UDK:711.4:62:»Beograd«—861

Aleksandar S. Veljkovič*

LOKACIONI FAKTORI — ODNOSI I VEZE IZMEDJU LOKACIONIH ZAHTEVA INDUSTRIJE I LOKACIONIH USLOVA SREDINE

Lokacioni faktori predstavljaju ključnu kategoriju u ukupnoj problematici loka-cije i razmještaja IPJ na nekoj teritoriji.1 Imaju veliki značaj u teorijskim i prime-njenim istraživanjima.

U teorijskim istraživanjima proučavanje ove problematike omogučava:

— utvrdjivanje vrsta, oblika, pravilnosti odnosa i jačine veza izmedju razmještaja IPJ, sa jedne, i razmeštaja lokacionih uslova i potencijala u nekom prostoru, sa druge strane;

— uspostavljanje veze izmedju granske i prostorne strukture.

Značaj ove problematike lokacionih faktora u primenjenim istraživanjima, u glavnim črtama sastoji se u sledečem:

— poznavanje odnosa i veza izmedju lokacionih zahteva i lokacionih uslova omo-gučava ocenu povoljnosti lokacije postoječih IPJ, kao i izradu predloga za loci-ranje i razmeštaj novih IPJ;

— utvrdjivanje pravilnosti pramena prosečnih vrednosti lokacionih pokazatelja (po granama, po delovima grada), omogučava njihovu primenu, kao iskustvenih normi u izradi odredjene prostorno-planske dokumentacije (u generalnim, etap-nim i detaljnim urbanističkim planovima);

— poznavanje ovih veza omogučava, u krajnjoj liniji, izradu alternativa i planskih koncepcija razmeštaja industrije na teritoriji grada, za koji se radi urbanistički plan.

1. Suština i okvir pojma lokacionog faktora

Pri datim — usvojenim ciljevima društveno-ekonomskog razvoja, izbor lokacije za neku industrijsko-proizvodnu jedinicu (preduzeče, kompleks, industrijsku zonu), pa i postavljanje koncepcije razmeštaja večeg broja industrijskih jedinlca, zavisi od odnosa i veza izmedju dva skupa činilaca:

— lokacionih zahteva odredjene industrije, koji se zasnivaju na tehno-ekonomskim karakteristikama ove industrije i

— lokacionih uslova odredjene teritorije, koji se menjaju od jednog do drugog lokaliteta; proističu iz skupova karakteristika prirodne, urbane u regionalne sredine u koju se smešta ta industrijsko proizvodna jedinica.

" Dr., direktor, Jugoslovanski institut za urbanizem I stanovanje, 11.000 Beograd, glej izvleček na koncu zbornika.

1 IPJ — Industri jsko-prostorna jedinlca (jedna ili više industri jskih radnih organizacija na istom lokalitetu).

U odredjenom slučaju se pri izboru lokacije za IPJ uzimaju kao konstantne:

— lokacionl zahtevi, a bira se mesto za izgradnju IPJ, ili — lokacioni uslovi prostora, a blra najpogodnija vrsta industrije.

U prvom slučaju — pojam lokaclonog faktora više se približava pojmu loka-cionih uslova, a u drugom — više se približava pojmu lokacionih uslova.

Prema tome, lokacioni faktor se može definisati:

— kao skup činilaca od kojih zavisi izbor lokacije za jednu ili razmeštaj više in-dustrijsko-proizvodnih jedinica, odnosno kao odnos i veza izmedju lokacionih zahteva industrijsko-proizvodne jedinice i lokacionih uslova prostora — sre-dine u koju se ova smešta.

Sistem veza izmedju ovih pojmova (lokacionih faktora, lokacionih zahteva i lokacionih uslova), prikazan je na skici 1.

cki ŠEMATSKI PRIKAZ VEZA IZMEOU LOKACIONIH FAKTORA (LF). LOKACIONIH ZAHTEVA (LZ) I LOKAKACIONIH USLOVA (LU)

I P J industri jsko prostorna jedinica

G S geografska sredina za I P J

P S s k u p karakter is t ika p r i rodne sred ine

u s Skup karakterist ika urbane sredine

R S skup karakteristika regionalne sredine

• LOKACIONI ZAHTEVI l P J ( L Z )

# LOKACIONI USLOVI SREDINE ( L U )

O KARAKTERISTIKE BEZ ZNAČAJA ZA IZBOR LOKACIJE

290

2. Lokacioni zahtevi IPJ

Problematika lokacionih zahteva ima poseban značaj u oblasti geografskog istraživanja, istraživanja za potrebe prostornog planiranja, kao i pril ikom donošenja odluka o izboru lokacije za pojedine IPJ. Naime, lokacioni zahtevi služe kao osno-va za postavljanje skupova (ili skupa) kriterijuma za analizu i ocenu karakteristika ispitanog prostora, kao uslova za razmeštaj mreže IPJ ili za lociranje jedne IPJ odredjenih lokacionih zahteva.

Lokacioni zahtevi su, ustvari, svojstvo industrijsko - proizvodnih jedinica, Predstavljaju jednu od ukupno dve značajne komponente posmatranog sadržaja pojma lokacionog faktora.

Skup lokacionih zahteva se zasniva na tehničko-ekonomskim karakteristikama IPJ i obuhvata: potrebe za terenom odredjene veličine i odredjenih karakteristika (ravan, stabilan teren zaštičen od površinskih i podzemnih voda, uglavnom neiz-gradjen), za terenom koji ima priključak na elektro, vodovodnu, kanalizacionu i saobračajnu mrežu — ima povoljan položaj u odnosu na zone stanovanja zaposle-nih u IPJ, na područja iz kojih se vrši snabdevanje sirovinama, repro materijalom i gorivom i u odnosu na područja u koja se vrši plasiranje proizvoda IPJ, a isto-vremeno — pruža i povoljne mogučnosti za uklapanje u okolni prostor i to bez sukoba ili težih posledica i po IPJ i po okolni prostor.

Skupovi lokacionih zahteva su približno jednaki za sve vrste IPJ. Medjutim, značaj pojedinih zahteva je različit i menja se, više ili manje, od jedne do druge vrste industrije. Tako, za izvesne vrste IPJ značaj pojedinih lokacionih zahteva je zanemarivo mali, nema značaja (položaj uz reku, priključak na železničku prugu itd). Sadržaj skupa značajnih lokacionih zahteva, koji se za neke zahteve izražava visokim vrednostima lokacionih pokazatelja, različit je za pojedine grane i grupa-cije industrije, a u okviru ovih — zavisi od karakteristika i nivoa tehnično-tehno-loškog razvoja. S toga se unutar jedne industrijske grane ili grupacije industrijskih preduzeča, za IPJ različite starosti opreme, koje koriste različite tehnološke pro-cese, različitog su kapaciteta, mogu nači IPJ više ili manje različitih skupova zna-čajnih lokacionih zahteva.

Uporednom analizom i ocenom veličina i značaja lokacionih zahteva prouča-vanog skupa od 160 IPJ na području aglomeracije Beograd, došlo se do sledečih zaključaka o njihovim karakteristikama:2

1 Daleko največi broj IPJ aglomeracije nema ni jedan ili ima vrlo mali broj loka-cionih zahteva večeg značaja. Ustvari, 125 od 160 IPJ ili 78,1 % nema više od dvi značajna lokaciona zahteva.

2 Srazmerno je veliki broj IPJ (18 ili 11,3%), koje postavljaju brojne i složene loka-cione zahteve (5 i više značajnih lokacionih zahteva).

3 Najsloženije zahteve za lokaciju (največi broj značajnih lokacionih zahteva) po-stavljaju IPJ iz sledečih grana: proizvodnja energije, prerada naftnih proizvoda, neke grupacije metalne industrije (veliki kapaciteti za proizvodnju repro mate-

2 Uporednom analizom su bile obuhvačene sledeče karakteristike: broi zaposlenih (kao granica za veoi lokacioni značaj uzeto je 2000 i više zaposlenih/1 IPJ), površina terena (najmanje 5ha/1 IPJ), potrošnja električne energiie ,više od 5.000 MWh godišnje), vode više od 300.000 m3 godiš-nje), količina otpadnih voda (više od 300.000 m3 godišnje), kol ičina transportnih tereta (više od 50.000 tona godišnje), potrošnja toplotne energije (više od 2.500 tona uslovnog goriva), potrebna širina sanitarno zaštitne zone od najmanje 100 m, štetnost otpadnih voda, potreba za železničkim I rečnim transportom, značaj položaja uz nalazišta sirovina i u bližini područja plasmana proiz-voda.

rijala, zatim proizvodnja mašina i metalnih konstrukcija, industrija motora, mo-motornih vozila i traktora), hemijske industrije (proizvodnja osnovnih hemijskih proizvoda, industrijski kompleksi za proizvodnju farmaceutskih sirovina i lekova, preradjivačka hemija — industrija boja i lakova), veliki kapaciteti industrije ci-gle i crepa, proizvodnja papira primarne faze tekstilne industrije, industrija gu-menih proizvoda, kao i neke grupacije prehrambene industrije (industrija mesa i šečera).

4 Najmanje složen skup značajnih lokacionih zahteva, ali to ne znači uvek i naj-lakše prostorno rešivi skup lokacionih zahteva, postavljaju IPJ iz nekih grupa-cija metalne industrije (manji kapaciteti za proizvodnju metalnog reprodukcionog materijala i alata, manjih mašina i uredjaja, proizvodi precizne mehanike i ostali proizvodi metalopreradjivačke industrije), zatim iz brodogradilišne industrije, elektro industrije, manji kapaciteti iz hemijske industrije (osnovni hemijski pro-izvodi, proizvodnja lekova i proizvodnja nekih proizvoda iz grupacije preradjivač-ke hemije), zatim iz drvne industrije, prerada papira, tekstilna konfekcija, indu-strija kože i obuče, kapaciteti iz nekih grupacija prehrambene industrije (mlinovi, industrijske pekare, mlekare, proizvodnja bombona, slatkiša I kakao proizvoda, manji kapaciteti industrije alkoholnih i bezalkoholnih piča) i grafička industrija.

3. Lokacioni uslovi za smeštaj IPJ

Problematika lokacionih uslova i potencijala za smeštaj različitih vrsta IPJ ima poseban metodološki značaj. Omogučava konstrukciju postupka za vrednovanje karakteristika prostora i izdvajanje lokaliteta na proučavanoj teritoriji, atraktivnih za smještaj IPJ odredjenih lokacionih zahteva.

Lokacioni uslovi su svojstvo pojedinih prostornih jedinica u okviru kojih treba smestiti ili su več razmeštene IPJ. To je, ustvari, skup svih karakteristika nekog lokaliteta, koje imaju ili mogu imati povoljan ili nepovoljan uticaj na izbor lokacije, smeštaj i rad IPJ (na troškove uredjenja terena za izgradnju industrijskih objekata, na uslove za snabdevanje energijom, vodom, na odvojenje otpadne vode, na tran-sportne troškove za dovoz sirovina, repro materijala i goriva i odvoz industrijskih proizvoda do potrošača, na troškove prevoza zaposlenih do IPJ).

Ovi lokacioni uslovi proističu iz odredjenih karakteristika komponenata prirod-ne sredine (morfoloških, geoloških, hidroloških i klimatskih), urbane sredine (iz-gradjenost, vrsta i intenzivnost koriščenja prostora, položaj u odnosu na razmeštaj drugih aktivnosti, opremljenost energetskom, vodovodnom, kanalizacionom i sao-bračajnom infrastrukturam) i regionalne sredine (položaj u gradu u odnosu na saobračajnice koje vode ka vangradskim prostorima, posebno u odnosu na drum-ske, železničke i plovne rečne saobračajnice magistralnog značaja).

Ove karakteristike se na raznim delovima gradskog prostora javljaju u razli-čit im kombinacijama i sačinjavaju mrežu lokaliteta sličnih ili različitih lokacionih uslova (i potencijala) od značaja za razmeštaj IPJ.

Prema vrsti i smeru uticaja lokacionih uslova, kao jedne od dve značajne kom-ponente lokacionih faktora, ispoljavaju se sledeči osnovni tipovi prostornih jedinica:

1 Prvi osnovni tip prostornih jedinica predstavljaju tereni (lokaliteti, pojasi, zone) u kojima postoje samo povoljni uslovi za smeštaj IPJ (povoljni uslovi za izgrad-nju i neizgradjeni tereni). To je skup minimalno potrebnih uslova, koji oprede-Ijuju samo mogučnost za lociranie. Ovi uslovi nisu dovoljni, da bi ovakvi tereni bili atraktivni za smeštaj IPJ. To su tereni koji imaju i največu rasprostranjenost na posmatranoj teritoriji.

2 Drugi osnovni tip prostornih ¡edinica, prema lokacionim uslovima za smeštaj IPJ, predstavljaju tereni (iokaliteti i pojasi) na teritorij i aglomeracije, koji ¡maju povo-ijan saobračajno-geografski položaj. Radi se o povoljnom položaju u odnosu na ostali deo reglona i šire prostore i na ostale delove aglomeracije, odnosno o povoljnom položaju u odnosu na snabdevačko i potrošačko područje, kao i na područja u kojima več stanuje ili bi se mogla nastaniti radna snaga orijentisana na rad u industriji. Po pravilu — ovo je tip prostora, koji ima manje raspro-stranjenja nego prvi tip.

3 Treči osnovni tip prostornih ¡edinica, predstavljaju tereni povoljnih uslova za snabdevanje energijom, vodom i za odvodjenje otpadnih voda. Posebne vari-jetete ovog tipa predstavljaju oni tereni koji pružaju povoljne uslove za smeštaj IPJ velikih potrošača vode, električne energije I za odvodjenje velikih količina otpadnih voda (rashladnih i sanitarnih).

4 Četvrti osnovni tip prostornih ¡edinica, p reds tav l ja j Iokaliteti ili pojasi, koji pružaju povoljne uslove za pozitivno uklapanje IPJ opasnih ili štetnih po obližnje naseljene delove prostora. U okviru ovog tipa izdvajaju se varijeteti prostora po-voljni samo za smeštaj IPJ zagadjivača vazduha ili zagadjivača vode ili IPJ opas-nih po okolni prostor (zbog opasnosti od požara, eksplozija, radijacije) ili, pak, za smeštaj IPJ višestruko štetnih Ili opasnih po naseljene delove prostora.

Kombinacijom ovih osnovnih tipova i njihovih varijeteta na ¡ednom delu prosto-ra (na lokalitetu, u okviru po|asa Ili zone) dobijaiu se složeni tipovi prostornih ¡edini-ca. Ove, u krajnjoi liniji, predstavljaju različite prostorne potencijale povoljne za smeštaj i razvoj raznih vrsta IPJ, odnosno za IPJ različitih skupova značajnih loka-cionih zahteva (velikih potrošača vode, električne energije, prijave i opasne in-dustrije, industrije koja izaziva veliki obim transporta tereta sa regionom, traži položaj uz reku Itd.).

Prostori povoljnih uslova za smeštaj velikih potrošača vode, za ispuštanje ve-likih količina otpadnih voda, za smeštaj prijave industrije, ili za smeštaj IPJ koje zahtevaju priključak na železničku prugu, uz plovni put, po pravilu su znatno ma-nje rasprostranjeni od prostora sa minimalnim vrednostima povoljnih karakte-ristika.

4. Najvažniji rezultati iz proučavanja odnosa i veza izmedju lokacionih zahteva IPJ i lokacionih uslova na teritoriji aglomeracije Beograd

Proučavanjem lokacionih karakteristika postoječih IPJ na teritorij i aglome-racije Beograd, došlo do nekoliko zaključaka opštijeg karaktera, koji se tiču:

— odnosa izmedju lokacionih zahteva i lokacionih uslova; — pravilnosti veza izmedju lokacionih zahteva i lokacionih uslova, a preko toga

i pravilnosti promena značaja pojedinih lokacionih faktora industrije na teri-torij i aglomeracije;

— skupa značajnih lokacionih faktora; — granica intervala u okviru kojih se ispoljava delovanje nekih karakteristika

sredine kao lokacionih faktora.

0 1 . O d n o s i i z m e d j u l o k a c i o n i h z a h t e v a i l o k a c i o n i h u s l o v a

Lokacioni zahtevi odredjene IPJ i lokacioni uslovi odredjenog dela prostora su ustvari dva skupa elemenata, izmedju kojih se mogu uspostaviti sledeči odnosi (skica 2):

SK 2. TEMATSKI PRIKAZ ODNOSA IZMEOU LOKACDNIH ZAHTEVA IPJ I LOKACIONIH USLOVA SREDINE

IPJ industrijsko -prostorna jedinica

lokacioni zahtevi

lokacioni uslovi

1 ni jednom elementu skupa lokacionih zahteva (L z) ne odgovara ni jedan eleme-nat skupa lokacionih uslova (Ln) ;

2 delu skupa elemenata lokacionih zahteva odgovara deo skupa elemenata lo-kacionih uslova;

3 delu skupa elemenata lokacionih zahteva odgovaraju svi elementi skupa loka-cionih uslova, tj. skup lokacionih zahteva je širi, veči od skupa lokacionih uslova;

4 svini elementima skupa lokacionih zahteva odgovaraiu svi elementi skupa loka-cionih uslova, tj. skupovi lokacionih zahteva i lokacionih uslova se poklapaju i

5 svim elementima skupa lokacionih zahteva odgovora deo skupa elemenata loka-cionih uslova, tj. skup lokacionih zahteva je uži od skupa lokacionih uslova

Očigledno ¡e — da uslovi za smeštai i funkcionisanje odredjene proizvodne jedinice na nekom lokalitetu postoje samo ukoliko se uspostavljaju relacije (4) i (5). U svim drugim slučajevima uslovi za lociranje I funkcionisanje IPJ ne postoje; bilo zato što ne postoji ni jedan povoljan uslov za to (relacija — 1), bilo zato što su postoječi prostorni uslovi nedovoljni, ili nisu odgovarajuči (relacije 2 i 3). Iz-gradnja novih IPJ na takvim lokalitetima bila bi pogrešna. Ukoliko na njima več postoji IPJ, postupno — sve više i sve jače se izražava potreba za preseljenjem na novu lokaclju odgovarajučih karakteristika ili za dodatnim radovima na pobolj-šanju ili povečanju broja postoječih lokacionih uslova.

Sa druge strane, optimalno rešenje i sa stanovišta IPJ I sa stanovišta širih interesa dobija se ukoliko postoji relacija (4). Medjutim, ukoliko je skup lokacionih zahteva IPJ osetno uži od skupa lokacionih uslova, koje pruža okolni prostor (re-lacija 5), takva lokacija bi predstavljala povoljno rešenje za samu IPJ, ali ne i po-voljno rešenje sa stanovništva širih interesa. U takvim slučajevima jedan deo loka-cionih potencijala bi bio nelskoriščen, samim tim i neiskoristiv za nekog drugog korisnika koji ima širi skup lokacionih zahteva. Radi se, dakle, o nedovoljno racio-nalnom, pa čak i neracionalnom, koriščenju prostornih potencijala sa stanovišta grada.

Treba istači, da jednom uspostavljen povoljan odnos izmedju lokacionih zahteva IPJ i lokacionih uslova urbanog prostora, vremenom se menja. Sa razvojem okol-nih delova grada, Izgradnjom infrastrukture, promenama aktivnosti, vrsta i načina koriščenja zemlljšta, menjaju se i uslovi za dalji rad, pa i opstanak postoječih IPJ. Sa druge strane, širenjem IPJ, promenama u tehnologiji i tehnici proizvodnje, pro-menama u proizvodnom programu, menjaju se i neki od lokacionih zahteva. Uslovi za dalji prostorni razvoj teže da prerastu bilo u nedovoljne, bilo u neodgovara-juče Rešenje novih odnosa se nalazi u prilagodjavanju proizvodnih programa i teh-nologije proizvodnje lokacionim uslovima, odnosno ograničenjima, ili u izmeštaju sa postoječe, sada več nepovoljne lokacije.

0 2 . Z n a č a j p o j e d i n i h l o k a c i o n i h f a k t o r a n a t e r i t o r i j i a g l o m e r a c i j e B e o g r a d

Ocena značaja faktora zasnivala se na oceni veze izmedju lokacionih zahteva IPJ i lokacionih uslova sredine. Kao kriterijumi su koriščeni:

— stepen homogenosti strukture i največe vrednosti lokacionih pokazatelja posto-ječih IPJ unutar pojedinih velikih zona i pojasa sličnih lokacionih uslova i

— pravilnosti promena prosečnih veličina lokacionih pokazatelja na teritorij i aglo-meracije.

Značaj pojedinih lokacionih zahteva, kao lokacionih faktora, nije jednak na teritoriji aglomeracije:

1 Najmanji značaj kao lokacioni faktori imaju — veličina IPJ, izražena preko broja zaposlenih i veličina potreba za energijom. U ovom slučaju se radi o srazmerno malim razlikama u povoljnosti uslova za snabdevanje električnom energijom na pojedinlm delovima teritorije aglomeracije. Zbog toga ovaj faktor ima relativno mali značaj za izbor lokacije IPJ na teritoriji aglomeracije.

2. Največi značaj kao lokacioni faktori imaju sledeči zahtevi IPJ: potrebna površina terena, potrebna količina vode, količina otpadne vode, stepen štetnog delovanja na okolinu, količina transporta tereta. Njihov značaj kao lokacionih faktora je

vrlo veliki u okviru kontinuelno izgradjenog dela aglomeracije — tj. u okviru cent-ra, centralne zone, unutrašnje zone. U priobalnom pojasu, ivičnoj i spoljnoj zoni njihov uticaj je osetno slabiji. Zbog toga je i velika heterogenost pojedinih loka-cionih pokazatelja IPJ u ovim delovima aglomeracije.3

Iz skupa lokacionih uslova, daleko največi značaj kao lokacioni faktori imaju:

— prirodni uslovi za izgradnju; — intenzivnost koriščenja i stepen izgradjenosti prostora; — uslovi za snabdevanje vodom (prirodni i stvoreni), za odvodjenje otpadnih voda; — uslovi za povoljno uklapanje prljavih, štetnih i opasnih industrija u postoječe

tkivo grada; — povoljan položaj u odnosu na nalazišta sirovina i na područja potrošnje in-

dustri jskih proizvoda u okviru aglomeracije i — povoljni uslovi za transportne veze sa vangradskim prostorom.

S druge strane, na području aglomeracije Beograd neki od lokacionih uslova nisu imali večeg značaja za razmeštaj IPJ (položaj u odnosu na područja stano-vanja zaposlenih u industriji, u odnosu na lučko-železnički robni terminal).

0 3 . P r a v i l n o s t v e z a i z m e d j u l o k a c i o n i h z a h t e v a i l o k a -c i o n i h u s l o v a

U Beogradu je, za izvestan broj faktora, ¡spoljena velika pravilnost veze izmedju tehno-ekonomskih karakteristika industrije i lokacionih uslova urbane sredine. Ove pravilnosti se, za te lokacione karakteristike IPJ (površina terena koga koriste IPJ, potrošnja vode, goriva, količina otpadne vode, veličina transporta tereta i širina potrebne sanitarno-zaštitne zone), izražavaju u sledečem obliku; (skice 3—10).

PROSEČNA POTROŠNJA VODE ( g o d M i p i )

CK.4 PROSEČNA KOLIČINA OTPADNIH VODA ( g o d i l .pj )

CK 5 PROSEČNA KO LICI NA UHILJ TRANSPORTA TERETA (tona god / l i p j )

CK 6 PROSEČAN BROJ ZAPOSLENIH m (po 1 ipi)

' ct nlri cintr unutr ¡v ina prioD zona zona zona zona p>jas

3 U ivičnoj i spoijnoj zoni se sreče veliko raznolikost ovih karakterist ika IPJ.

CK.7. PROSEČNA POTROŠNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE ( god/1 t p j )

MWh

CK 8 PRO SEČNA VELlÇlNA KORISČENOG 7 0 0

TERENA! 1. p,) 6C0

200

CK 9. PROSEČNA NETO GUSTINA ZAPOSLENIH NA 1 ha ZEMLJIŠTA( ZA 1 IPJ )

GUSTINA

1 100

T 000

900

800

- L - J " ]

CK 10 PROSEČNA ŠIRINA POTREBNE SANITARNO ZASTITNE ZONE

( m I 1 ip j )

(1) Najmanje veličine ovih karakteristika su u središnjem delu aglomeracije, a odatle skokovito rastu prema ivičnoj zoni i priobalnom pojasu- odavde se veli-

čine tih karakteristika osetno smanjuju ka spoljnoj zoni aglomeracije; (2) Nasuprot, intenzivnost koriščenja prostora od strane IPJ opada od centra ka

ivičnoj i spoljnoj zoni aglomeracije.

Još jedan utvrdjen odnos iz ove oblasti — lokacionih faktora, koji ima praktičan značaj, zaslužuje posebnu pažnju. Radi se o graničnlm vrednostima u okviru ko-jih se ispoljava lokacioni uticaj nekih uslova.

(1) Veličina nagiba terena se ispoljila kao Izuzetno snažan lokacioni faktor: velike IPJ se vezuju za terene nagiba do 3 % , a manje IPJ — za terene nagiba do 1 0 % .

(2) IPJ su po pravilu razmeštene na stabilnom terenu, dobro noslvom ili nasutom terenu, zaštičenom od uticaja površinskih i podzemnih voda.

(3) IPJ veliki potrošači vode sa potrošnjom vode večom od 300.000 m3/godišnje, vezuju se za priobalne pojase velikih reka, za aluvijalne ravni ovih reka i nji-hovih značajnijih pritoka ili za terene bogate rezervama podzemne vode.

Aleksandar Veljkovic

LOCATIONAL FACTORS — RELATIONSHIPS BETWEEN LOCATIONAL REQUIREMENTS OF INDUSTRY AND LOCATIONAL CONDITIONS OF

ENVIRONMENT

As a locational factors of industrial units are defined the cluster of factors which influenced the choice of site for construction and development of industro-spatial units. After the goals of socio-economic development are defined and adopted, the notion of locational factors consldred of locational requirements and locational conditions.

Cluster of locational requirements is the basic attribute of industrial units, and is based on its techno-economic characteristics. In addition to that, these require-ments are expressed by the number of characteristics, and conditions needed for location, building and work of given industry. Cluster of locational requirements are esentialy differs from one branch to another, and even within the respective industrial branch.

Cluster of locational conditions are the attribute of a given spacial units as well. Those are in fact, spacial potentials and constraints for location and deve-lopment of respective industry. Locational conditions on the urban teritory are based upon characteristics of natural, urban and regional environment. In co-nection with that the four basic spacial units are defined, which are composed of different fundamental cluster of locational conditions. On the teritory of large city, there are spacial units composed of various combination of those funda-mental types.

The following characteristics of relationship between locational factors, requi-rements and conditions are deffined.

1 There are five possible relationships between cluster of locational requirements and locational conditions. Favourable and rational al location of a given indu-strial unit should be realized only if the cluster of locational requirements are equal, or is not much less from the cluster of locational conditions.

2 In the frame of the locational requirements and locational conditions, it is pos-sible to separate two cluster of locational factors — significant and less signi-ficant for selection of location in the urban teritory. In addition to that, in the frame of the first cluster of locational factors, the significance of some them change going from the urban centre to the edge zone and the outside zone of aglomeration.

3 There exist a great regularity between location requirements, technoeconomics characteristics and locational conditions, based an attributes of enviroment in Beograd. These regularities are expressed in one of the two following pattern:

— The least values of these characteristics are in the central part of agglome-ration, from where are steeply rising to the edge area, and to the river side

zone. From that part, the values of those characteristics are rapidly decreasing to the outer zone of aglomeration.

— The values of characteristics are the largest in the central part of aglome-ration, and from this place rapidly decreasing toward the periphery and the outer zone of aglomeration

The first regularity pattern of relationships is appeared for the largest number of significant techno-economic indicators, and another one, only for those that are related to the intesity of land use.

This aproach to the locational factors is used as a basis for defining relation-ships between sectoral and spacial structure of industry, which has been resently applied for Beograd.