ANALIZË E SHKURTËRMBI DIALOGUN SOCIALNË KOSOVË

Hyrje

Si një mekanizëm që sjell në të njëjtën tavolinë qeverinë, komunitetin e bizne-sit, dhe sindikatat, dialogu social është qenësor në mbarëvajtjen

Përmbledhje Ekzekutive

Kjo analizë e shkurtër e politikave vë fokusin në dialogun Social në Kosovë, duke prekur gjendjen aktuale, sfidat, si dhe mundësitë për përmirësim të gjendjes. Edhe pse pati filluar në mënyrë joformale, që nga viti 2011 dialogu social zhvillohet përmes Këshillit Ekonomiko-Social. Megjithatë, ky i fundit përballet me një numër sfidash, përfshirë ato që dalin nga ligji, përfaqësimi i partnerëve social, si dhe organizimi, pjesëmarrja, dhe informimi mbi takimet dhe vendimet e Këshillit. Në fund të kësaj analize të shkurtër të politikave, janë ofruar edhe rekoman-dime mbi adresimin e sfidave të identi-fikuara.

Dialogu Social në Kosovë

Para aprovimit të Ligjit për Këshillin Ekonomiko-Social në vitin 2011, në kohën e pasluftës dialogu social në Kosovë është zhvilluar kryesisht në mënyra jofor-male dhe baza ad-hoc2. Kjo u përcoll

me themelimin e Këshillit Trepartid në vitin 2004, kur edhe filloi një diskutim më i struk-turuar i çështjeve sociale mes partnerëve socialë.

Megjithatë, Këshilli Ekonomiko-Social (KES), u krijua pas 7 viteve, përkatësisht në vitin 2011, anëtarët e së cilit vazhdo-jnë të jenë tre partnerë social, kushtimisht: (1) Qeveria e Kosovës (si politikbërëse); (2) Komuniteti i biznesit (si përfaqësues të sektorit privat); dhe (3) Sindikatat (si për-faqësues të së drejtave të punëtorëve)3 . Sipas këtij ligji, KES është organi kryesor në të cilin zhvillohet dialog mbi politikat e marrëdhënieve të punës, mirëqenies sociale, sigurisë në punë, si dhe legjisla-cionit të këtyre fushave përkatëse4. Më tutje, sipas ligjit, secili partner social duhet të përfaqësohet në KES me 5 anëtarë (duke bërë në total 15 të tillë) të cilët zgjedhën në bazë të kritereve të përcak-tuara me po të njëjtin ligj.

1

1 International Labor Organization2 Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlam-entar mbi Këshillin Ekonomiko-Social”, Prishtinë 2015

socio-ekonomike të një vendi. Sipas Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), qëllimi kryesor i dialogut social është të promovojë frymë konsensusi dhe vendimmarrje demokratike lidhur me çështje të ndryshme ekonomiko-so-ciale, në veçanti ato mbi punësimin1. Kjo analizë e shkurtër ka për qëllim të paraqesë gjendjen e dialogut social në vend, duke paraqitur bashkëvep-rimin e akterëve kryesorë, kornizën ligjore, dhe sfidat përkatëse. Në fund të këtij dokumenti janë paraqitur edhe rekomandimet për përmirësimin e situ-atës.

Autore: Nida Krasniqi

Dialogu Social në Kosovë

Para aprovimit të Ligjit për Këshillin Ekonomiko-Social në vitin 2011, në kohën e pasluftës dialogu social në Kosovë është zhvilluar kryesisht në mënyra jofor-male dhe baza ad-hoc2. Kjo u përcoll

me themelimin e Këshillit Trepartid në vitin 2004, kur edhe filloi një diskutim më i struk-turuar i çështjeve sociale mes partnerëve socialë.

Megjithatë, Këshilli Ekonomiko-Social (KES), u krijua pas 7 viteve, përkatësisht në vitin 2011, anëtarët e së cilit vazhdo-jnë të jenë tre partnerë social, kushtimisht: (1) Qeveria e Kosovës (si politikbërëse); (2) Komuniteti i biznesit (si përfaqësues të sektorit privat); dhe (3) Sindikatat (si për-faqësues të së drejtave të punëtorëve)3 . Sipas këtij ligji, KES është organi kryesor në të cilin zhvillohet dialog mbi politikat e marrëdhënieve të punës, mirëqenies sociale, sigurisë në punë, si dhe legjisla-cionit të këtyre fushave përkatëse4. Më tutje, sipas ligjit, secili partner social duhet të përfaqësohet në KES me 5 anëtarë (duke bërë në total 15 të tillë) të cilët zgjedhën në bazë të kritereve të përcak-tuara me po të njëjtin ligj.

2

Qeveria e KosovësMinistria e Punës dhe Mirëqenies SocialeMinistria e FinancaveMinistria e Tregtisë dhe IndustrisëMinistria e Arsimit, Shkencës dhe TeknologjisëMinistria e Shëndetësisë

Përfaqësuesit e PunëdhënësveOda Ekonomike e Kosovës (3 anëtarë)Aleanca Kosovare e Biznesit (2 anëtarë)

Përfaqësuesit e PunëmarrësveBashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës(5 anëtarë)

Figura 1: Përbërja e Këshillit Ekonomiko Social (2016-2017)

3 Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekonomiko-Social4 Ibid

5 Ibid6 Rregullorja e Punës së Këshillit Ekonomiko-Social

Sekretariati i KES mbahet me rotacion të partnerëve social (varësisht nga partneri i cili është udhëheqës i KES), dhe është përgjegjës për ofrimin e mbështetjes në hulumtim dhe organizim për KES, përfshirë aranzhimin e takimeve të paktën një herë në muaj). Vendimmarrja në KES shkon me 2/3 të votave5.

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social është dokumenti i dytë kyç mbi dialogun social në Kosovë. Më sak-tësisht, i miratuar në 2012, ky dokument rregullon punën e Këshillit dhe detyrat e tij. Përgjegjësitë kryesore janë: caktimi i pagës minimale, nënshkrimi i marrëveshjes së përgjithshme kolektive, dhe përpilimi i planit të punës dhe atij financiar të KES6.

Në përgjithësi, përgjatë 6 viteve të cilave ky ligj vazhdon të jetë në fuqi, dia-logu social në Kosovë nuk mund të thuhet se ka pasur shumë përmirësime. Seksioni në vijim i shtjellon disa nga sfidat kryesore në këtë aspekt.

Sfidat Kryesore

Me pak hulumtim mbi gjendjen në terren, mund të kuptohet shumë lehtë se sfidat mbi funksionimin e Këshillit Ekonomiko-So-cial, rrjedhimisht dialogut social në Kosovë, janë të shumta.

Identifikuar nga organizata të ndryshme si dhe nga vetë anëtarët e KES, një ndër sfidat kryesore që parandalon zhvillimin e një dialogu të mirëfilltë social në vend rrjedh nga përfaqësimi jo i duhur i part-nerëve social në KES7. Kjo, kryesisht si rezultat i kritereve të ngushta të vendosu-ra në Ligjin për KES (të vitit 2011), mirëpo edhe për shkak të mungesës së sindikat-ave të sektorit privat dhe shumëllo-jshmërisë së përfaqësimit të punëdhënësve8.

Në vijim janë paraqitur disa nga sfidat kryesore mbi dialogun social në vend:

I. Korniza Ligjore

Siç edhe është cekur në pjesët para-prake të këtij dokumenti, Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social nuk është ndryshuar nga viti 2011. Kjo, pavarësisht ankesave të vazhdueshme të ngritura nga part-nerët social mbi funksionimin e KES si me-

kanizëm në veçanti dhe dialogut social në përgjithësi. Një gjë e tillë është identifi-kuar vazhdimisht si sfidë edhe nga Komi-sioni Evropian (KE). Në Raportin e vitit 2016 për Kosovën, KE rekomandon që Ligji në fjalë të ndryshohet në mënyrë që të forcohet kapaciteti i KES dhe të përmirësohet dialogu social9.

Vlen të theksohet se deri më tani ka pasur një numër iniciativash për amandamen-timin e Ligjit për KES të cilat janë ndër-marrë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, nën mbështetjen e donatorëve të ndryshëm. Fatkeqësisht, përpos ngritjes së diskutimeve dhe mospajtimeve mes partnerëve social mbi amandamente specifike, një projektligj i amandamentuar nuk është dërguar ende në Kuvendin e Kosovës për aprovim.

II. Kriteret për përfaqësim të part-nerëve social

Në një Hulumtim Parlamentar mbi Ligjin për Këshillin Ekonomiko-Social, të kryer nga Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, ceket se kriteret për përfaqësim të partnerëve social në KES janë “shumë të specifikuara dhe të ngushta”10. Në vijim paraqiten dy nga pikat më problematike të kritereve përfaqësuese.

Për shembull, sipas nenit 7.1.1. të Ligjit për KES, për përfaqësim të punëmarrësve, kërkohet që sindikatat të kenë në anëtarësi të paktën 10% të numrit të tërë-sishëm të të punësuarve në Republikën e Kosovës, apo me fjalë të tjera kërkohet vetëm përfaqësimi sindikal në nivel të konfederatës11. Me këtë rast vetëm Bash-kimi i Pavarur i Sindikatave të Kosovës (BSPK) e plotëson këtë kusht, prandaj është e vetmja sindikatë si pjesë e KES.

Në anën tjetër, për sa i përket organizat-ave të punëdhënësve, kërkohet që ato të kenë në anëtarësi të paktën 10% të të gjitha ndërmarrjeve të regjistruara në Ad-ministratën Tatimore të Kosovës (ATK)12. Mirëpo, duhet mbajtur mend se në ATK janë të regjistruara të gjitha bizneset, qof-shin ato aktive apo jo. Rrjedhimisht nga kjo lindin dy probleme kyçe: (1) numri i anëtarësisë që kërkohet është më i lartë se që do të ishte nëse konsiderohen vetëm bizneset aktive; si dhe (2) organi-zatat e punëdhënësve mund të kenë në anëtarësi të tyre kompani të cilat nuk kanë aktivitet formal ekonomik apo tati-mor, duke ngritur kështu dyshime mbi legjiti-mitetin e përfaqësimit të interesave të sektorit privat.

Komisioni Evropian gjithashtu i ka dhënë vëmendje kësaj pike në Raportin e Vitit

2015 për Kosovën ku thuhet se kriteret duhet ndryshohen për të qenë më të qarta në përzgjedhjen e anëtarësisë13.

Në fund, mund të argumentohet se si rezultat i këtyre kritereve, edhe numri i organizatave që janë anëtare në KES ka mbetur i limituar. Pra në vend se të jenë 5 anëtarë nga 5 organizata, momentalisht në KES janë 2 organizata të punëdhënësve dhe vetëm 1 organizatë e punëmarrësve, dhe anëtarët e këshillit janë staf i këtyre organizatave e rrje-dhimisht paraqesin bindjet e së njëjtës organizatë (referohuni Figurës 1 për më shumë detaje mbi anëtarët aktual të KES).

Më tutje, shqetësues mbetet fakti se për-faqësimi gjinor në KES vazhdon të anojë kah burrat, ku nga ana e sindikatave të gjithë përfaqësuesit janë burra, ndërsa nga organizatat e punëdhënësve 2 nga 5 përfaqësues janë gra. Meqenëse anëtarët e KES nga sektori i qeverisë janë ministrat, përfaqësimi gjinor në këtë aspekt varet nga emërimet e qeverisë. Aktualisht, me qeverinë e formuar në Shta-tor 2017, nga 21 ministri , vetëm 2 ministri (Ministria e Integrimit Europian dhe Minis-tria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) udhëhiqen nga gratë dhe 19 të tjera nga burrat.14

III. Përfaqësimi i punëmarrësve

Qysh nga themelimi i Këshillit Ekono-miko-Social, BSPK mbetet organizata e vetme që ka përfaqësuar punëmarrësit në dialogun social në vend. Kjo për arsye se BSPK është e vetmja organizatë që i përmbush kriteret e përcaktuara me ligj.

Edhe pse në letër kushtet janë përmbush-ur, në praktikë hasen probleme subjektive mbi këtë si pasojë e mungesës së disa sindikatave të ndryshme të cilat nuk janë pjesë e BSPK dhe mungesës së madhe të organizimit sindikal në sektorin privat në vend. Për sa i përket kësaj të fundit, në një publikim të Fredrich Ebert Stiftung (FES) të vitit 2016, thuhet se “mungesa e prezencës së sindikatave në sektorin privat shihet si një ndër pengesat krye-sore drejt një dialogu social dhe nego-cimit kolektiv të mirëfilltë nga ILO”15.

Gjithsesi, duhet vënë re se pavarësisht ekzistencës së këtyre sindikatave, ato e kanë të pamundur pjesëmarrjen në dialog social për shkak të numrit jo të madh të punëtorëve dhe mosanëtarësinë në BSPK. Ngjashëm ndodh edhe me sindikata të tjera të sek-torit publik të cilat nuk janë pjesë e BSPK-së.

IV. Përfaqësimi i bizneseve

Edhe në sektorin privat ka sfida eminente për përfaqësimin e interesave të biznesit në shtjellim të dialogut social. Siç është cekur edhe më lartë në këtë dokument, momentalisht janë vetëm dy organizata të punëdhënësve anëtare në KES. Rrje-dhimisht, sipas Odës Ekonomike Ameri-kane në Kosovë, bizneset kanë informa-cione shumë të pakta mbi punën e Këshillit Ekonomiko-Social16. Sipas të një-jtit hulumtim, bizneset nuk ndihen të mirë-përfaqësuara në KES dhe si rrjedho-jë nuk kanë shumë besim se dialogu social mund të përmirësojë ambientin afarist në vend17.

Përderisa nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që bizneset të anëtarësohen në të paktën një shoqatë biznesi, kompanitë mund të jenë anëtare në ato shoqata që nuk janë pjesë e këshillit, dhe rrje-dhimisht zëri i tyre mbetet i padëgjuar. Një ngjashmëri e tillë është vazhdimisht evi-dente në aspekt të përfaqësimit të punëdhënësve në nivelin sektorial, ku vërehet mungesë e madhe e shoqatave sektoriale në nivelin kombëtar të dialogut social18.

V. Pjesëmarrja në takime

Përpos sfidave të identifikuara tanimë nga ana e punëdhënësve dhe punëmar-rësve, vlen të ceket se një sfidë tjetër që pengon zhvillimin e dialogut social në vend është edhe mospjesëmarrja e për-faqësuesve të Qeverisë së Kosovës në takime.

Sipas një raporti të punës së Këshillit Ekonomiko-Social, mungesa e ministrave të linjës në takime ka penguar punën e KES duke pamundësuar diskutimet e dre-jtpërdrejta mbi çështje të caktuara me ministritë përkatëse19. Pra, në vend se propozimet të diskutohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes partnerëve social nën ombrellën e KES, të tilla është dashur të procedohen përmes kanaleve zyrtare jashtë KES.

Tek pjesëmarrja në takime, vlen të ceket edhe mungesa e palëve të jashtme në takimet e KES dhe në përgjithësi një mungesë e informacionit mbi punën e KES për publikun e gjerë.

REKOMANDIMET

Duke pasur parasysh sfidat e identifikuara mbi dialogun social në vend, në vijim janë

paraqitur disa rekomandime specifike të cilat përfaqësojnë një hap të parë drejt adresimit të sfidave, por të cilat duhet patjetër të përcillen me reforma të tjera konkrete.

Meqenëse një pjesë e madhe e penge-save në dialogun social dalin nga vetë korniza ligjore, është tejet e rëndësishme që Qeveria e Kosovës të inicojë dhe përfundojë procesin e amandamentimit të saj. Fillimisht, duhet që Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social të plotësohet e ndrys-hohet, e pastaj edhe ligjet e tjera (p.sh. Ligji për Organizimin Sindikal, Ligji i Punës, etj.).

Më tutje, këto ndryshime të rekomanduara të Ligjit për KES duhet të jenë të fokusu-ara në ndryshimin e kritereve. Këto të fundit duhet që të bëhen sa më gjithëpërfshirëse dhe jodiskriminuese, duke lënë mundësi për më shumë organizata të jenë faktorë në dialogun social në vend. Duhet që gjithsesi të sigurohet edhe për-faqësim gjinor i barabartë për gratë dhe burrat në KES. Kjo mund të arrihet shumë lehtë duke harmonizuar Ligjin për KES me Ligjin për Barazi Gjinore. Për të siguruar respektimin e të drejtave të punës njejtë si për gratë ashtu edhe për burrat në një spektër më të gjërë, duhet gjithashtu të bëhet harmonizimi i Ligjit për Organizimin Sindikal dhe Ligjit të Punës, përkitazi me Ligjin për Barazi Gjinore.

Në njërën anë, rekomandohet që të mundësohet anëtarësimi i organizatave sindikale edhe nëse këto të fundit nuk janë Konfederata. Kjo për arsye se si shtet i vogël, në Kosovë është shumë e vështirë që të krijohen disa konfederata në nivel të vendit, dhe rrjedhimisht punëtorë të shumë sektorëve kyçe të ekonomisë mbesin të pa përfaqësuar në dialogun social nacional. Në këtë aspekt duhet inkurajuar edhe organizimin sindikal në sektorin privat.

Në anën tjetër, për shkak se një biznes nuk e ka obligative që të anëtarësohet në vetëm një shoqatë biznesi (apo mund edhe mos të anëtarësohet fare) ka shkëputje ose dyfishim të përfaqësimit të interesave të sektorit privat. Kjo, në veçanti si rezultat i mungesës së shoqat-ave sektoriale të sektorit privat. Rrje-dhimisht, kërkohet që së bashku me qa-rtësimin e kushteve të përfaqësimit, të zgjerohet baza e shoqatave sektoriale të sektorit privat të cilat do të përfaqësonin interesat sektoriale në KES. Tek kriteret, duhet që baza e bizneseve të jetë nga bizneset aktive në ATK dhe jo nga totali i bizneseve të regjistruara.

Në fund, duhet të krijohet edhe një meka-nizëm i llogaridhënies në KES i cili do të inkurajojë ministrat/et që të marrin pjesë rregullisht në takimet e Këshillit. Kjo do të lehtësonte komunikimin mbi çështje të cak-

tuara dhe shtyrjen përpara të çështjeve dhe vendimeve kyçe.

Për të përmbyllur, KES gjithashtu duhet të përmirësojë më tepër marrëdhëniet me publikun. Këtu përfshihet krijimi i një faqeje të internetit e cila mirëmbahet dhe azhurnohet vazhdimisht duke paraqitur njoftimet mbi takimet e ardhshme, njoftimet mbi vendimet dhe diskutimet e marra në takimet e kaluara, si dhe informata tjera të rëndësishme.

Konkluzionet

Edhe pse në mënyra joformale dialogu social në Kosovë ka ekzistuar një kohë të gjatë, ky është formalizuar në vitin 2011 me themelimin e Këshillit Ekonomiko-Social. Ky i fundit është themeluar si mekanizëm ku mund të diskutohen dhe adresohen sfidat të cilat prekin punëdhënësit dhe punëmarrësit. Deri në një pikë, një gjë e tillë është bërë në mënyrë korrekte. Mirëpo, ngecjet serioze që dalin nga vetë ligji si dhe ato në praktikë kanë pa-mundësuar që KES të luajë rol thelbësor të cilin mund ta ketë në ekonominë e vendit. Përfaqësimi i punëmarrësve, ai i punëdhënësve, dhe mospjesëmarrja e ministrave në takimet e KES janë disa nga këto sfida kryesore që janë spikatur për qëllime të këtij publikimi.

Për të përmirësuar gjendjen, është reko-

manduar që të fillohet nga amandamen-timi i ligjit për KES (dhe legjislacionit për-katës) dhe harmonizimi i tij me Ligjin për Barazi Gjinore. Në këtë mënyrë lehtëso-hen kriteret për përfaqësim, largohen dykuptimësitë ligjore eventuale dhe sig-urohet përfaqësim më i mirë gjinor në struk-turat e KES. Në fund, është tejet e rëndësishme që sfidat në fjalë të adresohen sa më parë në mënyrë që Këshilli Ekonomiko-Social të mund të ushtrojë rolin e tij si një shtyllë kyce për krijimin e politikave të cilat marrin par-asysh pikëpamjet e punëdhënësve dhe punëmarrësve.

Referencat

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2015

International Labor OrganizationKëshilli Ekonomiko-Social, “Raporti i Punës 2012” Prishtinë Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 2016

Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekono-

miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës e Këshillit Ekono-miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social

3

7 Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlam-entar mbi Këshillin Ekonomiko-Social”, Prishtinë 20158 Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

9 Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 201610 Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlam-entar mbi Këshillin Ekonomiko-Social”, Prishtinë 2015

Sekretariati i KES mbahet me rotacion të partnerëve social (varësisht nga partneri i cili është udhëheqës i KES), dhe është përgjegjës për ofrimin e mbështetjes në hulumtim dhe organizim për KES, përfshirë aranzhimin e takimeve të paktën një herë në muaj). Vendimmarrja në KES shkon me 2/3 të votave5.

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social është dokumenti i dytë kyç mbi dialogun social në Kosovë. Më sak-tësisht, i miratuar në 2012, ky dokument rregullon punën e Këshillit dhe detyrat e tij. Përgjegjësitë kryesore janë: caktimi i pagës minimale, nënshkrimi i marrëveshjes së përgjithshme kolektive, dhe përpilimi i planit të punës dhe atij financiar të KES6.

Në përgjithësi, përgjatë 6 viteve të cilave ky ligj vazhdon të jetë në fuqi, dia-logu social në Kosovë nuk mund të thuhet se ka pasur shumë përmirësime. Seksioni në vijim i shtjellon disa nga sfidat kryesore në këtë aspekt.

Sfidat Kryesore

Me pak hulumtim mbi gjendjen në terren, mund të kuptohet shumë lehtë se sfidat mbi funksionimin e Këshillit Ekonomiko-So-cial, rrjedhimisht dialogut social në Kosovë, janë të shumta.

Identifikuar nga organizata të ndryshme si dhe nga vetë anëtarët e KES, një ndër sfidat kryesore që parandalon zhvillimin e një dialogu të mirëfilltë social në vend rrjedh nga përfaqësimi jo i duhur i part-nerëve social në KES7. Kjo, kryesisht si rezultat i kritereve të ngushta të vendosu-ra në Ligjin për KES (të vitit 2011), mirëpo edhe për shkak të mungesës së sindikat-ave të sektorit privat dhe shumëllo-jshmërisë së përfaqësimit të punëdhënësve8.

Në vijim janë paraqitur disa nga sfidat kryesore mbi dialogun social në vend:

I. Korniza Ligjore

Siç edhe është cekur në pjesët para-prake të këtij dokumenti, Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social nuk është ndryshuar nga viti 2011. Kjo, pavarësisht ankesave të vazhdueshme të ngritura nga part-nerët social mbi funksionimin e KES si me-

kanizëm në veçanti dhe dialogut social në përgjithësi. Një gjë e tillë është identifi-kuar vazhdimisht si sfidë edhe nga Komi-sioni Evropian (KE). Në Raportin e vitit 2016 për Kosovën, KE rekomandon që Ligji në fjalë të ndryshohet në mënyrë që të forcohet kapaciteti i KES dhe të përmirësohet dialogu social9.

Vlen të theksohet se deri më tani ka pasur një numër iniciativash për amandamen-timin e Ligjit për KES të cilat janë ndër-marrë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, nën mbështetjen e donatorëve të ndryshëm. Fatkeqësisht, përpos ngritjes së diskutimeve dhe mospajtimeve mes partnerëve social mbi amandamente specifike, një projektligj i amandamentuar nuk është dërguar ende në Kuvendin e Kosovës për aprovim.

II. Kriteret për përfaqësim të part-nerëve social

Në një Hulumtim Parlamentar mbi Ligjin për Këshillin Ekonomiko-Social, të kryer nga Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, ceket se kriteret për përfaqësim të partnerëve social në KES janë “shumë të specifikuara dhe të ngushta”10. Në vijim paraqiten dy nga pikat më problematike të kritereve përfaqësuese.

Për shembull, sipas nenit 7.1.1. të Ligjit për KES, për përfaqësim të punëmarrësve, kërkohet që sindikatat të kenë në anëtarësi të paktën 10% të numrit të tërë-sishëm të të punësuarve në Republikën e Kosovës, apo me fjalë të tjera kërkohet vetëm përfaqësimi sindikal në nivel të konfederatës11. Me këtë rast vetëm Bash-kimi i Pavarur i Sindikatave të Kosovës (BSPK) e plotëson këtë kusht, prandaj është e vetmja sindikatë si pjesë e KES.

Në anën tjetër, për sa i përket organizat-ave të punëdhënësve, kërkohet që ato të kenë në anëtarësi të paktën 10% të të gjitha ndërmarrjeve të regjistruara në Ad-ministratën Tatimore të Kosovës (ATK)12. Mirëpo, duhet mbajtur mend se në ATK janë të regjistruara të gjitha bizneset, qof-shin ato aktive apo jo. Rrjedhimisht nga kjo lindin dy probleme kyçe: (1) numri i anëtarësisë që kërkohet është më i lartë se që do të ishte nëse konsiderohen vetëm bizneset aktive; si dhe (2) organi-zatat e punëdhënësve mund të kenë në anëtarësi të tyre kompani të cilat nuk kanë aktivitet formal ekonomik apo tati-mor, duke ngritur kështu dyshime mbi legjiti-mitetin e përfaqësimit të interesave të sektorit privat.

Komisioni Evropian gjithashtu i ka dhënë vëmendje kësaj pike në Raportin e Vitit

2015 për Kosovën ku thuhet se kriteret duhet ndryshohen për të qenë më të qarta në përzgjedhjen e anëtarësisë13.

Në fund, mund të argumentohet se si rezultat i këtyre kritereve, edhe numri i organizatave që janë anëtare në KES ka mbetur i limituar. Pra në vend se të jenë 5 anëtarë nga 5 organizata, momentalisht në KES janë 2 organizata të punëdhënësve dhe vetëm 1 organizatë e punëmarrësve, dhe anëtarët e këshillit janë staf i këtyre organizatave e rrje-dhimisht paraqesin bindjet e së njëjtës organizatë (referohuni Figurës 1 për më shumë detaje mbi anëtarët aktual të KES).

Më tutje, shqetësues mbetet fakti se për-faqësimi gjinor në KES vazhdon të anojë kah burrat, ku nga ana e sindikatave të gjithë përfaqësuesit janë burra, ndërsa nga organizatat e punëdhënësve 2 nga 5 përfaqësues janë gra. Meqenëse anëtarët e KES nga sektori i qeverisë janë ministrat, përfaqësimi gjinor në këtë aspekt varet nga emërimet e qeverisë. Aktualisht, me qeverinë e formuar në Shta-tor 2017, nga 21 ministri , vetëm 2 ministri (Ministria e Integrimit Europian dhe Minis-tria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) udhëhiqen nga gratë dhe 19 të tjera nga burrat.14

III. Përfaqësimi i punëmarrësve

Qysh nga themelimi i Këshillit Ekono-miko-Social, BSPK mbetet organizata e vetme që ka përfaqësuar punëmarrësit në dialogun social në vend. Kjo për arsye se BSPK është e vetmja organizatë që i përmbush kriteret e përcaktuara me ligj.

Edhe pse në letër kushtet janë përmbush-ur, në praktikë hasen probleme subjektive mbi këtë si pasojë e mungesës së disa sindikatave të ndryshme të cilat nuk janë pjesë e BSPK dhe mungesës së madhe të organizimit sindikal në sektorin privat në vend. Për sa i përket kësaj të fundit, në një publikim të Fredrich Ebert Stiftung (FES) të vitit 2016, thuhet se “mungesa e prezencës së sindikatave në sektorin privat shihet si një ndër pengesat krye-sore drejt një dialogu social dhe nego-cimit kolektiv të mirëfilltë nga ILO”15.

Gjithsesi, duhet vënë re se pavarësisht ekzistencës së këtyre sindikatave, ato e kanë të pamundur pjesëmarrjen në dialog social për shkak të numrit jo të madh të punëtorëve dhe mosanëtarësinë në BSPK. Ngjashëm ndodh edhe me sindikata të tjera të sek-torit publik të cilat nuk janë pjesë e BSPK-së.

IV. Përfaqësimi i bizneseve

Edhe në sektorin privat ka sfida eminente për përfaqësimin e interesave të biznesit në shtjellim të dialogut social. Siç është cekur edhe më lartë në këtë dokument, momentalisht janë vetëm dy organizata të punëdhënësve anëtare në KES. Rrje-dhimisht, sipas Odës Ekonomike Ameri-kane në Kosovë, bizneset kanë informa-cione shumë të pakta mbi punën e Këshillit Ekonomiko-Social16. Sipas të një-jtit hulumtim, bizneset nuk ndihen të mirë-përfaqësuara në KES dhe si rrjedho-jë nuk kanë shumë besim se dialogu social mund të përmirësojë ambientin afarist në vend17.

Përderisa nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që bizneset të anëtarësohen në të paktën një shoqatë biznesi, kompanitë mund të jenë anëtare në ato shoqata që nuk janë pjesë e këshillit, dhe rrje-dhimisht zëri i tyre mbetet i padëgjuar. Një ngjashmëri e tillë është vazhdimisht evi-dente në aspekt të përfaqësimit të punëdhënësve në nivelin sektorial, ku vërehet mungesë e madhe e shoqatave sektoriale në nivelin kombëtar të dialogut social18.

V. Pjesëmarrja në takime

Përpos sfidave të identifikuara tanimë nga ana e punëdhënësve dhe punëmar-rësve, vlen të ceket se një sfidë tjetër që pengon zhvillimin e dialogut social në vend është edhe mospjesëmarrja e për-faqësuesve të Qeverisë së Kosovës në takime.

Sipas një raporti të punës së Këshillit Ekonomiko-Social, mungesa e ministrave të linjës në takime ka penguar punën e KES duke pamundësuar diskutimet e dre-jtpërdrejta mbi çështje të caktuara me ministritë përkatëse19. Pra, në vend se propozimet të diskutohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes partnerëve social nën ombrellën e KES, të tilla është dashur të procedohen përmes kanaleve zyrtare jashtë KES.

Tek pjesëmarrja në takime, vlen të ceket edhe mungesa e palëve të jashtme në takimet e KES dhe në përgjithësi një mungesë e informacionit mbi punën e KES për publikun e gjerë.

REKOMANDIMET

Duke pasur parasysh sfidat e identifikuara mbi dialogun social në vend, në vijim janë

paraqitur disa rekomandime specifike të cilat përfaqësojnë një hap të parë drejt adresimit të sfidave, por të cilat duhet patjetër të përcillen me reforma të tjera konkrete.

Meqenëse një pjesë e madhe e penge-save në dialogun social dalin nga vetë korniza ligjore, është tejet e rëndësishme që Qeveria e Kosovës të inicojë dhe përfundojë procesin e amandamentimit të saj. Fillimisht, duhet që Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social të plotësohet e ndrys-hohet, e pastaj edhe ligjet e tjera (p.sh. Ligji për Organizimin Sindikal, Ligji i Punës, etj.).

Më tutje, këto ndryshime të rekomanduara të Ligjit për KES duhet të jenë të fokusu-ara në ndryshimin e kritereve. Këto të fundit duhet që të bëhen sa më gjithëpërfshirëse dhe jodiskriminuese, duke lënë mundësi për më shumë organizata të jenë faktorë në dialogun social në vend. Duhet që gjithsesi të sigurohet edhe për-faqësim gjinor i barabartë për gratë dhe burrat në KES. Kjo mund të arrihet shumë lehtë duke harmonizuar Ligjin për KES me Ligjin për Barazi Gjinore. Për të siguruar respektimin e të drejtave të punës njejtë si për gratë ashtu edhe për burrat në një spektër më të gjërë, duhet gjithashtu të bëhet harmonizimi i Ligjit për Organizimin Sindikal dhe Ligjit të Punës, përkitazi me Ligjin për Barazi Gjinore.

Në njërën anë, rekomandohet që të mundësohet anëtarësimi i organizatave sindikale edhe nëse këto të fundit nuk janë Konfederata. Kjo për arsye se si shtet i vogël, në Kosovë është shumë e vështirë që të krijohen disa konfederata në nivel të vendit, dhe rrjedhimisht punëtorë të shumë sektorëve kyçe të ekonomisë mbesin të pa përfaqësuar në dialogun social nacional. Në këtë aspekt duhet inkurajuar edhe organizimin sindikal në sektorin privat.

Në anën tjetër, për shkak se një biznes nuk e ka obligative që të anëtarësohet në vetëm një shoqatë biznesi (apo mund edhe mos të anëtarësohet fare) ka shkëputje ose dyfishim të përfaqësimit të interesave të sektorit privat. Kjo, në veçanti si rezultat i mungesës së shoqat-ave sektoriale të sektorit privat. Rrje-dhimisht, kërkohet që së bashku me qa-rtësimin e kushteve të përfaqësimit, të zgjerohet baza e shoqatave sektoriale të sektorit privat të cilat do të përfaqësonin interesat sektoriale në KES. Tek kriteret, duhet që baza e bizneseve të jetë nga bizneset aktive në ATK dhe jo nga totali i bizneseve të regjistruara.

Në fund, duhet të krijohet edhe një meka-nizëm i llogaridhënies në KES i cili do të inkurajojë ministrat/et që të marrin pjesë rregullisht në takimet e Këshillit. Kjo do të lehtësonte komunikimin mbi çështje të cak-

tuara dhe shtyrjen përpara të çështjeve dhe vendimeve kyçe.

Për të përmbyllur, KES gjithashtu duhet të përmirësojë më tepër marrëdhëniet me publikun. Këtu përfshihet krijimi i një faqeje të internetit e cila mirëmbahet dhe azhurnohet vazhdimisht duke paraqitur njoftimet mbi takimet e ardhshme, njoftimet mbi vendimet dhe diskutimet e marra në takimet e kaluara, si dhe informata tjera të rëndësishme.

Konkluzionet

Edhe pse në mënyra joformale dialogu social në Kosovë ka ekzistuar një kohë të gjatë, ky është formalizuar në vitin 2011 me themelimin e Këshillit Ekonomiko-Social. Ky i fundit është themeluar si mekanizëm ku mund të diskutohen dhe adresohen sfidat të cilat prekin punëdhënësit dhe punëmarrësit. Deri në një pikë, një gjë e tillë është bërë në mënyrë korrekte. Mirëpo, ngecjet serioze që dalin nga vetë ligji si dhe ato në praktikë kanë pa-mundësuar që KES të luajë rol thelbësor të cilin mund ta ketë në ekonominë e vendit. Përfaqësimi i punëmarrësve, ai i punëdhënësve, dhe mospjesëmarrja e ministrave në takimet e KES janë disa nga këto sfida kryesore që janë spikatur për qëllime të këtij publikimi.

Për të përmirësuar gjendjen, është reko-

manduar që të fillohet nga amandamen-timi i ligjit për KES (dhe legjislacionit për-katës) dhe harmonizimi i tij me Ligjin për Barazi Gjinore. Në këtë mënyrë lehtëso-hen kriteret për përfaqësim, largohen dykuptimësitë ligjore eventuale dhe sig-urohet përfaqësim më i mirë gjinor në struk-turat e KES. Në fund, është tejet e rëndësishme që sfidat në fjalë të adresohen sa më parë në mënyrë që Këshilli Ekonomiko-Social të mund të ushtrojë rolin e tij si një shtyllë kyce për krijimin e politikave të cilat marrin par-asysh pikëpamjet e punëdhënësve dhe punëmarrësve.

Referencat

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2015

International Labor OrganizationKëshilli Ekonomiko-Social, “Raporti i Punës 2012” Prishtinë Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 2016

Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekono-

miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës e Këshillit Ekono-miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social

4

11 Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekonomiko-Social12 Ibid

13 Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 201614 Portali Shtetëror i Republikës së Kosovës

Sekretariati i KES mbahet me rotacion të partnerëve social (varësisht nga partneri i cili është udhëheqës i KES), dhe është përgjegjës për ofrimin e mbështetjes në hulumtim dhe organizim për KES, përfshirë aranzhimin e takimeve të paktën një herë në muaj). Vendimmarrja në KES shkon me 2/3 të votave5.

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social është dokumenti i dytë kyç mbi dialogun social në Kosovë. Më sak-tësisht, i miratuar në 2012, ky dokument rregullon punën e Këshillit dhe detyrat e tij. Përgjegjësitë kryesore janë: caktimi i pagës minimale, nënshkrimi i marrëveshjes së përgjithshme kolektive, dhe përpilimi i planit të punës dhe atij financiar të KES6.

Në përgjithësi, përgjatë 6 viteve të cilave ky ligj vazhdon të jetë në fuqi, dia-logu social në Kosovë nuk mund të thuhet se ka pasur shumë përmirësime. Seksioni në vijim i shtjellon disa nga sfidat kryesore në këtë aspekt.

Sfidat Kryesore

Me pak hulumtim mbi gjendjen në terren, mund të kuptohet shumë lehtë se sfidat mbi funksionimin e Këshillit Ekonomiko-So-cial, rrjedhimisht dialogut social në Kosovë, janë të shumta.

Identifikuar nga organizata të ndryshme si dhe nga vetë anëtarët e KES, një ndër sfidat kryesore që parandalon zhvillimin e një dialogu të mirëfilltë social në vend rrjedh nga përfaqësimi jo i duhur i part-nerëve social në KES7. Kjo, kryesisht si rezultat i kritereve të ngushta të vendosu-ra në Ligjin për KES (të vitit 2011), mirëpo edhe për shkak të mungesës së sindikat-ave të sektorit privat dhe shumëllo-jshmërisë së përfaqësimit të punëdhënësve8.

Në vijim janë paraqitur disa nga sfidat kryesore mbi dialogun social në vend:

I. Korniza Ligjore

Siç edhe është cekur në pjesët para-prake të këtij dokumenti, Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social nuk është ndryshuar nga viti 2011. Kjo, pavarësisht ankesave të vazhdueshme të ngritura nga part-nerët social mbi funksionimin e KES si me-

kanizëm në veçanti dhe dialogut social në përgjithësi. Një gjë e tillë është identifi-kuar vazhdimisht si sfidë edhe nga Komi-sioni Evropian (KE). Në Raportin e vitit 2016 për Kosovën, KE rekomandon që Ligji në fjalë të ndryshohet në mënyrë që të forcohet kapaciteti i KES dhe të përmirësohet dialogu social9.

Vlen të theksohet se deri më tani ka pasur një numër iniciativash për amandamen-timin e Ligjit për KES të cilat janë ndër-marrë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, nën mbështetjen e donatorëve të ndryshëm. Fatkeqësisht, përpos ngritjes së diskutimeve dhe mospajtimeve mes partnerëve social mbi amandamente specifike, një projektligj i amandamentuar nuk është dërguar ende në Kuvendin e Kosovës për aprovim.

II. Kriteret për përfaqësim të part-nerëve social

Në një Hulumtim Parlamentar mbi Ligjin për Këshillin Ekonomiko-Social, të kryer nga Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, ceket se kriteret për përfaqësim të partnerëve social në KES janë “shumë të specifikuara dhe të ngushta”10. Në vijim paraqiten dy nga pikat më problematike të kritereve përfaqësuese.

Për shembull, sipas nenit 7.1.1. të Ligjit për KES, për përfaqësim të punëmarrësve, kërkohet që sindikatat të kenë në anëtarësi të paktën 10% të numrit të tërë-sishëm të të punësuarve në Republikën e Kosovës, apo me fjalë të tjera kërkohet vetëm përfaqësimi sindikal në nivel të konfederatës11. Me këtë rast vetëm Bash-kimi i Pavarur i Sindikatave të Kosovës (BSPK) e plotëson këtë kusht, prandaj është e vetmja sindikatë si pjesë e KES.

Në anën tjetër, për sa i përket organizat-ave të punëdhënësve, kërkohet që ato të kenë në anëtarësi të paktën 10% të të gjitha ndërmarrjeve të regjistruara në Ad-ministratën Tatimore të Kosovës (ATK)12. Mirëpo, duhet mbajtur mend se në ATK janë të regjistruara të gjitha bizneset, qof-shin ato aktive apo jo. Rrjedhimisht nga kjo lindin dy probleme kyçe: (1) numri i anëtarësisë që kërkohet është më i lartë se që do të ishte nëse konsiderohen vetëm bizneset aktive; si dhe (2) organi-zatat e punëdhënësve mund të kenë në anëtarësi të tyre kompani të cilat nuk kanë aktivitet formal ekonomik apo tati-mor, duke ngritur kështu dyshime mbi legjiti-mitetin e përfaqësimit të interesave të sektorit privat.

Komisioni Evropian gjithashtu i ka dhënë vëmendje kësaj pike në Raportin e Vitit

2015 për Kosovën ku thuhet se kriteret duhet ndryshohen për të qenë më të qarta në përzgjedhjen e anëtarësisë13.

Në fund, mund të argumentohet se si rezultat i këtyre kritereve, edhe numri i organizatave që janë anëtare në KES ka mbetur i limituar. Pra në vend se të jenë 5 anëtarë nga 5 organizata, momentalisht në KES janë 2 organizata të punëdhënësve dhe vetëm 1 organizatë e punëmarrësve, dhe anëtarët e këshillit janë staf i këtyre organizatave e rrje-dhimisht paraqesin bindjet e së njëjtës organizatë (referohuni Figurës 1 për më shumë detaje mbi anëtarët aktual të KES).

Më tutje, shqetësues mbetet fakti se për-faqësimi gjinor në KES vazhdon të anojë kah burrat, ku nga ana e sindikatave të gjithë përfaqësuesit janë burra, ndërsa nga organizatat e punëdhënësve 2 nga 5 përfaqësues janë gra. Meqenëse anëtarët e KES nga sektori i qeverisë janë ministrat, përfaqësimi gjinor në këtë aspekt varet nga emërimet e qeverisë. Aktualisht, me qeverinë e formuar në Shta-tor 2017, nga 21 ministri , vetëm 2 ministri (Ministria e Integrimit Europian dhe Minis-tria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) udhëhiqen nga gratë dhe 19 të tjera nga burrat.14

III. Përfaqësimi i punëmarrësve

Qysh nga themelimi i Këshillit Ekono-miko-Social, BSPK mbetet organizata e vetme që ka përfaqësuar punëmarrësit në dialogun social në vend. Kjo për arsye se BSPK është e vetmja organizatë që i përmbush kriteret e përcaktuara me ligj.

Edhe pse në letër kushtet janë përmbush-ur, në praktikë hasen probleme subjektive mbi këtë si pasojë e mungesës së disa sindikatave të ndryshme të cilat nuk janë pjesë e BSPK dhe mungesës së madhe të organizimit sindikal në sektorin privat në vend. Për sa i përket kësaj të fundit, në një publikim të Fredrich Ebert Stiftung (FES) të vitit 2016, thuhet se “mungesa e prezencës së sindikatave në sektorin privat shihet si një ndër pengesat krye-sore drejt një dialogu social dhe nego-cimit kolektiv të mirëfilltë nga ILO”15.

Gjithsesi, duhet vënë re se pavarësisht ekzistencës së këtyre sindikatave, ato e kanë të pamundur pjesëmarrjen në dialog social për shkak të numrit jo të madh të punëtorëve dhe mosanëtarësinë në BSPK. Ngjashëm ndodh edhe me sindikata të tjera të sek-torit publik të cilat nuk janë pjesë e BSPK-së.

IV. Përfaqësimi i bizneseve

Edhe në sektorin privat ka sfida eminente për përfaqësimin e interesave të biznesit në shtjellim të dialogut social. Siç është cekur edhe më lartë në këtë dokument, momentalisht janë vetëm dy organizata të punëdhënësve anëtare në KES. Rrje-dhimisht, sipas Odës Ekonomike Ameri-kane në Kosovë, bizneset kanë informa-cione shumë të pakta mbi punën e Këshillit Ekonomiko-Social16. Sipas të një-jtit hulumtim, bizneset nuk ndihen të mirë-përfaqësuara në KES dhe si rrjedho-jë nuk kanë shumë besim se dialogu social mund të përmirësojë ambientin afarist në vend17.

Përderisa nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që bizneset të anëtarësohen në të paktën një shoqatë biznesi, kompanitë mund të jenë anëtare në ato shoqata që nuk janë pjesë e këshillit, dhe rrje-dhimisht zëri i tyre mbetet i padëgjuar. Një ngjashmëri e tillë është vazhdimisht evi-dente në aspekt të përfaqësimit të punëdhënësve në nivelin sektorial, ku vërehet mungesë e madhe e shoqatave sektoriale në nivelin kombëtar të dialogut social18.

V. Pjesëmarrja në takime

Përpos sfidave të identifikuara tanimë nga ana e punëdhënësve dhe punëmar-rësve, vlen të ceket se një sfidë tjetër që pengon zhvillimin e dialogut social në vend është edhe mospjesëmarrja e për-faqësuesve të Qeverisë së Kosovës në takime.

Sipas një raporti të punës së Këshillit Ekonomiko-Social, mungesa e ministrave të linjës në takime ka penguar punën e KES duke pamundësuar diskutimet e dre-jtpërdrejta mbi çështje të caktuara me ministritë përkatëse19. Pra, në vend se propozimet të diskutohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes partnerëve social nën ombrellën e KES, të tilla është dashur të procedohen përmes kanaleve zyrtare jashtë KES.

Tek pjesëmarrja në takime, vlen të ceket edhe mungesa e palëve të jashtme në takimet e KES dhe në përgjithësi një mungesë e informacionit mbi punën e KES për publikun e gjerë.

REKOMANDIMET

Duke pasur parasysh sfidat e identifikuara mbi dialogun social në vend, në vijim janë

paraqitur disa rekomandime specifike të cilat përfaqësojnë një hap të parë drejt adresimit të sfidave, por të cilat duhet patjetër të përcillen me reforma të tjera konkrete.

Meqenëse një pjesë e madhe e penge-save në dialogun social dalin nga vetë korniza ligjore, është tejet e rëndësishme që Qeveria e Kosovës të inicojë dhe përfundojë procesin e amandamentimit të saj. Fillimisht, duhet që Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social të plotësohet e ndrys-hohet, e pastaj edhe ligjet e tjera (p.sh. Ligji për Organizimin Sindikal, Ligji i Punës, etj.).

Më tutje, këto ndryshime të rekomanduara të Ligjit për KES duhet të jenë të fokusu-ara në ndryshimin e kritereve. Këto të fundit duhet që të bëhen sa më gjithëpërfshirëse dhe jodiskriminuese, duke lënë mundësi për më shumë organizata të jenë faktorë në dialogun social në vend. Duhet që gjithsesi të sigurohet edhe për-faqësim gjinor i barabartë për gratë dhe burrat në KES. Kjo mund të arrihet shumë lehtë duke harmonizuar Ligjin për KES me Ligjin për Barazi Gjinore. Për të siguruar respektimin e të drejtave të punës njejtë si për gratë ashtu edhe për burrat në një spektër më të gjërë, duhet gjithashtu të bëhet harmonizimi i Ligjit për Organizimin Sindikal dhe Ligjit të Punës, përkitazi me Ligjin për Barazi Gjinore.

Në njërën anë, rekomandohet që të mundësohet anëtarësimi i organizatave sindikale edhe nëse këto të fundit nuk janë Konfederata. Kjo për arsye se si shtet i vogël, në Kosovë është shumë e vështirë që të krijohen disa konfederata në nivel të vendit, dhe rrjedhimisht punëtorë të shumë sektorëve kyçe të ekonomisë mbesin të pa përfaqësuar në dialogun social nacional. Në këtë aspekt duhet inkurajuar edhe organizimin sindikal në sektorin privat.

Në anën tjetër, për shkak se një biznes nuk e ka obligative që të anëtarësohet në vetëm një shoqatë biznesi (apo mund edhe mos të anëtarësohet fare) ka shkëputje ose dyfishim të përfaqësimit të interesave të sektorit privat. Kjo, në veçanti si rezultat i mungesës së shoqat-ave sektoriale të sektorit privat. Rrje-dhimisht, kërkohet që së bashku me qa-rtësimin e kushteve të përfaqësimit, të zgjerohet baza e shoqatave sektoriale të sektorit privat të cilat do të përfaqësonin interesat sektoriale në KES. Tek kriteret, duhet që baza e bizneseve të jetë nga bizneset aktive në ATK dhe jo nga totali i bizneseve të regjistruara.

Në fund, duhet të krijohet edhe një meka-nizëm i llogaridhënies në KES i cili do të inkurajojë ministrat/et që të marrin pjesë rregullisht në takimet e Këshillit. Kjo do të lehtësonte komunikimin mbi çështje të cak-

tuara dhe shtyrjen përpara të çështjeve dhe vendimeve kyçe.

Për të përmbyllur, KES gjithashtu duhet të përmirësojë më tepër marrëdhëniet me publikun. Këtu përfshihet krijimi i një faqeje të internetit e cila mirëmbahet dhe azhurnohet vazhdimisht duke paraqitur njoftimet mbi takimet e ardhshme, njoftimet mbi vendimet dhe diskutimet e marra në takimet e kaluara, si dhe informata tjera të rëndësishme.

Konkluzionet

Edhe pse në mënyra joformale dialogu social në Kosovë ka ekzistuar një kohë të gjatë, ky është formalizuar në vitin 2011 me themelimin e Këshillit Ekonomiko-Social. Ky i fundit është themeluar si mekanizëm ku mund të diskutohen dhe adresohen sfidat të cilat prekin punëdhënësit dhe punëmarrësit. Deri në një pikë, një gjë e tillë është bërë në mënyrë korrekte. Mirëpo, ngecjet serioze që dalin nga vetë ligji si dhe ato në praktikë kanë pa-mundësuar që KES të luajë rol thelbësor të cilin mund ta ketë në ekonominë e vendit. Përfaqësimi i punëmarrësve, ai i punëdhënësve, dhe mospjesëmarrja e ministrave në takimet e KES janë disa nga këto sfida kryesore që janë spikatur për qëllime të këtij publikimi.

Për të përmirësuar gjendjen, është reko-

manduar që të fillohet nga amandamen-timi i ligjit për KES (dhe legjislacionit për-katës) dhe harmonizimi i tij me Ligjin për Barazi Gjinore. Në këtë mënyrë lehtëso-hen kriteret për përfaqësim, largohen dykuptimësitë ligjore eventuale dhe sig-urohet përfaqësim më i mirë gjinor në struk-turat e KES. Në fund, është tejet e rëndësishme që sfidat në fjalë të adresohen sa më parë në mënyrë që Këshilli Ekonomiko-Social të mund të ushtrojë rolin e tij si një shtyllë kyce për krijimin e politikave të cilat marrin par-asysh pikëpamjet e punëdhënësve dhe punëmarrësve.

Referencat

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2015

International Labor OrganizationKëshilli Ekonomiko-Social, “Raporti i Punës 2012” Prishtinë Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 2016

Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekono-

miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës e Këshillit Ekono-miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social

5

15 Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

16 Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlam-entar mbi Këshillin Ekonomiko-Social”, Prishtinë 201517 Ibid18 Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2015

Sekretariati i KES mbahet me rotacion të partnerëve social (varësisht nga partneri i cili është udhëheqës i KES), dhe është përgjegjës për ofrimin e mbështetjes në hulumtim dhe organizim për KES, përfshirë aranzhimin e takimeve të paktën një herë në muaj). Vendimmarrja në KES shkon me 2/3 të votave5.

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social është dokumenti i dytë kyç mbi dialogun social në Kosovë. Më sak-tësisht, i miratuar në 2012, ky dokument rregullon punën e Këshillit dhe detyrat e tij. Përgjegjësitë kryesore janë: caktimi i pagës minimale, nënshkrimi i marrëveshjes së përgjithshme kolektive, dhe përpilimi i planit të punës dhe atij financiar të KES6.

Në përgjithësi, përgjatë 6 viteve të cilave ky ligj vazhdon të jetë në fuqi, dia-logu social në Kosovë nuk mund të thuhet se ka pasur shumë përmirësime. Seksioni në vijim i shtjellon disa nga sfidat kryesore në këtë aspekt.

Sfidat Kryesore

Me pak hulumtim mbi gjendjen në terren, mund të kuptohet shumë lehtë se sfidat mbi funksionimin e Këshillit Ekonomiko-So-cial, rrjedhimisht dialogut social në Kosovë, janë të shumta.

Identifikuar nga organizata të ndryshme si dhe nga vetë anëtarët e KES, një ndër sfidat kryesore që parandalon zhvillimin e një dialogu të mirëfilltë social në vend rrjedh nga përfaqësimi jo i duhur i part-nerëve social në KES7. Kjo, kryesisht si rezultat i kritereve të ngushta të vendosu-ra në Ligjin për KES (të vitit 2011), mirëpo edhe për shkak të mungesës së sindikat-ave të sektorit privat dhe shumëllo-jshmërisë së përfaqësimit të punëdhënësve8.

Në vijim janë paraqitur disa nga sfidat kryesore mbi dialogun social në vend:

I. Korniza Ligjore

Siç edhe është cekur në pjesët para-prake të këtij dokumenti, Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social nuk është ndryshuar nga viti 2011. Kjo, pavarësisht ankesave të vazhdueshme të ngritura nga part-nerët social mbi funksionimin e KES si me-

kanizëm në veçanti dhe dialogut social në përgjithësi. Një gjë e tillë është identifi-kuar vazhdimisht si sfidë edhe nga Komi-sioni Evropian (KE). Në Raportin e vitit 2016 për Kosovën, KE rekomandon që Ligji në fjalë të ndryshohet në mënyrë që të forcohet kapaciteti i KES dhe të përmirësohet dialogu social9.

Vlen të theksohet se deri më tani ka pasur një numër iniciativash për amandamen-timin e Ligjit për KES të cilat janë ndër-marrë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, nën mbështetjen e donatorëve të ndryshëm. Fatkeqësisht, përpos ngritjes së diskutimeve dhe mospajtimeve mes partnerëve social mbi amandamente specifike, një projektligj i amandamentuar nuk është dërguar ende në Kuvendin e Kosovës për aprovim.

II. Kriteret për përfaqësim të part-nerëve social

Në një Hulumtim Parlamentar mbi Ligjin për Këshillin Ekonomiko-Social, të kryer nga Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, ceket se kriteret për përfaqësim të partnerëve social në KES janë “shumë të specifikuara dhe të ngushta”10. Në vijim paraqiten dy nga pikat më problematike të kritereve përfaqësuese.

Për shembull, sipas nenit 7.1.1. të Ligjit për KES, për përfaqësim të punëmarrësve, kërkohet që sindikatat të kenë në anëtarësi të paktën 10% të numrit të tërë-sishëm të të punësuarve në Republikën e Kosovës, apo me fjalë të tjera kërkohet vetëm përfaqësimi sindikal në nivel të konfederatës11. Me këtë rast vetëm Bash-kimi i Pavarur i Sindikatave të Kosovës (BSPK) e plotëson këtë kusht, prandaj është e vetmja sindikatë si pjesë e KES.

Në anën tjetër, për sa i përket organizat-ave të punëdhënësve, kërkohet që ato të kenë në anëtarësi të paktën 10% të të gjitha ndërmarrjeve të regjistruara në Ad-ministratën Tatimore të Kosovës (ATK)12. Mirëpo, duhet mbajtur mend se në ATK janë të regjistruara të gjitha bizneset, qof-shin ato aktive apo jo. Rrjedhimisht nga kjo lindin dy probleme kyçe: (1) numri i anëtarësisë që kërkohet është më i lartë se që do të ishte nëse konsiderohen vetëm bizneset aktive; si dhe (2) organi-zatat e punëdhënësve mund të kenë në anëtarësi të tyre kompani të cilat nuk kanë aktivitet formal ekonomik apo tati-mor, duke ngritur kështu dyshime mbi legjiti-mitetin e përfaqësimit të interesave të sektorit privat.

Komisioni Evropian gjithashtu i ka dhënë vëmendje kësaj pike në Raportin e Vitit

2015 për Kosovën ku thuhet se kriteret duhet ndryshohen për të qenë më të qarta në përzgjedhjen e anëtarësisë13.

Në fund, mund të argumentohet se si rezultat i këtyre kritereve, edhe numri i organizatave që janë anëtare në KES ka mbetur i limituar. Pra në vend se të jenë 5 anëtarë nga 5 organizata, momentalisht në KES janë 2 organizata të punëdhënësve dhe vetëm 1 organizatë e punëmarrësve, dhe anëtarët e këshillit janë staf i këtyre organizatave e rrje-dhimisht paraqesin bindjet e së njëjtës organizatë (referohuni Figurës 1 për më shumë detaje mbi anëtarët aktual të KES).

Më tutje, shqetësues mbetet fakti se për-faqësimi gjinor në KES vazhdon të anojë kah burrat, ku nga ana e sindikatave të gjithë përfaqësuesit janë burra, ndërsa nga organizatat e punëdhënësve 2 nga 5 përfaqësues janë gra. Meqenëse anëtarët e KES nga sektori i qeverisë janë ministrat, përfaqësimi gjinor në këtë aspekt varet nga emërimet e qeverisë. Aktualisht, me qeverinë e formuar në Shta-tor 2017, nga 21 ministri , vetëm 2 ministri (Ministria e Integrimit Europian dhe Minis-tria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) udhëhiqen nga gratë dhe 19 të tjera nga burrat.14

III. Përfaqësimi i punëmarrësve

Qysh nga themelimi i Këshillit Ekono-miko-Social, BSPK mbetet organizata e vetme që ka përfaqësuar punëmarrësit në dialogun social në vend. Kjo për arsye se BSPK është e vetmja organizatë që i përmbush kriteret e përcaktuara me ligj.

Edhe pse në letër kushtet janë përmbush-ur, në praktikë hasen probleme subjektive mbi këtë si pasojë e mungesës së disa sindikatave të ndryshme të cilat nuk janë pjesë e BSPK dhe mungesës së madhe të organizimit sindikal në sektorin privat në vend. Për sa i përket kësaj të fundit, në një publikim të Fredrich Ebert Stiftung (FES) të vitit 2016, thuhet se “mungesa e prezencës së sindikatave në sektorin privat shihet si një ndër pengesat krye-sore drejt një dialogu social dhe nego-cimit kolektiv të mirëfilltë nga ILO”15.

Gjithsesi, duhet vënë re se pavarësisht ekzistencës së këtyre sindikatave, ato e kanë të pamundur pjesëmarrjen në dialog social për shkak të numrit jo të madh të punëtorëve dhe mosanëtarësinë në BSPK. Ngjashëm ndodh edhe me sindikata të tjera të sek-torit publik të cilat nuk janë pjesë e BSPK-së.

IV. Përfaqësimi i bizneseve

Edhe në sektorin privat ka sfida eminente për përfaqësimin e interesave të biznesit në shtjellim të dialogut social. Siç është cekur edhe më lartë në këtë dokument, momentalisht janë vetëm dy organizata të punëdhënësve anëtare në KES. Rrje-dhimisht, sipas Odës Ekonomike Ameri-kane në Kosovë, bizneset kanë informa-cione shumë të pakta mbi punën e Këshillit Ekonomiko-Social16. Sipas të një-jtit hulumtim, bizneset nuk ndihen të mirë-përfaqësuara në KES dhe si rrjedho-jë nuk kanë shumë besim se dialogu social mund të përmirësojë ambientin afarist në vend17.

Përderisa nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që bizneset të anëtarësohen në të paktën një shoqatë biznesi, kompanitë mund të jenë anëtare në ato shoqata që nuk janë pjesë e këshillit, dhe rrje-dhimisht zëri i tyre mbetet i padëgjuar. Një ngjashmëri e tillë është vazhdimisht evi-dente në aspekt të përfaqësimit të punëdhënësve në nivelin sektorial, ku vërehet mungesë e madhe e shoqatave sektoriale në nivelin kombëtar të dialogut social18.

V. Pjesëmarrja në takime

Përpos sfidave të identifikuara tanimë nga ana e punëdhënësve dhe punëmar-rësve, vlen të ceket se një sfidë tjetër që pengon zhvillimin e dialogut social në vend është edhe mospjesëmarrja e për-faqësuesve të Qeverisë së Kosovës në takime.

Sipas një raporti të punës së Këshillit Ekonomiko-Social, mungesa e ministrave të linjës në takime ka penguar punën e KES duke pamundësuar diskutimet e dre-jtpërdrejta mbi çështje të caktuara me ministritë përkatëse19. Pra, në vend se propozimet të diskutohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes partnerëve social nën ombrellën e KES, të tilla është dashur të procedohen përmes kanaleve zyrtare jashtë KES.

Tek pjesëmarrja në takime, vlen të ceket edhe mungesa e palëve të jashtme në takimet e KES dhe në përgjithësi një mungesë e informacionit mbi punën e KES për publikun e gjerë.

REKOMANDIMET

Duke pasur parasysh sfidat e identifikuara mbi dialogun social në vend, në vijim janë

paraqitur disa rekomandime specifike të cilat përfaqësojnë një hap të parë drejt adresimit të sfidave, por të cilat duhet patjetër të përcillen me reforma të tjera konkrete.

Meqenëse një pjesë e madhe e penge-save në dialogun social dalin nga vetë korniza ligjore, është tejet e rëndësishme që Qeveria e Kosovës të inicojë dhe përfundojë procesin e amandamentimit të saj. Fillimisht, duhet që Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social të plotësohet e ndrys-hohet, e pastaj edhe ligjet e tjera (p.sh. Ligji për Organizimin Sindikal, Ligji i Punës, etj.).

Më tutje, këto ndryshime të rekomanduara të Ligjit për KES duhet të jenë të fokusu-ara në ndryshimin e kritereve. Këto të fundit duhet që të bëhen sa më gjithëpërfshirëse dhe jodiskriminuese, duke lënë mundësi për më shumë organizata të jenë faktorë në dialogun social në vend. Duhet që gjithsesi të sigurohet edhe për-faqësim gjinor i barabartë për gratë dhe burrat në KES. Kjo mund të arrihet shumë lehtë duke harmonizuar Ligjin për KES me Ligjin për Barazi Gjinore. Për të siguruar respektimin e të drejtave të punës njejtë si për gratë ashtu edhe për burrat në një spektër më të gjërë, duhet gjithashtu të bëhet harmonizimi i Ligjit për Organizimin Sindikal dhe Ligjit të Punës, përkitazi me Ligjin për Barazi Gjinore.

Në njërën anë, rekomandohet që të mundësohet anëtarësimi i organizatave sindikale edhe nëse këto të fundit nuk janë Konfederata. Kjo për arsye se si shtet i vogël, në Kosovë është shumë e vështirë që të krijohen disa konfederata në nivel të vendit, dhe rrjedhimisht punëtorë të shumë sektorëve kyçe të ekonomisë mbesin të pa përfaqësuar në dialogun social nacional. Në këtë aspekt duhet inkurajuar edhe organizimin sindikal në sektorin privat.

Në anën tjetër, për shkak se një biznes nuk e ka obligative që të anëtarësohet në vetëm një shoqatë biznesi (apo mund edhe mos të anëtarësohet fare) ka shkëputje ose dyfishim të përfaqësimit të interesave të sektorit privat. Kjo, në veçanti si rezultat i mungesës së shoqat-ave sektoriale të sektorit privat. Rrje-dhimisht, kërkohet që së bashku me qa-rtësimin e kushteve të përfaqësimit, të zgjerohet baza e shoqatave sektoriale të sektorit privat të cilat do të përfaqësonin interesat sektoriale në KES. Tek kriteret, duhet që baza e bizneseve të jetë nga bizneset aktive në ATK dhe jo nga totali i bizneseve të regjistruara.

Në fund, duhet të krijohet edhe një meka-nizëm i llogaridhënies në KES i cili do të inkurajojë ministrat/et që të marrin pjesë rregullisht në takimet e Këshillit. Kjo do të lehtësonte komunikimin mbi çështje të cak-

tuara dhe shtyrjen përpara të çështjeve dhe vendimeve kyçe.

Për të përmbyllur, KES gjithashtu duhet të përmirësojë më tepër marrëdhëniet me publikun. Këtu përfshihet krijimi i një faqeje të internetit e cila mirëmbahet dhe azhurnohet vazhdimisht duke paraqitur njoftimet mbi takimet e ardhshme, njoftimet mbi vendimet dhe diskutimet e marra në takimet e kaluara, si dhe informata tjera të rëndësishme.

Konkluzionet

Edhe pse në mënyra joformale dialogu social në Kosovë ka ekzistuar një kohë të gjatë, ky është formalizuar në vitin 2011 me themelimin e Këshillit Ekonomiko-Social. Ky i fundit është themeluar si mekanizëm ku mund të diskutohen dhe adresohen sfidat të cilat prekin punëdhënësit dhe punëmarrësit. Deri në një pikë, një gjë e tillë është bërë në mënyrë korrekte. Mirëpo, ngecjet serioze që dalin nga vetë ligji si dhe ato në praktikë kanë pa-mundësuar që KES të luajë rol thelbësor të cilin mund ta ketë në ekonominë e vendit. Përfaqësimi i punëmarrësve, ai i punëdhënësve, dhe mospjesëmarrja e ministrave në takimet e KES janë disa nga këto sfida kryesore që janë spikatur për qëllime të këtij publikimi.

Për të përmirësuar gjendjen, është reko-

manduar që të fillohet nga amandamen-timi i ligjit për KES (dhe legjislacionit për-katës) dhe harmonizimi i tij me Ligjin për Barazi Gjinore. Në këtë mënyrë lehtëso-hen kriteret për përfaqësim, largohen dykuptimësitë ligjore eventuale dhe sig-urohet përfaqësim më i mirë gjinor në struk-turat e KES. Në fund, është tejet e rëndësishme që sfidat në fjalë të adresohen sa më parë në mënyrë që Këshilli Ekonomiko-Social të mund të ushtrojë rolin e tij si një shtyllë kyce për krijimin e politikave të cilat marrin par-asysh pikëpamjet e punëdhënësve dhe punëmarrësve.

Referencat

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2015

International Labor OrganizationKëshilli Ekonomiko-Social, “Raporti i Punës 2012” Prishtinë Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 2016

Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekono-

miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës e Këshillit Ekono-miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social

6

19 Këshilli Ekonomiko-Social, “Raporti i Punës 2012” Prishtinë

Sekretariati i KES mbahet me rotacion të partnerëve social (varësisht nga partneri i cili është udhëheqës i KES), dhe është përgjegjës për ofrimin e mbështetjes në hulumtim dhe organizim për KES, përfshirë aranzhimin e takimeve të paktën një herë në muaj). Vendimmarrja në KES shkon me 2/3 të votave5.

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social është dokumenti i dytë kyç mbi dialogun social në Kosovë. Më sak-tësisht, i miratuar në 2012, ky dokument rregullon punën e Këshillit dhe detyrat e tij. Përgjegjësitë kryesore janë: caktimi i pagës minimale, nënshkrimi i marrëveshjes së përgjithshme kolektive, dhe përpilimi i planit të punës dhe atij financiar të KES6.

Në përgjithësi, përgjatë 6 viteve të cilave ky ligj vazhdon të jetë në fuqi, dia-logu social në Kosovë nuk mund të thuhet se ka pasur shumë përmirësime. Seksioni në vijim i shtjellon disa nga sfidat kryesore në këtë aspekt.

Sfidat Kryesore

Me pak hulumtim mbi gjendjen në terren, mund të kuptohet shumë lehtë se sfidat mbi funksionimin e Këshillit Ekonomiko-So-cial, rrjedhimisht dialogut social në Kosovë, janë të shumta.

Identifikuar nga organizata të ndryshme si dhe nga vetë anëtarët e KES, një ndër sfidat kryesore që parandalon zhvillimin e një dialogu të mirëfilltë social në vend rrjedh nga përfaqësimi jo i duhur i part-nerëve social në KES7. Kjo, kryesisht si rezultat i kritereve të ngushta të vendosu-ra në Ligjin për KES (të vitit 2011), mirëpo edhe për shkak të mungesës së sindikat-ave të sektorit privat dhe shumëllo-jshmërisë së përfaqësimit të punëdhënësve8.

Në vijim janë paraqitur disa nga sfidat kryesore mbi dialogun social në vend:

I. Korniza Ligjore

Siç edhe është cekur në pjesët para-prake të këtij dokumenti, Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social nuk është ndryshuar nga viti 2011. Kjo, pavarësisht ankesave të vazhdueshme të ngritura nga part-nerët social mbi funksionimin e KES si me-

kanizëm në veçanti dhe dialogut social në përgjithësi. Një gjë e tillë është identifi-kuar vazhdimisht si sfidë edhe nga Komi-sioni Evropian (KE). Në Raportin e vitit 2016 për Kosovën, KE rekomandon që Ligji në fjalë të ndryshohet në mënyrë që të forcohet kapaciteti i KES dhe të përmirësohet dialogu social9.

Vlen të theksohet se deri më tani ka pasur një numër iniciativash për amandamen-timin e Ligjit për KES të cilat janë ndër-marrë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, nën mbështetjen e donatorëve të ndryshëm. Fatkeqësisht, përpos ngritjes së diskutimeve dhe mospajtimeve mes partnerëve social mbi amandamente specifike, një projektligj i amandamentuar nuk është dërguar ende në Kuvendin e Kosovës për aprovim.

II. Kriteret për përfaqësim të part-nerëve social

Në një Hulumtim Parlamentar mbi Ligjin për Këshillin Ekonomiko-Social, të kryer nga Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, ceket se kriteret për përfaqësim të partnerëve social në KES janë “shumë të specifikuara dhe të ngushta”10. Në vijim paraqiten dy nga pikat më problematike të kritereve përfaqësuese.

Për shembull, sipas nenit 7.1.1. të Ligjit për KES, për përfaqësim të punëmarrësve, kërkohet që sindikatat të kenë në anëtarësi të paktën 10% të numrit të tërë-sishëm të të punësuarve në Republikën e Kosovës, apo me fjalë të tjera kërkohet vetëm përfaqësimi sindikal në nivel të konfederatës11. Me këtë rast vetëm Bash-kimi i Pavarur i Sindikatave të Kosovës (BSPK) e plotëson këtë kusht, prandaj është e vetmja sindikatë si pjesë e KES.

Në anën tjetër, për sa i përket organizat-ave të punëdhënësve, kërkohet që ato të kenë në anëtarësi të paktën 10% të të gjitha ndërmarrjeve të regjistruara në Ad-ministratën Tatimore të Kosovës (ATK)12. Mirëpo, duhet mbajtur mend se në ATK janë të regjistruara të gjitha bizneset, qof-shin ato aktive apo jo. Rrjedhimisht nga kjo lindin dy probleme kyçe: (1) numri i anëtarësisë që kërkohet është më i lartë se që do të ishte nëse konsiderohen vetëm bizneset aktive; si dhe (2) organi-zatat e punëdhënësve mund të kenë në anëtarësi të tyre kompani të cilat nuk kanë aktivitet formal ekonomik apo tati-mor, duke ngritur kështu dyshime mbi legjiti-mitetin e përfaqësimit të interesave të sektorit privat.

Komisioni Evropian gjithashtu i ka dhënë vëmendje kësaj pike në Raportin e Vitit

2015 për Kosovën ku thuhet se kriteret duhet ndryshohen për të qenë më të qarta në përzgjedhjen e anëtarësisë13.

Në fund, mund të argumentohet se si rezultat i këtyre kritereve, edhe numri i organizatave që janë anëtare në KES ka mbetur i limituar. Pra në vend se të jenë 5 anëtarë nga 5 organizata, momentalisht në KES janë 2 organizata të punëdhënësve dhe vetëm 1 organizatë e punëmarrësve, dhe anëtarët e këshillit janë staf i këtyre organizatave e rrje-dhimisht paraqesin bindjet e së njëjtës organizatë (referohuni Figurës 1 për më shumë detaje mbi anëtarët aktual të KES).

Më tutje, shqetësues mbetet fakti se për-faqësimi gjinor në KES vazhdon të anojë kah burrat, ku nga ana e sindikatave të gjithë përfaqësuesit janë burra, ndërsa nga organizatat e punëdhënësve 2 nga 5 përfaqësues janë gra. Meqenëse anëtarët e KES nga sektori i qeverisë janë ministrat, përfaqësimi gjinor në këtë aspekt varet nga emërimet e qeverisë. Aktualisht, me qeverinë e formuar në Shta-tor 2017, nga 21 ministri , vetëm 2 ministri (Ministria e Integrimit Europian dhe Minis-tria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) udhëhiqen nga gratë dhe 19 të tjera nga burrat.14

III. Përfaqësimi i punëmarrësve

Qysh nga themelimi i Këshillit Ekono-miko-Social, BSPK mbetet organizata e vetme që ka përfaqësuar punëmarrësit në dialogun social në vend. Kjo për arsye se BSPK është e vetmja organizatë që i përmbush kriteret e përcaktuara me ligj.

Edhe pse në letër kushtet janë përmbush-ur, në praktikë hasen probleme subjektive mbi këtë si pasojë e mungesës së disa sindikatave të ndryshme të cilat nuk janë pjesë e BSPK dhe mungesës së madhe të organizimit sindikal në sektorin privat në vend. Për sa i përket kësaj të fundit, në një publikim të Fredrich Ebert Stiftung (FES) të vitit 2016, thuhet se “mungesa e prezencës së sindikatave në sektorin privat shihet si një ndër pengesat krye-sore drejt një dialogu social dhe nego-cimit kolektiv të mirëfilltë nga ILO”15.

Gjithsesi, duhet vënë re se pavarësisht ekzistencës së këtyre sindikatave, ato e kanë të pamundur pjesëmarrjen në dialog social për shkak të numrit jo të madh të punëtorëve dhe mosanëtarësinë në BSPK. Ngjashëm ndodh edhe me sindikata të tjera të sek-torit publik të cilat nuk janë pjesë e BSPK-së.

IV. Përfaqësimi i bizneseve

Edhe në sektorin privat ka sfida eminente për përfaqësimin e interesave të biznesit në shtjellim të dialogut social. Siç është cekur edhe më lartë në këtë dokument, momentalisht janë vetëm dy organizata të punëdhënësve anëtare në KES. Rrje-dhimisht, sipas Odës Ekonomike Ameri-kane në Kosovë, bizneset kanë informa-cione shumë të pakta mbi punën e Këshillit Ekonomiko-Social16. Sipas të një-jtit hulumtim, bizneset nuk ndihen të mirë-përfaqësuara në KES dhe si rrjedho-jë nuk kanë shumë besim se dialogu social mund të përmirësojë ambientin afarist në vend17.

Përderisa nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që bizneset të anëtarësohen në të paktën një shoqatë biznesi, kompanitë mund të jenë anëtare në ato shoqata që nuk janë pjesë e këshillit, dhe rrje-dhimisht zëri i tyre mbetet i padëgjuar. Një ngjashmëri e tillë është vazhdimisht evi-dente në aspekt të përfaqësimit të punëdhënësve në nivelin sektorial, ku vërehet mungesë e madhe e shoqatave sektoriale në nivelin kombëtar të dialogut social18.

V. Pjesëmarrja në takime

Përpos sfidave të identifikuara tanimë nga ana e punëdhënësve dhe punëmar-rësve, vlen të ceket se një sfidë tjetër që pengon zhvillimin e dialogut social në vend është edhe mospjesëmarrja e për-faqësuesve të Qeverisë së Kosovës në takime.

Sipas një raporti të punës së Këshillit Ekonomiko-Social, mungesa e ministrave të linjës në takime ka penguar punën e KES duke pamundësuar diskutimet e dre-jtpërdrejta mbi çështje të caktuara me ministritë përkatëse19. Pra, në vend se propozimet të diskutohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes partnerëve social nën ombrellën e KES, të tilla është dashur të procedohen përmes kanaleve zyrtare jashtë KES.

Tek pjesëmarrja në takime, vlen të ceket edhe mungesa e palëve të jashtme në takimet e KES dhe në përgjithësi një mungesë e informacionit mbi punën e KES për publikun e gjerë.

REKOMANDIMET

Duke pasur parasysh sfidat e identifikuara mbi dialogun social në vend, në vijim janë

paraqitur disa rekomandime specifike të cilat përfaqësojnë një hap të parë drejt adresimit të sfidave, por të cilat duhet patjetër të përcillen me reforma të tjera konkrete.

Meqenëse një pjesë e madhe e penge-save në dialogun social dalin nga vetë korniza ligjore, është tejet e rëndësishme që Qeveria e Kosovës të inicojë dhe përfundojë procesin e amandamentimit të saj. Fillimisht, duhet që Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social të plotësohet e ndrys-hohet, e pastaj edhe ligjet e tjera (p.sh. Ligji për Organizimin Sindikal, Ligji i Punës, etj.).

Më tutje, këto ndryshime të rekomanduara të Ligjit për KES duhet të jenë të fokusu-ara në ndryshimin e kritereve. Këto të fundit duhet që të bëhen sa më gjithëpërfshirëse dhe jodiskriminuese, duke lënë mundësi për më shumë organizata të jenë faktorë në dialogun social në vend. Duhet që gjithsesi të sigurohet edhe për-faqësim gjinor i barabartë për gratë dhe burrat në KES. Kjo mund të arrihet shumë lehtë duke harmonizuar Ligjin për KES me Ligjin për Barazi Gjinore. Për të siguruar respektimin e të drejtave të punës njejtë si për gratë ashtu edhe për burrat në një spektër më të gjërë, duhet gjithashtu të bëhet harmonizimi i Ligjit për Organizimin Sindikal dhe Ligjit të Punës, përkitazi me Ligjin për Barazi Gjinore.

Në njërën anë, rekomandohet që të mundësohet anëtarësimi i organizatave sindikale edhe nëse këto të fundit nuk janë Konfederata. Kjo për arsye se si shtet i vogël, në Kosovë është shumë e vështirë që të krijohen disa konfederata në nivel të vendit, dhe rrjedhimisht punëtorë të shumë sektorëve kyçe të ekonomisë mbesin të pa përfaqësuar në dialogun social nacional. Në këtë aspekt duhet inkurajuar edhe organizimin sindikal në sektorin privat.

Në anën tjetër, për shkak se një biznes nuk e ka obligative që të anëtarësohet në vetëm një shoqatë biznesi (apo mund edhe mos të anëtarësohet fare) ka shkëputje ose dyfishim të përfaqësimit të interesave të sektorit privat. Kjo, në veçanti si rezultat i mungesës së shoqat-ave sektoriale të sektorit privat. Rrje-dhimisht, kërkohet që së bashku me qa-rtësimin e kushteve të përfaqësimit, të zgjerohet baza e shoqatave sektoriale të sektorit privat të cilat do të përfaqësonin interesat sektoriale në KES. Tek kriteret, duhet që baza e bizneseve të jetë nga bizneset aktive në ATK dhe jo nga totali i bizneseve të regjistruara.

Në fund, duhet të krijohet edhe një meka-nizëm i llogaridhënies në KES i cili do të inkurajojë ministrat/et që të marrin pjesë rregullisht në takimet e Këshillit. Kjo do të lehtësonte komunikimin mbi çështje të cak-

tuara dhe shtyrjen përpara të çështjeve dhe vendimeve kyçe.

Për të përmbyllur, KES gjithashtu duhet të përmirësojë më tepër marrëdhëniet me publikun. Këtu përfshihet krijimi i një faqeje të internetit e cila mirëmbahet dhe azhurnohet vazhdimisht duke paraqitur njoftimet mbi takimet e ardhshme, njoftimet mbi vendimet dhe diskutimet e marra në takimet e kaluara, si dhe informata tjera të rëndësishme.

Konkluzionet

Edhe pse në mënyra joformale dialogu social në Kosovë ka ekzistuar një kohë të gjatë, ky është formalizuar në vitin 2011 me themelimin e Këshillit Ekonomiko-Social. Ky i fundit është themeluar si mekanizëm ku mund të diskutohen dhe adresohen sfidat të cilat prekin punëdhënësit dhe punëmarrësit. Deri në një pikë, një gjë e tillë është bërë në mënyrë korrekte. Mirëpo, ngecjet serioze që dalin nga vetë ligji si dhe ato në praktikë kanë pa-mundësuar që KES të luajë rol thelbësor të cilin mund ta ketë në ekonominë e vendit. Përfaqësimi i punëmarrësve, ai i punëdhënësve, dhe mospjesëmarrja e ministrave në takimet e KES janë disa nga këto sfida kryesore që janë spikatur për qëllime të këtij publikimi.

Për të përmirësuar gjendjen, është reko-

manduar që të fillohet nga amandamen-timi i ligjit për KES (dhe legjislacionit për-katës) dhe harmonizimi i tij me Ligjin për Barazi Gjinore. Në këtë mënyrë lehtëso-hen kriteret për përfaqësim, largohen dykuptimësitë ligjore eventuale dhe sig-urohet përfaqësim më i mirë gjinor në struk-turat e KES. Në fund, është tejet e rëndësishme që sfidat në fjalë të adresohen sa më parë në mënyrë që Këshilli Ekonomiko-Social të mund të ushtrojë rolin e tij si një shtyllë kyce për krijimin e politikave të cilat marrin par-asysh pikëpamjet e punëdhënësve dhe punëmarrësve.

Referencat

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2016

Friedrich Ebert Stiftung, “Annual Review of Labour Relations and Social Dialogue Kosovo”, Prishtina 2015

International Labor OrganizationKëshilli Ekonomiko-Social, “Raporti i Punës 2012” Prishtinë Komisioni Evropian, “Raporti i Vendit për Kosovën” 2016

Ligji Nr. 04/L-008 për Këshillin Ekono-

miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës e Këshillit Ekono-miko-Social

Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, “Hulumtim Parlamentar mbi Këshillin Ekono-miko-Social”, Prishtinë 2015

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social

7

Sekretariati i KES mbahet me rotacion të partnerëve social (varësisht nga partneri i cili është udhëheqës i KES), dhe është përgjegjës për ofrimin e mbështetjes në hulumtim dhe organizim për KES, përfshirë aranzhimin e takimeve të paktën një herë në muaj). Vendimmarrja në KES shkon me 2/3 të votave5.

Rregullorja e Punës së Këshillit Ekono-miko-Social është dokumenti i dytë kyç mbi dialogun social në Kosovë. Më sak-tësisht, i miratuar në 2012, ky dokument rregullon punën e Këshillit dhe detyrat e tij. Përgjegjësitë kryesore janë: caktimi i pagës minimale, nënshkrimi i marrëveshjes së përgjithshme kolektive, dhe përpilimi i planit të punës dhe atij financiar të KES6.

Në përgjithësi, përgjatë 6 viteve të cilave ky ligj vazhdon të jetë në fuqi, dia-logu social në Kosovë nuk mund të thuhet se ka pasur shumë përmirësime. Seksioni në vijim i shtjellon disa nga sfidat kryesore në këtë aspekt.

Sfidat Kryesore

Me pak hulumtim mbi gjendjen në terren, mund të kuptohet shumë lehtë se sfidat mbi funksionimin e Këshillit Ekonomiko-So-cial, rrjedhimisht dialogut social në Kosovë, janë të shumta.

Identifikuar nga organizata të ndryshme si dhe nga vetë anëtarët e KES, një ndër sfidat kryesore që parandalon zhvillimin e një dialogu të mirëfilltë social në vend rrjedh nga përfaqësimi jo i duhur i part-nerëve social në KES7. Kjo, kryesisht si rezultat i kritereve të ngushta të vendosu-ra në Ligjin për KES (të vitit 2011), mirëpo edhe për shkak të mungesës së sindikat-ave të sektorit privat dhe shumëllo-jshmërisë së përfaqësimit të punëdhënësve8.

Në vijim janë paraqitur disa nga sfidat kryesore mbi dialogun social në vend:

I. Korniza Ligjore

Siç edhe është cekur në pjesët para-prake të këtij dokumenti, Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social nuk është ndryshuar nga viti 2011. Kjo, pavarësisht ankesave të vazhdueshme të ngritura nga part-nerët social mbi funksionimin e KES si me-

kanizëm në veçanti dhe dialogut social në përgjithësi. Një gjë e tillë është identifi-kuar vazhdimisht si sfidë edhe nga Komi-sioni Evropian (KE). Në Raportin e vitit 2016 për Kosovën, KE rekomandon që Ligji në fjalë të ndryshohet në mënyrë që të forcohet kapaciteti i KES dhe të përmirësohet dialogu social9.

Vlen të theksohet se deri më tani ka pasur një numër iniciativash për amandamen-timin e Ligjit për KES të cilat janë ndër-marrë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, nën mbështetjen e donatorëve të ndryshëm. Fatkeqësisht, përpos ngritjes së diskutimeve dhe mospajtimeve mes partnerëve social mbi amandamente specifike, një projektligj i amandamentuar nuk është dërguar ende në Kuvendin e Kosovës për aprovim.

II. Kriteret për përfaqësim të part-nerëve social

Në një Hulumtim Parlamentar mbi Ligjin për Këshillin Ekonomiko-Social, të kryer nga Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë, ceket se kriteret për përfaqësim të partnerëve social në KES janë “shumë të specifikuara dhe të ngushta”10. Në vijim paraqiten dy nga pikat më problematike të kritereve përfaqësuese.

Për shembull, sipas nenit 7.1.1. të Ligjit për KES, për përfaqësim të punëmarrësve, kërkohet që sindikatat të kenë në anëtarësi të paktën 10% të numrit të tërë-sishëm të të punësuarve në Republikën e Kosovës, apo me fjalë të tjera kërkohet vetëm përfaqësimi sindikal në nivel të konfederatës11. Me këtë rast vetëm Bash-kimi i Pavarur i Sindikatave të Kosovës (BSPK) e plotëson këtë kusht, prandaj është e vetmja sindikatë si pjesë e KES.

Në anën tjetër, për sa i përket organizat-ave të punëdhënësve, kërkohet që ato të kenë në anëtarësi të paktën 10% të të gjitha ndërmarrjeve të regjistruara në Ad-ministratën Tatimore të Kosovës (ATK)12. Mirëpo, duhet mbajtur mend se në ATK janë të regjistruara të gjitha bizneset, qof-shin ato aktive apo jo. Rrjedhimisht nga kjo lindin dy probleme kyçe: (1) numri i anëtarësisë që kërkohet është më i lartë se që do të ishte nëse konsiderohen vetëm bizneset aktive; si dhe (2) organi-zatat e punëdhënësve mund të kenë në anëtarësi të tyre kompani të cilat nuk kanë aktivitet formal ekonomik apo tati-mor, duke ngritur kështu dyshime mbi legjiti-mitetin e përfaqësimit të interesave të sektorit privat.

Komisioni Evropian gjithashtu i ka dhënë vëmendje kësaj pike në Raportin e Vitit

2015 për Kosovën ku thuhet se kriteret duhet ndryshohen për të qenë më të qarta në përzgjedhjen e anëtarësisë13.

Në fund, mund të argumentohet se si rezultat i këtyre kritereve, edhe numri i organizatave që janë anëtare në KES ka mbetur i limituar. Pra në vend se të jenë 5 anëtarë nga 5 organizata, momentalisht në KES janë 2 organizata të punëdhënësve dhe vetëm 1 organizatë e punëmarrësve, dhe anëtarët e këshillit janë staf i këtyre organizatave e rrje-dhimisht paraqesin bindjet e së njëjtës organizatë (referohuni Figurës 1 për më shumë detaje mbi anëtarët aktual të KES).

Më tutje, shqetësues mbetet fakti se për-faqësimi gjinor në KES vazhdon të anojë kah burrat, ku nga ana e sindikatave të gjithë përfaqësuesit janë burra, ndërsa nga organizatat e punëdhënësve 2 nga 5 përfaqësues janë gra. Meqenëse anëtarët e KES nga sektori i qeverisë janë ministrat, përfaqësimi gjinor në këtë aspekt varet nga emërimet e qeverisë. Aktualisht, me qeverinë e formuar në Shta-tor 2017, nga 21 ministri , vetëm 2 ministri (Ministria e Integrimit Europian dhe Minis-tria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor) udhëhiqen nga gratë dhe 19 të tjera nga burrat.14

III. Përfaqësimi i punëmarrësve

Qysh nga themelimi i Këshillit Ekono-miko-Social, BSPK mbetet organizata e vetme që ka përfaqësuar punëmarrësit në dialogun social në vend. Kjo për arsye se BSPK është e vetmja organizatë që i përmbush kriteret e përcaktuara me ligj.

Edhe pse në letër kushtet janë përmbush-ur, në praktikë hasen probleme subjektive mbi këtë si pasojë e mungesës së disa sindikatave të ndryshme të cilat nuk janë pjesë e BSPK dhe mungesës së madhe të organizimit sindikal në sektorin privat në vend. Për sa i përket kësaj të fundit, në një publikim të Fredrich Ebert Stiftung (FES) të vitit 2016, thuhet se “mungesa e prezencës së sindikatave në sektorin privat shihet si një ndër pengesat krye-sore drejt një dialogu social dhe nego-cimit kolektiv të mirëfilltë nga ILO”15.

Gjithsesi, duhet vënë re se pavarësisht ekzistencës së këtyre sindikatave, ato e kanë të pamundur pjesëmarrjen në dialog social për shkak të numrit jo të madh të punëtorëve dhe mosanëtarësinë në BSPK. Ngjashëm ndodh edhe me sindikata të tjera të sek-torit publik të cilat nuk janë pjesë e BSPK-së.

IV. Përfaqësimi i bizneseve

Edhe në sektorin privat ka sfida eminente për përfaqësimin e interesave të biznesit në shtjellim të dialogut social. Siç është cekur edhe më lartë në këtë dokument, momentalisht janë vetëm dy organizata të punëdhënësve anëtare në KES. Rrje-dhimisht, sipas Odës Ekonomike Ameri-kane në Kosovë, bizneset kanë informa-cione shumë të pakta mbi punën e Këshillit Ekonomiko-Social16. Sipas të një-jtit hulumtim, bizneset nuk ndihen të mirë-përfaqësuara në KES dhe si rrjedho-jë nuk kanë shumë besim se dialogu social mund të përmirësojë ambientin afarist në vend17.

Përderisa nuk ekziston ndonjë kërkesë ligjore që bizneset të anëtarësohen në të paktën një shoqatë biznesi, kompanitë mund të jenë anëtare në ato shoqata që nuk janë pjesë e këshillit, dhe rrje-dhimisht zëri i tyre mbetet i padëgjuar. Një ngjashmëri e tillë është vazhdimisht evi-dente në aspekt të përfaqësimit të punëdhënësve në nivelin sektorial, ku vërehet mungesë e madhe e shoqatave sektoriale në nivelin kombëtar të dialogut social18.

V. Pjesëmarrja në takime

Përpos sfidave të identifikuara tanimë nga ana e punëdhënësve dhe punëmar-rësve, vlen të ceket se një sfidë tjetër që pengon zhvillimin e dialogut social në vend është edhe mospjesëmarrja e për-faqësuesve të Qeverisë së Kosovës në takime.

Sipas një raporti të punës së Këshillit Ekonomiko-Social, mungesa e ministrave të linjës në takime ka penguar punën e KES duke pamundësuar diskutimet e dre-jtpërdrejta mbi çështje të caktuara me ministritë përkatëse19. Pra, në vend se propozimet të diskutohen në mënyrë të drejtpërdrejtë mes partnerëve social nën ombrellën e KES, të tilla është dashur të procedohen përmes kanaleve zyrtare jashtë KES.

Tek pjesëmarrja në takime, vlen të ceket edhe mungesa e palëve të jashtme në takimet e KES dhe në përgjithësi një mungesë e informacionit mbi punën e KES për publikun e gjerë.

REKOMANDIMET

Duke pasur parasysh sfidat e identifikuara mbi dialogun social në vend, në vijim janë

paraqitur disa rekomandime specifike të cilat përfaqësojnë një hap të parë drejt adresimit të sfidave, por të cilat duhet patjetër të përcillen me reforma të tjera konkrete.

Meqenëse një pjesë e madhe e penge-save në dialogun social dalin nga vetë korniza ligjore, është tejet e rëndësishme që Qeveria e Kosovës të inicojë dhe përfundojë procesin e amandamentimit të saj. Fillimisht, duhet që Ligji për Këshillin Ekonomiko-Social të plotësohet e ndrys-hohet, e pastaj edhe ligjet e tjera (p.sh. Ligji për Organizimin Sindikal, Ligji i Punës, etj.).

Më tutje, këto