DYABETLE BYMEKDYABETLE YAAMAK

YazlarSorular ve Cevaplar

Mesajlar

Prof. Dr. kr Hatun

Kocaeli niversitesi Tp Fakltesiocuk Sal ve Hastalklar Ana Bilim DalEndokrinoloji ve Diyabet Bilim Dal Bakan

Diyabetle Bymek Diyabetle YaamakBu kitap diyabetli ocuklar, genler, aileler ve salk ekibinin eitimi ve

iletiimi iin hizmet veren www.arkadasimdiyabet.org sitesi iindeki

materyalden yararlanlarak hazrlanmtr.

Dr. kr Hatun

Hacettepe niversitesi Tp Fakltesini 1983de bitirdi, 1990da ocuk

Sal ve Hastalklar Uzman, 1994de Pediatri Doenti,1999da Profesr

oldu. 1993de Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve

Hastalklar Ana bilim Dal Pediatrik Endokrinoloji nitesinde ocuk

Endokrinolojisi Yan Dal uzmanlk eitimini tamamlad. Halen Kocaeli Tp

Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal Endokrinoloji ve

Diyabet Bilim Dalnda retim yesi olarak almaktadr. ocuk ve

Adolesan Diyabet Eitimi Grubu bakandr. Diyabetli ocuk ve Ailelerine

ynelik Diyabetli ocuu Bytmek, imdi Diyabeti renme Zaman,

Akl Defteri, Diyabetli ocuklarn Haklar, ocuklarda ve Genlerde Tip

1 Diyabet, Diyabetle Bymek / Diyabetle Yaamak isimli kitaplarn

hazrlanmasna ve evrilmesine katkda bulunmutur.

Adres : Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi

ocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal

Endokrinoloji ve Diyabet Bilim Dal

Kocaeli

Tel : (0262) 2335980/1342

e-mail : shatun@isbank.net.tr

Bu kitap, Novo Nordisk firmasnn katklar ile baslmtr.Diyabetli ocuklar ve genler adna teekkr ederiz.

Trkiye Diyabet Vakf www.arkadasimdiyabet.org

Yayna Hazrlayan / Grafik-TasarmPromedes Medikal letiim Danmanlk Ajans

www.promedes.com.tr

Birinci Basm:Nisan 2003 / stanbul - 2000 adet

Basm ve cilt: Umur A..

Katkda BulunanlarSreyya Karaz

Diyabetli ocuk ve GenlerDoan Hzlan

Nurgn KandemirOuzhan Deyneli

Sinan CemAlper Gn

Gazanfer AksakoluErdem Gnll

mer TarmDeniz KeklikEmel zer

ebnem SoysalFiliz izmeci

Sanem BaglKadir BabaoluSekin zsara

Nursu akn MemikAbdullah Bereket

ar akc

Kapak fotoraf Trkiye Diyabet Vakfnn Diyabetle Yaam Dergisinin2003 yl 19. saysndan alnmtr.

Btn Diyabetli ocuklaraSevgiyle...

Bu boucu medya anda evrenin en sessiz, en verimli, en sade yapsinsan organizmasdr. nk her saniye milyarca hcre arasnda henz yzeyiniaydnlatabildiimiz youn ama sessiz bir iletiim gerekleir. Bu iletiim sayesindernein; tka-basa yeseniz bile kan ekeriniz pek ykselmez veya ok uzunsre a kalsanz da vcudunuz bir yerlerden bulduu glikozu beyine gnderipyaamn srmesini salar. Ama bir gn gelir, grnrde hibir neden yokkenyaam hep sevinle gemi gl yzl bir ocuun pankreas yeterince inslinyapmaz olur. te o zaman sessizce alan organizmada ad diyabet (ekerhastal) olan byk bir grlt kopar; inslin olmaynca hcrelerin zerindekiglikoz kaplar almaz, a kalan hcrelerin l ile ya dokular ekerednr ama kullanlamayan eker kan damarlar iinde birikir. Bu gerek birbiyolojik trajedidir; vcudun her yeri eker dolu iken hcreler a kalr ve sonundaiki koluna serum bal, nerede olduunu zar zor bilebilen, annesini tanyamayan,deri alt ya dokusu boalm bir halde hastaneye yatar o gl yzl ocuk.Sanlann aksine diyabet ocuklarda da grlr ve bir ocuk diyabet olduunda,her ey sarslr. nce yaamnda nemli olan szcklerin anlam deiir birden.En ok sevdii yiyecein ad olan eker, bir hastalk ad olmutur artk. Buanlam deiikliini yadrgasa da ad eker olduu iin hastalna daha kolayalr. Ne de olsa artk ekerli olmutur. Yaamndaki esas deiiklik ise,bebekliinden beri korkutulduu inenin herkes tarafndan sevimli gsterilmeyeallmasdr. inde birikmi ine korkusunu yenmek iin btn ruhsal gleriniseferber eder ve sonunda inslin inesine teslim olur Peki imdi ne olacaktr?Gemite sessizce alan pankreasn yerine ne konacaktr? Onlar iin nslinhayat demektir, bu nedenle nce inslin yerine konacaktr . Ama inslin yetmez.Onun yannda kendi kendine bakm bilgisi ve esas nemlisi pankreasn yerinegeecek bir diyabet bakm bilinci gereklidir. Bu nedenle onlara diyabetlebirlikte yaamay ve onunla ba etmeyi, kan ekeri kontroln izlemeyi veiyiletirmeyi, kendi kendine tedaviyi, eitli durumlarda inslin dozlarnayarlayabilmeyi, diyabet komplikasyonlarndan korunmay, bamsz olmay,sosyal yaamda kendine gvenli ve katlmc olmay, yeni arkadalklar kurmay,neeli ve rahat olmay retmek gereklidir.

Bu kitap diyabetle yaayan, diyabetle byyen ocuklar genler ve onlaradiyabet bakmnda yardmc olan salk ekibinin ortak katksyla olutu. Kitap,yazlar, soru/cevaplar ve esas nemlisi diyabetlilerin mesajlarndan oluuyor.Bu mesajlar olabildiince sadeletirmeye altk. Mesajlar, diyabetlilerin kendiaralarndaki iletiim ve destei gstermenin yansra, hepimizi onlarn dnyasnayaknlatryor. Sanyorum ilk kez diyabetlilerin mesajlar bir kitapta yaymlanmoluyor. Metinlerin hemen hepsi web sitesinde yaynland. Bu nedenle kitapaslnda ok yazarl bir kitap ve ben katkda bulunan herkese teekkr ediyorum.Dilerim bu kitap, diyabetli kardelerimin yaam glerinin artmasna ve diyabetbakm bililerinin gelimesine katkda bulunur.

Prof. Dr. kr Hatun

Sunu

SunuYAZILARlk Duyuocuunuza Diyabet Olduunda Ne Yapmalsnz?Halle Berry, Diyabet ve Baka eylerHem Anne Hem Diyabetli ocuk Annesi OlmakKk Diyabet KemancTip1 Diyabette Beslenme Programnn DzenlenmesindeBir Seenek Olarak Karbonhidrat HesaplanmasKan ekeri lmleri in Yeni Metodlarsveten MektupDiyabetli ocuklarn Sal in Ailelere On neriDiyabetli OlmakBomba GibiyimDiyabetli Bir Erikinden Diyabetli ocuklara ve Genlere Sevgilerlk eker HastamArkadam DiyabetHzl Etkili nslin Kullanan Bir Diyabetliden nerilerBen Bir eker ocuumiir - eker Hastalareker ocuklarArkadam peklk Akok Ho Bir Tecrbernakl Agit, Diyabet ve Baka eylerArkadam Diyabet I. Bahar Bulumas18 Mays 2002 Gn Derbent/Kocaelinde YapldGaziantepten Bir Diyabetli yksDiyabetik Tatlandrclarla lgili Aslsz Haberler: Basn venternette Diyabetle lgili Aslsz Haberlere Nasl Yaklamalyz?Yzlerimizdeki GlmsemeBardan Bir Dolu Bir de Bo Taraf Vardr. nemli Olan DoluTarafn Grebilmek. ar akc le RportajArkadamzla yi Geinelim Dr. Ouzhan Deyneli le RportajDiyabet Benim kiz Kardeim Ebru Ercanl le RportajSalk Bakanna Ak MektupSalk Bakannn CevabYllar Sren abalarn Sonucu21.7: eker lm ubuklarDiyabetli ocuklar in TeekkrSORULAR ve CEVAPLARMESAJLAR - Diyabetli ocuk ve Genler Forumu

indekiler589

10171920

2123252629313335373942444547495153

5658

6366

687479848688899193

149

Yazlar

1995. Douda, hatta doununda dousun da bir yer. Kk, gelimemi souk

bir ile ve burada yaayan henz 11'ine bile basmam ilkokul anda bir

ocuk.

Hayat henz onun iin kk bir ka oyunca, mavi nl ve sobann karsna

geip minik bedenini stmakt. O souk ve berbat ehirde.

O gn mutlu olduu gnlerden biriydi. ubat tatili gelmi, karnesini almak iin

erkenden okuluna gitmiti. Pekiyilerle doluydu. Gzlerindeki parlt grlmeye

deerdi. Hi durmadan koa koa eve, annesinin yanna gitmek iin byk bir

heyecanla ayrld okulundan, arkadalarndan. Tam eve varmak zereydi ki

kapnn nnde karda aya kayd ve fena ekilde yere dt. Baylmt. Annesi

hemen hastaneye gtrd. Kendine geldiinde bir kolunda serum ylece yataa

ylmt. Doktor annesine Bu ocua hi mi bakmadnz, bir deri bir kemik

kalm. diye kt. Annesi ise Olur mu doktor bey.! Son bir hafta on gndr

anormal ekilde fazla yiyor. Elinde hi eksik olmuyor yiyecek diyordu.

Doktor reeteye bir ka ila yazdktan sonra ocuk ve annesi evlerine gittiler. Sonra

ilalar kullanmaya balad. Ama yolunda gitmeyen bireyler vard.!! Gn ve gn

eriyordu minik bedeni. lalar ie yaramamt. Doktor yanl tehis koymutu

besbelli. Btn arkadalar tatilin tadn karrken darda onun ayaa kalkp

yryecek hali bile yoktu.

Haftalarca byle srd. Ailesi zellikle babas ok ilgisizdi. Anne en son teyzesini

aram eve armt. Onu o halde gren teyze kucaklad gibi soluu doktorun

yannda ald. Durumu anlattktan sonra parmandan kan aldlar ve bir ka

dakika sonra doktor bu ocuk eker Hastas olmu dedi.

Sezgin Altun

Kars

LK DUYU

9

ocua, bakcya ve ocuun okulundakilere neler anlatlmal?

Diyabet hastas olsun ya da olmasn bir ocuu bytmek kolay deildir. Diyabet,anne-babann temel sorumluluunu deitirmez. Fakat doumdan ergenliekadar olan dneme gelinceye kadar her aamada bu sorumlulua yeni unsurlarkazandrr.

Unutmayn; diyabet ocuunuzun yaamnn yalnzca bir parasdr. Genellikleailelerin yaam biimlerini diyabete gre ayarlamaktansa diyabet hastalnyaam biimlerine gre uyarlamalar daha iyi olur.

Diyabet hastalnn yaamnz ynetmesine izin vermeyin. Diyabeti bir bahaneolarak kullanmak ok kolaydr. rnein Ali gece bir arkadann evinde uyumakister. Evhaml babas ise Alinin gitmesini istememektedir. ocuk nedeninisorduunda baba iyi bir cevap bulamamtr. Bu gece kan ekerin ok yksekkt der Burada baba diyabeti baka bir sorunu zmek iin kullanmaktadr.ocuk bu rnekle bahane yaratmay renir. Daha sonra Ali diyabeti kolay birbahane olarak ya da zel bir ilgi grmek iin kullanmaya balayabilir.

ocuunuz byyp geliirken diyabetin getirdii sorunlar da farkllaacaktr. Burehber baz temelleri vermektedir. Ayrca ocuunuzun salk ekibiyle konuabilir.Trk Diyabet kurumunu arayabilir, aile derslerini izleyebilir ya da bir ebeveyndestek grubuna katlabil ir veya byle bir grubu kurabil irsiniz.

ocuunuz bydke diyabet hakknda sorular olacaktr. ocuunuzla birliktebu sorularn cevabn renebilir ve rendiklerinizi ocuunuzla paylaabilirsiniz.Amacnz ocuunuzun kafasna bilgileri ve olumlu bir tavr birlikte yerletirmekolmaldr. Bu aralar ocuunuzu ileride kendi bana diyabet bakmn yapabilmesiiin hazrlayacaktr. Yavrunuzu akl ve fizik olarak salkl bytmek istersiniz.Bu, sadece mkemmel kan ekeri ile salanamaz ayn zamanda her durumdaen iyiyi gerekletirmekle mmkn olabilir.

Bebekler ve yeni yrmeye balayan ocuklar, kan ekeri lmek iin parmaktankan alnmas ve inslin enjeksiyonlarn fke yada ceza iareti olarakalglayabilirler. Ayrca bu ocuklar anne-babann zntlerinden de etkilenirler.Ebeveynlerini keyifsiz grmek bir bebei korkutabilir.

OCUUNUZ DYABET OLDUUNDANE YAPMALISINIZ ?

11

ocuunuzun diyabet bakmna uyum salamasna yardm etmek iin sakinolun. Diyabet bakmn bir biberon vermek kadar olaan hale getirin. Eergereken eyleri zamannda salarsanz iler daha yolunda gidecektir.

Parmaktan kan alma iini ve ineyi hzl ve nazike yapn. ocuu nazike fakat,gvenli bir ekilde tutun. Sakinletirici bir eyler syleyin. imdi senin inslinzamann geldi bu seni salkl tutacak gibi cmleler ie yarayabilir.

Daha sonra ocuunuzu rahatlatp sakinletirin. Bebeinizi zel bir battaniyeile sarn ya da oyuncak bir hayvanla birl ikte kucanza aln.

Okul ncesi yataki ocuklar

3-4 yalarndaki ocuklar bedenlerinin nasl alt ve nasl iyiletii hakkndaok dsel fikirlere sahiptir. rnein parmaktan alnan kanlarda tm kanlarnnbiteceini dnrler. Kan ekerine bakmak iin yeterli byklkte bir damlakan almakta ekilen glk bu dnceyi kantlar grnmektedir.

Her yatan ocuklar hastaln nasl ve neden olduunu anlamada sknt eker;kendilerinin diyabete neden olduklarn dnrler. ocuklar ayrca kanekerlerinin dtn alglamada ve bunun niin olduunu anlamada da glkekerler. ocuunuzun diyabetle ilgili yaplmas gerekenleri basit kavramlarlaaklayn ve sk sk tekrar edin. Sen diyabet olmak iin bir ey yapmadndiyebil irsiniz. Kt bir ey yaptn iin hasta olmadn gibi.

ocuunuzun salk ekibiyle yakn ilikilerde olmasna aln. Anne-babalardiyabet bakmnn gerektirdikleri ile byyen bir ocuun gereksinimleri arasndakidengeyi kurmay renmelidir. Kabul edilebilir diyabet kontrol sadece mkemmeldiyabet kontrol deildir. Salk bakm ekibiniz size esnek kurallar ve rehberlerbulmada yardmc olabilirler. Ayrca ocuu diyabet hastas olan dier ana-babalarla da konuun. Byk olaslkla onlar da benzer sorunlar zerinde alyorlardr.

5-12 yalar arasnda olan ocuklar

lkokul boyunca ocuklar genelde diyabete iyi uyum salam olurlar. Yeni eylerrenmeye en istekli dnemdedirler. Gelecei kolayca ngremezler. Geneldeneler olacan dnmezler. Daha sonralar ocuklar, diyabet bakmnn ok fazlazaman aldn hissedebilirler. Kendilerini yatlaryla karlatrdklarndan diyabetin

12

(esnek olmayan sert gereklilikleri nedeniyle) kendilerini zel biri yaptn dnmeyebalarlar.ocuunuzun diyabet bakmyla ilgili grevleri yava yava kendi zerinealmasna, devam eden ilginizle yardmc olabilirsiniz. ocuun gitgide kendibakmn yapmasn desteklerken diyabet ynetiminin ocukluk anda ailetakmnn sorumluluunda olduunu bilmesini salayn.

ocuunuzun olgunluu, yetenekleri, sorumluluk alma durumu iin size yolgstersin. Okul andaki ocuklarn diyabet bakmnn btn grevlerini veyaounu zerine alabilir gibi dnlmemelidir. ocuunuzun katlmna snrldller vermek iyi bir fikir olabilir. ocuk eer geceyi arkadann yanndageirebilme izni gibi bir yarar salayabilecekse genellikle kendi iini kendiyapmak ister. ocuunuz diyabet bakmnda daha fazla sorumluluk aldkamkemmellik beklemeyin. lginizi devam ettirin ve vaaz vermek yerine onudestekleyin. Diyabet bakmnda tatil olmadndan uzun gece elenceleri ya dadoum gn partilerinde ne yaplabileceini salk bakm ekibinizle konuun.

Diyabet bakmnda yaplacak ileri paylan. Belki ocuunuzun sabah inslininisiz yapar ve ocuunuz da akam inesini kendi yapabilir. Yaplacak ilertablosu size yardmc olabilir. ocuunuz bu grevi yerine getirdiinde bir yldzizin. Oyun kurallarn kk dllerle sonulanacak ekilde koyun.

Onlu yalar

Onlu yalardaki ocuklar duygusal ve fiziksel alardan deiir. Farkl olmaktankanr, snrlar dener, seimler ve yanllar yaparlar. ncelikler deimektedirve diyabet genelde listenin alt sralarndadr. Bu yataki ocuklar genelde anne-babalarnn kurallarna isyan eder. Bylece salklaryla ilgili ciddi riskler alabilirler.

ocuunuza bu dnem boyunca drst duyarl ve destekleyici olarak yardmedebilirsiniz. ocuklar, birtakm kararlar alp bunlarn sonularyla yaamayrenmeye gereksinim duyarlar. Doru kararlar vermeleri iin diyabet hakkndagerekleri bilmeleri gerekir. Diyabetle ilgili yaptklar seimlerin kendilerini nasletkileyeceklerini bilmeleri gerekir.

Onlu ya ocuklar ile ilgili ana balklar

Ksa erimli ve uzun erimli istenmeyen sonularn riski nasl drlebilir Alkol ve ilacn kullanm ve ktye kullanlmas

13

Toplumsal ve cinsel ilikilerocuunuzun salk bakm ekibi bu bilgilerin bazlarn salayabilir. Destekgruplar ve diyabet kamplar da yardmc olabilir. Kendi eylem ve duygularnzizleyin. Azarlayc ve destekleyici olma arasndaki fark bilin. Birka gn yksekkan kan eker dzeyleriyle uramak yerine sorunu birlikte zmeye alnve ocuunuza nasl yardmc olabileceinizi sorun. Sabrl, drst ve esnekolmakla birlikte tutarl olun. Dolaysz iletiim yollarnz ak tutun. Duygularnzpaylan. ler yolundaysa ocuunuzu doru kararlarndan tr vn. leryolunda deilse ocuunuzun hsrann tanyn.

nc kiiler

ocuunuzla birlikte diyabet bakmnda almanz byk bir meydan okumadr.Peki ocuunuzun bakmnda rol alan dier kiiler. Onlarla almaya da ihtiyaduyacaksnz. Bakclar, retmenler, kolar... Onlar diyabet hakknda ne kadarey bilirse ocuunuza o kadar iyi gz-kulak olacaklardr.

Bakclar; deneyimli ve olgun bir bakc bulduunuzda diyabet bakmn naslsalayacandan endie duyarsnz. Eer bakcnzn diyabet hakknda yeterlibilgiye sahip olduunu bilirseniz ocuunuza bakmas iin ona teslim etmenizglk yaratmayacaktr. Bakcnzn diyabet hakkndaki eitimine yardmc olun.Onun bir diyabet eitim snfna devam etmesini salayabilirsiniz. Bakcyaanlalr bir ynerge listesi brakn. Bu listenin iinde;

Diyabetin basit bir tanm ocuunuzun gsterebileceine benzer inslin reaksiyonu belirtiler ocukta dk kan ekerinin nasl tedavi edilecei Tedavi edilmesinden 10-15 dakika sonra reaksiyon sryorsa ne yaplmal nerilen nlerin listesi Sizin, doktorunuzun ve belki evde olabilecek bir komu ya da arkadanzn

telefonu

Eer ineyi bakcnz yapacaksa bunu daha nceden planlayn. Rahat birortamda bakcya (ine yapmay) retmek iin evde olmayacanz tarihtennce bir zaman ayarlayn. leri kolaylatrmak iin ocuunuzun enjektrnnceden hazrlayabilirsiniz.

Eer bakcnzn kan ekeri lm yapmas gerekecekse, bunu da daha nceretin. ocuunuzun kan ekerinin ne zaman ve hangi durumlarda llmesinin

14

istediinizi hazrlam olduunuz listeye yazn. Dikkatlice dnp planlayarakocuunuzu bakcya herhangi birinden daha gvenli ve kolayca brakabilirsiniz.Okul, ocuunuzun okul ynetimiyle konumada oynayacanz rol, elbetteocuunuzun yana baldr. Bir ilkokul rencisinin ana babas, bir liserencisinin ana babasndan farkl rol oynar. Eer onlu yalardaki bir ocuunvelisiyseniz ocuunuz; siz, retmen ya da kolarla konuurken muhtemelenkatlmak isteyecektir. Okul ortamndaki erikinleri diyabet hakknda bilgilendirmekvelilerin grevi ise de ocuklarn bunu hangi yatlarna ve nasl anlatacanseme hakk vardr.

retim ylnn balamasndan nce okul ynetimiyle dosta sakin bir ziyaretplanlayn. Salk bakm ekibinizden bu ziyaretin hangi konular kapsayaca venasl sunulaca hakknda yardm alabilirsiniz. Neeli ve yapc bir biimdekonuun.

Okul ynetimine yapacanz ziyaret okul hemiresi, retmenler, okul mdrve ocuunuzdan sorumlu olan servis fr ve tam gn alanlar gibi erikinleriiermelidir. Hemirelerden ok retmenler, ocuunuzda kan ekeri dklbelirtilerini genelde ilk gzleyecek kiiler olacaktr. Egzersiz, kan ekeri dzeylerinideitirebileceinden beden eitimi retmeni ve koun diyabet hakkndaeitimli olduundan emin olun. Ziyaret srasnda herkese ayn bilgileri verin;

Diyabet hastalnn ksa basit aklamas Dk kan ekeri belirtilerinin bir listesi Dk kan ekerini dzeltmek iin atlacak admlar ocuunuzun yana gre deien dier bilgiler (ara n ve ana nzamanlar, besin seiminde yol gsterme, zel uyarlar)

Okul personelinin ocuunuzun diyabet hastas olduunu bildiklerinden, amaonu diyabetik diye damgalamadklarndan emin olun. Anayasamza gre hikimsenin eitim hakk engellenemez. Gereklilik olmadka diyabet hastasocuklar yatlarndan ayr tutulmamaldr.

ocuunuzun diyabet hastalnn akranlarnca nasl kabullenecei konusundaendieleriniz olabilir. Dier ocuklarn diyabet konusunda edinecekleri fikrinocuunuzun tavrlarndan kaynaklanacan aklnzda bulundurun. Eerocuunuz diyabet konusunda rahata konuabiliyorsa ou arkada da rahatolacaktr. Baz ocuklar diyabet hastas olduklarndan dolay skntldrlar.retmenler bu durumda kstlamalar arttrarak deil destekleyerek ocuun

15

skntsn amasna yardmc olmaldrlar. Eer bir retmen diyabetle baakmada zorluk yaadn hissederse o ve dier okul yneticileri daha fazlayardm nerebilirler. Siz ve veli destek grubunuz diyabet hastas ocuklarlaalmada deneyimli okul yetkililerinin isimlerini karabilir. Eer bir sorunolumakta ise ciddi hale gelmesini beklemeden erkenden yardm salayn.

Eer siz, ocuunuz ve okul ynetimi ev devlerinizi yaparsanz ocuunuzgereksiz bir endie ya da kstlama olmakszn okulun btn keyfini srebilir.

Dk kan ekerini nasl aklamal?

ocuunuzla vakit geiren her erikin dk kan ekeri veya hipoglisemikonusunda bir eyler bilmelidir. Eer ocuunuza enjekte edilen inslin miktarocuunuzun o gn yedii besine veya yapt egzersize gre ok fazla isedk kan ekeri ounlukla oluur.

ou zaman ocuklarda dk kan ekeri dzeyi saptanmas titreme, terleme,sinirlilik veya uyuklama gibi lml belirtilere yol aar. Bu tr belirtileri olan ocukkarbonhidrat ieren meyve suyu, st ya da kuru zm gibi bir attrmadansonra kendine gelir.

Daha ciddi bir ok reaksiyonla ba edebilmek iin nceden bir plan hazrlarsanzdaha iyi olur. Sizi endielendiren semptomlar not edin. Listeyle beraberdoktorunuza ya da hemire eitmeninize gidin dnebildiiniz btn eer vene yapmal ile balayan sorularnz sorun. ocuunuzun diyetisyeni ile aran seenekleri zerine konuun.

Salk bakm ekibine unlar sormak isteyebilirsiniz.

Eer ocuum dk kan ekeri yznden nbet geirecek olursa ne yapmal Neden ocuum kan ekerinin dtn anlamyor ocuumun ar egzersiz srasnda ya da sonrasnda kan ekerinin dmesini

nasl nleyebilirim

ocuum uyurken onun kan ekerinin dmesine nasl engel olabilirim Reaksiyondan sonra ne yapmam gerekir

Kan eker izleminde iyi kayt tutmak diyabet bakmnn nasl gittiini renmekiin en iyi yoldur. Bu kaytlar ocuunuzun salk bakm ekibiyle tartarak bu

16

deerli bilgiyi ocuunuzun sal iin evirmeye aln. Eer ocuunuz arbir inslin reaksiyonu geirdiyse ocuk doktorunuzun bunu bildiine emin olun.Tedavi plann deitirmeye gerek duyabilirsiniz.

Sevgi Bakm

Bazen, diyabet bakmnn gerektirdikleri siz yeniden normal bir aile yaamnndevamn korumaya abalarken kontrol salayabilmek sonsuz grnebilir.Adm adm ilerleyin. Ve salk ekibinizden, ocuunuzun okulundan ve sizinleayn endieler i paylaan dier anne-babalardan destek al n.

Diyabet ocuunuzun salyla ilgilidir. Ailenizin mutluluunu ynetmesine izinvermeyin.

Amerikan Diyabet Birli web sitesinden (www.diabetes.org) Yrd. Do. Dr.Kadir Babaolu tarafndan evrilmitir.

17

Bu yl Oscar dlleri sonularn gazeteler Siyahi oyuncular damgasn vurdubal ile duyurdular, nk Halle Berry En yi Kadn Oyuncu dln kazananilk siyahi oyuncu olurken, Denzel Washington Oscar tarihinde bu dl kazananikinci siyah olmutu. Halle Berry, lkemizde Kesien Yollar ismiyle gsterilenMonster's Ball filmindeki rolyle Oscar kazand. Film, birisi masum dierikt saylabilecek iki insann ard ardna gelen youn ac dnemlerinden sonrabirbirlerini iyiletirmelerini ve deitirmelerini anlatyor. Filmde insan sersemeeviren miktardaki ac, byk lde Halle Berrynin yznden ve sesindenseyirciye yanstlyor. nsan, byle bir roln stesinden - Stanislavskiyi izleyereksylersek - ancak zengin bir Coku bellei ile gelinebileceini ve bunungerisinde lay lay lom gememi bir yaam olduunu dnyor. Halle Berryninbiyografisinden, ocukluunun melez olmann getirdii aclarla getiini, eskierkek arkadann fiziksel saldrs sonucu bir kulanda % 80 iitme kaybmeydana geldiini, 1996da yl sren evlilii sona erdiinde intihar giriimindebulunduunu, 1989da 22 yanda iken, film setinde komaya girdiini vehastanede Tip 1 diyabet tans aldn reniyoruz. Filmi biraz da uzun sredirdiyabet hastalar ile uraan bir hekim olarak seyrediyorum ve diyabetle geirdii

HALLE BERRY, DYABET ve BAKA EYLER

13 yln onun oyunculuunu etkilediini dnyorum.O da dnyadaki bir ok ocuk ve gen diyabetli gibi yaamn inslin enjeksiyonlarile srdryor. ocuklar ya kendilerini bilmedikleri kk yalarda ya da ergenlikdnemi balangcnda diyabetle tanyorlar. Her iki durumda da nlerindebymek iin uzun bir sre bulunuyor ve bu sreyi diyabetle birlikte yayorlar.Aslnda diyabetle birlikte byyorlar; diyabet onlarn bymelerini, byme dediyabetlerini etkiliyor. Konutuum btn ocuklar bu zorlu sreci diyabetleriylearkada olarak, zaman zaman onu unutarak atklarn sylyorlar. Bazlardiyabetini anlatrken Sevgili arkadam hitabyla mektuplar yazyor, bazlarise diyabeti beni hi terketmeyen en yakn dostum diye niteliyor. Halle Berryde Bazen almann tam ortasnda iken herkesten zr dileyerek inslinyapmaya gidiyorum. Onlar benim bir prima donna olduumu dnyorlarama ben yaam bu diyorum szleriyle kendi durumunu anlatyor. HalleBerry, diyabetle ilgili sosyal almalara aktif olarak katlyor ve dnyadaki birok diyabetli ocuk ve gen onun yaamndan g alyor. Biz de 18 Mays 2002gn Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi ve www.arkadasimdiyabet.org sitesitarafndan Derbentde ortaklaa dzenlenen ve stanbul, Adapazar, Bursa vezmitden 350 diyabetli ocuk, gen ve ailenin katld Bahar BulumasnaHalle Berryi tantarak balyoruz. Amacmz, diyabetlilerin arasndaki arkadalkve dayanmay artrmak, deneyimlerini paylamalarn, doadan g almalarn,elenmelerini ve umut tazelemelerini salamak. Gne Diyabet arkadalforumu ile balyoruz ve imdi Marmara Tp Fakltesinde diyabet uzmanolarak alan Dr. Ouzhan Deyneli 14 yanda iken tant diyabetin onudiyabetlilere hizmet eden bir hekim olmaya ynlendirdiini, bilgi ve iyimserliinen nemli yardmclar olduunu anlatyor. Gebzede yaayan 9 yandaki SezerKseali ise Bata 23 Nisan olmak zere btn bayramlarda ocuklar iin hepgzel szler sylendiini, ama kimsenin ocuklar samimi olarak dnmediini,lkemizde bir ok diyabetli kardeinin inslin veya kan ekeri lm ubuubulamadn anlatyor. Hem onun duygularn yanstmak hem de diyabetliocuklarn sorunlarn bir kez daha duyurmak iin onlarn azndan bir bildirihazrlayarak toplanty bitiriyor ve baharn sevincine katlmak iin 250 yllk naraacnn altnda toplanyoruz. Mzik, dans, doa yry, uurtma ve eitlioyunlarla zaman hzla geiyor. En ok ocuklar kk ve yeni diyabet olanlarbirbirleriyle tanyor ve 3-4 yalarndaki ocuklarna her gn gnde 4-5 kezine batrmann zorluklarn konuuyorlar. Hep birlikte mutlu bir gn geiriyoruzama her biri ayrlrken kendi sorunlarn anlatan ary duyurmamz istiyor.

Prof. Dr. kr HatunKocaeli niversitesi Tp Fakltesiocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal

1997 ylnda "Diyabet ve Hemirelik" kitabn yazarken, bu problemin yaantmznbir paras olacandan habersizdim. Yaklak 6 ay ncesinde, ok az su ienve ok az idrara kan kzm (Hazal), okuldan gelir gelmez "anne ok iim var"diyerek tuvalete komaya ve ok su imeye balamt. Bir hafta, on gn kadardevam eden bu durum karsnda phelenmeye balamtk. Biziendielendirmeye balayan bu durumu netletirmek, biraz da iimizi rahatlatmakiin kan ve idrar tetkiklerini yaptrmaya karar verdik. Kzm ikna etmek birkagnmz almt. lerimizi daha rahat yapmak iin, hastaneye gndz gitmekyerine akam gitmeyi tercih ettik. Akam yemeinden hemen nce, SD TpFakltesi Aratrma Hastanesi Acil Servisine gittik. Vcuduna mdahaleedilmesinden son derece rahatsz olan kzm rahatlatabilmek iin de ncelikleben kanm verdim, sonra o verdi. Kan sonular iin bir sre bekleyecektik.Ancak, idrar sonular ok ksa srede belli olmutu. Eim, akn bir ekilde"idrarda eker 4 pozitif " dedi. O an, bacaklarmn tutmadn, her yerimintitrediini hissediyordum. Yanmda kzm vard ve ben tepkilerimi kontrol etmekzorundaydm. Ancak, hite baarl bir oyuncu deildim. Hazal, bizim bu aknve zntl durumumuz karsnda "Anne ne oldu", "anne ne var" ve "niye bukadar zldnz" sorular arka arkaya gelmeye balad. Dorusu, ona o andane demem gerekiyordu bilemiyordum. Aklma ilk gelen, "yavrum, ciddi bir eyyok, idrarnda biraz eker km" dediimi hatrlayabiliyorum. O zaman, Hazal'n,"peki ne olmu eker ktysa" dediini ok net olmasa da hatrlyorum. Ben de,"ite bundan sonra eker ve ekerli yiyecekleri pek yiyemeyeceksin" dedim.te, o zaman sylediklerini ise hi ama hi unutmayacam; " ne olmuanneciim, ben de bundan sonra eker yemem olur biter, yeterki sen zlme"demiti. Bunu syleyen kzm 9 yandayd.

Diyabet 24 saat sresince devam eden bir problem zme sreci. Bu srecin iinegirdiinizde, arkadanz diyabeti daha yakndan tanmaya, nelerden holanpholanmadn ve ona kar nasl davranacanz renmeye alyorsunuz.Ancak, hibir zaman tam olarak tanyamyorsunuz. Hereyin kitaplarda yazldgibi olmadn herkesin diyabetinin farkl olduunu gryorsunuz. Yeni gelenarkada hem kendisini tamamen tanmamza izin vermiyor hem de iliki iindeolduunuz herkesin kendisine iyi davranmasn bekliyor. Biraz bencil ve kaprislibir arkada. Hereye ramen yaanan olumsuzluklar problemler bereberindeumudu da getiriyor. Yeni tbbi gelimeleri grdke diyabetin kesin zmnnok uzak olmadn dnyor ve her gece kzmla birlikte bunun iin dua ediyoruz.

Sreyya KarazYksek Hemire, Sleyman Demirel niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi,Isparta

HEM ANNE, HEM DYABETL OCUKANNES OLMAK

New York Timesin pazar ekinde, bir hastane reklamn grnce takldm.Fotorafta irin bir ocuk keman alyordu. eker hastas.Hayatn, mziin btn gzellikleri gzlerine yansm. Belki de yzyllar ncekibir dahinin, Mozart'n bir parasn, bugnn dehas Sam alyor. Sam, onlarbana alacam sylediler ve hepsi de yardmc oluyor, diyor.eker hastal ile birlikte yaamak. Maddi zaaflarla, eksikliklerle dnyaysevmek.nsanolunun zekas, yaama sevinci, beyin gc, duygu younluu buradakendini gsteriyor.Hastala teslim olmamak. Saln ve hastaln olaanlna yle bir bakyorki ocuk, byklere bile bir mesaj gnderiyor sanki.Nice ocuk, gen ekerle birilikte gndelik yaamlarn srdryorlar. Sam,almann, baarmann, dnyaya mutlu bakabilmenin simgesi. O arkadalarn,yatlarn bu sevince aryor.Nietzsche ne yazmt; Beni ldrmeyen yara daha glendirir. Bilirim ekerhastalarn duyarldrlar. BAZI hastalklar var ki, kk yatan itibaren peinizibrakmaz. Yllar nce dnemin nl doktoru Mfide Kley'e muayeneye gitmi,midemden ikayet etmitim. Bana verdii ila bir tavsiyeden ibaretti: Onunladost olacaksn.Salkla ve hastalkla dostluk, ikisi bir arada varolabiliyor.Dostluum bozulmad, zaman zaman beni uyarr, bu dostlua yakmaz, der,ama dmanm da olmaz.Fotoraflarn okunmas sevdiim uralardandr. iir dizesi gibi armlarmharekete geirir.Bir ocuun fotorafnda btn ocuklar grr, onlarn dnyay gzelletirdiinidnrm.Onun yzndeki glck, inanyorum ki bir ok eker hastasnn moraliniykseltmi, ekerlerinin dmesini salamtr.Soyut bilgiler, souk arlar yerine, scak bir fotoraf.Ne yani diyor, eker hastas oldunuz diye btn gn inslinle, tahlillerle miuraacaksnz?Hayr, yaayacaksnz, alacaksanz, hayatn btn tadn karacaksnz.Dnya hepimizindir, sadece salkl olanlarn deil. NANIYORUM K, Samkemann kutusuna koyduunda airin u dizesini okuyordur: Yeter ki gneksilmesin penceremden.

Doan Hzlan12 Kasm 2000- Pazar - Hrriyet Gazetesi

KK DYABET KEMANCI

Diyabetli kiilerde etkili kan ekeri kontrolnn salanmasnda, kiinin kendisininprogram dzenlenmesine bizzat etkin katlm, baardaki kritik noktalardanbirini oluturmaktadr. Uzun sreli kontrol ve izlem, inslin emalar, beslenmeprogram, fizik aktivite ve kan ekeri izleminin birbirine entegrasyonunugerektirmektedir. Bu blm diyabet takibinde beslenme programnndzenlenmesinde bir seenek olan karbonhidrat hesaplama yaklamnn anaprensiplerine ynelik 7 soru ve cevaptan olumaktadr.

1. Karbonhidrat hesaplanmas yaklamnn ana prensibi nedir?Karbonhidratlar bilindii gibi yemekten sonra beklenen eker ykselmesini oluturan ana faktrdr. Alnan karbonhidratlar yemekten yaklak 2 saat sonraglukoza dnrler ve ilk 15 dakikada kanda belirirler. Yaplan almalar alnankarbonhidratn tipinden ok miktarnn eker ykselmesinden sorumlu olduunugstermektedir. Bu yntemde o nde tketilecek karbonhidrat miktar kullanlaninslin tedavi programna gre ya sabit olarak belirlenir yada deiken olarak ne ekilde hesaplanaca ve buna karlk gelen ksa etkili inslin miktarnn belirlenme ekli kiinin kendi veya bakmndan sorumlu yaknna retilir.

2. Karbonhidrat hesaplanmas yeni bir yaklam mdr?1921 ylnda inslinin kefedilmesinden sonra ngiltere ve Amerika'da bu yaklamn kullanldn bildiren almalar mevcuttur.

3. Bu yaklamn gnmzde tekrar gndeme gelmesinin nedenleri nelerdir?1996 ylnda "Diabetes Care and Education Dietetic Practice Group" diyabetlihastann beslenme programnda 5 yaklamn yeniden gndeme gelmesinisalad. Karbonhidrat hesaplanmas bunlardan birini oluturmaktadr. Diyabetkontrol ve komplikasyonlar almasnda ise 4 farkl beslenme program yntemseenei nerilmi bunlarn iinde karbonhidrat hesaplanma ynteminin besinseiminde hastaya esneklik salamas bakmndan hastalar tarafndan tercihedildii gzlenmitir. Hastalarn bu yntemi kullanma konusunda istekli olmasda gnmzde daha ok kullanlmasnn nedenini oluturmaktadr.

4. Bu yntemi kullanrken alnan protein ve ya miktarlar nemli midir?Alnan protein ve ya kan ekeri dzeyini karbonhidratlar kadar ykseltmez.

TP 1 DYABETTE BESLENME PROGRAMININDZENLENMESNDE BR SEENEK OLARAK

KARBONHDRAT HESAPLANMASI

22

Bu nedenle de miktar olarak hesaplanp yaplacak inslin dozunun belirlenmesindedikkate alnmas gerekmez. Ancak, ya ierii fazla olan gdalar karbonhidratieren gdalardan daha fazla kalori ierirler bu durum kilo almna neden olur ayrca ileriye ynelik kalp hastal riskini de arttrabilir. Bu nedenle kiilere gnlk salkl beslenme koullarna uygun protein ve ya miktarlar belirtilmelive bunun da dikkate alnmas gerekmektedir.

5. Karbonhidrat hesaplanmas yaklam hangi tip diyabetli hastalarn beslenmeprogramnda kullanlabilir?Bu yntem tip I, tip II ve gestasyonel diyabetli hastalarn beslenme programndakullanlabilmektedir.

6. Bu yntem kullanlan inslin emasna nasl uyarlanabilir?Gnde 2'den fazla inslin enjeksiyonu veya inslin pompa tedavisi kullanan hastalara alnmas planlanan karbonhidrat miktarnn hesaplanmas ve bunagre inslin dozunun ayarlanmas retilir. ki doz inslin tedavisi kullananlardaise alnacak karbonhidrat miktar her nde sabit olup bunun kiiye retilmesigerekir. Burada oklu doz veya pompadaki gibi her nde deiik miktarlardakarbonhidrat alma ans yoktur.

7. Bu yntemin eitiminde hangi aamalar izlenmektedir?Eitimde basitten karmaa doru giden 3 farkl aama mevcuttur. Bunlar I, II ve III olarak ayrlmaktadr.

I. Aama (Balang dnemi): Karbonhidrat hesaplama kavramnnbenimsetilmesi ve sabit karbonhidrat almn salamak.

II. Aama (Orta dzey): Gdalarn birbiri ile ilikisi, fizik aktivite ve kan ekeridzeyine gre yaplacak deiikliklerin benimsetilmesi.

III. Aama (leri dnem): oklu doz inslin ve inslin pompa tedavisi kullanantip I diyabetli hastalarda ksa etkili inslin/ karbonhidrat oran hesaplanmas vebu deerlere gre yaplmas gereken inslin miktarnn hesaplanmas.

Do. Dr. Nurgn KandemirHacettepe niversitesi, Pediatrik Endokrinoloji nitesi, Ankara

23

Hepinizin bildii gibi biz eker hastalar parmaklarmzdan gnde 3-4 kere yaptmzkan ekeri lmleri ile kan ekeri deerlerimizi normal deerlere yakn tutmayaalyoruz. Ancak bu ne yazk ki her zaman mmkn olamyor.

Uykumuz srasnda, gnlk hayatmzda veya bir futbol ma srasnda kanekeri deerlerimizin nasl bir seyir izlediini tespit edebilecek srekli kan ekeritakibini yapacak teknoloji son zamanlara kadar mevcut deildi. Ancak "Minimed"isimli irketin yeni kard "Continuous Glucose Monitoring System" (Sreklikan ekeri izleme sistemi) ile bu gerekleiyor.

Sistem karn cildine yerletirilen inslin enjektr inesi byklnde elastikbir alglayc sayesinde 48-72 saat boyunca her 5 dakikada bir kan ekerinilyor ve hafzasna kayt ediyor. Alglaycnn salkl alabilmesi iin heriki- gnde bir deitirilmesi gerekiyor. Yani sistem her gn toplam 288 kezkan ekerinizi lyor. Alglayc bir kablo ile lmleri yapan 9cm*2cm*2.2 cmboyutlarndaki kk bir makineye balanyor. Bu makine kemerinize, bayanlarnstyen asklar gibi yerlere hayatnz etkilemeyecek ekilde yerletirilebiliyor.Bu sistem eker lm iin vcudunuzdaki hcrelerin arasndaki svy kullanyor.Bu svdaki eker miktar ile kannzdaki eker miktarlar birbirine eittir. Busistemle gnlk hayatnz devam ederken srekli kan ekeriniz llyor. Busistem lt kan ekerini ne yazkki size hemen gstermiyor. lm sonularnsadece doktorunuz sisteminizi bilgisayara balayarak grebiliyor ve inslin dozayarlamalarnz bunlara bakarak daha rahat bir ekilde yapabiliyor.

Bu sistemin kan ekeri lmlerini annda gsteren modeli ile ilgili aratrmalardevam etmekte.

Her iki modelinde gvenilirlii ve hastalarn kan ekeri kontrol zerine olanetkileri ile ilgili almalar halen sryor. Daha ayrntl bilgiyi www.minimed.comadresinde bulabilirsiniz. Bu cihaz yapay pankreas iin ok nemli bir ilerleme.Bir baka srekli kan ekeri lm iin deerlendirilen cihaz ise Glucowatchisminde kola bir saat gibi taklan ve kola temas eden yzeyine yerletirilmialglayc yzey sayesinde lm yapan bir sistem. Cihaz verdii elektrik uyarile deri altndaki glukozu alarak elektro-kimyasal metodla lm yapyor. Bualetin dk ve yksek kan ekeri deerleri iin olan alarm kullancy uyarabiliyor.(www.glucowatch.com)

KAN EKER LMLER N YEN METODLAR

24

Bu cihazlar dnda infrared (kzltesi) nlar kullanarak parmaktan parmadelmeden lm yapan cihazlarda bir baka yenilik olabilir. Bu cihazlarla ilgilialmalar zellikle Amerikan ordusunun kzltesi lm metodlarn kullanarakyaplan lmlere olan ilgisi nedeniyle hzla gelimekte. Parmanz sokuyorsunuzekeriniz cannz yanmadan llyor. Ho olmaz m?http://www.samsung.com/news/1998/sfc0212.html

Bu ve benzeri cihazlarla ilgili aratrmalar sonulandnda kan ekeri kontrolnsalamada byk kolaylk olacak. Aratrmalarn en erken zamanda bitmesi venormoglisemik gnlerde (Kan ekerinizin normal seyrettii gnlerde) bulumakdileiyle...Sayglarmla

Dr. Ouzhan DeyneliMarmara niversitesi Tp Fakltesi

25

Diyabetle dost olmay hepimiz renmeli ve onu ciddiye almalyz. Trkiye sonyllarda diyabet tedavisi ve komplikasyonlarn nlenmesi adna nemli ilerlemelerkaydetti. Ben svete yaayan ama belli bir sre hem diyabetli hem de diyabetimgelimeden nce Trkiyede yaayan biri olarak, Avrupa ile Trkiye arasndakidiyabet alannda en nemli farkn, insanlarn diyabete ve diyabetliye yaklamsrasnda ortaya ktn dnyoruz. svete ok daha bilinli bir toplum ilekar karyasnz. Trkiyede ise durum ok daha farkl. in bir de ekonomikboyutu var. Ben Trkiyede iken diyabet baya masrafl bir yaam oluyordu.svete kan lme cihaz, stripleri, inslinler, idrarda keton ve glikoz lmaletlerinin hepsini devlet cretsiz olarak diyabetlinin hizmetine sunuyor. Oysatm bunlar Trkiyede baya bir maddi klfet gerektiriyordu. svete diyabettedavisindeki benim de u an kullandm metod, gen diyabetliler iin uygulanangnde 5 defa inslin tedavisi. Bu tedavide sabah ve akam gnde iki defa uzunetkili NPH ve ana nden nce yaplan ok ksa etkili, bunun etkisi 5 dakikaiinde balayp 3 saatte sona eriyor) inslin tedavisi. Ayrca bir baka yenilikise inslinlerin burada 1.5 ml yerine 3 ml olmas ve hazr kalemlerin mevcutolmas. Yani 3ml kalem bittikten sonra kullanmayp atyorsunuz ama belirtmemgereken ok nemli bir gerek var; Trkiyedeki doktorlarn buradakilere greok ok daha bilgili olduklardr. Evet ben buraya gelmeden nce bu gelimilikve tekniin olduunu tahmin etmitim ama bizim doktorlarn bu kadar iyi olduunubilmiyordum. Hepinize mutlu ve salkl gnler dilerim. Siz diyabetinize iyidavranrsanz o size asla ihanet etmez.

Sinan CemDiyabetli Bir Gen

"SVE'TEN MEKTUP"

1.ocuunuza her gn sarlnocuklar yaamlarnn erken dneminden itibaren kiisel deer duygusu ilegeliirler. Onlar bu duyguyu anne ve babalarndan alrlar. ocuklarnzn nedemek istediine kulak verin. Onlara sevildiklerini ve gvende olduklarnhissettirin . Bireyselliklerini destekleyin; onlara zel olduklarn ve takdir edildiklerinibelirten szler syleyin. ocuunuza her gn sarln. Unutmayn ki iyi diyabetkontrol sevgiyle balar ve mutluluk kan ekerini drr

2.ocuunuzun durumunu onunla birl ikte gzden geirinYeni yla balarken yaadklarnz ve rendiklerinizi ocuunuzla birliktedeerlendirin. Geen yl ka kez kontrole gittiinizi, son bir yldaki kan ekerikontrol durumunu, ka kez ve hangi derecede kan ekeri dkl yaadnzve bunlarn nedenlerini, gz ve bbrek kontrollerinin sonularn, gnlkyaamdaki zorluklar, bu yla ait beklentileri ocuunuzla birlikte gzden geiriniz.Yeni karlatnz sorunlar, vardnz sonular ve aldnz kararlardiyabet takip defterinin arkasna yazp, ilk frsatta doktorunuzla tartnz.

3.Geen yldaki kan ekeri kontrol durumunu iyimser bir baklayorumlaynz.Bugne kadar yaplan almalar diyabetlilerin uzun dnemdeki salnetkileyen en nemli faktrn kan ekeri yksekliinin derecesi ve sresi olduunugstermitir. ocuunuzun aylk kan ekeri ortalamasn gsteren HbA1Cdzeyi % 10 veya zerinde ise, bunu nemli bir sorun olarak kabul edinve en ksa zamanda hekiminizle bir plan yapn.

4.ocuunuzun gelimesine ve davranlarndaki deiikliklere dikkatgsterinocuklarn srekli deien bir bedenleri ve ruhsal dnyalar vardr. Ergenlik,ocuktaki gelimenin en hzl olduu dnemdir. Ergenlik yllarnn yaamn enalkantl yllar olduunu unutmayn. Bir ok aratrma, ergenlik dnemindediyabet bakmnn aksadn ve kan ekeri kontrolnn ktletiinigstermektedir. Ergenlik dnemine giren ocuklarda diyabet tedavisinin gzdengeirilmesi gereklidir. Ergenlik belirtileri balayan ocuunuza daha hogrl

26

DYABETL OCUKLARIN SALII NALELERE ON NER

27

davrann ve en ksa zamanda tedavi plannda deiiklik ihtiyac olupolmadn hekiminizle tartn.5.Egzersizi ocuunuzun gnlk yaamnn bir paras haline getiriniz.Egzersiz herkes iin gereklidir, fakat diyabetliler iin daha ok gereklidir. nkegzersiz, ekerin daha ok kullanlmasn salayarak kan ekerini drr,inslin reseptrlerinin saysn arttrarak inslinin etkisini kolaylatrr, ktkolesterol drp, iyi kolesterol arttrarak kalp hastal riskini azaltr. Dzenliegzersiz ile kan ekeri dengesini korumak kolaylar. Bu nedenle yeni yldaocuunuzun sevecei bir spor aktivitesini dzenli olarak yapmasnsalayanz.

6.Kan ekeri dklne daha ok nem veriniz.Diyabet tedavisi srasnda kan ekeri dkl kanlmazdr. Hi kan ekeridkl yaamayan diyabetliler, genellikle kan ekerleri yksek seyredendiyabetlilerdir. Bununla birlikte son yllarda sk geirilen hafif ve orta derecelikan ekeri dklklerinin ileride kan ekeri dkln hissetmemeye nedenolduu gsterilmitir. Bu nedenle ocuunuzu gece gvenli bir kan ekeri deeri(> 120 mg/dl) ile yatrnz ve kan ekeri dklklerini nlemek iin yaplmasgerekenleri tekrar gzden geiriniz. Evinizde glukagon bulunup bulunmadnsrekli kontrol ediniz.

7.ocuunuzda Diyabet Bakm Bilinci Gelimesi iin aba gsterinizDiyabetle yaamay bir arabayla seyahat etmeye benzetirsek ya diyabetarabasnda fr olunmas gerekiyor ya da bakasnn kulland arabada biryolcu. Biz diyabetli ocuklarn diyabet direksiyonunun banda olmalar gerektiinidnyoruz. Diyabetlilerin bu ekilde davranmalar ve kendi kendine bakmiin gerekli bilgileri renmeleri diyabet bakm bilinci olarak isimlendiriliyor.ocuunuzda diyabet bakm bilincinin gelimesi iin, ilk gnden itibarendiyabet tedavisine ocuunuzun katkda bulunmasn salayan ve yaptnzher eyi onunla paylaarak yapmaya zen gsteriniz.

8.ocuunuzun beslenmesinde kan ekerini daha yava ykselten besinleredaha fazla yer veriniz.Glisemik indeks, besinlerin ekere gre karlatrldnda kan ekerini ykseltmederecesini ifade eder. ekerin glisemik indeksi 100 olarak kabul edilir ve besinlerbuna gre puan verilir. Dk puanl yiyecekler kan ekerini daha yavaykseltirler. Diyabetli ocuklarn dk glisemik indeksli beslenmesinin kan

28

ekeri dengesini kolaylatrdn gsteren almalar vardr. Besinlerin glisemikindekslerini renmek iin beslenme uzmannzla grnz.

9.ocuunuzu bu yl bir eitim kampna katlmasn salaynzDiyabetli ocuklar iin dzenlenen kamplar, ocuklarn deneyimlerinikarlatrmalarn salar ve onlarn yalnzlk hislerini azaltr, deiik fiziksel vesosyal aktiviteler ile kendi yeteneklerine gvenlerini arttrr, kendi kendine diyabetbakm konusunda ocuklar daha gvenli sorumlu ve becerikli hale getirir,onlarn kayglarn azaltr ve gelecek konusunda daha pozitif olmalarn salar.Bu nedenle ocuunuz 10 ya ve zerinde ise bu yl mutlaka diyabetliocuklar iin dzenlenen kamplardan birisine katlmasn salayn.

10.Diyabet tedavisindeki yenilikleri izleyiniz ve iyimser olunuz.Yaam devam ediyor ve bilim adamlar diyabetli ocuklar inslinenjeksiyonlarndan kurtaracak tedavi yntemleri iin alyor. Bazen aratrmalarnsonular abartl ifadelerle medyada da yer alyor. Bugnden yarnagereklemeyecek olsa da gnmzde iyimser olmamza yetecek miktardailerleme salandn syleyebiliriz. lkemizde yeni kullanlmaya balanan okksa etkili inslin ve pompa tedavisi gibi yntemlerin ocuunuz iin gerekli olupolmadn hekiminizle tartnz. Diyabet tedavisiyle ilgili deneyimlerinizi vesorunlarnz dier aileler ile paylanz. Bulunduunuz yerde diyabetli ocuklariin eitim ve sosyal aktivite dzenlenmesine katkda bulununuz. Hem kendinizehem de ocuunuza kar gereki bir iyimserlikle davrannz.

Prof. Dr. kr HatunKocaeli niversitesi Tp Fakltesi

29

3 yanda iken sebepsiz yere kilo vermeye, bam dnmeye, karnm armaya,idrarm karmaya ve ok su imeye balamm. Yani eker hastalnn hemenhemen btn belirtilerini gstermiim. Annem eker hastalndan phelenerek(eker hastaln hi tanmad halde) beni doktora gtrm fakat doktor annemekzarak "Sen salkl ocuk bulmusun, bahane aryorsun" diyerek azarlam.

Bir akam bize gelen misafirlere hazrlanm olan brek ve yediimi hi mi hihatrlamadm baklavay bir gzel mideme indirmiim. Sonrasn anlatmamagerek olduunu zannetmiyorum ama ksaca belirteyim. Durmadan idrara karakve su ierek (Annem marifetmi gibi on dakikada su srahisinin boaldn,oturamn dolduunu anlatr) sabah zor etmiim. Sabah saat 04:00'de SEKA'nndoktoru Yldz teyzeyi uyandrarak durumu anlatm, Yldz teyze de laborantrevire ararak kan ve idrar ekerime baktrm. ekerim 450 km.

Sonras hayatmn en gzel gnlerinin getii, unutulmaz dostluklarn tohumununatld ve hayatmda tandm (Bunlar laf olsun diye sylemiyorum.) en gzelen eker en tatl insanlarla 21 sene geirdiim ve geireceim, her ne kadarkazk kadar adam olsam da apa Tp Fakltesi Endokrinoloji Blm' n ikincievim olarak kabul ettiim bir sevgi selinin iine dtm. Dier eker hastasocuklar gibi ok anslym. Kaderin gzel bir cilvesi, daha ne diyebilirim ki...

Yukarda belirttiim gibi ben ok ansl bir ocuum. Annemin, babamn veablamn kendilerini eker hastal hakknda gelitirmeleri ve diyabet hakkndabtn her eyi bana bir szgeten geirerek "armut pi azma d" misalihayatn iindeki bir oyun gibi anlatarak kendimi gelitirmemi, belirli kurallarauymam karlnda yapamayacam hibir eyin olmadn sylemeleri,syledikleri eyleri uygularken bir kere bile yanmdan ayrlmamalar sayesinde23 yl salkl ve mutlu bir ekilde geride braktm.

ocukluumdan itibaren her ayda bir dzenli olarak apa Tp Fakltesi'ndekontrollerim yapld. Her gittiimde eker hastal hakknda yeni eyler renirkenailemin ve apa Tp Fakltesi profesr ve hemirelerinden Hlya Gnz,Rveyde Bundak, Nurin Saka, Derya Toparlak, Muazzez Garibaaolu, SalihaYlmaz ve son 6 ylda zmit'te tandm Prof. Dr. kr Hatun (ocuk Salve Hastalklar ve ocuk Endokrinolojisi Uzman), ksaca kr abim sayesinde23 yl ok eker bir ekilde geirdim.

DYABETL OLMAK

30

Bu 23 ylda neler yaptm sorarsanz ilk on be yl kendimi diyabet hakkndagelitirmekle geti. Kabul ediyorum biraz uzun bir sre, dier arkadalarmlakyasladmda bu on be yl hep diyabet hastalmn ilkleri oldu. Bu ilklerdenbirincisi diyabetin benim arkadam olduu ve onunla bir mr boyu ayn yastaba koyacak olmamd. O zaman kafama taklan bir soru vard; bunu evleneceiminsana nasl syleyecek oluum.

Her neyse, ikinci pratie geirdiim ey ise, hemen hemen her nme gelenarkadama eker hastas olduumu sylemem oldu. Tahmin ettiiniz gibitoplumdan hi yadrgayacak, alay edilecek bir tutumla karlamadm. imdigeriye dnp baktmda byle bir eyle karlasam da pek umursayacamzannetmiyorum. nk ailemden aldm manevi destek ve gven ile diyabethakknda doktorlarmdan aldm destekleyici bilgiler, tavrlar byle bir eye izinverecek konuma asla beni getirmezdi.

ncs ise 16 yanda katldm apa Tp Fakltesi'nin dzenlemi olduuDiyabetik ocuklar Kampna katlm olmam. Bu kampn ilk gn gerektenskc geti. Skc gemesinin nedeni kamp ortam yada doktorlarn tutumu deilarkadalklarn istediim dzeyde geliememi olmas idi. in ilgin yan kampnikinci gn fark ettim ki oda arkadalarmn hepsi birer prlantayd. O kadar gzalc idi ki kaynak gzlksz odaya giremez olmutum. Hala o drt arkadamlabir araya gelir eski gnleri yad ederiz. mr boyunca renemeyeceim eyleri(arkadalktan tutun diyabet hastalndaki yasaklarn istenildiinde bilimsel olaraknasl delinebileceini, esasnda eker hastalnn yasaklarla kurulu bir dzenolmadn) bu kampta rendim. Ve her kampa katldmda ilk kampta duyduummutluluk ve hazz hissediyorum. Esas gzel olan ey bu kamplarda grup abisiolmanz ve etrafnzda Alper abi diye koturan drt ocuunuzun olmas. Onlarnher eyi ama her eyi sizinle paylamalar ve benim hissettiim pozitif duygular,dnceleri onlara kanalize edebilmek. Bu gerekten harika bir ey.

Yukarda bahsettiim gibi ben ok ansl, ama ok ansl bir aabeyim.

Alper GN

Jerry, evresindekilerin ok sevdii insanlardan biriydi. Keyfi her zamanyerindeydi. Her zaman sylenecek olumlu bir ey bulurdu. Hatta bazenetrafndakileri ldrtrd bile. "Bu adam, bu halde bile nasl iyimser olabiliyor."Birisi nasl olduunu sorsa, "bomba gibiyim" diye yant verirdi hep... "Bombagibiyim"

Jerry doal motivasyoncuydu... Yannda alanlardan biri, o gn kt birgnndeyse, Jerry yanna koar, duruma nasl olumlu baklacan anlatrd.Bu tarz fena halde dndryordu beni... Birgn Jerry'ye gittim "anlamyorum"dedim... "Nasl oluyor da her zaman her konuda olumlu bir insan olabiliyorsun...Nasl baaryorsun bunu?..."

Her sabah kalktmda kendi kendime "Jerry bugn iki seimin var. Havan yaiyi olacak ya kt..." derim. Havamn iyi olmasn seerim. Kt bir ey olduundayine iki seimim var. Kurban olmak, ya da ders almak. Ben bama gelen kteylerden ders almay seerim. Birisi bana bir eyden ikayete geldiinde yineiki seimim var... ikayeti kabul etmek ya da ona hayatn olumlu yanlarngstermek. Ben hayatn olumlu ynlerini seerim...

"Yok yahu" diye protesto ettim. "Bu kadar kolay yani..." "Evet... Kolay" dediJerry... "Hayat seimlerden ibarettir. Her durumda bir seim vardr. Sen herdurumda nasl davranacan seersin. Sen insanlarn senin tavrndan nasletkileneceklerini seersin. Sen havann tavrn iyi yada kt olmasn seersin...Yani sen, hayatn nasl yaayacan seersin!.." Jerry'nin szleri beni oldukaetkiledi. Onu uzun yllar gremedim. Ama hayatmdaki talihsiz olaylara dvnmekyerine, seim yapmay tercih et t i imde hep onu hatr ladm.

Yllar sonra, Jerry'nin bana ok talihsiz bir ey geldi. Soygun iin gelen hrszlarpanie kaplp Jerry'i delik deik etmiler... Ameliyat 18 saat srm, haftalarcayoun bakmda kalm. Taburcu edildiinde kurunlarn bazlar halavcudundaym. Ben onu olaydan alt ay sonra grdm. "Naslsn?" diyesorduumda "bomba gibiyim" dedi. "Bomba gibi."

"Olay srasnda neler hissetin Jerry" dedim. "Yerde yatarken iki seimim vard"diye dndm... ya yaamay seeceksin, ya lm... Ben yaamay setim."Korkmadn m, uurunu kaybetmedin mi?"... Ambulansla gelen salk grevlileriharika insanlard. Bana hep "iyileeceksin merak etme" dediler.

BOMBA GBYM

32

Ama acil servisin koridorlarnda sedyemi hzla srerken doktorlarn hemirelerinyzndeki ifadeyi grnce ilk defa korktum. Bu gzler bana "adam lm"diyordu. Bir eyler yapmazsam, biraz sonra l bir adam olacaktm gerekten."Ne yaptn?" diye merakla sordum. Kocaman bir hemire yanma yaklat vebararak herhangi bir eye aler j im olup olmadn sordu.. .

"Evet" diye yant verdim... "Var ..." doktorlar ve hemireler merakla sustular...Derin bir nefes alarak kendimi topladm ve bardm: "Benim kurunlara alerjimvar!.." Doktorlar ve hemireler glmeye baladlar. Tekrar bardm... "Benyaamay setim. Beni bir canl gibi ameliyat edin. Otopsi yapar gibi deil..."

Jerry sadece doktorlarn byk ustalklar ile deil, kendi olumlu tavrnn bykkatks ile yaad. Yaamas bana yeni bir ders oldu. Her gn, hayatmz doludolu yaamay seme ansmz ve hakkmz olduunu ondan rendim...Ver her eyin kendi seiminize bal olduunu ondan rendim... Ve her eyinkendi seiminize bal olduunu...imdi iki seiminiz var;1. Unutup gitmek2. Dostlarnla paylamak...

Ben ikincisini setim, sizlerin de ikincisini seeceini umut ediyorum.Sevgiyle

Alper GN

33

Sevgili ocuklar ve genler; adm Gazanfer Aksakolu. Erkek, neredeyse 51yanda, hekim, retim yesi ve sizin gibi diyabetliyim. Eim 50 yanda vekimya mhendisi. ki kzm var, 25 ve 23 yalarnda. kisi de yksek renimlerinitamamladlar, ama evlenip de bana torun sevme keyfini vermiyorlar bir trl.Ben de torun eksikliini eimin nc kz, 4 yandaki Bdk ile gidermeyealyorum. Bdk kk, beyaz, Samoyed-Rus Finosu krmas, irin mi irinbir kpek. Benim yaammda grdm -tm insanlar da sayarsanz- en zarifve zeki yaratk. Aramz ok iyi, ama doal olarak yakn ilgi ve bakmgerektirdiinden bakm biraz zahmetli. rnein gnde kez, en az onbeerdakika dolatrlmas gerekiyor. Yemeinin hazrlanmas, dilerinin fralanmas,veterinerine gtrlp dk kontrolu ve alarnn yaplmas, gk grlediindeyatanza trmanp koynunuza sokulmasna izin verilmesi... daha bir sr zengerektiriyor. Biz diyabetikler gibi deil mi; srekli zen ve dikkat. Bu younabann karln da alyor elbet: Salkl ve mutlu bir yaam.

Tip I diyabetim 36 yandayken balad. Kontrol edilemeyince hemen insulinegeildi. ocukluumdan beri ok ve sk yemeyi sevmem, ama bir tepsi brei"devirecek" denli sevdiim yemekler var. Az ve sk yemeyi rendim. Bir "dilimcik"brekle yetinmek balangta g geldi, sonra altm. Ama iin bence ktyan, "ille de yemeyi" rendim. Yani ackmadan, sevmeden, salt gerektii iingnde alt kez yemeyi. On yedi yldr bana en g gelen bu oldu. Sigaraydzenli bir tempoyla azalttm, sonra braktm. kiyi, tadn yani ok severim;onu da ok az ve seyrek imeyi rendim. Komplikasyon olumadan. Szaramzda arkadalarmdan ok daha iyi arlk, kan yalar, koroner, bbrek,kalp... bulgularyla yaamm srdryorum. Yalnz arkadalarmdan da deilsanrm. ren yerlerine geziye gtrdm rencilerim tepelere trmanrkenarkamdan "hocam, ne olur yava" diye seslendiklerine gre, genlerden de iyisaylrm.

Hastalandktan sonra yaammda deiiklik olmad denebilir. kinci ylda eiminyurtd grevi kt, onun "seni yalnz brakamam" demesine karn ben direttim;onun haklarna engel olamayacam, ayrca ocuklarmzn (Lksemburg'da)birka dil renmeleri frsatn geri eviremeyeceimizi anlattm. Yedi yl gitmeli-gelmeli yaadk. Oradaki evimizi merkez yapp, tatillerde Fransa, ngiltere, talyabata, tm Avrupa'y gezdik. Arabay benim kullandm sylemeye gerek yok!

DYABETL BR ERKNDEN DYABETLOCUKLARA ve GENLERE SEVGLER

34

yolculuklarm onlar ziyaretle birletirip daha rahat ve zevkli yaptm; Helsinki,Stockholm, Granada, Budapete..; gerekli her yere gittim. Kalem enjektrnyararn bu gezilerde daha iyi anladm.

Profesyonel yaamm da etkilenmedi hastalmdan. Diyabet tansndan beyl sonra halk sal profesr oldum. niversite hastanesinin bahekimliiniyaptm. Gnde ortalama be kilometre yryerek hem yeni binalarntamamlanmasn ve kullanma girmesini saladm, hem de hafta sonlar vegece-gndz tm servisleri dolap denetleyebildim. Saysz ders verdim, kursatm, retim yeleri yetitirdim, kitap yazdm. Dnya Salk rgtdanmanln srdrp, Cenevre'deki toplantlar ynettim. Pek de tembelliketmi saylmam, deil mi? Ksacas, aktif ve yararl bir yaam srmeye altm.nmde alma hakkm olan 16 ylm daha var. Zorunlu emeklilik yama dek.Onlar da ayn biimde deerlendirme kararndaym.

Zaman zaman ben de "hasta" szcn kullanyorum. Ama benim bir derskonum var. Deiik niversitelerde arl olarak sunduum, bal: "Salkkavram". Orada unu vurgulamaya alyorum; salk, yaam demektir. Yaam,hasta-salam diye ayrlamaz. Cebinde insulin kalemi ile saat aralksz sunumyapan ben hasta mym, salam m? Ya di r olanlar? Ya da gzlktakanlar? Kanser tans alp, ameliyat olduktan sonra herkes gibi yaamlarnsrdrenler? Tmmzn ya geici, ya da srekli bir sr sknts var. yleyseinsanlar hasta-salam diye ayramayz, olsa olsa sal iyi durumda-ktdurumda diye ayrabiliriz. yi durumdayken yle olmasn desteklemek iin abaharcarz, kt durumdayken de daha iyiye dnmeleri iin urarz. Bilmemyanlyor muyum? Bilmem bana katlr msnz?

Umarm banz (ve gzlerinizi) artmadm. Tmnze salkl ve mutlu gnlerdilerim. Bana ulamak isterseniz, adresim aada.Sonsuz sevgilerimle.

Prof. Dr. Gazanfer AksakoluDokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD Bakan

35

lk nbetlerimden biriydi, havalar bu kadar souk deildi. Hastanemize ilkokulanda bir kz ocuunun geleceini haber aldmzda daha akam olmamt.Annesi kznn iki haftadr ok su itiini, ve ok yemek yediini grnce kznnkan ekerini lm ve yksek km, bunun zerine eker hastalndan phelenipdoktora gitmiler. Hastanede bir sre yatmas gerektii sylenmi.

Daha nce hastaneye hi yatmam, alt yanda bir kz ocuu. smi Melis'ti,siyah salar ve renkli tokalar vard. Geldiinde korkuyordu ve srekli alyordu.Durumunu renmek iin saatte bir baktmz kan ekerleri daha nce alardnda hibir ine yaplmam bir ocuk iin olduka ac vericiydi. Ayrca,tedavisi iin damarlarndan serum vermemiz gerekiyordu ve yatt ilk gece okyakndan izlenmesi gerekiyordu. O gece odasna her girdiimizde uykudanuyanyor ve henz bitmi olan alamas tekrar balyordu. Henz neredeyaadn, hangi okula gittiini, hangi yemekleri daha ok sevdiinikonuamadmz Melis, o geceyi uykusuz geirdi. Sabaha doru annesininkucanda szdnda, olduka yorgun grnyordu.

O gece benim iin de olduka zor gemiti, nk eker hastal hakknda bilgimolmasna ramen ekerli ocuklarla nasl anlaacam ve onlarla nasl konuacamhakknda ok fazla fikrim yoktu. Melis, souk algnlklarn ve bir de be yandageirdii su ieini saymazsak ilk kez hasta oluyordu ve benim de ilk ekerhastamd. Neyse ki o ilk gnden sonra ok rahatszlk yaamad.

Ertesi gn, Melis'in durumu daha iyiydi. Saatlik kan ekeri bakmamz gerekmiyorduve damar yolundan serum vermeyi de kestik. Bu ie biz de Melis kadar memnunolmutuk. Geri o gn yine ok fazla glmedi ama en azndan alamyordu. Ogn iin kilosuna uygun bir diyet hazrlayp verdiimde, bir kibrit kutusunu nebyklkte tarif edeceimin ne kadar nemli olduunu da kefetmeye balamtm.Tabi eker hastalnn kan ekerleri ve diyet dnda da kocaman bir evrenolduunu Melis'le birlikte yaayarak grecektim. Biraz biraz konumayabaladmzda Melis'in artk eskisi kadar korkmadn fark ettik. Olduka ksasre iinde kimin daha gl olduunu gstermiti. Dorusu korkacak biri varsao Melis deil, hastalyd. nk, Melis eker hastalyla baetmeye kararvermiti. Zaten ikinci gnden itibaren kan ekerlerini annesiyle beraber lmeyeve inslinlerini kendileri yapmaya baladlar.

Yattktan sonraki gnlerde Melis pastel ve sulu boyalarla resimler yapmaya

LK EKER HASTAM

36

balad. Yapt resimleri ilk bata bizlere pek gstermeye yanamasa da odayailk girdiimizde grebildiimiz kadaryla gayet gzel resimlerdi bunlar. Herresminde bulutlar ve uurtmalar tepelere kondurmaya alan bir ocuunklinikte ne kadar az kalrsa o kadar iyi olacan dndren resimlerdi.

Melis'in hzna yetimek g olmasna ramen bunun iin almak oldukazevkliydi. Neyi nasl yapmas gerektiini abuk rendii iin sk soru soruyorve net cevaplar bekliyordu. Ben ise onun sorularnn hepsine yetiemediimiitiraf etmeliyim. Fakat sonunda kma zaman geldiinde kendi kendine (tabianne ve babasyla birlikte) bakmasn gayet iyi bilen bir eker ocuk vard.

Artk Melis gibi siyah sal ve renkli tokalar olan kz ocuklar, eker hastasolurlarsa ne yapmam gerektiini daha iyi biliyorum. Bunlarn ounu bana Melisrettii iin, Ona teekkr borluyum.

Dr. Erdem GnllKocaeli Tp Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar

37

Bu mektupta senin ne kadar ok bilim adam ve salk personelini ilgilendirdiini,seninle ilgili ne kadar ok aratrma yapldn anlatmaya alacam. A.B.D.'ninPhiladelphia kentinde, 22-26 Haziran tarihleri arasnda yaplan ADA (AmericanDiabetes Association) toplantsndan izlenimlerimi aktaracam.

Yzelliden fazla lkeden binlerce diyabet uzmannn katlmyla ve onlarcakonferans salonunda gerekletirilen bilimsel toplantlar, yaknda r aacaktedavi yntemlerinin uygulamaya gireceinin habercisiydi. Bunlardan birisiesnek diyabet tedavisi diye tanmlayabileceimiz hastann yaam tarznauyularak hazrlanan bir tedavi yntemiydi. Bu yntem, lkemizde ksmenkullanlmakla birlikte, genellikle hastann tedavi programna uymasbeklenmektedir. Halbuki ideal olarak, tedavinin hastann yaam biimi ve gnlkprogramna gre uygulanabilmesi gerekir.

Son zamanlarda hzl etkili inslin analoglarnn ok ksa etki sresi nedeniylediyabet tedavisinde bir esneklik salandn syleyebiliriz. Ayrca bazal inslingereksinimini karlayan bir inslin tr de A.B.D.'de kullanma girmitir.nmzdeki aylarda veya yllarda bu ilacn Trkiye'de de kullanm alanbulacandan eminiz.

Nazal inslinin (burundan spray yntemi ile) kullanlmas A.B.D.'de giderekyaygnlaan bir tedavi yntemidir. Bu konudaki gelimeler devam etmekte,lkemizde de kullanma girmesi beklenmektedir.

Pankreas nakli ile ilgili almalar devam etmektedir. Bu yntemle bir yldanuzun sre inslinden bamsz olarak yaamlarn srdren az sayda hastaolduu bildirilmektedir. Pankreas adack hcrelerinin transplantasyonu ile ilgilien nemli sorun, baklk sisteminin yabanc hcreleri reddetmesidir. Busorunu amak iin nemli mesafeler katedilmi ve vericinin kk hcresi denilenilkel hcrelerinin alcya nceden verilmesi ile bir eit immn tolerans (baklksisteminin altrlmas) gndeme gelmi. Bu yntemle nakledilen hcrelerinalc tarafndan daha rahat kabul edilebilecei ne srlmtr.

Gen tedavisi ile ilgili son derece yz gldrc gelimeler vardr. Hayvandeneylerinde barsak hcrelerinin hasarl pankreas hcrelerinin ilevini stlenerekinslin salglamas salanm, bu yntemin gelecekte insana da uygulanabileceingrlmtr. Bu baarnn barsak hcrelerinde gereklemesi zellikle nemlidir;

ARKADAIM DYABET

38

nk herhangi bir cerrahi ilem gerekmeksizin bir endoskop ile azdan ulalmasveya belki de bir hap yutularak bu tedavinin salanmas mmkn olabilecektir.nslin pompas uygulamas devam etmektedir. Bu konudaki almalarn sondurann yapay pankreas olmas beklenmektedir. Byle bir aygtn vcudayerletirilebilmesi iin yeterince kltlebildii ve teknolojinin tamamlanmakzere olduu bildirilmektedir. Aslnda bu cihazn btn eleri gelitirilmidurumdadr. Kan ekerini bir damla kanla len glukometreler ve istenenprogramda inslin enjekte eden pompalar halen kullanlmaktadr. Bu iki sistemigelimi bir bilgisayar program ile birletirmek hayali yapay pankreasn temelinioluturmaktadr.

Sevgili Arkadam Diyabet;

Bu gelimelerin hepsinin hemen yarn olmas hepimizin dilei. Ancak benim bugelimelerin ok yaknda gerekleeceine dair beklentim, yannda ok glbir motivasyonu da getiriyor. Yeni tedavi yntemleri uygulamaya girinceye kadar,btn diyabetli ocuklar, onlarn ebeveynleri ve bakmndan sorumlu tm salkekibinin ok nemli bir grevi var.

ARKADAIM DYABETLE OK Y GENMELYM K ONU BIRAKIRKENDARGIN AYRILMAYALIM !

Prof. Dr. mer TarmUluda niversitesi Tp Fakltesi ocuk Endokrinolojisi Bilim Dal

39

Bu sayfay kefeden tm ilgililere merhaba. Internet ortamnda dolaan ve ilgialanlar birbirinden farkl, dnyann her kesiminden trke dilini konuan insanlarnbu sayfaya erimi olmas hem ok gzel, hem de teknik alandaki gelimelerinbizi nasl birletirdiinin bir kant.

1993 senesinden bu yana Tip 1 diyabetli olarak hayatm srdryorum. 32yandaym ve 7 yanda bir kzm var. Avrupann salk sistemini iyi oturtmubir lkesinde, Hollandann Amsterdam ehrinde yayorum. AmsterdamBelediyesi'nin Trklere ynelik diyabet bilgilendirme projesinde alyorum.

Bizim ortak konumuz diyabet. Ben diyabet ile ilgili bir yenilikten bahsetmekistiyorum; hzl etkili inslin (Lispro veya nslin aspart) kullancs olarak, ilgiduyanlara kendi tecrbelerimi aktarmak istiyorum;

1997 senesinde doktorum hzl etkili inslin denememi nerdi. Balangtasadece yksek ekerlerimi drebilmek iin, yani arada imdadma are olarakkullanmaya baladm. O dnemlerde hzl etkili inslinin gerek hayatta kullanmhakknda pek deneyimli kimse yoktu henz. Doktorumun "Intensive nsulinTerapisi" ad altnda sunduu bu nerinin amac eker dzenlemesini normaleen yakn dzeyde tutabilmek bylelikle ilerde oluabilecek komplikasyonlarnleyebilmekti. Ancak hzl etkili inslin kullanmak tek bana yeterli deil.Vcudumuzun yemekler dnda ihtiya duyduu inslini diyabetliler uzun etkiliinslin (NPH) kullanarak karlarlar. Yemekler vastasyla aldmz karbonhidratlarkarlayacak inslin olarak da hzl etkili inslin seebiliriz.

Hzl Etkili nslin

Dier inslinlerden fark:

Her nden nce yeterli miktarda inslin almak gerekir. Bu da en az 3 veya4 kez enjeksiyon yapmak demektir.

Yemekler sofraya konulduunda, siz yemee balamadan hemen nce enjeksiyonunuzu yapmanz gerekir. Hatta baz durumlarda yemekten

sonra enjeksiyon bile tavsiye edilmektedir.

HIZLI ETKL NSLN KULLANAN BRDYABETLDEN NERLER

40

Gnde bir kez, genellikle yatmadan nce veya sabah, bazal uzun etkili inslin(NPH) enjeksiyonu yapmanz gerekir. Bu vcudun gereksinim duyduu

temel inslin ihtiyacn karlar.

Avantajlar:

Diyabetinizi hayatnza uyarlamanz daha kolay olacak. Yemek saatlerinizisiz dzenleyecek belli saatlere baml kalmyacaksnz.

Biraz fazla m aktnz? Inslin dozunu ayarlayarak daha fazla karbonhidratalmanz mmkn veya azaltarak biraz daha az yemek.

Ara nler ortadan kalkacak nk, hzl etkili inslin enjekte edildiktenhemen sonra devreye girecek 40-60 dakika sona pik etkisini gsterecekve 4 saat sonra etkisini kaybedecektir.

Dezavantajlar:

2 kez yerine gnde 3-4 kez enjeksiyon yapmak gerekecek.

Hzl etkili insline ilk geite ekerinizi gnlk daha sk ve dzenli lmenizgerekecek.

ekerin dzenli ve normale yakn olmas dk eker (hypo) ansnarttrabilecek.

Ben gnlk hayatmda ok dzenli bir kii deilim. Dzenli ve sk yemenin,salkl yaam iin ne kadar gerekli olduunu bilmeme karn pratikte zorlandmsylemeliyim. Hzl etkili inslin benim kendi hayatma ekidzen vermem iinkurtarc aracm oldu. Hayatm diyabete deil, diyabetimi hayatma uydurmayrendim.Hzl etkili inslinin hayatmda iyi ynde yapt deiiklikler yannda bir deberaberinde getirdii sorumluluklar var. Hepimiz zgrln ne kadar cezbedicibir kavram olduunu biliyoruz. nsanolu olarak snrlarmz belirlememiz heralanda g olmutur. Bize, "istediin kadar, ne saat istersen ye" dediklerindebiz de ounlukla bunu sonuna kadar kullanrz. Diyabetli olarak bu noktadadurup dnmemiz gerekiyor. Hzl etkili inslin gerekten pratik yaamdarahatlk salyor, ancak salkl bir yaam iin gerekli dzeni unutmadan, bilinliyaamaya devam etmek kaydyla... Tabii ki bu sadece yemek alkanlklarmziin gerekli deil, hayatn iinde her alanda gerekli.

41

Hzl etkili inslin kullanacak kiinin kendisine sormas gereken nemli bir soruvar; Diyabet ve inslin kullanm konusunda ne kadar bilgi ve tecrbeye sahibim?Inslin kullanmak bilgi gerektiriyor. Kendi vcudunu tanmak, gnlk hayatn,yemek alkanlklarn dzenlemek, aksilikler karsnda nlemini almay bilmekbata geliyor. Ksaca diyabet eitimi gerekli. Son senelerde piyasaya kandiyabet dergileri, dzenlenen ocuk, gen ve yetikin kamplar, hastahane vekliniklerde aldmz bilgiler, evimizden dnyaya alan kap internet bizi tarihtegrlmemi bir bilgi cevheri ile donatt. Bunlardan yararlanmak bize kalm...

Doktor, diyabet hemiresi ve diyetisyeninize danarak hzl etkili insline geiyapabilirsiniz. Ayrca birbirimizin tecrbelerinden yararlanabiliriz. Ksacas hzletkili inslin benim yaam kalitemi arttrd. Kendine gvenen deneyimli diyabetlileretavsiye ederim. Sormak istediiniz herhangi bir konuda bana yazabilirsiniz.Bol kl ve sevgi dolu gnler dilerim.

Deniz Keklik - Amsterdam

42

Ben yalnz bir eker ocuum. Size ok uzak deil aslnda yan banzdaym.Ama sizler beni pek tanmyorsunuz. Benimle tanmanz iin nce sizin yaamalannza girmem gerekiyor. Yok uzayl falan deilim. Yanl anlamayn ama,beni grmeniz iin sizin ya da ok sevdiiniz birisinin benim boyutuma gemesigerekiyor. nk, beni yani eker ocuu ancak byle farkedebiliyorsunuz!Oysa ki ben sizden biriyim!

Evet, ben aslnda sizden biriyim, ama biraz da sizden deilim. nk, ben birazsizden deiiim. Maske izgi filmindeki gibi arada bir deiiyorum. Bakncaaynen size benziyorum. Ama i yemek saatlerine gelince ekil deitiriyorum.Benim deiimim yle maskenin yznn yeil olmasna benzemiyor. nk,ben bir eker ocuk olmama karn istediim kadar eker yiyemiyorum! Yalnzeker mi? Eee ne olmu diyenleri duyar gibiyim. 15 yandaki kz kardeim heprejim yapar ve asla azna ikolata bile koymaz. 45 yandaki teyzemin migrenivar, bir eit ba ars ama ok iddetli ve uzun sren bir ars var. O daikolata yemez, nk o byl tat arsnn balamasna ve artmasna nedenoluyormu. Ya nineme ne demeli, ona da bir haller oldu son gnlerde! Dahauzun yaamak iin diyet yapyormu... Ben de bir tek ben istediklerimi yiyemiyorumsanyordum. Neden mi? nk, evremdeki pek ok kiide olmayan bir hastalmvar. Ve bu onlarn hi bilmedii ve yabanc olduklar bir konu. Bazlar bir eylerbiliyor ama yalan yanl. O yzden beni maske gibi alglyorlar. nk, benonlara gre deiiim.

Farkl olduum iin nceleri beni merak ediyorlar. Ben de bunu frsat bilip bazenhastalm o kadar ok onlara anlatyorum ki benden sklyorlar. Bazen de nekadar bilgili olduumu gstermek iin yapyorum bunu, doktorum gibi konuuyorum.Beni anlamyorlar; ya sklyorlar ya da kafalar karyor. Yanmdan uzaklayorlar.Oysa beni bir tansalar ok sevecekler. nk, ben eker ocuum hastalmolsun ya da olmasn. Pek ok iyi yapabildiim ey var. Ka kii byle bir mektupyazabilir. Duygularn byle aktarabilir. imdi tm eker ocuklara sesleniyorum.Ltfen yazn bana. Bileyim dier eker ocuklar ne yapar ne hisseder.

nsanlardan farkl olduumu dnyorum ou zaman. nk, sanki tek hastabenmiim gibi geliyor bana. Sanki hastalm olmasa ben ne yapacam nekonuacam bilmiyorum. Tamam bu hastalk benim bir yaam tarzm belirliyorama ona yn verecek kii benim. nk, dmeni skca ben tutuyorum. Neolmu hastaysam. Dier ocuklardan deiik olmam benim seimim deil,suumsa hi deil. Bir sabah uyandm kendimi eker ocuk olarak buldum. Bu

BEN BR EKER OCUUM...

durum hem benim istediim bir ey deildi. Bir armaan hi deildi. Bir srprizbelki. Ama nasl bir srpriz?Bu konuda henz karar veremedim. yi bir srpriz mi yoksa kt m? Kafanzkartrdm deil mi? Eskisine gre ok dzenli bir hayatm var. Artk vcudumundedektifiyim. Onda meydana gelen deiikliklere eskisine oranla daha duyarlym.Yeterli ve dzenli yiyorum, spor yapyorum, uykuma dikkat edip, gnn modaarksnda dedii gibi depresyondan uzak durup ve az zlyorum. Buradanbaknca bu iyi bir srpriz. Ama hep korktuum inelerimi zamannda yapmamve ie yarayp yaramadn kontrol etmem gerekiyor. Canm yanyor ve bazenbunu unuttuum zaman vcudum sinyaller gnderiyor. Annem ve babam benisrekli kontrol ediyor. stediim pek ok eyi yapamyorum. Geen gnarkadamda kalmak istedim annem kar kt ya bir ey olursa diye! Kardeimistedii her eyi yiyebiliyor bunu yanmda yapnca ona sinir oluyorum.Kskanlmdan yiyecek aryorum. Sonra dengeyi tutturmak iin kouyorum.ok kounca da iler karyor. Ne yapacam bilemiyorum. Buradan bakncabu kt bir srpriz. nk, ekerin tarifinde tm bunlarn yer aldn peksanmyorum. Ben gerekten eker ocuk muyum? Yoksa rya m gryorum?

Bu bir d olsa ben hemen Ay'a giderdim. nk hep o byl kk uydununbir vanilyal top eker ya da kocaman bir dondurma olduunu hayal ettim.Anneannem, Ay hep peynirden derdi. Ben inatla Ay' n eker olduunu sylerdim.Anneannem srar ederdi Ay peynirden yaplm ve iinde Peynir Prens otururderdi. Ve her yl byklerini zmeyen ocuklara hediyeler getirir derdi. BenceAy ekerden yaplm. inde Peynir Prens deil, eker Prenses oturuyor vebiz eker ocuklara her yl 14 KASIM'da hediyeler getiriyor. lk hediyeyi inslinikefeden Doktor Frederick Banting getirdi. O olmasayd bugn ben eker ocukolarak aranzda olamazdm. nk onun bulduu inslin inesi ile, biraztembellemi olan pankreasm yerinde alyor. Ve ben inslin dzeyimiayarlayarak dnyadaki en byk kralla yani vcuduma hayat veriyorum. Pekok hasta bu ansa sahip deil. nk eker ocuklar ve hastalklar tanmyor.O nedenle 14 KASIM' bir anahtar gibi kullanp tm dnyaya haykralm; BZEKER OCUKLAR ARTIK YALNIZ OLMAK STEMYORUZ. HATIRLANMAKN DE EKER PRENSESN GEL OLAN 14 KASIMI BEKLEMEKSTEMYORUZ.

Hayatta varolduumuzu ve herkes kadar uyumlu olduumuzu biliyoruz. Herkesinolduu gibi bizim de sorunlarmz var. Ve sorunlar paylaldnda zmekavuabilir. O halde hastalnza ilikin neler hissettiinizi yazarakbalayabilirsiniz. Sizin duygularnz bakalarnn hissettiklerinin dili olabilir. Veonlara yazmak iin g verebilir. O nedenle bize hastaln sizde nelerhissettirdiini yazn. Hep beraber paylaalm. Tm eker ocuklar hepinizi ekertadnda pyor ve yazlarnz bekliyorum.

A. ebnem SoysalPsikolog, Gazi niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar AD

44

Artk devir deiti sananlar

eker hastasna bakanlar

neden bkanlar

nslini pe atanlar

Bir gn gelip geecek

Bu ileler bitecek

eker tarihe karacak

ocuklar tatlya boulacak

te yeni bir k

te yeni bir bebek

Daha gn gemeden eker kt kannda

eker deyip geme

Saln bozma

Bir gn gelip geecek

Hastalklar bitecek

Yeni bir devir kuruldu

Yeni bir k parlad

Yeni bir a ald

eker tarihe kart.

Tanju Baykr

14 Yanda Diyabetli

Yalova

EKER HASTALARI

14-21 Temmuz 2001 tarihleri arasnda znik'te gerekletirilen diyabetle gzelyaam yaz kamp 54 diyabetik ocua tatllklar yaatt gibi diyabet tedaviekibine de saysz gzellikler yaatt. Bu sre ierisinde diyabet ile yeni tananlarbata olmak zere tm ocuklar diyabetin gerekten ok nemli olduunu ancakhayata ait herey olmadn anladlar. Daha nce anlayanlar ise bunu ilerinedaha ok sindirdiler. Baz diyabetli ocuklar diyabetlerine alacak derecedesahip kmlard.

Diyabetle gzel yaam yaz kampnn banda verilen cmle tamamlamatestlerinden alnan birtakm cmleler birebir deitirilmeden aadasunulmaktadr:

Bazen dnyorum da DYABETLOLMAK DA OK GZEL

BREY. En ok holandm ey;

DYABETLYM. Bazen dnyorum da DNYAYA

BR DAHA GELSEM YNE DYABET OLMAYI STYORUM.

En ok holandm ey; DYABETLYM. Bazen dnyorum da Y K DYABET OLDUM.

Bu duygular hissetmek gzel ancak diyabeti bu ynden alglayan ocuk saysok az idi. Daha ok kargaa, kuku ve merak hakimdi ocuklarda. Yineocuklarn doldurduu cmle tamamlama testlerinden aada rneklersunulmaktadr.

Unutamadm zc olay HASTA OLDUUM GNDR. Ne yazk ki ben O KADAR Y DELM. Olmasn istediim dileim; YLEMEK, STEDM YEMEK,

STEDM YAPMAK. Elimden gelse DYABETM PE ATARIM. Elimden gelse DYABETE ZM BULACAIM.

Bu dnce ve duygular rendike daha yaplmas gereken ok eyin olduunugryoruz. Sadece ocuk doktoru ve hemerilerine i dmemekte, ayn

45

EKER OCUKLAR

46

zamanda ruh sal ile ilgilenen ocuk psikiyatristleri ve psikologlarna ciddioranda i dmektedir. eker ocuklara ok daha fazla ey retilmeli, dierocuklardan farkl olmadklarn anlatmalyz onlara.

Diyabetin kontrol ok ynldr. Tabii ki en nemli ihtiya inslin, egzersiz vediyettir. Ancak ok ciddi tbbi bir tedaviye ramen kan ekeri dzeltilemeyen,srekli dalgalanmalar gsteren olgular da mevcuttur. Stres, kayg, znt gibiruhsal yaanty zorlayan durumlar eker dzeyinin dzenini bozabilir. Bunedenle ocuun ruhsal durumu gz nne alnarak hareket edilmeli ve ruhsaldestek salanmal.Diyabet ile gzel yaam yaz kamp sadece diyabet nedir, inslin nasl yaplr,ne ie yarar, diyet nasl dzenleniri retmekle kalmayp, ayn zamanda buocuklarn dier insanlardan farkl olmadklarn, diyabeti olan baka ocuklarnda olduunu, bu eklide de mutlu olunabileceini rendiler. Birbirlerindenzorluklarla ba etme yollarn rendiler. Benlik sayglar, kendinlerine olangvenleri, bamszlklar artt. Bu ocuklar bizlere de bir ok ey retti. Tbbiolarak belki diyabeti ayrntl olarak biliyorduk ancak diyabetli birisiyle yaamtecrbemiz yoktu. Bize dzeni, kural, kontrol rettiler. ok kk ocuklarnbile sorumluluk sahibi olabileceini gsterdiler. Bize sevmeyi sevilmeyi, hznsevinci, mutluluu gururu yaattlar.

Aileler, diyabet tans konduktan sonra ocuklar ile birlikte ok kark bir sreyaamaktadr. ok dnemi, reaksiyon dnemi, onarm dnemi, oryantasyondnemi gibi dnemler yaamaktadrlar. Bu dnemleri geirmek her ailenin hakkancak ocuklarnn sal asndan diyabeti bir an nce kabullenmeleri ve buhastalk hakknda ayrntl olarak bilgilenmeleri ok nemlidir. Bir ocuk cmletamamlama testinde; ANNEM HALA DYABETM KABULLENMYOR, NYEOLDU DYOR, BEN DE BUNUN ARTIK NEML OLMADIINIDNYORUM. eklinde duygularn ifade etmi. Kampta benzer zorluklaryaayan baka ocuklar da vard. Hastalklarnn yanna anne-baba zntsnneklenmesi yklerini arttrmaktadr. Bu nedenle annelere ve babalara da destekolunup ocuklarn desteklemeleri salanmaldr.

Diyabet tedavi ekibinin temel amac diyabetle yaamn zor olmasna kar yinede mutlu bir yaam olabileceini ocuk ve aileye gsterebilmektir.

Bu gzel, anlaml ve retici gnleri yaamam salayan Prof. Dr. Ayen Cokun,Prof. Dr. Belma Aaolu, Prof. Dr. kr Hatun ve 54 eker ocua ok teekkrediyorum.

Dr. Nursu akn MemikKocaeli niversitesi Tp Fakltesi ocuk Psikiyatrisi AD

nceki gn nasl gemi olursa olsun hepimiz sabahlarn getirdii tazelieinanarak srdrrz yaammz. Gn boyu ya tandk yzlerin cmertliine yada yeni yzlerden yansyan a tutunuruz. Hoca olmak, eer bir yaamansysa bunun en nemli ksmn rencilerinizden yansyan n sizi stmasoluturur. Girdiiniz her ders yaamnzn bir parasdr , nk siz "50 dakikalkperformansnza" yaamnz yanstrsnz. rencileriniz arka arkaya gelenderslerden ve rnein snflarnn giderek liseye benzediinden sklsalar da sizsanki onlar yalnzca sizi dinlemeye gelmiler gibi tazelikle konumaya balarsnz:"Bu boucu medya anda evrenin en sessiz, en verimli, en sade yaps insanorganizmasdr. nk, her saniye milyarca hcre arasnda henz yzeyiniaydnlatabildiimiz youn ama sessiz bir iletiim gerekleir. Bu iletiim sayesindernein tka-basa yeseniz bile kan ekeriniz pek ykselmez veya ok uzunsre a kalsanz da vcudunuz bir yerlerden bulduu glkozu beyinegnderip yaamn srmesini salar. Ama bir gn gelir, grnrde hibirneden yokken yaam hep sevinle gemi gl yzl bir ocuun pankreasyeterince inslin yapmaz olur. te o zaman sessizce alan organizmadaad diyabet (eker hastal) olan byk bir grlt kopar...". Amacnzyalnzca diyabet hastaln anlatmak deildir, bu nedenle hastalklarn anlattnz"gl yzl ocuklar"n yaamn; "Keke ben bir su olsaydm" diyen KbrslGray', "Doktorum bana sarlnca kan ekerim dyor" diyen AzerbaycanlNigar' ve "Diyabetlilerin hastalklar onlar iin arkadatr" diyen zmit'li Orhun'uda anlatrsnz onlara. Dersinizi her yl orada olmay iple ektiiniz DiyabetKampn anlatarak bitirirsiniz. rencilerinizin yzlerine "onlara ulam"olduunuzun izlerini grme umudu ile bakarsnz ve biraz yava admlarlakapya ynelirsiniz. lerinden bir ka size doru gelir ve "Hocam bu yl kidiyabet kampna biz de katlmak istiyoruz" szlerini duyarsnz. O zamankendinizden onlara bir eyler getiiniz anlarsnz ve yznz aydnlanr.

O rencilerden birisi de pek'tir ve siz onun glen yz ve gzlerinden yansyangl n gerisinde hem iyi ileyen bir akl ama esas nemlisi zverili biryrek olduunu znik kampnda diyabetli ocuklarla kurduu ilikilerin derinliindegrrsnz. Bilirsiniz ki pek, snf arkada Alper'le birlikte Ikol, ala, Dilara,Duygu, Dilek, Murat, Duygu, Metin ve ismini hatrlayamadm 40 kadar diyabetliocuun hem en yakn arkada olmutur hem de alkanlyla kampnbaarsnda byk pay sahibi olarak hocasnn "yzn aartmtr". Onun dakampta herkes gibi bir hafta sreyle sevgi eitiminden getiini ve hekimlikyaam boyunca orada yaadklarnn etkisinin sreceini dnerek sevinirsiniz.Yine bilirsiniz ki, hocalarla renciler arasnda kkleri ilkokul alarna uzananbir romans vardr ve renciler

ARKADAIM PEK

48

hocalar yana gelse de z renme ve sevgi olan bu romans bitmez. nsanbiraz da yaam boyu iinde tad, uzakta da olsa g ald bykleri ileyolculuunu srdrebilir. Dilerim her eyin deeri yerine fiyatnn nemsendiibu souk ada onun yolculuuna ben de elik ederim.

pek, iki yl nce sevgiden gzleri yaararak ayrld diyabetli ocuklarla ara srabuluuyor ve onlarla arkadalk etmeyi srdryor. ocuklarn arkada pek,benim de arkadamdr ve ben onun baz gnler odama gelip "Hocam naslsnz"diyen sesini ve iindeki gzellii yanstan gl yzn hep zleyeceim.

Yolun ak olsun pek.

Prof. Dr. kr HatunKocaeli niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve Hastalklar AnabilimDal

Bu benim ilk kampmd. Hi unutulmayan ilk aklar gibi bu kampn da benimyaammda hep ayr bir yeri olacak... Kampa ilk kez katlan dier ocuklar gibibenim iin de bilinmezliin yan sra deerli hocam Prof. Dr. kr Hatun'unyanmzda olamay nedeniyle hznl hatta korku dolu bir balangt. Birdeil 44 diyabetli ocuun sorumluluuyla omuzlarmda kocaman bir yk ilekmtm yolculua. Ancak otobse biner binmez o gler yzl veya ekingentebessml minik kular alp uzaklara gtrd omuzlarmdaki yk, yreimdekikorkuyu. ki saatlik bu yolculuk sonras znik DS tesislerindeki kampmzavardmzda sanki yaamda farkl bir yolculukla farkl bir mekana gelmi gibiydik.Kars, Nevehir, Ankara, stanbul ve zmit'ten genler ve ocuklar. Bazlar geenkamplarda dostluu yakalam, bazlar henz ilk kez karlayor birbirleriyle.Ancak, hepsinin ortak bir arkada var onlar yaknlatran, birletiren; diyabet!Artk yalnz olmadklarn biliyorlar.

Bir iki gn iinde 44 ocuklu kocaman bir aileymiiz gibi geliyor bana; ablalar,abileri ve kk kardeleriyle. Sorunlaryla, sevinleriyle ok geni, byk,gerek bir aile. Geen haftaki yaammzdan tamamen syrlm, sadece orayaaitmiiz gibi buluyoruz kendimizi. Sanki baka bir ailemiz, bir hafta nce farklbir yaammz yokmu gibi. Yeni ailemizin iinde 44 farkl renkte ocuun annesi

49

LK AK

50

veya ablas gibi yeni hayatmz! lk gn odalara yerleme tela ve salkkontrolleri ile geiyor bir rpda, oysa hepsinin akl havuzda. Ertesi sabah eitimsaati gemek bilmiyor onlara, hani dersler bitmiti diyorlar ilerinden. Derkencumburlop havuza. Onlar nee iinde havuza atlarken, kan ekerleri de vuruyordibe. Bu kadar fizik aktiviteye dayanamyor ekerler. Hipoglisemiler ve ardndangelsin meyve sular. Azalan inslin ihtiyac ve tketilen meyve sular ilk kampmdaakna eviriyor beni. Ama sadece ben aknlk yaamyorum bu kampta.Gecenin sprizi hepsini artyor bir anda. Senem Ablalarnn ve ar Abilerinindoum gn. zerinde mumlarla gerek pastalar (evet gerek mi bunlar diyesoruyor ilerinden birka, plastik sanmlar). Bazlar ekingen ama tadnavararak yiyorlar pastalarn gl kysnda, arkasndan dans ve gryorlar kiykselmiyor ekerleri, onlar da yiyebilirlermi ara sra tatl bir pastay. Birkagn sonra ara nde dondurma yiyorlar burunlar iine girmicesine. Olgunluklarve itenlikleri dnda hibir farklar kalmyor yatlarndan. Bazen hata dayapyorlar elbette yanl inslin yapmak gibi. Ama hi korkmuyorlar, yanlarndadoktor abi ve ablalar, hemire ablalar, diyabetli abla ve abileri var naslsa!Beraberce izliyoruz ve dzeltiyoruz sorunlar. Bylece herkes reniyor hatalardzeltmeyi.

Resimler izip, ykler yazp dkyorlar eteklerinde ne varsa. lerinde kalmyorzntleri, birbirleriyle paylanca azalyor korkular.znik glnn zerinde scak, youn bir sevgi bulutu giderek byyor. Gldekiminik ylanlar bile ara sra balarn karp akn akn bakyor bu kocamanbuluta. Balklar, sanki demek istercesine bu buluta, zplyor gln zerinde.Kzl bir gne batyor gle ve ardndan dolunay ykseliyor gkyzne. Hi bukadar ok yldz grmemitim, hele ki dolunayda. Herkes iinden bir dilek tutuyoryldzlara bakarak. Benim yldzlardan dileim, 2000'li yllarn bu eker ocuklarainslinlerini geri getirmesi...

Sevgiler.

Dr. Filiz Mine izmeciKocaeli niversitesi Tp Fakltesi ocuk Endokrinolojisi Bilim Dal

51

Diyabet Kampnda, ocuk ve Ergen Psikiyatrisi asistan olarak bulunmamgerektii sylendiinde ok heveslenmitim. ocuklar ve Kamp kulaa ok hogeliyordu. Kamp iin hazrlanmaya baladm. lk yapmam gerekenin Tip 1diyabeti renmek olduuna karar verdim. Bu ocuklarn duygularn anlayponlara yardmc olabilmem ve yaadklar zorluklar paylaabilmem iinhastalklarn iyice renmem gerekiyordu. Diyabetle ilgili kr Hocam'n vepsikiyatri ile ilgili Ayen Hocam'n verdii kitaplar bir gzel okudum. Yapacamileri planladm, gerekli malzemelerimi tamamladm ve ite hazrdm. Heyecanlaocuklarla kucaklatm ve yola ktk. lk mola ara nler, otobste iilen meyvesular derken kampa vardk ve baladk ocuklarla yaamaya. nceleri onlartanmaya ve iimi yapmaya ylesine hevesliydim ki, durup duygularmtanmlamaya zaman bulamyordum. Derken birden bire 44 ocuumun olduunufark ettim. Hepsinin her sorunu beni ilgilendirmeye balamt. Mahir'in yemeinikendi bana yememesi, Serap'n ve Elif'in annesini zlemesi, Hazal'n gnetenyanan yz, Rukiye'nin yzmeyi bilmemesi, Tolgan'n yeni tant hastalnailk tepkileri, ocuklarn aileleri ile olan sorunlar ve kamp aklar derken bir haftaboyunca ocuklarla tek yrek olmutum. Kamptaki tm grevli arkadalarm dabenim gibi hissediyordu. Diyetisyenlerimiz ocuklara gne ya srerken, FatihHocamz ocuklara yzme retiyor, Filiz ablalar alayan ocuklarn duygularnpaylayordu. Daha nce hibir yerde bylesine samimi bir paylama tankolmamtm. nsan olmann ne ho bir erdem olduunu bylesine hissetmemitim.Meslek hayatnn henz banda biri olarak kazandm bu deneyim yllarabedeldi diye dnyorum. Kitaplarda yazlanla hayatn iinde yaayarakrenmek ok farklyd. Hekimin karsndaki ile sempati yapmadan bir profesyonelolarak grme yapmasnn ne zor olduunu ve insann alamamak iin naslzorlandn yaadm ve itiraf etmem gerekirse baaramadm anlar da oldu.Haksz da saylmazdm dorusu. Gece gndz birlikte olduum ocuklarla klinikgrme yapmak hastanede onlarla grmeye benzemiyordu. Kendinizi buocuklarn duygularndan arndrmak mmkn deildi. 1.5 aylk diyabetli ve 13yllk diyabetli ocuun hastalklarna tepkileri ve farkl ya gruplarnda hastalnalglanmas da olduka farklyd. ok erken yata zorluklar ile karlaan vesonunda kendi kendilerinin doktoru olan bu ocuklarn en arpc yan iseyatlarndan daha olgun olularyd. Rekreasyon ekibinin gl destekleri ilebile onlar elendirmenin zor oluu, kolay beenmemeleri, daha seici olmalarda onlarn arpc zelliklerindendi. Kampn ikinci gn ar ile ayn gndomu olmak ok ho bir rastlantyd. 44 gzel kalpli ocuk tarafndan plmekinsann hayatnda nadir yaayaca esiz anlardand. Hayatmdaki en gzel

OK HO BR TECRBE

52

doum gnmd.

Son gn hep zor olur derlerdi, ama yaamadan anlalamyormu meerse. Oekingen Mahir'imizin ayrlrken dkt gz yalarn mrm boyunca unutamam.Kamptan evimize dndk ama ben halen daha gereklere dnemedim, sankibir yarm kampta kald. Her frsatta Filiz'le grmem, Ebru, Umut ve Serkant'nziyaretleri bu durumu daha da zorlatryor.

Hevesle gittim, orada iken amma da yorucu bir imi dediim anlar oldu. imdiise zlemle gemi bir haftay anyorum.

yi ki beni grevlendirmiiniz deerli hocalarm.

Tm scack kalplere teekkrler.

Dr. Senem BaglK..T.F. ocuk ve Ergen Ruh Sal Hastalklar A.B.D.

53

rnakl Agit, ilk bakta Olaanst Hal Valilii Bildirilerinde sk tekrarlananisimleri artrsa da aslnda 16 yanda eker hastas bir ocuun ismi. Benonunla 17-24 Austos 2002 tarihlerinde Trkiye Diyabet Vakfnca Hazar glDS tesislerinde dzenlenen "Gneydou Diyabetli ocuklar Kamp" nda tantm.Agit, kampa katlan 60 ocuktan birisiydi; az konuuyordu ama, yaamnda ilkkez ad kamp olan bir yerde kendi yatlaryla elenmenin, hastaln vesorunlarn paylamann sevincini yznde grmek mmknd. ki yl nceGneydou Diyabet Destek Projesine balarken Prof. Dr. Temel Ylmaz ilekurduumuz d gerek olmu, Agit'le birlikte Adyaman, Gaziantep, Kars,Kahramanmara, Tunceli, rnak, Diyarbakr, Mardin, anlurfa, Elaz, Malatya,Sivas illerinden 60 eker hastas ocuu bir hafta srecek kampta bir arayagetirmitik. Blgede daha nce yaptmz toplantlarda diyabetli ocuklarnbata inslin olmak zere diyabet tedavisi iin gerekli malzemelere ulamaktaglk ektiini, hastalarn ounun kan ekeri baklmadan tedavilerini srdklerinive diyabet tedavisi konusundaki eitimlerinin yok denecek kadar az olduunugzlemitik. e, salk gvencesi olmayan ocuklara inslin yardm yapanbirimler kurarak baladk ve bu sayede 100 kadar ocua dzenli cretsiz inslin

IRNAKLI AGT, DYABET VE BAKA EYLER...

54

saladk. imdi ise 10 doktor, 2 hemire, 2 beslenme uzmanndan oluan birekiple onlar eitmek iin bir aradaydk. Gneydou Anadolu Blgesinde ilk kezbyle bir kamp yaplyordu ve 6 yldr kamp yapan bir ekip olsak da heyecaniindeydik. Amacmz, diyabetle birlikte yaamay ve onunla ba etmeyi, kanekerlerini izlemeyi ve iyiletirmeyi, kendi kendine tedaviyi, eitli durumlardainslin dozlarn ayarlayabilmeyi, sosyal yaamda kendine gvenli ve katlmcolmay retmekti. Bu amala gn iinde teorik ve beceri eitimi olmak zereiki tr eitim yaptk ama esas eitimin salonun dnda, ocuklarn birbirleri vebykleri ile ilikileri iinde gerekletiini grdk. Biz sadece onlarn becerieksiklerini gidermeye, uygun etkileim ortamlar yaratmaya ve ortak neeretimini kkrtmaya altk. lk gnlerin heyecan geince ve ocuklar yakndantanynca ise ounun zorlu yaam koullar iinde hastalklar ile ba etmeyealtklarn grdk.

Yaam zor, kamp gzel...

Agit, rnak'ta bir kaportacnn yannda alyordu ve imdilik diyabetle ilgiliihtiyalarn bu sayede karlayabiliyordu. Agit'in arkada 18 yandaki MetinAfin ise onun kadar ansl deildi. Metin, Kulp lesinin bir kynden ve 12yldr diyabetle birlikte yayor. Metin imdi yaad ve pek sevmedii Diyarbakr'abilinen nedenlerle ky boaltld iin gelmi. Kydeki yaamndan zlemlesz ediyor ve "Kymde ok mutluydum; koyunlar otlatr, krlarda dolardmve kydeyken kan ekerlerim iyi giderdi. imdi Diyarbakr'daym ve kendimiok zorda hissediyorum" diyor. Metin 18 yanda olmasna ramen 10 yandakibir ocuun boyuna sahip ve diyabet gzlerinde nemli derecede hasara nedenolmu. Malatyal Rukiye 10 yanda ama okula gidememi; niin sorusuna "Okulevimizden uzakta, babam yryerek gitmeme izin vermiyor, servis iin deparamz yok" cevabn veriyor. ounun ailesinde bata yoksulluk olmak zereocuk kalplerinin tayamayaca kadar ar sorunlar var. Belki bu nedenlekampn ilk gn yaplan psikolojik deerlendirmede ounun "depresyon puan"yksek kyor. Elaz'l Nuran "Evimiz yaknda iflas edecek" derken, erikin birinsann aresizlii ile konuuyor. Buna karn Adyaman'dan katlan HacerAtaba gibi diyabet tedavisini kendisi halleden, internet kullanabilen ocuklarda var. Kahramanmara'l Hurigl Haner'in 19 yllk yaamnn 15 yl diyabetlegemi ama o yine de diyabeti "insann bana gelebilecek en iyi hastalk olarak"tanmlyor. Kamp ekibindeki herkesin dikkatini ocuklarn hi marklkyapmamas, renme istekleri ve ortak yaam kurallarna uyma eilimleriekiyor. Elaz'l Meryem, Diyarbakr'l Serap, Gaziantep'li Zuhal,Kahramanmara'l Kamil, Kars'l Sezgin, Gaziantepli iitme ve konuma engelli

55

Duygu, Tunceli'li Serhat ve btn ocuklar, onlar iin harcanan emei kampboyunca giderek artan mutlulua dntrdler. Bir sre sonra zor yaamkoullarnn arln zerlerinden atp, yzdler, resim izdiler, Harput'u veKeban barajn gezdiler, kk oyunlar sahneye koydular, halat ekerken,uvallar iinde yrmeye alrken sevin lklar ile Hazar Glnenlendirdiler. Bazlar kampdaki mutluluklarn "kr abi, keke hayat bayramolsa arksndaki gibi hayat hep kamp gibi olsa" szleriyle dile getirdiler. Kampnsonunda zor yaam koullarna geri dneceklerdi ama biz bir haftada paylatklarbilgi, sevgi ve arkadaln onlar yaam karsnda daha gl klacandnyoruz.

Kampmz ziyaret eden ve Gneydou Diyabet Destek Projesini banda beriheyecanla destekleyen Diyarbakr Tabip Odas eski bakan Dr. MahmutOrtakaya ise, bu blgede yaplan "Diyabetli ocuklar Kamp" nn topluma somutbir hizmet olduunu ama esas nemlisi, herkesin blgenin sorunlaryla uramaytaknt haline getirdii bir dnemde insanlarn sorunlaryla uramann barakatkda bulunacan belirterek, Trkiye Diyabet Vakf'nn almalarna farklbir anlam yklyor. Biz de kampn sonunda hem ocuklarn sevgisine laykolmak hem de bu szlerdeki anlama katkda bulunmak zere her yl kampdzenleme sz veriyoruz.

Prof. Dr. kr HatunKocaeli niversitesi Tp Fakltesiocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal

56

Diyabetli ocuk ve genler ile ailelerinin arasndaki arkadalk ve dayanmayartrmak, deneyimlerini paylamalarn, doadan g almalarn, elenmelerinive umut tazelemelerini salamak amacyla Kocaeli niversitesi Tp Fakltesiocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal Endokrinoloji ve Diyabet Bilim Dalile www.arkadasimdiyabet.org sitesinin ortaklaa dzenledii I. Bahar Bulumas18 Mays 2002 tarihinde Kocaeli niversitesi Derbent Uygulama Oteli bahes