نخستین همایش علمی کاربردي

»ارتقاي امنیت اجتماعی«

برگزار کنندگان :

معاونت اجتماعی ارشاد –فرماندهی انتظامی استان گلستان

استانداري استان گلستان

دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان

اداره کل فرهنگ و ارشاد اسالمی استان گلستان

اسالمی ایران مرکز گلستان ي جمهوريصدا و سیما

1386مهر ماه 25لغایت 24 زمان :

کمیته علمی

سمت اجرایی تحصیالت نام و نام خانوادگی

حقیقاتتو عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم دکتراي جامعه شناسی سیف اهللا سیف اللهی

اه علو م بهزیستی و توانبخشی تهرانعضو هیات علمی دانشگ دکتراي جامعه شناسی علیرضا کلدي

رییس دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان دکتراي جامعه شناسی رضاعلی محسنی

رییس دانشگاه آزاد اسالمی واحد آزاد شهر دکتراي علوم تربیتی علی اصغر بیانی

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران دکتراي جامعه شناسی محمود شارع پور

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران دکتراي جامعه شناسی دنیا وردياکبر علی

مدیر کل مطالعات اجتماعی نیروي انتظامی دکتراي تخصصی بهرام بیات

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد ساري دکتراي روانشناسی رمضان حسن زاده

اد اسالمی واحد بابلعضو هیات علمی دانشگاه آز دکتراي جامعه شناسی منوچهر پهلوان

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان دکتراي روانشناسی علیرضا محمدي آریا

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد آزادشهر دکتراي علوم سیاسی قربانعلی گنجی

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران دانشجوي دکتراي جامعه شناسی غالمرضا خوش فر

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان مشاورهکارشناس ارشد بهرام بختیاري سعید

کمیته اجرایی

سمت اجرایی تحصیالت نام و نام خانوادگی

رییس همایش و معاون سیاسی امنیتی استانداري کارشناس فتح اهللا نوري

انشگاه آزاد اسالمی واحد گرگاندبیر علمی همایش و رییس د دکتراي تخصصی رضاعلی محسنی

گرگان واحد اسالمی آزاد دانشگاه علمی هیات عضو و اسالمی فرهنگ و ارشاد کل اداره مدیر دکتراي تخصصی غالمرضا منتظري

دبیر اجرایی و معاون اجتماعی و ارشاد نیروي انتظامی استان کارشناس زاهدي محمدتمسکنی

معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اسالمی گرگان رییس دبیرخانه و تخصصی دکتراي معصومه مازندرانی

مدیر پژوهشی دانشگاه آزاد اسالمی گرگان کارشناسی ارشد حمیدرضا پردلی

مدیر دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه آزاد اسالمی گرگان کارشناسی ارشد حمیدرضا جلیلیان

آزاد اسالمی واحد گرگانمدیر حراست دانشگاه کارشناس اکبر قربانی علی

مسئول دفتر ریاست دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان کارشناس احمد یزدان پناه

اداره روابط عمومی دانشگاه آزاد اسالمی گرگان مدیر کارشناس شبیر دائمی

پژوهش دانشگاه آزاد اسالمی گرگان سکارشنا کارشناس محمد قاسمی

پژوهش دانشگاه آزاد اسالمی گرگان ساکارشن کارشناس نقی نصراهللا نژاد

متصدي پژوهش دانشگاه آزاد اسالمی گرگان دپیلم فر غالم کاظمی

طراحی جلد و صفحه آرایی: محمد قاسمی

مقدمه:

از جمله مسائل مهم و جدي که از دیرباز تا به امـروز در اشـکال مختلـف، مطـرح بـوده اسـت،

نـوع و تعـدد بسـیاري مربوط به آن در گذر زمـان، ت باشد که ابعاد و موضوعات می "امنیت "ي مساله

یافته است. امروزه به واسطه همین مساله و حساسیت موضوع در ارتباط با امنیت است که حجم قابـل

هاي تخصصی بدان اختصـاص یافتـه توجهی از مطالعات، تحقیقات، تحلیل هاي کارشناسی و همایش

حـوري و حیـاتی هـاي م هـا و برنامـه ظـات امنیتـی یکـی از سیاسـت و مالح ها است و بررسی مولفه

هر کشوري محسوب می شود. در هر نظامی، امنیت باید به منزله حقوق اساسـی یـک شـهروند تلقـی

حقوقی که افراد جامعه می توانند خواهان رعایت آن از جانب مسئوالن اجرایی شوند بنابر ایـن گردد.

یی که از آن وجـود دارد ، بـه مرحلـه ها را در پاسخ به تهدیدها و برداشت "ت هاي امنیتیسسیا "باید

رد.اجرا درآو

هاي امنیتی می تواند از زوایاي مختلفـی صـورت پـذیرد. از بیـان امروزه نگاه به مسائل و آسیب

هـاي هاي اجتماعی چون اعتیاد به مـواد مخـدر، سـرقت بزهکـاري، قتـل ، نـزاع هنجاريها و نا آسیب

گرفته تا بررسی روابط انسانی میان اقشار مختلف جامعه خیابانی، فرار از خانه ، قاچاق مواد مخدر و ...

تروریسم ، تهاجم فرهنگی متاثر از این مسایل و معضالت و همچنین هرج و مرج،و اتفاقات و وقایع

و تبیـین ورد توجـه و غیره همه می توانند به موضـوعات درخـور توجـه در حـوزه مسـائل امنیتـی مـ

قرار گیرد.

ماندهی نیروي انتظامی را با مشارکت فر " ارتقاي امنیت اجتماعی "کاربردي یش علمی هما

و بـا استان گلستان، استانداري گلستان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسالمی و صـدا و سـیماي گلسـتان

ی افراد و از د عمومی، ارتقاي منزلت اجتماعماهدف ارایه آخرین یافته هاي علمی در بحث ارتقاي اعت

هاي اجتماعی را در قالب ارایـه همه مهمتر ارایه راهکارهاي عملی و علمی پیشگیرانه از جرم و آسیب

سرقت و ماهواره و سایر موضوعات مرتبط مقاالت علمی، پیرامون موضوعات مواد مخدر، اعتیاد، قتل،

مقالـه بـه صـورت 8صاحبنظران و اندیشـمندان متخصـص، مقاله سخنرانی توسط 3به صورت ارایه

مقاله رسیده به دبیرخانه علمی همایش برگزیـده 40مقاله به صورت پوستر که از میان 12سخنرانی و

شده اند، با حضور اندیشمندان، متخصصین و کارشناسان دستگاه هاي اجرایی و دانشجویان به بحث و

اریم.ذتبادل نظر بگ

معاونـت –فرمانـدهی انتظـامی اسـتان گلسـتان ( مشـارکت کننـدگان انم که از کلیه الزم می د

اداره کل فرهنگ و ارشاد ،دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان، استانداري استان گلستان، اجتماعی ارشاد

صـاحبنظران و )،صـدا و سـیماي جمهـوري اسـالمی ایـران مرکـز گلسـتان ،اسالمی اسـتان گلسـتان

را بـه عهـده مقـاالت اي که داوري ما را یاري کردند، اساتید فرهیخته با ارسال مقاالتپژوهشگران که

تشـکر و کـه بـه غنـاي علمـی همـایش افزودنـد نهاي تخصصی و اعضاي آ روساي کمیته داشتند و

قدردانی نمایم.

با آرزوي توفیق الهی

دکتر رضاعلی محسنی

دبیر علمی همایش و

واحد گرگانرییس دانشگاه آزاد اسالمی

فهرست

صفحه ردیف

مقاالت بخش سخنرانی

نسبت امنیت اجتماعی با جرایم و آسیب هاي اجتماعی 1

دکتر رضاعلی محسنی3

شناختی ، رویکرد ساختاري ـ عملکردي و تبیین اعتیاد به مواد مخدر ساخت بوم 2

دکتر اکبر علیوردي نیا22

هاي اجتماعی پیشگیري از جرم و آسیبهاي فضاي شهري بر تاثیر ویژگی 3

محمود شارع پور40

ها) (علل و مدلپدیده چند بعدي ،اعتیاد 4

زاده دکتر رمضان حسن51

آسیب شناسی ماهواره و پیشگیري از آن 5

مریم برزنونی ،بهرام بختیاري سعید67

هاي اجتماعی نقش پلیس در پیشگیري از آسیب 6

فریده مغازه مقیم حمیدرضا جلیلیان، 76

بررسی عوامل موثر بر گرایش افراد به قاچاق مواد مخدر در استان گلستان 7

علی وطنی89

نقش دین در حفظ نظم و امنیت اجتماعی 8

زهرا خراسانی128

اعتیاد به مواد مخدر جدید 9

کلثوم کمانگري ام146

ورشعوامل مؤثر بر بزهکاري نوجوانان و نقش آموزش و پر 10

نگین جباري163

کراك 11

177 نرگس عباسی

صفحه ردیف

مقاالت بخش پوستر

اعتیاد مردان و تاثیر آن بر بهداشت روانی زنان 12

زهرا تجري موذنی194

اکستازي 13

نرگس عباسیسرهنگ محمد تمسکنی زاهدي، 206

هاي پیشگیري و مبارزه با اعتیاد جوانان تحقیقی پیرامون راه 14

سمیه عطائی جهان تیغ سوسن نریمانی،224

خریـد و فـروش مـواد مخـدر 15

رقیه باي236

هاي آنها و اطالعات در مورد کشت، تولید و فروش مواد مخدر انواع مواد مخدر و ویژگی 16

سوده شاه حسینی، ناهید مغیثی247

اعتیاد از خودآگاهی تا خود درمانی 17

مریم جهانبخشی259

اعتیادنقش مشاوره در درمان 18

زهره مهري273

شناسی روانیمروري بر وابستگی به مواد با تکیه بر آسیب 19

محسن جدیدي286

دبیران و آموزان دختر از دیدگاه مشاوران هاي اجتماعی در دانش هاي پیشگیري از آسیب وشر بررسی 20

علی اکبر محمدرضایی323

اعتیاد مواد مخدر 21

بی بی جاللی350

مخدر (سنتی، صنعتی) اعتیاد به مواد 22

نادر گنجی371

خود کشی 23

علی اصغر باي382

مقاالت سخنرانی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

3

ي اجتماعیها نسبت امنیت اجتماعی با جرایم و آسیب

دکتر رضاعلی محسنی

استادیار جامعه شناسی و رییس دانشگاه آزاد اسالمی گرگان

مقدمه

امنیت عمومی یکی از بارزترین وجوه بالندگی یک اجتماع و بسترسـاز رشـد و توسـعه و ثبـات

امنیت عمومی در یک جامعه نیازمند ساختاري است که در آن حداقل عناصري باشد. استقرار می جامعه

،اشتغال، آزادي و حاکمیت مردم و مشارکت کامل آنهـا ،تامین و رفاه اجتماعی ،چون عدالت اجتماعی

سازگاري اجتماعی و نظایر ،، استفاده از نیروي فرهیختگان و دانایانتوزیع دانایی و اطالعات در جامعه

ود داشته باشند.آن وج

قانون و رعایت عدالت در یک جامعه است که شـهروندان ،امنیت عمومی وضعیتی از تفوق نظم

در سایۀ آن از تهدید و خطر در امان بوده و براي حفظ و پاسداري از حقوق خود و بـر طـرف کـردن

).348: 1380 ،اطمینان خاطر دارند (فرخجسته –و عوامل تعرض احتمالی ها زمینه

امنیت نه تنها از وظایف اصلی دولت و نمایندگان عالی آن در مناطق مختلف کشور است بلکه

ي هـا ي دولت در کشور است در طول تاریخ پس از انقالب و در فراز و نشـیب ها بستر اجراي سیاست

حامنیتی و حوادث تلخ که بر امنیت داخلی گذشت هیچ گاه امنیت با اهداف و نیات مختلفی کـه مطـر

امنیت در یـک کشـور زمـانی . )2: 1379شود به اندازه امروز عمده نگردیده است. ( مجله امنیت، می

شود که امنیت است و احساس امنیت، نمایشی از تالش همگـانی بـراي اداره جامعـه سـالم می ایجاد

است.

توسـعۀ چرا که بسـتر . ایجاد امنیت براي شهروندان است ،دغدغۀ اصلی دولت جمهوري اسالمی

جز با وجود این اسیر فراهم نمی گردد. احساس امنیت یا ناشی از خود است و یا ،موزون و همه جانبه

کند. می ناشی از محیطی که فرد در آن زندگی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

4

ي امنیتی به صورت روزافزون در حال افزایش است و انجام اقدامات الزم براي مهار این ها آسیب

سد. بدیهی است قبل از هر اقدام براي کنترل یک تهدید، باید آن را ر می تهدیدها، امري ضروري به نظر

به خوبی شناخت و علل و عوامل مرتبط باآن را مشخص کرد. در واقع این شناخت و مطالعه و بررسی

دهـد. مـی انجـام (Security pathology)همان کاري است که آسیب شناسـی امنیـت ها، علل آسیب

.) 124: 1383 ،( لرنی

شود و ضرورت می ، نمایانها در آسیب شناسی امنیت سیماي زشت و نابهنجار تهدیدها و آسیب

گردد. می توجه به عوامل بازدارنده از شکل گیري این تهدیدها، روشن

ــأله بزهکــــــاري ــا و آســــــیب (Delinquency)امــــــروزه مســــ ي اجتمــــــاعیهــــ

(Social deviances) احسـاس "از منابع ظهور و گسترش در کنار دیگر معضالت اجتماعی به یکی

. در بین مردم تبدیل شده است "ناامنی

ي همـه جانبـه دولـت هـا شدت عمل کیفري، تشدید رفتارها و اقدامات پلیسی و سرمایه گذاري

براي تعدیل این احساس، نتیجه مطلوب را به دنبال نداشته است، به همین جهت است که کشـورهاي

ي جامعـــه مـــدنی هـــا و خالقیـــت هـــا از توانـــایی چنـــدي بـــه فکـــر بهـــره بـــرداري

ــت ــدم امنی ــاس ع ــاهش احس ــراي ک ــت) ب ــأمین امنی ــردم در ت ــارکت م ــتراتژي مش ــت اس ( تقوی

توان اذعان داشت که امنیت نعمتی است که متعلق به یک ملت بـوده و وجـود می افتاده اند. بر این مبنا

،گـردد. امنیـت نیـازي اسـت بنیـادي می آسایش و آرامش معنوي و مادي قاطبۀ مردم ،آن موجب رفاه

آزادگی برابري و برادري. هر ملتی مطلوب کلی و ،ضروري و اساسی براي برخورداري از آزاد اندیشی

گیرد. در این راستا، بایستی با تالش بی وقفه براي ایجاد می مداوم دارد که منافع ملّی آن ملت را در بر

وجب صیانت کیان کشور و اسـتقالل و عظمـت بخـش ملـی امنیت سعی نمود تا مصالح ملی را که م

است، به دست آورد براي حصول به این مقصود بایـد سیاسـت گـذاران، تصـمیم گیـران اسـتراتژیک

بیندیشند. ،اصولی و نسبتاً با ثبات و پایدار که داراي مشروعیت و مقبولیت باشند ،تدابیري مردم پند

(Security)تعریف امنیت

اســت کــه در لغــت بــه معنــاي نداشــتن دلهــره و (Securus)یشــۀ التــین امنیــت از ر

) یا 114: 1381ترس (نصري، ،اضطراب ،رهایی از تشویش ،بنابراین معناي لغوي امنیت. دغدغه است

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

5

کـار و ،مـال ،احساس آرامش و اطمینان خاطر است. احساس آرامش و اطمینان ازعدم تعرض به جان

ي زندگی فردي و اجتماعی است.ها یکی از ضرورت ،ارزش انحصاريسایر حقوق انسان است. این

کند: می فرهنگ لغت الروس امنیت را چنین تعریف

وحشـت و خسـران ،ترس ،آرامش روحی و روانی است. تفکري که بر اساس آن خطر ،اعتماد«

شود. فقدان مخاطرات. می بی معنا

است و برقراري امنیت منوط به رهـایی امنیت داراي دو عنصر اساسی تهدید و فرصت ،همچنین

به این ترتیب تحقق امنیت از یـک سـو منـوط بـه . ستها نسبی از تهدید و بهره گیري بهینه از فرصت

مقابله با خطرات است و از سوي دیگر پیامد برخورداري از امکانات و بهبود شرایط و سامانه زندگی .

نمودار امنیت و ابعاد مفهومی آن

بعادا امنیت

مقابله با خطرات حفظ زندگی -1

ها کسب فرصت ارتقاء سطح زندگی -2

امنیت به معناي حفظ جان و مال در زمرة حقوق فردي و اجتماعی افراد در سطح داخلـی و بـین

از دیرباز توجه همگان را به خود معطوف داشته است. ،المللی

ایـن واژه از بعـد ایجـابی عبـارت اسـت از: واژة امنیت از این منظر وضوح بسیاري دارد. معناي

و امکانات الزم به منظور گسترش نوعی روحیه آرامش و اطمینـان بخـش بـراي ها فراهم نمودن زمینه

مـالی و روحـی از سـوي ،شهروندان؛ و در بعد سبلی عبارت است از : فقدان هرگونـه تهدیـد جـانی

ي داخلی و خارجی.ها محیط

ت عبارت است : امنیت ملی و بین المللی.امنی (Macro)درسطح کالن

ملـت بـا –عبارت است از: ایجاد شرایطی که در آن دولـت (National Security)امنیت ملی

اطمنیان خاطر از فقدان هرگونه تهدید یا اقدامی علیه منافع و ارزشهاي مادي و معنوي خود که آنهـا را

به زندگی ادامه دهد. همچنین ،با این تهدیدات و اقدامات کند یا داشتن توانایی مقابله می حیاتی قلمداد

مبتنی است بر اصل امنیـت جهـانی در کـل نظـام بـین (International Security)امنیت بین المللی

،المللی. که با استفاده از سیستم بازدارندگی، امنیت دسته جمعی، ایجاد نهادهـاي فراملـی و همگرایـی

با بهـره گیـري از دیپلماسـی و اتخـاذ راهبردهـاي مطلـوب در سیاسـت کنترل تسلیحات ،خلع سالح

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

6

امنیت مفهومی چند وجهی ،توان اظهار داشت می ). و لذا310: 1380یابد ( عیوضی، می خارجی تحقق

) تعـاریف موجـود در 144: 1377 ،تهدید و آسیب است ( حق پنـاه ،و همزاد با مفاهیمی مانند قدرت

آزادي از ترس یا احساس ایمنی که ناظر بـر امنیـت مـادي و روانـی انـد امنیت را احساس ها، فرهنگ

ي وضعیت فقدان امنیـت ها کنند. امنیت با تعریف مفهوم مخالف یعنی ناامنی و بیان شاخص می تعریف

نیز قابل تقریب به ذهن است.

امنیت اجتماعی و تقسیمات آن

به شدت آمیخته با مقولـه اساسـی قـدرت امنیت اجتماعی داراي ابعاد سیاسی و حکومتی بوده و

گیـرد. می ي استراتژیک در ذیل امنیت ملی مورد مطالعه و بررسی قرارها است و در مطالعات و بررسی

ي هـا توان امنیت عمومی نیز قلمداد نمود که حـوزه می امنیت اجتماعی را از حیث شمولیت و فراگیري

(Wavier)ویـور ،ر میان نظریه پردازان امور امنیتیتواند پوشش دهد. د می امنیت جمعی و گروهی را

ي بنیادین خود در شـرایط ها امنیت اجتماعی را توانمندي جامعه براي مراقبت از خصوصیات و ویژگی

تغییر و تهدیدات عینی و احتمالی تعریف نموده و بر ارتباط نزدیک میان هویت جامعه و امنیت تاکیـد

) بـر ایـن 62: 1382طلبد. ( نوید نیـا، می امنیت هویتی اش را ،امعهکند که ج می داشته و خاطر نشان

آرامش و آسودگی خاطري است که هر جامعه موظف است براي اعضاي خود ،اساس امنیت اجتماعی

ــاد نمایــد و غالبــاً بــه امنیــت شــغلی ــادي ،ایج شــود. مــی سیاســی و قضــایی تقســیم ،اقتص

).14: 1382 ،( رجبی پور

یعنی ایجاد آرامش و آسایش براي انسان از طریق شغل در برابر تالش عادالنه. امنیت شغلی: -

ایجاد آن چنان نظمی در اجزا و بخشـهاي اقتصـادي جامعـه کـه افـراد را از امنیت اقتصادي: -

ــرد مصــون ــاز ف ــورد نی ــات اساســی م ــوازم و امکان ــدان ل ــود و فق ــه کمب احســاس خطــر نســبت ب

می دارد.

اظهارنظر افراد، میزان چگونگی اداره امور جامعه و شرکت در این گونـه : امکانامنیت سیاسی -

هراس، خطر و تهدید. ،امور بدون احساس بیم

،ارعاب و تهدید نسبت به جـان و مـال ،: ایمنی افراد از هر نوع تعرض، تجاوز امنیت قضایی -

و مشروع آنان.. شغل و مسکن و به طور کلی تمام حقوق قانونی ،حیثیت ،شرف ،آزادي ،ناموس

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

7

آزادي و ،هـر فـردي حـق زنـدگی » اعالمیه جهانی حقوق بشر 3شایان ذکر است که طبق ماده

هر شخص به عنوان عضـو جامعـه حـق ،اعالمیه فوق الذکر 22و بر اساس ماده » امنیت شخصی دارد

امنیت اجتماعی دارد.

تهدید امنیتی و پیامدهاي آن

شدت و قدرت آسیب زایـی شـان نسـبت بـه تمامیـت ،اس میزانبر اس ،امروزه تهدیدات امنیتی

(Tolatity) و هویت(Identity) شـوند. از ایـن منظـر بایـد بـه مـی ارزش نظام تعریف و طبقه بندي

،نگاه دوباره نمود. سایه تهدید در تمام جوامع وجود داشته و مصـالح و منـافع ملـی ،تهدیدهاي امنیتی

امنیـت ،و مسروعیت و مقبولیت آن را به خطر انداخته است. در حقیقتکیان کشور و استقالل و ثبات

بنا نهاد. ي آن را باید بر پایۀ همین تهدیدهاها و مؤلفه

تهدیدهاي امنیتی متناسب با وضعیت هر کشور و هر جامعه اي متفاوت بـوده و درجـات آسـیب

تعادل و انسـجام جامعـه را ،ثباتتوان گفت هرگونه رویدادي که می باشد. و لذا می پذیري شان متغیر

تهدیـد "تـوان بیـان داشـت کـه : می گردد. به عبارت دیگر می محسوب "تهدید امنیتی" ،بر هم بزند

ي حـاکم و هـا و نظـام شـهروندي ؛ ارزش هـا شود که بقاي رژیم می به مجموعه اقداماتی گفته "امنیتی

اد جامعه را مختل و موجودیت آنهـا را بـه هنجارهاي پذیرفته شده، حاکمیت قانون و شیوة زندگی آح

خطر بیاندازد.

تواند حامل پیامدهاي می : تهدیدهاي امنیتی براي کشوري از جمله ایران پیامدهاي تهدید امنیتی

مثبت و منفی بسیاري باشد. مهمترین پیامد مثبت تهدیـدهاي امنیتـی شـاید همـان حفـظ و گسـترش

اشد. وحدت و انسجامی که خـود موجـب تقویـت اراده ملـی وحدت و انسجام ملی در داخل کشور ب

(National will) گردد. ثمـره وحـدت ایمـان می در ایجاد امنیت(Faith)، اعتقـاد(Belief) اعتمـاد ،

(Trust)چیزي جز آفرینندگی ،، اراده و امنیت(Creativity) ،1383و سازندگی نخواهد بـود (لرنـی :

141.(

توان بدین شرح معرفی نمود: می نیتی را به اختصارپیامدهاي منفی تهدیدات ام

ــلیحاتی -1 ــابقه تس ــترش مس ــامل: گس ــامی (ش ــدات نظ ــدهاي تهدی ــک ،پیام ــزایش ریس اف

سرمایه گذاري و صرف منابع با ارزش در امور غیر مولد ) .

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

8

پیامدهاي تهدیدات اقتصادي ( ضرب وارد ساختن به اختصار کشور، فشار بر سـایر کشـورها -2

دفاعی و هسته اي ). ،اقتصادي ،طع همکاري فنیجهت ق

ي تروریسـتی و ها نسبت -، ناروا و واهی به کشورها پیامدهاي تهدیدات سیاسی ( نسبت دادن -3

نقض حقوق بشر).

گسـترش ارزشـهاي غیـر اخالقـی و رواج ،پیامدهاي فرهنگی و اجتماعی ( استحاله فرهنگی -4

خشونت و جرم و جنایت در جامعه ).

یب و آسیب شناسی اجتماعیآس

شود که در چارچوب اصول می آسیب یا کجروي اجتماعی به هر نوع عمل فردي یا جمعی اطالع

ــرار ــگر قــ ــت کنشــ ــل فعالیــ ــه محــ ــی جامعــ ــل جمعــ ــام عمــ ــد عــ ــی و قواعــ اخالقــ

دلیل کجروان سعی همینگردند به می نمی گیرد و لذا با منع قانونی و قبح اخالقی و اجتماعی مواجهه

ي خود را از دید ناظران قانون، اخالق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند. ها ند کجرويدار

قابل بررسی و مطالعه است و آن (Pathology)ي اجتماعی در حوزه علم آسیب شناسی ها آسیب

در پزشکی بـه فرآینـد و علـت یـابی . در ارگانیسم ها عبات است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی

تـوان می آسیب شناسی گویند. در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه (نظریه اندام وارگی) ها، بیماري

،تعریـف نمـود. (سـتوده "ي اجتمـاعی هـا مطالعه و ریشه یابی بی نظمی "آسیب شناسی اجتماعی را

(Anomic)توان آسیب شناسی را مطالعه مبـانی کارکردهـاي نابسـامان می به عبارت دیگر. )1378:14

ي اجتماع نظیـر ها و آسیب ها مطالعه ناهنجاري ،توان گفت آسیب شناسی اجتماعی می دانست. در واقع

کودکان خیابانی و ... همراه بـا علـل و ،ولگردي ،طالق ف بیکاري ،روسپگیري ،خودکشی ،اعتیاد، فقر

ي پیشگیري و درمان آنهاست.ها شیوه

سیاسـی و ،ي اجتمـاعی هـا یف وسیعی از آسیبي اجتماعی در ایران طها در همایش ملی آسیب

شـامل ؛ اعتیـاد و قاچـاق مـواد ها معرفی گردید. این آسیب ،اقتصادي که در ایران امروز مشهود است

جرم و جنایت، پرخاشگري و خشونت، کودکان آسیب دیده اعم از کودکـان ،طالق ،مخدر، خودکشی

باشند. می اقتصادي سرقت و غیره –الی جرایم م ،خیابانی و دختران فراري، روسپیگري، تکدي

. )22: 1381 ،( عبداللهی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

9

،خودکشـی ،ي اعتیاد و قاچاق مواد مخدر ف پرخاشگري و جنایتها افزاید: پدیده می همین منبع

سرقت ف جرایم مالی و اقتصادي ( فساد اداري و مالی نظیر : رشوه، ،روسپیگري ،فرار کودکان از منزل

ي ) در ایران در حال افزایش است. اختالس و رانت خوار

ي اجتماعی عمده در ایرانها ي آسیبها الیه

امنیت و احساس ناامنی

ي اجتماعی چون امنیت و ناامنی زاییده عملکـرد نهادهـا و سـازمانهاي اجتمـاعی اسـت ها پدیده

ه فـرد مجبـور بـه زنـدگی در آن اسـت. رفتارهاي فردي و اجتماعی محصول شرایط اجتماعی است ک

صاحب نظران بر این عقیده اند که احساس ناامنی ف درد و رنج و ترس و نگرانی اجتماعی نسبت بـه

هاي آسیب

اجتماعی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

10

کند که اضطراب یا انگیزه می آینده اي مبهم و تاریک معموالً حالت روانی ناخوشایندي در انسان ایجاد

سیاسی و زیستی ،اقتصادي، فرهنگی ،محیط اجتماعی شود و در پیدایش این انگیزه می اضطراب نامیده

رساند. می میزان آن را به باالترین حد خود ،ارعاب و تخاصم ،تاثیر زیادي داشته وجود ناامنی

جابه جایی جهت ،تصدي گري بیش از حد دولت ،ي تولیديها تورم باال، اقتصادي نبودن فعالیت

ــهر ــه شـ ــتا بـ ــ ،از روسـ ــینی و افـ ــیه نشـ ــد حاشـ ــت رشـ ــري و فعالیـ ــطه گـ ــا زایش واسـ ي هـ

ــت ــود فرص ــدم وج ــه و ع ــر موسس ــا غی ــیب ه ــروز آس ــث ب ــاز باع ــد نی ــه ح ــغلی ب ــا ي ش و ه

ي اجتماعی و ایجاد زمینه فعالیت باندهاي قاچاق مواد مخدر و سرقت و شـرارت و اراذل ها ناهنجاري

و اوباش شهري و باندهاي منکراتی گردید.

ي آنها امنیت و چالش

ي پیش روي امنیت عبارتند از:ها ت و چالشبرخی از مشکال

عدم توافق و نگرش یکسان در مقوله امنیت عمومی و نبود تعریف شفاف و وحدت رویه در -1

و تهدیدات امنیتی . ها برخورد با فرصت

ي مراکـز هـا تعدد مراکز تصمیم گیري و عدم پایبندي جدي به عمل در چـارچوب سیاسـت -2

امور امنیتی. سیاست گذاري و هماهنگی

اقدامات و اظهارات غیر مسئوالنه برخی از سخنرانان فاقد مسئولیت اجرایی و مخالفت آن بـا -3

ي سیاسی و امنیتی در سـالهاي ها دیدگاههاي دستگاههاي مسئول در بخش امنیت که باعث برخی تنش

اخیر گردیده است.

یط روز و ظهور نسل جدید و مطالبات با توجه به شرا ،ي امنیتی گذشتهها عدم کارایی سیاست -4

جامعه.

عدم توجه به ابزارهاي تامین امنیت در کشور. -5

اشغال بیشترین وقت شوراي عالی امنیت ملی و شـوراي امنیـت کشـور و شـوراهاي تـأمین -6

).159: 1380 ،( مجموعه مقاالت همایش امنیت عمومی و وحدت ملی. استانها به مسائل روزمره

وجود احساس رضایت و اطمینـان خـاطر ،قانونمداري ،ی انسانها از تجاوز و تعديمصونیت جان

مصونیت مالی افراد جامعه از تجاوز دیگران ،اجبار و تهدید ،نزد دولتمردان و شهروندان و فقدان ترس

ي امنیت عمومی است. ها و دولت و رعایت کلیۀ حقوق شهروندي از مهمترین مؤلفه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

11

نگر این واقعیت است که امنیت ملی در بردارندة نـوعی احسـاس آرامـش و ي فوق نمایاها مؤلفه

ناشی از عدم احساس تهدید یا توانایی براي رفـع هرگونـه خطـر یـا اقـدام علیـه ،فراغت خاطر ملت

).311: 1380 ،شهروندان است. (عیوضی

ارهـا کـه بـه زمینه ساز رفتارهاي ناهنجاري است. ایـن گونـه رفت ،ناامنی و کاهش ضرایب امنیتی

شــوند، از عالئــم و مــی رفتارهــاي هنجارشــکن، قــانون شــکنانه، انحرافــی و آســیب رســان معرفــی

اقتصادي و سیاسی است که خود از مشخصات بارز توسعه ،ي اجتماعیها ي ناامنی در حوزهها و نشانه

نیافتگی جامعه است.

منابع ناامنی: مفاهیم بالقوه

شود: می امنی در جامعه اشارهدر این جا به برخی از منابع نا

ي پاتولوژیک )ها فقدان یک نهاد قوي مردمی در کشور. (آسیب شناسی مخاطرات و جزیره -1

ي بدون کنترل)ها فقدان کنترل همه جانبه ( محو جزیره -2

فقدان جامعیت توسعه ( به خاطر چند بعدي بودن توسعه) -3

ي مختلف)ها سازي در زمینه فقدان ي نظام تربیتی مؤثر ( ضرورت کادر -4

ي جرم زدایی)ها فقدان مکانیسم مؤثر در پیشگیري از جرم( مکانیزم -5

ي جامع و کاربردي فقرزدایی)ها فقر و محرومیت ( تدوین و اجراي برنامه -6

مهاجرت و حاشیه نشینی (به ویژه ارتباط آن در کالنشهرها) -7

( بـه مـوازات کـاهش نظـارت بـر محـالت و ي جرم و جنایت ها دسترسی بیشتر به فرصت -8

حجم دسترسی به فرصتهاي یـاد شـده بیشـتر ،ي مجرمانه و نابهنجار و افزایش ضریب ناامنیها جزیره

گردد.) می

ي تهدید و آسیب پذیري نظام اجتماعیها زمینه

رایطی یابد. در ش می در اثر بی سازمانی اجتماعی تغییر کارکرد (Social System)نظام اجتماعی

یابند و احساس بی سازمانی اجتمـاعی تقویـت می بومی و ...) متنوع ،که گروههاي جمعیتی (فرهنگی

کمتر خود را ،کنند، کنترل اجتماعی غیررسمی بر رفتارشان برداشته می یابد. افراد و گروهها احساس می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

12

،شوند ( محسنی می ماعیي اجتها دانند و پذیراي آسیب می در برابر ارزشها و هنجارهاي جامعه مسئول

1379 :25.(

توان بـه اختصـار می ي تهدید و آسیب پذیري نظام را با در نظر گرفتن ابعاد اجتماعی آنها زمینه

به شرح زیر معرفی و تحلیل نمود:

کاري اسـت کـه ،تالش در تضعیف و تحدید انسجام اجتماعی و ایجاد گٌسل در محیط اجتماعی

ي سیاسـی و ناهنجـاري هـا ي اجتماعی به تنشها و نارضایتی ها ل جنبشگیرد. قابلیت تبدی می صورت

آسیب پذیري ماست. بر هم خوردن ساختار نظام اجتماعی سنتی ما و عدم شکل گیري یک ،نمودن آن

،یی مثـل اعتیـاد، بیکـاري ها ي اجتماعی و گسترش نارساییها نظام اجتماعی هماهنگ، رشد نابسامانی

از عوامل تأثیرگذار بر پارامترهاي امنیتـی هسـتند. رشـد . ضایتی مردي و غیرهنار ،مالی –فساد اداري

منازعـات ،رشد جمعیت و پیامدهاي ناشی از آن ،تمایالت فمینیستی نزد برخی قشرهاي باالي اجتماع

غلبه اندیشه سازي مطبوعاتی در قالب روزمرگـی ،سیاسی شتاب دار و لجام گسیخته با آهنگ رشد باال

چـه بسـا ایـن . تژي سازي در جامعه از تأثیرات سیاست زدگی و قاعـد بـازي سیاسـی اسـت بر استرا

بـزرگ سـازي یـک حادثـه –وضعیت ( خواندن روزنامه در صبح و ارائه واکنش پس از مطالعـه آن

بزرگ نمایی یک حادثه محلی در حد حادثه ملـی و بـر عکـس –کوچک در یک مقیاس استراتژیکی

اجتمـاعی و اقتصـادي و –ع ملی بر سطح محلی و ...) به نـاامنی سیاسـی کاهش و تقلیل یک موضو

ــرخ جــرایم و آســیب ــزایش هــا فرهنگــی انجامیــده کــه بــه مــوازات آن ضــریب و ن ي اجتمــاعی اف

می یابد.

،فرصـت ،آسیب پـذیري ،تهدید ،از سوي دیگر، فقدان اجماع نظیر پیرامون مفاهیمی چون امنیت

تهدیـد بـه سسـت نمـودن ها، و توانمندي ها افزایش هماهنگ نیازمنديافزایش مطالبات مردمی بدون

تـوان از مـی تالش براي خروج از آرمان گرایـی بـه یـک واقـع گرایـی منفعالنـه را ،منابع اقتدار ملی

ي تهدید و آسیب پذیري نظام اجتماعی بیان نمود.ها زمینه

ي اجتماعی : چارچوب تئوریکیها امنیت و آسیب

و بـی سـازمانی اجتمـاعی (Anomie)ي اجتماعی تحت شرایطی چون آنـومی ها بناامنی و آسی

ــدید ــی تشـ ــا مـ ــدگی یـ ــی قاعـ ــعیت بـ ــک وضـ ــاعی یـ ــفتگی اجتمـ ــا آشـ ــومی یـ ــد. آنـ یابـ

نظام از قواعد مشترك "است که در آن افراد قادر نیستند بر اساس یک (normlessness)بی هنجاري

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

13

د را ارضا نمایند، در نتیجه نظم فرهنگی و اجتمـاعی از هـم ارتباط متقابل برقرار کنند و نیازهاي خو "

) .13: 1378 ،شود. (رفیع پور می پاشیده

ي اجتمـاعی هـا دورکیم در خصـوص تـأثیر شـرایط آنومیـک در جامعـه و تـأثیر آن بـر آسـیب

می نویسد:

ل ي اقتصادي ( به عنوان یکی از عوامـ ها این یک واقعیت خوب شناخته شده اي است که بحران

،ي رفتاري چون خودکشی دارنـد. (رفیـع پـور ها آسیب زا ) تأثیر تشدید کننده اي بر روي روند آسیب

) .Durkbeim, 1951:24به نقل از : 17: ص 1378

دانـد و ارتبـاط آن را بـا مـی دورکیم ثروتمندي ناگهانی در مقابـل فقـر را یـک عامـل بحـران زا

اقتصادي است –ل این امر تغییرات شتاب زدة اجتماعی بیند دلی می یی چون خودکشی منطقیها پدیده

گردد. می که موجب از هم پاشیدگی هنجارهاي سنّتی یعنی وضعیت سریع آنومی

کنـد و معتقـد مـی دورکیم در خصوص رابطۀ میان انسان و نیازها و اهداف یا آرزوهایش بحـث

ز طریق هنجارهـا تنظـیم و محـدود است که در شرایط اجتماعی مستحکم و پایدار، آرزوهاي انسانها ا

آنومی یا یک وضعیت آروزهاي بی حد طبعاً نمی توانند ارضاء ،با از هم پاشیدگی هنجارها. شده است

آید. سپس این نارضـایتی در می در نتیجه یک وضعیت نارضایتی اجتماعی دائمی پدید. و اشباع شوند

گردد کـه از می طالق و غیره ظاهر ،خودکشی ،جریانهاي اقدامات اجتماعی منفی نظیر اقدامات جنایی

نظر آماري نیز قابل سنجش اند.

زمانی که میان اهداف فرهنگـی ( ماننـد موقعیـت و ثـروت) و وسـایل "رابرت مرتون "به زعم

تشکیالتی جهت دست یابی به این اهداف ( مانند تحصیالت ) عدم تناسب وجود داشـته باشـد در آن

اختار اجتماعی تحت فشار قرار گرفته اند احتماالً بیشتر از دیگـران رفتـار صورت افرادي که در یک س

انحرافی خواهند داشت.

و امکانات ها راه =اهداف <==حالت تعادل

و امکانات ها راه <اهداف <==توسعه –تعادل

و امکانات ها راه >اهداف <==حالت عدم تعادل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

14

ي فرهنگی بزرگتر از امکانات و وسایل اجتماعی ها نتیجه اینکه چنانچه در جامعه اهداف و ارزش

گیرد. می باشد، رفتارهاي آنومیک و انحرافی شکل

جامعـۀ بـدون "تالکوت پارسـونز "صاحب نظرانی چون ،مطابق تئوري بی سازمانی اجتماعی

وجود نداشته باشـد و ها یند که امکانی براي بر هم زدن هنجارها و ارزشگو می آسیب را به جامعه اي

به طور طبیعی جریان نهـادي شـدن از طریـق درونـی کـردن هنجارهـا و ارزشـها صـورت پـذیرد. (

).37: 1377 ،آزادارمکی

). 76: 1375 ،چهار بعد اساسی قائل است: ( چلبی ،براي علقه امنیت (Parsons)پارسونز

بـه (AGIL)امنیت فکـري و امنیـت جمعـی و آن را در قالـب اجیـل ،امنیت مالی ،نیامنیت جا

دهد: می صورت زیر نشان

امنیت جانی امنیت مالی

A G علقـــه امنیــت

L I

امنیت جمعی امنیت فکري

ابعـــاد علقـــه امنیــت

به ویژه براي کشورهایی که در قشر پیرامونی قرار دارند، داراي چهار بعد عمده است. ،یامنیت مل

هجوم فرهنگـی و تجزیـه و اضـمحالل ،این چهار بعد عبارت است از: تسلط اقتصادي، هجوم نظامی

).77( همان منبع : . ملی

این چهار بعد بدین قرارند:

هجوم نظامی تسلط اقتصادي

A G امنیت ملی

L I

تجزیه و اضمحالل هجوم فرهنگی

ابعاد عمده امنیت ملی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

15

هرچند امنیت ملی هر کشوري به عوامل درونی و بیرونـی آن بسـتگی دارد، مـع ذالـک پشـتوانه

ی درونـی آن اقتصادي، سیاسی و فرهنگی نظم اجتمـاع ،اصلی آن را باید در کم و کیف ابعاد اجتماعی

جستجو نمود.

ي تعارض آور و تضـادهاي درونـی ها بروز پدیده ،در چارچوب نظریه تضاد و تحلیل دیالکتیکی

شـوند. تمرکـز مـی ي رفتـاري ها ي طبقاتی است موجب نابسامانیها جامعه که پایۀ اصلی آنها تعارض

و بـا –سـی دارنـد سرمایه و قدرت در دست گروههایی که عالیق و منـافع مشـترك اقتصـادي و سیا

موجب گرایش دادن معیارها به سمت استفاده خودي و ایجاد محرومیت افـراد و -یکدیگر در ستیزاند

رفتارهـاي نابهنجـار و بزهکارانـه را ،واکنشـهاي پرخاشـگرانه هـا، شود. محرومیت می گروههاي دیگر

:1380( ریـیس دانـا، آورنـد. مـی شود به هر حال گروههاي آسیب دیده اجتماعی را پدید می موجب

6-5.(

عوامل ناامنی و آسیب دیدگی اجتماعی را در قالب معرفـی چنـد مفهـوم (Fox)پروفسور فاکس

ــازد. ایـــن مطالعـــه کـــه عمـــدتاً بـــر نقـــش گروههـــاي اقلیـــت در مـــی ســـاختاري تبیـــین سـ

بر این عقیده است که : ،ي اجتماعی تاکید داردها آسیب

یی وجود دارد که سبک زندگی و فرهنگ گروه مسـلط ها ر تنشدر بین گروههاي قومی مهاج -1

کند. می را تهدید

ي قومی محصول تمایزات فرهنگی است.ها فاصله اجتماعی در بین گروهها و اقلیت -2

انجامد. می گرایش قوم مدارانه به تقویت انسداد نظام اجتماعی و تضادهاي فرهنگی -3

محـیط و وضــعیت جدیــد انطبـاق نماینــد، همنــوایی هـر چــه افــراد و گروههـا بتواننــد بــا -4

(Conformity) یابد. می افزایش

کنند بیشتر در فرآیند جـرم و جنایـت قـرار می گروههایی که عدم انطباق با محیط را تجربه -5

و 25-26: 1379 ،گردد. (محسـنی می ي اجتماعیها گیرند و پذیراي نرخ بی سابقه جرایم و آسیب می

Fox , 1985: 230-233.(

آسیب شناسی احساس ناامنی در جامعه

پیامدها و تبعات وجود یا گسترش احساس ناامنی در جامعه عبارتند از:

ایجاد حالت انفعال در مردم -1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

16

ها از بین رفتن خالقیت -2

بروز بی تفاوتی بی اعتمادي به نظام (حکومت) -3

خدشه دار شدن امنیت اجتماعی -4

و جمعی مبتنی بر طرفداري از شدت عمل دولت و نظام توسط دستگاه بروز رفتارهاي فردي -5

دستگیري و مجازات). ،مراقبت ،عدالت کیفري (سخت گیري در کنترل

افزایش ریسک سرمایه گذاري و اخالل در نظام سرمایه گذاري . -6

افزایش (تخصیص) منابع مالی در سطوح فردي و اجتماعی جهت ارتقاء ضـریب اطمینـان و -7

فراهم سازي امنیت نسبی.

افزایش رفتارهاي خشونت آمیز و مجرمانه از سوي مردم با قصد دفاع شخصی و تبهکـاران و -8

مجرمین ( گروههاي اراذل و اوباش ).

عوامل ایجاد احساس ناامنی

کاهش باور عمومی نسبت به مجریان برقراري و نظم عمومی. -1

منفی در افراد جامعه به عنوان عامـل احسـاس نـاامنی کاهش باور عمومی با ایجاد تصویر ذهنی

گردد، به گونه اي که مردم اقدامات مثبت در جهت برقراري و حفظ نظم را باور نمی کنند و می مطرح

شود. می این خود بروز زمینه ساز بروز یک بیماري فرهنگی در جامعه

وجود فرهنگ قوي با کارکرد قوي ایجاد شایعه در میان مردم. -2

–برخوردهـاي احساسـی ،ي منفی روانی از قبیل زودبـاوري ها این امر با توجه به برخی ویژگی

گردد که احساس ناامنی را می سبب تولید و بروز مجموعه رفتارهایی ،اغراق و غیبت ،عاطفی، پرگویی

به دنبال دارد.

ی جامعه.فقدان نظام آموزشی و اطالع رسانی فعال جهت ارتقاء دانش و بینش امنیت -3

ناآگاهی و یا در اختیار داشتن اطالعات ناکافی و یا ناصحیح که بر اثـر شـایعه و یـا ،بی اطالعی

: 1379شود، عامل مهم احساس ناامنی است. ( مجلـه امنیـت، می ي منفی روانی ایجادها برخی ویژگی

3-2.(

اطمینـان حاصـل ،توانیم در یک جامعه از وجود احساس امنیـت می واقعیت این است که: وقتی

کنیم که مردم آن جامعه آگاه باشند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

17

اقدامات مقابله با احساس ناامنی

برخی از اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:

تغییــر رفتارهــاي فــردي و اجتمــاعی از طریــق درونــی ســازي هنجارهــا و قــوانین و ارایــه -1

ي الزم جهت پرورش رشد شخصیت و فرهنگ.ها آموزش

ستم براي پیاده کردن ارزشها.طراحی روش و سی -2

تثبیت حاکمیت قانون و مقررات در جامعه. -3

ي پیشگیري از ورود جامعه به شرایط ناامنی.ها تدوین استراتژي -4

افزایش آگاهی و آموزش عمومی در مورد نحوة حفاظت از جان و مال و نحوة همکاري مردم -5

با مأمورین انتظامی.

و اصالح سیستم اطالع رسانی.ارتباط با افکار عمومی -6

وارد نمودن مقوله امنیت اجتماعی و انتظامی در کتب درسی مدارس و دانشگاهها. -7

آموزش مأموران حافظ نظم و امنیت و ارتقاء دانش و بینش آنها. -8

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

18

ي اجتماعیها روابط میان متغیرهاي تأثیرگذار بر امنیت و آسیب

جرایم و

آسیب هاي

اجتماعی

امنیت

فقدان کنترل همه جانبه

فقدان مکانیسم هاي مؤثر در فرایند پیشگیري

نارضایتی و وجود تنش هاي رفتاري

عدم ارضاي نیازها

گسست هاي اجتماعی

بحران اقتصادي و فقر و محرومیت

بحران اجتماعی (بیکاري)

بحران هویت (استحاله فرهنگی )

ضعف انسجام اجتماعی

ناکارآمدي سیاست هاي امنیتی

ناکافی بودن ابزارهاي تامین امنیت

جدال و بازي هاي سیاسی

مهاجرت و حاشیه نشینی سامان نیافته

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

19

ي اجتماعیها و آسیب امنیت ،روابط میان توسعه

ارتقاء امنیت اجتماعی

توسعه پایدار

توسعه و نشاط اجتماعی جامعه سالم حقوق شهروندان

امنیت جانی امنیت عمومی امنیت مالی

(اجتماعی )

امنیت روانی احساس امنیت

دولت

ی واجراء و ارزیاب ها تدوین استراتژي

ي امنیتیها طرح ي امنیتیها طرح

تالش همگانی

براي اداره

جامعه سالم

ي اجتماعیها کاهش جرایم و آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

20

منابع

تهران: مؤسسه نشر جهاد.. بررسی مسایل اجتماعی. )1377مهري ( ،آزادارمکی، تقی و بهار .1

تهران: نشر نی.. ). جامعه شناسی نظم1375مسعود. ( ،چلبی .2

). آنومی یا آشفتگی اجتماعی. تهران: سروش.1378رفیع پور، فرامرز. ( .3

فصـلنامه دانـش انتظـامی (نشـریه ،بر احساس امنیت عینـی ) درآمدي 1382محمود( ،رجبی .4

.26شماره ،دانشگاه علوم انتظامی)

یی در آسیب شناسی اجتماعی ایران. تهران: انتشـارات ها ). بررسی1380فریبرز. ( ،رییس دانا .5

دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

ي نور.تهران: آوا. آسیب شناسی اجتماعی. )1378هدایت الـ... ( ،ستوده .6

در ایـران. ( مجموعـه هـا ) بررسی تاریخی ایسـتارها و ذهنیـت 1380هوشنگ. ( ،فرخجسته .7

مقاالت امنیت عمومی و وحدت ملی) تهران: وزارت کشور، معاونت امنیتی و انتظامی.

پیش شماره دوم. ،فصلنامه مطالعات راهبردي. )1377(. حق پناه، جعفر .8

مـاعی و رونـد تحـول آن در ایـران ( جلـد اول، ي اجتهـا ). آسیب1381محمد ( ،عبداللهی .9

ي اجتماعی در ایران) تهران : شر آگه.ها مجموعه مقاالت همایش ملی آسیب

) ارتباط بین توسعه سیاسی و امنیت عمومی ( مجموعه مقاالت 1380عیوضی، محمد رحیم. ( .10

امنیت عمومی و وحدت ملی ) تهران: وزارت کشور، معاونت امنیتی و انتظامی .

تهران: پیام پویا.. آسیب شناسی امنیت. )1383منوچهر ( ،رنیل .11

18شماره . مجله امنیت. ي اجتماعیها جرایم و آسیب ،). مهاجرت1379رضاعلی، ( ،محسنی .12

معاونت امنیتی و انتظامی. –وزارت کشور ،17و

ه اول. شمار ،فصلنامه مطالعات راهبردي ،). درآمدي بر امنیت اجتماعی1382نوید نیا، منیژه( .13

). معنا و ارکان جامعه شناسی امنیت. تهران: نشریه تحقیقات استراتژیک، 1381غدیر( ،نصري .14

. 26شماره

و مقـاالت)، هـا امنیت عمومی و وحدت ملی ( مجموعـه سـخنرانی . )1380وزارت کشور. ( .15

تهران: معاونت امنیتی و انتظامی وزارت کشور.

.15و 16شماره ،ارممجله امنیت، سال چه. )1379وزارت کشور( .16

17. Fox , V. (1985). Criminology. NewJersey: Prentice Hall, Inc.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

21

18. Lawson , T. (1999). Crime and Deviance, London: Ma cmillan press LTD.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

22

رویکرد ساختاري ـ عملکردي و تبیین اعتیاد به مواد ،شناختی ساخت بوم

مخدر

دکتر اکبر علیوردي نیا

ار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندراناستادی

مقدمه

مکتب « یا » شناسی انسانی شیکاگو مکتب بوم« محققان مکتب شیکاگو در اوایل قرن بیستم

1892شناسی دانشگاه شیکاگو در سال وجود آوردند. دپارتمان جامعه را به» شناسی شیکاگو جرم

و 3، رابرت پارك2پارتمان و همکارانش شامل توماسعنوان رئیس د به 1گزاري شد. آلبیون اسمال بنیان

Paulsen)شوند( سازمانی اجتماعی محسوب می گزاران نظریه بی عنوان بنیان همگی به 4ارنست برجس

& Robinson, 2004: 53 سازمانی اجتماعی ابتدا در ضمن مطالعات انجام شده در زمینه .نظریه بی

دانشگاه شیکاگو و مؤسسه تحقیقاتی نوجوانان و جوانان شناسان جرم و بزهکاري شهري توسط جامعه

بعد، این نظریه اکثر اوقات در زمینه جرم و تدوین شد. از آن به 1930و 1920هاي شیکاگو در دهه

سازمانی اجتماعی در مورد شرایط مربوط به انحراف شهري کاربرد داشته است، اگرچه مفهوم بی

. در (Akers, 2004: 159)کار گرفته شده است هاي جامعه نیز به خشخانواده، کل جامعه یا برخی از ب

شدن، و افزایش مهاجرت در دلیل توسعه شهرنشینی، تغییرات سریع در صنعتی هاي گذشته به طول دهه

تواند باعث افزایش میزان جرم و جوامع مدرن، موجب تغییراتی گردیده که چنین تغییراتی می

1 - Albion Small 2 - W.I. Thomas 3 - Robert E. Park 4 - Ernest Burgess

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

23

هاي کنترل اجتماعی توان آنها را نظریه نی اجتماعی و آنومی، که میسازما بزهکاري شده است.بی

هاي زیر است: فرض تعریف نمود، داراي یک مجموعه مشترك از پیش

ریشه اصلی تولید جرم و جنایت و بزهکاري را باید در عوامل اجتماعی جستجو نمود. -1

بر این است که اتی باشند. فرضثب توانند درحال ثبات و بی ها و نهادهاي اجتماعی می ساخت -2

شوند، افراد براي ارتکاب ثبات می ها بی توانند جرم و بزهکاري را کنترل کنند، وقتی که آن ها می آن

سازمانی اجتماعی و آنومی را شوند، یعنی عدم اطمینان و اغتشاش که بی رفتار انحرافی مستعدتر می

.سازند پذیر می کنند افراد را آسیب همراهی می

شدن، شهرنشینی و مهاجرت فزاینده سازمانی اجتماعی و آنومی اغلب با رشد سریع صنعتی بی -3

یابد. هاي شهري، افزایش می سوي حوزه به

ثبات شوند، افراد توان کنند و وقتی که این عوامل بی عوامل اجتماعی افراد را کنترل می -4

جامعه با ر ساختار اجتماعی در میان طبقات پایینتري براي کنترل رفتار خود دارند. فقدان ثبات د کم

شود. یعنی در این شرایط طبقات پایین جامعه بیشتر مرتکب رفتار بروز رفتار انحرافی آشکارتر می

).35-37: 1377شوند(احمدي، انحرافی می

برند، یکار نم سازمانی اجتماعی را به شناسان، همانند گذشته، تنها یک مفهوم از بی امروزه جامعه

توان انتظار داشت، اما باوجود کاربردهاي متنوعی که دارد، در باره آن اتفاق نظر کافی وجود دارد. نمی

سازمانی اجتماعی که قبل از آن اصطالح رسمی مشابهی براي آن نبوده است، ازسوي همه مفهوم بی

لم شیمی چنین حالتی وجود که قبل از الوازیه در ع شناسان به یک شکل پذیرفته شود، کما این جامعه

طورکلی سازمانی اجتماعی کاربردهاي مشابهی یافته است. به داشته است؛ با وجود این، اخیراً مفهوم بی

هاي ها و نقش وجود نارسایی و شکست در یک نظام اجتماعی داراي پایگاه سازمانی اجتماعی به بی

ي آن کمتر از یک نظام کارآمد دیگر، شود که اهداف جمعی و فردي اعضا مرتبط با هم مربوط می

سازمانی اجتماعی نسبی است و درجاتی دارد و بر معیارهاي مطلقی که بعضاً یابد. بی تحقق می امکان

دانیم به معیاري که در شرایط قابل جاکه ما می شود، مبتنی نیست. بلکه تاآن در مثل افالطونی مطرح می

چنان که باید ها آن ها و نقش ا این است که ساخت پایگاهحصول وجود دارد، وابسته است. منظور م

سازمانی اجتماعی توسط توماس و زنانیکی ).در واقع، مفهوم بی51: 1376یافته نیست(مرتن، سازمان

تعریف شده است. این » کاهش تأثیر قواعد اجتماعی در مورد رفتار بر روي اعضاي یک گروه«عنوان به

هاي زندگی شهري د، تضاد فرهنگی، نرخ باالي مهاجرت و سایر ویژگیروند با تراکم جمعیتی زیا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

24

& Paulsen)سازمانی اجتماعی عبارت است از آنومی در سطوح اجتماع شود. لذا، بی تشدید می

Robinson, 2004: 54))والش .(Walsh, 2002 سازمانی اجتماعی به دو طریق معتقد است که بی

هاي سازمانی اجتماعی موجب به تحلیل رفتن شبکه ذارد: اوالً، بیگ روي افزایش میزان جرم تأثیر می

سازمانی اجتماعی بستر مناسب را براي ارتکاب به شود. ثانیاً، بی کنترل اجتماعی غیررسمی می

شناسان از این چه که عموم جامعه معتقد است آن 1نماید. مرتن رفتارهاي ضداجتماعی فراهم می

سازمانی اجتماعی همان نارسایی یا ناتوانی پدید آمده در نظام است که بیکنند این مضمون برداشت می

هم شکل یافته است. نتیجه هاي مرتبط به ها و پایگاه اجزایش از نقش اجتماعی است نظامی که مجموعه

رسد و اختالل یابد و اجتماع متنوع نیز به عینیت هدف خود نمی که اهداف فردي کامالً تحقق نمی آن

گوییم گروه یا سازمان و یا اجتماع نظر مرتن، هنگامی که می رو، به شود. ازاین می اجتماع شایع در کل

هاي موجود آن در تغییرات ها و پایگاه سازمانی شده است، منظور این است که ساخت نقش خاصی بی

دیا در حال شکل گرفتن است و یا اصالً قرار است شکل بگیر شرایط یا هنوز شکل نگرفته

(Merton, 1971: 820( .

و افزایش جرایم تضعیف کنترل اجتماعی

یکی از مباحث دورکیم این بود که تغییرات سریع اجتماعی سبب تضعیف کنترل اجتماعی

یابد. این عقیده در موارد چندي توسط اعضاي بخش شود و در نتیجه میزان جرم افزایش می می

مورد استفاده قرار گرفت و این افراد تالش کردند عوامل 1920هه شناسی دانشگاه شیکاگو در د جامعه

ا را تعیین نماید. روش آنها بررسی همبستگی محیطی و جرم را به یکدیگر مربوط کنند و رابطه میان آن

. این (Vold and Bernard, 1998: 160)هاي هر محله یا ناحیه با میزان جرم آن ناحیه بود ویژگی

ي، عمدتاً در نتیجه شرایط اجتماعی و محیطی حاکم بر شیکاگو در قرن بیستم نظریه و مکتب فکر

ها، نرخ باالي بزهکاري جوانان و سایر مسائل اجتماعی در این شهر، ازجمله مهاجرت گسترده خارجی

هاي شناسان در دانشگاه شیکاگو توصیف شد و سپس تبیین وجود آمد. این شرایط ابتدا توسط جامعه به

. (Paulsen and Robinson, 2004: 54)سازمانی اجتماعی متمرکز گردید محور مفهوم بی آنان حول

دسته از جوانان و نوجوانانی که از مناطق مختلف شهر روزي آن تحقیقات شیکاگو، اسکان شبانه

ریزي کرد. این مطالعات نشان داد که توزیع به دادگاه ویژه این افراد ارجاع داده شده بودند، برنامه

1 - R. Merton

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

25

هاي بزهکاري در بین افراد دار تناسب دارد. نرخ بزهکاران در اطراف اکناف شهر با یک الگوي نظام

یابد. تر کاهش می طبقه پایین ساکن در محالت قدیمی شهر در باالترین حد مکان بود و در مناطق مرفه

ثابت نگه داشته هاي باالي بزهکاري را ها، نرخ ي ساکن در محالت قدیمی شهر، طی دههها خانواده

بودند، هرچند ترکیب نژادي و قومی جمعیت ساکن در آن مناطق دستخوش تغییرات مهمی شده بود.

موازات افزایش فاصله از اهالی ساکن در محالت قدیمی هاي بزهکاري، به چنین، الگوي کاهش نرخ هم

ها با مراجعه به نظریه یافتههاي نژادي یا قومی، مالحظه گردید. این شهر، در ارتباط با هریک از گروه

شناسی طبیعی متشکل از گیاهان و حیوانات مدنظر قرار شناسی شهري که شهر را همانند جوامع بوم بوم

شد. الگوي مسکونی، تجاري و صنعتی مربوط به اسکان شهري، در اثناء تدوین یک داد، تبیین می می

سوي دورترین نقاط شهر بود، توضیح رکز بهشناختی مناطق متمرکز که پراکندگی آن از م الگوي بوم

داده شد. در مجاورت مستقیم مراکز تجاري و اقتصادي شهر، یک منطقه انتقالی وجود داشت که از

منطقه مسکونی به منطقه تجاري درحال تغییر بود. در این منطقه بود که باالترین میزان بزهکاري

هاي هاي فیزیکی، فقر مسکن، خانواده هاي نظیر کاستی مشاهده گردید. این منطقه انتقالی داراي ویژگی

هاي باالي زاد و ولد نامشروع و وجود جمعیتی ناهمگون و ناپایدار، بود. غیرکامل و گسیخته شده، نرخ

ساکنین این منطقه از پایگاه اجتماعی ـ اقتصادي، درآمد، تحصیالت و مشاغل پایینی برخوردار بودند.

هاي باالي جرایم بزرگساالن، اعتیاد به مواد ارا بودن نرخ باالي بزهکاري، از نرخاین منطقه، عالوه بر د

قانونی، هاي روانی نیز برخوردار بود. تمامی این صور انحرافی و بی مخدر و الکل، فحشاء و بیماري

شناسان سازمانی اجتماعی در این منطقه از شهر تفسیر گردید. جامعه عنوان نتیجه و ماحصل بی به

شناختی، افراد شناختی یا روان شیکاگو بر این نکته تأکید کردند که ساکنین این منطقه، از نظر زیست

ها، پاسخ افراد معمولی به شرایط اجتماعی نابهنجار بوده نابهنجاري نبودند، بلکه جرم و انحراف آن

از نسلی به نسل هاي مجرمانه و بزهکاري بسط یافته و به لحاظ فرهنگی است. تحت این شرایط سنت

واسطه تضعیف شدن، شهرنشینی و سایر تغییرات اجتماعی در جامعه نوین، به بعد منتقل گردید. صنعتی

گردید، ازسوي هاي اجتماعی سنتی اعمال می کنترل اجتماعی که پیش از این از طریق ارزش

سازمانی اجتماعی شناخته شده است عنوان علت بی شناسان شیکاگو، به جامعه

)(Akers, 2004: 159-160 .

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

26

که این و سایر کسانی 2، رابرت سمپسون1بورسیک سازمانی اجتماعی از طریق آثار رابرت بی

خود جلب نموده و ضمن مرتبط اي را به تئوري را مورد تحلیل مجدد قرار دادند، توجه نظري احیاشده

تقاداتی را نیز متوجه آن نموده است. بورسیک و هاي فعلی، ان کردن این تئوري با نظریه

دارند مفروض نمی 3کی سازند که شاو و مک . خاطرنشان میBursik & (Grasmik, 1993)گراسمیک

شناسی شهري، شرایط اقتصادي محالت شهري و تغییرات اجتماعی سریع علل مستقیم جرم و که بوم

سازمانی اجتماعی باعث تحلیل رفتن کنند که بی کی چنین مطرح می بزهکاري هستند. بلکه شاو و مک

یابد. فقدان یا کنترل اجتماعی غیررسمی در درون محالت و اجتماع شده و لذا میزان جرم افزایش می

سازمانی اجتماعی وجود دارد و ضعف کنترل اجتماعی یک عنصر مهمی است که در پشت مفهوم بی

دهد. هاي نوین کنترل اجتماعی پیوند می تئوري سازمانی اجتماعی را با همین عنصر است که بی

اند که یک رابطه قوي در مطالعه خود نشان داده (Warner and Pierce, 1993)وارنر و پیرس

ثباتی بین میزان تلفن به پلیس (توسط قربانیان تجاوز و سرقت) و فقر محالت، ناهمگونی نژادي، بی

سازمانی هاي بی عنوان شاخص حدهاي مسکونی بهجمعیتی، گسیختگی خانواده و تراکم باالي وا

سازمانی اجتماعی از طریق به تحلیل بردن کنترل اجتماعی که بی اجتماعی وجود دارد.این ایده

گذارد توسط تحقیقاتی که کسانی چون گاتفردسن غیررسمی بر روي جرم و انحراف تأثیر می

(Gottfredson, et al.,1991)بورسیک ،(Bursik, 1988) و سمپسون و گروز(Sampson &

Groves, 1989)بورسیک و گراسمیک ،(Bursik & Grasmick, 1993) اند، تأیید شده انجام داده

دهد که گیري که در این مطالعات مورد استفاده قرار گرفته است نشان می هاي اندازه است. شاخص

گردد که یرها و فرآیندهایی برمیسازمانی اجتماعی ـ به متغ کنترل اجتماعی غیررسمی ـ متأثر از بی

با هماالن)، علقه اجتماعی (مذهبی بودن ها و معاشرت هاي یادگیري اجتماعی (نگرش منتسب به تئوري

باشند. و نظارت خانواده) و خودکنترلی می

هاي سازمانی اجتماعی و جرم مطالعات و پژوهش هاي مختلف بی در مورد آزمون رابطه بین جنبه

م شده است. اغلب این مطالعات بر روي عوامل کالن در سطح اجتماع و روابطشان با بسیاري انجا

. چنین مطرح Stark, 1987) . براي مثال، استارك ((Sampson. 2000)اند میزان جرم متمرکز شده

ثباتی زیاد، فقر گسترده و فرسودگی هاي ساختاري نظیر تراکم جمعیتی باال، بی کند که ویژگی می

1 - R. Bursik 2 - R. Sampson 3 - Shaw and Mackey

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

27

اي که توسط اوزگود و ا، همگی منجر به میزان باالي جرم خواهند شد.در مطالعهه ساختمان

. در مورد جرم جوانان در مناطق روستایی انجام Osgood and Chambers, (2000: 81-115)چمبرز

ثباتی مکانی، عدم تجانس قومی و گسیختگی خانواده، با میزان باالي دهد که بی شده است نشان می

حال، این باشد. بااین ظیر تجاوز به عنف، ضرب و جرب و استفاده از سالح عجین میبرخی جرایم ن

دهد. اي بین جرایم مزبور و فقر یا بیکاري نشان نمی مطالعه رابطه

سازمانی اجتماعی ي بروز بیها زمینه

درستی صورت نگیرد، امکان بروز افراد به» اجتماعی کردن« هرگاه در یک اجتماع، -1

توان ذکر کرد که هرگاه در یک اجتماع عنوان مثال می گردد. به انی اجتماعی حاصل میسازم بی

درستی ایفا نشوند و اجتماعی کردن دچار اشکال ها به که نقش طوري هاي بسیاري رخ دهد، به مهاجرت

مل ). خانواده عا13: 1356ور، یابد(طوبی و پیله سازمانی اجتماعی فرصت بروز می ناچار بی گردد به

فرض است که در سازمانی اجتماعی مبتنی بر این پیش باشد. بی مهمی در کنترل اجتماعی غیررسمی می

باشند. در نظارت و تصمیم رفتار فرزندانشان نمی ها چندان قادر به سازمانی اجتماعی، خانواده شرایط بی

گذارد واقع، زندگی در محالت فقیر بر روي کیفیت نظارت والدین تأثیر می

(Paulsen & Robinson, 2004: 68) .

هاي موجود هیچ راهی جهت تخفیف نیابد، امکان بروز هرگاه در یک نظام، ناراحتی -2

هایی از قبیل ها با روي آوردن افراد به ورزش گردد. در بعضی اجتماع سازمانی اجتماعی تقویت می بی

سازمانی تواند باعث بروز بی انی حاصل از تیرگی روابط که خود میهاي رو زنی و کشتی، کشش مشت

راهی ترتیب، در عکس این حالت، یعنی در وضعیتی که هیچ این یابد. به اجتماعی گردد، تخفیف می

یابد. بروز می سازمانی اجتماعی امکان هاي روانی وجود نداشته باشد، بی براي تخفیف کشش

سازمانی اجتماعی محیط همخوانی نداشته باشد، ممکن است بی هرگاه نظام اجتماعی با -3

که وضعیتی است ناهمخوان با کل فلسفه وجودي علت آن عنوان مثال، اسکان عشایر ـ به وجود آید. به به

سازمانی اجتماعی وجودآمدن بی تواند باعث به آسانی می اي ـ اگر به زور تحمیل گردد، به زندگی عشیره

گردد.

هاي یافتن به هدف هاي آن مشخص است اما همه اعضاء امکان دست امی که هدفدر نظ -4

یابد. سازمانی اجتماعی امکان بروز می شده را ندارند، بی تعیین

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

28

وجودآمدن هاي مختلف آن وجود ندارد، امکان به در جوامعی که ارتباط کافی میان گروه -5

که هردوعضو ي از مراکز روستایی درصورتیشود. جدایی مراکز شهر سازمانی اجتماعی حاصل می بی

ها. گونه نامرتبط بودنی یک جامعه واحد باشند ـ مثالی است براي این

هاي مختلف افراد در اجتماع با یکدیگر تناسب و همخوانی نداشته باشد و از این وقتی پایگاه -6

ر هر پایگاه چگونه باید رفتار ها از درك این نکته که د لحاظ فشارهاي مختلفی بر افراد وارد شود و آن

صورت بروز وجود آید) دراین کنند عاجز شوند (و این وضعیت براي بسیاري از افراد آن اجتماع به

).135: 1356ور، سازمانی اجتماعی را باید انتظار داشت(طوبی و پیله بی

سازمانی اجتماعی آزمون تجربی نظریه بی

سازمانی ساخت اجتماع و جرم: آزمون تئوري بی «وان اي تحت عن سامپسون و گروز در مقاله

دارند که این تئوري کی اظهار می سازمانی اجتماعی شاو و مک ضمن بررسی تئوري بی ،»اجتماعی

کی و شاو ـ منزلت صورت مستقیم مورد آزمون قرار نگرفته زیرا عوامل ساختاري که مک تاکنون به

جاي کنند، به ها اشاره می ساکنین و آشفتگی خانواده ـ به آناقتصادي پایین، ناهمگونی نژادي، تحرك

سازمانی اجتماعی که علل تغییرات جرم و بزهکاري محسوب شوند، منجر به آشفتگی و بی این

گر وجود دارند که در آزمون این رو بین ساخت اجتماعی و کجروي متغیرهاي مداخله گردند. ازاین می

ها و ابعاد سازمانی اجتماعی با در نظر گرفتن جنبه اساس تئوري بی برهمیناند. تئوري نادیده گرفته شده

گیرد. دو قرار می مختلف مورد بررسی این

سازمانی اجتماعیبه عدم توانایی ساخت اجتماعی در فهماندن ارزشهاي مشترك و طورکلی، بی به

سازمانی اجتماعی ساختاري بی ي شدید اجتماعی اشاره دارد. از لحاظ تجربی، ابعادها اتکاء به کنترل

غیررسمی گونه به ـ هم هاي اجتماعی موجود در یک اجتماع پیوستگی شبکه برحسب عمومیت و بهم

گیري واقع مورد اندازه تواند (مانند پیوند خویشاوندي) و هم رسمی (مانند مشارکت سازمانی) ـ می

اند، بدان معنی سیستمیک براي آن وضع کرده مدل گردد. این رویکرد را که کارسارد و جانویتس واژه

هاي خویشاوندي، دوستانه، پیوندهاي اي از شبکه عنوان سیستم پیچیده است که یک اجتماع محلی به

پذیري، در نظر گرفته از زندگی خانوادگی و فرایند روبه رشد جامعه رسمی و غیررسمی نشأت گرفته

شود. می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

29

کی وجود دارد زیرا سازمانی اجتماعی شاو و مک ک با مدل بیوابستگی متقابلی بین مدل سیستمی

هردو داراي این فرض مشترك هستند که موانع ساختاري مانع از بسط و توسعه پیوندهاي رسمی و

سازمانی دهند، وجود دارد. بنابراین بی غیررسمی که توانایی را براي حل مسائل مشترك افزایش می

هاي عنوان دو انتهاي متفاوت یک طیف یا پیوستار نسبت به شبکه اجتماعی و سازمان اجتماعی به

بندي شود، آنگاه صورت فرمول شوند.وقتی موضوع بدین سیستماتیک کنترل اجتماعی در نظر گرفته می

گردد (مثل می طور روشنی نه فقط از فرایندهایی که احتماالً منجر به آن سازمانی اجتماعی به مفهوم بی

گردد. یر آن) بلکه از میزان رفتار بزهکارانه که احتماال نتیجه آن است، هم جدا میفقر، تحرك و نظا

کی و شاو، گر در مدل مک ترین سازه مداخله سازمانی اجتماعی ـ اولین و مهم گر بی ابعاد مداخله

اثبات درستی هاي هماالن (یعنی باندها) بود. این امر به توانایی یک اجتماع براي نظارت و کنترل گروه

کی، توانایی شده است که کجروي در ابتدا یک پدیده گروهی است و بنابراین بر طبق نظر شاو و مک

هاي اجتماعی با بزهکاري است. دهنده ویژگی اجتماع براي کنترل گروه سطح پویا مکانیزم اصلی ارتباط

دها، از عدم نظارت کی، واقعیت اصلی این بود که بیشترین بان در حقیقت، براساس تحقیق شاو و مک

پیوستگی ساکنین اجتماعات هم کی اعتقاد داشتند که به یابند. بابراین شاو و مک هاي بازي، رشد می گروه

قرار صورت گروه بهتر قادر به کنترل رفتارهاي نوجوانانی که در یک زمینه کجروي مرتبط یافته به

بر فعالیت جوانان در زمان اوقات فرغت است، ها، نظارت چنین کنترل باشند. مثالی براي این دارند، می

هاي همسال کنار خیابان پس از لحاظ تئوریکی، عقیده بر این است، جوامعی که قادر به کنترل گروه

هاي هماالن را از طریق کنترل نیستند، میزان باالیی از بزهکاري را نسبت به آن جوامعی که گروه

ه خواهند کرد.دهند، تجرب اجتماي مورد نظارت قرار می

هاي دوستانه محلی است. تئوري دومین بعد از سازمان اجتماعی در سطح اجتماع شبکه

هاي اجتماعی براساس محلی واقع شده، بافت اصلی اجتماعی، سیستمیک در نظر دارد که شبکه

یرد، گ دهند. زمانی که پیوندهاي اجتماعی، محلی ساکنین شکل اکولوژي انسانی اجتماعات را تشکیل می

که آنها توانایی براي قدرت واسطه این اش براي استمرار کنترل اجتماعی، به این اجتماع توانایی

شدن را دارند، تر در جهت تعهد نسبت به محافظت از رفتار در برابر قربانی تشخیص بهتر و مناسب

یک شبکه اجتماعی میزانی که همه کنشگران در هاي اجتماعی به یابد. در واقع تراکم شبکه افزایش می

شوند، اشاره دارد. وقتی تراکم شبکه باال است توانایی براي از طریق رابطه مستقیم با یکدیگر متصل می

طور بالقوه در اي به کنندگان در یک چنین شبکه کنترل تبهکاري افزایش یافته، زیرا رفتار مشارکت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

30

ها در بین افراد یک اجتماع م بیشتر شبکههاي همه اعضاي شبکه قرار دارد. بنابراین تراک معرض واکنش

همراه دارد. اجبار بیشتري را بر روي رفتار بزهکار در درون محدوده شبکه اجتماعی به

هاي داوطلبانه و رسمی است. سومین مفهوم از سازمان اجتماعی میزان مشارکت محلی در سازمان

کنند و ماع محلی را منعکس میهاي اجتماعی در واقع تجسم همبستگی ساختاري یک اجت سازمان

سازمانی وزر اعتقاد دارند که ناپایداري نهادي و انزواي نهادي اجتماعی عوامل بعد ساختاري بیها کورن

طور خالصه این است که وقتی ارتباط بین نهادهاي اجتماع ضعیف وزر بهها اجتماعی هستند. نظر کورن

که اجتماعات با اش نیز تضعیف شده است. نتیجه آن است، توانایی اجتماع براي دفاع از منافع محلی

ها میزان کمتري از ها، نهادهاي محلی و سایر سازمان ها، کلوپ میزان باالي مشارکت در کمیته

شدن و کجروي را نسبت به اجتماعات با مشارکت پایین دارا هستنند. قربانی

ند که از طریق کاهش مشارکت و سامپسون و کروز در مورد متغیر پایگاه اقتصادي پایین معتقد

حالی که تواند بر روي جرم و کجروي تأثیر داشته باشد، درعین هاي رسمی و غیررسمی می کنترل

عنوان صورت مستقیم نیز برکجروي و جرم مؤثر است. در مورد متغیر تحرك ساکنین معتقدند که به به

ها خویشاوندي و عالئق اجتماعی هاي دوستانه و پیوند یک مانع مهم و اصلی در جهت رشد شبکه

کنند و در نتیجه کاهش این امور باعث افزایش میزان کجروي و جرم است. ناهمگونی قومی و عمل می

گردد و از آن طریق بر نظمی در نظارت بر جوانان می نژادي نیز باعث کاهش کنترل اجتماعی و بی

قط باعث کاهش نظارت و محافظت از میزان کجروي و جرم تأثیر دارد. آشفتگی در خانواده نه ف

دهد و نتیجه آن هاي این افراد را نیز در سطح اجتماع کاهش می گردد بلکه فعالیت کودکان زوجین می

تأثیر بر روي جرم و بزهکاري است. پنجمین و آخرین متغیر برونزا شهرنشینی است. جوامع شهري

اي براي کنترل اجتماعی اهندهنسبت به جوامع کوچک شهري و جوامع روستایی از قدرت ک

چنین هاي دوستان و خویشاوندان و هم که شهرنشینی باعث تضعیف شبکه حالی برخوردارند. درعین

شود، این امور تأثیر برروي میزان جرم بزهکاري دارند. مانع از مشارکت اجتماعی در سطح محلی می

صورت رم و کجروي تأثیر دارند و هم بهطور مستقیم برروي ج هم به در مجموع این متغیرهاي دوگانه

.(Sampson & Groves, 1989 )غیرمستقیم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

31

اعتیاد و ناهماهنگی در ساخت اجتماعی

سازمانی اجتماعی، وجود گسترده اعتیاد در برخی نقاط جامعه ناشی از از دیدگاه نظریه بی

شود و ه تشویق میهاي جامع مشخصات سازمان اجتماعی است. مصرف این مواد در برخی از بخش

دانند زیرا امکان دسترسی به آن فراهم است. طرفداران این نظریه در این حالت جامعه را ناهماهگ می

هاي تواند با وصول به هدف هاي جامعه نیستند و یا نمی بخشی از مردم قادر به درك و جذب هدف

و سایر مواد مخدر روي سوي الکل مطلوب اجتماعی احساس رضایت و کفایت کنند. در نتیجه به

دست اند در رابطه با اهداف جامعه کسب کنند از طریق دیگر به آورند تا رضایتی را که نتوانسته می

دانند و آن حالتی است که آورند. طرفداران این نظریه از جهت دیگر نیز جامعه را ناهماهنگ می

و از قدرت و نفوذ هنجارهاي هنجارهاي جامعه قادر به کنترل و تنظیم مصرف مواد مخدر نیست

هنگام بروز تغییر و تحول اجتماعی اجتماعی که مانع مصرف مواد مخدر هستند، نظیر سایر هنجارها، به

هاي نامتجانس هستند و دچار شود. مصرف مواد مخدر در شهرهایی که متشکل از گروه کاسته می

شود. این میزان در شهرهایی که هنوز میزان بیشتري مشاهده می شوند به تغییرات سریع اجتماعی می

اند کمتر است. در واقع در شهرهاي بزرگ همراه با افزایش ناهماهنگی حالت سنتی خود را حفظ کرده

شود. در ساخت اجتماعی از نفوذ هنجارهاي غالب بر مواد مخدر کاسته می

ن داد که یک مطالعاتی نیز که در برخی از شهرهاي ایاالت متحده آمریکا صورت گرفت، نشا

شناختی و توزیع مواد (مخدر) وجود دارد. اعتیاد در مناطقی از شهر که رابطه مستقیم بین ساخت بوم

. Schure, 1965: 127)خورد( چشم می مخروبه بوده و ازدحام جمعیت در آن زیاد بود، بیشتر به

ارد: هاي معمولی در مورد استفاده از داروهاي مخدر چندین ویژگی مهم د رهیافت

دهند. عنوان منشأ این معضل مورد توجه قرار می آنها معموالً فرد را به -1

کنند. عموماً موضوع را در چارچوب اخالقی مطرح می -2

بیاید که برخوردي نهادي هم داشته باشند، تنها یک نهاد منفرد را به باد سرزنش اگر پیش -3

طور مجزا توجه ها به ندگی شهري انگشت گذاشته، به آنگیرند. مثالً روي خانواده، مدرسه یا شیوه ز می

دهند. نشان می

صورت نوعی مشکل پزشکی بخش بزرگی از ادبیات مربوط به مسأله مواد مخدر آن را به -4

شود. کند قربانی یک بیماري قلمداد می نگرد و کسی که از داروهاي مخدر استفاده می می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

32

نگریسته و استفاده کننده از » غیرعادي« ورت چیزي ص استفاده از داروهاي مخدر را به -5

برد. دانند که از کمبود شخصیتی یا اخالقی رنج می داروهاي مخدر را شخصی می

ها اصوالً از طریق توسل به مردم و اجراي قانون قابل کنترل مصرف داروهاي مخدر از نظر آن -6

است.

مورد مالحظه قرار شود به عموالً محدود میعنوان یک مشکل، م استفاده از داروهاي مخدر به -7

شوند. طور غیرقانونی توزیع می دادن داروهایی که به

اي است که بعضی از مواد را شامل و بعضی را تعریف مصرف داروهاي (مخدر) به شیوه -.8

ردن ترین اثبات این مطلب تمایل به مستثنی کردن الکل از این بررسی و شامل ک کند. روشن مستثنی می

ها است. جوانا و آمفتامین ماري

شود و مبارزه با آن را کارانه درنظر گرفته می عنوان نتیجه ذهنیت جنایت .مشکل مواد مخدر به9

دانند. می» جنگ علیه جنایت«

دهد: هاي زیرین را نشان می در مقایسه با رفتارهاي متداول، نظریه ساختاري ـ عملکردي تفاوت

که چرا یک جاي آن براي آگاهی از این کنند و به معموالً عامل فردي را رد می این رهیافت -1

آورد. کنش خاص تا این حد متداول است، به مالحظه کل ساختار اجتماعی روي می

که داروهاي مخدر بخشی از زندگی مدرن این مشکل جنبه اخالقی نمی دهد. این به -2

کنند. د. داروهاي مخدر به یک فونکسیون (عملکرد) خدمت میهاست باید دلیلی براي آن باش آمریکایی

کنند. با این همه جوامعی آنها نیازي را که از درون خود جامعه یا عامه مردم ناشی شده است ارضا می

شود و جوامع دیگري که در آنها این داروها ندرت مصرف می ها داروهاي مخدر به هستند که در آن

چیزي موجب تفاوت بین جوامع شده است؟ اند. چه شدت مورد عالقه مردم به

طور جداگانه مورد سرزنش یا خصوصی را به هاي ساختاري ـ عملکردي، هیچ نهاد به رهیافت -3

کنند که همه نهادها ضمن تأثیر متقابل بر یکدیگر، کل سیستم دهند و استدالل می انتقاد قرار نمی

جاي یک رهیافت معین نهادي الزم است. افت اصولی بهکنند. بنابراین یک رهی اجتماعی را حفظ می

عنوان یک بیماري که اعتیاد به مواد مخدر را به جاي این ساختاري ـ عملکردي به رهیافت -4

طور کلی این داروها بخشی از عملکرد نظام است؟ اگر داروهاي پردازد که آیا به بنگرد به این سؤال می

کنند عملکردي کنند، پس عملکرد نامناسب و اگر نظام را حفظ می مخدر علیه عملکرد نظام حرکت می

طورکلی به سیستم اقتصاد اجتماعی زیان اند. پاسخ به این پرسش که آیا داروهاي مخدر به مناسب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

33

یقین از میان برداشتن بالدرنگ چیزي وجه آسان نیست. به هیچ کنند به رسانند و یا آن را حفظ می می

طورکلی نتایج وخیمی ارت صدمیلیارد دالري را به خود اختصاص داده است بهکه یک تولید و تج

دنبال دارد. براي نظام به

نظریه ساختاري ـ عملکردي مسأله دهشتناکی را در مورد کنترل داروهاي مخدر مطرح -5

ن است، عوان کانونی که درگیر آ که این مسأله به کل جامعه یا سیستم اجتماعی، به جایی کند. ازآن می

خواهید مشکل داروهاي مخدر را شود موضوع کنترل دارهاي مخدر جدي است. اگر می مربوط می

رو شوید، چون مردم تمایلی به تغییر ساختار زندگی تحت کنترل درآورید باید با کل سیستم روبه

دارد. این امر اجتماعی ندارند. احتماالً امکان اندکی براي کنترلی واقعی که داراي تأثیري باشد، وجود

یعنی: ناتوانی براي تغییر اساسی فرهنگی یا بحران.

شود که تئوري ساختاري ـ عملکردي، همان مسیر تفکر معمولی از این مطالب بالدرنگ معلوم می

گذرد دیدگاه قدرتمندي ایجاد چه واقعاً می اي است که برحسب آن نظریه کند. این تئوري را طی نمی

برد. اگر این نظریه صحیح باشد ل هر امیدي براي رفرم جدي را از بین میحا کند که درعین می

تر، در اثر جهل است نه براي مشکالت اجتماعی بیش هاي آسان حل مفهومش این است که ظاهراً راه

گیرد دشوارتر تر در باره شرایط اجتماعی بشر بدانیم مسائلی که در برابرمان قرار می دانش. هرچه بیش

شود. می

رهیافت اساسی براي مشکل داروهاي مخدر با مالحظات ساختاري ـ عملکردي، در انواع

شود: چگونه فرهنگ داروهاي مخدر با هایی که از چنین دیدگاهی مطرح شده است، دیده می پرسش

نوع ساختار اجتماعی با یابد؟ چه تر، وفق می عنوان عنصري از نظامی وسیع کل ساختار اجتماعی به

شود؟ فرهنگ داروهاي مخدر بر عنوان عنصري درونی ترکیب می یرومند داروهاي مخدر، بهفرهنگ ن

شویم که رهیافت ساختاري ـ عملکردي چه گذارد؟ وقتی متوجه می بقیه سیستم چه تأثیري می

فرهنگ داروهاي « کنیم که این به اصطالح کند، شروع به فهم این موضوع می هایی مطرح می پرسش

هاي تنهایی مسؤول آن نیست. ولی کنش دهد که هیچ نهادي به تري را می الگوي بزرگ تشکیل» مخدر

عنوان نتیجه منطقی مسایل متقابل پیچیده همۀ عناصر فرهنگی، وجود یک فرهنگ داروهاي مخدر را به

).55-58: 1381کند(کینگ، تر قابل فهم می جاري دیگر بیش

سازمانی اجتماعی داراي روابط درونی اصر مختلف بیشده، عن بنا به بسیاري از مطالعات انجام

سازمانی اجتماعی داراي گذارند. ازسوي دیگر، همه عناصر بی هستند زیرا آنها روي یکدیگر تأثیر می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

34

عنوان متغیر میانگیر سازمانی اجتماعی به باشند؛ برخی از عناصر بی تأثیر یکسان بر روي جرم نمی

. (Taylor, 2001)گذارند طور مستقیم روي جرم تأثیر می رخی دیگر بهکنند ولی ب اي) عمل می (واسطه

شوند که اعضاي جامعه در تنظیم رفتارهاي خود یا مشکل مواجه سازمانی اجتماعی باعث می عوامل بی

ثباتی مکانی ساکنین و... منجر به گمنامی و روابط در بین ساکنین و گردند: فقر، گسیختگی خانواده، بی

. (Vold and Bernard, 1998:152)شود هاي محلی می ها و فعالیت ها در سازمان ین آنمشارکت پای

شناختی انتقادات وارد بر نظریه بوم

شناختی این نظریه بومو سازمانی اجتماعی شده علیه نظریه بی ترین انتقادات مطرح یکی از مهم

سازمانی اجتماعی که نظریه بیباشد. این بدان معنی است است که قلمرو این نظریه محدود می

سازمانی حال، نظریه بی . بااین(Robinson, 2004) تواند بسیاري از انواع جرایم را تبیین کند نمی

هاي بزهکاري، ضرب و جرح، سرقت، سوءمصرف اجتماعی براي تبیین جرایمی نظیر دگرکشی، دسته

سازمانی قرار گرفته است. نظریه بیاي مورد استفاده مواد (مخدر)، خودکشی و حتی جرایم رایانه

کند. در ازا، این نظریه قصد تبیین نوسانات میزان جرم را دارد. براي اجتماعی رفتار فردي را تبیین نمی

سازمانی باشد. داراي بیشترین میزان بی دهد در محالتی که میزان جرم باال می مثال، مطالعات نشان می

نژادي یا قومی از ویژگیهاي این محالت بوده استاجتماعی اجتماعی هستند. ناهمگونی

) (Paulsen and Robinson, 2004: 72 .

سازمانی باشد زیرا بی سازمانی اجتماعی این است که سنجش آن دشوار می ضعف دیگر نظریه بی

ی محققین سازترین ضعف این نظریه زمانی است که برخ وضوح تعریف نشده است. مسأله اجتماعی به

کنند، که این امر باعث مشکل سازمانی اجتماعی از شاخص میزان جرم استفاده می براي سنجش بی

عبارت دیگر، یکی از انتقادات اساسی که بر به ،(Ibid: 72)شود توتولوژیک (این همانی) نظریه می

د. دیده شده است که شو سازمانی اجتماعی وارد است به عملیاتی کردن این نظریه مربوط می نظریه بی

سازمانی اجتماعی (یعنی افزایش میزان بزهکاري) و خود بعضی مواقع تفکیک روشنی بین نتیجه بی

. (Bursik, 1988: 526)شود سازمانی اجتماعی انجام نمی بی

ترین محدودیت معتقدند که احتماالً مهم (Veysey & Messner, 1999: 159)ویسی و مسنر

شود عبارت است از فقدان هرگونه سازمانی اجتماعی انجام می ر مورد نظریه بیتمامی تحقیقاتی که د

سازمانی اجتماعی. گیري مستقیم در مورد خود بی شاخص اندازه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

35

سازمانی اجتماعی وجود دارد این است هاي بی مشکل دیگري که در رابطه با آزمون تجربی نظریه

سازمانی که کدامیک تقدم دارند، جرم یا بی : یعنی اینتوانند نظم علی را حل کنند که این نظریات نمی

سازمانی اجتماعی است و لذا منبع دهند که جرم مقدم بر بی اجتماعی؟ بسیاري از تحقیقات نشان می

سازمانی اجتماعی) دو (جرم و بی رسد که رابطه بین این نظر می باشد. به سازمانی اجتماعی می بی

. (Paulsen and Robinson, 2004: 72)دوجانبه است

کنندگان سازمانی اجتماعی این است که ابداع شناختی و بی تري انتقادها از نظریه بوم یکی از قوي

اهمیت جلوه دادن عوامل قومی و فرهنگی تمایل دارند. تحقیقات در و مدافعان این نظریه به کم

1دند ارائه داد. تحقیق ابکی به آن رسی که شاو و مک چه کشورهاي دیگر استنتاجی متضاد از آن

) در الئوس و نیجریه که با استفاده از آمارهاي دادگاه جوانان بزهکار انجام شد، اطالعات 1989(

شناختی بزهکاري به بار آورد. او مشاهده کرد که هاي فرهنگی الگوهاي بوم اضافی در مورد جنبه

اجتماعی غیررسمی که تحت نفوذ هاي نظر از زندگی جوانان در مناطق شهري مختلف، کنترل صرف

هاي تحقیقات شهرهاي امریکایی که گیرد بر میزان بزهکاري مؤثر است. یافته عوامل فرهنگی شکل می

هاي جرم و جنایت و بزهکاري را از مراکز شهر به کی قرار گرفته و کاهش میزا مورد مطالعه شاو و مک

عنوان مثال، در آرژانتین در أیید نشده است. بهسمت پیرامون نشان داده است در بسیاري از کشورها ت

هاي پیرامونی شهرها باالترین میزان جرم و جنایت و بزهکاري مشاهده شده است به این علت بخش

هاي فقیرتر شهر نزدیک به که بخش اند، درحالی که ثروتمندان اغلب نزدیک به مرکز شهر ساکن بوده

هاي آن دیده شده است. حومه

تواند جایگزین تأثیرات ها در جایگاه فیزیکی بزهکاري، تأثیر عوامل فرهنگی می تفاوتعالوه بر

اي نداشته باشد شود. اساسی و اولیه منطقه سکونت که ممکن است هیچ تمایالت بزهکارانه و مجرمانه

کی هاي خود شاو و مک کند که داده از این بحث می 2کی، جناسن در انتقاد از کار شاو و مک

دهد. تأثیر نژاد و قومیت بر بزهکاري در داخل مناطق نشان می هاي قومی مشخصی را در میزان تتفاو

اي مورد مطالعه قرار گرفته و نفوذ عوامل فرهنگی بر رفتار طور گسترده هاي بزهکاري به میزان

ایین بودن است که پ عنوان مثال، برخی مطالعات نشان داده بزهکارانه مورد تأیید واقع شده است. به

1 - Ebbe 2 - Jonassen

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

36

هاي قومی میزان بزهکاري در میان جوانان شرقی انعکاسی از کنترل اجتماعی است که توسط شبکه

شود. هاي غیررسمی اعمال می ها و گروه سازمان

طورکه نسبت دادن تأثیر جبري عوامل فرهنگی بر جرم و بنابراین در تبیین رفتار انحرافی همان

شمار نیاوردن یا اغماض از تأثیر چنین متغیرهایی بر مان اندازه بهه جنایت و بزهکاري اشتباه است، به

کی تمایل به انجام آن دارند، نادرست خواهد بود. طورکه شاو و مک رفتار جنایی و بزهکارانه، همان

کی گسترش یافت، داراي این امتیاز شناختی که عمدتاً: توسط پارك، برگس، شاو و مک نظریه بوم

اي قرار هاي جغرافیایی ویژه رسد در محیط نظر می اجتماعی جرم و بزهکاري که بهاست که به موارد

سازد. این اي براي فهم جرم و بزهکاري را فراهم می کند و به این لحاظ این نظریه وسیله دارد اشاره می

هاي موجود تحقیقات وسیعی را سبب شده نظریه در مطالعه گرایش به انحراف در مجموعه نظریه

هایی نیز دارد. باال بودن میزان جرم و جنایت و بزهکاري ها کاستی . این نظریه مانند سایر نظریهاست

هاي اجتماعی و اي از سیاست در مرکز شهر و در میان ساکنین منطقه انتقالی ممکن است نتیجه

د منحرف برچسب عنوان افرا ها باشد که این گروه از افراد جامعه بیشتر به اجتماعی آن هاي طبقه ویژگی

وسیله بانیان این نظریه در باره جرم و جنایت و بزهکاري عالوه بیشتر تحقیقاتی که به خورند. به می

که اکثر منحرفین و مجرمینی که انجام گرفته از آمارهاي رسمی جنایی استفاده شده است، درحالی

معه هستند.هاي محروم جا هاي جوانان ثبت شده از گروه نامشان در اسناد دادگاه

اي معنادار میان رفتار انحرافی و شیوه توزیع جمعیت شناسان مکتب شیکاگو رابطه گرچه جامعه

هاي صنعتی پیدا گیري اجتماعی و اضمحالل ارزش ها، گوشه شدن، فساد خانه در شهر، رشد صنعتی

باشد ر رابطه میاند ولی این واقعیت که چگونه این عوامل با انواع خاصی از رفتار اجتماعی د کرده

تواند مورد انتقاد قرار گیرد: نحو زیر نیز می شناختی به انکار شده است. نظریه بوم

دهد. رابطه الزم بین متغیرها و انحراف را توضیح نمی -1

که در معرض شرایط یکسان دهد که چرا فقط بعضی از کسانی این مسأله را توضیح نمی -2

روند. انحرافی میسوي رفتار سازمانی هستند به بی

شوند، که در معرض این شرایط نیستند و منحرف می که چرا کسانی توضیح کافی در مورد این -3

دهد. دست نمی به

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

37

کننده دیگر از قبیل واکنش متعصبانه اجتماعی نسبت به انحراف و تأثیر عوامل مداخله -4

ها در مورد انحراف قرار گرفته شناختی آن هاي آماري مشکوکی را که اساس فرضیات الگوي بوم نرخ

آورد. حساب نمی است را به

توانند فاصله بین تمایل به انحراف و طور بارزي این قبیل تبیینات کامل نیستند زیرا نمی به -5

). 61-64: 1377واقعیت انحراف را پر کنند(احمدي،

نتایج

ییرات فرهنگی، خألهاي سازمانی اجتماعی نتیجه فرآیندهاي تضاد هنجاري و ارزشی، تغ بی

رو، این وضعیت . ازاین(Veysey and Messner, 1999: 157)باشد فرهنگی و ضعف روابط اولیه می

شود. در واقع، دادن افراد به سمت رفتارهاي انحرافی می باعث کاهش کنترل اجتماعی بیرونی و سوق

گسیختگی خانواده مانع از هایی چون شهرنشینی، تحرك مکانی، ناهمگونی قومی یا نژادي و ویژگی

:Paulsen and Robinson, 2004)شود توانایی اجتماعی در اعمال کنترل اجتماعی بر روي افراد می

سازمانی اجتماعی در تحلیل و بررسی مشکالت اجتماعی به شرایطی که موجب . دیدگاه بی(57

شناسان به کند. جامعه کید میشود، تأ ها و نظام هنجاري جامعه می شدن ارزش گسیختگی و شکسته ازهم

اموري چون جنگ و بحران اقتصادي و اثرات این بحران بر هنجارها، قواعد و دیگر عناصر اجتماعی

کند. این دیدگاه بیشتر متأثیر از نظریه کارکردگرایی ساختی است. زیرا تالکوت پارسنز در این توجه می

نظر او جامعه داند. به نظام ارزشی ناشی از آن می ها را فرهنگ و سیستم نظریه عامل اصلی پیوند خرده

ها وجود نداشه زدن هنجارها و ارزش شود که امکانی براي برهم اي گفته می جامعه ، به بدون آسیب

ها صورت پذیرد(آزاد، شدن از طریق درونی کردن هنجارها و ارزش طور طبیعی جریان نهادي باشد و به

اجتماعی امروزه هنوز مورد تحقیق بسیار است. محققان اکنون در حال سازمانی ). نظریه بی37: 1377

شناختی بر الگوهاي استفاده از الگوهاي آماري پیچیده جهت تعیین تأثیرات شرایط اجتماعی و بوم

اي از مطالعات مهم حاکی از آن است که بافت اجتماعی مناطق شهري، بزهکاري هستند. حجم فزاینده

شناسی اجتماعی به ایجاد شرایط مساعدي جهت استعمال زان بزهکاري دارد. این بومتأثیر زیادي بر می

نماید. مواد مخدر و بزهکاري کمک می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

38

منابع

الف) فارسی:

.1377هاي انحرافات اجتماعی. شیراز. انتشارات زر. احمدي، حبیب. نظریه .1

.1377د. آزاد ارمکی، تقی. بررسی مسائل اجتماعی. تهران. مؤسسه نشر جها .2

. 2گسـیختگی اجتمـاعی. نامـه علـوم اجتمـاعی. دوره ور. نظـام طوبی، ژاکلین رودلف و قمر پیلـه .3

.1365. زمستان3شماره

دخت مجلسی. تهران. انتشـارات کینگ، اچ دبلیو. نیمه دوم قرن بیستم و تفکرات اجتماعی. پوران .4

.1381گفتمان.

.1376ناختی. نوین توالیی. تهران. امیرکبیر. ش مرتن، رابرت ك. مشکالت اجتماعی و نظریه جامعه .5

ب) انگلیسی:

1. Akers, Ronald L. and Christen S. Sellers (2004). Criminological Theories: Introduction, Evaluation and Application. Fourth Edition. Los Angeles: Roxbury Publishing Company.

2. Bursik, Robert J. and Harold G. Grasmick (1993). Neighborhoods and Crime: The Dimensions of Effective Community Control. New York: Lexington Books.

3. Bursik, Robert J. (1988). "Social Disorganization and Theories of Crime and Delinquency: Problems and Prospects". Criminology Vol 26. No 4.

4. Gottfredson, D. McNeil R. and Gottfredson (1991). "Social Area Influences on Delinquency: A Multilevel Analysis". Journal of Research in crime and Delinquency 28: 197- 226.

5. Merton, Robert. (1971). "Social Problems and Sociological Theory". in R.K. Merton and R. Nisbet (eds). Contemporary Social Problems. New York: Harcourt Brace Inc.

6. Osgood, D. AND j. Chambers (2000) "Social Disorganzation Outside the Metropolis: An Analysis of Rural Youth Violence". Criminology 38(1): 81- 115.

7. Paulsen, Derek J. and Matthew B. Robinson (2004). Spatial Aspects of 8. Crime: Theory and Practice. New York: Pearson.

9. Robinson, M. (2004). Why Crime? An Integrated Systems theory of

Antisocial Behavior. Upper Saddle River NJ: Prentice- Hall.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

39

10. Sampson, R. and B. Groves (1989). "Community Structure and Crime: Testing Social Disorganization Theory". American Journal of Sociology 94: 774- 802.

11. Talyor, R. (2001). The Ecology of Crime Fear and Delinquency: Social Diserganization Versus Social Efficacy. In R. Paternoster, and R. Bachman (Eds.) Explaining Crime and Criminals. Los Angeles CA: Roxbury.

12. Veysey, B. and S. Messner (1999). Further Testing of Social Disorganization Theary: An Elaboration of Sampson and Grovess Community Structure and Crime. The Journal of Research in Crime and Delinquency 36(2): 156- 174.

13. Vold, G. Bernard T. and J. Snipes (1998). Theoretical Criminelogy (4th ed.) New York: Oxford University.

14. Walsh,A. 2002. Biosocial Criminology: Introduction and Integration. Cincinnati OH: Anderson Publishing.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

40

هاي اجتماعی ي فضاي شهري بر پیشگیري از جرم و آسیبها تاثیر ویژگی

دکتر محمود شارع پور

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران

چکیده

یی که همواره ذهن اندیشمندان اجتماعی را بـه خـود ها از زمان آغاز جامعه مدرن یکی از دغدغه

عصر مدرن می باشد. افزایش مشغول داشته نحوه برقراري نظم و امنیت اجتماعی در جامعه پر ازدحام

حجم، تراکم و ناهمگونی جمعیت در مناطق شهري سبب گردیده که موضوع کنترل اجتماعی برجسته

گردد. جرم و آسیب اجتماعی همواره یکی از معضالت اساسی جامعه شهري مدرن بوده است. بـدین

ري از وقوع جرم نظرات جهت بر اساس تحقیقات انجام شده در کشورهاي مختلف، براي تبیین پیشگی

ي فیزیکی الزم براي برقراري امنیـت در ها مختلفی ارائه شده است. در برخی از این نظریات بر ویژگی

روانی می باشـد. مقالـه -ي شهري تاکید شده و در برخی دیگر تاکید اصلی بر عوامل اجتماعیها محله

ه و بـر نقـش تعـاملی و ترکیبـی ایـن حاضر کوشیده تا ضمن معرفی این نظریات به تلفیق آنها پرداخت

عوامل تاکید نماید.

واژگان کلیدي:

کنترل اجتماعی. -نظام همسایگی -محله شهري -امنیت اجتماعی -جرم

ي فیزیکی محیط بر پیشگیري از جرمها تاثیر ویژگی

بر اساس تحقیقات انجام شده میتوان تصور کرد که برخی از ویژگیهاي فیزیکی محیط همسایگی

ه علت اثرگذاري بر تعامالت اجتماعی، با جرم و احساس ناامنی رابطه دارند. در مـورد تـاثیر محـیط ب

فیزیکی بر جرم و احساس امنیت، تحقیقات زیادي صورت گرفته است. به عنوان مثـال نیـومن نظریـه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

41

) را مطـرح کـرده اسـت. بـه اعتقـاد اسـکار نیـومن Defensible space theoryفضاي قابل دفاع (

)Oscar Newman فضاي قابل دفاع ابزار موثري براي کاهش جرایم در محیط شـهري اسـت. بـر ،(

اساس این تئوري، فضاهایی که در آن امکان مشاهده وجود دارد و به دشواري میتوان از نظاره عمـومی

گریخت، احتمال کمتري براي بروز جرایم دارند. این نظریـه در سـالهاي اخیـر مـورد آزمـون تجربـی

شماري قرار گرفته و تایید شده است. به عنوان مثال، وجود صندوق پستی در کوچـه فرصـت نظـاره بی

گري عمومی را افزایش می دهد و خود ابزاري براي پیشگیري از وقوع جرم است.

اگرچه این نظریه در بین بسیاري از محققان داراي محبوبیت زیادي است ولی در سالهاي اخیر به

د اجتماعی پیشگیري از جرایم، مورد انتقاد برخی از عالمان اجتمـاعی قـرار گرفتـه جهت غفلت از ابعا

است.

ي اجتماعی محیط بر پیشگیري از جرمها تاثیر ویژگی

بسیاري از محققان اجتماعی معتقدند که بین جرایم و متغیرهاي اجتماعی رابطه تنگاتنگی وجـود

در اجتماع و سطح تحصـیالت، درآمـد، نـاهمگونی دارد. اغلب تحقیقات نشان داده که بین سطح جرم

قومی و ثبات سکونتی افراد رابطه نزدیکی وجود دارد. به عبارت دیگر، جرم بیشتر در مناطقی روي می

دهد که افراد داراي سطح تحصیالت و درآمد اندکی بوده و از طول اقامت اندکی برخوردار باشند.

) موجود در محله، رابطـه دارد. گـرین Sense of communityجرم همچنین با حس اجتماع (

) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که حس تعلـق عـاطفی .Greenberg et alبرگ و همکاران (

)Emotional attachment که بعد عاطفی انسجام اجتمـاعی اسـت، یکـی از عناصـر مهـم کنتـرل(

فرد احساس کند که محیط اجتماعی اجتماعی است. زیرا برخورداري از حس اجتماع سبب میشود که

خود را تحت کنترل دارد لذا او بیشتر احساس امنیت خواهد کرد.

) در مطالعه مردم نگارانه خود به این نتیجه رسید که آندسـته از افـرادي کـه فاقـد Merryمري (

نیـز ) Fischerپیوند اجتماعی با محله خود هستند بیشتر احساس ناامنی می کننـد. تحقیقـات فیشـر (

حاکی از وجود رابطه بین احساس ناامنی و بی اعتمادي به همسایگان است. میتوان گفت که هر چقدر

انسانها حس اجتماع قوي تري داشته باشند، بیشتر احساس امنیت خواهند کرد.

پس میتوان گفت که بین نگرشها و رفتارهاي ساکنان محله با قابلیت دفاع فضا، رابطه وجود دارد.

ت دیگر، هر جایی که در آن ساکنان محل، داراي حـس اجتمـاع قـوي باشـند، در آنجـا ابعـاد به عبار

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

42

فیزیکی محیط در پیشگیري از جرم میتواند تاثیر بیشتري داشته و موفق تر عمل نماید. ولـی در محلـه

ر ي فیزیکـی د هـا ایی که ساکنان آن یکدیگر را نمی شناسند و یا به هم اعتماد ندارنـد، تـاثیر ویژگـی

پیشگیري از جرایم چندان قوي نیست.

نظریه پنجره شکسته:

ي محیط بر جرایم تاکید دارد، نظریـه پنجـره شکسـته ها یکی دیگر از نطریاتی که بر تاثیر ویژگی

)Broken window ) است که توسط جیمز ویلسـون و جـورج کلینـگ (Wilson and Kelling (

ایی که در آن نمادهاي بی توجهی وجـود دارد نظیـر: مطرح شده است. بر اساس این تئوري، در محله

ي شکسته شـده، تمـام ایـن ها زباله انباشته شده، نماي کثیف بیرونی، بی نظمی در ساختمانها، و پنجره

نمادها نشان می دهند که مردم این محله فاقد حس اجتماع قوي نسبت به محله خود هسـتند. لـذا بـه

م منتقل میشود که ساکنان محله چندان حساسیت و واکنشی نسـبت طور ضمنی به افراد بزهکار این پیا

ي بزهکارانه نخواهند داشت. این اختالل و بی نظمی فیزیکی همچنـین سـبب میشـود کـه ها به فعالت

ساکنان محله، ترس زیادي از وقوع جرم داشته باشند. افزایش احساس ترس و ناامنی منجر به کـاهش

این خود احتمال وقوع جرم در محله را افزایش می دهد.حس تعلق عاطفی به محله شده و

نظرات جیکوبس در مورد برقراري امنیت در شهر

Diverse land) بر کاربري مخـتلط از زمـین ( Jane Jacobsاز سوي دیگر، جین جیکوبس (

useي داراي کارکرد گوناگون (مثل کارکرد سـکونتی، تجـاري، ها ) تاکید کرده و معتقد است که محله

ي چند کـارکردي ها ي تک کارکردي، داراي امنیت هستند. محلهها اداري، تفریحی و ...) بیشتر از محله

)Multi-functional سبب میشوند کـه در طـی روز و غـروب تعـداد زیـادي از انسـانها در محلـه (

شتر حضور داشته باشند و این سبب افزایش نظارت غیر رسمی می شود. برعکس، فعالیت بزهکارانه بی

ي خلوت و آرام، احتمال وقوع دارند.ها در محل

ها، دولت و اقتصاد. ایـن ها، محله ها، پارك از نظر او عناصر اساسی شهر عبارتند از: مردم، خیابان

هاي بـدن انسـانی هسـتند کـه بـا توانند بدون یکدیگر زندگی کنند. این عناصر شبیه ارگان عناصر نمی

ک هستند. جیکوبس در کتاب مرگ و زندگی شهرها به دنبال تحلیل اینیکدیگر در پیوند و رابطه نزدی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

43

هاي مسکونی در شهر، موفق هستند و برخی ناموفق. از نظـر جیکـوبس، نکته بود که چرا برخی محله

) و عوامل اقتصادي.Spatialها از دو نوع هستند: عوامل فضایی ( عوامل موفقیت محله

ترین رکـن روهاي شهر داراي کارکردهاي مختلفی هستند. مهم هها و پیاد از نظر جیکوبس، خیابان

آید و برعکس. ها جالب و پاکیزه باشند، شهر زیبا به نظر می هاي آن است. اگر خیابان یک شهر، خیابان

تـرین ها است و مهم روهاي آن امن باشد. شهر مملو از غریبه ها و پیاده زمانی شهر امن است که خیابان

که فرد در میان تمام این افراد غریبه، احساس امنیت کند. خیابان زمانی امن است که از نکته این است

خیابان خوب استفاده شود.

کنند. خیابان، خون شهر است، جـایی ها نقش مهمی را ایفا می در این رهیافت تکاملی او، خیابان

آن صورت ت و داد و ستد دربینند و جایی است که تجار جا یکدیگر را می است که ساکنان شهر در آن

ي امنیـت، انسـجام اجتمـاعی، و کننـده گیرد. به اعتقاد جیکوبس، خیابان صحنه باله است که تعیـین می

توسعه اقتصادي شهر است.

در کتاب مرگ و زندگی شهرها جیکوبس به شرایط فیزیکی الزم براي تحقق ایـن بالـه خیابـانی

نمایش و صحنه، خوب از کار درآید، الزم است چند شرط تأمین که این پردازد. از نظر او براي این می

شود:

که بتوان در تمام ساعات روز، مردم را طوري که، بایستی محله داراي چند کارکرد باشد به اول این

هاي آن دید. محله بایستی داراي ترکیبی از کارکردها باشد. در خیابان

و ساختار خیابانی تودرتو، به نفع شهر است. افـراد هاي ساختمانی کوتاه که، وجود بلوك دوم این

رو بایستی بتوانند دور تا دور محله قدم بزنند و مسیرهاي مختلفـی داشـته باشـند و همیشـه چیـز پیاده

جدیدي براي اکتشاف داشته باشند.

که، در یک منطقه مسکونی همیشه بایستی تنوع وجود داشته باشد. سوم این

هاي که افراد و خانواده ) است یعنی اینCompactطرفدار محله فشرده ( که، جیکوبس نهایت این

مختلف (دانشجویان، سالمندان، مهاجران، هنرمنـدان، بازاریـان و...) در کنـار یکـدیگر زنـدگی کننـد.

Critical» (تـوده حیـاتی «که، وجود چنین تنوعی در یک محیط کوچک سـبب پیـدایش واقعیت این

massنگهداري انواع و اقسام امکانات و تسهیالت محلی، وجود این تـوده حیـاتی، شود که براي ) می

توانند بدون هـیچ مشـکلی ها می الزم و ضروري است. در چنین محله متنوع و شلوغی، انواع فروشگاه

در کنار هم کار کنند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

44

ی پس باله خیابانی نیاز به شرایط فضایی خاصی دارد. تمام این شـرایط سـبب تنـوع و گونـاگون

شوند که وجود این تنوع براي شکوفایی شهر، الزم است. بـدین ترتیـب مـردم در هـر لحظـه، بـه می

وجود داشته باشد، "چشم روي خیابان"یکدیگر دسترسی دارند. او معتقد است که اگر به اندازه کافی

بـه فرصتی براي بروز جرایم وجود نخواهد داشت و احساس امنیت مردم افزایش پیـدا خواهـد کـرد.

آل از نظر جیکوبس شهري است که مانع از وقوع جرم شود، شهري کـه در آن تعبیر ممفورد، شهر ایده

داند. ها را بهترین مکانیسم تأمین امنیت می کند. او مراقبت همسایه هر شهروندي نقش پلیس را ایفا می

نظور از تراکم شهري یابند نه با تراکم شهر. م به اعتقاد جیکوبس، جرایم با حجم شهر افزایش می

شود توانایی مونیتورینگ(نظارت) بیشتر شـود و یعنی فقدان فاصله فیزیکی. تراکم شهري هم سبب می

هم توانایی مجازات. جیکوبس بیشتر از همه بر کارکرد مونیتورینگ تأکید دارد. به اعتقاد جیکوبس، در

یابد. تراکم همیشه قابلیت آن کاهش میهر شهري که بتوان به راحتی تخلفات را دید، میزان جرایم در

دهد. رویت و مشاهده را افزایش می

هـا سـبب انسـجام اجتمـاعی ها و انسان پس میتوان گفت که وجود تنوع در کارکردها، ساختمان

ها دائماً در خیابان و فروشگاه در تعامل با یکدیگر خواهند بود. بدین شود. در چنین شرایطی انسان می

گیرد. بکه همسایگی یا به تعبیري سرمایه اجتماعی، شکل میترتیب نوعی ش

) را به یک اجتماع Neighborhoodتوان یک محله ( او به طرح این ایده پرداخت که چگونه می

)Communityآیـد یعنـی هاي خیره بر خیابان، پدید می ) تبدیل کرد. به نظر او امنیت از طریق چشم

را از بـین بـرده اسـت. خود. این چیزي است که معماري نـو آن مراقبت مردم محله از اماکن عمومی

وقـت هاي چند منظوره صورت گیرد، آن هاي آن استفاده وقتی محله، کوچک و شلوغ باشد و از خیابان

» بالـه خیابـان «کننـد. بایسـتی مـردم محلـه در است که ساکنان محله احساس تعلق و انسجام پیدا مـی

این کتاب مردم را دعوت کرد که از تجربه زندگی در شـهر، لـذت ببرنـد مشارکت داشته باشند. او در

)Legates and Stout 2003.(

پیام اصلی جیکوبس در کتاب مرگ و زندگی شهرها این است کـه محـیط فیزیکـی شـهر تـأثیر

خصوص در سـطح محلـه. او در ایـن کتـاب بـه مستقیم و زیادي بر زندگی اجتماعی مردم آن دارد، به

هـا از هـم شود که فعالیـت ها سبب می دار استفاده ترکیبی از زمین است. جداسازي کاربريشدت طرف

جدا شوند: منطقه مسکونی، منطقه سازمانی، منطقه تجاري. از نظر او ایـن جـدایی سـبب تهـی شـدن

شود بعالوه جیکوبس معتقد است که تنوع جمعیتی در یک محله داراي اثرات مثبت زیادي است. می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

45

کوبس که از فعاالن احیاي اجتماع در شهر و منتقدان معماري اسـت، در ایـن کتـاب در جی جین

هاي آن را دوباره مطرح کرد. ممکن است که معماري معماري فضاهاي شهري، مفهوم اجتماع و ارزش

توانـد روحیـه آدمـی را ها نباشد ولی مسلماً طراحی بد مـی کننده رفتار ما انسان و طراحی شهري تعیین

هایی ها داشته باشد. به اعتقاد او یکی از ارزش تواند تأثیر مثبتی بر انسان کرده و طراحی خوب می کسل

ها است. به نظر او در طراحی که طراحان شهري بایستی بدان توجه کنند، تقویت اجتماع و تعامل انسان

Theروها ( تفاده از پیادهي تحت عنوان: اس خیابان فقط نباید به مهندسی ترافیک توجه کرد. او در مقاله

Uses of Sidewalks معتقد است که خیابان بایسـتی طـوري طراحـی شـود کـه مـردم بتواننـد از (

ها باید طوري طراحـی شـوند کـه مـردم در جلـوي هاي خانه خود، کودکان خود را ببینند. خانه پنجره

نه طراحـی کـرد). بـه نظـر او گو را این Hudsonها بتوانند تجمع کنند (خود او خیابان هودسون خانه

خصوص بـراي دختـران و زنـان. خالصـه کننده احساس امنیت باشد به طراحی خیابان بایستی تقویت

گیري اجتماع، اول بایستی یک محیط امن داشت. هرگاه امنیت ضعیف باشد، به نظر او براي شکل،اینکه

).Legates and Stout 2003بیند ( اجتماع آسیب می

ه اجتماعی در پیشگیري از جرم:تاثیر سرمای

اي از توانـد مجموعـه ادبیات مربوط به سرمایه اجتماعی حاکی از این است که ایـن سـرمایه مـی

اثرات اقتصادي و اجتماعی را به بار آورد:

مختلف بر میزان جرایم تاثیر دارد از راههايسرمایه اجتماعی -الف

تقویت هنجارها و ارزشهایی بپردازد که مـانع از وقـوع تواند به ترویج و سرمایه اجتماعی می ـ 1

آمیز شوند. رفتار جرم

ـ با تقویت پیوندهاي اجتماعی و سرمایه اجتماعی، ضمانت اجرایی بر علیه کسانی که هنجارها 2

آید (نظیر ایجاد احساس شـرم و گنـاه توسـط می گذارند، فراهم می و رفتارهاي پذیرفته شده را زیر پا

. همسایگان)

عنوان مانع وقـوع جـرم هاي اجتماعی و پیوندها به همین جهت در حوزه جرم شناسی از شبکه به

شود. مطالعات طولی نیز این موضوع را ثابت نموده اند. البته تاثیر سـرمایه اجتمـاعی بیشـتر بـر یاد می

جلوگیري از وقوع جرایم خشونت آمیز است.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

46

ي جـرائم خشـونت هـا که سرمایه اجتماعی با میزان ) نشان داد1997تحقیق کواچی و همکاران (

آمیز داراي همبستگی منفی است. هر چقدر سطح سـرمایه اجتمـاعی پـائین تـر باشـد، میـزان جـرائم

خشونت آمیز نظیر دزدي و قتل باالتر خواهد بود. جرم شناسان بر این باورنـد کـه سـرمایه اجتمـاعی

دارد. براساس نظریـه بـی سـازمانی اجتمـاعی (سمپسـون پائین با نرخ باالي بزهکاري و جرائم رابطه

بستگی به سطح کنترل اجتماعی غیررسمی در محله ،)، توانایی نظام همسایگی براي کنترل جرم1996

سو، میزان تمایل ساکنان محله براي مداخله جهت حفاظت از منافع جمعی و اموال عمومی دارد. از آن

بستگی اجتماعی در بین ساکنان دارد.بستگی به شرایط اعتماد متقابل و هم

اقتصـادي دیگـري نیـز -عالوه بر پیشگیري از جرم، سرمایه اجتماعی داراي پیامدهاي اجتمـاعی

هست نظیر:

سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ اقتصادي -ب

شـود. سرمایۀ اجتماعی به تدریج به عنصر حیاتی توسعۀ اقتصادي در سرتاسر جهـان تبـدیل مـی

هاي مردمی محلی، براي رشـد وسعۀ روستایی نشان داده است که شبکۀ نیرومند انجمنها پژوهش ت ده

گذاري فیزیکی و تکنولوژي اهمیت دارد. اقتصادي به اندازة سرمایه

هایی که دربارة اقتصادهاي آسیاي شرقی که به سرعت در حال رشد هستند انجام گرفتـه پژوهش

دلیل چنـین اقتصـادهایی این عی متراکم تأکید کرده است، و بههاي اجتما تقریباً همواره بر اهمیت شبکه

نام دارد. ایـن » اي داري شبکه سرمایه«شوند که داري محسوب می گاهی نمایندة نوع جدیدي از سرمایه

هـاي خـارج از کشـور چون چینی ها که اغلب بر مبناي خانوادة گسترده یا جوامع بسته قومی هم شبکه

کنند. هاي معامالتی، و سرعت اطالعات و ابتکارات را تقویت می کاهش هزینهاستوار هستند اعتماد،

سزایی دارد. مـارك گرانـووتر سرمایۀ اجتماعی در توسعه اقتصادهاي پیشرفته غربی نیز اهمیت به

چـون پیمانکـاري یـا کاریـابی، وقتـی در شناس اقتصادي گفته است که معامالت اقتصـادي هـم جامعه

انجام گیرند، کارآمدتر هستند. هاي اجتماعی شبکه

ي مختلف به ها ي اصلی سرمایه اجتماعی هستند)، به شیوهها ها (که از مؤلفه ـ وجود شبکه ج

کند کارکرد بهتر بازار کمک می

کنـد و مشـکالت بـین ها انجام کار گروهـی را تسـهیل مـی ، وجود شبکهها ـ در داخل شرکت1

ن امر به بهبود کارایی، تقویت نوآوري و افزایش کیفیت محصول دهد. ای پرسنل و کارفرما را کاهش می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

47

شدت در کند. بدین جهت ارتباط بین سرمایه اجتماعی و نوآوري در عرصه تجارت، به نهایی، کمک می

سالهاي اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته است.

هـا و تسـهیل جریـان ي تجاري به افزایش اعتماد، کاهش هزینـه ها ها بین شرکت وجود شبکه ـ 2

شود. انتقال اطالعات منجر می

و اجتماعـات محلـی، فرصـتی بـراي کارمنـدان و پرسـنل فـراهم ها ـ وجود شبکه بین شرکت3

هایی نظیر رهبري و حل مسأله را در خود تقویت نمایند و به فهم بهتـري در مـورد نماید تا مهارت می

نیازهاي مشتریان خود دست یابند.

ی زیادي در مورد تاثیر سرمایه اجتماعی بر عملکرد اقتصادي هم در سـطح ملـی و شواهد تحقیق

عنوان مثال تحقیقات نشـان داده هم در سطح مناطق مختلف موجود در داخل یک کشور وجود دارد، به

که مناطق شمالی کشور ایتالیا که داراي سرمایه اجتماعی زیادي هستند، به مراتب ثروتمندتر و مولـدتر

باشند. اطق جنوبی ایتالیا که داراي سرمایه اجتماعی اندکی هستند، میاز من

باشـد. هاي جستجوي کار مـی عالوه سطح بیکاري و طول دوره بیکاري، تا حدودي تابع هزینه به

مـؤثري بـراي تسـهیل فراینـد سازوکارتوانند می ،اصلی سرمایه اجتماعی هستند يها که از اجزا شبکه

خصوص وجود سرمایه اجتماعی از نوع متصل کننده در این زمینه بسیار مهم هبجستجوي شغل باشند.

). 1998است(ولکاك

مختلـف از راههـاي ـ سرمایه اجتماعی ممکن است موفقیت تحصیلی را تسهیل نمـوده و د

سبب تقویت آموزش و تحصیالت فرد شود

ده از ایـن جهـت حـائز رابطه بین والدین و فرزند: وجود سرمایه اجتمـاعی در درون خـانوا .1

دهـد. اهمیت است که به فرزندان در همان دوران کودکی اجازه دسترسی به سرمایه انسانی والدین مـی

ولی این امر بستگی به حضور فیزیکی والدین در خانه و میزان توجه، عالقه و تشویق والدین دارد.

تاثیر قدرتمندي بـر فرزنـدان و ها با مدرسه، نوع رابطه بین مادر و پدر با یکدیگر و رابطه آن .2

تشویق فرهنگ یادگیري دارد.

از ایـن طریـق آرزوهاي تحصیلی و شغلی تاثیر زیادي بر نوع عملکرد تحصیلی فرد دارند و .3

شوند. هاي اجتماعی هستند که این آرزوها به افراد منتقل می این شبکه

شود هـ ـ سرمایه اجتماعی به سالمتی فرد منجر می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

48

زیادي در کشورهاي مختلف، رابطه قوي و مثبتی بین سرمایه اجتماعی (پیونـد نزدیـک مطالعات

فرد با خانواده و دوستان) و سالمتی را ثابت کرده است، حتی بـا کنتـرل کـردن اثـر فقـر. دورکـیم از

نخستین محققانی بود که به بررسی رابطه بین خودکشی و روابط اجتماعی افراد پرداخت و بین این دو

یر، رابطه قوي را مشاهده کرد. متغ

وجود روابط اجتماعی گسترده بر سالمت فـرد اثـر دارد زیـرا بـر نحـوه ادراك فـرد از موقعیـت

(یعنی ارتباط نزدیـک بـا خصوص از نوع پیونددهنده هو ب ،اجتماعی خویش اثر دارد. سرمایه اجتماعی

بخشد. فقدان این نوع سرمایه علق میکرده و به او احساس ت دفر بهخانواده و دوستان) کمک ملموسی

شود. تحقیقات نشان داده که وجود روابط حمایـت کننـده اثـر باعث احساس انزوا و افسردگی فرد می

زیادي بر فیزیولوژي انسان و نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن دارد. مطالعات طولی نیز نشـان داده کـه

دهد: دوران کـودکی طع از زندگی فرد خود را نشان میاثر سرمایه اجتماعی پیونددهنده بیشتر در دو مق

و دوران سالخوردگی.

تواند به موفقیت شغلی کمک کند و ـ سرمایه اجتماعی می

این بـاور فرهنگـی کـه با ورود به مدرنیته صحبت از فردگرایی است. فردگرایی عبارت است از

خود او دارد. سرمایه اجتماعی با ایـن یهاي یها و توانا موفقیت یا شکست هر شخصی بستگی به تالش

اسطوره فردگرایی تا حدودي منافات دارد. زیرا فردگرایی یعنی این پیام که موفقیت یک امـر فـردي و

شناسان با نفوذ چند دهه اخیر، معتقـد اسـت کـه فردگرایـی، کلمن یکی از جامعه شخصی است. جیمز

پندارد که جامعه مرکب از تعدادي افراد مستقل می افسانه رایج در جامعه مدرن است. این افسانه چنین

هاي این رسند و نظام اجتماعی ترکیب کنش از هم است، هر یک از این افراد مستقالً به اهداف خود می

هـا نقـش مهمـی در کشـف و تحقـق گران مستقل از هم است. ولی باید توجه داشت کـه شـبکه کنش

کنند. ایفا می استعدادهاي طبیعی، هوش، تالش و حتی شانس

در زمینه تاثیر سرمایه اجتماعی بر موفقیت شغلی باید گفت که نفوذ قدرت فرد در نظام سازمانی

هـاي سـازمان. در ناشی از عوامل مختلفی است نظیر اقتدار رسمی، تخصص، و موقعیت فرد در شبکه

تخصص و موقعیت فرد هاي امروزي روز بروز از اهمیت اقتدار رسمی کاسته شده و بر اهمیت سازمان

باشد. مدیرانی کـه تصـویر ” شبکه ساز“ شود. مدیر خوب کسی است که بتواند ها، افزوده می در شبکه

تر هستند. هاي موجود در سازمان خود دارند، در مقایسه با سایر مدیران موفق درست و کاملی از شبکه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

49

است زیرا موسساتی کـه داراي میـزان اخیراً به اثر سرمایه اجتماعی بر نوآوري تاکید زیادي شده

باالیی از اعتماد هستند، بیشتر احتمال نوآوري دارند. درواقع، افراد در جوامع داراي اعتماد بـاال، بـراي

کنند. در این نوع جوامع، کمتـر نیـاز محافظت و جلوگیري از استثمار خود، هزینه کمتري پرداخت می

ها نیست. برعکس در یوبه پیش بینی تمام احتماالت و سنار آید و نیازي می به قراردادهاي مفصل پیش

شود. هاي داراي اعتماد پائین، از نوآوري ممانعت می جوامع یا سازمان

نماید می ـ سرمایه اجتماعی به کارایی نهادهاي دولتی و حکومتی کمک ز

در منـاطقی کـه دهد کـه تحقیقات انجام شده در کشورهاي مختلف نظیر ایتالیا و آلمان نشان می

میزان مشارکت در امور مدنی باال است و حکومـت کیفیـت بهتـري دارد. در ،اعتماد باالیی وجود دارد

این زمینه توجه به چند نکته حائز اهمیت است:

اول در شرایط سرمایه اجتماعی باال، شهروندان جهت گیري معطوف به اجتماع داشته، قانون مدار

اي کـه داراي سـرمایه هـا در جامعـه نمایند. اساساً اجراي سیاسـت می ريشده و با دولت همکاري بهت

گیرد و برعکس. اجتماعی زیاد است، به راحتی صورت می

وجود سرمایه اجتماعی، شهروندان را به مصرف کنندگان پیچیده سیاسـت و امـور سیاسـی دوم،

جهت منافع اجتماع، تحـت فشـار آموزد که چگونه دولت را براي عمل در می کند و به مردم تبدیل می

قرار دهند.

شود تا بوروکراتها و سیاستمداران همکاري بهتري با هـم وجود سرمایه اجتماعی سبب می سوم،

). 1997داشته باشند (نیوتن

هـاي اجتمـاعی مبتنـی بـر اعتمـاد، کـارایی داللت بر این دارد که وجود شـبکه باال تمامی موارد

بخشد. می نهادهاي دولتی را بهبود

نتایج

بسیاري از تحقیقات موید وجود رابطه بین طراحی محله و رفتار ساکنان آن می باشند. لذا اکنـون

به گونه اي عمل مـی شـود کـه بـه ها در بسیاري از کشورهاي توسعه یافته در طراحی و توسعه محله

تر در جـایی روي مـی تقویت تعامل اجتماعی کمک شود. پژوهشها نشان داده که تماس اجتماعی بیش

دهد که ساکنان، فرصت تماس داشته، در نزدیکی یکدیگر زندگی کرده و از فضاي مناسب براي تعامل

برخوردار باشند. وجود تعامل اجتماعی بین ساکنان محله سبب گـردش اطالعـات میشـود لـذا میـزان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

50

ر مـی شـوند. بـدین ترتیـب ي اجتماعی پدیداها اعتماد اجتماعی بین ساکنان محله افزایش یافته و شبه

تعامل اجتماعی در سطح محله به رشد سرمایه اجتماعی کمک می کند. رشد سرمایه اجتمـاعی سـبب

براي پیشگیري از وقوع جرام و ها تقویت کنترل اجتماعی غیر رسمی شده و یکی از موثرترین مکانیسم

ي اجتماعی در سطح محله می باشد.ها آسیب

منابع

1. Fischer, C. (1982), " To Dwell Among Friends ", Chicago:

University of Chicago. 2. Greenberg, S. et al. (1982), " Safety in Urban Neighborhoods ",

Population and Environment, 5. 3. Jacobs, J. (1961), " The Death and Life of Great American Cities ",

New York: Vintage. 4. Jacobs, J. (1984), " Cities and the Wealth of Nations ", Random

House. 5. Jacobs, J. (1969), " The Economy of Cities ", Random House. 6. Kawachi, I., B.P. Kennedy, K. Lochner, and D. Prothrow-Stith

(1997), " Social capital, income inequality and mortality ", American Journal of Public Health, 87, pp: 1491-1498.

7. LeGates, R.T. and Stout, F. (2003), " The City Reader ", 3rd Edition, New York: Routledge.

8. Merry, S. (1981), " Urban Danger: Life in a Neighborhood of Strangers ", Philadelphia: Temple University.

9. Newman, O. (1972), " Defensible Space ", New York: Macmillan. 10. Newton, K. (1997), " Social capital and democracy ", American

Behavioral Scientist, Vol.40, No.5, pp: 575-586. 11. Sampson, R.J. (1996), " The community ", In Wilson, J.Q. and

J.Petersili (Eds.) Crime, Institute for Contemporary Studies, San Francisco, pp: 193-216.

12. Wilson, J.Q. and Kelling, G. (1982), " Broken windows ", Atlantic Monthly, 211.

13. Woolcock, M. (1998), " Social capital and economic development: Towards a theoretical synthesis and policy framework ", Theory and Society, 27: 151-208.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

51

)ها (علل ومدلپدیده چند بعدي ،اعتیاد

زاده دکتر رمضان حسن

شناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد ساري دانشیارگروه روان

چکیده

پردازد. می به عنوان یک پدیده چند بعدي این مقاله به بررسی و شناخت اعتیاد نوجوانان و جوانان

ارائه شود. اعتیاد مشکل ي الزم ها پیشنهاداعتیاد شود براي کاهش و پیشگیري از در این مقاله سعی می

هاي عمده جوامـع انسـانی بـه حسـاب امروزه، اعتیاد یکی از مشکالت و چالش.و پدیده جهانی است

آید. مسئله مواد مخدر و اعتیاد بسیاري از کشورهاي جهان را بـا تهدیـدات جـدي مواجـه کـرده و می

در ایـن پـژوهش از روش پـس .کنند ف این پدیده شوم میهاي زیادي را صر ساله کشورها هزینه همه

بسـته پاسـخ هـا از پرسشـنامه بودند. براي گـردآوري داده n= 248رویدادي استفاده شد. نمونۀ آماري

عوامـل خـانوادگی، آموزشـگاهی، و ،)P >%5استفاده شد. نتایج نشان داد که عوامل فـردي و روانـی (

هاي شخصـیتی و ویژگی.) در اعتیاد نوجوانان و جوانان مؤثرند P >%5اجتماعی( ،و)P >%5اقتصادي (

کننـد، شناختی معتادان حاکی از آن است که بیشتر آنها در سنین پایین به اعتیاد گرایش پیدا می جمعیت

اعتیاد در شهرها بیشتر از روستاهاست، و درصد قابل توجهی از آنها بیکار بوده و از نظر تحصیالت در

ند. حد پایین هست

:کلیدي واژگان

ر،مدل.مواد مخد -نوجوانان و جوانان -پدیده چند بعدي -اعتیاد

مقدمه

هـاي عمـده جوامـع امروزه، اعتیاد یکی از مشکالت و چالش.اعتیاد مشکل و پدیده جهانی است

آید. مسئله مواد مخدر و اعتیاد بسیاري از کشورهاي جهان را با تهدیـدات جـدي انسانی به حساب می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

52

بررسیها و تحقیقات .کنند هاي زیادي را صرف این پدیده شوم می ساله کشورها هزینه واجه کرده و همهم

پذیر است. انواع جرمها، فسـاد، کجرویهـاي حاکی از آن است که دورة نوجوانی و جوانی دورة آسیب

مخدر کلمه ناپسند و اعتیاد به مواد تر از دیگر اقشار سنی است. در بین این قشر زیاد 1اجتماعی و اعتیاد

ي غیرمعمول به ویـژه مـرده، قـدهاي خمیـده، سـرهاي ها هراس انگیزي است که همه را به یاد قیافه

فروافکنده، چشمان به گودي نشسته و حیثیتهاي عزیز را به باد رفته می اندازد اعتیاد یادآور قیافه معتـاد

سوداگرانی بی رحم و خطرناك که جان است که ظالم ترین ضعیف دنیاست و هم یادآور قاچاقچیان و

و مال و ناموس بسیاري را به باد فنا داده، موادمخدر هم عده اي خونخوار را به هواي پول و ثـروت و

گروهی را هم به هوس کیف و لذت به دنبال خود می کشد و دسته سومی را نیز مشغول می کنـد کـه

اعتیاد را به عادت کردن، خوگرفتن، و خود چیزي درسر ندارند جز شوق خدمت و داعیه نجات ملت.

آمیز به مـادة مخـدر کـه از اند. به سخن دیگر، ابتالي اسارت را وقف عادتی نکوهیده کردن معنی کرده

هاي مختلف آور باشد اعتیاد نام دارد. عوارض و پیامدهاي اعتیاد به شکل نظر جسمی یا اجتماعی زیان

شود. در طب جدید به جاي کلمۀ اعتیاد از اصطالح آشکار می 3و وابستگی بدنی 2مانند کم شدن تحمل

تر است. در کل، اعتیاد به تر و صحیح شود که داراي همان مفهوم ولی دقیق ابستگی دارویی استفاده می و

مواد مخدر عبارت است از مسمومیت تدریجی یا حادي که به علّت استعمال مـداوم یـک دارو ایجـاد

اي است که پس آور است. در پزشکی مادة مخدر هر نوع ماده اجتماع زیان شود و به حال شخص و می

).2006، 4از استعمال آن باعث تغییراتی در کار کردهاي معمولی بدن ایجاد کند (اینترنت

نفـر، 000/3000دهد که تعداد معتادین مواد مخدر نزدیـک بـه برخی از بررسیهاي اخیر نشان می

درصـد 10کننـد کـه حـدود نشـان مـی ایران است. برآوردها خـاطر درصد جمعیت 5یعنی در حدود

جمعیت برخی از شهرهایی که در مسیرهاي عمدة قاچاق مـواد قـرار دارنـد معتـاد هسـتند. در مـورد

ساز اعتیاد نوجوانان و جوانان تحقیقـات متعـددي کننده و آشکار شناسی و شناخت عوامل مستعد سبب

شناسان اجتمـاعی در مـورد اعتیـاد و شناسان، متخصصان و آسیب امعهشناسان، ج است. روان انجام شده

شناسـی اعتیـاد کـدام اسـت؟ مواد مخدر با سؤاالت زیادي مواجه هستند از قبیل: اعتیاد چیست؟ سبب

1 . addiction

2 . tolerance

3 . physical dependency

4 . http://www.narcononquebec.ca…

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

53

آسـیب یکتوان از اعتیاد پیشگیري کرد؟اعتیاد عوامل مستعد کننده و آشکار ساز اعتیاد چیست؟ آیا می

اعتیاد در جهان امروز از مسایل مهم اجتماعی است کـه در بیشـتر کشـورها بـه مسئلهاست . اجتماعی

کشور ما نیـز از ایـن آسـیب ).1،1383است. (داجن و مایکل شی اي مطرح شده صورت مشکل عمده

اجتماعی در امان نمانده است و هر روز در گوشه و کنار این مملکت نیز شاهد قربانی افـرادي در دام

دارد تا از قربـانی هستیم که با مشاهده این وضع هر انسان دوراندیش را به مطالعه وا میمواد اعتیادآور

توان خصوصیات بارز آن را در این چهـار نکتـه خالصـه کـرد: می .بیشتر افراد جامعه جلوگیري نماید

هر چه . گرایش به مصرف 2. میل و احتیاج به مواد مخدر و تهیه آن به هر عنوان و هر شکل ممکن؛ 1

. مشکالت جسمانی ـ روانـی و رفتـاري در 4. انقیاد روانی و جسمانی به مصرف ماده مخدر؛ 3بیشتر؛

.)1384(برفی،صورت قطع رابطه با مواد

نـوع 105مواد مخدر داراي انواع و مشتقات متعددي است کـه تعـداد شـناخته شـده آن حـدود

لی به طور کلـی بنـا بـه جهـات مختلـف قابـل باشد که تعدادي از این مواد داراي خواص مشابه و می

ها . گروه اول افیون1:بندي کردند بندي هستند. بعضی بر اساس تأثیر این مواد بر بدن انسان طبقه تقسیم

زا ماننـد حشـیش، ال.اس. دي و . مـواد تـوهم 2آور مانند تریاك و مشتقات آن؛ موسوم به مواد خواب

. مـواد آرامـبخش ماننـد 4ها و نیکـوتین (توتـون)؛ ئین، آمفتامین. مواد محرك مانند کوکا3ها؛ مسکالین

شود که از چهار طریق خوردن، تزریق، دودکشـیدن معتاد به انسانی اطالق می…ها و الکل، بار بیتورات

یا تنفس و باالخره از راه مقعد، یک یا چند ماده از مواد مخدر را بـه طـور مـداوم مصـرف کنـد و در

با مشکالت تنی، روانی و رفتاري به تنهایی و یا با هم، روبه رو گردد. و یـا بـه صورت قطع این عمل

تعبیري دیگر معتاد کسی است که به مواد مخدر وابستگی پیدا نموده و براي ادامه سالمتی خود مجبور

(تیسـون و است هر دفعه بـه تـدریج بـر مقـدار مـواد بیفزایـد تـا تعـادل قبلـی خـود را بدسـت آورد

وابستگی جسمی: حالتی است که در صورت است. . اعتیاد وابستگی جسمی و روانی)1384همکاران،

شدن اثر آن ماده شخص دچار اخـتالالت شـدید، ماننـد پـادرد، آبریـزش بینـی، عدم مصرف یا خنثی

شود.وابستگی روانی: حالتی است که فرد پـس از مصـرف …پیچه و قراري، دل دردهاي استخوانی، بی

ضایت و نوعی اقناع شدن نماید. این حالت میل فراوانی نسـبت بـه مصـرف مـواد در مواد، احساس ر

.)1385(ستوده،آورد شخص به وجود می

1.Dodgen and Michael Shea

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

54

:اي مصرف مواد هاي مرحله مدل

دونالد الف. مدل مک در اینجا به چند مدل که بیانگر مراحل مصرف مواد مخدر هستند اشاره می کنیم.

.مصرف معتادگونه -4،ومصرف عملی -3،مصرف اجتماعی -2،مایشمرحله آز -1 و نیوتن (نوجوان):

امتحـان -3،مصرف سیگار یا مشروب قـوي -2،مصرف آبجو یا مشروب -1ب. مدل کندل (نوجوان):

هـا و سـایر مصرف افیـون -6،ومصرف داروهاي تجویزي -5،سوء مصرف الکل -4،کردن ماري جوانا

(بزرگسال): وایلنت عقیده دارد که الگوهـاي کلـی سـوء پ. مدل وایلنت .مواد غیر قانونی (غیرمجاز)

کسـانی -2کنند. جوانان براي ایجاد تنوع و هیجان مواد مصرف می -1مصرف مواد با سن ارتباط دارند:

و بزرگساالن سالمند به منظور -3کنند. که میانسال هستند مواد را به خاطر اهداف اجتماعی مصرف می

روند کلی مرتبط بـا 4کنند. پ. مدل وایلنت (بزرگسال): وایلنت می ایجاد آرامش و یکنواختی مصرف

توانـایی تحمـل -1دهد، شناسایی کـرده اسـت: فرایند سالمندي که مصرف مواد را تحت تأثیر قرار می

پختگـی عـاطفی -3یابـد. رفتار ضد اجتماعی با سن کـاهش مـی -2یابد. ماللت که با سن افزایش می

هـایی کـه آشـکارا بـراي با باالرفتن سن مشـارکت کمتـري در زمینـه -4.شود موجب بهبود روابط می

چهـار فراینـد مربـوط بـه اعتیـاد :گذرانی و مصرف مواد است، وجود دارد. مدل شناختی اعتیـاد خوش

ي تصـمیم هـا فرایند،ي علیها اسناد،ها انتظارات در مورد پیا مد،ازنظر مارلت :احساس بسندگی شخصی

).1382(بک و همکاران،گیري

کنـد دهند که اعتیاد در سالمت فردي و اجتماعی مشکالت اساسـی ایجـاد مـی پژوهشها نشان می

اند تا با شناسایی عوامل به ارائه راههاي مؤثر پیشـگیري و محققان در تحقیقات انجام شده تالش کرده.

برماس)، 1383( ديبایبوردي و خالق ور) 1378( اصغر نژاد)، 1376( آقا بخشیدرمان اعتیاد بپردازند.

، )1383( ساحتی مهر)1383( حسن زاده)، 1379( پور اسالمی و همکاران)، 1383( پدیدار نیا)،1379(

جین و ویتبـورن هـا ،)1383)، نیـک نـژاد( 1375)،کـار( 1385)،فـرانکن( 1365)، ضـوابطی( 1379صفار(

ندة فردي و روانی و در تحقیقات خود نشان دادند که عوامل مستعد کن)1381)، و یز خواستی ( 1384(

اقتصـادي و عوامـل –آموزشـگاهی و محیطـی –خـانوادگی، محیطـی –عوامل آشکار ساز محیطـی

توانند در گرایش نوجوانان و جوانـان بـه اعتیـاد نقـش داشـته باشـند (نقـل از ساز اجتماعی می آشکار

ود علـل و عوامـل ) در تحقیق خـ 1381خواستی ( ). یزد1379؛ صفار، 1379اسالمی و همکارانش، پور

اعتیاد به مواد مخدر را از دیدگاه محققان و متخصصان ایرانی بررسـی کـرد. تحقیـق او نشـان داد کـه

هـا، کمبـود عوامل خانوادگی مانند فقر مادي خانواده، ستیزة والدین، گسـیختگی و نابسـامانی خـانواده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

55

ین، بیسـوادي والـدین؛ عوامـل عاطفی، اعتیاد والدین، عدم احساس مسئوولیت والدین، ناآگـاهی والـد

اجتماعی ـ فرهنگی مانند در دسترس بودن مواد مخدر، نابرابري طبقاتی، بیکاري، رشد بیقوارة صنعت،

وباري اخالقی در جامعه، مهیا نبـودن امکانـات و وسـایل تفریحـی سـالم و بند بحرانهاي اجتماعی، بی

آمـوزان، توجهی به نیازهاي دانش انند بیورزش، مهاجرت، و اختالفات فرهنگی؛ عوامل آموزشگاهی م

مسئوولین مدرسه، و وجود فشار آورهـاي آموزشـگاهی؛ عوامـل تفاوتی مدیریت ناسالم در مدرسه، بی

اقتصادي مانند فقر، تورم، بحرانهاي اقتصادي، و بیکاري؛ عوامـل روانـی ماننـد اخـتالالت شخصـیت،

افسردگی و احساس شکسـت و ناکـامی؛ عوامـل پذیر، فشار روانی، احساس تنهایی و شخصیت تلقین

اي و فردي مانند کنجکاوي، تمایل فردي، اعتماد به نفس پایین، فقـدان مهارتهـاي اجتمـاعی و مقابلـه

؛ 1376؛ آقابخشـی، 1379توانند در اعتیاد نقش داشته باشـند (مظفـري، عوامل جغرافیایی و سیاسی می

عوامـل متعـدد مسـتعدکننده و آشکارسـاز در اعتیـاد اشـاره نیز به 1). انجمن مطالعۀ اعتیاد1375کار،

اي بـه اعتیـاد روي شناسی اعتیاد چیست و چـرا عـده کند. بنابراین، در پاسخ به این سئوال که سبب می

آورند؟ پاسخ روشن و قاطع وجود ندارد. اعتیاد یک پدیدة پیچیده و چنـد اي روي نمی آورند و عده می

).سـبب شناسـی اعتیـاد در 2005، 3است ( اینترنـت 2روانی و اجتماعیوجهی و یک حالت زیستی ـ

است. رویکردهاي مختلف مطرح شده

بر طبق رویکرد روانکاوي اعتیاد ناشی از نیازهاي وابستگی حل نشده، تثبیت در مرحلـۀ دهـانی،

نظریـه عدم تعادل بین نیاز وابستگی ـ استقالل، تعارضهاي درونی، و عدم رشد مناسب فراخود اسـت.

پردازان اجتماعی معتقدند که اعتیاد ناشی از طـرد اجتمـاعی، وجـود تعـارض در نظامهـاي اجتمـاعی،

داند. بـه زاي محیطی و فرهنگی است. رویکرد رفتارگرایی اعتیاد را ناشی از یادگیري می شرایط آسیب

شـود. د ایجـاد مـی زعم رفتارگرایان وابستگی دارویی از طریق تقویت مثبت اثرات خود داروها و مـوا

کنـد. از دیـدگاه روانپزشـکی داروها اثر خود تقویتی دارد و حالت خوشایندي براي معتادان فراهم مـی

وابستگی دارو ناشی از اختالل مغزي است که ممکن است به دلیل وراثت یا عوامل محیطی ایجاد شده

هورمونها باشـد و ناهنجـاري هاي عصبی و باشد. همچنین ممکن است اختالل در سیستم انتقال دهنده

1 . Society for the Study of Addiction (SSA)

2 . biopsychosocial

3 . www.addiction.ssa-org

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

56

دهند کـه اعتیـاد در سـالمت ).پژوهشها نشان می2005، 1عصبی ـ شیمیایی بدن را نشان دهد (اینترنت

کند. فردي و اجتماعی مشکالت اساسی ایجاد می

گیـري و فرآینـدهاي اعتیاد بر فرآیندهاي ذهنی، هشیاري، زیستی ـ شیمیایی بدن، قدرت تصـمیم

کننده دارد. اعتیاد عبارت است از یک پدیده زیستی که بـه ارگـانیزم ن اثرات تخریببدنی ـ روانی انسا

اي مواد سمی سازش دهد و مصـرف روزمـره مقـادیري از ایـن دهد خود را به تدریج با پاره امکان می

اي از معتـادان بـه مـرفین و مواد را که براي ارگانیزم بکر کشنده است تحمل کند. به این ترتیـب پـاره

برابر مقداري که براي انسان کشنده است مصرف کنند.طبق آمار 300تا 200توانند به میزان روئین میه

میلیون نفر در دنیا به ویروس ایدز آلوده هستند. یکی از عوامل بسیار مهم 55سازمان بهداشت جهانی،

ی بیـانگر افـزایش در گسترش این بیماري خطرناك اعتیاد به مواد مخدر تزریقی است. آمارهاي جهـان

درصد از افراد 83دهند که روزافزون آلودگی معتادان تزریقی به ویروس ایدز است. تحقیقات نشان می

است. زندانیان دومین گروه در معرض خطر آلوده به ویروس ایدز در بین معتادان تزریقی مشاهده شده

کنـد مت جامعه را به شدت تهدیـد مـی این بیماري هستند. بنابراین، مثلث شوم اعتیاد، زندان، ایدز سال

).2006، 2؛ اینترنت1379(پوراسالمی و همکاران،

از آنجا که اعتیاد یک پدیدة چند بعدي و یک حالت زیستی ـ اجتماعی و روانی اسـت و عوامـل

مستعد کننده و آشکارساز متعدد در آن دخالت دارند، لذا، درمان و پیشگیري با آن نیز پیچیـده و چنـد

تواند در درمـان اعتیـاد مـؤثر باشـد. بـه ي است. عقیده بر این است که تنها یک روش درمانی نمیبعد

همین دلیل متخصصان بر آموزش، گروه درمانی، مشاورة خـانوادگی، پیشـگیري اولیـه، جلسـات روان

یـزي ر کنند. دیدگاه رایج این است که هرگونـه برنامـه درمانی فردي، و گردهمائیهاي مختلف تأکید می

درمانی مبتنی بر مشارکت کامل مراجع (معتاد) در فرآیند درمان است. در کار درمان یک تـیم دخالـت

، خانواده درمانگر، مشاور، 3شناس، متخصص اعتیاد شناسی شناس، روان دارند، اعضاي تیم شامل جامعه

ة مبـارزه بـا اعتیـاد ). باید اذعان داشت که مؤثرترین شیو2005، 4مددکار و روانپزشک هستند (اینترنت

پیشگیري است. برطرف کردن مشکالت خانوادگی، اجتماعی، اقتصادي، آموزشگاهی، روانی، فـردي و

1 . http://dcradar.org

2 . http://www.narconoquebec.ca……

3 . addictionologist

4 . www.soberliring.com

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

57

دهند کـه تواند در مقابله و پیشگیري از اعتیاد نقش کارآمدي داشته باشد. مطالعات نشان می محیطی می

ها این است که صلی این مداخلهدر پیشگیري از اعتیاد مؤثر است. فرض ا 1آموزش مهارتهاي اجتماعی

شروع مصرف مواد مخدر ناشی از ناآگاهی از اثرات ایـن مـواد اسـت و در نتیجـه افـزایش آگـاهی از

شود. افزایش اعتماد به نفس، کنترل خود و گیري عقالنی و منطقی می خطرات این مواد، موجب تصمیم

اعتیاد کـاهش دهـد. آمـوزش مهارتهـاي پذیري افراد را نسبت به تواند آسیب احساس خودبسندگی می

گیري، اسـتقالل فکـري، مقاومـت در برابـر همرنگـی، افـزایش اجتماعی باعث تقویت قدرت تصمیم

تواند در پیشگیري شود که می خودپنداره، غلبه بر اضطراب، افزایش مهارتهاي ارتباطی و ابراز وجود می

).2006، 2؛ اینترنت1378از اعتیاد سهم به سزایی داشته باشد (اصغرنژاد،

روش

) هستند. که به طـور n=248آزمودنیهاي این تحقیق شامل معتادان، کارشناسان و استادان دانشگاه (

هـا از تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامۀ تحقیق پاسخ دادند.در این پـژوهش بـراي گـردآوري داده

حقیق توصیفی از نوع پـس رویـدادي روش ت پرسشنامۀ بسته پاسخ و پرسشنامۀ باز پاسخ استفاده شد.

بر اساس اهداف و سئواالت تحقیق پرسشنامه تدوین و بر روي آزمودنیها اجرا شـد. پرسشـنامۀ است.

تنظیم شد. روایی محتوایی و ظاهري پرسشـنامه بـه 3اي لیکرت بسته پاسخ بر اساس مقیاس پنج درجه

محاسبه شد. براي 91/0 4ب آلفاي کرونباختأیید متخصصان رسید و پایایی آن با استفاده از روش ضری

) اسـتفاده شـد %=5هاي آمار توصیفی و آمـار اسـتنباطی (در سـطح ها از روش تجزیه و تحلیل داده

).1386زاده، (حسن

1 . social skills

2 . http://www.sghms.ac.uk…

3 . Likert

4 . Cronbach

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

58

نتایج

تا چه اندازه عوامل خانوادگی در اعتیاد نوجوانان و جوانان تأثیر دارد؟ :1سؤال ویژة

1وانی مربوط به سؤال ویژة : توزیع درصد فرا1جدول

ها گزینه

گروهها

جمع خیلی کم کم تا حدي زیاد خیلی زیاد

یوان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

100 1640 03/16 263 93/12 212 42/23 384 98/22 377 63/24 404 معتادان

100 168 60/0 1 80/4 8 34/26 44 12/37 63 14/31 52 کارشناسان

100 176 14/1 2 54/4 8 62/26 47 54/45 80 16/22 39 استادان

درصد از 26/68درصد از معتادان، 61/47شود که ) مالحظه می1با توجه به جدول و نمودار (

ی زیـاد و زیـاد در درصد از استادان اعتقاد دارند که عوامل خانوادگی در حد خیلـ 7/67کارشناسان، و

2اعتیاد نوجوانان و جوانان مؤثر است.آزمون محاسبه شده نیز مؤید این نکته بود که عوامل خانوادگی

ب=15 /51 و dF)=5-1)(3-1=(8و %=5در اعتیاد نقش دارد. (2 م=45/108و

2.(

انان تأثیر دارد؟تا چه اندازه عوامل اجتماعی ـ فرهنگی در اعتیاد نوجوانان و جو :2سؤال ویژة

2: توزیع درصد فراوانی مربوط به سؤال ویژة 2جدول

ها گزینه

گروهها

جمع خیلی کم کم تا حدي زیاد خیلی زیاد

یوان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

100 1640 07/12 198 69/7 126 33/19 317 72/23 389 19/37 610 معتادان

100 168 38/2 4 12/10 17 55/31 53 5/37 63 45/18 31 کارشناسان

100 176 56/0 1 95/11 21 09/34 60 90/40 72 50/12 22 استادان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

59

درصـد از 95/55درصـد از معتـادان، 91/60شود که ) مالحظه می2با توجه به جدول و نمودار (

فرهنگی در حد خیلی زیـاد و -عتقاد دارند که عوامل اجتماعیدرصد از استادان ا 4/53کارشناسان، و

نیز مؤید این نکتـه 2= 46/124محاسبه شده 2زیاد در اعتیاد نوجوانان و جوانان مؤثر است. آزمون

فرهنگی در اعتیاد نقش دارد. -بود که عوامل اجتماعی

نوجوانان و جوانان تأثیر دارد؟تا چه اندازه عوامل آموزشگاهی در اعتیاد :3سؤال ویژة

3: توزیع درصد فراوانی مربوط به سؤال ویژة 3جدول

ها گزینه

گروهها

جمع خیلی کم کم تا حدي زیاد خیلی زیاد

یوان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

100 1845 64/18 344 73/13 253 37/27 505 86/30 385 40/19 358 معتادان

100 189 29/5 10 23/13 25 79/41 79 11/29 55 58/10 20 کارشناسان

100 198 03/3 6 64/14 29 38/38 76 88/36 73 07/7 14 استادان

درصـد از 69/39درصـد از معتـادان، 26/50شود که ) مالحظه می3با توجه به جدول و نمودار (

رصد از استادان اعتقاد دارند که عوامل آموزشگاهی در حد خیلی زیاد و زیاد در د 95/43کارشناسان، و

2اعتیاد نوجوانان مؤثر است. آزمون 2= 56/145محاسبه شده (

) نیز مؤید این نکته بـود کـه عوامـل

آموزشگاهی در اعتیاد نقش دارد.

وانان و جوانان تأثیر دارد؟تا چه اندازه عوامل اقتصادي در اعتیاد نوج :4سؤال ویژة

4: توزیع درصد فراوانی مربوط به سؤال ویژة 4جدول

ها گزینه

گروهها

جمع خیلی کم کم تا حدي زیاد خیلی زیاد

یوان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

100 1230 17/13 162 69/8 107 78/18 231 98/20 258 38/38 472 معتادان

100 126 76/4 6 76/4 6 20/26 33 50 63 29/14 18 کارشناسان

100 132 13/3 4 15/15 20 27/27 36 24/24 32 31/30 40 استادان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

60

درصـد از 29/64درصـد از معتـادان، 36/59شود که ) مالحظه می4با توجه به جدول و نمودار (

ادان اعتقاد دارند که عوامل اقتصادي در حد خیلی زیـاد و زیـاد در درصد از است 55/54کارشناسان، و

) نیز مؤیـد ایـن نکتـه بـود کـه عوامـل 2=1/93 محاسبه شده ( 2اعتیاد نوجوانان مؤثر است. آزمون

اقتصادي در اعتیاد نقش دارد.

د؟تا چه اندازه عوامل روانی در اعتیاد نوجوانان و جوانان تأثیر دار :5سؤال ویژة

5: توزیع درصد فراوانی مربوط به سؤال ویژة 5جدول

ها گزینه

گروهها

جمع خیلی کم کم تا حدي زیاد خیلی زیاد

یوان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

100 1025 95/13 143 04/10 154 17/25 258 48/24 251 36/21 219 معتادان

100 105 0 0 82/3 4 90/41 44 40 42 28/14 15 کارشناسان

100 110 90/0 1 10 11 74/32 36 18/38 42 18/18 20 استادان

درصد از 28/54درصد از معتادان، 85/45شود که ) مالحظه می5با توجه به جدول و نمودار (

وانی در حد خیلی زیاد و زیاد در اعتیاد درصد از استادان اعتقاد دارند که عوامل ر 36/56کارشناسان، و

) نیز مؤید این نکته بود که عوامل روانی در 2=49 /05 محاسبه شده ( 2نوجوانان مؤثر است. آزمون

اعتیاد نقش دارد.

تا چه اندازه عوامل فردي در اعتیاد نوجوانان و جوانان تأثیر دارد؟ :6سؤال ویژة

6به سؤال ویژة : توزیع درصد فراوانی مربوط6جدول

ها گزینه

گروهها

جمع خیلی کم کم تا حدي زیاد خیلی زیاد

یوان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

ی وان

راف

صددر

100 1230 35/12 152 52/12 154 27/28 347 92/29 368 99/16 219 معتادان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

61

کارشــنا

سان

20 87/15 44 94/34 54 85/42 7 55/5 1 79/0 126 100

100 132 51/1 2 13/12 16 88/37 50 39/39 52 09/9 12 استادان

درصـد از 81/50درصـد از معتـادان، 91/46شود که ) مالحظه می6با توجه به جدول و نمودار (

عتیاد درصد از استادان اعتقاد دارند که عوامل فردي در حد خیلی زیاد و زیاد در ا 48/48کارشناسان، و

2نوجوانان مؤثر است. آزمون ) 2=18/52محاسبه شده

نیز مؤید این نکته بود که عوامـل فـردي در (

اعتیاد نقش دارد.

ها خالصه تحلیل استنباطی داده :6جدول

م سوال ویژه2 dF ب

2

15 /51 %5 8 45/108 سوال ویژه اول

15 /51 %5 8 46/124 سوال ویژه دوم

15 /51 %5 8 56/145 سوال ویژه سوم

15 /51 %5 8 1/93 سوال ویژه چهارم

15 /51 %5 8 49 /05 سوال ویژه پنجم

15 /51 %5 8 18/52 سوال ویژه ششم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

62

پیشنهادها

هـاي فرزنـد شود به والدین آموزش الزم در جهت شیوة برخـورد بـا کودکـان، شـیوه پیشنهاد می .1

اي سالم روانی در خـانواده داده شـود. مسـلماً آمـوزش پروري، نظارت بر رفتار آنها، و ایجاد فض

تواند در اتخاذ راهکارهاي درست تربیتی والدین نسبت به فرزندان اثر بگذارد. خانواده می

توجه به ارزشها و عوامل اجتماعی و فرهنگی و اصـالح برخـی آداب و رسـوم اجتمـاعی، ماننـد .2

در کاهش و مقابله با مشکالت اجتماعی اعتیـاد تواند تصور عامیانه بر مسکن بودن موادمخدر، می

نقش داشته باشد.

شود با افزایش سطح فرهنـگ جامعـه، آگـاهی بخشـی بـه مـردم، ایجـاد و اسـتحکام توصیه می .3

ارزشهاي فرهنگی مناسب، توجه به فرهنگ اسالمی و استفاده از مبانی اعتقادي و دینی براي مقابلۀ

همت نمایند. همه جانبه با مشکل اعتیاد همگان

با ایجاد قواعد تربیتی و آموزشی مناسـب، اتخـاذ روشـهاي مراکز آموزشیشود که در پیشنهاد می .4

انـدرکاران تربیتـی مناسب، کنترل رفتار توجه به نیازهاي روانی و عاطفی نوجوانان مربیان و دست

تالش روز افزون در جهت پیشگیري از اعتیاد داشته باشند.

، روحیۀ مقابله با مشکالت را بیشتر کرده و استقالل طلبی نوجوانان و جواناندر شود پیشنهاد می .5

آنها را در مقابل اعتیاد واکسینه نمائیم.

شود مسؤولین و کارگزاران در رفع مشکالت اقتصادي مردم اقـدام نمـوده و بـا تـأمین توصیه می .6

جمله اعتیاد، پیشگیري نمایند. منابع مالی و زندگی مناسب از بروز نابسامانیهاي اجتماعی، از

شود با ایجاد اشـتغال از آنجائیکه بین بیکاري و اعتیاد رابطه و همبستگی وجود دارد، پیشنهاد می .7

هـا فـراهم شـده و از اعتیـاد و رفع بیکاري زمینۀ الزم براي رشد اجتمـاعی و اقتصـادي خـانواده

جلوگیري به عمل آید.

هـاي روانشـناختی در رفـع درمانی و بهداشت روانـی و کلینیـک شود با ایجاد مراکز ، پیشنهاد می .8

نابسامانیهاي روانی و حل مشکالت عاطفی، شخصیتی و روحی افراد اقدام جدي صورت گیرد.

شـود با توجه به اهمیت سالمت روانی در بروز رفتارهاي مناسب اجتماعی و فـردي توصـیه مـی .9

زشی، مراکز دولتی براي مقابلۀ درست با مشـکالت و ها، مراکز آمو آموزشهاي الزم از طریق رسانه

افزایش خود کارآمدي فردي انجام شود.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

63

شود به ویژگیهاي فردي معتادان توجه شـده و بـا شناسـایی دقیـق ویژگیهـاي فـردي پیشنهاد می .10

معتادان و غیر معتادان و با مطالعۀ علمی در رفع نـواقص و ایجـاد ویژگیهـاي مناسـب فـردي در

نفس و معنا بخشیدن ش کرد. مسلماً ایجاد هدفمندي در زندگی معتادان، افزایش عزتمعتادان تال

به زندگی آنها راهکار خوبی خواهد بود.

هاي آموزشی براي مقابله با استرسهاي زندگی و آموزش مدیریت اسـترس از طریق برپایی دوره .11

اد و آنهـا را بـراي برخـورد بـا اي افراد در برابـر مشـکالت را افـزایش د توان مهارتهاي مقابله می

مشکالت تجهیز کرد.

هاي اعتیاد صورت گرفته شود تحقیق کیفی و میدانی و همه جانبه در مورد علل و زمینه توصیه می .12

و هر گونه اقدام را بر پژوهش مبتنی کرد و با شدت با این معضل مبارزه کرد.

اصالحات زیربنـایی اقتصـادي، اجتمـاعی، اعتیاد باید با انجام برخورد اساسی و اصولی با پدیدة .13

فرهنگی و نگرشی توأم باشد.

تر از درمان است، بایـد بـه راهکارهـاي پیشـگیرانه بـه خصـوص تر و ارزان چون پیشگیري مهم .14

توجه کافی شود. -پیشگیري اولیه

اد ها، مطبوعات، صدا و سیما، رادیو و تلویزیون نقـش مهـم در جلـوگیري از اعتیـاد، ایجـ رسانه .15

شـود در ایـن زمینـه بـیش از توانند داشته باشند، لذا، توصیه می فضاي مناسب و تغییر نگرشها می

پیش همت به خرج داده و تالش نمایند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

64

مدل آموزشی و عملی مؤثر در پیشگیري از اعتیاد

سبب شناسی

اعتیاد

عوامل آشکارساز

اجتماع

عوامل مستعدکننده

اقتصادي

آموزشگاهی

خانوادگی

فردي روانی

راهبردها و

تدابیر

اقدامات

عملی

اقدامات

آموزشی

ایجاد امکانات

ورزشی

کنترل

مرزها

ایجاد تفریحات

اصالح سالم

اقتصاد

ایجاد

اشتغال

مهارتهاي

اجتماعی

خانوادگی

مهارتهاي

مهارتهاي مقابله اي

فردي

مهارتهاي

زندگی

پیشگیري و

کاهش اعتیاد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

65

منابع

انتشارات ات اعتیاد بر نظام خانواده،رویکرد مددکاري اجتماعی در زمینۀ اثر). 1376آقابخشی، ح. ( -1

ادارة کل مطالعات و پژوهشهاي ستاد مبارزه با مواد مخدر.

مهارتهاي اجتماعی به منظـور جلـوگیري از سـوء مصـرف ). آموزش1378اصغر. ( نژاد، علی اصغر -2

. سال اول، شمارة یازدهم.ماهنامۀ ژرفاي تربیتمواد.

).بررسی عوامل زمینه ساز سوء مصرف مواد مخـدر در 1383،مینا.(بایبوردي، سهیال، و خالق وردي -3

.دانشگاه آزاد اسالمی آستارا.مجموعه مقاالت همایش استانی اعتیادجوانان و نوجوانان.

.تهران:انتشارات محراب فکر.اعتیاد،از میکده تا ماتمکده).1384محمد.( ،برفی -4

. سال دوم، ماهنامۀ ژرفاي تربیتي و نجات معتاد. ). نقش خانواده در پیشگیر1379برماس، حامد. ( -5

شمارة بیست

،.(محمـد علـی گـودرزي درمان شناختی اعتیاد بـه مـواد مخـدر ).1382و همکاران.(،بک، آرون تی -6

.مترجم).شیراز: نشر رهگشا

مجموعـه مقـاالت همـایش ي آموزشی در پیشگیري از اعتیـاد. ها ).راهبرد1383پدیدار نیا،حسین.( -7

.دانشگاه آزاد اسالمی آستارا.ی اعتیاداستان

). اعتیـاد: علـل، عـوارض و 1379کبیـر. ( پور میـر پوراسالمی، محمد، سرمست، حمیده و موسویان -8

. سال دوم، شمارة نوزدهم.ماهنامۀ ژرفاي تربیت. پیشگیري

متـر ،ران.(منیـزه صـادقی بنـیس و همکـا .اعتیاد)1384ل، وین.(ها تیسون، مري،دیجنهارت،لوئیز، و -9

جمان).تهران : نشر ساواالن.

تهران: روشهاي تحقیق در علوم رفتاري (راهنماي عملی تحقیق).). 1386زاده، رمضان. ( حسن -10

نشر ساواالن.

. ). عوامل مستعد کنندة و عوامل آشکار ساز اعتیاد نوجوانان و جوانـان 1383زاده، رمضان. ( حسن -11

.دانشگاه آزاد اسالمی آستارا.یادمجموعه مقاالت همایش استانی اعت

.(بایرامعلی رنجگر، مترجم).تهران .روان شناسی اعتیاد)1383داجن،چارلز ایی،ومایکل شی، دبلیو.(-12

نشر روان.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

66

مجموعـه مقـاالت ).اعتیاد، مشکالت توسعه و مدیریت منـابع انسـانی. 1383ساحتی مهر، عظیم.( -13

ی آستارا..دانشگاه آزاد اسالمهمایش استانی اعتیاد

.تهران انتشارات آواي نور.آسیب شناسی اجتماعی).1385هدایت اهللا.( ،ستوده -14

آموزان به مـواد مخـدر و نقـش بررسی عوامل مؤثر در گرایش دانش). 1379العابدین. ( صفا، زین -15

آموزان و کادر آموزشـی دورة متوسـطۀ مـدارس آموزش و پرورش در پیشگیري از آن از دیدگاه دانش

نامۀ ارشد چاپ نشدة دانشگاه آزاد اسالمی واحد ساري. . پایاناستان مازندران

.تهران : دانشگاه عالمه طباطبائی.مبانی مشکل شناسی).1365ضوابطی، مهدي.( -16

.(حسن شمس اسفند آباد و همکاران، مترجمان).تهران: انگیزش و هیجان).1385فرانکن، رابرت.( -17

نشر نی.

. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.هاي اعتیاد بچه). 1375ز. (کار، مهرانگی -18

). گروه دوستان و همساالن و تأثیر آن در انحراف اجتماعی با تأکید بـر 1379مظفري، عباسعلی. ( -19

، سال دوم شمارة بیست و دوم.ماهنامۀ ژرفاي تربیتاعتیاد به مواد مخدر.

سـاله شهرسـتان 30تـا 13). بررسی علل اعتیاد در افراد جنس مـذکر 1383نیک نژادي، فرزانه.( -20

.دانشگاه آزاد اسالمی آستارا.مجموعه مقاالت همایش استانی اعتیاداصغهان.

.( یحیی سید محمـدي، آسیب شناسی روانی).1384ریچارد پی،و ویتبورن،سوزان کراس.( ،لجینها -21

.2مترجم).تهران: نشر روان.جلد

). علل و عوامل اعتیاد به مواد مخدر از دیدگاه محققان و متخصصان 1381واستی، علی. (یزد خ -22

و یکم. ، شمارة سیماهنامۀ ژرفاي تربیتایرانی.

Web site:

http://dcradar.org/doctors/picchio.

http://www.narconoquebec.ca/prevention-e.html

http://www.sghms.ac.uk/Departments/addictive-behaviour.htm

www.addiction.ssa-org

http://dcradar.org

www.soberliring.com

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

67

آسیب شناسی ماهواره و پیشگیري از آن

2مریم برزنونی ،1بهرام بختیاري سعید

گرگان مشاور علمی فرماندهی نیروي انتظامی گلستان و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی - 1

گرگان اه آزاد اسالمیعضو هیات علمی دانشگ - 2

چکیده

مـاهواره اسـت ،ي جدي کشاندهها ي دیگر را به چالشها و تمدن ها از میان ابزارهایی که فرهنگ

جایی براي خود باز کرده است. ها، که با هدف تهاجم فرهنگی به دیگر کشورها در عرصه رسانه

،و سیاسی کشـورمان گذاشـت یی است که وقتی پا در صحنه اجتماعیها ماهواره از جمله پدیده

عده اي را به طرفداران و مخالفان افراطی تبدیل کرد.

عرصـه در ،و اقتـدار سرشـار مـادي و تکنیکـی ها بدون شک غرب به موازات کسب توانایی

نه تنها جوامع غرب بلکـه ،شدیدا ً به انحطاط گراییده است و بر این اساس ،معنویت و مکارم اخالقی

. ي گوناگون شده اندها بشري دستخوش بحرانبیشتر جوامع

اثر ویران کننده اي بر رفتار و پرورش کودکان ،ماهواره که حامل پیام فرهنگ مبتذل غرب است

ست که خود را از آثار ویرانگر این شوم در امان نگه دارند .ها و نوجوانان و جوانان دارد و بر خانواده

جامعه شناسان و مربیان ،روانشناسان ،ي ماهواره ايها رنامهي مردم به بها تشدید دلبستگی گروه

تعلیم و تربیت را بر آن داشت که تحقیقات وتتبعاتی در زمینه اثرات ماهواره در رفتـار نگرنـدگان بـه

ي هـا به جاي مـی گـذارد ؟ برنامـه ها چه اثراتی در افراد خانوادهها عمل آورند تا بدانند این گونه برنامه

چگونـه هـا چگونه از آن متاثر می شود ؟برداشت کودکان از این برنامـه ها سرگرمی خانواده تفریحی و

ي مـاهواره اي چـه ارتبـاطی وجـود دارد ؟ و هـا است ؟بین بزهکاري نوجوانان و جوانان بـا برنامـه

عـالوه بـر می کند ؟ البته باالخره این برنامه چه اثرات سوء و تخریبی را در روابط زناشویی ایجاد

شـود آموزشی و غیره نیز طرح می ،اجتماعی ،فرهنگی ،این مسائل نکات دیگري اعم از مسائل سیاسی

. که ما در این مقاله فقط به مساله تاثیر مخرب ماهواره بر خانواده می پردازیم

واژگان کلیدي :

هرزه نگاري –نوجوانان و جوانان –خانواده –ماهواره

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

68

مقدمه

عصـر "ي متفاوتی چون ها متفکران و ارباب قلم عصر حاضر را به نام ،دانش پژوهانبسیاري از

بایـد نـام هـا و غیره نامیده اند. ضمن تایید همه این نام "سده تسخیر کیهان " "قرن اتم " ،"تکنیک

ــدان ــري ب ــا دیگ ــرن ه ــال ق ــین ح ــر در ع ــر حاض ــه عص ــذیرفت ک ــزود و پ ــري ازدور "اف رهب

)Teleguidiage (" . و ارتباط از مسافت بعید است

ي فضا و قاره پیمـا ها ماشین ماه پیما و انواع موشکها، ین رهبري از دور نه تنها در مورد ماهوارها

. کند ي جمعی در مورد انسان نیز صدق میها صادق است بلکه هدایت از مسافات دور بوسیله رسانه

. ) بـود Communicationاد انسان رویاروي و بـر اسـاس ارتبـاط ( تا قرن بیستم رهبري و ارش

در صـورتی کـه در عصـر حاضـر . بدین سان بین گوینده و شنونده رابطه دو جانبه برقـرار مـی شـد

ارتبـاط از دور "فرهنگی و تکنیکی بر اسـاس ،اجتماعی ،بسیاري از امور کلی رهبري اعم از سیاسی

)(Telecommuniction " بین مـوثر و متـاثر ،صورت می پذیرد به طوري که بین شنونده و گوینده،

. به طور نسبی فاصله وجود دارد

) و نشان Anonymeگویندگان تقریبا ً شنوندگان خود را نمی شناسند و براي یک توده بی نام (

. ر دارندبرنامه اجرا می کنند و شنوندگان نیز اسکان واکنش فوري در برابر گویندگان را کمت

سالی می گذرددر این مدت با وجـود بسـیاري 20با توجه به اینکه ازعمرماهواره در ایران حدود

ي ایرانی پیدا کرده است و شاید سرعت رشد ورواج آن ها جاي خودرا درمیان خانواده ها از محدودیت

بیشـتر بـوده اسـت ،مابا توجه به امکانات اقتصادي و فرهنگی ملت ها، به نسبت بسیاري ازکشور

.همانطوري که سابقه ماهواره در ایران هم نشان می دهدتمرکز ماهواره نخست از شـهرها آغـاز شـده

بـا . فرهنگی و تکنیکی بطئی بوده اسـت ،اجتماعی ،تحت تاثیر علل اقتصادي ،ونفوذ آن بر روستاها

عالوه ،ن و این که امروزه ماهوارهخاصیت جلب و جذب کننده آ ،توجه به دلبستگی مردم به ماهواره

براي برخی ،جنبه منزلت اجتماعی نیز داشته ،همانند اتومبیل سواري ،بر سایر ویژگیهاي مثبت و منفی

لذا روز بروز تمایل بـه تصـاحب آن تحـت تـاثیر . نشانه تشخص و توان صاحب آن به شمار می آید

تـا بـدانجا کـه در . گیـرد فزونی مـی ،ت اقتصاديعلیرغم مشکال ،تبلیغاتی ،فرهنگی ،عوامل اجتماعی

سالهاي اخیر دارندگان ماهواره با اندازه حداقل چندین برابر حقوق ماهانه خود را به خرید مـاهواره و

هـم اکنـون رقابـت بـراي گـرفتن . دستگاه ضبط و پخش و وسـایل جـانبی آن اختصـاص داده انـد

گزافی آغاز شده است . يها ي ماهواره اي با صرف هزینهها برنامه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

69

هجمه ي فرهنگی دشمن

عصر ارتباطات و عصر سلطه پدیده ،عصري را که در آن قرار داریم ،همانطور که قبال ً هم گفتیم

ي رادیویی و تلویزیونی موفـق شـدند افکـار و عقایـد ها بی گمان برنامه. ستها رسانه بر زندگی انسان

. زندي بی شماري را دستخوش تغییر ساها انسان

تمدن منحط غرب براي ترویج سکوالرسیم اقدام به تاسیس هزاران شبکه رادیویی و تلویزیـونی

متاسـفانه . ي گوناگونی را با این هدف پخش می کنندها کرده است که به صورت شبانه روزي برنامه

ور مـا بـه در کشـ هـا علی رغم اقدامات حفاظتی ( البته به صورت مقعطعی ) دست یابی به این شبکه

سادگی امکان پذیر است ؛ زیرا امکان تهیه و دریافت وسایل ماهواره اي با سهولت و قیمت نازل فراهم

ابتدا مسـائل ضـد فرهنگـی آن ،باید توجه داشت که وقتی سخن از ماهواره به میان می آید ،آمده است

ي فارسی ها ر شبکهعلمی و ورزشی ایفاي نقش می کنند.بیشت،سپس مسایل سیاسی،جلب توجه می کند

ي هـا بـه شـبکه ،دشمنان این مملکت در یک تقسیم بنـدي معمول ،ي مالیها با حمایت،زبان ماهواره اي

بـا وجـود ها، ي به عمل آمده تمامی شـبکه ها سیاسی و غیر سیاسی تقسیم می شوندکه براساس بررسی

رنـد و هرکـدام بـا در هجوم به مبـانی دینـی بـه طورجـدي اشـتراك دا ،ي گوناگونها و سلیقه ها هدف

این هجوم چه آرام و چه خاموش آغاز شده باشـد . ماموریتی خاص به مقابله با اسالم برخاسته اند

ي اعتقادي مردم راهدف قرارداده ها اصول وپایه،اکنون شکل وسیع تري یافته است و بسیار حساب شده

است. ي مختلف جامعه را دربر گرفته ها وبا دقت ماهرانه اي تمام گروه

اثرات ماهواره ( شمشیر دو لبه )

پدیده اي ،ي ماهواره اي مطلقا ً و بی قید و شرط ها ابتدا چنین به نظر میرسید که پیشرفت رسانه

حال آنکـه در تجربـه کوتـاه و چنـدین ،ضرورت تام دارد ،مطلوب است و براي تحقق دهکده جهانی

از حیث فرهنگی آسیب زاست . ،ین پدیدهي سوء اها معلوم شد که برخی از پی آمد ،ساله

آلوین تافلر نویسنده و منتقد اجتماعی می نویسد :

ي ملی را از هم می پاشاند. ... و ایـن ها فرهنگ ،ي جدیدها تکنولوژي ماهواره اي در دیگر رسانه

،شخصی خـود براي مقاصد ها به هر حال تهدیدي است براي هویت ملی که حکومت ،ارتباط متقاطع

عی در حفظ و انتشار آن دارند .س

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

70

ي گروهـی بـراي هـا فرایند ارتباطات از راه دور و استفاده از ماهواره و دیگر رسـانه ،گفتنی است

ي مثبت و منفی را به دنبال ها شمشیري دو لبه است که می تواند پی آمد ،پخش امواج در سطح گسترده

. داشته باشد

ي اخیـر توجـه پـژوهش گـران روان ها سانه تصویري در دههالگوگزینی نوجوانان و جوانان از ر

درصد جوانـان 70آمارها نشان می دهد بیش از . شناسی و جامعه شناسی را به خود جلب کرده است

به راحتی به ماهواره دسترسی دارند.جوانان تهرانی در استفاده از ماهواره رتبه نخست را ها مراکز استان

ي بعـدي را هـا رتبـه ،و روستاهاي چهار محال بختیاري و آذر بایجان ها هرجوانان ش،دارند و پس ازآن

ي بعـدي هـا خراسـان و اردبیـل در رتبـه ،یزد ،سیستان و بلوچستان ،خوزستان ،کسب کرده ه اند و قم

. کاربران ماهواره قرار دارند

653ص ،ترجمه خوارزمی ،کتاب جابه جایی در قدرت

9ص 26/11/82 ،مردم ساالري ،گزارشگر WWW. Nyoir. Com برگرفته از سایت اینترنتی

آسیب شناسی ماهواره

ي ماهواره اختصاص مـی دهنـد و ها امروزه جوانان زمان زیادي از شبانه روز را به تماشاي برنامه

برخی کارشناسان معتقدند امـروزه . ي ایرانی شده استها همین امر سبب سستی نظام بیشتر خانواده

ي خـود هـا ایل ارتباط جمعی ساده؛ همانند تلویزیون و یا ویدئو سی دي را جوابگوي نیـاز جوانان وس

ي مختلـف بـا دنیـاي بیـرون از هـا به همین دلیـل همیشـه بـدنبال راهـی هسـتند کـه ازراه ،نمی دانند

براي زمینه ساز مفاسد اخالقی و اجتماعی و بیشتر از آنکه ي ماهواره ايها خوددرارتباط باشند.برنامه

واقعیـت ایـن اسـت کـه مـاهواره . خطر ناك و مضر است ،نسل امروز و به طور کلی مردم مفید باشد

و جوامع خدمت یا خیانت کند ؛ ها انسان ي تعالی بخشها همچون دیگر ابزار بشري می تواند به آرمان

آنهـا بهـره بـرداري ي ماهواره اي به گونه اي است که به یک اندازه مـی تـوان از ها زیرا قابلیت برنامه

مطلوب یا نامطلوب کرد .

ي مـاهواره اي محتـواي علمـی و آموزنـده نیـز ها آنچه که مسلم است با وجود اینکه برنامه

ي علمی آن انتخاب نمی کنند و ها امروزه بیشتر جوانان ماهواره را براي استفاده از برنامه ،دارند

ي داخل کشور نمی یابند و در واقع ها ی دارند که آنها را در برنامهیها بیشتر تمایل به دیدن برنامه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

71

از ماهواره استفاده می کنند که زمینـه سـاز انحـراف و سـقوط ،ي مبتذل و مستهجنها به خاطر برنامه

. براي قشر جوان بسیار زیاد است ها اخالقی در این برنامه

ري )اشاعه فحشا و بی بند و باري ( هرزه نگا

ي مناسـب بـا آن ها شکل دادن به هنجار ،مفهوم سازي و به تبع آن ،ي ماهوارهها یکی از کار کرد

ي مستهجن و مبتذل و خالف عفت عمومی از طریق ماهواره ها ارائه تصویر ،بر این اساس. مفهوم است

ع جرائم جنسی یکی از عوامل گسترش بی بند و باري و به فحشا کشاندن جوانان از نو ،و نمایش آنها

. است

ي خود ها دشمن که همواره اشاعه فرهنگ دینی و اعتقاد به خداوند ومعنویت را مانع اصلی هدف

در بـه انحـراف ،با ایجاد خلل در اعتقـادت قشـر جـوان ،براي کم رنگ کردن این اعتقادات ،می بیند

. کشیدن و بی هویت کردن آنان می کوشد

در جامعه اسالمی هشدار می دهد و می فرماید : ها ه زشتیقرآن کریم درباره ي خطرات اشاع

عذاب دردنـاکی بـراي آنهـا ،در میان مردم با ایمان شیوع یابد ها کسانی که دوست دارند زشتی "

) 19آیه : ،( سوره مبارکه نور. دردنیا و آخرت است و خداوند می داند و شما نمیدانید

نهـی شـده هـا، و ارائه و تـرویج آن ها از گو کردن زشتیب ،در واقع از دیدگاه و منطق قرآن

امام رضـا (ع) مـی فرمایـد : . و بر مال شدن آنها می شود ها است ؛ زیرا موجب آشکار سازي زشتی

مشمول آمرزش الهی ،رانده است و آن کس که گناه را پنهان می دارد ،آن کسی که گناه را نشرمیدهد "

"است

کنند و مظاهر ضد اخالقی را تبلیغ می ها، آگهی ها، ماهواره اي در قالب میان برنامهي ها شبکه

وجوامع خدمت یا ها ي تعالی بخش انسانها این رسانه ؛ همچون دیگر ابزار بشري می تواند به آرمان

ان جوانان بیشترین خدمت ماهواره در ایجاد و رواج فساد و فحشا در می ،خیانت کند که درحال حاضر

. است

328ص،7ج ،اصول کافی -1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

72

حمله به دین به بهانه مبارزه با بدعت وخرافات

تمدن عصر جدید که شکوفایی آن را پیوسته ناشی از حذف دین از صحنه زندگی فرد و

به دین و اجتماع می شمارند و عامل عقب افتادگی جوامع وامانده یا عقب نگه داشته شده را پاي بندي

حربه خطرناکی است که به روح حساس و پر شور جوان اثر نامطلوبی ،ضوابط مذهبی قلمداد می کنند

ي ها استفاده از باور ،ي دیرین دشمن براي گسترش سلطه خویشها یکی از روش. بر جاي می گذارد

،ا که عامل بیـداري آنان می کوشند مذهب ر. ي اسالم اصیل استها انحرافی در برابر عقاید و ارزش

،به عامل تحـذیر ،عدالت گستري و فراهم آورنده ي سعادت دنیا و آخرت است ،ستم ستیزي ،پویایی

بیشترین سـعی شـان ،و با این شگرد. رهبانیت و امري شخصی تبدیل کنند ،واپس گرایی ،انزوا طلبی

به تعبیر امـام خمینـی . تدر درست کردن عقاید نسل جوان بر طبق خواستها و اهداف خودشان اس

تاکیـد بـر "می خواهند اسالم ناب محمـدي (ص) را بـه اسـالم آمریکـایی مبـدل سـازند . "(ره)

تـرویج ،تـرویج خرافـه گرایـی ،ي شـیعه و سـنی هـا تکیه کردن افراطی بر تفـاو ،ي مذهبیها اختالف

قضا و قدر و تعبد و نیز ارائـه ،دعا ،توکل ،تحریف مفاهیم واالیی هم چون انتظار ،ي دروغینها مذهب

همه براي رسیدن به این هدف شوم سازمان دهی و اجرا می ،ي ویرانگر گوناگون علیه مذهبها نظریه

در سست کردن ،دینی و حتی طنز ،ي به ظاهر علمیها ي ماهوره اي با روشها در واقع این شبکه. شود

. کشاند ه ابتذال مینسل جوان را ب ها عقاید مردم میکوشند و این برنامه

ها یی ازتاثیر مخرب ماهواره بر خانوادهها نمونه

ي مشاوره اي خود به این نتیجه رسیدم که استفاده بی رویه و بدون کنترل و ها من در فعالیت

ي هـا این امر پیامـد . بیفتد ،نظارت والدین می تواند به دست فرزندانی که در آن خانه زندگی می کنند

. وخیمی به دنبال دارد بسیار

هنگامی که فهمیدند او خواهر خود را به طـور جنسـی اغفـال ،ساله 17مثال : والدین یک پسر

نشان داد که در خانه آنها ماهواره وجود دارد که در ساعات ها بررسی. او را نزد من آوردند ،کرده است

او . جن از میـل جنسـی نشـان میدهـد ي مبتذل و مستهها ي آن برنامهها برخی کانال ،پایانی شب

بـه هـا ایـن فـیلم . را هر شب نگاه می کرده است ها نیمه شب بیدار می شده و این فیلم 2ساعت

صورت راهنماي آموزش عمل جنسی براي او در آمده بودند و او را به تجاوز جنسی به خـواهرش وا

داشتند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

73

د اعتیاد عجیبی به هرزه نگاري ماهواره اي پیـدا کـرده مثال دیگر : مردي که با داشتن زن و فرزن

بود پس از هر بار دیدن ضمن تقاضاي مکرر از شریک جنسی خود ( همسر ) او را بـه انجـام

وادار می کرد تـا جـایی کـه ،اعمالی که در آن مرد با خشونت به برقراري رابطه جنسی اقدام می نمود

سرباز زده و به همین دلیل او را به جدایی تهدید کرده و مجبـور بـه ي اوها همسرش از تامین خواسته

ترك زندگی نموده و بارها و بارها همسرش را متهم به سرد مزاجی جنسـی و اینکـه عالقـه اي بـه او

و کانون گرم خانواده را متالشـی کـرده ،ندارد و حتی دریک مورد متهم به داشتن رابطه نامشروع کرده

. بود

تایجن

برخی مفسران تحصیل کرده و حتی برخی کارشناسان شناخته شده علنا ً می گویند که ماهواره

از مطالعات و تحقیقات جدید که نشان آسیب زا بودن ،ي آن هیچ اثري نداردها و حتی هرزه نگاري

رزه نگـاري آگاه نشده اند و برخی دیگر هم هستند که به اکراه اعتراف می کنند : فقط هـ ،آن است

. تهاجمی درماهواره مضر است

ي مـاهواره اي دربرابـر ها ي مکرر و متظاهرانه مدیران شبکهها تا حدي شبیه انکار ،این موضوع

اثـرات نـاگواري بـر روي ،ي مبتـذل مـاهواره اي هـا برنامـه ،مستندات فراوانی است که نشان میدهنـد

دارند. ها خانواده

عـاري از ،این عقیده اند کـه غوطـه ور شـدن در امـواج مـاهواره اي هنوز هم برخی افراد بر

با مطالعات جدیـد ها همانطور که اشاره شد این می تواند بیانگر عدم آشنایی آن. ي منفی استها پیامد

تعدادي مطالعـات ،در واقع. باشد ها ي زندگی محافظت شده آنها و یا نشانگر تجربه ،درباره این مساله

. زه اي و بالینی وجود دارند که مستندات جدیدي رو کرده اندحو ،آزمایشی

ام روزانه هم نوجوانان و جوانان و هم بزرگساالنی را مشاوره کـرده ،من در تجربه مشاوره اي خود

که مکررا ًو به طور اجتناب ناپذیر و در معرض هرزه نگاري ماهواره اي بوده و آسیب دیده اند.

معلـولی بـین عرضـه –به من می گویند که یک رابطه علّی ،هد انبوهاین تجربه فراوان و شوا

. ي گسترده وجود داردها هرزه نگاري و این آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

74

هر کسی کـه در –با این حال به طور منصفانه باید گفت که با استفاده از الکل یا مواد مخدر

امـا در مـورد . به آنها معتاد نمی شـود ،حداقل در مراحل ابتدایی استفاده –معرض آنها قرار بگیرد

توانند می ،حتی آنها که در ابتدا سالم هستند ،تقریبا ً هیچ شکی نیست که برخی افراد ،هرزه نگاري

دچار آسیب شوند . ،نهایتا ً از طریق استفاده مکرر ازهرزه نگاري ماهواره اي

دیده ام که اکثرا ً معصوم و بی گناه بوده نوجوانان و جوانانی را ،من در تجربه مشاوره اي خود

اما در برابر تاثیرات اعتیادي و منفی هرزه نگاري ماهواره اي آسیب پذیر بوده اند .. اند

کنند برخی از کازشناسانی که مضرات استفاده از ماهواره را انکار می ،به طور خالصه باید گفت

بایـد ،اما در مـورد بقیـه ،آگاهی ندارند ،آن هستند ازتحقیقات و مطالعات جدید که بیانگر خطرات

اما همیشه یک سـوال در ذهـن . گفت که آنها طبق منافع شخصی و سیاسی خود موضع می گیرند

ي الهی ها ما متبادر می گردد که با وجود تمدن کهن در کشوري که نمادي از ایمان و اعتقاد به ارزش

بیه خون فرهنگی که کم کم مبدل به یک قتل عام فرهنگی شده است این ضایعه چیزي جز یک ش

نیست ؟ پس آگاه باشیم تا در ،ي مذبوحانه ي دشمنان این مرز و بوم می باشدها نتیجه تالش ،است

،ي اصـیل فرهنگـی هـا ي اسالمی و تکیه بـر ارزش ها ي خصمانه با تاسی از آموزهها مقابل این حرکت

صفتان امروزي قرار نگیریم و با پیروي از راه معصـومین (ع) و عملـی کـردن ملعبه ي دست اهریمن

پرچم پر افتخار ایران اسالمی را در رفیع ترین قلل جهان ،سیره نبوي و میثاق با خون شهداي عزیزمان

. به احتزاز در آوریم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

75

منابع

1385 -انتشارات سمت تهران -درآمدي بر روانشناسی دین –مسعود –آذربایجانی -1

1382 -2ترجمه دخت خوارزمی ج ،جابه جایی قدرت -تافلر -2

1383 -ي اسالمی صدا و سیماها مرکز پژوهش -ها اینیه اسوه –اکبر -ساجدي -

1379 -مشهد –نشر مرندیز –چاپ چهارم -جامعه شناسی انحرافات -شیخاوندي داور -3

137ران نشر ارسباران ته –چاپ چهارم –روانشناسی اجتماعی –کریمی یوسف -

1384-انتشارات بهجت تهران –روابط عمومی و تبلیغات –کاظم –مقولی -4

انتشـارات مرکـز -گرایش نسل نوجوان و جوان به فرهنـگ تبلیغـات -فریدون –موحد نیا -5

1383 -پژوهش

1377 -تابستان 14شماره -گاهنامه سینما -6

ي اسالمی صـدا و ها ژوهشمرکز پ 1384شماره چهاردهم –ماهنامه گنجینه اخالق و تربیت -7

شماره بیست و چهارم –ماهنامه سیاحت غرب سال دوم 1384تیر -سیما

11ج -وسائل اشیعه - 1385CDتهاجم فرهنگی درباره ماهواره با عنوان هجوم خاموش -8

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

76

ي اجتماعیها نقش پلیس در پیشگیري از آسیب

»یی در تحقیق ارتقاء امنیت اخالقی و اجتماعی ها گام«

2ازه مقیممغفریده ،1حمیدرضا جلیلیان

عضو هیات علمی و مدیر دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان - 1

استان گلستان –کارشناس مرکز مشاوره معاونت اجتماعی ناجا - 2

چکیده

هاي اجتماعی، مفاسد اخالقی و شیوع گناه در جوامع، به خصوص جوامع شکی نیست که آسیب

اي بر زندگی افراد خواهد داشت. طبـق نظـر کارشناسـان، عرصـه مسـایل اسالمی، تاثیرات همه جانبه

فرهنگی (از جمله رواج منکر و معضالت اجتمـاعی) بـه لحـاظ حساسـیت و پیچیـدگی، -اجتماعی

باشد. از ایـن رو نیـروي انتظـامی طـی گیري و مدیریت در سطح کالن و فرابخشی می نیازمند تصمیم

ها هاي اخیر با احساس مسئولیت نسبت به اهمیت موضوع، به رغم هم راستا نبودن برخی سازمان سال

هـاي اجتمـاعی، را از زوایـاي ها و ناهنجاري و نهادهاي دخیل در ایجاد نظم و امنیت اجتماعی، آسیب

مقتضیات و مختلف مورد مطالعه و بررسی علمی قرار داده و راهکارها و راهبردهاي خود را متناسب با

شرایط زمانی تدوین نموده است. در این فرایند، معضالت اجتماعی به لحاظ تحلیل علمـی و نگـرش

بنـدي و اسـاس اقـدامات نیـروي دسـته "هـا ها، انحرافات و آشفتگی آسیب "اي در سه سطح مقابله

اند. انتظامی راشکل داده

واژگان کلیدي:

امنیت اجتماعی -ها آشفتگی -انحرافات –ها آسیب -پلیس

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

77

مقدمه

شمار، پیشرفت علـم و صـنعت، بـراي هاست. اختراعات و اکتشافات بی قرن شگفتی قرن بیستم،

نهـد، در اعمـاق است. بشر فضانوردي نموده و به کره ماه پـا مـی افراد چند قرن پیش قابل تصور نبوده

بخشـد. یوند قلب زندگی نوینی به او میشکافد و با پ پردازد. سینه بیمار را می ها به تجسس می اقیانوس

هاي اجتماعی پیـروز و از ازدیـاد اما با همه قدرت و مهارت و ابتکار، هنوز نتوانسته در مبارزه با آسیب

آور تبهکاري پیشگیري کرده و روابط عاطفی و انسانی را بین افراد جامعه تحکیم نماید. سرسام

هـاي متعـدد در زمان بـا پـژوهش لم و صنعت که همانگیز ع در آغاز قرن مذکور، پیشرفت حیرت

شناسـی جنـایی، روانشناسـی جنـایی، روانپزشـکی جنـایی، زیسـت شناسـی ( هاي مختلف جـرم رشته

شناسی جنایی و غیره) ایجاد شد براي پی بردن به علل ارتکاب جرائم و ارائه طرق پیشگیري از جامعه

آور داد. دیري نپایید که با ازدیاد سرسام ه بشري نوید میآن و زندگی توأم با آرامش و امنیت را به جامع

تفاوتی به مبـانی مـذهبی، ها و کیفیت ارتکاب جرائم که حاکی از بی رحمی و شقاوت و بی بزهکاري

اصول اخالقی، آداب و رسوم، قوانین و مقررات اجتماعی است، به جاي برخورداري از آسایش و رفاه،

شجاعت، شهامت و کرامت و دیگر عواطف انسانی گردانید. خشونت و قساوت را جایگزین

یابـد شود و چرا تبهکاري رواج مـی درباره اینکه در جامعه، جرم و جنایت روز به روز زیادتر می

گویند: این همه ریشه در آزمندي انسان روزگار ما دارد و علماي علم اخالق گناه جرم جرم شناسان می

انـدازد و جامعـه شناسـان از نـا همتـرازي طبقـات رحم و فسـادپذیر مـی آفرینی را به گردن زمانه بی

گویند وجرم آفرینی را تبلور خشم و انتقـام سـرخوردگان اجتماعی و کشمکش فقر و ثروت سخن می

دانند شناسان جنایی، تبهکار را در حکم بیماري می دانند و باالخره روان داران سرمایه می جامعه از طالیه

هاي درونی و شرایط خاص محیطی است به ارتکاب جرم زده است. انگیزه که تحت تأثیر

هـاي زنـدگی و فشـارهاي اگر شمار روز افزون بیماران روانی و کسانی را کـه بـر اثـر نـاراحتی

نظمـی فکـري و بینیم که بی شوند، در نظر آوریم می کنند و یا مرتکب قتل می ساختاري، خودکشی می

روي که نشانه جامعـه نیکبخـت ت و هنر اعتدال و خویشتنداري و میانهسرکشی در جامعه حکمفرماس

است از میان رفته است و اگر براي این نظام گسیختگی اجتماعی، فکري نیاندیشیم و تدبیري بـه کـار

رود که شمار تبهکاران و بیماران روانی و ... باز هم افزایش یابد نبندیم و راهکارهایی نیابیم، بیم آن می

عه را به نابسامانی کشاند.و جام

ها و امري فطري بدانیم، امنیت امري است مورد اگر خاستگاه امنیت را مبانی حقوق مشروع انسان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

78

اي در لزوم آن وجود ندارد و لذا جامعه به خودي خود مسئول حفظ و قبول و عنایت همگان که شائبه

دهد. حساسیت نشان مینگهداري آن بوده و نسبت به هر عاملی که آن را تهدید کند

مند از یک حکومت مردم ساالري دینـی اسـت بایـد از جملـه با توجه به اینکه کشور ما نیز بهره

تواند ترین دستاوردهایش امنیت و آرامش افراد جامعه باشد. در نظام جمهوري اسالمی، نا امنی نمی مهم

در گـرو وجـود امنیـت در جامعـه هاي سیاسی و فرهنگی قابل قبول باشد و توسعه اقتصادي و آزادي

توانـد زمینـه رشـد و شـکوفایی مـردم و نهادهـاي باشد. همچنین در پرتو تأمین امنیت، جامعه مـی می

کننـد و هاي روانی صرفاً در یک محـیط امـن رشـد پیـدا مـی مختلف خود را فراهم سازد. زیرا پدیده

اند. و یا بـراي جلـب داراي امنیت بودهاي پرورش دهند که اند اندیشمندان برجسته کشورهایی توانسته

هاي خارجی نیاز به یک امنیـت گذاري مشارکت عمومی در جهت همگامی با نهاد سیاسی و یا سرمایه

همه جانبه و پایدار است.

براي برقراري امنیت اجتماعی مطلوب همه جوامع از نیروهاي سازمان یافته و مـنظم کـه وظیفـه

برنـد و آن نیـروي پلـیس گران بر عهده آنان است سود مـی زه با اخاللبرقراري و حفظ امنیت و مبار

است. در این زمان پلیس با برقراري امنیت نه تنها به حفظ آرامش و آسایش شهروندان کمک کـرده و

شود تا جامعه نیـز بـه سـمت پیشـرفت و رساند، بلکه موجب می به حفظ بهداشت روانی آنها مدد می

اند به پیشرفت اجتمـاعی اقتصادي گام بردارد. در تمامی جوامعی که توانسته توسعه فرهنگی، سیاسی و

دست پیدا کنند همواره نیروي پلیسی قوي، دلسوز و حامی موجود بوده است.

بیان مسئله

آید، ناخودآگاه نیـروي انتظـامی و پلـیس در ذهـن متبـادر زمانی که صحبت از امنیت به میان می

شوند. امنیـت دو مفهـوم را در بـر دارد کـه و پلیس دو جزء الینفک تلقی میگردد، در واقع امنیت می

عبارتند از:

ایجاد نظم در داخل جامعه در قالب امنیت اجتماعی .1

حفظ و حراست از تمامیت ارضی کشور و توان مقابله با تهدیدات خارجی .2

قضاییه در برخورد پلیس از منظر اجتماعی، سازمانی براي حفظ امنیت، برقراري نظم و ضابط قوه

باشد. از سوي دیگر هر دولتی، سازمان پلیس خود را افزون بر مظهر امنیت و با متخلفان و مجرمان می

طور که حوزه بیند. همان نظم بخشی، نماد اقتدار و حیثیت در عرصه افکار عمومی و ناظران بیرونی می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

79

المللی است، پلیس هم نماد و جلوه ندیپلماسی یک دولت، معرف اقتدار ملی کشور در سطح روابط بی

اقتدار ملی در سطح داخلی است.

پلیس در دولت مدرن، نقش مضاعفی بر عهده دارد چـرا کـه از یـک سـو، یـک نیـروي دولتـی

اجبارکننده و داراي قدرت مشروع و قانونی است و از سوي دیگر، یک نیروي مدنی اسـت کـه هـیچ

. بر این اساس فعالیت پلیس فعالیتی نهادي است کـه ماننـد یـک اي میان او و مردم وجود ندارد فاصله

باشد. اما مهم این است، کـه همـواره سکه داراي دو روي اجبار و آمریت و خدمت و خدمتگزاري می

باید در میان این دو بعد توازون برقرار باشد.

شود. س ظاهر میبعد دوم، یعنی هویت مدنی و اجتماعی پلیس، عمدتاً در حیطه عمل و رفتار پلی

بدین معنا که پلیس با حفظ هویت سازمانی خود و با توجه به نوع فعالیت، وارد حوزه عمومی شـده و

هاي مدنی و اجتماعی مشارکت کـرده و پاسـخگوي درخواسـت مـردم بـراي با شهروندان در فعالیت

شود. استفاده از خدمات پلیس می

شود تا پلیس یا با بـه کـارگیري راهبـرد آمـوزش پاسخگویی و تعامل ارتباطی با مردم، باعث می

را ایفا کرده و عامل آگاهی بخشی به مردم (knowledge brokers)هاي دانش همگانی نقش واسطه

باشد. پلیس جدید با آگاه کردن مردم از حقوق و وظایف متقابل خود، در کشف جـرم و پیشـگیري از

دهند. جرم و جنایت، پلیس را یاري می

اه آسیب

گیري بسـیاري از انحرافـات و جـرایم، معضـالتی از قبیـل ها، به عنوان زمینه و بستر شکل آسیب

هاي بی رویه، حاشیه نشینی و ... را در بر دارد. طالق، بیکاري، باال رفتن سن ازدواج، مهاجرت

نـا هایی در نظر گرفت که زاییده اخـتالالت و کارکردهـاي توان پدیده هاي اجتماعی را می آسیب

صحیح نظام اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی جامعه هستند. این اختالالت در ابعـاد گونـاگون، بـه مثابـه

هاي اجتماعی با یکدیگر بوده و بر همین کند. آسیب عالیم یک بیماري اجتماعی ظهور و بروز پیدا می

وجود پی بـرد. از توان به میزان شدت، عالیم بیماري، ناهماهنگی و کارکردهاي نا صحیح م اساس، می

هاي اجتماعی را مرتبط با گذر از خطوط قرمز برخی هنجارهـاي عرفـی و توان، آسیب سوي دیگر می

هاي اجتماعی کـه کمتـر مجـازات اجتماعی دانست. به عبارت دیگر، تخطی از هنجارهاي عرفی و نُرم

هـا و عـدم ي به آسیبگیرند. عدم توجه جد است، در این حوزه قرار می بینی شده رسمی براي آن پیش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

80

سـاز رشـد مشـکالت و معضـالت، در سـطحی اصالح کارکردهاي نامناسب در نظام اجتماعی، زمینـه

شود. هاي اجتماعی منجر می خواهد بود که به انحرافات و آشفتگی

، فرهنگـی و ها (کژ کارکردي نهادهاي اقتصادي، اجتماعی گیري آسیب با توجه به بسترهاي شکل

شود که هر چند نقش نیروي انتظامی در مواجهه با این قبیل مسایل، نقشی مستقیم یسیاسی) مشخص م

هـا، باعـث نماید چرا که رشد آسـیب ها نیروي انتظامی را نیز به نحوي درگیر می نیست ولی این پدیده

تـوان گردد. اما همانند سطوح دیگـر معضـالت اجتمـاعی، نمـی هاي جرم می گسترش بسترها و زمینه

انتظامی را به عنوان یکی از عناصر خط مقدم پیشگیري و برخورد با آنها قلمداد کـرد. بـر ایـن نیروي

کنند. هاي مختلفی را ایفا می هاي مختلف در این رابطه نقش اساس، بخش

هـا و هرگونـه حرکـت گیري نیروي انتظامی مبتنی بر حمایت فعال از دسـتگاه از یک سو، جهت

ین قبیل مسایل تمرکز یافته و از سوي دیگر، با ظهور ابعاد و نتایج ضـد مردمی براي پیشگیري و رفع ا

ها نقش خود را در راستاي برآورد روزآمـد محـیط اجتمـاعی در اجتماعی آنها، هماهنگ با سایر بخش

گیـري گذاري و تصـمیم گونه مسایل و انتقال آن به حوزه سیاست ها و روندشناسی این خصوص آسیب

نماید. خی اقدامات انتظامی ایفا میمنطقی و احیاناً بر

انحرافات

هـاي انحرافات، آن دسته از معضالت و مسایل اجتماعی هستند کـه از یـک سوریشـه در آسـیب

ها، هنجارها، قوانین و مقررات جامعه بوده و تبدیل به اجتماعی داشته و از سوي دیگر، متضاد با ارزش

گردند. جرم می

هایی چنـد هاي اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي، پدیده ن در نابسامانیانحرافات به دلیل ریشه داشت

آیند.از این رو مهار، کنترل، کاهش و حذف آنها نیازمند عزم ملی، علتی، پیچیده و حساس به شمار می

گیـري همـه جانبـه میـان هاي اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی و تصـمیم هماهنگی بین نهادها و سازمان

هـا و کـه سـازمان اسـت، در صـورتی هاي علمـی نشـان داده تحقیقات و بررسیبخشی است؛ چرا که

هاي خود درسـت عمـل نماینـد بـه طـور طبیعـی زمینـه نهادهاي مختلف نظام به وظایف و مسئولیت

اي شود. ضمن اینکه باید دانست؛ ماهیت ذاتی انحرافات به گونه پیشگیري و کنترل انحرافات فراهم می

بایست مراحل بازپروري، درمان د پلیس به عنوان مظهر اقتدار جامعه با آنها، میاست که پس از برخور

ربط دنبال شوند. هاي ذي ها توسط دیگر دستگاه و اصالح رفتار و ساماندهی رویه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

81

رو از انحرافات عمده محسوب شـده و هاي کج معضالتی مانند اعتیاد، بد حجابی و خرده فرهنگ

شود. اي از آنها اشاره می جتماعی دارند که در زیر به نمونههاي ا تأثیري جدي بر آشفتگی

الف) اعتیاد

ها و جوامـع بـر اي بر افراد، خانواده کننده اعتیاد به عنوان بزرگترین بالي قرن، آثار و تبعات ویران

اي بر معتاد دارد، به شدت زنـدگی فـردي و العاده گري فوق جاي گذاشته و از آنجایی که قدرت سلطه

دهـد. ایـن انحـراف اجتمـاعی، از سـطوح سلسـله مراتبـی خـاص ماعی او را تحت تأثیر قرار میاجت

برخوردار بوده و از مصرف تفریحی و ناشی از هیجانات نوجوانی و جوانی شروع و به تدریج با نفـوذ

سازد. شرایط خاص کشور از حیث در عمق جسم و جان، آنها را از زندگی فردي و اجتماعی ساقط می

ها را در قبال این انحراف افزایش داده و پذیري هنگی، جغرافیایی، اقتصادي و اجتماعی، میزان آسیبفر

اي صورت گرفته، براي رسیدن بـه نقطـه مطلـوب بایـد تـالش همـه به رغم اقدامات کنترلی و مقابله

ري یافتـه تري صورت گیرد، زیرا به تدریج تعامل بین عرضه و تقاضا، پیچیـدگی و تعمیـق بیشـت جانبه

هـاي ها، هماهنگی نهادمند بـین سـازمان است. حل این معضل، به اقدامات پیشگیرانه، تشدید مجازات

ها، بستگی مستقیم دارد. مختلف و مشارکت مردم به ویژه خانواده

هاي مربوط به پوشش ب ) ناهنجاري

عواقـب تخطی از هنجارهاي اجتماعی و فرهنگـی در امـور و شـیوه زنـدگی، تبعـات خـاص و

مخصوص به خود را به همراه دارد. این عوارض و تبعات، گاه چنـان عمیـق و تأثیرگـذار هسـتند کـه

تـوان بـه مقولـه دهند. از جمله این امور مـی بسیاري از فرآیندهاي اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار می

جامعـه، پدیـد پوشش در جامعه اشاره کرد. استفاده از اشکال غیر متعـارف و غیـر عـادي پوشـش در

هاي اجتماعی قابل توجهی را به دنبال خواهد داشـت. آورنده معضالت و مسایلی خواهد شد که هزینه

بر اساس تحقیقات انجام شده، عدم رعایت حجاب بیشترین اثر منفی را بر رفتار و فرهنگ عمومی، به

هایی رایم و آشفتگیها، ج خصوص جوانان و نوجوانان داشته است و نقش مستقیمی در افزایش آسیب

باشد. هاي خیابانی و فساد اخالقی داشته و مورد اعتراض بانوان کشور نیز می نظیر مزاحمت

هـاي اي مغایر با فرهنـگ بـومی و هنجارشـکن، بـه عـالوه وجـود زمینـه ترویج مدهاي ماهواره

س و پوشـش اي خاص براي پذیرش آنها، منجر به حضور افـرادي در جامعـه بـا لبـا روانشناختی عده

گرایانه متضاد با شؤون شهروندي، عرف اجتماعی و فرهنگ و باور دینی گردیده است. نمایش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

82

هـاي بر کسی پوشیده نیست که حل این مسئله منوط به عزم ملی و اقدام هماهنگ تمامی دستگاه

اي سـازي فضـ باشد. در عین حال، نیروي انتظامی بـراي سـالم تبلیغاتی واجتماعی کشور می -فرهنگی

ها انجـام اجتماع تاکنون اقدامات متعددي را با به کارگیري بخشی از توان خود به رغم همه محدودیت

امـر بـه "اند، معطوف به فرآینـد داده است.این اقدامات که عمدتاً با رویکردي اجتماعی صورت گرفته

بت خود را نیز در در نوع صحیح و اصولی آن بوده و تا حدودي تأثیرات مث "نهی از منکر"و "معروف

–هـاي فرهنگـی هاي مسـئول، فعالیـت جامعه بر جاي گذاشته است. ضمن آنکه به کمک سایر بخش

اجتماعی، تعیین حدود و تعاریف دقیق کاربردي و عملیاتی را نیز مورد توجه قرار داده است.

هاي منحرف ج ) خرده فرهنگ

هاي نظام اجتماعی تلقـی هداف و ارزشها به جهت ماهیت و کارکرد، متعارض با ا خرده فرهنگ

ترین کارکرد منفی آنها ساماندهی تربیت باشد. مهم گردند و مخاطب اصلی آنها نسل جوان کشور می می

ها و رفتارهاي منحرف و متضاد با نظـام فرهنگـی ایرانـی و اسـالمی اي و ترویج نمادها، ارزش جزیره

رخ نموده اسـت. ایـن فضـا متـأثر از فضـاهاي هاي گذشته است که به صورت هنجارشکنی طی سال

شود. برابر بررسی همه جانبـه صـورت هاي ارتباطی به کشور منتقل می فرهنگی غرب و بر بستر رسانه

ها، نه تنها در تعارض بـا امنیـت اخالقـی و سـالمت اي جامع، این خرده فرهنگ گرفته در قالب پروژه

ساز جرایم و عاملی علیه نظم و امنیت جامعه به شـمار ینهباشند بلکه در بسیاري موارد؛ زم اجتماعی می

آیند. می

نوع اقدامات صورت گرفته توسط ناجا، در این زیمنه عبارتند از:

هاي منحرف در فضاي فرهنگی کشور رصد خرده فرهنگ -1

هـا و آثــار و مطالعـه علمـی و انجـام مطالعـات و تحقیقــات در خصـوص تاریخچـه، زمینـه -2

ی آنهاپیامدهایمنف

هـاي گیري و رونـد آسـیب هاي شکل اطالع رسانی به مسئوالن ارشد نظام در خصوص زمینه -3

ناشی از آن

ها آشفتگی

ها،مرحله بحرانی مسایل و معضالت اجتماعی هستند که به صورت عینی نظـم و امنیـت آشفتگی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

83

ا بـه چـالش کشـانده و در ها، مبناي نظم اجتماعی ر دهند. این آشفتگی عمومی را مورد تهدید قرار می

کنند. واقع برخورد قاطع پلیس به عنوان مظهر اقتدار اجتماعی را طلب می

توان به ویروسی تشبیه نمود که نه تنها به بیماري اجتمـاعی (آنـومی هاي اجتماعی را می آشفتگی

Anomyشناسـان اندازد. طبق نظـر کار شود، که اساس حیات اجتماعی را نیز به مخاطره می ) منجر می

هاي اجتماعی، برخورد قاطع، سـریع و همـه جانبـه بـا مسایل اجتماعی، تنها راهکار مقابله با آشفتگی

آنهاست.

هاي اجتماعی اي نیروي انتظامی با آشفتگی اقدامات مقابله

الف) اراذل و اوباش

ان هـایی از افـراد شـرور تحـت عنـو هاي شـهرها، دسـته در برخی از محله 1357تا قبل از سال

کردنـد. بـا زا اقدام مـی انگیز و زد و خوردهاي وحشت هاي آنان، به اقداماتی رعب"نوچه"ها و "الت"

امنیتی، به میزان بسیار زیادي کاهش پیدا کرد. اما بعـدها -پیروزي انقالب اسالمی، این معضل اجتماعی

بـروز و ظهـور پیـدا به واسطه شرایط به وجود آمده به تدریج مسئله اراذل و اوباش، با شکل جدیدي

گرفت، روند رو به رشـد آن در کرد تا جایی که اگر برخورد اصولی و قاطع با این معضل صورت نمی

توانست تهدیدي جدي در پی داشته باشد و احساس امنیت را به شدت کاهش دهد. جامعه می

دستور کار ناجا ریزي شده در براي مقابله همه جانبه با این معضل، اقدامات زیر به صورت برنامه

کنیم. قرار گرفت که به بخشی از آن اشاره می

هاي مردمی در شناسایی و معرفی ایـن افـراد بـه پلـیس از طریـق جلب، جذب و هماهنگی -1

110تماس با تلفن

هاي انتظامی براي مقابله با اراذل و اوباش و مزاحمان خیابانی اندازي گشت راه -2

دگانو اراذل نامی در محل انجام جرم و شکستن ابهت انجام عملیات روانی و چرخاندن سرکر -3

دروغین آنها

ها، هواداران آنها و دستگیري و تحویل بـه اوري ادله شرارت و شناسایی باندها، سرگروه جمه -4

مقامات قضایی

اثرگذارترین اقدامات مربوط به سال جاري است که بـا محاکمـه و بـه دار آویخـتن سـرکردگان

بسیایري از این اراذل در سراسر کشور خشکانده شد. هاي شرارت، ریشه باند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

84

هاي انجام شده، امروزه این معضل در جامعـه بـه شـدت برابر ارزیابی به عمل آمده و نظرسنجی

کاهش یافته و اقدامات صورت گرفته، بازتاب اجتماعی مثبتی را به دنبال داشته است و مردم به اشکال

اند. کردهمختلف از عملکرد ناجا اعالم رضایت

هاي خیابانی ب ) مزاحمت

هاي اخیر بعضاً وجدان عمومی جامعه را آزرده و امنیـت را مـورد از جمله مشکالتی که طی سال

الحال بـود کـه گـاهی چهـره اي افراد معلوم داد، سلب آسایش عمومی زنان، توسط عده تهدید قرار می

را نیـز بـه دنبـال داشـت. نیـروي انتظـامی بـا هـا دار و نگرانی خانواده زیباي جامعه اسالمی را خدشه

هاي کارشناسانه و به منظور مقابله با این پدیده زشت که عملی مغایر با امنیـت اخالقـی تلقـی بررسی

آموزان در سطح مدارس و بـانوان شـریف از طریـق اطالعیـه و گردید، ابتدا با ارتقاي آگاهی دانش می

گیـري از هاي ویژه و بهـره اندازي گشت ماعی و ... و سپس راههاي انتظامی و اجت توزیع کتاب دانستنی

دیده، مبادرت به کنترل و مهار معضل مذکور نمود. به موازات این اقدامات، بـه موجـب نیروي آموزش

ها، معضـل مـذکور تـا طرحی دیگر برخورد با زنان ولگرد خیابانی دنبال شد. به تدریج با تداوم برنامه

یگیري این امر کماکان در دستور کار نیروي انتظامی قرار دارد.حدودي کاهش یافت. پ

اي که در این زمینه نبایستی از نظر دور داشت این است کـه چنـین معضـالتی در بسـترهاي نکته

یـابی و گردند. بنـابراین در مقـام ریشـه فرهنگی، اقتصادي و اجتماعی جامعه شکل گرفته و تقویت می

بایستی به مسایلی چون بیکاري، اختالالت فرهنگی، باال رفتن سـن قابله، میریزي براي مهار و م برنامه

ازدواج، مشکالت اقتصادي، بی توجهی به اوقات فراغت و ... نیز توجه شود.

ج ) اغفال و فریب نوجوانان و جوانان

در اسـت، امـا هاي مختلفی انجام شده از دیرباز، بحث اغفال و فریب جوانان و نوجوانان به روش

تـري نسـبت بـه تري یافته است و با سازماندهی بسیار پیچیده هاي اخیر این موضوع ابعاد گسترده سال

ریزي شـده در قالـب برگـزاري مجـالس دهد. امروزه، به صورت کامالً برنامه گذشته در جامعه رخ می

اد مخـدر، هـاي جنسـی، مصـرف مـو التحصیلی و ... زمینه سوء استفاده پارتی، جشن تولد، جشن فارغ

هاي روان گردان و فریب جوانان و نوجوانان، به ویژه دختران و ورود آنان بـه مشروبات الکلی، قرص

سازد. باندهاي فساد را فراهم می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

85

هاي اطالعـاتی و شـناخت اي نیروي انتظامی در این خصوص، با توجه به فعالیت اقدامات مقابله

داخل، نسبت به گذشـته بـا اشـرافیت بیشـتري صـورت هاي شوم دشمنان و عوامل آنها در ابعاد نقشه

که با هماهنگی شود. ضمن این گیرد و نوع اقدامات عملیاتی صرفاً محدود به مجرمان و متخلفان می می

مقامات قضایی، برخورد با سودجویان و مروجان این نوع مجالس نیز تشدید گردیده است.

د ) آلودگی صوتی

گرانی و رنجیدگی خاطر شهروندان را فـراهم سـاخته و بـراي پلـیس یکی از مسایلی که عامل ن

توان به رفتار غیر طبیعی برخی رانندگان (عمدتاً جوانان) اشاره کرد که با تغییر دردسرساز شده بود، می

هـا، هـا و بزرگـراه هاي بسیار قـوي صـوتی در سـطح خیابـان در وضعیت اگزوز، بوق و نصب دستگاه

ات نمایشی نموده و با بیمباالتی تمام، ضـمن وارد سـاختن خدشـه بـه آرامـش مبادرت به انجام حرک

روحی و روانی دیگران، به صورتی زننده، براي زنان و دختران ایجاد مزاحمـت کـرده و بعضـاً باعـث

شدند. بروز اختالل در ترافیک و تصادفات وحشتناك نیز می

اي و کنترلـی گی، طرح تشدید اقدامات مقابلـه نیروي انتظامی با استناد به قوانین راهنمایی و رانند

در خصوص تخلفات یاد شده را در دستور کار قرار داد. با اجراي این طـرح، رونـد افـزایش آلـودگی

گونـه صوتی در کالن شهرها به سرعت مهار شد و بـا حضـور فعـال پلـیس در مسـیرهاي مـانور ایـن

ر بر عبور و مرور آنها، تصادفات شـدید راننـدگی ها و کنترل و نظارت بیشت خودروها به ویژه، بزرگراه

نیز به طور چشمگیري کاهش یافت.

هاي فساد ه ) باندها و شبکه

گیـري هاي اخیر در خصوص مقولـه فسـاد و فحشـا، شـکل از جمله تغییرات قابل ذکر طی سال

گرفـت. ایـن مـی اي به خود ها و باندهاي فسادي بود که رفته رفته وضعیت نگران کننده تدریجی شبکه

کنندگان عمـده فضـاي جامعـه عمـل باندها، با جذب افراد و منحرف کردن آنها، به مثابه یکی از آلوده

کردند. از این رو نیروي انتظامی در راستاي تأمین و توسعه امنیت اجتمـاعی، برخـورد بـا بانـدهاي می

المللـی بودنـد را بـه عنـوان یـک بین اي و یا هاي منطقه سازمان یافته فساد را که بعضاً، مرتبط با شبکه

هـاي راهبرد مهم در دستور کار خود قرار داد. بنا به تدبیر تاکنون ثقل اقدامات ناجا با تکیه بـر فعالیـت

کنندگان منابع مالی و نقاط پوششی این کننده، مرتبطین، تامین اطالعاتی و ردیابی عناصر اصلی و هدایت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

86

آوري و مقابلـه بـا عوامـل فسـاد و فحشـا، منجربـه هاي جمع طرح ها دنبال شده است، با اجراي شبکه

متالشی ساختن اکثر باندهاي مذکور و عوامل مرتبط با آنها گردیده است.

هاي خانوادگی سوء استفاده از عکس و فیلم و )

هاي خانوادگی با حیثیت و آبروي مردم مرتبط است، بنـابراین، هرگونـه از آنجا که عکس و فیلم

تواند لطمات جبران ناپذیري استفاده از آنها حساسیت باالیی را در افکار عمومی ایجاد کرده و می سوء

ها داشته باشد. نیروي انتظامی نیز به واسطه حساسیت موضوع به صـورت فعـال وارد عمـل بر خانواده

از طریـق گـرا، طـی چنـد مرحلـه شده و ضمن برخورد قاطع و قانونی با مراکز و عوامل سوء استفاده

ها داده است. رسانی نموده و هشدارهاي الزم را نیز به خانواده هاي جمعی، اطالع رسانه

هاي انجام شده، بسیاري جرایم، ریشه در سه معضل زیر دارد که در ایـن مقالـه بر اساس بررسی

کنیم: مجال پرداختن به آنها نیست و فقط به ذکر عنوانی آن بسنده می

هـا و تصـاویر و شـامل فـیلم ،CD , DVDمخرب (مانند انـواع محصوالت ضد فرهنگی -1

هاي ضد ارزشی و غیر اخالقی) بازي

مشروبات الکلی -2

مواد مخدر و داروهاي محرك -3

نتایج

تحقیق اصل جامعه محوري در تامین و حفظ امنیت عمومی و تحول در نگاه پلـیس بـه جامعـه،

هـا و د که در سایه آن، پلـیس بتوانـد از ظرفیـت گذاري و تدوین راهبردهاي اهدافی بو مستلزم سیاست

گیـري معاونـت مند گردد. حاصل چنین تفکري منجـر بـه شـکل هاي مردم در این راستا بهره پشتیبانی

اجتماعی در ناجا با اهداف زیر شد:

هاي تغییر و تحوالت اجتماعی و تاثیر آن در امنیت بررسی و شناخت علمی روندها و عرصه -1

ها و جرایم هاي اجتماعی و فرهنگی آسیب ت بسترهاي و زمینهبررسی و شناخ -2

ایجاد بستر مساعد براي مشارکت عمومی در تولید و حفظ امنیت عمومی -3

ارتقاي سطح امنیت روانی و احساس امنیت در جامعه -4

بسترسازي در راستاي بازسازي اعتماد عمومی به پلیس و ارتقاي مقبولیت آن -5

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

87

هاي نظم و انضباط اجتماعی ت عمومی در جهت تحکیم پایهارتقاي سطح آگاهی و شناخ -6

مندي عمومی از پلیس سنجش و ارزیابی عملکرد و میزان رضایت -7

هـا و کـاهش بـار ها براي تسهیل در انجـام ماموریـت رسانی صحیح و ارتباط با رسانه اطالع -8

انتظامی

بسط و گسترش ساز و کارهاي پیشگیري اجتماعی -9

عاونت اجتماعی در جهت نیل به اهداف فوق در یک سامانه منطقی به نـوعی ساختار و سازمان م

هاي مختلف این مجموعه بتوانـد در جهـت ها در حوزه سازماندهی شده است که فرآیند انجام فعالیت

اجرایی ساختن رویکرد جدید ناجا در جامعه، بسترساز سطح قابل قبولی از نظم و امنیت عمومی باشد.

تـوان بـه انجـام مطالعـات و ین اقدامات صـورت گرفتـه در ایـن خصـوص مـی تر از جمله مهم

هـاي هـا طبـق ضـوابط علمـی، اجـراي پـروژه هاي اجتماعی سیستماتیک، انجام نظـر سـنجی پژوهش

بندي تجزیه و تحلیل، اولویت ،آوري هاي موردي، برآوردهاي اجتماعی از طریق جمع تحقیقاتی، بررسی

هاي علمی، هاي علمی، برگزاري نشست و اطالعات موثر، برگزاري همایشو عملیاتی نمودن کلیه آمار

بنـدي و آوري، طبقه هاي تحقیقاتی، مستندسازي (جمع هاي آموزشی و توجیهی، انجام کار بست کارگاه

هاي اجتماعی بـه صـورت مکتـوب، صـوتی و تصـویري) در خصـوص رخـدادها و سازي داده ذخیره

سـازي و آمـوزش همگـانی، هاي عمومی، فرهنـگ مردم و مشارکت –حوادث اجتماعی، تعامل پلیس

رسانی و تجزیه و تحلیل اخبار پلیسی و حوادث و ایجاد مراکز مشاوره و مددکاري اجتمـاعی و اطالع

هـاي ها، اقداماتی است که در راستاي نگرش جامعه محوري پلیس طـی سـال دوایر مستقر در کالنتري

امی قرار گرفته است.اخیر در دستور کار نیروي انتظ

تردیدي نیست که همه آنچه انجام شده، مرهون الطاف الهی است که در سایه تبعیت توام با عشق

هاي بی دریغ قواي مجریه، مقننـه، و اعتقاد از مقام معظم فرماندهی کل قوا (مدظلله العالی) و پشتیبانی

، هـا ي علمیـه و همـه ارکـان هـا ها، حوزه هاي دولتی، دانشگاه قضاییه، ستاد کل نیروهاي مسلح، سازمان

روزي و بـدون وقفـه همکـاران در اقشار مختلف مردم و بـه ویـژه تـالش مخلصـانه و شـبانه ،نهادها

هاي مختلف نیروي انتظامی، حاصل شده است. بخش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

88

منابع

آذر و دي 18و 17مجله امنیت شماره -اردبیلی، محمد علی میزگرد پلیس و امنیت عمومی -1

1379ماه

فـروردین ،22و 21مجله امنیت شماره -بیگدلی، علی، جهانی شدن و امنیت ملی در ایران -2

1380و اردیبهشت

مجله –خاتمی، محمد، سخنرانی در مراسم جشن فارغ التحصیلی دانشجویان علوم انتظامی -3

67نگهبان انقالب اسالمی سال دهم شماره

انتشارات سـروش چـاپ اول –تهران ،اجتماعی آنومی یا آشفتگی ،1378رفیع پور، فرامرز -4

1378

شاکري، ایرج، شهر نشینی، ازدحام، متغیرهاي تاثیرگذار بر ازدحام، مقاله ارائه شده در اولـین -5

1376تهران ،هاي بلند در ایران، دانشگاه علم و صنعت همایش ملی ساختمان

1369سعید، بهداشت روانی، انتشارات رشد، تهران ،شاملو -6

صري، محمد کمال، امنیت پایدار در نظام مردم ساالري دینی، مجله نگهبان انقالب اسالمی، نا -7

1380مهرماه ،6سال نهم شماره

سیماي تحولی نیروي انتظامی جمهوري اسالمی ایران، معاونت اجتماعی و ارشاد ناجا، تهران -8

1383

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

89

استان گلستان بررسی عوامل موثر بر گرایش افراد به قاچاق مواد مخدر در

علی وطنی

کارشناسی ارشد علوم اجتماعی

چکیده

شناسایی علل و عوامل موثر بر گرایش افراد بـه قاچـاق « هدف اساسی نوشتارحاضر متمرکز بر

ي جامعه شناختی و روان شـناختی تبیـین ها بوده که با عنایت به تئوري» مواد مخدر در استان گلستان

بـراي . فرضیات تحقیق تـدوین شـد ،اگزیوماتیزاسیون مدل تحلیلی و تئوریکیکنندة مساله و بر مبناي

جامعـه . ) اجـرا گردیـد Surveyاین تحقیق به روش پیمایشـی ( ،سنجش نظاممند وعلمی ابعاد مساله

آماري تحقیق از تمامی زندانیانی که به جرم قاچاق مواد مخدر دستگیر و زندانی شده بودند، تشکیل و

عمـل » مورگـان « و » کرجسی « جم نمونه بر اساس جدول تعداد جامعه و تعداد نمونه براي تعیین ح

که پـس . مشخص شدند »احتمالی طبقه اي « به شیوه ها نمونه نفر تعیین و 290که حجم نمونه ،گردید

کد گذاري و وارد بسته آمـاري ها پرسشنامه ،از توزیع پرسشنامه محقق ساخته و. جمع آوري اطالعات

spss ي آماري مرکزي نشان داد که متغیرهاي نگرشی مورد سنجش به ترتیب ها گردید.ارزیابی شاخص

و تعـارض هـا تغییر ارزش -1اثر گذاري برگرایش به قاچاق مواد مخدر در استان گلستان عبارتند از :

رل بیرونـی. کنت -5ي جغرافیایی.ها مکان -4احساس بی عدالتی و پویایی نیازها . -3. فقر -2. هنجارها

همچنـین بـر اسـاس نتـایج . عوامل فردي و شخصـیتی -8 –کنترل درونی -7عوامل خانوادگی. -6

،درصد تغییرات متغیر وابسته ( مدت محکومیت ) 2/5 ،خروجی محاسبات مدل رگرسیون چند متغیره

همزمان درصد تغییرات دفعات دستگیري به طور 3/2درصد تغییرات میزان کشف مواد مخدر و 3/3

ي مورد سنجش به ها بیشترین تاثیر در بین شاخص. متغیر نگرش درون معادله بوده است 8تحت تاثیر

واسطه معنادار بودن روابط و وزن بتا بـر متغیـر وابسـته ( مـدت محکومیـت ) ناشـی از متغیـر تغییـر

ی و متغیـر دفعـات ي جغرافیایی و احساس بی عدالتها میزان کشف مواد مخدر متاثر از مکان ها، ارزش

ي جغرافیایی بوده است .ها دستگیري متاثر از مکان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

90

واژگان کلیدي :

-و تعـارض هنجارهـا هـا تغییـر ارزش -احساس بی عدالتی و پویایی نیازهـا -استان گلستان

کنتـرل -کنتـرل بیرونـی -قاچاق مواد مخـدر -فقر -عوامل خانوادگی و عوامل فردي و شخصیتی

ي جغرافیایی .ها مکان - گرایش-درونی

بیان مساله: )1

ي اجتماعی فراگیر بعد از قاچاق اسلحه، ها بعنوان یکی از آسیب›› قاچاق مواد مخدر‹‹بدون تردید

بزرگترین و سود آورترین تجارت مرگبار در جهان است. این تجارت مسموم بسان شمشیر دو لبـه اي

راه داشته و از سوي دیگر بر پیکرة اجتمـاع سـم وارد همه نماید که از یک سو، سود سرشار ب می عمل

نماید. که قربانیان آن تنها محدود به فرد وخـانواده منتهـی نمـی شـود، بلکـه تمـامی سـاختارهاي می

رساند. امروزه دامنه و گستره ي شـدت می اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و سیاسی جامعه را نیز آسیب

علیـرغم تمـایزات سـاختاري بـا زیـادي جوامع و ي را در نوردیدهاین رفتار مجرمانه،کشورهاي بسیار

تمهیـدات بـین المللـی و به گونه اي که با وجود اراده مشترك وباشند. می مواجه شدت و ضعف با آن

اتخاذ سازوکارهاي منطقه اي، این معضل نه تنها مهار نگردیده،بلکه با ابعاد و تنوعات گوناگون، عرضۀ

آن مضاعف شده است.

کوتـاه تـرین مسـیر و واقـع شـدن در -همجواري با هـالل طالیـی -وقعیت ژئوپولیتکی ایرانم

از یک سو و شدت گرفتن ابعاد تولید مواد مخـدرطبیعی و صـناعی درافغانسـتان ترانزیت مواد به اروپا

باالخص بعد از حضور امریکا و فضاي امن برآمده درمنطقه هالل طالیی با حضور اشغال گـران بـراي

کشور مـا ،ایران درجامعه،…وسیاسی ،و همچنین شرایط تاریخی، فرهنگی، اقتصاديافیاي مواد مخدرم

،داده، به گونه که علیرغم تالش بی وقفه و رویکرد غالب مقابله با عرضهدریک جنگ بدون مرزقرار را

راه براي طرح . با مسأله قلمداد نمودن این معضل ملی وفراملی،هستیممسأله اجتماعی شاهد شدت این

گردد: می ، هموارنوشتار حاضرسؤاالت مهم ترین

افراد به قاچاق مواد مخدر چیست؟ و قاچاقچیان مواد مخـدر داراي گرایشعلل و عوامل مؤثر در

باشند؟ می ییها و ویژگیچه خصایص

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

91

شـناختی پرداختـه، که عمالً به قلمرو تئوریکی جامعه شناختی و روان فوقي ها عطف به پرسش

نمایـد. بـر همـین اسـاس می میانه وکالن)فراهم-هره گیري از چارچوب تحلیلی را در سه سطح(خردب

نوو بدیع مطرح، تا با یعنوان کنکاشه حاضر در چارچوب شرایط جامعه ایران و استان گلستان بنوشتار

،اله مزبـور تصویري از واقعیات مس اممند،علل پیدایی مسأله آشکار و با ارایهظبررسی علمی، منطقی ون

ي تعـدیل هـا ، زمینهها ي دخیل در امر مواد مخدر با توجه و اهتمام به کاربست یافتهها و نهاد ها سازمان

.نمایندفراهم را وتقلیل این معضل پیچیده و فراگیر

اهمیت و ضرورت تحقیق: )2

و مـرز آسیب پذیري کشور ما با توجه به موقعیت ژئوپولیتکی یعنی همجواري با هـالل طالیـی

علیرغم تحوالت که کیلومتري با دو کشور افغانستان و پاکستان،واقعیتی است انکارناپذیر 1925مشترك

سیاسی در افغانستان و اتخاذ سیاست امحاء مواد مخدر، این کشور هنوز هم در جایگاه تولید کننـدگان

تـن آن در ایـن 4100تن تریاك تولید شـده در جهـان، 6100از مجموع «عمده مواد مخدر قرار دارد.

اداره کل مطالعات »( شود. می درصد هروئین مصرفی اروپا از افغانستان تأمین 80کشور تولید و بیش از

)ریاست جمهوري –و پژوهشهاي ستاد مبارزه با مواد مخدر

بـیش از دو «با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص کشور مقابله با عرضه غالب تأمل به استراتژي

570هزینه بیش از ،تن مواد مخدر 1500کشف بیش از ،رزه مداوم و قاطعانه با سوداگران مرگدهه مبا

انتظـامی نفـر از مـأموران جـان بـر کـف 3000شهادت قریب بـه ،جهت انسداد مرزها يمیلیون دالر

مـواد در بخـش اعظمـی از سبب سرریز شدن ،در جلوگیري از ترانزیت موادمخدر)منبع پیشین،(»،…و

زمینه ،کشور گردیده و این امر به لحاظ پیشـینه تـاریخی و فرهنگـی و شـرایط سـاختی معاصـر درون

همچنین ارزیابی آلودگی بیشتر و به عبارتی کاهش میانگین سنی مصرف کنندگان را فراهم نموده است.

رتبـاط هزارنفر در ا 500میلیون و 2 ها، دهد که در طول این سال می سال مبارزه با مواد مخدر نشان 24

هزار نفر در ارتباط با قاچاق 80حدود ها، همچنین در طول این سال. با مواد مخدر دستگیر شده است

)1382،کشته شده اند .(هاشمی ها اعدام یا در درگیري ،مواد مخدر

ي اقتصادي ناشی از قاچاق مواد مخدر و مصرف آن که تنها بر اساس برآورد ها خسارت«همچنین

میلیارد تومـان از ایـن تجـارت مسـموم 303قاچاقچیان مواد مخدر بالغ بر ،76 صورت گرفته در سال

تأمل )،منبع پیشین »(درصد اموال آنان را شناسایی و ضبط نمود. 4تا 3سود برده اند و دولت تنها قریب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

92

46استان گلسـتان بـیش از «برآمار زندانیان کشور و درصد تخصیص یافته به قاچاقچیان ؛که این امر در

گواهی بر آثـار زیانبـار و مخـرب ایـن )،1384،وطنی»(دهد، می لرصد جرایم زندانیان استان را تشکید

ــر ســاختار اقتصــادي،اجتماعی،فرهنگی و سیاســی همــین باشــد.که براســاس مــی معضــل پیچیــده ب

امـري مهـم و بـا ،کنکاش نظاممند در راستاي تعدیل و تقلیل این معضـل پیچیـده طرح این ،ضرورت

گردد. می اهمیت تلقی

:اهداف پژوهش )3

شناسایی علل وعوامل مـؤثر در گـرایش افـراد بـه ‹‹عبارت است از : ،این کنکاشهدف اساسی

ي ها مشتمل بر ارزیابی میزان تاثیر شاخصو اهداف اختصاصی ›› قاچاق مواد مخدر در استان گلستان

باشند: می زیر در گرایش به قاچاق مواد مخدر

،و تعـارض هنجارهـا هـا ر کـاهش کـارکرد کنتـرل درونی،تغییـرات ارزش بررسی و شناخت تاثی

میـزان احسـاس ،کـارکرد سیسـتم کنتـرل بیرونـی ،عوامل خـانوادگی ،ي فردي و شخصیتیها ویژگی

ي نامناسب ها فقرو میزان تاثیر زندگی در محله ،عدالتی نسبت به برخورداري از مزایا و پویایی نیازها بی

اد مخدر.در گرایش به قاچاق مو

) پیشینه و چارچوب نظري:4

) در استان کرمان نشان داد که علت اصلی ارتکاب جـرایم مـواد 1377نتایج تحقیق سعادتمند (

ي پایـان ها باشد. نتایج یافته ها، می قبیح نبودن و استعمال مواد مخدر در خانواده ،مخدر متاثر از فراوانی

فقـر و ،داد که علل اصلی گرایش به قاچـاق مـواد مخـدر ) نشان 1378نامه کارشناسی ارشد وطنی (

نادانی و فقر فرهنگی بوده است.همچنین نتایج پژوهشی که ،وجود معتاد در خانواده ،بیکاري ،تنگدستی

)تحت عنوان گستره پدیده اعتیـاد و قاچـاق مـواد مخـدر در اسـتان 1378توسط وطنی و همکاران (

گرانی ،دوستان ناباب ،اچاق مواد مخدر به ترتیب : فقر و تنگدستیگلستان انجام شد، علل گرایش به ق

مشـکل ،درآمدخوب فـروش مـواد مخـدر ،ي خانوادگیها اختالف و ناراحتی ،بیماري ،و تورم جامعه

،عدم عدالت اجتمـاعی ،ي دولتها سخت گیري ،معالجه بیماري صعب العالج اعضاي خانواده ،مسکن

گزارش شده بود . ،قر فرهنگیدسترسی آسان به مواد مخدر و ف

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

93

باشـدکه از آنهـا تحـت می زایش و پیدایی مسائل اجتماعی معلول عوامل مختلفینظر به این که

کنند.بر همین مبنا براي بررسی سیستماتیک و دقیق مسأله می (چند عاملی) یاد» مولتی فاکتوریال«عنوان

میانـه و خـرد) ،ح سه گانه تحلیل (کـالن ي آن رابر اساس سطوها بایست ریشه ، میقاچاق مواد مخدر

،اجتماعی به لحاظ پرهیز از یک سـونگري لهمسااین به همین جهت در تبیین مطالعه و کنکاش نمود.

شود : می خرد ) به اختصار بیان ،میانه ،سطوح سه گانه تحلیل ( کالندر دیدگاههاي نظري

: ( Macroscopic ) سطح کالن . 1

پردازد و میـزان آسـیب زایـی آن را مـورد بحـث قـرار می ی به ساختار جامعهاین سطح تحلیل«

)1369،پیران»(. دهد می

: ( Messoscopic ) سطح میانه . 2

شود تا مشخص گردد که چه تیپ و شبکه روابـط بالفصـلی مسـتعد می در سطح میانه کوشش«

و توزیع مواد مخدر نیز ،که تولیداین سطح براي بررسی شب،...پذیرش خصایص آسیب زایی جامعه اند

)منبع پیشین »(. سازد می بکار آمده مکانهاي اصلی نقاط مسئله دار را مشخص

: ( Microscopic ) سطح خرد . 3

ي افـراد را مـورد وارسـی قـرار هـا پـردازد و ویژگـی مـی سطح خرد در باب فرد به کند و کـاو «

)منبع پیشین »(دهد. می

بر تمامی اجزاء سـاختار جامعـه کهاعی فراگیري همچون قاچاق مواد مخدرآسیب اجتم عطف به

بـه صـورت کهشوند می با چارچوب تحلیلی سه سطحی به بهترین وجه تبیین ها دیدگاه ،گذارد می اثر

شود. می ارائه ها دیدگا هموجزبرخی ازاین

متمرکـز رهـا هنجا را بـر سـاخت و مشکل اصـلی ي اجتماعی ها دورکیم در سبب شناسی آسیب

:توان دردیاگرام علی زیر خالصه نمود می کند .به طور کلی علل پیدایش آنومی از نظر دورکیم را می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

94

رشد سریع اقتصادي

ثروت ناگهانی

ثروت / فقر

فقر غیر قابل تحمل

تصویر / قول آرزوهاي بلند پروازانه

آرزوهاي بی حد

ي سنتیها از هم پاشیدگی هنجار

ي بی حد ها عدم توانایی ارضاي نیاز

نارضایتی اجتماعی

انحراف / آنومی

) 1378 ،( رفیع پور

دهند و واکـنش آنهـا شـامل می مرتن اعتقاد داشت که مردم دربرابر فشار ساختاري واکنش نشان

یکـی از وي ) 1376 ،( سـتوده باشـد مـی ترکیبی از پذیرش و عدم پذیرش هدفها و وسایل بـا ارزش

ي الگو ساز فرهنگی بین ها الگوهاي جامعه شناسی انحرافات اجتماعی را با عطف ازسنخ بزرگترین

که به اختصار در جدول زیر منعکس شده است:دهد . می اهداف و وسیله دستیابی به آنها را ارائه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

95

وسایل هدفها ي انطباقها شیوه

+ + همنوائی

- + نوآوري

+ - مراسم گرایی

- - کناره گیري

/+- /+- انگري و سرکشیطغی

دهنـد و واکـنش آنهـا می مرتن اعتقاد داشت که مردم در برابر فشار ساختاري واکنش نشان

( منبع پیشین ). باشد می شامل ترکیبی از پذیرش و عدم پذیرش هدفها و وسایل با ارزش

راقی یعنـی داشـتن رفتار انحرافی از طریق معاشرت با اعتیاد یا پیوند افت «ساترلند معتقد است که

منبع پیشین )»( شود. می روابط اجتماعی با انواع خاصی از مردم مانند جنایتکاران آموخته

وجه امتیاز به این شرح معرفی کرده است: 9ساترلند نظریه معاشرتهاي ترجیحی خویش را با

ریـان رفتار جنائی در اثر تماس با اشـخاص دیگـر، بـر اثـر ج -2رفتار جنائی مکتسب است. -1

رفتار جنائی، به ویژه در داخل یک گروه محدود که بین آنها روابط شخصی -3شود. می کسب ،ارتباطی

پیــدایش و شــکل گیــري جنــائی از راه اکتســاب مشــتمل اســت -4شــود. مــی برقــرار اســت،آموخته

بر:الف)آموزش فنـون ارتکـاب بـزه، گـاهی خیلـی پیچیـده و گـاهی خیلـی سـاده.ب) جهـت یـابی

وتمـایالت محرك،تـابعی ها جهت یابی انگیـزه -5تمایالت محرك، استداللها، اوضاع و رفتار.،ها انگیزه

ي نامساعد ها شود که تفسیر می فرد، هنگامی بزهکار -6نامساعد مقررات قانونی. یا است ازتفسیرمساعد

سب وفور، معاشرتهاي ترجیحی، بر ح -7آید. می دربارة اعتبار و احترام قانون بر تفسیرهاي مساعد فائق

آموزش وتشکل جنـائی براثرآمـوزش باالگوهـاي -8توانند تغییر یابند. می قدمت و شدت، ،طول زمان

گیرد که مستلزم هر آمـوزش و تشـکل دیگـري می ئی صورتها جنائی یا ضد جنائی با همان مکانیسم

با این نیازها و نمی توان آن را ،تا هنگامی که رفتار جنائی مبین مجموعه نیازهاي ارزشهاست -9است.

) 1370 ،( کی نیا. ستها ارزشها توجیه کرد زیرا رفتار غیر جنائی نیز مبین همین نیازها و ارزش

فرد بزهکار و منحرف را یک میکـروب اجتمـاعی محسـوب نمـوده و « ) lacassaneالکاسانی (

تقد اسـت اگـر تواند نشو و نما کند و بر همین اساس مع می معتقد است هر میکروب در محیط خاصی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

96

»مانـد. مـی محیط اجتماعی آمـادگی بـراي پـروردن مجـرم نداشـته باشـد، فعالیـت و رشـد آن عقـیم

)1374( مساواتی آذر،

انسـان بـه طـور معمـولی بـه علـت کشـمکش درونـی کـه در اثـر «ژان دوالرد معتقد است کـه

رفتـار و کـنش وي ( منبـع پیشـین) . »دهـد. مـی شود، عکس العمل نشـان می در او ایجاد ها محرومیت

نماید. می تلقیا واکنشی در مقابل محرومیت رمنحرفانه هر فرد

آورد کـه مـی سان کننده اي پدیدآمحیط اجتماعی گاهی چنان شرایط « انریکوفري معتقد است :

)1372،( ولیدي .»کنند می به ارتکاب جرم مبادرت ،افراد سالم نیز دچار وسوسه شده

وقتی به انحراف منجر خواهد شد، که ابزار ،عدم دست یابی به وسائل و امکانات ،کلو آرد از نظر

)1378،(رفیع پور.. و امکانات نا مشروع آسان در اختیار افراد قرار گیرد

شود : عامل می و الگوها ي عمل جامعه از دو عامل ناشی ها از نظر الیوت عدم پایبندي به هنجار

عامل دوم بـه . ي ذهنی و شرایط عینی فاصله ببیند ها گردد که فرد بین آرزو می راول به احساس فشارب

) 1377 ،گردد. ( طارمیان و دیگران می بی نظمی و آشفتگی اجتماعی بر

ناظر بر همانند سـازي رفتـار از طریـق مشـاهده و اطـالع از » باندورا «تئوري یادگیري اجتماعی

)1382 ،باشد.(وطنی می ي مرجعها نگرش الگوهاي نقش و گروه

و عمق احساس محرومیت نسبی بستگی دارد بـه ادراك ذهنـی مـردم از ت شد«گور معتقد است

هر چه که فاصله بین انتظارات (یا احساس نیاز) و امکانات ،امکانات ارضاء نیازو فاصله بین :انتظارات

)1378،(رفیع پور. شود. می ارضاء نیاز بیشتر باشد،احساس محرومیت و بی عدالتی نسبی بیشتر

داراي سیسـتم کنتـرل درونـی هسـتند.عواملی هـا معتقدند انسان زیگموند فروید و دیوید ریزمن

دارنـد.یکی از مهـم تـرین ایـن عوامـل مـذهب مـی وجود دارند که انسانها را از کارهاي نامشروع باز

سـوي کارهـاي نامشـروع ي مذهبی اعضاء یک جامعه قوي باشد،انسانها کمتر بـه ها است.اگر پایبندي

خواهند رفت و خود را به طور درونی کنترل خواهند نمود که این قـویترین و مـؤثرترین نـوع کنتـرل

در مقابـل اگـر نقـش دیـن در جامعـه و در مـردم . آن هم بدون هزینه نیروهاي انتظامی و غیـره ،است

یابد. می تضعیف گردد،امکان انحراف و آنومی به شدت افزایش

زند که از می ) a (هنگامی یک انسان دست به یک عمل آقاي اتکینسون“ انگیزه“وري براساس تئ

بیشـتر از ارزش و ،a) اجـراي آن عمـل Eو از طرف دیگر احتمال ( a) آن عمل vیک طرف ارزش (

) باشد. bاحتمال اجراي (یا انتظار موفقیت) عمل دیگر (

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

97

باشد:سیستم کنترل بیرونی باید داراي دو کارکرد ...

اوالً میزان مجازات براي یک کار خالف باید بسیار سنگین باشد تا براي شـخص خـاطی بسـیار

پرهزینه و پرضرر تلقی شود و از نظر او دست زدن به آن کار به هیج وجه مقرون به صرفه نباشد.

ثانیاً احتمال کشف کار خالف یعنی حضور سیستماتیک نیروهاي کنترل کننده بایـد بسـیار زیـاد

باشد،به طوري که شخص خاطی بداند که ( مثالً اگر فالن خیابان یک طرفه را خالف آمد) به احتمـال

( منبع پیشین) مجازات (جریمه سنگین) خواهد شد.،بسیار زیاد

ي تحقیق :ها ) فرضیه5

بر مبناي اهداف تحقیق و تئوریهاي جامعه شناختی و روان شناختی که قادر به تبیین گـرایش بـه

ي تحقیـق برآینـد نظـام هـا فرضـیه ،میانه و کالن بودنـد ،چاق مواد مخدر در سه سطح تحلیلی خردقا

که عبارتند از : ،اگزیوماتیزاسیون استخراج گردید

بین عوامل فردي و شخصیتی با گرایش افرادبه قاچاق مواد مخدر رابطه وجود دارد . -1

در رابطه وجود دارد .بین عوامل خانوادگی با گرایش افراد به قاچاق مواد مخ -2

بین کاهش کارکرد کنترل درونی وگرایش به قاچاق مواد مخدر رابطه وجود دارد . -3

بین کاهش کارکرد کنترل درونی وگرایش بیرومی و گرایش افراد به قاچاق مواد مخدر رابطه -4

وجود دارد .

طه وجود دارد.و تعارض هنجارها و گرایش افراد به قاچاق مواد مخدر راب ها بین تغییر ارزش -5

بین احساس بی عدالتی و پویایی نیازها و گرایش افراد به قاچاق مواد مخـدر رابطـه وجـود -6

دارد

بین فقر و گرایش افراد به قاچاق مواد مخدر رابطه وجود دارد . -7

ي نامناسب ) وگرایش افراد به قاچاق مواد مخدر ها ي جغرافیاي (زندگی در محلهها بین مکان -8

.رابطه وجود دارد

:تحقیقشناسی روش ) 6

) بنیـان نهـاده شـده اسـت. survey»( روش پیمایشـی «روش تحقیق از نوع توصـیفی وبرمبنـاي

محقق در مورد علت وجودي توزیع یک پدیده بحث نمی کند، بلکـه تنهـا بـه « توصیفی بدین دلیل که

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

98

) جامعه آمـاري 1376ور،(دال »کند. می پردازد وآن را توصیف می آن درجامعه مورد پژوهش»چگونگی«

1384ل سـا راسـتان گلسـتان د زندانیان مرتبط با جرم قاچاق مـواد مخـدر در این پژوهش شامل کلیه

MORGAN»(مورگـان «) و REGCIE»(کرجسی«جدول تعداد جامعه وتعداد نمونه که با استفاده از،بوده

احتمـالی «از روش نمونه گیري ،ها نفرتعیین شد.براي انتخاب نمونه 290)، نمونه آماري1382( دیانی،،)

محقق ساخته بوده است.براي » پرسشنامه«،استفاده شده است. ابزار اصلی گردآوري اطالعات» طبقه اي

مسائل اجتمـاعی انجـام واعتبـار کارشناسان و متخصصان با ییها مصاحبه روایی ابزار، تشخیص میزان

به دسـت آمـد SPSS، 85/0فزار رایانه اي ) به مدد نرم اReliabilityضریب پایایی (صوري مشخص و

. پـس از جمـع آوري سـؤاالت پرسشـنامه بـوده اسـت که بیانگرثبات درونی یا پایایی بسـیار مناسـب

در دو ،» s pss«با استفاده از نرم افـزار آمـاري و نگرشی ي زمینه ايمتغیرهااطالعات تجزیه و تحلیل

گردد. می ي حاصله تبیینها که اهم یافتهانجام گرفت، آمار استنباطیو آمارتوصیفی سطح

: ها ) یافته7

ي زمینه اي قاچاقچیان مواد مخدر اشاره و سپس به بررسی و ها در این بحث ابتدا برخی از متغیر

شود. می ي نگرشی پرداختهها تحلیل متغیر

درصددیگررا زنـان تشـکیل داده کـه اطالعـات 10درصد نمونه آماري شامل مردان و90جنسیت

منعکس شده است. 1ربوط در جدول م

: توزیع فراوانی نمونه آماري بر حسب جنس 4-1جدول

00/1ي تحقیق ) مد= ها ( ماخذ: یافته 000/1میانه=

فراوانی نسبی فراوانی مطلق جنس

0/90 261 مرد

1/10 29 زن

0/100 290 کل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

99

ل گزارش شده بود.سا 29تا 20درصد) بین 5/40سن بیشتر پاسخگویان (

: توزیع فراوانی نمونه آماري بر حسب سن 2جدول

00/2ي تحقیق) مد ها ( ماخذ: یافته 4از 693/2میانگین:

فراوانی تجمعی فراوانی خالص فراوانی نسبی فراوانی مطلق سن

3/5 3/5 2/5 15 سال 20کمتر از

8/45 5/40 7/39 115 سال 20- 29

6/79 8/33 1/33 96 سال 30- 39

0/100 4/20 0/20 58 سال و بیشتر 40

- - 1/2 6 اظهار نشده

- 0/100 0/100 290 کل

باشـد. نتـایج بیـانگر آن اسـت کـه مـی ناظر برسطح تحصیالت قاچاقچیان مواد مخدر 3جدول

اکثریت قاچاقچیان مواد مخدر استان گلستان تحصیالت کمتر از دیپلم داشته اند.

: توزیع فراوانی نمونه آماري بر حسب سطح تحصیالت3جدول

00/2ي تحقیق ) مد : ها ( ماخذ : یافته 20000میانه :

فراوانی تجمعی فراوانی خالص فراوانی نسبی فراوانی مطلق سطح تحصیالت

9/20 9/20 7/20 60 بیسواد

9/82 0/62 4/61 178 کمتر از دیپلم

6/97 6/14 5/14 42 دیپلم و فوق دیپلم

0/100 4/2 4/2 7 لیسانس و باالتر

- - 0/1 3 اظهار نشده

- 100 0/100 290 کل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

100

که این امـر بـا ،درصد ) شهر گزارش شده 7/61محل سکونت اکثریت قاچاقچیان مواد مخدر (

دهه ي اخیر و مهاجرت بی رویه از روستا بـه سـوي توجه به رشد فزاینده شهرنشینی باالخص در دو

منطبق است . ،شهرها

: توزیع نمونه آماري بر حسب منطقه محل سکونت 4جدول

فراوانی تجمعی فراوانی خالص فراوانی نسبی فراوانی مطلق مکان زندگی

3/20 7/61 5/55 161 شهر

7/85 6/32 3/29 85 روستا

1000 7/5 2/5 15 شهرك

_____ 000/100 0/10 29 نشده اظهار

_____ ______ 000/100 290 کل

00/1مد : ي تحقیق ) ها ( ماخذ : یافته 44/1میانه :

هزار تومان درآمد ماهیانه داشته اند . 100درصد نمونه آماري کمتر از 74، 5ي جدول ها بر اساس داده

ر حسب درآمد ماهیانه: توزیع فراوانی نمونه آماري ب 5جدول

فراوانی تجمعی فراوانی خالص فراوانی نسبی فراوانی مطلق درآمدماهیانه (تومان)

0/48 0/48 9/45 133 هزار 50صفر تا

0/74 0/26 8/24 72 هزار 100تا 51

1/88 1/14 4/13 39 هزار 150تا 101

1/93 1/5 8/4 14 هزار 200تا 151

9/93 7/0 7/0 2 هزار 250تا 201

8/96 9/2 8/2 8 هزار 300تا 251

0/100 2/3 1/3 9 هزار و بیشتر 301

_____ _____ 5/4 13 اظهار نشده

_____ 0/100 0/100 209 کل

00/1ي تحقیق ) مد : ها ( ماخذ یافته 7از 2/ 061میانگین :

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

101

بقه اجتماعی مبین منزلت و شان اجتماعی افـراد در بـین ط ،به زعم جامعه شناسی و اقتصاد دانان

بـه منظـور آگـاهی . باشـد می سایرین بوده و به عنوان مالکی در میزان برخورداري و دسترسی به مزایا

مطـابق بـا هـا که نتایج ارزیـابی ،سوالی مد نظر واقع ،دقیق از قشر بندي اجتماعی قاچاقچیان موا مخدر

درصـد طبقـه 7/47 ،درصد نمونه آماري خود را از طبقه پـایین 5/43. دهد می نشان 6ي جدول ها داده

درصد آنان خود را در طبقه باال قرار داده اند . 8/8متوسط و تنها

: بررسی توزیع فراوانی نمونه آماري بر حسب طبقه اجتماعی 6جدول

فراوانی تجمعی فراوانی خالص فراوانی نسبی فراوانی مطلق طبقه اجتماعی

5/43 5/43 8/42 124 پایین

2/91 7/47 9/46 136 متوسط

0/100 78/8 6/8 25 باال

_____ ____ 7/1 5 اظهار نشده

_____ 0/100 0/100 290 کل

00/2مد : ي تحقیق ) ها ( ماخذ : یافته 000/2میانه

اشـد .ایـن موضـوع در ب مـی مدت محکومیت به عنوان یک متغیر اثر گذار در شدت وقوع جـرم

ماه برابر با 36 ،7ي جدو.ل ها پرسشنامه مد نظر قرار گرفت که میانگین مدت محکومیت مطابق با داده

سال بوده است. 3

: توزیع فراوانی نمونه آماري بر حسب مدت محکومیت 7جدول

فراوانی نسبی فراوانی مطلق مدت محکومیت

0/31 90 ماه ) 11کمتر از یک سال ( تا

0/39 113 ماه ) 48ماه تا 12یک تا چهار سال (

8/13 40 ماه ) 84ماه تات 49چهار تا هفت سال (

7/11 34 ماه و باالتر ) 85هفت سال و بیشتر (

5/4 13 حبس ابد

0/100 290 کل

00/2د : ي تحقیق ) مها سال) ( ماخذ : یافته3( 5از 196/2میانگین :

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

102

8ي جـدول هـا میزان مواد مخدر کشف شده از قاچاقچیان مواد مخدر مورد مطالعه مطابق با داده

باشد. می گرم 0/ 666 ،دهد که میانگین مواد کشف شده از آنان می نشان

: توزیع فراوانی میزان مواد مخدر کشف شده از قاچاقچیان 8جدول

ی نسبیفراوان فراوانی مطلق میزان مواد مخدر

1/63 183 گرم 999گرم تا 1

5/14 42 گرم 1999گرم تا 1000

5/5 16 گرم 2999تا 2000

8/2 8 گرم 3999تا 3000

1/14 41 گرم و بیشتر4000

0/100 290 کل

00/1ي تحقیق ) مد : ها ( ماخذ : یافته گرم)666/0( 5از 1/ 903میانگین :

درصـد و تحصـیالت 9/20ک قاچاقچیان مواد مخدر (بیسـوادي ي دموگرافیها با توجه به ویژگی

درصد 48هزارتومان 50درآمد ماهیانه کمتر از ،درصد 7/61شهرنشین بودن ،درصد آنان 62زیر دیپلم

درصد آنان ) و تحلیل روابط متقابل و اثر گذاري هـر یـک از ایـن 26هزارتومان 100تا 51و درآمد

موجب تقویت ایـن ،به وضعیت ساختار اقتصادي و اجتماعی استان گلستاناز یک سو و تامل ها مؤلفه

. پیش فرض گردید که امکان تکرار این کنش ( قاچاق مواد مخدر ) در بین برخی از آنـان وجـود دارد

مبین آن است که نمونه مورد مطالعـه بطـور متوسـط دو بـار 9ي جدول ها نتایج حاصله مطابق باداده

شده است .دستگیر و زندانی

: تئوزیع فراوانی نمونه آماري بر حسب دفعات زندانی شدن 9جدول

فراوانی تجمعی فراوانی خالص فراوانی نسبی فراوانی مطلق دفعات زندانی شدن

3/52 3/52 0/50 145 یکبار

5/97 1/45 1/43 125 دو تا پنج بار

0/100 5/2 4/2 7 بار بیشتر 6

_____ _______ 5/4 13 اظهار نشده

_____ 0/100 0/100 290 کل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

103

00/1مد : ي تحقیق ) ها ( ماخذ : یافته 3از 1/ 502میانگین:

با توجه به ماهیت موضوع که ناظر بر سبب شناسی علل و عوامل موثر بر گرایش افراد به قاچاق

امعه شناختی و روان شناختی که قادر به تبیین مسـاله ي جها نگارنده بر مبناي تئوري ،مواد مخدر است

چند شاخص در نظر گرفته که بـه تفکیـک بـه ،بوده و همچنین با بهره مندي از مطالعات مشابه پیشین

، ي مورد سنجش بر اسـاس طیـف لیکـرت ها ي مرتبط با شاخصها بررسی میزان تاثیر هر یک از گویه

پردازیم . می

و روانی :شخصیتی ،عوامل فردي -1

پاسخی است تخریبـی ،ي ناهمنوا و ناسازگار با هنجارهاي اجتماعیها کنش ،از نظر روان شناسی

کنـد مسـائل و مـی فرد تالش که از طریق آن » درونی و بیرونی « ي غیر قابل تحمل ها در برابر واکنش

،ي زنـدگی اهـ فقـدان و پـایین بـودن مهـارت ،مشکالت خود را کاهش دهد و پایین بودن عزت نفـس

که عمدتا متاثر از حوزه شخصیتی و روانی است و قبول این واقعیـت ،احساس ناکامی و شکست و ...

زمینـه سـاز بـروز ،گیـرد مـی که زیر سازهاي روانی هر فرد نیز در واکنش با محـیط اجتمـاعی شـکل

شود . می اختالالت رفتاري در برخی از افراد

3 ،امل شخصیتی و روانی در گرایش با قاچاق مواد مخدربه منظور سنجش میزان تاثیر شاخص عو

) 3تا حدودي موافقم ( ،) 2تا حدودي مخالفم ( ،) 1سئوال در قالب طیف لیکرت از کامال مخالفم (

ي توصیفی مطابق با اطالعات موجود ها ) درپرسشنامه گنجانیده که بررسی نتایج داده 4وکامال موافقم (

هد بیشترین درصد پاسخ نمونه آماري به شاخص مزبور در سطح کامال موافقم د می نشان 10در جدول

( ناکـامی و ناامیـدیهاي دروان کـودکی و 14درصـد مربـوط بـه سـوال 1/52و تا حدودي موافقم با

و کمترین درصد 4از 2/ 439نوجوانیم باعث گرایش من به فروش مواد مخدر شد )با میانگین وزنی

( بـه نظـر مـن زنـدگی کـردن 13 موافقم و تا حدودي موافقم مربوط به سوال حاصله در سطح کامال

ایـن موضـوع . بوده است 4از 2/ 088درصد و با میانگین وزنی 9/17ارزش این ریسکها را دارد ) با

منعکس شده است . 10ي موجود در جدو لها در داده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

104

ر عوامـل شخصـیتی و روانـی در : توزیع فراوانی نگرش نمونه آماري بـر حسـب تـاثی 10جدول

گرایش به قاچاق مواد مخدر

کــــــامال ها گویه

مخالفم

تا حدودي

مخالفم

تا حدودي

موافقم

کــــــامال

موافقم

ــراف انحــ

معیار

ــانگین میــ

4وزنی از

از همان دوران کـودکی و نوجـوانی

ــورانه ــاي جس ــام کاره ــراي انج ،ب

توانایی و شهامت باالیی را در خود

کردم می حس

110

9/38

40

1/14

66

3/23

67

7/23

21/1 318/2

به نظر من زندگی کردن ارزش ایـن

ریسکها را دارد

928

9/46

42

4/15

54

8/19

49

9/17

175/1 088/2

ناکامیها و ناامیدیهاي دوران کـودکی

.باعث گرایش من بـه ،و نوجوانی ام

فروش مواد مخدر شد

98

8/34

37

1/13

72

5/25

75

6/26

216/1 439/2

ي تحقیق )ها ( ماخد: یافته

عوامل خانوادگی: - 2

خانواده به عنوان بنیادي ترین نهاد اجتماعی نقش موثر و غیر قابل انگاري در تکـوین شخصـیت

ي اجتماعی شدن آنان دارد. به اعتقاد جامعه شناسان بخشی از نقصان جامعه پـذیري ها فرزندان و شیوه

بر مبناي اهمیت و نقـش خـانواده در . کارکرد خانواده جستجو کرد بایست در کاهش و تغییرات می را

ي سـالم و پویـا و بـالعکس در صـورت ها ي اجتماعی در صورت وجود خانوادهها مصونیت از آسیب

لذا شاخصی را تحت عنوان . شود می کاهش کارکرد خانواده زمینه براي آسیب زایی در فرزندان مستعد

که براي ارزیابی دقیق آن سـه سـوال مطـرح کـه نتـایج حاصـله در ،ادهعوامل خانوادگی مد نظر قرارد

منعکس شده است .11جدول

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

105

: توزیع فراوان نگرش نمونه آماري نسبت به تاثیر عوامـل خـانوادگی در گـرایش بـه 11جدول

قاچاق مواد مخدر

ها گویهکامال

مخالفم

تا حدودي

مخالفم

تا حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

معیار

میانگین

4وزنی از

ي من به دلیل اینکـه در ها بسیاري از هم بندي

بین اعضـا ي خـانواده شـان همیشـه اخـتالف

از محیط خانـه گریـزان و نهایتـا ،وجود داشت

گرفتار کارهاي خالف شدند

55

5/19

39

8/13

90

9/31

98

8/33 112/1 819/2

بســیاري از دوســتانم معتقدنــد بــه دلیــل نبــود

،ات بر کنترل و رفت و آمدشان در خانوادهنظار

گرفتار این مشکل شده اند .

55

7/19

49

6/17

92

0/33

83

7/29 092/1 728/2

وجود والدین معتاد در خانواده ام باعث شد تا

جهت تامین مواد مخدر براي آنهـا بـه تـدریج

گرفتار این مساله شوم

119

3/43

41

9/14

52

9/18

63

9/22 224/1 214/2

ي تحقیق )ها ( ماخذ : یافته

دهد می نشان ،11ي جدول ها ي مربوط به شاخص عوامل خانوادگی مطابق با دادهها ارزیابی گویه

( 15بیشترین درصد پاسخ نمونه آماري در سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم مربـوط بـه سـوال

انواده شان همیشه اختالف وجود داشت از ي من به دلیل اینکه در بین اعضاي خها بسیاري از هم بندي

از 2/ 819درصد و میانگین وزنی 7/65)با . محیط خانه گریزان و نهایتا گرفتار کارهاي خالف شدند

17و کمترین درصد پاسخ نمونه آماري در سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم مربوط به سـوال 4

بتدریج گرفتار این ،د تا جهت تامین مواد مخدر برا ي آنها( وجود والدین معتاد در خانواده ام باعث ش

تامل به درصـدها و میـانگین . بوده است ،4از 2/ 214درصد و میانگین وزنی 8/41مسئله شوم ) با

باشد به گونه اي کـه اگـر می گویاي نقش بی بدیل خانواده در تربیت اجتماعی فرزندان ،وزنی حاصله

به محیطی نامساعد و آشفته و ،امنی امن براي ارضاي نیازهاي عاطفی و روحیکانون خانواده به جاي م

بنابراین مؤثرترین اقدام در پیشگیري و . زمینه آسیب زایی فرزندان بسیار مساعد خواهد بود ،مبدل شود

ـ می از خانواده آغاز ،ي بالقوه جامعهها واکسیناسیون فرهنگی و اجتماعی سرمایه ه شود و لذا بـا توجـه ب

اتخاذ ساز و کارهاي به منظور توانمندسازي ،شرایط معاصر ساختاري جامعه ایران به تبع استان گلستان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

106

زیـرا بررسـی . از اهمیت ویژه اي برخوردار اسـت ،والدین در ایجاد تعاملی سازنده و مثبت با فرزندان

باشد . می عه پذیريساخت خانواده در شرایط حاضر مبین کاهش کارکرد این نهاد مهم در فرآیند جام

کنترل درونی : -3

) RIESMAIN, 1958) و دیوید ریـزمن ( FREUD , 1953انسانها به زعم زیگموند فروید (

دارنـد می عواملی وجود دارند که انسانها را از کارهاي نامشروع باز. داراي سیستم کنترل درونی هستند

،ي مذهبی اعضاي یک جامعـه قـوي باشـد ها یبنديو یکی از مهمترین این عو.امل مذهب است اگر پا

انسانها کمتر به سوي کارهاي نامشروع خواهند رفت و خود را به طور درونی کنترل خواهند نمود کـه

،آنهم بدون هزینه نیروهاي انتظامی و غیـره ( رفیـع پـور ،این قوي ترین و موثر ترین نوع کنترل است

1378(

ي اجتمـاعی و هـا کنترلهاي درونی در مصونیت پذیري از آسـیب با توجه به نقش غیر قابل انکار

بیشـترین ،12که مطابق با ارزیابی نتایج حاصله در جدول ،روانی سه سوال در پرسشنامه در نظر گرفته

( ایـن 19درصد پاسخ نمونه آماري در سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم اختصـاص بـه سـوال

درصد 57) با . دهند می بیشتر پول را ترجیح ،اب دین و خدا باشد یا پولروزها بسیاري از مردم اگر حس

و همچنین کمترین پاسخ نمونـه آمـاري در سـطح کـامال مـوافقم و تـا 4از 2/ 567و میانگین وزنی

( این روزها از هر راهی که شده حتی نامشروع و غیر قانونی بایـد گلـیم 18حدودي موافقم به سوال

مربـوط بـوده اسـت و تامـل بـه ،152/2درصد و میانگین وزنـی 40یرون کشید ) با خود را از آب ب

( غلبه ارزشهاي مادي بر معنـوي ) بـوده کـه ها مبین تغییر ارزش ،درصدها و میانگینهاي وزنی حاصله

پیامد ایـن ،گردد می ارزشی شدن پول باعث بی توجهی به کرامت انسانی و تهی شدن اخالق از جامعه

وجب تضعیف نهاد دین و به تبع کاهش کارکرد کنترل درونی شده و در نتیجـه شـرایط بـراي مساله م

گردد . می ي نابهنجارتر مساعدها کنش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

107

: توزیع فراوانی نگرش نمونه آماري در خصوص کنترل درونی . 12جدول

کامال ها گویه

مخالفم

تا

حدودي

مخالفم

تا

حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

ارمعی

میانگین

4وزنی از

این روزها از هر راهی که شده باید

گلیم خود را از آب بیرون کشید

117

4/42

47

0/17

65

6/23

47

0/17

149/1 152/2

این روزها بسیاري از مردم اگر

،حساب دین و خدا باشد یا پول

دهند . می بیشتر پول را ترجیح

83

0/30

36

0/13

76

4/27

82

6/29

201/1 567/2

دستورات دین حقیقی و کامل است

تنها زمانی که منافع ،ولی در عمل

فرد تامین شود باید از آن اطاعت کرد

99

7/35

38

7/13

67

2/64

73

4/26

220/1 412/2

ي تحقیق )ها ( ماخذ: یافته

کنترل بیرونی: -4

،ویت نظـم و امنیـت ي ساختاري براي برقراري، ثبات و تقها در هر جامعه اي متناسب با ویژگی

کنش گران نا بهنجـار ،هنجارهایی تعبیه شده که در صورت رعایت نشدن آنها و تضییع حقوق دیگران

در این شرایط اگر کنترل بیرونی قوي وجود داشته باشد و نظـارت و کنتـرل . شوند می مجازات و تنبیه

انه و اقدامات ضد اجتماعی کاهشي مجرمها امکان وقوع پدیده ،و تعامالت نماید ها کارآمدي بر رفتار

. گـردد می ولی اگر کارکرد سیستم کنترل بیرونی کاهش یابد امکان رخدادهاي نابهنجار تقویت. یابد می

نماید که عالوه بر ارزش بـودن می زمانی یک فرد مبادرت به کنشی ،»اتکینسیون « زیرا به زعم تئوري

چون در این صورت امکان موفقیت طرح و ،آن باشد احتمال اجراي آن عمل بیشتر از ارزش ،آن عمل

بـا توجـه بـه . گـردد مـی برنامه به دلیل کاهش کنترل بیرونی زیاد است و انگیـزه عمـل در او تقویـت

راهبردهاي موجود در امر مواد مخدر که مبتنی بر استراتژي مقابله با عرضه ( مبارزه با توزیع خریـد و

درمـان و ،هـداري و ... ) و اسـتراتژي کـاهش تقاضـا ( پیشـگیري نگ ،حمل و نقل مواد مخدر ،فروش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

108

ي ستاد مبارزه بـا ها و برنامه ها درصدي مصوبه 92وعطف به تمرکز قریب به . بازتوانی معتادین ) است

این شاخص ( کنترل بیرونی ) مورد توجه قرار گرفت . ،مواد مخدر در استراتژي مقابله با عرضه

ي هـا سوال در پرسشنامه مطرح که ارزیابی نتایج حاصله مطابق بـا داده بر مبناي همین رویکرد دو

دهد که بیشتر ین درصد پاسخ نمونه آماري در سطح کامالً موافقم و تـا می نشان 13مندرج در جدول

ي من معتقدند به دلیـل مجـازات سـنگین ها ( بسیاري از هم بندي 22حدودي موافقم مربوط به سوال

). ریسک خطرناکی اسـت ،ادي از زندانپس از آز ،دست زدن به این کارها ،خدرخرید و فروش مواد م

و کم ترین درصد پاسخ نمونـه آمـاري در سـطح کـامال 4از 2/ 802درصد و میانگین وزنی 9/62با

( امروزها نیروي انتظامی در همه جا حضـور داشـته و 21موافقم و تا حدودي موافقم مربوط به سوال

درصـد و 1/53)بـا . امکان خرید و فروش موا مخدرکم شده اسـت ،رد شدیدبا متخلفینبه دلیل برخو

جمع بندي کلـی نتـایج حاصـله درصـد میـانگین نسـبت بـه . بوده است ،4از 2/ 569میانگین وزنی

مبین کاهش کنترل بیرونی ( نیروي انتظامی ) در مقایسه با کنترل بیرونی(قـوه ،شاخص کنترل بیرونی

رسد هـر چـه نیـروي انتظـامی نظـارت و کنتـرل می مطابق با تئوري اتکینسون به نظر. استقضائیه )

از گرایش به قاچاق به مواد مخدر به دلیل کاهش احتمال موفقیـت قاچاقچیـان در ،قاطعانه داشته باشد

باشد . می گویاي این واقعیت 13ي جدولها داده. گردد می کاسته ،اجراي عمل

اوانی نگرش نمونه آماري در خصوص کنترل بیرونی: توزیع فر 13جدول

ها گویهکامال

مخالفم

تا

حدودي

مخالفم

تا

حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

معیار

میانگین

4وزنی از

ــروي انتظــامی در همــه جــا امروزهــا نی

حضورداشته وبه دلیل برخورد شـدید بـا

امکـان خریـد و فـروش مـواد ،متخلفین

.مخدر کم شده است

74

5/26

57

4/20

63

6/22

85

5/30 179/1 569/2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

109

ي مـن معتقدنـد بـه ها بسیار از هم بندي

دلیل مجازات سنگین خریدو فروش مواد

دست زدن به این کارها، ریسـک ،مخدر

خطرناکی است .

73

8/25

32

3/11

56

8/19

122

1/43 242/1 802/2

ي تحقیق )ها ( ماخذ: یافته

تعارض هنجارها:و ها تغییر ارزش -5

ي فرهنگـی و هـا با توحه به شرایط درحال گـذر جامعـه ایـران و تغییـر و تحـوالت در حـوزره

ي نظام ارزشی بر مبنـاي شـرایط عمـل دگرگـون شـده و هنجارهـا نیـز بـر مبنـاي ها مالك ،اجتماعی

ري دهد عطف به تفوق و غلبـه مـالك ارزش گـذا می ي متعارف و متداول موجود تغییر مسیرها ارزش

و تأمل به ساختار ،درآمد و امکانات جدید ،شان منزلت اجتماعی در میزان برخورداري از مزایاي مادي

بیکاري و سایر معضالت اقتصادي و اجتماعی این پیش فرض مطرح که تا چه میـزان ،جمعیتی جوان

و تعارض هنجارها با عث بروز انحراف در نمونه آماري گردید ؟ ها تغییر ارزش

. چهار سـوال در پرسشـنامه مطـرح گردیـد ،در ارتباط با شاخص مزبور ،ناي همین رویکردبر مب

دهد که بیشترین درصد پاسـخ می نشان ،14ي موجود در جدول ها ارزیابی نتایج حاصله مطابق با داده

اق ( بیشتر زنـدانیان قاچـ 25نمونه آماري در سطح کامال موافقم و تا حدود ي موافقم مربوط به سوال

به هیچ وجه حاضر به انجام ایـن کـار ،مواد مخدر افرادي هستنند که اگر امکانات و کار مناسبی داشتند

و همچنین کمترین درصد پاسخ نمونه آمـاري 4از 3/ 410درصد و میانگین وزنی 82نمی شدند.) با

بـه ،گان مواد مخـدر ( بسیار از فروشند 24در سطح کامال مخالفم و تا حدودي مخالفم مربوط به سوال

4از 2/ 879درصـد و میـانگین وزنـی 7/69دلیل سود بسیار زیاد آن به این کار روي آورده اند ) با

و تعارض هنجارها بـر اسـاس درصـد و میـانگین ها جمع بندي نتایج شاخص تغییر ارزش. بوده است

ین واقعیت است که نمونه گویاي ا ،ي مربوط به متغیرهاي دموگرافیک ها حاصله از یک سو و شاخص

آماري مورد بررسی در تأمین نیازهاي فیزیولوژي به زعم تئوري نیازهاي ( مزلـو ) بـا مشـکل اساسـی

فرصـت تفکـر و گـرایش بـراي ،مواجه بوده و به دلی مشکل معاش و ناتوانی در تامین نیازهاي اولیه

ارضاي نیازهاي ثانویه نداشته است

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

110

و تعارض هنجارها ها رش نمونه آماري در خصوص تغییر ارزش: توزیع فراوانی نگ14جدول

ها گویهکامال

مخالفم

تا حدودي

مخالفم

تا حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

معیار

میانگین

4وزنی از

امروزها شرایط جامعه مـا بـه گونـه اي رقـم

خورده که هر کس تنها به فکر منافع فـردي و

باشد. می خانوادگی اش

29

3/10

25

9/8

60

4/21

167

4/59 005/1 299/3

بدلیل سود ،بسیاري از فروشندگان مواد مخدر

بسیار زیاد آن به این کار روي آورده اند.

48

1/17

37

2/13

97

5/34

99

2/35 075/1 879/2

بیشـتر زنـدانیان قاچـاق مـواد مخـدر افـرادي

،هستند که اگر امکانات و کار مناسبی داشـتند

جه حاضر به انجـام ایـن کـار نمـی به هیچ و

شدند

25

0/9

25

0/9

39

0/14

189

0/68 982/0 410/3

کردند بـا شـرایط می بیشتراین افراد چون فکر

امکان دسـت یـابی بـه یـک زنـدگی ،موجود

لذا ناچـارا ،شرافتمندانه برایشان مقدور نیست

به سمت فروش مواد مخدر روي آوردند

40

4/14

34

2/12

78

1/28

126

3/45 074/1 043/3

ي تحقیق )ها ( ماخذ : یافته

احساس بی عدالتی و پویایی نیازها : -6

) معتقد است شدت و عمق احساس محرومیت نسبی بستگی دارد بـه ادراك ذهنـی Gurrگور (

،) value capabilities) و امکانات ارضاء نیازها ( Value expectationsمردم از فاصلۀ بین انتظارات (

احساس محرومیت ،هر چه که فاصله بین انتظارات ( یا احساس نیاز ) و امکانات ارضاء نیاز بیشتر باشد

) 1378 ،( رفیع پور. شود می و بی عدالتی نسبی بیشتر

نیازهاي متنوع و روزافزون ناشی از رشد شتابان و فزاینده صنعت و تکنولـوژي و تغییـر الگـوي

یی نظیر ساده زیستی و قناعت به عناصر ارزشی مادي تجمل گرایی و ها مصرف زندگی از حالت ارزش

کنـد مـی نماید و وقتی که احساس می انتظارات افراد را بیشتر،مصرف گرایی با حالت مقایسه اجتماعی

، احساس محرومیت نسبی و برایش مقدورنیست ،خودش آنها را ندارد ویا امکان برخورداري از آن مزایا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

111

این خالء ،در این شرایط افرادي که پایبندي به مذهب و تقوا در آنان نیرومند است. ایدنم می بی عدالتی

هیچ آسیبی را به آنان وارد نمی کند در مقابل اگر کنترل درونـی تضـعیف شـود نقطـه ي آغـاز بـراي

گردد . می گرایش به رفتارهاي نابهنجار و غیر قانونی محسوب

سوال در پرسشنامه در 4 ،شاخص بی عدالتی و پویایی نیازها بر مبناي همین رویکرد براي ارزیابی

دهـد بـیش مـی نشان 15ي مندرج در جدول ها که ارزیابی نتایج حاصله مطابق با داده. نظر گرفته شد

( 29ترین درصد پاسخ نمونه آماري در سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم اختصاص به سوال

در واقع قربانی برآورده کردن نیازهاي جدید زندگی خود شـده ،ق مواد مخدربسیاري از زندانیان قاچا

و همچنین کم ترین درصد پاسخ نمونـه آمـاري در 4از 2/ 946درصد و میانگین وزنی 2/74اند ) با

( بسـیاري از دوسـتانم معتقدنـد فـروختن مـواد 30سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم به سـوال

درصد و میانگین وزنی 39) با . وجود ندارد ،آوردن آرزوها و توقعات زندگی امروزینامکان بر ،مخدر

ارزیابی کلی از نتایج حاصله شاخص احساس بی عدالتی و پویایی . اختصاص داشته است ،4از 207/2

ـ ه نیازها مبین پیدایش احساس نیا ز در بین نمونه آماري و ناتوانی در برآورده کردن نیازهـا بـا توجـه ب

آنـان را وادار بـه ،شرایط موجود بوده که وجود فاصله بین ادراکات ذهنـی و امکانـات ارضـاي نیازهـا

منعکس شده است . 15اطالعات مزبور در جدول . اجراي این کنش نامطلوب کرده است

توزیع فراوانی نگرش نمونه آماري در خصوص احساس بی عدالتی و پویایی نیازها 15جدول

ها گویهال کام

مخالفم

تا

حدودي

مخالفم

تا

حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

معیار

میانگین

وزنی از

4

بیشتر فروشندگان مواد مخـدر بـه دلیـل مقایسـه

لـذا ،احساس کمبود کـرده ،خود با افراد پول دار

در نهایت این ،براي کم کردن فاصله خود با آنان

سرنوشت را براي خود رقم زده اند .

52

0/19

44

1/16

103

7/37

74

1/27 061/1 729/2

وقتی در جامعه روز به روز وسایل جدید تولید و

این وضعیت آدم را وسوسه ،آید می به نمایش در

به آنها دست یابد . ،نموده که از هر راهی شده

62

9/21

44

5/15

86

4/30

91

/32 133/1 728/2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

112

قـع در وا ،بسیاري از زندانیان قاچاق مواد مخـدر

قربانی براروده کردن نیازها جدید زنـدگی خـود

شده اند

33

8/11

39

9/13

118

1/42

90

1/32 966/0 946/2

بسیاري از دوستانم معتقدند بدون فروختن مـواد

امکان برآوردن آرزوها و توقعـات زنـدگی مخدر،

وجود ندارد .،امروزین

101

4/35

73

6/25

62

8/21

49

2/17 105/1 207/2

ي تحقیق )ها ذ :یافته( ماخ

فقر: -7

نتـایج مطالعـات پیشـین گـواه . باشـد می »فقر « ،یکی از متغیرهایی که مستعد آسیب زایی است

به منظور شناخت تاثیر شاخص مزبور در ارتکاب به قاچاق . باشد می متقضی بر ارتباط بین فقر و جرم

ي موجود در ها ی نتایج حاصله مطابق با دادهارزیاب. سوال در پرسشنامه در نظر گرفته شد 2 ،مواد مخدر

بیشتر ین درصدپاسخ نمونه آماري در سطح کامالً موافقم و تا حدودي موافقم ،دهد می ، نشان16جدول

1/87شـود ) بـا مـی نهایتا به کارهاي خالف کشـیده ،( آدمی که در تنگدستی زندگی کند 32به سوال

اص داشته و همچنین کم ترین درصد پاسخ نمونه آماري در اختص 4از 3/ 299درصد ومیانگین وزنی

( بیشتر زندانیان مواد مخدر کسانی هستند کـه در 31سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم به سوال

درصد و میانگین وزنی 2/75با مشکل جدي روبه رو بوده اند با ،تامین حداقل نیازهاي اساسی زندگی

گویاي تـاثیر فقـر در گـرایش بـه افعـال ،ي حاصلهها ت ارزیابی کلی دادهمربوط بوده اس 4از 3/ 195

مبین این واقعیت است . ،16ي موجود در جدول ها داده. باشد می مجرمانه

: توزیع فراوانی نگرش نمونه آماري در خصوص شاخص فقر 16جدول

ها گویهکامال

مخالفم

تا

حدودي

مخالفم

تا حدودي

موافقم

کامال

موافقم

حراف ان

معیار

میانگین

4وزنی از

بیشتر زندانیان مواد مخدر کسانی هستند که در تامین

حداقل نیازهاي اساسی زندگی ( خوراك و پوشاك و

.... ) با مشکل جدي رو به روبوده اند.

27

6/9

43

2/15

60

3/21

152

9/53 019/1 195/3

نهایتا به کارهاي ،آدمی که در تنگدستی زندگی کند

شود . می ف کشیدهخال

29

6/10

31

3/11

43

7/15

171

4/62 037/1 299/3

ي تحقیق )ها ( ماخذ : یافته

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

113

ي جغرافیایی ( هویت مکانی) :ها مکان -8

ي هـا واضع دیدگاه کنترل اجتماعی معتقد است زندگی در مناطق حاشیه نشین و بافـت » الیوت «

ست به دلیل پیوند ضعیف این نواحی در سازگاري ناهمگون که دسترسی به ابزارهاي وقوع جرم زیاد ا

ي هـا امکان بروز آنومی و آشفتگی اجتماعی بیش از سایر مکان ،و همنوایی با هنجارهاي غالب جامعه

مشاهده رفتارهاي » باندورا «بر اساس تئوري یادیگري اجتماعی ،و عالوه بر دیدگاه الیوت. دیگر است

شکسته شدن قبح اجتماعی آن شده و امکان همانند سـازي بـر غیر عادي یه دلیل کثرت وقوع موجب

معاشرت ،»ساترلند « آید وهمچنین مطابق با دیدگاه انتقال فرهنگی می اساس شرایط محیطی به وجود

ي هـا براي ارزیابی شاخص مکان ،بر مبناي همین رویکرد ،کند می زمینه آسیب زایی را مستعد ،با اغیار

که بررسی نتایج ،سوال در پرسشنامه در نظر گرفته 3ي نامناسب ) ها محله ( زندگی در ،جغرافیایی

دهد بیش ترین درصد پاسخ نمونه آمـاري در می نشان 17ي موجود در جدول ها حاصله مطابق با داده

تهیـه مـواد . کردیم می ( در محله اي که ما زندگی 33سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم به سوال

و همچنین کمترین درصد پاسخ نمونـه 4از 2/ 798درصد و میانگین وزنی 3/62با . سان بودمخدر آ

( در محلـه ي مـا بسـیاري از کارهـاي 35آماري در سطح کامال موافقم و تا حدودي موافقم به سوال

اختصـا ،4از 2/ 527درصد و میـانگین وزنـی 7/51با . آمد می خالف و غیر قانونی عادي به حساب

ي جغرافیایی ها ص داشته است .ارزیابی کلی نتایج مربوط به شاخص هویت مکانی و زندگی در مکان

دیدگاه یادگیري اجتماعی باندورا تئوري انتقال ،ي کنترل اجتماعی الیوتها مبین تایید دیدگاه ،نامساعد

یـت مکـانی در اظهارات نمونه آماري در خصـوص تـاثیر هو ،باشد و عالوه بر آن می فرهنگی ساترلند

differential) بـر پایـه تئـوري clowardمطابق با نظریه کلوآارد ( ،گرایش آنان به قاچاق مواد مخدر

assocation بـه ،) که معتقد است زمانی که ابزار و امکانات نامشروع آسان در اختیار افراد قـرار گیـرد

ي منـدرج در هـا داده. باشـد می تایید قابل تبیین و ،)1378 ،رفیع پور» ( انحراف وي منجر خواهد شد

گویاي واقعیت مزبور است . 17جدول

ي جغرافیاییها توزیع فراوانی نگرش نمونه آماري در خصوص مکان 17جدول

ها گویهکامال

مخالفم

تا حدودي

مخالفم

تا حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

معیار

میانگین

4وزنی از

،کـردیم مـی در محله اي که ما زندگی

تهیه مواد مخدر بسیا رآسان بود .

47

2/17

56

5/20

75

5/27

95

8/34 091/1 798/2

606/2 164/1 81 81 43 74در محلۀ ما افرادي وجود داشتند که از

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

114

صـاحب ثـروت و ،ي غیر قانونیها راه

قدرت شده بودند آرزوي همانند آنهـا

عاقبت مرا به اینجا کشاند . ،شدن

5/26 4/15 0/29 0/29

بسیاري از کارهاي خالف ،در محلۀ ما

آمد . می و غیرقانونی عاي به حساب

62

4/22

72

0/26

78

2/28

65

5/23 082/1 527/2

ي تحقیق )ها ( ماخد : یافته

در گرایش افراد به قاچاق مواد مخدر: ها میزان تاثیرشاخص -9

ه نسبت به عوامل مـوثر بـر گـرایش به منظور تصویري روشن از نگرش نمونه آماري مورد مطالع

) بر مبناي تعـداد spssي مورد سنجش را با استفاده از نرم افزار( ها شاخص ،آنان به قاچاق مواد مخدر

یی ترکیبی طراحی نموده ایم که نتـایج حاصـله در ها سواالت هر شاخص به تفکیک تجمیع وشاخص

منعکس شده است . ،18جدول

در گرایش بـه مـواد ها گرش نمونه آماري در خصوص تاثیر شاخص: توزیع فراوانی ن 18جدول

مخدر

نام شاخصکامال

مخالفم

تا حدودي

مخالفم

تا حدودي

موافقم

کامال

موافقم

انحراف

معیار

میانگین

4وزنی از رتبه

شخصیتی ،عوامل فردي

و روانی

42

6/15

100

0/37

74

4/27

54

0/20 9820 /0 518/2 8

عوامل خانوادگی27

0/10

65

0/24

104

4/38

75

7/27 9445/0 838/2 6

کنترل درونی32

2/12

83

6/31

94

7/35

54

5/20 9412 /0 646/2 7

کنترل بیرونی27

7/9

55

8/19

115

4/41

81

1/29 9331 /0 899/2 5

و ها تغییر ارزش

تعارض هنجارها

11

1/4

8

0/3

82

6/30

167

3/62 7469 /0 511/3 1

بی عدالتی و احساس

پویایی نیازها

12

6/4

50

2/19

126

5/48

72

7/27 8101 /0 992/2 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

115

فقر9

3/3

21

7/7

79

2/29

162

8/59 7774 /0 454/3 2

ي جغرافیایی ( ها مکان

ي ها زندگی در محله

نامناسب )

20

7/7

59

6/22

105

2/40

77

5/29 9075 /0 916/2 2

ي تحقیق)ها ( ماخذ : یافته

ي ترکیبی در گرایش افراد به قاچاق مواد مخـدر منـتج از درصـد و ها زیابی نتایج تاثیر شاخصار

میانگین حاصله به ترتیب تاثیر گذاري عبارتند از :

ي هـا مکـان - 4احساس بی عدالتی و پویایی نیازها - 3فقر -2و تعارض هنجارها ها تغییر ارزش-1

کنترل درونی - 7عوامل خانوادگی - 6کنترل بیرونی - 5) ي نامناسب ها جغرافیایی ( زندگی در محل

شخصیتی و روانی ،عوامل فردي - 8

رگرسیون چند متغیره ( تحلیل عوامل ) :

رابطـه بـین متغیرهـاي کلیـدي ،) Path Analysisدر تحلیل چند متغیره با روش تحلیل مسیر (

کنتـرل ،کنترل درونـی ،عوامل خانوادگی ،یتحقیق ( متغیرهاي نگرشی ) نظیر : عوامل فردي و شخصیت

مکانهـاي جغرافیـایی ( زنـدگی در ،فقـر ،احساس بی عدالتی و پویـایی نیازهـا ،تغییر ارزشها ،بیرونی

میزان مواد مخـدر کشـف ،بر متغیر وابسته قاچاق مواد مخدر ( مدت محکومیت ي نا مناسب )ها محله

اهمیـت محاسـبه . ی در یـک مسـیر بررسـی شـد بصـورت خطـ ،شده و دفعات دستگیري و زنـدانی )

بیشتر در آن است کـه ترتیـب و ،) متغیرها linearرگرسیون چند متغیره براي سنجش رابطه خطی (

مبین SIGشدت تاثیر یکایک متغیرها ( متغیرهایی که رابطه آنها با متغیر وابسته مورد سنجش در ستون

نکتـه قابـل ذکـر . شوند می ) و در رابطه با هم تعیین betaتا ( متاثر از وزن ب ،معنی دار بودن آن است )

یعنـی 0) باال باشـد Data quality( ها رود در این محاسبه کیفیت داده می این است که اگر چه انتظار

امـا از ،) به صورت عددي سنجیده شـده باشـند interval scalمتغیرها در سطح مقیاس فاصله اي (

دانشـمندان ،رهاي علوم اجتماعی در سطح مقیاس فاصله اي یا قابل سنجش نیسـتند آنجا که همه متغی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

116

) را نیـز وارد محاسـبه ordinal scalعلوم اجتماعی معمـوال متغیرهـاي در سـطح مقیـاس ترتیبـی (

) 1378 ،( رفیع پور. نمایند می

ش که تماما در سـطح متغیرهاي عمده مورد سنجش در بعد نگر ،نگارنده با اذعان به این موضوع

را وارد معادله رگرسیون نموده و عطف به اینکه متغیـر وابسـته در پـژوهش ،مقیاس ترتیبی قرار دارند

میزان مواد مخدر کشف شده و دفعات دستگیري و زنـدانی ) ،حاضر در سه گویه ( مدت محکومیت

لذا هر یـک از ،نها همگن نبودهمحدود شده است و به دلیل اینکه اوزان تخصیص یافته به هر یک از آ

وارد محاسبه شده که به تفکیـک بـه ارزیـابی ،سه گویه فوق به صور مجزا با متغیرهاي مستقل نگرش

نتایج حاصله پرداخته شود .

نتایج محاسبه رگرسیون متغیرهاي مستقل نگرشی بر متغیر وابسته ( مدت محکومیت ) : -1

تقل نگرش بر متغیر وابسته که در سطح مقیـاس ترتیبـی براي سنجش تاثیر همزمان متغیرهاي مس

)ordinal متغیر وارد معادله رگرسیون با متد ( 8 ،) اندازه گیري شده بودندEnter گردید با توجه به (

ي هـا حاصل شده ( مطابق با داده 052/0) که به مقدار R2) و مربع ( Rشاخص ضریب رگرسیون (

( درصد تغییـرات متغیـر وابسـته 2/5توان پیش بینی کرد که می چنین ،) 5-4مندرج در جدول

. باشـد می متغیر درون معادله 8مدت محکومیت قاچاقچیان مورد مطالعه ) به طور همزمان تحت تاثیر

منعکس شده است . 20و19اطالعات مزبور در جداول

وابسته ( مدت محکومیت ) : خالصه مدل رگرسیون چند متغیره بر متغیر 19جدول

Std. error of the esti mate

ADjusted Rsquare R square R model

1113/1 052 /0 091/0 301 % 1

ي تحقیق )ها ( ماخذ : یافته

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

117

متغیرهـاي درون معادلـه رگرسـیون بـر متغیـر وابسـته ( مـدت t: وزن بتا و آزمـون 20جدول

محکومیت )

sig t Standardized coefficients

Unstandardized coefficients model

Beta Std. Error B 001/0 348/3 515/0 723/1 ( constsnt)

739 /0 334/0 029/0 103/0 02-E 454

/3

ــردي و ــل ف عوام

شخصیتی

عوامل خانوادگی 162/0 114/0 125/0 422/1 157/0

993/0 009/0 001/0 101/0 04-

E 265/9- کنترل درونی

918/0 102/0 008/0 101/0 02-E 034/1 کنترل بیرونی

ها تغییر ارزش 282/0 125/0 182/0 245/2 026/0

129/0 525/1 140/0 131/0 199/0- احســـاس بـــی

عدالتی

714/0 367/0 031/0 130/0 02-E 766/4 فقر

072/0 811/1 163/0 110/0 200/0 ي هـــــا مکــــان

جغرافیایی

ي تحقیق )ها افته( ماخذ : ی

، بیشترین تـاثیر را بـر متغیـر وابسـته ( مـدت محکومیـت ) از بـین 20ي جدو.ل ها با توجه داده

دارد . ها متغیر تغییر ارزش ،متغیرهاي درون معادله

نتایج محاسبه رگرسیون متغیرها ي مستقل نگرشی بر متغیر وابسته ( میـزان کشـف مـواد -2

مخدر )

درصـد تغییـرات 3/3توان پیش بینی کـرد کـه می ، چنین21ندرج در جدول ي مها مطابق با داده

باشد . می متغیر درون معادله 8متغیر وابسته ( میزان کشف مواد مخدر ) به طور همزمان تحت تاثیر

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

118

: خالصه مدل رگرسیون چند متغیره بر متغیر وابسته ( میزان کشف مواد مخدر)21جدول

Std. error of the esti mate

Djusted Rsquare

R square R model

4222/1 033/0 072/0 269/0 1

ي تحقیق )ها یافته ( ماخذ :

متغیرهاي درون معادله و گریسون بر متغیـر وابسـته میـزان مـواد t: وزن بتا و آزمون 22جدول

مخدر کشف شده

sig t Standardized coefficients

Unstandardized coefficients

model

Beta Std. Error B 008/0 684/2 659/0 768/1 ( constsnt)1

عوامـل فــردي و -204/0 132/0 -135/0 -539/1 0/ 125

شخصیتی

982/0 023/0- 002/0- 146/0 03-E 374

/3-

عوامل خانوادگی

کنترل درونی -136/0 129/0 -089/0 -054/1 293/0

کنترل بیرونی 164/0 129/0 098/0 270/1 206/0

ها تغییر ارزش 118/0 160/0 060/0 736/0 463/0

ــاس 340/0 167/0 189/0 033/2 043/0 احســـــــ

بی عدالتی

797/0 257/0 022/0 166/0 02-E 271/4 فقر

ــاي -330/0 141/0 -21/0 -335/2 021/0 مکانهـــــــ

جغرافیایی

ي تحقیق )ها (ماخذ : یافته

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

119

تنهـا دو ،) Beta) و مقدار استاندارد شده ضریب بتا ( sigی داري آزمون ( با توجه به سطح معن

لذا بیشترین تاثیر را بر متغیـر وابسـته ( ،متغیر درون معادله داراي رابطه معنی دار است 8متغیر در بین

نـا يها ي جغرافیایی ( زندگی در محلهها میزان کشف مواد مخدر ) به ترتیب در درجه اول متغیر مکان

مناسب ) و در مرتبه ي بعدي متغیر احساس بی عدالتی بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته ( میزان کشف

دارند . مواد مخدر )

نتایج محاسبه رگرسیون متغیرهاي مستقل نگرشی بر متغیر وابسـته ( دفعـات دسـتگیري و -3

زندانی ) :

درصد تغییـرات متغیـر 3/2پیش بینی کرد توان می چنین ،23ي مندرج در جدول ها مطابق با داده

باشد . می متغیر درون معادله 8وابسته ( دفعات دستگیري و زندانی ) به طور همزمان تحت تاثیر

: خالصه مدل رگرسیون چند متغیره بر متغیر وابسته دفعات دستگیري و زندانی23جدول

Std. error of the esti mate

Djusted Rsquare R square R model

5358/0 023/0 064/0 253/0 1

ي تحقیق )ها ( ماخذ : یافته

متغیرهاي درون معادله رگرسیون بر متغیر وابسته دفعات دستگیري t: وزن بتا و آزمون 24جدول

و زندانی

sig t

Standardized

coefficients

Unstandardized coefficients

model

Beta Std. Error B

0000 014/5 253/0 268/1 ( constsnt)

609 /0 513/0- 046/- 051/0 02-E

623/2- عوامل شخصیتی

429/0 739/0 072/- 056/0 02-E عوامل خانوادگی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

120

403/4

997/0 003/0 000/0 049/0 04-E

662/1 کنترل درونی

127/0 532/1- 120/0- 049/0 02-E

511/7- کنترل بیرونی

771/0 291/0- 024/0- 061/0 02-E

774/1- ها تغییر ارزش

956/0 055/0- 005/0- 063/0 03-E

465/3-

ــی ــاس ب احس

عدالتی

706/0 377/0- 032/0 063/0 02- E 369

/2 فقر

011/0 564/2 235/0 054/0 137/0 مکانهــــــــــاي

جغرافیایی

ي تحقیق )ها ( ماخذ : یافته

ي هـا دفعات دستگیري و زندانی شدن به مکان بیشترین تاثیرمیزان 24ي جدول ها مطابق با داده

ي نامناسب ) اختصاص داشته است .ها جغرافیایی ( زندگی در محله

نتایج

ي توصیفی متغیرهاي زمینه اي و نگرشی نمونـه آمـاري در پـژوهش ها تحلیل ثانویه نتایج و یافته

بایسـت در وراي مـی حاضر مبین آن است که کنش کنشگران ( گـرایش بـه قاچـاق مـواد مخـدر ) را

ي فردي و خصایص شخصیتی و روانی آنان جستجو کرد .به گونه اي کـه نتـایج پـژوهش بـا ها انگیزه

و مسـایل هـا بر همین مبنا با توجه به ارتباط متقابـل پدیـده . باشد می تحلیل تئوریکی کامال قابل تبیین

بال تحقق استراتژي مقابله با عرضـه اگر مدیران و دست اندرکاران کالن ومیانی جامعه به دن ،اجتماعی

هاي دموگرافیک مرتکبین مواد مخدر نمایند، تا ترسیم واقـع بینانـه تاملی به ویژگی ،مواد مخدر هستند

تري از سبب شناسی عوامل موجد مساله به دست آید .

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

121

درصد قاچاقچیان مواد مخدر مورد مطالعـه در گـروه 5/40مطابق با نتایج توصیفی تحلیل حاضر

،درصد آنـان 9/20درصدي زیر دیپلم و بیسوادي و 62تحصیالت ،سال قرار داشته اند 29تا 20سنی

درصـد 74هـزار تومـان 100درآمد ماهیانه کمتـر از ،درصد نمونه مورد مطالعه 7/61شهرنشین بودن

یري مضاعف مبین آسیب پذ ،درصد آنان 2/91قاچاقچیان مورد مطالعه و تعلق به طبقه پایین و متوسط

گویاي ،ي مزبورها تحلیل متقابل ویژگی. باشد می آنان در شرایط ساختی در حال گذار جامعه ي ایران

این واقعیت است که زیر خط فقر بودن این گروه با توجه به متاهل شهرنشین بودن اغلب آنان با درآمد

پـایین بـودن تحصـیالت و کمتر از یکصد هزار تومان و عطف به موج نیاز آفرینی جامعه ي جدیـد و

پایگاه اجتماعی آنان نیز مزید بر علت شده و شرایط را براي گرایش به افعـال نـاهمنوا بـا هنجارهـاي

تقاضا براي مصرف به لحاظ گستردگی دامنه ي اعتیـاد در جامعـه و ارزش . جامعه پدیدار ساخته است

ي دموگرافیـک نمونـه مـورد هـا ه ویژگیافزوده بسیار باالي سود ناشی از قاچاق مواد مخدر با توجه ب

بر همین مبنا مهار و تقلیل معضل قاچاق مواد . آید می مطالعه نقطه ي آغاز آسیب پذیري آنان به حساب

زیرا مـا فیـاي قـدرت در ایـن تجـارت ،و راهبردها دارد ها نیازمند اصالح و بازنگري در روش ،مخدر

نونی در امان بوده و در این رهگذر اجیرشدگان پا برهنه مسموم به دلیل چهره پنهان از گزند مجازات قا

و فقیر، اجراي فرامین آنان را بر عهده دارند به لحاظ فعال بودن ایـن گـروه در عملیـات قاچـاق مـواد

ي زندانیان مـرتبط ها نگاهی متامالنه به ویژگی. گردند می غالبا این گروه مشمول مجازت قانونی ،مخدر

تخصیص یافته به این گروه در مقایسه با سایر زندانیان که بخش اعظم زندانیان با مواد مخدر و در صد

ضرورت تمهید راه کارهـاي علمـی و مقتضـی را در . دهند می کشور و به تبع استان گلستان را تشکیل

نمایاند . می کاهش و تعدیل مساله ،حل

شود . می پیشنهادهاي ذیل مطرح ،در همین راستا

ي هـا درایـن رابطـه سیاسـت . ي آسیب پذیرها مسئولین براي حمایت از دهکاهتمام جدي – 1

عدالت محور دولت نهم در اجراي برنامه سهام عدالت که اقشار آسیب پذیر در اولویت برخورداري از

شود. می نقطه ي عطفی براي تقلیل و تعدیل مساله قاچاق مواد مخدر محسوب ،این مزایا قرار گرفته اند

ي اشتغال زایی کارا و ارزشیابی ها مر براي حل مشکل بیکاري از طریق اتخاذ برنامهتالش مست -2

از میزان موفقیت آن و رفع جدي نواقص و اشکاالت به منظور اثر بخشی اقدامات .

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

122

توزیع عادالنه امکانات بین نقاط شهري و روستایی به منظور جلوگیري از مهاجرت بی رویـه -3

روستائیان به شهرها .

اتخاذ تدابیر موثر براي ساماندهی جمعیت فعال و فعلیت بخشی بر توان بالقوه آنان . -4

اجتماعی و اقتصادي . ،توجه به حل مشکالت حاشیه نشینان از طریق توزیع امکانات فرهنگی-5

ي نامناسب ( نقاط آسیب خیـز ها ي زندگی به خصوص در بین ساکنان محلهها آموزش مهارت-6

به منظور تقویت و تعمیق پپوندهاي آنها با هنجارها و الگوهاي مورد انتظار . و جرم زا ) شهري

بـار) و بـا 2باتوجه به میانگین دفعات دستگیري قاچاقچیان مورد مطالعه در استان گلستان ( -7

گـرم ) و همچنـین تحلیـل ارتبـاط 666/0عنایت به میانگین مواد مخدر کشف شده از نمونه آماري (

گویاي این واقعیت است که پایان محکومیت ،ي دموگرافیک نمونه مورد مطالعهها ا با ویژگیمتقابل آنه

( سپري شدن مدت زمان زندانی آنان ) به معناي عدم گرایش به فعل مجرمانه ( قاچاق مـواد مخـدر )

بـه طـور زیرا با توجه به متغیرهاي زمینه اي و شرایط اجتماعی و همانگونه که تا به حال . نخواهد بود

اگر بستر زندگی اجتماعی براي آنـان پـس از آزادي از زنـدان ،بار دستگیر و زندانی شده اند 2متوسط

امکان گرایش و تکرار کنش نابهنجـار ،علیرغم اذعان آنان به ریسک خطرناك این عمل ،مساعد نباشد

آنان را ،راي امرار معاشزیرا مصادره اموال قاچاقچیان و فقدان حداقل امکانات و شرایط ب. وجود دارد

شود با اتخاذ تدابیر مناسب و کاربردي و اعمال می پیشنهاد ،بر همین مبنا. کند می مستعد آسیب پذیري

بهبود بخشیده تا قادر به همنوایی ،ي مستمرها شرایط زندگی پس از زندان را با حمایت ،نظارت مستمر

و سازگاري با الگوهاي مورد انتظار جامعه باشند .

ي عوامل فردي و خصایص شخصیتی و روانی در گـرایش بـه ها نظر به اینکه در بین گویه - 8

ي دوران کـودکی و هـا و ناامیـدي ها ) به گویه ناکامی 4از 44/2قاچاق مواد مخدر بیشترین میانگین (

نظـام ي آموزشـی ها ي حل مساله در برنامهها گردد مهارت می نوجوانی اختصاص داشته است، پیشنهاد

ها تا افراد در صورت مواجه با تلخ کامی ،تعلیم و تربیت و تلویزیون به لحاظ کثرت مخاطبان قرار گیرد

شـناختی و ،ي روانی نگردند و با افزایش توانمنـدي ذهنـی ها دچار حقارت و عقده ،و تجربه شکست

خانواده و جامعه ،دتا سالمت فر. رشد اجتماعی قادر به اخذ مناسب ترین و منطقی ترین تصمیم شوند

ایمن بماند .

بیشـترین ،ي عوامل خانوادگی در گرایش قاچاق مواد مخـدر ها با توجه به اینکه در بین گویه -9

ي من به دلیل اینکـه در بـین اعضـاي خـانواده ها ) به گویه ( بسیاري از هم بندي 4از 82/2میانگین (

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

123

) . و نهایتـا گرفتـار کارهـاي خـالف شـدند شان همیشه اختالف وجود داشت،از محیط خانه گریـزان

شود با توجه به نقـش بـی بـدیل خـانواده در تربیـت اجتمـاعی می اختصاص داشته است لذا پیشنهاد

ساز و کارهایی به منظور توانمند سازي والدین در ایجاد تعاملی سازنده و مثبـت بـا اعضـاي ،فرزندان

صر که کارکرد خانواده تا حدودي کـاهش یافتـه اگـر زیرا در شرایط ساختاري معا. خانواده تعبیه گردد

کانون خانواده به جاي مامنی امن براي ارضاي نیازهاي عاطفی و روانی به محیطـی آشـفته و نابسـامان

زمینه ي آسیب زایی و به انحراف کشیدن فرزندان مساعد خواهد شد .بنابراین با عنایت به ،مبدل شود

،ي آموزش خـانواده در مـدارس ها به کالس ،ون فرهنگی و اجتماعینقش موثر این نهاد در واکسیناسی

ي نمـاز هـا ي جمعـی و تریبـون هـا و رسانه. توجه خاص گردد ،صنایع و اجتماعات محلی ها، کارخانه

رسالت خود را در این زمینه به نحو احسن انجام دهند . ،جمعه نیز به طور مستمر

) بـه 4از 57/2ص کنترل درونی بیشترین میانگین ( ي شاخها با توجه به اینکه در بین گویه -10

بیشـتر پـول را تـرجیح ،گویه ( این روزها بسیاري از مردم اگر حسـاب دیـن و خـدا باشـد یـا پـول

ي مـادي بـر هـا رسـد غلبـه نگـرش و گـرایش ارزش مـی و به نظـر ،دهند) اختصاص داشته است می

لذا به زعم دیدگاه زیگموند فروید و دیوید . آید می مارنقطه عطف آسیب زایی به ش ،ي معنويها ارزش

ریزمن که انسانها داراي سیستم کنترل درونی هستند تقویت این عامل نقش بازدارندگی در ارتکاب بـه

شود پایبندي عملی به مذهب در جامعه در اعمـال و می کارهاي نامشروع و غیر قانونی دارد و پیشنهاد

انسانها کمتر بـه ،زیرا اگر پایبندي مذهبی اعضاي یک جامعه قوي باشد ،ساري و جاري شود ها، کنش

تقویت این عامل مصـونیت بخـش بـاالخص در . آورند می سوي کارهاي نامشروع و غیر قانونی روي

شرایطی که زندگی مادي پر زرق و برق بیش از هر زمان دیگري سایه سنگین خود را بر تمامی ابعـاد

قوي ترین و موثر ترین نـوع کنتـرل بـه شـمار ،نیده، بدون هزینه کنترل بیرونیزندگی اجتماعی گسترا

آید . می

) بـه 40از 80/2ي شاخص کنترل بیرونی بیشـترین میـانگین ( ها نظر به اینکه در بین گویه -11

دسـت ،ي من معتقدند به دلیل مجازات سنگین خرید و فروش مواد مخدرها گویه ( بسیار از هم بندي

شود بر اسـاس تئـوري می ) پیشنهاد. ریسک خطرناکی است ،ه این کارها پس از آزادي از زندانزدن ب

ي بیرونی ) قوي تر ها اتکینسو.ن هر چه نظارت و کنترل نیروي انتظامی و مجازات قوه قضائیه ( کنترل

یـان در از گرایش به قاچاق مواد مخدر به دلیـل کـاهش احتمـال موفقیـت قاچاقچ ،و قاطعانه تر باشد

کنترل بیرونـی ،بنابراین با توجه به کاهش کارکرد کنترل درونی. گردد می کاسته،اجراي توفیق آمیز عمل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

124

ي گرایش به افعال مجرمانه و نابهنجـار کـاهش ها تا بدین واسطه زمینه ،بایست تقویت و کارآمدگی می

یابد .

کامال موافقم و تـا حـدودي با توجه به اینکه بیش ترین درصد پاسخ نمونه آماري در سطح -12

افرادي هستند که اگـر امکانـات و کـار ،( بیشتر زندانیان قاچاق مواد مخدر 25موافقم مربوط به سوال

،4از 41/3% و میانگین وزنی 82با ،به هیچ وجه حاضر به انجام این کار نمی شدند ) ،مناسبی داشتند

گویاي ایـن ،) 1غیرهاي دموگرافیک ( پیشنهادي مربوط به متها تامل به شاخص. اختصاص داشته است

« باشد که نمونه آماري پژ.وهش حاضر رد تامین نیازهاي فیزیولوژي بـه زعـم تئـوري می واقعیت

،با مشکل اساسی مواجه بوده است لذا به دلیل مشکل معاش و ناتوانی در تامین نیازهـاي اولیـه ،»مازلو

بنـابراین کمـک بـه حـل . زهاي ثانویه از آنان سلب شده استفرصت تفکر و گرایش براي ارضاي نیا

ي اجتمـاعی نظیـر ها اقدام موثري در پیشگیري و کاهش و آسیب ،مشکالت طبقات آسیب پذیر جامعه

آید . می قاچاق مواد مخدر به حساب

بیش تـرین ،ي شاخص احساس بی عدالتی و پویایی نیازهاها با توجه به اینکه در بین گویه -13

در واقع قربانی برآورده کـردن ،) به گویه ( بسیاري از زندانیان قاچاق مواد مخدر 4از 95/2نگین ( میا

) Gurrلذا عطف بـه تئـوري گـور ( . اختصاص داشته است ،آرزوها و توقعات زندگی جدید شده اند)

ن وادرا به اجراي شود فاصله بین ادراکات ذهنی و امکانات ارضاي نیازها کاهش یافنه تا آنا می پیشنهاد

این کنش نامطلوب نگردند .

) به گویه ( 4از 29/3( ،بیش ترین میانگین ،ي شاخص فقرها با توجه به اینکه در بین گویه -14

بایست تالش می مسئولین،). شود می نهایتا به کارهاي خالف کشیده ،آدمی که در تنگدستی زندگی کند

ي اقتصادي و اجتماعی و فقر زدایی ها بري کاهش نابرابريي کارها مضاعفی را از طریق کاربست طرح

به منصه ظهور رسانند زیرا نتایج تحقیقات پیشین نیز تاییدي بررابطه بین فقر و جرایم دارد .

ي هـا ي شـاخص مکانهـاي جغرافیـایی ( زنـدگی در محلـه ها توجه به اینکه در بین گویه - 15

تهیه مـواد ،کردیم می ) به گویه ( در محله اي که ما زندگی 4از 79/2بیشتر ین میانگین ( ،نامناسب )

زمـانی ،) که معتقد اسـت clowardبر اساس نظریه کلوارد ( . مخدر آسان بود ) اختصاص داشته است

و . به انحراف آنـان منجـر خواهـد شـد ،که ابزارها و امکانات نامشروع آسان در اختیار افراد قرارگیرد

به دلیل بـی نظمـی و آشـفتگی ها کنترل اجتماعی الیوت،زندگی در این مکانهمچنین عطف به نظریه

گردد و از طرفی وقتی قـبح مسـاله ( رفتـار غیـر می موجب کاهش پیوند با هنجارهاي اجتماعی غالب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

125

مطابق با تئـوري یـادگیري اجتمـاعی بانـدورا و نطریـه انتقـال ،عادي جلوه کند ) شکسته شود ،عادي

ضمن پاکسازي شود، بنابراین پیشنهاد می. گردد می زمینه اي براي آسیب زایی مساعد ،فرهنگی ساترلند

هاي سـیار، بهـره منـدي از ي پلیس، ایجاد پاسگاهها این مناطق از حیث آلودگی از طریق تقویت گشت

مراکـز تفریحـی و پارکهـاي ،ي فرهنگی و اجتمـاعی ها مشارکت مردم ( پلیس محلی و بسپج ) کانون

ي آموزشی براي انطبـاق و همنـوایی بیشـتر بـا ها این مناطق احداث گردد و همچنین کارگاه محلی در

ارتبـاط و تعامـل مسـتمر ،الگوهاي عمل مورد انتظار جامعه فعال شوند همچنین عالوه بر موارد فـوق

مسئولین در این مناطق باعث تقویت اعتماد اجتمـاعی و افـزایش مشـارکت آنـان و خـروج از حالـت

گردد . می ي اجتماعیانزوا

با توجه تحلیل تعاملی رخدادها و مسـایل اجتمـاعی و برمبنـاي تـاثیر گـذاري هـر یـک از -16

ي عمده مورد سنجش منتج از خروج مـدل رگرسـیون چنـد متغیـره بـر متغیرهـاي وابسـته ها شاخص

خاذ ضرورت ات ،میزان مواد مخدر کشف شده و دفعات دستگیري ) ،پژوهش حاضر ( مدت محکومیت

راهبردهایی موثر در سطح ملی و منطقه اي با رویکردي سیستمی در تقلیل و تعدیل هر یک از عوامـل

یی متناسـب هـا در صورت فقـدان برنامـه . باشد می اجتناب ناپذیر ،موثر بر حسب ضریب تاثیر گذاري

و معبـر با عنایت به ویژگی ژئوپولتیکی کشور ( همجـواري بـا هـالل طالیـی ،باعوامل برشمرده شده

عرضه مواد مخدر بودن ) و پیشینه تاریخی و فرهنگـی سـوء مصـرف مـواد مخـدر در داخـل کشـور

نگهداري و قاچـاق مـواد مخـدر در سـطح ،تجارت سود آور مواد مخدر ( خرید و فروش ،( تقاضا )

بلکه تشدید نیز خواهدشد . ،نه تنها کاهش نخواهد یافت ،کالن و خرد )

منابع

کتابخانه -الف

تهران : دفتر آمـوزش و پـژوهش . ) بررسی اعتیاد و باز پروري معتادان 1369پرویز ( ،پیران -1

سازمان بهزیستی .

تهـران : ،) مبانی نظري و علمی پـژوهش در علـوم انسـانی و اجتمـاعی 1376علی ( ،دالور -2

انتشارات رشد .

مشـهد : انتشـارات ،اجتمـاعی ي پـژوهش در علـوم ها گلوگاه. ) 1382محمد حسین ( ،دیانی -3

کتابخانه رایانه اي .

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

126

سروش تهران : ،آنومی یا آشفتگی اجتماعی. ) 1378فرامرز ( ،رفیع پور -4

تهـران : ،»جامعه شناسی انحرافـات « آسیب شناسی اجتماعی . ) 1376ستوده، هدایت اهللا ( -5

انتشارات آواي نور .

تهـران : انتشـارات » جامعـه شناسـی جنـائی « م شناسی ) مبانی جر 1370مهدي ( ،کی نیا -6

دانشگاه تهران .

،آسیب شناسی اجتماعی ایـران ( جامعـه شناسـی انحرافـات ) . ) 1374مجید ( ،مساواتی آذر-7

انتشارات نوبل . تبریز :

تهران : انتشارات سمت . ،حقوق جزاي عمومی. ) 1372محمد صالح ( ،ولیدي-8

: ها ن نامهب ) تحقیقات و پایا

،). بررسی جرایم مواد مخدر و جرایم مرتبط با آن در استان کرمان 1377احمد ( ،سعادتمند- 1

دانشکده علوم انسانی . ،دانشگاه قم ،پایان نامه کارشناسی ارشد

). مجموعه راهنمایی پیشـگیري از سـوء مصـرف 1377 – 78فرهاد و همکاران ( ،طارمیان- 2

معاونـت پـرورش ،دفتر اجرایی پیشگیري از سـوء مصـرف مـواد مخـدر ،آموزانمواد مخدر در دانش

وزارت آموزش و پرورش .

) .بررسی مقایسه اي اثر ترکیب ساختار قومی جمعیت در بروز اعتیاد و 1378علی ( ،وطنی -3

پایـان نامـه کارشناسـی ،( شـهرهاي گـالیکش و گمیشـان ) . قاچاق مـواد مخـدر در اسـتان گلسـتان

دانشگاه آزاد اسالمی رودهن . ،دارش

) بررسی گستره پدیده اعتیاد و قاچاق مـواد مخـدر در اسـتان 1378وطنی علی همکاران ( – 4

اداره کل اطالعات . ،گلستان

هـا ). تدوین شناسنامه فرهنگی و اجتماعی استان گلسـتان و شهرسـتان 1384علی .( ،وطنی – 5

اجتماعی و انتخابات.دفتر امور ،.استانداري استان گلستان

. ج ) فصلنامه و نشریات

مجموعه جزوات منتشر شده توسط دبیرخانه ستاد مبارزه با مـواد مخـدر در ارتبـاط بـا مـواد -1

مخدر.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

127

،). بررسی سنجش دامنه شناخت نوجوانان و جوانان نسبت به مواد مخدر1382علی ( ،وطنی – 2

اداره کـل فرهنـگ و ارشـاد اسـالمی اسـتان ،درمجموعه مقاالت پیشگیري از سوء مصرف مـواد مخـ

گلستان.

روزنامـه ،ي روند مبارزه با قاچاق مواد مخدر و اعتیاد در کشورها ) ناگفته 1382علی ( ،هاشمی3

. 1029شماره ،سال چهارم ،13/9/1382یکشنبه ،جام جم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

128

نقش دین در حفظ نظم و امنیت اجتماعی

زهرا خراسانی

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان-م قرآن و حدیثکارشناس ارشد علو

گروه دینی و عربی

چکیده

دین از مظاهر رحمانیت خداوند براي هدایت بشـر اسـت و سـعادت او را در زنـدگی فـردي و

-داري رویکرد به این مسیر الهی است. فهم نادرست از دین و دیـن اجتماعی تضمین نموده است. دین

هاي ي آسیب زدگی و آفت پذیري باورهاي دینی جوانان شده است و نیز دسترسی به شبکهیهداري ما

، تلفن همراه و اسـتفاده نادرسـت از ایـن ابـزار، موجبـات ارتباطات و اطالع رسانی؛ اینترنت، ماهواره

اعتیاد، هاي اعتقادي، فردي، اجتماعی و فرهنگی را فراهم آورده است. از جمله به مواردي چون بحران

هاي ي بروز آسیببزهکاري، خودکشی، فرار دختران از منزل، سرقت، قتل، خیانت، زنا و غیره که زمینه

باشند.اجتماعی و اختالل در نظم وامنیت اجتماعی می

دین اسالم خواهان آزادي معنوي انسان است که این آزادي را جز از طریق نبوت، انبیـاء دیـن،

توان تأمین کرد. براي حفـظ نظـم و امنیـت اجتمـاعی، جامعـه بایـد از نی نمیهاي آسماایمان و کتاب

عدالت اجتماعی، امنیت عمومی، حفظ آبرو و حیثیت شخصی برخوردار باشد، اسالم هر نوع عملی را

که موجب ضرر، اهانت، شماتت، لعن و طعن، تحقیر، اذیت، آزار، ترسیدن و دیگران باشد و یا باعـث

کند چنان که فاصله طبقاتی، رشوه ب سلب امنیت شخصی، اجتماعی شود، مبارزه میآبرو ریزي و موج

خواري، ربا، قمار، زنا، شراب تحریم کرده است. و براي دزدي، تقلب، اختالس، فروش مواد مخـدر و

مشروبات الکلی، آالت لهو و احتکار و مواردي از این قبیل، حدودي را معین کرده است، ولی تجارت،

» تسـاهل و تسـامح «داند. روش دین در وضع قوانین فـردي و اجتمـاعی دامداري را الزم می صنعت و

هاي اخالقی؛ ایمـان و عمـل است. ابزار دین در حفظ نظم و امنیت اجتماعی رعایت اصول و ارزش

صالح، نماز و تقوا، رعایت حجاب، امر به معروف و نهی از منکر و... است کـه در قـرآن کـریم بـدان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

129

هاي فرهنگی و اجتمـاعی، بسـتري کید شده است. حکومت دینی نیز وظیفه دارد که در تمامی عرصهتأ

نقش دین در حفـظ « ي صحیح و عمل صالح ایجاد نماید. این مقاله با عنوان سالم براي کسب اندیشه

ي و بـه ابه بیان مسائل مربوط به آن پرداخته است. روش این مقالـه کتابخانـه » نظم و امنیت اجتماعی

باشد و هدف از این مقاله تبیین نقش دین در حفظ نظـم و امنیـت اجتمـاعی صورت فیش برداري می

است.

واژگان کلیدي:

امنیت اجتماعی. -نظم - دین

مقدمه

حفظ نظم و امنیت اجتماعی از جمله مسائل مهمی است که موجب آرامـش و آسـایش زنـدگی

اند تا مردم را با قوانین و مقررات دینی آشنا و به سوي کمال ان آمدهشود. پیامبران الهی در ادیافراد می

دعوت نمایند. دین خواهان اصالح بشر از هر گونه آلودگی و انحراف است و مطابق با نیازهاي فطري

ي کامل و جامع را بـراي داند. دین اسالم نیز برنامهبشر، نظم و امنیت اجتماعی را براي انسان الزم می

بشر در قرآن کریم طراحی و برنامه ریزي نموده است. هدایت

هـاي با توجه به پیشرفت تکنولـوژي و فـن آوري اطالعـات در عصـر حاضـر، از طریـق شـبکه

، تلفن همراه و اسـتفاده نادرسـت از ایـن ارتباطات و اطالع رسانی؛ رادیو، تلویزیون، اینترنت، ماهواره

هایی چون اعتیـاد، جتماع گردیده است. از سویی وجود بحراننظمی و ناامنی در اابزار که موجبات بی

بزهکاري، خودکشی، فرار دختران از منزل، سرقت، قتل، خیانت، زنا و غیره موجب تخریـب سـالمت

شود. احساس حقارت، ضعف اعتماد به نفس، افسردگی، ناامیـدي، روانی، اجتماعی و عاطفی افراد می

هـا و کند. نبودن فضاي عاطفی در خانوادهکشی را در افراد بیشتر میفقر مالی، انزواطلبی، احتمال خود

محبت بین اعضاي خانواده، والدین مستبد، درگیري و اخـتالف والـدین، طـالق، فقـر اقتصـادي، فقـر

فرهنگی، عدم اشتغال جوانان به تحصیل، معضل بیکاري، نامساعد بودن محیط اجتماعی، معاشـرت بـا

ي بروز اختالل در نظم و امنیت اجتماعی خواهد بود. از این رو دین نقش مهمی دوستان ناباب از زمینه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

130

توان در چارچوب احکام و قواعد اسالم از بروز انحرافـات در ایجاد نظم و امنیت اجتماعی دارد و می

هاي ناشی از آنها، موجبات آسایش و آرامش انسان را در زندگی فردي و اجتمـاعی اجتماعی و بحران

آورد. فراهم

داري رویکرد به ایـن مسـیر الهـی دین از مظاهر رحمانیت خداوند براي هدایت بشر است و دین

ي داري مرزهاي اخالقی اجتماعی، فرهنگی، دینی را دچـار دگرگـونی نمـوده زمینـه است. آسیب دین

و نقش بسـزایی ظهور بسیاري از گناهان در جامعه است. از آنجا که دین به کمال روح بشر می پردازد

در تکامل انسان و تقرب او سوي حق تعالی دارد، از این رو درك نادرست از دین و دین داري و نقش

شدن بنیادهاي اخالقی، کـم رنـگ شـدن اعتقادي به امور مذهبی، سستآن در حیات بشري، سبب بی

هـاي فرهنگـی، رانهاي بحـ گردد که زمینهموجب ضعف باورها و رفتارهاي دینی می ،هاي دینیارزش

اعتقادي، فردي، اجتماعی و سیاسی را پدید آورده است.

دراین باره هشدار داده است که بر مردم روزگاري خواهد آمد کـه در بـین (ع)از این رو امام علی

آنان از قرآن جز خطوطش و از اسالم جز نامش باقی نماند. مساجدشـان در آن زمـان از جهـت بنـا و

ا از جهت هدایت خراب؛ ساکنان و آباد کنندگان آن بدترین مردم روي زمینند؛ فتنـه و ساختمان آباد، ام

ها کناره گیري کرده او را به آن خیزد و خطاها در آنها النه می کند. آن کس که از فتنهفساد از آنان برمی

1هند.دگردانند و هر کسی که از آنجا مانده؛ به سوي آن سوقش میباز می

ن و امنیت اجتماعیاهمیت دی -1

ي امور جامعه انسانی دین عبارت است از مجموع عقاید، اخالق، قوانین و مقرراتی که براي اداره

اندیشمندان اسالمی بر این نظرند که مـذهب در حیـات فـردي و اجتمـاعی 2ها باشد.و پرورش انسان

دود یـا وسـیع نقـش فـوق ها، در داشتن یک جهان بینی محـ انسان، در طرز برخوردها و موضع گیري

انسان موجودي است که از درون تحت تأثیر عواطف و احسـاس و از بیـرون متـأثر از 3اي دارد.العاده

عوامل گوناگونی است. حـاالت روحـی روانـی انسـان پیوسـته و در هـر زمـان از وضـعیت یکسـانی

چون تغییر شرایط حاکم از شود. عواملی هایی میبرخوردار نیست و با تغییر شرایط دچار فراز و نشیب

ي آن روز بیرون نبودن تصویري روشن از دوران پیروزي انقالب، دفاع مقدس، شرایط حاکم بر جامعه

.363، ص369، حکمت3، ج1379و شرح امامی و آشتیانی، نهج البالغه، ترجمه - 1

. 93، شریعت در آینه معرفت، ص1377جوادي آملی، - 2

.133، زمینه تربیت، ص1363قائمی، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

131

در نزد نسل جوان وجود مشکالت معیشتی، تحصیلی، مشکل اشتغال، ازدواج، تغییر سیاسـت اسـتکبار

زماندهی این تهاجم در اشکال گوناگون در مقابله با نظام اسالم از تهاجم نظامی به تهاجم فرهنگی و سا

ي نظري اسالم که با در نظرگرفتن عدم غناي فکري آن، از جمله شبهه افکنی در مسائل عقیدتی و جنبه

گیرد. این مجموعه عوامل دسـت دینی جوانان و سوء استفاده از احساسات و عواطف آنان صورت می

دهند و آنـان را از ان را به سوي مادیات سوق میدهند، امیال و عواطف گوناگون جوانبه دست هم می

1دارند.توجه به معنویات باز می

ي اجتماعی شخصیت آدمی از اهمیتی خاص برخـوردار دانشمندان اسالمی بر این نظرند که جنبه

ي اجتماعی حیات انسان وابسته است. زبان انسان، ادراکات است. انسانیت انسان در حد وسیع به جنبه

ي بروز و کنترل عواطف از سوي انسان، فرهنگ و تمدن انسان همـه تحـت قدرت تفکر، نحوهانسان،

هاي جمعی، سازگاري اجتمـاعی، همکـاري، مخالفـت، تأثیر حیات جمعی قرار دارند. مهمترین جریان

باشد. از این رو در اسالم همکاري، گذشت، عدالت، برابري، تساوي در برابر قانون وتوافق و تشابه می

2اموري از این قبیل تأکید شده است که در حفظ نظم و امنیت اجتماعی دخالت دارد.

دیـن بـه 3محققین بر این نظرند که نظم دنیوي باید تصویري از نظم آسمانی در روي زمین باشد.

ترین منبعی که تمام موجودیت انسان در آن پرورش یافته و در تمام موارد از جمله وحدت مثابه عمیق

4ان با خداوند وابسته است.انس

روش دین در حفظ نظم و امنیت اجتماعی -2

روش دین در وضع قوانین فردي و اجتماعی، روش تساهل و تسامح دینی است. اما باید توجه

داشت که تساهل و تسامح به معناي سهل انگاري، کوتاه آمدن و مدارا کردن در برابر سست کردن،

اي اسالمی اعم از اعتقادي و رفتاري، هرگز پذیرفته نیست و اسالم هشکستن حرمت قوانین و ارزش

پردازد. مانند این که در اجراي احکام دینی مانند حد زنا، مواجهه با معاندان و سخت با آن به مبارزه می

ي تشریع و قانونگذاري بر مردم آسان گرفته و احکام کند. خداوند متعال در مرحلهمشرکان مدارا نمی

هاي غیر قابل تحملی شوند. تساهل اي وضع کرده که بندگان دچار مشکل و سختیی را به گونهاسالم

.72، دین و مفاهیم نو، ص1379مصباح یزدي، - 1

.60، تعلیم و تربیت اسالمی،ص1369شریعتمداري، - 2

.281ص ، جامعه شناسی دین،1380واخ، - 3

.389همان، ص - 4

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

132

و تسامح در برابر کسانی که سر دشمنی با اسالم و مسلمانان ندارند نه تنها رواست بلکه اسالم بدان

شده به ي عطوفت و رأفت اسالمی قلوب کفار غیر محارب و معاند نرم کند تا در سایهسفارش هم می

طرف اسالم و مسلمانان جذب گردد.

/[اما] خدا شما را 8(ممتحنه (

دارد که با آنان اند، باز نمیسانی که در [کار] دین باشما نجنگیده و شما را از دیارتان بیرون نکردهاز ک

دارد. پس تساهل و تسامح دینی نیکی کنید و با ایشان عدالت ورزید، زیرا خدا دادگران را دوست می

در برابر تضعیف احکام به معناي کوتاه آمدن در اجراي دستورات دینی و عمل به آنها یا سهل انگاري

-و عقاید دینی ویا مطابق میل دشمنان و معاندان رفتار کردن که همه مربوط به مقام اجرا و عمل انسان

1ها هستند هرگز در دین جایگاهی ندارد.

هاي فرهنگی و اجتمـاعی، بسـتري سـالم بـراي کسـب حکومت وظیفه دارد که در تمامی عرصه

ها و نهادهاي فرهنگی کشور باید در جهت پاسداري جاد نماید. بخشي صحیح و عمل صالح ایاندیشه

-هاي اسالمی، با حرکتی عمیق و فراگیر به مقابله با هجوم فرهنگی دشمن که عمدهاز فرهنگ و ارزش

2ترین تهدید علیه دین و آزادي است بپردازند.

دین و آزادي اجتماعی -3

حق و حقیقت بنیان گذاري شده است و جریان کل يدر فرهنگ اسالمی مدار اصلی دین بر پایه

هستی در این راستا قرار گرفته است. دین حقیقتی است معنوي و روحانی و با جان و قلب آدمی سرو

داري نیز تسلیم حقیقی و پیروي آگاهانه و انتخاب آزاد و بدون اکراه و اجبـار اسـت از کار دارد و دین

ب آسیب به دین و دین داري است.این رو اکراه و اجبار در دین موج

آزادي معنوي بیشـتر از هـر چیـز دیگـرارزش دارد. تنهـا آزادي « گوید:) می1380استاد مطهري(

اجتماعی مقدس نیست؛ بلکه آزادي معنوي هم مقدس است و آزادي اجتمـاعی بـدون آزادي معنـوي

. 32- 29ص 3، دین و مفاهیم نو، ج1379مصباح یزدي، - 1

.66، دین و آزادي، ص1379مصباح یزدي، - 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

133

خواهـد آزادي اجتمـاعی را میسر و عملی نیست. درد امروز جامعه بشري این است که بشر امروز مـی

تواند؛ قدرتش را ندارد؛ چون آزادي معنوي را رود؛ یعنی نمیتأمین کند ولی به دنبال آزادي معنوي نمی

1»توان تأمین کرد.هاي آسمانی نمیجز از طریق نبوت، انبیاء دین، ایمان و کتاب

نسـان وقتـی ارزشـمند و پذیرش اصل دین مانند هر کار اختیاري دیگر ا« گوید:مصباح یزدي می

ال «مستلزم اجر و ثواب الهی است که آزادانه و از روي اختیار باشد. در قرآن کریم نیز اشاره شده است

ن الرّشد من الغیین قد تبیبنا براین آزادي اصل و مقدم بر دین است اساساً وجود اعتبار »اکراه فی الد ،

ي دیـن از آن که انسان آزادانه دین را انتخاب کرد مجموعـه کند... بعددین در پرتو آزادي معنا پیدا می

پـویی اعم از امور اعتقادي و دستورات عملی را نیز پذیرفته است و به لوازم این پذیرش که عمل و راه

در قالب این اعتقادات و فرامین عملی است گردن نهاده آزادانه خـود راتـابع اوامـر و نـواهی خدوانـد

ه عنوان نمونه افراد و با گزینش خود به استخدام نیروهـاي نظـامی و انتظـامی در متعال ساخته است. ب

ي قوانین و مقررات حاکم برنیروهـاي مـذکور حـق آیند اما بعد از استخدام شدن و پذیرفتن آزادانهمی

2»اي که خود خواستند تصمیم بگیرند.توانند به هر گونهتخطّی از قوانین و مقررات را ندارند و نمی

گذارد جلـو که مردم را در اشتغال به هرنوع کاري که دلشان خواست آزاد میاسالم در عین آن

هاي افـراد را گیرد. با این حال آزاديي کارگر، میها را نسبت به طبقهها و سلب آزاديهرگونه تحمیل

ررهایی که براي جامعه نماید. یعنی برخی از کارها را به خاطر مفاسد و ضي قانون محدود میدر دایره

و افراد دارد ممنوع و برخی دیگر را به جهت آنکه متضمن خیر و برکـت اسـت، واجـب و مسـتحب

سازد، مثالً دزدي، تقلب، اختالس، رشوه گیري، ربا، فروش مواد مخـدر و مشـروبات الکلـی، آالت می

3داند.لهو و احتکار و اجحاف را حرام، ولی تجارت، صنعت و دامداري را الزم می

دین و مبارزه با فساد اجتماعی -4

دین اسالم براي حفظ نظم و امنیت اجتماعی با مواردي مانند فاصله طبقاتی، رشوه خواري، قمار،

کند و احکـام و قـوانینی را شراب، زنا و غیره که مفاسد فردي و اجتماعی را به همراه دارد، مبارزه می

.براي هر یک از آنها صادر فرموده است

. 44ص 23، مجموعه آثار، ج 1383مطهري، - 1

.15- 17ص 3، دین و مفاهیم نو، ج1379مصباح یزدي، - 2

.313، اسالم و حقوق بشر، ص1349قربانی، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

134

کنـد و گرنـه : اسالم فاصله طبقاتی را از منظر اقتصاد جلوگیري میمبارزه با فاصله طبقاتی

افتد به جاي آن که سرمایه خویش را در مسیر اگر در جامعه رواج یابد چرخ اقتصاد و تولید از کار می

آن را در اختیـار هـاي اقتصـادي را تحکـیم بخشـند ایجاد و احداث مراکز تولیدي صرف نمایند و پایه

اي است که اسـالم آن را تحـریم نمـوده گیرند و این مسألهدیگران قرار داده و در پایان سود آن را می

1است.

:مبارزه با رشوه خواري

کشاند و ثروتمنـدان جامعـه رشوه خواري نیز یکی از آفاتی است که جامعه را به هرج و مرج می

رسـند در حـالی کـه ع خود با رشوه دادن بـه هـدف خـود مـی در رسیدن به مقاصد مشروع یا نامشرو

محرومان جامعـه ایـن توانـایی را ندارنـد. خداونـد در قـرآن کـریم نیـز بـه مـردم بـا ایمـان فرمـوده

اســــــت:

اي کسانی کـه ایمـان 278ره/بق (

اید از خدا پروا کنید؛ و اگر مؤمنید، آنچه از ربا باقی مانده است واگذارید.آورده

:تحریم شراب و قمار

ي ضررهاي فردي و اجتماعی و روانی قمار نیز شواهدي وجود دارد و قمار موجب درباره

ترین عامل هیجان بی و روانی و بزرگهاي عصي قلبی و گاهی سکته قلبی و مغزي بیماريها بیماري

گردد. دانشمندان روان شناس نیز به آن اعتراف دارند. در قرآن کریم آمده است:محسوب می

/در « پرسند، بگو:از تو می ،ي شراب و قمار) درباره219(بقره

ضرر و 2»آن دو، گناهی بزرگ، و سودهایی براي مردم است، [ولی] گناهشان از سودشان بزرگتر است.

ي استعمال شراب گوشت خوك بر علوم تجربی ثابت شده است که گوشت خوك حاوي مفسده

روند و از نوشیدن شراب نیز نیز بر مغزو روان ز بین نمیهایی است که حتی با پختن نیز امیکروب

.281، ص2، ج1366تفسیر نمونه، - 1

.77، ص2همان، ج - 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

135

عقل انسان اثر سوء می گذارد از نظر شارع اسالم احکام بر طبق مصالح و مفاسد صادر شده است که

1اند .امروز نیز دانشمندان علوم تجربی به مضرات آن پی برده

:تحریم زنا

ي روابط خانوادگی مبتنی است دچـار که بر پایهاي زنا مجاز گردد روابط اجتماعی اگر در جامعه

بنـدد، از گردند و ازدواج از جامعه رخ بـر مـی گردد و فرزندان نامشروع و بی پدر فراوان میتزلزل می

دیدگاه اسالم ازدواج فقط اشباع غریزه جنسی نیست بلکه آرامش روحی و معنوي اشـتراك زن و مـرد

بط جنسی غیر قانونی پیامدهاي نامطلوبی براي نهاد خانواده روا 2در زندگی و صمیمیت و مودت است.

-هاي شـدید وارد مـی ي او و فرزندان آسیبو اجتماع و فرد به همراه دارد و به شخصیت فرد، خانواه

سازد که شود ایمان فرد متزلزل شود و احساس گناه به عزت نفس او آسیب وارد میکند. زنا باعث می

بهره برداري جنسی غیر مشروع که در متون اسـالمی از 3انی طوالنی است.جبران آن مستلزم صرف زم

شود در اسالم بسیار مذمت شده اسـت؛ و چنـان کـه در آن به عنوان زنا، لواط وکلمات دیگر تعبیر می

خــوانیم: قـرآن مــی

/نزدیک زنا مشوید که کار بسیار زشت و بـد راهـی )32(اسراء

است.

دین و برقراري عدالت اجتماعی -5

دین اسالم براي حفظ و امنیت اجتماعی مردم را به عدالت خواهی دعـوت کـرده اسـت. اسـالم

دهـد براي برقراري عدالت اجتماعی و جلوگیري از هرگونه ستم و سلب امنیـت عمـومی دسـتور مـی

علیه امنیت مردم، با اسلحه ولو آن که آن اسلحه عصا، چاقو، سنگ و چـوب باشـد قیـام چنانچه کسی

کند و در جامعه ایجاد خوف و ناامنی نماید، بایستی به حسب شدت و ضعف گناهی که مرتکب شده،

کیفر قتل و دزدي، قطع دست راسـت و پـاي چـپ و تبعیـد را تحمیـل نمایـد.

.17، ص17همان، ج - 1

.102، ص12همان، ج - 2

.103، خانواده در نگرش اسالم و روان شناسی، ص1385ساالري فر، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

136

/33(مائـــده (

کنند بایستی کشـته کیفر کسانی که با خدا و رسولش سر ستیز و جنگ دارند و در زمین ایجاد فساد می

یابه دار آویخته یا دست و پایشان بطور خالف بریده و یا تبعید شوند و تازه این کیفر دنیایی آنهاست و

لطمه به حیثیت دیگران تـا ایـن براي آنها در آخرت عذاب بزرگی است. در مواردي که سلب امنیت و

درجه نرسیده باشد، حکومت اسالمی طبق صالحدید خویش و مصالح جامعه حق دارد افراد متعدي و

1متجاوز را تعزیر و تنبیه نماید.

دین اسالم به استقرار عدالت توجه خاص مبذول داشته و قاضی را موظف ساخته که به دادگـري

-نسانی منوط به وجود عدالت و فعلیت یافتن آن در امور مردم مـی حکم دهد. دوام و بقاي جماعات ا

باشد، آسایش در هر اجتماعی و سعادت و خوشبختی انسان وابسته به عدالت است. در هر جامعه هـر

گردد. کشورهایی که مقداري از عدالت تحقق یابد، همان اندازه آسایش و امنیت در میان مردم ظاهر می

، دوام و بقاي آنها حتی در ناامنی نتیجه مقداري عدالت اسـت کـه در روابـط دچار هرج و مرج هستند

گردیـد. عـدالت شود وگرنه شیرازه زندگی و اجتماع افراد از هم متالشی میخصوصی آنان رعایت می

2تنها عامل براي حفظ امنیت و آسایش انسانی است.

اجتماعی اخالقی بـه دور بـوده، اسالم خواهان محیطی است که از هرنوع هرج و مرج اخالقی و

همه کس بتواند از عدالت اجتماعی، امنیت عمومی، حفظ آبـرو و حیثیـت شخصـی برخـوردار باشـد.

کند: راه تعالیم اخالقی، راه قانونی. اسالم هر اسالم براي بوجود آوردن چنین محیطی از دو راه اقدام می

، تحقیر، اذیت، آزار، ترسـیدن و... دیگـران نوع عملی را که موجب ضرر، اهانت، شماتت، لعن و طعن

اي به حیثیات مردم گردد، تحـریم باشد و یا باعث آبرو ریزي، سلب امنیت شخصی، اجتماعی و لطمه

کــرده اســت. چنـــان کــه قـــرآن کــریم هشـــدار داده اســت:

.494، اسالم و حقوق بشر، ص1349قربانی، - 1

کی تلخیص. ، با اند49-51، مبانی و کلیات علم حقوق، ص1370مدنی، - 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

137

جهت) بیازارند، بترسند که دانسـته ) آنان که مردان و زنان با ایمان را بی تقصیر و گناه (بی58(احزاب/

1اند.گناه و تهمت بزرگی را مرتکب شده

ابزار دین در حفظ نظم و امنیت اجتماعی -6

اوند و انجام یک رشته فرایض دینی مقرر گردیده است که بدون در دین، ایمان و معرفت خد

شک التزام جامعه به این امور نقش مهمی در پایبندي افراد به قوانین اجتماعی و رعایت حقوق دیگران

خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: 2دارد. گلپایگانی،

اند، آنان راست ایمنی و ایشان راهیافتگانند.) کسانی که ایمان خود را به شرك نیالوده82(انعام/

محققین علوم تربیتی عقیده دارند که نیروي دین براي جوانان در اجتماع سودمند است و ضـامن

هاي آنهاسـت، عـاملی اجتماعی است، سبب کاهش بسیاري از گناهان و لغزش اجراي مقررات دینی و

و مشـروط و مقیـد هـا براي رشد و کسب استقالل و اعتماد به نفس است، موجبی براي کنتـرل آزادي

کردن آن است، عامل قدرت روحی و پیشروي به سوي هدف است، مایـه اطمینـان خـاطر و دوري و

است و باعث می شود که شخصیت انسانی خود را پی ریزي و خـود برکناري از اضطراب و تشویش

ها و خطرات زیـادي در پـی را براي سازگاري اندیشیده با اجتماع آماده کند. در غیر این صورت زیان

3دارد.

هاي اخالقیرعایت اصول و ارزش -الف

کر به عنوان ابزاري ایمان و عمل صالح، نماز و تقوا، رعایت حجاب و امر به معروف و نهی از من

آید که در قرآن کریم به رعایت آنها نیز تأکیـد شـده کارآمد در حفظ نظم و امنیت اجتماعی بشمار می

. 492، اسالم و حقوق بشر، ص 1349قربانی، - 1

.14، ص2، ج1380عقاید استداللی، - 2

.114، شناخت، هدایت و تربیت نوجوانان و جوانان، ص1363قائمی، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

138

یـا عزلـت گزینـی و انـزوا و ها ها و اطاعت طاغوتاست. محققان اسالمی اذعان دارند که با ترك بت

نها راه تقـرب بـه خـدا دانسـت. ي سلبی آترك معاشرت را نمی توان به خودي خود و به لحاظ جنبه

ترین عبادت، همان فعالیتی است که دل آزادانه و آگاهانه براي یافتن مطلوب فطري خـود انجـام اصیل

ي انسان باید به نحوي مرتبط با این فعالیت قلبی شود تا در مسـیر تکامـل قـرار گیـرد. ها دهد. فعالیت

شه و جهت دهنـده بـه آن اسـت و صـالح و ایمان مقتضیِ عمل است، نه عین عمل خارجی، بلکه ری

شایستگی و حسن فاعلی فعل، بستگی به ایمان دارد. اگر عملی از ایمان به خدا سرچشـمه نگیـرد، در

سعادت حقیقی انسان تأثیر نخواهد داشت، گرچه کرداري نیکو باشد و منـافع بسـیاري در دنیـا بـراي

مال مؤثر در دوام و اسـتحکام ایمـان و اعمـال خودش یا دیگران بر آن مترتب شود. کردار شایسته، ع

1گردد.ي ایمان میناشایست و ارتکاب گناهان، موجب ضعف و سرانجام خشکیدن ریشه

نماز را » اقم الصلوه لذکري.« دهد، در قرآن کریم آمده است:نماز حالتی است که به انسان نظم می

باید به قصد قربت و بـراي خـدا انجـام داد طبعـاً براي من بپادار از انجا که نماز عبادت است و آن را

موجب یاد خدا خواهد بود یاد خدا نیز نسبت به ترك گناهان تنها به صورت یک زمینه است نه علـت

تامه یعنی در آنان زمینه روح طاعت و ترك گناه پدید آورده و اثر تربیتی و بازداشتن از گناه را داراست

یکنوع اثر تربیتی خواهد داشت خواه این اثر قوي و همـه جانبـه باشـد یـا البته در تمام افراد نمازگزار

2ضعیف و کم فروغ و این بستگی به برگزاري نماز و آداب و روح آن دارد.

گوید: تقوا به معناي انزوا و دوري از اجتماع نیست، بلکه حفظ صیانت نفس است که مطهري می

را از لغزش حفظ و نگهداري کنـد و بایـد در روح خـود در عین حال که انسان در محیط لغزنده خود

دهد و با آن که در محیط لغزنـده و حالت و قوتی بوجود آورد که به او مصونیت روحی و اخالقی می

ي روحی او را حفظ کند و مانع محیطی که وسایل و موجبات گناه برایش فراهم آمده آن حالت و ملکه

خداوند مدد و استعانت جست که بـراي تقـواي بیشـتر مـا را موفـق شود که آلودگی پیدا کند. باید از

ي بسـیاري از کند توجه داشت، تقـوا ضـامن و وثیقـه بفرماید و به خطراتی که بنیان تقوا را متزلزل می

تـري دارد، دسـتور ي قـوي گناهان شناخته شده ولی نسبت به بعضی دیگر از گناهان که تأثیر و جاذبـه

ي دزدي یـا ه. مثالً در مقررات دینی گفتـه نشـده کـه خلـوت کـردن بـا وسـیله حریم گرفتن داده شد

ي خلوت بسر ببرد که اگـر شرابخواري یا قتل نفس حرام است مثالً مانعی ندارد کسی شب را در خانه

با تلخیص. ،86-8697، خودشناسی براي خود سازي، ص1385مصباح یزدي، - 1

.193، ص14، ج1366تفسیرالمیزان، - 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

139

بخواهد العیاذ باهللا شراب بخورد هیچ رداع و مانع ظاهري نیست. همان ایمان و تقوا ضامن انسان است.

سأله جنسیت به حکم تأثیر قوي و تحریک شدیدي که این غریزه در وجود انسان دارد، ایـن ولی در م

عفتی ممنوع است زیـرا ایـن ي بیضمانت از تقوا برداشته شده و دستور داده شده که خلوت با وسیله

ن تواند احیاناً در این حصار هر اندازه منیع و مستحکم باشد نفوذ کنـد و ایـ خطر، خطري است که می

1حصار را فتح کند.

توانـد هاي اخالقی و مذهبی همراه با احتـرام مـی روان شناسان نیز بر این نظرند که کسب آگاهی

هـدایت دینـی نـاظر بـر عامـل 2هاي مثبت سوق دهـد. افراد منحرف را به سمت خودشناسی و ارزش

یـن در هـدایت و کنـد. نقـش د شناختی انگیزش است و به ما در انتخاب و گزینش کماالت کمک می

شود تا او انرژي درونی خود را صرف امور پست و فـانی جهت دهی به کمال خواهی انسان باعث می

نکند، کماالتی از قبیل علم و دانش، فضایل اخالقی، حقیقت طلبی و خداجویی، تقوا، صبر، توبه، روزه،

مسـتمندان، رسـیدگی بـه نماز و کارهاي مثبت اجتماعی از قبیل صلح، اعطاي صـدقه و دسـتگیري از

یتیمان و رعایت حقوق دیگران رمز موفقیت انسان در زندگی است که اگر انسان از مسیر کمال خارج

3شود.شود، جامعه به انحراف کشانیده می

حجاب -ب

یکی از عوامل حفظ نظم و امنیت اجتماعی در دین اسالم، دستور حجاب است که براي زنان بـه

گویند که انسان آزاد بیشتر شده است. مطهري در این باره آورده است: بعضی میطور اختصاصی تأکید

تواند هر کاري که دلش خواست در جامعه اسالمی انجام دهد. این حرف با منطق سازگاري است و می

اي در دنیا بدون قانون نیست و اسالم نیز زنند باید بدانند هیچ جامعهندارد، کسانی که این حرف را می

راي جلوگیري از فساد و انحراف حجاب را واجب کرده است و خانمی که با وضع تحریک آمیزي از ب

کند این فساد است نه آزادي حجاب قانون شود و نظر مردان را به سوي خود جلب میخانه خارج می

ن توجهی به قانون اسالم ناشی از سست بودن ایمان به خداوند سبحان است پوشش زاسالم است و بی

در همان حدودي که اسالم تعیین کرده است موجب احترام و کرامت بیشتر اوست زیرا او را از تعرض

.22- 32، ده گفتار، ص 1370مطهري، - 1

.151، احمد، روانشناسی نوجوانان و جوانان،ص1382احمدي، - 2

.129ص، 1367اهداف تربیت از دیدگاه اسالم، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

140

اي مصالح اجتماعی، زن یا مرد را مقید سازد کـه در اگر رعایت پاره 1دارد.افراد فاقد اخالق مصون می

زننـد و تعـادل معاشرت روش خاصی را اتخاذ کنند و طوري راه بروند که آرامـش دیگـران را بـرهم ن

توان نامید و آن را منافی حیثیت نمی» بردگی«یا » کردنزندانی«اخالقی را از بین نبرند. چنین مطلبی را

2توان دانست.انسانی و اصل آزادي فرد نمی

اي کـه قـوانین اسـالم تعیـین کـرده، هـم هاي ظـاهر زنـان مطـابق محـدوده لزوم پوشش زیبایی

کنـد. طبیعـت رد و هم به حفظ خانواده و استحکام بنیان آن کمک میکارکردهاي فردي و اجتماعی دا

اي است که زیبایی و جذابیت خاصی دارد و به همین جهت، اکنون در غرب از آن بـه بدن زن به گونه

هـا را نپوشـانند، در شود و اگر زنان این زیباییعنوان یک ابزار تبلیغاتی بسیار مؤثر و شایع استفاده می

گیرند. همچنین وجود این آزارها در محیط شغلی، نـه مورد آزار و تعدي دیگران قرار می محیط جامعه

3گذارد.کند، بلکه تأثیر روانی ناخوشایندي نیز بر آنها بر جاي میتنها کارایی آنان را مختل می

امر به معروف و نهی از منکر -ج

روف و نهی از منکر است که در اسالم یکی از عوامل مهم حفظ نظم و امنیت اجتماعی، امر به مع

به آن سفارش گردیده است و بر همگان واجب است. اندیشمندان اسالمی بر ایـن نظرنـد کـه جامعـه

باشد همان گونه که اگر یک عضو بدن فاسد مریض در اعضاي دیگر اسالمی مانند یک پیکر انسان می

داواي بیمار بپردازند تا بیماري به سایر افراد بدن آرامش ندارند پس باید در صدد بهبود عضو فاسد به م

جامعه سرایت نکند و در اسالم نیز طبق شرایط که مقرر شده است اگر کسی کار زشتی دید باید تذکر

شود باید با کمال میل پذیراي آن دهد اگر کسی عمل خالفی از او سر می زند وقتی به او تذکر داده می

کر بگوید به شما ربطی ندارد زیرا آلودگی یک نفر بتدریج جامعه را فرا باشد و حق ندارد به ناهی از من

توان در حکومت اسالمی انجام داد تشریع امر به معروف و نهـی از گیرد هر عمل و گفتاري را نمیمی

منکر براي رعایت مرزهاست و یکی از علل تأسیس حکومت اسالم جلوگیري از محرمات و تخلفات

توان الزام کرد که دسـتورات دینـی را مراعـات نمایـد اسـالم ک مسلمان را نمیدینی است. همچنین ی

گیرد آزادي عمل و بیان در اسالم نامحدود نیست هـر عمـل و گفتـاري را جلوي تظاهر به فسق را می

.102، مسأله حجاب، ص1384مطهري، - 1

.447، ص19، مجموعه آثار، ج1383مطهري، - 2

.105م و روان شناسی، ص، خانواده در نگرش اسال1385ساالري فر، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

141

توان در حکومت اسالمی انجام داد تشریع امر به معروف ونهی از منکر براي رعایت مرزهاسـت و نمی

کنند شرابخواري و قمار بازي و عریـان گـردي بگوید یا غیبت کند او را بازداشت نمی اگر کسی دروغ

ي ما با جامعه غربی هم، چنین است کسانی که بدنبال چنین نگرش و آزادي هستند در حالی که جامعه

از و اسالم با مسیحیت مطرح در آنجا تفاوت دارد زیرا در اسالم عالوه بر فریضه امر به معروف و نهی

1ها جلوگیري کند.منکر و نظارت عمومی دولت هم باید از تظاهر به فسق و تجاوز به حرمت

حق نظارت عمومی به تعبیري امر به معروف و نهی از منکر، که به سالم سـازي محـیط اجتمـاع

ــی ــوده اســت: برم ــریم فرم ــرآن ک ــد در ق ــردد، خداون گ

/و باید از میان شما، گروهی؛ [مردم] را به نیکی دعوت کننـد و بـه 104(آل عمران (

ر بیان این آیه اشاره دارنـد کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند، و انان همان رستگارانند. مفسرین د

ي یک پوشش اجتماعی براي محافظـت ي امر به معروف و نهی از منکر، در حقیقت به منزلهکه مسأله

ي امر به معروف و نهی از منکر در میان نباشد عوامل مختلفی که دشمن جمعیت است. زیرا اگر مسأله

خورند و آن را از هم متالشی تماع را میهاي اجاي ریشهبقاي وحدت اجتماعی هستند همچون موریانه

امر به معروف و نهی سازند، بنا بر این حفظ وحدت اجتماعی بدون نظارت عمومی ممکن نیست.می

ي عقلی است چنان که در اجتماع چیزي به عنوان ضرر فردي وجـود نـدارد و هـر از منکر یک وظیفه

جتماعی درآید و به همین دلیل منطق و عقل بـه زیان فردي این امکان را دارد که به صورت یک زیان ا

دهد که در پاك نگه داشتن محیط زیست خـود از هـر گونـه تـالش و کوشـش افراد اجتماع اجازه می

2وخودداري نکنند.

غایـه الـدین االمـر داري برشمرده است: امام علی(ع) امر به معروف و نهی از منکر را غایت دین

نهایت دین داري امر به معروف و نهی از منکـر و بـه 3.و اقامه الحدود بالمعروف و النّهی عن المنکر

.39، ص4، آزادي و پلورالیسم دینی، ج1379مصباح یزدي، - 1

.34، ص3، ج1366تفسیر نمونه، - 2

.541، ص6373، ح1، ج1379شیخ االسالمی، گفتار امیرالمؤمنین علی(ع)، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

142

پاي داشتن حدود است. (ممکن است مراد حدودي باشد که خداوند براي بعض از گناهان قرار داده و

امکان دارد مراد حد مطلق و مرز احکام الهی باشد).

، مـردم نقـش بسـیار سـازنده و (ع)محققین اذعان دارند که در الگوي حکومتی امـام علـی

(ع)توان آن را از بهترین الگوهاي حکومت مشارکتی دانست. امام علیاي که میحساسی دارند؛ به گونه

داند که حکومت باید آن را مراعات کند و از سوي در این خصوص از سویی مشارکت را حق مردم می

هاي خواند. سفارشو مردم را اداي آن فرا میشمرد ي همگانی برمیدیگر، مشارکت را تکلیف و وظیفه

کند کـه ي امر به معروف و نهی از منکر در همین جهت است. وي آشکارا بیان میامام علی(ع) درباره

ال تترکـوا األمـر «گیـرد: اگر مردم در انجام این تکلیف، کوتاهی ورزند، فساد و شرارت جامعـه را مـی

؛ امر به معروف و نهی از منکر را تـرك نکنیـد کـه »علیکم شرارکم بالمعروف والنّهی عن المنکر فیولّی

1شوند.بدانِ شما بر شما مسلط می

نتایج

داري نیز تسـلیم دین حقیقتی است معنوي و روحانی و با جان و قلب آدمی سرو کار دارد و دین

موجب آسـیب بـه دیـن و حقیقی، پیروي آگاهانه و انتخابِ آزاد است از این رو اکراه و اجبار در دین

خواهد آزادي اجتمـاعی را تـأمین دین داري است. درد امروز جامعه بشري این است که بشر امروز می

رود بنا براین آزادي اصل و مقدم بر دین است اساساً وجود اعتبـار کند ولی به دنبال آزادي معنوي نمی

ي دیـن آزادانه دین را انتخاب کـرد مجموعـه کند. بعد از آن که انسان دین در پرتو آزادي معنا پیدا می

دهد که نظـم و امنیـت دین به ما نشان می اعم از امور اعتقادي و دستورات عملی را نیز پذیرفته است.

شـود. هاي اخالقی در زندگی برقـرار نمـی اجتماعی جز با بینش و اعتقاد دینی، رعایت اصول و ارزش

عتیاد، بزهکاري، سرقت، قتل، خیانـت، زنـا، خودکشـی و هاي اعتقادي و اخالقی موجب اضعف بنیان

شود. غیره موجب اختالل در سالمت روانی افراد در اجتماع می

هـاي با توجه به پیشرفت تکنولـوژي و فـن آوري اطالعـات در عصـر حاضـر، از طریـق شـبکه

فاده نادرسـت از ایـن ، تلفن همراه و اسـت ارتباطات و اطالع رسانی؛ رادیو، تلویزیون، اینترنت، ماهواره

ابزار موجبات خلل در نظم و امنیت اجتماعی گردیده است. از سوي دیگر نبـودن فضـاي عـاطفی در

. 306، ص1382ي امام علی(ع)، دانشنامه - 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

143

ها و محبت بین اعضاي خـانواده، والـدین مسـتبد، درگیـري و اخـتالف والـدین، طـالق، فقـر خانواده

د بودن محیط اجتماعی، اقتصادي، فقر فرهنگی، عدم اشتغال جوانان به تحصیل، معضل بیکاري، نامساع

شـود. حکومـت معاشرت با دوستان ناباب از علل بروز اختالل در نظم و امنیت اجتماعی شـمرده مـی

اسالمی طبق صالحدید خویش و مصالح جامعه حق دارد افراد متعدي و متجاوز را تعزیر و تنبیه نماید.

سـرگردان و دچـار بحـران اسـت کـه پناه، بنا براین دین به عنوان تکیه گاهی امن براي انسان بی

آورد. روش دین در وضع قـوانین فـردي و اجتمـاعی، روش امنیت و آرامش را براي وي به ارمغان می

تساهل و تسامح دینی است. از کارکردهاي مهم دین، جلوگیري از محرمات و تخلفـات دینـی اسـت.

ه طبقـاتی، رشـوه خـواري، قمـار، دین اسالم براي حفظ نظم و امنیت اجتماعی با مواردي مانند فاصـل

کند و احکـام و قـوانینی را شراب، زنا و غیره که مفاسد فردي و اجتماعی را به همراه دارد، مبارزه می

براي هر یک از آنها صادر فرموده است. اسالم هر نوع عملی را که موجب ضـرر رسـانیدن و آزار بـه

دین اسـالم بـراي م گردد، تحریم کرده است.دیگران، آبرو ریزي، سلب امنیت فردي و اجتماعی مرد

حفظ و امنیت اجتماعی مردم را به عدالت خواهی دعوت کرده است. در هـر جامعـه هـر مقـداري از

گردد. ایمان و عمل صالح، نماز عدالت تحقق یابد، همان اندازه آسایش و امنیت در میان مردم ظاهر می

توان ز منکر از جمله عناصر مهم دین اسالم است و میو تقوا، رعایت حجاب و امر به معروف و نهی ا

آنها را به عنوان ابزاري کارآمد در حفظ نظم و امنیت اجتماعی بشمار آورد که در قرآن کریم نیز بـدان

هاي فرهنگی و اجتمـاعی، بسـتري تأکید شده است. حکومت دینی نیز وظیفه دارد که در تمامی عرصه

و عمل صالح ایجاد نماید. ي صحیحسالم براي کسب اندیشه

منابع

ي محمدمهدي فوالدوند.قرآن کریم، ترجمه -1

، قـم: مدرسـه 1379نهج البالغه، ترجمه و شرح امامی، محمدجعفر و آشتیانی، محمدرضـا، -2

.علیه السالماالمام علی بن ابی طالب

اتی ، روانشناسـی نوجوانـان و جوانـان، اصـفهان: مؤسسـه انتشـار 1382احمدي، سید احمد، -3

مشعل.

، تهران: مرکز نشر اسراء.1377ي معرفت، جوادي آملی، عبداله، شریعت در آینه -4

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

144

ي اسالمی، دانشنامه امام علی، زیر نظر علی اکبر رشاد، به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه -5

ي اسالمی.، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه1382تهران:

، زیر نظر: علیرضا 1367) اهداف تربیت از دیدگاه اسالم،2سالمی(درآمدي بر تعلیم و تربیت ا -6

اعرافی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

، قم: انتشارات نصایح. 1380ربانی گلیایگانی، علی، عقاید استداللی، -7

، زیر نظر: سید محمد 1385ساالري فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسالم و روان شناسی، -8

غروي، محمد کاظم عاطف وحید، تهـران: سـازمان مطالعـه و تـدوین کتـب علـوم انسـانی

دانشگاهها(سمت).

، روان شناسی اجتماعی، تهران: انتشارات آواي نور. 1379،هدایت اهللا ،ستوده -9

، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.1369شریعتمداري، علی، تعلیم و تربیت اسالمی، -10

یخ االسالمی، حسین، گفتار امیرالمـؤمنین علـی(ع) (ترجمـه هدایـه العلـم و غـررالحکم)، ش -11

، قم: انتشارات انصاریان. 1379

ي عبـدالکریم نیـري بروجـردي، عالمه طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، ترجمـه -12

، نشر بنیاد علمی و فکري عالمه طباطبایی.1366

، تهران: انتشارات امیري.1363ربیت نوجوانان و جوانان، قائمی، علی، شناخت، هدایت و ت -13

، تهران: انتشارات امیري.1368همو، زمینه تربیت، -14

، تهران: انتشارات کتابخانه صدر.1349قربانی، زین العابدین، اسالم و حقوق بشر، -15

، تهران، نشر همراه. 1370مدنی، سید جالل الدین، مبانی و کلیات علم حقوق، -16

، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امـام 1379، محمدتقی، آزادي و پلورالیسم دینی، مصباح یزدي -17

خمینی.

، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشـی و پژوهشـی 1385همو، خودشناسی براي خودسازي، -18

امام خمینی.

، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.1379 ،همو، دین و مفاهیم نو -19

هران: انتشارات صدرا. ، ت1370مطهري، مرتضی، بیست گفتار، -20

، تهران: انتشارات صدرا. 1370همو، ده گفتار، -21

، تهران: انتشارات صدرا.1383همو، مجموعه آثار، -22

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

145

، تهران: انتشارات صدرا.1384همو، مسأله حجاب، -23

، تهران: دارالکتـب 1353-1366مکارم شیرازي، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، -24

االسالمیه.

، تهران: سازمان مطالعـه و 1380م، جامعه شناسی دین، ترجمه: جمشید آزادگان، واخ، یواخی -25

تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

146

اعتیاد به مواد مخدر جدید

کمانگريام کلثوم

مقدمه

تحقیقات تاریخی و مردم شناختی نشان داده است که استفاده از مواد مخدر در گذشته صـرفاً بـه

اما بعدها هنگامی که مرفین و کوکائین و هروئین به بازار آمد مـوادي از اعتیـاد . ساالن محدود بودبزرگ

استفاده از مواد مخدر ناگهان در میان جوانان شایع شد و بـه صـورت 1970در اوائل دهه . جوانان شد

گر گسترش یافت مساله اي جهانی در آمد و ابعاد همگیر آن به صورت یک موج از قاره اي به قاره دی

ي روان گردان به طور فزاینده ها کراك و قرص ،پان ،این روزها اعتیاد به مواد مخدر صنعتی مثل شیشه

از بین موادي که این روزهـا در بـازار وجـود دارد . اي در بین جوانان و نوجوانان گسترش یافته است

شود و به هر طریقـی می د معتادکراك خطرناك ترین ماده اعتیاد آوري است که با یکبار مصرف آن فر

رسد و فرد مصـرف کننـده را دچـار می شود و به مغز می که استعمال شود خیلی سریع جذب ریه فرد

)1373هدایت اهللا )( ،(ستوده. کند می حاالت تهاجمی

مخدرهاي صنعتی در واقع ترکیبی از مخدرهاي سنتی با مواد شیمیایی هستند وو به علت ترکیب

دارند سیستم مرکزي اعصاب را تحریک کرده و باعث بروز نوعی تشـنج وحرکـات غیـر شیمیایی که

و به علت . شوند می ي شدید رفتاريها گشادي مردمک و در مجموع کنش ،قابل کنترل به همراه تعریق

شود تا جوانـان نسـبت بـه چنـین مـواردي می پس از استعمال سبب ها تحریک زایی و افزایش انرژي

) .1373،پیدا کنند (همان منبعگرایش بیشتري

اما کـراك موجـود در بـازار . آید و فقط وابستگی روانی دارد می کراك اصل از کوکائین به دست

و بسـیار خطـر . وابستگی جسمی نیـز دارد ،آید و عالوه بر وابستگی روانی می ایران از هروئین بدست

وي معتادانی که بـراي تـرك کـراك بـه در پژوهشهاي انجام شده بر ر. ناك تر از کراك کوکائین است

مراکز درمانی مراجعه کردند نتیجه گیري شده است که حدود سه چهارم معتادان مراجعه کننده تصـور

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

147

بـر اسـاس اطالعـات موجـود . کردند که به کراك معتاد شدند در حالیکه به هروئین مبتال بوده انـد می

ك شده اند بر اثر ناآگاهی و بی اطالعـی بـوده و از بسیاري از کسانیکه مبتال به مصرف و اعتیاد به کرا

،(فرجـاد . دانسـتند مـی ي روان گردانها عوارض این ماده مخدر بی اطالع بوده اند و آنرا در حد قرص

) 1378 ،محمد صمین و همکاران

بیان مسئله

شـه شود ولی این کشـفیات همی می علم در پیشرفت خود هر روز به کشفیات مفید و مثمري نائل

تا چند سـال قبـل وقتـی . مواد مخدر صنعتی و مواد روان گردان نمونه بارز این مدعاست. مفید نیستند

آمد نا خودآگاه تصویر دود و آتش و سرنگ و افراد کـز می معتاد و مواد مخدر به میان ،حرف از اعتیاد

اوضاع کامالً تغییر کـرده شد اما اکنون می کرده در کنار اماکن مخروبه و حاشیه شهرها در اذهان تداعی

کراك و دیگر اقالم مشابه که براي مصرف آنها نیـازي ،شیشه ،ال اس دي ،مواد مخدري نظیر اکستازي

گیرند می و خیلی راحت مورد مصرف قرار. ترس از مامور و پراکنده شدن بو نیست ،امن ،به مکان دنج

کنند جوانان و کثر کسانیکه کراك استفاده میاز این مواد کراك ماده بسیار خطرناك و مرگباري است و ا

شود و درمـان و تـرك کراك ماده خطرناکی است که با یک بار مصرف فرد معتاد می. نوجوانان هستند

عـدم آشـنایی بـا کـراك و خطـرات آن . گردد می آن بسیار سخت و در مراحل پیشرفته تر غیر ممکن

به همین دلیل در این پژوهش قصد داریـم بـا ایـن . ندشو می مهمترین علتی است که افراد به آن معتاد

ماده مرگبار بیشتر آشنا شویم وبدانیم که کراك چیست ؟ عوارض و خطرات آن چیست؟ و درمـان آن

به چه صورت است ؟

ضرورت و اهمیت پژوهش :

بـا یکی از مهمترین دالیلی که باعث اعتیاد جوانان و نوجوانان به کراك شده است عدم آشـنایی

متاسفانه اطالعات دقیق و مکتوبی در مورد کراك وجود نـدارد و آگـاهی . این ماده مخدر مرگبار است

دانند جوانان و نوجوانان در مورد کراك بسیار محدود است و کراك را در حد قرصهاي روان گردان می

د به همین خاطر و از خطرات و پیامدهاي آن بی اطالع هستند و از مصرف آن هیچ ترس و ابایی ندارن

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

148

،ضرورت دارد که پژوهشی در این زمینه انجام شود و اطالعات بیشتر و دقیـق تـري در مـورد کـراك

. ي درمانی آن بدست آید و در اختیار افراد جامعه قرار گیردها عوارض آن و شیوه

هدف پژوهش :

،تلوزیـون ( هـا در مورد کراك و عوارض آن اطالعات چندانی در دست نیسـت حتـی در رسـانه

کراك در سایه اي از ابهام باقی مانده . روزنامه ) مطالب زیادي در مورد کراك عنوان نشده است ،مجله

است به همین خاطر افراد جامعه آگاه چندانی در مورد کراك ندارند و هر روز بر تعداد قربانیان کـراك

کـاري بسـیار دشـوار و حتـی غیـر دهد که درمان افراد معتاد به کراك می شود. شواهد نشان می افزوده

ممکن است پس بهترین و آسانترین راه حل پیشگیري از اعتیاد به کراك است. بـراي پیشـگیري بایـد

هدف این پـژوهش بدسـت . اطالعات صحیح و دقیقی داشته باشیم و در اختیار افراد جامعه قرار دهیم

نبی از آن است .و در مرحله بعـد صحیح و علمی در مورد کراك و خطرات جا ،آوردن اطالعات دقیق

. باشد می اطالع رسانی به افراد جامعه در مورد این ماده مخدر مرگبار

روش پژوهش :

. روش پژوهشی از نوع توصیفی است و از اطالعات کتابخانه اي استفاده شده است

کراك چیست ؟

یتـوکس کوکـا در نـواحی کوکائین پودر سفید رنگی است که از برگهاي بوته گیـاهی بـه نـام ار

1378،محمد حسین وهمکاران،(فرجاد. آید می روید بدست می بولیوي و پرو به طور وحشی و خودرو

) که نوع خاص از کوکائین که در ایاالت متحده آمریکا رواج گسترده اي دارد کراك است کـه نـوعی

آید می کربنات سدیم به دست الکالوئید کوکائین که از مخلوط کردن پودر نمک هیدروکلراید آن با بی

آورند .اصوالً کراك از سایر انـواع می کنند و به شکل تخت سنگهاي کوچک در می سپس آن را خشک

به همین جهت تاثیر . کوکائین به این دلیل متفاوت است که به آسانی تبخیر شده و قابل استنشاق است

کوکائین را بوسیله گرمـا دادن بـا ،ن کراكقبل از ساخته شد. شود می آن با بیشترین درجه سرعت آغاز

آمونیاك و یا یک حالل فرار از بنیان هیدروکلراید آن جدا کرده و سپس کوکائین آزاد شـده را دود ،اتر

و وارد شدن آسیب به مصرف کننـده ها این فرایند خطرناك است زیرا احتمال اشتعال حالل. کردند می

)1994،کا(انجمن روانپزشکی آمری. آن وجود دارد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

149

کراك کوکائین واقعاً گران قیمت است به همین خاطر به عنوان ماده مخدري براي ثروتمندان و یا

سناتوري مشهور است و به خاطر گران بودن و دسترسی نادر آن در ایران شایع نیست و آنچـه کـه در

مقایسـه بـا کـه خلـوص بیشـتري در . شود اسم خیابانی هروئین است می ایران با عنوان کراك مصرف

گـرم 100تا 10کراك هروئین است که تا حد امکان اشباع شده یعنی یک گرم کراك از . هروئین دارد

شود ولی قیمت آن هم قیمت هروئین ساخته شده ولی قیمت آن هم قیمت هروئین می هروئین ساخته

بسـیار شـدید تـر و و در بعضی مواقع به مراتب ارزان تر از هروئین است اعتیاد آن نسبت به هـروئین

) 2004،آنیتا،(نایک. فوري تر و ترك آن بسیار مشکل است

مصرف حتی یکبار کراك اعتیاد آور است و نوجونان نمـی داننـد کـه بـدتر از هـروئین بنـابراین

ي هـا کنند که کراك چیزي در حد قـرص می وحشتی که از هروئین دارند از کراك ندارند و اکثر خیال

زي است و به همین دلیل از مصرف آن وحشت ندارند و این عامل شروع اعتیاد و روان گردان و اکستا

ي اکستازي شده باعث شده کـه خطـر ها علت فاجعه است تنبلیغات زیادي که شبانه روزي علیه قرص

بدون بـو اسـت و . .. حشیش و ،کراك بر خالف هروئین ف تریاك. کراك در سایه و پنهان باقی بماند

توانـد در حمـام یـا می اده و بدون نیاز به وسایل هجیم و صرف وقت است و فردمصرف آن بسیار س

کراك بسیار کوچک است از نخود کوچکتر به انـدازه . دقیقه مصرف کند 2الی 1توالت ظرف کمتر از

توانـد بارهـا بـا یـک مـی چسباند و همین اندازه می یک عدسی حتی یک دانه اش را به نوك سنجاقی

به سادگی نمی ها بنابراین جاسازي آن بسیار ساده و خانواده. مورد استفاده قرار گیرد سنجاق داغ دیگر

توانند آن را کشف کنند چیزي شبیه به یک تکه گچ از دیوار کنده شده و به اندازه یک ماش توجه هیچ

حتی کار تواند سالها زنده بماند و زندگی عادي داشته باشد می معتاد به تریاك. کس را جلب نمی کند

توانـد مـی کندو خانواده اش را سرپرستی کند حتی معتاد هروئین نیز اگر به طرف تزریق کشیده شود

کیلـو از وزن بـدنش کـم 30سال زنده بماند اما معتادي که سه ماه بعد از مصرف کراك تـا 20تا 10

تیـادش حـدافل کبـد و معتاد به کراك در پایان اولـین سـال اع . شود بیش از دو سال زنده نمی ماند می

پس از یـک . دهد و هر گز نمی تواند بیش از یک ماه زندگی عادي داشته باشد می طحالش را از دست

دردهـاي عظالنـی و . ماه یا نشسته و یا در حال چرت زدن و یا خمار و در حـال درد کشـیدن اسـت

عتـاد خمـار اسـت و در زمانیکـه م . استخوانی وحشتناك که نمی تواند کار و زندگی عادي داشته باشد

شـود ایـن تقربیـاً می حال درد کشیدن و با مصرف زیاد بدون اینکه نئشه بسود فقط کمی ددش ساکت

آخرین ماههاي عمر یک معتاد به کراك است و انتهاي آن که خیلـی از معتـادان حتـی رسـیدن بـه آن

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

150

محمـد ،میرد (فرجـاد می دماه بعد از آن معتا 2میرند تزریق محلول کراك است کخ حداکثر می مرحله

. ) 1378،حسین وهمکاران

طریقه مصرف کراك :

شود تاثیر دارو و سریع و شدیداً اعتیاد آور اسـت کـراك بـه می کراك به صورت تدخین مصرف

گیرد که حداکثر دو ماه بعد از تزریق محلول کراك فرد معتـاد می صورت تزریق نیز مورد استفاده قرار

امـا در . شـود مـی پیشرفته تر اعتیاد کراك به صورت خـوراکی و تزریقـی اسـتفاده در مراحل. میرد می

نصـرت ،گیـرد (بـاور افکـاري مـی مراحل اولیه اعتیاد بیشتر به صورت استنشاقی مورد اسـتفاده قـرار

. )1380،اهللا

ي مصرف کراك : ها الف) اختالل

ب)وابستگی به کراك :

شود که می اده از ماده یا موادي طبیعی یا مصنوعی ایجاداعتیاد عبارت است وضعی که در اثر استف

کند و سپس از گذشت زمـان قطـع ایـن می در این حال فرد وابستگی جسمی و روانی به آن مواد پیدا

سازمان ،) بر اساس این مفهوم وابستگی1380به نقل از شاملو 1996وابستگی دشوار است (با چمن

دي واژه وابستگی به مواد یا سوء مصرف دارویـی را جانشـین واژه میال 1964بهداشت جهانی در سال

) 1380،سعید ،اعتیاد کرد (شاملو

ي بسـیار هـا کراك کوکائین داراي اثرات بسیار شدید وجد آور است و کسانیکه آن را بـراي دوره

زمـانی عالمت اولیه وابستگی به کراك کوکـائین . کنند می کنند به آن وابستگی پیدا می کوتاهی مصرف

شود که خودداري از مصرف آن برایش می شود که هر گاه این ماده در دسترس باشد مشخص می ظاهر

دشوار است به دلیل نیمه عمر کوتاه آن براي حفظ حالت نئشه نیاز به مصرف مکرر آن ضروي به نظـر

آن مصـرف افرادي که به کراك وابستگی دارند در کوتـاه مـدت مقـادیر زیـادي پـول در راه . رسد می

کنند در نتیجه احتمال دارد که فرد درگیر دردي و سپس و خرید و فروش مواد شده است این افراد می

ممکن است مسئولیتهاي مهمی مثل : کار یا مراقبت از فرزندان را نباید نادیده بگیرند و به فکر تهیـه و

) 1994 ،مصرف مواد باشند ( انجمن روانپزشکی آمریکا

ترك کراك :

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

151

همتریت ویژگی ترك کراك وجود نشانگان ترك است که از چند ساعت تـا چنـد روز پـس از م

نشانگان ترك با ظاهر شـدن خلـق مـالل . شود می قطع یا کاهش مصرف شدید و طوالنی کراك ظاهر

رویاهـاي ،خسـتگی . شـود مـی انگیز همراه با دو یا بیش از دو مورد از تغییرات طوالنی کـراك ظـاهر

حالـت ،حرکتی یـا بیقـراري –کندي روانی ،افزایش اشتها ،بیخوابی یا پرخوابی ،روشن خوشایند و نا

. فقدان احساس لذت و اشتیاق به کراك نیز اغلب وجود دارد

شغلی یا سـایر ،این نشانه باعث ناراحتی و اختالل قابل مالحظه بالینی در کارکردهاي اجتماعی

ي درمان مصرف ها (فروپاشی یا سقوط ) اغلب پس از دوره ي ترك حادها شود نشانه می ي مهمها زمینه

با احساس شـدید و ناخوشـایند بـی ها این دوره. شوند می مکرر مقادیر زیاد افراط یا گسیختگی ظاهر

ي هـا شود که نیازمنـد چنـدین روز اسـتراحت و تـرمیم قواسـت نشـانه می حالی و افسردگی مشخص

باره خودکشی با اقدام به خود کشی نیز همراه باشد (انجمن افسردگی ممکن است با اندیشه پردازي در

) 1994،روانپزشکی آمریکا

مسمویت کراك :

مهمترین ویژگی مسمومیت با کراك وجود تغییرات ناسازگار رفتار و روانی قابل مالحظـه بـالینی

یـر در تغی ،شود مثل شنگولی یـا افـت عـاطفی می که در جریان مصرف کراك یا کمی پس از آن ظاهر

رفتارهاي ،تنش یا خشم ،اضطراب ،گوش به زنگ بودن حساسیت میان فردي ،معاشرت و مردم آمیزي

اختالل در کارکردهاي اجتماعی و شغلی و معموالً مسمومیت بـا یـک ،اختالل در قضاوت ،کلیشه اي

بـزرگ خـود ،پرحرفـی ،بیقراري ،بیش فعالی ،احساس نئشه یا اوج آغاز میشود که شامل جمع گرایی

پنداري و ... است .

اتساع مردمک چشـم، افـزایش ،تپش یا کندکاري قلب. که با چند مورد از این عالیم همراه است

درد قفسـه ،ضـعف عضـالنی ،کندي تنفس ،کاهش وزن ،تهوع ،تعریق یا لرز ،فشار خون یا کاهش آن

)1994اغما .(انجمن روانپزشکی آمریکا ،حرکت پرشی ،تشنج ،بی نظمی قلب ،سینه

کراك ایرانی خطرناك تر از کراك خارجی :

انرژي زا و شادي آور است ،کراك اصل نوعی از مواد مخدر است از الکاموئیدهاي دسته کوکائین

و هیچگونه اعتیاد جسمانی را در فرد مصرف کننده ایجاد نمی کند ولی موادي که با نام کراك در ایران

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

152

هروئین غلیظ شده است که توسط مافیـاي روسـیه تولیـد و در شود کراك اصل نیست بلکه می توزیع

شود. در ایران نیز کراك در آزمایشگاههاي مخفی و خانگی بـا فشـرده کـردن هـروئین می ایران پخش

شود و هر آزمایشـگاهی بسـته بـه نـوع امکانـات و می بدون در نظر گرفتن هر گونه استانداردي انجام

همین موضوع وضعیت بازار کراك و مصرف آنرا آشـفته تـر کـرده سلیقه تولید کننده متفاوت است و

کـراك تولیـد . در برخی موارد نیز از ضایعاتی که نمی توان از آن هروئین خـالص بدسـت آورد . است

کند به طوري می شود. این کراك یکی از قویترین مواد مخدر محسوب شده و به شدت اعتیاد ایجاد می

برابر روز اول مصرف رسـیده و تعـداد 4یا 3از آن مقدار مصرف به که طی یک ماه اول مصرف دائم

،نصـرت اهللا ،رسـد. (پورافکـاري مـی بار در روز ( هر دو ساعت یکبار ) 10دفعات مصرف روزانه به

1380(

مصرف کنندگان :

پس از گذشت تنها یک ماه روزانه به یک گرم از این ماده احتیاج دارنـد. در حالـت عـادي هـیچ

اد به تریاکی حاضر به مصرف هروئین نیست ولی قاچاقچیان با تغییر شکل و نام هروئین این مـاده متع

کند بسیاري می برابر تریاك سرخوشی در افراد ایجاد 10فروشند و از آنجا که هروئین می را به معتادان

کننـد و مـی کنند کـه کـراك یـا کریسـتال مصـرف می آورند تصور می از حالی که بدست ها از تریاکی

هر چند کوکائین زمانی به عنوان مواد مخـدر طبقـه ممتـاز شـهرت . شوند می متاسفانه به هروئین معتاد

داشت اما اعتیاد به کراك محدود به گروه سنی یا شرایط اجتماعی یا اقتصادي خـاص نیسـت و ارزان

بسـیاري از کشـورهاي بودن و در دسترس بودن آن کراك را همگانی کرده است و اعتیاد به کـراك در

این مـاده مخـدر . شود می که از هنگام تولد و توسط مادران معتاد آغاز ،صنعتی نه تنها از سنین مدرسه

بدلیل نداشتن بو و سهولت استفاده نسبت به سایر مواد مخدر باعث جذب مصرف کنندگان سایر مواد

دقیقه حتی در 5که فرد در مدت چرا که مصرف کراك به قدري آسان است . مانند تریاك گردیده است

) 2004آنیتا، ،(نایک. تواند آن را مصرف کند می دستشویی و با استفاده از فندك و نی یا لوله و سنجاق

این مواد اثرات اعتیاد آور و وابستگی بسار شدیدي دارد و عموماً درمان آن بسیار مشکل است و

ست. برخی از مصرف کنندگانی که براي ترك این از طرفی حتی یک بار مصرف آن مساوي با اعتیاد ا

نوع مواد به مراکز درمانی مراجعه کرده اند در پایان در مراکز روانپزشکی بستري شده اند زیرا عوارض

اسکیزوفرنی و بیماریهاي شدید روانی در آنان مشاهده شـده اسـت. در برخـی از ،بیماران روان پریش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

153

شود. با تحقیقات صورت گرفتـه مشـخص شـده می مشاهده مصرف کنندگان نیز مسمومیتهاي جسمی

است که نوع دیگري از این مواد با اسم کراك در بازار شایع است که مواد تشکیل دهنـده آن مجهـول

)1372 ،مهدي ،شود.(نوري تهدید کننده حیات انسان توزیع می ،مضر ،بوده و در قالب مواد ناشناخته

هزار تومان به باالست که به خـاطر قیمـت 150کائین) از قیمت هر گرم کراك واقعی (کراك کو

18تا 4ولی کراك مصرفی در ایران (کراك هروئین) قیمت هر گرم از . باالي آن در ایران شایع نیست

هزار تومان است. فرد با مصرف کراك کوکائین عوارض ترك را چندان تجربه نمی کند و اعتیاد بیشتر

ی مصرف کننده کراك موجود در ایران هم عوارض جسمی و هم روانی جنبه روانی دارد تا جسمی ول

)1385امیر. ،دارد. (کریمی

درصد از 95در بین جوانان کراك به صورت ماده اي کم خطر با میزان نئشگی باال معرفی شده و

شود که می شناسند. اما پس از شروع به مصرف مشخص می مصرف کنندگان آن را به اسم روان گردان

مقدار بسیار اندکی از کراك اعتیـاد بـه آن را ،راك ماده اي بسیار اعتیاد آور است و تنها یکبار مصرفک

کند حتمی خواهد کرد و پس از این زمان بسیار کوتاه شخص را به شدت به خود نیازمند و وابسته می

شود تا حدي اد میتقریباً هر گونه حالت تحرك و نشاط روحی و جسمی که توسط مواد اعتیاد آور ایج

بی حالی و لختی همراه خواهد بود و هر چه قدر مقدار به اصطالح (پرواز ) شـادمانه حاصـل از ایـن

تـر و احساس خمـاري و افسـردگی پـس از آن شـدیدتر و طـوالنی » سقوط«سوء مصرف باالتر باشد

7تـا 5دود استفاده کراك براي شخص حس نشاط ظاهري شدیدي به دنیال دارد کـه حـ . خواهد بود

احساس بی ارزش بودن و ولع فراوان براي مصرف ،کشد اما پس از آن با افسردگی حاد می دقیقه طول

این ماده کنترل مصرف کننده را در دست ،در یک دوره زمانی بسیار کوتاه. یابد می مجدد این ماده ادامه

ه مصرف فرد تا جایی که پول و یا در یک دور. انجامد می گیرد و این الگوي رفتاري به اعتیاد شدید می

دهـد. از جملـه کراك در اختیار دارد و یا تا زمانی که با اغما فـرو رود بـه مصـرف کـراك ادامـه مـی

،از دست دادن توجه و تمرکز ،توان به : تغییرات بارز در شخصیت و رفتار می ي اعتیاد به کراكها نشانه

،اشتن توضیح قانع کننده براي مقدار پول خـرج شـده ناپدید شدن لوازم قیمتی خانه و ند ،کاهش وزن

برنامه خواب ،رفتار کینه توزانه با افراد خانواده و دوستان ،آشفتگی چشمگیر ،رفت و آمد با افراد معتاد

پارانویا شدید، بی قراري و اضطراب اشاره کرد. یک معتاد بـه ،بی توجهی به آراستگی ظاهري ،نامنظم

کند و خیلی زود می ی را که یک فرد تریاکی در مدت پنج سال پیموده طیکراك در عرض یکسال راه

)2004آنیتا، ،افتد (نایک می نیز از پاي

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

154

تاثیرات کراك بر سالمت :

شـود کـه می کراك محرك جدي سیستم اعصاب مرکزي است کشیدن کراك به مقدار زیاد باعث

قابل مالحظه اي در فرد شود. که بعد از کشیدن مقدار زیادي دارو وارد ریه شود و باعث ایجاد تاثیرات

شود این احساس نئشگی زیاد دوام ندارد براي مثال نئشگی کراك از طریق استنشاق می کراك احساس

– 10دقیقه دوام داشته باشد و نئشگی کراك از طریق کشیدن (دودکردن) ممکن است 15 – 30ممکن

)1994آمریکا دقیقه دوام داشه باشد. (انجمن روانپزشکی 5

کشند (دود میکنند) نسـبت بـه می کنند یا می اثبات شده است کسانی که کراك کوکائین را تزریق

کشـند مـی کنند. کسانیکه کراك را می کنند آسیب بیشتري به خود وارد می کسانیکه از راه بین استنشاق

دید و سخت سینه (ریه) کنند) ممکن است به مشکال تنفسی حاد مثل سرفه کردن، دردهاي ش می (دود

)2004آنیتا، ،دچار شوند و حتی کشته شوند(نایک

خطر دیگري وجود دارد که استفاده همزمان الکل و کراك و کوکائین است در کبد فـرد ترکیـب

توانند باعث مرگ ناگهـانی شـوند. بیشـتر مرگهـاي می آید که این مواد می شوند و کوکائین بوجود می

)2004تنفسی است.(همان منبع، ،ك کوکائین در نتیجۀ ایست قلبی، مغزنیگزارش شده ناشی از کرا

،پـرت شـدن از بلنـدي ،دهد. تصادف ماشـین می استفاده از کراك احتمال مصدومیت را افزایش

تواند ظاهر و می غرق شدن و خودکشی با استفاده از کراك ارتباط دارد. استفاده از این ماده ،سوختگی

توان فرد را افسرده کند و سبب افت تحصیلی فرد شود. این ماده می. خراب کند چهره مصرف کننده را

حتـی کسـانیکه بـراي . تحصیالت پیوندهاي خانوادگی و زندگی اجتماعی را به خطر بیندازد ،سالمتی

کنند ممکن است دچار تشنج و یا حمله قلبی شوند. اولین بار از کراك استفاده می

شود و فرد مصرف کننده دچـار می ود به خودي نورونهاي حسیکراك کوکائین موجب شلیک خ

) 1999 ،شود. ( اتکیسون می توهم

عوارض روانی کراك :

کراك کوکائین از نظر فیزیولوژیک اعتیاد آور نیست اما از لحاظ روانی شخص را به دنبـال خـود

آورد مـی د آور دارند بـه بـار کشاند و استفاده از آن همان عواقب فردي و اجتماعی را که مواد اعتیا می

کنند و خود را سـعاتمند می کنند ابتدا احساس سرخوشی و نشاط می افرادي که کراك کوکائین استفاده

پندازنـد حالـت مـی و نیرومند و توانا به انجام کارهایی که به طور معمول قادر به انجـام آنهـا نیسـتند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

155

توهم و گیجی پس از مرحلـه اول ،هیجان ،یبی خواب ،پرحرفی ،ترس ،اضطراب ،بی قراري ،تحریکی

پـردازد رود از این رو فرد به مصرف مجدد می می شود و قدرت واهی او رو به زوال گریبانگیر فرد می

)1372 ،مهدي ،(نوري

گردد و باعـث کند دچار حاالت رضایت مندي شدید و غیر واقعی می می فردي که کراك استفاده

ور که هست ارزیابی نکند و خود را در این دنیاي غیر واقعی محصور نماید شود که واقعیتها را آن ط می

،(فرجـاد . آورد مـی و همچنین احساس راحتی و اعتماد به نفس کاذبی در فرد اسـتفاده کننـده بوجـود

)1378محمد حسین و همکاران ـ

ی (احساسبساوای ،بصري ،توهمات شنوایی ،همچنین تولید افکار پارانوئیدي و هذیان سوء ظنی

تحریـف ،کنند ) رفتارهاي خشـونت آمیـز و تهـاجمی می کند که حشراتی زیر پوشت وي حرکت می

)1378 ،(همان منبع ،شوریدگی فکر ،ادراکات حسی

فقدان احسـاس ،تحریک پذیري ،اندیشه پردازي درباره خودکشی ،تغییرات خلقی مثل افسردگی

گفتـار بـی ،خشم بسیار شدید همراه با تهدیـد ،توجه اختاللهایی در تمرکز و ،بی ثباتی هیجانی ،لذت

کژکـاري ،اخـتالل خـواب ،افکار عطفی گذرا و زنگ زدن گوش اختالل در هوشیاري (دلیریوم) ،ربط

جنسی که در مراحل اولیه استفاده از کراك احساس افزایش میل جنسی دارند اما این اثـرات در واقـع

).1994(انجمن روانپزشکی آمریکا، . ستجزیی از مسمومیت عمومی ناشی از کراك ا

عوارض جسمانی کراك :

با توجه به شیوه مصرف کراك انواع مختلفی از بیماریهاي جسـمانی ممکـن اسـت ظـاهر شـود.

التهاب و خونریزي مخاط بینی ،کنند اغلب دچار سینوزیت می کسانیکه از راه بینی (استنشاقی) مصرف

شود. می شده و دیواره بینی آنان سوراخ

کنند در معرض خطـر عـوارض تنفسـی قـرار دارنـد مثـل سـرفه، می اشخاصی که کرات را دود

برونشیت و التهاب بافت ریوي بر اثر تحریک و التهاب بافتهاي پوششی مجراي تنفسی و افراد تزریقی

رون که ناشی از تزریق مکـرر د HIVکراك نیز آثار سوزن در ساعد یا بازوي آنان وجود دارد. عفونت

و ریوي و افزایش بی بندو باري جنسی (بدست آوردن پول براي خرید کراك) با وابستگی بـه کـراك

ي ریوي نیز مشـاهده ها هپاتیت و سل ریوي و سایر عفونت ،سایر بیماریهاي مسري جنسی. رابطه دارد

تغذیه همـراه شود. وابستگی به کراك (با هر شیوه اي که استفاده شود) با عالئم کاهش وزن و سوء می

است. درد قفسه سینه مکن است یک نشانه متداول باشد، پنوموتراکس ممکن است بر اثر حبس کـردن

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

156

مرگ ناگهانی بر اثر ،شود ایجاد شود. انفارکتوس قلبی می نفس براي جذب بهتر کراك استنشاقی انجام

ا کراك ارتباط دارد. ایـن وقفه تنفسی سا قلبی و سکته مغزي در جوانانی که از دیگر جهات سالم اند ب

ایجاد انقباض در رگهـا و تغییـر فعالیـت ،رویدادها احتماالً بر اثر توانایی کراك در افزایش فشار خون

تپش قلب و بی نظمی ضربان قلـب نیـز ،شوند. همراه با مصرف کراك تشنج می الکتریکی قلب ایجاد

ب و بی نظمی ضربان قلب نیز مشاهده تپش قل ،مشاهده شده است. در زنان باردار مصرف کراك تشنج

زایمان پیش از موعد ،یی در جریان خون جفتها شده است. در زنان باردار مصرف کراك با بی نظمی

)1994 ،و کمبود وزن نوزادان ارتباط دارد. ( انجمن روانپزشکی آمریکا

،یخسـتگ ،اخـتالالت گوارشـی ،گشاد شـدن مردمـک ،افزایش فشار خون و درجه حرارت بدن

،دردپـا ،تعرق شدید، عدم هماهنگی حرکـات ،پریدگی رنگ ،کاهش نیروي جنسی ،اختالل در خواب

لـرزش بخصوصـی در دسـتها نیـز ،اسپاسم عضله، توهمات شـدید جنسـی ،تپ ،تیرگی بینایی ،تهوع

)1994شود. (همان منبع می مشاهده

اوم این ماده مخدر در مصرف مد. شود می در ضمن فرد مصرف کننده کراك دچار خواب آلودگی

کنـد ماننـد عفونـت اجـزاي کوتاه مدت (یکسال) اثرات مخرب جبران ناپذیري در بدن فرد ایجاد مـی

نابودي ریه و کبد، به طور کلی تمـام اجـزاء کـه ،سرطان حنجره و ریه ،پوسیدگی دندانها ،داخلی بدن

ر برخـی مـوارد دیـده شـده در پوسـند د می مستقیم در معرض دود کراك هستند ذره ذره نابود شده و

کنند میزان عفونت بـدن بـه قـدري اسـت کـه می مصرف کنندگانی که طوالنی مدت از کراك استفاده

. گـذارد می شوند و گوشت زیر پوست دچار عفونت شده و به اصطالح کرم می اجزاي بدن از هم جدا

با کوچکترین ضـربه اي ها شود که در اثر آن استخوان می همچنین مصرف کراك باعث پوکی استخوان

) به همین خاطر بعد از مرگ افراد معتاد به کراك امکان غسـل 2004آنیتا، ،شوند. (نایک می از هم جدا

همچنـین اجسـاد ایـن افـراد . شـوند می دادن وجود ندارد چون هنگام شستشو اعضاي بدن از هم جدا

شود. می زودتر متعفن

درمان اعتیاد به کراك :

شود این است که اعتیاد به این ماده مخدر درمان دارد یا خیر؟ می ه در اینجا مطرحسوال اساسی ک

ماه با استفاده از 11روش درمان تدریجی یا کاهش پله اي مصرف (تیپر) در طول ،بهترین روشی

ي وضعیتی را برا ،کراك به دلیل قدرت بسیار زیاد و سریع االثر بودن آن. باشد می تریاك به عنوان دارو

البتـه روش . آورد که به هیچ وجه امکان قطع ناگهانی مصرف آن وجود نـدارد می مصرف کننده بوجود

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

157

قطع ناگهانی مصرف یا سقوط آزاد براي هیچ یک از مواد مخدر جواب مطلبو نداده است. اگر شخص

ض شـود. اخـتالالت و عـوار می مصرف کراك خود را ناگهان قطع کند شوك بسیار مخربی به او وارد

شدید ناشی از قطع ناگهانی براي مصـرف کننـدگان قابـل تحمـل نیسـت و مجـدداً بـه مصـرف روي

ي ها قرص ،ضد دردها ها، ضد افسردگی،آورند. جایگزینی داروهاي روان گردان شامل خواب آورها می

شود نیـز می پایین آورنده فشار خون و غیره که این روزها در سطح وسیعی براي درمان اعتیاد مصرف

تا کنون براي درمان هیچ گونه ماده مخدري نتیجه بخش نبوده است. در روش درمان تـدریجی تریـاك

،تریاك به عنوان قـوي تـرین ،شود. خارج از بحثهاي قانونی به عنوان دارو جایگزین مصرف کراك می

مفیـد توانـد بـه عنـوان داروي مـوثر و می کامل ترین و کم عارضه ترین دارویی است که ،سالم ترین

کـه تمـامی . تریاك طیف وسیعی از انواع الکالوئیدهاي مختلف است. جایگزین انواع مواد مخدر شود

آنها اثرات دارویی قوي و مفید دارند. و به عنوان مواد اولیه بسـیاري از داروهـا در صـنایع داروسـازي

مواد مخدر از هر نوعی که پایاورین و... مصرف ،نارکوتین ،نارسئین ،کدئین ،کاربرد دارند نظیر مورفین

باشد مهمترین اختالل و آسیب جسمی آن از کار افتادن سیستم ضد درد و تولید کننده مواد شبه افیونی

مـاه زمـان 11که راه اندازي آن در حد مطلوب با حداکثر کـارایی . باشد می یا مخدرهاي طبیعی جسم

و بازسازي نیست. ممکن اسـت تصـور شـود خواهد و به هیچ وجه در کوتاه مدت قابل راه اندازي می

گذارند. می دار روي این سیستم اثر نامطلوب فقط مواد مخدر مرفین

اما تحقیات علمی تجربی ثابت کرده است که تمامی مواردي که انسان را از حالت تعادل طبیعـی

وي این سـیتم کنند حتی یک قرص دیازپام یا خواب آور ساده که هیچ گونه مرفینی ندارد ر می خارج

کند زمانی که مصرف مواد مخدر بـه صـورت ناگهـانی می گذارد و در عملکرد آن اختالل ایجاد می اثر

،شود به دلیل عدم تولید مواد شبه افیونی و مخدرهاي طبیعی بدن شخص دچار انواع اختالالت می قطع

میـل بـه ،گوشـه گیـري ،استخوان و اسهال گرفته تا عوارض پنهان نظیر افسـردگی ،از درد دست و پا

شود. می پرخاشگري و غیره ،بیخوابی ،خودکشی

عوارض نوع پنهان هیچ کدام ریشه در روان ندارند بلکه ریشه و عامل ایجاد آنها در جسم اسـت

تواند تمـامی ایـن می باشد تریاك با توجه به ترکیبات قوي خود می و آن کمبود مخدرهاي طبیعی بدن

نوع آشکار نظیر دست و پا وچه از نوع پنهان نظیر افسردگی و غیره را بـه طـور نوع عوارض را چه از

گوییم تا کنون هـیچ دارویـی می کامل و به بهترین شکل ممکن پوشش دهد. به گونه اي که با اطمینان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

158

تواند و تا کنون ساخته نشـده اسـت کـه بتوانـد ماننـد تریـاك ایـن می بلکه مجموعه اي از داروها نیز

دارد کـه هـیچ گونـه مـی تریاك به گونه اي شخص را در حالت تعـادل نگـه . ا پوشش دهدعوارض ر

بدون نیاز به مصرف هر گونه قـرص و داروهـاي شـیمیایی و در عـین حـال . عارضه و ناراحتی ندارد

تواند به راحتی به مسائل کارو زندگی نیز رسیدگی کند ونیازي به استراحت و غیر قابل بودن نیست می

شود برنامه و ساعات مصرف آن توسط راهنمایان می مصرف تریاك که جایگزین مصرف کراكمقدار

در این روش حرکت براي جایگزینی تریاك این است که شخص بایستی . شود می آموزش دیده تنظیم

به مدت سه روز مصرف کراك خود را به طـور کامـل قطـع کنـد در مـدت ایـن سـه روز بـه منظـور

میلی 100مقدار ،ن شوك فیزولوژي مخرب ناشی از قطع ناگهانی مصرف کراكجلوگیري از وارد شد

. شود می میلی گرم در شب به صورت خوراکی مصرف 100گرم تریاك در صبح و

میلـی 250میلی گرم در دو وعده 500مقدار مصرف تریاك به ،پس از سپري شدن این سه روز

5تواند به تعداد می همراه با این برنامه شخص. دیاب می گرمی در صبح و شب یا صبح و عصر افزایش

روز مقدار مصرف به 21روز یا یک پک تریاك را به صورت کشیدنی نیز مصرف کند پس از گذشت

هدف از افزایش مصـرف . یابد می میلی گرم افزایش 800و 700ي بعدي به ها میلی گرم و در پله 600

باشد بگونه اي که شخص احسـاس رضـایت کنـد و می جایگزینی کامل تریاك به جاي کراك ،تریاك

میلی گرم تریاك در ابتداي برنامه و 800الزم به ذکر است که مقدار . میل به مصرف کراك نداشته باشد

به صورت ناگهانی نمی تواند مصرف شود و بایستی در سه پله و بصورت تدریجی افزایش یابد پس از

شـود می میلی گرم برنامه کاهش مصرف تریاك آغاز 800قف گذراندن سه پله و افزایش مصرف تا س

شود این کاهش مصرف در حدي است که می روزه کاهش داده شده و تبخیر 21ي ها و به آرامی در پله

جسم کامالً تحمل آن را ندارد و شخص دچار مشکل نمی شود هم زمان بـا کـاهش مصـرف تریـاك

کند و مخدرهاي طبیعـی می جسم به آرامی کار خود را شروعي تولید کننده مواد شبه افیونی ها سیستم

یابـد و مـی کنند و هر قدر مصرف تریـاك کـاهش می آندروفین و انکفالین را تولید ،بدن نظیر مورفین

شود اوضاع جسمی و روانی شـخص روز بـروز بهتـر می شود و هر چه مصرف تریاك کمتر می کمتر

شـوند و مـی ند مورفین که بسیار قدرتمندنـد جـایگزین تریـاك شود زیرا مواد شبه افیونی جسم مان می

شخص با کوچکترین مشکلی روبرو نمی شود البته زمانیکه مصرف کننده کراك بخواهد مصرف خـود

را به تریاك تبدیل کند به دلیل تفاوت اثر آنها ممکن است تصور کننـد تریـاك نمـی توانـد جـایگزین

مصرف تریاك به خوبی جایگزین شد و جوابگـو خواهـد بـود کراك شود اما بعد از گذشت چند روز

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

159

این برنامه اولیه یافته تا جایی که مقدار مصرف تریاك به حداقل خود یعنی مقدار یک گرم بـراي سـی

شود هر سه پارامتر در درمان اعتیـاد می شود زمانیکه مصرف تریاك قطع می رسد و سپس قطع می روز

ماه به تعادل رسیده و شخص پس از 11ه موازات یکدیگر در طول یعنی جسم روان و جسمانی یعنی ب

قطع مصرف کوچکترین احساس نیازي به مواد مخدر نمی کنند زیرا نیازهاي جسمی او با راه انـدازي

ي تولید کننده مخدرهاي طبیعی کامالً برطرف شده و هیچ گونـه میلـی بـه مصـرف نخواهـد ها سیستم

وان نیز از تعادل کامل برخوردار خواهد بود و متکرات و جهان بینـی داشت با به تعادل رسیدن جسم ر

او نیز با شرکت در کارگاههاي آموزشی از حالت افیونی بودن خارج شده و بـه تعـادل رسـیده اسـت

) 1386 ،علی ،رسیدن به این نقطه یعنی رسیدن به درمان حقیقی .( خدامی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

160

نتایج

،عـوارض روانـی و جسـمانی آن ،ی در مـورد کـراك این تحقیق با هدف بدست آوردن اطالعـات

مهمتـرین اطالعـات بدسـت آمـده در ایـن . ي مصرف و شیوه درمان کراك انجام شده استها اختالل

تحقیق به شرح زیر است :

زیـرا . عدم آگاهی از خطرات و عوارض کراك مهمترین دلیل اعتیاد جوانان و نوجوانان است -1

داننـد و مـی سیار محدود است و کراك را در حد قرصهاي روان گرداناطالعات آنان در مورد کراك ب

. به همین دلیل ترسی از مصرف آن ندارند

آید در حالیکه کراك اصل از کوکائین است می کراك موجود در بازار ایران از هروئین بدست -2

ین بـدون بـو هـروئ ،کراك بر خالف تریاك حشـیش . و به خاطر قیمت باالي آن در ایران شایع نیست

توانـد در مـی است و مصرف آن بسیار ساده است و نیازي به وسایل حجیم و صرف وقت نیست فـرد

تـوان مـی دقیقه مصرف کند بسیار کوچـک و از نخـود کـوچتر 2الی 1حمام یا توالت ظرف کمتر از

. به سادگی نمی توانند آن را کشف کنند ها براحتی آنرا جاسازي کرد و خانواده

مراحل اولیه اعتیاد کراك به صورت استنشاقی در مراحل پیشرفته تر به صورت تزریقـی و در -3

کیلو از 30شود عمر افراد معتاد به کراك کوتاه است زیرا بعد از سه ماه مصرف تا می خوراکی استفاده

ش از دو و بی. دهند و بیش از یکماه نمی توانند زندگی عادي داشته باشند می وزن بدن خود را از دست

. سال زنده نمی مانند

بی قراري افکار پارانوئیـدي و هـذیان ،ترس ،عوارض روانی کراك عبارت است از : اضطراب-4

اختالل در هوشیاري اختالالت خلقـی مثـل افسـردگی و ،رفتارهاي خشونت آمیز و تهاجمی ،سوءظن

تـوهم بسـاوایی ،ار بـی ربـط گفتـ ،خشم بسیار شدید همراه با تهدید ،اندیشه پردازي درباره خودکشی

(خزیدن حشرات زیر پوست )

پنومــوتراکس ف ،ســوء تغذیــه ،عـوارض جســمانی کــراك عبــارت اســت از : کــاهش وزن -5

درد در ،تغییـر فعالیـت الکتریکـی قلـب ،ایجاد انقباض در رگها ،افزایش فشار خون ،انفارکتوس قلبی

،گشاد شدن مردمک اختالالت گوارشی ،بدنافزایش درجه حرارت ،بی نظمی ضربان قلب ،قفسه سینه

. .. تپش قلب و عفونت اجزاي داخلی بدن و ،تشنج ،مرگ ناگهانی بر اثر وقفه تنفس یا قلبی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

161

ماه با استفاده 11روش درمان تدریجی یا کاهش پلداي مصرف در طول ،بهترین شیوه درمان -6

باشد به گونه اي که می ریاك به جاي کراكباشد که هدف جایگزینی کامل ت می از تریاك به عنوان دارو

. شخص احساس رضایت کند و میل به مصرف کراك نداشته باشد

پیشنهاد و پژوهش

شود : می با توجه به نتایج حاصله از این تحقیق پیشنهاد

ي آموزشی در مورد مواد مخدر جدید (خصوصاً کـراك) بـراي جوانـان و ها برگزاري کالس -1

نوجوانان .

ها. برقراري کارگاههاي آموزشی با عنوان کراك و نقش خانواده در پیشگیري آن براي خانواده -2

ي هـا نمایشـگاه و فـیلم ،پوسـتر ،ارائه اطالعات در مورد مواد مخدر جدید به شکل بروشور -3

. آموزشی براي جوانان و نوجوانان

انش آموزان ارائه اطالعات در مورد مواد مخدر جدید کتابهاي درسی و د -4

ي (روانـی وجسـمی)مواد مخـدر جدیـد و کنتـرل هـا با عالئم و نشـانه ها آشنا کردن خانواده -5

. فرزندان خود و توجه به تغییرات رفترا آنها

دهنـد اطرافیـان و مـی با توجه به اینکه افراد معتاد رفتارهاي خشونت آمیز و پرخطري انجـام -6

ي الزم را بـراي تـرك و درمـان هـا ي به آنـان بکننـد و حمایـت اعضاي خانواده آنان باید توجه بیشتر

. مبتالیان انجام دهند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

162

منابع

ترجمه براهنی محمد تقی و ،جلد اول ،زمینه روانشناسی هیگار ،ریتال و همکاران ،اتکنیسون -1

. 1378انتشارات رشد ،همکاران چاپ سیزدهم

جلـد DSMي تشخیص و آماري اختاللهاي روانی راهنما. 1994 ،انجمن روانپژشکی آمریکا -2

1377 ،انتشارات سخن ،چاپ سوم ،محمدرضا و همکاران ،ترجمه نیکخوه ،اول

جلد اول انتشارات فرهنگ ،فرهنگ جامع روانپزشکی و روان شناسی ،نصرت اله ،پور افکاري -3

1380 ،معاصر

1386 ،60روش درمان کنگره ،علی ،خدامی -4

انتشـارات آواي ،چـاپ سـوم ،مقدمـه اي بـر آسـیب شناسـی اجتمـاعی ،یت الههدا ،ستوده -5

. 1373تهران ،نور

. 1380،انتشارات رشد ،چاپ چهاردهم ،بهداشت روانی ،سعید ،شاملو -6

. 1378 ،انتشارات بدر ،چاپ سوم ،اعتیاد ،محمد حسین و همکاران ،فرجاد -7

,1385تهران، ،هوري اسالمی ایرانخبرگذاري جم ،مواد مخدر صنعتی ،امیر ،کریمی -8

،چاپ سـوم انتشـارات پیـدایش ،فاطمه ،ترجمه زمانی ،مواد مخدر هرگز ،2004آنیتا، ،نایک -9

1383 .

،چـاپ دوم انتشـارات دانشـگاه آزاد علمـی کـرج ،رشد و تکامل شخصـیت ،مهدي ،نوري -10

1372 .

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

163

رورشعوامل مؤثر بر بزهکاري نوجوانان و نقش آموزش و پ

نگین جباري

کارشناس ارشد مدیریت آموزشی ـ عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان

مقدمه

خـواهی گنـدم بکـار، اگـر محصـول ده سـاله گوید: اگر محصول یک سـاله مـی کنفوسیوس می

خواهی انسان تربیت کن. خواهی درخت بکار و اگر محصول صد ساله می می

که بیشتر جرمها و بزهکاریها درمحلهاي فقیر شهرهاي بـزرگ، جـایی کـه مطالعات نشان میدهد

عمدتاً گروههاي اقلیت سکونت دارند، بـه مـدارس از نظـر کیفیـت در سـطح پـایین اسـت و در هـم

افتد. مدارسی که در ارضاي نیازهاي رشدي ریختگی و نابسامانی اجتماعی شدید وجود دارد، اتفاق می

عنی که داراي کالسهایی با حجم زیاد، کیفیت آموزشی پـایین و قواعـد خشـک آموزان ناتوانند، ی دانش

شـوند هستند حتی بعد از کنترل عوامل دیگر باعث افزایش رفتارهاي قـانون شـکن در نوجوانـان مـی

). 1987(هاوکینس و الم،

هاي مختلف، عامل بوجـود آورنـده بزهکـاري را نتیجـۀ تعامـل عوامـل امروزه متخصصان رشته

لف زیستی ـ روانی ـ اجتماعی ـ اقتصادي ـ خانوادگی و ... میدانند. دراین مقاله ابتدا دالیل بوجود مخت

سپس به نقش آموزش و پرورش در پیشگیري از آن . ایم آورنده بزهکاري را در نوجوانان بررسی کرده

محقـق نخواهـد ایم. چرا که بدون شناسایی علت بوجود آورندة این بیماري، درمان آن هرگـز پرداخته

شد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

164

مفهوم جنایت و بزهکاري

جنایت و بزهکاري از نظر حقوقی داراي مفاهیم روشن و معینی هستند و در واقع قوانین، آنها را

بزهکاري آن چیزي اسـت کـه قـانون :«نوشته است که 1949نیز در سال 1کنند. رابین دقیقاً تعریف می

»گوید چیست. می

از لحاظ معنی و مفهوم تفاوتی نیست. فقط تفاوت در این اسـت کـه بین بزهکاري و جنایتکاري

ا ند. تعیـین میـزان گردد که کمتر ازسن معینی به وقوع پیوسته بزهکاري به ارتکاب جرمهایی اطالق می

)3باشد.( این سن بدست قانون است و بر حسب جوامع مختلف متفاوت می

سازیم: در اینجا چند نکته را خاطرنشان می

کند بر حسب دولتها متفاوتند. در اینجـا ذکـر نکـاتی آنکه قوانینی که بزهکاري را تعریف می اول

هـا وجـود اي به نام چـوکچ باشد. در سیري فرقه درباره نسبی بودن مفهوم بزهکاري خالی از لطف نمی

در جزایر شود و یا پدرکشی دارند که در میان آنها مسأله همجنس خواهی به عنوان بزهکاري تلقی نمی

فیجی امري ضداجتماعی قلمداد گردد. زیرا افراد این جامعه معتقدند شخص وقتی که وظایف خود را

انجام داده هر چه زودتر بمیرد بهتر و به صالح جامعه است.

اي که پلیس در کاربست قوانین بر عهده دارد و شدت و ضعف کاربرد قوانین بـا آنکه طریقه دوم

نوجوانان متفاوت است، مثالً دریک کشور بعلـت داشـتن پلـیس قـوي تعـداد مفهوم اصلی بزهکاري

دهند در حالی که در کشور دیگري اغماض پلیس موجب بیشتري از بزهکاران را به دست عدالت می

شود که بسیاري از بزهکاران هرگز با قانون روبرو نشوند. می

تها و قوانین آنها متفاوت اسـت آنکه شدت و حدت در سنجش جرمها نه تنها بر حسب دول سوم

کند و به همین دلیل یکبار دیگر یک عنصر جدید تصنعی در مفهوم بلکه بر حسب قضات نیز فرق می

)1بزهکاري مداخله دارد.(

توان گروه بزهکاران را از نظرروانی متجانس دانسـت. وجـه دهند که نمی نکات مذکور نشان می

کنیم نه تنها دسـتخوش صه وقتی از کودکان و نوجوانان صحبت میتمایز بین بزهکار و غیر بزهکار خا

تري غالباً بیشتر تابع عوامل کمی اسـت تـا عوامـل نوسان است و جنبۀ فاعلی دارد بلکه به معناي کلی

کیفی اختصاصی.

1 - Rubin

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

165

چرا پیشگیري از بزهکاري نوجوانان مهم است؟

بینـی تواند شاخص مهمی براي پـیش دهند که بزهکاري نوجوانان و جوانان می مطالعات نشان می

جرم و جنایتکاري بزرگسالی باشد. وقتی یک نوجوان، براي اولین بار به دلیل ارتکاب خالف، توسـط

شود، احتمال بیشتري دارد که او در زندگی بزرگسالی نیـز شود یا به دادگاه آورده می پلیس دستگیر می

تر باشد، احتمال ارتکاب بعدي به تارخالف قبلی شدیددست به فعالیتهایی بزهکارانه بزند، هر چقدر رف

)4عمل جنایتکارانه بیشتر خواهد شد. (

آید از سـه از نظر متخصصین امور بزهکاري، مجموعۀ اقداماتی که در زمینه پیشگیري به عمل می

زاویه قابل بررسی وطرح است.

که اعمال بزهکارانه از فـرد ـ کوشش کنیم به صورت زودرس و قبل از موقع و مدتها پیش از آن1

سر بزند کشف کنیم که بزهکاران بالقوه چه کسانی هستند. این مورد، مهمترین نقش پیشگیري است.

ـ اقدامات مربوط به پیشگیري را در سطح قبل از وقوع بزهکاري اعمال کنیم. منظور این اسـت 2

ود اختالالت در آنها به مـا هشـدار که مرتباً در صدد کشف افراد خطرناك جامعه باشیم، افرادي که وج

دهند که باید در مورد آنها به موقع عمل کرد. می

ـ پیشگیري را در سطح تکرار جرم انجام دهیم، یعنی سعی کنیم کسانی که یک بار به بزهکاري 3

اند، براي بار دوم مرتکب جرمی نشود. دست زده

بررسی نقش عوامل مختلف بر بزهکاري

نقش مسائل اجتماعی ـ اقتصادي ـ خانوادگی ـ روانی کـه منجـر بـه ایجـاد در اینجا به بررسی

پردازیم.. گردند می بزهکاري می

رود مهمترین عامل مؤثر در بزهکاري، روش تربیتـی نادرسـت یـا احتمال می عوامل خانوادگی:

دینی کـه بـا کودکـان اند وال هاي ارتباطی خانواده باشد. تقریباً تمام پژوهشها نشان داده اختالل در شبکه

خود مهربان نیستند بیشتر احتمال دارد که فرزندانی بزهکار داشته باشند. در بزهکاري نوجوانان روابـط

و اشکاالت خانوادگی وجود داشته که بصورت زیر بوده است:

اند. ـ سرپرست نداشته و پدر و مادر از یکدیگر جدا شده1

ـ بین پدر و مادر اختالف وجود دارد.2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

166

شیوه تربیتی والدین اشکال دارد. به ایـن صـورت کـه والـدین از روشـهاي انضـباطی بسـیار ـ3

کنند یا شیوة انضباطی به جاي آنکه مبتنی بر استدالل باشـد سختگیرانه یابسیار بی بند و بار استفاده می

بـی مبتنی بر تنبیه است یا به جاي آنکه نسبت به فرزنـدان خـود گـرم و صـمیمی و عـاطفی باشـند،

غافل و تمسخر کننده هستند. توجه،

ـ ظلم و ستم ناپدري و نامادري وجود دارد.4

آشکار شده است که کودکان بزهکار رابطه بسیار ضعیفی با پدران خود داشته و آنها را به عنـوان

هاي کوکان بزهکار اغلب فاقد پدر بوده و یـا پـدر کنند. خانواده الگوهاي غیر قابل پذیرش ارزیابی می

غیبت طوالنی دارد در حالی که بزهکاري با جدایی وطالق در خانواده همبستگی دارد، ثابت شده است

که داشتن مشکالتی در مدرسه با بزهکاري رابطه باالیی دارد همچنین، والدین که از مشکالت عـاطفی

ته باشـند تنبیـه برند یا آنهایی که سابقه جدایی دارند بیشتر احتمال دارد کودکـان بزهکـار داشـ رنج می

گردد. چنانچه روسـو والدین تأثیري بر تقلیل بزهکاري ندارد و موجب تشدید و گاهی انتقامجویی می

آنقدر کتک خوردم که حساسیتم نسبت به آن کم شد و سرانجام کتک به نظـرم بـه صـورت « گوید: می

ورم حـق دارم مثـل یـک خ می گفتم وقتی مثل یک دزد کتک پاداشی براي دزدیهایم درآمد. با خود می

»دزد هم رفتار کنم متوجه شدم که دزدیدن و کتک خوردن به هم مربوط هستند.

همانند سازي شدید با همساالن با وابستگی به آنها، صرف نظر از طبقـه اجتمـاعی ـ اقتصـادي،

سـب انـد بـراي ک عامل مهمی در بزهکاري است. نوجوانانی که توسط والدینشان مورد طرد قرار گرفته

حمایت و تأیید به سوي همساالن کشانده میشوند. همچنین نوجوانانی که در مدرسه ضعیف هستند به

دنبال افرادي میگردند که مانند خودشان باشند از این رو احتمال دارد که دست به اعمال ضد اجتماعی

زنند و همدیگر را براي این اعمال مورد تشویق قرار دهند.

% از 60جفت پسر بزهکار یا غیر بزهکار به ایـن نتیجـه رسـید کـه 500ن ها در مقایسه بی گلوك

هایی هستند که از یکدیگر جدا شده، طالق گرفته، یکی از بزهکاران در مقابل غیر بزهکاران از خانواده

اند. اعضاء فوت شده، یا غیبت طوالنی از خانه داشته

هاي از هم پاشیده را مـورد مطالعـه وادهبولبی اطالعات حاصله ازبسیاري از کشورها در مورد خان

بار است. قرار داد و نتیجه گرفت که از دست دادن مادر در اوائل کودکی بیش از دست دادن پدر زیان

شناسان به عوامل مستقیم و غیر مستقیم محیط و تراکم جمعیـت، وضـع جامعه عوامل اجتماعی:

اي ثبـات و دهـد وقتـی کـه در جامعـه ا نشان میه اند. بررسی سکونت، آلودگی هوا و غیره توجه کرده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

167

پایداري اجتماعی وجود نداشته باشد، جامعه در شرایط دشواري چون شورش، جنگ یا انقالب باشد و

اي شرایط غیر عادي و ناسازگاري عمومی در جامعه رواج داشته باشد، میـزان بزهکـاري رو بـه یا پاره

به سوي پایداري سوق داده شود، میزان بزهکاري کـاهش گذارد و به عکس هر قدر جامعه افزایش می

یابد. می

مهاجرت : عامل دیگر که امروزه موجب افزایش بزهکـاري اطفـال و نوجوانـان گردیـده

نشینی است. وضـع مسـاعد و مطلـوب مراکـز مهاجرت از روستا به شهر و مشکالت مربوط به حاشیه

اي از روستائیان به نقاط شهري ه که همه ساله عدهشهري و تمرکز امکانات رفاهی در شهرها باعث شد

اي از کشورهاي فقیر به کشورهاي پیشرفته مهاجرت کنند. کمبود مسکن مناسب و عدم انطباق با و عده

هـاي قواعد و معیارهاي حاکم بر جوامع شهري باعث میگردد که اینگونه مهاجرین با سکونت در زاغه

اي را آغاز نمایند. شهر، عمالً زندگی مجرمانه حاشیه

افزایش جرایمی نظیر سرقت، خرید و فروش، استعمال مواد مخدر در این گونه افراد، امروزه بـه

صورت معضلی بزرگ در آمده است. بدیهی است سهم افراد خردسال در این میـان بـیش از سـایرین

اذب نمـوده، عمـالً راه باشد. مهاجرین براي کسب درآمد، اطفال خردسال را نیز وادار به کارهاي کـ می

گذارنـد و خـود یـا دیگـران آنـان را بـه تکـدي، سـرقت، سوء استفاده از آنها را براي دیگران باز مـی

کنند. بري و یا خرید وفروش مواد مخدر وادار می جیب

امروز یکـی از دالیـل بعضی از دانشمندان و اساتید معتقدند که مهاجرتهاي داخلی و بین المللی،

باشد. ش نرخ بزهکاري مخصوصاً در میان نسل اول مهاجرین میعمده افزای

پیشـرفت و توسـعه وسـایل ارتبـاط جمعـی گسترش و توسعه وسـایل ارتبـاط جمعـی :

باشد. با توسعه وسـایل تصـویري از قبیـل رغم تمامی مزایایی که داشته است داراي معایبی نیز می علی

اي ینگونه وسایل تبدیل بـه مـدارس آموزشـی مجرمانـه تلویزیون یا مجالت، سینما، رایانه و اینترنت ا

باشـد. نمـایش براي اطفال و نوجوانان گردیده است که استعداد یادگیري و تقلید آنها بسیار زیـاد مـی

هاي قبیح هر کدام در نوع هاي سرقت ماهرانه و افزایش صحنه فیلمهاي رزمی و جنگی، افزایش صحنه

گرایش آنان به اعمال مجرمانه مذکور گردیده است. خود باعث تأثیر منفی بر اینها و

فقر یکی از عوامل مهم از انواع انحرافات از جمله دزدي و انحراف جنسـی در عوامل اقتصادي:

ها و نامالیماتی اسـت کـه گمان به وجود آورنده سختی مردم، به ویژه اطفال و نوجوانان است. فقر بی

آورد. بیشتر محرومیتها و برآورده نشدن ناخواه انسان را به زانو در میاگر نتوان باآنها مبارزه کرد، خواه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

168

تـوان آن را نادیـده شود، ناشی از عامل فقر است و نمی تمایالت که موجب عدم اطمینان اجتماعی می

سـوادي و عقـب افتـادگی، جهـل و خرافـات عـدم گرفت. بیکاري، کمبود مواد غذایی و پوشاکی، بی

ع بیماریهاي روحی و جسمی و حتی در سطح جهانی، جنگها و خونریزیها، ریشه بهداشت کافی و انوا

سوء تغذیه و بهداشت ناکـافی ها، در نیازهاي مادي و ترس از فقر دارد. فقدان مسکن، زندگی در زاغه

آیند. نیز که با فقر ارتباط دارند از عوامل مهم بزهکاري به شمار می

اند. گاهی بزهکاري را نتیجه تلفی را براي بزهکاري برشمردهشناسان علل مخ روان عوامل روانی:

شناسان برد، روان دانند که کودك در حال رشد به شدت از آنها رنج می ناکامی و تعارضات شدیدي می

اند. محرومیت از وجود مادر عامل بزرگی اسـت کـه باعـث اهمیت زیادي به روابط مادر و فرزند داده

شناختی مختلفی همراه است که برخـی از آنهـا د. بزهکاري با صفات روانبزهکاري یک نوجوان میشو

عبارتند از هوش کمتر از متوسط، سطح باالي خشم درونی و رفتار پرخاشگرانه، ناشـکیبایی، نیـاز بـه

فقدان هم حسی با دیگران و سطوح یا بین استدالل اخالقی ثابـت شـده اسـت کـه بزهکـاران هیجان،

تري داشته است. ران عزت نفس پاییننسبت به غیر بزهکا

گردد شامل وسواس، انزوا، رفتـار کودکانـه و مهمترین اختالالت روانی که منجر به بزهکاري می

توهم و اختالالت شخصیت از قبیل:

)6باشند. ( بیقراري، کژخوئی، پارانوئیها، صرع، هیستري و کاتاتونی می

علت بزهکاري

بزهکاري اتفاق نظر بین صاحبنظران نیست. واقعیت ایـن اسـت دربارة علت شناسی وقوع جرم و

اي از عوامـل زیسـتی ـ روانـی ـ اجتمـاعی را بـه عنـوان عامـل که در بررسی علل بزهکاري مجموعه

بزهکاري بشناسیم. یعنی هم عوامل زیستی و هم عوامل روانی و هم عوامل اجتماعی را در بزهکـاري

دیده نگیریم. بـدیهی اسـت در بررسـیهاي فـردي ممکـن اسـت کـه مؤثر بدانیم و عمالً هیچ یک را نا

زایـی یـا توان به یک مخرج مشترك روانـی جنایـت تأثیریک عامل بیشتر از عوامل دیگر باشد. آیا می

جفت پسر بزهکار با غیر بزهکار به این نتیجه رسید 500ها در مقایسۀ، بزهکاري دست یافت؟ گلوگ

زیستی و نه منحصراً اجتماع ـ فرهنگی است بلکه ناشی از تعامل بعضی که علت بزهکاري نه منحصراً

عوامل جسمانی، فکري، اجتماعی، فرهنگی یا مربوط به منش اشخاص است.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

169

زایی، احساس ناایمنی است که در تمـام بزهکـاران رسد که مخرج مشترك روانی جرم به نظر می

واه نارسـائی دسـتگاه عصـبی خـواه نارسـائی وجود دارد. خواه عامل اصلی یک نتیجۀ عضوي باشد خ

شـود. دستگاه شرایط اجتماعی و اقتصادي، این ناایمنی در وهلۀ اول منجر به دلهـره یـا اضـطراب مـی

گرانه سازد و بین کارهاي ستیزه وجود این دلهره که نوعی تنش است موجبات ستیزه گري را فراهم می

دانـیم و بـه آنهـا عنـوان یر اخالقـی و غیـر اجتمـاعی مـی رفتارهایی وجود دارد که ما آنها را اعمال غ

کنـد و کنیم. همین قدر که شخص در شرایط بزهکاري واقع شد احساس گناه مـی بزهکاري اطالق می

گردد. شود و این حلقۀ معیوب مرتب تکرار می باز این احساس موجب دلهره می

ناایمنی دلهره گري ستیزه احساس گنهکاري دلهره

تنش هکارانه اعمال بز

هـا را بـه احسـاس توان علت اصلی تمام و یا اکثر بزهکاري بدین ترتیب از نقطه نظر تحلیلی می

هاي روانی فرد را وادار به انجـام اعمـال ناایمنی نسبت داد. مکانیزمی که از طریق تغییرات و دگرگونی

نماید. بنابراین بزهکـاران در شـمار ق اجتماعی میسازش نایافته و غیر قابل قبول براي اجتماع و اخال

گروههاي سازش نایافته اجتماع قرار دارند. در چهارچوب یک اجتماع یا یک گروه بزهکاران افـرادي

)4توانند خود را تابع قواعد و ممنوعیتهاي مورد قبول آن اجتماعی یا گروه سازند. ( هستند که نمی

مفهوم سازگاري اجتماعی چیست؟

شویم: اي درك بهتر سازگاري اجتماعی دو مفهوم را متذکر میبر

است که براي روشن شدن آن از یک الگوي پزشـکی اسـتفاده آستانۀ مقاومتمفهوم اول، مفهوم

کنیم. براي بوجود آوردن حالت تشنجی یا بی اختیاري در فرد درجۀ شدت تحریک الزم براي افراد می

نیم یک فرد را با تحریک کمتر بـه حالـت صـرعی در آوریـم. در متفاوت است. یعنی ممکن است بتوا

توان بـه آسـانی دریافـت حالی که در مورد فرد دیگري تحریک شدیدتري الزم باشد. در این زمینه می

شود کسی است کـه آسـتانۀ مقـاومتش پـایین اسـت. زیـرا در اثـر فردي که دچار حمالت صرعی می

دهد و حال آنکه همـان تحریکـات در فـرد او دست میتحریکات جزئی و کوچگ حالت تشنجی به

رسیم که افراد در مقابل تحریکات مختلفی که بر ارگانیزم آنها اثر است. پس به این نتیجه می دیگري بی

شود متفاوتند و آستانۀ مقاومتشان یکسان نیست. وارد می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

170

الگوي طبیعی استفاده کرد. ه است. براي روشن شدن این مفهوم نیز باید از مفهوم زمینمفهوم دوم،

همانطور که یک زمین که فعالً حاصلخیز است در واقع از خاکی تشکیل شده کـه خـود از نـرم شـدن

ها حاصل شده است و شامل بقایاي مواد آلی و مواد آتشفشانی و بقایاي گیاهان است و تغییراتی صخره

خواهیم این نکته نی نیست. با این تعبیر میشباهت به چنین زمی در آن بوجودآمده، زمینه روانی ما نیز بی

تـري را بیان کنیم که منظور از زمینه به معناي سرشت آن جنبۀ محدود ارثی نیست و چهارچوب وسیع

هاي مادرزادي و ارثی است و هم شامل عواملی کـه تـدریجاً در ایـن زمینـۀ دارد یعنی هم شامل آورده

)5اند.( ري را تشکیل دادهت اند و چارچوب وسیع محدود تأثیر گذاشته

دهد؟ پرورش اجتماعی چگونه رخ می

کند که اهم آنها عبارتند جامعۀ امروز براي پرورش اجتماعی مردم خود از چندین نهاد استفاده می

از:

آموزش و پرورش (مدارس)، خانواده، و دین. این نهادها جوانب مختلف تربیت افراد جامعـه بـه

) در اینجا ما نقش آموزش و پرورش را به اختصار بررسی 1بر عهده دارند. ( ویژه کودکان و جوانان را

خواهیم کرد.

پذیري چیست؟ جامعه

به معناي همسازي و همنوایی با ارزشها، هنجارها و نگرشهاي گروهی و اجتمـاعی پذیري جامعه

مهارتهـاي است یا به مفهوم دیگر اجتماعی شدن فراگردي است که بـه واسـطۀ آن هـر فـرد دانـش و

کند. مجموعۀ این اجتماعی الزم براي مشارکت موثر و فعال در زندگی گروهی و اجتماعی را کسب می

سازد که با گروهها و افراد جامعه، روابط و ارزشها، هنجارها، نگرشها، دانشها و مهارتها، فرد را قادر می

العمر است. ه اعتباري مادامکنشهاي متقابل داشته باشد. فراگرد اجتماعی شدن امري مستمر و ب

اجتماعی شدن شامل دو فراگرد مکمل است: انتقال میراث فرهنگی و اجتماعی، رشد شخصـیت

)1فرد. (

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

171

فرهنگ، جامعه پذیري و شخصیت

پـذیر اي از راه یادگیري و جذب و درونی کردن نظام ارزشهاي جامعـه، فرهنـگ افراد هر جامعه

شوند. می

آموزد که فرهنگ جامعه رابه انضمام مچنین در جریان یادگیري فرهنگ، میهر نسلی از جامعه، ه

عناصر فرهنگی جدیدي که خود به آن افزوده به نسل بعـدي منتقـل سـازد. بنـابراین انسـان و جامعـه

هاي امروز بخش مهمـی کند. در جامعه آفریند و هم تحت الزامات آن زندگی می انسانی هم فرهنگ می

اي به نام مدرسه متمرکز شده است. یري و انتقال فرهنگ در سازمان ویژهاز وضعیتهاي یادگ

شخصیت به طرق مختلف تعریف شده است. شخصیت عبارت است از : تمامیت رفتار فرد که با

نظام گرایشی معینی که دارد، در کنش و واکنش متقابل با وضعیتهاي متغیـر (محیطـی) اسـت (هـورتن

)1972لنت، ها و

کند، بلکه به خودي خود، براثرشکوفایی طبیعی قابلیتها و استعدادها، رشد پیدا نمیشخصیت فرد

است. ایـن هاي عاطفی درجاتی از تجربهو ورزیدگی در کار برد زبان، کنشهاي متقابلاین امر مستلزم

سه عنصر پرورش اجتماعی الزم و ملزوم یکدیگرند و در موقعیتهاي زندگی از یکدیگر قابـل تفکیـک

)1ستند.(نی

پذیري، از یک سو با پذیرش فرهنگ، قـوانین و آداب و رسـوم حـاکم بـر بنابراین فرآیند جامعه

باشد. هاي فردي در ارتباط می جامعه و از سوي دیگر با رشد و شکوفایی استعدادها و توانایی

پذیري افراد نقش آموزش و پرورش در جامعه

اي، اجتماعی کردن افراد جامعه است. در هر جامعهیکی از کارکردهاي عمومی آموزش وپرورش،

شود که ساختارو صرفنظر از کوچکی یا بزرگی، سادگی یا پیچیدگی، نوعی آموزش و پرورش یافت می

دیگر متفاوت است. اي اي به جامعه محتواي آن از جامعه

مشکالت و براي پاسخگویی به نیازها، شناسیم، آموزش و پرورش رسمی به شکلی که امروز می

تـر شـدن فرهنـگ و مسائل روزافزون فرهنگ جامعه شهري ـ صنعتی به وجود آمده اسـت. باپیچیـده

زندگی اجتماعی، تغییرات عظیمی در ساختار اجتماعی جوامع شهري به وجود آمد. گسـترش فزاینـده

ت کـه خـانواده تر، به معنی آن اسـ تر و تخصصی دانش فنی، همراه با نیاز روزافزون به مهارتهاي متنوع

تواند به اندازه کافی از عهدة وظیفۀ دشوار پرورش اجتماعی افراد جامعـه برآیـد. در شـرایط دیگر نمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

172

آنها را در تماس ،ها و کارگاهها و سازمانهاي کوچک و بزرگ جدید نه تنها اشتغال والدین در کارخانه

ان در جامعۀ پیچیده صنعتی به آنهـا نیـاز دارد، بلکه از دانش و مهارتهایی که کودکانش با کودکان باز می

اند. دارند، بی بهره

اي به عنوان یک نهاد اجتماعی مستقل پدید آمد تا بدین ترتیب، آموزش و پرورش رسمی مدرسه

توانست از عهدة آن برآید، انجام دهد. با وجود ایـن کارکرد پرورش اجتماعی را که خانواده دیگر نمی

ن نرفته است و مدرسه و خانواده گاهی ممکن است بر سر مواضـع تربیتـی نقش پرورش خانواده از بی

خود دچار کشمکش و تضاد شوند. در حالی که مدارس از لحاظ انتقال دانش و مهارتهاي فنـی نقـش

شود. آنها به پرورش اخالقی کودکان اساسی در جامعه دارند ولی تأثیرآنها فقط به این امور خالصه نمی

ارند. منظور از پرورش اخالقی، انتقال ارزشها هنجارها و نگرشهاي اجتماعی مناسب نیز توجه خاصی د

)8است. به عبارت دیگر مدارس امروز از لحاظ تغییر دادن افراد، نقش و کارکرد مهمی بر عهده دارند.(

پذیري هدفهاي جامعه

اي ا که هر جامعـه هاي انسانی است. بدین معن محتواي فراگرد اجتماعی شدن به گوناگونی جامعه

آموزد کـه دهد، مثالً اسکیمو به کودك خود می با توجه به شرایط و مقتضیات خود افراد را پرورش می

آمـوزد کـه چکونـه بـا چکونه در مقابل سرماي قطبی از خویش مواظبت کند یا کودك کویر نشین می

پـذیري داراي هـدفها و معـه رغم تفاوتهاي محیطی و فرهنگی، جا آفتاب سوزان صحرا کنار بیاید. علی

پردازیم. مقاصد مشترکی است که به مهمترین آنها می

پذیري، آموزش قواعد و نظامات اساسی اعم از آداب و عادات و رفتـار ـ یکی از مقاصد جامعه1

باشد. روزمره می

حت پذیري به همان میزان که عادات و رفتار فرد را مطابق هنجارهاي اجتماعی ت ـ فراگرد جامعه2

دهد. آورد به او امید و آرزو می نظم و انضباط در می

پذیري از طریق برآوردن خواستها، آرزوها، امیدها و سوداهاي فردي یا ممانعـت ـ فراگرد جامعه3

آفریند. از دستیابی به آنها براي فرد هویت می

ط به آن نقشـها پذیري، نقشهاي اجتماعی و نگرشها، انتظارات و گرایشهاي مربو ـ فراگرد جامعه4

آموزد. را به فرد می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

173

پـذیري، آمـوختن مهارتهـا اسـت. فقـط بـا اکتسـاب و یـادگیري ـ هدف دیگر فراگرد جامعـه 5

توانند در جامعه منشأ اثر شوند. یادگیري مهارتها خواندن و نوشتن و مهارتهاي مهارتهاست که افراد می

کردن است. به عبارت دیگـر، آمـوزش دیگر از راه آموزش وپرورش رسمی مهمترین وظیفۀ اجتماعی

) 1پذیري مؤثر درنظام اجتماعی امروز است. ( وپرورش رسمی به شرط الزم جامعه

پذیري و کنترل اجتماعی جامعه

براي اینکه جامعه استوار و پایدار بماند، باید از نظم اجتماعی برخـوردار باشـد. نظـم اجتمـاعی

کنـد کـه گونه یک گروه یا جامعه، اعضاي خود را وادار میمستلزم کنترل یا نظارت اجتماعی است. چ

گیـرد. طـرق اصـلی و طبق انتظارات گروه یا جامعه رفتار کنند؟ این امر به طرق مختلف صـورت مـی

آشنایی که جامعه، بدان وسیله کنترل و نظارت براعضاي خود اعمال کـرده، موجبـات انتظـام یـا نظـم

از:اجتماعی رافراهم میسازد، عبارتند

ـ اجتماعی کردن اعضاء به طوري که آنها بخواهند مطابق انتظارات جامعه رفتار کنند.1

به طوري که او ناچار شود تا با گروه همنوایی و سازگاري کند. ـ اعمال فشار گروهی بر فرد،2

دام از ـ کنترل و تسلط از راه اعمال زور و قدرت که غالباً زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که اق3

)1دو طریق پیشین با مانع یا شکست مواجه شوند. (

انواع کنترل اجتماعی

پـردازیم و سـپس سـایر طـرق پذیري مـی ابتدا به بررسی کنترل اجتماعی از طریق فراگرد جامعه

دهیم. نظارت اجتماعی را شرح می

نان نقشهاي اجتماعی یابد. در نتیجه، به آ ـ کنترل مردم اساساً از طریق اجتماعی کردن تحقق می1

شـوند وظـایف کنند. چرا و چگونه زنان مجبـور مـی خود را عادتاً و یا با قایل شدن ارجحیت، ایفا می

داري را قبول کنند؟ باید گفت که ایـن امـر از طریـق اجتمـاعی شـدن تسـهیل داري و بچه متعدد خانه

وند و مطـابق انتظـارات جامعـه شوند که شوهر اختیار کرده، صاحب فرزند شـ شود. آنها تربیت می می

وظایف خود را انجام دهند. بنابراین بخش مهم دورة آمادگی و تعلیم براي ایفاي نقش اجتماعی اخذ و

سـازد. جذب نگرشها و ارزشهاي آن است که نقش را براي فرد جالـب توجـه و رضـایت بخـش مـی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

174

فرد در ایفاي وظایف نقش، بلکـه بسیاري از ضعفها و شکستها در ایفاي یک نقش، نه به خاطرناتوانی

برد. به دلیل قرارگرفتن در نقشی است که او واقعاً خواهان آن نیست یا ازآن لذت نمی

آموزند و تقریباً تمایل بـه اکتسـاب و یـادگیري اعضاي یک جامعه، رسوم و آداب یکسانی را می

یارهـاي مهـم رفتـار بـه عادات مشابهی را دارند. در درون هـر گـروه اجتمـاعی، عـادات و رسـوم، مع

پذیر کرد، هاي مشابه، عمیقاً جامعه روند. اگر در یک جامعه، بتوان همۀ افراد را از طریق تجربه شمارمی

آنان به طور ارادي و بدون تعمق، کم و بیش، به طرق مشابه رفتار خواهند کرد. آنان بی آنکـه آگاهانـه

مترین تعمقی بـه خـرج داده، بخواهنـد بـه نحـو اند، یا اینکه ک متوجه باشند که همرنگ جماعت شده

دیگري رفتار کنند، نسبت به انتظارات اجتماعی، همنوایی نشان خواهند داد. این نوع کنتـرل اجتمـاعی

دهد. بیشتر در مراکز آموزشگاهی و مدارس و خانواده رخ می

لـق دارد. ـ طریق دیگر کنترل اجتماعی، اعمال فشار از سوي گروهی اسـت کـه فـرد بـه آن تع 2

اند: گروههاي نخستین و گروههاي دومین. گروههاي نخسـتین کوچـک، گروهها به طور کلی دو دسته

صمیمی و غیر رسمی هستند مثل خانواده و دوستان. در حالی که گروههاي دومین یا ثانوي رویاروي،

اي و شغلی. گروههاي بزرگتر، غیر شخصی و رسمی هستند نظیر انجمنهاي حرفه

خل گروههاي نخستین، کنترل از نوع غیررسمی، خودبخود و بدون برنامه است. اعضاي این در دا

دهند. وقتی عضوي درصدد تخلف با واکنش منفـی گـروه گروهها به اعمال هر عضو واکنش نشان می

گیرد. شود وقتی رفتار مقبولی دارد، مورد تأثیر گروه قرار می مواجه می

اعی جنبۀ رسمی دارد. عضویت فرد در آنها به منظور ارضاي نیار در گروههاي ثانوي، کنترل اجتم

تعلق به گروه یا مشارکت در مناسبات دوستانه نیست، بلکه براي اشتغال به کار معینی است. چنانکه در

کند، زیراآنها به زندگی عـاطفی این گروهها احتیاجات وي ارضاء نشوند، فرد به آسانی آنها را ترك می

اندازند تا مانع ترك او شوند. با این وجود، گروه دومـین، وسـیلۀ مـؤثري بـراي چنگ نمیفرد، عمیقاً

کنترل اجتماعی است. انواع کنترل رسـمی، نظیـر مقـررات و قـوانین، مـوازین و معیارهـاي گروهـی،

تبلیغات، روابط عمومی، ترفیع و عناوین رسمی پاداش و جایزه، تنبیه و جریمه از ویژگیهاي گروههاي

مین است.دو

هاي سادة ابتـدایی، ـ طریق سوم کنترل اجتماعی، اعمال قدرت و اجبار است. بسیاري از جامعه3

کنترل اجتماعی رفتار افراد را به مدد رسوم اخالقی که بـا کنتـرل غیررسـمی گروههـاي نخسـتین نیـز

هـاي د. در جامعـه دادند. در نتیجه قوانین رسمی یا تنبیهات، ضرورتی نداشـتن شد، انجام می حمایت می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

175

اند. وقتـی کـه پرجمعیت و پیچیده امروز، حکومتهاي رسمی انواع قوانین و مجازات را به وجود آورده

کند، گروه یا جامعه او را مجبور به اطاعـت فرد از قراردادها و مقررات گروهی یا اجتماعی تبعیت نمی

جتمـاعی ـ همـواره قـرین موفقیـت سازد. گرچه اعمال قدرت به منظور کنترل و نظارت ا و پیروي می

اي ناگزیر از کاربرد آن است که شکل این نوع کنتـرل اجتمـاعی را در نیست، با وجود این، هر جامعه

سازمانهاي بازدارنده و امنیتی جامعه داریم.

نتایج

هر رفتاري که بر خالف معیارها، ضوابط و هنجارهاي فردي و اجتماعی باشد، رفتـار نابهنجـار و

هـاي فرهنگـی و اجتمـاعی دررشـد رفتـار نابهنجـار اهمیـت دارد. ر عادي تلقی خواهد شد. زمینـه غی

اي به جامعه دیگر تفاوت دارد. براي پیشگیري از شـکل گیـري رفتـار بهنجاري یا نابهنجاري از جامعه

ود. نظامهاي نابهنجار در فرد یا تغییر در آن باید تغییراتی در نظامهاي اجتماعی و بین فردي وي داده ش

ــاعی و ــات اجتم ــغلی، طبق ــاي ش ــتان، گروهه ــانواده، دوس ــد از: خ ــردي عبارتن ــین ف ــاعی وب اجتم

پیوندهاي مذهبی و اخالقی، مؤسسات آموزشی، عوامل مختلف اجتماعی، بیمارسـتانهایروانی اقتصادي،

هاي بهداشت روانی. و کلینیک

دهد تا از طریـق آن افـراد نسـلهاي اي، آموزش و پرورش را نهادي کرده و سازمان می هر جامعه

جدید را پرورش داده، بقا و دوام اجتماعی و فرهنگی خود را تضمین کند. آموزش وپرورش از طریـق

پذیري کردن و پرورش استعدادهاي افراد، احساس ایمنی در افراد را افـزایش داده و آنهـا را بـا جامعه

ا ي در پیشگیري از ایجاد بزهکاري دارد. قش ریشهکند. بنابراین آموزش وپرورش ن جامعه سازگار می

»شود. شود در حکم زندانی است که بسته می اي که باز می هر مدرسه«گوید: ویکتور هوگو می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

176

منابع

ناشر: نشرروان.. شناسی آموزش و پرورش جامعه). 1379بند، علی. ( ـ عالقه1

تکاب جرم و بزهکاري نوجوانان از دیدگاه هاي ار بررسی علل و زمینه). 1385زهرا. ( ـ کاکویی، 2

پایان نامه کارشناسی دانشگاه امام حسین. حقوقدانان و کارشناسان شهرستان بابل و قائمشر.

. (محمود کی نیا، مترجم). ناشر: مترجم.شناسی اي بر جرم مقدمه). 1988ریموند. ( ـ گسن،3

تهـران، مـاعی در تعلـیم و تربیـت. شناسـی اجت روان). -زاده، رمضان. ( ـ گنجی، حمزه. حسن4

انتشارات سخن.

. انتشارات چهر.زمینه بررسی بزهکاري کودکان و نوجوانان). 1368ـ منصور، محمود. (5

ـ سایت تخصصی فقه و حقوق ـ مقاله بزهکاري.6

ـ سایت شوراي عالی انقالب فرهنگی.7

ـ سایت پژوهشکده تعلیم و تربیت.8

The Supportcommittee for Iran's streetیت گوگل با عنوان ـ مقاله گرفته شده از سا9

children.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

177

کراك

نرگس عباسینویسنده:

کارشناس روانشناسی

چکیده

مصرف مواد مخدر صنعتی و طبیعی در کشور رو به افزایش است و تحقیقات حاکی از آن است

سوي مواد مخدر جدید همچون که الگوي مصرف مواد مخدر در حال دگرگونی و چرخشی عجیب به

شیشه، اکستاسی و کرك است که در این میان کرك جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است.

کنندگان این ماده مهلک به گمان اینکه ماده مصرفی آنها اعتیادآور نکته مهم آنکه بسیاري از مصرف

به دیشناسد و در مبارزه با آنها نباینمو مواد مخدر مرز ادیاعت. اندنیست به استفاده آن روي آورده

از یکی، ممکن است آلوده به ردیقرار بگ ادیاعت ندیکه در فرا يهر فرد رایاکتفا کرد ز یسنت يمخدرها

در کاهش یمهم اری، نقش بسيسازو آگاه غاتی) شود. تبلنیچه نو - ی(چه سنت يریتخد يهاماده

نیاز ا یناش يهابه علت عارضه ياریصورت، بس نیاند. در ارا به همه شناس ادیاعت دیتقاضا دارند. با

را کنار بگذارند. دیجد يمخدرها نیسم مهلک، ممکن است مصرف ا

واژگان کلیدي:

درمان کراك -روشهاي ترك -اثرات مخرب -خطرات -عالئم - مصرف -کراك

مقدمه

شدن جامعه، مصرف یعتبا زغال و منقل نگذشته بود که با صن اكیاز مصرف تر یهنوز چند سال

کرد. دایپ يا تازه يخارج شد و الگو یو سنت یعیاز شکل طب زیمخدر ن مواد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

178

، خطرناکترین ماده اعتیادآوري است که تاکنون به بـازار آمـده و که امروزه کراك نام دارد ییالگو

شـدت سن مصـرف را بـه کراك کند.یک بار مصرف آن فرد را معتاد می آور است کهبحدي وابستگی

بارها هشدار ریسال اخ 2نسبت به مصرف آن در یاجتماع شناسان بیکه آس يطور کاهش داده است به

ـ اسـت و ا شیافزا السال در ح 25تا 17 یگروه سن انیمصرف کراك به شدت در م زانیم ،اند داده نی

س آمـار، کـراك خواهد داد چرا که براسا شیافزا یآت يها را در سال ریو م مرگ زانیطور حتم م امر به

درصـد از 95شـده و یبـاال معرفـ ینشـئگ زانیـ خطـر بـا م کـم يا جوانان بـه صـورت مـاده نیدر ب

کـراك در یشناسـ چرا که از نظر کارشناسان سـم شناسند یگردان م کنندگان آن را به اسم روان مصرف

که ی. اما کراکآورد یکننده به وجود نم را در مصرف يادیاعت گونه چیبوده و ه آور يو شاد زا ياصل انرژ

کشور با فشـرده کـردن یو خانگ یمخف يها شگاهیکراك اصل نبوده و در آزما شود یم عیتوز رانیدر ا

کـه یعاتیاز ضـا زیـ مـوارد ن یخو در بر شود یم هیته يبدون در نظر گرفتن هرگونه استاندارد نیهروئ

خــالف تصــور نیبنــابرا. شــود یمــ دیــخــالص بــه دســت آورد کــراك تول نیاز آن هــروئ تــوان ینمــ

ماه اول مصرف کی یبوده و ط ادآوریآن اعت یرانینوع ا ینوع خارج غاتیکنندگان کراك از تبل مصرف

دفعـات مصـرف روزانـه بـه دو تعـدا دهیبرابر روز اول مصرف رس 4 ای 3دائم از آن مقدار مصرف به

.کند یم دایپ شیبار در روز افزا10

چیست؟ کراك

مراتـب بـدتر از ایـدز بـدتر از که دارد به جدیدي است که بنا به مشخصاتیي مخدر کراك ماده

بین جوانان ایران کرده است اگر جوانان کشیشروع به نسل سرطان و غیرقابل مقایسه با حتی هرویین

نیابند نسـل جـوان در معـرض تهدیـدي جـدي قـرار دارد. در را سریعاً ها عمق این فاجعهو خانواده

.انداخت کشورمان را مثل برگ خزان به زمین خواهد سال جوانان 2 ر ازخطري که در کمت

گرم هرویین 100تا 10شده یعنی یک گرم کراك از حد امکان اشباع کراك هرویینی است که تا

تـر از هـرویین اسـت. هرویین و در بعض مواقع به مراتب ارزان آن هم قیمت ساخته شده ولی قیمت

ي مـاده کـراك ، تر اسـت تر و ترك آن بسیار مشکلبسیار شدیدتر و فوري به هرویین نسبت اعتیاد آن

دانند که بدتر از هرویین اسـت شده نوجوانان نمی مخدر جدید است یعنی در واقع با نام جدید معرفی

خیـال نروند از کراك ندارند اکثـراً شود که به طرفشو باعث می بنابراین وحشتی که از هروئین دارند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

179

اکستازي است. به همین دلیـل از مصـرف آن گردان وهاي روانکراك چیزي در حد قرص کنند کهمی

.علت فاجعه است وحشت ندارند و این شروع و

کوکائین کراك پودر

تـر از هـرویین در اختیـار کراك در ایران هرویین اسـت بسـیار ارزان با وجود اینکه مواد اولیه -

.گیردمی نوجوانان قرار

نیـز داشـته ها زنده بماند و در کنار مصرف زندگی عادي خود راسال تواندریاك میمعتاد به ت -

سـال زنـده 20تـا 10توانـد حتی معتاد هروئین می اش را سرپرستی کند.خانوده باشد حتی کار کند و

و کیل 30ماه بعد از مصرف کراك تا 3 اما معتادي که وادار به تزریق نشود شاید حتی بیشتر. بماند و اگر

ماند؟زنده می سال 2شود آیا بیش از می از وزن بدنش کم

از دست خواهـد داد. طحالش را قطعاً کراك در پایان اولین سال اعتیادش حداقل کبد و معتاد به

و در داشته باشد پس از یک ماه یا نشـئه تواند بیش از یک ماه زندگی عاديبه کراك هرگز نمی معتاد

تر از ایـن هـم مظلومانه مرگی دردناکتر و آیا. است ر حال درد کشیدنحال چرت زدن و یا خماري د

سفانه کراك در جامعه بـه سـرعت أمت، افتداتفاق می اطالعی مردم و جامعههست مرگی که در سایه بی

)1.(به یک اپیدمی تبدیل شود چیزي نمانده تا و در حال پیشروي و قربانی گرفتن است

اثرات کوتاه مدت کراك

آمفتامین است ولی با مدت زمان کوتاهتر، احسـاس افـزایش انـرژي، مدت آن مشابهکوتاهاثرات

کند، از جمله اثرات آن پس از مصرف عبارت اسـت از: افـزایش ضـربان چابکی و سرخوشی زیاد می

حرارت بدن، فشار خون، گشادگی مردمک چشـم، پریـدگی رنـگ، کـاهش قلب، نبض، تنفس، درجه

قراري، لرزش به خصوص در دستها، توهمات شدید حسـی، و هیجان، بی حریکاشتها، تعرق شدید، ت

اغتشاش دماغی، گیجی، درد پا، فشار قفسه سینه، تهوع، تیرگـی بینـایی، تـب، عدم هماهنگی حرکات،

.تشنج و مرگ اسپاسم عضله،

شود. ناخالصی کوکایین خیابان اغلب موجـب شدید حادث می در حالت قطع ماده نیز افسردگی

خـوابی شـدید همـراه اسـت. در معموالً با آب ریزش بینی و بی شود کهحساسیت و آلرژي شدید می

قـراري و تشـویش، هیجـان، شـوریدگی فکـر و کننده دچار بیمصرف مسمومیت حاد با کوکایین، فرد

یابد.ضربان، تنفس و فشار خون فرد افزایش می .گردداختالل تنفسی می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

180

اكکر اثرات دراز مدت

خوابی، ضعف جنسی، دپرسیون دست دادن وزن بدن، یبوست، بی مله اثرات بلندمدت آن ازاز ج

خونی، رنگ پریدگی، تعرق شدید، دردهاي شکمی و اسـهال، تهوع، کم تنفسی، اشکال در ادرار کردن،

هـا، لـرزش و تشـنج، پریـدن عضـالت و دستگاه گوارشی، سردرد، لرزش دست اختالالت در هضم و

آب ریزش دائمی بینی، ایجاد زخم، آماس و جوشهاي پوستی به خصوص اطراف پاتیت،سفتی آنها، ه

پـذیري قراري، تشنجبینی، زخم مخاط بینی (در مصرف به صورت انفیه)، اضطراب، بی مخاط گوش و

پذیري شدید، افسردگی،سوء ظن، گیجی، اختالالت درك زمان و مکان، رفتار تهاجمی، تحریک شدید،

ایل به خود کشی، توهمات و اختالل در حـواس (بـه خصـوص بینـایی، شـنوایی، و پرخاشگري، تم

نام سایکوز المسه)، افکار هذیانی، و گاهی اشتهاي کاذب و سرانجام ناراحتی جدي دماغی و روانی به

.و کوکایین

کند که این مشابه آمفتامین است وابستگی شدید روانی ایجاد می تحمل و ایجاد وابستگی کوکایین

.باشدکوکایین یعنی کراك شدیدتر می وابستگی در عصاره

پیرامون اثر کوکایین بر روي موش و میمـون انجـام شـده، پـس از در آزمایشاتی که براي تحقیق

پذیري، گرسـنگی ترك از جمله ضعف شدید، بدخوابی، افسردگی، تحریک هايقطع مصرف آن، نشانه

.است زیاد دیده شده

طریق استنشاق یا پاشیدن روي توتون و مـاري جوانـا و چـه از راه چه بهکننده، کراك را مصرف

تواند از مصـرف آن خـودداري کنـد و بایـد پـی در پـی آن را کند، دیگر نمی کشیدن با پیپ استعمال

کننده دست رسد و حالت تهاجمی به مصرفخیلی سریع جذب ریه گشته و به مغز می .استعمال نماید

گردد. اي شدیدتر از کراك پدیدار میشود، به گونهقلب، افزایش فشار خون میباعث بزرگ شدن داده،

گـم کـرده کند، دیگر بر خود تسلط ندارد و گویـا خـودي خـود را اصوالً فردي که کراك مصرف می

)2(.است

کراك نحوه مصرف

فایـت شود. براي معتاد شدن به کراك فقط چند پیـپ ک اي دود می شیشه هاي کراك غالباً در پیپ

.کند می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

181

عالئم مصرف

رسد. پـس از مصـرف کـراك حالـت سرعت به مغز می گشته و به کراك خیلی سریع جذب ریه

ادامه مصرف آن باعث بزرگ شدن قلـب و افـزایش فشـارخون ـ بسـیار تهاجمی به فرد دست داده، و

ـ ه مغز به دنبال مصـرف گردد. به دلیل آثار سریع تدخین و رسیدن سریع ماده ب می شدیدتر از کوکائین

.رود دقیقه تحلیل می 12شود، اما در عرض عالیم بالفاصله ظاهر می کراك،

عوارض مصرف

را از طریق استنشاق استعمال کند چه از راه کشـیدن بـا پیـپ، دیگـر کننده کراك چه آنمصرف

والً فردي کـه کـراك برد. اص درپی استفاده خود را باالتر می خودداري کند و پی تواند از مصرف آن نمی

.کند، دیگر بر خود تسلط ندارد و گویا خودي خود را گم کرده است می مصرف

هاي عصـبی ـ عضـالنی، پرخـونی، تـورم، مداوم کراك به سردرد و پرش اما در هر حال مصرف

بینی، سوراخ شدن تیغه میانی بینی، کـاهش وزن، عـوارض قلبـی، مشـکالت خونریزي و زخم مخاط

.شود در نهایت مرگ در اثر مصرف مقدار زیاد کراك منجر می شنج وعروق مغز، ت

ایرانی کراك

شود ماده جدیدي است که هیچ شـباهتی کشور ما به عنوان کراك عرضه می اي که امروزه در ماده

از کوکایین ندارد. شکل ظاهري ایـن مـاده کلـوخی شـکل، کـرم رنـگ و داراي به کراك بدست آمده

.باشد میپشمک پرزهایی شبیه

هاي روان گردان و مواد شیمیایی و اسـیدي ناشـناخته سـاخته هرویین، قرص این ماده از ترکیب

شود. خواص این کـراك شـبیه مـواد افیـونی از که به آن شیره هرویین هم گفته می شده است، طوري

بوده و واد فوقتر از م تر و خطرناك تریاك و هرویین است اما با این تفاوت که به مراتب قوي خانواده

روسیه تولیـد و درایـران تري را به دنبال دارد.. این کراك توسط مافیاي اعتیاد بسیار شدید و وحشتناك

.شودپخش می

مصرف نحوه

تریاك به صورت تدخین همراه با سنجاق و سوزنی که جایگزین سیخ روش مصرف کراك شبیه

بـو مصرف این ماده مخدر، مصرف راحت، بیباشد. یکی از دالیل مهم شیوع می و سنجاق شده است،

االثر بودن آن است و مهمتر از همه اینکه فروشندگان این ماده مدعی هستند کـه مصـرف ایـن سریع و

ماده اعتیادي به همراه ندارد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

182

مصرف عوارض

بر نشئگی شامل سرخوشی، احساس آرامش، چـرت زدن شـدید و عوارض مصرف کراك عالوه

عالوه بر عوارض خماري تریاك و هرویین، عصـبانی بـودن و خماري کراكعرق کردن است. حالت

کننده در این حالت قابل کنترل را نیز به دنبال دارد. شخص مصرف پرخاشگري شدید، تهوع و استفراق

بینی هم نیست. چنین فردي معموالً از زند که قابل پیش بسیار خطرناکی از او سر می نیست و رفتارهاي

دیگـري فرد خانواده گرفته تا فروشنده مواد مخدر و یا مـأموران پلـیس و یـا بـه هـرکس ترین نزدیک

.شود ور می حمله

-مـی » چرت«کننده را دچار خواب آلودگی یا به اصطالح خودمانی مصرف این کراك شدیداً فرد

بدن ي در ریناپذماده مخدر در کوتاه مدت (مدت یکسال) اثرات مخرب جبران کند. مصرف مداوم این

نـابودي کننده اعم از عفونت اجزاي داخلی بدن, پوسیدگی دندانها, سرطان حنجره و ریـه، فرد مصرف

هستند ذره ذره نـابود کند. بطور کلی تمام اجزائیکه در تماس مستقیم با دود کراكریه و کبد ایجاد می

دت از ایـن مـواد کـه طـوالنی مـ کننـدگانی پوسند. در برخی موارد دیده شده که در مصرفشده و می

شوند و گوشـت زیـر بدن از هم جدا می کنند, میزان عفونت بدن به قدري است که اجزاياستفاده می

شود کسانی را که در اثر مصرف کـراك گفته می گذاردپوست دچار عفوت شده و به اصطالح کرم می

)3( .شوندجدا می در هنگام شستشو اجزاي بدن از هم دهند چونمیرند در هنگام دفن غسل نمیمی

آمار توزیع و مصرف کرك

تر از کوکائین است زیرا نه تنها ارزان فروشندگان مواد مخدر عالقه بسیاري به فروش کرك دارند

-نمـی "خطرنـاك "تر است و به ظاهر چندان ساده رسد، بلکه مصرف آن همتر به فروش میو راحت

.رسد و از طرفی پنهان کردن آن هم ساده است

شـهر، مـدارس، این ترتیب فروش کرك در شهرهاي بزرگ جهان و در مکانهایی مانند میادینبه

-خطرناك محسـوب مـی که پیش از این براي این تجارت مکانهایی بسیار ... فروشگاههاي بزرگ و

.شدند، به شدت افزایش یافته است

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

183

کركکنندگان مصرف

متاز شهرت داشت، اما اعتیاد به کرك محـدود م هرچند کوکائین زمانی به عنوان ماده مخدر طبقه

.اقتصادي خاص نیست / به یک گروه سنی یا شرایط اجتماعی

.براي همه ممکن ساخته است در واقع کرك ارزان و در دسترس بوده لذا مصرف کوکائین را

ولـد کرك نه تنها از سنین مدرسه، که از هنگام ت در بسیاري از کشورهاي پیشرفته جهان، اعتیاد به

.شودو توسط مادران معتاد، آغاز می

تشخیص معتادین به کرك

خـانواده و یک نشانه ابتدایی سوء مصرف کرك، جدایی ناگهانی جسمی / روحی فرد از کـانون

.تغییر رفتار چشمگیر اوست

مشکالتی چون اختالالت احساسی یا گذراندن دوران سـخت هاي زیر باهرچند بسیاري از نشانه

:احتمال مصرف مواد محرك یا مخدر را از نظر دور داشت است، اما هرگز نباید بلوغ مشابه

شخصیت و رفتار تغییرات بارز در -

از دست دادن توجه و تمرکز -

کاهش وزن -

کننده براي مقدار پول خرج شده لوازم قیمتی خانه و نداشتن توضیح قانع ناپدید شدن -

آمد با افراد معتاد رفت و-

شفتگی چشمگیرآ -

و دوستان رفتار کینه توزانه با افراد خانواده -

برنامه خواب نامنظم -

توجهی به آراستگی ظاهريبی -

)شدید (سوء ظن به همه پارانویا -

بی قراري -

اضطراب -

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

184

نشانه هشداردهنده

:کنندوز میمعتادین به کرك حاالت زیر در هنگام برطرف شدن آثار ماده محرك بر به گفته

نگرانی و بیقراري براي تهیه مجدد کرك •

افسردگی شدید •

اشتهاییانرژي و بی فقدان •

خوابیبی •

به خود داشتن احساساتی متناقض از عشق و تنفر نسبت •

دارد؟ آیا راه حلی هم وجود

انی، شرکت در مختلف سم زدایی، دارو درم بله، با این شرط که شخص معتاد با آگاهی از مراحل

به زندگی و تولدي دوباره خواهد بـود، بـه مراکـز جلسات و این مطلب مهم که ترك اعتیاد، بازگشت

.درمانی معتبر مراجعه نماید

راه از پشـتیبانی او دوستان و خانواده این افراد باید شرایط ناگوار آنهـا را درك نمـوده و در ایـن

)4. (به حالت طبیعی بازگردد فقیت و در زمان کوتاه تريدریغ نورزند تا شخص معتاد بتواند با مو

تأثیرات کرك

اثرات روانی

مختلف روانی در حرکت اسـت کند به سرعت در حاالت و شرایطشخصی که کرك مصرف می

همراه است، سپس با کم شدن اثر این که با خوشی و رضایت فراوان و احساس برانگیختگی و هیجان

.کندخوابی و پارانویا بر شخص غلبه میگی و متعاقب آن زودرنجی، بیماده، دلتنگی و افسرد

اسکیزوفرنیک، توهم و خطاهاي حس را نیز تجربـه معتادان به کرك، ممکن است حاالت روانی

مصرف) تمام این حاالت را از سـر binge( دارند در یک کنند. کسانی که مصرف کرك بسیار زیادي

پارانویا و افسردگی ناشی از مصرف دائم کرك، دست به فراد در اثر ابتال بهاي از این اگذرانند، عدهمی

.زنندخودکشی یا جنایت می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

185

Overdos جنون

بسیار زیاد ماده محرکی که وارد جریان خون و به دنبال آن بـه مغـز تدخین کرك، به علت مقدار

.دهدرا هم افزایش می آور یا مسمویت از کوکائینبیش از حد و مرگ کند، احتمال مصرفمی

این دو وضعیت مشابه بوده و شامل تهوع، استفراغ و تنفس نامرتب، تشنج و اغما است هاينشانه

توانـد مـی مصرف همزمان کوکائین با الکـل یـا مـواد مخـدر دیگـر، . تواند به مرگ منتهی شودمی که

.آور به دنبال داشته باشدواکنشهایی شدید و مرگ

مکن است به جنون کوکائین منجر شود که نوعی حالت روانی دائمی بـوده م مصرف مداوم کرك

.پارانویا و توهم دیداري و شنیداري است هاي آنو نشانه

ثیرات فیزیکیأت

کـه بـه ثیرات جسمانی کرك، گلودرد مزمن، گرفتگی صـدا و تنگـی نفـس اسـت أترین تابتدایی

.شودبرونشیت (ورم نایژه) و نفخ ریه منجر می

هایی نـورانی در اطـراف آن لهها هنگام تمرکز براي دیدن هر چیز، ا درشت شده و شخصچشمه

.کندمشاهده می

فشـار ابد و رگها به سرعت منقبض شده موجب باال رفـتن ی% افزایش می50ضربان قلب تا حد

یل بـه بین بردن م تواند به حمله قلبی، تشنج و سکته منجر شود. کرك به دلیل ازشوند که میخون می

)5.(شودغذا خوردن و ایجاد بیخوابی، موجب کاهش وزن شدید و سوء تغذیه می

اثرات مخرب کرك

کرك یک ماده مخدر است که خواسـتگاه نـوع اصـل آن آمریکـاي جنـوبی و التـین اسـت و از

آیـد. در ایـن شود، بـه دسـت مـی تغییراتی که بر روي برگ گیاه کوکا که کوکائین از آن استحصال می

االثرتر از کوکایین اسـت و در دسـته مـواد تر و سریعآید که قوياي به نام کرك بدست مییند مادهفرآ

گیرد.مخدر انرژي زا قرار می

شود، ماده جدیدي است که هیچ شـباهتی اي که در کشور ما تحت عنوان کرك عرضه میاما ماده

شکل که کرم رنگ و داراي پرزهایی به کرك بدست آمده از کوکایین ندارد. شکل ظاهري ماده کلوخی

شبیه پشمک است. جرم حجمی آن پایین و سبک وزن بوده و طریقـه مصـرف آن هماننـد تریـاك بـه

صورت تدخین و با سنجاق و سوزن است.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

186

االثر بودن بو بودن و سریعیکی از دالیل مهم شیوع مصرف این ماده مخدر، مصرف راحت آن، بی

شود مصرف این ماده اعتیاد ندارد.فته میاست و مهمتر از همه اینکه گ

هاي روانگردان و مواد شیمیایی و اسـیدي ناشـناخته در ایران، این ماده از ترکیب هرویین، قرص

شـود و خـواص آن شـبیه خـواص مـواد ساخته شده است طوري که به آن شیره هرویین هم گفته می

تر از مواد فوق است تر و خطرناكراتب قويمخدر از خانواده تریاك و هرویین است. در حالی که به م

تر اسـت بـه دنبـال تر و وحشتناكو اعتیار بسیار سنگینی که از اعتیاد به تریاك و حتی هرویین سنگین

دارد.

توان به راحتی در هر جایی نظیر اتومبیل، دستشویی، حمام، پـارك و حتـی خیابـان و کرك رامی

کننده آن پس از چند لحظه اسـتعمال آن سـریعا بـه و مصرف اماکن عمومی مصرف کرد. زیرا بو ندارد

گویند.هم می 3، 2، 1رسد و از این بابت به آن حالت نشئگی می

-دهد که بیشترین درصد مصرف مـواد مخـدر را مصـرف سال گذشته نشان می 2آمارهاي علمی

13یـب حشـیش درصـد و بـه ترت 18درصد دسته دوم هـرویین 43دهند. کنندگان تریاك تشکیل می

هاي آخر اکستاسی و کوکایین قـرار درصد و در رده 10هاي روانگردان درصد، قرص 13درصد، الکل

اند اما با چرخش عجیب مصرف تریاك به سوي کرك و شیشه این آمار تغییـر یافتـه و مصـرف داشته

کننـده صرفدرصد معتادان م 40کرك جایگاه اول را به خود اختصاص داده است و به شکل احتمالی

این نوع ماده مخدر هستند.

کنند و پس از مـدتی تلـورانس یـا نقطـه کنندگان کرك ابتدا با مقادیر بسیار کم شروع میمصرف

اي که تخریبی که تریاك در طول رود. به گونهتحمل آنها باال رفته و دوز مصرفی شان به شدت باال می

آورد و حتی بیشتر.در طول چند ماه بوجود میآورد، کرك کننده بوجود میدهها سال براي مصرف

عوارض مصرف کرك عالوه بر نشئگی، سرخوشی، آرامش و ریلکس بودن، چرت زدن شدید و

عرق کردن است. عوارض خماري آن نیز عالوه بر عوارض خماري تریاك و هرویین، عصبانی بودن و

ن حالـت قابـل کنتـرل نبـوده و کننده در ایپرخاشگري شدید، تهوع و استفراغ است و شخص مصرف

بینی نیست.زند که قابل پیشرفتارهاي بسیار پرخطري از او سر می

دانند که ایـن مـاده جدیـد از چـه عناصـري شایان ذکر است که بسیاري از مصرف کنندگان نمی

اند.درصد آنان در اثر عدم آگاهی به مصرف این ماده مخدر روي آورده 90 تشکیل شده و تقریباً

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

187

وشهاي تركر

یکی از انواع بسیار بـد کراك آگاهی و خواست فرد بستگی دارد. اعتیاد به به اراده و کراك ترك

و میسـر «URD» یـا » سـمزدایی خیلـی سـریع «اعتیاد به مواد مخدر است که ترك آن فقط با روش

)6( .پذیر است. روشهاي دیگر شامل استفاده از دارو و قرصهاستامکان

کركدرمان معتادان

بار احتمال مرگشان بیش از معتادان به مخدرهاي 14طبق تحقیقات انجام شده، معتادان به کرك

دیگر است. اما این نظریه براي ناامید کردن مشتاقان به ترك نیست. شواهد حاکی از آن است، کسانی

به پزشک متادون اند، با مراجعه اند و دچار عوارض ناشی از آن شدهکه بر اثر عدم آگاهی مصرف کرده

اند. به همین شیوه در مدت زمانی طوالنی درمان امکانپذیر خواهد بود. اما چنانچه درمانی را آغاز کرده

تر وارد عرصه درمان نشوند از آنجا که خطرات و احتمال مرگ در اثر مصرف این ماده بیشتر و قوي

است. lsbکتر ازاست، الزم به یادآوري است که ماده مخدر کرك به مراتب خطرنا

شک این گرایش گسترده به کرك صرفا نوظهور بودن این پدیـده در کشـور نبـوده و عـواملی بی

ثیر نبوده اسـت دسترسـی بـه ایـن مـاده در زوایـاي أتهمچون کاهش قیمت نیز در گرایش به کرك بی

از مصـرف ها در خصوص آثار و تبعات ناشیرسانی از طریق رسانهمختلف شهر چگونه بوده و اطالع

این ماده مهلک به چه شکل بوده است؟

کننـده در شود و براي نمونـه، فـرد مصـرف اي به مراتب ارزانتر از تریاك مبادله میکرك با هزینه

تواند ماده مخدر مصرفی خویش را خریداري کند. البته این هزار تومان به راحتی می 2وهله اول تنها با

به این رویه خواهد بود اما در مراحل بعدي مصرف و بیشـتر شـدن له تنها در ابتداي دوره مصرفأمس

مقدار ماده مخدر این رقم جوابگوي نیاز معتاد نخواهد بود.

رسانی خاصی در ایـن بـاره رسانی نیز بایستی متذکر شوم که تا به امروز اطالعدر رابطه با اطالع

رسانی کـرده اسـت، ن رابطه اقدام به اطالعصورت نگرفته است و تنها ستاد مبارزه با مواد مخدر در ای

هاي غیردولتی سفانه سازمانأاند. متباره نداشتهاي در اینها از جمله صدا و سیما تاکنون برنامهاما رسانه

شان در حـد وسـع و توانشـان اسـت و قـادر هایی از این دست، نهایت اثرگذاريفعال در زمینه آسیب

ه موقع براي کلیه آحاد جامعه داشته باشند. اما متاسفانه رسانه ملی کشور رسانی بنخواهند بود که اطالع

آسیب رسان هاي بعضاًهاي خود را به انواع سریالتحت نام صدا و سیما به عمده ظرفیت پخش برنامه

-اند. حتی در برخی موارد که اقدام به پخش و ارایه برنامـه اختصاص داده و در این زمینه سکوت کرده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

188

کنند، شکل و نحوه ارایه آ نها مبتنی بر اطالعات و تحقیقات علمی نبوده و به نوعی می چنینی ینهایی ا

سازد.اطالعات خاصی را به بیننده منتقل نمی

له همواره جاي سوال بوده و هست و گویا در زمان حاضر نیز این مشکل قابل حـل أالبته این مس

نخواهد بود.

یاجتماع ـ يمعلول معضالت اقتصاد کراك،

به کراك برعکس جوامـع ادیاعت رسد ینظر م نسل جوان، به انیکراك در م وعیش زانیبه م توجه با

انـد. بـوده لیـ در گسـترش آن دخ يـ اقتصـاد ینداشته و عوامـل اجتمـاع یحیجنبه تفر صرفاً یصنعت

ياقتصـاد تیوضع ،دندان یم يجوانان را به کراك، مشکالت اقتصاد شیگرا، علت عمده انشناس جامعه

که اگـر يطور دارد، به یقیعم ریثأت یاجتماع يها يدر بروز مشکالت و ناهنجار يا حاکم بر هر جامعه

یمطلـوب اجتمـاع يها به فرصت یراحت و جوانان نتوانند به ابدی شیها افزا فرصت عیدر توز ينابرابر

شـتر یو ب شـتر یب یجتمـاع ا يدردها نیتسک يبه مصرف موادمخدر و الکل برا شیکنند، گرا دایپ تدس

را یاجتمـاع شـده رفتهیپذ يهنجارها ه،یاز بق شتریسال ب 20 ریز یسن يها گروه انیم نیو در ا شود یم

و همـه ستمحدود ا اریبس یاجتماع يها فرصت ران،یا یو از آنجا که در جامعه فعل گذارند یپا م ریز

امـا تـب و التهـاب کنکـور از افتـه ی شیاها افـز دانشگاه تیندارند، هرچند ظرف لیجوانان امکان تحص

ـ نوع استرس و ترس از عـدم موفق کیمنتقل شده است و همچنان ها سانسهیبه ل ها پلمهید ـ تی نیدر ب

جوانان وجود دارد.

بعد از کنند، یم لیخود را صرف تحص يهم که چند سال پول و انرژ یدانشگاه يها لکردهیتحص

نشده است. فیآنها تعر يبرا یشغل چیچون ه شوند یسرخورده م یمدت

يانـد و جـوان امـروز رشـد نکـرده تیجمع شیمتناسب با افزا یاجتماع يها رساختیز واقع در

جوان را فراهم کنـد، کمبودهـا و کیجامعه نتواند امکانات رشد یوقت مانده است. پناه یسرگردان و ب

شکل آن است. کی اه يکجرو شیکه افزا آورند یوجود م را به یمختلف يها مشکالت حالت

و نیتـر عنـوان آسـان آالم خـود، کـراك را بـه نیفـرار از مشـکالت و تسـک يجوان برا نیبنابرا

معضـل نیـ و مبارزه با ا يریشگی. هرچند مسووالن در پکند یکسب لذت انتخاب م يراه برا نیتر ارزان

هاست. برخوردها تنها برخورد با معلول نیاما ا ورزند یاهتمام م

قرار دارند. ادیاعت میآموزان در معرض مستق د دانشدرص 7/ 13

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

189

همچـون ییهـا با عنوان یصنعت يو فروشندگان مخدرها انیقاچاقچ غاتیتبل نیشتریکه ب یهنگام

اسـت کـه یعـ یطب رد،یـ گ یآنها قـرار مـ هیته یو آسان ینبودن و... در کنار ارزان ادآوریاعت بودن، خطر یب

رف آن مبادرت ورزند.از جوانان جامعه به مص يادیدرصد ز

ـ اعت میدرصد آنها در معرض مستق 13/7آموز سراسر کشور دانش ونیلیم 10اکنون از هم قـرار ادی

صـورت ییدوره راهنما رو گاه د رستانیجوانان با کراك در دوره دب ییآشناکه ستیدر حال نیدارند. ا

مراجعـان شـتر یگذشـته ب يهـا سـال در .شـود یمواد، منجر به استفاده از آن مـ یکالم غیو تبل ردیگ یم

ادیـ مشـابه اعت يها و نمونه نیو هروئ اكیکه به تر داد یم لیتشک یانساالنیرا م ادیترك اعت يها کینیکل

شـان یها خـانواده ههستند کـه همـرا یسن و سال مراجعان جوانان کم شتریکه امروزه ب یداشتند، در حال

بـه ازیـ هسـتند کـه ن یافراد معتادان به مـواد صـنعت نیدرصد ا 67به کیو نزد ندیآ یم ییزدا سم يبرا

ـ کامالً عوض شـده و ا ادشانیچهره معتادان و نوع اعت قتیدارند و در حق عیسر فوق يها ییزدا سم نی

از شـتر یمراتب ب آن به یمعتادان را متزلزل کرده و بار روان تیکراك، شخص نیبنابرا کننده است. نگران

)7(است. گریمواد د ریسا

معتادان کراك یمرگ ناگهان

فـرد احسـاس يتـر است و در مدت زمان کوتـاه نیآمفتام مدت کراك مشابه چند اثرات کوتاههر

مـرگ یو حتـ یاما پـس از آن منجـر بـه بـروز عـوارض جسـمان کند یمفرط م یو سرخوش یچابک

و زا يانـرژ اسـت کـه اصـل آن نیدسـته کوکـائ يدهایلکائمواد از ا ی. کراك نوعشود یکننده م مصرف

است. آور يشاد

ياقتصـاد ایـ یاجتمـاع طیبا شرا یگروه سن کیمحدود به یصنعت يبه کراك در کشورها ادیاعت

رانیـ کرده اسـت. البتـه در ا یمخدر را همگان مواد نیو ارزان بودن و در دسترس بودن ا ستیخاص ن

آن چنـد یو نشئگ یت که خوشاس يا دارند. کراك ماده شیسال به آن گرا 25تا 17 یگروه سن شتریب

و فـرد دهد یکننده نم روز اول را به مصرف یخوشحال یو بعد از مدت کوتاه کشد یطول نم شتریب هما

که در ماه سوم و چهارم هر يطور به کند یم ادیروز اول مصرف خود را ز یبه دست آوردن خوش يبرا

شتریب یکسب خوش يمرحله برا نیخرآ کراك قی. تزرکند یاقدام به مصرف کراك م بار کیدو ساعت

به شدت مغز، کبد قیمعتاد به همراه دارد. تزر يبرا يریناپذ جبران یو روان یاست که عوارض جسمان

کـراك یعـوارض منفـ ریثأت . تحتشود یاعضا م نیقرار داده و موجب التهاب ا ریثأت و قلب را تحت

.پوسند یذره نابود شده و م ذره ستندبا دود کراك ه میکه در تماس مستق ییتمام اجزا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

190

کـه بـه مـدت یکننـدگان شده مصـرف دهیموارد د یو در برخ کند یبدن عفونت م یداخل ياجزا

بـدن از هـم جـدا ياسـت کـه اجـزا يا عفونت بـه انـدازه زانیم کنند، یماده استفاده م نیاز ا یطوالن

در مـورد مـرگ .زنـد یمـ » کـرم «پوست دچار عفونت شده و به اصطالح ریگوشت ز یعنی شوند، یم

کشـد یماده او را نمـ نیمعتاد کراك از ا کیچندماهه ای يا چند هفته تیمعتادان کراك محروم یناگهان

تیمسـموم جـاد یچرا کـه بـا ا شود یموجب مرگ معتاد م ،یدوره زمان کیبلکه استفاده مجدد پس از

افـراد نیـ که ا میو در اکثر اوقات شاهد کند یم تر قیها را کاهش داده و خواب معتاد را عم تعداد تنفس

روش لهیوسـ تـرك کـراك تنهـا بـه .رندیم یم یاماکن عموم يها ییها و دستشو مصرف در خرابه نیح

اسـتفاده از دارو و لیـ تـرك کـراك از قب گـر ید يهـا اسـت و روش سریم URD عیسر فوق ییزدا سم

)8( .ستندین رگذاریثأمورد چندان ت نیترك در ا يها قرص

تایجن

میزان مصرف کراك به شدت در میان نسل جوان در حال افزایش است و این امر به طـور حـتم،

هاي آتی افزایش خواهد داد. میزان مرگ و میر را طی سال

شناسان بارها نسبت به افزایش مصـرف کـراك و مشـروبات الکـی در میـان کارشناسان و آسیب

نیز مورد توجه مسئوالن امر قرار نگرفته اما با مطـرح شـدن اند که تاکنوننوجوانان و جوانان تذکر داده

.این موضوع از سوي مقامات مسئول باید این امر را یک هشدار جدي تلقی کنیم

انـدرکاران را کارشناسان و دسـت صرفاً دیآن، نبا ینوع صنعت ژهیمواد مخدر به و یرساندر اطالع

و... در شهیش ،کراكدر مورد نکهیامعه غافل شد. از امورد توجه قرار داد و از قشر نوجوان و جوان ج

و میموضوع بترسـ نیا ناگر ما از عنوان شد رایواههمه داشت ز دیآموزان صحبت شود، نباکتاب دانش

اریـ اطالعات غلطـش را در اخت یو مواد فروش محل بدون ترس و نگران ی، قاچاقچمینکن انیآنها را ب

دهد.ینوجوانان قرار م

وحشـتناك اسـتفاده و ي، آشنا کردن شـهروندان بـا خطرهـا نینو يراه مقابله با مخدرها نیبهتر

همه جانبه است. یدهیروبرو شدن درست با آنها توسط آگاه يآموزش نوجوانان برا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

191

منابع

1. http://www.e-pezhvak.ir/showthread.php?t=114 2. http://mehrzad-p2000.blogsky.com/?PostID=225 3. http://deraak.wordpress.com/2007/07/29/ 4. http://www.dadkhahi.net/wiki/index.php/ 5. http://www.nabegheha.ir/salamat٢/crack.htm 6. http://www.dadkhahi.net/wiki/index.php/%DA%A9%D8%B1%

D8%A7%DA%A9 7. http://www: hcso.tampa.fl.us drug-abuse-treatment.org 8. http://www.aftab.ir/articles/social/psychopathology/c4c1189326

803_crack_p1.php

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

192

مقاالت پوستر

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

193

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

194

اعتیاد مردان و تاثیر آن بر بهداشت روانی زنان

زهرا تجري موذنی

چکیده

،در نظام خلقت است ها نقش زنان و مادران در تربیت فرزندان به عنوان زیر بنایی ترین نقش

صالح و فساد جوامع نیز به نقش او بستگی دارد.

ي اجتماعی نیز بر بهداشت ها از هر گونه فساد و آسیبرسیدن به جامعه سالم و صالح و به دور

این مقاله با عنوان. روانی و جسمانی بستگی دارد

در صدد مطالعه پیامدهاي اعتیاد به مواد » اعتیاد مردان و تاثیر آن بر بهداشت روانی زنان «

و فیش برداري روش این مقاله به صورت کتابخانه اي . برآمده است ،مخدر و مسائل مربوط به آن

. است و هدف این مقاله بیان و توضیح اعتیاد مردان و تاثیر آن بر بهداشت روانی زنان است

اختالالت رفتاري، پیامدهاي خانوادگی به نابسامانی و ،روانی ،پیامدهاي فردي به عوارض جسمی

روابط اجتماعی اختالل در ،اختالل در روابط پدر با فرزندان ،خشونت علیه زن،فروپاشی خانواده

نا بسامانی اقتصاد خانواده از جمله مسائلی هستند که در این مقاله مورد مطالعه و بررسی قرار ،خانواده

. گرفته است

واژگان کلیدي:

پیامدها -بهداشت روانی زنان -اعتیاد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

195

مقدمه

دانی درباره چه ، میوردآ می هر روز که جنازه خسته اش را به خانه،دیدم می سایه خمیده پدر را

جسمی ،خواندیم می زنم که ما او را پدر می زنم !؟ درباره یک جنازه حرف می کسی با تو حرف

زنانه و مردانه اش مهم ،کرد می یش را هم اشتباهی به پاها متحرك و بدون روحی که گاهی جوراب

،ست درست در پا نگه داردي لنگه به لنگه اش را هم نمی توانها کفش ،در آن حالت نشئگی ،نبود

و چشمان کودکانه ما که با تعجب او را …سر رویی به هم ریخته ،موهاي ژولیده ،لباسهاي نا مرتب

نگریست ! می

در آن حالت نشئگی حتی ،سوزاند می را ها فرش پتو و ملحفه ،او که همیشه خاکستر سیگارش

موقع غذا خوردن سر ،زد می سر و صورتشقاشق غذا را هر بار به ،نمی توانست چایش را بنوشد

. شد طوري که هر لحظه ممکن بود با صورت به وسط سفره بیفتد می سفره تا کمر خم

تصویر مردي با چشمان ،شاید آن روزها دلخوشی من و خواهرم تصویر زندگی گذشته پدر بود

نقش زمین شود ! تصویري سالم و هوشیار و اندامی محکم و کشیده و نه سست و لرزان که با تلنگري

در رخت و لباس ورزشی یا با کت و شلوار دامادي ! ،از زندگی گذشته او در آلبوم قدیمی خانواده

به خانه نمی ها سایه اي که خیلی شب ،اما هیچ شباهتی به سایه خمیده پدر نداشت ها این عکس

گرفتی ! سایه اي که هیچ چیز برایش می آمد از بوي تعفن مواد باید بینی ات را می آمد و وقتی هم که

ي طالي خواهر کوچکم و چرخ خیاطی کهنه و قدیمی مادرم که تنها منبع ها مهم نبود حتی گوشواره

توانست شب هنگام پنهانی از خانه بیرون ببرد و آنها می درآمدمان بود برایش هیچ فرقی نداشت همه را

. روشدرا با چند نخ سیگار یا بسته کوچک گردي بف

زنم ؟ سایه شومی که بودنش درد بود نبودنش دلواپسی می می دانی درباره چه کسی با تو حرف

و باز آمدنش مصیبت !

آورم هر چند ماه یک بار صحنه تکراري را که همراه مادر و خواهرم در مراکز باز می به یاد

سر حال و قبراق و کمی شبیه ،بودمنتظر چهره دگرگونی بودیم که به ظاهر ترك کرده ،پروري معتادان

گشت و آن گرد می همان تصویر آلبوم خانوادگی اما طولی نمی کشید دوباره همه چیز به حالت اول بر

. کرد می لعنتی دوباره زندگی مان را سیاه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

196

پیر و ،اگر او را ببینی نمی شناسی اش ،شود می غم دنیا دردلم جمع ،افتد می چشمهایم به مادر که

رنج و مصیبتی که در این سالها کشیده او را بیست سال از سن واقعی ،با هزار درد و بیماري فرتوت

. دهد می اش بزرگتر نشان

بینم من و خواهرم باز هم ، میکنم می اما حاال که پس از گذشت سالها وقتی به سالهاي سیاه نگاه

شکیبا و امیدوار .. اما حاال... ،صبور. خوشبخت بودیم چون الاقل سایه مادر را باالي سرمان داشتیم

اعتیاد مردان تهدیدي علیه زن و خانواده

به عنوان یکی از مسائل پیچیده اجتماعی ،اعتیاد به مواد مخدر ،به اعتقاد تحلیل گران اجتماعی

باشد به عبارت می و انحرافات اجتماعی ها در عصر حاضر است که زمینه ساز بروز بسیاري از آسیب

جامعه را به رکود و ،از یک سو اعتیاد. دیگر رابطه اعتیاد با مسائل اجتماعی ارتباط دو جانبه است

اقتصادي و فرهنگی ،کشاند و از سوي دیگر پدیده اي است که ریشه در مسائل اجتماعی می انحطاط

به . دهد می شي اجتماعی کاهها گرایش فرد را به اصل اخالقی و معنوي و ارزش ،جامعه دارد. اعتیاد

جنگ بدون مرز« و » جنگ شیمیایی خانگی « اعتیاد را به مثابه ،طوري که آسیب شناسان اجتماعی

توزیع و مصرف را ،انتقال ،اعم از تولید ،مساله مواد مخدر ،) 1999سازمان بهداشت جهانی (. دانند می

،آلودگی محیط زیست ،ر جمعیي کشتاها در کنار سه مساله جهانی دیگر یعنی تولید و انباشت سالح

،از جمله مسائل اساسی شمرده است که حیات بشري را در ابعاد اجتماعی ،فقر و شکاف طبقاتی

دهد و در عرصه اقتصادي و فرهنگی و سیاسی در عرصه جهان مورد تهدید و چالش جدي قرار می

ن استراتژي و طرح جامعه ملی موقعیت ژئوپلیتیکی و فقدا ،به جهت ساختار جمعیتی ،ملی کشور ایران

به عنوان یکی از آسیب پذیرترین کشورهاي جهان در ،کاهش تقاضا و درمان معتادان ،مبارزه با عرضه

ي آماري حاکی از گسترش فزاینده اعتیاد به مواد مخدرها گزارش. مقابل مساله مواد مخدر است

1. ومین معضل اجتماعی استس ،بعد از بیکاري و گرانی ،باشد به طور یکه اعتیاد می

1381 ،سازمان ملی جوانان ،گزارش ملی جوانان» وضعیت اعتیاد به مواد مخدر جوانان بررسی« حسین ،محبوبی منش 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

197

تعریف مفاهیم کلیدي

اعتیاد

به ،است که در فرهنگ لغت معین» عاد « اسم مصدر عربی از ریشه ،از نظر لغوي 1واژه اعتیاد

پیاپی خواستن « اعتیاد به مفهوم ،در فرهنگ نامه دهخدا. باشد می مفهوم عادت کردن و خو گرفتن

( مخدر ) یا تمایل 2» وابستگی به مواد « با عنوان ها، در اصطالح نامه ،یادواژه اعت. آمده است» چیزي

. شدید فرد به مصرف یک ماده تعریف شده است و براي تشخیص آن پنج معیار ذکر گردیده است

تحمل : عادت به مصرف یک ماده پس از مدتی منجر به کاهش تاثیر آن ماده شده و در -1

. شود می مقدار ماده مصرفی به منظور دستیابی به تاثیرات دلخواهنتیجه موجب افزایش تدریجی

در صورت عدم مصرف یا کاهش مقدار مصرف ،پیدایش حالت خماري -2

ي نا موفق براي کاهش یا قطع مصرف ماده ها تمایل دائم و تالش -3

شغلی و تفریحی ،ي اجتماعیها مختل شدن فعالیت -4

3. رض آنتداوم مصرف ماده علی رغم آگاهی از عوا -5

معتاد

یک یا ،دود کردن یا استنشاق ،تزریق ،معتاد فردي است که از راههاي گوناگون نظیر خوردن

،با مسائل جسمانی ،کند و در صورت قطع آن می چند ماده مخدر را با هم و به صورت مداوم مصرف

عتادان تفننی و دائمی تفسیمم ،البته معتادان به مواد مخدر به دو گروه. شود می رفتاري یا هر دو مواجه

. 4شوند می

(Narcoticsdrug)مواد مخدر

مواد مخدر شامل ترکیباتی است که موجب تغییر در کارکرد مغز به صورت ایجاد حاالت هیجانی

شود در یک دسته بندي کلی می عصبانیت یا اختالل در قضاوت و شعور فرد ،رفتارهاي نا بهنجار

1 Addiction 2 substancedependency

4ص 1379 ،؟! انتشارات نیکو روش،اعتیاد : پیشگیري یا درمان« جلیل ،عفتی 3

80ص ،1380 ،اداره کل مبارزه با مواد مخدر ناجا» 80امحاء « علی ،غنجی 4

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

198

سستی زا و توهم زا تقسیم نمود که هر کدام به دو ،توان افزا یا محرك زاتوان مواد مخدر را به می

1شوند می دسته طبیعی و مصنوعی طبقه بندي

پیامدهاي اعتیاد به مواد مخدر

پیامدهاي فردي )1

ي ها اغلب پیامدها فردي اعتیاد به مواد مخدر از جمله بیماریهاي خطرناك جسمی تا ناهنجاري

کاهش یا فقدان ،انزواي اجتماعی ،فتاري و تغییر شخصیت و خلقیات فردروانی و اختالالت ر

تا زندگی در فقر و مرگ در شرایط نا بهنجار و یا خودکشی در بین زنان و مردان ،مسئولیت پذیري

. معتاد مشترك است

عوارض جسمی -

،سهعط ،اضطراب و بی قراري ،ي عصبیها به عوارضی جسمی چون ناراحتی ،معتاد دائمی

تنفسی و ،اختالالت مغزي ،سوء تغذیه ،ضمهها سوء ،استفراغ مکرر ها، ریزش مکرر آب از بینی و چشم

خارش ،و تغییر آنها ها تاثیر بر هورمون ،ي خطرناك تاثیر بر غدد جنسی و ضعف آنهاها عفونت ،ریوي

مصرف مواد ي جسمی ناشی از ها آسیب. شود می دچار …و ها تیره شدن رنگ چهره و لب ،بدن

تواند به اطرافیان (زن و فرزندان ) نیز منتقل شود و ، میمخدر و سیگار در صورت استعمال در خانه

. آنها جزء قربانیان پنهان این ماجرا و معتادان دست دوم خوانده شوند

عوارض روانی -

ود که در ش می یکی از پیامدهاي فردي اعتیاد محسوب ،وابستگی روانی معتاد به مواد مخدر -

نقش عمده اي دارد موجب کشش فرد به مصرف مداوم و مجدد مواد مخدر ،استمرار اعتیاد فرد

دهد و در نهایت دچار می تعادل روانی خود را تا رسیدن به دارو از دست ،شخص معتاد. شود می

…میدي و غم و نا ا ،اضطراب ،افسردگی ،بی ارادگی ،بی تفاوتی ،تنبلی ،کاهش هوشیاري و تیز بینی

. شود می

7- 9آقا بخشی ص ،84-86غنجی ص – 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

199

اختالالت رفتاري

،ي خلقی و شخصیتی به صورت بروز رفتارهایی نظیر دروغگوییها دچار دگرگونی ،فرد معتاد

گوشه گیري ،پنهان کاري در منزل و محل کار ،حرکات نا مشکوك ،ي مکررها شب نشینی ،پرخاشگري

خروج از منزل ،و انزوا

پیامدهاي خانوادگی )2

درصد آنها داراي یک تا 86مردان متاهل هستند که ،اکثر معتادان ،ات آماريبر اساس گزارش

باشد چنانچه تعداد می نفر 4شش اوالد هستند به عبارت دیگر میانگین بعد خانوار معتادان حدود

،معتادان کشور را در تعداد اعضاي آنها ضرب کنیم و بستگان نزدیک این افراد را نیز به شمار آوریم

دهد مطالعات نشان می گستره وسیعی را تحت تاثیر قرار. بنابراین اعتیاد1. باالیی خواهد شدرقم

به گونه اي که روابط . ي عادي دارندها ي معتادان تفاوت چشمگیري با خانوادهها دهد که خانواده می

خانواده نظیر روابط پدر معتاد با فرزندان و روابط اجتماعی خانواده و نیز کارکردهاي مختلف ،زوجین

تواند منشاء می هر کدام از این موارد. گردد می مختل …آموزشی و ،کارکرد جنسی اقتصادي

ي خانوادگی به اختصار ها مشکالت عدیده اي براي خانواده محسوب شود در ادامه برخی از این پیامد

شود : می تبیین

نابسامانی و فروپاشی خانواده

ي کشور ناشی از اعتیاد و مسائل مرتبط ها درصد از طالق 34ت که شواهد آماري حاکی از آن اس

اعتیاد همسر و عدم دریافت ،درصد علل درخواست طالق از سوي زنان 60و 2باشد می با مواد مخدر

اعتیاد بوده است ،درصد علل درخواست طالق 2فقط ،سال گذشته 25در حالی که در ،باشد می نفقه

تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم پدیده شوم اعتیاد هستند و طالق ها ز خانوادهبنابراین تعداد بسیاري ا

تواند دلیلی بر شیوع و گسترش اعتیاد نیز باشد می یکی از پیامدهاي عمده اعتیاد است که به نوبه خود

گردد، به گونه اي که بار می و وظایف خانوادگی ها اعتیاد شوهر غالبا منجر به بر هم خوردن نقش

) 1995مطابق پژوهش افارل (. دهد می افزاید و آنها را تحت فشار قرار می مسئولیت زنان خانه دار را

وضعیت زندگی و آینده خانواده خود در رنج و عذاب هستند ،در مورد خود ،همسر مردان معتاد

است آنها به اضطراب آنها برآیندي از اشتغال ذهنی آنها در مورد بی فرجامی و از هم پاشیدگی زندگی

7/6/80و 18/1/79روزنامه جمهوري اسالي ایران 1

8اعتیاد : پیشگیري یا درمان ؟!ص « 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

200

عدم ،یکنواختی زندگی ،مشکالت اقتصادي ناشی از بیکاري همسر معتاد ،دلیل فشار کارهاي منزل

به . یی با همسر معتادها زنان در خانواده1افسرده هستند . مضطرب و …رابطه صمیمانه با همسر و

مسئولیت یک خانواده بیشترین فشارها را از هر سو تحمل کنند و به تنهایی ،بایست می فرض مقاومت

آنها هم با سرپرستی فرد معتاد و هم با خطر ابتالي خود و فرزندان به . نابسامان را به دوش بکشند

. اعتیاد مواجهند

اختالل در روابط عاطفی و جنسی زوجین -

جنسی و روانی زن و شوهر ،عمده ترین آسیب خانوادگی اعتیاد به مواد مخدر بر روابط عاطفی

جر و بحث و درگیري . باشد اعتیاد شوهر به انزوا و دوري از همسر و عدم تعلق عاطفی می دهدر خانوا

گذارد می شود این وضعیت تاثیرات نا مطلوبی بر شخصیت فرزندان می و نزاع بین زن و شوهر منتهی

تضعیف قواي جنسی است افراد معتاد دچار افت برانگیختگی جنسی. از دیگر تبعات اعتیاد مردان

و باورهاي غیر ها شود نگرش می موجب ،هستند که در کنار وضعیت فیزیولوژیک و روانشناختی آنان

منطقی نسبت به روابط زناشویی خود پیدا کنند معتادان و همسران آنها معموال تبادل عاطفی بسیار کمی

طلوبی بر روابط و تاثیر نا م 2کند . می این وضعیت نا رضایتی از روابط زناشویی را تشدید. دارند

بسیاري از ،عالوه بر مشکالت جسمی و روانی براي زنان ،زیرا اختالل روابط زناشویی ،زناشویی دارد

ي ها به سوي برقراري روابط نا مشروع به ویژگی ،آنان را به جهت بی تفاوتی و بی غیرتی همسر معتاد

. تربیتی و مذهبی زنان است. فردي

معتاد نمودن همسر -

گذارد و او را در دو راهی اعتماد و می مواد مخدر را در اختیار همسرش ،هر معتادمعموال شو

کند که به دالئل ذیل همسرش را نیز معتاد می او سعی ،دهد می عدم اعتماد به شریک زندگی قرار

نماید:

سوء استفاده از همسر جهت تهیه مواد مخدر -

یی و تالفی از همسر پوشاندن خصوصیات غیر قابل قبول خود و انتقام جو -

جلوگیري از متارکه و جدایی همسر -

7اعتیاد : پیشگیري یا درمان ؟! ص « 1

همام نشر ،ترجمه سعید پیرمرادي» اعتیاد به مواد مخدر در آیینه روابط خانوادگی « چیریلو، استفانو و دیگران 2

82ص 1378( اصفهان )

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

201

داشتن شریک و همدم براي مواقع استعمال و حاالت نشئگی -

1 …عالقه به همسر در جهت رهایی او از دردهایی چون درد زایمان و سرطان و -

روسپیگري همسر

یج یکی از تحقیقات نتا. یکی از عوامل موثر در گرایش زنان به روسپیگري است ،اعتیاد مردان

ي نا بسامان بوده اند که به علت اعتیاد و ها دهد که اغلب آنها از خانواده می پیرامون زنان روسپی نشان

چه ،تعداد زیادي از زنان روسپی مورد مطالعه ،بر اساس تحقیق فوق. بیکاري همسر طالق گرفته اند

همچنین 2و همسر معتاد یا قاچاقچی بوده اند .داراي پدر ،قبل از آغاز به روسپیگري و چه بعد از آن

نمایند می همسر خود را مجبور به خود فروشی جهت تامین مواد مخدر ،مردان معتاد ،در برخی موارد

. شود می به روسپیگري کشیده ،و بدین ترتیب زن با اجبار همسر

خشونت علیه زن -

یی است که ها مربوز به خشونت ،انصاحبنظران معتقدند بد ترین و شایع ترین خشونت علیه زن

بروز خشونت علیه ،کارشناسان ،دهد می در خانواده و از سوي اعضاي خانواده به ویژه همسران رخ

ناشی از مصرف الکل و ،مشکالت روحی و روانی ،زنان و افزایش آن را عالوه بر فشارهاي اقتصادي

زن کتک خورده از 439بر روي 1379ر سال ي یک تحقیق دها به طوري که یافته. دانند می مواد مخدر

همچنین نتایج 3ه مواد مخدر بوده اند .داراي همسر معتاد ب ،درصد از زنان 40دهد که می همسر، نشان

دهد که بین اعتیاد مردان و خشونت زنا شوئی ارتباط وجود دارد و مواد مخدر به می یک تحقیق نشان

. آورد می را فراهم ها کند زمینه انواع تعرضات و خشونت می دلیل تغیراتی که در سیستم عصبی ایجاد. معتادان به ویژه در حالت احتیاج و خماري از ارتکاب هیچ عملی حتی خشن خودداري نمی کنند4

،رسانند قبل از آسیب رسانی مواد مخدر مصرف کرده اند می اغلب مردانی که به همسران خود آسیب

201ص 1381 ،موسسه فرهنگی انتشارات گوهر منظوم» جامعه ،ما . اعتیاد« شعله ،آتشین 1

ي اجتماعی ها مجموعه مقاالت اولین همایش آسیب» عوامل زمینه ساز تن دادن زنان به روسپیگري « شهین ،علیایی زند 2

85- 84ص 1381 ،در ایران

21ص 1382 ،13-14شماره ،نشریه اصالح و تربیت» همسر آزاري « زهره ،سکنیم 3

ي مرتکبین خشونت خانوادگی پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی دانشکده علوم ها بررسی ویژگی« مهوش ،مافی 4

55ص » دانشگاه الزهراء ،تربیتی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

202

داراي سابقه مصرف مواد مخدر ،کنند می کان سوء استفاده جنسیهمچنین اکثر مردانی که از کود

44دهد که ارتباط مثبت بین اعتیاد مردان و خشونت خانگی حدود می نتایج تحقیقات نشان. اند بوده

1درصد است

،شوند می مردانی که خشونت خانگی را مرتکب 4/1تا 2/1) نشان میدهد که 1995گندلف (

دهد که می ) نیز در تحقق خود نشان 1994مک کوردي (. واد مخدر دارندمشکالت سوء مصرف م

2ت که سوء مصرف مواد مخدر دارند .توسط افرادي اس ،درصد کودك آزاري والدین 80

انتقال ایدز

درمان و آموزش ،ي وزارت بهداشتها بر اساس آخرین آمار و اطالعات مرکز مبارزه با بیماري

مبتالیان به ویروس درصد از 64پزشکی حدود

HIV ي آلوده مبتال شده اند مطابق آمار مردان ها از طریق تزریق مواد مخدر و استفاده از سرنگ

احتمال انتقال ایدز از سوي مردان به همسر و -لذا . دهند می معتاد اکثریت مبتالیان را به ایدز را تشکیل

3فرزندان آنها وجود دارد .

ي مردان به همسر و فرزندان آنها وجود دارد اغلب مردان معتاد به دلیل احتمال انتقال ایدز از سو

. باشند می ي جنسی و ایدز مبتالها به بیماري ،داشتن رابطه جنسی با روسپیان و افراد همجنس

اختالل در روابط پدر با فرزندان -

کلیه ،یاد پدربخشی از پیامدهاي خانوادگی اعتیاد مردان متاهل در رابطه با فرزندان است اعت

تعیین پایگاه ،در رابطه با فرزندان از جمله کارکرد اقتصادي و خدماتی ،کارکردهاي اساسی خانواده

حمایت معنوي و ،آموزش مذهب به کودکان و نوجوانان ،جامعه پذیري فرزندان ،اجتماعی فرزندان

ی و ایجاد پایگاه اجتماعی روابط اجتماعی خانواده نگهداري کودکان نا بالغ کاریاب ،عاطفی فرزندان

پژوهشی مددکاري اجتماعی سال سوم شماره –امه علمی قطعن» خشونت و سوء مصرف مواد « ،جوادیان . سید رضا 1

34ص 1381 ،دهم

همان 2

ص 1381 ،سازمان ملی جوانان ،گزارش کلی جوانان» بررسی وضعیت بهداشت جوانان « اسالمی تبار،شهریار و دیگران 3

101 -89

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

203

ي پدر معتاد با والدین همراه با ها کند نحوه ارتباط فرزندان خانواده می را دچار اختالل …فرزندان و

احترام قابل انتظار نیست همچنین

: ي پدر معتاد با معضالت ذیل مواجهندها فرزندان خانواده

ي اجتماعی را به درستی پذیرا نمی شوند ها ارزش -

سازگاري ندارند ،همساالن عادي خود با -

به نظافت و لباس پوشیدن خود توجه کافی ندارند -

معموال ترك تحصیل یا افت تحصیلی دارند -

دهند می اوقات خود را بیهوده هدر -

. شوند می معموال جذب همساالن بزهکار -

نسبت ،داشتن فرزند فرزندان حتی پس از ازدواج و ،همچنین از آنجا که در نظام خانواده ایرانی

فرزندان را از نظر دریافت عطوفت و ،کنند اعتیاد پدر می به حمایت عاطفی و معنوي پدر احساس نیاز

دهند نا بدانجا که به تدریجی نقش حمایتی پدر به حمایت می در شرایط نا مطلوبی قرار ،حمایت پدر

. ر را سهیم نمی کنندو اعضاي خانواده در حل مشکالت خود پد1شود . می شونده تبدیل

اختالل در روابط اجتماعی خانواده

،معموال مخفی کاري و اضطراب بر رفتار پدر معتاد حاکم است آنان در گفتار خود نوعی هیجان

احترام و ها، نگرانی و توجیه گرائی دارند در این خانواده

گاري بین اعضاي خانواده رود و میزان ناساز می عطوفت متقابل در درون نظام خانواده از بین

تاثیر مخرب برجاي ،این رفتارها به تدریج به روابط و مناسبات اجتماعی خانواده. یابد می افزایش

،گیرد می یی که با حضور پدر صورتها گذارد به گونه اي که همسر و فرزندان در معاشرت می

به جاي ،ي پدر معتادها خانواده احساس راحتی و امنیت نمی کنند بنابراین در روابط اجتماعی اعضاي

اعضاي خانواده معتاد با فامیل و بستگان و آشنایان مراوده ،شود می خشونت حاکم ،مهر و عطوفت

153اسالمی تبار و دیگران ص 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

204

اعضاي خانواده به جاي احساس ،یی که پدر معتاد حضور داردها بسیار کمی دارند و در معاشرت

1. کنند می بیشتر احساس شرم و خجالت ،راحتی و غرور

سامانی اقتصاد خانواده نا ب

نقشی برجسته و پر اهمیت است پدر همواره مظهر ،نقش اقتصادي پدر در نظام خانواده ایرانی

پدر نیز انتظاراتی را از اعضاي خانواده خود ،شود در مقابل می فعالیت و نان آوري خانواده محسوب

اختالل ،ي پدر معتادها اما در خانوادهي فرزندان نظارت دارد ها داشته و بر امور منزل و رفتار و کنش

در نقش نان آوري پدر و بر هم خوردن انتظارات متقابل در زمینه حقوق و وظایف اعضاي مشاهده

،ي پدر معتادها شان و منزلت پدر را تحت تاثیر قرار میدهد در خانواده ،شود به طوري که اقتدار می

گردد بر اثر خرید مواد مخدر توسط پدر و بیکاري می پایگاه شغلی پدر دستخوش اختالل و آشفتگی

رسد و اعضاي خانواده ( همسر و می شود اموال منزل به دست پدر به فروش می خانواده مقروض. او

ي منزل حذفها شوند براي تامین معاش خانواده کار کنند پدر از مسئولیت می فرزندان ) مجبور

. یابد یم شود و اقتدارش بر اموال منزل کاهش می

مساله اي اجتماعی ،توان اذعان نمود که اعتیاد مردان ، میو شواهد ها در مجموع بر مبناي یافته

و تهدیدات بسیاري ها است که ناشی از عوامل و شرایط درونی و بیرونی بوده و منشا آسیب پذیري

ان را دچار بزه خانوادگی و اجتماعی اعضاي جامعه به ویژه زنان است و آن ،جدي بر حیات فردي

،اجتماعی اقتصادي و فرهنگی از زنان بزه دیده ،ي حقوقیها بدین لحاظ لزوم حمایت. نماید می دیدگی

حل سریع مساله اعتیاد به مواد مخدر و ممانعت از تبدیل آن به بحران اجتماعی ضروري و الزامی

. است

نتایج

در عصر حاضر عامل بسیاري از ،اد مخدرمساله اعتیاد به مو ،از دیدگاه محققین علوم اجتماعی

،خانوادگی ،اختالالت رفتاري ،پیامدهاي فردي،عوارض جسمی. و انحرافات اجتماعی است ها آسیب

مهم آن که اعتیاد مردان جامعه اثرات سویی بر . ي شدیدي را به همراه داشته استها اجتماعی آسیب

حمایت ،باط با تربیت فرزندان نیز به جمعیتهمچنین در ارت. بهداشت روانی زنان به همراه دارد

154همان ص 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

205

مرد مظهر فعالیت اقتصادي خانواده است . عاطفی و مذهبی دچار آسیب و اختالالتی شده است ،معنوي

فرهنگی زن و خانواده اش می گردد و ،اقتصادي ،از این رو اعتیاد سبب تزلزل حقوقی اجتماعی

که نیاز به مطالعه بررسی وسیعی از دیدگاه محققین یی می نماید ها جامعه را دچار بحران و آسیب

. آسسب شناسی اجتماعی دارد

منابع

1381موسسه فرهنگی انتشاراتی گوهر منظوم » جامعه ،اعتیاد،ما« شعله : ،آتشین -1

،گزارش ملی جوانان» بررسی وضعیت بهداشت جوانان « شهریار و دیگران : ،اسالمی تبار -2

1381 ،انانسازمان ملی جو

1379 ،انتشارات دانش آفرین» اعتیاد و آسیب شناسی خانواده «حبیب : ،آقا بخشی

1381 ،انتشارات ساواالن» مشکالت نوجوانی و جوانی « ابوالقاسم : ،اکبري-3

پژوهشی مددکاري -فصلنامه علمی » خشونت و سوء مصرف مواد « سید رضا : ،جوادیان-4

1381 ،ماره دهمش ،سال سوم ،اجتماعی

ترجمه سعید » اعتیاد به مواد مخدر در آیینه روابط خانوادگی« استفانو و دیگران : ،چیرلو-5

1378نشریه همام ( اصفهان ) ،پیرمرادي

1381 ،ي اجتماعی در ایرانها مجموعه خالصه مقاالت اولین همایش ملی آسیب

1379 ،تشارات نیکوروش (یزد )ان» اعتیاد : پیشگیري یا درمان ؟« جلیل : ،عفتی-6

مجموعه خالصه مقاالت » عوامل زمینه ساز تن دادن زنان به روسپیگري « شهین : ،علیائی زند-7

1381 ،ي اجتماعی در ایرانها اولین همایش ملی آسیب

1379 ،وزشی ناجا‚معاونت آ» فرهنگ مبارزه با مواد مخدر « علی : ،غنجی-8

پایان نامه کارشناسی ارشد » ي مرتکبین خشونت خانوادگی ها ی ویژگیبررس« مهوش : ،مافی-9

دانشگاه الزهراء ،دانشکده علوم تربیتی ،و روانشناسی

،سال پنجم ،قطعنامه کتاي زنان» امنیت و انحرافات اجتماعی « حسین : ،محبوبی منش-10

1381 ،18شماره

1382سال ،14-13شماره ،تربیتنشریه اصالح و » همسر آزاري « زهره : ،مسکنی -11

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

206

اکستازي

نرگس عباسینویسندگان:سرهنگ محمد تمسکنی زاهدي،

کارشناس روانشناسی

چکیده

-بعنوان معروف ياکستاز آن مرگ به انتظار نشسته است. يکه در انتها يدیجد ادیاعت ،ياکستاز

باعث و برابر ونه هیجانی را چندیناین قرصها هرگ. باشدیو خلسه م یوانگیوجد، د ینام به معن نیتر

شده که دینوع، شکل و رنگ تول 1400در ياکستاز يهاقرص. شودافزایش انرژي و توهم در فرد می

داروها باعث شده که مردم، نیا یو طراح دیدر تول رییاست و تغ ییایمیماده ش نیدهنده تنوع انشان

له در أمس نیکه ا ستیدر حال نیاخبر باشند. یها بقرص نیا یواقع تیمسووال ن و پزشکان از ماه

هایی که در خانوادهقرصهاي اکس است. رگذاریثأت زیآن ن وهیمقابله با ش ياستراتژ نینحوه درمان و تدو

به را باشد، گرایش فرزندمشکالت ارتباطی وجود داشته و جوان با والدین خود دچار مشکل می

اعتماد به نفس در جادیا نهیزم نیراهکار عمده و مهم در ا کداده است. یسوي مصرف اکس افزایش

که خواهان یبه لذت وادم نگونهیبه ا دنیازیبرسد که بدون دست ییجوان به جا نکهیجوانان است. ا

است برسد.

واژگان کلیدي:

- هاي اکستازي شکل قرص -عوارض دراز مدت -یروان راتیثأت -مصرف میعال -اکستازي

پیشگیري -راهکارها -یثیرات اجتماعأت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

207

مقدمه

بار توسط شرکت نیاول ي) برانیمت آمفتام یاکس يد نی( متل MDMÂ ییایمیبا نام ش ياکستاز

زا و ها بوده و توهمنیدارو از دسته آمفتام نیاشتهاآور ساخته شد. ا يبعنوان دارو MËRÇK یآلمان

بعنوان يکه اکستاز ست... معروف ا، حبه، قرص عشق و XTÇ – X، ياکستاز یمحرك است. به اسام

خلوص زانیبه م يادیباشد. ظاهر آن تا حد زیو خلسه م یوانگیوجد، د ینام آن به معن نیترمعروف

یکامالً صناع يدارو کی MDMÂو .... باشد. ی، سبز، صورتيا آن مرتبط است و ممکن است قهوه

را در نیکوکائ یها و حتنی، آمفتامفانرومتور، دگستنیکافئ رینظ يگرید ییایمیاست و معموالً مواد ش

شود و حداکثر اثر یدر فرد آشکار م قهیدق 90تا 15ماده بعد از نیکنند. اثر ایقرص به آن اضافه م هیته

ماند. عوارض دارو شامل تهوع، یم یساعت در بدن باق 24تا یساعت اول است ول 4 – 6آن در

يدندانها، تار یدگییها و سافک ی، قفل شدگیعضالن ي، دردهاقیبدن، لرز، تعر يدما شیتوهم، افزا

) overdoseاز اندازه آن ( شیباشد. مصرف بیاز حد م شیب تیو کم آب شدن بدن بعلت فعال دید

قشر مغز، يسلولها بی، تخری، تشنج، افسردگی، حمالت اضطرابیهوشیموجب باال رفتن فشارخون، ب

، زوال حافظه کوتاه مدت، اختالل خواب و سرکوب مغز استخوان یپوست عاتیه، ضایکبد، کل یینارسا

شود.یم

رود و یم نیاز ب جیآن بتدر یداد که بدنبال قطع دارو، عوارض روان نانیکننده اطمبه مصرف دیبا

فوراً به دیبا دیشد یجسمان ای یو در صورت بروز عالئم روان ستین یبه دارو درمان يازیمعموالً ن

کند.پزشک مراجعه

ساعت 3تا 2دقیقه ظاهرشده و 90تا 20بلعیدن قرصهاي حاوي این مواد اثرات آن پس از با

ساعت اثرات آن باقیست. این قرصها 24تا 3کند و از اثرات آن در یک حد حفظ شد ه و بعد افت می

هايد قرصشوند مانن به علت تأثیرات خاصی که دارند در میان جوانان با نامهاي مختلف شناخته می

اي زا، دیسکو بیسکویت، قهوه )، قرص فراري، قرص انرژيLOVE PILLشادي یا قرص عشق (

…بزرگ، دنیس شیطونه و

بیان مساله

ست؟یچ ياکستاز

هم معروف است XTC، E , Xآمفتامین که به نامهاي اکستاسی، اکستازي، مت اکسی دي متیلن

یجاد احساس نشاط فراوان امروز در میان محافل نوعی جدیدي از مواد مخدر است که به دلیل ا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

208

شود بر عرضه می یزا که در اشکال متنوع داروئ جوانان جذابیتی خاص پیدا کرده است این مواد توهم

کند. مغز اثر گذاشته و تصاویر آن را مخلوط می

خالص پودري سفید شامل کریستالهاي ریز است. از این پودر بوي کپک به مشام اکستاسی

شود. این ماده به اي نیز دیده می رسد. در صورت وجود ناخالصی اکستاسی به رنگهاي قرمز و قهوه می

پودر استنشاقی، برچسبهاي پوستی و مواد تدخینی و ،اشکال قرص خوراکی و جویدنی، کپسول

موجود است. یقیتزر

MDMA س شده و آثار ها باعث اختالل در حوا هاي حاوي سروتونین و آکسون با تأثیر بر نرون

4تا 2چون: تغییر در ادراك زمانی، تغییر در ادراك بینایی، تغییرات گفتاري، کاهش دفاعی بدن و ... را

کند و در ادامه باعث کاهش خواب، کاهش توان و تمایل به انجام دقیقه پس از مصرف ایجاد می

شود. کارهاي فکري و بدنی، خستگی و ... می

گرم متفاوت است که این میزان بر سرعت و میلی117تا 9قرص از ماده مخدر در هر میزان

گذارد. ناخالصیهایی که به قرص افزوده شدت و همچنین مدت زمان ماندگاري اثر ماده تأثیر می

کننده سیستم عصبی را کننده و فعالاي است که غالباً خاصیت تحریک شود شامل مواد شیمیایی می

ي این مواد به طوریکه امکان تهیه آن در البراتورهاي داخلی نیز وجود . به علت سهولت ساختارنددار

کشنده در آن باالست. دارد خطر وجود مواد اضافی خطرناك و ترکیبات

گویند کلمه اکستاسی در گذشته براي می Tripبعد از مصرف این مواد را اصطالحاً سفر یا حالت

.استرفته سرمستی عارفان و خاصه شاعران به کار می

شوند که برخی از موجود در بازار ایران در قالب طرحها و مارکهاي مختلفی عرضه می قرصهاي

آنها عبارتند از: دلفین، لنگر، صلیب سرخ، رنو، سان شاین، سوپر من، هوندا، امگا، پلیکان، الو،

مرسدس، میتسوبیشی و

کنند و یا سپري میافرادي که مشکالت روانی مثل شکست در کنکور و شکست در عشق را

هاي خاص از جمله افراد با عزت نفس پایین و یا مستعد به افسردگی از جمله افرادي با شخصیت

گیرند.زا قرار میکسانی هستند که در خطر مصرف مواد توهم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

209

ت و ضرورت مسالهاهمی

-یه جا مخانمانسوز ب يبال ایمعضل نیکه ا یمشکل بزرگ جوامع است و خسارات ادیامروزه اعت

یوابستگ ادیاعت کند.یخارج م دیجوان جامعه را از چرخه تول يروین رایاست ز انباریز اریگذارد بس

.اشدب قرصهاي اکس مانند يموارد ای ییایمیتواند به مواد شیم ادیاعت است. يزیبه چ یروان ای یجسم

آور ازجمله نشاط يداروها و خطرات در مورد عوارض جامعه يساز آگاه يبرا يجد یاگر اقدام

مواد آنها به شیو گرا جوانان انیداروها در م نیا شتریب با گسترش ندهینشود، در آ انجام ياکستاز

يروند ، رانیدر ا افتهی رساختیغ مطالعات بود. میرو خواه روبه نییو کوکا نییهرو رینظ يتر خطرناك

تومان 1500تا 750حدود به ياکستاز يداروها متیق کاهش که هدد یم رشد را نشان رو به بشدت

. است آن از علل یکیخود

اقشار، گسترش یها در برخ قرص نیدهنده آن است که ا اکس، نشان يها قرص متیآمدن ق نییپا

.است افتهی يجد

انواع مواد اعتیادآور

روند یکه به طور معمول به کار م يست و موادنوع موجود ا نیجتریرا ییایمیش باتیبه ترک ادیاعت

شیحش ایو یونیمواد اف , الکل,یمواد استنشاق ,يمغز يور, محرکهاآمسکن و خواب يهاشامل دارو

هستند.

باعث باتیترک نیا هستند. نیازپیبنزود يور شامل گروه داروهاآمسکن و خواب يها دارو

ن پوست سرد و آاز عالئم و اختالل درك است. یلودگآخواب یو اجتماع یاختالل عملکرد شغل

مرگ را به ادیدر اثر مصرف ز تیو در نها یو گوارش يکبد يهاینمناك است و عوارض ان ناراحت

دنبال دارد.

است مانند یور که ممکن است کمتر جلب توجه کند مواد استنشاقآادیاز مواد اعت يگرید گروه

مواد فرد نیاست. پس از مصرف ا ییخشک شو عیتر و ما, گاز فندك انی, بنزنریچسب موکت, ت

نیا قلب است. يتعداد ضربا نها شی, اختالل تکلم و افزاي, سردرد, تهوع, پرخاشگریدچار نشئگ

و هیبه کبد و کل يجد يبهایسآو ی, کاهش بهره هوشيمغز يرفتن سلولها نیباعث از ب موادگونه

و سکته یاثر بر مغز دارد احتمال کم خون میمواد مستق نیاکه یینجاآاما از شود.یم هیعضالت و ر

است. ادیز اریبس

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

210

هستند که سبب به هم خوردن تعادل و یمانند انواع مشروبات الکل یمواد الکل گرید باتیترک

نیو استفراغ است. در چن ادیز دنیکش گاریالکل, س ين استشمام بوآو از عالئم شودیپاسخ م يکند

باالست. اریکبد بس بیال به سرطان سر و گردن و اسخطر ابت يافراد

هستند. نیو هروئ نیمرف ,نیکدئ رهی, شاكیمانند تر یونیاور مواد اف ادیگروه مواد اعت نیمشهورتر

مردمک چشم یعالمت مصرف تنگ نیترمشخص کنند.یم جادیا یجیگرما و گ یمواد حالت نشئگ نای

شدن پوست است و احنمال رهیو ت یجنس لین کاهش م, کاهش وزتیحساس نیافراد است همچن نیا

افتد.یگروه اتفاق م نیدر ا شتریباالست و مرگ ب اریگونه افراد بس نیدر ا دزیکزاز و ا ,تیبه هپات الابت

است. …جوانا, گراس و بنگ و يمار ,شیاست که شامل حش سیور کانابآادیمواد اعت گرید گروه

ن قرمز شدن چشم است.آاز عالئم مصرف .ابدییم شیفته و اشتها افزار نیافراد تمرکز از ب نگونهیدر ا

.ودشیم هیسبب سرطان ر ییکند و با درصد باالیوارد م يجد بیاس يمغز يمواد به سلولها نیا

نیمواد گروها از امفتام نیا. هستند يمغز يور که محرکهاآادیاز مواد اعت يدیاما گروه جد و

نیمت امفنام یاکس يد لنیمت4و3توان بهیمواد م نیاز مشتقات ا ستند.نها هآو مشتقات نیتالید

MDMA .اشاره کرد

XTC بخش شناخته شده است يقرص شاد ای, اکس و ياکستاز ,یاکستاس يکه امروزه به نامها.

Ecstasy)3،4MethyleneDioxyMethAmphetamine در بین عامه مردم اسمهاي دیگري (

.X,E,MDMA,Roll,Adam,XTCنیز دارد از جمله:

Ecstasy به نوان آمفتامین با عوارض کمی براي کاهش افسردگی 1960هاي دهه از حدود نیمه

وارد بازار شد و به صورت کوتاه مدت باعث بهبود این مشکالت شد اما به دلیل سوء مصرف باعث

د.شود که باعث شده از آن به عنوان یک ماده مخدر نام برده شومشکالت زیادي می

)ECSTASYاکستاسی (

متیلن دي "است که نام علمی آن "ال اي دي"اکستازي ترکیبی از ماده مخدر آمفتامین و اسید

در انگلیس به عنوان یک داروي 1980است این ماده تا سال "ام دي ام اي"یا "متامفتامین -اکسی

گرفت.عمومی و مجاز مورد استفاده قرار می

شود.بندي میزاها دستهر امفتامین در گروه هیجاناکستازي مانند ماده مخد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

211

شود مصرف آن با مشروبات از آنجاییکه مصرف اکستازي باعث کاهش میزان اکسیژن خون می

الکلی نیز مهلک و کشنده است. و تنها مصرف ساعتی یک لیوان آب و قرار گرفتن در محیط باز شاید

مرگ هستند تا حدودي کمک کند. کنندگانی که در حالبتواند به قربانیان مصرف

رسد.هاي متفاوت به صورت قرص یا کپسول و با پوشش متنوع به فروش میاکستازي در شکل

رسد جعلی و تقلبی بوده و درصد کمی از آنها هاي موجود که به فروش میبسیاري از اکستازي

ر را در بر دارد که بسیار کشنده ترکیب شده و بیشتر این قرصها مواد ترکیبی دیگ "ام دي ام اي"با ماده

و مهلک است.

حالی و بیماري کرده و دائم گلو کنندگان بالفاصله پس از استفاده از اکستازي احساس بیمصرف

شود اما پس از گذشت چند دقیقه احساس سرمستی و نشاط و راحتی کرد و و دهانشان خشک می

.کننداحساس نزدیکی بیشتر با اطرافیان و دوستان می

)2(شود.استفاده از این دارو باعث ایجاد حس عصبانیت، پرخاشگري، اضطراب و توهم می

:ياکستاز يها شکل قرص

یقیو ترز ینیکپسول و مواد تدخ ،یدنیجو يها آدامس ،یخوراک يها به صورت قرص ياکستاز

یداخل ياپلهریو ز یرقانونیغ يهاشگاهیها در آزماقرص نیامکان ساخت ا زیاست. در حال حاضر ن

يدتریعوارض شد يمصرف آن دارا راستاندارد،یغ یمواد اضاف بیوجود دارد که البته با توجه به ترک

کننده مصرف و گروه ياکستاز کننده مصرف موادمخدر گروه کنندگان مصرف نی. در بدوب خواهد

دو نیا نیدر ب نی. همچندهند یم شانن عالقه یقیموس ها به گروه ریاز سا شیب يو اکستاز نیآمفتام

)3(دارد. يشتریب وعیش یخانگ يها یهمانیم به رفتن گروه

عوامل گرایش به اکستازي

افرادي که مشکالت بوده. آور در جوانان ساز اصلی گرایش به مصرف مواد شاديیک عامل زمینه

هاي خاص د و یا افرادي با شخصیتکننروانی مثل شکست در کنکور و شکست در عشق را سپري می

از جمله افراد با عزت نفس پایین و یا مستعد به افسردگی از جمله کسانی هستند که در خطر مصرف

گیرند.زا قرار میمواد توهم

ها به ثر در گرایش ساختار نامناسب خانواده، عدم پایبندي خانوادهؤدر مورد عوامل خانوادگی م

ضاء نیازهاي عاطفی و غیر عاطفی فرزندان از طریق والدین، احساس عدم هاي معنوي، عدم ارارزش

ثر در گرایش جوانان به این مواد است.ؤامنیت روانی جوانان در خانواده، از جمله عوامل م

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

212

ها که باید با بروز آنها والدین هوشیاري خود را افزایش دهند تغییر دادن گروه برخی از نشانه

رغبتی به موقع در مدرسه و بیگروهی تازه، افت تحصیلی، حضور بی دوستان و جایگزین کردن

ها، افسردگی، اضطراب و برخی ورزش، رفتار پرخاشگرانه، خیره شدن به یک نقطه، قفل شدن فک

هایی هستند که با بروز آنها در هر نوجوان و یا دیگر از رفتارهاي عجیب و غریب از جمله نشانه

)4(کنترل نامحسوس رفتارهاي آنان ترغیب کند. جوانی، والدین را باید به

:ياکستاز ياثرها

، ياز کنجکاو پژوهشگران شده انجام ایدر استرال یبرق يریگ نمونه روش به که يامطالعه در

تیاند. در نها کرده ادیمواد نیا مصرف یاصل يها محرك عنوان به یو خوشگذران لذت ، حیتفر

جوانان توسط ياکستاز کند که یم قیرا تصد یعموم ریباور و تصو نیا هر دو مطالعه که تگف توان یم

. است و کالس فراغت ، حیو نماد تفر شود یم مصرف فعال

یشود و حدود دو سه ساعت در بدن باقیبعد از مصرف ظاهر م قهیتا نود دق ستیب ياکستاز اثر

بماند. یساعت در بدن باق 24البته آثار آن ممکن است تا .ابدییو سپس کاهش م ماند یم

کوتاه مدت: اثرات

گویند که بعد از کنندگان میمصرف شود.باعث افزایش انرژي و توهم در فرد می اکستازي

توان به از دیگر اثرات آن می مصرف دوست دارند به دیگران نزدیک شده و با آنها تماس داشته باشند.

یر ارادي، کاهش اعمال مهاري، لرز با یِا بدون تعریق زیاد، تاري دید، افزایش ضربان دندان قروچه غ

اشاره کرد.…قلب و فشار خون، احتمال بروز تشنج و

کننده به طور باورنکردنی و توانند باعث شوند تا مصرفتحریکی موجود در قرص می مواد

در یک پارتی) هم باشد ممکن است ثالًطوالنی مدت برقصد که اگر در این شرایط گرما و شلوغی (م

تواند منجر به از دست دادن این شرایط می (به شکل عرق) شود. سبب تب و از دست دادن آب بدن

توان مرگ را هم دید.در این صورت می کلیه، قلب و کبد شود. ضالت،عملکرد ع

.شودبعد از این اثرات مشکل در خواب، اضطراب و افسردگی هم دیده می حتی

طوالنی مدت: اثرات

تواند سبب از بین رفتن و تخریب سلولهاي (و یا اعتیاد به آن) می مکرر از اکستازي استفاده

این سلولها نقش مهمی در حالت روحی افراد، حافظه، یادگیري، درد و کننده سروتونین شود.ترشح

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

213

-ل در حافظه و یادگیري، کم(اختال شود.که تخریب آنها سبب اختالل در عمل آنها می اشتها دارند.

اشتهایی، افزایش احساس درد، افسردگی و اضطراب).

مثل: شوند. می ضمن این قرصها در انواع نامهاي تجاري و با آرمهاي مختلف ساخته در

…موتوروال و میتسوبیشی،

است. افتهی شیافزا یشبانه موسوم به اکس پارت يهایماده در مهمان نیمصرف ا ریاخ يسالها در

لی, احساس تمايش انرژCیافراد از عوارض ناش یگاهآعدم رانیماده در ا نیرواج ا یعامل اصل

احساس ,ییو چشا ییایحس بو شی, افزایقیو درك موس ياریهوش شی, افزاگرانیارتباط با د يبرا

است. گرانید دنیدر اغوش گرفتن و بوس يبرا لیو تما ییناروش

ن آاثرات گرید دارند. یطوالن يبه رقصها لیافراد تما نیا ياز حد انرژ شیب شیبه علت افزا

با وجود نور کم هایشود در مهمانی, گشاد شدن مردمکها است که باعث مدید يتار کاهش اشتها,

در شب شوند. یفتابي آنکهایمجبور به استفاده از ع

يریجلوگ يضربان قلب و فشار خون قفل شدن دندانها که برا شیافزا چشم, یعیطب ریغ حرکات

وجود یعیطب ریغ يحالت فک زدنها نیدامس هستند و تا ساعتها اآحالت مجبور به مصرف نیاز ا

است . گرید يهااز عوارض زیدارد ن

ان وجود آمصرف مجدد يبرا یديشد لین تماآماند و بعد از یم یساعت باق 24تا 3اثرات نیا

دارد.

ماده خطرناك نیمصرف ا زانیمتاسفانه م دشوار است. ارین بسآو ترك یماده روان نیبه ا ادیاعت

يتا امروز برا يپادزهر چیوجود دارد و ه آنخطر مرگ با مصرف است. شیدر حال افزا رانیدر ا

نشده. ییبا اکس شناسا تیمسموم

تر از درمان است راحت يریشگیپ شهیزند و چون همیرا به جوامع م بیسآ نیشتریب ادیاعت

جامعه است. نیکاهش معتاد ه ساختن افراد وگاآراه نیبهتر

یساعت باق 24و تا شود یدر فرد آشکار م قهیدق 90تا 15اثر هر قرص پس از خوردن بعد از

رنگ بدبو تلخ مزه است و دیسف يدارو يمفرط بوده. اکستاز يشاد یدر لغت به معن ي. اکستازماند یم

و دیدار تول طمع يها پسول آدامس نوشابه پودرقرص ک يها و به شکل شود یدر آب حل م یبه راحت

.ردیگ یمورد استفاده قرار م يدیور قیبه صورت تزر زیو گاه ن شود یعرضه م

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

214

افراد ساختند، يجهت کم کردن اشتها ییایمیماده ش کیدانشمندان در آلمان 1914در سال یوقت

دیجد ادینوع اعت کیشود. دیجد نسل جوان در قرن ادیبه اعت لیماده تبد نیا کرد یکس فکر نم چیه

ماده به علت اثرات آن از رده نی) ا1914انتظار نشسته است. در آن زمان ( بهآن مرگ يکه در انتها

انیکمک به ب يبرا یوارد بازارشد و در روان درمان دارو مجدداً نیا 1942خارج شد، اما در سال

از یشگاهیآزما واناتیمغز ح ياثبات اثرات آن روبا 1984استفاده شد. اما در سال مارانیاحساسات ب

مصرف آن یاناتیدر اثر جر یممنوع اعالم شد، ول داروها رسماً نیا دیمصرف و تول یعلم مجامعطرف

يبرا بخش يو شاد زا يماده انرژ نیخاص مصرف ا یکه در دوره زمان يآغاز شد، به طور مجدداً

نیشده است. به عنوان مثال در اروپا مصرف ا قیوتش نییمواد مخدر مثل هرو ریکاهش مصرف سا

شبانه يها یدر پارت کایدر آمر ایاست و دهیسال بعد رس 2قرص در ونیلیم 30هزار به 500 ازقرص

قرص ینام علم ها یژگیها و و مواد سازنده قرص. افتی شیها به شدت افزا قرص نیمصرف ا

قهیدق 90تا 15. اثر هر قرص پس از خوردن بعد از اشدب یم” نیآمغتام لیمت یاکس يد لیمت“ ياکستاز

مفرط بوده. يشاد یدر لغت به معن ي. اکستازماند یم یساعت باق 24و تا شود یدر فرد آشکار م

قرص يها و به شکل شود یدر آب حل م یرنگ بدبو تلخ مزه است و به راحت دیسف يدارو ياکستاز

يدیور قیبه صورت تزر زیو گاه ن شود یو عرضه م دیتولدار طمع يها کپسول آدامس نوشابه پودر

مواد محرك هیشب کسویو عملکرد از بیاز لحاظ ترک ياکستاز يها . قرصردیگ یمورد استفاده قرار م

ماده نقش نیزا است. مواد محرك موجود در ا مواد توهم هیشب گرید يو از سو ها نیآمفتام لیاز قب

موجود يزا مواد توهم ی. از طرفشوند یم یعصب ستمیس تیت فعالکننده داشته و باعث سرع کیتحر

ياکستاز .گردد یم يداریو د يداریگذاشته و باعث توهم شن ریثأادراك ت يدر آن به طور خاص بر رو

بدن دارد، يسوءبر رو اریکه اگرچه آثار بس دیآ یگردان به حساب مروان یماده مصنوع کیدر مجموع

در مصرف بارنوع اج کیبه سرعت به سمت ای جیکننده را به تدررفماده مص نیمصرف ا یول

99اند ثابت کرده قاتیقرص تحق يامدهای. عوارض و پسازد یوابسته م یو از لحاظ روان کشاند یم

شده و اقدام به ارتباطات دیشد يها یدچار افسردگ کنند یقرص استفاده م نیکه از ا یدرصد کسان

شود که قدرت یاز مغز م ییها قسمت بیقرص اکس سبب تخر. کنند یم یو خودکش ینامشروع جنس

سازمان بهداشت دییکه مورد تا یاز عوارض ی. برخردیگ یکننده مرا از شخص مصرف يریگ میتصم

و یپوست عاتیو ضا هیکبد و کل یینارسا. قشر مخ يها سلول بیاند عبارتند از: تخر قرار گرفته یجهان

- 2و اختالل خواب یاحساس دیاثرات شد - 1 ياکستاز يها اثرات قرص زوال حافظه کوتاه مدت.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

215

يتهوع، استفراغ و سردردها - 4درصد موارد 60در یفراموش - 3زبان یفک و پارگ دیانقباض شد

مغز استخوان. يخون ساز دیسرکوب شد-5 یاپیپ

است که نیآمفتام خانواده هم يداروها نیدتریاز جد »نیآمفتام لیمت یاکس يد نیلیمت« ای ياکستاز

ها نی. آمفتامشود یخوانده م يو قرص شاد »ی.سیاکس.ت«، »اکس« ،»ياکستاز« يها به نام رانیدر ا

نیا ي. اکستازکنند یم اعمال یعصب يها در گره ها نیمونوآم يآزادساز شیخود را با افزا محرك اثرات

را در ماده نیا غلظت بیترت نیا و به دهد یم انجام نیوتونسر يحاو یعصب يها در گره شتریرا ب عمل

.بخصوص در دو، سه شود یها م گره نیا یکیتحر ریثآاستمرار ت و موجب داده شیافزا یعصب يها گره

ژهیو مردم مرفه، بو لکردهیاست. جوانان تحص افتهی شیشدت افزا بهشبانه يها یدر پارت ریسال اخ

)5(داروها هستند. نیا یناطق شمال تهران، مصرف کنندگان اصلشهروندان م

و مزمن آن: دیشد ياثرها

از ياریکند که بس جادیهم در بدن ا يدتریشد يحال ممکن است اثرها نیدر ع ياکستاز مصرف

عوارض جادیاثرها عبارتند از: ا نیدر بدن شوند. ا ریناپذجبران یاثرها ممکن است باعث مشکالت نیا

يهابیشبانه، آس يهاو کابوس یشیبازگشت در مغز و بخصوص حافظه، روان پر رقابلیو غ دیشد

در بدن، يمراکز خونساز تیسرکوب فعال ،يکبد

تشنج و مرگ جه،یسرگ

افتهی يشتریروان گردان رواج ب يهابا کاهش انواع و اقسام مواد مخدر در کشور استفاده از قرص

شوند.یخطرناك آن محسوب م اریو بس یتقلب از انواع زیها نقرص نیاما هم

ییکشورها قیمعروف هستند از طر …آور ويشاد يهاعشق و قرص يها که به داروقرص نیا

شود.یو ژاپن توسط مسافران وارد کشور م يهمچون هلند، مالز

با از جوانان ياریدارد، بس زین ياثرات مخرب ظاهر اكیتر رینظ یکه مواد مخدر سنت ییآنجا از

يها رودسته از قرص نی، به استفاده از ا”مصرف یو سادگ افهیتابلو نشدن ق” رینظ ییهاحرف بیفر

را به انانجو یآن زندگ یمواد و به خصوص انواع تقلب نیخطرات مصرف ا نکهیآورند غافل از ایم

خواهد کشاند. یتباه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

216

مصرف مواد مخدر به يالگو رییتغ لیشوند به دلیزا که در شکل قرص ساخته ممواد توهم نیا

آنها اکنون پس ازحدود سه سال آموزش مداوم ماموران و صیو تشخ ییاند و شناساوجود آمده

.ردیگیتر صورت معیبازرسان سر

يریشگیشود و جهت پیم عیجوانان توز انیدر م نیتامیو يهاقرص يها به جاقرص نیا اغلب

سراسر ییمدارس دخترانه و پسرانه مقاطع راهنما رانیمدآموزان در مدارس با از آلوده شدن دانش

گذاشتن آنها در مدارس، آموزش و شیمستند و به نما يهالمیف هیته کشور تبادل نظر الزم است.

از جمله یواقع يهايد یو س یونیزیتلو يهاو ساخت برنامه ریپذبیقشر آس نیبه ا یرساناطالع

دارد. يثرؤنقش م یاجتماع بیآس نیا نهیدرزم رانهیگشیپ يابرنامه

شاد و ییهامکان جادیبا ا دیباشند بلکه با يعامل موثر ییتواند به تنهایشده نم ادیموارد البته

نیشتریساله ب 20تا 18 جوانان جوانان در نظر گرفته شود. يانرژ هیتخل يرا برا یمحل یسالم و ورزش

)6(هستند. ياکستاز يهاکنندگان قرصمصرف

ثیرات روانیأت

از نظر روانی مصرف اکستازي در بسیاري از افراد اعتماد به نفس را افزایش داده و شخص

پروایی در رفتار و گفتار، کند، به طوریکه معاشرتی شدن، بیتر با دیگران ارتباط برقرار میراحت

اشتن، بروز العاده داحساس محبوب بودن و مورد توجه قرار گرفتن، احساس قدرت و نیروي فوق

رفتارهاي هیجانی و تشدید امیال جنسی از آثار مصرف اکستازي گزارش شده است.

ثیر أکنندگان اکستازي پایان سرخوشی اولیه است. زیرا با از بین رفتن تبزرگترین مشکل مصرف

، افسردگی شدید و عمیق بروز "اکستازي فیلم"دارو و نشئگی حاصل از سوء مصرف یا به اصطالح

قراري، اضطراب، خستگی و کوفتگی عضالت، د. افسردگی همراه با عوارض دیگر مانند بیکنمی

دهد. در کنار این ثیر قرار میأتفاوتی شدید در زندگی روز مره فرد را تحت تانگیزگی و بیهمچنین بی

دم و تواند اولین قآید که میموارد میل مفرط و شدید به مصرف مجدد مواد نیز در فرد به وجود می

)7(همچنین قدم تعیین کننده در راه وابستگی روانی به مواد مخدر باشد.

ثیرات اجتماعی قرص اکستازيأت

است. کیو تحر ییزاخواص توهم يبوده و دارا نیگزیجا يها نیاز دسته آمفتام يقرص اکستاز

- يشاد يها قرص جوانان به نام نیفرآورده که در ب نیندارند. ا یمورد مصرف درمان چیها ه قرص نیا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

217

هشبانه ب يها ی، سبز و شفاف در مهمانی، صورتيا قهوه يآور (اکس) مشهور شده است، به رنگها

ها نیبه نام آمفتام ياز مواد ي. قرص اکستازردیگ یکاذب مورد استفاده قرار م یسرخوش جادیمنظور ا

.شود یساخته م

یرنگ و گاه دیبه شکل پودر سف هستند که معموالً ياز مواد محرك مغز یگروه ها نیآمفتام

هستند و یمصارف طب يدارا ها نی. انواع آمفتامشود یمشاهده م دیسف ایروشن يا به قهوه لیمتما دیسف

و نبه کودکا ی، کم توجهی، اختالالت پرتحرکها یچون افسردگ يتحت نظارت کامل پزشک در موارد

توسط یحالت سرخوش جادیا يموارد برا یعضکه در ب رندیگ یخواب مورد استفاده قرار م يها حمله

.رندیگ یو رانندگان مورد سوء مصرف قرار م انیآموزان، دانشجودانش

:ياکستاز عوارض

اثرات مثبت -

افزایش شدید احساس خوب بودن در فرد

افزایش انرژي در فرد ●

احساس تمایل براي ارتباط با دیگران و احساس تعلق و نزدیکی به دیگران ●

احساس عشق و سرخوشی ●

دست و دلبازي ●

افزایش هوشیاري و درك موسیقی ●

هاي بویایی و چشاییافزایش حس ●

احساس تجربیات و حاالت روحی جدید در زندگی ●

احساس روشنایی ●

تمایل به در آغوش گرفتن و بوسیدن دیگران ●

هاي طوالنی شدید و رقصکنندگان تمایل به فعالیت به علت افزایش انرژي در افراد، مصرف ●

دارند.

اثرات منفی -

کاهش اشتها

تغییرات بینایی ●

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

218

هاي هاي مصرف مثل میهمانیکننده در محلها (میدریاز)؛ افراد مصرفگشاد شدن مردمک ●

هاي آفتابی در شب هستند که علت آن دوستانه! با وجود کم بودن نور مجبور به استفاده از عینک

است.پذیري با نور تحریک

حرکات غیرطبیعی چشم (نیستاگموس)●

توهم بینایی (هالوسیناسیون) ●

افزایش ضربان قلب و فشارخون (تاکی کاردي و هیپرتانسیون) ●

تغییر در نظم حفظ دماي بدن ●

کننده براي جلوگیري از حالت قفل شدن فک مجبور به هاي طوالنی (افراد مصرففک زدن●

هاي غیرطبیعی موجود است).پس از مصرف، این حالت فک زدن ها مصرف آدامس هستند، تا ساعت

لرزیدن، عصبی شدن، عدم تمایل به استراحت ●

تمایل شدید به مصرف مجدد این ماده پس از افت تأثیر اولیه ●

عوارض دراز مدت

هنوز در مورد عوارض درازمدت سوء مصرف اکستازي اطالع دقیقی در دست نیست. اما در این

سوء مصرف اکستازي با خلوص باال و به دفعات، کارایی و عملکرد سیستم عصبی مغز را به نکته که

-مدت مغز دچار اختالل میکند شکی وجود ندارد. بیش از همه حافظه کوتاهشدت دچار آسیب می

گویند که در حالت نشئگی حافظه کوتاه مدتشان را به کلی از دست کنندگان میشود. بعضی مصرف

اما در بعضی موارد حافظه دراز مدتشان فعال شده است. اکستازي مانند دیگر مواد مخدر اند داده

هاي عفونی و پذیري بدن را در برابر بیماريکند و آسیبسیستم ایمنی بدن را به شدت تضعیف می

هایی که کار دفع مواد سمی زاید بدن مثل کلیه ودهد. عالوه بر آن ارگانویروسی به شدت افزاش می

شوند.ناپذیر میکبد را بر عهده دارند دچار صدمات جبران

ثیر مصرف قرار أاند زندگی روز مره شان هنوز تحت تافرادي که مصرف را تازه شروع کرده

ندارد، اما پس ازحدود شش ماه مصرف مداوم، اشتیاق مفرط و غیر قابل کنترل به مصرف دایمی در

یاق به مصرف این مواد فرد را به سمت استعمال و مصرف مواد آید. ضمن این که اشتآنها به وجود می

)8(دهد.مخدر دیگر مانند حشیش، کوکایین و حتی بعضی داروهاي پزشکی روان گردان سوق می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

219

عالیم مصرف اکستازي

البته عالیم آنی مصرف اکستازي با فاکتورهاي مختلفی مانند میزان دفعات مصرف، میزان خلوص

کننده ارتباط مستقیم دارد.روحی و جسمانی، انگیزه و موقعیت مکانی مصرف ثر، وضعیتؤماده م

کننده را تشدید در واقع اکستازي همانند بسیاري از مواد مخدر دیگر فقط احساس اولیه مصرف

احساس سرخوردگی، اندوه، تبدیل به شادي و سرخوشی کنند، مثالًکند. این مواد تغییر ایجاد نمیمی

گردان به انواع محصوالت اکستازي چندان درست به د به همین دلیل اطالق مواد روانشود. شاینمی

نظر نیاید.

بخش است و آور و در عین حال آرامشهمچنین براي بسیاري از افراد اکستازي محرك هیجان

که کنندگان پیش از آن عالوه بر آن تاثیرات توهمی، تحریک فانتزي را نیز به دنبال دارد. اما مصرف

کنند.عوارض روانی مواد را احساس کنند ابتدا عوارض جسمانی مصرف مواد را تجربه می

دقیقه پس از مصرف معموالً 30کنند، حدود در افرادي که براي اولین بار اکستازي مصرف می

کند. اما افرادي که به افزایش ضربان قلب، تعریق شدید، انقباض عضالنی، عدم احساس درد بروز می

قراري، نا آرامی و اضطراب را کنند احساس سوزن سوزن شدن بدن، بیات این مواد را مصرف میدفع

کنند.توصیف می

ها و عوارض براي تشخیص عوارض ناشی از مصرف انواع مختلف مواد، همواره باید عالمت

بررسی و ي کلینیکی و نتایجها هاي داروسازي و آزمایشمصرف با مشاهدات به دست آمده آزمایشگاه

ثري مصرف شده است.ؤها مقایسه شوند، تا در حد ممکن بتوان دریافت چه ماده مآزمایش قرص

افزایش دماي بدن، فشار خون و همچنین افزایش فزاینده توان بدنی از آثار آنی جسمانی مصرف

هان، توان به تهوع، خشکی داي که نیز ممکن است بروز کند میمواد هستند. از عوارض ناخواسته

انقباض عضالت فک و همچنین عدم تعادل اشاره کرد. عالوه بر این مصرف اکستازي همراه با فعالیت

روانی مانند کم آبی شدید، استفراغ، ترس و واهمه شدید -شدید بدنی ممکن است عوارض جسمانی

و هاي شدید و طوالنی در محل گرمپس از حرکت را در پی داشته باشد. این عوارض معموالً

کند که در موارد نادر منجر به سکته قلبی و یا ها بروز میهاي شبانه و پارتیپرجمعیت به ویژه محفل

رقصند تا جاي که آب بدنشان به شدت کنندگان گاه تا حد مرگ میمغزي نیز شده است. مصرف

مشکالت هاي درد در بدنشان مختل شده و شخص کاهش یافته و به دلیل مصرف مواد، سیستم گیرنده

کند.ناشی از کم آبی شدید را احساس نمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

220

آوريکنندگان مواد شاد مربوط به مصرف آمار

بود. در حال حاضر حدود 1912گردان) سال (روان بخش يشاد يها قرص نیساخت اول خیتار

،نینفر معتاد به مواد مخدر (هروئ ونیلیم 15تعداد نینفر در جهان معتاد هستند که از ا ونیلیم 214

نفر و در ونیلیم 2تا 800 سی. در انگلباشند یگردان ممعتاد به مواد روان هیو...) و بق شی، حشنیمرف

درصد 1 کایآمر انیدانشجو نیب 1991که انجام دادند در سال یقینفر براساس تحق ونیلیم 2 کایآمر

.افتی شیدرصد افزا 9,9به 2002تعداد در سال نیمواد بودند که ا نیکننده امصرف

درصد در سال 0,7مواد از نیکنندگان ادر هلند (آمستردام) تعداد مصرف ریاخ کسالی ظرف

یلیخ تیفیبا ک یقانونریغ يدر البراتورها مواد اکثراً نی. ادیرس 2001درصد در سال 3,6به 1990

7500 ،2001 البراتوار و در سال 500، 1991در سال کای. در آمرشود یم دی) تولادیز ی(ناخالص نییپا

مواد مشغول بودند. نیالبراتوار به ساخت ا

گردانروان يمقابله جوامع با مصرف قرصها یچگونگ

دهیکش یشرق يبوده، و از آنجا به کشورها یغرب يمواد از کشورها نیا وعیشروع و ش نکهیا با

موجب کاهش که کند یمردم خود چنان اجرا م ياز مصرف را برا يریشگیپ يها شده، غرب برنامه

درصد 53مصرف زانیم 2003تا 2001از سال کایدر آمر کشورها شده. مثالً نیمصرف در ا دیشد

گرید یو هلند آزاد بوده و در برخ کیبلژ ریکشورها نظ یعضیمواد در نیاست. مصرف ا افتهیکاهش

کشف شده ایدنمواد در نیاز ا لوگرمیک 5500، 2000تا 1993. از سالباشد یممنوع م کایآمر رینظ

است.

تر آن خطرناك اریو به مراتب بس دیمواد مخدر و از جمله نوع جد هیکه در جامعه ما عل یمبارزات

شده جادیاز مشکالت ا يسازآگاه ایدر حد انهدام مواد و شتریب رد،یگ ی) صورت مياکستاز ي(قرصها

يگذارهیاآن سرم يبر رو دیباقابل توجه که ياز راهکارها یکی نکهیپس از مصرف است. غافل از ا

شود، چرا یابی شهیر نکهیمشکل است. ا نیاز ا يریشگیپ جهیو در نت نهیزم نیدر ا يسازکرد، فرهنگ

با یچرا حت آورند؟ یم يرو آور يشاد يها هستند، به قرص زیجوان ن از افراد جامعه ما که اکثراً یبعض

از آنها وجود دارد؟ هاستفاد يبرا ییباال اریبس شیباز گرا ،از مشکالت پس از مصرف یآگاه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

221

جوانانهاي اکس در قرصمصرف

مواد نیکنندگان از او کامل مصرف یکاف یمورد، عدم آگاه نیمهم در ا ياز عاملها یکی

انجام شده از مصرف کنندگان، در پاسخ به قیتحق کیقبل از مصرف) است. چنانکه در (مخصوصاً

د؟یداشت نهیزم نیدر ا یصرف چه اطالعاتپرسش که قبل از شروع م نیا

زاست.يآور و انرژيبودم که شاد دهیاند: شنکنندگان گفتهدرصد مصرف 70 -

آور است.ادیاعت میدانست یاند که: م درصد گفته 28فقط -

نوجوانان و جوانان به افراد مخصوصاً شیدر حال حاضر در گرا رسد یکه به نظر م يگرید عوامل

.دارند یآور نقش اساسيشادمصرف مواد

جوانان يکاریب

یزندگ يبرا یکاف زهیعدم برنامه و انگ

جوان يشدن انرژ هیتخل يبرا یعدم تحرك و جنب و جوش کاف

روزانه یمتفاوت از زندگ یدرك حالت يبرا اقیاشت

.عدم مهارت نه گفتن در نوجوانان و جوانان

.عدم اعتماد به نفس

یزندگ از یو دلزدگ یافسردگ

یزندگ ياشتغال و برا يبرا یعمل يعدم مهارتها

یعاطف يو کمبودها هایبار مشکالت و ناراحت ریاز ز يا فرار لحظه

آور)آور (جنون ياز مصرف موادشاد يریجلوگ

يبا روشها میها شده است، اگر بخواه جوانان و خانواده ریمعضل که دامنگ نیمقابله با ا يبرا

ییمبارزه با مواد مخدر) راه به جا ي(همانند راهها میریمواد را بگ نیه و مصرف امبادل يجلو یمعمول

مختلف و از ي. بلکه از کشورهاشوند یوارد کشور نم یمواد از مرز بخصوص نیبرد، چرا که ا مینخواه

یخانگ یکوچک و حت يشگاههایبه سهولت در آزما زیو ن شوند یطرق گوناگون وارد کشور ما م

مصرف يالگو شود، یو بر خالف مواد مخدر که از فرد به فرد منتقل م شوند یو عرضه م ساخته شده

)9(مشکل را حل کرد. گریاز منظر د دیمواد از گروه به گروه است. پس با نیا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

222

راهکارها:

ییجوان به جا نکهیاعتماد به نفس در جوانان است. ا جادیا نهیزم نیراهکار عمده و مهم در ا کی

که خواهان است برسد. یبه لذت وادم نگونهیبه ا دنیازیبدون دست برسد که

له اشتغال أمس ریجوانان نظ یحل مشکالت اساس زیو ن رانیدر ا ینوع نگاه به زندگ رییتغ -

له ازدواج جوانان.أجوانان، و مس

دختران و پسران يبرا یحیو تفر یورزش يو گسترش باشگاهها و مجتمعها جادیا -

اشتغال يبرا یو عمل یفن يتهاآموزش مهار -

هدر يخود را به جا يو پژوهش، تا جوان وقت و انرژ قیتحق يها نهیو گسترش زم جادیا -

که یتیو شخص یاجتماع گاهیکند و به جا گرانی، صرف آموختن و آموزش دییراهها نیدادن در چن

برسد. آورد یم يرو گرید يپر کردن خالء آن به راهها يگاه برا

يپیشگیر

کید بر توجه به أبراي پیشگیري از عوارض سوء ناشی از مصرف مواد مضر مانند اکستازي، با ت

مین نیازهاي جوانان، نسبت به پر نمودن اوقات فراغت و آموزش أجوانان، توصیه کرد تا عالوه بر ت

شخصیت آور، با بیان اینکهعلمی جوانان نیز باید اقدام کرد. در زمینه پیشگیري مصرف مواد شادي

تا شود میگیرد، به جوانان توصیه هاي نامعقول دیگران قرار میمحکم، بسیار کمتر در معرض وسوسه

ضمن داشتن رفتار قاطعانه، نسبت به پرورش جرأتمندي در خود اقدام نمایند.

افزایش اطالعات علمی در زمینه تبعات سوء مصرف مواد و انواع مواد مخدر از دیگر عوامل مهم

ري از مصرف این نوع مواد برشمرد و جوانان به هر میزان که از معلومات علمی کافی در این پیشگی

-استفاده بیتر عمل خواهند کرد و کمتر مورد سوءزمینه برخوردار باشند، مسلماً به صورت آگاهانه

هاي زندگی در زمینه کنترل خشم، استرس، تقویت مهارتهمچنین خردان قرار خواهند گرفت.

رش ارتباط مؤثر، تقویت بنیه و توانمندسازي، تنظیم برنامه روزانه براي تفریح، سرگرمی و تفنن، از گست

باشد.میدیگر راهکارهاي پیشگیري از مصرف مواد مختلف مخدر

آور، دقت در انتخاب دوستان هاي شاديبراي پیشگیري از مصرف سوء مواد مخدر و قرص

)10(ؤثر و مفید دانست.خوب و تحکیم روابط با والدین را م

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

223

نتایج

هاي جایگزین بوده و داراي خواص توهم زایی و تحریک است. قرص اکستازي از دسته آمفتامین

هاي شادي ها هیچ مورد مصرف درمانی ندارند. این فرآورده که در بین جوانان به نام قرص این قرص

آور (اکس) مشهور شده است

عدم آگاهی کافی و کامل مصرف کنندگان از این مواد ،یکی از عاملهاي مهم در این مورد

(مخصوصا قبل از مصرف) است.

،تغییر نوع نگاه به زندگی در ایران و نیز حل مشکالت اساسی جوانان نظیر مساله اشتغال جوانان

باشد. یم ياکستاز يها از مصرف قرص يریجلوگ يو مساله ازدواج جوانان از جمله راهکارها

اد به این نوع قرصها مشکل بزرگ جوامع است و خساراتی که این معضل یا بالي اعتی امروزه

گذارد بسیار زیانبار است زیرا نیروي جوان جامعه را از چرخه تولید خارج می خانمانسوز به جا

.کند می

منابع

1-http://www.pezeshk.us/?p=3083 2-http://www.yazdfarda.com/news/2619.html 3-http://www.ofc.ir/fa/article/consult/Extasy_2006122146.html 4-http://www.niknews.com/view/001156.php 5-http://www.ofc.ir/fa/article/consult/Extasy_2006122146.html 6-http://www.pezeshk.us/?p=3083 7- http://sharifnews.com/print.php?719 8- http://sharifnews.com/print.php?719 9- http://www.ofc.ir/fa/article/consult/Extasy_2006122146.html

10-

http://www.dchq.ir/html/modules.php?op=modload&name=TWNews&file=newsview&sid=1572&POSTNUKESID=b56e949333c33dc931f7b22b9f470155

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

224

تحقیقی پیرامون راههاي پیشگیري ومبارزه با اعتیاد جوانان

2، سمیه عطائی جهان تیغ1سوسن نریمانی

زاد اسالمی واحد گرگانآهیات علمی دانشگاه وعض - 1

دانشجوي رشته کامپیوتر دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرگان - 2

تقدیم به:

را از دست داده اند .شهیدانی که در راه مبارزه با مواد مخدر جان خود

چکیده

گردد ودرست در می دوران بلوغ دوره ایست که فرد با تضادها وکشمکشهاي متعدد درونی مواجه

همین دوره باید مسؤلیتی در قبال خود وجامعه اش اتخاذ نماید .اکثر نسـل جـوان در دوره سـازندگی

این مقاله به سبب اهمیت نسل جـوان وبـا گیرند.ما در می وپویایی خود در معرض ابتالء به اعتیاد قرار

شیوه کتابخانه اي به بررسی راههاي پیشگیري ومبارزه با اعتیاد نسل جوانان پرداختـه ایـم.از آنجائیکـه

براي بیان راههاي پیشگیري باید علل اعتیاد شناخته شود ابتدا علل آن را بررسـی نمـوده ایـم وسـپس

یم .باشد تا مورد استفاده وتوجه نسل جوان قرار گیرد .راههاي پیشگیري ومبارزه را بررسی نمود

: يکلیدواژگان

خانواده . -جوانان -مبارزه –پیشگیري -اعتیاد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

225

مقدمه

اهمیت خطر اعتیاد از آن جهت است که اکثر نسل جوان در دوره سـازندگی وپویـایی خـود در «

ه پیشـگیري از اعتیـاد بـه مراتـب دهـد کـ مـی ي موجـود نشـان هـا گیرند بررسی می معرض ابتال قرار

1» .آسانترومفید تر از درمان اعتیاد است

قرآن مجید به صراحت به این مهم اشاره داشته و خمار کننده را از اعمال شیطان دانسته وافراد را

دانـد آنجـا کـه مـی از آن منع نموده واین عمل را باعث ایجاد دشمنی وکینه ودوري از یاد خدا و نماز

یا ایها الذین آمنوا انما الخمرُ والمسرُ واالنصاب واالزالم رجس من عمل الشیطان فـاجتنبوه :«اید فرم می

انما یرید الشیطانُ اَن یوقع بینکم العداوةَ والبغضاء فی الخمر والمیسر ویصدکم عن ذکر لعلکم تفلحون

2». اهللا وعن الصلوة فهل َانتم منتهون

درباره اعتیاد به صراحت نظر خود را اعالم داشتند .مـثال حضـرت آیـۀ اهللا مراجع عظام تقلید نیز

3». مقتضاي احتیاط ترك دخانیات است «فرمایند: می فاضل لنکرانی

4». مواد مخدر مطلقاً حرام است:«فرمایند می حضرت آیۀ اهللا مکارم شیرازي

دخانیات را مجاز نمی داند. رهبر کبیر انقالب اسالمی نیز در کتاب رسالۀ االجوبیه استعمال

مطالعات متعددي در زمینه سبب شناسی پدیده اعتیاد بعمل آمده ومحققان عوامـل مختلفـی را در

کنـد تـا از پدیـده اعتیـاد مـی ارتباط با شیوع اعتیاد معرفی نموده اند که دانستن این عوامل به ما کمک

مشکالت ،ونت تاثیر پذیري از دوستان نا بابجلوگیري نمائیم .برخی از این عوامل عبارتند از محل سک

عوامـل نـور و شـیمیایی و(عوامـل ،عوامل ژنتیکی ،شرایط محیط زندگی عدم تعلیم وتربیت،خانوادگی

پسیکو دینامیک ) وعوامل جانبی .ما باید راههاي پیشگیري از اعتیـاد جوانـان را بررسـی نمـائیم زیـرا

. ین مبارزه با اعتیاد جوانان را باید مورد توجه قرار بگیردپیشگیري بهتر و آسانتر از درمان است وهمچن

» ال ضَرَر وال ضرار فی االسـالم «بنابراین باید طبق قاعده . که ما در این مقاله به بررسی آنها پرداحته ایم

برداشت . ها این افیون را از توده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

226

اندازد می عواملی که جوانان را به دام اعتیاد

سالگی اسـت .ایـن مرحلـه حسـاس تـرین 25تا 18ست آمده سن فراوانی اعتیاد طبق آمار به د

ي هـا دوران زندگی یک جوان است .عوامل زمینه ساز خطر در این سنین بحرانی عبارتند از :نابسـامانی

کمبود ارتبـاط عـاطفی ،گریز از خویشتن و آشفتگی هویـت ،خانواده دوري از خانواده واحساس تنهایی

هیجـان ،نداشتن برنامه سـالم بـراي اوقـات فراغت ،اقتصادي،اجتماعی،فقر فرهنگی،ادهبین اعضاي خانو

اُفت ها، فرار از واقعیت،احساس بی ارزشی وبی لیاقتی،عزت نفس پایین،خواهی باال

نداشتن هدف در زندگی تاثیرپذیري شـدید از ،ترس از آینده شغلی،ي عاطفیها تحصیلی شکست

5. .. گروه وهمساالن و

سـال 18ت بزرگ در آمریکا میزان سوء مصرف یا وابستگی به مـواد را در افـراد بـاالي مطالعا«

% گزارش کرده اند که این میزان با کاهش تحصیالت وبی کاري نسبت مستقیم دارد یعنی هر چه 7/16

% زنـان 65% مـردان و 76بیکاري بیشتر یا تحصیالت کمتر باشد، درصد ابتال افراد به مواد بیشتر است .

اراي بیش از یک تشخیص روانپزشکی هستند که شایعترین حالت سـوء مصـرف دو مـاده بـا هـم و د

فوبیـا و دیگـر اخـتالالت اضـطرابی و افسـردگی اساسـی و اخـتالل ،داشتن شخصیت ضـد اجتماعی

% 40باشد. عالئم افسردگی در سوء مصرف کنندگان در یک دوم وابستگان به تریاك و می دیستایمیک

برابر افراد عادي اجتمـاع 20لی متفاوت است خودکشی در این افراد بسیار شایع است وبه در افراد الک

خودکشی موفق دارند که بعد از افسردگی دومـین عامـل شـایع خودکشـی در ها % الکلی 15رسد . می

6. »غرب است

یی کـه مصـرف هـا طیف وسـیعی از مـواد غیـر قـانونی در دسـترس هستند.شـایعترین محـرك «

کننـدو مـی کراك وکوکائین هستند .این داروها سیستم عصبی را تحریـک ،اکستازيها، مفتامینشود،آ می

دهند که مدت زمـان زیـادي می نمایند .این داروها به فرد این امکان را می احساس نیرو و انرژي تولید

شک به فعالیت بپردازد. اما ممکن است همچنین ایجاد حالت اضطراب و ،بدون احساس نیاز به خواب

شـود و ممکـن اسـت دچـار مـی دچار تحلیل شدید،وبدگمانی کنند.فرد بر اثر مصرف مداوم این مواد

کنند کوکائین یک داروي اجتمـاعی اسـت می صدمه طوالنی مدت روانی گردد. بسیاري از مردم گمان

.مصـرف کراك وکوکائین به شدت اعتیـاد آورنـد ،اما بر خالف تصور این افراد،وبالقوه اعتیاد نمی آورد

7». گردد می کراك اغلب غیر قابل کنترل است ومعمو الً منجر به رفتارهاي مخرب

8توان به شرح ذیل آورد. می شود را می عواملی که باعث اعتیاد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

227

عوامل پسیکو دینامیک :

سوء مصرف مواد را باید معادل خـود ارضـائی یـا دفـاعی در برابـر ،بر اساس تئوریهاي کالسیک

. س گرایانه یا پسرفت به دوران دهانی دانستي هم جنها تکانه

ي اجتماعی روانی :ها فرضیه

اشکال را در روابط مختل بین فردي و اجتماعی و الگـو بـرداري غلـط سـوء مصـرف کننـدگان

کنند در معرض خطر بیشتري قـرار دارنـد و بـا می داند .کودکانی که در محیط فقیر و فاسد زندگی می

ر دارند ولی باید دانست که عوامل دیگري نیـز در کـار هسـتند و بسـیاري از مواد مخدر بیشتر سرو کا

کنند . می خود را حفظ ها کودکان در این گونه محیط

وابستگی به همراه هم :

شود که به طور اولیه مسؤل حفظ رفتار فرد معتاد می به الگوئی در روابط بین دو یا چند نفر گفته

باشد،از آنجائیکه هر دو می ست یعنی این رابطه علت ایجاد وتداوم اعتیاددر یکی از افراد یا هر دو آنها

یا یکی از آنها ممکنست چنین رابطه اي را انکار کنند حتماً باید هر دو درمان شوند.

عوامل ژنتیک:

ژنهاي مختلف در این رابطه کشف شده است وشـواهد قـوي ومطالعـات روي دوقلوهـاي تـک

مل ژنتیک را در وابستگی واعتیاد بطور غیر قابل انکار دخیل دانسته اند.در تخمی وفرزند خواندگی عوا

به دنبال الگوبرداري به خصوص در پسر بزرگ خانواده از پدر یا مسـائل ژنتیکـی ها بسیاري از خانواده

شود.مطالعه اي جالب نشان داده است که مصرف حـدود می فرد به اعتیاد،به مواد مخدر یا الکل کشیده

ساله اگر همراه با عالئم مستی یا مسمومیت همراه باشد.شانس ابـتالء 18یلی لیتر الکل در پسران م 30

دهد وبر عکـس اگـر فـردي دچـار مسـتی یـا می به الکلی شدن را در حدود دهه چهار زندگی کاهش

یابد. می مسمومیت نگردد احتمال الکلی شدن یا حداقل وابستگی به الکل در دهه چهار افزایش

وامل نور و شیمیایی:ع

عقیده بر این است که در بدن بعضی از افراد آگونیست بعضی مواد کم ویا آنتا گونیست آنها زیاد

شود ویا نقص گیرنده دارند وفرد جهت ایجاد هوموسـتاز احتیـاج بـه مـواد می تر از حد معمول یافت

خارجی دارد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

228

دینامیک خانواده:

دیگر افراد وروابط کلی افراد اثـر دارد.درك روابـط بـین بیمـار اعتیاد یکی از افراد خانواده روي

تواند جهت کشف علت اساسی وریشه اي سوء مصرف موثر باشد.دروازه سوء مصرف در می وخانواده

خارج با الکل ودر ایران با سیگار باز

ئی توانـد موجـب جابجـا مـی شود.بعضی از محققین عقیده دارند که اعتیاد عالمتی است کـه می

تمرکز از تعارضی در دیگر اعضاي خانواده به فرد معتـاد گـردد ودر واقـع معتـاد نقشـی را در تـداوم

ئی بیشـتر ایجـاد هـا کند .در واقع همین امر است که اعتیاد در خانواده می وتعادل خانواده معیوب بازي

هـا ند.بعضـی مشخصـه ده می شود که یکی از والدین گرفتار این بال بوده وپسیکوپاتولوژي را نشان می

شـود کـه عبارتنـد از :والـدین از طریـق مـی ي معتـاد بیشـتر دیـده هـا بطور شـایع در افـراد خـانواده

مرگ،ترك خانه یا زندانی شدن یا حمایت یا کنترل بیش از اندازه توسط یکی از والـدین(معموالً ،طالق

ود نـدارد یـا رابطـه گرمـی بـا ویا پدري که وج مادر)که زندگی اش وابسته به رفتار فرزند معتاد است

فرزندانش ندارد،ویا از یکدیگر جدا شده اند.گاهی نیز سوگ ناکامل یانـاقص نقشـی را در ایـن گونـه

کند واین افراد به دلیل جدائیهاي مکرر نتوانسته اند با واقعیت کنار بیایند وبـه طـور می بازي ها خانواده

گیر که نمی تواند به طور معمـول ارتبـاط نزدیکـی بـا کناره ،وابسته،کامل فرد معتاد فردي است منفعل

دیگران داشته باشد .

عوامل پیشگیرنده از اعتیاد

حال که مختصري در مورد اعتیاد بحث شد به یکی از مهمتـرین قسـمتها در پیشـگیري اولیـه در

لـی رسیم که در بخشهاي دیگر توفیق چندانی در روانپزشکی به دست نیـاورده اسـت و می روانپزشکی

خوشبختانه پیشگیري اولیه در مورد اعتیاد بحثی جا افتاده ونسبتاً مفید بوده است.

اگر افراد در «شود افراد جدید دچار بیماري نشوند می پیشگیري اولیه یعنی کلیه اعمالی که باعث

ولـی توان به این مهم دست پیدا کرد می با دادن آگاهی به آنها،معرض خطر را به خوبی شناسایی کنیم

این کار از عهده فقط روانپزشک یا حتی تـیم روانپزشـکی سـاخته نیسـت بلکـه قـوانین خـاص هـر

مدد ،به همراه مربیان آموزش بهداشت. .. علماي مذهبی و،قضات،قانون گزاران ،نیروي انتظامی،مملکت

روانپزشـکان وپزشـکان عمـومی بایـد کـل معضـل را در جامعـه از نظــر ،روانشناسان،کـاران اجتماعی

و براي درمان هم از گروههاي اسـتفاده شـود ،اجتماعی واقتصادي مورد توجه قرار دهند،روانی،جسمی

که افراد دخیل در آن مراکز پس از ترك به عنوان الگو براي معتاد در آیند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

229

اقدامات آموزشی نظیر آموزش بهداشت از نظر پیشگیري از ابتال به اعتیاد و آشنا ساختن مردم به

وزیانهاي ناشی از آن در هر طبقه اجتماعی که باشـند یکـی از مسـائل اساسـی وهـدفهاي طرق انتشار

واطالعاتی که با استفاده از وسایل ارتباط جمعی بـه مـردم داده ها اصلی بهداشت روانی است. آموزش

شود باید طوري تنظیم گردد که باغث تشویق وترغیب مردم جهت ترك اعتیاد گردد و بـراي مـردم می

شود که اعتیاد نه فقط به عنوان یک بیماري بلکه به عنـوان یـک مشـکل بـزرگ اجتمـاعی کـه روشن

ــی ــاي م ــکیل انجمنه ــود .تش ــرار داده ش ــه ق ــورد توج ــد م ــر کن ــراد را درگی ــک اف ــک ت ــد ت توان

استانی یا ملی مبارزه با اعتیاد و تبادل اطالعات و همکـاري وهمیـاري آنهـا بـا ،شهري،محلی،روستائی

ي گروهی در کمک به بیماریابی ودرمان و آموزش ها موسسات بهداشتی درمانی ورسانهیکدیگر ودیگر

9».باشد می بهداشت عمومی از راههاي سودمند مبارزه با اعتیاد در پسشگیري اولیه از اعتیاد

به طور خالصه عوامل پیش گیرنده از اعتیاد به شرح ذیل است :

ها تعلیم وتربیت خانواده –الف

د در ین آموزش بایهاست ا مشورت و ارشاد خانواده ،ییراهنما ،تیترب م ویري تعلیشگیاساس پ «

هاي گروهـی در جهـت ه از رسانهیژرد و بویر رسمی صورت پذیاعم از رسمی و غ ف گستردهیک طی

،اجتمـاعی ،ه عوامل احتمالی اعم از فرهنگییل کلیاد نخست با تحلیري از اعتیشگیپ جتاًینت آموزشی و

اجتمـاعی و ،اخالقـی ،م مـذهبی ین انحراف عظیره که افراد سالم را بسوي ایلی و غیتحص ،گیخانواد

،ونیت علمـا و روحـان یـ و ترب مید. آنگـاه مسـئوالن تعلـ یـ خانوادگی سوق دهد، کمال استفاده بعمل آ

چـارچوب نظـام حکـومتی ومتناسـب بـا هـاي مقابلـه را در وهیر صاحب نظران شـ یروانشناسان و سا

10. »حاکم بر جامعه ارائه دهدارزشهاي

تعلیم وتربیت سالح مؤثر ماست.اگر تعداد کافی از جوانان تصمیم بگیرند که آنچه موجب تباهی «

جسم وروح است یعنی مواد مخدر را یکباره بدور افکنند وپیرامون آنها نروند به بیماري اپیدمی اعتیـاد

کنون براي نبرد،قدري دیر شده است ولـی نـه ا. به مخدرات براي همیشه در گور خود دفن خواهد شد

خیلی زیاد ! بعقیده من هنوز آن اندازه قدرت داریم که در میدان نبرد فاتح شویم واگر قـدرت مـا کـم

11». باشد خداوند پیشتیبان و یار ویاور ماست

ند تا توانند به نوجوان کمک کن می خانواده قلب جامعه است و والدین از عوامل مهمی هستند که«

از عهده آن چه الزمه استقالل است برآید و به انسانی توانا، متکی به خود و داراي تصـویري مثبـت از

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

230

دهـد مـی ي پژوهشـی نشـان هـا ي خود را باور کند.یافتهها و قابلیت ها خویش تبدیل شود و توانمندي

انه غالبـاً مـورد جوانانی که سازگاري کم تري دارند و با مشـکالت بسـیاري روبـه رو هسـتند، متأسـف

خشونت، خصومت، آزار و اذیت یا سهل انگاري و بی اعتناي قرار گرفته و از پذیرش همراه با احترام،

ي مهم رفتار پدر و مـادر، اقتـدار و کنتـرل صـحیح در ها اعتماد و محبت محروم بوده اند.یکی از جنبه

تماد و دموکراسی برخوردارنـد، در مقابل خودمختاري است. والدینی که از قاطیعت همراه با محبت، اع

هدایت، نظارت و تربیت فرزندان موفق ترند. یک نوجوان در سن بحرانی عمیقاً به راهنمایی، حمایـت

و همکاري، اعتماد، انضباط، درك متقابل، دلسوزي، محبت و احترام نیازمند اسـت؛ و کوتـاهی پـدر و

ي ناسـالم یـا وابسـتگی بـه دوسـت و هـا روهموجب گرایش فرزندان به گـ ها مادر در هر یک از جنبه

ست. والدین عاقل و آگاه ها یی که آغاز بسیاري از ناهنجاريها همساالن نامناسب خواهد شد، وابستگی

12.»پیشگیري کنند ها کنند از بروز ناهنجاري می با رفتار همدالنه و صمیمانه خود سعی

ي آنها گـوش دهنـد بسـیاري از والـدین پدر مادر باید با فرزندان خود صحبت کرده وبه حرفها«

چندان عالقه اي با صحبت کردن با فرزندان خود ندارند خصوصاً اگر این صحبتها در مورد مواد مخدر

باشد نباید اینقدر صبر کنیم تا فرزند دچار مشکل شود .بسیاري از نوجوانان وجوانان میـل وافـري بـه

صرف کنند .سعی کنید هر چه زودتر بـا آنهـا صـحبت مواد مخدر داشته واین مواد را حداقل یک بارم

کنید و از اینکه جواب همه سؤاالت را نمی دانید نگران نباشید وسـعی کنیـد جـواب آن را پیـدا کنیـد

کننـد کـامالً احسـاس مـی شنونده خوبی باشید وتوجه داشته باشید که وقتی فرزندانتان با شما صحبت

کنند عصبانی نشوید تا او بتواند می ت کننده اي برایتان تعریفراحتی کنند .سعی کنید وقتی چیز ناراح

13». ادامه بدهد

دوستان خوب –ب

ن یـ گـردد. در ا کشمکشهاي متعدد درونی مواجه مـی ست که فرد با تضادها ویا دوره دوران بلوغ

تی یسـتی وارد شـود و مسـول یبا د از زنـدگی مـی یـ اي جد مرحله کند که به زمان او بخوبی احساس می

ري یـ م گیاضطراب و مشکل تصـم ،اي که او را با نگرانی د. مرحلهینما اش اتخاذ درقبال خود و جامعه

د. عدم توجه به اعضاي خانوداه یش فائق آیاي بر مشکالت خو کند بگونه سعی می سازد و او روبرو می

و ارزشـهاي ن دوره و توقعـات یـ ت ایبدون در نظر گـرفتن حساسـ ،انیمورد اطراف جا و بییب توقعات

وي را در تی فرد بسـهولت یهاي نامطلوب شخص نهیمتضاد اجتماعی اختالالت تطابقی در خانواده و زم

متأسفانه اخبار و اطالعات حـاکی از نفـوذ .سازد ر مییب پذین دوره در مقابل انحرافات مختلف آسیا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

231

حراف است. اگر خـانواده بسیار شدید گروه همساالن در زمینه گرایش به مصرف مواد مخدر و انواع ان

نقش هدایتی، حمایتی، نظارتی و تربیتی خود را در شکل گیري شخصیت و رفتار فرزندان به خوبی و

یی غیـر از محـیط خانـه رو ها ي گروه همساالن به محیطها به موقع ایفا نکند، نوجوان به دلیل جذابیت

تدریج ضـعیف تـر شـده و تحـت تـأثیر آورد. این در شرایطی است که پیوند او با والدین خود به می

گیرد و به آسانی با حمایت دوستان می ي همساالن قرارها و نگرش ها شخصیت، رفتار اجتماعی، ارزش

شود.به علت خصوصـیات سـنین نوجـوانی و جـوانی، می به دور از نظارت خانواده به انحراف کشیده

آید. این حاالت گاهی براي افراد تکیه گاه می به وجود ها ي خاصی میان همساالن این دورهها وابستگی

دهـد. آنـان در کنـار یکـدیگر بـا اقـدام بـه مـی احساس ایمنی و آرامـش ها شود و به آن می محسوب

کننـد و پشـتیبان خـوبی بـراي تأییـد خطاهـاي می ، احساس رضایت و شاید جا افتادگیها ناهنجاري

یابند. یم یکدیگرند؛ بنابراین محیط خارج از خانه را لذتبخش

خانواده خوب –ج

نقش مؤثر روابط خانوادگی در پدید آمدن اعتیاد و تداوم آن یا درمـان ها تقریباً در تمام پژوهش

اعتیاد و پیشگیري از آن مورد تأیید قرار گرفته است. همه افراد شخصـیت مقـاوم و مبـارز ندارنـد کـه

ي زندگی را به خوبی پشت سر بگذارند. ها نبتوانند هنگام بروز مشکالت با موفقیت عمل کنند و بحرا

کننـد در چنـین مـی ي استرس زا به شـدت احسـاس درمانـدگی ها در برابر موقعیت ها بعضی از انسان

تواند تکیه گـاه مطمئنـی بـراي فـرد می یی خانواده ي خوب و روابط عاطفی رضایت بخشها موقعیت

سـت تـا بتواننـد قاطعانـه بـه ها ان و خـانواده باشد. به هر حال راهکار اساسی حل بحران، آگاهی جوان

ي عـاطفی ها بگویند. افزایش حضور والدین در منزل، تقویت ارتباط» نه « وسوسه مصرف مواد مخدر

ي اخالقی و معنوي در زندگی و اهمیت قائل شدن پدر و مـادر ها میان اعضاي خانواده، توجه به ارزش

کند. کـه جـوان بـا بکـارگیري راهکارهـایی از جانـب می ارزشی و مذهبی کمک ،براي مبانی اعتقادي

خانواده، بتواند سکان زندگی خویش را در میان دریاي پر تالطم جوانی به سالمت هـدایت کنـد و بـه

ساحل نجات و خوشبختی دست یابد. هر نوع کمبود عاطفی یا روابط آشـفته در خـانواده، فـرد را بـه

ي هـا شود که گـروه می خطر بزرگ به ویژه وقتی جدي تلقیدنبال عامل تسکین دهنده میکشاند و این

کنند و باندهاي قاچاق به ایـن می و پلید، به آسانی در گوشه و کنار شهر مواد مخدر را توزیع سود جو

آمـوزد کـه هـر مـی مش دهنده و اطمینان بخش، نوجـوان ازنند. در خانواده اي امن، آر می فاجعه دامن

پذیرد که تحت هیچ شرایطی و حتی در اوج مشکالت، مواد می ربه کرد وخطري را نباید در زندگی تج

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

232

و هـا و مولد تمام آسـیب ها ، ویرانگر همه زیباییها مخدر را تجربه نکند؛ زیرا اعتیاد، همزاد تمام تباهی

. مشکالت جسمی و روانی است

تحصیالت –د

دن بر سطح آگـاهی و ارتقـاي رود کسب مدارج دانشگاهی و تحصیل علم به دلیل افزو می انتظار

ي اجتماعی عمـل کنـد؛ امـا متأسـفانه ها مرتبه اجتماعی به عنوان عاملی حفاظت کننده در برابر آسیب

6/5ي اسـتان تهـران انجـام شـده، ها در زندان 1379همیشه چنین نیست. طبق پژوهشی که در مهرماه

درصـد از زنـدانیان 10ه اند. همچنین درصد از زندانیان این استان تحصیالت و مدارج دانشگاهی داشت

ي دانشگاه بوده اند.ها مواد مخدر از تحصیلکرده

عزت نفس –و

پیوندد؛ رویدادي کـه می سالگی اصلی ترین رویداد زندگی هر انسان به وقوع 25تا 15در سنین

ي میـان تبدیل میشود. ناهمتراز طی آن به تدریج کودك ناتوان دگرگون شده و به موجودي بزرگسال

کند و باعث تشدید می کمال واقعی انسان و کمال اجتماعی او، از جمله عواملی است که ایجاد بحران

کند. اگر می شود که آنان را از حقشان (استقالل) محروم می جدال جوانان تشنه ي استقالل با جامعه اي

و مورد پذیرش و تأیید فرزندان خانواده با احساس لیاقت ارزشمندي، حرمت و عزت نفس رشد یابند

توانند قاطعانه و بدون تردید در می واقع شوند و روابط سالم اجتماعی و عاطفی با دیگران داشته باشند،

احترام "و "پایین بودن عزت نفس"بگویند. "نه "ي ویرانگر آلوده شدن به مواد مخدر،ها برابر وسوسه

ي زندگی را از انسان بگیرد و احسـاس ها قعیتمی تواند قدرت کنترل بر مو"قائل نشدن براي خویش

ناامیدي را در او تشدید کند. انسـانی کـه بـراي خـود ارزش و حقارت، درماندگی، ناتوانی و پوچی

شود. می حرمتی قائل نشود. به سادگی در دام انواع اعتیاد و انحراف اسیر

شرح صدر وصبر –ز

عامل گمراهی انسان است وخداوند هر کس از دیدگاه قرآن شرح صدر مایه هدایت وضیق صدر

سازد وآن کس را که بخواهد گمراه می را که بخواهد هدایت کند سینه اش را براي پذیرش حق گشاده

گرداند تا قدرت وتوانایی رسیدن به قله کمال را نداشته باشد. می نماید،سینه جانش را تنگ

ل هدرشرَح صی هیهداهللا ان ی رِدن یرَجا .فَمضَیِقا ح هدرل صجعی لَهضرِد ان ین یم14السلَمِ و

هنگامیکه این آیه نازل شد از پیامبر (ص)پرسیدند شـرح صـدر چیسـت؟پیامبر در پاسـخ آنـان «

لب ونوري است که خداوند در ق» نُور یقذفه اهللاُ فی قلبِ من یشَاء فَینشَرِح لَه صدره و ینفَسخُ :«فرمود

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

233

» گردد. می افکند،سپس در پرتو آن درخشش معنوي،سینه جانش گشاده و وسیع می هر کسی که بخواهد

.15

گردد،زیـرا مـی شرح صدر موهبتی است که بهنگام بعثت پیامبران از جانب خداوند به آنان عطـا «

یت بدون شرح صدر بر مسند مدیریت امت اسالمی نمی تواندتکیه کرد ومشکالت طاقت فرساي هـدا

16 ».را بدون این موهبت الهی نتوان تحمل نمود

17درمانی یا راههاي مبارزه با اعتیاد

درمان اعتیاد شاید امر ساده اي به نظر آید،لیکن در عمل کاري بس دشوار براي معتـاد اسـت .از

سالها قبل مسـئله پیشـگیري از اعتیـاد جوانـان وجلـوگیري از توزیـع وتوسـعه انـواع مختلـف مـواد

توجه تمام کشورهاي جهان را به خود جلب کرد و هر ساله مقادیر زیادي از بودجه هـر کشـور ،درمخ

داوطلـب بـودن معتـاد اسـت کـه ،شود .بهتـرین روش تـرك اعتیاد می صرف مبارزه با این پدیده شدم

سـط شـوند یـا اجبـاراً تو مـی شوند معموالً معتادانی که در مراکز ترك دیده می متاسفانه به ندرت دیده

فامیل وبستگانی که از رفتار آنها به تنگ آمده اند و یا در نتیجه تصـمیمات مقامـات قضـایی بـه تـرك

اعتیاد مجبور شده اند.

توانـد مـی :معمولی ترین روش روش جـایگزینی اسـت در ایـن روش مـاده مخـدر روش ترك

در از بین بردن عالئم دقیقاًقطع گردد وبا استفاده از داروهاي مخصوص ومراقبتهاي ویژه پزشکی،سعی

گردد.در بعضی از مراکز تا چندي قبل جهت ترك تریاك می کمبود وضایعات فیزیکی وروانی احتمالی

باشد. می گرفت وبه تدریج مقدار آن کم می ومشتقات آن به روش جایگزین مورفین مورد استفاده قرار

روشها در دنیا شد.در این روش که بـه روش بعد ترك اعتیاد با متادون است که امروزه از متداول ترین

شود مرحله ترك نهایی اعتیاد حـداقل یـک سـال یـا بیشـتر طـول می طریق جایگزینی تدریجی عمل

کشد. بهتر است استفاده از متادون براي مدت کوتاهی برنامه ریزي شود زیرا هنوز اطالعات دقیقـی می

شوند یا نه . می وابستهدر دست نیست که آیا این افراد به مورفین ومتدون هم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

234

تایجن

توان گرفت این است که باید ابتدا عمل اعتیاد را شناسایی کـرد و می نتیجه اي که از مقاله حاضر

ي مملکـت هسـتند بـه دام آن نیفتنـد زیـرا هـا ریشه این علل را خشکاند تا اینکه جوانان که سر مایـه

تربیت پدران ومادران است اگر کار از کار گذشت پیشگیري بهتر از درمان است. از همه مهمتر تعلیم و

وجوانی به دام اعتیاد افتاد باید راههاي درمان را به کار بست که در مقاله ي حاضر این راهها بیان شده

است امید است براي سالم ماندن اجتماع ونسل جوان همه افراد ملت به کمک حکومت اسالمی بسیج

د. شده وبه این معضل مهم خاتمه دهن

پی نوشتها:

40ص ،بیماري اعتیادوتاثیر آن بر ارگانهاي مختلف بدن،سیما،معصومین - 1

91و 90آیه ،سوره مائده،القرآن الکریم -2

215ص ،3ج ،مسائل جدید از دیدگاه علماء ومراجع تقلید،سید محسن،محمودي -3

216ص ،همان -4

۵ - www.google.com/old.tebyan.net/teb.aspx?nld=5441-34k 40سیما،بیماري اعتیاد وتاثیر آن بر ارگانهاي مختلف بدن،ص ،معصومیان-6

39معصوم،بابک،اعصاب وروان،ص -7

42و 41معصومیان سیما،بیماري اعتیاد وتاثیر آن،ص -8

45ن سیما،بیماري اعتیاد وتاثیر آن،ص معصومیا -9

10- www.google.com/old.tebyan.net/teb.aspx?nld=5441-34k

47ص ،ي امید،انتشارات شفقها بهشتی،احمد،معتادان وروزنه -11

12-www.google.com/deneshnameh.roshd.ir/mavara-index.php?page=-44k

با تلخیص 9تا 4شریفی،فرشته،راهنماي والدین براي پیشگیري از اعتیاد،ص -13

125سوره انعام آیه -14

304ص،20طباطبایی،محمدحسین،تفسیرالمیزان،ج-15

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

235

شقیعی، احمد،منصور نژاد،محمد،سفائی فر،حسینی شاهرودي،فرازهایی از معـارف واخـالق -16

61ص ،میاسال

بـا 108الـی 104ي اعتیـاد،ص هـا صالحی،ایرج،درمان یا راههاي مبارزه بـا اعتیـاد زنجیـره -17

تلخیص

منابع

القرآن الکریم،ترجمه مرحوم الهی قمشه اي انتشارات گلی وگنجینه خط مرحوم استاد خالقی -1

زنجانی

ي امید،انتشارات شفقها بهشتی،احمد،معتادان وروزنه -2

اي سید علی،رساله اجوبۀ االستفتائات،ناشر:شرکت چاپ ونشر بین الملـل وابسـته بـه خامنه -3

1381مؤسسه انتشارات امیر کبیر،چاپ سوم،

شـفیعی،احمد و منصـور نژاد،محمـد و سـنایی فر،اکبـر ،فرازهایی از معارف واخالق اسالمی -4

1385وحسینی شاهرودي،ناشر:معاونت آموزش نیروي مقاومت بسیج،چاپ اول،

ناشـر:دبیر خانـه شـوراي همـاهنگی ،شریفی،فرشته،راهنماي والدین براي پیشگیري از اعتیـاد -5

1380مبارزه با مواد مخدر استانداري کرمان،

1371ي اعتیاد،ناشر:مؤسسه انتشارات آواي نور،چاپ اول،ها ایرج،زنجیره،صالحی -6

ري عالمـه طباطبـایی یـا طباطبایی،سید محمد حسین،تفسـیر المیزان،ناشـر:بنیاد علمـی وفکـ -7

همکاري مرکز نشر فرهنگی رجاء

1384معصوم،بابک،اعصاب و روان،انتشارات شهیدي پور،چاپ اول،-8

با ،چاپ مـیهن همـدان ،معصومیان،سیما،بیماري اعتیاد و تـاثیر آن بـر ارگانهـاي مختلـف بـدن -9

1380،همکاري شوراي هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان همدان

سید محسن،مسائل جدید از دیدگاه علماءو مراجع تقلید،جلد سوم،انتشارات علمی محمودي،-10

1384فرهنگی صاحب الزمان،چاپ پنجم،

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

236

واد مخدرروش مد و فخری

ايه برقی

عضو هیأت علمی دانشگاه آزد اسالمی واحد علی آباد کتول - کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

چکیده

،ري که بر افزایش میزان جرایم و در نتیجه کاهش امنیت شـهروندان دارد مواد مخدر عالوه بر تأثی

همه ساله بخش قابل توجهی از منابع انسانی و اقتصادي جوامع را به صورت مستقیم و غیر مستقیم به

به طوري که حجم معامالت قاچاق مواد مخدر در جهان در ردیـف معـامالت ،دهد می خود اختصاص

. شود می برآورد بازار نفت و تسلیحات

بـه ،کنـد می ي انسانی و اجتماعی را هم تهدیدها سرمایه ،مواد مخدر» خرید و فروش « همچنین

شود تا کارآیی و خالقیت نیروي جوان جوامع در معرض خطر قرار گیرد می طوري که شیوع آن باعث

. و روابط اجتماعی و خانوادگی دچار آسیب و گسست شود

در ایـن مقالـه تـالش ،»خرید و فروش مواد مخـدر « ژوهش درباره مسئله با توجه به ضرورت پ

،خرید و فـروش مـواد مخـدر ،ارتباط آن با بزهکاري ،شود با گذري اجمالی بر تعریف مواد مخدر می

. ارائه راهکارها مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند

:واژگان کلیدي

نقش خانواده در روي -اد مخدر و بزهکاري خرید مو -خرید و فروش مواد مخدر -مواد مخدر

. آوردن جوانان به خرید و فروش مواد مخدر

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

237

مقدمه

مواد مخدر سالهاست که به یک مسئله اجتماعی عمـده تبـدیل شـده و » خرید و فروش « مسئله

مسـئله و مجامع بین المللی قرار گرفته اسـت. مواجهـه بـا ایـن ها برنامۀ مبارزه با آن دستور کار دولت

در عرصۀ خطیر مبارزه با مصرف مواد مخـدر . مستلزم شناخت دقیق ابعاد مسئله است ،مزمن و پیچیده

یی موفق خواهند بود که بر اساس ارزیابی واقع گرایانه از گستردگی و کیفیت مسـئله ها برنامه ،و اعتیاد

طراحی و اجرا شوند.

چنان مخاطره آمیز اسـت کـه آن رابـه یکـی از اثر شیوع مصرف مواد مخدر و اعتیاد بر جامعه آن

ي اخیر به مواد ها حتی افزایش بخش زیادي از جرایم در دهه. مسایل اصلی اجتماعی تبدیل کرده است

1. شود می مخدر نسبت داده

میلیارد دالر در سال ) مرتبط با قاچاق مواد مخدر 1500حجم گسترده تجارت و چرخش مالی (

ي هـا سطح جهان و نقش مافیـاي منطقـه اي و جهـانی بـا پشـتوانۀ سـرویس و خرید و فروش آن در

2. این موضوع را بسیار قابل تأمل کرده است ،اطالعاتی

ي تاریخی آن ها شناخت مواد مخدر و ریشه

الف) اعتیاد چیست ؟

بـه تفکیـک 1338مواد مخدر که فهرست کامل آن به موجب تصویب نامۀ مورخ دوم مـرداد مـاه

شود : می شده است دو دسته تقسیم تعیین

شود کـه داراي مـواد می ـ مواد افیونی که شامل تریاك و سوختۀ تریاك و شیره و سایر ترکیباتی1

باشد. می مذکور

ـ سایر ادویۀ مخدر ( اعم از مشتقات تریاك ) مانند مرفین و هروئین و کوکائین و مـواد مخـدر 2

خدر سازمان ملـل تعییـین شـده وسـازمان بهداشـت جهـانی صنعتی و شیمیایی که در فهرست مواد م

. شناسد می مراقبت در مصرف آن را ضروري

. 92ص ،شماره ،چهارم دوره ،مجلۀ جامعه شناسی ایران – 1

. 10ص ،الهام میري آشتیانی ،جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز – 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

238

حشیش و ترکیبات دیگر از قبیل بنگ و بنگاب و چرس و مشابه آنها از نظر مقررات این قانون در

1شود . می ردیف مواد افیونی محسوب

صـرف آنهـا بـا کـم و کیـف مشـخص اعتیاد نوعی وابستگی به عوامل یا موادي است که تکرار م

شـود تـا مـی ایـن عمـل باعـث ،نماید می شود و در زمان معینی از دیدگاه معتاد ضروري و حیاتی می

بتی را که از پیکر خود سـاخته و ،نوسانات حیاتی و احساس روشن بینی را بیش از پیش از میان برده

،و مکــان گــم کنــد و بــه جــاي آنآن را نــدارد در وادي زمــان » تحمــل « پرداختــه و درعــین حــال

کـه بـراي او » انحرافـی « هاي معینی از مسایل حیاتی درون و برون را در قالـب خیالبـافی و برداشت

2در خود محدود کند و به وجود آورد ،نماید می رویایی شیرین و سرابی دلنشین

ه ارگانیزم امکـان اعتیاد عبارت است از یک پدیدة زیستی که ب ،در تعریف دیگري گفته شده است

دهد خود را تدریجاً با پاره از مواد سمی سازش دهد و مصرف مواد روزمره مقادیري از این مواد را می

تحمل کند ،که براي ارگانیزم کشنده است

اعتیاد عبارت از حالتی است که استعمال متوالی یا متناوب ماده مخدر ،در تعریف زیست شناختی

تحریک پذیري سلولهاي عصبی و دستگاه عصبی افزوده ،ا استعمال مواد مخدرکند و ب می در فرد ایجاد

3.که آن را به حالت تعادل برگرداند. شده و در نتیجه داروي بیشتري الزم است

ب) تاریخچه مواد مخدر ایران

ه به مبالغه نیست اگر گفته شود که بشر از آغاز تاریخ با مواد مخدر آشنا بوده و به طور ساده ( و ن

شکل پیچیده امروزي ) براي تسکین آالم و دردهاي خود که حکیمان و طبیبان به تجربه بـا آنهـا آشـنا

یی کـه از هـا نوشته. کردند می استفاده ،درمانی و شفابخشی آن اطالع داشتند ،بوده و از خواص پزشکی

ودند که از تریاك استفادهدهد که آنها از کهن ترین اقوامی ب می نشان ،تمدن سومریها باقی مانده است

4.کردند می

معاونت آموزش ،مواد مخدر ،17ص ،حمید عسکري پور ،مجموعه کامل قوانین داخلی و قواعد بین المللی مواد مخدر 1

. 7ص ،ناجا

.4ص ،جمیله اورنگ ،پژوهشی در باب اعتیاد 2

.4ص ،جمیله اورنگ ،ر باب اعتیادپژوهشی د 3

. 16ص ،بهناز صفري ،اعتیاد از خودآگاهی تا خود درمانی 4

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

239

سال قبل یعنی زمانی که 1400استعمال تریاك در ایران سابقه اي طوالنی دارد و به گمان برخی به

برخی از محققان عرب گفته اند که شیره کوکنار یا افیـون بـراي . رسد می اعراب بر ایران دست یافتند

هاي در مدارك و مآخذ و آثار قبل از اسالم به زبان. د شدنخستین بار توسط سپاهیان عرب به ایران وار

گروهی از محققان عقیده دارند کـه اعـراب در . اوستایی و پارس باستان اثري از تریاك دیده نمی شود

هنگامیکه که ایران را مورد حمله قرار دادنـد بـا تریـاك آشـنایی داشـته و از آن بـراي ،زمان ساسانیان

کردند ؛ حتی سپاهیان عرب نیز بـه می ي جسمی و روحی استفادهها ناراحتی تقویت اعصاب و مداواي

ي هـا ي ناشی از بی خوابی و هیجـان ها برخی از خواص تریاك پی برده براي رفع خستگی و ناراحتی

ولی آنچه مسلم است این است کـه در ایـران . 1ورزیدند می شدید به خوردن مقدار کمی از آن مبادرت

ریاي رازي ( قرن دهم میالدي ) نخستین پزشکانی هستند که خـواص تریـاك را بـه ابوعلی سینا و ذک

در تمـام هـا پـس ازآن . طور کامل بیان کرده و آن را جزء گیاهان و مواد دارویی و درمانی قرار داده اند

ي طبی قدیم ایران فصول جامعی به تریاك اختصاص داده شده و خـواص درمـانی و ترکیـب ها کتاب

2گوناگون این دارو بیان گردیده است. يها معجون

خرید مواد مخدر و بزهکاري

ایـن پیونـد . نشان دهندة مالزمه و پیوند میان مصرف مواد مخـدر و بزهکـاري هسـتند ها پژوهش

خشـونت . جرم و جنایت ممکن است وسیله اي براي تجارت مواد مخـدر باشـد . اشکال مختلفی دارد

و انحصارات قلمرو خود از اسـلحه گـرم ها ي رقیب براي تثبیت تفاوتها کند که گروه می زمانی بروز

3. استفاده کنند

عالقه اي به کار کردن ندارد و بخاطر تهیه و مصرف ماده مخدر مورد اعتیادش تا زمانی کـه ،معتاد

زي هر چی ،وقتی که اندوخته او تمام شد. کند می جان و مال خود را تباه ،اندوخته اي داشته باشد وقت

و یـا ،کند پول ماده مخدر را تأمین می ،ازمحل فروش آن ،که در خانه باشد و آسان به پول تبدیل شود

زمـانی کـه در خانـه چیـزي ،زند می دستبرد ،گذارند می به جیب و سایر جاهایی که افراد خانواده پول

.1385 ،چاپ اول ،24ص ،الهام میري آشتیانی ،جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز – 1

. 1372 ،9ص ،حسین نیر ،؛ فرهنگ عمومی مواد مخدر25ص ،همان – 2

. 1381زمستان ،39ص ،ی شهبازيعل ،انسان ومساله اعتیاد – 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

240

بیکـار اسـت ،که معتـاد عالوه بر این ،بنابراین. دست به سرقت از هر کجا که بتواند خواهد زد ،نیافت

آورد. می به اقتصاد فردي و اجتماعی هم لطمه وارد ،وبراي اقتصاد جامعه مفید نمی باشد

مرتکب فحشـاء و سـرقت و قاچـاق ،اگر معتاد براي خرید ماده مورد مصرفش پول نداشته باشد

. شود می جرح و حتی قتل ،مواد مخدر ( اغلب به صورت خرده فروشی ) و احیاناً جرایم ضرب

ارتباط بسیاري از جرایم و اختالفات خـانوادگی بـا مـواد مخـدر در حـدي اسـت کـه جـرایم و

،کار و درگیریهاي نیروهـاي نظـامی و انتظـامی ،گرفتاریهاي مربوط به قاچاق و اعتیاد را نداشته باشیم

مقامـات ،انـه وزارتخ ،و حـدود دوازده نهـاد ،دادگاهها و زندان به کمتر از نصف کاهش خواهد یافـت

. خسارتهاي مادي و نیروي انسانی قابل توجهی را متحمل نخواهند شد . .. نظامی و انتظامی و ،فضایی

ي اجتماعی و اقتصادي خریـد و مصـرف ها اگر چه ممکن است هرگز به طور دقیق نتوانیم هزینه

د زیادي از افراد بر اثـر مواد مخدر و الکلیسم را براي افراد و جوامع خود تخمین بزنیم و هر سال تعدا

1. میرند می پیامدهاي ناشی از سوء خرید و مصرف مواد مخدر و مشکالت وابسته

فروش مواد مخدر

با نفود در باندهاي قاچاق مواد مخدر ،همه روزه بسیاري از مأمورین کشف و مبارزه با مواد مخدر

امالت صوري بـا ایـن افـراد نمـوده و بعنـوان و یا با برقراري ارتباط با عوامل قاچاق اقدام به انجام مع

موفـق بـه کشـف مـواد مخـدر و ،خریدار و در قالب خرید مواد مخدر و حتی بعضاً با پرداخت پـول

شـوند بـا اتهـام فـروش مـواد مخـدر می افرادي که در این رابطه دستگیر. شوند می دستگیري مجرمین

. شوند می محکوم» فروش« محاکمه و به مجازات جرم

مواد مخدر اهمیت بیشتري قائل شـده و » فروش « ی دانیم قانون مبارزه با مواد مخدر براي جرم م

اما اگر مواد موضوع اتهام بـه . مجازات سنگینی نیز براي آن در نظر گرفته است ،8و 4به موجب مواد

شـده باشد و چنانچه امر فروش محقـق می خود از موجبات تخفیف در مجازات ،فروش نرسیده باشد

متهم با شدت عمل بیشتري ،وارد شبکه توزیع و پخش گردیده باشد ،باشد و مواد مخدر موضوع اتهام

1مواجه است .

. 47ص ،انسان و مسئله اعتیاد– 1

.1382 ،انتشارات مجد ،19- 19صص ،حمید عسکري پور ،مجموعه کامل قوانین داخلی و قواعد بین المللی مواد مخدر 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

241

فروش مواد مخدر که به موجب ماده یک قانون مبارزه با مواد مخدر و اصالحیه بعـدي آن جـرم

. شناخته شده است

به اعتبار عمل فروشـنده آن ،معاملهامري دو جانبه است که در صورت تحقق » خرید و فروش «

نامند و این دو الزم و ملزوم یکدیگرند و در می »خرید « و به اعتبار عمل خریدار آن را » فروش « را

. لزوماً خرید هم تحقق یافته و عکس آن نیز چنین است ،صورت تحقق فروش

یکـی بـراي فـروش و .نفـر وارد شـوند 2بنابراین الزم است که در هر خرید و فروش حـداقل

و در چنین صورتی است که معاملـه ،واگذاري و انتقال مالکیت و دیگري براي خرید و کسب مالکیت

. شود می واقع

شـود افـراد مـی امـر فـروش موجـب . فروش مواد مخدر باعث رواج و انتشار آن در جامعه است

. مصرف آلوده سازند بیشتري وارد جرگه ارتکاب جرم شده و دست خود را به ارتکاب جرم یا

مجازات جرم توزیع و فروش اسـت و ،بنابراین شدیدترین مجازات در قانون مبارزه با مواد مخدر

. باشد می علت آن بروز نتیجه اشاعه فساد در جامعه در اثر ارتکاب این جرائم

فـروش قانون مذکور عدم توزیع 8و نیز یک ماده 4و باز به همین علت هست که در تبصره ماده

1.را موجب برخورداري متهم از تخفیف و کاستن از شدت مجازات او دانسته است

الف ) معاملۀ صوري :

انجـام معاملـۀ ،یکی از ابزارها و روشهاي شناسایی و دستگیري عناصر تهیه و توزیع مواد مخـدر

کنون همکاریهاي باشد که محاکم قضایی بخوبی بر اهمیت موضوع آگاهی دارند و تا می صوري با آنان

2.مؤثري را نیز حسب گزارش موثق مأموران اجرایی در انجام معامله صوري داشته اند

شـود می در این روش معموالً مأمور و یا مخبر بعنوان خریدار با فروشنده مواد مخدر وارد معامله

. به تفاهم رسیدن در یک معامله ممکن است چندین روز طول بکشد

،عتماد طرفین نسبت به هم جلب نگردد و نوعی سوء ظن وجود داشـته باشـد چنانچه در معامله ا

. قطعاً معامله صورت نخواهد گرفت

.19ص ،همان 1

. 53ص ،مرکز مبارزه با مواد مخدر ناجا ،روشهاي اجرایی مبارزه با مواد مخدر 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

242

گردد شخصی نبـوده می نکته دیگر اینکه پولی تحت عنوان ثمن معامله از سوي مأمورین پرداخت

یـرد و صـرفاً بـراي گ مـی در اختیار خود قرار ،و دقیقاً از بودجه پلیس و نهادهاي مبارزه با مواد مخدر

1. شود می جهت تحویل دادن مواد مخدر به وي پرداخت ،جلب اعتماد فرد مظنون

در معامالت صوري باید به نکاتی توجه داشته باشیم .

اطمینان حاصل گردد که فروشندگان قصد فروش مواد را دارند نه کاله برداري. ،ـ قبل از معامله1

ی و اخذ مجوز قضاي صورت گیرد و در گردشکار تنظیمی بـه ـ کلیۀ مراحل کار باید با هماهنگ2

. مقدار و نوع مواد مخدر و روش انجام معامله منعکس شود ،مقام قضایی مشخصات فروشنده

ـ سعی شود مکالمات تلفنی اعضاي باند که شناسایی شده اند قبل از معامله شنود گردیـده و از 3

این امر معموالً در خصوص باندهاي مهم و عمدة قاچاق . ي آنها اطالع حاصل شودها کم و کیف برنامه

. گیرد می مواد مخدر صورت

. ـ نحوة ارتباط و تماس مخبر با مأموران باند از قبل مشخص شود و توجیه الزم صورت گیرد4

ـ عملیات معاملۀ صوري باید به گونه اي اجرا و پیگیري شود که مخبر و یـا عامـل لـو نـرود و 5

2. انی به وي وارد نشودصدمات مالی ج

. 55ص ،همان - 1

. 57ص ،روشهاي اجرائی مبارزه با مواد مخدر - 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

243

نقش خانواده

،مصرف مواد مخدر محققان اجتماعی» خرید و فروش « نقش خانواده در روي آوردن جوانان به

. داننـد مـی خانواده را بنیاد و هسته اصلی رفتارهاي جمعی و به طور کلی شخصـیت اجتمـاعی فـردي

ز خـانواده و در کنـار والـدین سـخن گفـتن و ا ،کودك قبل از ارتباط با دوستان و قبل از دوره مدرسه

. کند می یادگیري را آغاز

حسن و قبح افعـال و ،شود می کودکان در دورة سنی که معموالً تا حدود نه و ده سالگی را شامل

گیرنـد و والـدین اگـر از آگـاهی و مـی نیز مرز میان خوبی و بدي را از والدین و در متن خانواده یـاد

توانند نقش مثبتی در شکل گیري می و نیز ظرفیت ذهن کودك خود مطلع باشند ي محیطیها حساسیت

1. رفتار فرزند خود داشته باشند

بـا شـروع ،شـود مـی ي حساس در زندگی فرزندان محسـوب ها دوره نوجوانی و جوانی از دوران

ي گونـاگون اه گردد که داراي جنبه می تحول شگفت انگیز بلوغ آغاز ،سالهاي نخستین دهه دوم زندگی

. جسمی وروانی و اخالقی و اجتماعی است

دیگر اینکه مصرف کنندگان مواد مخدر داراي یک زندگی خانوادگی فقیرانه و جوانبی پر مشـقت

دهد که اکثریت مصرف کننـدگان کسـانی هسـتند کـه در بچگـی می نشان ها پژوهش. و سخت هستند

خت و معقـول و مطـرود والـدین قرارگـرفتن از زندگی ناخوشایندي داشته اندکـه تنبیهـات بـدنی سـ

2مشخصات بارز این گونه زندگی است.

از جملـه دعـواي والـدین در مـورد ،دیگر عوامل خانوادگی عبارتند از مهارتهاي انضباطی ناکـارا

و انتظـارات غیـر واقـع بینانـه کـه بـا ،ناکامی در وضع وتعیین قواعد و مقررات ،ي تربیت بچهها رویه

دعواهاي زیاد خانوادگی همه و همه ،طرد شدن ،ضعف وابستگی به والدین. دنی همراه استتنبیهات ب

3 . با سوء مصرف مواد نوجوان پیوند خورده است

. 34ص ،اعتیاداز خودآگاهی تا خود درمان - 1

. 28ص ،انسان و مسأله اعتیاد - 2

. 29ص ،انسان و مسأله اعتیاد - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

244

سـازد و فـرد را بـه می ي زیر آماده و مهیاها عوامل اعتیاد را به صورت ،بنابراین خانواده و والدین

آینده اي مبهم سوق خواهد داد :

واد توسط اعضاي خانواده ـ مصرف م1

ـ رها کردن فرزندان به حال خود 2

ـ درگیري و تشنج در خانواده3

ـ بی بند و باري اخالقی در خانواده 4

ـ بی دینی و عدم توکل به خدا در خانواده 5

ـ تحقیر شخصیت فرزندان6

ي تشویقی و تنبیهی نسبت به فرزندان ها ـ فقدان روش7

در خانوادهـ فقرمالی و اقتصادي 8

ـ بی تفاوتی به آیین دوست یابی فرزندان 9

ـ نادیده گرفتن روشهاي مشاوره اي با فرزندان 10

1ـ نادیده گرفتن خواستها و گرایشات فرزندان 11

مجید ،اي مقابله با آن؛ علل و عوامل بروز آسیبهاي اجتماعی و راهکاره 45ص ،اعتیاد از خودآگاهی تا خوددرمانی - 1

. 105ص ،ابهري

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

245

نتایج

مسئله شیوع مواد مخدر و اعتیاد یکی از اصلی ترین مسایل اجتمـاعی در بسـیاري از جوامـع بـه

ي وسیعی تدارك و منابع انسانی ها و برنامه ها اي مبارزه با مواد مخدر فعالیترود. همه ساله بر می شمار

. و مالی هنگفتی هزینه شود

. با توجه به ابعاد گسترده که مقابل انتظامی با خرید و فروش مواد مخدر دارد ضروري است

. شود ورود و توزیع مواد مخدر توجه ،تولید ،به راهبردهاي زیر در هر یک از ابعاد کشت

هـا، تعقیب و انهـدام مـدیریت ،تجهیز و استفاده از شبکه اطالعاتی در شناسایی ،توسعه ،ـ تقویت

. ي اصلی کشت و تولید در سطح ملی و فراملیها البراتورها و شبکه

ي تخصصی به افراد ساکن در مرزهـا ها ي مدرن و آموزشها ـ بهره گیري از توان مردمی و روش

. م مناطق کشت و تولیدجهت شناسایی و انهدا

صـادرات ،ـ انجام تحقیقات جامع به منظور ارزیابی و شناسـایی بازارهـاي داخلـی مـواد مخـدر

. محصوالت جایگزین براي کشاورزانی که کشت محصوالت مخدر غیر قانونی دارند

یی که قصد ورود به کشـور را در نقطـه صـفر مـرزي و منـاطق ها ـ شناسایی و برخورد با کاروان

شناسایی باراندازها و انبارهاي نگهداري و انهدام آنها در نقطه صـفر مـرزي و منـاطق ،اخل مرز داردد

داخل مرز.

ـ بهره گیري از توان مردمی در زمینه جلوگیري از ورود و توزیـع مـواد مخـدر و داروهـاي روان

. ي ضربتها گردان از طریق ایجاد یگان

بر و اماکن عمومی از عناصر توزیع و فروش مواد مخدر و ي پاکسازي معاها ـ تهیه و اجراي طرح

. داروهاهی روان گردان

هـا، توسعه ومرمـت راه ،ـ شناسایی تمامی راه کارهاي ورود مواد مخدر به کشور و ایجاد، تقویت

. موانع عبوري و دیده بانی بیشتر در مسیر ورود این مواد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

246

منابع

,1381زمستان ،نقش کلک ،بهناز صفري ،ـ اعتیاد از خودآگاهی تا خود درمانی1

. 1381چاپ اول ،نقش کلک ،علی شهبازي ،ـ انسان و مسأله اعتیاد2

,1384 ،نشر مهاجر ،الهام میري آَشتیانی ،ـ جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز3

تابسـتان ،اداره مطالعـات ،مرکز مبارزه با مواد مخدر ناجا ،ـ روشهاي اجرایی مبارزه با مواد مخدر4

1381,

انتشـارات ،مجیـد ابهـري ،ـ علل و عوامل بروز آسیبهاي اجتماعی و راهکارهـاي مقابلـه بـا آن 5

,1380چاپ اول ،دانشگاه

,1372 ،حسین نیر ،ـ فرهنگ عمومی مواد مخدر6

,1381بهار ،1شماره ،دورة چهارم ،ـ مجله جامعه شناسی ایران7

. 1374 ،معاونت آموزش ناجا ،غالمحسین احمدي اصل ،ـ مواد مخدر8

مجمع علمی ،حمید عسکري پور ،ـ مجموعه کامل قوانین داخلی و قواعد بین الملی مواد مخدر9

. 1382 ،چاپ اول ،و فرهنگی مجد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

247

و فروش تولید ،ي آنها و اطالعات در مورد کشتها گیانواع مواد مخدر و ویژ

مواد مخدر

سوده شاه حسینی، ناهید مغیثی

دانشجوي کارشناسی مامایی –اشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد گرگان اعضا ب

چکیده

مصرف مواد مخدر و اعتیاد به آن خطرناك ترین پدیده جامعه امروزي به حساب می آید که جز

نابودي، بیماري، پشیمانی و مرگ چیزي به دنبال نخواهد داشت. نتیجه و عاقبت افرادي که به ،تباهی

واد مخدر مبادرت می ورزند باید درس عبرتی براي افراد دیگر به خصوص جوانان باشد تا مصرف م

، و اثرات زودگذر و تحت تأثیر دوستان ناباب هرگز حتی فکر مصرف مواد ها خوشیها، به خاطر شادي

نها، شکل ي آنها مانند اسامی عامیانه آها را به خود راه ندهند.در این مقاله انواع مواد مخدر و ویژه گی

خطرات و اثرات آنها و همچنین بیان موارد مربوط به کشت،تولیدو ،ظاهري شان، شیوه مصرف آنها

کتابخانه اي -فروش مواد مخدرو نیز خبرهایی از مواد مخدربیان شده است. این مقاله به روش اینترنتی

سالمتی گردآوري شده است.به امیدروزي که همه جوانان درسایه تالش وکوشش ودرپناه

.وبدورازهرگونه مواد مخدر و روان گردان به آباد کردن وطن خویش بپردازند

واژگان کلیدي:

خطرات -موادمخدر

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

248

مقدمه

ي قرن ها در حال حاضر اعتیاد و قاچاق مواد مخدربه یکی از شوم ترین و هولناکترین پدیده

در منجالب سقوط قرار داده است. اگرچه انسان را ها اخیرتبدیل شده است و درابعاد گوناگون میلیون

مصرف مواد مخدرسابقه طوالنی دارد اما در قرن اخیر به عنوان ابزار استعمار و استثماردر جهت

را ها قرار گرفته است دامنه آن به قدري گسترده است که تمامی کشورها و ملت ها تخریب ملت

ی می کند به طوري که مبارزه با مواد دربرگرفته است به صورت یک بالي خانه مان سوزخودنمای

مخدر یک اقدام همگانی و عظم ملی می طلبد و همانطور که امام راحل (ره) بارها اعتیاد به مواد مخدر

را درکنارمفاسد اجتماعی به عنوان یک ترفند استعمار و وسیله اي براي تسهیل در چپاول و غارت

کشورقلمداد مینماید.باتوجه به اینکه نظام جمهوري و ایجاد بی تفاوتی مردم نسبت سرنوشت ها ملت

اسالمی با باورهاي دینی و فرهنگی خوددر مسئله مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر پیشگام بوده و

در این زمینه اقدامات ارزنده اي را در عرصه مختلف برجاي گذاشته ودر این راه هزاران شهید در

است. این معضل شوم در سطح کشورعالوه برپیامدهاي اقتصادي پیکار با سوداگران مرگ داده

اجتماعی،سالمت روانی و بهداشتی جامه و افراد آانرا با خطرات جدي و خانمان سوز مواجه می کندبه

طوریکه قاچاق مواد به یک صنعت زیرزمینی و نامرئی و تجارت وکسب درآمد تبدیل شده است وبه

مطرح می باشد. لذا براي پیشگیري ازاین بالي ویالن گرباید همه عنوان یک بهران در جوامع بشري

باهم د رجهت باال بردن آگاهی اقشار مختلف جامعه به خصوص جوانان و نوجوانان تالش نموده و

همه توان خود را براي حفظ سالمتی جامعه بکار گیریم.

ه براي فروش، بیرون کشیدن، آماده سازي نگه داري، ارائ،تولید،ساخت،قاچاق، کشت

توزیع،خرید،فروش،حمل به هر شکل ونوعی،ارسال به شکل اعظام،انتقال، وارد وصادرکردن مواد

مخدر می باشد.

cultivation کشت

کشت گیاهانی است که از آنها موادمخدر و یا روان گردان گرفته می شود. مهم ،منظور از کشت

بارتند ازخشخاش،کوکا،شاهدانه می باشد. شایان ذکر ترین گیاهانی که مورد کشت قرار می گیرند ع

است که به جز سه نوع گیاه مزبور گیاهان دیگري نیز وجود دارند که از آنها مواد مخدر یا روان گردان

گرفته می شود. به عنوان مثال تات محصولی است که در کشورهاي عربی مخصوصاً کشور یمن

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

249

. این گونه گیاهان به مواد مخدر محلی شهرت دارند. مثال تولید، و مورد استفاده قرارمیگیرد،کشت

دیگر آن ناس در افغانستان است.

Licacit caltivation کشت غیر قانونی

ي غیر ها منظور، کشت غیر مجاز گیاهان خشخاش شاهدانه و یا کوکا به منظور استفاده

ي داخلی ها یجا به عنون مثال درکشورافغانستان به علت جنگغیرعلمی و غیرمنطقی است .درا،دارویی

و عدم سلطه دولت مرکزي بر مناطق تحت حکومت و یا در مناطق پاکستان به علت عدم تسلط دولت

کشت خشخاش و شاهدانه صورت می گیرد.

Legal caltivation کشت قانونی

اش، شاهدانه،ویا کوکا است و خصوصاً بامجوز و منظور، کشت یک یا چند گیاه از گیاهان خشخ

نظارت دولت و به منظور تولید موارد نیاز امور دارویی، پزشکی،عملی وصنعتی است. بر این اساس

ترکیه..... مجاز به کشت خشخاش می باشند. ،هندوستان ،تعدادي از کشورها همچون لهستان

Golden trianyleمثلث طالیی

رهاي میانمار،الئوس،و تایلند درجنوب شرقی آسیا به شکل هندسی مثلث قرارگرفته اند ودر کشو

آنها کشت خشخاش صورت می گیرد.در حا ل حاضراین منطقه در زمره بزرگترین تولید کنندگان

موادمخدر به شمار می آید.

Golden crescentهالل طالیی

افغانستان به شکل هندسی هالل در کنار یکدیگر قرار ،ن، پاکستانکشورهاي جمهوري اسالمی ایرا

گرفته اند. شایان ذکراست که بعد از پیروزي انقالب اسالمی با دفع و اجراي قانون تشدید مجازات

تولید مواد مخدر در ایران منع شد و ایران از میان کشورها ي هالل ،مصو ب شوراي انقالب کشت

طالیی خارج گردید.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

250

Productionلید تو

تولید مواد مخدر مجموعه عملیاتی است که منجر به برداشت محصوالت طبیعی مواد مخدر یعنی

برگها ي کوکا وحشیش ازگیاهانی می شود که آنها را ایجاد می کنند. بر این اساس زمانی که ،تریاك

برگ کوکا و گیاه ،میایی از کیسه خشخاشمستقیماً وبدون انجام عملیات فنی آزمایشگاهی و شی

شاهدانه به تریاك،برگهاي کوکا و حشیش دست می یابیم، به تولید مواد مخدر دست زده ایم.

Legal productionتولید قانونی

تولید قانونی مواد مخدر مجموعه عملیات قانونی است که با نظارت دولت منجر به برداشت

خدر خصوصاً تریاك از گیاهانی می شود که آن را ایجاد می کنند.. تولید قانونی مواد محصوالت م

توسط کشورهایی صورت می گیرد که بر اساس مقررات بین المللی مجاز به کشت و تولید مواد می

باشند. و هدف از تولید، استفاده مواد تولید شده در مقاصد دارویی و علمی است.

Ill eyal production تولید غیر قانونی

شامل مجموعه عملیات غیر قانونی است که بدون نظارت دولت منجر به برداشت محصوالت

حشیش و برگ کوکا از گیاهانی می گردد که آنها را ایجاد می کنند. ،موادمخدر یعنی تریاك

sale فروش

فروش غیر قانوي عمده . وط به مواد مخدر فروش داروهاستي غیر قانونی مربها یکی از فعالیت

مواد، از طریق باندهاي بزرگ جنایت کار که در مناطق تحت نفوذ خود(بازار) سهیم هستند اجرا می

شود. هر بازار به قطعاتی تقسیم می گرددو معامالت از طریق زنجیره اي که دالالن عمده را به

ت آخر به مصرف کننده مرتبط می سازد، انجام می گیرد. در ي بیابانی و دسها خرده ،خریداران

ي اخیر در کشورها ي تولید کننده نیز رواج پیدا کرده است.ها سال

Legal marketبازار قانونی

منظور عملی است که داروهاي ساخته شده به منظور مصارف دارویی به آنجا منتقل و براي

فروش عرضه می دارند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

251

Illegal marketر غیر قانونی بازا

به مرکزي اطالق می شود که مواد یا داروهاي ساخته شده به منظور مصارف غیر قانونی به آنجا

یی می شود که هر یک از انواع مواد یا ها منتقل می گرددو به فروش می رسندو همچنین شامل محل

ی، و انواع قرصهاي دارویی د رآنجا به صورت غیر روان گردان، مواد شیمیای ،داروها نظیر مواد مخدر

قانونی نگه داري می شود.

International market بازارهاي بین المللی مواد مخدر

سال گذشته سؤء استعمال مواد مخدر ودرنتیجه قاچاق آن چنان گسترش یافته 30در ظرف مدت

در حال حاضر هیچ کشوري در جهان نمی . بر گرفته استاستکه تقریباً تمام کشورهاي جهان را در

تواند ادعا کند که عاري از قاچاق بین المللی است. شایان ذکر است که عنوان بازار براي کشورهاي

مقصد مواد مخدر به کار می رودکه در آنجا مواد مخدرمورد سؤءاستفاده مصرف قرار می گیرد.

Transporting انتقال

به مفهوم حمل ونقل و انتقال ویا توضیع داروها از مبدأ تولید تا مقصد، یعنی محل مصرف است.

. شکل قانونی و غیر قانونی دارد2امر انتقال

legal tranportationانتقال قانونی

کشت همان جریان انتقال داروها از کشورهاي ،جنبه قانونی حمل و نقل و انتقال داروها

وتولیدکننده قانونی داروهایی نظیر (تریاك،مرفین،کدئین) به کشورهایی است که این گونه مواد را تولید

نمی کنند، ولی براي مصارف دارویی و صنعتی به آن نیاز دارند.

Illcit transportationانتقال غیر قانونی

أ و محل تولید تا محل سوء مصرف است. این انتقال منظور انتقال و جابه جایی مواد مخدراز مبد

با توجه به وضعیت مسیر قاچاق شیوه اي مخصوص به خود دارد. گاهی ممکن است قاچاق به علت

قدرت باندهاي قاچاق مواد مخدر و سیستم کنترلی دولت مرکزي به راحتی انجام پذیرد، ممکن است

واد مخدرراهمراهی کنند.ي مها ي مسلح محمولهها زمانی افراد و کاروان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

252

کشفیات انواع مواد مخدرتوسط گمرك جمهوري سالمی ایران

کیلوگرم تریاك از سوي گمرك جمهوري اسالمی 556/425، 86وسه ماه اول سال 85در سال

ایران کشف شده است. به گزارش خبرگزاري مهر گمرك جمهوري اسالمی ایران به عنوان مرزبان

وظایف قانونی نقش خود نقش مهمی در مقابله با ورود و خروج انواع مخدر اقتصادي کشور در کنار

و روان گردان برعهده دارد.گمرك جمهوري اسالمی ایران با ارتقاء سطح آگاهی و دانش کارمندان از

و x-rayي ها ي ردیاب و دستگاه ها ي آموزشی و تجهیزگمرکات به سیستمها طریق برگزاري دوره

ي فعال و براساس آمارها ي ها اد مبارزه با مواد مخدرو تبادل اطالعات با دیگر سازمانتعامل مؤثر با ست

موجود توانسته است مبادي رسمی را جهت انتقال مواد مخدر نا امن سازد و تا حد امکان پاسخگوي

556/425، 86و سه ماهه اول سال 85انتظارات مردم و دولت باشد. براساس این گزارش، در ساال

کیلوگرم مواد روان گردان ا زنوع 620/170 ،کیلوگرم هروئین 7/225گرم تریاك،کیلو

کیلوگرم کوکائین از سوي گمرك کشف شده است. 193/9کیلوگرم حشیش و 4،کریستال

آمارهاي رسمی اعالم شده از سوي qudsdaily.comبا توجه به گزارش یاد شده در سایت

نفر معتاد تفننی در کشور وجود دارد و متأسفانه با تمام هزار 500مسؤوالن نزدیک به یک میلیون و

تالشهایی که ازسوي نیرو ي انتظامی د رجهت مبارزه با این پدیده انجام شده کشور ما به دلیل

همسایگی با افغانستان و مجاورت با منطقه مثلث طالیی کماکان در معرض هجوم باندها و کارتلهی

ر دارد.بین المللی قاچاق مواد مخدر قرا

به گزارش بخش خبرشبکه فن آوري اطالعات ایرانف از مؤسسه تحقیقات و توسعه ناجا،

روبرتو آربیربو گفت قاچاق مواد مخدر و فروش داروها ي توهم زا و انرژي زا ازطریق اینترنت و

للی ایمیل متقاضیان طی سالهاي گذشته به صورت بی رویه افزایش یافته است. نماینده هیأت بین الم

) درایران اعالم کرد : ساالنه میلیاردها تن داروومواد مخدربه صورت قاچاق INBCکنترل مواد مخدر (

از طریق اینترنت فروخته می شود که سالمتی مصرف کندگان این نوع داروها را به شدت تهدید می

کند.

ت جدید عراق:باعنوان تریاکصادرا 8/3/86باتوجه به خبر چاپ شده درسایت تبیان در تاریخ

تعدادي از کشاورزان درجنوب عراق براي اولین بار در مزارعشان شروع به کشت خشخاش کرده

. اند و این ترس ایجاد شده است کهعراق مانند افغانستان در سطح وسیعی به تولید مواد مخدر بپردازد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

253

افغانستان یک تولید کننده منابع آشنا به منطقه به روزنامه ابندیمنت گفته اند که عاق ممکن است مانند

عمده مواد مخدر شود.

دسته تقسیم بندي می گردد: 4مواد روان گردان به

1- stimulantکاهش ،ي جسمانیها فعالیت ،(محرکها) : افزایش انرژي، هوشیاري ذهنی

مثا کوکائین وکافئین. افزلیش ضربان قلب، و فشار خون ،سرکوب گرسنگی،خستگی

2- Depressanوبگرها): کاهش انرژي، هوشیاري ذهنی، ضربان قلب، فعالیت جسمانی (سرک

مرفینو هروئین.،وسرعت تنفس، کاهش سرعت عکس العمل،خواب آور و القاء حالت رویا. مثل :الکل

3- Hallucinogens ،(توهم زاها): تغییر و اختالل در خلق و خو،ادراك حواس بینایی

: ماري جوانا و ال اس دي.شنوایی،واحساسات،القاءحالت رویا.مثال

4- Narcotics .(مخدرها): القاء بی حسی، کرختی،رخوت و خواب شدید

انواع مواد مخدر

Canabisحشیش

grass- hash- dope-blow-drawاسامی عامیانه:

ی است.ي جامد، ازرزین گیاه شاهدانه می باشد،قهوه اي و یا مشکها شکل ظاهري: بصورت تکه

و ،نحوه استعمال: بصورت دود کردن با سیگار همراه با سیگار برگ و همراه با چپق و یا قلیان

همراه به چاي نیز دم می کنند.،یا پختن آن و مصرف به همراه غذا

اثرات آنی: ریلکس کننده، حواس شنوایی و بینایی( به خصوص رنگها)را قویترمی کنند،اشتها آور

طوالنی شده زمانی دیر ها و منزوي می گردد، واکنش به محرکها کند می شود، دقیقهاست، فرد حراف

میگذرد، اجسام عادي عجیب به نظرمیرسند.

توان یادگیري کاهش می یابد، ،هراس بدگمانی ،اضطراب ،خطرات کوتاه مدت:احساس سردگمی

روانپریشی، ،جنوناسکیزوفرنی،،هماهنگی حرکات مختل می گردد.خطرات دراز مدت : پارانوئید

می شود. ها افسردگی، و اضطراب، استعمال آن به همراه سیگار سبب آسیب جدي به ریه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

254

Steroidsاستروئیدها

roids- sauce- slop-juice-pumpers-gym candy-anabolicsاسامی عامیانه:

الت اسکلتی را افزایش شکل ظاهري: مشتقات هورمون مردانه تستوسترون می باشد که رشد عض

می دهد. ورزشکاران براي بهبود عملکردو ظاهر فیزیکی خود از آنها استفاده می کنند.استقامت را نیز

افزایش می دهد.

تزریقی ،نحوه استعمال: خوراکی

صدمه به قلب، دیابت، یرقان ،خطرات: افزلیش فشار خون، کلسترول باال،بیماري کلیه و کبد

،ناباروري،کاهش اسپرم،در مردان : رشد سینه، تحلیل بیضه. خشونت امیز افسردگی،رفتارهاي

آکنه،سکته. در زنان: رشدمودر صورت، بم شدن صدا، اختالل در قاعدگی، کاهش سایز سینه.

Tranquilizers depressant سرکوبگرها و مسکنها

downers- goofbalssTbarbs-blue devils-jellis-trany-benzoz-ludesاسامیعامیانه:

شکل ظاهري: این داروها مسکن بوده و سبب شل شدن عضالت و آرامش اعصاب می گردد. به

صورت قرص و کپسول می باشد. مانند:والیوم و مرفین.

نحوه استعمال: خوراکی و تزریقی.

،افظهاثرات : تسکین اظطراب و تنش، خواب آور. خطرات : اعتیاد آور، کاهش انرژي، کاهش ح

افسردگی، بی خوابی، و حمالت هراسی.

pcpپی سی پی

angel dust- hog crystal-zoot- phencyclidineاسامی عامیانه:

شکل ظاهري: یک بی حس کنده میباشد. گرد سفید رنگ کریستالی، به صورت کپسول و قرص

ق.نیز وجود دارد. نحوه استعمال : استنشاق، دود کردن و تزری

افسردگی. ،ریلکس شدن، بی وزنی عدم تمرکز،اضطراب،اثرات: خوشی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

255

oxycontin اکسی کنتین

oxy – oc-oxycottonاسامی عامیانه :

شکل ظاهري: مسکن درد می باشدکه ماده فعال آن اکسیکدون است. به طور مایع وقرص میباشد.

مراه غذا.جویدن،پخته ه ،نحوه استعمال: تزریق، استنشاق

تعریق و ضعف.خطرات مانند ،اثرات: کند شدن تنفس، تهوع استفراغ، یبوست، سردرد گیجی

ست. ها مسکن

خصوصیاتی همچون هروئین دارد.opiumتریاك :

magic mushrooms ها قارچ

shrooms- mushiesاسامی عامیانه:

مراه با چاي.نحوه استعمال : پخته همراه غذا، دم کرده ه

،خطرات: درد شکم. ساعت باقی می ماند 4اثرات آنی : اثري خفیف ترازال اس دي داشته و تا

ي سمی.ها اسهال، تهوع ومرگ درپی مصرف قارچ

ghbجی اچ بی

می باشد. gamma hydroxybutyrateمخفف

ghb -gbh -gaba-liquid ecstacyاسامی عامیانه :

. ها ي کوچک، به صورت کپسول ها ع بی رنگ و بی بو داخل بطريشکل ظاهري : مای

نحوه استعمال : خوراکی

اثرات آنی: مقادیر کم آن اثرات شبیه به الکل دارد و مصرف زیادآن مانند اکستاسی عمل میکند.

تشنج و مشکالت تنفسی. ،احساس گم گشتگی ،خواب آلودگی ،خطرات : تهوع

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

256

Inhalants حاللها

bullet-bolt-rush- snsppers- whppets-aerosols- sniff- nitritesاسامی عامیانه :

شکل ظاهري: مادي هستندکه فرد با استنشاق آنها حال سرخوشی و نشئه گی دست میدهد. مانند

تینر رنگ، گازوئیل، جوهر مرکب، اسپري مو، اسپري رنگ، اسپري شوینده، گاز فندك، ها، چسب

ون، شیشه شور، واکس کفش، غلط گیرها نامیده می گردد. است

ي پالستیکی و ها ریختن این مواد درون کیسه–نحوه استعمال : استنشاق مستقیم فرآورده

مسکن، ضد درد، ،نامیده می شود. اثرات آنی آن : خواب آور baggingاستنشاق از طریق ان که

سر درگمی. ،مستی، گیجی

سرفه شدید، لکه اطراف دهان، خفگی و در دراز مدت سبب ،تهوع خطرات: کوتاه مدت سبب

، ها کاهش حس بویایی، کاهش اکسیژن به مغز وآسیب به مغز، آسیب به کلیه ،سردرد، خونریزي بینی

کبد و سیستم عصبی و ششها میگردد.

افسردگی ،دن، بی وزنی عدم تمرکز،اضطرابریلکس ش،اثرات: خوشی

هروئین

هروئین یکی از مشتقات نیمه مصنوعی مرفین است. هروئین پودربسیارنرم و سفید رنگی است

ي پالستیک به شکل ها که اشکال بسیار ناخالص ان قهوهاي رنگ می باشند. هروئین را در تکه

می کندو سر آن را با آت می بندد. در این حالت آب در آن نفوذ نمی کند. در این مخروطی بسته بندي

حالت مییتوانندآن را ببلعند و پس ا زدفع از آن استفاده کنند.

روش استفاده: تنفس، استنشاق،تزریقی می باشد.

کدئین

وفن ي خالص یا به صورت ترکیب با استامینها ماده سفید رنگ است که به صورتهاي قرص

ي آسپرسن کدئین،استامینوفن ها ي بی مورد قرصها آسپرین میباشد. مصرف مکرر وبدون دلیل ویا بهانه

کدئینه نشانه از اعتیاد به این مواد می باشد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

257

اکستاسی

قرصهاي شادي، قرص عشق، قرص ،x-ex-e-xtcي عامیانه : اکستیسی،اکستاسی،اکستازي، ها نام

آغوشی، سوپرمن، مرسدس، استار، جت،........داروي هم ،نشئه، بمب شادي

جویدنی، کپسول،تزریقی،ي خوراکیها اشکال آن: قرص

صرع،آسم،پرفشاري خون، ،خطرات: ثابت شده است که مصرف اکس براي افرادمبتال به دیابت

گلوکوم وزنان باردار خطرناك است.

ه آن در فرد معتاد تأثیر گزار نحوه استعمال مواد مخدر طبعاً در مورد میزان عوارض ایجاد کنند

است. به این موارد توجه فرمایید:

what materنوع ماده مخدر -1

which wayطریقه مصرف -2

how many مقدار مصرف -3

طول مصرف ماده مخدر -4

which other maters or drugsم بودن مصرف مواد مخدر توا -5

مغزو نواحی مختلف بدن را تحت تأثیر قرار می دهد و ،تمامی داروها ي مخدر وروان گردان

احساساتی که درپی این گونه مواد در بدن ایجاد می شود به عوامل . تعادل شیمیایی بدن را بر هم میزند

زیر بستگی دارد:

خلوص مواد -3زمان استعمال -2 سن -1

خلق و خو -6چگونگی مصرف - 5میزان مصرف -4

به تصاویر صفحه بعد توجه فرمایید.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

258

منابع

-25صفحات : 81-80،محقق و نویسنده:شعله آتشین،سال2و1ما،اعتیاد، جامعه جلد .1

61-113-121- 117 -147-148-149 -153-154-159 - 160- 161- 165- 166

ستاد مبارزه با مواد مخدر .2

3. www.tebyan.com 4. www.mardoman.com 5. www.iritn.com 6. www.qudsdaily.com 7. www.mehrnews.com

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

259

اعتیاد از خود آگاهی تا خود درمانی

مریم جهانبخشی

چکیده

امروزه کسی نیست که در خصوص مضرات و آثار سوء سیاسی ـ اجتماعی ـ اقتصادي و فرهنگی

معضل اعتیاد و مواد مخدر شکی داشته باشد. با توجه به اینکه قشر عظیمـی از جمعیـت کشـور مـا را

دهند لز وم تو جه به ایـن قشـر کـا ر آمـد ضـروري اسـت و علیـرغم می نوجوانان و جوانان تشکیل

بلکه به ابعاد و ،تمهیدات بین المللی و اتخاذ ساز و کارهاي منطقه اي این معضل نه تنها مهار نگردیده

. تنو عاب گوناگون عرضه آن مضا عف شده است

در ایـن مقالـه بـه . تهدف اصلی این تحقیق اعتیاد از خود آگاهی تـا خـود در مـانی بـوده اسـ

ي اجتماعی اعتیاد ـ راهکارهاي فرهنگی در درمان اعتیاد ـ خود ها موضوعاتی همچون بسترها و زمینه

نوعی خود یاري است که فرد فر ایند درمـان را ،نگري و خود درمانی اعتیاد(خود نگري و خود کاوي

به غیر نمی کند .اولین قـدم بـراي آورد و احساس نیاز می از رویدادها و حوادث اعمال خود به دست

درمان اعتیاد درك این اصل است که فرایند این بیماري در درون خود فرد است) ـ اصول کلی درمان

درمان و کاهش آسیب ) ـ و معنا درمانی پرداخته شده است . ،ـ کاهش تقاضا ( پیشگیري اولیه

ي هـا لی بـاز دارنـده در کـاهش آسـیب توانـد عـام مـی و به این نتیجه رسیدیم که : معنا درمانی

اجتماعی به خصوص اعتیاد است.

ژگان کلیدي: وا

معنا درمانی –خود آگاهی تا خود درمانی –نوجوانان و جوانان -اعتیاد و مواد مخدر

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

260

مقدمه

همچون اختاپوسی جهانی تـن و روان شـهروندان ،دربحران مواد مخ ،امروز و در آغاز هزار سوم

. جوامع را مورد تهدید قرار داده است

(( مجالت و تصاویر تلویزیون با اصطالحاتی نظیر ها، هر روز در روز نا مه ،از این اختاپوسی

) نام بردهي استعماري )) و (( بیماري فراگیر )ها بالي خا نما نسوز ))، ((سوغات وارداتی ))، ((تو طئه

هر روز با اخباري در باب کشف یا ضبط مـواد مخـدر (از یـک گـرم تـا صـدها تـن ) و بـا . شود می

دستگیري و زندانی شدن و اعدام قاچاقچی و معتاد و در گیري و یا جان باختن مأموران پلیس روبـرو

ت بین مـرزي و ( عصر مدرن و در هم تنیدگی دنیاي ارتباطات و تسهیل نقل و انتقاال ،اینک. شویم می

ایـن بحـران را ،و خستگی مزمن و روان پریشی نیهیلیسم از طرف دیگر ،بین قاره اي ) از یک طرف

) 1381وارد مرحلۀ دیگري ساخته است.(صفري،

کـه در ،شـود می سالحی در افغانستان تولید انبو ه ،مخوف تر از سالح شیمیایی و کشتار جمعی

کنترل عبور و . شود می میلیارد دالر تخمین زده 200تا 100از آن بین در آمد حاصل ،پایان قرن بیستم

میلیار دهـا دالر عوایـد . مرور مواد مخدر به دالیل گوناگون به یک مسأله استراتژیک تبدیل شده است

ي بزرگ بین المللـی ـ در همـا ها اکثر با نک. شوند می قاچاق مواد مخدر به سیستم بانکی غربی سپرده

ي بهشت مالیاتی ـ به سفید کـردن و پـول شـویی مبـالغ هنگفـت ها ي خود در کشورها شعبههنگی با

هـا در نتیجه تجارت بین المللی مواد مخدر کـه سـود سـاالنه آن بـه ده . دالرهاي مواد مخدر مشغو لند

)1382کند.(وطنی، می زند به اندازه تجارت نفت اهمیت پیدا می میلیارد دالر سر

له بیان مسأ

و انحرافـات هـا بزهکـاري ها، ی جوامع علیرغم تمایزات ساختاري با انواع متنوعی از آسیبتمام

بدون شک اعتیاد و مواد مخدر بعنوان یکی از آسیبهاي اجتماعی فرا گیـر و . باشند می اجتماعی مواجه

ه این تجارت مسموم مانند شمشیردو لبه اي است کـ . بزرگترین و سود آور ترین تجارت جهانی است

کنـد کـه مـی از یک سمت سود سر شار به همراه داشته واز سمتی دیگر بر پیکـرة اجتمـاع سـم وارد

ــود ــی ش ــی نم ــانواده منته ــرد و خ ــه ف ــدود ب ــا مح ــان آن تنه ــاي . قربانی ــاختا ره ــامی س ــه تم بلک

) 1382رساند.(وطنی، می اجتماعی،فرهنگی،اقتصادي و سیاسی جامعه را نیز آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

261

باشـد. سـرریز مـی اله از چند منظر،گویاي پیچیدگی و وخامت بیشترآنبررسی ابعاد و تبعات مس

شدن مواد مخدر به لحاظ موقعیت جغرافیائی(همجواري با هالل طالیی و قرار گـرفتن درکوتـاه تـرین

مسیرترانزیت از نظرتاریخی،اجتماعی و فرهنگی (پیشینۀ مصرف و وجود تقاضا در کشـور ) از لحـاظ

،ي اقتصادي (تمایل سود جویانه برخی افراد به توزیع و قاچاق مواد مخد ر )ها اقتصادي به دلیل فقدان

کاهش سنی مصرف کنندگان مواد مخدر و شیو ع اعتیا د را در جامعه در پی داشـته و از سـوي دیگـر

ي بهداشتی و ها باعث اشاعۀبیماریهاي مسري وتراکم باالي مرا جعین به مراکزدرمانی و افزایش هزینه

ي معنوي و مادي بسیاري نظیر ؛ ها ی را براي دولت به ارمغان آورده است و همچنین هزینهدر مان

به هدر رفتن بخش اعظمـی ،هزار نفر از پرسنل مبارزه با مواد مخدر 3به شهادت رسیدن بیش از

و مراکـز در مـانی و ...)را در ،نیروي انتظامی ،ئیهي مختلف جامعه ( قوة قضاها از توان و انرژي بخش

به منظورکنترل و حفاظت مرزهـاي ،برداشته است. کشور ما در مقابله با ورود و شیوع مواد خانمانسوز

پاسگاه مرزي، برجک و دیده بانی وحفرچندین ها شرقی اقدام به احداث بیش از هزار کیلو متر جاده،ده

است.(همان منبع) کیلومتر کانال و... نموده

تواند با خود نگري و خود درمانی به بهبود می شود که تا چه میزان فرد می حال این سؤال مطرح

و درمان وضعیت خود کمک کند.

یده تحقیقاهمیت، ضرورت و فا

آسیب پذیري کشور ما با توجه به موقعیت ژ ئو پولتیکی یعنی همجواري با هالل طالیـی و مـرز

واقعیتی انکار ناپـذیر اسـت .بـدون شـک ،و متري با دو کشور افغانستان و پاکستانکیل 1925مشترك

ایـن کشـور هنـوز هـم د ر ،علیرغم تحوالت سیاسی در افغانستان و اتخاذ سیاست امحاء مواد مخـدر

. جایگاه تولید کنندگان عمده مواد مخدر قرار دارد

که تنها بر اساس بـر آورد صـورت خسارتهاي اقتصادي ناشی از قاچاق مواد مخدر و مصرف آن

میلیارد تومان از این تجارت مسموم سـود بـرده 303قاچاقچیان مواد مخدر بالغ بر ،76گرفته در سال

همچنـین آمـار . در صد اموال آنان را شناسایی و ضـبط کـرده اسـت 4تا 3اند و دولت تنها قریب به

. باشد می یز قابل تاملزندانیان کشور و در صد تخصیص یافته به قاچاقچیان ن

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

262

ي کشور را معتادان ها در صد از فضاي زندان 60بالغ بر 1377بر اساس اطالعات منتشره در سال

که این امر در استان گلستان بر اساس آمار موجود ((بیش از . و مجرمین مواد مخدر اشغال نموده بودند

)). در صد بر آورد گردید 80

ي شـرقی ) کـه هـا ل برخی از مهاجرین با مبدأ مهاجرت (اسـتان همسایگی استان گلستان و تعام

شود عطف به تفاوت قیمت از سـویی و تقـا ضـا می بیشترین کشفیا ت مواد مخدر کشور در آن انجام

براي مصرف از سوي دیگر گواهی بر وجود و پیچیدگی مساله و به تبـع آثـار زیانبـار و مخـرب ایـن

) 1377باشد.(وطنی، می فرهنگی کشور و استان ،اجتماعی ،معضل پیچیده بر ساختار اقتصاد ي

اعتیاد

توان گفت اعتیاد به الگوي مصرف مواد توسط فرد که بـه امـري حیـاتی و می در تعریف کلی آن

) 1380شود.(گل پرور، می مسلط در زندگی وي تبدیل شده اطالق

اعـالم کـرد اعتیـاد بـه مـواد مخـدر 1950جهانی در تعریفـی جـامع در سـال سازمان بهداشت

باشـد. خـواص ایـن حالـت مـی مسمومیت حاد یا فرضی است که به حال شـخص و اجتمـاع مضـر

عبارتست از ((وابستگی )) و احتیاج به ادامه استعمال دارو و به دسـت آوردن آن بـه هـر طریقـی کـه

شود به می ي اعتیاد آورها به وابستگی روانی یا جسمی به آثار دارو منجر ،این فزون طلبی. ممکن باشد

. شـود مـی طور ي که اگر دارو بـه شـخص معتـاد نرسـد اثـرات روانـی و جسـمی آن در وي ظـاهر

)1381(صفري،

معتـاد

معتاد شخصی است که در نتیجۀ استعمال متمادي دارو در بدن وي حالت مقاومت اکتسابی ایجاد

)1384گردد. (ستوده، می که استعمال مکرر آن موجب کاسته شدن تدریجی اثرات آن شده به طور ي

ي اجتماعی اعتیاد ها و زمینهها بستر

وجهـی در فضـاي سیاسـی و اعمـال نفـوذ ،پدیدة اعتیاد هویتی درخت وار و چند عاملی اسـت

ي جمـع ثـروت و ها زهي توسعه طلبانه و مخربانه و جهتی اقتصادي و رسیدن به پول و انگیها سیاست

و رو هـا ي اجتمـاعی و ریشـه اي در ذهنیـت هـا و نابساما نـی ها سرمایه و همین طور پایی در کاستی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

263

لذا نمی توان از یک جهـت و از یـک مسـیر همـه عوامـل و . ي روانی و شناختی جامعه داردها گرفت

،فرهنگـی ،سیاسی ،اجتماعیحقیقتی . ي این بحران را شناخت و به درمان و رفع آن اقدام کردها زمینه

در ،روانی و بلکه علمی است و هنوز پروژه اي تام و تمام در شناخت این بحران و بـه طبـع ،پزشکی

مگـر ،رسد که در آینده چنان پژو هشی به سامان برسد می ریشه کنی آن صورت نگرفته و بعید به نظر

عمـوم . ش آید و چه در نظـر آیـد تا چه پی. آنکه معجزه اي سرشت و سر نوشت انسان را عوض کند

اما همچنان معالعات جامعه شناختی و . مسیرهاي تک بعدي و تک ساحتی دارند ،و پژو هشها ها تحلیل

ي هـا روان شناختی بیشترین و قابل توجه ترین پژوهشها در این موضوع بـوده انـد در ذیـل بـه جنبـه

) 1381شود.(صفري، می اجتماعی این مساله اشاره

خانواده و والدین

خانواده را بنیاد وهسته اصلی رفتارهـاي جمعـی و بـه طـور کلـی شخصـیت ،محققان اجتماعی

از خـانواده و در کنـار والـدین ،دانند کودك قبل ازارتباط با دوستان و قبـل از مدرسـه می رداجتماعی ف

کند. می سخن گفتن و یاد گیري را آغاز

عاطفی والدین-کودکان نظام رفتاري و شخصیت فردي را از متن خانواده و روابط احساسی

. ممکن است این سوال پیش بیایـد برد و این رفتار تا پایان عمر همراه آنها خواهد بود می به ارث

که خانواده به مثابه رکنی تاثیر گذار،چه نقشی در موضوع اعتیاد فرزندان در زمینه سازي آن دارد،چـون

ي معقـول ها ي اصلی اعتیاد،متزلزل بودن روابط خانوادگی و فقدان نگرشها برخی معتقدند که از علت

در خصوص این موضوع است.(همان منبع )

توانـد فرزنـدي متعادل،متعهـد و مـی بستر امن خانواده و روابط معقوالنه پدرو مادر بـا فرزنـدان

ي دوره رشد بـه بهتـرین نحـو سـنجیده ها متعلق به جامعه تحویل دهد.،واین وقتی است که حساسیت

ـ ها شود و آسیبها و تهدید ر معتـاد شـدن و نشـدن به خوبی شناخته شوند. از این چشم انداز خانواده ب

ها فرزند تاثیر گذار است. از هم گسیختگی خانوادگی و عدم تربیت درست از مسایلی است که خانواده

)1370دهد.(اورنگ، می را به ورطه اعتیاد و عواقب شوم آن سوق

معتاد به مواد مخدر به این نتیجه رسیدند کـه 2750فرید من روانکاو اتریشی در تحقیقی بر روي

طه مثبت متقابلی بین مشکالت موجود بین اعضاي خانواده و اعتیـاد فرزنـدان وجـود داشـت. ایـن راب

معلول بین شدت اختالالت -تحقیق نشان داد که مصاحبه شوندگان به ندرت قادر به ایجاد رابطه علت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

264

بـت خود و مشکالتی بودند که در خانواده خویش تجربه کرده بودند. همچنین فروید نشـان داد کـه غی

)1378مادر تاثیر فراوانی در معتاد شدن فرزندان دارد.(چیریلو،

سازد و فرد را بـه آینـده اي می ي زیر آماده و مهیاها خانواده و والدین،عوامل اعتیاد را به صورت

:مبهم سوق خواهد داد

مصرف مواد توسط اعضاي خانواده.-

رها کردن فرزندان به حال خود.-

واده.درگیري و تشنج در خان-

بی بندو باري اخالقی در خانواده.-

تحقیر شدن فرزندان.-

)1381و گرایشات فرزندان و...(صفري، ها نادیده گرفتن خواسته-

اعتیاد و روابط دوستانه

و آرزوهاي خود اصلًا به طـور دسـته ها دوره جوانی به خاطر خصلت انرژیک وپتانسیل خواسته

یاند و اولین رویا رویی تجربه به اعتیـاد لزومـا آغازــ ي جمعـی و نما می جمعی و با هم بودن خود را

دوستانه دارد. کسی که خود معتاد است مایل است همراه و هم سفري داشته باشد تا لـذتی دو چنـدان

و اتو پیاي ذهنی خود را به(( زمان ا کنون)) بـه سـخن آورد. ها و ایده آل ها احساس کند و بتواند رویا

ه به خیال افراد گرفتار، خصلتی شعر گونه و رمانتیک دارد که براي چند لحظه اي فرد را به رفتار معتادان

دارد و در (جمعـی ) آورد و عموماً این پـرواز هـویتی می برهوت رویا و سرابی مجاز گونه به پرواز در

جـوان از ي درونی آینده اي دارنـد. نو ها گیرد که نوعی اشتراك اهداف و خواسته می میان کسانی شکل

گیرند کـه می دهند و فرض می ي همدیگر تنها همسن و سال خود و جوان با همسن خود به خواهش

هیچ اتفاقی نمی افتد)) و آسمان زمین نمی آید. (همان منبع) ((براي اولین بار

ي شغلی و کاريها زمینه

فرد بعد از شکل گیري شخصیتش در خانواده و مدرسه، به دنبال کار و شغل بـراي رفـع حـوائج

گردد و با توجه به آمال و آرزوهاي آینده،مجبور است بخشی از اوقـات خـود را در محـیط می روزمره

بـا کـارش چگونـه اسـت،تا کار سپري کند و بسته به این که محیط کار و سرگرمی و درگیر شـدن او

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

265

سازد. گاهی مواقع براي همه افراد می ي حال و آینده مشخصها حدودي رفتارو ذهنیت را در وضعیت

این شغل داشتن صرفاً براي درآمد روزانه است و ازسر اضطرار مجبور است به اینکه کـارتن دهـد و

گاهی فرد از روي استیصال و بـراي ،ي تنوع و نشاط و فرح بخشی در آن دیده نمی شودها لذا زمینه

وضع روانی، ذوق و اسـتعداد و مهـارت آن مطابقـت نـدارد ،امرار معاش با کاري که با قدرت جسمی

سبب ناراحتی روانی و درونـی و در نتیجـه عـدم ثبـات ،عدم رضایت باطنی از شغل ،ورزد می اشتغال

ن یکنواختی و یکسري پیدا کنـد و یکـی از کوشد تا راه جبرانی براي ای می شود و در این میان فرد می

(همان منبع ). روي آوردن به اعتیاد است که اولین گام آن سیگار کشیدن است ،این راهها

آورند می چرا جوانان به مصرف مواد مخدر روي

یک معما است : چـرا ،شود می براي بیشتر مردم این که چرا یک جوان دچار مصرف مواد مخدر

ورزند که به گونه اي است که مطمئناً آنان را در ورطـۀ مشـکالت شخصـی می الیتی اقدامجوانان به فع

ـ توان قصد قاچاقچیـان مـواد مخـدر را بـراي منـافع می سنگینی خواهد انداخت ؟ اگر چه به سادگی

توان بی مالحظگی مصرف کنندگان را نسبت به عواقب و تبعات دراز می اما چگونه ،عاجل در ك کرد

) 1381کوتاه مدت این امر تبیین کرد.(شهبازي، مدت و

عمدة علل و عوامل اعتیادویا استعمال مواد مخدررامی توان درامور زیرخالصه کرد

ـ مشکالت روحی روانی ؛

ـــ فقر و مشکالت اقتصادي؛

ـــ بیکاري ؛

ـ ضعف اراده ؛

ي نفسانی و یا لذت طلبی شخصی ؛ـ اطاعت از هواها

ـ معاشرت و رفاقت با افراد ناباب ؛

جامعه و مدرسه ) ،ـ محیط آلوده ( اعم از خانه

ـ حس کنجکاوي کودکان و نوجوانان ؛

ـ منفعت طلبی سودا گران مرگ ؛

ارزان و آسان بدون دسترسی به آن و ...(دفتر امور اجتمـاعی و ،ـ گسترش مواد مخدر در جامعه

)1382پیشگیري ازوقوع جرم قوه قضاییه استان مازندران،

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

266

راهکارهاي فرهنگی در درمان اعتیاد

. ي جوانان و نوجوانانها ـ پاسخگویی مناسب جامعه به نیازها و گرایش1

. ي جوانان و نوجونان با مطا لعات عمیق علمی ها ـ شناخت نگرش 2

ي عمومی ها ـ باال برد ن سطح آگاهی 3

کردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان با نمودن مراکز فرهنگی.ـ پر 4

. ـ تقویت پایگاههاي ورزشی و گسترش ورزش همگانی 5

ـ تقویت فرهنگ خودي و هدایت جوانان و نوجوانان در تعادل به تهاجم فرهنگی 6

. ـ راه اندازي تبلیغات و آموزش همگانی 7

. ي آموزشیها از طریق مدر سه و نهادي تعلیم و تر بیت و آموزش ها ـ سیاست 8

. ـ فراهم کردن آشنایی صحیح با اصول و مبانی دینی 9

(همان منبع). ـ عزم ملی مردم و مسئو الن 10

خود نگري و خود در مانی اعتیاد

توانـد از خـود مـی بیانگر این معناست که هر لحظه اي جدید است کـه در طـی آن ،خود نگري

،خواهم )) می ((براي خود چه ،اید باشم ))بپرسد ؛ (( چگونه ب

آیا براي خود و جامعه شخصی مفید هستم)) با ،(( من کجاي مختصات زندگی قرار گرفته ام ))

گیرد و همـین پرشـها مایـه و پایـه آگـاهی می این پرشها شخصی در موقعیتی متفکرانه و متأمالنه قرار

. شود می بیشتر او

زنـدگی کنـیم ،ست که بکوشیم هر لحظه از عمر را به طور تام وتمـام خود درمانی به معناي آن ا

)1381.(گیدنز،

ي هـا همۀ الیـه ،همچون آینه. خود نگري به وجود آورندة ((خود فهمی )) ماست ،از این جهت

. کند می وجود یی شخصیت و اعماق روح و روان ما را جلوي چشمانمان منعکس

اسـتعدادهاي ذاتـی و ،وگنجهاي درونی ،یاي نا شناخته وجودبه معناي آگاهی از زوا ،خود نگري

. اسرار جهان درونی است

ي ((فرا خودي )) ونیروهـاي فکـر و آگـاهی حقیقـت ها راهی است که در آن جنبه ،خود نگري

گیرد. مصداق همان کالم جـالل می دهد و همانا در اولویت وجودي او قرار می وجود آدمی را تشکیل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

267

از ایـن جهـت خـود . گفت :اي برادر تو همه اندیشه ـ اي ما بقی استخوان و ریشه اي الدین رومی که

) 1381دهد.(صفري، می نگري اندیشه و آگاهی را به مثابه وجود مرکز ي انسان قرار

اندیشیم هسـتیم و آنچـه کـه مـا هسـتیم زاده می بودا در مورد اهمیت آن گفته است : ما آنچه که

)1372ي خودجهان رامی سازیم.(فرشاد،ها شهافکار ماست و ما بااندی

. نوعی مطالعه درون و سیري در نیروهاي نا خود آگاه خویش است ،بنابر این خود نگري

دهي باالتر در آینها سبب خود شناسی در گذشته و حال براي رسیدن به موقعیت ،کاوشی در خود

فـرد بـراي تصـحیح . از این رو خود نگري و خود کامی به نوعی باز پرسی از خویش اسـت . شود می

کند و نقاط سیاه و رو شن را با این بـاز می و رفتارهاي گذشته به وجدان درون خود مراجعه ها ذهنیت

روزمـره از این جهت گفته اند ((زندگینامـه خـود نوشـت )) و ثبـت و قـایع . آورد می پرسی به دست

این عمل مداخله اصالح گرانـه در ایـام . کند می واکنش فرد را در مقابل اعماق مثبت و منفی روشن تر

گفت و گو کند و این گفت و گـو ،دهد تا با زمان می شود .فرد را در موقعیتی قرار می گذشته را سبب

. ل کندتواند رویدادهاي تشنج زا و مخرب را به حوادث با نشاط و خوشایند مبد می

نوعی ((خود یاري )) است که فـرد فراینـد در مـان را از رویـدادها و ،خود نگري و خود کامی

. آورد و احساس نیاز به غیر نمی کند می حوادث اعمال خود به دست

اگر دنیاي ما چیزي جز باز تاب ذهن و فکر ماست و اگر انسـان همیشـه بـا خویشـتن خـویش

پس باید اولین قدم براي درمان . شود می ل و رفتار به خودمان مر بوطتنهاست و اگر مسؤلیت همۀ اعما

در ك این اصل باشد که فرایند این بیماري در درون خود ماست و این ماییم ،هر بیماري و حتی اعتیاد

کنیم هر کس رهبر ارکستر سمفو نیک افکار و احساسـات می که آن بیمار را به این سو و آن سو حمل

پذیرد نباید قدمهاي خود را با صداي طبل و شـیپور می ر مسؤلیت این ارکستر را خودخویش است، اگ

به صداي و جدانتان ،بلکه او باید گوش به ساز و نواي ارکستر با طنی خود بسپارد ،دیگران میزان کنید

یت خیزد و شما افتخار رهبـري و هـدا می به آواي کودك دروغ و به تمام نواهایی که در باطن شما بر

) 7ص،1380آنها را دارید.(دایر،

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

268

اصول کلی درمان و کاهش آسیب

در مان به طور کلـی عبارتسـت از حـذف رفتـار مرضـی و نـا بهنجـار و جـایگزینی رفتارهـاي

همچنین عبارتست از کلیۀ را هبر دهایی که از باز گشت مجدد مرضی پس از درمان جلو گیري ،بهنجار

کنند.(آتشین) می

اس درمان بایستی سه هدف کلی را دنبال کند: براین اس

ـ کاهش وابستگی به مواد اعتیاد آور

ـ کاهش بیماري و مرگ و میرهاي ناشی از مصرف مواد اعتیاد آور

اجتمـاعی ممکـن ،روانـی ،ـ تضمین این که مصرف کنندگان بتوانند به باال ترین سـطح فیزیکـی

ي اجتماعی و باز گشت کامل به اجتماع را داشته بـا اه رسیده و قابلیت دسترسی به خدمات و فرصت

)1385شند.(میري آشتیانی،

درمان عالوه بـر . گردد می درمان به طور کلی به عنوا ن جزء اصلی استراژدي جامع کاهش تقاضا

کـاهش جـرم و جنایـت و ،بهبود و ضـعیت بهداشـتی ،کمک به افراد براي کاهش مصرف مواد مخدر

ي مم هر جامعـه کـه مصـرف ها تواند سو ء مصرف مواد مخدر را در قشر ، مییبهبود عملکرد اجتماع

کنندگان عمده مواد مخدر از قبیل هرو ئین یا کوکائین هستند کاهش دهد .(برنامه بـین المللـی کنتـرل

مواد مخدر سازمان ملل متحد)

بـه . رفه اسـت و لی روشهاي موجود براي در مان اعتیاد نه ساده نه مطمئن نه یکسان و نه بـا صـ

توانسته اند نظـام در مـانی عمـومی توسـعه یافتـه اي را جهـت ها همین دلیل تنها معدودوي از کشور

ي صنعتی و توسعه یافتـه ها پرداختن به سطوح مختلف مصرف مواد ایجاد کنند حتی بسیاري از کشور

بـه همـین دلیـل . هنوز به چنین نظام درـ مانی جامعی براي مشکالت سوء مصرف مـواد نرسـیده انـد

ي در مانی و اساساً دیدگاه نسبت به درمان از طرف مردم و دولتها همیشه با این انتقـاد همـراه ها روش

رسانند و امکان عود و بازگشت آنها می کند که به آن آسیب می است که چا باید منابعش را صرف افراد

تـا 4دهد به میزان می دالر که خرج درمانالبته باید این نکته رانیز در نظر گرفت که هر . نیز زیاد است

ي هـا شود .اگـر صـر فـه جـویی در مراقبـت می ي دستگاههاي قضایی و زندان کمها دالر از هزینه 7

ي در هـا رسـد و لـذا روش می 12به 1این صرفه جویی به میزان ،پزشکی را هم به این میزان بیفزاییم

) 1382به مراتب کمتر است.(وزیریان، ها زندان ي دستگاه قضایی وها مانی در مقایسه با هزینه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

269

یی که در مسیر ترانزیـت ها ي در حال توسعه و کشو رها نکته قابل توجه این است که اکثر کشور

ها مواد مخدر قرار دارند ؛ معتادانشان به خدمات در مانی کمتر دسترسی دارند ؛ زیرا بسیاري از بود جه

بیشتر در معرض آسـیب قـرار دارنـدو ها شود و لذا این کشور یم صرف مبارزات انتظامی مصرف مواد

ي ها پیشگیري ،ي مبارزه انتظامیها همبستر با تمام عرصه ها ي ملی مبارزه با مواد مخدر آنها برنامه ،باید

ي کـالن محکـوم بـه ها با صرف هزینه ها ي کنترلی آنها بر نامه. اولیه و درمان و کاهش آسیب بپردازند

ي شناخت و ضعیت ها ي در مان یکی از روشها بررسی شاخص ،به همین جهت. بود شکست خواهد

تصـمیم گیـري و ،موجود و شناخت وضعیت موجود یکی از مهم ترین راهکارهـاي بـر نامـه ریـزي

به عنوان مثال به . و به خصوص در مان کار آمد است ها ي مربوط به همه حوزهها اولویت بندي بر نامه

در مانی بستگی به میزان تحمل پذیري فرد معتاد و میزان تحمل پذیري فرد معتاد يها کار گیري روش

)1382دفعات مصرف و احتماالًبرخی عوامل فیزیو لوژیکی دارد.(مطلبی پور، ،مقدار ،بستگی به نوع

تواند تصویر روشنی از ، میي تجویز شدهها و دارو ها همچنین محققان با در نظر گرفتن بیماري

و ایـدز چـون در میـان مصـرف کننـدگان و Bبه عنوان نمونه هپاتیت . مصرف ب دست آورندمیزان

تواند به عنوان شاخصی براي در مان اعتیاد تزریقی مورد استفاده می معتادان تزریقی شیوع بیشتري دارد

) 1380واقع شود.(مک داول،

در مان و کاهش آسیب ) ،کاهش تقاضا (پیشگیري اولیه

قالب تا کنون همواره تمام تالش مسؤ الن بـر نامـه ریـزي کشـور معطـوف بـه مقابلـه از آغاز ان

هـا، افزایش میـزان کشـفیات و دسـتگیري ،علی رغم اقدامات انجام گرفته. انتظامی و قهري بوده است

هر روز شاهد رشـد روز افـزون ،ي سنگین اقتصادي و اجتماعیها تشدید قوانین ومتحمل شدن هزینه

د و سوء مصرف مواد مخدر در کشور بوده ایم و اقدامات انجام گرفته به تنهـایی در کنتـرل پدیدة اعتیا

،شرایط به دلیل عدم توجه به امر پیشگیري و در مان ایجاد توازن منطقی بین اقدامات نظامی و در مانی

ارزه و کنترل ي اولیه و در مان سر محور عمده و اساسی مبها پیشگیري ،مبارزه نظامی. مؤ ثر نبوده است

اعتیاد و سو ء مصرف در یک جامعه هستند که به صورت زنجیر وار به یکدیگر متصلند و از هم تـأثیر

) 1385پذیرند.(میري آشتیانی، می

در میان اقدامات در مانی تنها دسته اي موثرند که به اعتیاد به چشم یک بیمار مزمن و عود کننـده

ي طو النی مدت در کنترل اعتیادو سوءمصـرف مـواد ها ها و مراقبتبه عبارت دیگر تنها در مان. بنگرند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

270

همچنین بـه خـاطر عـدم آگـاهی بسـیاري از معتـادان در پـذیرش در مـان و گسـترش . مخدر مؤثرند

،یابـد می بیماریهاي مهلکی همچون ایدز و هپاتیت که از طریق استفاده مشترك از وسایل تزریق انتقال

از . مبتنی بر به کار گیري اصول بهداشتی بدون الـزام بـه تـرك اسـت اتخاذ روشهاي کاهش آسیب که

(همان،منبع). شود می ي کاهش تقاضا محسوبها دیگر بر نامه

معنا درمانی

از فقدان نگرشهاي معنوي به طور کلـی اسـت: از نبـود نگرشـهاي ها بخش بزرگی از نا بسامانی

ي مخدر یا ها نهاي صوفیانه یا رهبانی یا موسیقیمعنوي است که برخی به طور روز افزون به شبه عرفا

ي معنوي روي نشـان ها و مایه ها روي آوري به مدلهاي روز بی پایان، به خاطر عدم تسکین درون، الیه

دهند و یکی از مصادیق این تسکین و سرـ مستی، پدیده اعتیاد و مواد مخدر است که افراد از روي می

گترین درمان این خال(معنا درمانی )است.شوند و بزر می غفلت به آن دچار

دینداري چنگ زدن به حبل الهی و اعتقاد به اوست. دینداري، عمـل صـالح و تصـدیق خداونـد،

رسول، کتاب، قیامت و معاد است و انسان دیندار کل عرصه زندگی خود را بر نگرش الهی و توحیدي

کنـد و بـه مـی رار) دارد به امـر او نیز(عمـل) کند. مومن، عالوه بر آن که به خداوند (اق می طرح ریزي

اقرار به زبان و عمل با اعضا ء ،شود :(( اعتقاد قلبی می فرموده امام علی (ع) ایمان را با سه چیز محقق

)1381و جوارح)).(صفري،

دارد و زندگی می مصون نگه ها نظام اجتماعی را بدون هزینه از بسیاري از خطرات و آسیب ،دین

ي دیگـر میسـر و نظـام اجتمـاعی را هـا ي همراه با مهربانی در کنار انسانها سالم را بر بستراجتماعی

) 1376سیمان اجتماعی است.(رفیع پور، ،از این نظر گفته اند: ایمان مذهبی. سازد می مستحکم

تحقیقات نشان داده است که هر چقدر ایمان و اعتقاد افراد نسبت به دین راسخ تـر و مسـتحکم

)1381اشد نسبت خالف کاري و کارهاي نا مشرو ح در جامعه کمتر است.(صفري،تر ب

تواند عامل باز دارنده در مقابل می ممکن است این سؤال پیش بیاید که کدام یک از حقایق ایمانی

نماز ،رسد با توجه به ادله و شواهد قرآن و روایات می به نظر. ي خالف فردي و اجتماعی باشدها عمل

ي این باز دارندگی است .ها اي ترین مؤ لفه از پایه

ارایه پیشنهادات

گردد می با توجه به مباحث تحقیق،براي مهار،تقلیل و تعدیل مسا له اعتیاد پیشنهادات ذیل ارایه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

271

از نظر جامعه شناختی براي مقابله با هر نوع آسیب اجنماعی ((ایمن سازي))جامعه مهمترین -1

یی با آسیب خواهد بود. از ایـن رو،راه مبـارزه بـا اعتیـاد را بایـد از میـان و کم هزینه ترین راه رویارو

و تغییر نگرش آنها و روشها استفاده به آنها را نشان داد. همچنین با تخریب کنندگی و آسیب ها خانواده

ي واقعی و بدون مبالغه آموزش ببینند .ها زایی آن را با شیوه

از طریق آموزشهاي فردي و مشاورهاي .ي معنوي دین و اخالق ها تقویت جنبه -2

ي و مراکز مشـاوره اي بـا متخصصـین مجـرب در حیطـه روشـهاي روان ها تاسیس کلینیک -3

شناسی .

مهمترین راه درمان و پیشگیري از مواد مخدر خود آگاهی و خود درمانی فـرد بـه خویشـتن -4

است.

ح.ي همخوان و هم سطها توسعه مراکز تفریحی بر حسب گروهها و سلیقه -5

معتاد را باید بیمار دانسته( نه مجرم) و براي درمان او از همه امکانات کشور استفاده کرد. -6

).ها Ngoفعالیت سازمانهاي غیر دولتی( -7

ي درمانی براي کلیـه معتـادان بـا کلیـه خصوصـیات درمـانی اعـم از نـوع ها ایجاد شناسنامه -8

مصرف،دفعات مصرف، دفعات ترك و....

نتایج

ه در این مقاله انجام شد مشخص که رابطه معنا داري بین اعتیاد و عزت نفس و معنا با تحقیقی ک

درمانی وجود دارد،به این معنی که خود درمانی،خود نگري و معنا درمانی تاثیر بـه سـزایی در کـاهش

آسیبهاي اجتماعی به خصوص اعتیاد دارد.

عنویـت بـه طـور روز افـزون روشن است که دوري از جریانات معنا سـاز زنـدگی و دوري از م

شخصیت فرد را غیر اجتماعی و او را به سوي بزهکاري از جمله اعتیاد که یکـی از مصـادیق بـارز آن

کشاند. از این رو متولیان فرهنگی باید بکوشند تا با وارد شـدن بـه دنیـاي ذهـن نوجوانـان و می است

ـ ها جوانان اسباب و علل سر خوردگی ي رشـد ویـروس و میکروبهـاي هـا هیشان را پیـدا کننـد،و زمین

شوند از بین ببرند. می درونیشان به سوي اعتیاد کشانده

منابع

جلد سوم انتشارات گوهر منظوم،ما اعتیادو جامعه،آتشین،شعله -1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

272

) 1370پژوهشی در باب اعتیاد،انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسالمی( ،اورنگ،جمیله-2

ل مـواد مخـدر سـازمان ملـل متحـد،گزارش جهـانی مـواد مخـدر برنامه بـین المللـی کنتـر -3

) 1380،ترجمه اداره کل روابط بین الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر،نشرگرایش(2000

) 1378چیریلو،استفانواعتیاد در آینه روابط خانوادگی،ترجمه سعید یرمرادي،اصفهان:نشر همام(-4

) 1380خلعت بري،طاهره کانون گسترش علوم(-5

دفترامور اجتماعی و پیشگیري از وقـوع جـرم قـوه قضـاییه اسـتان مازنـدران اعتیـاد یـامرگ -6

)1382تدریجی،مرکز مطبوعات و انتشارات(

اعتیاد از اصول تا عمل،ترجمه محسن گل پرور،تهران:کانون گسترش علوم. ،مک داول،دیویدام -7

)1380(

) 1376شگاه شهید بهشتی (دان،رفیع پور،فرامرزتوسعه و تضاد،تهران:انتشارات-8

)1376رفیع پور،فرامرزآناتومی جامعه،انتشارات دانشگاه علوم بهشتی(-9

)1384تهران:انتشارات آواي نور(،ستوده،هدایت اهللا آسیب شناسی اجتماعی-10

)1381شهبازي،علی انسان و مساله اعتیاد،انتشارات نقش کلک (-11

)1381درمانی،انتشارات نقش کلک ( صفري،بهناراعتیاد از خود آگاهی تا خود-12

)1372دفتر نشر فرهنگ اسالمی ( ،فرشاد،محسن،انسان و جهان فرد آگاهی-13

)1381تهران :انتشارات نی ( ،تر جمه ناصر موفقیان ،آنتونی تجددو تشخیص ،ـ گید نز14

)1382(3203ش . همشهري سال یازدهم ،سید الدن فریب نخورید ،مطلبی پور_15

) 1380دیوید ام اعتیاد از اصول تا عمل، ترجمه محسن گل پرور( ،داولـ مک16

)1385تهران : انتشارات مهاجر ( ،الهام جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز ،ـ میري آشتیانی17

)1382محسن کاهش تقاضاي مواد مخدر و توسعه راهبردي کشور انتخاب ( ،ـ وزیریان18

ي اجتماعی و انحرافات اجتماعی در ها وامل مؤثر بر بروز آسیبعلی بررسی علل و ع،ـ وطنی19

)1382،1385استان گلستان (

مون هـا ـ دایر، وین همۀ هستی در درون شماست.ترجمۀ محمد آل یاسین تهـران : انتشـارات 20

)1380(

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

273

نقش مشاوره در درمان اعتیاد

زهره مهري

چکیده

و جوامـع بـر ها ار و تبعات ویران کننده اي بر افراد،خانوادهآث،اعتیاد به عنوان بزرگترین بالي قرن

به شدت زندگی فـردي و ،جاي گذاشته و از آنجایی که قدرت سلطه گري فوق العادهاي بر معتاد دارد

دهد و باعث گردیده این پدیده خانمان سوزبه عنوان مهمترین آسیب می اجتماعی او را تحت تاثیر قرار

مطرح شود .اجتماعی در حال حاضر

پژوهشهاي جهانی نشان داده است که مشاوره و روان درمانی ویژه معتادان کـه وابسـتگی روانـی

زداید مهمترین بخش درمانی اعتیاد به شمار میرود به همین علت در این می فرد معتاد را به مواد مخدر

وفقیـت اسـت کـه بـراي مقاله به نقش مشاوره در درمان پرداخته شده است برنامه درمـان،زیر بنـاي م

چار چوبی را براي کار ارایه میکند. ،مشاوره و مراجع

،یی چـون همـدلی هـا مشاور کارآمد در مشاوره در زمینه اعتیاد به مواد مخدر باید داراي خصلت

ن خـود خونگرمی و احترام باشدو نیـز توانـایی اسـتفاده از تکنیکهـایی چـو ،صداقت،احساس نزدیکی

مقابله،سکوت و... را داشته باشد.،افشایی

تواند بـا اسـتفاده از راهبردهـاي می بعد از انکه رابطه قوي بین مشاور و مراجعه ایجاد شد مشاور

مختلف رفتارهاي نا خواسته را در او متوقف سازد این راهبردهاي درمانی عبارتند از :

آموزش آرام سازي-1

الگو سازي-2

یی منظمحساسیت زدا-3

انزجار درمانی -4

آموزش مهارتهاي اجتماعی -5

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

274

ي متنوعی به کار مشغولند که هر کدام به نیازهاي خاصی از مراجعه پاسخها مشاوران در محیط

ي باز ها برنامه،دهند از جمله رایج ترین فضاهاي تخصصی درمان اعتیاد میتوان به مراکز سم زدایی می

ان مداراجتماعات درم،توانی بیمارستانی

)1939مراکز مشاوره سر پایی و درمان نگهدارنده با متادون نام برد .(لوئیس،

در پایان مقاله نیز به موضوعاتی همچون نقش مشاوره گروهی در درمان اعتیاد و انتخاب کم

دردسرترین راه حل درمانی پرداخته شده است.

و به سزایی در درمان اعتیاد دارد در پایان مقاله به این نتیجه رسیدیم که مشاوره نقش فعال

همانطور که درمان دارویی (ازجمله متادون )موثر است.

واژگان کلیدي :

اعتیاد -درمان -مشاوره

مقدمه

آید ولی به خاطر سود می معضل اعتیاد و مواد مخدر هم اکنون جز چهار بحران جهانی به حساب

و توزیـع کننـده ایـن مـواد میشـود،مورد حمایـت آوري سر شاري که نصیب کشورهاي تولید کننـده

ي جهانی قرار دارد.ها قدرت

شیوع گسترده اعتیاد به مواد مخدر در ما که بـه علـل گونـاگون از جملـه همسـایگی بـا کشـور

فقر روي داده است باعث شده این پدیده به عنوان مهم ترین آسیب اجتماعی مطرح -بیکاري،افغانستان

دهاي اقتصادي سنگین آن،سالمت روانی جامعه را نیز با خطرات جدي رو به روشود.که عالوه بر پیام

سازد. می

این انحراف اجتماعی از سلسله مراتب خـاص برخـوردار بـوده واز مصـرف تفریحـی ناشـی از

هیجانات نوجوانی و جوانی شروع و به تدریج با نفوذ در عمق جسم و جان افراد مبـتال را اززنـدگی

سازد. تنها راه نجات افراد از بالي خانمانسوز اعتیاد،توکل به پروردگار بـی می ی ساقطفردي و اجتماع

همتا،همت بلند و نیز پیروي از عقل و منطق و نیز ایمـان قـوي و راسـخ بـه درمـان و بهبـود کامـل و

باشد. می تحصیل سالمت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

275

بیان مساله

و هـا ان کننـدهاي بـر افراد،خـانواده اعتیاد به عنوان بزرگترین بالي خانمانسوز،آثار و تبعات ویـر

و سـطوح متعـدد زنـدگی آسـیب هـا تواند بـه جنبـه می جوامع بر جاي گذاشته است. ازآنجا که اعتیاد

برساند، درمان اعتیاد نیز باید معطوف به همه این جوانب و سطوح باشد.طیف خدمات درمانی اعتیاد از

شود.(شـهبازي. مـی پزشکی و روان پزشکی را شامل آموزش بنیادي مسا له اعتیاد و مشاوره تا مراقبت

1381(

براي کمک کردن به مراجعه معتاد به منظور تغییر رفتارهاي مرتبط با اعتیاد روشهاي متعـددي را

توان به کار گرفت .بعد از آنکه رابطه قوي و حسنه اي بین مشـاور و مراجعـه ایجـاد شـد، مشـاور می

رفتارهاي نا خواسته را در او متوقف سـازد ایـن راهبردهـاي ،اي مختلفتواند با استفاده از راهبرده می

درمانی عبارتند از

این شـیوه عبـارت اسـت از ،آموزش آرام سازي:به آرام سازي عظالنی تدریجی معروف است-1

منقبض و شل کردن عضالت مختلف بدن به شیوه اي نظام دار

ریق مشاهده و تقلید رفتار دیگران اسـت .ایـن الگو سازي :الگو سازي به معناي یادگیري از ط-2

آنهـا را بـه ،دهد تا با نشان دادن رفتارهاي مورد نظر بـه مراجع می روش یادگیري اجتماعی به ما امکان

راحتی در او به وجود بیاوریم و حفظ کنیم .

حساسیت زدایی منظم :این روش عبارت است از پیوند تدریجی آرام سازي با تصـور کـردن -3

. گیرد می قعیتهاي اظطراب آور که به صورت سلسله مراتب صورتمو

انزجار درمانی:انزجار درمانی که به حساس کردن پنهان یا درمان کالمی بیـزار کننـده معـروف -4

شود می است معموال به عنوان جزیی از طیف وسیع درمان اعتیاد به کار برده

فردي کلیدي که در برنامه آموزش مراجعـه آموزش مهارتهاي اجتماعی :ازجمله مهارتهاي بین-5

ي اجتماعی آموزش ها شود عبارت است ا ز ارتباطات غیر کالمی،گسترش شبکه حمایت می به کار برده

قابلیت ابراز وجود و ...

تواند در درمـان و کـاهش اعتیـاد مـوثر می شود که تا چه میزان مشاوره می حال این سوال مطرح

باشد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

276

فایده پژوهش واهمیت، ضرورت

یی که با اعتیاد سروکار دارند هیچ چیزبه اندازه این فکر که اعتیاد همچنان بی وقفـه ها در خانواده

دهد آزار دهنده و دلهره آورنمی باشد. اعتیاد به منزله یک بیماري مزمن و بیمـاري می راه خود را ادامه

اد آدمهایی احمق و بد نیسـتند،زیرا اجتماعی پیش رونده توصیف شده است.آدمهاي معت-روانی-زیستی

آدمها،معتادبودن را انتخاب نمی کنند همانطور که انتخاب نمی کنند که خیال پرداز،افسـرده یـا دیـابتی

ي ویژه که اگر درمان ها باشند بلکه اعتیاد یک بیماري است یعنی وضعیتی غیر طبیعی با عالیم و نشانه

ه اینکه افراد معتاد تمرینات شدید و آشوب گرانـه اي را در نشود هر روز بدترمی شود. نقطه قابل توج

آورند.بر جسته ترین تحریف فرد معتاد مکانیسم دفاعی انکار می نحوه اندیشیدن و ادراك کردن به عمل

ــراهم ــراي شــخص ف ــار منطقــی مــی اســت کــه پناهگــاه بســیار مســتحکمی را ب ســازد.بنابراین اجب

بیهوده بوده و بـه طـور کلـی بـراي ،اي متوجه ساختن شخص معتادتهدیدات و تنبییه غالبا بر،وعقالنی

و سـطوح متعـدد هـا ـ توانـد بـه جنبـه می متوقف ساختن روند اعتیاد بی فایده است،از آنجا که اعتیاد

زندگی آسیب برساند درمان اعتیاد نیز باید معطوف به همه این جوانب و سطوح باشد،لذا درمـان بایـد

) 1381هبازي. انعطاف پذیر باشد. (ش

رابطه در مشاوره

هر برنامه درمانی براي مراجعان باید با توجه به شرایط زندگی آنها طراحی شود .

ذهنیتی شکل گرفته که معتقـد اسـت بـا ،در مورد مشاوره در زمینه اعتیاد، بر مبناي دانش متعارف

شـاورانی کـه بنـا را بـر ایـن مراجعه باید با بی اعتمادي و حتی بی احترامـی رفتـار شـود. در واقـع م

گذارند که رابطه درمانی باید به طور دو جانبه و بر مبناي اعتماد و هـم دلـی پـی ریـزي شـود،باید می

تالش کنند که این اصل در مورد درمان اعتیاد هم خدشه دار نشود. مشاور کـار آمـد در زمینـه درمـان

ــد داراي خصــلت ــاد بای ــرام یی چــون همدلی،صداقت،احســاس نهــا اعتی زدیکی،خــون گرمــی و احت

) 1982باشد.(سادي،

همدلی:همدلی به دریاقت احساست،عواطف یا نگرشهاي دیگـر افـراد در درون خـود اطـالق -1

توانیم به صورت می شود،به عبارت دیگر ما می

،یا حالتهاي بدنی دیگران را تجربه کنیم.براي مثـال ممکـن اسـت ها جا نشینی، احساسات،اندیشه

صحبت مراجعی گوش بدهد که از شدت نا امیـدي،پوچی و نـا تـوانی خـود بـراي ادامـه مشاوري به

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

277

زندگی،سخن بگوید. هر واکنش همدالنه،صریح و آرامش بخش است. واکنش همدالنه این اسـت کـه

آورد. همـدلی مناسـب بـه مـی دهد تصویرروشنی بـه دسـت می ور دارد از آنچه که مراجه توضیحمشا

حساس کند که او را درك کند و این احسـاس بـراي افـرادي کـه بـه اعتیـاد کند که ا می مراجع کمک

پردازند،تاثیر فوق العاده شفا بخشی دارد. می

ي مشاور،صـداقت اسـت کـه بـه توانـایی(خود بـودن) افـراد در هـا صداقت: از دیگر ویژگی -2

کنند و می پرهیز ،نندشود مشاوران صادق از اینکه نقشهاي کاذبی را ایفا ک می موقعیتهاي مختلف اطالق

همچنین حالت تدافعی هم به خود نمی گیرند و رفتار بیرونی آنها بـا احساسـات درونـی شـان یکـی

شـود و وفـا داري او را بـه درمـان مـی است.این گونه رفتار موجب بهبود توافق بین مشاور و مراجـع

ي منفی نسبت به خودشـان ها تلقیدهد در مورد آن دسته از معتادین مواد که به این اینگونه می افزایش

عادت کرده اند،رابطه صادقانه، مخصوصا مهم است.

احساس نزدیکی: احساس نزدیکی عبارت از احساسات واقعی بین مشاور و مراجع در همان -3

لحضه است در حالت ایده آل مشاور و مراجع به طور مرتب مشغول تبادل صادقانه و صریح چیزهایی

شود تا مراجع،بر واقعیـت تمرکـز کنـد.هنگام کـار بـا می گذرد.این روش باعث می هستند که بین آنها

پردازند،مشاور باید تالش کند تا همه توجه خود را معطوف فراینـد مشـاوره می مراجعانی که به اعتیاد

کند و آن را در مسیر خود نگه دارد.

شـود،یعنی در رفتارهـاي مـی خون گرمی: این ویژگی معموال به صورت غیر کالمی مشاهده -4

دهد که مشاور یک انسان است می یابد این واکنش نشان می همچون لبخند زدن و سر تکان دادن جلی

کنـد. یـک مشـاور خـون گـرم بـا ایجـاد احسـاس مقبولیـت مـی و جنبه انسانی را در مراجع تقویت

ند،علیر غم ایـن واقعیـت کـه پرداز می بخشد. مراجعانی که به اعتیاد می درمراجع،کیفیت درمان را بهبود

رفتار قبلی آنها ممکن است با توجه به ارزشهاي مشاور،غیر قابل قبول باشد،همچنان استحقاق رفتـاري

گرم و محترمانه را دارد.

تواننـد در می احترام:منظور از احترام،توانایی مشاور در بیان این نکته به مراجعان است که آنها -5

و تالش خود ادامه دهند و به اندازه کـافی بصـیرت و آزادي دارنـد کـه راه شرایط دشوار هم به حیاط

حل مناسب حال خود را بر گزینند و در فرایند تصمیم گیري درمانی،مشارکت ورزند.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

278

ي مشاوره در درمانها تکنیک

،احساسات و نگرشهاي خـود ها خود افشایی:خود افشایی عبارت از این است که مشاور،تجربه-1

کند. می گذارد،اما البته فقط به دلیل آنکه این اطالعات به مراجع کمک می مراجع در میانرا با

خود افشایی ابزار قدرتمندي است و گاه ممکن است در خالف جهت درمان هم به کار رود.خود

ه افشایی نباید براي به خود بالیدن مشاور مورد استفاده قرار گیرد. این روش زمانی بایـد مـورد اسـتفاد

سازد،تحمل کند وآنها را مورد استفاده قرار می قرار گیرد که مراجع بتواند اطالعاتی را که مشاور مطرح

تواند عزت نفس مراجعان را تقویت کند . می دهد. خود افشایی به جا

مقابلـه ،کردننـد تنهـا مهـارتی کـه نیـاز دارند مـی مقابله:در گذشته، بعضی از درمان گران فکـر -2

اما قطعاً نمی ،مراجهرا به جلو سوق داد،توان به کمک آن می مقابله ابزار مهمی است که (مواجهه)است

تواند به تنهایی پاسخ گویی تمامی نیازهاي مراجعی باشد که بـه اعتیـاد مبـتال اسـت. مقابلـه فقـط در

نیکـه تواند موثر باشد که رابطه همیارانه مستحکمی وجود داشته باشـد و آن هـم فقـط زما می موقعیتی

مراجع آمادگی در یافت کمک را داشته باشد

رسد ولـی الزم می کمی عجیب و غریب به نظر،سکوت:فکر اینکه سکوت یک توانایی است -3

درون نگـري را ،سـکوت بـه موقـع . است تا مشاوران مهارت سکوت مؤثر را در خود پـرورش دهنـد

کند می . این نا هماهنگی مراجع را وادارکند می کند و نا هماهنگی درمانی (اضطراب ) ایجاد می تسهیل

تا اقدامات سخت و درد ناکی را در در درمان انجام دهد.

را هبردهاي درمانی

تواند بـا اسـتفاده از راهبردهـاي می مشاور،بعد از آنکه رابطه قوي بین مشاور و مراجع ایجاد شد

رفتارهاي نا خواسته را در او متوقف سازد .،مختلف

در پرتـو ایـن . غالباً تسریع کننـده مصـرف مـواد مخـدر اسـت ،آرام سازي :اضطراب آموزش-1

عاقالنه این است که ابزاري داشته باشیم تا از طریق آن به مراجعان کمـک کنـیم تـا اضـطراب ،واقعیت

خود را کاهش دهند .

آموزش آرام سازي عبارت است از منقبض و شل کردن عضالت مختلف بدن به شـیوه اي نظـام

افراد معتـاد بـه ایـن . با اضطراب سازگار نیست،برند که آرامش می ار.این روش را از آن جهت به کارد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

279

ثانیـاً . شـود مـی دهند زیرا اوالً باعث کاهش اضطراب کلـی و تـنش معمـولی می شیوه به خوبی پاسخ

و عـاطفی یی ایجاد شده اند که بار اجتماعیها دهد که در مو قعیت می اضطراب و تنشی را نیز کاهش

شود . می شدیدي دارند .ثالثاً موجب آرامش قبل از خواب

بـه . الگو سازي:الگو سازي به معناي یاد گیري از طریق مشاهده و تقلید رفتار دیگران اسـت -1

دهد تا با نشان دادن رفتارهاي مورد نظر آنها را می طور کلی این روش یاد گیري اجتماعی به ما امکان

می توانیم مهارتهاي ارتبـاطی مناسـبی را ،ه وجود بیاوریم و حفظ کنیم .براي مثالبه راحتی در مراجع ب

حالتهاي بدنی،همدردي و رد کردن پیشنهاد مصرف مواد.،الگو سازي کنیم از قبیل طریقه نگاه کردن

ي هـا مشاوران غالبا مایلند به الگو سازي مداوم رفتارهـایی از قبیـل صمیمیت،صـداقت ومهـارت

بپردازند . خوب گوش دادن

حساسیت زدایی منظم :حساسیت زدایی منظم را معموال به لحاظ رابطـه ي کـه بـا آمـوزش -2

ان باید ابتـداتحت آمـوزش مرجعدر واقع تمامی . دهند می مورد بحث قرار،آرامش سازي عضالت دارد

ش عبـارت آرام سازي قرار بگیرند تا بتوان حساسیت زدایی منظم را در مورد آنها به کار بست .این رو

است از پیوند تدریجی آرام سازي با تصور کـردن موقعیتهـاي اضـطراب اور کـه بـه صـورت سلسـله

ه طور مکرر، ترسها را هم در خیال و هم در گربگیرد منطق این روش این است که ا می صورت،مراتب

ـ ،همراه با احساس آرام سازي تجربه کنیم و پیوند دهیم،زندگی واقعی ه طـور بر طرف خواهنـد شـد. ب

شود و هیچ قاعده معینی براي مدت زمان آن می طی چند جلسه انجام ،متعارف حساسیت زدایی منظم

مشاور باید نالش کند تا این نتـایج را ،با انجام این روش بر مبناي فهرست سلسله مراتبی. وجود ندارد

رنامه درمـانی جـامع به دنیاي زندگی واقعی مراجع تعمیم دهد.این روش باید به عنوان جزیی از یک ب

از توانایی مراجع براي ترك یا تعدیل ،مورد استفاده قرار گیرد و به خصوص زمانیکه اضطراب یا ترس

)1977کند بسیار مفید است .(میلر، می اعتیاد جلو گیري

انزجار درمانی پوشیده(پنهان) :انزجار درمانی پنهان که به حساس کردن پنهان یا درمان کالمی -3

. شـود مـی ،معموالً به عنوان جزیی از طیف وسیع درمان اعتیاد بـه کـار بـرده معروف است کنندهبیزار

دهنـد تـا از پاسـخ آرام سـازي اسـتفاده کننـد و آنهـا را وادار می مشاوران به راحتی مراجع را آموزش

ي ي تنفر آوري را تصور کنند که با مصرف مواد همراه هستند.روش درمانی بیـزار ها سازند تا صحنه می

دهد تا وضـعیت تصـویرهاي تنفـر آمیـز را در مراجـع بـه تناسـب می پنهان،به مراجع و مشاور اجازه

امکان ارتباط مستقیم (تخیلی ،این شیوه درمان. تنظیم کنند،ي خاص رفتاري او در مصرف موادها ویژگی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

280

با . کند می اهم)را بین تصویري نفرت انگیز از رفتار را با محیطی که با مصرف مواد عجین شده است فر

بخش کار ،عالوه بر راحتی اجرا و مقرون به صرفه بودن آن،درمان بیزاري پنهان،داشتن این جهات مثبت

)1985آمد و روش انسانی در نظام درمانی جامع است .(میلر،

ي مهم در درمان ها ي بین فردي یکی از جنبهها ي اجتماعی :آموزش مهارتها آموزش مهارت -4

بـه ایـن خـاطر مهـم هسـتند کـه ،ي بینهـا مهـارت . الت ناشی از اعتیاد را دارندافرادي است که مشک

ي پر با شند و براي جلب حمایت اجتماعی مورداستفاده قرار ها توانند ابزاري براي مقابله با موقعیت می

ي اجتماعی نیا موخته اند یا آنکه در طی سالهایی کـه اعتیـاد ها بگیرند زیرا بسیاري از مراجعان مهارت

ي بین فردي کلیدي که ها یشان را از دست داده اند. از جمله مهارتها داشته اند توانایی کار برد مهارت

می توان موارد زیر را ذکر کرد:،کنند می آنها در برنامه آموزش مراجع اشاره

سر صحبت را باز کردن . -1

ارتباطات غیر کالمی. -2

آموختن قابلیت ابراز وجود. -3

انتقاد کردن. -4

پیشنهاد مصرف موادرد کردن تقاضاي دیگران .رد کردن -5

ایجاد روابط نزدیک و صمیمی . -6

ي اجتماعی. ها گسترش شبکه حمایت -7

فضاهاي تخصصی درمان اعتیاد

دهند به نیازهاي خاصی از مراجع پاسخ می ،ي متنوعی مشغولند که هر کدامها مشاوران در محیط

شود بر انگیزند. از می به کیفیت مراقبتهایی که ارائهي مختلفی را نست ها کنند تا حساسیت می و تالش

جمله رایج ترین سازمانهایی که بر دزمان اعتیاد تاکید دارند عبارتند از :

مراکز سم زدایی: سم زدایی عبارتست از درمان کوتاه مدتی که بـه منظـور نظـارت بـر تـرك -1

ایی یک پدیده جسـمانی اسـت کـه از خطر مواد مورد اعتیاد، طرح ریزي شده است .اگر چه سم زد بی

در . با وجود این مسـتلزم تـالش جـدي مشـاور اسـت ،شود می طریق ان بدن فرد عاري از مواد مخدر

نقش اصلی مشاور عبارتست از:،محدوده مراکز سم زدایی

ي پزشکی مورد نیاز .ها پیگیري پیشرفت مراجع و ارجاع وي براي دریافت کمک-

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

281

فی به مراجع.ارایه حمایت شخصی / عاط -

تشوق و ترغیب مراجع و خانواده وي به استفاده از بحران سم زدایی بـه عنـوان فرصـتی بـراي -

تغییر .

ارزیابی نیازها و پتانسیل مراجع بري ادامه درمان. -

کار با مراجع به منظور ایجاد برنامه درمانی مناسب . -

ر مراکز.ایجادارتباط بین مراجعه کنندگان به مراکز محلی و دیگ-

توان در می ي باز پروري راها برنامه،ي باز توانی بیمارستانی :همانند مراکز سم زداییها بر نا مه-2

ي غیر بیمارستانی اجرا کرد. در واقع با تجربه بستري بیمـاران بـه صـورت پـاره ها بیمارستان یا محیط

دادن به بیمار براي اینکه شـب بـه وقت از طریق ارایه یک برنامه باز پروري کامل در طی روز و اجازه

گزینـه اي درمـانی ،خانه برود و تغییر دادن مدت بستري شدن بیمار توسط ارایه دهندگن ایـن خدمات

کمک به افراد براي درك مشکل خود و آماده ساختن آنها ،هدف کلی بنامه باز پروري. یابد می افزایش

براي بهبودي دراز مدت است.

:اجتماع درمانی یکی از روشهاي بسـیار مـوثر در درمـان اعتیـاد T C داراجتماعات درمان م -3

عبـارت اسـت از یـک TCسال قبل باز میگردد. 40است.سابقه بهره گیري از این روش دست کم به

هیجانی و خانوادگی ،عاطفی ،برنامه بسیار سازمان یافته و دقیق براي ایجاد تغییرات در سطوح رفتاري

دبسیاربر آموزش (خود بـاوري و مسـوولیت پـذیري اجتمـاعی ) (رشـد شخصـیتی) و که تأکی،معتادان

امکان شبانه روزي معتـادان TCدر ایجاد این تغییرات دارد. برنامه ،استفاده از فشار و تاثیر هم گروهها

گیرد. می با محیط فیزیکی مشخص را در بر،در جامعه اي کوچک

تصویري از یک ،TCسال است .محیط اجتماعی 3ا ماه ت 6مدت اجراي طرح به طور متوسط از

برنامه آگاهانه طراحی شده از زندگی اجتماعی است که فرایندهی اجتماعی و گروهی در آن با محتواي

).1381اولین ابزار درمانی خود اجتماع است. (عزیزي TCدرمانی شکل گرفته است.بنا بر این در

ـ مراکز مشاوره سر پایی :4

در طیفـی از . کند می خدمات مشاوره ا رائه ،ي متعددي به بیماران سر پاییها در محیط این مراکز

ي مختلف که از مراکز جامع بهداشت روانی مبتنی بر اجتماعی تا مطب خصوصی متخصصان و ها مکان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

282

و از اقـدامات جزیـی تـا ،از جلسات گروهی شبانه خیلی فشرده تا جلسات انفرادي دو هفتـه اي ،نیز

. گیرد می دراز مدت را در بر درمان

ي بسـیار متنـوعی ها هر چند مشاورة بیماران سر پایی از سوي مشاوران مراکز مشاوره به صورت

دهد که کار تا حدود زیادي اختصاصی شود می مشاوره سر پایی اوالً: به بیماران اجازه. گیرد می صورت

ي در مانی مبتنی بر اهـداف دراز مـدت و کوتـاه ها موجب بسط برنامه ،ثانیاً : مشاوره سر پایی بیماران

آورد که رفتارهـاي جدیـد را می گردد ثالثاً : مشاوره سر پایی براي مراجع این امکان را فراهم می مدت

) 1985در محیطها ي معمولی آزمایش کند. (میلر،

ي در مان نگهدارنده با متادون :ها ـ برنامه5

متادون در بسیاري از نقـاط دنیـا یـک روش مهـم در درمـان در حال حاضر در مان نگهدارنده با

انگلستان و استرالیا، هنگ کنگ، ،درمان نگهدارنده در آمریکا. گردد می وابستگی به مواد مخدر محسوب

در این روش فرد معتاد بـراي چنـدین سـال و . ي اروپایی در حال اجرا استها تعدادي دیگر از کشور

. ابـداع شـد 1964گیـرد ایـن درمـان در سـال می مان با متادون قرارحتی گاهی تا آخر عمر تحت در

نگرش نسبت به ادامه رفتـار ضـد ،ي در مان نگهدارنده با متادون با توجه به دوز مورد استفادهها برنامه

باشد به طور می متفاوت ،ي بلند مدتها خدمات پزشکی و اجتماعی ارائه شده و هدف ،اجتماعی بیمار

کنیم . می درمان به صورت زیر عمل کلی در برنامه

کنیم در صورتی که عالئم قطـع بـه می متادون خوراکی براي بیمار تجویز 30mgدر روز اول 1

. دیگر متادون براي بیمار تجویز کرد mg 10توان ، میاندازه کافی رفع نشدند

ر زیر بر اسـاس ـ دوز تجویزي را طی روزهاي بعد تا رسیدن به حد دلخواه یا هر یک از مقادی2

این درمان در اکثـر . دهیم می هدف برنامۀ در مانی و وجود یا عدم وجود عالئم قطع به تدریج افزایش

کاهش رفتارهـاي بـز هکارانـه و ،و داروهاي غیر اپیو ئیدها ها بیماران منجر به کاهش مصرف اپیو ئید

). 1381،گردد .(بختیاري می افسر دگی و افزایش اشتغال در آمد زا

انتخاب کم در دسر ترین راه حل :

توان به مؤ ثرترین وجه یاري کرد، به شرطی که درمان آنها بر اساس کم درد سـر می مراجعان را

ـ ،ترین راه حل طرح ریزي شده باشد و کلیه نیازهاي مر بوط به سـالمت جسـمانی ی و حمـایتی ایمن

ي جسـمی ـ شخصـی و اجتمـاعی مراجـع اهـ بدین ترتیب اگر تکیه گاه. مین شودمورد نیاز آنها هم تأ

به بر نامۀ خود یاري ارجاع کرد. اگـر در ،مناسب باشند باید آنها را تر جیحاً به جاي در مان حرفه اي

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

283

و نیز در مان غیر دارویی بر درمـان ،مشاورة سر پایی بر بستري کردن فرد ترجیح دارد ،مانی الزم باشد

. لند مدتو درمان کوتاه مدت بر درمان ب ،دارویی

. از همه بیشتر احتمال دارد که روابط اجتماعی مفید خود را حفظ کنند ،مراجعان سر پایی

نقش گروه درمانی

بازیهـاي ،ي جمعیها ي آموزشی،نشستها گروه اساساً براي فعالیت درمانی اعتیاد نظیر سخنرانی

عنصـر و ها، ی در بسـیاري از شـیوه گروه درمـان . شود می و درمان ایجاد،فعالیتهاي تفریحی،درمان گرانه

باشد . می مؤلفه اصلی درمان اعتیاد

باشـد .در بسـیاري از مکانهـا می بیمار و یک یا دو درمان گر 12تا 6گروه درمانی عمومآ شامل

شوند. از آنجـا کـه بسـیاري از بیمـاران چنـدین سـال می ي موجود ملحقها بیماران تازه وارد به گروه

دارو درآمیخته اند گروه درمانی ممکن است برخی افـراد را بـراي اولـین بـار بـه احساسات خود را با

. مدت طوالنی با احساساتشان رو در رو کند

صـلح ،از جملـه خشم ،احساسـات خـود ،یکی از احداف گـروه درمـانی ایـن اسـت کـه بیماران

گیرنـد کـه می ن یادو خوشحالی را به طور آشکار بیان نمایند .بیمارا،افسردگی،لذت دل آزردگی،طلبی

آن احساسات را به دیگران برسانند و به نیازهاي دیگران نیز گوش ،ماهیت احساسات خود را بشناسند

)1381فرا دهند .(شهبازي.

رهنمودهایی براي مشاوران درمان اعتیاد

ه کنند :شایسـت می مشاوران در برخورد با معضالت مرتبط با اعتیاد از رویکردهاي متنوعی استفاده

درسـتی خـود را نشـان خواهنـد داد مـورد ،است که مشاوران رهنمودهاي کلی زیر را که با مرور زمان

مشاوران باید:. توجه قرار دهند

مختص فرد باشد. ،درمانی را ارائه کنند که چه در روشها و چه در اهداف -1

اجعـان از روشها و رویکردهایی استفاده کنند که حس اعتماد به نفس را در هـر یـک از مر -2

افزایش دهند .

ي اجتماعی و محیطی و بهبود دراز مدت تکیه ها درمانی چند بعدي را ارائه کنند که بر چنبه -3

داشته باشد .

کم درد سر ترین درمان ممکن را براي هر بیمار برگزینند . -4

.)1939حساس با شند.(لوئیس ،نسبت به نیازهاي گوناگون مراجعان متنوع -5

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

284

نتایج

اگر اعتیـاد بـه وسـیله . ت با عواطف و احسا سات که آماده در یافت کمک استمعتاد انسانی اس

شود این انکار توسط مشاوره باید شکسته شود پشت این دیـوار انکـار مجموعـه اي از می معتاد انکار

روانی و اجتماعی قرار گرفته است معتادان عالوه بر آنک نیاز دارند به و جـود خـود ،مسایل جسمانی

از ،کار پیدا کننـد ،باور پیدا کنندالزم است تا کمک شوند از جرم و جنایت خود داري کنند در اجتماع

. کارهاي منجر به باز گشت خود داري کنند و روابط جدیدي بیابند

ئز اهمیـت در این مقاله به این نتیجه رسیدیم که درمان اعتیاد به وسیله مشاوره به همان اندازه حا

هر برنامۀ در مانی براي مرجعان باید با توجه به شـرایط زنـدگی . باشد می ی مؤثراست که درمان داروی

. آنها طراحی شود

احترام و ... و نیـز اسـتفاده از ،صداقت ،یی چون همدلیها یک مشاوره کار آمد با داشتن خصلت

جملـه آرام سکوت و همچنین استفاده از راهبر دهاي در مانی از ،مقابله ،تکنیکهاي چون خود افشایی

تواند نقـش بسـیار مـؤثري در درمـان می حساسیت زدایی منظم و انزجار در مانی ،الگو سازي ،سازي

. اعتیاد داشته باشد

ارائه پیشنهادات

و مشـاوره بـا آنـان ،ي فردي و خانوادگی خـاص ها افراد گرفتار اعتیاد مردمانی هستند با ویژگی

ي اختصاصـی اسـت پیشـنهادهاي هـا مند بودن از مهارتمستلزم شناخت هر چه جامع تر ایشان و بهر

کنند چشم انداز می جدیدي در زمینه درمان و پیشگیري از اعتیادبراي مشاورانی که با این مراجعان کار

. نوید بخشی است

ـ افزایش مراکز مشاوره 1

ـ جامع کردن سیستم درمان 2

ـ تشکیل تیم تخصصی از مشاوران براي درمان 3

مراکز اطالع رسانی قوي ـ ایجاد4

ـ راه اندازي تبلیغات و آموزش همگانی در مدارس و دانشگاهها5

ـ پر کردن اوقات فراغت نو جوانان با افزایش مراکز فرهنگی 6

).1384(میري آشتیانی،

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

285

منابع

انتشارات رشد تهران چاپ ،مشاوره با معتادان ،ابوالفضل. جودیت آ. ترجمه خادمی. ـ لوئیس1

,1385اول

تهران چاپ اول ،انتشارات مهاجر ،جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز ،الهام. ـ میري آشتیانی2

1385,

,1381چاپ اول زمستان ،انتشارات چهارم. عبد الرضا پیشگیري و درمان اعتیاد. ـ غریزي3

تهران چاپ ،انتشارات ارجمند ،راهنماي شناخت و در مان اعتیا د در ایران ،حامد. ـ بختیاري4

,1381اول

,1381زمستان ،انتشارات نقش کلک ،انسان و مسأله اعتیاد ،علی ،ـ شهبازي5

اعتیاد یا مرگ ،ـ دفتر امور اجتماعی و پیشگیري از وقوع جرم قوه قضائیه استان مازندران6

.1382چاپ اول. بهار ،تدریجی

ehavioral methods in the b 7 -caddy G.R. (1982). evaluation of Study of aslcoholism .G ardnerpress

8-Miller w.r .(1977).behavioral self.control Training in the treatment Of problem drinkers. Brunner/mazel

9- Millerwor 3(1985august).perspectives.on.treatment. Paper presented at the 34th International congress on

drug dependence calgarg Alberta. asndlcoholism

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

286

شناسی روانیمروري بر وابستگی به مواد با تکیه بر آسیب

محسن جدیدي

ت، هیات علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد شناسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقیقادانشجوي دکتري روان

عضو باشگاه پژوهشگران جوان -گز بندر

چکیده

هاي مختلف باز فرهنگباشد که از دیرهاي انحرافی اکثر جوامع میمصرف مواد قسمتی از فعالیت

از کنندگان بیش اند. در میان افرادي که به نوعی با مواد درگیرند، مصرفبا آن سروکار داشته

به خطر اي از مشکالت فردي(ي منفی و گستردهتولیدکنندگان و فروشندگان احتمال دارد که دامنه

هاي ذهنی و ...)، اجتماعی(از هم پاشیدن روابط اجتماعی، درگیري با قانون، افتادن سالمتی، درماندگی

کاري و...) را تجربه بیاده، هاي سنگین براي خرید مو ...) و اقتصادي(صرف هزینه ها،ي بیمارياشاعه

نمایند.

هاي مختلف علوم انسانی و تجربی همواره این موضوع ي مصرف مواد متخصصان حوزهدر زمینه

گردد، راستی چه عواملی باعث رشد این مساله در برخی افراد میبرانگیز بوده است که بهبرایشان بحث

ها جهت یافتن دهند. تالشود نشان نمیحال آنکه بعضی دیگر هیچ میلی براي مصرف از خ

شناسان، هاي مختلف متخصصین نظیر پزشکان، روانتوجیهات منطقی موجب گشته گروه

شناسان و ... دالیل متفاوتی را بر حسب دیدگاه نظري خود ارئه دهند. در این مقاله سعی شده تا جامعه

ها موضوع شناسی و انواع درمانمواد، سبب ي جزئی از مصرفي تعریفی از وابستگی، تاریخچهبا ارائه

شناسی روانی مورد بررسی قرار دهیم. اعتیاد را از دیدگاه آسیب

واژگان کلیدي:

درمان. –شناسی سبب -مصرف سوء -اعتیاد –وابستگی به مواد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

287

1)وابستگی به مواد (اعتیاد

(NIDA)مصــرف مــوادي ملــی ســوءطبــق نظــر متخصصــان مؤسســهیــاد بیمــاري مــزمن و اعت 2

مدت اي است که با جستجوي اجباري براي بدست آوردن و مصرف مواد و تغییرات درازکننده برگشت

، دپارتمان خدمات بهداشتی و انسانی ایاالت متحـده 3ي ملی بهداشتشود(مؤسسهدر مغز مشخص می

).2006، 4امریکا

تاریخچه و سیر مصرف مواد

دو دسته ي کلی مواد روانگردان طبیعی (مانند تریاك، حشیش و ...) مواد روانگردان از بعدي به

شوند که هـر و مواد روان گردان صنعتی(مانند اکستازي، کرك، پی سی پی، ال اس دي و...) تقسیم می

هاي متعـددي مـی باشـند و هریـک ي برخی مواد هستند یا داراي زیر شاخهیک خود یا زیر مجموعه

7000شود که تریاك شناسایی آن بـه حـدود ش خاصی هستند. چنین گفته میي پیدایداراي تاریخچه

استعمال تریاك بـراي تسـکین ،ها رایج بوده است. در ایران نیز اگر چهسال پیش در نزد تمدن سومري

درد در قرن سوم هجري قمري(قرن نهم میالدي) معمول بوده و ابوبکر محمـد بـن زکریـاي رازي در

کرده و استمرار داشته است، ولی اواخر نیمـه اول راي معالجه بیماران تجویز میهمان عصر تریاك را ب

قرن بیستم میالدي (قرن چهاردهم هجري شمسی) فقط مواد مصنوعی فراهم آمـده از تریـاك و سـایر

ترکیبات شیمیایی در معالجات و تسکین دردها(به طور رسمی) مورد استفاده قـرار گرفـت و مصـرف

ي پزشکی حذف گردید و در جداول مواد ممنوعه منظـور ها عنوان یک دارو از نسخهتریاك طبیعی به

مصرف تریاك و اعتیاد به آن که در زمان صفویه به اوج خود رسـید و بـه صـورت خـوردنی شد. سوء

در چین و سایر کشورها (از جمله ایران) در قرن سـیزدهم ها و کشیدن تریاك را آمریکایی معمول بود

در دوران قاجاریه اشاعه دادند. تریاك قیاري شده که معموالً به صورت لول خرید و هجري شمسی و

کشند از اواخر سلطنت قاجاریه شروع و در عصر پهلوي شایع شود و به وسیله ي وافور میفروش می

ي گرز خشخاش و تریاك بنا بر گزارش بعضـی چه مصرف شیره). اگر1384شد (باصري و همکاران،

ش هزار سال پیش سابقه مدون دارد، ولی آغاز قاچاق تریاك را باید از زمان فعالیت کمپانی منابع از ش

هند تولید و به چین صادر می کرد که طی آن انگلیسی هند شرقی دانست زیرا این کمپانی تریاك را در

1 Substance dependency(addiction) 2 National Institute of Drug Abuse 3 National Institute of Health 4 U.S Department of Health and Human Services

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

288

ین بر اثر همین صدور تریاك به چ 1856-60و 1839-42ي بین چین و انگلستان در سالهاي ها جنگ

یکـی . ها به وسیله ي این کمپانی که از قرن هفدهم شروع شده بـود، اتفـاق افتـاد و معتاد کردن چینی

گیـرد ال اس دي اسـت کـه توسـط ي شیمیایی و مصنوعی(صنعتی) فرا مـی دیگر از مواد که در دسته

گاه بدسـت اولین فرم آنرا در آزمایشـ 1938درسال -شیمیدان سویسی -1فمنها دکتري به نام آلبرت

آورد. این داروي توهم زا ابتدا توسط وي به طور تصادفی مصـرف شـد و امـروزه افـراد آنـرا جهـت

پسیلوسیبین را از نوعی قـارچ 1958ها در سال فمن بعدها برند.می و هیجانی به کار 2مصارف تفریحی

).2004تجزیه نمود که به صورت پودر کریستالی است(دیویسون؛ نیل و کرینگ،

کنیم به لحاظ تاریخی اکثراً دارویی که بیشتر مـورد سـوء مصـرف بـوده انگونه که مشاهده میهم

حشـیش و شـاهدانه ،مواد افیونی بوده، اما در سایر نقاط نیز سایر مواد مانند برگ گیاه کوکا در امریکا

شده اسـت و ایـن بیشتر در آسیا، الکل و مشروبات مختلف الکلی در اکثر مناطق دنیا و ... به کار برده

تر شدن علوم مانند شیمی بسیاري دیگر از مواد نیز به صورت صنعتی تهیـه در دسـت اواخر با پیشرفته

گرفت. مثـالً در اواخر قرن نوزدهم کوکایین نیز به طور گسترده افراد به صورت ممنوع یا مجاز قرار می

دمداران کشورها همواره با ایـن پدیـده سرشد. در قرن حاضر اکثر دولتها و و با اشتیاق به کار برده می

گیري دست به گریبانند که چگونه می توان از این چالش به سالمت بیرون آمد. آنها با استفاده از به کار

شناسی و ... سعی دارند تـا بـا متخصصان مختلف ازجمله روانشناسان، روانپزشکان، متخصصین جامعه

ي مشخصی از این مواد استفاده ا که بر خالف گذشته که عدهاین مشکل هر چه بهتر برخورد کنند، چر

کردند، امروزه افراد داراي سنین پایین مانند نوجوانان و جوانان نیز بر اسـاس متغیرهـایی کـه بعـداً می

اند.بحث خواهد شد، آماج این مساله قرار گرفته

طبقه بندي و انواع مواد

بر ساختار فیزیولوژیک و سایکولوژیک انسان دارد؟ کردي به راستی ماهیت مواد چیست؟ چه کار

شود؟ اینها همه سواالتی اسـت کدام است؟ چه عواملی باعث مصرف و وابستگی به آنها می ها انواع آن

که ذهن بسیاري از پژوهشگران، روانشناسان و نظریه پردازان را به خود مشغول ساخته و هر یـک نیـز

ي وابستگی و اي از بحث دربارهي آنها فراهم کرده اند. با ذکر پیشینهیی را براها در حد توان خود پاسخ

1 Albert Hoffman 2 Recreational

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

289

مصرف مواد، اکنون به بررسی انواع مواد و تاثیرات آنها بر مغز و بدن می پردازیم و اینکه آنهـا در سوء

شوند. جامعه چگونه مصرف می

تقسیم نماییم که هر یـک توانیم مواد را بر حسب تاثیراتشان بر رفتار به چهار دسته ي کلی ما می

-هاي کوچکتري است که ما به اختصار برخی از آنها را ذکر میخود داراي زیر مجموعه ها از این دسته

کنیم؛ ابتدا در اینجا بهتر است با این چهار گروه موارد آشنا شویم.

را CNS(1کند سازها موادي هستند که اصوالً فعالیـت سیسـتم عصـبی مرکـزي ( سازها:کند -1

فیزیولـوژیکی بـوده و بـه 2ي آنها کاهش سـطح برانگیختگـی دهند، به صورتیکه تاثیر عمدهکاهش می

(اتیل کند به حالت آرمیدگی (آرامی) رفتاري برسد و شامل داروهاي زیر است: الکلارگانیسم کمک می

هـا ربیتوراتها، مانند سکونال که از خـانواده بـا ها، داروهاي خواب آور و ضد اضطرابالکل)، مسکن

). در مقـادیر بـاالتر، 2003، 4و بـارلو 3لسیون(دوراندها ها مانند والیوم واست. و خانواده ي بنزودیازپین

توانند باعث مرگ شوند. مثالً، الکل در مقادیر باال با هاي حیاتی را متوقف کرده و میها کنشکنندهکند

).1381کند کردن تنفس می تواند موجب مرگ شود(آزاد،

شوند خلق، فعالیت، هوشیاري و آگاهی باال برود؛ به : مواد روانگردانی که باعث می 5محرکها -2

هاي روانی موجـب افـزایش انـرژي دسـتگاه عصـبی مرکـزي بـه صـورت کننده عبارت دیگرتحریک

شـوند. در ایـن گـروه از مـواد، فعـالی، بیقـراري و بـازداري اشـتها مـی پنداري، بیشسرخوشی، بزرگ

نیکوتین، کافئین، کوکائین و کرك وجود دارنـد. در ایـاالت متحـده آن دسـته مـوادي کـه ،اهامینآمفت

بیشترین مورد مصرفی را داشته است در طبقـه ي داروهـاي محـرك قـرار مـی گیرد(دورانـد و بـارلو،

2003.(

کـه در بوجود آمـد و برخـی برآوردهـا اشـاره دارد 1990ي نوعی آمفتامین در دهه :متاآمفتامین

هـا نــیز اند. متاآمفتامینمیلیون نفر بنا به دالیلی این نوع دارو را مصرف کرده 7/4ایاالت متحده حدود

تواند از راه دهانی یا تزریق وارد بدن شود و همچنین از طریق استنشاقی. این ماده، ها میمانند آمفتامین

شود. این داروهـا از آن یاد می "لور یخ (مث)ب"یا "یخ"کریستال یا بلور شفافی است که اغلب با نام

1 Central Nervous System 2 Arousal 3 Durand 4 Barlow 5 Stimulants

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

290

مدت قوي دارد، حتی بعد از اینکه چند سال مصرف دارو قطع شده باشد. تحقیقات حیوانی اثرات دراز

ها با با صدمه بر مغز، سیستم دو پـامین و سـروتونین را تحـت اشاره دارد که مصرف مزمن متاآمفتامین

).2004کرینگ، دهد (دیویسون؛ نیل و تاثیر قرار می

ها مواد آلی طبیعی در خشخاش هستند و داراي اثر تخدیر، سرخوشی، کاهش افیون :1هاافیون -3

ایـن ،هاي قدیمباشند (آنها باعث رهایی از درد و ایجاد خواب می شوند). سومريدرد یا بی دردي می

فین،کدئین، دمرول (نوعی خواب ها شامل مراست. افیون "گیاه خوشی "اند و معنی آن نام را بدان داده

دارنـد؛ 2اي در تسکین درد یا بـی دردي هاي مشابه هستند که کاربرد پزشکی عمدهآور صنعتی) و دارو

ها) براي استناد به خانواده این مخدرها و مـواد ترکیبـی تر اوپیودها (شبه افیوني گستردههمچنین واژه

گـردد ي با عمل مشابه که در مغز به طور طبیعی ترشـح مـی شیمیایی (مثالً: متادون، پتیدین) و نیز مواد

هـا (تریـاك و مشـتقات آن) ). افیون1381باشد(آزاد، ها) میها و دینورفینآندرفینها، بتا(مثالً، آنکفالین

پردازي و گاهی فقـدان همـاهنگی آلودگی، خیالنظیر مورفین و هرویین باعث ایجاد سرخوشی، خواب

-کانتین داراي یک اثر اولیه ي مضاعف می باشندن مشتقات نظیر هرویین و اکسیشود. بعضی از ایمی

احساس گرمـاي فـوري، سرخوشـی و وجـد سـریع بعـد از تزریـق داخـل وریـدي. در ایـن حالـت

سـاعت اعتمـاد بـه نفـس بـاالیی 6تا 4هایش پوشش یافته و به مدت ها و ترسکننده نگرانی مصرف

فوق پس از مدت معین فرو کش کرده و حالت کسلی و بهت جـایگزین آورد، اما تجربیات بدست می

24ي طـولی کنندگان جدي است. در یک مطالعـه ها براي مصرفي مصرف افیونها شود. پیامد آن می

درصد از آنها در سن چهل 28مشخص شد که نفر معتاد به هرویین انجام گرفت 500ساله که برروي

ناشی از قتل همنوع، خودکشی یا تصادف بـوده اسـت و یـک ها ن مرگسالگی در گذشتند؛ نیمی از ای

میرهاي ناشی از مصرف بیش از اندازه ي مواد بوده است. در این رابطه مرگ و ها سوم این مرگ و میر

هـاي اجتمـاعی گزارش شده است. از سوي دیگر، پیامـد کانتینمتعددي ناشی از مصرف افراطی اکسی

به طور متوسط در ایاالت متحده فرد معتاد -اي است، قابل توجهیز، خود مقولهبراي دستیابی به مواد ن

ایــن جـریــان بـاعـــث مشـکــالت ها پرداخت نماید؛ ودالر جهت دریافت افیون 200باید روزانه

شـود. بنـابراین قانونی مانـنـد دزدي، روسپیگري، یا فروش داروها میي غـیرها مـتعدد نظیر فعالیت

توانـد مصـرف مـواد، هاي جنایی باالست و به خودي خـود مـی مبستگی بین اعتیاد افیونی و فعالیته

1 Opiates 2 Analgesics

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

291

موجبات بروز جرائم را همراه داشته باشد. همچنـین یکـی دیگـر از مشـکالت مربوطـه بـه وضـعیت

گردد؛ زیرا این افراد همواره در معـرض اسـتفاده از سـرنگهاي آلـوده و بهداشت وسالمت افراد بر می

HIVغشته به ویروس آAIDSو 1

دیویسون؛ نیـل؛ (برندي این بیماریها را باال میهستند و امکان اشاعه 2

). 2004 ،کرینگ

توانـد هـذیان، تـوهم، پارانویـا که می -یا اسید LSDمانند -اند گردانی: مواد روان زاهاتوهم -4

ف اینگونه مواد تصاویر، صداها، احساسات فرد در زمان مصر -ایجاد کنند و ادراك حسی را تغییر دهند

). ایـن مـواد از لحـاظ 2003نماید(دورانـد و بـارلو، می و حتی بوها را به صورت تحریف شده ادراك

شـود (یعنـی شوند و استفاده از آنها منجر به وابستگی بدنی نمیفیزیولوژیایی اعتیاد آور محسوب نمی

هر چنـد وابسـتگی روانـی ممکـن اسـت بـه وقـوع شوند،موجب افزایش تحمل یا واکنش ترك نمی

) را PCPسـیکلیدین ( اس دي، و فـن جوآنـا، ال زاهایی از قبیل مـاري بپیوندد). بسیاري از افراد توهم

تر، هوشیاري بیشتر، یا بینش فزاینده ي خطاي حواسهاي معینی از قبیل آگاهی حسی روشنبراي تجربه

زاها، عالوه بـر دوز مصـرفی، بـه متغیرهـاي روان ). اثرات توهم1381(آزاد، دهندمورد استفاده قرار می

هاي مـرتبط بـا ها، انتظارات و انگیزهیعنی نگرش -شناختی متعددي نیز بستگی دارد. ویژگیهاي فردي

کننـد. همچنـین به طور گسترده تعیین کنندگی مهمی در واکنش به توهم زاها بازي مـی -مصرف دارو

کند نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.ر آن مصرف دارو را تجربه میموقعیتی هم که فرد د

تـرین آنهـا وجود دارنـد. یکـی از معـروف زاهاتوهمدر همین رابطه موادي نیز تحت عنوان شبه

برگیرنـده فرمـول مصرف آن غیر قانونی اعالم شـد. اکسـتازي در 1985اکستازي نام دارد که در سال

ها شبیه اسـت و نـوعی است. این ماده از لحاظ شیمیایی به مسکالین و آمفتامینشیمیایی ام دي ام اي

هـا زا و آمفتـامین هاي تـوهم است. اکستازي حاوي ترکیبی از خانواده 3روانگردان حاصل از جوزهندي

ها و باشد. امروزه مصرف این ماده در میان دانشکدهاست اما اثرات آن به طور کامل از آنها متفاوت می

گیـرد. ایـن مـاده بـا تـاثیر آموزان دبیرستانی باب شده و بیش از کوکایین مورد استفاده قـرار مـی انشد

به این ترتیـب سیسـتم و شودجذب آنها میهاي سروتونین باعث تولید آن و جلوگیري از بازبرگیرنده

کند. شـایان ذکـر اسـت کـه مصـرف آن باعـث مسـمومیت سیسـتم عصـبی سروتونین را تحریک می

کنـد مصـرف ایـن مـاده موجـب اشـکال در گردد. عالوه بر این سایر شواهد عنوان مـی سروتونین می

1 HIV(Human Immunodeficiency Virus) 2 AIDS(Acquired Immune Deficiency Syndrome) 3 Nutmeg

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

292

جوانا و اکستازي را با کنندگانی که مارياند، مصرفشود. بعضی مطالعات دریافتهیادگیري و حافظه می

اند. اند نقصهایی را در حافظه، سیالی کالم، و چابکی گزارش کردههم کرده

وضوعات تشخیصیمسائل و م

DSMهاي اولیهنسخهدر ه ومصرف مواد خودشان به عنوان اختالالت مطرح نبودکسیم و سوءلا 1

معتقد مؤلفان که چرا داشتند،قرار )اجتماعی نام پیشین شخصیت ضد(شخصیت اجتماع ستیز در طبقه

عوامل شناخت کم از . در حقیقت به خاطراست يمصرف مواد عالمت و نشانه اختالل دیگرسوءبودند

عرفی ـم ناـاز زم اما شد. یـته مـظر گرفـالقی در نـف اخـنوان عالمتی از ضعـبیولوژي به ع توارثی،

DSM-III ي ا طبقه گردید،مشخص موادي شناختی پیچیدهو روان شناختیزیست، که ماهیت 1980در

.براي آنها در نظر گرفته شد مجزا

آماري چهارم یي راهنماي تشخیص نظر شده اد در متن تجدیدي اختالالت وابسته به مو واژه

DSM-IV-TRآورد. به خصوص اینکه فرد هاي مختلفی را براي مواد فراهم می تشخیص زیرمجموعه 2

مصرف، مسمومیت یا ترك را دریافت هاي وابستگی، سوءتواند هر یک از تشخیص در جاي مناسب می

کند.

کـه گـاهی -گـردان روان یزیولوژیک ما نسبت به مصرف مـواد هرگونه واکنش ف: مسمومیت مواد

بـه مقـدار نـام دارد و مسمومیت ناشی از مصرف مواد -گیرد اوقات مستی یا احساس باال بودن نام می

ـ دارد. بسـتگی استعمال شده و واکـنش زیسـت شـناختی فـرد يماده مصرف قضـاوت ا مسـمومیت ب

مـثالً مشـکل در راه -یین آوردن(کاهش) توانایی حرکتـی و پا مختل(نقص در قضاوت)، تغییرات خلق

شود. می فرد مشخصدر -رفتن و تکلم

صـرف شـده چـه مقـدار شود کـه مـاده مصرف مواد اینگونه تعریف میسوء: سوء مصرف مواد

مصـرف تلقـی باشد. براي مثال، آیا نوشیدن دو پیمانه شراب در عرض یک سـاعت سـوء مشکل زا می

مصرف لحاظ شود؟ یکبار هرویین، باید سوء انه چطور؟ شش پیمانه چطور؟ آیا تزریقشود؟ سه پیم می

مصرف مـواد را اینگونـه سوء DSM-IV-TRمتن تجدید نظر شده چهارمین راهنماي تشخیصی آماري

کند. استفاده از این مواد تا مصرف مواد تا چه اندازه در زندگی فرد تداخل ایجاد می کند که تعریف می

1 Diagnostic and Statistical Manual 2 Diagnostic and Statistical Manual-IV-Text Revised

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

293

مصـرف تلقـی تواند به عنوان سـوء ، میآسیب رساندجا که به تحصیل، شغل یا روابط شما با دیگران آن

شود.

شـود. اگرچـه توصـیف مـی » اعتیاد«در زبان عامیانه، وابسته شدن به مواد معموالً : وابستگی مواد

انـد؛ امـا اسـیر شـده بریم که در چنگال مـواد ي اعتیاد را در توصیفات مربوط به افرادي به کار می واژه

ي اعتیاد یا وابستگی مواد وجود دارد. در تعریفی دیگر در مـورد وابسـتگی اختالف نظرهایی نیز درباره

کنـد و بـراي یا مـواد وابسـتگی پیـدا مـی مادهمواد اینگونه آمده است که فرد از لحاظ فیزیولوژیک به

تـرك و -نیـاز دارد(تحمـل). ایـن مفـاهیم ي اثر باال بودن (سرخوشی) به مواد بیشتر و بیشتري تجربه

هاي فیزیولوژیک بدن به مواد شیمیایی استعمال شده است. بـه طـور کلـی تـرك مـاده واکنش -تحمل

تواند باعث چاییدن، تب، اسهال، تهوع، استفراغ و همچنین دردها و ناراحتیهاي بدنی گردد. واکنش می

توان آنرا تحت همین شرایط در آزمایشگاه ست که میپاسخ فیزیولوژیک ا نوعیبه توقف مصرف مواد

زمانیکـه فـرد مـثالً ،باشـند ي مواد از نظر فیزیولوژیک به این طریق اعتیادآور نمی مشاهده کرد. اما همه

هاي ترك شدیدي را از نظر فیزیولوژیک تجربه گذارد نشانه یا ماري جوآنا را کنار می LSDنظیر موادي

شـامل اضـطراب، فقـدان انگیـزش و وترك کوکایین الگوهاي خاص خود را دارد هحالیک، درکند نمی

شود. کسالت می

-DSM-IV، ي راهنماي تشخیص آماري چهارم (انجمن روانپزشکی امریکانظر شدهدرمتن تجدید

TR :معیارها و عالئم وابستگی به شرح زیر است (

می شود: الف) فرآیند نیاز به مـاده جهـت نسبت به مواد که به دو صورت نشان داده 1تحمل -1

رسیدن به اثر مطلوب یا مسمویت. ب ) کاهش قابل مالحظه اثر با مصرف همان مقدار ماده.

ي مرضی ناشی ها که با یکی از عالئم زیر ظاهر می شود: الف)نشانه 2هاي مرضی تركنشانه -2

ي مرضی ترك (مثالً متادون بـه ها نهاز محرومیت ماده. ب ) مصرف ماده مشابه جهت جلوگیري از نشا

جاي هروئین).

رسـید اسـت، فرد فقط با نوشیدن یک جـرعه به لـذت مـی ،(مثالً مصرف مقدار بیشتر ماده -3

دهد). اما پـس از نوشیـدن اولیـه، نوشیـدن را تا مسمـومیت شدید ادامه می

.براي اعمال خویشتن داري هاي نا موفقمیل مداوم براي قطع یا کنترل مصرف، یا تالش -4

1 Tolerance 2 Withdrawal

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

294

(مـثال ً، مالقـات هاي الزم بـراي بدسـت آوردن مـواد صرف وقت زیاد در جهت فعالیت -5

یا استرداد آن در موارد شدید، چندین پزشک براي بدست آوردن نسخه یا انجام سرقت ) براي مصرف،

زندگی روزانه فرد حول محور مصرف مواد می چرخد.

شوند یا کاهش شغلی یا تفریحی فرد به علت مصرف ماده ترك می هاي اجتماعی،فعالیت -6

کناره گیري از رخدادهاي خانوادگی به دلیل اسراف در مصرف مواد). ،مثالً(یابند می

تداوم مصرف ماده به رغم شواهد دائمی یا بازگشت پذیر مبنی بر مسایل روان شـناختی، -7

(مـثالً هـاي مـرتبط بـا آن مـواد، خـواه بـه دلیـل پیامـد خواه به دلیل مصرف بدنی، یا اجتماعی

هاي مکرر، به دلیل رانندگی در حال مستی). دستگیري

دیده بـر مصـرف به عبارت دیگر وابستگی به مواد عبارتست از الگوهاي رفتاري که کنترل آسیب

ی فـرد را از هـم ي مواد را به رغم دانستن این موضوع که آن ماده زنـدگ مواد، مصرف مداوم یا فزاینده

ي نـاموفق بـراي ها می پاشد، ارائه می دهد. وابستگی به مواد همچنین به صورت میل مزمن یا کوشش

ترك یا کنترل مصرف یک ماده و جهت گیري زندگی فرد به سوي تهیه و مصرف آن ماده نیز شـناخته

"تحمل ماده "دي، مانند هاي فیزیولوژیایی نیرومنشده است. برخی از اشکال وابستگی به مواد، مولفه

).2004گیرد(دیویسون؛ نیل و کرینگ، را در بر می "ترك ماده"و الگوهاي اختصاصی

ICD-10)(1رهنمودهاي تشخیصی بر اساس

)، ادبیات دیگري ICDها نظیر طبقه بندي بین المللی اختالالت (اما طبق برخی دیگر از طبقه بندي

ي هـا عبارتند از: دسته اي از پدیده ICD-10شانگان وابستگی بر اساسنیز در این باره ذکر شده است. ن

فیزیولوژیک، رفتاري و شناختی که در آن مصرف یک ماده یا گروهی از مواد براي فرد اولویت بسـیار

کنـد. ویژگـی توصـیفی بیشتري در مقایسه با رفتارهاي دیگري که سابقاً ارزش باالیی داشتند، پیدا مـی

گـردان (کـه هـاي روان کننده بـراي مصـرف دارو وابستگی، تمایل نیرومند و گاه غلبهاساسی نشانگان

ممکن است از لحاظ پزشکی تجویز شده یا نشده باشند مانند الکل یـا توتـون) اسـت. ممکـن اسـت

شود دیگـر شواهدي موجود باشد مبنی بر اینکه بازگشت به مصرف ماده پس از مدتی پرهیز، باعث می

نگان در مقایسه با افراد غیر وابسته، سریعتر نمود مجدد پیدا کند. معموالً تشخیص قطعی ویژگیهاي نشا

1 International Classification of Disorders

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

295

وابستگی، تنها در صورتی باید داده شود که سه ویژگی یا تعـداد بیشـتري از ویژگیهـاي زیـر در طـی

یکسال گذشته تجربه شده یا نمود یافته باشند:

ه. ب) بروز مشکل در کنترل رفتـار مصـرف الف) میل شدید یا احساس اجبار براي مصرف ماد

) حالت ترك فیزیولوژیک به هنگام قطع یا کاهش مـاده ماده از نظر شروع، خاتمه یا میزان مصرف. ج

که با نشانگان ترك مشخصه ي آن ماده؛ یا مصرف همان مـاده (یـا مـاده اي بسـیار مشـابه) بـا هـدف

د) شواهد تحمل، به گونه اي که دوزهاي بـاالتري شود؛ي ترك ثابت میها تخفیف یا اجتناب از نشانه

شـد، ایجـاد کنـد. ازماده ي روانگردان الزم است تا آثاري را که در ابتدا با دوزهاي پایین تر حاصل می

اعتنایی پیش رونده به لذتها یا عالئق دیگر به دلیل مصرف مـاده ي روانگـردان، افـزایش مـدت هـ) بی

ي مصرف ماده به رغـم یا مصرف ماده یا برطرف شدن آثار آن. و) ادامهزمان الزم براي بدست آوردن

خـوارگی شـدید، در اثر مـی 1مانند آسیب رسیدن به کبد،آورهاي بسیار زیانشواهد روشن دال بر پیامد

ي هـا ي مصرف زیاد ماده یا نقـص ناشـی از دارو در کـارکرد ها هاي خلقی افسرده به دنبال دورهحالت

کننده از کم و کیف آسیب واقعـاً هایی صورت گیرد تا تعیین شود آیا مصرفید تالششناختی است؛ با

آگاه بوده یا انتظار می رود آگاه باشد یا نه.

نشانگان وابستگی ممکن است در مورد ماده ي خاصی وجود داشته باشد (مانند توتون یا دیازپام)

اي از مواد مختلف (مانند افرادي که طیف گسترده یا براي گروهی از مواد (مانند مواد افیونی) و یا براي

اي را که دسترس است مصرف کنند و به هنگـام پرهیـز از آنهـا، کنند هر مادهمرتب احساس اجبار می

ي نیکخـو و ؛ ترجمه ICD-10(شوند) هاي جسمانی حالت ترك میدچار درماندگی، بیقراري یا نشانه

).1375همکاران،

توانـد در تشخیص مربوط به مواد وجـود داردایـن اختالفـات مـی 114از بیش TRDSM-IV-در

بزرگساالن،کودکان و نوجوانان نیز بوجود آید و مورد تشخیص قرار گیرد. اختالالت وابسته به مـوادي

شود، سوء مصرف مواد و وابستگی بـه را دارند و اصوالً به نوجوانان نیز مربوط می 2که باالترین شیوع

).2003 3؛ به نقل از فرز،2000انجمن روانپزشکی امریکا، (مواد است(

1 Liver 2 Prevalence 3 Phares

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

296

گردان هاي وابستگی به مواد روانراه

در کل مراحل مختلفی وجود دارد که افراد قبل از اینکه دچار سوء مصرف مواد شوند آن را طی

کنند: می

گـاهی فشـار کـردن و : فرد مواد را به خاطر کنجکـاوي، عالقـه بـه خطـر ي آزمایشیمرحله -1

کنند. همساالن مصرف می

ي مصرف : در این مرحله، افراد مواد را فقط با دوستانی که آنها نیز تجربهي اجتماعیمرحله - 2

دهند. دارو را دارند، مورد استفاده قرار می

مـثالً، -: افراد در این مرحله، مواد را بـراي تغییـر احساسـات و رفتارشـان ي ابزاريمرحله -3

آرامش بیشتر در واکنش به استرس یا کسب احساس آرمیدگی بیشتر در مـوقعیتی کـه باعـث احساس

کنند. مصرف می -شود در آنها اضطراب بوجود آیدمی

ي هـا دهند و سایر جنبـه : در این مرحله افراد عادت مصرف مواد را رشد میي عادتیمرحله -4

دهند. زندگی را مورد اغماض و غفلت قرار می

ي انتخـابی و غفلـت از سـایر : تمرکز فرد در این مرحله به دستیابی به مادهي اجباريلهمرح -5

شود. هاي زندگی معطوف میجنبه

مصرف و وابستگی به مواد در ارتباط به طور کلی مصرف زود هنگام مواد با میزان باالتري از سوء

از یک پیشرفت نسـبتاً کلـی مصـرف گرایش دارند ،شوندمصرف مواد میکه وارد فاز سوءاست. افرادي

گردان مانند کوکائین یا هروئین پیروي نمایند؛ این پروسه جوآنا و سایر مواد روانسیگار تا تدخین ماري

) جوآنـا مـثالً مـاري معروف است به این معنا که مصرف زودهنگام مواد (" 1پدیده ي دروازه"به عنوان

کنند، اما ي افراد از این مراحل عبور نمی. اگرچه همه2دروازه اي است به سمت مصرف مواد سخت تر

معموالً اینگونه است، افرادي که سوء مصرف مواد دارند، ابتـدا از مراحـل ابتـدایی بـا شـدت مصـرف

ي عادتی و اجباري بدیهی است. عالوه اند. معموالً وابستگی به مواد در مرحلهي کمتري عبور کرده ماده

بعد به گري نیز با سوء مصرف و وابستگی مواد در ارتباط است که در قسمتبر این مراحل، عوامل دی

).2003ذکر آنها خواهیم پرداخت(فرز،

1 Gateway phenomenon 2 Harder

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

297

سبب شناسی سوءمصرف و وابستگی به مواد

کنند؟ پاسخ این سوال به دلیل انـواع متفـاوت به چه دلیل افراد مواد را بیش از اندازه مصرف می

گذارند، پیچیده مل متعددي که در تعامل با هر یک از این مواد تاثیر میشود و عواموادي که مصرف می

ي این مسـاله را مـورد است. نخستین تبیین براي سوءاستفاده از مواد که مشاهدات کلی متعددي درباره

اي بعضی محققان امیدوار بودند که بتوانند دسـته 1970و 1960هاي توجه قرار داد این بود که در دهه

ي هـا ات شخصیت که ممکن است علت اعتیاد به مواد محسوب شود را بشناسند، ولی کوشـش از صف

ساده براي یافتن یک الگوي متداول صفات شخصیت که زیر بناي اعتیاد باشد با شکست مواجـه شـد.

احتمال بسیار کمی وجود دارد که اعتیاد معلول تیپ شخصیتی معینی باشد.

ي مرضی ترك نیز در استفاده ي ها و کوشش براي اجتناب از نشانه دومین تبیین، یعنی اعتیاد بدنی

هاي ترك چیزي بـیش از رنـج کشـیدن از بیمـاري آنفـوالنزا مداوم از خواب آورها کافی نبود. واکنش

دانیم معتادان به هرویین که به بیمارستان برده می شوند و به هنگام بسـتري شـدن هـرویین نیست. می

ي مرضی ترك را طی مدت یک یا دو هفته نشان نمی دهند. بـا ایـن وجـود ها شانهکنند، ندریافت نمی

اند، معموالً پس از مرخص شدن، اکثریت زیادي از کسانی که نیاز بدنی خود براي ماده را از دست داده

پـس توان عوامل موقعیتی را براي تبیین این که چرا آنان آورند، آیا میمجدداً به استفاده از آن روي می

گیرنـد، بـه کـار بـرد؟ بسـیاري از سـربازان از غلبه بر وابستگی بدنی استفاده از هرویین را از سر مـی

امریکایی به هنگام جنگ ویتنام معتاد به هرویین شده بودند، پس از گذشت جنگ و بازگشت به امریکا

ي هـرویین اشکال در تهیهاستفاده از آن را به دلیل عوامل موقعیتی از قبیل نبود دسترسی آسان به آن و

به مصرف ادامه ندادند.

اي را تجربه کند تعیین نشده است و طبـق شـواهد شود شخصی مادهشرایط معینی که موجب می

ي مصرف مواد دسترسی داشتن به آن است؛ با این حال استفاده از مواد بینی کنندهپژوهشی بهترین پیش

وسیع که نمی توان دسترسی به مـواد را تنهـا علـت اعتیـاد به قدري پیچیده است و اعتیاد بدان چنان

دانست. دالیل شروع استفاده از مواد، پیچیده، گوناگون و مبهم است. اکثر سوءاستفاده کننـدگان مـواد،

احتماالً درآغاز براي حل بعضی مسایل اجتماعی، براي پاسخ به تاثیرات گروه همسـال، بـراي تسـکین

یا براي رسیدن به احساس سرخوشی به تقویت رسیده اند. بنابراین پس از حاالت هیجانی ناخوشایند،

کند؛ در این حال استفاده کننده بایـد بـا اشـتیاق بـه ، انگیزه استفاده از آن تغییر میي مصرف موادادامه

هاي ایجاد شـده سـازش حاصـل کنـد. تمایـل معتـادان بـراي ماده، ترس از ترك کردن و سایر انگیزه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

298

روابط اجتماعی و سبک زندگی معین نیز ممکن است یک عامل بر انگیزاننده باشد. به عبارت برقراري

فایـده اسـت. بسـیاري از محققـان براي اعتیاد به مواد، بـی دیگر، کوشش جهت یافتن یک علت ساده

طریـق امروزه معتقدند که عوامل بسیاري در استفاده از مواد دخالت دارند. کوشش براي تبیین اعتیاد از

سوالهاي ساده (مثالً، آیا داشتن صفات خاص شخصیتی علت اعتیاد است، آیا اعتیاد یک بیماري یا یک

بخش نیست. به نظر می رسد رفتار آموخته شده است، آیا وراثت در اعتیاد مهمتر است یا محیط؟) ثمر

ققان باید در پی عوامـل که اعتیاد محصول عوامل متعددي باشد که در یکدیگر تاثیر و تاثر دارند و مح

).1381اند(آزاد،مختلفی باشند که در این تعامل سهیم

مصرف و وابستگی به مواد، ما باید ابتدا بدانیم کـه وابسـتگی بـه در توجه به علل اختالالت سوء

گیرد. فرد باید ابتدا نسبت به ماده نوعی نگرش مثبت داشـته مواد عمال ً یک فرآیند رشدي را در بر می

ي ي مصرف ماده کند و بعد از عبور از این مرحله اسـت کـه بـه اسـتفاده د، سپس شروع به تجربهباش

مصـرف و آورد، سپس آنرا به صورت سنگین مصرف کرده و نهایتاً منجر به سـوء منظم از آن روي می

ي کلی بر اینست که بعد از مصرف سنگین طـوالنی مـدت، فـرد اسـیر شود. عقیدهوابستگی به آن می

فرآیندهاي زیست شناختی عوامل ترك و تحمل می گردد. پژوهشگران تنها این اواخر بوده است که به

اند. آشکار است متغیرهایی که در وابستگی به مواد دخیل اند تا حدي بـه ماهیت این فرایند توجه کرده

اسـت. بـراي این قضیه مربوطند که تا چه حد هر یک از این مراحل براي فرد حائز اهمیـت و توجـه

ي کشیدن آن به طور قـوي بـا مثال، ایجاد یک نگرش مثبت نسبت به تدخین سیگار و شروع به تجربه

منظم سیگار به طور مصرف سیگار سایر اعضاي خانواده فرد در ارتباط است. در همین رابطه، مصرف

ون؛ نیـل و قویتري با مصرف سیگار در همساالن و قابل دسـترس بـودن سـیگار مـرتبط است(دیویسـ

).2004کرینگ،

ابعاد بیولوژیک

هاي انجـام گرفتـه در مـورد اکثر پژوهش شناختی:زیست –تاثیرات ژنتیکی و عوامل عصبی

نوشـیدن اند که براي مصـرف و مصرف مواد این امکان را گزارش دادهعوامل بیولوژیک در مورد سوء

تـوان بـه مطالعـات انجـام در تایید این مطلب می مصرف مواد آمادگی ژنتیکی وجود دارد.الکل و سوء

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

299

قلوها اشاره نمود؛ این مطالعات مصرف الکل بیشتري را در دو قلوهاي یـک تخمکـی شده بر روي دو

هاي جالبی در مورد مکانیسم مهمی که اند. اخیراً پژوهشتخمکی گزارش کرده نسبت به دو قلوهاي دو

رسد نیکوتین نیز با جام شده است. مانند سایر مواد، به نظر میکند انژنتیک در مصرف سیگار بازي می

گردد، به طوریکه از بـاز جـذب دوپـامین در پامین باعث اثرات لذتبخش در مغز میتحریک سیستم دو

کند. به این ترتیب افرادي که از لحاظ ژنتیکـی حساسـیت بیشـتري بـه اثـرات جلوگیري می ها گیرنده

).1994کنندگان منظم سیگار باشند(دیویسون و نیل، رود که مصرفیشتري مینیکوتین دارند، احتمال ب

نظریات بیولوژیک و ژنتیک، از مطالعات خانواده و دو قلوها شواهد پژوهشی را مبنی بـر وجـود

مصرف مواد کلی، وقوع باالیی بین سوءمصرف مواد حمایت می کنند. به طورعوامل ارثی در مورد سوء

رف مواد در نوجوانان گزارش شده است. در یـک بررسـی پـژوهش ژنتیـک رفتـاري در والدین و مص

محققان به این نتیجه رسیدند که عوامل ژنتیک میزان تاثیر متوسطی در رشد مصرف الکل میان پسـران

هاي مختلف رابطه ي بین ژنی که باز ). پژوهش2003دارند اما در میان دختران تاثیر خفیفی دارد(فرز،

اند. یکی از اشکال این ژنها به احتمال کند مورد بررسی قرار دادهامین و نیکوتین را تنظیم میجذب دوپ

تواند این باشد افرادي که داراي این کمتر شروع سیگار کشیدن مربوط بوده است. تبیین نتایج فوق می

ال اینکه فـرد کنند و احتمژن به خصوص هستند تقویت کمتري را در نتیجه مصرف نیکوتین تجربه می

کشیده اند سازد در صورتیکه سیگار میسازد؛ همچنین آنها را قادر میبه مصرف روي آورد را کمتر می

).2004تري مصرف آنرا متوقف سازند(دیویسون؛ نیل و کرینگ؛ به طور ساده

هاي دیگري نیـز ذهـن پژوهشـگران را بـه هاي اخیر، عالوه بر ناقل عصبی دوپامین، ناقلدر سال

خود مشغول ساخته اند. قبالً متوجه شدیم که موادي مانند کوکـائین و آمفتـامین مسـتقیماً بـر سیسـتم

-شوند؛ گویا فعالشیمیایی می -گذارند و باعث آزاد شدن بسیار زیاد این ناقل عصبیدوپامین تاثیر می

رسـد به نظر می گردد. ولیشدن مستقیم مرکز لذت میسازي دوپامین با مصرف این مواد موجب فعال

دهنـد. مـثالً بعضـی تري این سیستم را تحت تاثیر قـرار مـی سایر موارد به طرق غیر مستقیم و پیچیده

شـوند. سیسـتم از شلیک مداوم باز داشته می "گابا"هاي ها در بخشی از مسیر لذت، توسط نروننرون

کنـد. رستادن اطالعات منـع مـی هاي دیگر را از فگابا یک سیستم ناقل عصبی بازدارنده است که نرون

دهد.الزم قرار "پایانخوشی بی"تواند ما را در حالت فعالیت نرونهاي گابا یکی از مواردي است که می

کننـد. یا سوپرایگوي سیستم عصبی لذت یاد می "پلیس مغز"به ذکر است که از سیستم گابا به عنوان

تریـاك، مـورفین، -ها باشندکنند افیونرا بازداري می رسد گروهی از مواد که آزاد شدن گابابه نظر می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

300

ماننـد و هاي گابا از بازداري دوپامین باز مـی گردد؛ در عوض نرونکه باعث بازداري گابا می -هرویین

دهند دو پامین بیشتري در مرکز پاداش مغز باقی بماند. موادي که مشخص شـد در تحریـک می هاجاز

هاسـت، بلکـه تقیم درگیرند، نه تنهـا شـامل آمفتـامین، کوکـائین و افیـون مرکز لذت مستقیم یا غیر مس

گیرد. نیکوتین و الکل را نیز در بر می

ابعاد روانشناختی

شناختی عمده براي مصرف مواد، تغییـر هاي روانشود که یکی از انگیزهعموماً اینگونه فرض می

دهـد(تقویت ي خلق مثبت را افزایش مـی ها خلق است. بنابراین مصرف مواد هم به خاطر اینکه حالت

-دهد(تقویت منفی)، داراي اثـر تقویـت هاي خلقی منفی را کاهش میمثبت)، هم به لحاظ اینکه حالت

هاي اولیه در این زمینه بر خصوصیات کاهش تنش مواد متمرکز بـوده انـد. کنندگی است. اکثر پژوهش

ی از مصـرف نیکـوتین پرداختنـد. بعضـی از هاي بعدي بیشتر به خصوصیات کاهش تنش ناشپژوهش

مصـرف کننـدگان الکـل تبـدیل ها حاکی از آنند که الکل تنش را در افرادي که هنوز بـه سـوء پژوهش

مصـرف -سیگار، الکل و... -دهد. البته این میزان کاهش به موقعیتی که در آن مواداند، کاهش مینشده

گـذاري و تغییـر بـر فراینـدهاي این دارند که الکل بـا تـاثیر داللت بر ها شود نیز بستگی دارد. یافتهمی

کند. شناختی و ادراکی اثرات خود را که مربوط به کاهش تنش است، ایجاد می

گذارنـد رابطـه ي موقـت بـین نیکوتین تاثیر مـی متغیر دیگري که بر اثرات کاهش تنش الکل و

شـود یـا نیکوتین قبل از استرس انجام می مصرف ماده و استرس است؛ یعنی اینکه آیا مصرف الکل یا

-بعد از آن. این عقیده وجود دارد که اکثر افراد الکل یا نیکوتین را در اثر افزایش استرس مصـرف مـی

کاهش دهد. شواهد تجربی براي ایـن کنند(مثالً: سپري کردن یک روز بد در اداره) تا اثرات استرس را

هایی دهد با افزایش استرس زندگی، میزان عود می بارهنشان می آید کهعقیده از برخی مطالعاتی بر می

از سوي دیگر، مطالعـات ).1994یابد(دیویسون و نیل، گذرانند، افزایش میي بازپروري را میکه دوره

پژوهشگران مشخص ساخته است کودکانی که احساسهاي منفی مانند تنهایی، تنش، گریه ي مفـرط و

هـا بـه مصـرف کنند، احتمال بیشتري دارد که نسبت به سایر بچهگزارش می و اینگونه موارد را تجربه

ماده روي آورند یا در صورت مصرف، مقدار زیادتري را مصرف کنند. از این رو محققان تعیین نمـوده

اند که نوجوانان گرایش به مصرف مواد را به عنوان راهی براي مقابله با احساسات منفی شان بـه کـار

برند.می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

301

ي سوءمصرف، این امکـان وجـود دارد کـه سازند که با توجه به مادهپژوهشگران خاطرنشان می

درمانی به کار برند. مثال ً افرادیکه مشکالت اضطرابی دارنـد ممکـن -افراد مواد را به عنوان نوعی خود

هستند. انتظار افراد از ي اضطراب ها یا الکل گرایش پیدا کنند، زیرا این مواد کاهندهاست به باربیتورات

گذارد. افرادي که انتظار دارند با نوشیدن الکل کمتر تاثیر مواد بر چگونگی واکنش آنها به مواد تاثیر می

دهند، چه واقعاً الکل نوشیده باشند، بازداري شوند، اعمال و رفتارهاي بازداري شده کمتري را نشان می

مصرف کرده باشند. این مشاهده درباره ي تـاثیر شـناخت چه دارو نمایی که فکر می کنند الکل است،

اي را به خود جلب هاي قابل مالحظهگردد که پژوهشمصرف مواد، اثر انتظار محسوب می یا افکار در

).2003کرده است(دوراند و بارلو،

ي مصـرفی هاي مهم و ابستگی به مواد که کمتر به آن توجه شده است معنـاي مـاده یکی از جنبه

شوند. آنها به طور فعال اي فرد است؛ افراد معموالً به طور ناگهانی و نامعلوم در دام مواد گرفتار نمیبر

پذیرند(لیندسی ها، اهداف و انتظاراتشان که نقش مهمی در مصرف مواد دارد، تاثیر میاز باورها، نگرش

).1994و پاول،

ادراکـات نوجـوان از مزایـاي الگوهاي نظري شناختی سـوء مصـرف و وابسـتگی بـه مـواد بـر

براي مثال: اثرات زیانبار، عدم رعایت و ي مصرف آن(ها مصرف(مثالً: پذیرش گروه همساالن) و هزینه

تایید از سوي والدین) متمرکز و معطوف است. همچنین انتظارات اثر الکل و دارو در رشـد الگوهـاي

توان تحت آنچه که افراد از مصرف مواد می مصرف و وابستگی دارو نقش مهمی دارد. انتظارات راسوء

اي(ماننـد کنند، تعریف نمود. اکثر انتظارات افراد از طریق یادگیري مشاهدهانتظار دارند یا پیش بینی می

ها که در آنها مصرف مواد نمایانده می شود) و نیـز هاي رسانهي والدین، همساالن یا شخصیتمشاهده

یابد.می تجربه ي مسقتیم رشد

اختالالت شخصیت مرتبط با سوء مصرف و وابستگی به مواد:

وجود نداشته باشد. اما باید 1اختاللی با نام اختالل شخصیت اعتیادي ها DSMاگرچه تاکنون در

هاي مربوط به آن یادآور شویم که یکی از عوامل روانشناختی مهم در اعتیاد، عامل شخصیت و آشفتگی

ارانه می تواند تأثیر مهمی بر اختالالت روان و اختالالت جسمانی است. صفات شخصیت ناسازگ

داشته باشد و حتی ممکن است خودشان منتج به نقصهاي معنادار بالینی در کارکردهاي شغلی یا

1 Addictive personality disorder

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

302

ي ها مشخص شده است افرادي که تشخیص آشفتگی. اجتماعی و نیز مشکالت شخصی گردد

رض خطر قابل توجه بیکار شدن، فقر اقتصادي، صدمه دهند، در معشخصیتی را به خود اختصاص می

دیدگی جسمانی، خشنونتهاي منجر به مرگ، سوءمصرف الکل و مواد، زندانی شدن، تکرار جنایات و

DSM-Vناپایداري معنادار در روابط می باشند (پیش نویس و طرح برنامه پژوهشی ؛ انجمن 1

).2002روانپزشکی آمریکا،

اي قویتر با مصرف مواد رسد که برخی از آنها رابطهیت به نظر میدر میان اختالالت شحص

داشته باشند. به طور مثال، اختالل شخصیت مرزي که ویژگی اصلی آن بی ثباتی یا ناپایداري در

-است به نظر می 2ي مختلف شخصیت، از جمله روابط بین فردي، رفتار، خلق و خود پندارهها زمینه

یکی از معیارهاي اصلی شخصیتی براي این DSMباشد به طوري که در رسد با مصرف مواد مرتبط

- ، قمار، سوء3اختالل (معیار اول)، زود انگیختگی یا پیش بینی ناپذیري، از قبل تکانشگري جنسی

). 1381رسانی است(آزاد، ها، پرخوري و به خود آسیبمصرف مواد و الکل، دزدي از فروشگاه

ن است در زنان داراي اختالل شخصیت مرزي دیده شود. یکی دیگر همچنین رفتار مصرف الکل ممک

مصرف مواد داشته باشد، اختالل ازاختالالت شخصیت که به نظر می رسد رابطه اي کلی با سوء

تواند به عنوان جزئی از ویژگی هیجان مصرف مواد در این افراد میشخصیت ضد اجتماعی است. سوء

).2004باشد (دیویسون، نیل و کرینگ، 4یزيخواهی اشان در رفتار اجتماع ست

سال 18بر اساس تعریف، اختالل شخصیت ضد اجتماعی فقط در افرادي که سنشان باالتر از

شوند، طبقه دیگري نماید. بنابراین کسانی که در سنین پایین تر مرتکب جرم و جنایات میاست رخ می

یف کودکان و وجوانان که مسایل رفتاري آنان طبقه اختالل سلوکی براي توص DSM-IVالزم است. در

ي نوجوانی است، به کار رفته است. رفتارهایی ي دورهبسیار جدي تر از شیطنتها و بدرفتاریهاي ساده

زنی، سرقت مسلحانه، تجاوز به که نشانه ي معمولی اختالل سلوکی هستند عبارتند از جیب بري، کیف

رحمی نسبت به حیوانات و انسانها، ابکاري، آتش افروزي، بیاستفاده از مواد، خرسوء عنف، دزدي،

فرار از مدرسه، تقلب در امتحان یا معامله، فرار از خانه و دعواي دائمی.

1 A Research Agenda for DSM-V 2 Self-concept 3 Sexual impulse 4 Psychopath

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

303

رسد در باالترین شانس ابتال به اختالل سلوکی در کودکان عوامل متعددي هستند که به نظر می

(ADHD)جه و بیش فعالیمؤثر باشند. این عوامل عبارتند از: اختالل نقص توشدگی از طرف طرد

والدین، انظباط شدید، نداشتن پدر، اعتیاد پدر به مواد مخدر و الکل، وارتباط با گروهی از کودکان

بزهکار. پدران کودکان مبتال به اختالل سلوکی به احتمال بیشتري مبتال به اختالل شخصیت ضد

). 2004اجتماعی هستند(دیویسون، نیل و کرینگ،

با اختالالت دیگري همراه اختالالت مصرف مواد (سوء مصرف و وابستگی به مواد) همواره

توان گفت که میزان این مالزمت باال است. یکی از اختالالت همراه که شیوع آن در است و می

-اختالالت مصرف مواد بسیار باال است، اختالل سلوك است با این تقریب که نیمی از نوجوانان سوء

باشند. اگرچه به نظر ي مواد واجد شرایط دریافت تشخیص معیارهاي اختالل سلوك میمصرف کننده

رابطه وجود داشته باشد، اما زمانی که مشکالت سلوکی از (ADHD)مصرف مواد و رسد بین سوءمی

نظر برخی توان طبقرود؛ به عبارت دیگر میشوند، این پیوند و رابطه از بین میلحاظ آماري کنترل می

مصرف یا وابستگی مواد وجود نداشته و سوء ADHDي قوي بین از پژوهشگران اعالم داشت رابطه

-باشد. سوءمصرف مواد بوده است، افسردگی میباشد. از جمله اختالالت دیگر که همراه با سوء

ي هتواند با رفتار خودکشی، اختالالت خوردن، اختالل استرس پس از ضایعمصرف مواد می

(PTSD)روانی(فرز، ي مقابله اي و اسنادي در ارتباط باشدها ، خلق و خوي دشوار، پرخاشگري، سبک1

2003.(

مشکالت دیگري از جمله ADHDاند که نوجوانان برخی دیگر از محققان نیز عنوان داشته

این گونه پرخاشگري (مانند آنچه که در اختالل سلوك وجود دارد) دارا می باشند. در صورتی که

...) همایند شده و (اجتماعی واختالالت تا سنین پس از نوجوانی ادامه یابد ممکن است با سایر عوامل

اجتماعی شود. ویژگی اساسی این گونه افراد داشتن الگوهاي گیري شخصیت ضدمنجر به شکل

اي عاطفی هي عدم همرنگی با هنجارهاي اجتماعی، عدم احساس مسئولیت و سایر ویژگیگسترده

هاي انجام شده امکان اینکه این افراد در مصرف مواد روانگردان درگیر شوند است؛ بر اساس پژوهش

اند مشخص شده کردهنسبت به سایر افرد بهنجار جامعه بیشتر است؛ نوجوانانی که مواد مصرف می

هاي و آشفتگی ي ضعیف، بیگانگی بین فردي، افسردگیاجتماعی و کنترل تکانهاست که اختالل ضد

1 Post Traumatic Stress Disorder

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

304

ها به این نکته اشاره دارند که اند. همچنین بعضی دیگر از پژوهشهیجانی مختلفی را دارا بوده

).1998، 1منها سایکوپاتی به طور قوي با مصرف الکل و مواد گوناگون در ارتباط است(کندال و

تالالت مصرف ) به بررسی رابطه ي شخصیت با اخ2000( 2گیو و اسالتسک،ي مکادر مطالعه

باره و افردي که داراي هاي بین شخصیت افراد میمواد و الکل پرداختند. آنها در این مطالعه تفاوت

سایر اختالالت وابسته به مواد بودند را بررسی نمودند. محققان در این پژوهش سه بعد کلی شخصیت

پذیري منفی و قید و بند. نتایج را مد نظر قرار دادند که عبارت بود از: هیجان پذیري مثبت، هیجان

هاي وابسته به الکل نمرات باالیی را تنها در مقیاس تهییج پذیري منفی از مطالعه نشان داد که آزمودنی

-هاي رواني حالتهاي خلقی منفی و درماندگیي آمادگی براي تجربهکنندهخود نشان دادند که منعکس

چه همراه الکل، چه بدون -کردندمواد را مصرف میهایی که سایر مواد و شناختی بود. آزمودنی

ي تمایل به سمت عدم در مقیاس قید و بند نمرات پایینی دریافت کردند که نشان دهنده -مصرف آن

ي اخالقی است.عالقگی به پایبندي به معیارهابازداري رفتاري و بی

ل سلوك و بیش فعالی اگرچه بین اختالل سلوکی و رفتار ضد اجتماعی و همچنین بین اختال

اجتماعی، فعالی را بر رفتار ضدهاي اثرات دراز مدت بیشرابطه وجود دارد، اما پژوهشگران شاخه

فعالی را به خود اختصاص کودك تشخیص بیش 147ي طولی که روي اند. در مطالعهبررسی نکرده

زارش والدین را در یک ي گها کودك گروه کنترل، پژوهشگران داده 73داده بودند در مقایسه با

سال بعد با مصاحبه ي اول مقایسه نمودند و در 8مصاحبه ي اولیه ارزیابی نمودند؛ و دفعه دوم یعنی

آوري هاي جمعسال پس از مصاحبه ي دوم به انجام رساندند. داده 8تا 4مرتبه سوم مصاحبه اي را

، درگیري با پلیس و سنجش اجتماعیشده حاکی از مصرف جاري مواد، تاریخچه ي رفتار ضد

همچنین در پژوهش .)2004، 3کاستی توجه بود(برکلی و همکارانفعالی/ي اختالل بیشها نشانه

شخصیتی افراد وابسته - ) نیز مشخص گردید که بین نیمرخ روانی1385جدیدي، شمسایی و نیکخواه (

داري وجود دارد.گردان و افراد عادي تفاوت معنیبه مواد روان

:مل شناختیعوا

1 Kendall and Hammen 2 McGue and Slutske 3 Barkley et al.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

305

گذارد. افرادي که انتظار دارنـد انتظار افراد از تأثیر مواد، بر چگونگی واکنش آنها به مواد تأثیر می

دهند، چه واقعاً الکل نوشیده با نوشیدن الکل کمتر بازداري شوند، اعمال بازداري شده کمتري نشان می

باشند. این مشاهده درباره تأثیر شناخت کنند الکل است مصرف کرده می باشند، چه دارونمایی که فکر

اي را به خود جلـب گردد که پژوهشهاي قابل مالحظه یا افکار در مصرف مواد، اثر انتظار محسوب می

کرده است.

گیـرد و احتمـاالً بخـاطر قـرار رسد این انتظارات قبل از مصرف واقعی مواد شکل مـی به نظر می

بـه گروهـی از جوانـان در یک مطالعـه .باشد و والدین میگرفتن در معرض مصرف مواد در همساالن

، محققان همان افـراد سنجیدمیاي داده شد که انتظار آنها از نوشیدن را کالس هفتم و هشتم پرسشنامه

مجـدداً کنـد، بینی مـی را یکسال بعد براي اینکه بفهمند انتظاراتشان چقدر نوشیدنهاي بعدیشان را پیش

دند. نتیجۀ جالب توجه افزایش چشمگیر نوشـیدن در یکسـال بعـد بـود. زمانیکـه مورد بررسی قرار دا

بـار در 4-2% آنها گزارش کردند که 15پژوهشگران اولین بار از آنها در این مورد سؤال کردند، حدود

% افزایش یافته بود. همچنین محققان 25اند. این رقم در پرسش سال آینده نوشیده مشروبات الکلی سال

کند که در آینده چـه کسـی مشـکالت نوشـیدن خواهـد بینی می پیش فتند که انتظارات از نوشیدن دریا

رفتـاري داشت. دانش آمـوزانی کـه انتظـار داشـتند الکـل عـالوه بـر قابلیتهـاي حرکتـی و شـناختی،

داشت احتمال بیشتري -هر چند همۀ شواهد با این اظهار مغایر است -شان را نیز بهبود بخشد اجتماعی

در کند که یک عامـل تـأثیر گـذار ها پیشنهاد می در سال آینده دچار مشکالت نوشیدن شوند. این یافته

اثرات مثبت نوشیدن مربوط خواهد بود. افراد از يبه باورها الکل شروع نوشیدن

ابعاد فرهنگی و اجتماعی

عه مربوط است. مثالً بعضی هاي مصرف مواد به عوامل و متغیرهاي فرهنگی هر جامیکی از جنبه

ها که در آن زراعت و کشت انگور و تاکستان رایج است مصرف مشروبات الکلـی از درجـه از فرهنگ

تایید بیشتري برخوردار است. یا در مناطقی که مرکز کشت تریاك و حشیش است مصرف این مواد را

رهنگی مصرف مواد بر احتمال مصـرف توانیم به وفور مشاهده کنیم. بنابراین نگرشها و الگوهاي فمی

اند مصرف گذارد. به عنوان مثال برخی مطالعات مشخص ساختهمصرف تاثیر میسنگین و نتیجتاً سوء

آهـن، مالکـان رسـتورانها، ي شغلی و اجتماعی نظیـر ملوانـان، کـارگران خـط ها الکل در بعضی حیطه

یشتر است و نوعی هنجار است؛ ایـن بـدان ها و فروشندگان مشروبات الکلی بصاحبان بارها، گارسون

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

306

به طور مشـابه، معناست که الکل به عنوان قسمتی از شغل ادراك شده و مصرف آ ن مورد تایید است.

ي دانش آموزان دبیرستانی بیشتر است. مثالً تـدخین آن در ها مصرف سیگار در میان بعضی خرده گروه

انی که نمرات ضـعیفی دارنـد و مشـکالت رفتـاري آموزدانش ،1میان اعضاي گروه موسیقی هوي متال

به خصـوص در ها ایجاد می کنند بیشتر است. تصمیم گرفتن براي کشیدن سیگار یا مصرف انواع ماده

-پذیرد، به خصـوص بـراي کسـانی کـه احسـاس خـود میان دانش آموزان از فشار همساالن تاثیر می

مصـرف 1960کند. همچنین مثالً در دهه ي پیدا میپایینی دارند، این مساله مصداق بیشتري کارآمدي

ي ایـن مـوارد، اعضـاي خـرده ي یهودي نشین بیشـتر بـود. در همـه ها هرویین و کراك در میان محله

).1994فرهنگهاي خاص احتمال بیشتري داشت تا درگیر مصرف مواد شوند(دیویسون و نیل،

گیرنـد تـاثیر خانـه باشـد. ین مواد قرار میرسد یکی از راههایی که افراد در معرض ابه نظر می

دهد که والدین معتاد به مواد نسبت به والدینی که مشکالت تحقیقات انجام گرفته بر کودکان نشان می

کنند. در مطالعات انجام گرفته مشخص مصرف ندارند زمان کمتري را صرف نظارت بر کودکانشان می

و سنین پایین فقدان نظارت والدین می باشد. زمانیکـه شد که یک عامل مهم مصرف مواد در نوجوانی

نظارت والدین بر فرزندان نامناسب باشد، احتمال اینکه فرزندان با همساالنی معاشرت کنند که مصرف

تواند منجر به عدم تحمل فشار همساالن گردد و به مصـرف مـواد کنند، باال رفته و میمواد را تایید می

معه به دو صورت به افراد وابسته می نگرد؛ یعنی دو دیدگاه همزمان نگرش به روي آورند. از جهتی جا

کند کـه عبارتنـد از ضـعف اخالقـی و الگـوي بیمـارگون مصرف مواد و وابستگی را مشخص میسوء

هنگام مواجهـه مصرف مواد را نوعی شکست افراد در کنترل خود "ضعف اخالقی "وابستگی. دیدگاه

در نظر می گیرد. طبق این دیدگاه، مصرف کنندگان فاقد منش یـا حفـاظ اخالقـی ها با مواد یا وسوسه

کند کـه وابسـتگی دارویـی براي مقاومت علیه وسوسه مواد هستند. در مقابل الگوي بیماري فرض می

بوسیله ي یک اختالل فیزیولوژیک نهفته بوجود می آید، درست مانند افراد دیابتی یا آسـمی کـه نمـی

نکته ي جالب آنکه هنجارهـاي فرهنگـی را به عنوان افراد مبتال و وابسته به مواد تلقی نمود.توان آنها

گذارد. به مصرف و وابستگی به مواد نیز تاثیر میبر نرخ سوء ،عالوه بر تعیین ماده مورد قبول و نامقبول

هـاي ر موقعیـت اي از اعضایشـان انتظـار دارنـد د هاي خاصی مانند فرهنــگ کـره عنوان مثال، فرهنگ

).2003اقتصادي ویژه به مصرف سنگین بـعضی مواد مانند الـکل بپردازند(دوراند و بارلو،

1 Heavy Metal

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

307

تواند به طور مستقیم از طریق آمادگی ژنتیک و همچنین الگو بـرداري والدین می مصرف مواد در

ر بکشند، حـدود رفتاري در فرزندان تاثیرات خاص بر جاي گذارد؛ براي مثال، اگر والدین هر دو سیگا

-کشدنسبت به زمانیکه فقط یکی از والدین سیگار می -چهار برابر احتمال بیشتري دارد که فرزند آنها

به مصرف سیگار روي آورد. همچنین نگرشهاي والدین نسبت به مصرف الکل بـه خصـوص نگـرش

ط اجتماعی که فرد محی ).2003پدران، با نگرش مصرف الکل در نوجوانان رابطه ي نزدیک دارد(فرز،

مصرف موارد را تحت تاثیر قرار دهد. داشتن دوستانی که سیگار مـی تواند سوءدر آن قرار دارد نیز می

بینـی کنـد. در مطالعـات طـولی کشد پـیش افرادي که سیگار نمی تواند مصرف سیگار را درکشند، می

کالس هشتم (سال بعد) دري کالس هفتم سیگار کشیدن، ها سازي در بچهمشخص گشته است همانند

تواند در افزایش مصرف مـواد پـیش ي سه ساله این جریان را میکند و در یک مطالعهبینی میرا پیش

هـایی کـه بینی کند. اگر چه فشار همساالن نقش مهمی در اثر گذاري براي مصرف مواد دارد، اما بچه

د به مصرف مواد روي آورند. مطالعه فوق داراي احساس خود کارآمدي باال هستند، احتمال کمتري دار

الکـل افـراد مـوثر واقـع هاي اجتماعی بر رفتار مصرف مـواد و کنند که شبکهاین عقیده را حمایت می

شـوند، در شود. اما سایر شواهد حاکی از آن است افرادي که به سمت سوءمصرف مواد کشیده مـی می

تاییـد نوشـیدن مشـروب را لگوهاي مصـرف مـواد و کنند که اهاي اجتماعی را انتخاب میواقع شبکه

اسـت و 1کند. در واقع دو تبیین گسترده در این زمینه وجود دارد که یکـی الگـوي تـاثیر اجتمـاعی می

اي از توضیح آنها از حضورتان گذشت(دیویسون؛ نیل است که مقدمه 2دیگري الگوي انتخاب اجتماعی

).2004و کرینگ،

رهنگ مشخص ساخته است که در برخی فرهنگها به لحاظ وجود ابعاد عوامل مربوط به بافت و ف

ها حاکی تر بوده است. در همین رابطه دادهمختلف اجتماعی میزان مصرف مواد به خصوص الکل پایین

انـد نسـبت بـه از آنست که مصرف الکل در نوجوانان التین تباري که در ایاالت متحده بـه دنیـا آمـده

هـا نشـان اند تفاوت دارند؛ در این زمینه پـژوهش به ایاالت متحده مهاجرت کرده همساالن آنها که تازه

داده است ارزشهاي سنتی خانوادگی، انسجام و پیوستگی خانوادگی و کنترل اجتماعی در طـول زمـان

براي التین تبارهاي متولد شده در ایاالت متحده رو به زوال گذاشته و آنهـا را بـراي درگیـر شـدن در

؛ انجمن روانپزشـکی DSM-Vایی نظیر مصرف الکل مستعدتر نموده است(پیش نویس پژوهشیرفتاره

1 Social influence 2 Social selection

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

308

). مصرف مواد نوجوانان با مصرف مواد در دوستان آنهـا همبسـتگی دارد. آیـا ایـن بـدان 2002امریکا،

شود یا اینکه فـرد دوسـتانی می باعث مصرف مواد در فرد معناست که مصرف مواد در گروه همساالن

کنند؟ یک مطالعه ي طولی دو نمونـه ي بـزرگ کـه شـامل کند که آنها نیز مواد مصرف میب میانتخا

نوجوان کالس هفتم بودند را مورد بررسی قـرار داد. محققـان در 1810نوجوان کالس ششم و 1702

یري گجوانا، سیگار و الکل نوجوانان و همساالنشان را اندازهاین مطالعه هرساله سه مرتبه مصرف ماري

نام داشـت، نگـرش نوجـوان را "تحمل براي انحراف"ي اول نوع اندازه گیري که کردند. در نمونهمی

بندي نوجوانان و هم شامل ي دوم هم شامل رتبهکرد. نمونهنسبت به رفتارهاي ضداجتماعی ارزیابی می

سایر متغیرهاي ایـن شد.ي رفتارهاي خودکنترلی و خلق و خوي نوجوانان میبندي معلمان دربارهرتبه

مطالعه عبارت بود از: جنسیت، نژاد، سطح تحصیالت والدین و پایگاه رضایت زناشویی والدین. میزان

ي مذکور در هر مرتبه از زمان آزمون با هم ترکیب شد تا یک متغیـر کلـی از مصرف براي هر سه ماده

ت بـا افـزایش بعـدي مصـرف مصرف ماده به دست آید. مصرف ماده در گروه همساالن به طـور مثبـ

نوجوان رابطه داشت که این خود حاکی از تاثیر گروه همساالن بود. تحمل براي انحراف، خلق و خوي

ي مصرف بیشتر مواد در نوجـوان و گـروه همسـاالن بینی کنندهکنترلی ضعیف همه پیشدشوار و خود

نوجوانان در گـروه همسـاالن در بود. همچنین سطح تحصیالت پایین والدین نیز با مصرف باالي مواد

هاي پیشگیرانه باید بر آموزش نوجوانان جهت کنار آمـدن کنند که تالشارتباط بود. محققان عنوان می

نوجوان با مصرف مواد در گروه همساالن باشد. از آنجا که خلق و خو و خودکنترلی نشـان دهنـده ي

سنین اولیه نوجوانی معطـوف باشـد(ویلس و عوامل خطر هستند، پس مالحظات در این حوزه باید بر

).1،2000کلیري

اي افراد اثرات باورها و درگیري مذهبی بر بهزیستی روانی و فیزیکی و راهکارهاي مقابله مذهب:

طور مطلوبی مورد پژوهش قرار گرفته است؛ اخیراً توجهات پژوهشی و علمی به تاثیرات مسن نسبتاً به

ي رفتارهـاي درگیـر در گیـري دربـاره انان و تاثیرش بر فراینـد تصـمیم عوامل مذهبی در زندگی نوجو

ي الکل، سیگار و مواد معطوف گشـته اسـت. در یـک بررسـی پژوهشـی در مـورد مـذهب و استفاده

کنند مطالعـات مربـوط بـه سـالمتی نوجوانـان روابـط رفتارهاي مربوط به سالمت محققان گزارش می

بط جنسی ومصرف مواد دارد. با این حـال، اکثـر پژوهشـگران معکوسی بین مذهب و درگیري در روا

اند، از عامل مذهب به عنوان یک عامـل زمانیکه عوامل مرتبط با خطر کردن و حمایت را بررسی کرده

1 Wills and Cleary

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

309

بحرانی سخن به میان نیامده و مذهب را اساسـاً بـه عنـوان نـوعی کنتـرل اجتمـاعی علیـه بزهکـاري،

اند. مطالعات اخیر مذهب را به عنوان عامل حمایتی بالقوه در نظر فتهرفتارهاي مخاطره آمیز در نظر گر

هاي خود در ایـن زمینـه ابـراز داشـته انـد، کند. چندتن از محققان در پژوهشگرفته و آنرا بررسی می

فقدان مذهب یا پایین بـودن سـطح آن مـی توانـد بـه عنـوان یـک عامـل خطرسـاز بـراي رفتارهـاي

قبیل مصرف مواد، تلقی گردد. نوجوانی از 1آفرین مشکل

جسـتند، نسـبت بـه دریک مطالعه مشخص شد دانشجویانی که در مراسم مذهبی شـرکت نمـی

کردند. طی برخی گزارشات، مشخص گشـته ها مقدار بیشتري الکل مصرف میها و پروتستانکاتولیک

-12نوجوانان سن ( است رفتار مذهبی مادر و حضور در مراسم مذهبی به طورمنفی با مصرف الکل در

اي دیگر از محققان حضـور در مراسـم عبـادي کلیسـا ومصـرف مـواد را در ) درارتباط است. عده14

حاکی از آنسـت همانگونـه کـه فراوانـی حضـور در کلیسـا افـزایش ها نوجوانان بررسی نمودند، یافته

لعـه ي نگرشـهاي یابـد. همچنـین نتـایج مشـابهی درمطا یابد، مصرف الکل و سایر مواد کاهش می می

دانشجو در هلند بدست آمده است. در پژوهشی که بر 1500مذهبی، باور به خدا، حضور در کلیسا، از

-که داراي سابقه ي اخراج از کالج نیز بودنـد -دانشجوي داراي مشکالت انظباطی انجام شد 475روي

مـال کمتـري دارد کـه بـه ي فعال مذهبی تعلق دارند، احتها مشخص گشت دانشجویانی که به خانواده

مصرف مواد روي آورند و همچنین احتمال کمتري داشت که دوستانی انتخاب نمایند که مصرف کننده

ي مواد باشند؛ این رابطه حتی زمانی هم که جو خانواده (همبستگی خانوادگی، ابـراز وجـود مثبـت و

ابـراز داشـتند کـه نتایجشـان تعارض) تحت کنترل قرار گرفت، همچنان مثبت باقی ماند. این محققان

تواند در شـروع و حفـظ دلگرم کننده است و نیز عنوان کردند که فشار همساالن دراین گروه سنی می

استفاده ي مواد موثر باشد. بر اساس یکی از گزارشات پژوهشی مشخص گشـته اسـت کـه تجربیـات

ت، در حالیکه نوع مذهبی بودنی حمایتی، آموزشی و تربیتی با کاهش مصرف ماده و دارو در ارتباط اس

مصــرف تواند با سـوء ي محدودیت داشتن، تعصب بیش از اندازه وتنبیه است، میها که داراي مشخصه

).2001(پالنت و شرمان، مـواد هـمـراه بـاشد

ها عنوان داشته اند افراد مذهب را به عنوان راهکاري دفاعی براي مقابله با برخی دیگر از پژوهش

اشان اسـت و به کار می برند. مذهب ومعنویت درنزد بسیاري از مردم، نکته ي کلیدي زندگی استرسها

کنند. در یک مطالعه ي فرا تحلیل حاصل از از آن به عنون ابزاري براي کنار آمدن با استرس استفاده می

1 Problematic

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

310

، مـذهبی 1اي مـذهبی مثبـت(مثالً: اخـالص پژوهش کمی، پژوهشـگران اثـرات راهکارهـاي مقابلـه 49

جستجوي کمک از روحانیون، یا ارتباط معنوي با خداوند) وراهکارهاي کنار آمدن مذهب منفی (مانند

: احساس تنبیه شدن از سوي خداوند، یا بیمار شدن به خاطر وجود و دخل و تصرف شیطان در فـرد)

ي مذهبی مثبـت ي متوسط مثبت بین راهکارهاي مقابله ارا مورد بررسی قرار دادند. نتایج به یک رابطه

و نتایج مثبت حل و قایع استرس آمیز داللت دارند. افرادي که راهکارهاي کنار آمدن مذهبی مثبـت را

کند. از سوي دیگر، راهکارهاي به کار می برند، افسردگی، اضطراب و درماندگی کمتري را تجربه می

راي رشد مثبت به کار رود، امـا بـا اي) مذهبی منفی نیز ممکن است به عنوان راهی بکنار آمدن (مقابله

تلویحاً اشـاره دارد کـه شـاید ها افسردگی و درماندگی نیز در ارتباط است. این یافته ،افزایش اضطراب

براي کنار آمـدن بـا اضـطرابها و ها افرادي که سوء مصرف مواد دارند، در به کارگیري از این مکانیسم

باید سایر عوامل اتیولوژیک مصرف مواد ها تفسیر این داده اند؛ البته درهاي زندگی دچار مشکلاسترس

).2005، 2را نیز در نظر گرفت (آنو و واسکونسلز

اختالالت وابسته به مواد: از سبب شناسی الگوي یکپارچه

دهنـد یـا بـه آن وابسـته مصرف قرار نمیکنند اما آنرا مورد سوء چرا برخی افراد مواد مصرف می

توانـد دهد و می دیدگاهی از چگونگی تأثیرات پیچیده مورد بحث ما را شرح می 1شکل گردند؟ نمی

. در معرض قرارگرفتن یا دسترس به مـواد الزم اسـت دست دهدبهاین فرایند ايبر علت منسجمیدر

توانـد ناشـی از گرفتن در معـرض مـواد مـی اما شرط کافی براي سوء مصرف یا وابستگی نیست. قرار

ها، والدین، همساالن و مستقیماً عدم نظارت و رسـیدگی والـدین باشـد. اینکـه رسانه تأثیرات مختلف:

افراد مواد مصرف کنند بستگی به انتظارات فرهنگی و اجتماعی مصرف مواد نیز دارد، چرا کـه اعمـال

مثالً ایجاد قوانین علیه -شود عالقگی به آن می خاص مصرف مواد را تشویق و اعمال دیگر موجب بی

ملک یا فروش مواد.ت

، حضور شدمصرف و وابستگی مواد بسیار پیچیده است. همانگونه که بحث مسیر استفاده تا سوء

مصرف و وابستگی به مواد روانگردان را افزایش دهد. در اینجـا تواند خطر سوء استرسورهاي عمده می

ي نقش بـازي کنـد. بـراي مثـال تواند انواع متفاوتی باشد، تا حد رسد تأثیرات ژنتیک که می به نظر می

1 Purity 2 Ano and Vasconcelles

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

311

ممکن است برخی افراد حساسیت بیشتر به اثرات موادي معین و برخی دیگر توانایی متابولیسم سریعتر

شوند. امکـان دارد از مواد -يو خطرناکتر -برند و از این طریق قادر به تحمل سطوح باالتر را به ارث

مصرف قرار دهد. مثالً، افراد را در معرض خطر سوء موقعیتها و شرایط روانپزشکی نیز بطور غیرمستقیم

اختاللی که با تعدي مـداوم علیـه -عقیده برا ین است که افراد مبتال به اختالل شخصیت ضداجتماعی

میزان برانگیختگی کمتر، را نسبت به دیگران دارنـد، و همـین -شود مشخص می 1هنجارهاي اجتماعی

یوع فزایندة سوء مصرف مواد در میان این گروه باشـد. بـا ایـن تواند علتی براي رواج و ش موضوع می

هـاي حال افراد دیگري هم که اختالالت خلقی یا اضطرابی دارند ممکن است بـراي رهـایی از نشـانه

-توانـد علـت میـزان بـاالي سـوء درمانی با مصرف مواد بپردازند، کاري که میمنفی اختاللشان به خود

شد.مصرف مواد در این افراد با

الگوي یکپارچه از اختالالت وابسته به مواد -1شکل

تواند از طرق مختلف و پیچیده ایجاد این عقیده که اختالل خاص می -2مفهوم غایت برابر معرفی

توان . بدیهی است سوء مصرف و وابستگی به هر یک از مواد را نمیاستدر اینجا بسیار مناسب -شود

عصـبی، -ژنتیـک، زیسـت شـناختی عوامـل توانـد ناشـی از کرد، زیرا می بینیاز روي یک عامل پیش

ژنی که در بسـیاري از -باشند می DRD2فرهنگی باشد. مثالً برخی افراد که داراي ژن وروانشناختی

شـوند. در بسـیاري از به سوء مصرف دچـار نمـی -افراد با مشکالت سوء مصرف مواد عمومیت دارد

1 Social norms

2 equifinality

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

312

مثالً زندگی در فقر و تنگدستی، یا آمـاج -کنند ترسورهاي زندگی را تجربه میافرادیکه شدیدترین اس

آیند. آشـکار رسد بدون میل به مصرف مواد با زندگی کنار می به نظر می -باشند خشونت و تعصب می

مصرف مواد وجود دارد که ما اکنـون در ابتـداي شناسـایی رئـوس است که راههاي متفاوتی براي سوء

ي وابستگی به مواد هستیم.اصلی روشها

هاي بیولوژي و شناخت جهت شـرکت اي مکرراً مصرف شود، واکنش مغز در حوزه زمانیکه ماده

کننـدگان شود که مصرف د باعث تحمل میاشود. مصرف مداوم اکثر مو میهمدست در وابستگی با آن

وجـود بهامون مصرف هم شدن پیرکند. همچنین شرطی را به مصرف براي رسیدن به همان اثر ملزم می

گردد. آید. تداعی تجربیات لذتبخش در محیطهاي معین باعث میل به مصرف، حتی در نبود مواد می می

با این حال تصویر پیچیده فوق شرایط زندگی افراد وابسته به مواد را بطور منصفانه بیان نکـرده اسـت.

دارد. ما تنهـا سـطوح مشـترك ایـن هر فرد داستان و مسیر خاصی خود را در سوءمصرف و وابستگی

ایم. مسئلۀ تغییر را بررسی نموده

درمان اختالالت وابسته به مواد

درمان افراد مبتال به اختالالت وابسته به مواد کار دشواري است. شاید به دلیـل راههـاي متفـاوت

کنند، این منظر یورود به مصرف و ترکیب تأثیراتی که گاهی اوقات براي احاطه کردن فرد با هم کار م

و رغبـت شـروع اند، میل براي افراد وابسته خیلی مثبت نباشد. حتی در افرادیکه با موفقیت ترك کرده

یعنـی ؛بپذیرد که به کمـک نیـاز دارد بایست. فرد وابسته میتواند یک عمر دوام یابد مصرف مجدد می

اي فائق آمدن بر این وابستگی مزمن نیز به کمک دیگران بر در حقیقت با مواد مشکل دارد و قبول کند

باشـد. احتیاج دارد. بدیهی است که عامل داشتن انگیزه براي حل مشکل مواد در درمـان ضـروري مـی

تواند یـک مـانع مصرف میتواند کند و این در درمان سوء درمانگر به کسیکه خواهان تغییر نیست نمی

نی دارند. باشد، درست مانند افرادیکه اختالل کم اشتهایی روا

درمان شود گاهی هاي مختلفی معطوف می درمان افرادیکه اختالالت وابسته به مواد دارند به حوزه

شود و معموالً هدف نهایی ترك است. در شرایط فرایند ترك طراحی می بر اساسبراي کمک به افراد

وابسـتگی هـروئین دیگر هدف نهایی رساندن افراد به حفظ یک سطح معین است. مـثالً مـا در مـورد

-ماننـد متـادون -هروئین به اعتیاد دیگر مانند خواهیم دید که بهترین سناریو اغلب تبدیل یک اعتیاد

است. تعجب آور نیست که درمان مبتالیان به سوء مصرف و وابسته به مواد، موضـوع سـاده و دسـت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

313

ما درمان اختالالت وابسته به مـواد بود.اي نخواهد باشد، یعنی تغییر افکار یا رفتار کار ساده یافتنی نمی

را بعنوان یک کل بحث خواهیم کرد زیرا صرفنظر از نوع مواد، در درمانها اشتراکاتی نیـز وجـود دارد.

کننـد کـه چطـور به ایـن توجـه مـی براي مثال، درمانهاي بیولوژیک یک طرح مشترك دارند و معموالً

حائـل و احاطـه کـرد). همچنـین بسـیاري از رویکردهـاي توان اثرات مواد مصرفی را پوشاند(آنرا می

روانشناختی کمک به افراد وابسته، داراي طرح عمومی آموزشی مهارت برخورد و مقابله بـا فشـارهاي

باشند. زندگیشان می

درمانهاي بیولوژیک

و 2، آنتاگونیسـتی 1دهـیم: درمانهـاي آگونیسـتی ما سه نوع درمان بیولوژیکی را مد نظر قـرار مـی

.3انزجاري

یدرمان جایگزینی آگونیست

دانش فزایندة ما درباره تأثیر مواد روانگردان بر مغز؛ محققان را به کشـف راههـایی کـه موجـب

سازي فـرد بـا آگونیستی نیاز به آماده 4شود، رهنمون ساخت. روش جایگزینی تغییر مسیر وابستگی می

. نامند رو آنرا آگونیست میاز این -ده اعتیادآور داردبا ما مشابهیداروي دیگر دارد که ساختار شیمیایی

اگـر چـه ایـن ؛رود افیونی است که اغلب بعنوان جایگزین هروئین بکار می يمتادون دارو براي مثال،

کـاهش درد و موجباما بطور ابتدایی شود، کننده نمیمصرف دراحساس خوشایند باعث دارو سریعاً

با افـزایش البته الزم به ذکر است کند. هاي ترك هروئین جلوگیري می شانهن يهو از تجرب شدهتسکین

کنند و توانایی تسکین دهـی و کـاهش میزان استفاده، مصرف کنندگان نسبت به متادون تحمل پیدا می

زیرا ،شوند است که اثرات انگیزشی به مسائل مهمی تبدیل می جادر این ؛دهد درد خود را از دست می

از سوي .کنند هاي ناقل عصبی مشابهی عمل می بوده و برگیرنده 5متادون داراي تحمل متقابلهروئین و

شـود. پـژوهش در دیگر متادون مصرفی براي درمان اعتیاد هروئین باعث معتاد شدن فرد به متادون می

از آنهـا کند زمانیکه معتادان مصرفشان را با مشاوره مـنظم همـراه کننـد، بسـیاري این مورد پیشنهاد می

1 Agonistic

2 Antagonistic

3 Aversive

4 substitution

5 cross- tolerant

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

314

هـا نتـایج اما همۀ پـژوهش . شوند هاي جنایی میگیر فعالیتو کمتر دریافته ینشان کاهش ئمصرف هرو

صدي از افراد که تحت درمان متادون هستند به سوء مصرف سایر مواد نظیر کوکایینخوبی ندارند، در

دهند. ها ادامه مینیو بنزودیازپ

تـوان در درمـان زیسـت شـناختی سـیگار کشـیدن مییک نوع جایگزینی آگونیست را همچنین

کننـدگان نیکـوتین را شود. یعنی مصرف جایگزین می -نیکوتین -مالحظه کرد. در این مورد خود ماده

(شکل -استفاده از طریق پوست - 2با برچسبهاي نیکوتینی -استفاده دهانی - 1بصورت آدامس نیکوتین

هاي مربوط به کشیدن سیگار از در این روش اشتیاق و نشانه کنند که مصرف میزیر را مالحظه نمایید)

هاي تـرك دارو را کـاهش دهـد. شود تا نشانه شود. این دوز کم کم وارد خون می بین رفته یا کمتر می

موفق بـوده اسـت، اگرچـه اثـرات آن بطور کلی آدامس نیکوتین در کمک به افراد جهت ترك سیگار،

شود که با درمان روانشناختی حمایتی همراه باشـد. همـراه بـا درمـان یزمانی به بهترین وجه حاصل م

% افرادیکه سیگار 20آدامس نیکوتین شامل آموزش جهت استفاده مناسب و ارائه این حقیقت که حدود

شوند؛ اما هر دوي این درمانها اگر بدون کشیدن را با موفقیت کنار گذارشتند، به خود آدامس وابسته می

اي از این افراد سـیگاري پـس از تعداد قابل مالحظه تر استفاده شوند اجتماعی جامع -روانی هاي برنامه

.قطع مصرف آدامس یا برچسب، برگشت خواهند داشت

درمان آنتاگونیست

توضـیح نمایند. کنند یا علیه آن عمل می اثرات مواد روانگردان را بلوکه می مواد آنتاگونیستی

هاي عصبی مغز موجب لـذت دي از مواد روانگردان بواسطۀ درگیري با انتقال دهندهیم که تعداد زیاددا

شوند. اگر پیامدهاي خوشایند به علت بلوکه شدن بوجود نیایند چه خواهد شد؟ آیا افـراد مصـرف می

کنـیم؛ آنتاگونیست مراجعـه مـی موادکنند؟ براي پاسخ به این سؤاالت به بلوکه شده را متوقف می مواد

باشد. روانگردان را سد یا با پیامدهایشان مغایر می يهاثرات ماد مواد این

نمـاییم؛ اگرچه تنوعی از این مواد وجود دارد، اما ما به طور مختصر بـه یکـی از آنهـا اشـاره مـی

باشـد. مصـرف ایـن دارو هـا مـی ترین داروي مورد استفاده بعنوان آنتاگونیست افیـون رایج 3نالترکسون

گـردد کـه هـاي تـرك مـی باشد موجب بروز سریع نشانه ه به یکی از افیونها وابسته میتوسط فردي ک

1 Nicotine Gum

2 Nicotine patch

3 Naltrexone

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

315

برد. مصرف کننده جوانب فوق العاده ناخوشایند دارد، زیرا این دارو اثرات شنگولی افیونها را از بین می

ـ ونی را کنـار باید براي درمان انگیزه باالیی داشته باشد، و باید قبل از شروع به مصرف کـامالً مـواد افی

گذاشته باشد. به همین خاطر مصرف نالترکسون با موفقیت محدودي روبرو بوده است.

بر توجه به راههاي بلوکه سازي پیامـدهاي خوشـایند مـواد روانگـردان، عالوه .درمان انزجاري

. سـازد مصرف را فوق العاده ناخوشایند مـی هستند که پیامدهاي سوء موادبرخی درمانها شامل مصرف

شـود. رایجتـرین و اعتقاد براین است که تداعی مواد با احساس بیماري، موجب اجتنـاب از مـواد مـی

-که به نام آنتابیوز نیز معروف است-ترین این سبکهاي درمانی، دارویی به نام دي سولفیرام شدهشناخته

زیـه محصـول فرعـی الکـل گیـرد. ایـن دارو از تج که براي افراد وابسته به الکل مورد استفاده قرار می

شـود. بطـور هیـد موجـب احسـاس بیمـاري مـی دستیلآورد. تولید اَ هید جلوگیري به عمل میدستیلاَ

نوشند تهوع، استفراغ و باال رفتن ضـربان الکلی می اتمشروب ،آنتابیوز روشنتر، افرادیکه بعد از مصرف

نوشـیدن بـه ابیوز را هر روز قبـل از میـل نمایند. طبق قاعده مصرف، فرد آنت قلب و تنفس را تجربه می

اي بـراي این کار مسئله عمده یتقبولم. متأسفانه، عدم دکند تا وي را از نوشیدن برحذر دار مصرف می

باشد و طی چند روز پرهیز از استعمال آنتابیوز فرصت کافی براي شروع مصـرف می مصرف این دارو

دوباره بوجود خواهد آمد.

اجتماعی -درمانهاي روانی

هاي درمانی جامع به منظور کمک به افراد داراي سوء مصرف و عقیده بر این است که اکثر برنامه

کنـد. هایی است که اثر بخشی پیمان درمانی را تقویت مـی وابسته شامل تعداد زیادي از عناصر و مؤلفه

بـا همراهـی درمانهـاي رسید که می شناختی دیده شد، به نظر همانگونه که در بررسی درمانهاي زیست

اجتمـاعی را -روانـی یابد. تعداد زیـادي از درمانهـاي روانشناختی، اثربخشی این درمانها افزایش می

افکنیم، سپس بعضی رویکردهاي درمـانی گسـترده را بررسـی ابتدا به آنها نگاهی می توان بکار برد، می

ما پیوسته رویکرد فلسفی خودشان را دارند. ما اي تشکیل شده اند، ا کنیم که اغلب از تکنیکهاي ویژه می

نام، نوشیدن کنترل شده هاي بی پردازیم: درمان بستري بیمارستانی، الکل مورد از این رویکردها می 4به

شـود. است که گاهی اوقات به آنها اضافه می یهای مؤلفه نیز داراي و پیشگیري از عود. درمان انزجاري

اخوشایند با مصرف مواد مانند یک شوك الکتریکـی ضـعیف یـا احسـاس العاده ن همراهی چیزي فوق

باشد. مثالً: ممکن است از فرد خواسته شود الکل بنوشـد و زمانیکـه می تهوع طرحی از شرطی سازي

گالس مشروب به لبهاي فرد نزدیک شد، شوك دردناکی داده شـود. ایـن همراهـی بـا تـداعی مثبـت

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

316

هاي ناخوشـایند تواند با تصور صحنه هاي منفی می . همچنین تداعیگیردمصرف ماده در تضاد قرار می

افتد) تکنیکـی کند و با نارحتی شدید از پا می می» که کوکایین استنشاق«ایجاد شود.(مثالً: تجسم فردي

.که به حساس سازي ناآشکار موسوم است

د. در اینجـا رسد مدیریت وابستگی مؤلفـه ارزشـمندي در درمـان مصـرف مـواد باشـ به نظر می

چیزهـایی ماننـد –هـایی کننده با هم رفتارهاي مورد نیاز تغییر درمانجو و تقویت 2و درمانجو 1درمانگر

باشـند را که پاداشهایی براي رسیدن به اهداف معین می –ها) دي پول یا موارد جزئی کوچک(انواع سی

گان کوکـائین کـه مـدیریت وابسـتگی مصـرف کننـد ي سوء اي درباره کنند. اخیراً در مطالعه انتخاب می

توانست در صورتیکه جواب آزمـایش ادرارش نسـبت بـه کوکـائین منفـی باشـد، داشتند، درمانجو می

چیزهایی مانند بلیط بخت آزمایی در قرعه کشی را دریافت کند. طبـق مطالعـه بـر رویکـرد مـدیریت

کوکـائین نسـبت بـه مصـرف وابستگی و دیگر مهارتهاي آموزشی، این مصـرف کننـدگان وابسـته بـه

کردند میزان پرهیز بیشتري را نشان دادند. اي سنتی استفاده می هاي مشاوره کنندگانی که از درمان برنامه

. است 3درمانی رویکرد موسوم به تقویت اجتماع، استراتژي دیگري است که فی نفسه یک پیمان

هاي مختلـف مسـئله اد تأثیر گذارند، جنبهاي که بر مصرف مودر این رویکرد با حفظ پیامدهاي پیچیده

کننده ماده نیست دعـوت شود. ابتدا همسر، دوست یا خویشاوندي که مصرف مصرف مواد مشخص می

مصرف کننده شرکت کند و روابـط او را بـا اشـخاص شود تا در اتحاد درمانی جهت کمک به سوءمی

شود تا نتایج و پیامدهایی که مصرف مـواد یمهم دیگر بهبود بخشد. دوم، به درمانجویان آموزش داده م

بر آنها داشته را شناسایی کنند. براي مثال، اگر احتمال مصرف کوکائین با حضور برخی دوستان خاص

هـا، تشـویق رابطه را بشناسد و براي پرهیز از این تـداعی این شود تا باشد، به درمانجو آموزش داده می

هاي شغلی، تحصیلی، مالی و دیگر خدمات اجتماعی مورد نیـاز طهشود. سوم، به درمانجویان در حی می

کند. چهارم، براي کمک به شخص جهت جابجاسازي تواند استرس آنها را کاهش دهد کمک می که می

هاي متفاوت شود. ترکیب این مؤلفه مصرف ماده با یک فعالیت جدید، شرایط تفریحی جدیدي مهیا می

دگی شخصی که در مصرف ماده سهیمند با تالش بـراي اجتنـاب از تصحیح جوانب زن در شناسایی و

مصـرف ي اولیه از رویکرد تقویت جامعه بـا سـوء ها رسد استفادهشود. به نظر می مصرف مفید واقع می

1 Clinician

2 Client

3 Therapeutic alliance

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

317

آن الزم هر چند پژوهشهاي بیشتري براي ارزیابی اثربخشی کنندگان کوکائین و الکل دلگرم کننده باشد،

مصرف دارند، اغلب یک تالش جامع بـراي راد چالشهاي متفاوتی براي درمان سوءاست. از آنجا که اف

پوشش جوانب این مشکل مفید خواهد بود. امکان ندارد که یک رویکرد به تنهایی براي همـه افـراد و

بایست جهت کلیت بخشیدن به نیازهـاي هـر فـرد، بـه حالـت همه مواد مؤثر باشد. بنابراین درمان می

هاي داراي سابقه اخـتالل افسـردگی اي در مورد درمان سیگاري د. براي مثال، اخیراً مطالعهتفرّدي درآی

آمـوزش دربـاره مصـرف آدامـس نیکـوتین، ايانهخالقبا روش اساسی انجام گرفته است. پژوهشگران

رفتاري را براي مصرف کنندگانی که دچار اختالالت خلقـی -توقف تدخین سیگار و مداخله شناختی

رود. د ترکیب نمودند. آنها دریافتند با بهبود اختالالت خلقی، میزان توقف مصرف نیز باال میبودن

2و غیرمذهبی 1راهبردهاي مقابله مذهبی

چالش آنها گیري وي درتواند بر نحوهاي که نوجوانان به کار می برند، میانواع راهبردهاي مقابله

اند که رهایی از استرس ي سنین اظهار داشتهی افراد در همهدر رفتارهاي پرخطر موثر باشد. به طور کل

هاي انجام شده کشیدن سیگار یا مواد است. پژوهش هاي اصلی آن براي نوشیدن الکل ویکی از انگیزه

اند: الف) راهبردهـاي اي وکنار آمدن با استرس به دو دسته ي کلی منتج شدهبر روي راهبردهاي مقابله

دار: زمانیکه فرد باور دارد راه حلهاي سازنده اي بر رفع و حل مشکل وجود دارد و از ماي مسالهمقابله

مـدار: فـرد ایـن روش را ب) راهبردهاي هیجـان .کنداین راهبردها براي تغییر منبع استرس استفاده می

می گیرد. تر به کارطاقت فرسا اي که معتقد است بغرنج وبراي کاهش ناراحتی مرتبط با مساله

اي مسـاله مـدار کند که راهکارهاي مقابلهکلی، شواهد پژوهشی این عقیده را حمایت میطور به

هاي ترند، اگر چه باید خاطرنشان ساخت تفاوتمدار انطباقیدر دراز مدت نسبت به راهبردهاي هیجان

یک عامل فشار زاي کنند تا اثرات مدار تالش میموقعیتی نیز در این امر دخیل است. راهبردهاي مساله

-اي فعالشامل کنار آمدن یا راهکارهاي مقابله ها دارند. این مکانسیمروانی را کاهش دهند یا از میان بر

(تفکر و طرح هدف جهت یک راهبرد فعـال بعـد از ارزیـابی عامـل ریزي(انجام عمل مستقیم)، برنامه

)؛ و یـا کمـک بـراي حـل مسـاله (درخواست اطالعـات فشارزا)، جستجو براي کسب حمایت ابزاري

مدار شامل جستجو بـراي کسـب حمایـت هیجانی(جسـتجو بـراي کسـب اي هیجانراهبردهاي مقابله

1 Religious 2 Non- religious

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

318

(آزاد ساختن هیجانات مربـوط بـه عامـل فشـار زاي 1راحتی، آرامش و ادراك هیجانی)، برون ریزي

(مـزاح، طبعـی تر)، شـوخ تر و سبکروانی)، تنظیم و تدوین مجدد (ارزیابی استرسور به صورت روشن

زاي روانی)، پذیرش(آگاهی از واقعیت عامل استرسور) و انکـار گونه ساختن عامل فشارتمسخر یا طنز

(اجتناب از پذیرش واقعیت استرسور) می باشند. بعضی افراد با به کارگیري رفتار خود سرزنشی سعی

(کاهش تالشها یا توقـف م درگیري رفتاريمی کنند با انتقاد از خود، پاسخی به استرس داده باشند. عد

حواسپرتی (استفاده از تاکتیکهاي شـناختی بـراي عـدم خود تمامی تالشها براي برخورد با استرسور)،

انـد کـه از کـارکرد درگیري ذهنی با استرسور) و مصرف مواد همگی راهبردهـاي مقابلـه اي هیجـانی

).1998تري برخوردارند(کارور و شایر، انطباقی ضعیف

اي اسـت کـه هـم داراي بعـد مقابلـه نیز نوعی مکانیسم گرایش به مذهب براي کسب حمایت

اي مـذهبی باشد. اکثر پژوهشهاي مربوط به راهبردهاي مقابلـه ي هیجانی میتفکري و هم داراي جنبه

یک مطالعـه نوجوانان و جوانان به مطالعه ي عوامل بهزیستی، سازگاري و استرس متمرکز بوده اند. در

"ي فـرد بـا خداونـد هـاي حمـایتی رابطـه درك مولفه"که تحت عنوان -مشخص شد حمایت معنوي

به طور مثبت با سازگاري دانشجویان سال اول دانشکده که تحت شرایط اسـترس زا -شودتعریف می

ن عامل بـا قرار داشتند، رابطه دارد؛ همچنین این عامل بامصرف کمتر مشروبات رابطه دارد؛ همچنین ای

مصرف کمتر مشروبات و مواد نیز در ارتباط بود؛ امـا از سـوي دیگـر حمایـت معنـوي بـه بهزیسـتی

دانشجویانی که با سطح استرس پایینی روبرو می شدند، رابطه نداشت. بعضـی دیگـر از پژوهشـگران

فتند که استفاده مصرف مواد را به عنوان نوعی روش مقابله با استرس مورد بررسی قرار داده اند و دریا

اي براي پیش بینی بسامد مصرف الکل باشد. گاهی اوقات مصرف الکـل تواند راهبرد مقابلهاز مواد می

اي اجتماعی همراه با افکار و عدم درگیري رفتاري تواند به عنوان تابعی از یک راهبرد مقابلهو مواد می

تواند مصرف الکل را مدار و اجتنابی میاي هیجانهاي مقابلهباشد. همچنین مشخص شده است راهبرد

بینی کند.پیش

مدار و اجتنابی با مشکالت مربوط به الکل در اي هیجانمشخص شده است که راهبردهاي مقابله

ارتباط است، اما ربطی به مقدار یا بسامد مصرف الکل ندارد. شواهد بدست آمده از اکثر مطالعات ایـن

هبی بودن داراي اثرات سودمندي بر رفتارهاي نوجوانـان و جوانـان بـه کند که مذمساله را حمایت می

مصرف مواد دارد. تبیین آن می تواند به این صـورت باشـد خصوص در رابطه با رفتارهاي خطرساز و

1 Venting

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

319

ي مقابله اي بافتی به عنوان یک عامل حمایتی عمل کند. براي ها تواند با ارائه ي مکانیسمکه مذهب می

مجدد یا جستجو بـراي کسـب حمایـت هیجـانی مـذهبی در مقابـل و ندي مثبت ومثال، چارچوب ب

).2001قایع(پالنت و شرمان،

درمان بستري بیمارستانی

گردد و بر می 1935مصرف کنندگان مواد به سال سوء از تاریخ ارائه تسهیالت ویژه براي مراقبت

شد. در حال حاضر ارائه بنا 3کنتاکی 2ونمرکزي مواد مخدر در لگسینگت 1اي زمین اجارهدر اولین محل

بـه چنین تسهیالتی به افراد جهت گذراندن دورة ترك اولیه و درمان حمایتی براي کمک بـه بازگشـت

گران باشد. نیز ممکن است فوق العاده که خصوصی طرح شده است مؤسسات جامعه اکثراً در جریان

گردد کـه ایـن نـوع از د. پس این سؤال مطرح میباش می دالر 15000هزینۀ دوره درمان اغلب بیش از

% هزینه کمتري دربردارد تا چه حد قابل قیاس است. پـژوهش در مـورد 95مراقبت درمان سرپایی که

کند که ممکن است هیچ تفـاوتی در نتیجـه درمـان مصرف الکل پیشنهاد میاي درمان سوء تأثیر مقایسه

د با درمان کیفیت باالي بیماران سرپایی وجود نداشته باشد. هاي اقامتی شدی بیماران الکلی تحت برنامه

یابند اما نیازي به هاي بستري، بهبود می اگرچه بعضی افراد با مشکالت وابستگی الکل در این مجموعه

این مراقبت پرهزینه در بیمارستان ندارند.

شدهمصرف کنترل

مصرف کننـدگان الکـل ز براي سوءهاي بحث برانگیشده یکی از درمانمصرف و نوشیدن کنترل

کند به این افراد آموزش دهد به جاي اینکه ملزم شوند به طور کامل مصرف را کنار است که تالش می

و AA ییکـی از عقایـد اصـول برخالف این روش، به طور متوسطی نوشیدن را به کار ببرند. گذارند،

NA تـا دارنـد نـد، بـاور اهاي که الکـل را چشـید هاي بهبود یافتهالکلی ؛است مصرف ماده توقف کلی

و لـذا بایـد تـالش کننـد »است آنها خارج از کنترل« ماده مصرف برسندزمانیکه مجدداً به کنارگذاري

مصرف را کامالَ قطع کنند.

1 Farm

2 Lexington

3 Kentucky

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

320

فـوق العـاده 1»نوشیدن کنتـرل شـده «اعتقاد آموزش به افراد معروف به در حیطه درمان الکلیسم،

ساله تعقیب نمود. موفقیت نسبی 2ست. یک مطالعۀ اولیه آزمودنیها را طی یک دوره بحث انگیز بوده ا

در مقایسـه، . ، دیده شـده با دوز متوسطمصرف کنندگان شدید براي ادامه دادن نوشیدن آموزش سوء در

ر ها تا حد زیادي در بریتانیا پذیرفته شده است علیرغم اختالف د نوشیدن کنترل شده براي درمان الکلی

هاي مختلفی انجام یافته اسـت. در بکارگیري آن، در سالهاي بعد راجع به این رویکرد درمانی پژوهش

رسد نتایج نشان اند، به نظر می میان پژوهشهایی که به نوشیدن کنترل شده بعنوان یک گزینه توجه کرده

باشـد، امـا ایـن مـی سازي و اجتنابتوقفمدهنده حداقل اثربخشی این درمان مانند سایر رویکردهاي

.درصد بیماران در طی زمان طوالنی مؤثر بوده است 80تا 70درمان براي حدود

پیشگیري و اجتناب از عود

متوجه ساختن مستقیم فرد به مسئله برگشت، رویکرد متفاوتی به درمـان افـراد داراي اخـتالالت

کنـد رفته شده وابستگی توجه میهاي یادگ سوء مصرف مواد است. الگوي درمانی پیشگیري از به جنبه

گیرد. درمان شامل کمک فرد در نظر می 2رفتاري -شناختی اي و عود را بعنوان شکست مهارتهاي مقابله

گذاشـتن مصـرف بـا بررسـی به مصرف کنندگان جهت از بین بردن هرگونه دوگانگی راجـع بـه کنـار

و -» چیـز ماننـد نشـئگی کوکـایین نیسـت هیچ» براي مثال، -هاي مثبت دارو عقایدشان در مورد جنبه

بـه باشـد. می -»کنم ام با همسرم دعوا می هئزمانیکه نش مثالً،« -مواجه ساختن آنها با پیامدهاي منفی آن

عبارت دیگر، افراد به جاي توجه به قسمتهاي گیج کننده کـه الجـرم منجـر بـه مصـرف بیشـتر مـاده

بـه خـاطر که متوجه شـوند شوند که خود را طوري بنگرند شود، در این درمان دلگرم و تشویق می می

پـژوهش در اند و قادر به تغییر هسـتند. بعضی استرسها یا موقعیتها و شرایط موقت به آنجا آورده شده

تواند در درمان وابستگی به ماري جوآنا، کند که این مسئله می ها پیشنهاد میمورد استفاده از این تکنیک

نیز مفید باشد. وابستگی به الکل و کوکائین ،سیگار

را با نگاه به توانایی مداخلۀ اجتمـاعی مقالهاین اگررسد به نظر می: فرهنگی -مداخلۀ اجتماعی

. اگرچه تالشهاي درمـانی از نـوعی کـه باشد فرهنگی اختالالت وابسته به مواد به آخر برسانیم مناسب

اسـتفاده از احتماالً کاهش در مصرف مسـتقیماً بـه اام هاي اخیر بهبود یافته است،بحث کردیم در سال

کـه -توانیم بگـوییم اگرچه یقیناً بطور مطلق نمی -رسد پذیر می گردد. به نظر توجیه ها برنمیاین تکنیک

1 Controlled drinking

2 Cognitive and behavioral coping skills

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

321

سال مصرف مواد در یک 25. در بیش از دارد بر کاهش مصرف نیرومنديعامل فرهنگ تأثیر بیان کنیم

ماده مصرف اگر«و افت داشته است. مثالً، در یک زمان مصطلح شده بود شروع شده، رواج یافته دوره

اي در جامعه باب شـده بـود ماننـد یا عبارات قهرمانانه» مصرف کن، آنرا ودش باعث احساس خوبی می

ول این تغییـر عـدم مقبولیـت و عـدم پـذیرش اجتمـاعی واحتماالً مس». به مصرف مواد بگو، نه«اینکه

مداخله فراتر از حوزه پژوهش نوعسیگار و مصرف سایر مواد است. آشکارا این مصرف الکل، کشیدن

هاي مختلف است. این مسأله نیازمنـد مداخلـه در یـک از پژوهشگران حیطه گروهییک محقق حتی

باشـد. با همکاري دولت، آموزش و پرورش و حتی نهادهاي دینـی مـی اجتماعی بسیار گستردهسطح

توانیم انتظار داشته باشـیم کـه اي به اطالعات کافی نیاز است، اما می نه نتیجهاگرچه قبل از طرح هرگو

مـداري اسـت کـه بتـوان در نظـر -تـر از هـر رویکـرد درمـان تأثیر تالشهاي پیشگیرانه بسیار گسترده

).2003(دوراند و بارلو، آورد

منابع

ت.،تهران: انتشارات بعث)2(شناسی روانی )، آسیب1381آزاد، حسین ( -1

)، پژوهش علمی ـ کاربردي درباره مـواد مخـدر. تهـران: انتشـارات 1384اکبر ( باصري، علی -2

وفاق.

). مقایسه نیمـرخ روانـی 1385رضا(مهدي؛ نیکخواه، حمیدجدیدي، محسن؛ شمسایی، محمد -3

ه. شناسـی و جامعـ گردان، وابسته به اینترنت و افراد عادي. همایش ملی روانافراد وابسته به مواد روان

دانشگاه آزاد اسالمی، واحد رودهن.

هاي روانی و )، دهمین ویراست طبقه بندي بین المللی اختالل1375سازمان بهداشت جهانی( -4

هاي بالینی و رهنمودهاي تشخیصی، ترجمه محمدرضا نیکخو و همکـاران. ): توصیفICD-10(رفتاري

).1992تهران: انتشارات سخن.(انتشار اثر به زبان اصلی

English References 1- (2006). Studying comprehensive drug abuse prevention strategies.

Retrieved from: http://www.nida.nih.gov/headerset.html.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

322

2- American Psychiatry Association. (2002). A Research Agenda for DSM–V. APA Publishing, Inc.

3- Ano, G.J and Vasconcelles, E.B. (2005).Using religion to cope with stress. Journal of clinician’s research digest. (APA). 23, no, 6.

4- Barkley, R.A and et al. (2004). Hyperactivity, antisocial behavior, and drug use: A long-term pattern? Journal of clinician's research digest (APA), 22, no: 5.

5- Carver, C.S, and Scheier, M.F. (1998). Theories of personality. (Fourth edition) New York: Springer-Verlag.

6- Davison, C. G and Neal, M. G. (1994). Abnormal psychology. (Sixth edition), John Wiley & Sons Pub, Inc.

7- Davison, C. G; Neale, M. G; King, M.A. (2004). Ninth edition; Abnormal Psychology; John Wiley & Sons Pub, Inc.

8- Durand, V.M and Barlow, D.H. (2003). An introduction to abnormal psychology. Pacific Rove, CA: Brooks Cole Inc.

9- Kendall, P.C and Hammen, C. (1998). Second edition. Abnormal psychology (understanding human Problems). Houghton Mifflin Company.

10- Lindsay, S. J. E and Powell G.E. (1994). Second edition. The Handbook of Clinical Adult Psychology. Routledge publication company.

11- Phares, V. (2003). Understanding abnormal child Psychology. John Wiley and Sons pub, Inc.

12- Plante, T. G & Sherman. C. A. (2001). Faith and Health. The Guilford Press.

13- Wendy S. Slutske. (2005). Problem gamblers share personality Profiles of substance abusers. Retrieved from:

14- http:// www. medical newstoday. com / medical news. php? newsid = 26983

15- Wills, T.A and Cleary, S. (2000). Effects of peer influence and peer selection on substance use, Journal of clinician’s research digest (APA).18, no: 3.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

323

ز ي اجتماعی در دانش آموزان دختر اها ي پیشگیري از آسیبها وشر بررسی

دیدگاه مشاوران و دبیران

علی اکبر محمدرضایی

چکیده

ي اجتمـاعی در دانـش آمـوزان ها ي پیشگیري از آسیبها هدف اصلی این پژوهش بررسی روش

باشد و براي تحقق این هدف کلی، اهداف فرعی ذیل مطمح نظر می دختر از دیدگاه مشاوران و دبیران

باشد : می

ي اجتماعی که دانش آموزان دختر در استان گلسـتان ها وع آسیبـ بررسی و شناخت میزان و تن1

در معرض آن قرار دارند .

ي اجتماعی و مشکالت رفتـاري در بـین دانـش آمـوزان ها ـ شناخت علل و عوامل بروز آسیب2

. دختر در استان گلستان

نمـودن ي پژوهش جهت شناخت بیشـتر مشـکالت و مرتفـع ها ـ ارائه پیشنهاداتی برمبناي یافته3

آنها.

طراحی گردیده اندبا توجه به موارد مطرح شده سئواالت محوري این پژوهش

با توجـه وپیمایشی بوده پژوهش مورد نظر توصیفی از تحقیق با توجه به ماهیت موضوع روش

روس از شـرایط بـه فراخـور ، میـدانی و جمـع آوري اطالعـات روش به روش غالب در این تحقیق

از تکنیـک ضـریب دبیـران و مشـاوران میزان روایی پاسخهاي براي تعیین .ه استشد استفادهي اسناد

بوده که این امر نشـان دهنـده پایـایی 82/0آلفاي کرانباخ بدست آمده برابر با وآلفاي کرانباخ استفاده

باشد. می ي تحقیقها باالي داده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

324

شده است.تکنیک اعتبار صوري استفاده براي افزایش اعتبار پرسشنامه از

دبیر بوده و براي تعیین حجم نمونـه از فرمـول 4134مشاور و 248جامعه آماري این پژوهش را

352مشـاور و 151استفاده شده که بر مبناي محاسبات انجام گرفته تعداد ،)cochranکوکران (منطقی

نه گیري تصادفی از روش نمو ها دهند و براي انتخاب نمونه می دبیر حجم نمونه این پژوهش را تشکیل

سیستماتیک طبقه اي متناسب استفاده شده است.

،دو بعـدي ،ي موجود در آمـار توصـیفی (جـداول یـک بعـدي ها از تکنیک ها براي توصیف داده

و شناخت رابطه ها ي گرایش به مرکز و...) و براي تجزیه و تحلیل دادهها مقیاس ،ي پراکندگیها مقیاس

هـاي رتبـه اي و ...) از تکنیـک ،ي سنجش (اسمیها با لحاظ کردن مقیاسو یا اثر متغیرها بر یکدیگر

. موجود در آمار استنباطی استفاده شده است

دهد میانگین نظرات مشاوران در مـورد نقـش متغیـر ترکیبـی می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

4از 5/3و دبیـران 4از 4/3ي زندگی در پیشگیري از گرفتار نشدن دختران مقطـع متوسـطه ها مهارت

متغیـر ، 4از 4/3در مورد نقش متغیر ترکیبی وسایل کنترل درونی نظرات مشاوران و دبیـران ،4از 4/3

در مـورد نقـش متغیـر ترکیبـی همـاهنگی بـین ،4از 1/3ترکیبی عوامل خانوادگی مشاوران و دبیـران

و سـایر 4از 9/2و دبیران 4از 6/2میانگین نظرات مشاوران سازمانها و نهادهاي متولی امور فرهنگی

. باشد می متغیرها نیز بدین منوال

سرانجام بر اساس نتایج حاصل از پژوهش پیشنهاداتی علمی و کاربردي ارایه گردیده است.

:کلیديواژگان

ي اجتماعیها آسیب -پیشگیري دبیران -پیشگیري مشاوران -ي اجتماعی ها آسیب -پیشگیري

دبیران ار نظر ي اجتماعیها یبآس - شاورانم

تشخیص و تبیین مساله

بر همین مبنا متخصصان اجتماعی بر این باورند که توجه و شناسایی راههاي پیشگیري از جرایم

ام ي انجـ هـا باشد و بر مبناي مصـاحبه می ي درمانیها ي اجتماعی بسیار مطمئن تر از روشها و آسیب

هاي شده با مشاوران و دبیران شاغل در استان گلستان، تقریباً بسیاري از مشاوران در زمینۀ وجود آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

325

اجتماعی در بین دختران داراي اتفاق نظر بوده و بر این باورنـد کـه بیشـتر ایـن مشـکالت در حیطـۀ

ی (نظیر: شـرارت، مسائلی مانند انحرافات اخالقی و جنسی، مشکالت تحصیلی، ناسازگاریهاي اجتماع

باشـند. مـی )…پرخاشگري و ..) و خانوادگی ( تفاوت ارزشها، عدم درك متقابـل، اعتیـاد والـدین و

پیچیده و ،معتقدند که دامنه مشکالت و انحرافات فوق در حال گسترش همچنین بسیاري از مشاوران

و تربیـت منافـات دارد و در باشد که این امر با اهداف پرورشی و آموزشی نظام تعلـیم می متنوع شدن

لـه ابهـام ها صورت تداوم این مشکالت، تحقق اهداف آموزش و پرورشی نظام آموزش و پـرورش در

گیرد. می قرار

سازمان آموزش و پرورش استان گلستان تـا کنـون اقـدامات زیـادي بـراي پـائین آوردن سـطح

میـزان ،د توجـه ي ویـژه بـه دختـران اما با وجو ،دانش آموزان دختر انجام داده اند مشکالت اجتماعی

ي اجتماعی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در معرض آن قـرار دارنـد در حـال افـزایش ها آسیب

،روابط جنسی نامشروع ،به طوري که میزان انحرافات اخالقی دانش آموزان (ارتباط نامشروع. باشد می

،مورد 422 ،79-80ی) در سال تحصیلی شرکت در مجالس نامشروع و شرکت در باندهاي فساد اخالق

-1382مورد مربوط به دختران بوده و این تعداد در سال 921که از این تعداد 1284 ،80-81در سال

مـورد و 1370به 82-83این رقم در سال تحصیلی ،مورد آسیب (دانش آموزان دختر) 1627به 1381

یده که آمار فوق مربوط به حالت کنترل شـده (دانش آموزان دختر) رس 1مورد 1181به 1384در سال

اما تا کنون به ،شوند را مرتکب می ها بوده و بر اساس برآوردهاي جمعیتی تعداد افرادي که این آسیب

بـیش از تعـداد مـوارد ،وسیله ي اولیاي دبیرستانها و یا نیروي انتظامی مورد شناسایی قرار نگرفته انـد

ي دختران در جامعه ي اسالمی تبدیل به یک مسأله ي ها فت که آسیبکنترل شده می باشد .می توان گ

اجتماعی شده است که می بایست با دیدگاه علمی به بررسی علل و عوامل و راههاي پیشـگیري از آن

.پرداخت

شود که چرا با وجود تأکید نظام آموزش و پرورش به می با توجه به موارد فوق این مسأله مطرح

این ،ي اجتماعیها ایی دانش آموزان با ارزشهاي غالب و دوري از انحرافات و آسیبسازگاري و همنو

اصـلی تـرین سـئوال ایـن تحقیـق بررسـی و توان گفـت می مسائل و مشکالت پدید آمده است. لذا

ي اجتماعی دانش آموزان دختر شاغل به تحصیل در مقطع متوسطه استان ها آسیبعلل ایجاد شناسایی

از واحد مشاوره ي متوسطه ي سازمان آموزش و پرورش گرفته شده است . اطالعات آماري فوق -1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

326

ي هـا ي مورد مطالعـه چگونـه مـی تـوان از وقـوع آسـیب ها با توجه به آسیبهمچنین وبوده گلستان

دختران با لحاظ کردن دیدگاههاي مشاوران، دبیران و دیدگاههاي علمی از آن پیشگیري کرد و سرانجام

ي اجتمـاعی دختـران هـا از وقـوع آسـیب ،این تحقیق تالش می نماید که با استفاده از نتایج پـژوهش

نمود و به واسطه ي این پژوهش بتوانیم دخترانی نرمال و طبیعی داشته باشیم که با انجام این پیشگیري

. مهم می توان مادرانی سالم و ... در راستاي پرورش نسلی سالم و توانمند داشته باشیم

تحقیق اهداف

ي اجتمـاعی در دانـش آمـوزان ها ي پیشگیري از آسیبها هدف اصلی این پژوهش بررسی روش

باشد و براي تحقق این هدف کلی، اهداف فرعی ذیل مطمح نظر می دختر از دیدگاه مشاوران و دبیران

باشد : می

ي اجتماعی که دانش آموزان دختر در استان گلسـتان ها ـ بررسی و شناخت میزان و تنوع آسیب1

در معرض آن قرار دارند .

ت رفتـاري در بـین دانـش آمـوزان ي اجتماعی و مشکالها ـ شناخت علل و عوامل بروز آسیب2

. دختر در استان گلستان

ي پژوهش جهت شناخت بیشـتر مشـکالت و مرتفـع نمـودن ها ـ ارائه پیشنهاداتی برمبناي یافته3

آنها.

طراحی گردیده اند.سئواالت محوري این پژوهش با توجه به موارد مطرح شده

آنان نسبت به موضوع مـورد مطالعـه ي فردي و عمومی پاسخگویان در دیدگاههايها ویژگی -1

داراي چه نقشی می باشند ؟

بهبود وضعیت اقتصادي دختران در پیشگیري از درگیر شدن آنها به انحرافات اجتمـاعی بـر -2

اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

اجتمـاعی بـر اسـاس مشکالت جسمانی و روحی دختران در درگیر شدن آنها به انحرافـات -3

دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

عوامل خانوادگی دختران دانـش آمـوز آسـیب پـذیر در پیشـگیري از درگیـر شـدن آنهـا بـه -4

انحرافات اجتماعی بر اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

327

ز درگیر شدن آنهـا بـه انحرافـات اجتمـاعی بـر ي مهارتهاي زندگی در پیشگیري اها آموزش -5

اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

توجه به عوامل مدرسه اي در پیشگیري از درگیر شدن دانـش آمـوزان دختـر بـه انحرافـات -6

اجتماعی بر اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

ونی در پیشگیري از درگیر شدن آنها به انحرافات اجتماعی بر اساس دیدگاه وسایل کنترل در -7

مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

وسایل کنترل بیرونی در پیشگیري از درگیر شدن آنها به انحرافات اجتماعی بر اساس دیدگاه -8

مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

ارهاي اولیاي دبیرستان با جامعه و خانواده در پیشگیري از درگیر شـدن آنهـا همنوایی بین رفت -9

به انحرافات اجتماعی بر اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

ایجاد زمینه در جهت رشد اخالقی و اجتماعی دانش آموزان دختـر در پیشـگیري از درگیـر -10

بر اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟شدن آنها به انحرافات اخالقی

ي ارایه شده از سوي صدا و سیما در پیشگیري از درگیـر شـدن آنهـا بـه انحرافـات ها الگو -11

اجتماعی بر اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟

ي دختـران منـاطق مختلـف در هـا ارائه ي الگوهاي متنوع فرهنگی با لحاظ کـردن ویژگـی -12

پیشگیري از درگیر شدن آنها به انحرافات اجتماعی بر اساس دیدگاه مشاوران و دبیران داراي چه نقشی

می باشند ؟

در پیشگیري از درگیر شدن آنها ،ایجاد هماهنگی در سازمانها و نهادهاي متولی امور دختران -13

ران و دبیران داراي چه نقشی می باشند ؟به انحرافات اجتماعی بر اساس دیدگاه مشاو

پیشـگیري از درگیـر شـدن دختـران بـه ي پژوهش جهـت ها برمبناي یافتهچگونه می توان -14

ي اجتماعی در راستاي ایجاد جامعه اي مبتنی بر نظام فرهنگی اسالمی عمل نمود ؟ ها آسیب

پیشینه تحقیق

تـوان مـی پژوهش داراي اهمیت زیادي بوده و در تمامی پژوهشهاي علمی، پیشینه و ادبیات

شود و تمامی مراحل بعدي تحقیـق می گفت که پیشینه پژوهش بعنوان بنیان و اساس تحقیق محسوب

باشد. می در بسیاري از جهات تحت تأثیر این فصل

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

328

) در پژوهشی به بررسی و مقایسه تأثیر فقدان پـدر و مـادر بـر میـزان اخـتالالت 1376کاکاوند (

اري کودکان تحت پوشش بهزیستی با کودکان فاقد پدر تحت پوشش کمیته امـداد امـام خمینـی و رفت

ي پژوهش حاکی از آن بود که کودکان فاقد پدر و یا مادر به طور معنی ها کودکان عادي پرداختند. یافته

داري داراي اختالالت رفتاري بیشتري نسبت به کودکان عادي هستند.

ه بررسی و مقایسه اختالالت رفتاري دانش آمـوزان بـا نارسـاییهاي ویـژه در مطالعه دیگري که ب

ي پژوهشی نشان داد که دانش آمـوزانی کـه داراي ها یادگیري و دانش آموزان عادي پرداخته شد، یافته

دچار اختالالت و مشکالت رفتاري بیشتري نسبت به دانش آموزان ،باشند می نارساییهاي ویژه یادگیري

)1379(رفیعی زاده، عادي هستند.

) در مطالعه اي به بررسی و مقایسه برخی اختالالت رفتاري (پرخاشـگري، بـیش 1377صفایی (

فعالی، اضطراب و افسردگی، ناسازگاري اجتماعی، رفتاري ضداجتماعی و اختالل کمبـود توجـه ) در

محـرو م از پـدر کودکان محروم از پدر و عادي پرداخت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که کودکـان

باشند. می بطور معنی داري بیشتر از کودکان عادي مبتال به اختالالت رفتاري

هیأت مشکالت رفتـاري شـامل ایـن ،) در مطالعات خود به این نتیجه رسید که1961( 1پترسون

،حـواس پرتـی، درگیـري ،منفـی کـاري ،گسـتاخی ،ویرانگري ،وظیفه شناسی ،موارد است : نافرمانی

تـحریـک پـذیــري و بـی توجهی (هـمان منبـع ) . ،بـی قـراري ،کـج خلقـی ،طلبـیتـوجـه

) بــه 1990( ،5فینــشام ،4)،گرویــچ 1982(،3امــري ،2پـژوشگران زیـادي مـاننـد کیــو منگنــز

یـا تــعارض زنـاشـویــی و پیــدایش مـشکــالت رفـتــاري در 6همـبـستـگـی بیـن نـارضـایـتـی

،8پالی ،7فرزندي استناد کرده اند (کوکس -ي موجود در روابط والد ها وانان و آشفتگیکـودکـان ونوج

توان گفت که وجود خلل در وظـایف می بر اساس این تحقیقات. ) 1380 ،به نقل از بـرجعلی ،1997

1 - Peterson

2 Cumings-

3-Emery

4 - Grych

5 - Finsham

6 Dissatisfaction -

7 - Cox

8 - Paley

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

329

یی که در پی دارند فرایند تحول فرزندان را بـا مـوانعی مواجـه ها سازگاري ،پدر و مادري و بخصوص

. سازد می

ي پژوهشی نشان داده اند که وجود تعارض حـل نشـده بـین والـدین موجـب مشـکالت ها یافته

ها این پژوهش. ) 1380 ،به نقل از بـرجعلی ،1998رفتاري در فرزندان خواهد شد ( دامون و آیزنبرگ

ي ضـعیف هـا نشان داده اند که وجود تعارض حل نشده بین والدین موجب عاطفـۀ منفـی و پــاسخ

نشان داده است که والدینی که بـراي حـل ها همچنین نتایج پژوهش. ازگاري در فرزندان خواهد شدس

فرنـدانی دارنـد کـه از نظـر معلمشـان داراي ،برنـد مـی ي خود شیوهاي خصمانه اي به کارها تعارض

. شوند می ي رفتار ضد اجتماعیها نشانه

التحصیالن دبیرستان دانش آموزان به یـک نفر از فارغ 2250در یک برر سی انجام شده در مورد

که نشان دهندة میزان مشکالت رفتاري گوناگون و رفتارهـاي وسـواس گونـه از ،پرسشنامه زمینه یابی

پاسـخ ،ي فرزند پروري و والدینشان از سوي دیگـر بـود ها یک سو و همچنین درك نوجوانان از شیوه

ي فرزند پروري با سازگاري رفتـار نوجوانـان بزرگتـر ها نتایج این بررسی نشان میدهد که شیوه. دادند

. ) 1380 ،به نقل از بـرجعلی ،1998 ،رابطۀ معنی داري دارد (اسلیکر

چارچوب نظري

باشد. می دراین زمینه دیدگاههاي زیادي وجود داشته که خالصه آنها بدین شرح

دیدگاه زیست شناختی

ران و کجروان خصوصیات فیزیولـوژي و وراثتـی را مـد این دیدگاه جهت بیان و توصیف بزهکا

دهد با توجه به این که این دیدگاه بیشتر در موارد استثناء کارایی داشته و نمی تواند مبناي می نظر قرار

،استنتاج تئوري فراگیر جرم و آسیب اجتماعی قلمداد شود بنابراین با توجه به موضوع مـورد پـژوهش

. یح این فرایند نیستدیدگاه فوق قادر به توض

دیدگاه روانشناختی

و به مدد عوامل . ي شخصیتی و روانی افراد داردها این دیدگاه تکیه و تأیید بر خصایص و ویژگی

نظـر بـه ایـن کـه در پـژوهش حاضـر . است آسیبهاي اخالقی دخترانزیستی یا محیطی قادر به تبیین

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

330

ي الزم در ایـن راسـتا مـورد توجـه هـا رغم کـارآئی باشد این تفکرعلیـ می ساختار جامعه واحد مطالعه

نخواهد بود .

دیدگاه جامعه شناختی

نماید و خصایص اجتماعی می این دیدگاه ساختار جامعه را علت اصلی انحرافات اجتماعی تلقی

بـا توجـه بـه . دهـد می مورد تجزیه و تحلیل قرار …را اعم از تعلق قومی و آسیبهاي اخالقی دختران

. گیرد می اساس تبیین در قالب تئوریها صاحبنظران آسیب شناسی اجتماعی این دیدگاه قرار ،موضوع

دیدگاه سنخ شناسی

ي اجتماعی سنخ شناسی هر نوع رفتار انحراف آمیـز را در رابطـه ها با توجه به این دیدگاه آسیب

ي هـا کـه علـل بـروز آسـیب دهد و نظر به این می ي معنی از افراد مورد بحث و بررسی قرارها با تیپ

ي اجتمـاعی نـاتوان اسـت هـا اجتماعی متفاوت است این تفکر از ارائه یک طرح جامع بـراي آسـیب

. بنابراین مد نظر نگارنده واقع نمی شود

گـردد کـه بـا اسـتفاده از دیـدگاههاي پیشـگیري و مـی در مجموع در این پژوهش تـالش

امعه شناسی به بررسی موضوع مورد مطالعه بپردازد. دیدگاههاي مطرح شده بخصوص دیدگاههاي ج

روش تحقیق

زیـرا پیمایشـی بـوده پژوهش مورد نظـر توصـیفی از تحقیق با توجه به ماهیت موضوع روش

بدون هـیچ گونـه ،واقعی،منظم یک موقعیـت و یـا موضـوع ،پژوهشگر در این تحقیق به توصیف عینی

. نماید می یج عینی از موقعیت را گزارشپردازد و نتا می دخالت یا استنتاج ذهنی

ابزارهاي جمع آوري اطالعات

شـرایط به فراخـور ، میدانی و جمع آوري اطالعاتروش با توجه به روش غالب در این تحقیق

. .شود. می استفادهي اسناد روس از

50با استفاده از هیم را مورد شناخت قرار ددبیران و مشاوران براي اینکه میزان روایی پاسخهاي

از تکنیک ضریب آلفاي کرانباخ استفاده نمـوده پرسشنامه دبیران) 30پرسشنامه مشاور و 20پرسشنامه (

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

331

بوده که ایـن امـر 1 82/0دهد که آلفاي بدست آمده برابر با می که نتایج محاسبات آلفاي کرانباخ نشان

باشد. می ي تحقیقها نشان دهنده پایایی باالي داده

، سرگرههاي راي افزایش اعتبار پرسشنامه از نظرات کارشناسان و متخصصان بخصوص مشاورانب

و از همه مهمتر نظرات هسته مشـاوره سـازمان آمـوزش و پـرورش آموزشی، دبیران با اطالع و مطلع

استان گلستان استفاده و بعد از انجام تست مقدماتی پرسشنامه در طی سـه مرحلـه، پرسشـنامه نهـایی

گردد. می یم و برمبناي آن اطالعات حاصله جمع آوريتنظ

تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیري ،جامعه ي آماري

جامعه ي آماري این پژوهش را کلیه ي مشاوران ودبیران سـازمان آمـوزش و پـرورش در سـال

عیـین نفر بوده و براي ت 248تشکیل می دهند. در مجموع جامعه آماري این پژوهش 86-85تحصیلی

استفاده شده که بر مبناي محاسـبات انجـام گرفتـه ،cochran(1کوکران (حجم نمونه از فرمول منطقی

از روش نمونـه ها دهند و براي انتخاب نمونه می مشاور حجم نمونه این پژوهش را تشکیل 151تعداد

گیــري تصــادفی سیســتماتیک طبقــه اي متناســب اســتفاده مــی شــود. همچنــین جامعــه آمــاري ایــن

اسـتفاده ؛ ،)cochranکوکران (نفر دبیر بوده و براي تعیین حجم نمونه از فرمول منطقی 4134پژوهش

دهند و براي می دبیر حجم نمونه این پژوهش را تشکیل 352که بر مبناي محاسبات انجام گرفته تعداد

ده است.از روش نمونه گیري تصادفی خوشه اي طبقه اي متناسب استفاده ش ها انتخاب نمونه

ها تکنیکهاي تجزیه و تحلیل داده

،دو بعـدي ،ي موجود در آمار توصیفی (جداول یک بعديها از تکنیک ها براي توصیف داده

ي ترسیمی) استفاده شده و براي تجزیـه ها ي گرایش به مرکز و تکنیکها مقیاس ،ي پراکندگیها مقیاس

اراي ي تحقیق دها توان گفت که داده می باشد 6/0براساس نظر متخصصان روش تحقیق اگر آلفاي محاسبه شده بیش از - 1

باشند. می پایایی الزم

2 -

))(

)()((

)(

)()(

11

12

2

2

2

d

pqt

N

d

pqt

n

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

332

،ي سنجش (اسمیها یرها بر یکدیگر با لحاظ کردن مقیاسو شناخت رابطه و یا اثر متغ ها و تحلیل داده

ي موجود در آمار استنباطی استفاده شده است.ها رتبه اي و ...) از تکنیک

از حالت رتبه اي بـه حالـت ها لذا داده،وزن داده 4تا 1ي موجود را از ها با توجه به اینکه گزاره

بطه تمـام متغیرهـاي مسـتقل بـا متغیـر وابسـته از بنابر این براي شناخت را،فاصله اي تبدیل شده اند

پیرسون استفاده شده است. ضریب همبستگی

براي شناخت اثر متغیر اسمی (جنس )برنظرات پاسخگویان نسبت به متغرهاي مورد اسـتفاده از

استفاده شده است. Tآزمون

کار در مشـاوره و براي شناخت رابطه متغرهاي فاصله اي (سابقه کار آموزش و پرورش و سابقه

پیرسـون ضریب همبسـتگی یا سابقه تدریس)با نظرات پاسخگویان نسبت به متغرهاي مورد استفاده از

استفاده شده است.

ي پژوهشها یافته

ي زندگی در گرفتار ها ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیرترکیبی مهارتها بررسی نظرات گروه -1

ي اجتماعیها نشدن دختران به آسیب

ي مورد مطالعـه در مـورد اثـر گسـترش متغیـر ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه 1دول شماره ج

ي اجتماعیها ي زندگی در گرفتار نشدن دختران به آسیبها ترکیبی مهارت

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

1/2 10 1/3 10 0 0 ی کمخیل

9/6 33 5/3 11 6/13 22 کم

1/38 183 3/45 144 1/24 39 زیاد

9/52 254 1/48 153 3/62 101 خیلی زیاد

100 480 100 318 100 162 جمع

4/3 5/3 4/3 میانگین

درصـد ) و کثریـت 4/87دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعه( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

ي زندگی در پیشگیري از گرفتار ها درصد) در مورد نقش متغیر ترکیبی مهارت4/93ران مورد مطالعه(دبی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

333

ي زیاد و خیلی زیاد پاسخ داده اند و میانگین نظرات مشـاوران ها نشدن دختران مقطع متوسطه به مؤلفه

. باشد می 4از 4/3و میانگین نظرات کل پاسخگویان 4از 5/3و دبیران 4از 4/3

ي مــورد مطالعــه در مــورد اثــر متغیــر ترکیبــی وســایل هــا بررســی نظــرات گــروه -2

ي اجتماعیها کنترل درونی در گرفتار نشدن دختران به آسیب

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبی وسـایل ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه2جدول شماره

ي اجتماعیها کنترل درونی در گرفتار نشدن دختران به آسیب

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

8/1 9 7/2 9 0 0 خیلی کم

9/16 83 1/13 43 7/24 40 کم

24 118 9/28 95 2/14 23 زیاد

2/57 281 3/55 182 1/61 99 خیلی زیاد

100 491 100 329 100 162 جمع

4/3 4/3 4/3 میانگین

درصد ) و اکثریـت 3/75دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعه ( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

درصد ) مورد نقش متغیر ترکیبی وسایل کنترل درونی در پیشگیري از گرفتـار 2/84دبیرمورد مطالعه (

ي زیاد و خیلی زیاد پاسخ داده اند و میانگین نظرات مشـاوران ها دختران مقطع متوسطه به مؤلفهنشدن

. باشد می 4از 4/3و دبیران

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبی عوامل خانوادگی در گرفتـار ها بررسی نظرات گروه -3

ي اجتماعیها نشدن دختران به آسیب

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبی عوامـل ها فراوانی نظرات گروه ) توزیع 3جدول شماره

ي اجتماعیها خانوادگی در گرفتار نشدن دختران به آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

334

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

9/3 19 2/5 17 2/1 2 خیلی کم

20 98 4/17 57 3/25 41 کم

8/35 175 9/34 114 7/37 61 زیاد

3/40 197 5/42 139 8/35 58 خیلی زیاد

100 489 100 327 100 162 جمع

1/3 1/3 1/3 میانگین

درصد ) و اکثریت 6/72 دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعه ( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

متغیـر ترکیبـی عوامـل خـانوادگی در پیشـگیري از درصد ) در مورد نقش 4/87 دبیران مورد مطالعه (

ي زیاد و خیلی زیاد پاسخ داده انـد و میـانگین نظـرات ها گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به مؤلفه

. باشد می 4از 1/3و میانگین نظرات کل پاسخگویان نیز 4از 1/3مشاوران و دبیران

در ر متغیر ترکیبی وسـایل کنتـرل بیرونـی ي مورد مطالعه در مورد اثها بررسی نظرات گروه -4

ي اجتماعیها گرفتار نشدن دختران به آسیب

ي مـورد مطالعـه در مـورد اثـر متغیـر ترکیبـی هـا ) توزیع فراوانی نظرات گروه 4جدول شماره

ي اجتماعیها در گرفتار نشدن دختران به آسیب وسایل کنترل بیرونی

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران اندبیر مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

27 132 7/26 87 8/27 45 خیلی کم

2/26 128 5/25 83 8/27 45 کم

7/29 145 4/33 109 2/22 36 زیاد

17 83 4/14 47 2/22 36 خیلی زیاد

100 488 100 326 100 162 جمع

4/2 4/2 4/2 میانگین

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

335

درصـد و همچنـین از 7/79مشاور مـورد مطالعـه 164دهد می نشان ي حاصل از تحقیقها داده

درصد نیز بر این باور بوده کـه افـزایش مکـانیزم کنتـرل بیرونـی 9/83دبیر مورد مطالعه 350مجموع

ي اجتماعی نقش داشته باشد و ها تواند به میزان زیاد و خیلی زیاد در گرفتار نشدن دختران به آسیب می

. باشد می 4از 2/3و دبیران مورد مطالعه 4از 1/3اوران مورد مطالعهمیانگین نظرات مش

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبی ارایه الگوهاي متنوع رفتاري ها بررسی نظرات گروه -5

ي اجتماعیها در گرفتار نشدن ختران به آسیب

رد اثـر متغیـر ترکیبـی ارایـه ي مورد مطالعه در موها ) توزیع فراوانی نظرات گروه5جدول شماره

ي اجتماعیها در گرفتار نشدن ختران به آسیب الگوهاي متنوع رفتاري

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

7/9 48 1/8 27 13 21 خیلی کم

1/23 115 6/23 79 2/22 36 کم

7/45 227 2/47 158 6/42 69 زیاد

5/21 107 2/21 71 2/22 36 خیلی زیاد

100 497 100 335 100 162 جمع

8/2 8/2 7/2 میانگین

درصـد ) و 1/64 دهد اکثریـت مشـاوران مـورد مطالعـه ( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

متنوع رفتاري در درصد ) در مورد نقش متغیر ترکیبی ارایه الگوهاي7/68 اکثریت دبیران مورد مطالعه (

ي زیـاد و خیلـی زیـاد پاسـخ داده انـد و هـا پیشگیري از گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به مؤلفه

4از 8/2و میـانگین نظـرات کـل پاسـخگویان 4از 8/2و دبیـران 4از 7/2میانگین نظرات مشـاوران

. باشد می

رکیبـی همـاهنگی بـین سـازمانها و ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر تها بررسی نظرات گروه -6

) توزیـع 6جدول شماره ي اجتماعیها در گرفتار نشدن دختران به آسیب نهادهاي متولی امور فرهنگی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

336

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبی همـاهنگی بـین سـازمانها و نهادهـاي ها فراوانی نظرات گروه

ي اجتماعیها بدر گرفتار نشدن دختران به آسی متولی امور فرهنگی

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

3/9 42 5/7 22 8/12 20 خیلی کم

4/30 137 2/26 77 5/38 60 کم

2/32 145 35 103 9/26 42 زیاد

28 126 3/31 92 8/21 34 خیلی زیاد

100 450 100 294 100 156 جمع

8/2 9/2 6/2 گینمیان

درصد ) در مـورد 3/51 دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعه ( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

در پیشگیري از گرفتار نشدن نقش متغیر ترکیبی هماهنگی بین سازمانها و نهادهاي متولی امور فرهنگی

اکثریـت دبیـران مـورد مطالعـه ي خیلـی کـم و کـم و ها و گرفتارشدن دختران مقطع متوسطه به مؤلفه

و 4از 6/2ي زیاد و خیلی زیاد پاسخ داده اند و میانگین نظرات مشاوران ها درصد ) به مؤلفه 8/61 (

. باشد می 4از 8/2و میانگین نظرات کل پاسخگویان 4از 9/2دبیران

در نقـش عوامـل مدرسـه اي ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبیها بررسی نظرات گروه -7

ي اجتماعیها گرفتار شدن دختران به آسیب

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیـر ترکیبـی نقـش ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه 7جدول شماره

ي اجتماعیها در گرفتار شدن دختران به آسیب عوامل مدرسه اي

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

337

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

5/4 22 7/6 22 0 0 خیلی کم

22 108 8/18 62 4/28 46 کم

7/40 200 5/38 127 1/45 73 زیاد

9/32 162 1/36 119 5/26 43 خیلی زیاد

100 492 100 330 100 162 جمع

3 3 3 میانگین

درصد ) و اکثریـت 6/71 رد مطالعه (دهد اکثریت مشاوران مو می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

در گرفتار شدن درصد )در مورد نقش متغیر ترکیبی نقش عوامل مدرسه اي 6/74دبیران مورد مطالعه (

ي زیـاد و خیلـی زیـاد پاسـخ داده انـد و میـانگین نظـرات ها ي اجتماعی به مؤلفهها دختران به آسیب

. باشد می 4از 3نظرات کل پاسخگویان هم و میانگین 4از 3و دبیران نیز 4از 3مشاوران

ي مورد مطالعه در مورد اثـر متغیـر ترکیبـی نقـش رشـد اجتمـاعی در ها بررسی نظرات گروه -8

ي اجتماعیها گرفتار نشدن دختران به آسیب

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیـر ترکیبـی نقـش ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه8جدول شماره

ي اجتماعیها گرفتار نشدن دختران به آسیبرشد اجتماعی در

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

3/12 62 8/10 37 4/15 25 خیلی کم

4/23 118 3/21 73 8/27 45 کم

4/38 194 7/43 150 2/27 44 زیاد

9/25 131 2/24 83 6/29 48 خیلی زیاد

100 505 100 343 100 162 عجم

8/2 7/2 8/2 میانگین

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

338

درصـد ) و 8/56 دهد اکثریت مشاوران مـورد مطالعـه ( می ي موجود در جدول فوق نشانها داده

درصد ) در مورد نقش متغیر ترکیبی رشد اجتماعی در پیشـگیري از 9/67اکثریت دبیران مورد مطالعه (

ي زیاد و خیلی زیـاد پاسـخ داده ها ي اجتماعی به مؤلفهها گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به آسیب

4از 8/2و میانگین نظرات کل پاسـخگویان 4از 7/2و دبیران 4از 8/2اند و میانگین نظرات مشاوران

. باشد می

ي مورد مطالعه در مـورد اثـر متغیـر ترکیبـی نقـش داشـتن مشـکالت ها بررسی نظرات گروه -9

ي اجتماعیها شدن دختران به آسیب جسمانی و روحی در گرفتار

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ترکیبـی نقـش ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه 9جدول شماره

ي اجتماعیها داشتن مشکالت جسمانی و روحی در گرفتار شدن دختران به آسیب

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد ددرص تعداد درصد تعداد

6/1 8 4/2 8 0 0 خیلی کم

2/41 207 8/38 132 3/46 75 کم

5/34 173 6/35 121 1/32 52 زیاد

7/22 114 2/23 79 6/21 35 خیلی زیاد

100 502 100 340 100 162 جمع

8/2 8/2 8/2 میانگین

درصد ) در مـورد 7/54دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعه ( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

ي هـا نقش متغیر ترکیبی مشکالت جسمانی و روحی در گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به آسـیب

درصـد ) در مـورد نقـش متغیـر 8/58 ي کم و اکثریت مشاوران مورد مطالعـه ( ها اجتماعی به مؤلفه

درصد 3/64 ن مورد مطالعه (ي زیاد و و خیلی زیاد و اکثریت مشاوران و دبیراها ترکیبی فوق به مؤلفه

ي زیاد و و خیلی زیاد پاسخ داده اند و میـانگین نظـرات ها ) در مورد نقش متغیر ترکیبی فوق به مؤلفه

. باشد می 4از 8/2دبیران و میانگین نظرات کل پاسخگویان ،مشاوران

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

339

در ي مـورد مطالعـه در مـورد اثـر متغیـر بهبـود وضـعیت اقتصـادي هـا بررسی نظرات گروه-10

ي اجتماعیها پیشگیري از گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به آسیب

ي مـورد مطالعـه در مـورد اثـر متغیـر بهبـود هـا ) توزیع فراوانی نظرات گروه 10جدول شماره

ي اجتماعیها وضعیت اقتصادي در پیشگیري از گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به آسیب

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران یراندب مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

9/2 15 4/1 5 2/6 10 خیلی کم

9/18 97 7/21 76 13 21 کم

52 266 7/51 181 5/52 85 زیاد

2/26 134 1/25 88 4/28 46 خیلی زیاد

100 512 100 350 100 162 جمع

3 3 1/3 میانگین

درصـد ) و 9/80دهد اکثریت مشاوران مـورد مطالعـه ( می اني موجود در جدول فوق نشها داده

درصد )در مورد اثر متغیر بهبود وضعیت اقتصـادي در پیشـگیري از 8/76اکثریت دبیران مورد مطالعه (

ي زیاد و خیلی زیـاد پاسـخ داده ها ي اجتماعی به مؤلفهها گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به آسیب

4از 3و میانگین نظرات کل پاسـخگویان نیـز 4از 3و دبیران 4از 1/3ران اند و میانگین نظرات مشاو

. باشد می

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیرالگوهاي ارایه شده از سوي صـداو سـیما در ها نظرات گروه-11

ي اجتماعیها گرفتار شدن دختران به آسیب

ه در مورد اثر متغیر الگوهاي ارایه ي مورد مطالعها ) توزیع فراوانی نظرات گروه 11جدول شماره

ي اجتماعیها شده از سوي صداو سیما در گرفتار شدن دختران به آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

340

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

8/0 4 6/0 2 2/1 2 خیلی کم

3/10 51 8/7 26 4/15 25 کم

9/42 212 8/42 142 2/43 70 زیاد

46 227 8/48 162 1/40 65 خیلی زیاد

100 494 100 332 100 162 جمع

4/3 4/3 3/3 میانگین

درصد ) و اکثریت 5/82دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعه ( می ي حاصل از تحقیق نشانها داده

سـوي صـداو سـیما در درصد )در مورد نقش متغیر الگوهاي ارایـه شـده از 6/91دبیران مورد مطالعه (

ي زیاد و خیلی زیاد پاسخ داده انـد و میـانگین ها ي اجتماعی به مؤلفهها گرفتار شدن دختران به آسیب

. باشد می 4از 3/3و میانگین نظرات کل پاسخگویان 4از 4/3و دبیران 4از 2/3نظرات مشاوران

اي مناسب رفتاري به والـدین از ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر ارایه الگوهها نظرات گروه -12

طریق کالسهاي آموزش خانواده در پیشگیري از گرفتار شدن دختران

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیرارایه الگوهاي ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه 12جدول شماره

دختـران مناسب رفتاري به والدین از طریق کالسهاي آموزش خانواده در پیشـگیري از گرفتـار شـدن

مقطع متوسطه

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

4/2 12 6/0 2 2/6 10 خیلی کم

10 51 7/10 37 6/8 14 کم

8/31 162 4/31 109 7/32 53 زیاد

8/55 284 3/57 199 5/52 85 خیلی زیاد

100 509 100 347 100 162 جمع

4/3 4/3 3/3 میانگین

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

341

درصـد ) و 2/85 دهد اکثریت مشاوران مـورد مطالعـه ( می ي موجود در جدول فوق نشانها داده

درصد ) در مورد نقش متغیرارایه الگوهاي مناسب رفتاري به والدین 7/88اکثریت دبیران مورد مطالعه (

ي هـا ختران مقطع متوسطه بـه مؤلفـه از طریق کالسهاي آموزش خانواده در پیشگیري از گرفتار شدن د

و میـانگین 4از 4/3و دبیـران 4از 3/3زیاد و خیلی زیاد پاسخ داده اند و میانگین نظرات مشـاوران

. باشد می 4از 4/3نظرات کل پاسخگویان نیز

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر همنوایی بین رفتارهاي اولیاي دبیرستان بـا ها نظرات گروه -13

نواده و جامعه در در پیشگیري از گرفتار شدن دختران مقطع متوسطهخا

ي مورد مطالعه در مورد اثر متغیر همنوایی بین ها ) توزیع فراوانی نظرات گروه 13جدول شماره

رفتارهاي اولیاي دبیرستان با خانواده و جامعه در در پیشگیري از گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه

گروهها

ها همولف

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

6/0 3 9/0 3 0 0 خیلی کم

7/2 14 9/2 10 5/2 4 کم

8/37 193 33 115 1/48 78 زیاد

8/58 300 2/63 220 4/49 80 خیلی زیاد

100 510 100 348 100 162 جمع

9/2 3 5/2 میانگین

درصـد ) و 5/97دهد اکثریت مشاوران مـورد مطالعـه ( می جدول فوق نشاني موجود در ها داده

درصد) در مورد اثر متغیر همنوایی بین رفتارهاي اولیاي دبیرستان با 2/96اکثریت دبیران مورد مطالعه (

ي زیاد و خیلی زیاد ها خانواده و جامعه در در پیشگیري از گرفتار شدن دختران مقطع متوسطه به مؤلفه

ــخ ــاوران پاس ــرات مش ــانگین نظ ــد و می ــران 4از 5/2داده ان ــل 4از 3و دبی ــرات ک ــانگین نظ و می

. باشد می 4از 9/2پاسخگویان

ي اجتمـاعی دختـران (متغیـر ها ي مورد مطالعه در مورد متغیر ترکیبی آسیبها نظرات گروه -14

وابسته)

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

342

رد اثـر متغیـر ترکیبـی ي مـورد مطالعـه در مـو هـا ) توزیع فراوانی نظرات گروه14جدول شماره

ي اجتماعی دختران (متغیر وابسته)ها آسیب

گروهها

ها مولفه

مشاوران و دبیران دبیران مشاوران

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

8/2 13 5/3 11 4/1 2 خیلی کم

9/14 69 4/15 49 7/13 20 کم

6/45 211 36 114 4/66 97 زیاد

7/36 170 1/45 143 5/18 27 خیلی زیاد

100 463 100 317 100 146 جمع

5/3 5/3 4/3 میانگین

درصـد ) و 9/84 دهد اکثریت مشاوران مورد مطالعـه ( می ي موجود در جدول فوق نشانها داده

درصد ) در مورد میزان آسیبهاي اجتماعی دختران مقطع متوسطه به 1/81اکثریت دبیران مورد مطالعه (

و 4از 5/3و دبیـران 4از 4/3و خیلی زیاد پاسخ داده اند و میانگین نظرات مشاوران ي زیاد ها مؤلفه

. باشد می 4از 5/3میانگین نظرات کل پاسخگویان نیز

ایجنت

دهد که متغیر جنس توانسته در سطح ضریب می نشان T-Testخالصه نتایج محاسبات آزمون -

یران نسبت به دیدگاه آنها در مورد متغیروابسـته ( میـزان % باعث ایجاد تفاوت در نظرات دب95اطمینان

ي اجتماعی دختران) تفاوت ایجاد نماید اما متغیر جنس نتوانسـته در سـطح ضـریب اطمینـان ها آسیب

% در دیدگاه مشاوران نسبت به متغیر وابسته تفاوت ایجاد نماید .95

ر مـدرك تحصـیلی توانسـته در دهد که متغیـ می نشان T-Testخالصه نتایج محاسبات آزمون -

% باعث ایجاد تفـاوت در نظـرات دبیـران نسـبت بـه دیـدگاه آنهـا در مـورد 95سطح ضریب اطمینان

ي اجتماعی دختران) تفاوت ایجاد نماید.ها متغیروابسته ( میزان آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

343

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین متغیر مسـتقل سـابقه کـار مشـاوران و دبیـران -

% رابطـه معنـا دار 95ي اجتماعی دختران ) در سطح ضریب اطمینـان بـیش از ها ( میزان آسیب وابسته

وجود ندارد .

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بـین متغیـر مسـتقل سـابقه تـدریس در آمـوزش و -

% 95ي اجتماعی دختران )در سطح ضـریب اطمینـان بـیش از ها پرورش با متغیر وابسته ( میزان آسیب

ابطه معنا دار معکوسی وجود دارد اما بین این متغیر (سابقه تدریس در آموزش و پـرورش) بـا متغیـر ر

% رابطه معنا دار وجود ندارد .95وابسته در سطح ضریب اطمینان

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد متغیر مستقل -

ي هـا ي جامعه مدرسه و خانواده با متغیر وابسته ( میزان آسیبها بین ارزشمیزان هماهنگی و همنوایی

% رابطه معنا دار وجود دارد .95اجتماعی دختران ) در سطح ضریب اطمینان بیش از

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد متغیر مستقل -

ي آموزش خانواده با متغیـر وابسـته ( میـزان ها والدین از طریق کالس ارائه الگوهاي مناسب رفتاري به

% رابطه معنا دار مستقیم وجود دارد 99ي اجتماعی دختران ) در سطح ضریب اطمینان بیش از ها آسیب

.

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد رابطه متغیر -

ي اجتماعی دختـران ) در ها اد مهارتهاي اجتماعی با متغیر وابسته ( میزان آسیبمستقل گسترش و ایج

% رابطه معنا دار مستقیم وجود دارد .95سطح ضریب اطمینان بیش از

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد متغیر مستقل -

ي اجتماعی دختران ) در سـطح ضـریب ها ابسته ( میزان آسیبافزایش مکانیزم کنترل درونی با متغیر و

% رابطه معنا دار مستقیم وجود دارد .95اطمینان بیش از

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد متغیر مستقل -

جتمـاعی دختـران ) در سـطح ي اهـا متغیرافزایش مکانیزم کنترل بیرونی با متغیر وابسته ( میزان آسیب

% رابطه معنا دار مستقیم وجود دارد .95ضریب اطمینان بیش از

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد متغیر مستقل -

ي اجتماعی دختران ) در سـطح ضـریب ها افزایش رشد اخالقی دختران با متغیر وابسته ( میزان آسیب

% رابطه معنا دار مستقیم وجود دارد .95نان بیش از اطمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

344

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران و دبیران در مورد متغیر مستقل -

ي اجتماعی دختران ) در سطح ضـریب ها ارایه الگوها ي متنوع فرهنگی با متغیر وابسته ( میزان آسیب

مستقیم وجود دارد . % رابطه معنا دار99اطمینان بیش از

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه مشاوران در مورد متغیـر مسـتقل ایجـاد -

ي اجتماعی ها هماهنگی در سازمانها و نهادهاي متولی امور فرهنگی و ... با متغیر وابسته ( میزان آسیب

م وجود دارد .% رابطه معنا دار مستقی95دختران ) در سطح ضریب اطمینان بیش از

نتایج محاسبات ضریب همبستگی پیرسون بین دیدگاه دبیران در مـورد متغیـر مسـتقل ایجـاد -

ي اجتماعی ها هماهنگی در سازمانها و نهادهاي متولی امور فرهنگی و ... با متغیر وابسته ( میزان آسیب

دارد .% رابطه معنا دار معکوس وجود 99دختران ) در سطح ضریب اطمینان بیش از

پیشنهادات :

) در مورد نقش 5/3و دبیران 4/3ي مورد مطالعه (مشاوران ها ـ با توجه به میانگین نظرات گروه1

ي اجتماعی و همچنـین ها ي اجتماعی در پیشگیري از گرفتارشدن دختران به آسیبها گسترش مهارت

ر گرفتـه شـده در زمینـه ي در نظـ هـا ي مورد مطالعـه در زمینـه ي شـاخص ها با توجه به نظرات گروه

رد ،خودشناسـی ،کنتـرل هیجانـات ،ي اجتماعی (مهارت ارتباط اجتماعی مـؤثر بـا دیگـران ها مهارت

ي جنسی ویژه دختران ها ي منطقی ارتباط با پسران و ارائه آموزشها آشنایی با روش ،تقاضاي نامعقول

گیري از گرفتـار شـدن دختـران بـه توان این پیشنهاد را مطرح نمود که در راستاي کنترل و پیشـ ، می)

اقدامات الزم را در زمینه ،ي متولیها بایست آموزش و پرورش و سایر دستگاه ، میي اجتماعیها آسیب

ي مرتبط انجـام دهنـد تـا بـا افـزایش میـزان مهـارت ها ي اجتماعی از طریق کالسها آموزش مهارت

نمند در برخـورد بـا مسـائل و مشـکالت آنها را توا ،اجتماعی نوجوانان و جوانان و بخصوص دختران

. اجتماعی و اخالقی نمود و زمینه ایجاد نسلی سالم به واسطه داشتن مادرانی توانمند فراهم گردد

ي مورد مطالعـه (میـانگین نظـرات مشـاوران و دبیـران بـه ها ـ با توجه به میانگین نظرات گروه2

گردد سازمان آمـوزش و می پیشنهاد ،نترل درونیباشد ) در زمینه اثر افزایش مکانیزم ک می 4/3تفکیک

سـازمان تبلیغـات ،ي مانند وزارت فرهنگ و ارشـاد اسـالمی ها ي تابعه و دستگاهها پرورش و مدیریت

و نهادهاي مرتبط در سطح ملی و منطقه اي و ها امر به معروف و نهی از منکر و سایر سازمان ،اسالمی

شرایط و بسترهاي الزم را براي ،گی موجود در استان گلستانبا لحاظ نمودن شرایط ساختاري و فرهن

ي هـا ي کنترل درونی را در جامعه فراهم آورند زیـرا اگـر بخـواهیم انسـان ها رشد و شکوفایی مکانیزم

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

345

ي اقتـداري و هـا نمی توان از طریق استفاده از مکانیزم ،توانمند و دخترانی آگاه و با ایمان داشته باشیم

و هنجارهـاي معمـول در اسـالم و جامعـه نمـود بلکـه ها ا وادار به همنوایی با ارزشدختران ر ،اجبار

پـذیرش کامـل و ،و هنجارهاي جامعـه ها پایدارترین و کامل ترین شیوه ي کنترل و همنوایی با ارزش

... باشد لذا براي اینکه بتوانیم دخترانی توانمند و می و هنجارهاي جامعه به وسیله افراد ها درونی ارزش

ي مناسب و همچنین با استفاده منطقی و صحیح از اصول اسـالم ها بایست با ارائه شیوه می داشته باشیم

و افزایش دین بـاوري در ،و عمل به دستورات الهی و توجه دادن دختران به اصل مهم دین یعنی معاد

زشـی و عامـل بـه تـوانیم دخترانـی ار مـی بین آحاد مردم و تقویت نیروهاي درونـی و وجـدان افـراد

تواند در نهایت باعث کنترل و پیشگیري از گرفتـار شـدن می ي دینی تربیت نمائیم که این امرها ارزش

. ي اجتماعی و اخالقی باشدها دختران به آسیب

توان می )4/2ي مورد مطالعه (مشاوران و دبیران به تفکیک ها ـ با توجه به نگرش و دیدگاه گروه3

ي کنترل بیرونی استفاده نمـود ها توان از مکانیزم ، میي کنترل درونیها از مکانیزم گفت در کنار استفاده

ي مـورد مطالعـه هـا ي جامعه نمود اما مشکلی که بر اساس نظرات گروهها و دختران را همنوا با ارزش

ي احساسی و گاهاً غیر منطقی مأموران نیروي انتظامی بـوده کـه باعـث ایجـاد ها وجود داشته برخورد

گردد و نتیجه ي این مسأله ایجاد جبهه گیري از می عارض و سرگردانی نوجوانان و جوانان و دخترانت

امر و نهی بیش از اندازه ،به واسطه اینکه به دختران ،سوي دختران بوده و مطابق با نظریه عکس العمل

،ام رفتارهـاي ناپسـند شود که با وجود عدم اعتقاد قلبی دختران در عدم انجـ می نموده و این امر باعث

گـردد کـه مـأموران نیـروي انتظـامی و در مـی نمایند لذا پیشنهاد می مبادرت به انجام رفتارهاي ناپسند

ي کنترل بیرونی با وحدت رویه و هماهنگی به ها و نهادهاي استفاده کننده از مکانیزم ها مجموع سازمان

نجام این عمل باعث پیشگیري از گرفتـار شـدن ارشاد و کنترل رفتارهاي دختران بپردازد و به واسطه ا

. ي اجتماعی گردندها دختران به آسیب

) در 1/3ي مورد مطالعه ( مشاوران و دبیران به تفکیک ها ي نظرات گروهها ـ با توجه به میانگین4

گردد آموزش و پـرورش می پیشنهاد ،ي اجتماعیها مورد نقش عوامل خانوادگی در پیشگیري از آسیب

ي الزم را براي آگـاه ها ي متناسب زمینهها ر نهادهاي متولی با ایجاد بسترهاي الزم و ارائه آموزشو سای

پیشـگیري از عـدم ،در جهت عدم انجام رفتارهاي تبعیض آمیز بین پسران و دختران ها نمودن خانواده

لـدین بـا ایجـاد رابطـه عـاطفی بـین وا ،هماهنگی بین نظرات والدین در مورد شیوه ي عمل دختـران

ي افراطی و تفریطی (آسان گیري و سخت گیري بیش از حـد) ها پیشگیري از انجام کنش ،دخترانشان

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

346

جهت پیشگیري از گرفتـار شـدن دختـران بـه ها ي موجود در خانوادهها انجام دهند تا بتوان از پتانسیل

فـراهم نمـود کـه شـرایط را هـا، توان از طریـق خـانواده می ي اجتماعی فراهم گردد همچنینها آسیب

هـدایت و ،به عنوان ابزارهاي کنترل درونی و بیرونی و از همه مهم تر عاملی جهـت کنتـرل ها خانواده

نظارت بر رفتارهاي دختران فراهم گردد. همچنـین بـا توسـعه میـزان عاملیـت والـدین بـه رفتارهـا و

قـرار هـا ابراز شده در خانوادهي ها زمینه اي را فراهم نمود تا دختران تحت تأثیر کنش ،ي مثبتها کنش

نظامی ارزشی و هنجاري را در مورد دختران ارائه نماید نمـی ،گیرند و آموزش و پرورش اگر بخواهد

هـا چشم پوشی نماید و با هماهنگی بـا خـانواده ها ي موجود در خانوادهها تواند از امکانات و پتانسیل

تواند مشکل را مرتفع نماید. می

بایست با توجه به شرایط می ي انجام گرفته این اتفاق نظر وجود داشته کهها بهـ بر اساس مصاح5

بایست الگوهاي می سن و ... دختران ،فرهنگی اجتماعی و ... افراد و با لحاظ نمودن متغیرهاي جنسیت

متناسب پوشش و ... را شناسایی و به جامعه ارائه نمود و همچنین با توجه به نظرات پاسخگویان مورد

ي مختلف پوشـش و ایجـاد شـرایط و بسـترهاي الزم جهـت ها مطالعه مبنی بر اثر ارائه الگوها و مدل

) در مـورد 8/2و دبیـران 7/2ي مورد مطالعه (مشاوران ها تخلیه روانی دختران و میانگین نظرات گروه

ختـران بـه اثر ارائه الگوهاي متنوع جهـت اسـتفاده دختـران از آنهـا در پیشـگیري از گرفتـار شـدن د

ي منطقـه هـا گردد که با انجام مطالعات علمی و لحاظ نمودن ویژگـی می پیشنهاد ،ي اجتماعیها آسیب

الگوهاي مختلف پوششی و از همه مهمتر رفتاري و هنجاري را به جامعه ارائه نمایند تا دختران با ،اي

بتواننـد الگوهـاي متنـوع را بـا الگوهاي مختلف را مورد استفاده قرار دهند و بدین واسطه آنها ،اختیار

ي متنوع از نظر روانی ها مورد استفاده قرار دهند و بدین طریق با استفاده از روش ،توجه به شرایط خود

. تخلیه روانی شوند ،نیز

) 4از 9/2و دبیـران 4از 6/2ـ با توجه به میانگین نظرات گروههاي مورد مطالعه ( مشـاوران 6

ي هـا ین سازمانها و نهادهاي متـولی امـور فرهنگـی در پیشـگیري از آسـیب در مورد نقش هماهنگی ب

گردد در جهت ایجاد هماهنگی و وحـدت رویـه بـین کلیـه سـازمانها و می پیشنهاد ،اجتماعی دختران

اقدامات الزم صورت گیرد و متولیان سازمانها بر مبناي اصول مشخص و ،نهادهاي متولی امور فرهنگی

رچوبی از قبل تعیین شده به نقش ارشادي خود بپردازند .مدون و بر اساس چها

) 4از 3ـ با توجه به به میانگین نظرات گروههاي مورد مطالعه ( مشاوران و دبیران به تفکیـک 7

تـوان ، میي اجتماعیها در مورد نقش عوامل مدرسه اي در پیشگیري از گرفتار شدن دختران به آسیب

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

347

فرهنگ پذیري و همنوایی و ،یار فعال و مهم در فرایند جامعه پذیريتواند نقش بس می گفت که مدرسه

گردد که می نماید لذا پیشنهاد می ي متداول در جامعه ایفاها ي دختران با ارزشها انطباق رفتارها و کنش

میزان عاملیت خود را نسـبت بـه اصـول اخالقـی و ،مدیران و دبیران و در مجموع کلیه کادر آموزشی

ي هـا رهاي اجتماعی افزایش دهند و با پرهیز از طرح مسایل و مشکالت خود در کـالس رعایت هنجا

شرایط و بسترهاي ایجاد دوگانگی در رفتار را در خود ،درس و از همه مهمتر بروز رفتارهاي هماهنگ

نماینـد باعـث شـکل مـی مرتفع نماید و با توجه به نقشی که دبیران در الگو دادن به دانش آموزان ایفا

،گیري الگوهاي سالم وپویا در جامعه شود که در این فرایند ضمن شخصیت بخشیدن به دانش آموزان

ي اجتماعی را فراهم آورند .ها ي پیشگیري از گرفتار شدن دختران با آسیبها زمینه

توان گفت در زمینه پیشـگیري از گرفتـار می ـ با توجه به نتایج توصیفی و تحلیلی این پژوهش8

نمی توان تنها به نقش و عمل آموزش و پـرورش ،ي اجتماعیها ان مقطع متوسطه به آسیبشدن دختر

ي هـا قناعت کرد بلکه با توجه به نقش عوامل ساختاري و فرهنگی و ... در ایجـاد و گسـترش آسـیب

و دستگاههاي متولی امور و جزیره اي عمـل کـردن ها اجتماعی و همچنین عدم هماهنگی بین سازمان

هـاي بایست آسـیب ، میي اجتماعیها و تفاوت و تعارض در نحوه و شیوه برخورد با آسیب دستگاهها

و اقـدامات فرابخشـی مرتفـع نمـود و بـین ها اجتماعی دختران را از طریق ایجاد هماهنگی بین بخش

ي الزم را به عمل آورد و از همه مهمتر این که باید در نظام اجتماعی ها دستگاههاي مختلف هماهنگی

سیاسی و اقتصادي انجام گیرد و با ایجـاد همـاهنگی بـین ،ي فرهنگیها اصالحات الزم در زیر بخش

ي اجتماعی مرتفع نمود .الزم به ذکر است ها ي ابتالء دختران را با آسیبها زمینه ،ي مختلفها زیربخش

بایسـت می تهکه آموزش و پرورش با توجه به این واقعیت که در خط مقدم برخورد با مسئله قرار داش

نقش محوري را در مرتفع کردن مشـکل داشـته باشـد و سـازمانهاي دیگـر تحـت نظـر و بـر مبنـاي

. ي تعیین شده از سوي آموزش و پرورش عمل نمایند تا مشکل تا حد امکان مرتفع گرددها سیاست

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

348

منابع

زان اختالالت رفتاري ) بررسی و مقایسه تأثیر فقدان پدر و مادر بر می1376ـ کاکاوند، علیرضا (1

کودکان تحت پوشش بهزیستی با کودکان فاقد پدر تحت پوشش کمیته امداد امـام خمینـی و کودکـان

عادي مقطع ابتدایی شهرستان کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علـوم تربیتـی،

دانشگاه عالمه طباطبایی.

سه برخـی اخـتالالت رفتـاري (پرخاشـگري، بـیش )، بررسی و مقای1377ـ صفایی، اسماعیل (2

فعالی، اضطراب و افسردگی، ناسازگاري اجتماعی، رفتارهاي ضداجتماعی و اختالل کمبود توجـه) در

کودکان محروم از پدر و عادي، پایان نامه کارشناسـی ارشـد، دانشـکده روانشناسـی و علـوم تربیتـی،

دانشگاه عالمه طباطبایی.

)، بررسـی و مقایسـه اخـتالالت رفتـاري دانـش آمـوزان بـا 1379رضـا ( ـ رفیعـی زاده، محمد 3

ي ویژه یادگیري و عادي، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علـوم تربیتـی، ها نارسایی

دانشگاه عالمه طباطبایی.

)، مشـکالت رفتـاري در کودکـان و نوجوانـان، تهـران: موسسـه 1380ـ فرقانی رئیسی، شهال (4

نگی منادي تربیت.فره

رویکرد رفتاري ـ شناختی نسبت به مشکالت درمان جویان، ترجمـه ،)1948ـ اسکات، مالک (5

تهران: ماریه ،)1379عباس موسوي (

ي مشاوره و روان درمـانی، تهـران: ها )، نظریه1380عبداهللا و ناصري، غالمرضا ( ،ـ شفیع آبادي6

مرکز نشر دانشگاهی.

آسیب شناسی روانی، تهران: بعثت. )،1375ـ آزاد، حسین (7

تحول شخصیت در نوجوان، تهران: واري دانش. ،)1380ـ برجعلی، احمد (8

ي رفتـاري کودکـان، ترجمـه هـا )، اخـتالل 1984ـ ویکس نلسون، ریتا و ایزرائـل، آلـن سـی ( 9

)، مشهد: آستان قدس رضوي.1372محمدتقی منشی طوسی (

، تهران: دوران. ها و روش ها تار و رفتاردرمانی: نظریهتغییر رف ،)1377ـ سیف، علی اکبر (10

ــان-11 ــاد ،طارمی ــاي پرورشــی دوره . فره ــاب راهنمــاي اجــراي فعالیته ــدگی کت ــاي زن مهارته

,1380متوسطه.تابستان

,1371رشد اجتماعی. انتشارات انجمن اولیاء ومربیان،. ترجمه سیما نظیري. آلیس ،واتیزمن-12

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

349

مهارتهاي زندگی، کتاب راهنماي اجـراي -طاهر ،فتحی -ماهیار ،هجوییما -طارمیان، فرهاد -13

1380فعالیتهاي پرورشی دوره متوسطه، تابستان

,1380شماره سال هفدهم مهرماه . ماهنامه تربیت -14

,78آبان ،شماره چهارم ،سال اول. ماهنامه ژرفاي تربیت -15

,79خرداد . ماهنامه ژرفاي تربیت -16

.79سال دوم، شماره هفدهم، آذر . ژرفاي تربیتماهنامه -17

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

350

اعتیاد مواد مخدر

بی بی جاللی

چکیده

اعتیاد به مواد مخدر تقریباً پدیده نوظهوري است که از عمر آن شاید بیش از صد و پنجـاه سـال

رد. گذرد. البته مصرف مواد مخدر و حتی عادت و نیز استعمال تفننـی بـدان، تـاریخی طـوالنی دا نمی

هـاي متفـاوت زنـدگی اجتمـاعی لیکن از قرن نوزدهم به بعد است که به سبب تأثیر فراوان بـر جنبـه

توجه بسیاري را به خود جلب کرده است ،انسانها

گرفتن، خوگرشدن، و خود را وقف عـادتی نکوهیـده کـردن معنـی اعتیاد را به عادت کردن، خو

ي مخدر که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان آور از به مادهاند. به عبارت دیگر، ابتالي اسارت آمینموده

-شمرده شود اعتیاد نام دارد. اصطالح اعتیاد به سهولت قابل تعریف نیست، اما عواقب آن بـه صـورت

شودهاي مختلف نظیر کم شدن تحمل و وابستگی شدید هویدا می

رود که داراي همان مفهوم ولی ي اعتیاد، وابستگی به دارو به کار میادر طب جدید به جاي کلمه

تر است. مفهوم این کلمه این نیست که انسان بر اثر کاربرد نوعی ماده شیمیایی از نظر تر و صحیحدقیق

کند، به طوري که بـر اثـر دسـتیابی و مصـرف دارو، احسـاس جسمی و روانی به آن وابستگی پیدا می

هـاي ت که فرد با نرسیدن دارو به خمـاري، درد بلکه به این معناس ،دهدمیآرامش و لذت به او دست

.شودجسمانی و احساس ناراحتی و عدم تأمین دچار می

: کلیدي واژگان

اجتماع -جوانان - مواد -اعتیاد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

351

مقدمه

که بـه علل یدارد و تا زمان یو روان یاست که عوارض جسم »یاجتماع يماریب« ــکی ادیاعت

بخش خواهد بود و فـــرد جهینت یمدت يفقط برا یو روان یدرمان جسمتوجه نشود، »ماریب« شیگرا

از مهمترین مشکالت یاعتیاد به موادمخدر یک گردد یم» آور ادیمواد اعت« مـــعتاد دوباره گرفتار

يجامعه بشر يبرا يجد ياز آن تهدید یاست که عوارض ناش یو بهداشت ياجتماعی، اقتصاد

يها گـردد همچنین ویــرانگري یمختلف م يهادر زمینه یجتماعمحسوب شده و موجب رکود ا

شده و بدین ترتیب ی و اخالق یفرهنگ يهاها و هنجار از ارزش يساز سقوط بسیارحاصل از آن زمینه

مخدر بیش از آنکه -اندازد. پدیده شوم قاچاق موادیبه مخاطره م يطور جده سالمت جامعه را ب

کارآمد، مؤثر و يباشد، ابزار یالملل اقتصاد بین يدر عرصه مافیا يو اقتصاد يارگرانه، تجسودا یفعالیت

توسعه نیافته است. يهادر گسترش نظام سلطه صاحبان قدرت جهان بر کشور يراهبرد

-بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده مواد یو اجتماع یگران مسائل سیاسحلیلت

سفانه گسترش أرود. مت جوامع به شمار می یکشیدن و انحطاط اخالق یتباهترین عامل به مخدر مهم

قشر متفکر و تحصیل کرده را نیز به یاست که حت يبه حد يمخدر در جامعه امروزدامنه مصرف مواد

وظایف مصرحه يدر راستا یسمت خود کشانده است. مبارزه با اعتیاد نیز قطعاً بیش از آنکه ماموریت

یدر انحطاط اخالق یاست استراتژیک در مقابله با ابزار نظام سلطه جهان یباشد، اقدام یانتظام ينیرو

کن جوامع با اهداف خاص سیاسی. اعتیاد بعنوان یک آسیب اجتماعی، هیچ گاه بطور کامل ریشه

توان آنرا به کنترل در آورد. مخلصانه حداقل می ینخواهد شد، اما با تدبیر، اندیشه و تالش

هستی سوز نام اي است که آن را باليبه مواد مخدر، به عنوان نابسامانی اجتماعی، پدیده اعتیاد

هاي فرهنگی و ساز سقوط بسیاري از ارزشها و هنجارهاي حاصل از آن زمینهاند؛ زیرا ویرانگرينهاده

انداز، قربانیان اندازد و هر سال این بالي خانمان برگردد و سالمت جامعه را به مخاطره میاخالقی می

.افکندشماري را در آغوش سرد خاك میبی

تعاریف اعتیاد

، روانی و عصبی فرد به مواد مخدر که ترك یا اعتیاد یعنی خوگرفتن و وابسته شدن جسمی -1

فرار از آن ناممکن و یا بسیار مشکل است.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

352

شود. این آنها میاعتیاد یعنی مصرف نابجا و مکرر مواد مخدر که موجب وابستگی به -2

هاي بدنی و روانی را در وابستگی بدنی و روانی است، ترك مصرف مواد افیونی مشکالت و محرومیت

پی خواهد داشت

که تکرار مصرف آنها با کم و کیف شخص و اعتیاد عبارتست از وابستگی به عوامل یا موادي -3

نماید. درمان معین از دیدگاه معتاد ضروري می

یاد یک بیماري روانی، اجتماعی، اقتصادي است که بر اثر فعل و انفعال تدریجی بین بدن اعت -4

انسان و مواد شیمیائی تحت تأثیر یک سلسله شرایط و اوضاع و احوال خاص روانی، اقتصادي،

آید اجتماعی و سنتی به وجود می

که در نتیجه استعمال از نظر فارماکولوژي اعتیاد عبارت است از حالت مقاومت اکتسابی -5

شود به قسمی که استعمال مکرر دارو موجب کاسته شدن اثرات متمادي دارو در بدن حاصل می

تواند مقادیر سمی دارو را در بدن بدون ناراحتی تحمل گردد و پس از مدتی شخص می تدریجی می

ندروم محرومیت بروز کند و در صورتی که دارو به بدن نرسد اختالالت جسمی و روانی موسوم به س

کند. می

)1950تعریف اعتیاد از نظر سازمان جهانی بهداشت(سال

اي یا مداوم یک ماده شیمیائی ( طبیعی یا اعتیاد داروئی حالتی است که در اثر مصرف دوره

هاي آن به قرار زیر است: گردد و ویژگی مصنوعی) که براي انسان یا جامعه مضر باشد ایجاد می

تیاق یا نیاز اجباري به استفاده مداوم آن ماده و ظهور رفتاري اجباري براي پیدا کردن آن اش -1

به هر وسیله.

تمایل به افزودن به مقدار مصرف به مرور زمان. -2

هاي جسمی و روانی براثر استفاده از آن ماده. پیدا شدن وابستگی -3

یائی که براي فرد و جامعه مضر نبوده و نیز اي مواد شیم این کمیته براي استفاده مداوم یا دوره

حالت ایجاد شده توسط آن خصوصیات باال را نداشته باشد واژه عادت داروئی را در نظر گرفت. ولی

به مرور زمان مشخص گردید که تعاریف خصوصاً براي عادت داروئی نارسا هستند و به همین دلیل

اسان سازمان جهانی بهداشت مجدداً به این صورت میالدي تعاریف توسط کمیته کارشن 1957در سال

تصحیح گردید که وابستگی روانی به یک دارو بدون پدیده محرومیت را عادت و وابستگی روانی و

هائی از اند. اما تعاریف فوق نیز با شروع مصرف دارو جسمی همراه با پدیده محرومیت را اعتیاد نامیده

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

353

براي گروهی موجب افزایش ارسا شدند. چون مصرف آمفتامینها ن قبیل ال. اس. دي و آمفتامین

1964کرد به همین جهت در سال گشت و براي گروهی حمله جنون ایجاد می هاي روزانه می فعالیت

براي هر دو حالت فوق انتخاب کرد Drug Dependenceکمیته مزبور اصطالح وابستگی داروئی را

ممکن است نسبت به داروي خاص وابستگی روانی پیدا کند، در و چنین استدالل نمود که یک بیمار

حالی که بیمار دیگر نسبت به همین دارو، عالوه بر وابستگی روانی از لحاظ جسمانی نیز وابسته شود.

اي یا مداوم کمیته مزبور وابستگی داروئی را حالتی ناشی از استعمال مکرر یک دارو به طور دوره

آن بسته به ماده مورد استفاده متغیر است و به هیم دلیل ذکر شده است که نام داند، که خصوصیات می

شیمیائی مورد بحث در جلو عبارت وابستگی داروئی قید گردد. به هر حال با توجه به اینکه در کشور

باشد در این جا از کلمه اعتیاد بیشتر استفاده شده ما واژه اعتیاد از همه جهت قابل درك عموم می

ست. با توجه به تعاریف فوق در رابطه با اعتیاد مشخصاً در چند مقوله با یکدیگر شریکند و آن اینکه:ا

وابستگی شدید وجود دارد. -1

وابستگی جسمی و روانی است.-2

[1] قطع این وابستگی مشکالتی را به همراه دارد. -3

بیان اهمیت موضوع اعتیاد

یافت که با مسائل مربوط به مواد مخدر دست به گریبان تواندر بررسی تاریخ، بشري را نمی

نبوده و شاید بتوان گفت مواد مخدر همزاد با بشر در این جهان یافت شده و تا زمانی که انسان در این

عرصه وجود دارد آن نیز پا بر جاست. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگی نداشته و اثرات آن نیز

اقوام قابل جستجو است. در کتب تاریخی ایران و حتی در کتاب قانون همواره در سرنوشت ملتها و

ابن سینا از اثرات این مواد نامبرده شده است. اما بیشتر در مورد مواد مخدرمربوط به زمان صفویه و

هاي این دوران که اشاعه مصرف مواد افیونی سپس قاجاریه تا عصر کنونی است همراه با فراز و نشیب

شود. بوده است. قوانین یکصد ساله در مورد محدود نمودن مصرف مواد نیز یافت میمورد توجه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

354

تعریف مواد

شود که مصرف آنها باعث دگرگونی در سطح هوشیاري مغز به تمامی ترکیبات شیمیایی گفته می

آلودگی و سستی.شود. مثل حالت سرخوشی و لذت، خواب

انواع مواد

مواد مخدر رایج عبارتند

( ماري جوانا زا علف -1

حشیش (بنگ), -2

تریاك-3

هروئین, شیره,_-4

مرفین, -5

کوکائین -6

هایی هاي نابجا از دارواتر, چسب مایع, استون و استفاده , ال اس دي, مواد استنشاقی مانند-7

بخشآور و آرامهاي خوابدار, قرصمانند آسپرین یا استامینوفن کدئین

سیگار -8

مواد مخدرشناسایی

هایی از ماده مخدر در جهان شناسایی شده است که به ذکر نمونه نوع 100تاکنون قریب به

. توان اشاره کردشایعترین مواد اعتیاد آور در جهان و ایران می

این گروه که به مواد افیونی نیز ( Analgasics Narcotic) مواد مخدر ضد درد -1گروه

: شود، ساخت، به این زیر گروهها تقسیم میءشاشهرت یافته است بر حسب من

مرفین، کدئین الف) با منشاء طبیعی مثل تریاك،

ب) نیمه مصنوعی مثل هروئین

پنتازوسین مپردین، ج)مصنوعی مثل متادون،

گراس بنگ، روغن حشیش، ماري جوانا، شامل حشیش، ( Canabis) کانابیس -2گروه

ها و کوکائیننظیر آمفتامین ( Simulants ) اب مرکزيمواد محرك دستگاه اعص -3گروه

از قبیل ال اس دي، اسید فن سیلکیدین، مسکالین ( Hallucinogens ) مواد توهم زا -4گروه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

355

-رقیق هاي مختلف،چسپ مشتمل بر انواع حاللها، ( Inhalants) مواد استنشاقی -5گروه

.…تینر،اتر و،بنزین،ي رنگها کننده

دسته عمده این 2که ( Hypnotics -Sedative ) آورهاي مسکن و خوابارود -6گروه

. باشدیازپینها و باربیتوراتها می داروها شامل :بنزود

. انفیه و غیره تنباکو، مثل الکل، سیگار، ( Miscellaneous ) سایر مواد اعتیاد آور -7گروه

ن و معتادانکنندگاعالئم مستقیم و غیر مستقیم شناسایی سوء مصرف

هروئین و غیره آثار و عالئم متعددي در مرفین، بدنبال مصرف مواد مخدر افیونی نظیر تریاك،

پوست خارش ،شود که برخی از آنها عبارتند از : گرمی و برافروختگیکننده مواد ایجاد میفرد مصرف

اس نشاط و نئشگی کاهش احساس درد احس، تهوع و استفراغ ،خشکی دهان سنگینی دست و پا ،بینی

صاف ،انقباض عضالت ،که در ادامه با یک دوره آرامش و چرت همراه است کند شدن حرکات روده

}2{ آیندجدار حالب و مجاري صفراوي از عالئم مصرف مواد افیونی و اعتیاد آور به حساب می

انواع اعتیاد

ن دارو شناخته شده و به طور به وابستگی و تداوم در مصرف موادي که به عنوا اعتیاد مجاز: - 1

گویند که معموالً شامل بسیاري از مواد است که با آید، اعتیاد مجاز میطبیعی یا مصنوعی به دست می

-هاي مجاز به نوبه خود به دو دسته تقسیم میشود. اعتیادسرانه مصرف میتجویز پزشک یا اغلب خود

.شوند

.شوندکه به عنوان دارو شناخته میالف) اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و مصنوعی

آور است و گاه روانی عادتب) اعتیاد به موادي مانند تنباکو، سیگار و نظایر آن که تنها از دید

.کندتداوم مصرف را ایجاد می

گیري ازعواملی که بنا وابستگی فرد به مصرف همیشگی مواد مخدر و بهرهاعتیاد غیر مجاز: - 2

-شود، اعتیاد غیر مجاز میین المللی ( شرعی و مدنی ) غیرقانونی شناخته میبر قوانین کشوري یا ب

گویند. این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاه شرعی، پزشکی، بهداشتی، روانی و

.شوداجتماعی، غیر مجاز تلقی می

فرایند اعتیاد

گیرد، این مراحل اي انجام میرحلهاعتیاد به هر شکلی که باشد، معموالً طی یک فرایند سه م

:عبارت اند از

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

356

: در این مرحله شخص در اثر مسامحه یا تشویق دیگران یا میل به انجام یک مرحله آشنایی -1

.شودمخدر آشنا می کار تفریحی یا کنجکاوي یا علل دیگر مانند کسب لذت، به مصرف مواد

کند و یهر روز به مواد بیشتري نیاز پیدا م در این مرحله، بدنمرحله میل به افزایش مواد: -2

مخدر، شخص دچار شک و تردید شده، براي رهایی از آن با امیال دبعد از مدتها استفاده نامرتب از موا

.زندخود دست به مبارزه می

در این مرحله، بعد از شک و تردید و شاید مدتی ترك اعتیاد، مصرف اعتیاد( بیماري): -3

رسد که اگر مواد مخدر، کم یا بدون رعایت ترتیبات الزم مرحله اعتیاد واقعی می شخص سرانجام به

.شودناگهان قطع شود عوارض جسمانی و روانی در او ایجاد می

شود. تریاك پس از مصرف دارو و حدود یک ماه مصرف هروئین به سرعت موجب اعتیاد می

]3ل مستلزم مصرف آن به مدت طوالنی تر است[رسد. اما اعتیاد به الکاي میمتوالی به چنین مرحله

خواص اعتیاد

هاياعتیاد به عنوان یک آسیب و معضل اجتماعی، بهداشتی، اقتصادي و فرهنگی با پیچیدگی

مسایل خاص خود حاکمیت ملی امنیت و استقالل کشور ما را تحت تاثیر قرار داده است با توجه به

معرض خطر و ي انسانی و اسالمی و نیز هویت ملی ما درهاتوان ادعا کرد که ارزشجنبی آن می

معتادین در اجتماع رو آسیب این آفت بزرگ قرار گرفته است توجه به آمارها نشانگر رشد روز افزون

باشند وظیفه آسیب و آماج اعتیاد می به رشد ما دارد این موضوع که قشر جوان جامعه بیشتر در معرض

سازدآن خطیرتر می همگان را در موضع تقابل با

که هاي گلیرسد وجود لوحهقدمت آشنایی بشر با خشخاش به حدود هفت هزار سال پیش می

از آن بوده است هاي داروییاز سومریان بر جاي مانده حاکی از شناخت این گیاه توسط آنها و استفاده

ن یونانی به معنی پادزهر استهردوت نیز از تریاك به عنوان دارویی غم زا نام برده و تریاك که درزبا

هاي دیگر از درمان اسهال و همچنین سایر درد شاگردان ارسطو از جمله بقراط براي پیشگیري و

کردند پزشکان سازان سوییسی نظیر پاراسلوس و توماس سید نهام بیماران خود را با تریاك استفاده می

ران نیز دانشمندان و پزشکانی نظیر رازي و کردند و در ایمشتقات آن مداوا می شربتی حاوي تریاك و

کردند می به خواص دارویی تریاك پی برده آن را براي مداواي برخی از بیماران خویش تجویز ابوعلی

صورت دارویی به اما به درستی مشخص نیست که مصرف این ماده از چه زمانی تغییر ماهیت داد و از

ي رنج پذیرفته شد اما اکه رفت به نام داروي درد و چارهکجا مشکل اجتماعی مبدل شد: افیون در هر

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

357

چنانکه باید ي هزاران هزار مردم گیتی گردید آناباد ده زندگی و نابود کننده دیري نپایید که خود بر

داند. فرد به وسیله یا ابزار اعتیاد می عادت کردن و وابسته شدن دیرین را آسیب آسیا نامید این داروي

آمفتامین و کوکایین و خات که به نام محرك زا نیز عبارت است از مواد توان زا شاملو مواد مخدر

شوند این داروها به عنوان باال برنده هاي این گروه محسوب میدارو ترینها مهممعروفند. آمفتامین

،نانگیرد. در جنگ جهانی دوم خلباافسرده و کم کننده اشتها مورد استفاده قرار می خلق در افراد

ها در برخی شوند. اعتیاد به آمفتامینمصرف می کردند از راه تزریق وریديسربازان از آن استفاده می

گرم در روز میلی 100تا 90صورت مصرف زیاد یعنی حدود اید درموارد بر اثر تجویز طبی پیش می

د بر اثر قطع مصرف گردبینایی و المسه می با توهمات شنوایی، هاي شدید همراهشخص دچار هذیان

اي از موارد تمایالت خود کشی حالت افسردگی، خواب آلودگی و درپاره آمفتامین به صورت ناگهانی

کوکائین به عنوان گیاه همیشه سبز کوکا که در نواحی غربی آمریکاي جنوبی شودمی در انسان ایجاد

زا از آن شعف یاه به عنوان مادهروید. ساکنان بومی از سالها پیش از طریق جویدن برگهاي این گمی

و احساس سر خوشی است کردند استفاده نابجا از کوکائین براي نیل به قدرت و شجاعتاستفاده می

عالئم مصرف کوکائین بروز آفریند. ازکه اغراق و احساس قدرت حوادث ناگواري می به صورتی

اي است که در بسیاري از موارد مسهال بینایی و ،هاي مخرب و اضطراب آمیز، توهمات شنواییهذیان

کند ولی در آن وابستگی شدید فکري ایجاد می اعمال ضد اجتماعی را نیز به دنبال دارد. مصرف

شود کوکائین به صورت خوراکی، مشاهده نمی صورت قطع سندرم محرومیت و وابستگی جسمی

جذب و پس از اً مخاط بینی سریعگیرد از طریق قرار می کشیدنی، تزریقی و استنشاقی مورد استفاده

بسیاري از معتادان به کوکائین آن را با هروئین مخلوط اًشود اخیردقیقه آثار آن مشهود می 8حدود

خات نیز مانند کوکائین ریشه گیاهی دارد و نامندو این ترکیب راتوپ سرعت می کنندکرده تزریق می

امروزه خوردند ولیآن را مانند چاي دم کرده می برگ شود قبالًآفریقاي شرقی فراوان دیده می در

گیرد که قرار می جوند. در یمن این ماده به صورت خاص در مجالس مورد استفادهبرگهاي آن را می

. [4]ناشی از آداب و رسوم خاص کشور یمن است

:شوندبه سه گروه تقسیم می زا یا مخدرمواد سستی

مشتقات تریاکی-1

میایی مواد تریاکی شی -2

مصنوعی با خواص شبه مرفین مواد -3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

358

برخی مواد دیگر مواد توهم زا نظیر ال اس دي، مسکالین، حشیش و-4

؟معتاد کیست

یا به "معتاد کسی است که بر اثرمصرف مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدر یا دارو شده باشد، "

".شودد مخدر، معتاد شناخته میقربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به موا "عبارت دیگر

شناسی، هر دارویی که پس از مصرف چنان تغییراتی را در انسان به وجود آورد که از نظر آسیب

از نظر اجتماعی قابل قبول و پذیرش نباشد و اجتماع نسبت به آن حساسیت یا واکنش نشان دهد، آن

.شودد شناخته میکند معتادارو مخدر است و کسی که چنین موادي را مصرف می

ي استعمال متمادي دارو در بدن وي حالت مقاومت اگویند که در نتیجهبنابراین، معتاد به کسی می

گردد. اي که استعمال مکرر آن موجب کاسته شدن تدریجی اثرات آن میاکتسابی ایجاد شده، به شیوه

ون بروز ناراحتی تحمل کند و در تواند بدپس از مدتی شخص مقادیر بیشتري از دارو را می از این رو

[3]شودصورتی که دارو به بدن وي نرسد، اختالالت روانی و فیزیکی در او ایجاد می

شخصیت معتاد

شخصیت فرد به ساختار روانی او بستگی دارد. شخصیت با توجه به برخی عوامل ساختاري

فرد خواه بیمار باشد خواه سالم، شود وگیرد، تعریف میبت، که با پایان بلوغ براي همیشه شکل میثا

.کندساختار بنیادي شخصیتش هرگز تغییر نمی

یعنی فرد به علت وضع خاص شخصیتی و نیازها ،متقابل وجود دارد ۀبین شخصیت و اعتیاد رابط

و شکستها، ناتوانی در برخورد با مسائل و ناکامی در زندگی، عدم ثبات عاطفی و نامالیمات دیگر به

-خود موجب از بین رفتن انسجام روانی و هیجانی شخص می ۀآورد و اعتیاد نیز به نوبمی اعتیاد رو

گردد که مبارزه با آن مستلزم تغییر شود. بدین ترتیب بین اعتیاد و شخصیت، دور باطلی ایجاد می

لیل اي قوي و آسیب ناپذیر است و باالخره، به دشرایط بیرونی و درونی، یعنی ایجاد اراده و روحیه

آید، شخص کنترل حرکات خود را از هاي مغزي که از مصرف مواد مخدر به وجود میفساد بافت

کند. از این رو، به موازات افزایش رسانی به خود و دیگران را پیدا میدست داده، آمادگی آسیب

.شودمعتادان، سرقتها و انحرافات اجتماعی و اخالقی نیز روز افزون می

هاي رفتاري معتادان به منظور مبارزه با اعتیاد و نیز پیشگیري و درمان ژگیشناخت شخصیت و وی

آورد هایی در خلق و خوي معتاد به وجود میاي برخوردار است. اعتیاد دگرگونیآن، از اهمیت ویژه

[5] .دانها پی بردهتوان بکه از احوال ظاهریش می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

359

علل وعوامل موثردراعتیاد

توانید افراد در معرض دهد، میفرد را در معرض خطر اعتیاد قرار میشما با دانستن عواملی که

گیري از ابتالي آنان به اعتیاد، اقدامات الزم را به عمل آورید. این خطر را شناسایی کنید و براي پیش

اند و درحال حاضر ترك دهفرد شوند و یا افرادي را که قبالً معتاد بو ادیتوانند موجب اعتعوامل می

اند مجدداً به سمت اعتیاد سوق دهندکرده

است عوامل که مربوط به خود فرد -1

مانند فردي که در مقابل درخواست دوستانش براي کشیدن حشیش :اعتماد به نفس کمبود

حرأت مخالفت ندارد

کند یا دوست دارد به دیگران آسیبکسی که مرتب دزدي می :اعمال زشت و خالف تمایل به

[4]. بدهد عوا راه بیاندارد ممکن است به اعمال خالف دیگري مثل مصرف مواد نیز تنبرساند یا د

مثل کسی که ناراحتی اعصاب دارد و براي کاهش افسردگی خود به جاي : روانی ناراحتی·

. کندمراجعه به پزشک مصرف مواد را شروع می

یا کودکی که گوش درد درد است مانند فرد مسنی که دچار پا : بیماري جسمی مزمن درد یا

. کنندمی دارد و به جاي درمان توسط پزشک، خود فرد یا خانواده او به اشتباه از تریاك استفاده

احترام گی وزرکند مصرف مواد نشانه بمثالً نوجوانی که فکر می : مثبت نسبت به مواد نظر·

است

اعتیادش ش معتاد باشد، احتمالفردي که یکی از اعضاي خانواده یا بستگان: زمینه ارثی داشتن

. بیشتر است

همین خورد و بهمانند پسر نوجوانی که مرتب از پدرش کتک می : خشونت قرار گرفتن مورد

. دار و ناراحت استدلیل بیشتر اوقات غصه

تواند به خوبی همکالسان خود درس بخواند و یاآموزي که نمیدانش: بد تحصیلی وضعیت·

.کند احتمال دارد به مصرف مواد آلوده شودمدرسه را رها می

فرد مربوط است که به خانواده عواملی -2

تریاك مانند فردي که پدر یا برادرش در حضور او :مواد توسط اعضاي دیگرخانواده مصرف

کشندمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

360

هاي مادر به نیاز یا پدر و مانند کسی که فاقد پدر یا مادر است و : کردن فرزند به حال خود رها

را به دلیل اعمال و رفتار والدینش او او توجهی ندارند و مراقب اعمال و رفتارش نیستند، یا فردي که

. اندناپسند ترد کرده

همیشه میان والدینش هاي مکررمثل فردي که به علت درگیري: درگیري در خانواده تشنج و

تحت فشار است

دهند.هر قرار د فرد را در معرض خطر اعتیادتواننخاصی می فردي، خانوادگی و محیطی عوامل

.شودچه تعداد این عوامل در هر فرد بیشتر باشد، احتمال ابتالء بیش می

: که به اطرافیان و محیط فرد مربوط است عواملی -3

خطر را در معرض دوستان یا اطرافیان معتاد با تشویق فرد به مصرف مواد او : معتاد دوستان

: کسی که دوستان زیادي ندارد و از طرف معلّمان، دوستان، بستگان شدن طرد. ددهنمصرف قرار می

و حمایت در مواقع نیاز از راهنمایی کند واطرافیان حاضر به پذیرش او نیستند احساس تنهایی می یا

. شوددیگران برخوردار نمی

شهري به شهر یا ازتغییر محل زندگی از روستایی به روستاي دیگر یا از روستا به : مهاجرت

با آن بیگانه برو شود کهشود که فرد با محیط، مشکالت و شرایط جدیدي روشهر دیگر باعث می

داده است. چنین فردي اگر هاي قبلی خانواده و آشنایان خود را نیز از دستاست، در حالی که حمایت

صاب شود و یا از افراد معتاد ناراحتی اع توانایی حل مشکالت جدید را نداشته باشد ممکن است دچار

براي حل مشکالتش کمک بگیرد

شود یافت می هایی که مواد ارزان، آسان و فراواندر روستاها یا محله : سان به موادآ دسترسی

. احتمال مصرف مواد توسط نوجوانان و جوانان بیشتر است

اشکال در ه باعثخشکسالی، زلزله، و به طور کلی هر مشکلی ک: هاي ناشی از محیطفشار

[ 6 ] دهدرا در معرض خطر قرار می تأمیت مایحتاج زندگی فرد شود او

آن کننده در مقابلکننده بروز اعتیاد ونیز عوامل محافظتساز مستعدعوامل زمینه آشنایی با

شناختی، روانشناختی و اجتماعی است. عوامل متعددي در اتیولوژي زیست اعتیاد یک بیماري

اعتیاد مؤثرهستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می و سوء مصرف

اي زمینه درك کلیه علل و عوامل. گذارنداي هستند که بر یکدیگر تأثیر میعوامل درهم بافته. شوند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

361

بنا بر ریزي شودطرح گیري به طور هدفمندگیري، شناسایی، درمان و پیشود تا روند پیشموجب می

کننده در مقابل آن از دو نیز عوامل محافظت اعتیاد و کننده بروزساز مستعداین، آشنایی با عوامل زمینه

جهت ضرورت دارد

آنان گیرانه الزم برايشناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدامات پیش -1

اداناي الزم براي معتمشاوره انتخاب نوع درمان و اقدامات خدماتی، حمایتی و -2

اعتیاد از دید پزشکی

وابستگی به مواد مخدر به صورت یک بیماري جسمی و روحی است که ریشه در عوامل

.روانشناختی، ژنتیکی، محیطی و اقتصادي فرد دارد

به علت مصرف دراز مدت مواد گذارد واین بیماري بر روي سیستم عصبی مرکزي افراد تاثیر می

کند؟ید که بدن انسان نیز خودش مواد شبیه به تریاك تولید میآیا میدان. شودمخدر ایجاد می

کنند که داراي خواص مواد مخدر بوده وهاي عصبی در مغز انسان موادي را تولید میرشته بلی،

-هاي الزم در بدن انسان تولید میاین مو.اد در زمان معروفند. به نام مواد مخدر طبیعی (اندورفین )

شوند .بدن انسان در موارد الزم به بهترین نحو و احساس لذت در شخص میسبب خوشحالی شوند و

.دهدرنج ناشی از آسیبهاي اجتماعی را کاهش می درد و کند واز این مواد استفاده می

گذارد.؟مصرف مواد مخدر چه تاثیري بر بدن انسان می

-خارج وارد بدن خود کرده کنیم، در حقیقت این مواد را اززمانی که ما مواد مخدر را مصرف می

دهیم که در مواقع لزوم این مواد را بسازد. ما در واقع با این کار سبب ایم و به بدن خود اجازه نمی

به مواد مخدر غیر طبیعی وابسته هاي عصبی بدن ما دیگر این کار را انجام ندهند وهشویم که رشتمی

. مخدر طبیعی را خواهند گرفتشوند.به عبارت دیگر، مواد مخدر مصنوعی جاي مواد

اگر فرد معتاد مصرف مواد مخدر را به طور ناگهانی قطع کند، چه اتفاقی خواهد افتاد ؟

کند بدنش با یک موقعیت نا خواسته زمانی که فرد معتاد مصرف مواد را به طور ناگهانی قطع می

بوده و یا از کار افتاده بودند هاي عصبی که به خاطر ورود مواد مخدر تنبل شدهسلول شود.مواجه می

هاي خودشان بازیابی کنند و نهایتا فرد دچار بحران بدنی (درد توانند در زمان کوتاه توانایینمی

…ناراحتی معده، درد شدید عضالنی و استخوانی .و عضالت، آبریزش بینی و اشک ریزش و اسهال،

.[7] شود که براي او بسیار ناخوشایند استمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

362

اعتیاد را باید از چند دیدگاه و از نظر عوامل گوناگون وعوارض آن مورد بررسی بیماري

قرار داد

عوامل روانی-1

وامل جسمیع-2

وامل خانوادگیع-3

وامل اجتماعیع-4

عوامل اقتصادي-5

وامل سیاسیع-6

وامل روانیع -1

ل همین اختالل به اعتیاد بیشتر معتادین دچار نوعی مشکل و یا اختالل روانی هستند و به دلی

آید. چون استفاده از مواد مخدر روي آورده و وابستگی روانی به مواد مخدر در آنان به وجود می

گردد که تا حدودي و به طور موقت اختالل روانی آنان فروکش کرده و یا به قول خودشان موجب می

ترسی و یا عدم استفاده از ماده اما در صورت عدم دس. تخدیر شده و درد روانی آنان تسکین یابد

شود. این همان نکته مهمی است که در درمان بیماران معتاد مخدر، اختالل روانی آنان آشکارتر می

که چه نوع اختالل روانی عامل اولیه رویکرد ۀمورد توجه و نظر روان پزشکان است. دانستن این نکت

شکلی نیست. با مروري بر روند زندگی گذشته بیمار گردد کار چندان مفرد به استفاده از مواد مخدر می

معتاد از دوران کودکی به بعد، چگونگی رشد روانی جسمی وي، نوع بافت خانواده، بررسی مشکالت

اجتماعی اقتصادي افراد خانواده، چگونگی محیط اجتماعی، شرایط زیستی و... روانی شخصیتی

هاي الزم روان پزشکی را آغاز نمود. در مشخص و درمانتوان نوع اختالل و یا اختالالت روانی را می

هاي ضروري روان پزشکی قرار نگیرند نصورتی که معتاد و یا در صورت لزوم خانواده وي تحت درما

هاي روان پزشک معالج عمل نکنند، موفق به ترك و درمان اعتیاد نخواهند شدو به سفارش

وامل جسمیع -2

به مواد مخدر، وابستگی جسمی نیز عامل مهم دیگري است که در ترك عالوه بر وابستگی روانی

اعتیاد و درمان بیمار معتاد، جایگاه خاص درمانی خود را دارد. هنگامی که وابستگی جسمی به وجود

نماید که او براي آید و در صورت عدم دسترسی فرد معتاد به ماده مخدر، عالیمی در وي بروز می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

363

نماید که ماده مخدر مورد نیاز خود را تهیه و از آن عالیم با هر ترفندي سعی میجلوگیري و رهایی از

آن استفاده نماید. متأسفانه در چنین حالت روانی جسمی است که بیمار معتاد ممکن است به هر کار

هاي خالف اخالق و قانون است که این رفتار خالفی دست بزند تا بتواند ماده مخدر را تهیه نماید و

ها و دیگر افراد جامعه را درگیر مشکالت اقتصادي، رفتاري و اخالقی معتادین بسیاري از خانواده

گردد که معتاد، هاي خالف قانون و ضد اجتماعی موجب مینموده است. تکرار چنین اعمال و رفتار

ت بدهد روز به روز از نظر روانی و اخالقی، بسیاري از خصوصیات و صفات خوب و انسانی را از دس

.احساس مبدل گرددو در نهایت به فردي خالف کار و بی

هاي گوناگون درمانی وجود دارد که براي درمان عوارض جسمی ناشی از ترك اعتیاد، روش

پزشک معالج، این مرحله ترك اعتیاد را به هاي تجویز شده توسط روانبیمار بتواند با استفاده از دارو

. ی کمتري داشته و بتواند دوره بحرانی ترك را راحتتر بگذراندشکلی بگذراند که عوارض جسم

بارزترین عالیم جسمی ناشی از ترك ماده مخدر ( و یا در صورتی که بیمار معتاد نتواند به ماده مخدر

نماید، دل قرار و پرخاشگر میهاي شدید عضالنی که فرد را بیاند از : درددسترسی یابد ) عبارت

.... خوابی ووأم با بیرون روي، تهوع، استفراغ، عرق کردن، بیهاي شدید تپیچه

عوامل خانوادگی -3

هاي عوامل خانوادگی مانند: عدم توجه مادر و پدر به چگونگی تربیت فرزندان، نبودن نظارت

الزم و ضروري از جهات رفتاري، عدم توجه به رشد روانی و سالم فرزندان، نبودن فضاي آرام و شاد

هاي گونه بین پدر و مادر و فرزندان، اعتیاد پدر و یا مادر، کمبودهاي بیمارگی، وجود رابطهخانواد

عاطفی فرزندان و بسیاري از عوامل دیگر در اعتیاد فرزند یا فرزندان نقش دارند. به همین دالیل است

هاي الزم روان پزشکی سیباید مورد برر ةکه در درمان اعتیاد فردي از افراد خانواده، تمامی افراد خانواد

قرار گیرند. عالوه بر جلسات روان درمانی خواه قبل از ترك و خصوصاً بعد از ترك و درمان که براي

رسد که جلسات روان درمانی، براي افراد خانواده شود، گاهی ضروري به نظر میمی ۀبیمار معتاد توصی

فردي از افراد خانواده دچار نوعی اختالل به صورت گروهی و یا انفرادي در نظر گرفته شود و اگر

وي نیز درمان گردد. بنابراین در ترك و درمان بیمار معتاد، همه افراد خانواده باید همیاري ،روانی باشد

توان انتظار داشت که فرد و همکاري الزم را با روان پزشک معالج بنمایند. در غیر این صورت نمی

.معتاد در ترك و درمان موفق گردد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

364

وامل اجتماعیع- 4

ها ، کوچه، محله، شهر، همسایهدکناي که فرد معتاد در آن زندگی مییعنی محیط و جامعه

.دوستان، افراد فامیل و ... در اعتیاد نقش دارند

گیرد و نابسامانی خاصی ها مواد مخدر راحتتر و بیشتر در اختیار معتادین قرار میدر بعضی محله

هایی وجود دارد. بنابراین انونی، رفتاري، اخالقی، اقتصادي و ... در چنین محلهاز جهات اجتماعی، ق

هایی آگاهی داشته باشند تا اگر به هر دلیلی خانواده ناچار به ها باید از وجود چنین محلهخانواده

هایی است، بیش از حد مراقب و مواظب فرزندان و افراد خانواده خود باشند وزندگی در چنین محله

هایی هایی است فرزندان خود را از رفت و آمد به چنین محلهاگر محل زندگی خارج از چنین محله

. منع نماید

فرد معتادي که با هر روش درمانی موفق به ترك اعتیاد خود شده است و مرحله درمانی خود را

رتباط با دوستان معتاد و هاي آلوده، ادامه اگذراند باید به این نکته توجه نماید که حضور در محلهمی

یا افرادي که در خرید و فروش مواد مخدر دست دارند ممکن است باعث گردد که او مجدداً به دامن

د.اعتیاد کشانده شو

وامل اقتصاديع -5

شود که مدت زمان زیادي است که مبارزه جهانی با قاچاقچیان مواد مخدر و تالش اگر شنیده می

آید، به این دلیل است که اعتیاد بالي خانمانسوزي است که نه ن به عمل میجهانی در درمان معتادی

سازد بلکه از جهات اقتصادي، نماید و جسم و جان او را نابود میتنها فرد معتاد را سربار جامعه می

آن فالکت و بدبختی ۀنماید که نتیجفقر جبران ناپذیري را متوجه خود فرد معتاد و خانواده وي می

گردد بیماران معتاد هر چه زودتر و سریعتر براي ترك و درمان به این دالیل است که توصیه می است.

کننده انسانیت نجات یابند. اگر با دقت بیشتري به اعتیاد و اعتیاد خود اقدام نمایند تا از این بالي نابود

ه تدریج به اقتصاد فرد هاي مادي که روزانه و بشویم که خسارتمی ۀهاي آن نگاه کنیم متوجپیامد

شود خیلی بیشتر از هزینه ناچیزي است که براي ترك و درمان معتاد، خانواده وي و جامعه وارد می

.شودبیماري اعتیاد خرج می

گردد، اگر به عضویت نکته مهم دیگر این است که فرد معتاد آنگاه که دچار فقر اقتصادي می

بتواند پول مورد نیاز خود را براي خرید مواد مخدر به دست گروه قاچاقچیان در نیاید براي این که

نماید افراد بیشتري را معتاد شود و سعی میمخدر می آورد، متأسفانه خود عامل خرید و فروش مواد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

365

شود مردم از افراد معتاد نماید تا درآمد بیشتري داشته باشد. شاید یکی از دالیلی که بسیار توصیه می

.عامل معتاد کردن دیگران استدوري کنند همین

وامل سیاسیع -6

هاي استعماري و هاي سیاستدر گذشته، و به احتمال زیاد در حال حاضر نیز، یکی از جنبه

اي که در اعتیاد وجود هاي بازدارندهاستثماري بر این پایه قرار داشت تا بتواند با شیوع اعتیاد و با پیامد

سیاسی و ... محروم نمایند. در ،اقتصادي ،اجتماعی ،هاي علمیرفترا از پیش ۀدارد مردم یک جامع

پذیرد و در هر هاي قوي قاچاقچی در سطح جهانی انجام میحال حاضر چنین سیاستی توسط گروه

هاي کالن، به شیوع کشوري عوامل نادان و خیانتکاري وجود دارند که براي کسب درآمد و سرمایه

گردان نه تنها افزا یا روانورزند. قاچاقچیان مواد مخدر و مواد روانادرت میاعتیاد و افزایش معتادین مب

- هیچ گونه حس انسانی و ملی ندارند بلکه در نوع خود قاتالنی هستند که آگاهانه باعث نابودي انگیزه

.[8]گردندنهایت مرگ تدریجی افراد یک جامعه خصوصاً جوانان می هاي مفید و مثبت انسانها و در

ر هاي ترك اعتیاد و درمان بیماران معتاد به مواد مخدروش

هاي گوناگونی براي ترك و درمان بیماران معتاد به کار گرفته شده است که به ذکر تاکنون روش

.شودچگونگی انجام روشها پرداخته می

روش کم کردن تدریجی ماده مخدر -1

اي قوي و محکمیزي منظم و دقیق و با ارادهرتواند با یک برنامهدر این روش بیمار معتاد می

هفته به صفر برساند. در 3تا 2نماید کم کند تا آن را در مدت روزانه از ماده مخدري که استفاده می

-هاي تجویز شده استفاده نماید. دارواین روش بیمار نیاز دارد که زیر نظر روان پزشک معالج از دارو

- شود و موجب میاست که در رشته روان پزشکی به کار برده می هاییهاي تجویز شده اغلب دارو

گردد که عالیم وابستگی روانی و جسمی بیمار معتاد به آن میزان کاهش یابد که فرد معتاد احساس نیاز

ةهاي روزمرتواند به فعالیتبه ماده مخدر نداشته باشد. از خصوصیات این روش این است که فرد می

. خود بپردازد

:هاي ترك اعتیاد به طور سرپاییروش استفاده از دارو -2

هایی براي وي نماید و دارودر این روش فرد معتاد توسط پزشک، درمان خود را شروع می

هایی است که ماده مخدر نیستند، اما اثراتی شبیه ماده هاي اعصاب و داروشود که شامل داروتجویز می

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

366

شود که به هیچ عنوان از ماده مخدر استفاده ننماید. اثرات وصیه میمخدر دارند. در این روش به بیمار ت

هاي تجویز شده و این که به چه میزان باید تجویز گردد بستگی به نوع ماده مخدر مصرفی درمانی دارو

گردد که بیمار معتاد به مدت چند روز تا یک هفته در و مقدار آن دارد. در این روش اغلب توصیه می

خود بپردازد ةهاي روزمرحت نموده و بعد به کارمنزل استرا

هاي ترك اعتیاد با بستري شدن در بیمارستانروش استفاده از دارو -3

گردد و کلیه این روش مانند روش دوم است. با این تفاوت که فرد معتاد در بیمارستان بستري می

این روش این است که بیمار معتاد از از امتیازات شود.امور درمانی با نظارت پزشک معالج انجام می

هاي الزم پزشکی و پرستاري قراردارد و چون در بیمارستان بستري است نزدیک مورد مراقبت

هاي خاص دسترسی او به مواد مخدر بسیار کم و یا غیر ممکن است و اگر گاهی بیمار نیاز به دارو

- بیمارستان به وي داده شده و یا تزریق می خوراکی و یا تزریقی داشته باشد، این داروها به راحتی در

توضیحات گرددگردد و لذا هرگونه عالیم ناشی از ترك، خواه روانی و یا جسمی، سریعتر درمان می

[ 9 ] الزم

ي نه چندان دور، داروي ترك اعتیاد در مراکز مخصوص و با یک برنامه منظم االف: در گذشته

شد. در هاي درمانی گوناگون غیر دارویی نیز به کار گرفته میوششد و رروزانه به معتادان داده می

هاي خاص استفاده کرده هاي گذشته و دارواند که بتوانند از همان روشحال حاضر مسئوالن در تالش

و به درمان بیماران معتاد همت گمارند

جود دارد که براي ترك هاي ترك اعتیاد در بازار وب : متأسفانه در حال حاضر انواع و اقسام دارو

هایی کمتر کسی اطالع دارد. در مورد رسد. از محتویات و یا ترکیـبات چنین دارواعتیاد به فروش می

توان چنین اظهار نظر نمود که محتویات این داروها اکثراً ترکیبی از مواد مخدر است. میاین داروها

- نمایند به این داروها معتاد میت استفاده میدیده شده است که بسیاري از معتادین که از این ترکیبا

گردند

بنابر این اگر بیماران معتاد از این داروها استفاده نمایند نه تنها نباید انتظار ترك و درمان مورد -ج

اطمینان را داشته باشند بلکه ممکن است به این داروها معتاد گردند. به عنوان مثال اگر هر فرد عادي

توان انتظار داشت که هر فردي نیز در ترك و درمان اعتیاد جراحی را انجام دهد میبتواند یک عمل

.همانند یک پزشک متخصص عمل نموده و موفق گردد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

367

شود، استفاده از اشعه لیزر است که از تبلیغاتی که اخیراً در مورد ترك و درمان اعتیاد می - د

تواند مشکالت روانی و جسمی بیماران عه لیزر میابهامات زیادي را در بر داشته و دارد که چگونه اش

معتاد را درمان کنند؟

U.R.O.Dزدایی روش سم -4

زدایی ترین روش ترك اعتیاد، در حال حاضر روش سمترین و سریعآخرین، پیشرفته

U.R.O.D شود. در این روش بسته به است. که چند سالی است در کشور ما به کار گرفته شده و می

6تا 4فرد معتاد بین ،طریقه استفاده از آن، و مدت زمانی که سبب اعتیاد شده است ماده مخدر، نوع

گردد که هایی به بیمار تزریق میشود. در مدت زمان بیهوشی داروساعت توسط متخصص بیهوش می

رض آید بسیاري از عالیم جسمی ترك ماده مخدر را ندارد، مگر عواوي بعد از آن که به هوش می

معمولی بعد از بیهوشی. همان گونه که بارها اشاره و تأکید گردید ادامه درمانهاي ضروري به عهده

هایی نماید. داروریزي درمانی را شروع میروان پزشک معالج است که با بررسی عالیم روانی، برنامه

ري براي درمان عالیم هاي ضروهاي ضد ماده مخدر و داروگیرند داروکه اغلب مورد استفاده قرا رمی

باشد که ممکن است ضعف، سستی و ... را در بر داشته روانی و برخی عالیم جسمی باقی مانده می

هاي پزشکی انجام گرددزدایی در بیمارستان و با نظارت و مراقبتباشد. بهتر است که روش سم

گردد و یاد درمان میساعت ( یک روز ) بیماري اعت 24شود که با این روش در گاهی شنیده می

ها تا شود. این شنیدههاي اختصاصی در چند ساعت انجام مییا در بعضی از درمانگاهها و یا مطب

رسد و خود نوعی تبلیغات تجارتی استحدودي اغراق آمیز به نظر می

-مزدایی بهتر است در بیمارستان صورت پذیرد و الزم است که بیمار بعد از انجام سروش سم

ی چند روز در بیمارستان بستري باشد تا توسط پزشک معالج عالئم جسمی و روانی او به حالتی زدای

گیري در مورد تشخیص و تصمیم. اطمینان بخش بهبود یافته و بقیه درمانها به طور سرپایی ادامه یابد

بعد از زمان مرخص شدن بیمار معتاد برعهده پزشک معالج است. مهم ترین نکته درمانی این است که

هاي او شود حتماً استفاده کرده و به توصیهترخیص، بیمار باید از داروهایی که توسط پزشک تجویز می

. عمل نماید و تا زمانی که الزم باشد به درمان خود ادامه دهد

هیچ گونه خطري در پی نخواهد داشت. معهذا الزم است که بیمار U.R.O.D زداییروش سم

-اینات الزم پزشکی قرار گیرد. اگر به دلیل یک نوع بیماري، استفاده از روش سممورد آزمایشات و مع

توان بهره گرفت. بنابر هاي دیگر ترك و درمان اعتیاد میزدایی غیر ممکن باشد بدون شک از روش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

368

خواهید در ترك و درمان اعتیاد خود یا نزدیکان خود موفق باشید، یآنچه که گفته شد و چنانچه م

[10 ] در غیر این صورت احتمال بازگشت به اعتیاد حتمی است ،وارد زیر ضروري استرعایت م

پزشکی بیمار استفرد معتاد از دیدگاه پزشکی خصوصاً روان -1

فرد معتاد باید بخواهد و مصمم باشد که از بالي خانمانسوز اعتیاد نجات یابد -2

جسمی و ... قبل از شروع ترك و درمان شناختی، شخصیتی،پزشکی، روانروان هايارزیابی -3

ضروري است

هاي روان پزشک معالج را بیمار و خانواده بیمار بهتر است که در حد امکان نظریات و توصیه -4

پذیرفته و به آن عمل نمایند

پزشک معالج در بیمارستان بستري بهتر است فرد معتاد با همراه مورد اعتماد خانواده و روان -5

داند، بیمار معتاد در مدت زمان مشخصی ممنوع در صورتی که پزشک معالج صالح می - 6 گردد

.المالقات باشد و تمام اطرافیان و نزدیکان باید این نکته را رعایت نمایند

او و روان پزشک معالج تعیین و ةزدایی با توافق بیمار معتاد یا خانوادنوع و روش ترك یا سم -7

.انتخاب شود

گردد و بیمار و خانواده او نباید مان بستري توسط پزشک معالج تعیین و مشخص میمدت ز-8

بر خالف آن عمل نمایند

بعد از انجام ترك اعتیاد بیمار باید حداقل به مدت یک سال تحت نظر روان پزشک به درمان -9

ل نمایدهاي او عمشود استفاده و به توصیههایی که تجویز میخود ادامه داده و از دارو

درمانی انفرادي، گروه درمانی، خانواده درمانی و ... اگر هاي غیر دارویی مانند رواندرمان -10

الزم باشد بهتر است انجام شود

شروع به کار، فراهم نمودن کاري مناسب، و بازگشت سریع فرد به کار قبلی در درمان بسیار -11

مؤثر است

نظم یکی از ضروریات درمان استهاي ورزشی روزانه و مفعالیت -12

U.R.O.D زداییترین، سریعترین و بهترین روش ترك اعتیاد، روش سمدر حال حاضر پیشرفته

[11]باشد که بهتر است با بستري شدن در بیمارستان صورت پذیردمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

369

نتایج

وجود تا وقتی که نظام اجتماعی داراي عدم هماهنگی بین اهداف و وسایل نهادي شده باشد،

ناپذیر است. بنابراین راه حل اساسی و بنیادي در جامعه میزان زیادي از انحرافات اجتماعی اجتناب

نهفته است. ریشه درد، در جامعه است نه فرد. مجازات و شکنجه جلوي ارتکاب جرایم را نگرفته

شود از د مخدر میاي را که صرف نگهداري، نگهبانی و مبارزه با موااي بودجهاست. اگر در هر جامعه

ابتدا صرف آموزش و پرورش صحیح فرد (امنیت، یکپارچگی، توزیع عادالنه درآمدها در جامعه، به

نمایش نگذاردن ثروت در جامعه و تبلیغ نکردن ارزشمندي آن در جامعه و... ) نمایند، جامعه را از

سازد.نیاز میافراد کارساز و نیروي انسانی آموخته و آگاه بی

مخدر، مشکل اجتماعی است که اکثر جوامع به آن مبتالء هستند. اطالعات و آمار اد به مواداعتی

شود، حاکی از مسأله بودن این جدیدي که دربارة موضوع مواد مخدر و اعتیاد در جامعه ما منتشر می

پدیده اجتماعی است

ر، یهد شد، اما با تدبکن نخوا شهیگاه بطور کامل رچیب اجتماعی، هیک آسیعنوان ه اد بیاعت

ن است تا با ین راستا تالش بر ایتوان آنرا به کنترل در آورد. در ا مخلصانه حداقل می یشه و تالشیاند

يا که جامعه يد روزیاد را ترویج دهیم. به امیاز اعت يریشگیاقشار مختلف جامعه پ یارتقاء سطح آگاه

شتن باشد.یارد، درصدد نجات خووجود د يم که اگر هم در آن فرد معتادیداشته باش

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

370

منابع

1. Http://www. iranhealers.com/ modules.php?name=Forums 2. Http://www.iranhealers.com./ News/Farsi/ArticleView

NewsKind 3. Http://Www.irteb.com/bimarihayrooz/zendan.htm 4. Http://Www.solmaz-azari.persianblog.com 5. Http://Www.turkmenstudents.com/researches/aytead.html 6. Http://Www.eawo.org/maghalat/Addiction_Teenager1.htm 7. Http://Www.prisons.ir/farsi/news.php?news_id=11740 8. Http://Www. dashmammad.persianblog.com 9. Http://Www.khorasandccc.org/essay/maghale_su.htm 10. Http://Www.mellat.majlis.ir/archive/1383/fourthprogram/researc

hcentre/6913.htm 11. Http://Www.dchq.ir/html/index.php?module=htmlpages&func=

display&pid=28 12. Http://Www.prisons.ir/farsi/news.php?news_id=11741 13. Http://Www.robot.ir/blog/mollasadra/pages.php?show&id=0001

22 14. Http://Www.mojesewom.com/archive/no6/ravanshenasi2.html 15. Http://Www.imag.gooya.com/society/archives

archives/003052php-79k 16. Http://Www.teen.hbi.ir/drug/index%20drug.htm

/

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

371

صنعتی) ،اعتیاد به مواد مخدر (سنتی

نادر گنجی

مدرس گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسالمی واحد آزادشهر -کارشناس ارشد مردم شناسی

چکیده

یان مساله:الف) ب

در اینجا سعی دارم که سالیانی در ایران در خصوص اعتیاد کار شده است را به تبیـین وعلـل آن

بپردازم چون درجامعه اي زندگی می کنیم که اعتیاد اثرات اجتماعی مخربی را بر جاي گذاشـته اسـت

ق وسایل ارتبـاط براي بیان علل وبخصوص عوارض اجتماعی اعتیاد، جامعه تمام تالش خود را از طری

جمعی خانواده ومراکز آموزشی داشته است چون اعتیـاد یـک بیمـاري اجتمـاعی اسـت و عـالوه بـر

عوارض اجتماعی، عوارض جسمی و روانی هم دارد تا زمانی که به علل گرایش توجـه نشـود درمـان

در می گردد جسمی و روانی فقط براي مدتی نتیجه بخش خواهد بود و معتاد دوباره گرفتار داوري مخ

معموالً واکنش اجتماعی در مورد مصرف مواد مخدر در طول قرون متفاوت بوده اسـت بایـد بـه ایـن

حقیقت تلخ اعتراف کرد که اعتیاد را بیشتر یک مسئله شخصـی و فـردي مـی داننـد نـه اجتمـاعی در

در کنار حالیکه برعکس است و بیشتر مسئله ومشکل اجتماعی است نه شخصی و فردي در جامعه مان

هر شهر وروستا هر کس دردي داشته باشد حتی هر قدر مزمن باشد وسـیله مـردم پزشـک نمـا فـوراً

برایش تریاك تجویز می شود بدون اینکه بفهمندچه تاثیر مطلوبی دارد و عوارض جسمی آن چیسـت

وحتی بی توجه به اینکه رهایی از درد موقتی است و براي رهـایی همیشـگی ازآن بصـورت مصـرف

روزانه در می آید و شخص را معتاد می کند.

ب) متدولوژي :

بطور کلی در تمامی انواع تحقیقات و روشهاي پژوهش اصول اساسی پژوهشها یعنـی مشـاهده،

مصاحبه وتجربه قرار دارند در پژوهشها مشاهده اولین گام اساسی درشناخت اسـت درتهیـه و تـدوین

ه شده است بـدین ترتیـب کـه بـا مطالعـه و بررسـی کتابهـا این از روش کتابخانه اي توصیفی استفاد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

372

ونشریات مختلف موارد ومطالبی در رابطه با اعتیاد و عوارض واثرات منفـی و مخـرب آن بیـان شـده

است مبادرت به استفاده گردیده است.

ج) نتایج:

نام » تی سوزبالي هس« اعتیاد به مواد مخدر به عنوان نابسامانی اجتماعی پدیده اي است که بدان

نهاده اند زیرا ویرانگریهاي حاصل از آن زمینه ساز سـقوط بسـیاري از ارزشـها وهنجارهـاي فرهنگـی

واخالقی می گردد و سالمت جامعه را به مخاطره می اندازد پـس راه اساسـی مبـارزه قـاطع واصـولی

جنبـه حیـاتی دارد برعلیه تولید و توزیع مواد مخدر کنترل شدید مرزها در این جامعـه بـراي جوانـان

ومسائل اساسی جامعه از قبیل فقر و بیکاري وسایر انحرافـات واخـتالالت روانـی آن را جـدي تلقـی

نمائیم راه آنست که از طریق وسایل ارتباط جمعی به آموزشی در زمینه تقویت روحیه اخالقی و روابط

ي اساسی روانی عـاطفی فرزنـدان پرداخت و والدین را نسبت به نیازها ها عاطفی انسان اعضاء خانواده

طبیعی هستند آگاه نمود با ارائه و اجراي برنامه ریزیهـاي اجتمـاعی آموزشـی نسـبت بـه کـاهش بـار

ي آموزشی تربیت اخالقی ترتیب داد نسبت به عواقب و ها برنامه ها مشکالت تالش شود براي خانواده

به تامین سالمت و بهداشت بر فرزندان را عوارض ناخوشایند این بیماري روانی اجتماعی آگاه نمود تا

در انتخاب و معاشرت با دوستان هدایت وراهنمایی مجدانه صورت گیرد و بطور غیر مستقیم به کنترل

آنها پرداخت و با تقویت روحیه ایمان و اعتقاد مردم نسبت بـه امـور مـذهبی واخالقـی در پیشـگیري

ي ممکن در ها یان با تقویت روح قانون و آموزشوعدم مصرف مواد مخدر جدي صورت گیرد و در پا

تقبیح اعتیاد کوشش و تثبیت نمائیم.

واژگان کلیدي:

اثـرات -فقـر وبیکـاري -مزمن –مواد مخدر -واکنش اجتماعی -معتاد –عوارض اجتماعی

تقبیح. -روح قانون -روحیه اخالقی -انحرافات -نابسامانی اجتماعی -مخرب

مقدمه

همیشه به دنبال چیزهاي تازه می گردد و ذاتاً طالب تنوع و بدیع گرایی است این انسان

خصوصیات اساسی پیشرفت انسان را تشکیل می دهد این امر در بعد مثبت موجب تکامل ودر بعد

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

373

منفی انحطاط و نابودي را سرعت می بخشد این حالت در مسائل اخالقی تجلی بیشتري دارد کلیه

و جرائم محصول چنین تمایل وگرایش در انسان است که براي ارضاي ها روي، کجها ناهنجاري

تمایالت نفسانی و شیطانی او را به انحراف می کشاند اعتیاد یکی از خطرناك ترین این راهها است

ي کاذب و حاالت ناشی از مصرف مواد مخدر سبب گرایش کسانی است که در پی ها جاذبه

ین ضربهاي اعتیاد بر پیکرخانواده وارد می شود سوغات اعتیاد براي ي منفی هستند. اولها نوجوئی

مهم ترین تاثیر اعتیاد برخانواده از بین رفتن کنترل، . خانواده چیزي جز پریشان حالی ونگرانی نیست

نظم و انضباط و به وجود آمدن هرج و مرج بی بند و باري است و بی بندوباري زمینه ساز وفرصتی

اعتیاد برخانواده به صورت گوناگون و به طور مستقیم تاثیر می گذارد پریشانی است براي فساد

و نگرانی و... حاصل اعتیاد یکی از اعضاي خانواده است. ها خانواده

اعتیاد چیست؟ معتاد کیست؟

اعتیاد را به عادت کردن، خوگرفتن، وگرشدن وخود را وقف عادتی نکوهیده کردن معنی کرده اند

دیگر، ابتالي اسارت آمیز به ماده مخدر که از نظر جسمی یا اجتماعی زیان آور شمرده شود به عبارت

اعتیاد نام دارد.

ي مختلفی نظیر کم ها اصطالح اعتیاد به سهولت قابل تعریف نیست، اما عواقب آن به صورت

) هویدا می شود. در طب phyaical Dependence) و وابستگی بدنی(toleranceشدن تحمل(

) به کار می رود که داراي همان Drug Dependenceدید به جاي کلمه اعتیاد، وابستگی به دارو(ج

مفهوم ولی دقیق وتوضیح تر است. مفهوم این کلمه آن است که انسان براثر کاربرد نوعی ماده شیمیایی

رو، احساس از نظر جسمی و روانی به آن وابستگی پیدا می کند به طوري که براثر دستیابی ومصرف دا

آرامش ولذت به او دست می دهد، در حالی که نرسیدن دارو به خماري، دردهاي جسمانی واحساس

ناراحتی وعدم تامین دچار می شود.

سازمان بهداشت جهانی ماده مخدر را این گونه تعریف می کند، هر ماده اي که پس از وارد شدن

1عملکردها تاثیر بگذارد، ماده مخدر است.به درون ارگانیسم بتواند بریک یا چند عملکرد از

,192ـ ستوده، هدایت اله، جامعه شناسی انحرافات. ص 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

374

اعتیاد به مواد مخدر عبارت اسـت از « سازمان ملل متحد تعریف اینگونه می نماید 1950در سال

مسمومیت تدریجی یا حادي که به علت استعمال مداوم یـک دارو اعـم از طبیعـی یـا ترکیبـی ایجـاد

1»شود وبه حال شخصی و اجتماع زیان آور باشد می

واع اعتیادان

اعتیاد را می توان به دوگروه تقسیم کرد:

ـ اعتیاد مجاز: به وابستگی و تدوم درمصرف موادي که به عنوان داروشناخته شده وبه طور 1

طبیعی یا مصنوعی به دست می آید، اعتیاد مجاز می گویند ومعموالً شامل بسیاري از مواد دارویی به

د. این مواد با تجویز پزشک یا اغلب خود سرانه مصرف ویژه آرام بخشها وخواب آورها می شو

شود اعتیادهاي مجاز به نوع خود به دو دسته تقسیم می شود: می

ـ اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و مصنوعی که به عنوان داروشناخته می شوند.

است و تداوم ـ اعتیاد به مواد مانند تنباکو، سیگار و نظایر آن که تنها از دیدگاه روانی عادت آور

مصرف را ایجاد می کند.

ـ اعتیاد غیر مجاز: به وابستگی فرد به مصرف همیشگی مواد مخدر وبهره گیري از عوامل که 2

بنابر قوانین کشوري یا بین المللی(شرعی ومدنی) غیرمجاز شناخته می شود، اعتیاد غیرمجاز می گویند

دگاه پزشکی، بهداشتی، روانی واجتماعی غیر مجاز این امر درنتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دی

2تلقی می شود.

فرآیند اعتیاد

اعتیاد به هر شکلی که باشد معموالً طی یک فرایند مرحله اي انجام می گیرد این مراحل

ـ مرحله آشنایی: در این مرحله شخصی دراثر مسامحه یا تشویق دیگران با میل به انجم 1عبارتنداز:

یا کنجکاوي یا علل دیگر مانند کسب لذت به مصرف مواد مخدر آشنا می شود. یک کار تفریحی

. 192ـ همان ماخذ، ص1

. 214، ص1377محمدحسین، ،ـ فرجاد2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

375

ـ مرحله میل به افزایش مواد: دراین مرحله، بدن هر روز به مواد بیشتري نیاز پیدا می کند بعد از 2

مدتی استفاده نامرتب از مواد مخدر، شخصی دچار شک و تردید شده، براي رهایی از آن با امیال خود

ه مبارزه می زند.دست ب

ـ مرحله اعتیاد(بیماري): دراین مرحله، بعد از شک و تردید وشاید مدتی ترك اعتیاد، شخصی 3

سرانجام به مرحله اعتیاد واقعی می رسد که اگر مواد مخدر کم یا بدون رعایت ترتیبات الزم ناگهان

ي سندروم محرومیت بروز می کند.ها قطع می شود نشانه

به سرعت موجب اعتیاد می شود، تریاك پس از مصرف دارو حدود یکماه مصرف به هروئین

متوالی به چنین مرحله اي می رسد. اما اعتیاد به الکل مستلزم مصرف آن به مدت طوالنی تر است.

شخصیت معتاد

شخصیت فرد به ساختار روانی او وابستگی دارد. بی شخصیت واعتیاد رابطه اي متقابل وجود

، ناتوانی دربرخورد با مسایل ها به علت وضع خاص شخصیتی و نیازها و شکستدارد یعنی فرد

وناکامی در زندگی، عدم ثبات عاطفی و نامالیمات دیگر به اعتیاد رو می آورد و اعتیاد نیز به نوبه

خودموجب از بین رفتن انسجام روانی وهیجانی شخص می شود بدین ترتیب بین اعتیاد و شخصیت

د می گردد که مبارزه با آن مستلزم تغییر شرایط بیرونی ودرونی، یعنی ایجاد اراده اي و دور باطلی ایجا

ي مغزي که از مصرف مواد مخدر ها روحیه اي قوي و آسیب ناپذیر است وباالخره به دلیل فساد بافت

به وجود می آید شخصی کنترل حرکات خود را از دست داده، آمادگی آسیب رسانی به خود دیگران

وانحرافات اجتماعی و اخالقی نیز روز ها پیدا می کند. از این رو به موازات افزایش معتادان، سرقت را

افزون می شود. بسیاري از محققان مسائل مربوط به اعتیاد(و حتی برخی از افرادي عادي)بر این باورند

ی پندارند که زمینه که ساختار شخصیت برخی افراد براي پذیرش اعتیاد مساعدتی از دیگران اینان م

مساعد ذهنی افراد مذبور شرایط اولیه براي ابتالست و بدین ترتیب مساله را بیش از حد ساده می

کنند. آنها مزیت این کار آن است که به قضیه ظاهري روشن و آشکار می دهد.

درمان ي رفتاري معتادان به منظور مبارزه با اعتیاد و نیز پیشگیري وها شناخت شخصیت و ویژگی

آن ازاهمیت ویژه اي برخوردار است. اعتیاد، دگرگونیهایی در خلق و خوي معتاد به وجود می آورد که

ازاحوال ظاهریش می توان بدانها پی برد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

376

عوارض اعتیاد

ي شخصیتی معتادان را که در واقع از عوارض اعتیاد ناشی می شود، می توان به شرح ها ویژگی

زیر طبقه بندي کرد:

ض جسمیعوار

اگر مصرف روزانه معتاد متوقف گردد واز ده تا دوازده ساعت تجاوز کند به عوارض جسمی و

عطسه، ریزش مکرر آب از بینی وچشم، ناراحتی عضالنی، ،بی قراري ،ناراحتیهاي عصبی، اضطراب

وزن فشارشدید در ستون فقرات، دل درد و دل پیچه، بی اشتهایی، استفراغ مکرر، الغرشدن و کم شدن

مبتال می گردد اگر به چنین فردي بین دویا سه روز مواد مخدر نرسد، اعتیادش از بین می رود، زیرا

نرسیدن مواد به بدن عارضه دارد ولی مرگ ومیر ندارد مشروط براینکه پس از ترك اعتیاد به مواد

مخدر دسترسی نداشته باشد.

نگاهی به آثار زیان آور تریاك و مواد مخدر

اك و مشتقات آن دندانها را کثیف وآسیب پذیر کرده، مخاط دهان را ملتهب می سازد ـ تری1

وموجب نقصان ترشحات غدد بزاقی می گردد.

ـ ورود مرفین یا هروئین به بدن، کار دستگاه عصبی را در سطوح مختلف تغییر می دهدودر 2

صورت تداوم آن را به بدکاري مزمن ودایمی سوق می دهد.

کند ونی موجب تنبل شدن کبد گردیده، راه ریختن صفرا به روده را منقبض و تنگ میـ مواد افی3

نمی ریزد، یرقان ایجاد می شود و اثرات ناگواري بر ها و چون ترشحات پانکرانس به خوبی در روده

دستگاه گوارش دارد.

ر به تکرار در اثر مصرف مواد مخدر دچارورم یا نفریت می گردد و این اثرات منج ها ـ کلیه4

ادوار از یک سو و اشکال در دفع ادرار یا ادرار توأم با درد از سوي دیگر می شود.

ـ استعمال مواد مخدر سبب کم یا متوقف شدن میل جنسی می شود. زنان معتاد خیلی زود نازا 5

می شوند و در زمان بارداري بااحتمال سقط جنین مواجه خواهند بود.

ی حنجره را تحریک کرده، به التهاب مزمن می انجامد ودر نتیجه ـ مواد مخدر تارهاي صوت6

آهنگ صوتی معتاد غیر طبیعی می شود به عالوه، گاه بیماري برنشیت مزمن وآسم را درپی داشته،

ها به محیط زگاري براي بروز سل تبدیل می شود. ریه

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

377

نرسد، تپش قلب، تنگی ـ چنانچه دود تریاك ریه را پرکرده باعث شود که اکسیژن الزم به خون7

نفس، ودوران سرایجاد می شود.

ـ از عوارض دیگر می توان خشکی پوست، قرمز شدن، باال رفتن حرارت پوست در نقاط 8

مختلف بدن و شکننده شدن ناخنها و به طور کلی ضعف عمومی را نام برد.

عوارض روانی

صول ومقررات جامعه، تسلیم شدن معتاد فاقد تعادل روانی است وال ابالی گري، عدم توجه به ا

ي فردي اجتماعی از خصوصیات رفتاري ها در برابر پیشامدها، ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیت

معتاد است.

معتادان از لحاظ عاطفی نابالغ، عصیانگر، بی قرار و داراي احساسات خصومت زا هستند.

ها است یی می کنند. با توجه به این واکنشهمچنین اینان افرادي مضطربند که احساس بی کفایتی وتنها

را در آنها تشخیص داد. اصل اتکاي روانی 2و روان رنجوري 1»روان نژندي« که می توان تمایالت

مقدم بر تاثیر اعتیادبرجسم است، زیرا شخصی معتاد پیش از آنکه تعادل جسمانی خود را از دست

ز دست می دهد. غالب معتادان به ویژه آنهایی که به بدهد تعادل روانی خود را تا رسیدن به دارو ا

و الکل مبتال هستند به بیماریهاي روانی نیزدچار 3مصرف موادي چون حشیش، ال، اس. دي و کوکائین

می شوند.

عوارض اجتماعی

معتادن نه تنها مولد و سازنده نیستند؟ بلکه مصرف کنندگانی هستند که غیر از ضرر اجتماعی

فرد معتاد نسبت به اعضاي خانواده خود احساس مسئولیت نمی کند موقعیت اجتماعی او هنري ندارند

متزلزل است به دیگران اعتماد ندارد. و برآوردن نیازهاي خود را مقدم بردیگران می داند روابط

اجتماعی معتاد بسیار سطحی و تصنعی بوده و ندرت می تواند پیوندهاي مستحکم عاطفی وفاداري و

اشته باشد چنین فردي فقط براي کسی که بتواند براي او مواد مخدر تهیه کند اهمیت قایل تعهد د

ارتکاب جرائم معتادان به علت ضعف روابط انسانی هر روز بیشتر می شود و به همین دلیل است.

1-psycho nevrosis 2 - psychopathy

در نرم است.کوکائین عصاره برگ درخت کوکا است که سفید رنگ، بی بو و به شکل پوـ 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

378

ه اعتماد عمومی واهمیت اجتماعی به خطر می افتد زیرا اکثر معتادان ناگزیر براي تامین مواد مخدر ب

راههاي نادرست نظیر دزدي، تجاوز به دیگران و آدمکشی روي می آورند.

نتایج

اعتیاد به مواد مخدر به عنوان نابسامانی اجتماعی،پدیده اي است که بدان بالي هستی سوز نام

نهاده اند. زیرا ویرانگریهاي حاصل از آن زمینه ساز سقوط بسیاري از ارزشها وهنجارهاي فرهنگی

ی گردد و سالمت جامعه را به مخاطره می اندازد و هر سال این بالي خانمان برانداز، واخالقی م

قربانیان بی شماري را به آغوش سرد خاك می نشاند اعتیاد به مواد مخدر تقریباً پدیده نوظهوري است

سال نمی گذرد. البته مصرف ماده مخدر وحتی خوگري ونیز استعمال 150که ازعمر آن شاید بیش از

ي ها تفننی بدان تاریخی طوالنی دارد لیکن از قرن نوزدهم به بعد است که به سبب تاثیر فراوان برجنبه

متفاوت زندگی اجتماعی انسانها، توجه بسیاري را به خود جلب کرده است. باید دانست تا زمانی که

راه می یابد مصرف کننده مواد مخدر داشته باشیم مواد مخدر از راههاي مختلف به داخل کشور

بنابراین همراه با اقدامات موثر در برخورد با قاچاقچیان مواد مخدر در داخل کشور ومناطق مرزي باید

زمینه براي تحقیقات وسیع علمی به منظور شناسایی دقیق علل روي آوري افراد به ویژه جوانان به

از میان برود و دیوار نامرئی نیز در اعتیاد مراکز پژوهشی فراهم شود تا زمینه رشد این بالي خانمانسوز

برابر اعتیاد بوجود آید. اصلی ترین راه مبارزه با مواد مخدر وخشکاندن ریشه اعتیاد برچیدن زمینه

وانگیزه اعتیاد درنسل جوان است وقتی جامعه اي آگاهانه از مصرف مواد مخدر واعتیاد رویگردان شود

ش و توزیع مواد مخدر دست به مبارزه و افشاگري بزند بازار ي فروها و یا برخورد هشیارانه علیه شبکه

مواد مخدر مشتریان خود را از دست می دهد و پدیده اعتیاد به عنوان یک ضد ارزشی از جامعه رخت

می بندد.

آموزش عمومی وپیشگیري از اعتیاد باید به عنوان یک فرهنگ در جامعه همگانی شود نقش

ا وسیما می تواند در این زمینه نقش موثري داشته باشد زیرا وسایل ارتباط جمعی بخصوص صد

ي تلویزیونی جذاب و آموزنده زمینه ساز گرایش جوانان به زندگی سالم و دوري از اعتیاد ها برنامه

خواهد بود. در تمام جهان بهداشت مقدم بر درمان است در مناسبت خانواده به عنوان اساسی ترین

ر دور نگهداري فرزندان از مواد مخدر را دارد.واحد جامعه نقش بسزایی د

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

379

پیشنهادات و راهکارها

ـ چون در دسترس بودن مواد مخدر بویژه هروئین وتریاك یکی ازعوامل عمده اعتیاد است 1

بنابراین مبارزه قاطع واصولی برعلیه(تولید و توزیع مواد مخدر) وکنترل شدید مرزها در این جامعه

ین قربانیان این پدیده ضد اجتماعی هستند جنیه حیاتی دارد. براي جوانان که بیشتر

البته نباید فراموش کرد که مبارزه برعلیه اعتیاد بدون پرداختی و از بین بردن مسائل اساسی جامعه

فقر و بیکاري و سایر انحرافات اجتماعی و اختالالت روانی نتایج موقتی خواهد داشت.

اد است بنابراین باید از طریق وسایل ارتباط جمعی به ـطالق یکی از عوارض عمده اعتی2

در زمینه پیشگیري از ها آموزش درزمینه تقویت روحیه اخالقی و روابط عاطفی انسانی اعضاء خانواده

طالق اقدام کرد.

ـ درصد عمده اي از معتادان بدلیل بی توجهی والدین به اعتیاد روآورده اند لذا باید از طریق 3

اط جمعی والدین را نسبت به نیازهاي اساسی روانی عاطفی فرزندان در زمینه عوارض وسایل ارتب

ناشی ازمحرومیت این گونه نیازهاي اساسی که طبیعی هستند آگاه نمود.

ـ یکی ازعوامل گرایش به اعتیاد بخاطر به فراموش سپردن مشکالت زندگی است بنابراین باید 4

اجتماعی آموزش نسبت به کاهش بار مشکالت زندگی اقدام کرد.ي ها با ارائه و اجراي برنامه ریزي

ي خانوادگی به اعتیاد ها ـ چون درصد عمده از جوانان به دلیل داشتن والدین معتاد و یا ستیزه5

ي آموزشی، تربیتی اخالقی تربیت داد و آنها را ها برنامه ها رو آورده اند بنابراین باید براي خانواده

ارض ناخوشایند این بیماري روانی اجتماعی آگاه نمود یعنی براي تامین سالمت نسبت به عواقب وعو

باید والدین را نسبت به مسائل روان شناسی کودکی ونوجوانی ها و بهداشت روانی اجتماعی خانواده

آگاه کرد.

ـ گروهی از معتادان به دلیل عدم آگاهی نسبت به عواقب وعوارض اعتیاد معتاد شده اند از این6

جهت باید آنها را نسبت به عوارض جسمی، روانی اجتماعی چون پیري و مرگ زودرس، ابتال به

اختالالت روانی عاطفی، بیکاري، ارتکاب جرم و متالشی شدن خانواده و انحرافات آنان از طریق

رادیو تلویزیون، مطبوعات و موسسات آموزشی درمانی و مشاوره اي آگاه کرد.

در انتخاب و معاشرت با دوستان هدایت و راهنمایی نمود و بطور غیر مستقیم ـ باید فرزندان را7

به کنترل آنها پرداخت.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

380

ـ داشتن ایمان واعتقاد مردم نسبت به امور مذهبی واخالقی در پیشگیري وعدم مصرف مواد 8

ومعارف مخدر تاثیر دارد از این جهت باید به تقویت ایمان واعتقادات مردم از طریق اشاعه و فرهنگ

متعالی اسالم اقدام کرد.

ي ناسالم در گرایش به اعتیاد تاثیر ها ـ چگونگی گذران اوقات فراغت در زمینه استفاده از برنامه9

یی درست برنامه ریزي کرد تا ها دارد. باید براي نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان به شیوه

به مراکز تفریحی ناسالم رو نیاورند.

از طریق تقویت قانون و آموزشهاي ممکن باید هر چه بیشتر در تقبیح اعتیاد کوشش شود و ـ 10

تحریم شرعی آن را باید تثبیت کرد.

ـ افراد معتاد مقاوم و ظاهراً غیر قابل اصالح باید قطعاً تحت آموزش و پرورش در محیط 11

برگردانده شوند. زندانی مناسب براي بازپروري قرار گیرند، تا اصالح شده به جامعه

ـ وجود موسسات مراکز تحقیقاتی علمی براي شناخت علل عوارض و پیشگیري و درمان 12

تمامی مسائل اجتماعی بویژه پدیده ضد انسانی اجتماعی اعتیاد ضروري وحیاتی است تا بطور مداوم

ي روانی اجتماعی به مطالعه و تحقیق بپردازد.ها در همه زمینه

یاد و تقبیح اجتماعی آن بیشترین کمک را در مبارزه با اعتیاد کرده است ـ جرم شناختی اعت13

بنابراین با تقویت این مفهوم باید معتاد براي درمان پذیرفته شود به این ترتیب که مراجعان و داوطلبان

ترك به عنوان تارك اعتیاد و تائب از آن تلقی و پذیرفته شوند ومسئوالن قضایی این مفهوم را تایید

نمایند.

ـ براي تامین برخورد منطقی جامعه با معتادانی که سایکوپات و درمان ناپذیر تشخیص داده 14

شوند و نیز قاچاقچیان باید ضوابط قانونی کافی وضع و اعمال شود و از هر گونه تخفیف و عفو در

مورد اینان که هرگز حاضر به قبول و رعایت مصالح جامعه نیستند خودداري گردد.

ته ضوابط کیفري موجود براي مجازات قاچاقچیان و معتادان مقاوم، در صورتیکه دقیق وبدون الب

ترحم و با قوت اجراء شود به عنوان ابراز قانونی مناسب وکافی باشد.

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

381

منابع

ي اجتماعی(جامعه شناسی انحرافات)،تهران، انتشارات آواي نـور، ها هدایت اله، آسیب ،ـ ستوده1

,1379چاپ ششم.

ـ فرجاد، محمدحسـین، بررسـی مسـائل اجتمـاعی ایـران (فسـاداداري، اعتیـاد،طالق)، تهـران، 2

,1377. انتشارات اساطیر، چاپ اول

,1375 ،تهران : انتشارات ارسباران ،روان شناسی اجتماعی ،یوسف ،کریمی -3

,1381 ،جرم شناسی چیست ؟ تهران : انتشارات کیهان ،مجرم کیست ،تاج امان ،دانش -4

تهـران : ،ترجمـه محسـن ثالثـی ،ي جامعه شناسی در دوران معاصـر ها نظریه ،جورج ،ریتزر -5

. 1374،انتشارات علمی

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

382

خود کشی

علی اصغر باي

چکیده

تا آنجـا کـه ،خود کشی رفتار یا پدیدهاي است که از حوادث متعدد باید مورد بررسی قرار گیرد

امع وجود داشته و دارد و در هر کجا که انسانها زندگی می مشخص است خودکشی در بسیاري از جو

بدون تردید خود کشی در هر جا، هر خانواده و هر جا معه اي کـه ،خودکشی هم اتفاق می افتد ،کنند

اجتماعی و .... بر جاي می گذارد به نوعی که این خود کشی ،اتفاق بیفتد عوارض نامطلوب خانوادگی

یا جسمی گردد و حتی باعث متالشـی ،ع و یا بروز یک نوع بیماري روانیمی تواند عاملی براي شرو

شدن خانواده و مانعی براي سیر مطلوب و طبیعی خانواده شود.

نگارنده با گذري اجمالی بر تعاریف و مفاهیم خودکشی، علل و عوامل خودکشی، انواع و اقسـام

... مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.،خودکشی

کلیدي : واژگان

عوامل پیشگیري و ارائه راهکاها. -خودکشی در استان گلستان -علل خودکشی -خودکشی

مقدمه

پدیده اي اسـت کـه سـالیان دراز از روابـط ،خود کشی به معناي نابود کردن و از بین بردن خود

راز و نشـیب گریبان بشر را گرفتـه و در فـ ،ي شهرهاي امرورزيها عشیره اي و سنتی تا روابط پیچیده

،انبـوهی جمعیـت ،زنـدگی شـهري . تحوالت اجتماعی قلب و روح خانوادها و اجتماع را آزرده است

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

383

احساس غربت و تنهایی ناشی از آن کاهش محبت خانوادگی و رها شدن فرد ،عدم تجانس افراد با هم

ومیـت در محر ،پیدا شدن آرزوهاي دور و دراز در زندگی مـادي ،به سرنوشت خود چشم هم چشمیها

فقر مادي و دهها عامل دیگر آنچنان ناراحتیها یی براي افراد فراهم آورده که فرد تنها راه نجـات ،عشق

خود را در نابودي خویش جستجو می کند .

هر چه بر پیچیدگی روابط و مناسـبات اجتمـاعی ،اجتماعی –در فرا راه رشد و توسعه اقتصادي

شتر می گردد و سر خوردگیها فزونی مـی یابـد و در نهایـت بـه فاصله طبقاتی هم بی ،افزوده می شود

افزایش تعداد خود کشی منجر می شود .

از هم گسیختگی پیوندهاي سـنتی و همبسـتگیهاي اجتمـاعی و نیـز بیگانـه شـدن بـا ارزشـها و

ي صـنعتی هـا به ویژه در جامعـه ها موجب فزونی نرخ خود کشی در جامعه ،هنجارهاي جامعه خودي

است. گردیده

به وضوح کسانی که دست به خود کشی میزنند از نظر روانی داراي اختاللهـاي ذهنـی وعـاطفی

ي فوق العاده عقالنی انجـام مـی گیـرد، در مجمـوع ها به شیوه ها میباشند در واقع بسیاري ازخود کشی

نینـی چ. مطالعات روان شناختی و روان کاوانه خود کشی بر روي تعیین فردي آن متمرکز شـده اسـت

امـا قاعـدتا . مطالعاتی ممکن است خصوصیات اجتماعی قربانیان خود کشی را مورد توجه قرار دهنـد

و دالیل احتمالی خود کشی متمرکز ها مطالعات روان شناختی و روان کاوانه خود کشی بر روي انگیزه

می شوند .

فصل اول

الف : تاریخچه خود کشی:

هر اقدام انسان را، که منجر بـه از بـین بـردن .ورده استتاریخ خودکشی با تاریخ انسان گره خ

گنجاند. امروزه مقوله خودکشی را به چنـد دسـته تقسـبم خود او میشود، می توان در مقوله خودکشی

:بندي می کنند

به خودکشی فکر می کنند، این گونه افراد روزانه چندین بار به خودکشی فکر می افرادي که) 1

. کنند

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

384

حرکـات که اقدام به خودکشی می کنند ولی در این عمل موفق نمی شوند. این گونه افرادي) 2

1را خودکشی ناموفق می گویندخودکشی یکی از بحرانهاي جدي دنیاي امروز است

حاکی از آن است که ساالنه حـدود یـک میلیـون تـن ( WHO) آمار سازمان بهداشت جهانی

بشـري ت جهانی، خودکشـی هـر انسـان بـراي جامعـه کنند. طبق براورد سازمان بهداش خودکشی می

2میلیون دالر هزینه را در بر می گیرد.5،2

اجتماعی( فقر،بیکـاري، طالق،سوءاسـتفاده ،و...) خودکشی علل اقتصادي(بدهکاریهاي کالن مالی

افسردگی ،عدم اعتماد به دیگران،روانی(یاس و ناامیدي،احساس تنهایی جنسی، ناکامی در عشق و...) و

امروزه انسانهاي دورنگرا را خطر خودکشی بیشتر از سایر گروههاي اجتماعی تهدید مـی ....) داردو

اعتمادتر بـه افـراد کند. انسانهاي دورنگرا منزوي تر و حساستر در برابر ناکامیهاي زندگی روزانه و بی

3.پیرامون خویش می باشند

نه حدود چهارصـد هـزار نفـر بـه دلیـل دهد که سالیا می آمارهاي سازمان جهانی بهداشت، نشان

دهند. خودکشی در ردیف دهمین علـت مـرگ و میـر بـراي می خودکشی موفق جان خود را از دست

است. در حالیکه آمار مرگ میر بیماران خودکشی کـرده در بـین تمام سنین در بیشتر کشورهاي جهان

کننـد خـود کشـی از مردهـا اقـدام بـه مردان سه برابر بیشتر اززنان است، ولی زنها چهار برابر بیشـتر

ب : تعریف خود کشی

مالك کار اکثر کسـانی . دست یافتن به تعریفی جامع و مانع براي خود کشی کار ساده اي نیست

تعریف 1897دورکیم در سال . که از خود کشی تعریف کردهاند بر اساس تعریف دورکیم بوده اسیت

التی از مرگ اطالق می شودکه مستقیم یا غیر مستقیم عملی باشد زیر را ارائه داد (( خود کشی به هر ح

لیواکس فرانسوي بـا وجـود ها که شخص قربانی آن را انجام داده و از نتیجه عملش آگاه بوده است )).

این که از تعریف فوق انتقاد کرده اما اظهار داشته تعریف دیگري را نمی توان جانشـین آن کـرد. ایـن

بلکه موارد مشابه دیگري را هم در بر مـی گیـرد: یـک افسـر ،رد معمول خود کشیتعریف نه تنها موا

.7/9/2006فرهنگ گفتگو، - 1

2 - www.spes.nu

.7/9/85خودکشی در ایران اپیدمی شده روز - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

385

فرمانده که کشتی خود را غرق می کند تا تسلیم نشود : یک سامورایی ژاپنی که خود را می کشد : زیرا

شرف خویش را لکه دار می بیند .

ي شده و در ها فتخار پیچیدهله اي از قهرمانی و اها تمام موارد مرگ اختیاري که در ،بعبارت دیگر

نگاه نخست بنظر می رسد خود کشی باشد مانند مرگ عشاق نومید، جنایتکار دستگیر شده و ....... که

1همه باید جزو خودکشی شمرده شوند ،می اید ها گاه خبر یا تفسیر آنها در ستون حوادث روزنامه

ج : انواع خود کشی

خود کشی ناشی از سست شدن یا تضعیف قیودي است خود کشی خود خواهانه : این نوع - 1

هر گاه اشخاص از ارزشهایو انتظارات افـراد پیرامونشـان . که فرد را با گروههاي اجتماعی پیوند میزند

2در معرض ابتال به یک فرد گرایی افراطی قرار گرفته و بیشتر مستعد خودکشی می شوند. ،بریده شوند

بلکـه حاصـل وجـود ،فقدان هنجارها یاخالقی نیرومند نیسـت خود کشی خود خواهانه به دلیل

زن ومرد هنگامی که اساسـا در 3هنجارهایی است که رهایی فرد از هنجارها را به شدت تشویق میکند

هنگامی که امیال محرك ،هنگامی که نتوانسته اند در یک گروه اجتماعی جذب شوند ،فکر خویش اند

که با سرنوشت بشري متناسب باشد، یعنی اقتـدار گـروه و نیـروي و آنان به درجه اي از تعادل نیست

نیرویی اجبار تحمیلی یک محیط محدود و قدرتمند را بپذیرد در این صورت آمادگی بیشـتري بـراي

4پایان دادن به حیات خود دارند.

)altruiste) خود کشی دگر خواهانه : ( 2

فردیت طلبی افراطی نیست بلکه بحث بر سر دراین مورد به هیچ وجه سخن خود کشی مبتنی بر

مرگ را بر میگزیند بی آنکه حتی در ،فرد به حسب فرمانهاي اجتماعی. محور کامل فرد در گروه است

.در این ساخت اجتماعی میان فرد و گروه چنـان پیوسـتگی و 5. فکر دفاع از حق زندگی خویش باشد

فرد عمال بخاطر گروه زنده اسـت . فرد و گروه نیستاتحادي است وجود دارد که در واقع تفاوتی بین

.156، ص 1380ابهري، - 1

.16ص 1376،تایلر، - 2

.66،ص 1382سخاوت، - 3

.381،ص 1382آرون، - 4

.381،ص 1382آرون، - 5

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

386

خود کشی آداب پرستانه یـک زن هنـدي بـه هنگـام 1که شخصیت فرد بخشی از شخصیت گروه است

یی از ها نمونه ،یا خود کشی یک فرمانده نظامی بعد از شکست و سرافگندگی در جنگ ،مرگ شوهرش

ی دگر خواهانه را می توان در قتل عامهاي نمونه جدیدتري از خود کش. خود کشی دگر خواهانه است

خود و ،صدها نفر عضو یک جماعت مذهبی بسته در گویانا 1978شهر جونز یافت که طی آن در سال

دورکیم خود کشی را دگر خواهانه را بـه سـه 2. فرزندانشان را به دستور عالی جناب جیم جونز کشتند

اجباري : 2- 1نوع تقسیم می کند :

وظیفه و در حقیقت تحمیلی است که جامعه آنرا الزم تلقـی مـی ،یک چیز الزم استخود کشی

یعنی جامعه انتظار دارد که در موقعیت مشخص فرد حتما باید دست بهاین کار بزند خودکشی (( ،کند

پولی ژینها)) که از تقدام سرخ پوستان شمال آمریکا هستند و خود کشی اجبـاري در هنـد کـه رسـم

مثالهاي از خودکشی دگر خواهانه بشمار می رود. ،ي از آن استها سوتی جلوه

) اجباري یا ارادي 2-2

داوطلبانه از مرگ استقبال می کند .مثال در صدر اسالم و نیـز انقـالب ،فرد از روي اختیار و اراده

یال یی از این نوع خود کشی که ما را در فرهنگ خود رخ داده اسـت تمـا ها دفاع مقدس نمونه،اسالمی

عارفانه و عاشقانه و ابراز شوق و عالقه به مرگ و استقبال از مرگ زیبا و با عزت از ویژگیهاي این نوع

خود کشی است.

د: خودکشی خرد ورزانه

کنـاره گیـري افـرد از ،مرگ به دست خود قابل تقدیر است در خود کشی هوشمندانه و زیر کانه

دلیل است که جامعه فرهنـگ چنـین عملـی را شـایان خود و چشم پوشی وي از حیات این دنیا بدان

3ستایش است

)Anomicح: خود کشی ناشی از بی هنجاري (

در « گویـد مـی دورکیم درباره رابطه میان انسان و نیازها اهداف و آرزوهـایش نیـز اشـاره دارد و

دود شده است بـا از طریق هنجارها تنظیم و مح ها آرزوهاي انسان ،شرایط اجتماعی مستحکم و پایدار

.66 ص1382سخاوت - 1

.4و15ص1376تایلر - 2

.53،ص1378شاعر، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

387

آید از آنجا که ایـن آرزوهـاي می از هم پاشیدگی هنجارها آنومی یا یک وضعیت بی حد حصر بوجود

در نتیجه یک وضعیت نارضایتی اجتمـاعی دائمـی پدیـد ،بی حد طبعا نمی تواند ارضاء و اشباع شوند

،اقـدامات جنـائی ،شـی ي اقدامات اجتماعی منفی (نظیر خودکها آید سپس این نارضایتی در جریان می

باشند . می گردند که از نظر آماري قابل سنجش می طالق و غیره ) ظاهر

گردد که از نظر دورکیم علل پیدایش آنومی را بایـد در سـاخت هـر جامعـه می بنابراین مالحظه

شـود و عـده می اجتماعی حاصل ،مطالعه و جستجو کرد یک وقت در جامعه اي رشد سریع اقتصادي

زند و نمایش این ثروت به اغماء گوناگون براي قشـر فقیـر می ي زیادي دستها فراد به سرمایهاي از ا

شود .و یا ممکن است در شـرایطی کـه جامعـه دچـار می باعث برهم زدن ساختار پایدار نیازهاي آنها

و رکود اقتصادي است یعنی زمانی که جامعه قادر به پاسخگوئی و ارضاي نیازهـاي افـراد نمـی باشـد

1شود. می این امر منجر به بوجود آمدن آن ،شود می دستیابی به امکانات محدود

امـا در . و رفتار فرد وجـود دارد ها هرگاه هنجارهاي سست شوند مانع کمتري بر سر راه خواسته

راهمیتی کــه قواعـد و مقــررات اجتمـاعی بـه ارزانــی مـی دارنــد از میـان مــی رود ف ،درعـین حـال

. اطمینان او نسبت بهدرستی و نادرستی هر کاري سلب می شود ،عمل نمی پوشند یش جامهها خواسته

و تصـریح رفتـار هـا جامعهاي که فاقد هنجارها ي صریح و روشن براي تامین خواسـته ،بنظر دورکیم

خود کشی ناشی از آن را خود کشی (( ،به همین دلیل. با بی هنجاري مشخص می شود ،اخالقی باشند

در خود کشی بی هنجار ممکن است فرد عمیقا پاي بنـد جامعـه باشـد ودر . امیده استبی هنجار )) ن

همین نوع خود کشی است که پیش 2زندگی جمعی نتواند معیارهاي درست رفتاري براي او فراهم کند

از همه مورد توجه دورکیم قرار دارد زیرا نمودار بارز ترین خصیصه جامعه جدي است .این نوع خـود

و مراحل ادواري ها از نابسامانی همان است که از همبستگی موجودمیان فراوانی خود کشی کشی ناشی

اقتصادي میتوان بدان پی برد.همچنین بحران جامعه جدید از هم پاشیدگی و ضعف پیوندهایی است که

3فرد را به گروه مربوط می کند

.10،ص 1382،رضائی نژاد، - 1

.71ص 1379صفوي - 2

.383و382،ص 1382آرول، - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

388

مدرن است به نظر او ((نظـم این نوع خودکشی عکس العمل مردم جامعه در حال انتقال سنتی به

اخالقی )) یا ((وجدان جمعی)) یک نیروي بیرونی است که به خواهشها و امیال درونی انسان مهار می

زند. این اخالقی بصورت وجدان جمعی در می آید وامیال وسیري ناپذیر انسان را کنترل می کند.وفق

میال سپري ناپذیر از قید هنجارها آزاد می تغییرات ساختاري یک ساخت هنجاري متد را بهم می ریزد.ا

شود،اما منابع اقتصادي و اجتماعی براي پاسخ به خواهشها ماهیتها عدود است فرد نمی داند کـه نمـی

1تواند به هر خواهشی دست یابد.

)Fatalistic( خود کشی تقدیر گرایانه: و :

اسـت. فـرد امیـد زنـدگی را از ي دورکیم خیلی روشن بیان شده ها این نوع خود کشی در نوشته

و آرزوهاي فرد از بین ها دست می دهد و خود را براي همیشه اسیر سرنوشت احساس می کند و امید

می رود.زندگی بزرگان در قرون وسطی چنین وضعیتی را نشان می دهد که در آن برده هر گونـه امیـد

........ رنجها را مانع می شود.فرد در براي تغییر سرنوشت را از دست می دهد و با تسلیم شدن به مرگ

2این وضعیت حس می کند که هیچ تغییري نمی تواند در زندگی خود پدید آورد

خودکشی قدر گرایانه که صورت معکوس خودش ناشی از نابهنجاري است از تحمیـل پـیش از

ی در جامعـه حد هنجارها و قوانین بر فرد ناشی می شود.دورکیم عقیده داشت که این شکل خود کشـ

گروهی را ،و این خود کشی زمانی روي می دهد که افراد احساس کنند 3معاصر اهمیت چندانی ندارد .

که به آن تعلق داشته و یا افراد آن کشهاي متقابل معنا دار را دشته اند (( مانند یک گروه مـذهبی )) رو

4د و دست به خود کشی می زنند.به نابودي ایت و از این رو دلیلی براي ادامه حیات خود نمی یابن

فصل دوم

علل و عوامل خودکشی

ي خود کشی نوشته شده است غالبا دالیلی که ها تاکنون مطالب بسیار زیادي در باره علل و انگیزه

قربانیان خود کشی ارایه می دهند بـه قـدر کـافی قابـل درك اسـت امـا بطـور معمـول هیچگـاه ایـن

.68و 67ص 1382،سخاوت - 1

.67همان ص - 2

.21ص 1376تایلر - 3

.115،ص 1383صدیق، - 4

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

389

به دست آوردن اطالعـات . که خود کشی تنها چاره آن بنظر برسد مشسکالت آن قدر با اهمیت نیست

زیرا مهمترین عامل دستیابی بـه اطالعـات یعنـی شـخص ،خودکش غالبا مشکل است ها درباره انگیزه

بـدین . قزبانی در اختیار نیست تا بتوان از او سئوال کرد و از این طریق به انگیزههاي اقدام او پی بـرد

،ازدیاد سـن ،مل بسیار زیادي دست اندر کارند که بعنوان مثال عواملی مثل جنسترتیب باید گفت عوا

اختالفـات خـانوادگی در دوران ،ي زندگیها باال بودن هزینه ،و ... و اقامت در شهرهاي بزرگ ،بیوگی

خودکشی طبقه بنـدیهاي متعـددي در زمینه علل ك.ودکی و بیماریهاي جسمانی را میب توان نام برد.

ــود د ــنوجـ ــه ارد، در ایـ ــن طبقـ ــی از ایـ ــه یکـ ــا بـ ــدي جـ ــاره بنـ ــا اشـ ــی هـ ــود مـ .شـ

.افسـردگی روانی شـامل بیماریهـاي جسـمی، بیماریهـاي روانـی همچـون -علل آسیب شناختی ) 1

شدن و از دسـت علل اقتصادي شامل بیکاري، مشکالت اقتصادي، اخراج شدن از کار ورشکست ) 2

.رفتن پایگاههاي اجتماعی

رفتن شخص مورد عالقـه، مـرگ یـا بیمـاري مل شکست در عشق، از دستعلل عاطفی شا )3

تاکنون مطالعه دقیقی درباره خود کشی در 1خانوادگی خطرناك یکی از نزدیکان، درگیریها و اختالالت

کشور ما انجام نگرفته است زیرا آمار پزشکی قانئنی و دیگر جوامع گویا نیست و تنها مطالب منتشـر

. تـا حـدي بـه بررسـی پدیـده خـود کشـی کمـک مـی کنـد ها و مجله ها روزنامهسشده در برخی از

حلق آویز کردن، پرت کردن خود از بلندي، پرتـاب نمـودن ،اخباري مبنی بر خود سوزي هر روزه در

جلو قطارهاي در حال حرکت و غیره منتشر مـی شـود. دومـین علـت مـرگ و میـر در ایـران، خود

2ربانی این نوع مرگ در ایران هستند. خودکشی است و زنان بیشترین ق

2486( 3967بـالغ بـر 1382سازمان مدیریت و برنامه ریزي کشور، خودکشی در سال طبق آمار

سنی خودکشی در روز با میانگین 13مرد) نفر است. آمار وزارت بهداشت از انجام حداقل 1481 زن و

خود کشی در ایران کمتر بوده هر چنـد در میزان ،در مقایسه با کشورهاي صنعتیدهد. سال خبر می 29

مهمترین عواملی که قضاوت دقیق را در این مورد غیـر . دو دهه اخیر روندي روبه افزایش داشته است

نبود آمارهایی از نقاط مختلف کشور است بر اساس مجوع تحقیقاتی که تاکنون انجام ،عملی می سازد

ان می توان چنین بر شمرد :شده است علل و انگیزههاي خود کشی را در ایر

) اختالفات زنا شوئی و نامناسب بودن شرایط زندگی 1

162،ص .1380ابهري؛ - 1

.7/9/85،خودکشی در ایران - 2

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

390

شکست در عشق و اختالت روانی و شخصیتی ،) نارحتیهاي روانی 2

اعتیاد و شرایط نا مساعد اقتصادي،بیکاري ،) فقر 3

ي بزرگ و صنعتیها ) شرایط خاص زندگی شهري به ویژ شهر 4

یی گروههاي اجتماعی .) از هم پاشیدگی و جدا 5

1خود کشی تا حدود زیادي به فرهنگ واقلیم جغرافیاي بستگی دارد.

فصل سوم

:خودکشی در استان گلستان

ي کشور بـود، کـه آمـار خودکشـی افـزایش ها در سالهاي اخیر استان گلستان جزو یکی از استان

گی و اقتصادي می کنـد. یکـی از عمیق اجتماعی،فرهن زیادي یافته است. این امر حکایت از بحرانهاي

خودسوزي می باشد. طبق آمار اداره بهزیسـتی شهرسـتان صحرا شیوهاي متداول خودکشی در ترکمن

به مردان تعلق دارد و میانگین سنی ها در صد خودکشی 30دختران و درصد زنان و 70 "بندر ترکمن:

درصد و در ساکنان روستایی 65میزان پراکندگی خودکشی میان ساکنان شهري سال و 22خودکشی،

صدیقه نصیري مشاور استاندار گلستان در امور بانوان آمار خودکشـی را ایـن گونـه 2درصد است35

به ایـن 79سالگی بوده است و از سال 20تا 18بیشترین آمار خودکشی بین سنین "توضیح می دهد:

.انـــد هنفـــر در اســـتان گلســـتان خودکشـــی کـــرد 500طـــرف ســـالیانه یـــک هـــزار و

گریبان گیر هستند. مسئولیت آمار و ارقام فوق نشانگر آن است که خانوادهاي زیادي با اهریمن مرگ

ي قشـر هـا و تعارض فرهنگ سنتی و خواسـته این فجایع انسانی را باید در عوامل اجتماعی، اقتصادي

دیـده خودسـوزي پ "دولتی جستجو کرد. متأسـفانه جوان جامعه و نیز بی توجهی مسئولین و مدیران

مسـئولین 3."اندرکاران امر پنهـان مانـده اسـت مسووالن و دست اي حاد است که از نگاه زنان، پدیده

یکـی از وظـایف . را بـه دوش دارنـد "خودکشی "مبارزه با این بالي خانمانسوز استان وظیفه اصلی

را به اطالع افکار عمومی را بررسی کارشناسانه کرده و نتایج آن ها است که علل خودکشی اساسی آنان

جامعه ترکمن است معلمان و همه نیروهاي دلسوز،از وظایف انسانی رورشنفکران،روحانیون .برسانند

162،ص 1380،جیدابهري م - 1

.5/1384/ 19کانون زنان ایران، - 2

همان - 3

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

391

این مددیاري مـی توانـد در .که در جهت مبارزه با پدیده خودکشی با یک دیگر همنوائی داشته باشند

جهـت تمـاس گـرفتن بـا مقامـات شکلهاي گونا گون چون صحبت کردن با افراد افسرده، کمـک در

حتی گوش کردن به درد دلهاي ایـن گونـه مسئول، تماس با روانشناسان و ....باشد. در بسیاري اوقات

این راه انسانی کارهاي زیادي را انجام دهیم.در افراد، کمک شایانی به آنان است. ما می توانیم

استان گلستان 1385نمودار روند خودکشی سال

اترك

3%

گنبد

6%

گرگان

21%

مینودش�ت

6%

آزادشھر

4%

رامی�ان

1%

علي آباد

3%

كردكوي

10%

بن�درتركمن

36%

كالل�ھ

5%

بندرگز

1%

آق قال

4%

بـاالترین 1385در بررسی میزان خود کشی در شهرستان بندرترکمن مشاهده مـی شـود در سـال

میزان خودکشی در استان را داراست که نسبت به میانگین خود کشی در کل اسـتان در ردیـف بـاالئی

1385خود کشی در سـال همچنین شهرستانهاي رامیان و بندر گز در ردیف بیشترین میزان . قرار دارد

در ردیف باالتري قرار دارنـد کـه 1385جاي دارند که در مقایسه با میانگین خودکشی کل استان سال

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

392

. پائین ترین خود کشـی را 1385این نشان دهنده میزان خود کشی در این شهرستان می باشد در سال

بسیار پائین قرار دارد.در استان داراست که نسبت به میانگین خود کشی در کل استان ردیف

،مشاهده می کنیم که بعـد از شهرسـتانهاي تـرکمن و گرگـان بـه ترتیـب کردکـوي 85در سال

بندر گز و رامیان به ترتیب میزان خود کشی را در استان ،علی آباد،آزادشهر ،آق قال،مینودشت،کالله،گنبد

ي انجـام ها ست.بر اساس بررسیدارا هستند که در مقایسه با سالهاي گذشته کاهش چشمگیري داشته ا

8/31سـال 10-20خودکشی بر حسب رده سنی بیشترین مربـوط بـه رده سـنی 85شده در سه ماهه

می باشد که نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. 25/41با 86درصد و در سال

رصـد د 65بیشترین قرص خوردگی با 85بر طبق ابزار خود کشی در سه ماهه اول ها خود کشی

درصد که نسبت به سال گذشته نسبتا کاهش چشمگیري داشته ایم. 45با 86در سه ماهه

گرگـان بـا 85در میان افرادي که خود کشی کرده اند نسبت به تفکیک شهرستانها در سـه ماهـه

درصد و بندر 7/27گرگان با 86درصد کمترین و در سه ماهه 5/1درصد بیشترین و بندر گز با 5/26

ي بعمل آمده بـر ها درصد که گرگان اندکی نسبت به سال گذشته افزایش داشته ایم.و بررسی 25/1گز

مجردهـا 86بیشترین می باشد که در مقایسه با سـه ماهـه 5/57مجردین 85حسب تاهل در سه ماهه

درصد که نسبت به سال گذشته افزایش داشته ایم. 9/69

که خود کشی کرده اند بر حسب جنسیت در سه ماهه ي بعمل آمده در بین افراديها طبق بر آورد

درصد که نسبت به گذشته افزایش داشته ایم. 12/62مردها با 86درصد و در سه ماهه 5/52- 85

:عوامل پیشگیري وارائه راهکارها

اساس نتایج برسیهاي مختلف می توان به لرخی از عوامل پیش گویی کننده خودکشی اشاره کرد.

،جـنس مـذکر، خشـونت ،سالگی 45همراه با خطر باالي خودکشی می توان از سن بین خصوصیات

افسردگی وبستري شدن قبلی دربیمارستان را نام بـرد. ،تحریک پذیري، از دست دادن سالمت جسمی

بعنوان یک مالك قوي احتمال بـروز مجـدد خودکشـی بشـمار ،همچنیین اقدام ومبادرت به خودکشی

ر در خودکشی ابراز تمایل مستقیم است که تقربیا بیش ازاز دو سوم کسانی که آشکارترین هشدا. میرود

. خودکشی می کنند قبال قصد خود را با دیگران در میـان گذاشـته و بـه انجـام آن تهدیـد مـی نماینـد

بنابراین یکی از راههاي موفق پیشگیري از خودکشی توجه به ابراز این فکر ازطریق دیگران کمـک بـه

نان و راهنمائئ آنها جهت مراجعه به روانشناس یا روانپزشک است .به یاد داشته باشیم که حل مشکال آ

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

393

همیشه براي راه حل ،اما بدترین و آخرین راه حل مشکل است ،خود کشی می تواند یک راه حل باشد

کـه ارزان و آبرومندانه وجود داردکه باید بـه آنهـا فکـر کنـیم ،راه حلهاي بسیاري ساده ها همه مشکل

راهکارهاي پیشنهادي جهت جلوگیري از خودکشی بشرح ذیل ارائه می گردد امید است تا بـا اجرائـی

نمودن موارد ذیل از این بالیا نجات پیدا کنیم:

عوامل پیشگیري :

) خانواده قدیمی ترین و کهن ترین هسته طبیعی است که از بدو پیـدایش بشـر وجـود داشـته 1

خـانواده سـاحل امـن روان و . مرکزي هیچ اجتماعی به وجود نمـی آیـد است و بدون خانواده هسته

شخصیت انسان در هنگام موج خیز و بحرانی حیات و آرامش گاه فرزندان براي دستیابی به سالمت و

نشاط و تکاپوست.محیط خانواده چون دانشگاهی است که در آن درس انسایت و اخالق و یا خـالف

چنان کـه میـزان ،ن رابطه اي یافته اند بین جنایت و حیات خانوادگی آنآن داده می شودجامعه شناسا

طـالق، ،فـوت ،روابـط ناخوشـایند والـدین ،جنایت را در خانواده از هم گسسته بسیار زیاد می داننـد

ابتال آتی بسیار براي افراد می آفرینند.در کتاب روانشناسی جنایی آمده است که خبرنگاري بـه ،جدایی

وقتی از او پرسید چرا به چنیین کارها دست میزنی در پاسـخ . ترین جنایت کار آمریکا رفتدیدار بزرگ

خانواده نتوانست مرا درك کند لذا وقتـی کـه . گفت : مدرسه نتوانست مرا تحمل کند و مرا اخراج کرد

راهها به رویم بسته شد ناچار سعی کردم از راه غیر منطقی ثابت کنم که وجود دارم.

اگر نتواندتنها عامل ارتکاب جرم نباشـد در پیشـگیري و درمـان آن مـی توانـد نقـش )مدرسه 2

ي آموزشی و تعلیماتی مدرسه با زندگی اجتمـاعی نوجوانـان پیونـد و ها اگر برنامه. موثري را ایفا کند

و قوانین قابل احترام اجتمـاع ها هماهنگی مستقیم پیدا کند و اگر ارزشهاي مورد قبول مدارس با سنت

همکـاري . ي آموزشی همکاري داشته باشـد ها یکی باشد و میان معلم و شاگرد و سایر مجریان برنامه

ي از دست رفته خود را باز یابد.ها خانه و مدرسه کمک می کند تا نوجوان مجددا موقعیت

بر مردم و بخصوص نوجوانان و جوانان بـر همگـان ها ) بی شک نقش عظیم و گسترده رسانه 3

<<جهان به صورت ،بی جهت نیست که به دلیل گسترش امکانات ارتباطی و اطالعاتی. روشن است

در آمده است دهکده اي که شهروندان آن بر چهار راههاي اطالعـاتی آن بسـر >>دهکده اي کوچک

،ي نوجوانان و جوانان ما به شدت تحت تاثیر نویسندگان مطبوعـات ها افکار و اندیشه ،امروز. می برند

ن، کتابها ذو ادبیات مخصوص کودکان و نوجوانان از یک سو و رسانه تصویري پر تاثیر تلویزیون مولفا

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

394

بنابراین صاحبان اندیشه و قلم و دانشگاه بزرگ صـدا و سـیما در سـاخت و . از سوي دیگر قرار دارد

ـ اثیري جهت دهی فکري و شخصیتی نوجوانان و جوانان نقشی انکار ناپذیر به عهده دارند.بطور قطع ت

شگرف بر شکل گیري شخصیت مستقل و خلق و خوي انقالبی و ارزشی جوانان ما بر جـاي خواهـد

گذاشت.

ارائه راهکارها :

اجتماعی و اقتصادیاز سوي سازمان ملی جوانان یـا کانونهـاي ،)ارائه یک طرح جامع فرهنگی 1

مجلـس اسـالمی و دولـت بـا آموزش و پرورش، براي نوجوانان و جوانان با پشتوانه قـانون ،فرهنگی

اوقات فراغت و اشتغال و ازدواج. ،تضمین عملی حل مشالت نسبی در امورتبلیغاتی

) برنامه ریزي و تدارك و تجهیزفرهنگی و تفریحی کشور و بهره وري از تمام امکانات موجود 2

وانانزیر نظـر کشور براي ایجاد فرصتهاي استفاده از اوقات فراغت آحاد مردم بخصوص نوجوانان و ج

وزارتخانه خانواده و امور جوانان

ي مربـوط بـه حیـات هـا ) دانش افزایی والدین و به روز آوردن آگاهی شـان در همـه عرصـه 3

اجتماعی .

و آموزشـهاي در خصـوص عواقـب خـود ها ) سازمان دادن صداو سیما در نشر و ارائه برنامه 4

ف ..ي مختلها کشی و حضور افراد با آموزشها و تخصص

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

395

نتایج

جامعه اي که اکثریت عناصر فعال آن را جوانان تشکیل می دهند شـناخت روحیـات و نیازهـاي

آنان و نحوه روبرو شدن با این قشر حساس و اثر گذار از اولویتهـاي اقـدامات تمـامی متولیـان امـور

ارهاي فریـب و نیرنـگ و امروه در جهانی که غربت ایمان و عشق را شاهدیم و رونق باز. جامعه است

ي غفلت جوانان ماست باید همه نگـاه شـویم تـا هـیچ ها هزاران چشم نامحر م نشسته در کمین لحظه

روزنه اي نفوذ گاه دشمن نباشد .هیچ کس کمند و کمین بر ما نگشاید باید همراه تر از پیش راه را پی

جـوي آرام از هجـوم فرهنگـی سیاسـی باید با برنامه ریزي دقیق و ایحاد جامعه اي ایمـن و 1گیریم

بیگانگان به کشور جلوگیري کرده و دست اجانب را از کشورمان کوتاه کنیم و به جوانان مـا بفهمـانیم

که آسایش امروز و راحتی ما در گرو جانبازي و جانفشانی نسلی است که براي حقیقت از تمام وجود

وشـن بینـی و خلـوص و عشـق،درهنگامه ر ،درنهایت بایدچراغ علـم و عمـل . خویش مایه گذاشت

علفهاي هرز (منکر ) را وجین کـرد ،شبیخون به دشمن راه سپرد وپا، داس تیز ایمان و معرفت و همت

بایـد ،و بذر باور کمال خواهی و رشد( معروف ) را در مزرعه حاصلخیز ذهن و قلب این نسل افشاند

ت و خواب ) قوم را فـرا گرفتـه باشـد. پـس بیدار باشیم چرا که شبیخون وقتی کارسازاست که ( غفل

را دور ها ضعف. بیاییم در سال اتحادملی و انسجام اسالمی با یک یا علی گفتن کار از اول شروع کنیم

بیائیم با سرودن غزل امید و سـازندگی فردایـی سرشـار از عطـر نیلـوفر . بریزیم و در دل نور بفشانیم

بسازیم.

305:1381امنیت اجتماعی وراهکارهی توسعه - 1

نخستین همایش علمی کاربردي ارتقاي امنیت اجتماعی

396

منابع

باقر پرهـام، انتشـارات ،ترجمه ،حل اساسی سیر اندیشه در جامعه شناسیآرون، ریمون، مرا – 1

1370 ،گسترده

1380انتشارات دانشگاه، ،علل و عوامل بروز آسیبهاي اجتماعی ،مجید، ،ابهري – 2

1367انتشارات کیهان، ،تهران ،ترجمه باقر ساروخانی ،فرهنگ علوم اجتماعی ،بیرو آلن –3

1376اصفهان، ،علی موسوي نژاد ،ترجمه ،خودکشی جامعه شناسی ،تایلر – 4

1373انتشارات آواي نور، ،تهران ،آسیب شناسی اجتماعی ،هدایت اهللا ،ستوده – 5

1382انتشارات پیام نور، ،تهران ،جامعه شناسی انحرافات اجتماعی ،سخاوت، جعفر -6

1381 انتشارات شاهد، ،محمد حسین، جامعه شناسی شهادت طلبی ،شاعري – 7

1379تئوریهاي انحرافات اجتماعی، تهران، انتشارات علیشاه، ،امان ا.. ،صفوي – 8

1382 ،انتشارات آن ،آسیب شناسی اجتماعی ،صدیق سروستانی، رحمت ا.. – 9

1382 ،علل شرارت در استان گلستان،پایان نامه ،ولی ا .. ،رضائی نژاد -10

1381امنیت اجتماعی و راهکارهاي توسعه، – 11

19/5/1384کانون زنان ایران – 12

7/9/1385خود کشی در ایران – 13

7/9/2006فرهنگ گفتگو - 14

15- MEDCAL WWW.TURKMEN 16- WWW.SPES.NU