Upload
uma
View
53
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
AFETLERLE YAŞAMAK YA DA AFET YAŞAMAMAK. Nuray Karancı. O rta Doğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümü 14. ULUSAL PSİKOLOJİ KONGRESİ 8 Eylül,2006. Kapsam. I:Zarar Azaltmak ve Hazırlıklı Olmak Afet tanımı Acil Destek Vakfı Filmi Afet Yönetimi-Risk Yönetimi Halk katılımı ve eğitimi - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
AFETLERLE YAŞAMAKAFETLERLE YAŞAMAK
YA DA AFET YAŞAMAMAKYA DA AFET YAŞAMAMAK
OOrta Doğu Teknik Üniversitesi Doğu Teknik ÜniversitesiPsikoloji BölümüPsikoloji Bölümü
14. ULUSAL PSİKOLOJİ KONGRESİ14. ULUSAL PSİKOLOJİ KONGRESİ8 Eylül,20068 Eylül,2006
Nuray KarancıNuray Karancı
KapsamKapsamI:Zarar Azaltmak ve Hazırlıklı OlmakI:Zarar Azaltmak ve Hazırlıklı Olmak
Afet tanımıAfet tanımıAcil Destek Vakfı FilmiAcil Destek Vakfı FilmiAfet Yönetimi-Risk YönetimiAfet Yönetimi-Risk YönetimiHalk katılımı ve eğitimiHalk katılımı ve eğitimi
II.Afet Sonrası DestekII.Afet Sonrası DestekAfet Sonrası Psikolojik TepkilerAfet Sonrası Psikolojik TepkilerPsiko-sosyal destekPsiko-sosyal destek
III. Psikologların YeriIII. Psikologların YeriEFPAEFPAGörevler: Psikologlar Derneği ve Üniversiteler Görevler: Psikologlar Derneği ve Üniversiteler Örgütlenme ve İşbirliği ProtokollarıÖrgütlenme ve İşbirliği Protokolları
IV: ÖnerilerIV: Öneriler
AFET NEDİR ?AFET NEDİR ?
Belirli bir coğrafi bölgedeBelirli bir coğrafi bölgede
nispeten nispeten anidenaniden ortaya çıkan,ortaya çıkan,
kolektif streskolektif stres yaratan, yaratan,
önemli ölçüdeönemli ölçüde kayıp kayıp yaratan veyaratan ve
toplumuntoplumun yaşantısını yaşantısını sekteye sekteye uğratan olaylardır. uğratan olaylardır.
(Tierney, K)(Tierney, K)
AFETLERE AFETLERE SOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMISOSYAL BİLİMLERİN YAKLAŞIMI
FİZİKSEL OLAYFİZİKSEL OLAY ÇEVREÇEVRE
Doğal ve yapılandırılmış Doğal ve yapılandırılmış
SOSYAL YAPISOSYAL YAPI
AFETAFET
Risk YönetimiRisk Yönetimi
TehlikelerTehlikelerZarar görebilirlikZarar görebilirlik
×× Afet Yönetimi Afet Yönetimi
ETKİN RİSK YÖNETİMİETKİN RİSK YÖNETİMİ
Çok sektörlü-disiplinliÇok sektörlü-disiplinli
SürdürülebilirSürdürülebilir
Katılımlı (STK-Yerel-Merkezi)Katılımlı (STK-Yerel-Merkezi)
KurumsallaşmışKurumsallaşmış
Halk katılımı afetin boyutlarını ve afet Halk katılımı afetin boyutlarını ve afet sonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktırsonrası psikolojik sıkıntıları azaltacaktır
AFET DÖNGÜSÜAFET DÖNGÜSÜ
Afet öncesi :Afet öncesi :Zarar azaltmaZarar azaltmaHazırlıklı olmaHazırlıklı olma
Afet Sırası ve Sonrası:Afet Sırası ve Sonrası:Arama – Kurtarma-İlk Arama – Kurtarma-İlk YardımYardımGeçici iskanGeçici iskanİyileştirmeİyileştirme
Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma: Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma: Genel ÇerçeveGenel Çerçeve
Afetlerin yaratabileceği zararların en aza Afetlerin yaratabileceği zararların en aza indirilmesi (örn: İmar planları revizyonu; indirilmesi (örn: İmar planları revizyonu; Binaların depreme dayanımını arttırmak Binaların depreme dayanımını arttırmak (güçlendirme) ; Eşya sabitleme ; Yasal (güçlendirme) ; Eşya sabitleme ; Yasal düzenlemeler; Sigorta , vs)düzenlemeler; Sigorta , vs)
Afet anı ve sonrası için hazır hale gelinmesi Afet anı ve sonrası için hazır hale gelinmesi (örn: Acil durum planları; ilk yardım becerileri; (örn: Acil durum planları; ilk yardım becerileri; malzeme stoklamak (yiyecek, içecek, fener, malzeme stoklamak (yiyecek, içecek, fener, giysi) gibi giysi) gibi
AFET ZARARLARINI AZALTMAK AFET ZARARLARINI AZALTMAK VE HAZIRLIKLI OLMAK VE HAZIRLIKLI OLMAK
Çok Boyutlu: fiziksel/yapısal; Çok Boyutlu: fiziksel/yapısal; Örgütsel; Yasal; PsikolojikÖrgütsel; Yasal; Psikolojik
Çok Paydaşlı : Çok Paydaşlı : Birey-aileBirey-aile--mahalle-STK-yerel yönetim-mahalle-STK-yerel yönetim-bölgesel-ulusal-uluslararasıbölgesel-ulusal-uluslararası
Paydaşlar arasında Paydaşlar arasında koordinasyon ve işbirliğikoordinasyon ve işbirliği
17 Ağustos, 2006, Radikal17 Ağustos, 2006, Radikal
ZARAR AZALTMA VE HAZIRLIKLI ZARAR AZALTMA VE HAZIRLIKLI OLMA: Bilişsel Davranışçı ModelOLMA: Bilişsel Davranışçı Model
İkincil Değerlendirme: İkincil Değerlendirme: Tehlike ile başa çıkılabilir mi ?Tehlike ile başa çıkılabilir mi ?: : Bir şeyler yapılabilir mi ? Bir şeyler yapılabilir mi ? Kaynaklarım yeterli mi ? Neler ? ; Kimin sorumluluğu ?Kaynaklarım yeterli mi ? Neler ? ; Kimin sorumluluğu ? Bireysel düzey: Başa çıkma becerileri; sosyal destek; Bireysel düzey: Başa çıkma becerileri; sosyal destek; kontrol inancı; öz yeterlilik, vb. kontrol inancı; öz yeterlilik, vb. Hazırlıklı olmaHazırlıklı olma: Tehlike =< Bireysel başa çıkma, kaynak : Tehlike =< Bireysel başa çıkma, kaynak
Birincil Değerlendirme: Birincil Değerlendirme: Tehlike var mı ? Tehlike var mı ? Deprem olur mu ? ,Ne zaman olabilir ?; Olursa Deprem olur mu ? ,Ne zaman olabilir ?; Olursa can-mal kaybım olur mu ? (KRİTİK can-mal kaybım olur mu ? (KRİTİK FARKINDALIK)FARKINDALIK)
Afetlere Hazırlık ModeliAfetlere Hazırlık ModeliPaton, Smith & Johnston, 2003Paton, Smith & Johnston, 2003
Kritik Farkındalık
Risk: TehditAlgısı
Afet kaygısı 1(Tehlike)
Afet Kaygısı 2(Genel afet)
Genel YeterlilikEtkililik
Öz Yeterlilik
Aktif başa çıkma
Afetlere Hazırlık
Güven(-)
Süre (-)
-
TEHLİKE VAR MI?: Kritik Farkındalık/ Risk TEHLİKE VAR MI?: Kritik Farkındalık/ Risk AlgısıAlgısı
Büyük çoğunluk Büyük çoğunluk EVETEVET
(Erzincan, Dinar ve İstanbul (Erzincan, Dinar ve İstanbul örneklemlerinde)örneklemlerinde)
(Bak(Bakıırkrkööy)y)
İstanbul ‘da Seçilmiş Konutların Takviye İstanbul ‘da Seçilmiş Konutların Takviye Edilmesine Yönelik Fizibilite ÇalışmasıEdilmesine Yönelik Fizibilite Çalışması
İstanbul, 2005 (Bakırköy, İstanbul, 2005 (Bakırköy, 2400 hane): 2400 hane):
Sizce Istanbul'da ne kadar süre sonra yıkıcı bir deprem olabilir? :Kritik Farkındalık (Bakırköy,
2005)
0
5
10
15
20
25
30
Toplam Ev Sahibi Kiracı
Yü
zde
3 ay sonra
Gelecek yıl
2-5 yıl içinde
6-10 yıl içinde
11-20 yıl içinde
Olmaz
Bilmiyorum& cevapsız
Olası bir Depremde zarar beklentisi (Bakırköy,2005)
4,2
4,25
4,3
4,35
4,4
4,45
4,5
4,55
4,6
4,65
4,7
Toplam Ev Sahibi Kiracı
Yüz
de
Aile ve kendine zararlı
Gündelik yaşama sekte
Maddi zarar
Toplam tehlike algısı
Deprem zararlarını azaltmak için, genel olarak, önlemler alınabilir mi ?: Genel
Yeterlilik
0
10
20
30
40
50
60
Toplam Ev Sahibi Kiracı
Yü
zde
Kesinlikle alınabilir
Alınabilir
Ne alınabilir nealınamaz
Alınamaz
Hiç alınamaz
Cevapsız
Öz-yeterlilik: Siz , kendiniz, deprem zararlarını azaltmak için önlemler alabilir misiniz ?
0
10
20
30
40
50
Toplam Ev Sahibi Kiracı
Yüzd
e
Kesinlikle alabilirim
Alabilirim
Ne alabilirim ne alamam
Alamam
Kesinlikle alamam
Cevapsız
Şekil 14. Sizce güçlendirmenin faydaları nelerdir? (Soru 16)
0
10
20
30
40
50
Toplam Ev Sahibi Kiracı
Yüzd
e
Risk azaltma
PsikolojikRahatlamaGüçlendirmeninçeşidine bağlıHiç faydası yok
Emin değilim
Ilgisiz
Şekil 15. Güçlendirmenin zorlukları nelerdir? (Soru 17)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Toplam Ev Sahibi Kiracı
Yü
zde
Maliyet
Binadan taşınma
Binada oturma
Teknik sorunlar
Yapan firmaya güven
Yasal sorunlar
Faydasızdır
Ilgisiz
Bilmiyorum
Bittiğindeki zorluklar
Genel olarak pratik değil
Yıkılıp yeniden yapılmalı
Düzenli bir politik destekeksikliği
Şekil 25. Güçlendirme için apartmandan ne kadar süre için
taşınabilirsiniz? (Soru 20)
0
10
20
30
40
50
60
Total Owners Tenants
Yü
zde
Taşınamam
1 ay
1-3 ay
4-6 ay
Cevapsız
Bakırköy ÖzetBakırköy Özet
Depremi erteleme- “gerçekçi olmayan iyimserlik”Depremi erteleme- “gerçekçi olmayan iyimserlik”
Tehlike/Zarar algısı yüksekTehlike/Zarar algısı yüksek
Genel yeterlilik ( % 83)Genel yeterlilik ( % 83)
Öz yeterlilik (% 50)Öz yeterlilik (% 50)
Güçlendirme faydalıGüçlendirme faydalı
Maliyet ve taşınma en önemli zorluklarMaliyet ve taşınma en önemli zorluklar
Yasal değişiklik (kat malikleri) ve kredi desteğiYasal değişiklik (kat malikleri) ve kredi desteği
ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?BİR ŞEYLER YAPILABİLİR Mİ ?
Önlem alınabilirÖnlem alınabilir mi ( Genel Yeterlilik ) ? mi ( Genel Yeterlilik ) ?
(Yordayan: Eğitim)(Yordayan: Eğitim)
Erzincan : % 82Erzincan : % 82
Dinar: % 71Dinar: % 71
Siz bir şeyler yapabilir misiniz ? (Öz -Siz bir şeyler yapabilir misiniz ? (Öz -Yeterlilik)Yeterlilik)
Erzincan: % 47Erzincan: % 47
Dinar: % 46Dinar: % 46
ZARAR AZALTMAK İÇİN ZARAR AZALTMAK İÇİN ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?ÖNLEM ALMAK KİMİN SORUMLULUĞU ?
ErzincanErzincanKarancı ve Karancı ve ark ,1994ark ,1994
( % ) ( % )
DinarDinarKarancı ve Karancı ve ark ,1996ark ,1996
( % )( % )
MarmaraMarmaraKasapoğlu ve Kasapoğlu ve Ecevit, 2004Ecevit, 2004
( % )( % )
DevletDevlet 4949 4646 81.781.7
BelediyeBelediye 3131 3939
VatandaşVatandaş 3333 2626
ValilikValilik 2323 77
MüteahhitMüteahhit 1414 66
HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?HAZIRLIK YAPTINIZ MI ?
Erzincan (Karancı ve ark,1993) : % 30Erzincan (Karancı ve ark,1993) : % 30
Dinar (Karancı ve ark, 1996): % 13 Dinar (Karancı ve ark, 1996): % 13
Çankırı (Karancı ve ark, 2005) : % 13 Çankırı (Karancı ve ark, 2005) : % 13
İstanbul (Fişek ve ark, 2002): % 2 - % 30 İstanbul (Fişek ve ark, 2002): % 2 - % 30
İstanbul (Karancı ve Şakiroğlu, 2004): % 19 İstanbul (Karancı ve Şakiroğlu, 2004): % 19 (yeterli hazırlık yaptım)(yeterli hazırlık yaptım)
Neden yeterli hazırlık yapmadınız ?Neden yeterli hazırlık yapmadınız ?(İstanbul ; Karancı ve Şakiroğlu, 2004)(İstanbul ; Karancı ve Şakiroğlu, 2004)
Hazırlık yapmama nedeniHazırlık yapmama nedeni %%
İhmalİhmal 45.445.4
Binama güveniyorumBinama güveniyorum 29.829.8
Yeterli param yokYeterli param yok 25.725.7
KiracıyımKiracıyım 19.719.7
Yeterli zamanım yokYeterli zamanım yok 16.516.5
Bu evden taşınacağımBu evden taşınacağım 14.714.7
Ne yapacağımı bilmiyorumNe yapacağımı bilmiyorum 13.813.8
Tanrı bilir, gerek yokTanrı bilir, gerek yok 11.511.5
Deprem olmazDeprem olmaz 6.46.4
İyimserlik yanlılığı: Yaygın ve yanlış İyimserlik yanlılığı: Yaygın ve yanlış varsayımlarvarsayımlar
Başkalarına olabilir ama bana bir şey olmazBaşkalarına olabilir ama bana bir şey olmazBenim olduğum yerde olmazBenim olduğum yerde olmazOlursa bile bana bir şey olmazOlursa bile bana bir şey olmazBen herkesden daha çok hazırlıklıyımBen herkesden daha çok hazırlıklıyım
(Burger ve Palmer, 1992; Spittal ve ark, 2005)(Burger ve Palmer, 1992; Spittal ve ark, 2005)
Hazırlıklı olma ile ilişkili Hazırlıklı olma ile ilişkili değişkenlerdeğişkenler
Korku/kaygıKorku/kaygı Kontrol algısı ve Kontrol OdağıKontrol algısı ve Kontrol Odağı EğitimEğitim GelirGelir YaşYaş Tehdit algısıTehdit algısı Öz YeterlilikÖz Yeterlilik Afet deneyimi ? Afet deneyimi ? Gelir/Tehdit algısı (Yüksek gelir)Gelir/Tehdit algısı (Yüksek gelir)
(Fişek ve ark, 2002 ;Karancı, Akşit, Dirik, 2002; Karancı ve Rüstemli, (Fişek ve ark, 2002 ;Karancı, Akşit, Dirik, 2002; Karancı ve Rüstemli, 1993; Karancı ve Şakiroğlu ,2004; Sattler ve ark., 2000)1993; Karancı ve Şakiroğlu ,2004; Sattler ve ark., 2000)
HAZIRLIKLI OLMAK NASIL HAZIRLIKLI OLMAK NASIL SAĞLANIR ?SAĞLANIR ?
ÇANKIRI: ÇANKIRI: AFETLERE HAZIR OLMA:Yerel Eğiticilerden AFETLERE HAZIR OLMA:Yerel Eğiticilerden
Halka Halka (Karancı, Akşit & Dirik, 2002)(Karancı, Akşit & Dirik, 2002)
Zarar azaltmaZarar azaltma ve ve hazırlıklı olmahazırlıklı olma bilincini vermek bilincini vermek (Risk kültürü)(Risk kültürü)
Somut eylem planları geliştirtmekSomut eylem planları geliştirtmek
Yerel kapasitenin güçlendirilmesiYerel kapasitenin güçlendirilmesi
Bilinçlenme-hazırlık-eylem planları ve eylemBilinçlenme-hazırlık-eylem planları ve eylem
GENEL AMAÇGENEL AMAÇ
ÇANKIRI DERSLERİÇANKIRI DERSLERİ
Yerel sahiplenmeYerel sahiplenme
GÖNÜLLÜ GÖREVLİGÖNÜLLÜ GÖREVLİ
Yerel katılımcıların ilgisiYerel katılımcıların ilgisi
MOTİVASYONMOTİVASYON
Plaket ve sertifika töreniPlaket ve sertifika töreni
ÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARINÇANKIRI’DA EĞİTİM ALANLARIN İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ İZLENMESİ-EĞİTİMİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Eğitim alanlarda 400 ve Eğitim alanlarda 400 ve
kontrol grubu olarak 400 yetişkinkontrol grubu olarak 400 yetişkin
Eğitim Programından bir yıl sonraEğitim Programından bir yıl sonra
Değerlendirme amaçlı 800 kişiyeDeğerlendirme amaçlı 800 kişiye
anket uygulanmasıanket uygulanması
ÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİÇANKIRI’DA AFET OLMA RİSKİ
Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olma Riski Ne Kadardır?
Ortalama t p
Eğitim almayanlar (N=395)
2,30 -3,57* ,000
Eğitim alanlar (N=397)
2,45
* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olma riski 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir. 1) Afet riski hiç yok, 2) Afet riski biraz var, 3) Afet olma riski çok yüksek
ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN ÇANKIRI’DA AFET OLMASINDAN DUYULAN ENDİŞEDUYULAN ENDİŞE
Önümüzdeki Yıl İçerisinde Çankırı’da Afet Olmasından Ne Kadar Endişe Ediyorsunuz?
Ortalama t p
Eğitim almayanlar (N=398)
2,18 -3,80* ,000
Eğitim alanlar (N=398)
2,34
* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Afet olmasından duyulan endişe 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç endişe etmiyorum, 2) Biraz endişe ediyorum, 3) Çok endişe ediyorum
ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI ÇANKIRI’DA AFET KAYIPLARI BEKLENTİSİBEKLENTİSİ
Çankırı’da Afet Olması Durumunda Ne Kadar Kayıp Bekliyorsunuz?
Ortalama t p
Eğitim almayanlar (N=384)
2,19 -2,82* ,005
Eğitim alanlar (N=386)
2,32
* p<0.001 düzeyinde anlamlıdır. Kayıp beklentileri 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç kaybımız olmaz, 2) Biraz kaybımız olur, 3) Çok kaybımız olur
AFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEKAFETLERE HAZIRLIK YAPABİLMEK
Afetlere Hazırlıklı Olmak İçin Bir Şeyler Yapılabilir mi?
Ortalama t p
Eğitim almayanlar (N=397)
2,08 -3,03** ,003
Eğitim alanlar (N=400)
2,21
** p<0.01 düzeyinde anlamlıdır. Afetlere hazırlıklı olmak için yapılabilecekler 3’lü ölçek üzerinde değerlendirilmiştir.1) Hiç bir şey yapılamaz, 2) Bazı hazırlıklar yapılabilir, 3) Kesinlikle hazırlık yapılabilir
OLABİLECEK AFETLERE KARŞI OLABİLECEK AFETLERE KARŞI HAZIRLIK HAZIRLIK
İleride Olabilecek Afetlere Karşı Hazırlık Yaptınız mı?
Eğitim Alanlar Eğitim Almayanlar
Frekans ( % ) Frekans ( % )
Evet 102 25.5 53 13.3
Hayır 298 74.5 347 86.8
Toplam 400 100 400 100
EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADIÖĞRETİLENLERİ NE KADAR UYGULADI
FrekansFrekans ( % )( % )
Bazılarını uygulamaya koydumBazılarını uygulamaya koydum 204204 5151
Hiçbirini uygulamaya koymadımHiçbirini uygulamaya koymadım 178178 4545
Hepsini uygulamaya koydumHepsini uygulamaya koydum 1616 44
ToplamToplam 398398 100100
EĞİTİME KATILANLAR EĞİTİME KATILANLAR ÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADIÖĞRETİLENLERDEN HANGİLERİNİ UYGULADI
FrekansFrekans ( % )( % )Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, Ev içi hazırlık (düdük, el feneri, vs, aileiçi eğitim)aileiçi eğitim)
186186 8989
Evde ve/veya işyerinde tatbikat Evde ve/veya işyerinde tatbikat yapıldıyapıldı
1010 55
Binamı sağlamlaştırdımBinamı sağlamlaştırdım 44 22
Yeni eve taşındımYeni eve taşındım 55 22
Deprem sigortasıDeprem sigortası 33 11
Sığınak yaptırdımSığınak yaptırdım 11 11
ToplamToplam 209209 100100
ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA ÖĞRETİLENLERİ UYGULAMAMA NEDENLERİNEDENLERİ
FrekansFrekans ( % )( % )
Önemsemiyorum, ihmalÖnemsemiyorum, ihmal 5757 3636
Zamanım yok, işlerim yoğunZamanım yok, işlerim yoğun 4242 2626
Ekonomik durumum yeterli değilEkonomik durumum yeterli değil 2121 1313
Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya Eğitim yetersiz olduğundan uygulamaya koyamadımkoyamadım
1818 1212
Ev benim değil, değişiklik yapamıyorumEv benim değil, değişiklik yapamıyorum 77 55
Gerek duymadım çünkü evim uygunGerek duymadım çünkü evim uygun 77 55
Bu uygulamaların faydası olmazBu uygulamaların faydası olmaz 44 2,52,5
Ekonomik kriz her şeyi unutturduEkonomik kriz her şeyi unutturdu 11 0,50,5
ToplamToplam 157157 100100
SONUÇLARSONUÇLAR
Eğitim endişeyi , kayıp Eğitim endişeyi , kayıp beklentisini, hazırlıklı beklentisini, hazırlıklı olma tutumunu ve risk olma tutumunu ve risk algısını etkiliyoralgısını etkiliyorAncak, davranış Ancak, davranış değişikliği daha güç elde değişikliği daha güç elde ediliyorediliyorEğitim yöntemleri, Eğitim yöntemleri, malzemesi, kültürel malzemesi, kültürel uygunluk ve sürekliliği uygunluk ve sürekliliği (Dünya Bankası Projesi)(Dünya Bankası Projesi)İzleme ve değerlendirmeİzleme ve değerlendirme
AFETLERLE BAŞA ÇIKMAKAFETLERLE BAŞA ÇIKMAK
Bireysel ve toplumsal gelişimBireysel ve toplumsal gelişim
Afet öncesi, sırası ve sonrasıAfet öncesi, sırası ve sonrası
Risk belirleme –zarar azaltma kültürüRisk belirleme –zarar azaltma kültürü
Çok disiplinli yaklaşımÇok disiplinli yaklaşım
Örgütlenme : Bireyden-yerel topluma-Örgütlenme : Bireyden-yerel topluma-merkezi idareyemerkezi idareye
SüreklilikSüreklilik
AFET SONRASI AFET SONRASI PSİKOLOJİK TEPKİLERPSİKOLOJİK TEPKİLER
AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM
Fizyolojik uyarılmaFizyolojik uyarılma
Mantıklı düşünememeMantıklı düşünememe
Her şey gerçek dışıHer şey gerçek dışı
Duygularda karmaşa Duygularda karmaşa (kaygı, korku, öfke, (kaygı, korku, öfke, sinirlilik, çaresizlik, sinirlilik, çaresizlik, üzüntü)üzüntü)
ŞokŞok
Suçluluk; kaygı, Suçluluk; kaygı, güvensizlikgüvensizlik
Davranışsal: Yerinde Davranışsal: Yerinde duramama; uyku duramama; uyku bozukluğu; iştahta bozukluğu; iştahta değişim; içki/sigaradeğişim; içki/sigaraBilişsel: bellek ve Bilişsel: bellek ve dikkat sorunlarıdikkat sorunlarıAfet ile ilgili yinelenen Afet ile ilgili yinelenen düşünce ve hayallerdüşünce ve hayaller
PSİKOLOJİK TEPKİLER: PSİKOLOJİK TEPKİLER: AKUT DÖNEMAKUT DÖNEM
TEPKİ DÖNEMİTEPKİ DÖNEMİ
Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan Afeti hatırlatan durum ve uyaranlardan kaçınmakaçınma
Gerginlik, korkuGerginlik, korku
Huzursuzluk-depresyonHuzursuzluk-depresyon
Kendini kopuk ve yalnız hissetmeKendini kopuk ve yalnız hissetme
Korkutucu rüya ve kabuslarKorkutucu rüya ve kabuslar
Suçluluk duygularıSuçluluk duyguları
İYİLEŞMEİYİLEŞME
Tepkilerin şiddeti Tepkilerin şiddeti azalırazalır
Günlük yaşama ilgiGünlük yaşama ilgi
Gelecekle ilgili planlarGelecekle ilgili planlar
Duygusal açıdan Duygusal açıdan toparlanmatoparlanma
TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU (TSSB)(TSSB)
Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/Travmatik bir olayla karşılaşmak: Ölüm/ ölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlikölüm tehdidi yaşamak ve aşırı korku-çaresizlik
Olayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlayı çeşitli şekillerde yeniden yaşamakOlay ile ilgili durumlardan kaçınma; Olay ile ilgili durumlardan kaçınma;
tepkisizlik; içe dönmetepkisizlik; içe dönmeAşırı uyarılmışlık belirtileriAşırı uyarılmışlık belirtileri
(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)(öfke/gerginlik; uyku ve dikkat sorunları)Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;Belirtilerin bir aydan uzun süre görünmesi;
% 10-15 % 10-15
RİSK FAKTÖRLERİRİSK FAKTÖRLERİYoğun kayıp-afet etkisine maruz-ölüm korkusuYoğun kayıp-afet etkisine maruz-ölüm korkusu
Kadın olmakKadın olmak
Sosyal destek eksikliğiSosyal destek eksikliği
Yakın geçmişte kayıp yaşamış olmakYakın geçmişte kayıp yaşamış olmak
Psikiyatrik hastalık öyküsüPsikiyatrik hastalık öyküsü
Psiko-sosyal sorunları olmakPsiko-sosyal sorunları olmak
Aile problemleriAile problemleri
Başa çıkma yollarıBaşa çıkma yolları
Kişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz Kişilik özellikleri (iyimserlik; yeterlilik; Kontrol; Öz saygı gibi)saygı gibi)
Afet sonrası olumsuz koşullar/olaylarAfet sonrası olumsuz koşullar/olaylar
ANORMALLİK YANLILIĞIANORMALLİK YANLILIĞI
Afetlerin tüm sonuçları olumsuz değildirAfetlerin tüm sonuçları olumsuz değildir
Bireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme olabilirBireysel ve toplumsal gelişim/güçlenme olabilir
Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, sosyal Afetler sonrası topluluklarda kenetlenme, sosyal yardımlaşma ve destek artaryardımlaşma ve destek artar
Marmara-Düzce depremi sonrası örnekler Marmara-Düzce depremi sonrası örnekler (STK lar; TPD Kapasite geliştirme; Kızılay ortak (STK lar; TPD Kapasite geliştirme; Kızılay ortak protokolü, Yasal düzenlemeler, vs) protokolü, Yasal düzenlemeler, vs)
TRAVMA SONRASI GELİŞİM TRAVMA SONRASI GELİŞİM
TSG NEDİR ?TSG NEDİR ?
Travmatik bir olayla Travmatik bir olayla mücadele çabaları mücadele çabaları sonucundasonucunda ortaya ortaya çıkan çıkan olumlu olumlu (bilişsel, (bilişsel, duygusal, duygusal, davranışsal) davranışsal) dönüşümdönüşüm..
Süreç ve sonuçSüreç ve sonuç
Travma Sonrası GelişimTravma Sonrası Gelişim(TSG) Tedeschi, Park & Calhoun(TSG) Tedeschi, Park & Calhoun
TSG Süreç ve SonuçTSG Süreç ve Sonuç
Travmatik Olay (Psikolojik sismik olay)
Varsayımlar:Zarar görebilirlik; Anlam ve amaçlar;
öz saygı-güven
Bilişsel İşlemleme
(Yeniden yapılandırma)
TSG(bilişsel, Duygusal,
davranışsal)”strese bağlı gelişim”
Sıkıntı/ Stres
TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM TRAVMAYA BAĞLI GELİŞİM ALANLARIALANLARI
1.1. Kendilik AlgısıKendilik Algısı: Öz-güven; Öz-: Öz-güven; Öz-yeterlilik; Başa çıkma becerileri; yeterlilik; Başa çıkma becerileri; zarar görebilirlik algısı,anı zarar görebilirlik algısı,anı yaşama,güçlenmeyaşama,güçlenme
2.2. Kişilerarası ilişkilerKişilerarası ilişkiler: Başkalarına : Başkalarına sevgi-şefkat; yakınlık, empati, sevgi-şefkat; yakınlık, empati, fedakarlık, yardım; açılım, destekfedakarlık, yardım; açılım, destek
3.3. Yaşam FelsefesiYaşam Felsefesi: Öncelikler; : Öncelikler; yaşamım kıymetini bilme; yaşamı bir yaşamım kıymetini bilme; yaşamı bir hediye olarak alma; Anlam ve hediye olarak alma; Anlam ve amaçlar; manevi gelişim; bilgelikamaçlar; manevi gelişim; bilgelik
Travma Sonrası Gelişim: Kavramsal Model Travma Sonrası Gelişim: Kavramsal Model Schaefer & Moos, 1992Schaefer & Moos, 1992
I Çevresel sistem
kaynakları
IIBireysel Kaynaklar
IIIYaşam krizleri veya geçişler
Olayla ilgili faktörler
IVBilişsel değerlendirme(kontrol; stres; şiddet)
ve Başa çıkma
VOlumlu sonuçlar ve dönüşümler
Uyumu Yordayıcı Çok Yönlü Risk ModeliUyumu Yordayıcı Çok Yönlü Risk Modeli(Freedy ve Kilpatrick, 1993 )(Freedy ve Kilpatrick, 1993 )
Afet-ÖncesiAfet-Öncesi Afet-SırasıAfet-Sırası Afet SonrasıAfet Sonrası
Ruh Sağlığı Ruh Sağlığı SonuçlarıSonuçları
Hafif/geçici veya Hafif/geçici veya Şiddetli/kalıcı;Şiddetli/kalıcı;Olumsuz/OlumluOlumsuz/Olumlu
Demografik Demografik özellikler (kadın; özellikler (kadın; çocuk; yaşlı; eğitim)çocuk; yaşlı; eğitim)
Ruh sağlığı Ruh sağlığı tarihçesi (kaygı)tarihçesi (kaygı)
Şiddetli yaşam Şiddetli yaşam olaylarıolayları
Düşük şiddetli Düşük şiddetli yaşam olaylarıyaşam olayları
Afete maruz kalma Afete maruz kalma (ani; yaşamsal (ani; yaşamsal tehdit; zararın tehdit; zararın istenerek verilmesi; istenerek verilmesi; dehşet sahneleri)dehşet sahneleri)
Afetin Afetin değerlendirilişideğerlendirilişi(Kontrol; Tahmin (Kontrol; Tahmin edilebilirlik ; edilebilirlik ; Yaşamsal tehdit Yaşamsal tehdit algısı)algısı)
Temel ihtiyaçlarTemel ihtiyaçlar
İlk stres düzeyi İlk stres düzeyi ( Şartlanmış ( Şartlanmış duygusal tepkiler)duygusal tepkiler)
Stresli yaşam Stresli yaşam olayları ((Akut & olayları ((Akut & süregelen)süregelen)
Kaynak kaybı Kaynak kaybı (obje; Durum; kişilik; (obje; Durum; kişilik; enerji)enerji)
Başa çıkma Başa çıkma stratejileristratejileri
Sosyal DestekSosyal Destek
DepresyonDepresyon
KaygıKaygı
Bedensel Bedensel YakınmalarYakınmalar
Madde kötü Madde kötü kullanımıkullanımı
PTSDPTSD
OLUMLU GELİŞİMOLUMLU GELİŞİM
Çalışmalarda kullandığımız ölçeklerÇalışmalarda kullandığımız ölçeklerStrese Bağlı Gelişim ÖlçeğiStrese Bağlı Gelişim Ölçeği
SRGS (Park, Cohen ve SRGS (Park, Cohen ve Murch, 1996) Murch, 1996)
Örnek Maddeler: “Sizin için ne derece Örnek Maddeler: “Sizin için ne derece geçerli ? (Hiç.....Çok)(1-3) (50 geçerli ? (Hiç.....Çok)(1-3) (50 madde)madde)
Düşündüğümden daha güçlü Düşündüğümden daha güçlü olduğumu öğrendimolduğumu öğrendim
Yaptıklarım için daha fazla Yaptıklarım için daha fazla sorumluluk almayı öğrendimsorumluluk almayı öğrendim
Travma Sonrası Gelişim ÖlçeğiTravma Sonrası Gelişim Ölçeği (PTGI)(PTGI)Tedeschi & Calhoon, 1996Tedeschi & Calhoon, 1996
““......” dolayı yaşanan değişikliğin derecesi ?......” dolayı yaşanan değişikliğin derecesi ?““Hiç yaşamadım”____ Çok fazla yaşadım Hiç yaşamadım”____ Çok fazla yaşadım
(0-5) (21 Madde)(0-5) (21 Madde)Alanlar: Alanlar: Başkaları ile ilişkilerBaşkaları ile ilişkiler: “İlişkilerimde gayret : “İlişkilerimde gayret
göstermeyi öğrendim”göstermeyi öğrendim”Yeni OlanaklarYeni Olanaklar: “Önüme daha önce : “Önüme daha önce
karşılaşmadığım fırsatlar çıktı”karşılaşmadığım fırsatlar çıktı”Bireysel güçlülükBireysel güçlülük: “Kendime daha fazla : “Kendime daha fazla
güvenmeye başladım”güvenmeye başladım”Manevi DeğişimManevi Değişim: “Dini inancım daha : “Dini inancım daha
güçlendi”güçlendi”Hayatın kıymetini anlamaHayatın kıymetini anlama: “Yaşamımın : “Yaşamımın
değerini daha iyi anladım”değerini daha iyi anladım”
Yapılan ÇalışmalarYapılan ÇalışmalarÇalışmaÇalışma ÖrneklemÖrneklem SRGSSRGS
(Park ve ark.)(1-3)(Park ve ark.)(1-3)
KorelasyonlarKorelasyonlar
Stres BelirtileriStres Belirtileri
Güneş, 2001Güneş, 2001 Marmara Depremi Marmara Depremi (336) (336)
Adapazarı (6 ay Adapazarı (6 ay sonra)sonra)
2.36 (.47)2.36 (.47)
(Alfa: .94)(Alfa: .94)
IES ( .26 **)IES ( .26 **)
SCL-40 ( .13SCL-40 ( .13** ) )
Yaşam teh. (.13*)Yaşam teh. (.13*)
Tanrıdağlı, 2005Tanrıdağlı, 2005 MAG/NMAG (200)MAG/NMAG (200)
(Gölcük –İzmit)(Gölcük –İzmit)(4.5 yıl sonra)(4.5 yıl sonra)
2.46 (.04)MAG2.46 (.04)MAG
2.37 (.04) NMAG2.37 (.04) NMAG
(Alfa: .95)(Alfa: .95)
Kayıp algısı(.22 Kayıp algısı(.22 **)**)
Yaşam teh. (.23**)Yaşam teh. (.23**)
Kesimci, 2003Kesimci, 2003 Meme Kanseri Meme Kanseri (100) (ameliyat ort (100) (ameliyat ort :19 ay (1-156):19 ay (1-156)
2.86 (.25)2.86 (.25)
(Alfa: .95)(Alfa: .95)
BDI: -.58**BDI: -.58**
Umutsuzl.( -.60**)Umutsuzl.( -.60**)
Birol,2004Birol,2004 Trafik kazası Trafik kazası (200)( min. 6 ay)(200)( min. 6 ay)
2.18 (.59)2.18 (.59)
(Alfa: .98)(Alfa: .98)
IES (.21**)IES (.21**)
Elçi,2004Elçi,2004 Otistik Çocuk Otistik Çocuk ebeveyn (136) ebeveyn (136) (çoc.yaş: 8.9 (5.2)(çoc.yaş: 8.9 (5.2)
PTGI (0-5)PTGI (0-5)
3.08 Anne; 2.72 3.08 Anne; 2.72 Baba (Alfa: .88)Baba (Alfa: .88)
Tükenmişlik Tükenmişlik F1(kişisel F1(kişisel yetersizlik) (-.22yetersizlik) (-.22*)*)
Travma Sonrası Gelişim’in Travma Sonrası Gelişim’in YordayıcılarıYordayıcıları
ÖrneklemÖrneklem ÖncesiÖncesi SırasıSırası SonrasıSonrası GelişiGelişimm
Marmara Depremi-Marmara Depremi-Adapazarı (336)Adapazarı (336)
+ Problem od/iyimser+ Problem od/iyimser
+ intrusive düşünce(IES)+ intrusive düşünce(IES)
+ SCL+ SCL
SRGSSRGS
RR2 2 =.28=.28
MAG –MAG MAG –MAG olmayan(200)olmayan(200)
+ Problem od+ Problem od
+Kaderci+Kaderci
+ MAG+ MAG
SRGSSRGSRR2 2 =.35=.35
Meme Kanseri (100 Meme Kanseri (100 kadın)kadın)
- Gelir düzeyi- Gelir düzeyi + Problem od+ Problem od
+ Sosyal Destek+ Sosyal Destek
- Depres- Depres
SRGSSRGS
RR2 2 =.61=.61
Trafik kazası (200)Trafik kazası (200) - Sosyal Güvence- Sosyal Güvence + + Yaşamsal Yaşamsal tehdittehdit
+ Problem od/iyimser+ Problem od/iyimser
+Kaderci+KaderciSRGSSRGS
RR2 2 =.53=.53
Otistik Çocuk ebeveyn Otistik Çocuk ebeveyn (136)(136)
-evlilik yılı (b)-evlilik yılı (b)
+ yaş (b)+ yaş (b)
+ Sosyal Destek (b;a)+ Sosyal Destek (b;a)
+ Problem + Problem od/iyimser(b;a)od/iyimser(b;a)
PTGIPTGIRR2 2 =.25 =.25 anne; .3anne; .30 baba0 baba
SonuçlarSonuçlarİyi-Kötü bir arada: Travma sonrası İyi-Kötü bir arada: Travma sonrası gelişim ve travmanın gelişim ve travmanın şiddeti/sıkıntısı şiddeti/sıkıntısı
Depresyon (-)Depresyon (-)
Sıkıntı/stres gelişime giden bir yol Sıkıntı/stres gelişime giden bir yol olarak da yorumlanabilirolarak da yorumlanabilir
Olumsuzluk yanlılığı ?Olumsuzluk yanlılığı ?
Travma yaşayanlarla yapılan Travma yaşayanlarla yapılan çalışmalarda olumluyu dinlemek, çalışmalarda olumluyu dinlemek, duymak, odaklanmak ve duymak, odaklanmak ve güçlendirmekgüçlendirmek
NormalleştirmeNormalleştirmePaylaşımPaylaşımAfet sonrası olumsuz Afet sonrası olumsuz olayların azaltılmasıolayların azaltılmasıBilgilendirmeBilgilendirmeKatılım-kontrolKatılım-kontrolAfet yaşayanların Afet yaşayanların yakınlarıyakınlarıAfet çalışanlarıAfet çalışanları
Psikolojik DestekPsikolojik Destek
Başa çıkma yollarının önemi : Başa çıkma yollarının önemi : Güçlendirme ; toplum/afet Güçlendirme ; toplum/afet yaşayan temelli yaklaşımlaryaşayan temelli yaklaşımlarKatılım, hazırlıklı olma, zarar Katılım, hazırlıklı olma, zarar azaltmaazaltmaSadece afet sonrası değil, Sadece afet sonrası değil, öncesi döneme de öncesi döneme de odaklanmakodaklanmakPsPsikososyal Yaklaşım: Aktif, ikososyal Yaklaşım: Aktif, kendi kaynakları olan afet kendi kaynakları olan afet yaşamış bireyler (Survivor vs yaşamış bireyler (Survivor vs Victim)Victim)Çaresizliği azaltmakÇaresizliği azaltmakTarama çalışmaları ve gerekli Tarama çalışmaları ve gerekli profesyonellere yönlendirme profesyonellere yönlendirme (TSSB, Major depresyon gibi )(TSSB, Major depresyon gibi )
PSİKOLOGLAR OLARAK PSİKOLOGLAR OLARAK HAZIR MIYIZ ?HAZIR MIYIZ ?
EFPA, Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi EFPA, Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi KomitesiKomitesi
http://disaster.efpa.be/http://disaster.efpa.be/
Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi Afet, Kriz ve Travma Psikolojisi
Çalışma AlanlarıÇalışma Alanları
Afet zararlarını azaltma ve hazırlıklı olma konularında halkın/STK Afet zararlarını azaltma ve hazırlıklı olma konularında halkın/STK bilınçlendirilmesi ve eğitimibilınçlendirilmesi ve eğitimiAfetler öncesi eğitim çalışmalarıAfetler öncesi eğitim çalışmalarıAfet ve krizlere erken müdahaleAfet ve krizlere erken müdahaleAfet ve kriz durumlarında uygulanacak psikososyal destek Afet ve kriz durumlarında uygulanacak psikososyal destek programları planlanması ve yürütülmesiprogramları planlanması ve yürütülmesiÖzel gruplar için psikososyal destek (engelliler, çocuklar, yaşlılar, Özel gruplar için psikososyal destek (engelliler, çocuklar, yaşlılar, göçmenler, türistler, gibi)göçmenler, türistler, gibi)Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres bozukluğu tanıma ve Akut Stres Bozukluğu ve Travma Sonrası Stres bozukluğu tanıma ve tedavitedaviTravma Sonrası Gelişimi hızlandırma teknikleriTravma Sonrası Gelişimi hızlandırma teknikleri
Üye ülkelerde Afet-Travma çalışma gruplarının Üye ülkelerde Afet-Travma çalışma gruplarının oluşturulmasıoluşturulmasıEğitimin psikoloji lisans/Y.Lisans programlarında Eğitimin psikoloji lisans/Y.Lisans programlarında dersler olarak yer alması :” tüm psikologların afet, dersler olarak yer alması :” tüm psikologların afet, kriz ve travma psikolojisi konularında temel kriz ve travma psikolojisi konularında temel bilgilerle donatılmasını sağlamak” bilgilerle donatılmasını sağlamak” Geçmiş afetlerden dersler: İyi-kötü örneklerGeçmiş afetlerden dersler: İyi-kötü örneklerAvrupa afet ağının kurulması ve afetler sonrası Avrupa afet ağının kurulması ve afetler sonrası gözlem/değerlendirmegözlem/değerlendirmeÖlçekler ve araştırma ilkeleri/etik Ölçekler ve araştırma ilkeleri/etik Afet/Travma konusunda eğitimler düzenlemek (Afet/Travma konusunda eğitimler düzenlemek (hedef hedef gruplar;Düzeyler ;Yöntemler ;Standartlar (örn; Finlandiya 50 saat)gruplar;Düzeyler ;Yöntemler ;Standartlar (örn; Finlandiya 50 saat)
Eğitim hedef kitleler ve Eğitim hedef kitleler ve Düzeyler:Düzeyler:
Profesyonel olmayanlara (STK üyeleri, mahalle Profesyonel olmayanlara (STK üyeleri, mahalle gönüllüleri gibi) :Psikolojik ilk yardım; Öz bakımgönüllüleri gibi) :Psikolojik ilk yardım; Öz bakımProfesyonellere : Psikolojik İlk Yardım; Öz Profesyonellere : Psikolojik İlk Yardım; Öz bakım; anlamlandırma toplantıları yönetimi; bakım; anlamlandırma toplantıları yönetimi; Psikososyal destek programları Psikososyal destek programları Travma uzmanlık alanında çalışanlara Travma uzmanlık alanında çalışanlara Afet Yöneticilerine (Zarar azaltma ve hazırlıklı Afet Yöneticilerine (Zarar azaltma ve hazırlıklı olma programları)olma programları)
ÖnerilerÖneriler
TPD Kriz ve Travma Komisyonu : TPD Kriz ve Travma Komisyonu : Güçlendirmek , genişletmek (Sosyal Psikoloji Güçlendirmek , genişletmek (Sosyal Psikoloji gibi) ve Etkinleştirmekgibi) ve EtkinleştirmekŞubeler arası koordinasyon ve örgütlenmeŞubeler arası koordinasyon ve örgütlenmeEğitim düzeyleri, hedef kitlelerin (psikolog; diğer Eğitim düzeyleri, hedef kitlelerin (psikolog; diğer meslek grupları, STK lar; afet çalışanları gibi) ve meslek grupları, STK lar; afet çalışanları gibi) ve Standartların belirlenmesiStandartların belirlenmesiTarama ve takip çalışmaları için değerlendirme Tarama ve takip çalışmaları için değerlendirme araçları paketleriaraçları paketleriÜniversitelerde “Afet Psikolojisi” dersleriÜniversitelerde “Afet Psikolojisi” dersleri
Afetler öncesi zarar azaltma ve hazırlıklı olma Afetler öncesi zarar azaltma ve hazırlıklı olma konularında çalışmalarkonularında çalışmalar
Diğer disiplinlerle işbirliği (Mühendisler, Diğer disiplinlerle işbirliği (Mühendisler, Mimarlar, jeologlar, kamu yöneticileri, Mimarlar, jeologlar, kamu yöneticileri, Belediyeler, gibi)Belediyeler, gibi)
Çalışmaların sistemli olarak tüm afetlere Çalışmaların sistemli olarak tüm afetlere yaygınlaştırılmasıyaygınlaştırılması
Afet sonrası yapılacaklarla ilgili eylem planlarıAfet sonrası yapılacaklarla ilgili eylem planları
Uygulamalar sonrası izleme ve değerlendirme Uygulamalar sonrası izleme ve değerlendirme
TeşekkürlerTeşekkürler