ใบความรท 3 โรงเรยนสารวทยา วชาสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ส 42101 ชน ม. 5 ภาคเรยนท 1/2551 หนวยการเรยนรท 1 แผนทและเครองมอทางภมศาสตร

เรอง การอานและการแปลความในแผนท

หลกเกณฑการอานแผนท

การใชแผนทเพอประโยชนศกษาขอมลตางๆ ควรเรมตนดวยการอานและแปลความหมายของแผนทใหเขาใจถกตองและชดเจนเสยกอน เชน เขาใจสญลกษณ มาตราสวน ทศทาง และการหา ระยะทางและขนาดในแผนท การหาตำาแหนง ชนดของเสนโครงแผนท เปนตน

การอานและแปลความหมายของแผนทงายๆ

การศกษาใหเขาใจ องคประกอบของแผนท“ ” จะชวยใหสามารถอานและแปลความหมายจากแผนทไดถกตอง สะดวก และชดเจนยงขน ดงตอไปน

1 ชอของแผนท เชน แผนทประเทศไทย และลกษณะภมประเทศ

2 มาตรสวนแผนท (Map Scale) จะบอกใหทราบวาแผนทนนยอสวนจากพนทจรงในอตราสวนเทาไร โดยบอกเปนอตราสวนระหวางระยะทางในแผนทกบระยะทางในภมประเทศจรง เชน 1:500,000 เปนตน มาตราสวนแผนทม 3 รปแบบดงน

1

(1) มาตราสวนตวเลข หรอมาตราสวนเศษสวน เชน 1 : 100,000 หมายถง ระยะทางในแผนท 1 เซนตเมตรเทากบระยะทางในภมประเทศจรง 100,000 เซนตเมตร หรอ 1 กโลเมตร

(2) มาตรสวนเสนบรรทด (Bar Scale) (3) มาตราสวนคำาพด 3 คาพกดทางภมศาสตรในแผนท (Geographic Coordinates)

เปนคาทบอกตำาแหนงทตงของสถานทตาง ทปรากฏบนพนโลก โดยกำาหนดเรยกหนวยวดเปน องศา ลปดา และฟลปดา ตวอยาง เชน

ประเทศไทย ตงอยระหวางละตดจด 5 องศา 37 ลปดาเหนอ ถง 20 องศาเหนอ 27 ลปดาเหนอ และระหวางลองจจด 97 องศา 22 ลปดาตะวนออก ถง 105 องศา 37 ลปดาตะวนออก

4 เครองหมายชทศ (Direction) ทศหลกในแผนททม 3 ชนด ไดแก ทศเหนอจรง ทศเหนอแมเหลก และทศเหนอกรด ในแผนทจะมเครองหมายชทศ เรยกวา แผนภาพเดคลเนชน (Declination Diagram) เพอใหทราบถงความแตกตางระหวางทศหลกทงสามชนดดงกลาว สรปได ดงน (1) ทศเหนอจรง คอ แนวทชไปสขวโลกเหนอ เสนเมรเดยนทกเสนตามคาลองจจดจะชไปยงแนวทศเหนอจรง สญลกษณของทศเหนอจรง คอ รปดาว

(2) ทศเหนอแมเหลก คอ แนวทปลายลกศรของเขมทศขไปยงขวแมเหลกในซกโลกเหนอ โดยใชสญลกษณเปนลกศร

(3) ทศเหนอกรด คอ แนวทศเหนอทเกดจากเสนกรด หรอเสนทลากในแผนทตดกนเปนมมฉากทศเหนอกรดใชสญลกษณเปนตวอกษร GN

5 การใชสญลกษณ (Symbol) แผนททกประเภทจะใชสญลกษณแทนขอมลตางๆ โดยจะบอกใหทราบความหมายของสญลกษณไวทขอบลางดานขวาของแผนท สญลกษณ ทใชแสดงม 3 ประเภท คอ

(1) สญลกษณทใชแทนลกษณะทางกายภาพ (สงทเกดเองโดยธรรมชาต) เชน สญลกษณของเทอเกจา แมนำา ทราบสง และปาไม

2

พชพรรณธรรมขาต ฯลฯ อาจแสดงดวนเสน จด ส การแรเงาหนาทบหรอรปรางตางๆ

(2)สญลกษณทใชแทนลกษณะทางวฒนธรรม (สงทมนษยสรางขน) เชน ถนน อาคาร วด โรงเรยน ททำาการอำาเภอ ฯลฯ อาจใชรปสามเหลยม สเหลยม วงกลม และอน ๆ ทสอความหมายใหผใชแผนทเขาใจและจดจำาไดโดยงาย

(3) สญลกษณทใชแทนลกษณะขอมลเฉพาะเรอง เชน ขอมลทางเศรษฐกจ ไดแกพนทปลกออย พนทเลยงววเนอและววนม ฯลฯ หรอขอมลทางดานสาธารณะสข เชน พนทแพรระบาดของไขหวดนก ฯลฯ โดยใชสญลกษณเปนรปสตวหรออนๆ ทสอความหมายเขาใจงาย

6 การใชส (Color) ในแผนทภมประเทศนยมใชสเปนสญลกษณแสดงขอมลของพนท เชน สนำาเงน (แหลงนำา), สเขยว (พชพนธ), สนำาตาล (เทอกเขา หรอภมประเทศ) และสแดงหรอดำา (ทตงของสงทมนษยสรางขน) เปนตน

การอานและการแปลความแผนท จำาตองศกษารายละเอยดของสงตางๆทปรากฏอยในแผนทรวมทงความรพนฐานและภมหลงเกยวกบการอานแผนทดวย ซงมขอสรป ดงน

1. ภมหลงในการอาน แผนท ไดแก พกดภมศาสตร พกดกรดทใชในกจการทหาร ละตจด ลองจจด วงกลมใหญ วงกลมเลก เสนขนาน เปนตน

2. องคประกอบของแผนท ในการศกษาแผนทจะตองอาน และแปลความหมายใหถกตอง

ตลอดจนการคำานวณหาตำาแหนงทตง หรอคำานวณเวลาบนพนโลก ควรเขาใจความหมายพนฐานของแผนท ไดแก ละตจด ลองจจด วงกลมใหญ วงกลมเลก เสนเมอรเดยน พกดภมศาสตร และพกดกรด

ระบบพกดอางองทางภมศาสตร ม 2 ประเภท ใหญ ๆ คอ

ระบบพกดภมศาสตร และ ระบบพกดกรด

3

1. ระบบพกดภมศาสตร (Geographic Coordinate System) เปนระบบพกดทกำาหนดตำาแหนง บนพนโลก ดวยวธการอางองตำาแหนงเปนคาระยะเชงมมของละตจด (Latitude) และ ลองจจด (Longitude) โดยเสนเมรเดยน หรอ ลองตจด (Longitude or meridians) จะลากจากขวโลกเหนอมายงขวโลกใต ซงจะเรมนบจากเสนเมรเดยนแรกเรมท 0 องศา (Prime Meridian) ทลากานเมองกรนช(Greenwich) ประเทศองกฤษไปทางทศตะวนออก 0-180 องศาและไปทางทศตะวนตกของเสนเมรเดยนแรกเรมจะมคา 0- (-180) องศา ซงเสนเมรเดยนหรอลองตจด ท180 องศาตะวนออกและตะวนตกจะเปนเสนเดยวกน เสนขนานละตจด( Parallels) เรมทเสนทผานเสนศนยสตร(Equator) จะมคา 0 องศาสวนเสนขนานละตจดไปทางทศเหนอของเสนศนยสตรจะมคาจาก 0-90 องศาจนถงขวโลกเหนอและเสนขนานละตจดทอยทางทศใตของเสนศนยสตรจะมคาจาก 0-(-90) องศาไปจนถงขวโลกใต

สำาหรบศนยกำาเนดของละตจด (Origin of Latitude) นนกำาหนดขนจากแนวระดบ ทตดผานศนยกลางของโลกและตงฉากกบแกนหมน เรยกแนวระนาบศนยกำาเนดนนวา เสนศนยสตร (Equator)  ซงแบงโลกออกเปนซกโลกเหนอและซกโลกใต ฉะนนคาระยะเชงมมของละตจด  จะเปนคาเชงมมทเกดจากมมทศนยกลางของโลก  กบแนวระดบฐานกำาเนดมมทเสนศนยสตร   ทวดคาของมมออกไปทงซกโลกเหนอและซกโลกใต คาของมมจะสนสดทขวโลกเหนอและขวโลกใต มคาเชงมม  90  องศาพอด  ดงนนการใชคาระยะเชงมมของละตจดอางอง บอกตำาแหนงตางๆ นอกจากจะกำาหนดเรยกคาวดเปน องศา  ลปดา และฟลปดา แลวจะบอก ซกโลกเหนอหรอใตกำากบดวยเสมอ เชน ละตจดท 30 องศา 00 ลปดา 15 ฟลปดาเหนอ

4

สวนศนยกำาหนดของลองกจด (Origin of Longitude) นน กกำาหนดขนจากแนวระนาบทางตงทผานแกนหมนของโลกตรงบรเวณตำาแหนงบนพนโลกทผานหอดดาว เมองกรนช  (Greenwich) ประเทศองกฤษ เรยกศนยกำาเนดนวา เสนเมรเดยนเรมแรก (Prime Meridian) เปนเสนทแบงโลกออกเปนซกโลกตะวนตกและซกโลกตะวนออกคาระยะเชงของลองกจดเปนคาทวดมมออกไปทางตะวนตก และตะวนออกของเสนเมอรเดยนเรมแรก วดจากศนยกลางของโลกตามแนวระนาบ ทมเมอรเดยนเรมแรกเปนฐานกำาเนดมมคาของมมจะสนสดทเสนเมอรเดยนตรงขามเสนเมรเดยนเรมแรกมคาของมมซกโลกละ  180 องศา  การใชคาอางองบอกตำาแหนงกเรยกกำาหนดเชนเดยวกบละตจด แตตางกนทจะตองบอกเปนซกโลกตะวนตก หรอตะวนออกแทน เชน ลองกจดท 90 องศา 00 ลปดา 00 ฟลปดาตะวนตก

ระบบพกด (Coordinate System)  เปนระบบทสรางขนสำาหรบใชอางองในการกำาหนดตำาแหนง หรอ บอกตำาแหนงพนโลกจากแผนทมลกษณเปนตารางโครงขายทเกดจากตดกนของเสนตรงสองชดทถกกำาหนดใหวางตวในแนวเหนอ-ใต และแนวตะวนออก- ตะวนตก ตามแนวของจดศนยกำาเนด (Origin) ทกำาหนดขน คาพกดทใชอางองในการบอกตำาแหนงตางๆ จะใชคาของหนวยทนบออกจากจดศนยกำาเนดเปนระยะเชงมม (Degree) หรอเปนระยะทาง (Distance) ไปทางเหนอหรอใตและตะวนออกหรอตะวนตก ตามตำาแหนงของตำาบลทตองการหาคาพกดทกำาหนดตำาแหนงตางๆ จะถกเรยกอางองเปนตวเลขในแนวตงและแนวนอนตามหนวยวดระยะใชวด     สำาหรบระบบพกดทใชอางองกำาหนดตำาแหนงบนแผนททนยมใชกบแผนทในปจจบน มอยดวยกน 2 ระบบ คอ

1) ระบบพกดภมศาสตร (Geographic Coordinate) 2) ระบบพกดกรด  (Grid Coordinate)   ในทนจะพดถง พกด

กรดแบบ UTM (Universal

5

Transverse Mercator) ซงใชกบแผนทภมประเทศชด L 7017 ของกรมแผนททหาร   การหาตำาแหนงของสถานทบนพนโลกโดยการอานจากแผนท ทนยมใชกนทงในงานแผนททวไปและงานของ GIS&RS ม 2 แบบ คอ

1. พกดภมศาสตร (Geographic Coordinate) 2. พกดกรด UTM (UTM Grid Coordinate) พกด

ภมศาสตร (Geographic Coordinate) โดยทเราตองอานคาของละตจดและลองกจดตดกน ทง 2 แกน มหนวยทวด เปน  องศา ลปดา และฟลปดา ตามลำาดบ

หนวยวด  :  60   ฟลปดา  = 1  ลปดา                60   ลปดา     = 1  องศาตวอยาง  (ดรปท 14 ประกอบ)   เชน การอานคาพกดภมศาสตรท

มมลางซายของแผนท (ตามลกศรหมายเลข 1 )   คาทอานได คอ     ละตจดท  8 องศา 00 ลปดา 00 ฟลปดา   เหนอ      ลองกจดท 100 องศา 15 ลปดา 00 ฟลปดา    ตะวนออก

6

1

รปท 14

พกดกรด UTM (UTM Grid Coordinate) ใชบอกคาเปนตวเลข โดยทเราตองอานคาของเสนกรดตง (แกน X

ทางตะวนออก) และ เสนกรดราบ (แกน Y ทางเหนอ) ตดกนทง 2 แกน ทเสนกรดตงและราบมตวเลขตวโต  2  ตวกำากบไวทกเสน   มหนวยทวดเปน เมตร การหลกอานมหลกดงน

1. ใหอานเพยงตวเลขใหญทกำากบไวในแตละเสนกรด 2. ใหอานตวเลขใหญประจำาเสนกรดตงกอน เปนการอานพกดทเรยกวา Read Right Up โดยอานไปทางขวามอกอนและขนบน คอเขยนคาตวเลขหลกพน-หมนไปทางตะวนออก และตอดวยคาตวเลขหลกพน-หมนไปทางเหนอหรอดานบนแผนท โดยเขยนตวเลขใหตอเนองกนไมตองเวนวรรค จดพกดทอานคา ถาเปนหลกพน(ตวเลข 4 ตว) ผดพลาดไมเกน 1,000 เมตร ถาอาน ตวเลข 6 ตว โอกาสผดพลาดไมเกน 100 เมตร และอานคาตวเลข 8 ตว จะผดพลาดไมเกน 10 เมตร ตามตวอยางดงน  

        3. การอานตวเลขจงประกอบดวย  2  สวน สวนแรก หรอ ครงแรก  เปนตวเลขอานไปทางขวา

             สวนหลง หรอ ครงหลง  เปนตวเลขอานขนขางบน Read Right Up

4. ถาอานเพยงจตรส  1,000 เมตร   ตวเลขจะประกอบดวย  4  ตว ถาอานจตรส 100  เมตร   ตวเลขจะประกอบดวย  6  ตว ถาอานจตรส 10 เมตร    ตวเลขจะประกอบดวย 8 ตว ตามตวอยางตอไปน ตวอยาง  (ดรปท 15 ประกอบ)

7

รปท 15

1. พกดภมศาสตร (Geographic Coordinates) คอ ตำาแหนงตางๆ บนพนผวโลกซงเกดจากการตดกนระหวางเสนสมมตละตจดกบเสนสมมตลองจจด โดยเสนสมมตทงสองนจะตงฉากซงกนและกน และตดกนเปนโครงตาขายทวทงโลก

1. ละตจด คอระยะเชงมมทวดจากจดศนยกลางโลกไปทางเหนอและใต เสนทลากตอจดทมคาละตจดเดยวกนไปรอบโลกและขนานกบเสนศนยสตร เรยกวา เสนขนานละตจด ( Parallels of Latitude ) หรอเสนรงขนาน

2. ลองจจด คอระยะเชงมมทวดจากจดศนยกลางโลก โดยวดไปทางตะวนออกและตะวนตกของคาลองจจด 0 องศา เสนท

8

ลากตอจดทมคาลองจจดเดยวกนไปทางเหนอและใตเรยกวา เสนเมอรเดยนโดยถอเอาเมอรเดยนแรกทผานเมองกรนชเปน 0 องศา เรยกวา เมอรเดยนปฐม (Prime Meridian )

3. เสนโครงแผนท คอระบบของเสนทสรางขนในพนทแบนราบ เพอแสดงลกษณะของเสนขนานและเสนเมรเดยนอนเปนผลจากแบบและวธการสรางรปทรงเรขาคณต และการวเคราะหทางคณตศาสตรในการถายทอดเสนเหลานนจากผวโลก ซงเปนทรงกลมลงบนพนทแบนราบ   ซงวธการนน เรยกวาการฉายแผนท โดยการใชพนผวรปทรงเรขาคณต 3 ชนด คอ รประนาบ (Plane)   รปทรงกรวย (Cone)   และรปทรงกระบอก (Cylinder)   ในการฉายเสนโครงแผนท  

แหลงอางอง

1. ทว ทองสวาง (2533) การอานแผนทและภาพถายทางอากาศ ภาควชาภมศาสตร คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามคำาแหง.

2. สมเกยรต อยสานนท ,พ.อ (2536) "การใชแผนทภมประเทศและรปถายทางอากาศ" การสำารวจทรพยากรธรรมชาตดวยดาวเทยม: สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต. กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลย และสงแวดลอม.

3. สรรคใจ กลนดาว (2534) การอานแผนทและและตความรปถายทางอากาศ ไทยวฒนพานช : กรงเทพฯ

Erdas, Inc. (1995) ERDAS FIELD GUIDE Atlanta.USA.

George Philil Limited. (1994) INTERNATIONAL WORLD ATLAS Chaina.

9

Website http://www.utexas.edu/depts/grg/gcraft/notes/mapproj/mapproj.html

10