AİLE PLANLAMASI

AP, ailelerin istedikleri zaman,istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleriiçin sunulan hizmetlerin tümüne verilenisimdir.

AP’nin AMAÇLARI NELERDİR?

* Çiftlere gebeliği önleyici yöntemler hakkında bilgi vermek,

* Sık doğurmayı önlemek,

* Çok doğurmayı önlemek,

* İstenmeyen gebelikleri önlemek,

* Bedenen ve ruhen sağlıklı çocuklar yetiştirmek,

* Çocuk sahibi olamayan annelere yardımcı olmak,

* Hızlı nüfus artışını önlemek.

Doğum Aralıkları ve Doğum Sırasına Göre B.Ö.H. (Türkiye-2003)

Demografik Özellikler B.Ö.H. (‰)

Doğum Aralığı (yıl)< 2 74

2 383 254+ 27

Doğum Sırası1 272-3 364-6 477 80

Dünyada Fertilite İle Anne Ölüm Hızı Arasındaki İlişki 1998

-2000

200400600800

10001200140016001800

0 50 100 150 200 250fertilite

anne

ölü

m h

ızı (

yüzb

inde

)

UNFPA 1998 verilerine dayanılarak hazırlanmıştır

M1 S17

Dünyada Doğurganlıkla Eğitimsizlik Arasındaki İlişki

0

50

100

150

200

0 20 40 60 80 100

eğitimsizlik oranı

fert

ilite

hız

ı

UNFPA 1998 verilerine dayanılarak hazırlanmıştır

M1 S18

Dünyada Fertilite ile Bebek Ölüm Hızı Arasındaki İlişki

020406080

100120140160

0 50 100 150 200 250

fertilite

bebe

k öl

üm h

ızı (

bind

e)

UNFPA 1998 verilerine dayanılarak hazırlanmıştır

M1 S16

Doğurganlıkla Kişi Başına Gelir Arasındaki İlişki

-10000

-5000

0

5000

10000

1500020000

25000

30000

0 50 100 150 200 250

fertilite

kişi

baş

ına

GN

P(19

95)

UNFPA 1998 verilerine dayanılarak hazırlanmıştır

M1 S19

TÜRKİYE’de AP HİZMETLERİNİ HANGİ KURUM / KİŞİLER VERMEKTEDİR?

Sağlık Bakanlığı(AÇS-AP Genel Müdürlüğü)

İl Sağlık Müdürlüğü

(AÇS-AP Şube Müdürlüğü)

TSM Kadın Doğum Pol ASM

AÇS-AP poliklinikleri * Gönüllü dernek ve kuruluşlar.

Aile Planlaması Hizmetlerinde Öncelik Verilmesi Gereken Riskli Gruplar

- Gebelik aralığı iki yıldan az olanlar, yeni doğum yapan yada yapacak olanlar.

- Doğum sayısı 5 ve daha fazla olanlar- Yaşı 35 ve üzerinde veya 18 ve altında olanlar- Sistemik hastalığı olanlar (diabet, kalp hastalığı vb.)- Anemik olanlar- Daha önce güç doğum öyküsü olanlar

Aile Planlamasının Ana SağlığıAçısından Yararları

Gebelik, düşük ve doğuma bağlı ana ölümleri azalır, Annenin jinekolojik hastalıkları azalır, Gebelik ve doğum komplikasyonları azalır, Düşük ve kürtaj sayısı azalır, Annelerin gebe kalma korkusuyla psikolojik bunalıma

girmeleri önlenir, Annedeki anemi, beslenme bozukluğu gibi hastalıklar

azalır.

Aile Planlamasının Çocuk Sağlığı Açısından Yararları

- Bebek ölümleri azalır,- Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebekler az görülür,- Çocukların bulaşıcı hastalıklara yakalanma sıklığı azalır,- Beslenme bozuklukları azalır, zeka düzeyleri gelişir,- Konjenital anomaliler daha az görülür,- Anne çocuklarına daha fazla zaman ayırabilir,- Sonuç olarak bedenen ve ruhen sağlıklı çocukların

yetiştirilmesi sağlanır.

Aile Planlamasının Toplumsal Açıdan Yararları

* Sağlıklı annelerin sayısı artar,

* Sağlıklı çocukların sayısı artar,

* Hızlı nüfus artışının ekonomi üzerindeki olumsuz etkisi azaltılır,

* Beslenme, konut, eğitim ve çevre koşullarının iyileştirilmesisağlanır,

* Sonuç olarak sağlıklı ve refah düzeyi yüksek bir toplum oluşur.

Fertil dönemde (Ovulasyonda);• Servikal mukus miktarı artar. Mukus bol berrak, iki parmak

arasında tutulduğunda uzayan, elastik niteliktedir. Fertil dönem süresince bu mukus özelliği devam eder. Bu sürede koitus olmamalıdır.

• Bazal vücut ısısı 0.2C ile 0.5C artar ve gelecek adet’e kadar yüksek devam eder. Isı yükselmesini izleyen ilk 3 gün koitustan kaçınılmalıdır.

• Fertil dönemde servikal mukus miktarı artmış vücut ısısı yüksektir yani sempto-termal bulgular pozitiftir.

• Serviks palpe edildiğinde, yumuşak ve yüksektedir, servikal OS açık ve genel olarak ıslaktır.

AP YÖNTEMLERİ

• MODERN (etkili) kontraseptif yöntemler• GELENEKSEL yöntemler

Modern (Etkili) Kontraseptif Yöntemler

• Hormonal kontraseptifler– Kombine oral haplar– Mini haplar– Post koital haplar– Depo enjeksiyonlar– Deri altı implantalr– Hormon içeren RİA’lar– Vajinal halkalar

• Rahim içi araçlar

Modern (etkili) Kontraseptif Yöntemler

• Bariyer yöntemler– Kondom– Diyafram– Spermisitler

• Cerrahi Sterilizasyon– Tüp ligasyonu– Vazektomi

• Doğal aile planlaması• Emzirme ve gebeliğin önlenmesi• Geleceğin kontraseptif yöntemleri.

Geleneksel YöntemlerEtki Derecesi Sınırlı Yöntemler

- Takvim Yöntemi

- Coitus İnterruptus (geri çekme)

- Vajinal Lavaj

- Emzirme

Kombine Oral Kontraseptifler(KOK)

Östrojen olarak etinil östradiol ve progestinolarak norgestrel (14-nortestosterone) bulunur ve2 hormondan oluştuğu için kombine denir.

ETKİ MEKANİZMALARI NELERDİR?

Ovulasyonu baskılar,

Servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin geçişiniengeller,

Endometriumu inceltir, implantasyonu engeller.

• Çok güvenilir kontraseptif yöntemdir• Doğal kadınlık hormonları östrojen ve

progesteronun sentetik formlarını içerir• 21, 22, 28 günlük paketler halinde

hazırlanmış,monofazik ve multifazik preparatlar olarak ikiye ayrılır

Etkililik

• Doğru kullanımda %99,9• İlk yıl başarısızlık binde 1

Kullanımı:

• 28 günlük, 21 veya 22 günlük paketler halindedir.

• 21 günlük haplarda 7 gün 22 günlük haplarda 6 gün sonra yeni pakete başlanılmalıdır.

• Haplar her gün bir adet ve aynı saatte alınmalıdır.

Olumlu yönleri:• Çok etkili• Kullanımı kolay• Etki ve yan etkileri çok iyi incelenmiş• Cinsel ilişkiyi etkilemez• İlişkide doyumu artırır (gebelik korkusu

olmayacağından)• Gebe kalmak istemediği sürece kullanabilir, ara

vermeye gerek yoktur• Menarştan menopoza kadar kullanılabilir• Kendiliğinden bırakabilir• Bırakıldığında doğurganlık geri döner• Acil kontrasepsiyon amacıyla da kullanılabilir

Şu durumları azaltır:

• Ektopik gebelik• Adet öncesi gerginlik• Endometriozis yakınmaları• Endometriyum kanseri• Over kanseri• Yumurtalıklarda kist oluşumu• PİH• Memenin iyi huylu hastalıkları

Ayrıca;

• Demir eksikliğini azaltır• Aknelere iyi gelebilir• Adet kanamaları miktarca az, daha kısa süreli

ve düzenli hale gelir• Adet ağrıları çok azalır ya da kaybolur

Olumsuz yönleri:• Her gün alınma zorunluluğu• Kilo artışı olabilir• Depresyon ve cinsel istek azalması gibi ruhsal değişiklikler olabilir• Lekelenme, ara kanama• Bazı ilaçlarla etkileşim• Kan basıncı yüksek olan, 35 yaş üzerinde aynı zamanda günde 20 den fazla

sigara içen kadınlarda nadiren kalp krizine ve bacakta DVT ye neden olabilir

• Kan basıncını yükseltebilir• Klamidya enfeksiyonu enfeksiyonu riskini arttırır• Emzirenler için uygun değildir• HIV/AIDS ve CYBE’lere karşı koruyucu değil

Yan etkileri:

• Bulantı• Ara kanama ve lekelenme• Kilo artışı• Amenore • Diğer

– Baş ağrısı– Memelerde hassasiyet– Baş dönmesi

Kullanım kuralları• Adetin ilk günü en uygun• Adetleri düzenliyse İlk 7 günde başlanabilir• Adeti henüz bitmişse ilk ay ilk 7 gün ek yöntem

kullanmalı,• Gebelik olmadığından emin olunan her hangi bir gün

başlanabilir, ancak ilk 7 gün ek yöntem kullanılmalı• Mini haptan KOK’a istediği dönem geçilebilir• Her gün aynı saatte, yatmadan önce, tercihen akşam

yemeğiyle alınmalı• 21 likte 7, 22 likte 6 gün ara verilir.

Unutulursa:• 1 hap

– Unutulan günün hapı hatırlanınca hemen alınır. O günkü normal zamanında alınır

• 2 hap– İlk 2 hf içinde: iki gün iki hap alınır. 1 hafta ek

yöntem kullanılır– 3. hf içinde : yeni pakete başlanır ve 1 hafta ek

yöntem kullanılır• 3 hap

– yeni pakete başlanır ve 1 hafta ek yöntem kullanılır

Uyarı işaretleri:

• Şiddetli karın ağrısı• Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı• Şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi• Kuvvet ya da his kaybı• Şiddetli uyluk, bacak ağrısı• Ani görme kaybı, bulanık görme, konuşma

bozukluğu• Deri ve sklerada sarılık

DSÖ kullanım kriteri IV: kullanılmaması gereken durumlar:

• 35 yaş üstünde günde 20’den fazla sigara içenler

• Fokal nörolojik bulgu veren migren tipi baş ağrıları

• Gebelik• Emzirenlerde doğum sonu ilk 6 hafta• Mevcut meme Ca

• Kronik hastalıklar:– Düzenli kontrol yaptıramayan orta HT olguları (160/100 –

179/109)– Şiddetli HT olguları (>180/110)– Ağır vasküler komplikasyonlu DM– Tromboemboli (mevcut/geçirilmiş)– İskemik Kalp Hastalığı (mevcut/geçirilmiş)– Serebrovasküler olay– Komplikasyonlu kalp kapak hastalıkları– Uzun süre hareketsiz kalmayı gerektirecek büyük cerrahi

müdahale– Aktif viral hepatit– KC tümörleri (İyi/kötü)– Şiddetli siroz (dekompanze)

İlaç etkileşimi:

• KOK’ların etkisini azaltabilenler– Rifampisin– Fenitoin– Barbitüratlar– Griseofulvin

• Bazen etkileşim olduğu bildirilenler– Trisiklik antideprasanlar– Ampisilin ve penisilin– tetrasiklin

• KOK’lardan etkilenenler– Teofilinin etkisi artar– kortikosteroid toksisitesi artabilir– İnsülin miktarı arttırılması gerekebilir– Antikoagülanların etkisi azalabilir– Benzodiazepinlerin etkisi değişebilir– Oral antidiabetiklerin hipoglisemik etkisi azalabilir

İzlem: • İlk izlem 2-4 hafta sonra• İkinci izlem 3 ay sonra• Sürekli kullananlarda 6-12 ayda bir• İzlemlerde

– TA, kilo, diğer tetkikler– Yan etkiler oluşmuş mu?– Sorunla karşılaşıp karşılaşmadığını öğrenin– Sigara alışkanlığında değişiklik oldu mu?– Yılda bir pelvik ve meme muayenesi (olanak varsa)– Ara vermesinin gerekmediğinin hatırlatılması– İzlem randevusu verilmeli

Acil kontrasepsiyon (acil gebelikten korunma)

• Acil kontrasepsiyon (acil doğum kontrolü) kontrolsüz ilişki sonrası gebeliği önlemek için uygulanan yöntemleri içerir.

• Ancak hiçbir zaman unutulmaması geren bir nokta; "acil kontrasepsiyonun acil durum yöntemlerini kapsadığı vekesinlikle aile planlaması yöntemi olmadığıdır".

Acil korunma (acil kontrasepsiyon) gerektiren durumlar nelerdir?

• Korunmasız cinsel ilişki. • Kontraseptif kullanımında oluşan kullanım hataları ya da

kazalar: - Kondom yırtılmasında, kadın kondomunun hatalı kullanımında- Diyafram ya da servikal başlık yanlış yerleştirildiğinde- Doğum kontrol haplarının alınmasının unutulduğunda- Üç aylık / aylık enjeksiyon için geç kalındığında- RIA'nın (Spiralin) kısmen ya da tamamen düşmesi halinde.

• Yakın bir zamanda olası teratojenlere maruz kalındığında. • Tecavüz

POSTKOİTAL KONTRASEPSİYON

• Korunmadan girilen cinsel ilişki sonrasında olabilecek istenmeyen gebeliği, ilişkiden sonraki 72 saat içerisinde alınacak “Ertesi gün hapı” ile önlemektir.

• Kombine oral kontraseptif kullanılabilir.• İlişkiden sonraki 72 saat içinde 50mcg mg etinil estradiol

ve 1mg norgestrel içeren 2 hap alınır, 12 saat sonra 2 hap daha alınır.

• 30 mcg etinil estradiol içeren haplardan ise 3 hap alınır. 12 saat sonra 3 hap daha alınır.

• ETKİ MEKANİZMASI :– Tubal hareketi etkileyerek implantasyonu önler.– Endometrium değişikliklerine yol açar.

ETKİNLİĞİDoğru kullanıldığında % 98 etkilidir

Yan etkileri

• mide bulantısına, • daha seyrek vakalarda ise kusmaya, • baş ağrısına, • göğüste gerilmeye ve • baş dönmesine neden olabilir. • gelecekteki doğurganlığın üzerinde etkisi

yoktur.

Kimler kullanabilir.• Korunmasız cinsel ilişki • Kondom yırtılması,• kullanımının unutulması veya yerinden çıkması • Oral kontraseptif alımının unutulması veya gün içerisinde

kusma…• Spiralin çıkarılması • Diyaframın, servikal başlığın yerinden çıkması • Geri çekme (Coitus interruptus) yöntemi uygulanması • Isı ölçüm yöntemiyle yapılan korunmalarda, • fertil döneme rastlayan cinsel ilişki • Tecavüz

• “Ertesi gün hapı” ne zaman etki etmez?”• - “Ertesi gün hapı” alımından sonra cinsel ilişkiye

korunmadan girilmişse hap etki etmez.• - Sık sık arka arkaya alındığında hapın etkisi azalır.• - Cinsel ilişki ile ilk hapın alınması arasında 72 saatten

uzun bir süre varsa, hapın etkisi çok az olacak veya hiçbir etkisi olmayacaktır.

Acil kontrasepsiyon• Hormonal (72 saat içinde)

– Yüksek doz estrojen,– Estrojen + prog– Sadece prog

• Ertesigün hapı ("Norlevo" ve "Preven“)• Postkoidal RİA (7 gün içinde)• MifepristonRU 486(progesteron antagonisti) 600mg• ve Gemeprost (prostogalandin analoğu).• gemeprost, mifepriston ile birlikte vajinal olarak

uygulandığında 56 gün ve daha küçük gebeliklerde tıbbi düşüklere yol açmaktadır. Birlikte kullanıldığında %95'e yakın başarı sağlanmaktadır. Henüz ülkemizde bulunmamaktadır.

Mini Haplar

• Yalnız progestin içerirler. • Mini haplarda, kombine OKS’lara oranla daha

düşük dozda progestin bulunur• östrojen içermezler.

• Etki mekanizması:• Servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin geçişini

engelleyerek,• % 40-60 oranında ovulasyonu engelleyerek,• Tubal motiliteyi etkileyerek,• Endometriyumu incelterek implantasyonu

engelleyerek önlerler.• Etkinliği : Kombine OKS’lara göre etkileri biraz daha

düşüktür. Yine de emzirenlerde %98.5 oranında, emzirmeyenlerde %96 oranında gebeliği önler.

• Kullanımı: • Adetin 1. günü başlanır ve her gün aynı saatte 1 hap

alınarak sürdürülür. Yani adet döneminde ara verilmez.

• Hap almadaki 3 saatten fazla süredeki gecikme bile yöntemin etki derecesini azaltır. Bu nedenle mini hap kullanacaklara bu durum danışmanlık yapılırken iyi anlatılmalıdır.

• Hap alınması geciktirildi ya da unutuldu ise KOK’larda tanımlandığı gibi davranılmalı, ancak mini haplarda unutma dönemini izleyen bir hafta süre ile ek yöntem kullanılmalıdır.

• Kullanıcıya haplarını sürekli alırken son 7 hapı aldığı dönemde adet kanamasının olacağı hatırlatılmalıdır.

• Paket bitinceye kadar 28 gün süreyle her gün aynı saatte bir tane alınmalıdır

• Mini haplar emzirenler için de çok uygun yöntemdir.• Doğum sonrasında

– Emziriyorsa 6 hafta sonra başlanabilir– Emzirmiyorsa hemen veya 4 hafta sonra başlayabilir

• Postpartum amenoresi olan kadına ikinci aydan sonra mini hap başlanacaksa gebelik ekarte edilmelidir.

Unutulması durumunda• 1 hap almadıysa ya da 3 saatten fazla

geciktiyse, unuttuğu hapı hatırlar hatırlamaz almalı ve 48 saat ek yöntem kullanmalı,

• iki yada daha fazla hap almadıysa iki gün ikişer hap almalı sonra günde bir hap almayı sürdürmeli. Bir hafta ek yöntem kullanmalı

Olumlu Yönleri:• Östrojen içermedikleri, progestin miktarı da çok düşük olduğu

için endikasyonları daha geniştir.• Emzirenler için uygundur, anne sütünün miktarını azaltmaz,

niteliğini değiştirmez.• İleri yaş grup kadınlara da çok uygundur.• Kombine OK’lara göre yan etkileri (kilo alma, bulantı) daha

azdır.• Adet miktarını ve krampları azaltır.• Metabolik etkileri azdır.• Cinsel ilişkinin zamanından-bağımsız yöntemlerdir.• Kanser ya da CVS hastalık riskini arttırdığını gösteren veri

yoktur• Pıhtılaşma riskini arttırmaz• Karbon hidrat metabolizmasına etki olasılığı çok azdır.

Diyabetikler güvenle kullanabilir

• Olumsuz Yönleri:• Emzirme dışındaki koruyuculuğu daha azdır.• Ara kanaması, lekelenme, amenore ve adet

düzensizliği daha sıklıkla görülür (KOK lara göre).• Mini hap alınması geciktirilirse veya unutulursa

gebelik olasılığı artar.• Dış gebelik (enderdir)• CYBE’lere karşı koruyuculuğu yoktur

Kullanım Endikasyonları:• Emzirenler• Östrojen’in yan etkisi nedeni ile hap

kullanamayanlar.• İleri yaş kadınlar

Yan Etkileri /sağlık sorunları:• Amenore• Kanama/lekelenme• Başağrısı• Alt karın/pelvik ağrı (dış gebelik ekarte edilmeli)• Memede duyarlık• Göğüs ağrısı (Kardiyo-vasküler hastalık yönünden

araştırılmalı)• Sarılık (Aktif karaciğer veya safra kesesi hastalığı

araştırılmalı)• Bulantı/baş dönmesi (Belirtiler, pelvik muayene ve

test ile gebelik ekarte edilmelidir).

• Kullananların İzlenmesi:– Ülkemizde halen içerisinde etinodiol diasetat (0.5 mg) bulunan tek bir preparat

bulunmaktadır.– Başvuran bu yöntemi istiyor ise, herhangi bir kontrendikasyon da yoksa ilk

gelişte 3 aylık daha sonra da 3’er aylık mini hap verilebilir.– Danışmanlıkta özellikle adet düzensizliği ile ilgili yan etkilerin başvurana daha

başlangıçta iyi açıklanması gerekir. Bu etkinin sağlık yönünden bir sakınca teşkil etmediği iyi anlatılmalıdır.

– Doğumdan sonra 9. ayda emzirmedeki azalmaya bağlı olarak etkisi azalacağından KOK un daha güvenli olacağı anlatılır

– Rifampisin, antikonvülzan ve hipnotik ilaç kullanımı etkisini azaltabileceğinden, bu ilaçları alıyorsa ek yöntem kullanmalı vaya başka yönteme geçmeli

• İzleme geldiğinde– Kilo kontrolü – Yakınmalarını sorgulayın

• Düzensiz kanama, lekelenme• Sık sık unutma• amenore

RİA

RİA Türleri (Halen Kullanımda Olanlar)• İnert (katkısız) RİA’lar: Polietilen (Lippes Loop) veya

paslanmaz çelikten (Çin’de kullanılan ring’ler) yapılmışlardır.

• Bakırlı RİA’lar:– Cu T-380 A,– Multiload (ML Cu 250 ve 375) – Cu T 200 C, ve – Nova T gibi.

• Bakır T 380 A; T harfi biçiminde olan plastik kısmına, T nin üst kollarına ve gövdesine yüzey alanı 380 mm2 olan bakır eklenmiştir

Etki Mekanizması: • Üst genital kanala sperm migrasyonunu

önleyerek.• Ovum transportunu inhibe ederek,• Fertilizasyonu inhibe ederek.

Etkinlik :• Başarısızlık hızı ilk kullanım yılı için 100

kadında 3-5 arasındadır. Bakır T-380 A’larda bu hızın %1’den az olduğu bildirilmektedir.

Olumlu Yönleri:• Güvenli ve çok etkili, geriye dönüşümlü

yöntemlerdir.• Yöntemin kullanımı cinsel ilişki zamanlamasından

bağımsızdır.• Kullanımı kolaydır• Uygulandıktan sonra uzun süre etkilidir.• Emzirenler için uygundur• Çıkarıldığında fertilitenin dönmesi gecikmez.

Olumsuz Yönleri:• Uygulama ve çıkarılması konu ile ilgili

eğitilmiş sağlık personeli gerektirir.• Cinsel yolla bulaşan hastalık riskinde olanlar

için uygun bir yöntem değildir.• Uygulamadan sonra birkaç ay adetlerde

artma, ağrı ve ara kanamaları yapabilir

Kullanım Endikasyonları:• Gebeliklerin arasında uzun süre olmasını

isteyenler ve/veya artık çocuk istemeyenler,• Hormonal KS’ler için uygun olmayanlar,• Emzirenler,• Koitus’tan bağımsız yöntem isteyenler,• Bir veya daha çok çocuğu olanlar,• Acil, postkoital kontrasepsiyona gereksinimi

olanlar.

Kesin olarak RİA uygulanılmaması gerekenler,• Uterus, serviks, over veya diğer pelvik organ

kanseri olanlar.• Uterin kaviteyi ilgilendiren şekil bozukluğu olanlar

(konjenital anomali, fibroid vb.)• Gebelik• Akut veya tekrarlayan pelvik enfeksiyon (PID)• Tanı konmamış vajinal kanama.

• Relatif kontrendikasyonlar:• Aşağıda belirtilen durumlarda RİA ilk seçenek olmamalı,

uygulandığında ise kullanan sık kontrol edilerek değerlendirilmelidir.– Aşırı dismenore ve/veya menorajisi olanlar.– Cinsel yolla bulaşan hastalık riski,– Çok eşlilik yada çok partnerlik.– Ektopik gebelik öyküsü– Anemi (Hb. 9 gr. Hct %30’den az ise)– Kalp (kapak) hastalığı veya bakteriel endokardit öyküsü,– Diyabet,– Immun sistem depresyonu (ilaç, HIV dahil diğer nedenlere bağlı)– Bakır allerjisi veya Wilson hastalığı,– Pıhtılaşma bozukluğu olanlar.

Uygulama Zamanı:• Interval uygulama: RİA menstruel siklusun

herhangi bir gününde uygulanabilir. Gebelik kuşkusunun ekart edilmesi için en uygun uyglama zamanı siklusun ilk 10 günüdür.

• Düşük sonu (postabortus) uygulama: RİA, enfeksiyon belirtisi olmamak koşulu ile 1.trimester spontan düşük, MR ve kürtajdan hemen sonra uygulanabilir. RİA uygulamak için düşükten sonra adet görülmesini beklemek medikal yönden gereksizdir.

• Doğum sonu (postpartum) uygulama: – Doğum sonu plasenta atıldıktan sonraki on dakika

içerisinde, – Doğum sonu hemen uygulama yapılmadı ise ilk hafta

içerisinde de uygulanabilir (ilk 2 gün tercih edilmelidir). Aksi halde RİA uygulanması, perforasyon riski nedeni ile postpartum 6.haftaya bırakılmalıdır.

• Hemen postpartum RİA uygulaması, sezaryen sırasında da yapılabilir. Aksi halde uygulama postoperatif 8.haftaya bırakılmalıdır.

Yan Etkileri:• Kullanımı izleyen ilk aylarda adet miktarında

artma, • dismenore, • adetler arası lekelenme

Enjekte edilen kontraseptifler-kombine

-yanlız progestin içerenler

• En yaygın kullanılan, enjekte edilen KS’ler progestin içerirler.

• Halen en yaygın kullanılan, enjekte edilen depo progestinler:– Depo medroksiprogesteron asetat (DMPA) Her dozu 150

mg DMPA içerir; 3 ayda bir İM. Uygulanır.– Noretisteron enantat (NET-EN) her dozu 200 mg NET-EN

içerir 2 ayda bir IM uygulanır.– DMPA+5 mg östradiol. Ayda bir uygulanır. (Cyclofem,

Mesigyna)

Kullanımı:• İlk enjeksiyon adet siklusunun ilk 5 günü

içerisinde intramüsküler yapılmalıdır. • Devam enjeksiyonları mutlaka ilk enjeksiyon

tarihine göre + 7 gün içerisinde yapılmalıdır.• Enjekte edilen depo-progestinler adet

gecikmesi, adet düzensizliği veya adet miktarında azalmaya neden olabilirler,

• Yöntem bırakıldığında doğurganlığın dönmesinde bir süre gecikme olabileceği (5-7 ay) belirtilmelidir.

• Yöntemi kullanmak isteyen, post-partum vaka ise;– Eğer emziriyor ise ilk enjeksiyon postpartum 6

hafta sonra yapılmalıdır. – Bu süre geçirildi ve post partum amenore devam

ediyor ise kadının gebe olmadığından emin olduktan sonra enjeksiyon yapılmalıdır.

– Eğer emzirmiyor ise, ilk enjeksiyon doğumdan 3-4 hafta sonra yapılabilir.

Yan Etkileri:• Kullananlarda en sık olarak;• Adet düzensizlikleri• Baş ağrısı• Kilo alma• Memede duyarlılık görülebilir.

• Kullanım Endikasyonları: (Çoğu mini haplarla benzerdir)

• Gebelikler arasında uzun süre isteyenler veya artık çocuk istemeyen ancak cerrahi sterilizasyon da istemeyenler.

• Cinsel ilişki zamanlamasından bağımsız yöntem isteyenler

• Emzirenler• İleri yaştaki kadınlar• Östrojen kullanma kontrendikasyonu olanlar.

yalnız progestin içeren yöntemler için DSÖ kategori IV:

• Gebelik• Nedeni bilinmeyen vag kanama*• Meme Ca varlığı*

*minihap için DSÖ III

NORPLANT

• Sentetik hormon içeren 6 ince esnek kapsülden oluşur (silastik tüp)

• 3,4 cm uzunluğunda, 2,4 mm çapında

• Ortalama 36 mg kristalize levonorgestrol içerir

Kullanılmaması gereken durumlar (DSÖ IV)

• Gebelik• Açıklanamayan vajinal kanama• Mevcut meme kanseri

İMPLANON• Üç yıl koruma sağlar• Tek çubuk• 68 mg etonogestrel içerir. Günde 40 mikrogram salınır• Estrojen içermez• 2002 den beri ülkemizde uygulanıyor• Siklusun 1-5. günleri arasında uygulanır• Düşükten hemen sonra uygulanabilir• Anne sütüne etkisi yok • Kullanılmaması gereken durumlar:

– KB ölçülemeyen HPT– Gebelik– Mevcut meme Ca

Bariyer yöntemler

• Genellikle vajene uygulanan, spermlerin üst genital kanala geçmesini engelleyen yöntemlerdir. Bu bölümde:– Kondomlar– Diyaframlar– Spermisidler incelenecektir.

• Bariyer yöntemler için kesin kontrendikasyon teşkil eden durum yoktur. Relatif kontrendikasyonlar:– Bariyer yöntemin içeriğinde bulunan maddeye karşı

allerji, duyarlılık,– Kişinin yöntemi kullanmadaki becerisinin yetersizliği,– Yöntem başarısızlığındaki gebeliğin, medikal yönden

yüksek risk grubunda olması.

Kondom

• Doğru kullanıldığında çok etkili olduğu halde, kullanım etkililiği çok daha düşüktür. İlk kullanım yılı için başarısızlık hızı %12 olarak bildirilmektedir.

• Kondom cinsel ilişkiden önce ereksiyon halindeki penise uygulanan lateks kauçuktan yapılmış ince kılıftır.

• Kontrasepsiyon sorumluluğunu erkeklerin de paylaşmasını sağlayan bir yöntemdir.

• Kondom spermisitle birlikte düzenli kulalnıldığında koruyuculuğu daha da artar.

Olumlu Yönleri• Kondom kullanımının muhtemelen servikal kanser

oluşmasında koruyucu bir etkisi vardır.• Gebelik kontrolü sorumluluğunu eşlerin paylaşmasını

sağlar.• Pahalı değildir kolay bulunur.• Dağıtım kolaydır, sağlık kuruluşları, eczaneler ve topluma

dayalı dağıtım programları ile, hatta posta ile dağıtımı sağlanabilir.

• Eşlerin sağlık personelinden bağımsız kontraseptif kullanmalarını sağlar.

• Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlardan korunmada (HIV/AIDS dahil) en etkili yöntemlerden biridir.

Kondom• Olumsuz yönleri

– Bazı çiftlerde duyarlılığı azaltabilir– Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratır– Bazı erkeklerde ereksiyon güçlüğü

yaratır– Her cinsel ilişkide yeni kondom gerekir– Kullanımdan sonra yok edilmesi sorun

yaratır

Kondom• Kimler için uygun?

– Yalnız yaşayan ve seyrek cinsel ilişkisi olanlar– Belli bir süre çocuk istemeyenler– Diğer yöntemlerin yan etkilerinden kaygı

duyanlar– AIDS dahil CYBH riski olanlar– Birden fazla cinsel eşi olanlar– Gebe olduğu için korunmayan ancak CYBH riski

olanlar

Vazektomi• Erkeğin, testislerden penise giden kanallarının

kesilmesi…. Vazektomi olan erkeğin menisi vardır ancak sperm içermez.

• Ailesi yeterli sayıya ulaşmış erkekler için uygundur• Çok etkilidir• Cinsel ilişkiye etkisi yoktur• Yaklaşık 20 ejekulasyondan sonra etkisi başlar• Kısırlık oluşur

Kadında tüplerin bağlanmasıArtık çocuk istemeyen çiftlerde, kadınların yumurtalık kanallarının/tüplerin ameliyatla bağlanmasıdır.

• Tüpler bağlandığı için yumurta, erkek tohum hücresi (sperm) ile karşılaşmaz. Böylece döllenme engellenir.

• Gebelik şüphesi olmayan herhangi bir zamanda, kadın evli ise kendisinin ve eşinin yazılı onayı ile yapılır.

• Çok etkilidir. • Cinsel arzu, yeterlilik ve doyumda, adet kanamalarında

hiçbir değişikliğe yol açmaz. • Hastanede yatmayı gerektirmez. • Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B,

frengi, bel soğukluğu, klamidya gibi) korumaz

Doğal AP yöntemleri

DÜTF HSAD Mart 2005 91

Doğal Aile Planlaması Yöntemleri

Fertil dönemde çiftin gönüllü olarak cinsel ilişkide bulunmaması

• Servikal mukus • Bazal vücut ısısı • Sempto-termal• Servikal palpasyon• Takvim yöntemi• Geri çekme

DÜTF HSAD Mart 2005 92

Fertil dönemde (Ovulasyonda);• Servikal mukus miktarı artar. Mukus bol berrak, iki parmak

arasında tutulduğunda uzayan, elastik niteliktedir. Fertil dönem süresince bu mukus özelliği devam eder. Bu sürede koitus olmamalıdır.

• Bazal vücut ısısı 0.2C ile 0.5C artar ve gelecek adet’e kadar yüksek devam eder. Isı yükselmesini izleyen ilk 3 gün koitustan kaçınılmalıdır.

• Fertil dönemde servikal mukus miktarı artmış vücut ısısı yüksektir yani sempto-termal bulgular pozitiftir.

• Serviks palpe edildiğinde, yumuşak ve yüksektedir, servikal OS açık ve genel olarak ıslaktır.

DÜTF HSAD Mart 2005 93

DÜTF HSAD Mart 2005 94

Servikal Mukus Yöntemi:

• Kadın, vajinal salgısını her gün kontrol eder ve kayıt eder:

• Vajinada ıslaklığın hissedildiği ilk günden başlayarak, kaygan, ince ve bol mukusun bitiminden sonraki üç güne kadar cinsel ilişkiden kaçınılır veya ek yöntem kullanılır.

DÜTF HSAD Mart 2005 95

Bazal Vücut Isısı Yöntemi

• Ovülasyondan sonra progesteron hormonu, vücut ısısını 0,2°C-0,5°C arasında yükseltir ve bir sonraki menstrüasyona kadar devam eder

• Bazal vücut ısısı, hassas bir termometreyle, menstrüel siklus boyunca, – her sabah yataktan kalkmadan önce, – ortalama aynı saatlerde ve – tercihan oral yoldan ölçülür.

• Tarih belirtilerek bir çizelgeye kaydedilir. DÜTF HSAD Mart 2005 96

DÜTF HSAD Mart 2005 97

Servikal Palpasyon Yöntemi

• Kadın, serviksteki değişiklikleri belirler.

• Serviksin kıvamı;

– Yumuşakken alt dudağın iç kısmı gibi hissedilir: Fertil dönemdedir

– Sertken burun ucunun ortası gibi hissedilir:İnfertil dönemdedir.

DÜTF HSAD Mart 2005 98

Semptotermal Yöntem

• Semptotermal yöntem, servikal mukus, bazal vücut ısısı ve servikal palpasyon yöntemlerinin birleşimidir.

• Her üç yöntemin birleşimi olduğundan diğerlerinden daha etkilidir.

DÜTF HSAD Mart 2005 99

TAKVİM YÖNTEMİ• Ovulasyondan sonra korpus luteumun 12-

14 gün sonra dejenere olacağı varsayılır. Böylece adetleri düzenli olan bir kadında ovulasyon beklenen adetten 12-14 gün önce oluyor demektir.

• Bu hesaplamaya ovumun 24 saat, spermlerinde kadının genital kanalında 24-72 saat canlı kalabileceği de eklenildiğinde, matematiksel olarak kadının fertil dönemi hesaplanabilir

DÜTF HSAD Mart 2005 100

• Takvim yöntemi ancak çok düzenli siklusları olan kadınlarda bir kaç ay siklusların izlenmesi, diğer fertilite belirtileri ile de kombine edilerek fertil periyod doğru saptanabilirse başarılı kullanılabilir. Aksi takdirde başarısızlık hızı yüksek olur.

DÜTF HSAD Mart 2005 101

DÜTF HSAD Mart 2005 102

Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi:

Laktasyonal amenore yöntemi(LAM), annenin emzirme döneminde emzirmeyle ilgili bazı koşullara uyarak laktasyon amenoresini bir aile planlaması yöntemi olarak kullanmasıdır.

DÜTF HSAD Mart 2005 103

Tam Emzirme Koşulları:

• Bebeğin altı aydan küçük olması,• Annenin adet görmemesi,• Bebeğin , sık aralıklarla (6-10 kez) ve en az

dört dakika emzirilmesi,• Bebeğin beslenmesinin en az %85’inin anne

sütüyle sağlanması

• Bebeğin doğumdan sonra hemen emzirilmesi

DÜTF HSAD Mart 2005 104

Tam Emzirme

• Günde en az 6-10 kez veya bebek her istediğinde emzirme

• Gece emzirme• Bir kez bile olsa, emzirme yerine, bebeği

doyuracak başka mama yada sıvı yiyecek vermeme

DÜTF HSAD Mart 2005 105

LAM• Etki-Etkinlik

– Ovulasyonlu siklusları ve mens’i 6 ay geciktirir– Doğru kullanımda etkinlik %98’dir

• Olumlu yönleri– Doğal olarak vardır ve kullanılması koplaydır– Ücretsizdir– Cinsel ilişkiyi etkilemez– Anne ve çocuk sağlığı bakımından yararlıdır– Koruma hemen doğumdan sonra başlar

DÜTF HSAD Mart 2005 106

LAM• Olumsuz yönleri

– Annenin davranışına bağlıdır– Çocuğun emme isteğine bağlıdır– Koşullar sağlanmazsa etkisizdir– Koruyuculuğu belli bir süre ile sınırlıdır– Etkinlik sağlamak için gerekli uygulama

kolayca anlaşılmayabilir– CYBH’dan korumaz

DÜTF HSAD Mart 2005 107

Emziren anneler için uygun olan yöntemler:

• Postpartum erken dönemde RİA uygulanması,• Postpartum 6.haftada RİA uygulanması,• Minihap; doğumdan hemen sonra başlanabilir.• Depo progesteron enjeksiyonları, postpartum

6.haftada yapılabilir.• Spermisitler• Eşine vazektomi yapılabilir.• Eşi kondom kullanabilir

DÜTF HSAD Mart 2005 108