; 2015.

23. Lim C, Takahashi E, Hongsuwan M, et al. Mortality attributable to multidrug-resistant bacterial infection in a resource-limited setting: a retrospective multicenter study of 9,807 patients with bacteremia in Northeast Thailand. 2016.